Osmanlı Belgelerinde Siyakat Yazisi

T.C. BABAKANLIK DEVLET AR VLER GENEL MDRL Osmanl Arivi Daire Bakanl Yayn Nu: 18

OSMANLI BELGELER NDE S YAKAT YAZISI

ANKARA 1994

Proje Yneticisi smet B NARK Devlet Arivleri Genel Mdr Proje Sorumlular Necati AKTA Necati GLTEPE Devlet Arivleri Devlet Arivleri Genel Mdr Yardmcs Genel Mdr Yardmcs Hazrlayan Dr. Said ZTRK Bilgisayar Dizgi ve Tashih Bayram Al KAYA Yaar YILMAZ Yakup YILDIRIM Sayfa Dzenleme ve Montaj Nizamettin OUZ


BO OLACAK

SUNUKendisinden nce hkm srm Trk- slm devletlerinden devralnan

tarih miras ve gelenee kendi tecrbelerini de ekleyerek yaad dnem ierisinde emsallerine kyasla mkemmel muhasebe sistemini kurmu olan Osmanl Devleti; lke genelinde devlet imknlarnn en ince ayrntlarna varncaya kadar geni envanterlerini kartmtr. Osmanl Devletinin kurmu olduu sistem zerinde tetkiklerde bulunan batl ilim, kltr ve siyaset adamlar da sistemin mkemmellii ile ilgili arpc beyanlarda bulunmulardr. XVII. Yzyln sonlarnda stanbulda bulunmu olan Marsigli; Trkiyede gerek ilemler, gerekse kayt ilerinde mal ynetimde izlenen yollar o kadar gzel ve dzenli ekilde tertiplenmitir ki, Hristiyan lkeler bile kendi lkelerinde farkedilmesi ihtimali olmyan bir ok suistimallerin nlenebilmesine yardmc olacak yntemleri, bunlar inceleyerek elde edebilirler.(*) demektedir. Osmanl mal tekilt bnyesinde istihdam olunan personel, zellikle ktipler, grev ve sorumluluk uuru ierisinde hareket etmek zorunda idiler. Ktiplik meslei iin seilen elemanlarda meslee yatknlklarnn yannda gvenilirlik, drstlk, sr saklama gibi vasflar haiz olmas aranr ve mal tekiltn ekseri yazmalarnda kullanlan ve adna siyakat dediimiz yaz trne vukufiyetlerinin tam olmas istenirdi. Asl itibariyle siyakat; bir yaz tr anlamnn tesinde ilk devirlerde slam devletlerinde muhasebe mesleini ifade etmek iin kullanlmtr. Muhasebe mesleinin slam dnyasnda ortaya kmas ve yaygnlk kazanmas olduka erken dnemlere rastlar. Dolaysyla zaman ierisinde kendine has bir uslp kazanan muhasebeciliin, kulland yaz ve rakamlar da farkl bir stilde gelime gstermitir. Siyakat, Osmanl Devleti dneminde Maliye, Defterhane ve Vakf tekiltnda kullanlm resm bir yazdr. Osmanl Devletinde siyakat yazs ve rakamlar; bilhassa mal idarenin muhtelif brolarnda kullanlmtr. Trk mal idaresinde grev yapan memurlar, drtyzyl boyunca bu yaz ve(*)

M. BELEN, Trkiye ktisad Tarihi Hakknda Tedkikler, (ev. M.Ziya), stanbul 1931, Devlet Matbaas, s.48.

VI

rakamlar kullanarak almlardr. Ortadoudan Balkanlara, Krmdan Akdenizin gney sahillerine uzanan geni bir corafya zerinde devlete ait her trl gelir ve gider kalemleri hep bu yaz ile kaydedilmitir. Osmanl ariv kaynaklar zerinde aratrma ve inceleme yapanlarn siyakat yazsn bilmeleri ilm bir zarurettir. nk binlerce defter koleksiyonu ve milyonlarca vesikann anlalabilmesi ve yorumlanabilmesi bu yaz trnn okunmas ile mmkndr. Zira, siyakat yaz ve rakamlarn bilmeden, Osmanl Devletinden bize intikal eden zengin ariv malzemesinden yararlanlmas da phesiz snrl olacaktr. Babakanlk Osmanl Arivinde alanlarn, ariv belgelerinin trlerini ve deerlerini doru olarak tantacak, bu belgelerin o devrin brokrasisinde hangi kalemlere ait olduunu gsterecek, bu arada mal konularla ilgili belge ve defterlerde grlen siyakat yazs ve ekillerini okumakta yardmc olacak bir rehber kitaba ihtiya duyduklar bilinmekteydi. te bu ihtiyacn giderilmesine matuf olarak, Babakanlk Osmanl Arivinin deiik fonlarndan, siyakatn muhtelif nanslarn da yanstabilen rnek belgeler seilerek, transkripsiyonlar ile birlikte ilgilenenlerin istifadesine sunulmutur. Siyakat yazsnn tarih geliimi; muhtelif eser, yazma ve ariv dokmanlarndan faydalanlarak hazrlanan siyakat rakamlar ve kk bir szlk ile bu alma zenginletirilmitir. Eserin hazrlanmasnda emei geenlere teekkr eder, ilgililere yararl olmasn dilerim. 4 Mart 1994 smet B NARK Devlet Arivleri Genel Mdr

NDEK LER

Sayfa Nu

SUNU............................................................................................................................................... V NDEK LER.............................................................................................................................. VII G R ................................................................................................................................................... 1 MET NLER .....................................................................................................................................23 S YAKAT RAKAMLARI CETVEL ................................................................................... 247 B BL YOGRAFYA .................................................................................................................... 265 SZLK........................................................................................................................................ 269

bo olacak

G R

bo olacak

G R nsanlk tarihinde en nemli gelimelerden biri phesiz yaznn icaddr. Yaz; sessiz anlamay salayan bir ara olduu gibi, bilginin iinde bulunan topluma ve ileri kuaklara aktarlarak gemi ile gelecek arasn irtibatlandran nemli bir vasta olma zelliine de sahiptir. Zira, yazlar meneleri, hususiyetleri, mrleri ne olursa olsun hepsi de insanolunun cemiyet ve medeniyet hayatnda hafzas ve mfekkiresi ilerini gren bir takm ekiller ve btn bir insanln beyni mesabesindedir. Toplumlarn meydana getirdikleri hemen hemen btn medeniyetlerde yaz nemli bir konuma sahib olmutur. Btn yazlarn dou sebeblerinin banda; ihtiya maksad, lzum ve zaruret gelir. Hi bir yaznn zarur ve lzumlu bir ihtiyatan domad dnlemez. Ancak ihtiya ve maksadlar gibi lzum ve zaruretler de yerine, zamanna ve kiilere gre deiebilen nisb ve izaf bir zellie sahibtir. Tarihi sre ierisinde pek ok yaz, trl ekil ve karakterlerde vcud bulmu, bunlarn kimisi fonksiyonlarn gnmze kadar muhafaza etmi ve hlen de kullanlmakta, kimisi de geerliliklerini koruyamayarak sadece tarih bir kymet olarak kalmtr. Bu bakmdan yazlar iki grubta ele alabiliriz: 1) ekilleri tamamen veya ksmen bilinen, gnmzde ise kullanlmayan yazlar. Eski Msr Hiyeroglifi, ivi yazs, Eski Fenike yazs, Eti ve Uygur yazlar v.b. bu gruba dahildir. 2) Gnmze kadar geerliliini korumu ve kullanlmakta olan yazlar. in, Latin, Arap yazs gibi1. Arap yazsnn menei hususunda tarihiler muhtelif grler serdetmitir.2 Ancak u bilinmektedir ki, bu yaz slm'n zuhurundan nce de mevcud olup, slm

1 2

Mahmud Bedreddin YAZIR, Medeniyet leminde Yaz ve slm Medeniyetinde Kalem Gzeli, Diyanet leri Bakanl Yaynlar, II. Bask, Ankara 1981, s. 7, 14, 32. Geni bilgi iin bkz. Corci ZEYDAN, slm Medeniyeti Tarihi I-V, Tercme eden Zeki Megamiz, stanbul 1328, c. 1, s. 227, 228, c. 3, s. 98-102; Mahmud Bedreddin YAZIR, a.g.e., s. 53, 54.

4


kabul etmi btn milletlerce asrlarca kullanla gelmitir. Uzun asrlar boyunca eitli milletlerde, muhtelif toplumlarda ve evrelerde ihtiya, sanat gibi mlhazalarla trl ekiller alarak zenginlemitir. Arap yazsna makil, kf ve aklm- sitte tabir edilen sls, nesih, muhakkak, reyhan, tevk, rika stili esas olmutur. Bu umumi esas zerinde muhtelif yaz ekilleri teekkl ederek tekml gstermitir.3 zellikle Osmanl Devletinde dvn ve siykat yaz tr, resm muamele ve kaytlarn ayrlmaz bir paras olmutur. Arap alfabesini bin yl akn kullanm olan Karahanllar, Byk Seluklular, Gazneliler, Anadolu Seluklular, Anadolu Beylikleri ve Osmanllar gibi Trk devletleri belirtilen yaz stillerine yenilerini eklemilerdir. slm Dnyasnda yaznn tekml Osmanllar ile doruk noktasna ulamtr. Hat sanatna olan rabet yannda, trl ihtiya ve maksadlar da gz nnde bulundurularak muhtelif ekil ve karakterde, resm ve gayr- resm alanlarda kendini gstermitir. Arivde bulunan yazlar eitlerine gre yle sralamak mmkndr: sls, sls krmas, muhakkak, reyhn, ince reyhan, tevk, nesih, ince nesih, nesih krmas, dvn, cel dvn, dvn krmas, talik, ince talik, talik krmas, rika, rika krmas, siyakat.4 Siyakat yazs, ariv belgelerinde kullanlan yaz eitleri ierisinde anlalmas ve okunmas en zor bir yaz stilini oluturmaktadr. Okunmasnda ciddi bir ihtisasa gerek duyulan siykat yazs, adndan da anlalaca zre; yazl kelimelerin ve makamn icabna tbi, yazann kalemi kullandaki insiyatifine kalm ve siyak ve sibak karinesiyle okunabilecek bir yaz trdr.5

" kelimesinden mtaktr. Sevk; ne katp srme, Siyakat, kelime olarak " ileri gtrme, hayvan gtme, ardndan yrtme, ilerletme, takib etme, iterek srme manalarna gelir. Siyak kelimesi de; szn gelii, tarz- ifadesi, szde geli uslbu mnalarn tar. Siyak u sibak denildiinde szn gelii ve ncesini tutmas anlalr.6

3 4 5 6

YAZIR, a.g.e., s. 65 v.d. YAZIR, Eski Yazlar Okuma Anahtar, Vakflar Genel Mdrl Yaynlar, 4. Bask, Ankara 1983, s. 7. a.g.e., s. 144. emseddin Sami, Kamus- Trk, Dersaadet, 1317, s. 754; Mustafa b. emseddin el-Karahisar, Ahteri Kebir; stanbul 1310, s. 422; Bekir TOPALOLU-Hayreddin KARAMAN; Araba-Trke Yeni Kamus, stanbul 1979; s.199, smail OTAR, Muhasebede Siyakat Rakamlar, Lebib Yalkn Yaynlar, stanbul 1991, s. 13.

G R

5

Siyakat kelimesini lgatlar eskiden hesaplarda kullanlan bir nevi yaz, harflerle yazlan hesaba mahsus hat7, hazine hesaplar ile vesikalarnda, hazine ve muhasebe senetlerinde kullanlan yaz ekli, dvn rakam eklinde izah etmektedirler.8 Siyakat terimi ise, zellikle Osmanllara gelinceye kadar bir ok slm devletinde uzun seneler muhasebe kaytlar iin kullanldndan, bir ilim dal olarak telakki edilmi ve muhasebe ilmine " lm-i siykat" denmeye balanmtr.9 Konuyla ilgili eserlerde siyakatn bir ilim dal olarak ehemmiyeti zerinde durulmu, devlet mekanizmasnn ilerlik kazanmasnda grd fonksiyon ifade edilmitir. "Risale-i Felekiyye" adl eserde:

"Allaha hamd ve Resulne salt selmdan sonra ........ gzel ve tesirli konuanlarla (ehl-i belgat) kalem erbabnca "fenn-i siykat"n dier yksek ve en deerli fenlere nisbetle daha erefli ve yce olduunda ittifak edilmektedir. Memleket ve devlet ileri ile memleketin ihtiyalarnda hesab kaidesi olmadka yrmez ve batl olur".10 Bir ilim dal, bir yaz tr olarak siykat ile ilgili pek ok eserin telif ve tercme edildii, pek ok mellifin de eserlerinde siykattan bahsettikleri grlmektedir. slm7 8 9

Hseyin Kzm KADR, Trk Lugat, T.D.K. Yay., stanbul 1943, c. 3, s. 166. Mntehabat- Lgat- Osmaniye, s. 412; Redhouse Yeni Trke-ngilizce Szlk, s.1024; smail OTAR, a.g.e., s. 13. smail OTAR, "Risale-i Felekiyye Kitabu's-Siyakat Hakknda", .. letme Fak. Muhasebe Enstits Dergisi, Yl 10, say 37, Austos 1984, s. 10; M. Tayyib GKBLGN, Osmanl mparatorluu Medeniyet Tarihi erevesinde Osmanl Paleografya ve Diplomatik lmi, stanbul 1979, s. 44. Yazar burada ilm-i siyakat direkt muhasebe terimiyle ifade etmez. "Maliye meselelerini, para ile ilgili bilgileri ilm-i siyakat sz ile ifade etmilerdir" der. Nejat Gyn "md es-Seravi" hakknda yazd makalesinde: "Kendi ifadesine gre babas maliye (ceride-i hesab) memurlarndand. Mellifimiz de ondan zenerek ayn mesleki yolu (sanat- siyakat) seti" demektedir. Bkz. Nejat GYN; "mad es-Seravi ve Eseri", .. Ed. Fak. Tarih Dergisi, c. XV, say 20, stanbul 1965, s. 76. Abdullah b. Muhammed b. Kiya'l-Mazenderni, Risale-i Felekiyye der-lm-i Siyakat, Nereden, Walter HINZ, Wiesbaden 1952, s. 2. Eserin asl Sleymaniye Ktphanesinde, Ayasofya 2756 no'da kaytldr. smail OTAR, Risale-i Felekiyye, s. 10.

10

6


Devletlerinin ounda maliyede istihdam edilen personelin ve yneticilerin, siykat bilmelerinin bir stnlk, bir imtiyaz olarak grlmesi nedeni ile, dnemin tarihini yazan mverrihler maliye st kademesini ele alrken "fenn-i siykatda mhir" olduklarn belirtme lzumunu duymulardr Bununla ilgili olarak aadaki u rnekleri verebiliriz: 1) lhanllarn son dnemlerinde dvn ilerinde hret bulan Kazvinli Hamdullah "Tarih-i Gzide" adl eserinin mukaddimesinde kendisinin her mstevf (maliye nazr) gibi siykata aina olduunu anlatr:

Her nekadar bendeniz tarih ilmiyle uramadysam da, gemitekiler ve akrabalarn az bir desteiyle Yazma ve siykatte mehur olmu; fakat aklmdan geiyor ki 2) Hicr 761'de Farsa olarak telif edilen "Dstru'l-Ktib f Tayni'l-Mertib" adl eserde, Hoca Cemal Mni anlatlrken siykatta ve dier alanlarda mhir olduu yle ifade edilir:

Memleketin defterdarlar bir ok fazilete sahip olan Hoca Cemaleddin Mn, matematik, siykat, istfa, tedvn, defterlerin zabt ve dvnlarn dstrlar ilimlerinde dnyann sayl limlerindendi. Ayn eserde siykat hakknda:

G R

7

Memleketin gelir ve giderlerinin zerinde dnd siykat ilmi, saltanatn ilerinin parlak zamannda defterdarlar tarafndan kitap tasnifinde kullanlmtr Onun rencilerinin yazlarnda da yer almtr. 3) "Tevrih-i Frisiyye f Elkbi'l-Vzer" adl eserde vezir Aduddin Seyyid'lMelik Ebu'l-Mel en-Nuhs el- sfahn hakknda:

Siykat ve istfa ilminde mhir ve fazl eserler 4) Seluklu devrine ait "Trih-i Ekber" adl eserde:

Dier Hoca, siykat inceliklerine ve matematik ilminin hakikatlerine vakf olan (Tebrizli Gz)'dir.

Dier Hoca Emnddn Herevst'dir ki siyakat fenninde usta kalem ve hesap incisi idi. Dier (Baba Dost Bah)dir ki siyakat ilminde sekin ve gzel kitabette vasflyd. 5) "Kitb'l- Mlk li Marifeti Dvel-i Mlk" adl eserde Necibddin Mstevfi'nin istf ve siykatta, yerine geen Mecdeddin Mehmed'in kitbet ve siykatta mahareti ifade edilir. Eminddin Mikil hakknda ise u kayt bulunmaktadr:

8


Siykat ilerinde ve emirlik ve vergi dzeninde itaat eden memleketin cmert emirlerindendi. 6) Timur'un olu ah Ruh devrinde yazlm (831) " n" adl eserin mukaddemesinde:

Muhsiblerin std Mevln ve merhum erefeddin Fazlullah'n bilhassa ina ettii siykat denizinden, hakknda sz sylenilen o ahsn hizmetinde bulundum. 7) Aksarayi Tezkeresinde:

Said erefeddin Abdurrahman'n siykat ilminde tam bir mahareti vard. Ayn eserde Mstevfi Nasruddin Mehmed hakknda:

Mstevf hem eski sanat idi hem de siykate inal vard. Ebu bekir Mstevfi el-Erdebil iin:

lm-i siykata sahip olan Ebbekir el-Mstevf el-Erdebil (Allah O'na rahmet etsin), eyh Eb Ali Sin'nn "Knn"undaki (minh ve minzlik) harflerinin bulunduu beyitten anlald gibi siykat ilmi; Rum memleketlerinde, onun gelmesiyle ortaya kmtr.

G R

9

Millet Ktphanesinde bulunan Feridun Bey Vakfiyesi'nde ise u kaytlara yer verilmitir: "... Hesb ve kitba kdir slb- rakam ve siykatte mhir... bir ktib nasb olunup hizmet-i malmesini ed ettikte yevm on akaya mutasarrf ola. Muallimhaneye ... anda taman ve mhir ve eslib ve kavidinde neyyir-i keml-i bhir, ilm hesab ve rakam- siykatta ve uslb- defterde rushu Zhir ola zikrolunan ktipler mezkr muallimhanelerde olan sbyan ve bbbandan sanat- kitbete tlib ve fenn-i hesb ve rakkam ve siyka ta rgb olanlara talim edip hizmetlerini ed ettiklerinde her birine yevm sekizer aka verile."11 bn-i Bibi'nin Tevrih-i l Seluk adl eserine ald u beyitler siykatn ehemmiyetini olduka gzel ifade etmektedir: Bu resmile olurdu ol vakti kr Siykatle ini hutut mr Muhsip ki fenninde mhir ola Rukum siykatte kdir ola Kii kim siykatte kdir deil Ulular huzurunda hzr deil"12 Bir yaz eidi, bir uslb, bir ilim dal ve bir meslek olarak siykata duyulan ihtiya; muamelelerin defterlere zamannda abucak yazlmas, kttan tasarruf ve ihtisar gibi sebeplere balanabilir. Rika ile 5-10 sahife tutan bir yazy siykat ile bir sahifeye sdrmak imkn vardr. Esrr- devlet dolaysyla da siykate ihtiya duyulduu eklindeki gr tenkid edilmektedir.13 Muhasebe mesleini yzlerce yl ellerinde tutan ve bunu kendilerine mahsus kapal zmre meslei haline getiren Sryanilerin, bu meslekteki mevkilerini korumaya almak iin siykate skca sarlmalarn da sebebler arasna katabiliriz. Eser telif edenler de meslein ihtisas gerektirdii zerinde durmulardr: "Muhasebe fenninde, yani acayib hesablarda, garib arpmalarda, zor blmelerde ve kesirlerde mhir olalar". "Zira her kim akll ve doru tabiatl kimse, muhasebe fenninde vukuf sahibi ola"14 Matrak Nasuh "Umdetu'lHisb" adl eserinde: erbb- kalemin a'yn ve eshb- rakam'n erkn huzurlarnda ve deb-y kmil ve hseb-y fazl hizmetlerinde ok mddet mevaziyyet edip11 12 13 14

Osman ERGN, Muallim M. Cevdet'in Hayat, Eserleri ve Ktphanesi, Bozkurt Basmevi, stanbul 1937, s. 701-705. Osman ERGN, a.g.e., s. 694. Osman ERGN, a.g.e., s. 696; A. Sheyl (NVER), Siyakat Yazs ve Kuyd- Atika, stanbul Belediye Mecmuas, Yl 1931, say 87, s. 91. smail OTAR, Siyakat Rakamlar, s. 14.

10


tertib-i aklm ve terkib-i erkm ki asl- kadim ve rkn-i azimdir nice vakt mlzemet ve mdvemet gsterp stadlarn nefis kitaplarn tetebbu ve temettu etmekle"15 ifadelerini kullanr. TAR HE Gerek siykat yazs gerekse de siykat rakamlarnn ne zaman ortaya ktklarna dair kesin deliller bulunmamaktadr. Ancak hicr birinci asrda Mslmanlar tarafndan kabul ve tatbike balanan defter tutma usl ile birlikte ftuhat ile genileyen topraklara yaylarak slm lkeleri arasnda yerlemi olduu tahmin edilmektedir.16 Hz. mer'in halifelii dneminde, fethedilen memleketlerden akan vridatn eklenmesiyle devletin gelir kaynaklarnn artmas, dzenli kayt tutmay lzumlu klmtr. Devletin gelir ve giderlerinin artmas, muamele ve muhasebe ilerinin de ziyadelemesine sebebiyet vermi, dolaysyla devlet maln korumak, hak sahiplerine haklarnn dzenli bir ekilde verilmesini salamak amacyla muhasebe ve kitabet servislerini dzenleyen bir dvn sistemi teekkl ettirilmitir.17 Divn usulnn tatbikinden sonra defterler, bulunduklar memleketlere gre farkl dillerde tutulmutur. Irak ve havalisinde ran dili (Pehlevi), Suriye ve dolaylarnda Rumca, Msrda kpt lisan ile tutulmutur. Msr ve Suriyede, hkmet dairelerinde hakim durumda olan Arap rkndan olmayan yerli Hiristiyan memurlar (Sryani), muhasebe mesleini bir zmre meslei haline getirmilerdi. Ar Arap rkl ile tannan Emev hkmdarlar bile resm muameleleri mtehassslarn yokluu nedeni ile bu zmreye grdrtmek zorunda kalmlar, zamanla mtehassslarn yetimesi ile Abdlmelik b. Mervan 81/700 ylnda defterlerde yabanc diller yerine arapay ikame etmitir. Abdlmelik b. Mervan, Suriye blgesinde Rumca tutulan kaytlarn Arapaya tercme grevine Sleyman b. Sad' getirmi ve istei zerine ona rdn'n bir yllk hara gelirini vermekle birlikte ilveten onu rdn valiliine

15

Matrak Nasuhi, Umdetu'l-Hisab, Nuruosmaniye Ktphanesi, No 2984, vrk 2a; Hseyin Gazi YURDAYDIN, Matrak Nasuh, Ankara niversitesi lahiyat Fak. Yay., Ankara 1963, s. 18; Hac Muhyiddin Muhammed b. Hac Atmaca, "Mecmau'l-Kavid" adl eserinde benzer ifadeleri kullanarak ihtisasn gerekliliine iaret eder. Kprl Ktphanesi, Mehmed Asm Kitaplar, no 341, vrk 2a-2b. Selhaddin ELKER, Divn Rakamlar, Trk Tarih Kurumu Yay., 2. Bask, Ankara 1989, s.17. Abdurrahman Vefik, Teklif Kavaidi, stanbul 1328, s. 145; Ebu'l-Ul MARDN, "Beytlmal" slm Ansiklopedisi, c. 2, s. 592, Halil CN-Ahmed AKGNDZ, Trk Hukuk Tarihi, Seluk n. Yay., Konya 1989, c. 1, s. 189, 309; Selhaddin ELKER, a.g.e., s. 17-18. Divn'n Sasani tesirinde kald ve ne zaman kurulduuna ilikin geni bilgi iin bkz. Muhammed Abduhay el-Kettani, EtTeratib'l-dariyye, ev.: Ahmet zel, z Yay., stanbul 1990 s. 297-301.

16 17

G R

11

atamtr. Sleymann bu ii bir ylda tamamlad kaydedilmektetir. Bu srada Irak valisi bulunan Haccac, ranl defter uzman Ferruh'un lm ile talebesi Sistanl Salih b. Abdurrahman'a, bu belgede Pehlevice yazlan dvn defterlerini Arapaya evirttirmitir. Defterlerin arapalatrlmasndan sonra Abdlmelik'in Serhum adndaki ktibi, muhasebe mesleini bir zmre meslei haline getiren Hristiyan (Rum-Sryani) memurlara: "Allah geim vastanz olan bu meslei elinizden ald, artk baka bir vasta ile geinmenizi temin ediniz" demitir. Msrda ise dvnlar Kptceden Arapaya 87/706'da halife Velid zamannda, Horasanda ise 124/742 tarihinde halife Hiam devrinde tercme ettirilmitir.18 Abdlmelik b. Mervan dneminde yabanc unsurlar millletirme gayretleri ve zellikle resmi muamelelerin, muhasebe kaytlarnn arapalatrlmas, siykat yaz ve rakamlarnn icad ve tatbikinin bu tarihlere veya bu tarihlere yakn bir zamanda vukubulduuna bir delil tekil edecei dnlmektedir.19 Yaznn Abbasiler dneminde Irakda icad edildiini ileri srenler de bulunmaktadr.20 Yine, siykatn Orta Asyada kullanlan ve slm devre tesadf eden Uygur yazs ile kuf denilen ve pek ok eitleri olan yaz ile arasnda sk bir yaknlk ve benzerliklerin olduuna da yer verilmektedir.21 Siyakat yaz ve rakamlarnn Osmanlya intikali Seluklular kanalyla gereklemitir. Osmanl muhasebesinde dvn rakamlarnn daima Farsa ibareli muamele kaytlaryla birlikte kullanlagelmesi, bu rakamlarn ran taraflarndan Anadoluya, Seluklular tarafndan intikal ettiini gsterir. Yine Konya Seluklularnn "Divan- istifa" ad verilen maliye dairesinde ve o dnem paralarnda dvn rakamlarnn kullanlmas da ayr bir delil olarak kabul edilmektedir..22

18

bn-i Haldun, Mukaddime, Tercme eden :Zakir Kadiri UGAN, M.E.B. Yay., 2. bask, stanbul 1990, s. 604, 622; Hammer Tarihi, Tercme eden: Mehmed ATA, stanbul 1329, c.3, s.226; Corci ZEYDAN, a.g.e., 4/115, 5/26; W. BARTHOLD-Fuad KPRL, slm Medeniyeti Tarihi, Diyanet leri Bakanl Yay., 5. Bask, Ankara 1977, s. 115; Cell YENER, slm'da Devlet Btesi, amil Yay., stanbul 1984, s. 95, 96; Selhaddin ELKER, a.g.e., s. 17-19. ELKER, a.g.e., s. 23. A. Sheyl (NVER), "Siyakat Yazs ve Kuyd- Atika", stanbul Belediye Mecmuas, say 87, s. 92; Mbahat KTKOLU, Ders Notlar, s. 5; Dndar GNDAY, Ariv Belgelerinde Siyakat Yazs zellikleri ve Divan Rakamlar, T.T.K. Yay., Ankara 1974, s. 1; Cahit BALTACI, slm Paleografyas (Diplomatik-Arivcilik), Marmara n. lahiyat Fak. Vakf Yay., stanbul 1989, s. 30. ERGN, a.g.e., s. 696; Sheyl NVER, a.g.m., s. 92. ELKER, a.g.e., s. 23-25; smail Hakk UZUNARILI, Osmanl Devleti Tekiltna Medhal, Trk Tarih Kurumu Yay., 3. Bask, Ankara 1984, s. 95.

19 20

21 22

12


Seluklularda Farsann ar bast, hatta Sahib Fahreddin zamannda defter ve fermanlarn Arapadan Farsaya aktarld bilinmektedir. Karamanolu Mehmed Bey ise, defter tutma usuln deitirerek tamamen, Farsa yerine ksmen Trke, ksmen Farsa kark bir kayt usul ihdas ettii ve bu usuln Osmanl Devletince de kabul ve tatbik edildiini Hammer, tarihinde kaydetmektedir.23 Seluklularda siykat yaz ve rakamlarnn kullanldn pek ok kaynak belirtmektedir. bn-i Bibi'nin Tevrih-i li-i Seluk adl eserine ald ve yukarda kaydettiimiz iir; siykatn Seluklular zamannda kullanldn ve bir meslek dal olarak dnem ierisindeki ehemmiyetini gsterir. Yalnz yaz deil, rakamlar da husus bir tarzda kullanlmtr. Siykata vukfiyeti olmayan memurlara itibar edilmemitir.24 Sahib Fahreddin Kazvin ve Abdurrahman Mstevf ve III. Aleddin zamannda Nasruddin Mehmed Mstevf'nin siykattaki mahareti, dnemin kaynaklarndan "Selukname"nin sitayile bahsetmesi, siykata olan ilginin bir ifadesidir.25 Seluklularn siykat rakamlarn kullandklar baz sikke ve kitabelerin tarihlerinden de anlalmaktadr.26 Osmanllar, tekilt ve messeseleri asndan bir ok hususlarda slm devletlerinin, zellikle mal konularda lhanllarn tesirinde kalmtr. Kurulu dnemlerinde Anadoluda lhanl maliyesine ait bir ksm kitaplarn istinsah edilmesi, buna bir delil olarak gsterilmektedir.27 Ayrca Osmanl devrindeki tahrirlerin ve vilyetler iin kanun konulmasnn " ntizm- memleket beyan- det ve tahrir-i vilyetle olmak selef-i sltinden cri ve sdr" olduu gr, bu adetleri Osmanllarn dorudan doruya Seluklu ve lhanllardan aldklar, Osmanl Devletinde yaplan nfus ve arazi tahrirlerinin ayn rakam ve yaz teknii ve defter eitleriyle Anadolu Seluklularnda ve lhanllarda tatbik edilmekte olan usullerin bir devam olduu, dolaysyla Osmanllarn usul ynyle devlet muhasebe sisteminde lhanllarda uygulanan muhasebe sistemini uyguladklarna dair grler de bulunmaktadr.2823 24 25 26 27

Hammer Tarihi (Ata Bey tercmesi), c.1, s. 84, c. 3, s. 226; ELKER, a.g.e., s. 26. NVER, a.g.m., s. 92, 93. UZUNARILI, a.g.e., s. 95. gs. yer. GYN, a.g.m., s. 73; UZUNARILI, a.g.e., s. 217; BARKAN, XV ve XVI. Asrlarda Osmanl mparatorluu'nda Zira Ekonominin Hukuk ve Mal Esaslar-Kanunlar, .. Ed. Fak. Yay., stanbul 1943, Giri LXXI. Halil SAHLLOLU, 1683-1740 Yllarnda Osmanl mparatorluu Hazine Gelir ve Gideri, VIII. Trk Tarih Kongresi, II. cildden ayr basm, Trk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1981, s. 1389; . Ltfi BARKAN, a.g.e., Giri LXXI, LXXII.

28

G R

13

lhanllarda devletin gelir ve giderlerinin tesbiti maksadyla bir daire tekilini dnen Sahib-i Azam emsddin Mehmed Cveyn olmutur. Bundan evvel mal ileri hesab ve kitaba uygun olarak tesbit eden bir daire bulunmamakta idi. Cveyn, vridatn masrfata kafi gelmemesi zerine riyaziyedeki vukufu ve siykat yazsyla dvn kaytlarn tutmaktaki mahareti bilinen Hoca Cemalddin Mni'ye, mal ileri tanziminin tevdi edilmesi konunun ehemmiyetini belirtmesi asndan nemlidir. Dzenlenen vridat ve masrfat defterleri, siykat yazs ve siykat rakam ile tutulmutur.29 Yine, lhanl Devletinin btn mal ilerine bakan ve adna Mstevf denilen kiinin siykat yazsn bilmesi zaruri addedilmitir. Mstevf dvnnda tutulan Defter-i Cam, Defter-i Mukarrer, Defter-i Avarze, Defter-i Harac- Mukarrer-i Divan, Defter-i Kanun, Defter-i Tevcihat, Defter-i Ruzname isimli muhtelif defterlerde siykat yazs kullanlmtr.30 Yukarda kaydettiimiz gibi, Sryanler muhasebe ilerini zmre meslei olarak yrtmekte idiler. Sryanlerin bu tercihli durumu Araplar, Seluklular, lhanllar ve Osmanl Devletinde Orhan Gazi zamanna kadar devam etmitir. Bu durum siykat yaz ve rakamlarnn slm devletlerinde geirdii tarih seyre k tutmaktadr.31 Siykatn Osmanl dneminde icad edildiine ilikin grlere de bir ksm melliflerin eserlerinde rastlamak mmkndr. Mverrih l; siykat yazsn Arap yazsndan kararak ilk yazann Hsm- Rm olduunu belirtmektedir. Menkb- Hnervern adl eserinde; "slb- defter-i siykatta dahi honvis ve mmtazlar vardr ki mucid ve muhterleri, Merhum Sultan Mehmed Han Gazi evkaf ktibi Hsam- Rm'dir" der.32 18 ciltlik "Sefine" adl baslmam ansiklopedik eserin mellifi Safi Efendi, Necib Asm'n eserinden iktibas ettii satrlarda, yukardaki grleri paylar: "Siykat Osmanl'nn ihtiraatndandr. Muhter, Fatih Sultan Mehmed Han Gazi evkaf ktibi Hsam- Rm'dir"33. Ancak, buraya kadar verdiimiz bilgiler muvacehesinde siykatn Osmanl dneminde icad edildiini belirten gr kabullenmek mmkn deildir.29 30 31

UZUNARILI, a.g.e, s. 214, 215. UZUNARILI, a.g.e, s. 216. smail OTAR, Muhasebede Siyakat Rakamlar, s. 13. Benzer bir durum Avrupada grlmtr. Ksmen XV inci yzyllarda bir mddet muhasebede talyanlar zmre hakimiyeti tesis etmilerdir. Bkz. ayn eser, s. 13, 41 no'lu dipnot; Ahmet TABAKOLU, Trk ktisat Tarihi, Dergah Yay., stanbul 1986, s. 47. Mehmed Zeki PAKALIN, Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, Milli Eitim Bakanl Yay., stanbul 1983, c. 3, s. 237-240. Osman ERGN, a.g.e., 697, Sheyl NVER, a.g.m., s. 92.

32 33

14


Osmanllarda siykatn tatbikine hizmet edenlerden ve gelitirenlerden biri Amasyal Taczde Cafer elebi'dir (l. 1515). 20 sene nianclk eden Taczde, kaytlar muntazam defterlerde siykatle tutmakta byk bir ihtimam gstermi, maliye, evkaf gibi fonlara ait pek ok kayd siykata dntrmtr. Daha sonra Seyyid Abdusselm adl zat (l. 1526), siykat yazsnn kaidelerini tebdil etmitir34. Siykat yazs, Osmanl Devleti'nde bir ka asr resm muamelelerde kullanlagelmitir. Devlet maliyesini ilgilendiren alanlarda bilhassa tercih edilmitir. Trk mal idaresinin memurlar, 400 yl boyunca bu yaz trn kullandlar, Badaddan Budapeteye kadar geni bir sahada devlet servetinin her krnts, devlet gelirlerinin, kylnn sarmsak rne varncaya kadar her geliri ve ayn ekilde her gideri, her trl resm, hizmet, ulfe, aylk ve tahsisler ve bunlar arasnda devlet merkezinin ( stanbul) ve eyaletlerin eitli l birimleri, mahall ller, para eitleri ve Trke ve yabanc asll saysz yer ve ahs isimleri, hep bu yaz ile kaydedilmitir.35 19. yzyla gelindiinde, II. Mahmud dneminde yava yava terkedilmeye balanm ise de 1878 ylna kadar varln devam ettirmitir.36 Tanzimatla birlikte maliye ve muhasebede cri usller, yerini batda kullanlmakta olan usllere brakmtr. Eski muhasebe uslnn terkedilmesi, dolaysyla siykat yaz ve rakamlarnn ihmale uramasna neden olmutur. Bu ihmal neticesi; 19. yzyln sonlarnda devletin resm belgelerine ve o dnemde telif edilen eserlere de yansd gibi, siykat yazsn okuyacak elemanlarn bulunmasnda glk ekildii grlmtr. Sleyman Sd "Defter-i Muktesid" adl mehur eserinde u ifadelere yer vermektedir: "Eski zamanlarn muamelt- hesbiyesi, defterlerde 'siykat' denilen hat ve rakamla yrtldnden ve ol vakitlerin usl ve detince aklm- hesbiyeye duhl edecek olan ketebe in siykat hat ve rakamnn talim ve teallm vcibtdan tutulmu iken, hat ve rakam- mezburun git gide ehemmiyeti izle edilp usl- imlsn bilenler yle dursun, kret eyleyenler bile azaldndan aradan krk elli sene gedikten sonra ya bir lzm veya bir merak zerine hat ve

34 35

Osman ERGN, a.g.e., s. 698; Babakanlk Osmanl Arivi Rehberi, Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdrl Osmanl Arivi Daire Bakanl Yay., Ankara 1992, s. 521. Enver MERL, "Bibliyografya" (L. Fekete'nin Trk Mal daresinde Siyakat Yazs adl eserinin tantm yazs), .. ktisat Fakltesi Mecmuas, c. 15, say 1-4, s. 334. Osmanl Arivi Rehberi, s. 522. Siyakat yazsnn ne zaman terkedildii ile ilgili muhtelif tarihler verilmekle birlikte, bu tarihler birbirine yakn tarihler olup, hicr 1290'l yllara tekabl etmektedir. Hammer mtercimi Mehmed Ata ise, 1255/1839'dan sonra terk olunduunu belirtiyor. Bkz. Hammer Tarihi, c. 1, s. 84.

36Babakanlk

G R

15

rakam- siykatla yazlm bir defter ele alnacak olur ise kriler mnderictn anlayamayacaklarndan ni tercmana muhta olacaklar bhesizdir. Fakir her ne kadar siykat hat ve rakamnn ibks tarafls deilse de, hatt- mezkr ile yazlm olan defterlerin ile'l-ebed beks tarafls oldmdan kendim bu defterlerin mtlaasndan bir ok eyler istihra eylediim gibi ahlfm dahi istifadeden mahrum etmemek arzusunda bulunduumdan ahlaf- merkume bir defteri ele ald gibi mnderictn suhletle hal eylemek in siykat hat ve rakamnn usl imlsna dir baz misl ve meklerin zeyl olarak kitba ilvesini mnsib grmmdr."37 18 Cemziye'l-hir 1318/13 Ekim 1900 tarihli Sadrete arzedilen Maarif tezkeresi, siykat yazsnda grlen ihmali daha ak bir ekilde yanstmaktadr.38 talya'nn Napoli ehrinde alan "ark Dilleri Mektebi" iin siykat krmas hattndan bir ka satr yaz ile bir rakamndan yze, yzlerden bine kadar rakamlar iine alan bir numune Maarif Nezretinden istenir. Maarif Nezretinin ilgili ubelerinde siykat yaz ve rakamn "nak ve tahrir" edebilecek bir kimse bulunamaz. Nezret, Divan- Hmyn Belikiliine mraacat eder. Burada da bilen bulunmaynca Defter-i Hakan Nezreti'ne durum iletilir. Ancak burada bilen bir ka kiinin bulunduu tesbit edilir. Belgenin asl yledir: Nezret-i Marif-i Umumiye Mektub Kalemi Aded 37500 Umum 145 Husus Marz- ker-i kemneleridir ki talya'da Napoli ehrinde kd edilmi olan Elsine-i arkiyye Mektebi'nin siykat krmas hattndan bir ka satr yaz ile bir rakamndan yze ve yzlerden bine kadar erkm ntk bir varaka- hesbiye talebinde bulunduu devlet-i mrunileyh sefretinden b-takrir iltimas olunmas zerine ol babda Hariciye Nezret-i Celilesinden b tezkire vukbulan ir neticesinde nezret-i ciz devir ve aklmnda zikr olunan hat ve erkm nak ve tahrir edebilecek ehil ve muktedir bir kimse bulunmadndan Divn- Hmyn Belikiliine mrcaat edilmi ve oracada erbb olmad bil-mhbere anlalmasyla varaka- matlbe Defter-i37 38

Sleyman Sdi, Defter-i Muktesid, stanbul 1307, cilt I, s. 66-67. Babakanlk Osmanl Arivi, B.E.O., 117732.

16


Hkn Nezret-i Cellesinden celb ve irsal edilebilmidi bu vesile ile sret-i mevsukada istihsl olunan malmata nazaran nezret-i mrun-ileyhda dahi hat ve erkm- mezkureyi nak ve tahrire muktedir ancak bir ka zt bulunub bir zamandan beri kuydt- cedidece istimli ndir ve belki de metrk olmak mnsebetiyle yeniden yeniye erbabnn yetidirilmesi pekde meml olmadndan ve ehlinin fkdn halinde ise kuyudt- atkaya tabi ttl kbil olamayarak bu yzden bil-hire devlete mklt tahadds edebilecei cihetle sye-i terakkiyat-vye-i hazret-i pdihde her zamandan ziyde aksm- ulm ve fnnun istikml-i vesit-i terakkisine ald ve betahsis zikr olunan Napoli ehrinde kd edilen Elsine-i arkiye Mektebinde hatt- mezkrun taallmne teebbs edildii bir srada buraca refte refte rehin-i mecd ve inhitat olmas tecviz edilemeyeceinden tevikt ve tergibt- mnsibe ibksyla zikr olunan siykat krmas hat ve erkmnn beksna hizmet edecek tedbir cmlesinden olmak zre Mliye ve Evkf- Humyun Hazine-i Celleriyle Defter-i Hkn Nezret-i Cellesince ve Divn- Hmyn kalemince mezkr hatt her zaman nak ve tahrire muktedir bir ka zt yetidirilmesi hakknda nezret-i mrn-ileyhimle Divn- Humyn Belikiliine evmir-i mukteziye it buyurulmas hususunun huzr- sm-i cenb- sadret-penhilerine arz ve izbr Meclis-i Marif'den ifde klnm ve icry- muktezas merhn- msde-i celle-i hidiv-i efhamileri bulunmu olmala ol bbda emr ferman hazret-i veliyy'lemrindir. F 18 Cemziye'l-ahire sene 1318 ve F 30 Eyll sene 1316 Marif-i Ummiye Nzr Bende Zhdi

Arzedilen bu tezkire zerine Sadret makam ilgili nezaretlere u tebliatta bulunur; "Mliye ve Evkf- Hmyn ve Defter-i Hkn Nezret-i Cellerine ve Divn- Humyn Belikiliine Tezk re ve Mzekk re talya'da Napoli ehrinde kd edilmi olan Elsine-i arkiye Mektebince siykat krmas bir ka satr yaz ile erkm hv bir varaka taleb olunmas zerine lede'l-mrcaa Divn- Humyn kalemince mezkr hat ve erkm tahrir edebilecek kimse olmad anlalmasyla varaka- matlbe Defter-i Hkn Nezret-i Cellerine celb ve irsal olunmu ise de sret-i mevskede istihsl olunan malumta nazaran nezret-i mrun-ileyhda dahi bu hat ve erkm yazmaa muktedir ancak bir ka zt bulunub kuyd- ceddece istimli ndir belki metrk olmas hasebiyle yeniden yeniye erbbnn yetidirilmesi pek de melhz olmadndan ve ehlinin fkdn hlinde ise kuyd- atkaya ttl kbil olamayarak bu yzden bil-hire devlete mkilt

G R

17

tahadds edebileceinden ve bu hattn Avrupa'da taallmne teebbs edildii bir srada buraca refte refte rehn-i inhitat ve nisyn olmas tecviz edilemiyeceinden bahs ile nezret-i celleriyle Evkf- Hmyn ve Defter-i Hkn Nezret-i Cellelerince ve Divn- Humyn kalemince tevikt ve teribt- mnsibe ifsyla mezkr hatt tahrire muktedir bir ka ztn ale'd-devm yetidirilmesi lzm Marif Nezret-i Cellerinden bildirilmi ve mezkur nezretlere icra klnm olmala mezkur hat ve erkmn nezret-i cellerince de icb edenlere talimi esbbnn istikmline himmet ve nezret-i mrun-ileyh ile Divn- Humyn Belikiliine de teblit- lzime icr klnm olmala mevzu bahs olan hat ve erkmn Divn- Humyn Kalemince de icab edenlere talimi hakknda ibu mzekkere mezkur kaleme ita olund" B-iret-i aliyye-i hazret-i mster" Defter-i Hkn Nezreti'ne yazlan dier bir yazda: "Defter-i Hkn Nezret-i Cellelerine 14 Tern-i evvel sene 1316 tarihli tezkireye zeyldir. Kuyd- Defter-i Hkn idaresi mumeltnn temin-i hsn-i cereyn iin mstahdimnin hadd-i nizmsinden dn kalan maalarnn ikml -i noksn hakknda baz ifde ve istiday hv idre-i mezkre hulefs nmna it klanan arzuhal leffen taraf- humyunlarna tisyr klnm ve bunlar yn- ikdrbulunmu olmala mnderactna ve i'r- sbka nazaran iktizasnn icra ve inbsna himmet Biret-i hazret-i mster" Yaznn asl metin ksmnda yer alan "siykat hattnn suret-i mkemmele ve muntazamada talimiyle devam- hsn-i muhafazas" ibaresi iptal edilerek, ibare daha ksa bir ekilde ifade edilmitir. Maarif Nezreti'nin Sadaret makamna arzettii tezkere zerine Defter-i Hkn Nezreti'nde siykat yazsnn unutulmamas ynnde almalarn yapld anlalmaktadr. Ancak, gerek Defter-i Hakani, gerekse dier nezaretlerce daha sonra ne tr tedbirlerin alnd ve ne gibi almalarn yapldna ilikin elde mevcut bilgilere sahip deiliz. Ne var ki, konunun ileriki yllarda ciddiyetini korumakta olduu grlmektedir. Sadaret makam 3 Cemziye'l-hir 1329/2 Haziran 1911 tarihli

18


yazsnda39 Evkf- Humayun, Maliye ve Defter-i Hkni Nezretlerine u tebligatta bulunur: "Evkf- Humyn ve Mliye ve Defter-i Hkni Nezret-i Celle ve Aliyyelerine Mstan-i beyn old zre Evkf- Hmyn ve Hazine-i Celle-i Mliye ile Defter-i Hkn kuyd- kadimesi siykat hattyla muharrer ve hatt- mezkur ise elyevm metrk ve mens bir halde bulunmasna binen inde'l-iktiz kuyd- mezkreye mrcaat vukunda mkilta tesdf edilmekde olduu anlalm ve bunlara mrcaat ihtiyac bki olduka hatt- mezkrun terk ve ihmli gayr- ciz bulunmu oldndan devir-i mezbrede hatt- mezkre vkf zevt bulunduu suretde bunlar tarafndan ve mstahdimn meynnda, bu gibi erbb- vukf bulunmad takdirde hricden bilenler vestatyle ketebei mevcdeden mnsiblerine talm ve tahsil etdirilmesi bit-tensib devir-i mezkreye tebligt icr olunmala nezaret-i cellelerince de f-y muktezasna himmet B emr-i l-i hazret-i mster" Gnmzde ilm faaliyetlere olan ilginin artmas, zellikle tarih sahasnda belgelere dayal olarak yaplan akademik almalarn hz kazanmas, Osmanl paleografyasnn muhtelif stillerine vukfu olanlarn adedini oaltmaktadr. Salt tarih ve iktisat tarihi alanlarnda alanlarn siykat yaz ve rakamlarndan bgne kalamamalar da 20. yzyln balarnda duyulan sknty bir lde azaltmaktadr. Siyakat yaz ve rakamlarnn yer ald kadim Osmanl belge ve defterlerinin aynen neri ve arlkl bir ekilde bu tr belge ve defterler kullanlarak yaplan akademik almalar yannda, Osmanlca retimine ynelik kitaplarn oalmas ve bu kitaplarda siykatn konu edilmesi, bilhassa siykat yaz ve rakamlarna mnhasr rehber eser ve makalelerin neredilmesi gibi almalar bu yaz ve rakamlarn anlalmasn kolaylatrmakta, ileri kuaklara aktarlmasn salamaktadr. Siyakat yazs; sanat hatt olmaktan ziyade maliye, tapu ve evkafa ait ilerde ve bunlara dair vesikalarn yazlmasnda kullanlmtr.40 Osmanl paleografyas ierisinde en zor okunabilen bir yaz trdr. Bu yazda srat ve ihtisar hakimdir.41 Siyakatn zor okunabilen bir yaz olmasnn sebebleri yle izah edilebilir:

39 40 41

Babakanlk Osmanl Arivi, B.E.O., no 292457. Babakanlk Osmanl Arivi, B.E.O., no; 292457; B.O.A. Rehberi, s. 521. Mahmud Bedreddin YAZIR, Eski Yazlar Okuma Anahtar, s. 144.

G R

19

1) Asl siykat harfleri, dier yazlarn harflerinden ayr bir ekilde olmakla beraber, her yerde ayn siykat harfleri kullanlmam, dier yaz stillerine ait harfler yerine gre kullanlmtr. 2) Siykatte noktal harfler olmasna ramen bir ok yerde nokta terkedilmitir. 3) ml bakmndan ayr yazlmas gereken harfler ekseriya siykatte bitiik yazlmtr. 4) Siykat yazan ktibin uslbunden doan zorluklar. 5) Siykatte harflerin yazl biimleri ve harfler, kelimeler ve satrlarn daima birbirine yakn ve hatta bitimi olmas.42 6) Siykatle yazlan metinlerin ekserisinin ifade tarznn dier yazlar ile yazlan metinlerden farkl oluu, Arapa ve Farsa kelimelerin ska kullanl uzun terkiblere yer verilmesi. 7) Tarih seyr ierisinde dier yazlarda olduu gibi siykat yazsnda da farkl karakterlerin olumas. 8) Kalemler (brolar) arasnda farkl yaz ve ifade tarzlarnn bulunmas. Mahmut Yazr, siykat hakknda; "Siykat sade grnr bir yazdr. Sadelii kalemindeki tabii ve sratli akn icab olarak harflerinin ufalm ve kslm bulunmasndan ileri gelmekle beraber, harflerinin mnferid haldeki ekilleriyle satr iindeki mrekkeb ekilleri bambakadr. Harf balar umumiyetle kk, kollar ve bacaklar ksa, anaklar bazan dz ve bazan mukaar (oyuk, ukur, ibkey) ve krkl olur ve her kelimede az ok bir ihtisar mehud bulunur. Satra diziliinde evvelki kalem hasislii bir dzye gitmeyip baz kelimelerde ve harflerde kalem akna geni bir cmertlik verilerek balar byk, bacaklar uzun, bir harf ve kelime yerine gre bambaka yeni bir kla sokulmu bulunur Nesih krmas, dvn krmas, rik'a krmas ve hatta kf hurdas gibi baz yazlarn harf ekilleri az ok bir tadil ile siykat harfleri arasna kartrlarak yazlm Bu yazda haflerin ve satrlarn birbirine yakn olmas hemen hemen bir kaide gibidir."43 Siyakat yazsnn ald karakter dnemlere gre deime gstermitir. Fatih ncesine ait kaytlarn azl, siykat yazsnn kazand muhteva hususunda bilgilenmemizi engelliyor. M. Cevdet, Fatih devrine kadar kaytlar siykata benzer bir

42 43

YAZIR, Siyakat Yazs, Vakflar Genel Mdrl Yay., 2. bask, Ankara 1978, s. 6-8. a.g.e., s. 144.

20


yaz ile yazlmtr, diyor.44 Sheyl nver, Fatih'e kadar kaytlarn ta'lik reyhn denen hat ile yazldn, okunmas biraz g olduu iin de siykat gibi telakki edildiini, defterlerin de hep talikimsi bir yaz ile tutulduunu belirtiyor.45 Halil nalck ise; XV. asr tahrir defterlerinde ekseriyetle tevki hattnn kullanldn ifade ediyor.46 Fatihden Yavuz'a gelinceye kadarki dnemde tutulan defterlerdeki siykat sitili ile Kanun ve sonrasna ait siykat sitili farkldr. Zira Fatih dneminden itibaren grlmeye balanan siykat yazs, sonraki dnemlere gre daha sadedir.47 19. yzylda tutulan defterlerdeki siykat yazs ise rik'aya yakn bir surette ak yazlmtr.48 Siykat yazs da dier yazlar gibi, yazann yetime tarzna, uslubuna bal olarak ayr karakter gstermektedir. Hat sanat ile yetitirilmemi memurlarn yazlarn okumak olduka gtr. Hattat olan memurlar daha gzel ve okunakl yazmlardar. Siyakat eitlerinin, her devre ve her ktibe gre hususiyetlerinin olduu gibi, muhtelif dairelerde kullanlan siykatlar da farkldr. 49 Siyakat yazsnda blgeler aras farkllklar da grlmektedir. Mesela Yemen dvnnda kullanlan siykat yazs, merkez maliye tekiltnda kullanlan yazdan deiik bir sitildedir. 50 Siyakat Rakamlar: Siyakat yazsnn kullanld btn yerlerde kullanlmtr. Bu rakamlar iin siykat rakamlar dnda "Siyakat- Arab", "Add- Arab", "Erkm- Arabiyye", "Siykat Adedleri", "Melfuz Add Hesab", "Erkam- Divaniyye", "Divan Rakamlar", ranllar; "Hesab- Dinr", "Hesb- Harvr", "Rukm- Siyak", "Siyak- Rukm", Hind Mslmanlar ise "Rukm" tabirini kullanmlardr.51

44 45 46

NVER, a.g.m., s. 92. gs. yer. Halil NALCIK, Hicr 835 Tarihli Sret-i Defter-i Sancak-i Arnavid, Trk Tarih Kurumu Yay., 2. Bask, Ankara 1987, Giri s. XII. Halil nalck nerettii bu eserin rika, tevk, kaln tevk, gzel tevk hatlar ile yazldn sayfa numaras vermek suretiyle belirtmektedir. Babakanlk Osmanl Arivi Rehberi, s. 521. Osman ERGN, a.g.e., s. 699. ERGN, a.g.e., s. 697-698. Bir yenieri ktibi, Dvn kitbeti kirdliine kabul iin divn, siyakat ve dier yaz trlerinden rnekler sunmaktadr. Bkz. Osmanl Arivi Rehberi, s. 583. Halil SAHLLOLU, Yemen'in 1599-1600 Yl Btesi, Yusuf Hikmet Bayur'a Armaan'dan ayr basm, Trk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1985, s. 289. Muhyiddin b. Mehmed b. el-Hac Atmaca, Mecmau'l-Kavid-i Hisab, Atatrk Kitapl, Muallim Cevdet Yazmalar, no: K. 369, vrk. 17 b; Ayn eser, Kprl Ktphanesi no: 341, vrk. 2a;

47 48 49 50 51

G R

21

Siyakat rakamlarnn esas; rakamlarn Arapa telaffuzunu oluturan kelimelerin ksaltlmasndan meydana gelmektedir. Rakamlarn telaffuzunda bulunan harfler iinde, en uygunlar ve kelimeyi en iyi yanstan harfler seilmitir. Mesela; siykat , gibi ekillerle gsterilir. Bilindii gibi, 5 rakamnn usulne gre 5 rakam Arapada telaffuzu "Hamse" kelimesidir. Hamse kelimesindeki harfi, siykat rakam ile be rakamn temsil etmektedir. Byk rakamlar iin de bir rnek verelim: 536776 says siykat rakamlaryla u ekilde yazlmaktadr: . Bu saynn Arapadaki telaffuzu; "Hamsemie sitte ve selsne lf ve sebamie ve sitte ve sebun". Grld gibi rakamlar temsil eden harfler ihtimamla seilmi, deiik saylar ifade eden ayn harf ise, biraz farkl yazlmtr. Siyakat rakamlarnn yazl biimleri bata, ortada ve sonda deiik ekillere brnebildiinden dikkat edilmelidir. Say milyonlar basamanda bir say ise, siykat ile yazlnda "merre" ifadesi yer almaktadr. Merre ifadesinin niin siykat rakamlar iinde yer ald u ekilde izah edilmektedir: "... muhasebn halkndan baz fzllar grmler ki bu siykat- Arab'nin bu vecihle kitbeti ve kreti hem mevve ve hem de asr'lfehm'dir, ol ecilden vzh ve ren olsun iin "merre" ibretiyle kayd etmiler tki yesir'l-fehm olup zabta kbil ola. Pes n dokuz kez yzbinden mtecviz ola ol vakt bunlar "Merre ibretiyle kitbet olunur"52. Bunlara dair u rnekleri verebiliriz:

1.000.000, Okunuu: Aara merremie lf. Trkesi: On kere yz bin 20.000.000 Okunuu: Mieteyn merre mie lf Trkesi: ki yz kere yz bin 700.000.000 Okunuu: Seb'a lf merre mie laf Trkesi: Yedi bin kere yz bin

Matrak Nasuh, a.g.yazma, vrk. 4 b; smail OTAR, Muhasebede Siyakat Rakamlar, s. 14; Selhaddin ELKER, a.g.e., s. 9.52

Muhyiddin b. Mehmed, b. el-Hac Atmaca, a.g.yazma; Muallim Cevdet Yazmalar, no: K. 369/vrk 19b-20 a, Ayn Eser, Kprl Ktp. no: 341/vrk 9b; Matrak Nasuh, a.g.yazma, vrk. 6a.

22


Siyakat rakamlar ile ilgili geni bir tablo dzenlenerek ekte sunulmutur.

MET NLER

BOA, Cevdet Saray, nr. 3972.

OSMANLI PALEOGRAFYASINDA S YAKAT YAZISIBELGELER

25

1el-Mesrift _____________________________________________________________ emtia-i matbah ve taynt- dire-i Hazret-i Sultn- ln efendimiz Endern ve Brn gayr-i ez-tayint- mr an-gurre-i ehr-i Rebu'l-hir sene 1134 il gye-i ehr-i mezbr sene 1134 Ake 07 886 27 363 09 196 00 000 09 400 ________ 53 845 Bah-i nn- azz ber-mceb-i mfredt Bah-i gt- ganem kyye 2 487.5 f 11 Bah-i rz-i hs kile 121 f 76 Mevcd- kilr- Brn an-cnib-i Pr Ahmed Aa revgan- sde kyye 624 Bah-i eker kyye 117.5 f 80

26


BOA. Maliyeden Mdevver nr. 5973/49


27

-2el-ihrct _________________________________________________________________ cmi-i erf ve gayrih Be-cihet _________ i Be-cihet _________ i Be-cihet _________ i Be-cihet bah-i kd bery- ________________ em-i asel-i bah-i deste-i penbe deftir-i evkf bery- em-i asel i Zihne bah-i torba-i Mihali deste adet kymet 23.5 4 kta kymet 50 kymet 44 310 78 kymet 2 697 Be-cihet _________ i Be-cihet _________ i Be-cihet _________ i Be-cihet ________________ bah-i torba- Msr pekir leen-i nhs- cedd i kt'a kta kta ukka-i teltn 60 1 1 kymet kymet kymet kta 1 000 75 100 1 kymet 251 Be-cihet _________ i Be-cihet _________ i Be-cihet _________ i Be-cihet _________ i bah-i kd bah-i fer bery- makrame-i alaca bah-i revgan- zeyt bery- hurdah- hurdah bery- kandl-i medris-i semn cmi-i erf ve gayrih adet 3 deste kyye dirhem kymet kymet 61 1 222 100 39 29 kymet kymet 610 29 299 Be-cihet _______________________________ i bah-i revgan- sde bery- kandl-i cmi-i erf kyye 677 kymet 18236 Resd 4 144 Bk 14 292

28


Yekn 53 067 Resd 18 775 Bk 14 292


29

BOA, D. BRZ nr. 116.11.23

30


3 Sah Buyruldu Divrii Muaccele hshsndan verile. det _____________________________________________________________________ i seneviyye-i bah-i devt ve makrame ve mhimmt- sire bery- lzme-i hazret-i sadr- l an-vcib sene 1116 n kadar mebla an-Hzne-i mire dde fermde ez-n sebeb an-cnib-i Kalem-i Terft tezkire-i hazne-nvite ber-mceb-i mutd- kadm ve b-arzuhl-i hod ve b-fermn- erf el-vki f 13 Za. sene 1116. f sene guru- esed 95 bery- bah-i devt esed 40 bery- makrame-i hnkr esed 40 bery- mhimmt- sire esed 15

Yalnz doksan be esed gurudur. Tahrren 13 Za. sene 1116. Mahsb ___________________________________________________________________ f 23 Za. sene 1116 an-ake-i muaccele-i hsh-i Divrii f 1116 an-yed-i Mehmed elebi an-cnib-i Ahmed Efendi Terft. Nukilet ____________________________________________________________


31

BOA.

32


-4Sefne ____________________________________________________________________ i Kara Sleyman Res, ber-y tahml-kerde hnta an-iskele-i Silivri il-sitne nakl ve be-Anbr- Tersne teslm ude, der sene 1196. Tahml ________________________________________ ber-mceb-i irsliye hnta keyl 850 022.5 noksn 827.5 teslm-i Anbr- Tersne

Mahsb


33

BOA. Maliyeden Mdevver nr. 15523 s. 1

34


-5Defter ____________________________________________________________________ i rznme-i vridt ve mesrift- Kilr- mret-i mire-i merhm ve mafrun-leh Sultan Sleyman Hn tbe serhu an-tahvl-i iftihru'l-emcid ve'l-ekrim Mehmed Efendi zde mecduh el-mtevell an-gurre-i abn el-muazzam sene erbaa ve elf. Yevm's-sebt _________________ f gurre-i abn sene-i minhu el-Mbyat_________________ Bah-i Gt 3 Md Bah-i madenus 4

el-Masraf _________________________________________________________________ an-kilr Becihet ___________________________________________________________________ i harc- tam- misfirn el-rz ________________________ er-revgn __________________________ Becihet orb- mukarrere bedel-i gt 2 Nevbet kyye 12

Becihet _______ i Becihet ______ i Becihet _________i _______________i Cirye-i misfirn tam- turu- Cirye-i misfirn misfirn 40 Sofra 22 Sofra f 300 M. (Yevm) f 50 M. (Yevm) el-asel _________ Becihet-i Trbe-i erfe kyye 1 flfl 5 M. 40 Sofra f 100 M. (Yevm)

Harc ________________________________________ tam- turu- misfirn Meviz-i siyh f 200 M. Meviz-i surh f 25 M. Aly f 25 M.


35

BOA, D. BRZ nr. 1116.11.14

36


6 Masraf- yevm's-slis, f 14 Za. sene 1116.

Nuklet beDefter-i Kebr hkm buyruldu Sah


37

BOA, Tapu Tahrir Defteri nr: 166

38


7 Knn ____________________________________________________________________ nme-i pdih- lem-penh Bin akelik tmar yine kend cebel iki bin akelik tasarruf eden kend cebel bir gulm bin akelik yere kend brme bir cebel drt bin ve drt bin be yz akelik yere kend brme bir cebel bir gulm ve be bin akelik tasarruf eden bir tektr ve be bin be yz ve alt bin akelik tmar yine kend brme iki cebel bir tektr ve yedi bin ve yedi bin be yz ve sekiz bin ake yine kend brme iki cebel bir gulm bir tektr ve dokuz bin akelie kend brme cebel ve bir adr on bin ve on bin be yz ve on bir bin ake tasarruf eden kend brme cebel bir gulm bir adr ve on iki bin ake yine kend brme drt cebel bir adr ve on be bin ake tasarruf eden kend brme be cebel bir adr ve bundan yukaru olan hsln binliine bir cebel ve bin be yz ve iki bin olana gulm ve sancak beglerinin her be bin akeye bir cebel ve her alt bin akeye bir kee alsna iki gnlk ve kend oturdu adr sokaklar ve bir adr hazne ve bir adr kilr ve bir matbah ve bir sarahne ve subaularun her drt bin akeye bir cebel ve her otuz bin ake bir kee alsna iki adr ve bir tektr ve ednsna bir adr ve bir tektr.


39

BOA, Maliyeden Mdevver nr. 9820/128-129

40


8

Pnarhisr Kads Mevln Hasan dleri arz gnderp Bergos skinlerinden Durmu nm kimesne gelp Vize ve Krkkilise sancaklarnda vki hurda- liv-i Vize ve Krkkilise ve tevbii muktaas sene 1001 Muharremi gurresinden ve mevkft- liv-i mezbre muktaas sene-i mezbre Reb'l-evveli gurresinden ve beytlml- hssa- liv-i mezbre sene-i mezbre Cemziye'l-evveli gurresinden yla 735.000 akeye ve srgnn- cezre-i Sirem Muktaas sene 999 Mart evvelinden yla 105.000 akeye ve akal Ahmed hslar ve tevbii muktaas sene elf Mart evvelinden yla 5039 akeye ve hsh- Samako ve tevbii muktaas sene-i mezbre Mart evvelinden yla 120.000 akeye ve karye-i Kaysar ve tevbii muktaas sene 1003 filvrinin ikisinden yla 49.000 akeye ki zikrolan muktat ceman tevrh-i muhtelife ile yla 1.154.039 akeye Hasan nm mltezim uhdesinde olup velkin mezkr Hasan mflis ve lmekn olup kefl vermege kdir olmaduundan gayri pein in vermege art eyledg akeyi dahi veremeyp...


41

BOA, Tapu Tahrir Defteri nr. 835/47

42


9 Nhiye ____________________________________________________________________ i Bozbd Cemat ___________________________________________________________________ Anterli bundan akdem Ruh'nn havs karyelerine balu rey kayd olunup ve lkin zulm ve teadd ve nevhnin kesret-i nevdidinden ve Arab istlsndan reys perkende ve peran ve karyeleri harbe olup b-hatt- hmyn sadet-makrn isknlar fermn buyrulman Ruh Sanca'nda Bozbd nhiyesinde hl ve harbe ve mrye hsl olan havss- hmyn karyelerinden Terkozan ve Payviran ve eyhzilni ve Ortaviran ve Karacaviran ve maa mezraa-i nhan nm karyede cemat- mezbre resm-i bennk ve mcerredi ile ve mahslt hsl-mine's-sub olup vesir teklif muf ve msellem Trkmn ve Ekrd tyifesi gibi mahall-i mezbre iskn olunup ve cemat- merkm mr-i aret Abbas Beg mr kayd ve tahrr olunmudur.


43

BOA. Kepeci nr. 61 s. 353, 354

44


10 zdin kadsna hkm yazla ki hliy Yorgi nm zimm kapuma dem gnderp bundan akdem Muhyiddin nm kimesne ile Petro nm zimm ile bir tuzla oca alup ber-vech-i itirk iledp tuzla tamm oldukdan sonra mezkr Muhyiddin hissesin bana satup ben dahi tasarruf etmek istediimde mezkr Petro hisse-i mezbru bana tasarruf etdirmedi dey bildirdi mdi buyurdum ki hkm-i erfim vardukda husemy berber edp erle tefti edp gresin dedii gibi olup mezbr tuzla oca mezbr Muhyiddin mezbr zimmi Petro ile ber-vech-i itirk tasarruf ederken buna satup mezbr zimm bunun tasarrufuna mni olup nesne dahl etdirmeyp kend tasarruf etmi yle ki zhir ola ber-mceb-i er mteveccih olan hissesin hkm edp alveresin ve men edp hilf- er ve knn dahl etdirmeyesin. Tahrren f 23 Receb sene 927.


45

BOA. Tapu Tahrir Defteri nr. 166 s. 602

46


11 Evkf _____________________________________________________________________ nhiye-i Elmalu Vakf _______________ Zviye-i Seydi Hzr Dervn- tekye 12 neferen Hsl________________ an-muktaa- ba ve zemn ve gayrihi 1 400 Vakf _________________ Zviye-i Abdal Musa Hne mam 11 1 __________________ Hsl an-iftlik ve resm-i zemn 5 590 Vakf __________________ Hamm- Yeni Beg der-nefs-i Elmalu Hsl _________________ 3 000

Vakf _____________________________________________________________________ nefs-i Elmalu'da Hzr lyas Beg demekle marf ba ve bae ki merhm Eref Paa neslen ,bade neslin batnan bade batnn vakf- evld edp hudd- erbaa ile ellerinde olan hccetlerinde mastrdur. El-n evldndan Mevln Kmil Sinan ve karnda Bedreddin tasarruflarndadr ve ellerinde merhm Sultan Mehmed Han tbe serhu'dan nin- hmynlar vardr dey defter-i atkde kayd olunmu. Hliy mezkr Eref Paa'nn evldndan skender ve karnda Bedreddin ve Ahmed ve Osman ve Ali tamrine mltezim olup ellerinde olman defter-i cedde kayd olundu.


47


48


12 Nefs _____________________________________________________________________ i Elmalu'da Pnarba'nda Dogan vakf ile ve Oru elebi vakf ile ve tark-i mla ve m- cr ile mahdd olan ba ve baeyi kadm'l-eyymdan il yevmin hz merhm Eref Paa'nn vakf- evlddr dey mutasarrf olan Dervi bin Murad Elmalu kadlna hkm-i hmyn ile tefte varan Antalya Kads Mevln Sinan ve Elmalu Kads Mevln Yunus huzrlarnda ikrr ve itirf etd sebebden mezbrn kadlar dahi hkm-i pdih teft edp mezbr ban ve baenin vakf- evldlna hkm edp mezbr eyhin Ktib veled-i Sleyman Fakih Beg eline hccet-i eriyye verdikleri ecilden defter-i atkde sebt olunmu imi sonra eyh Murad kimesnenin evldndan shak ve kz Torpaa zikr olan ba ve bae in kadm'l-eyymdan vakf evldlk zre tasarruf olunugelmidir ceddimiz vakfdr dey merhm Sultan Byezd Hn'dan hkm-i hmynla Antalya Kads Mevln Muhyiddin teft edp mezkr Sinan in bi-gayr-i hak tasarruf eder dey mezkr eyh Murad'n evldlna hccet-i eriyye verp evvel hccet-i mezkr mcebince merhm Sultan Byezd Hn'dan mukarrernme-i h sadaka olunmu hliya mezkr eyh Murad'n evldndan mezbr Torpaa'nn iki kz Ftma ve Hr zikr olan hkm-i h ve hccet-i mezkr mcebince ol baa ve baeye bi'l-fiil mutasarrflar olup talebleriyle defter-i cedde kayd olund.


49


50


13 Vakf _____________________________________________________________________ Ksm elebi bin Hayreddin Beg vkf- mezbrun dokuz yz on dokuz Muharreminin evilinde vki olmu Yusuf en-nib imzsyla bir vakfiyyesi vardr ki mazmnu zikr olunur. Asl ______________________________________________________________________ vakf Hne ______________________________________________________________________ der-mahalle-i mezbre tahtn 2 bb ve ulv 2 bb ve kasr ve muhavvata ve cneyne ve bir-i m ve furun mahdd Dervi elebi ve Mehmed elebi mlkleri ve tark- m ile ve Nalband Karagz ve Sinan Beg mlkleri ile Hsl ______________________________________________________________________ f sene art- vkf hne-i mezbre evldna ve evld- evldna neslen bade neslin badel-inkrz uteksna ve evld- uteksna zukren ve insen neslen bade neslin bade'l-inkrz mescid-i mezbrda imm olana her gn bir cz tilvet eyleye ve tevliyet kend nefsine badehu hkim ihtiyr etdgi kimesneye ola. Bu zikr olunan menzil harb olup Mevln Mehmed izniyle arsasnda bir mikdar yeri icre-i muaccele ile bin ake ve meccele her senede yirmi ake vermek zre Hasan Suba nm kimesneye verilp zikr olunan bin ake ile ve bir mikdar dahi zam idp bi'l-fil imm olan Hseyin tamr edp iinde skindir ve mezbr Ksm elebi'nin vakf olan evlerin arsas ziyde olup ol mahallede Ahmed elebi ki Altboaolu demek ile marfdur drt bb oda bin edp her sene mezbr ev in otuz ake takdir edp odalar meslih-i mescid in vakf etmi ve Ivaz bin Davud bir mikdar yerini otuz ake muktaaya alup ceman her sene doksan ake alunup mezbr evin meremmetine sarf olunur.


51


52


14 Mahalle __________________________________________________________________ i Mescid-i Altboa Vakf _____________________________________________________________________ Hzr Beg ibn-i Abdullah vkf- mezbrun sekiz yz seksen yedi Saferinin evvelinde vki olmu brahim bin Halil imzsyla bir vakfiyyesi vardr ki mazmnu zikr olunur. Asl ______________________________________________________________________ vakf Dekkn _________________________________________________________________ i der-mahalle-i mezbre 12 bb ve hucrt 15 bb mahdd Paa Htun mlk ve etrf- selseden tark-i m ile Hsl _____________________________________________________________________ f sene 2 328 el-mesrif _________________________________________________________________ cihet __________ i immet f yevm 3 cihet __________ i te'zn f yevm 1 cihet __________ i dhn-i sirra f sene 60

ciht- mezbre kend mescidi immna ve mezzininedir. art- vkf hucurt- mezkrenin biri kend bin etdgi mescidde imm olana ve biri mezzin olana ve imm olan nzr ola ve tevliyet kendden sonra aslah ebnsna neslen bade neslin bade'l-inkrz hkimu'l-vakta ola.


53


54


15 Vakf _____________________________________________________________________ Nefse Htun bint-i Hamza vkfe-i mezbrenin dokuz yz on drt Recebinin evilinde vki olm Pr Hasan en-nib imzsyla bir vakfiyesi vardr ki mazmnu zikr olunur. Asl ______________________________________________________________________ vakf Hneh ___________________________________________________________________ tahtn 2 bb ve zulle ve muhavvata- yesre ve kenif der-mahalle-i mezbre mahdd Mustafa el-hayyt ve Hasan el-bevvb ve Ali en-nal mlkleri ve tark- hs ile Hsl f sene 540

art- vkfe nefsine badeh atkalar Ftma ve Hurde badem evldlarna ve evld- evldna neslen bade neslin skin olup tamr edeler bade'l-inkrz Ali Bey Mescidi'nde imm olan salt- fecirden sonra bir cz okuyup yevm bir ake verile ve mahslun r cihet-i tevliyet olup tevliyet Mustafa'ya badehu mescid-i mezbrda imam olana olup rakabe mukaddem ola demidir hliy atkas Ftma tasarrufundadr.


55


56


16 Vakf _____________________________________________________________________ Pirinci Hac Hamza vkf- mezbrun dokuz yz yirmi bir Cemziye'l-evvelinin evhirinde vki olmu Mevln Seydi Mehmed bin Mehmed imzsyla bir vakfiyesi vardr ki mazmnu zikr olunur. Asl ______________________________________________________________________ vakf Hneh __________________________ Hneh __________________________

tahtn 2 bb ve sofah 3 ve hcre ve tahtn 2 bb ve sofa ve bir-i m ve mahzen ve ahur ve hcre-i uhr ve frun ve kenf ve bae ve muhavvata Ferhd ve kenf ve bae yerleri skns evld ve Ferhd'n evld skin olalar evld- evld neslen bade neslin Hneh ________________________ tahtn ve gurfe ve bir-i m ve kenf ve hucrt 3 bb ve muhavvata ve tahtn-i diger el-marf selamlk bery- skny- zevce-i vkf maa tilvet-i cz

Hsl _______________ f sene 720

art- vkf zevcesi Hsn evlerin duvarnda olan musluka her gn su doldura ve hucrt- mezkrede ehl-i ilimden bir racl-i slih skin olup gnde bir cz okuya eger kimesne skin olmazsa icreye verilp gallesinden okuna ve tevliyet nefsine badehu olu Bli'ye ve badehu vkfn ebnsna ve ebn- ebnsna neslen ba'de neslin ba'de'l-inkrz aslah uteksna ve ebn-i utekasna batnen ba'de batnn ve nezret Mehmed bin brahim'e ve badehu nezret hkimu'l-vakte mufavvaz ola ve tevliyet mahalle-i mezbreden hkimu'l-vakt ihtiyr etdgi kimesneye ola hliy tevliyet evld elindedir.


57


58


17 Vakf _____________________________________________________________________ Cmi-i Hseyin Aa vkf- mezbrun vakfiyesi zyi olmu Asl ______________________________________________________________________ Vakf der-Mahrse-i stanbul Hucurt _________________________ atka 43 bb der-nezd-i cmi-i mezbr Hsl ____________________ f sene 6 723 _______________________ Dekkn 26 bb der-kurb- cmi-i mezbr Hsl ____________________ f sene 4 851 Zemn _________________________ i mezbr Hsl ____________________ f sene 5 290 Hsl _____________________ f sene 130 makt el-marf be Dmkhne Hsl ____________________ f sene 3 600 Hucurt ________________________ cedde 7 bb der-nezd-i cmi-i mezbr Hsl_____________________ f sene 1 020 ________________________ Ahurh atk ve cedd 12 bb der-kurb- hucurt- mezbre Hsl ____________________ f sene 830 Be _________________________

makt der-zimem-i ns der-nezd-i cmi-i der-nefs-i cmi-i mezbr

Zemn _________________________ i


59


60


18

Tmar ____________________________________________________________________ Ali veled-i Mustafa Mezraa __________ i std Kalas tbi-i mezbr Cemat __________ i Kapak eyhl an-yrkn- Kars Neferen 9 Hsl _____________ maa rusm Hsl ________________ an-rusm ve yava-i hurda ve nsf- bd- hev gayr-i ezdet-i anm 1 543 139 Cemat __________ i Halifel an-yrkn- mezbr Neferen 21 Hsl _______________ an-rusm ve yava-i hurda ve nsf- bd- hev gayr-i ez-det-i anm 313

Yekn ______ 2 000


61


62


19 [Yev]m's-selse ____________________________________________________________ f 3 Cemziye'l-hir sene 966 Nhiye ___________________________________________________________________ i Cebel-i Kbl der liv-i Nablus Tmar ____________________________________________________________________ Ali Karye ________________ i Mezraa _______________ i Bsukurrummn tbi-i m[ezbr] Hsse ________________ tmar- karye T (?) rsm 5 647 Yekn ___________ 6 000 Defter-i atk muktezsnca yine bu tmara bu mikdr ile mutasarrf olan mezbr Ali defter-i cedd mcebince i bu 6000 ake yazar karye ve mezra bedeliyle vilyet ktibi tayin edp tezkire vermegin ve mezkr Ali Nahcvan seferinde emr olan binde yz terakksini tmar iinden kabl eylemein tmar- mezbre mezkre ber-vech-i bedel 6600 akelik zre tevch olunup der-i devlete tezkire verilmi idi. Dergh- muallda ber-vech-i bedel kayd olunduu makbl olmadndan tezkiresi bert olmayup tekrr tezkire taleb eylemein ber-mceb-i tezkire-i ktib-i vilyet 6000 akelik zre tezkire ihrc olunup dergh- merm-baha arz olundu. Tahrren f evil-i evvl min uhr- sene selse ve sittn ve tisa mie Tezkire-i Ahmed Paa maa meriye der-nezd-i karye-i Penak tbi-i m[ezbr] Hsl _________________ 353


63


64


20

Nhiye ___________________________________________________________________ i Gradeka der-liv-i Bosna Misli Karye ___________________________ i Koya tbi-i nhiye-i M Hne ____________________________ 1 Yalnz bir hnedir

Karye __________________________ i Novesil nm- diger Hakoca tbi-i m. hric ez-defter olup rciyn olmala nsf flori vermek artyla bir buuk hne zre kayd olundu ber-mceb-i emr-i erf Hne___________________________ 1.5

Misli _________________________ i Karye Verkoz tbi-i nhiye-i m Hne___________________________ 1 Yalnz bir hnedir

Misli __________________________ i Karye Doblas nm- diger Ay tbi-i m Hne ____________________________ 1 Yalnz bir hnedir

Zikr olunan drt pre karye hric ez-defter olup bundan evvel Serdar Ali Paa zamnnda bir kl tmar kayd ve Nianc kalemiyle tashh olunmala erh verilp ibu mahalle kayd olundu. ber-mceb-i defter-i sitne-i Sadet f evst- ehr-i Cemziye'l-hir sene isn ve sebn ve elf B-hatt- Cafer El bu feyz


65


66


21 Karye ____________________________________________________________________ i lzi tbi-i m nsf mlikne mlk-i Mustafa elebi b. Mehmed elebi ber-mceb-i defter-i atk hliya mlk Sle Yusuf veled-i skender ber-mceb-i hccet-i eriyye ve nsf mlikne ve divn tmarTurkaya Ali[veled-i] Ahmed K K Ali Veled-i O M iftlik ___________________ i Boz Ali Brder-i O M Yar Ahmed [veled-i] Mehmed K Ahmed Emirhan Brder-i Brusa O M Caba Mehmed [veled-i] Musa Fakih mm

Zemn __________________ i

Zemn ___________________ i

eyhe der-tasarruf- Hasan Ali eyhe der-tasarruf- Mnir der-tasarruf- Yusuf veled-i veled-i Murad sipahi resmin ve veled-i sa sipahi resmin ve skender sipahi resmin ve behresin verr. [behre]sin verr. behresin verr. K Zemn ___________________ i K Zemn __________________ i 20 kilelik Zemn ___________________ i

der-tasarruf- Ferhad veled-i der-tasarruf- Aziz ve Ruen der-tasarruf- Slesar ve Yusuf Pnar an-kor- Naoy yeri sipahi resmin ve behresin verr. veledn- Teberrk resmin ve behresin verr. resmin ve behresin verr. K 40 kilelik 20 kilelik Zemn ___________________ i

Zemn ___________________ i Zemn __________________ i

Nihansor veled-i Yakub siph- eyhe der dest-i Himmet siph Olu der-tasarruf- Ali sipahi zde ve Hdverdi veled-i mezbr resmin ve behresin verr. resmin ve behresin verr. K Bir kzlk 40 kilelik

Hsl ______________________________________________________________________ 3000 E 28 K 7 125Resm-i Bostan 100 Asiyab 1 10

Caba 1 19Detbn an-tapu-y zemn 430

Hnta 150 kile 900

air 150 kile 750Nsf bd-

Fl 12 kile 60Nsf mlikne

Resm-i kevvre 50Nsf mlikne tmar

hev arusiye 500 600

755


67


68


22 Zemn ____________________________ i Mehmed ve Abdlgani hliy der-tasarruf- Hseyin ve Bekir ber-mceb-i defter-i atk resmin ve behresin verr. Zemn ______________________________ i Laruca yol tarlalar ve zemn-i Alacahan ve kerice su ve Sorayr ve ayr an-ayr- Bnyd der-dest-i Mahmud veled-i Halil Serasker-i Milas ber-vech-i kadimlik ayr __________________ A Ardu der-tasarruf- Hseyin ve Mustafa ve Bekir ve Ali ve mer ve Kl ebn-i Hasan Bey Zemn __________________ i Karaman ki Milas yurdunun kble cnibi dibek tarlaya varnca der-tasarruf- Sabri ve Abdullah ve skender resmin ve behresin verr kadimlik. Zemn _________________ i Abdlgani veled-i siph-zde resmin ve behresin verr. Bir K (kilelik) ayr________________________________________ Gkdkelendi yolun stnde yan akmakl pnarn gk surdur yan ve A Arduca der-tasarruf- Sabri ve Abdullah ve skender 10 Kilelik iftlik _________________ i Hssa

Zemn ________________ i ayr ______________ Uluayr ve iek der-zim- A Ardu der-tasarruf- met-i Mahmud eriba ve Mahmud eriba Hseyin ber-vech-i itirk kadimlik Zemn _______________________________________ i Mehmed 3 kt'a der-tasarruf- Sabri ve Abdullah ve skender ebn-i Ferhad resmin ve behresin verr

Zemn _______________________________________ Sabri siph aydmen alt demekle marfedir dertasarruf- Sabri ve Abdullah ve skender ber vech-i kadimlik resmin ve behresin verr.

Hsl ____________________________________________________________________ Dvn 4000 E 2 55 K [Bennk] 17 308 an-zemnh-i hssa 600 Caba 15 208 Resm-i kiyh 100 Resm-i dnm 50 Hnta 220 keyl 1 320 ar 200 keyl 1 000 Resm-i kevvre 120

Detbn ve tapu-y zemn 150

Nsf bd- hev ve arsiye 138


69


70


23 Karye ___________________________________________________________________ i Muntal tbi-i Gargorofa Kinez Yovan Vasil Biribilovik Ivladin Nikola Malkov Krko Belo Petko Ivladik Yovan Sekirik Toma Mihovil Todor Brato Petak Petko Lazar Rascik Marko Popovik Radman Yeliik Todor Milo Yelova Rascik Petar stepan

Marko Dimitri Vuk Marko stepan Miscevik Dimitri Brato Vuvie Dosili

Petar Yovan Petar Marko Petar Popovik Gra Radovan Bive Kirana

stepan Pripko Dimitri Marko Nika Rasadov Nikola Radova

Hne Bve Kinez 27 1 1 ayr____________________________________________________________________ maa 2 kt'a tarla ve harbe ba- manastr- harbe der-hudd- karye-i mezbre Muntal zikr olan ayr ve tarla ve ba- harbe hccet ve temessk ile kimesne tasarrufunda olmayup tapuya mstahakdr dey Byezd Beg ez-zam mrye altm ake resm-i tapu vermegin defter-i cedd-i hknde zerine kayd olundu. Ba __________________ Muhammed nehan derhudd- karye-i mezbre dnm 2 Ba __________________ Mehmed serblk derhudd- karye-i m. dnm 3 Ba __________________ Top Ramazan der-hudd- karye-i m. dnm 3 Ba __________________ nehan ser oda an-skinn- Kasaba-i Dimitrofa dnm 2 Ba __________________ Hac Sinan der-hudd Dnm Resm-i 1.5 Tapu 10 __________________ Ba Pervne haddad der-hudd- karye-i m. Dnm 4


71


72


Ba ______________________ Onan Radia der-hudd- karye-i mezbre ber-mceb-i hccet-i eriyye kt'a 1

Ba _____________________ skender b. Abdullah an-skinn- Dimitrofa Dnm Resm-i 2.5 Tapu 50

Hsl _________________________ ani'l-r ve'r-rsm 7000 Hnta keyl 180 2 562 ar ve avdar keyl 92 554 Erzen keyl 40 280 Resm-i kiyh ve bostan ve hime 324 Bt- Mslmann dnm 15.5 Resm 78 r-i kevvare 235

r-i ra pinte 180 1 800 r-i ketan ve kendir 20

Resm-i sepet 180

det-i anm 350

Resm-i al 70

r-i bakla, mercimek ve grah algam 51

r-i kelem 100

r-i biber ve piyaz 20

r-i meyva 15

Resm-i ars 60

Resm-i polana 60 Resm-i bojik 45

Resm-i fu 15 Bd- hev 100

Resm-i tapu 25

Resm-i bve 6

Bidat- henzir 50

Zemn-i kenise resm-i tapu 50


73


74


24 Zemn _______________ i ziratgh- Ali b. Yusuf der hudd- m. Gnlk Bostan ayr 8 1 Resim 15 Ba ____________ Zemn ___________ i Ba __________ ba ve bostan- Osman Ali b. Nasuh brahim b. Hasan Dnm Bostan der-kurb- bat Dnm ayr Dnm Resm-i 2 1 2 araba 2 Tapu 5 30 1 Ba ______________________________ aban b. Hasan Kt'a Dnm ayr 2 2.5 Kt'a 2 Araba 6 Ba ____________ Mustafa b. Byezd Haddd Dnm 2.5 Ba ___________ Mahmud b. Kurd Dnm 1 Ba ___________ Bayezid b. Hseyin Dnm ayr 1.5 araba 0.5 Ba _____________________________ Pervne b. Seydi el-Haddd Dnm Zemn-i Hli ayr 3.5 Dnm 2 Araba 3 Ba ___________ skender b. Yusuf Dnm Bostan 4 ayr Araba 3 1 Zemn _________ i bostan der-kenr- nehr-i Tuna Dnm 1 Resm-i Tapu 10 araba 1 Ba ________ Mehmed Kethud Dnm 3 Ba ________ Sefer b. Hasan Dnm 2 Ba _________ Hasan Trhala Dnm Bostan 4 ayr araba 2 1


75


76


Ba _____________ Bali b. Ferhad Dnm Bostan 1.5 1

Ba __________ Piri b. Ferhad Dnm Bostan 3 1

Ba ____________ Mileta Radosav Dnm ayr 2 1 araba 1.5

Ba ____________ Kurd b. Mahmud Dnm 2.5

Mezraa __________________________________________________________________ i Lovka nezd-i lok ehirlnn savddr. Hliy fermn- ln mcebince nefs-i lok mceddeden tahrr olundukda l ve mamr kasaba olup iinde cmi-i erf ve bir ka mescid-i mamrede evkt- hamse klnup du-y devm- devlet-i hmyn- pdihye itigl ve mdvemet olunup ve defter-i atk-i sultnde kasaba- mezbre Mslmanlna resm-i ift yazlm bulunmaduyla hl tahrr-i ceddde dahi kayd olunmayup ve hem kasaba- mezbre kurbunda nehr-i Tuna zerinde ileyen mr iskelede rsm- ubr edsna ind ve temerrdlk eden levendt ve gayride rsm- mri tahsl etdrmee ahl-i kasaba- mezbre kffeten mcidd sa olup ve iskele-i mamre gemilerin nehr-i Tuna tuyn etdke ve iddet ile talaslar peyd olduka gzetp zarar u ziyn eridrmeyp bu makle meslih-i mrde muvenet ve mzheretden hl olmadklar hizmetlerinin mukbelesinde ekdikleri gallelerinden r ve balarndan resm-i dnm ed edp dahi uslb- sbk zre resm-i iftden ve avrz- dvniyye ve teklf-i rfiyeden ve hidemt ve teklf-i sireden defter-i cedd-i hknde mufiyet zre kayd olundu.


77


78


25 Hsl_____________________________________________________________________ 18 000 spen 463 neferen 11 575 Detbn ve tapu-y zemn 1 000 Hnta 350 k 2 100 ar 100 k 500 spen _________ i kazgancyan 16 neferen 400 siyb _______________ mlk-i mebi-i Seyd Ali veled-i Seyyid Mehmed ktib f hliy dertasarruft- Emir Ahmed veled-i Emir Ali ve Uvak veled-i Mekdi ve Hucd veled-i Varbir f sene 90 siyb _______________ Mardaros veled-i Varman ve Kistostor veled-i Ruzdar ve Kirekos veled-i Mihribaron f sene 56 siyb _______________ Avrom Beg ve Palok ve Sadril veled-i Sisek ve mir Melek veled-i Kde mir ve Kirkor veled-i Krdamir f sene 56 siyb _____________ Baronik ve Dahor 1 bb f sene 56 siyb _______________ Baru Beg ve Hac ve Emirsad veled-i Tanr vermi 1 bb f sene 90 siyb ______________ Serkis veled-i Komil ve Ohan veled-i Mald ve Mardaros veled-i Filosa ve Kirkor veled-i Varbiris f sene 90 Bd- hev ve arsiye 412 Resm-i kevvre 95 Resm ______________ i ba ve bae ve bestn 1 000

det __________ i anm 500


79


80


Mahsl ___________________________ Beytlml- mme ki on binden aa ola ve ml- gib ve ml- mefkd ve yava ve kagun Kaz-i Karahisr- ark ve nhiye-i Milas ve Hasmne ve skefser hssa-i mirliv f sene ______

det ______________________________ i anm tmarh-i siphiyn ve mcerredn- kla-i kaz-i Karahisr ve kaz-i Bayramlu ve kaz-i Pazar Suyu Bulman ve nhiye-i Milas ve Hapsamana ve siphzdegn- kaz-i mezbrn gayr-i ez-hsh-i Hdvendigr ve hsh-i baz mer ve gayr-i ez-zemet-i miralay- sar- liv-i mezbr ve zemeth ve tmar Nsf _______________________________ bd- hev ve arsiye-i tmarh- siphiyn ve mcerredn- kl- liv-i Karahisr- ark gayr-i ez-hsh- Hdvendigr ve hsh-i baz mer ve tmarh- iran hss- mirliv f sene ______

Bd- hev _________________________ ve arsiye-i siphiyn ve siphzdegn ve zviyedr ve zviyedrzdegn ve nker ve nkerzdegn- kaz-i Karahisr- ark hssa- mirliv f sene ______

an-yaylak ________________________________________________________________ Karagl an-cnib-i kaz-i Karahisr ve an-cnib-i nhiye-i Milas ve an-cnib-i kaz-i Bayramlu ve Bzarsuyu maa siyabh ve yr koru der-yaylak- mezbre ve baz Kzlda ve baz Kseda hssa-i mrliv f sene siyb __________ Mustafa f 4 ehr 20 siyb _________________ Halil veled-i Mustafa 1 bb f 3 ehr 15


81


82


26 iftlik ____________________________________________________________________ i der-nefs-i ehr mlikne vakf- zviye-i eyh Yusuf ber-mceb-i defter-i atk mehat dertasarruf- Mahmud veled-i Mustafa eyh b-bert- Sultan divn tmar hl[iy] Bae ____________________________________________________________________ i Merdan- Kala-i Karahisr der-iftlik-i mezbre ber-vech-i makt iki badan 185 Bae Bae ________ i Bae _______ i Bae ________ i Osman an merdn Molla Mustafa Hseyin _____________________ i Ahmed Halife veled-i Hac Ali ve Yahya veled-i Ali iki badan ber-vech-i makt f sene 10 Bae _____________________ i skender hliy der-yed-i Abdurrahman f sene 2 Hsl __________________________ Dvn 500 Bae ________________ i Budak Sof an-merdn f sene 4 Mlikne 500 _________________i Bae Bae Emir eyh _______________________ f sene 2 i Haclu Kad f sene 4 f sene 7 f sene 2 f sene 2

Bae ________________ i Sleyman ser-blk

Bae _________________ i Ali veled-i Mehmed an-merdan f sene 5

f sene 6 ________________ i Bae__________________i Bae _________________ i Bae Topuba Sleyman Mr veled-i Hasan f sene 3 f sene 5 f sene 4


83

Bae ________________ i Hseyin Bey f sene 25 Hsl _________________________ 16000 Hnta ar Bd- hev 200 kile 200 kile ve arsiye 1 200 1 000 600

spen 508 neferen 12 700

an-Mahsl ______ dvn-i iftlikh 500

84




85

27 Karye ____________________________________________________________________ i Krh hssa- mr-mrn Yusuf bin Hac Ali 1 C (ift) smail bin eyh Emced 1C veyskulu Gde 1C Karanus bin Mehmed 1C Pir Ali bin brahim Nm C Yekn ______________________________ Hne Kara 15 1 Hseyinkulu Gde 1C Yusuf bin Mehmed M (mcerred) Kasm bin Mehmed 1C nebeg bin Ali 1C Mihmd bin Hce 1C Mehmed bin Ali 1C Hseyin Semerci s bin Ahmed 1C Behll [bin] Krd Nm C Musa bin s 1C Mahmud [bin] Src Nim C

Resm-i Resm-i nibcik Resm-i bevvb Resm-i dnm Resm-i alaf Resm-i Hums ift ve vlicik mev ani'l-ades 12.5 aded f 24 300 beher ift f 2 kile-i Osmn el-galle ______ 25 kile 175 Hums ani'-ar 200 kile 1 500 beher ift f misliye el-galle ____ 25 kile 175 Resm-i bd- hev nakdiye 263 beher ift beher ift nakdiye f 3 ake ve f 100 torba 20 Kiyahck Sls f 10 125 42 Hums ani'd-dhn 300 kile 1 800 Hums ani'l-penbe 60 men 3 600 7 kile 70

Hums ani'l-hnta 1 000 kile 8000

siyb- hssa Mlk-i Kzlba sa b. Koruc bude Hsl ________ 1 000

Yekn ___________________ 17 070

86



87

BOA. Tapu Tahrir Defteri nr. 453 s. 8a

88


28 Karye ___________________________________________________________________ i Derekzk tbi-i Burusa tmar- Hac Ivaz evvelde Nyb Ali yermi sonra Nyb Hac Ivaza mlklye verilmi Sultan Murad Han mektubuyla imdi vakfiyet zre tasarruf olunur sret-i defterdir. Merhm Sultan Murad Hdvendigrdan misl- hmyn var. Sultanmzdan azze nasruhu nin- erif var dey kayd olmu der-i defter-i khne badehu merhm Hac Ivaz Paa vakf- ebn edp neslen bade neslin ve batnan bade batnn ve r-i hsl Mekke errefahallhu ve Medine-i Resl sallallahu aleyhi ve sellem vakf ola dey vakfnme-i eriyyesinde kayd olunmu mceb-i mezkr zre merm Sultan Mehmed'den nn- erf var andan sonra mensh olup tmara emr olunup bir ekn vere dey emr olunup el-hlet hzih ber-karr ol vakfiyet zre mukarrer klnup pdiahmz azze nasruhu hazretlerinden mukarrernme var merhm Hac Ivaz Paa olu Mahmud elebi vakfiyet zre tasarruf edp rin Mekke ve Medine'ye sarf eder.


89

BOA. Tapu Tahrir Defteri nr. 453 s. 237a

90


29 Karye ____________________________________________________________________ i Gkesu vakfdr. Osman Bey'den eyh shak zviyesine eyh shak olu Hac Mehmed tasarruf eder imi andan sonra Hac Mehmed olu shak tasarruf eder dey nakl olunmu andefter-i Kirmasti el-hlet hzihi mezkr shakolu Hac Bayram tasarruf eder vakfiyet zre elinde pdihmz hazretlerinin mukarrernmesi var ve saltn-i mziyyeden ve merhm Sultan Mehmed Gz'den ve gayrinden dahi hkm-i hmynlar var dey kayd olunmu derdefter-i khne hliy vakf- mezbre ber vech-i vakfiyet Hac Bayram mutasarrfdr. Elinde Padiahmz bert var el-hlet hzihi mezkr Hac Bayram fevt olup Ali nm kimesneye sadaka olunmu elinde nin- erf var. Hac nebegi veled-i s Hzr Atik [Veled-i] Ahmed K Mahmud veled-i O M Receb veled-i O Ekinl 1 Ahmed veled-i Hak K Yusuf veled-i s Ekinl Musa veled-i O K Mustafa veled-i Hasan K Umur veled-i Ali Nim Ltfi veled-i O M Hne 11 Mcerred 2 ift 1.5 Bennk 4 zzeddin brder-i Emrullah Nim Resul veled-i Ali Sleyman veled-i Ahmed Nim

Bahi veled-i Ali Hricden zirat olunur bir iftlik yer var resiml

Hsl ______________________________________________________________________ Resm-i C ve K 180 r-i Cevz 50 Hnta Md 2 r-i piyaz ve algam 50 ar Md Kile 1 5 rz Md 1 Muktaa- ba ve bae 400 Burak Kile 10 Habbzn 30 siyb 1 hacer f sene 30 Bakla 5 Resm-i Kovan 5 r-i Bostan 30

Mercimek 10

Yekn ___________________ 1 038


91


92


30 Karye _____________________________________________________________________ i Ak (?) tmar ollabanolu Yakub Beg Sultan zamannda Doan ve ahin yermi Yldrm Hdvendigr zamannda Burhan Bey yermi imdiki hlde Hamza Bey bertyla mezkr Yakub Bey olanlar yevmiye ve karnda Velid mterek yiyp nevbetce ylda birisi eerler. Ortakc Armaan veled-i dris ift brahim veled-i Yusuf Nm ift Hne ift 1 Resm 30 Hne Nm ift 1 Resm 15 Hne iftl Kara 1 Resm 12 Hne Caba Kara 2 Resm 10 r ____________ i r _____________ i Erzen Penbe Keylen Vukiyye 10 600 Kymet 160 Kymet 300 Hne 5 Mahmud veled-i Armaan Kara Ahmed veled-i Mahmud Kara Ortak Muhammed veled-i Umur ift

r ____________ i r Gendm ________________ Md Keylen i 2 4 Cev Md Keylen Kymet 2 2 1 320 Kymet 672


93

Harac __________ Arz 300

94




95

31 Karye _____________________________________________________________________ i Byezdl tmar Tire Subas Karagz yermi Sultan zamannda bey kulu Balaban ve hin yermi Yldrm Hdvendigr zamannda kadim Ksm yermi imdi ki hlde pdihmuzun hkm-i hmynuyla Hsameddin Beg olu Ali Beg mutasarrf olup askir-i mansreye mlzemet eder. Ortakc Mustafa veled-i nebegi ift Srtma nebegi Kara Ortak Hac veled-i rli ift Ortak Kee Bli ift Seydi veled-i Hundd Kara

Mentel Mustafa Kara Hne 8

Kara Mustafa veled-i Emir Kara

Burak veled-i Muhammed Kara

Hne ift 3 r-i Gendm Md Keylen 2 10 ______ Kymet 1 500 Harac- arz 40

Resm 90

Hne Caba Kara 5

Resm 25

r-i Cev Md Keylen 2 10 _______ Kymet 800 an-bt 30

r-i Erzen Keylen 5 _______ Kymet 75 Resm-i Glk 15

r-i Penbe

Kymet _____ 1 500 Resm-i Ganem 60

96


BOA. Ruzname nr. 35 s. 350


97

32 Nhiye ___________________________________________________________________ i Gerede der-liv-i Bolu Tmar ____________________________________________________________________ Mamat an-tahvl-i brahim el-Mteveff Karye ___________i Karye __________ i Karye __________ i Karye___________ i Haclar tbi-i m. Kavaklu tbi-i m. Hli tbi-i m. Bulacumerd tbi-i Konrapa 1 357 2 932 1 076 3 338 ___________ Hsl 300 Yekn________________________________ 5 665 Hisse ________________________________ M[ezbur] 5 000 5 004 ake tmar mteveff brahim tahvlinden mahll olman mukaddem Hdvendigr sancanda 5 000 ake tmardan mazl olan ibu Mamat bendelerine zikr olan tmar elinde kefereye bedel tevch olunup bert- lin in tezkire verildi f 9 Receb sene 979 Tezkire-i Cafer Paa

98




99

33 Nhiye __________________________________________________________________ i Behsni der-liv-i Harpurut Tmar ___________________________________________________________________ smail veled-i Musa Mezraa-i __________________ Petrek tbi-i mezbr Hsl_______________________ 4 544 Hisse ______________________ 2 272 Ber-vech-i tekml ______________ 3 000

Cls- hmyn vki olmala ummen tecdd-i bert fermn olman Harpurut sancanda ibu 2272 akelik tmara ber-vech-i tekml 3000 akelik zre Sene 989 Reb'l-hirinin 14. gnnde merhm Hdvendigr bertyla mutasarrf olan Musa olu mezbr smail trih-i mezbrda tmarm zerindedir dey bert tecdd olunmasn rica ettinden buyurulman ber-mceb-i emr-i l der-i devletten bert- ln in tezkire verildi. F 28 Zi'l-hicce sene selse ve elf

100


BOA. Ruzname nr. 946


101

34 Nin- hmyn verilen Dvn- Hmyn ktiblerinden mrun-ileyh Ktib Mustafa bn Mehmed Dersadet-i seniyyeye gelp Trabzon sancanda Of nhiyesinde mevkfesi ve gayride yigirmi alt bin iki yz elli ake zemete mutasarrf olup emekdr olmala defa er bin ake terakklik evmir-i erfe verilp yine liv-i mezbrde ve nhiye-i mezkrda karye-i merkm ve gayride yigirmi bin ake zemetde icml buyurulmak zre dokuz bin akeye mutasarrf olan Hseyin fevt olup tmar mahll olmala terakksi bedeli kendye verilmek bbnda inyet ric etmegin icmlls olmala mcebince tevch olunmak emr olunup sdr olan fermn- erf zre sefer emek artyla icmlls olmala terakksi bedeli tevch olunmak sene tisa ve tisn ve elf Muharreminin evhiri trihiyle hkm-i erf verildikten sonra tezkiresi ihrc olunmak ferman olunman ber-mceb-i emr-i l zikr olunan dokuz bin ake tmar vech-i merh zre mteveff-y merkm Hseyin tahvlinden elinde olanyla birikdirilp cmle zemeti otuz be bin iki yz elli ake dutup terakksi mrun-ileyh Ktib Mustafa'ya tevch olunup bert- ln in tezkire virildi. Tahrren 8 ehr-i Saferu'l-hayr sene tisa ve tisn ve elf.

102




103

35 [Yev]m'l _________________________________________________________________ ahad F 18 Ramazan el-mbrek sene 979 Nhiye ___________________________________________________________________ i Eregli der-liv-i Bolu

Tmar _______________________________________ Bekir veled-i Halil an-tahvl-i Mustafa Karye _____________________________ i Kalsammas (?) tbi-i m. 6 442 Karye ____________________________ i Permil (?) tbi-i Konrapa 6 821 Hisse _____________________________

1 000 Yekn ___________________________________________________________________ 7 442

bu 7442 ake tmar ferat eden Mustafa tahvlinden mahll olman hssa akrclardan olup Kastamon sancanda 6000 ake tmaryla Doancba olan Halil olu ibu Bekir bendelerine 2000 ake ziydesiyle 8000 ake eknci tmar tevch edesin dey sene 978 Reb'l-hirinin evhiri trihiyle hkm-i hmyn rd etmegin ber-mceb-i emr-i l zikr olan tmar 558 ake noksanyla tevch olunup bert- ln in tezkire verildi. Tahrren 26 Zi'l-hicce sene 978 Tezkire-i skender Paa

104




105

3630 Blk _____________________________ i Sekbnn Ahmed Samako nefer an-muhalleft _________________________ 30 Blk ______________________________ i Sekbnn Murad Yanbolu nefer an-mevcib ______________________________i ki mteveff ude der hne-i hod

Ahmed el-mezbr ki mteveff ude der-kl- evvl ve Zi'l-kadeteyn sene 963 il-gyet-i vcib iran ser-sekbnn f Safer sene 964 Receb aban Ramazan sene 964 Nakdiye _________________ 878 Kst 4 Yekn_________________________ 1 052

2 Blk _______________________________ i Sekbnn Ali Bolu 5 an-muhalleft _________________________ Ali el-mezbr ki mteveff ude f 23 Cemziye'l-l sene 964 Nakdiye 3 04.5

15 Blk _________________________________ i Sekbnn Cafer Hersek an-muhalleft ____________________________ Cafer el-mezbr ki ehd ude ez-cerhat- tfenk der-Potra- Mahmud ve Muvaffak f selh-i Reb'lhir sene 964 Mebla _____________________ 7 068

Yekn 1 255.5

106


Defa an-vcib Reb'l-hir Cumadeyn sene-i minhu bery- mbeyn kabz kerdend Mebla 441

Minh _______________________ der-zimmet-i Orta avu an bah-i skf Mebla 4 695 Elbk _______________________ der-kese mevcd Dervi Ser-blk-i hod Hamza skb Mebla 2 901


107

BOA. Ali Emir nr. 18678

108


37 Sah Buyruldu Otuz bir Sula avrz ve nzlndan verile Becihet ___________________________________________________________________ i mesrif- tamr ve termm-i sukk ve baz mevzi-i sire-i Darphne-i mire der-Sary- cedd-i mire ki muhtc- tamr bude ve be marifet-i Ebubekir Aa Emn-i Kebr ve el-Hc Sleyman Efendi Nzr- Darphne-i mire kef ude ve be marifet-i ser-mimrn- hssa tamr ve

Documents

Osmanlı Belgelerinde Siyakat Yazisi