Embed Size (px)
Citation preview
1
Over verantwoord gebruik van grafieken NPSO | 26 september 2017
Over verantwoord gebruik van grafieken
Jelke Bethlehem
Universiteit Leiden | Instituut voor Politieke Wetenschap
Grafieken
Waarom grafieken?
Zijn een krachtig instrument om de statistische boodschap in de gegevens over te brengen.
Geven veelomvattend en samenhangend beeld.
Zijn effectiever dan teksten of tabellen.
Kunnen onthullend zijn.
Trekken de aandacht.
Maar
Het is vrij eenvoudig om iemand (bewust of onbewust) op het verkeerde been te zetten.
Daarom zijn methodologisch aspecten van grafieken belangrijk.
Wie maakt een grafiek? Statisticus of grafisch vormgever?
Over verantwoord gebruik van grafieken 1
2
Grafieken
Overzicht
Over de geschiedenis van statistieken.
De ingrediënten van een grafiek.
Richtlijnen voor het maken van grafieken.
Merk op
Het gaat alleen over statische grafieken en niet over dynamische grafieken (bijv. Hans Rosling).
Het gaat alleen over grafieken voor presentatie en niet voor exploratie.
Over verantwoord gebruik van grafieken 2
Terug in de tijd
De eerste grafische voorstellingen
Eerste tijdreeks, inclinatie (hoogte boven horizon van planeten).
Gemaakt in klooster in Europa in 10de of 11de eeuw.
Over verantwoord gebruik van grafieken 3
3
Terug in de tijd
De eerste grafische voorstellingen
Tijdreeks van import/export van Engeland met Oost-Indië.
Gemaakt door John Playfair in 1786. Grote doorbraak.
Over verantwoord gebruik van grafieken 4
Terug in de tijd
De eerste grafische voorstellingen
Functie van de grafiek: exploratie of presentatie?
John Snow, sterfte aan cholera in Londen, 1854.
Over verantwoord gebruik van grafieken 5
4
Terug in de tijd
De eerste grafische voorstellingen
Een goede grafiek vertelt een verhaal.
Charles Joseph Minard, 1862, veldtocht van Napoleon naar Rusland.
Over verantwoord gebruik van grafieken 6
Terug in de tijd
De eerste grafische voorstellingen
Een goede grafiek vertelt een verhaal.
Charles Joseph Minard, 1862, veldtocht van Napoleon.
Over verantwoord gebruik van grafieken 7
5
Ingrediënten van een grafiek
Data & metadata
Data: het deel van de grafiek binnen het rechthoekig kader (met uitzondering van roosterlijnen).
Metadata: alles wat nodig is om de grafiek te kunnen begrijpen en interpreteren (titel, assen, legenda). Alles om het kader heen.
Data
Over verantwoord gebruik van grafieken 8
Ingrediënten van een grafiek
Data & metadata
Data: het deel van de grafiek binnen het rechthoekig kader (met uitzondering van roosterlijnen).
Metadata: alles wat nodig is om de grafiek te kunnen begrijpen en interpreteren (titel, assen, legenda). Alles om het kader heen.
Metadata
Over verantwoord gebruik van grafieken 9
6
Ingrediënten van een grafiek
Teksten, lijnen, legenda
Teksten altijd horizontaal.
Roosterlijnen kunnen helpen bij het aflezen. Niet overheersend.
Legenda, kleuren in dezelfde volgorde/oriëntatie als in grafiek.
Over verantwoord gebruik van grafieken 10
Ingrediënten van een grafiek
Gebruik van kleur
Alleen functioneel gebruik van kleur. Geen chartjunk!
Kwantitatieve variabele
Waarden hebben een natuurlijke volgorde.
Oplopende of aflopende tinten van dezelfde kleur. Intensiteit correspondeert met waarde.
Voor verschillen (saldo’s) twee kleuren.
Over verantwoord gebruik van grafieken 11
7
Ingrediënten van een grafiek
Gebruik van kleur
Alleen functioneel gebruik van kleur.
Kwalitatieve variabele
Geen natuurlijke volgorde van waarden. Dus ook geen oplopende of aflopende tinten van één kleur.
Verschillende kleuren voor verschillende categorieën.
De perceptie van de intensiteit moet voor elke categorie hetzelfde zijn.
Zie ook: http://colorbrewer2.org
Over verantwoord gebruik van grafieken 12
Ingrediënten van een grafiek
Gebruik van kleur
Kwantitatieve variabele Kwalitatieve variabele
Winst/verlies PvdA bij verkiezingen Provinciale Staten 2011
Over verantwoord gebruik van grafieken 13
Uitvoer van Nederland naar verschillende werelddelen in 2012
8
Richtlijnen voor het maken van grafieken
De richtlijnen
Richtlijn 1: Rommel niet met de assen.
Richtlijn 2: Presenteer de gegevens in de juiste context
Richtlijn 3: Wees voorzichtig met symbolen.
Richtlijn 4: Geen driedimensionale grafieken
Richtlijn 5: Geen chartjunk.
Over verantwoord gebruik van grafieken 14
Trouw, 9 mei 2017
Richtlijnen voor het maken van grafieken
Richtlijn 1: Rommel niet met de assen
Laat de as bij 0 beginnen als het gaat om aantal, percentage, omvang, hoeveelheid, waarde of duur.
Vermijd het gebruik van verschillende assen voor verschillende variabelen.
Fox News, 27 maart 2014, aanmeldingen voor Obamacare.
Over verantwoord gebruik van grafieken 15
9
Richtlijnen voor het maken van grafieken
Richtlijn 1: Rommel niet met de assen
Laat de as bij 0 beginnen als het gaat om aantal, percentage, omvang, hoeveelheid, waar de of duur.
Vermijd het gebruik van verschillende assen voor verschillende variabelen.
Fox News, 27 maart 2014, aanmeldingen voor Obamacare.
Over verantwoord gebruik van grafieken 16
Richtlijnen voor het maken van grafieken
Richtlijn 1: Rommel niet met de assen
EenVandaag, opiniepeiling op 29 januari 2014 (De Stemming)
Aantal zetels van beide coalitiepartijen VVD en PvdA samen.
Geen nulpunt, chartjunk.
Over verantwoord gebruik van grafieken 17
10
Richtlijnen voor het maken van grafieken
Richtlijn 1: Rommel niet met de assen
EenVandaag, opiniepeiling op 29 januari 2014 (De Stemming)
Aantal zetels van beide coalitiepartijen VVD en PvdA samen.
Verbeterde versie (nulpunt, geen chartjunk).
0
10
20
30
40
50
60
jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan
Zetels coalitie
Over verantwoord gebruik van grafieken 18
Richtlijnen voor het maken van grafieken
Richtlijn 1: Rommel niet met de assen
CBS, Webmagazine, 17 januari 2008.
Gemiddelde lengte van mannen en vrouwen.
Geen nulpunt, verschillende assen.
Over verantwoord gebruik van grafieken 19
11
Richtlijnen voor het maken van grafieken
Richtlijn 1: Rommel niet met de assen
CBS, Webmagazine, 17 januari 2008.
Gemiddelde lengte van mannen en vrouwen.
Verbeterde versie (nulpunt, één as).
Over verantwoord gebruik van grafieken 20
Richtlijnen voor het maken van grafieken
Richtlijn 1: Rommel niet met de assen
Daily Mail, 3 april 2016.
Peiling over Brexit.
Geen nulpunt, ongelukje of manipulatie?
Over verantwoord gebruik van grafieken 21
12
Richtlijnen voor het maken van grafieken
Richtlijn 1: Rommel niet met de assen
Daily Mail, 3 april 2016.
Peiling over Brexit.
Verbeterde versie (nulpunt).
Over verantwoord gebruik van grafieken 22
Richtlijnen voor het maken van grafieken
Richtlijn 1: Rommel niet met de assen
Daily Mail, 3 april 2016.
Peiling over Brexit.
Verbeterde versie (nulpunt, horizontale staven).
Over verantwoord gebruik van grafieken 23
13
Richtlijnen voor het maken van grafieken
Richtlijn 2: Presenteer de gegevens in de juiste context
Gegevens kunnen pas goed worden geïnterpreteerd als ze in de juiste context worden getoond.
Voeg context toe. Bijv. andere variabelen of verloop in de tijd.
TV-programma Ter Zake van de VRT op 23 januari 2014, vertrouwen in EU.
Over verantwoord gebruik van grafieken 24
Richtlijnen voor het maken van grafieken
Richtlijn 2: Presenteerde de gegevens in de juiste context
Gegevens kunnen pas goed worden geïnterpreteerd als ze in de juiste context worden getoond.
Voeg context toe. Bijv. andere variabelen of verloop in de tijd.
Verbeterde grafiek (nulpunt, andere variabele).
Over verantwoord gebruik van grafieken 25
Vertrouwen in EU
14
Richtlijnen voor het maken van grafieken
Richtlijn 2: Presenteerde de gegevens in de juiste context
Grafiek ergens op straat in Leeds. Tevredenheid met spoorwegen.
Geen nulpunt, geen verticale as, niet alle landen.
Over verantwoord gebruik van grafieken 26
Richtlijnen voor het maken van grafieken
Richtlijn 2: Presenteerde de gegevens in de juiste context
Grafiek ergens op straat in Leeds. Tevredenheid met spoorwegen.
Horizontale as, nulpunt, top 10 van landen, geen onzekerheidsmarges.
Over verantwoord gebruik van grafieken 27
15
Richtlijnen voor het maken van grafieken
Richtlijn 2: Presenteerde de gegevens in de juiste context
Daling van de werkloosheid, 15 september 2016.
Over verantwoord gebruik van grafieken 28
VVD
Richtlijnen voor het maken van grafieken
Richtlijn 2: Presenteerde de gegevens in de juiste context
Daling van de werkloosheid, 15 september 2016.
Over verantwoord gebruik van grafieken 29
VVD
Ministerie SZW
16
Ministerie SZW
Richtlijnen voor het maken van grafieken
Richtlijn 2: Presenteerde de gegevens in de juiste context
Daling van de werkloosheid, 15 september 2016.
Over verantwoord gebruik van grafieken 30
VVD
CBS
Richtlijnen voor het maken van grafieken
Richtlijn 3: Wees voorzichtig met symbolen
Gegevens worden vaak als symbolen weergegeven.
De omvang van het symbool moet dan wel overeenkomen met de waarde.
Edward Tufte (1983): Liegfactor = gesuggereerde waarde / werkelijke waarde.
Liegfactor=11
Over verantwoord gebruik van grafieken 31
17
Richtlijnen voor het maken van grafieken
Richtlijn 3: Wees voorzichtig met symbolen
Toename van het aantal leerlingen der lagere dagscholen.
Nee, het is niet zo dat leerlingen groter worden.
Niet zo (liegfactor = 1.7)
Over verantwoord gebruik van grafieken 32
Prof. Dr. B.G. Escher, 1924
Richtlijnen voor het maken van grafieken
Richtlijn 3: Wees voorzichtig met symbolen
Toename van het aantal leerlingen der lagere dagscholen.
Nee, het is niet zo dat leerlingen groter worden.
Niet zo (liegfactor = 1.7)
Wel zo
Prof. Dr. B.G. Escher, 1924
Over verantwoord gebruik van grafieken 33
18
Richtlijnen voor het maken van grafieken
Richtlijn 3: Wees voorzichtig met symbolen
NRC, Chinese investeringen in Zuid-Amerika, 22 juli 2014.
Oppervlakte cirkels niet evenredig met de omvang van de investeringen.
Liegfactor voor Venezuela/Uruguay = 680.
Over verantwoord gebruik van grafieken 34
Richtlijnen voor het maken van grafieken
Richtlijn 4: Geen driedimensionale grafieken
3D-grafieken zijn wel leuker, maar niet duidelijker.
Sommige groepen krijgen meer aandacht dan andere groepen.
Sommige groepen verdwijnen bijna.
Voorbeeld: 3D-cirkeldiagram, bronnen van broeikasgassen.
Over verantwoord gebruik van grafieken 35
19
Richtlijnen voor het maken van grafieken
Richtlijn 4: Geen driedimensionale grafieken
3D-grafieken zijn wel leuker, maar niet duidelijker.
Sommige groepen krijgen meer aandacht dan andere groepen.
Sommige groepen verdwijnen bijna.
Voorbeeld: 3D-cirkeldiagram, bronnen van broeikasgassen.
Over verantwoord gebruik van grafieken 36
Richtlijnen voor het maken van grafieken
Richtlijn 4: Geen driedimensionale grafieken
3D-Staafdiagram, cijfers van Maurice de Hond, 28 oktober 2013.
Waarden slecht afleesbaar, staven verstopt achter andere staven.
Over verantwoord gebruik van grafieken 37
20
Richtlijnen voor het maken van grafieken
Richtlijn 4: Geen driedimensionale grafieken
3D-Staafdiagram, cijfers van Maurice de Hond, 28 oktober 2013.
Verbeterde versie (simpel staafdiagram).
Over verantwoord gebruik van grafieken 38
Richtlijnen voor het maken van grafieken
Richtlijn 5: Geen chartjunk
Alleen data en metadata, geen overbodige poespas.
Arbeidsproductiviteit van VS ten opzichte van Japan.
Over verantwoord gebruik van grafieken 39
21
Richtlijnen voor het maken van grafieken
Richtlijn 5: Geen chartjunk
Alleen data en metadata, geen overbodige poespas.
Arbeidsproductiviteit van VS ten opzichte van Japan.
Over verantwoord gebruik van grafieken 40
Richtlijnen voor het maken van grafieken
Richtlijn 5: Geen chartjunk
Alleen data en metadata, geen overbodige poespas.
Voorbeeld van Nigel Holmes. Trekt wel de aandacht.
Over verantwoord gebruik van grafieken 41
22
Richtlijnen voor het maken van grafieken
Richtlijn 5: Geen chartjunk
Alleen data en metadata, geen overbodige poespas.
Voorbeeld van Nigel Holmes.
Verbeterde versie (simpel staafdiagram).
Over verantwoord gebruik van grafieken 42
Om te lezen:
Rapport: Jelke Bethlehem (2015), Wel en wee van grafieken, www.peilingpraktijken.nl/publicaties.
Weblog: www.peilingpraktijken.nl.
Naomi Robbins (2013), Creating more effectieve graphs, Chart House, NJ.
Over verantwoord gebruik van grafieken 43
