O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI ICHKI ISHLAR VAZIRLIGI

A K A D E M I Y A

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING JINOYAT HUQUQI

Umumiy qism

CHIZMALAR ALBOMI

Toshkent – 2014

2

O‘zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi Tahririyat-noshirlik hay’atida ma’qullangan

Mualliflar jamoasi:

yuridik fanlari doktorlari A.S. Yakubov, R. Kabulov; yuridik fanlar nomzodlari, dotsentlar A. A. Otajonov, B. B. Matlyubov; D. Yu. Payziyev, T. R. Kuchkarov

Taqrizchilar:

Toshkent davlat yuridik Universiteti Jinoyat huquqi va kriminologiya kafedrasi mudiri, yuridik fanlar doktori, professor Q. R. Abdurasulova;

O‘zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi Jinoyatlarning oldini olish kafedrasi boshlig‘i, yuridik fanlar doktori, professor I. Ismailov;

Toshkent shahar IIBB Tergov boshqarmasi boshlig‘ining birinchi o‘rinbosari, yuridik fanlar nomzodi, dotsent A. Sh. Umarxanov

Chizmalar albomi oliy ta’limning 380000 – «Huquq» sohasi, 5380100 – «Yurisprudensiya» yo‘nalishi uchun «Jinoyat

huquqi» fanidan namunaviy dastur asosida tayyorlangan bo‘lib, unda 2014 yil 1 fevralgacha bo‘lgan qonunchilikdagi o‘zgarishlar inobatga olingan.

Chizmalar albomida jinoyat huquqining Umumiy qismi asosiy nazariy va normativ qoidalarining to‘liq ta’rifi chizmalar shaklida berilgan. Darsliklar, sharhlar va boshqa maxsus adabiyotlar bilan bir qatorda, ushbu chizmalar yuridik ta’lim muassasalarining tinglovchi, kursant va talabalariga jinoiy-huquqiy normalarni o‘rganishda yordam ko‘rsatishi va o‘quv fanlari materiallarini chuqur o‘zlashtirishiga zamin yaratadi.

Chizmalar albomi O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining tuzilishi asosida tizimga solingan.

BBK 67.99(5U)8

© O‘zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi, 2014

3

KIRISH

Jinoyat huquqi – mustaqil huquq sohasi bo‘lib, O‘zbekiston Respublikasi huquqiy tizimining ajralmas qismidir. Jinoyat huquqi, huquq tizimini tashkil qiluvchi boshqa sohalar – konstitutsiyaviy, fuqaroviy, ma’muriy, jinoyat-ijroiya va shu kabilar bilan birgalikda jamiyatda shakllangan ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishga mo‘ljallangan. Shu bilan birgalikda boshqa huquq sohalaridan farqli ravishda, jinoyat huquqi o‘zining bu vazifasini o‘ziga xos tarzda bajaradi: eng muhim va ahamiyatli ijtimoiy munosabatlarni maxsus usul va vositalar bilan qo‘riqlaydi, shu bilan ularning normal faoliyat ko‘rsatishini ta’minlaydi, maqsadlarga muvaffaqiyatli erishish uchun zarur bo‘lgan sharoitlarni yaratadi, jamiyat ijtimoiy hayotining barcha asosiy sohalarida – ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, ma’naviy va boshqa yo‘nalishlarda keng qamrovli islohotlarni amalga oshirishdagi birlamchi vazifalarni bajaradi.

O‘zbekiston Respublikasi jinoyat qonunchiligi Umumiy va Maxsus qism yuridik normalaridan iborat. Mazkur o‘quv qo‘llanmasi shu tuzilishga binoan tayyorlandi, unda chizmalar ko‘rinishida jinoyat huquqi Umumiy qismining asosiy nazariy va normativ qoidalariga keng tavsif berilgan.

O‘quv qo‘llanmasida jinoyat huquqi Umumiy qismini tashkil qiluvchi «jinoyat huquqi» tushunchasi, vazifasi va predmeti, jinoyat qonunining vaqt, hudud va shaxslar doirasida amal qilish

4

chegarasi va prinsiplari, jinoiy javobgarlik, jinoyat tarkibi, tamom bo‘lmagan jinoyatlar, jinoyatda ishtirokchilik, bir qancha jinoyatlar, qilmishning jinoiyligini istisno qiladigan holatlar, «jazo» tushunchasi, uning turlari va jazolarni tayinlash tartibi, javobgarlikdan va jazodan ozod qilish asoslari va boshqa holatlar chizmalar ko‘rinishida yoritib berilgan.

Mazkur o‘quv qo‘llanma fundamental bilim olish uchun mo‘ljallangan darsliklarga muqobil hisoblanmaydi. Shu bilan birga, ushbu qo‘llanmadan foydalanib, tinglovchilar qisqa muddatlarda jinoyat huquqi fanini o‘rganish jarayonida olgan bilimlarini tizimlash-tirishlari va aniqlashtirishlari; asosiy tushunchalar, ularning belgilari va xususiyatlariga o‘z e’tiborlarini jamlashlari; nazariy va amaliy xususiyatga ega bo‘lgan savollarga javoblarni shakllantirib olishlari mumkin.

5

Birinchi bo‘lim. UMUMIY QOIDALAR

I bob. Jinoyat kodeksining vazifalari va prinsiplari

«Jinoyat huquqi» tushunchasi

Jinoyat huquqi bir necha ma’nolarda tushuniladi:

huquq sohasi

qonunchilik o‘quv fani

fan sohasi

6

«JINOYAT HUQUQI» TUSHUNCHASI

O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan qabul qilinuvchi jinoiy

javobgarlikning asoslari va prinsiplarini alohida qilmishlarning jinoiyligi va jazoga sazovorligi, javobgarlik va jazodan ozod qilishning asoslari

va doirasi, jinoiy-huquqiy ta’sir choralarini qo‘llash va boshqa jinoiy-huquqiy

munosabatlarni tartibga soluvchi yuridik normalar yig‘indisidir

jinoyat qonunchiligining rivojlanish tarixini, amaldagi qonunchilikni, jinoiy-huquqiy

normalarni qo‘llash samaradorligini, xorijiy davlatlar jinoyat qonunchiligini, jinoyat

qonunchiligini qo‘llashning nazariy, ilmiy va boshqa muammolarni o‘rganishga oid bilimlar,

g‘oyalar hamda qarashlar yig‘indisidir

demokratik O‘zbekiston zamonaviy huquq tizimining tarkibiy qismidir

huquqshunoslik yo‘nalishlaridagi ta’lim muassasalarida o‘qitiladi

Huquq sohasida

O‘quv fanida

Qonunchilik sohasida

Fan sohasida

7

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING JINOYAT TO‘G‘RISIDAGI QONUN HUJJATLARI (JK 1-m.)

O‘zbekiston Respublikasining jinoyat to‘g‘risidagi qonun hujjatlari quyidagilarga asoslanadi

O‘zbekiston Respublikasining jinoyat to‘g‘risidagi qonun hujjatlari O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksidan iborat

O‘zbekiston Respublikasi

Konstitutsiyasiga

Xalqaro huquqning umum e’tirof

etgan normalariga

8

JINOYAT TO‘G‘RISIDAGI QONUN HUJJATLARI TIZIMI

Jinoyat huquqining tizimi

jinoyat huquqining asosiy prinsiplari va qoidalarini, vazifalarini, jinoyat qonunining

amal qilish doirasini, javobgarlik va jazo asoslarini, ularning maqsadlari va qo‘llash tartibini, qilmishning jinoiyligini istisno qiladigan holatlarni, voyaga yetmaganlar

javobgarligining xususiyatlari hamda jinoyat qonunchiligi uchun umumiy ahamiyatga ega

bo‘lgan boshqa qoidalarni belgilovchi normalarni o‘z ichiga oladi

Qanday ijtimoiy xavfli qilmishlar jinoyat ekanligini aniqlab beruvchi,

ularni sodir etgan shaxslarga qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan jazo

choralarini va ayrim turdagi jinoyatlar uchun rag‘batlantiruvchi

normalarni o‘z ichiga oladi

Umumiy qism

Maxsus qism

9

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI JINOYAT KODEKSINING TUZILISHI

Jinoyat kodeksi Umumiy qism Maxsus qism

Birinchi bo‘lim. Umumiy qoidalar (I, II b.)

Ikkinchi bo‘lim. Javobgarlik asoslari

(III, IV, V, VI, VII, VIII b.)

Uchinchi bo‘lim. Qilmishning jinoiyligini istisno qiladigan holatlar (IX b.)

To‘rtinchi bo‘lim. Jazo va uni tayinlash

(X, XI b.)

Beshinchi bo‘lim. Javobgarlikdan va jazodan ozod qilish (XII, XIII, XIV b.)

Oltinchi bo‘lim. Voyaga yetmaganlar javobgarli-gining xususiyatlari (XV, XVI b.)

Yettinchi bo‘lim. Tibbiy yo‘sindagi majburlov choralari (XVII b.)

Birinchi bo‘lim. Shaxsga qarshi jinoyatlar (I, II, III, IV, V, VI, VII b.)

Ikkinchi bo‘lim. Tinchlik va xavfsizlikka qarshi jinoyatlar (VIII,IX b.)

Uchinchi bo‘lim. Iqtisodiyot sohasidagi jinoyatlar (VIII, IX b.)

To‘rtinchi bo‘lim. Ekologiya sohasidagi jinoyatlar (XIV b.)

Beshinchi bo‘lim. Hokimiyat, boshqaruv va jamoat birlashmalari organlarining faoliyat tartibiga qarshi

jinoyatlar (XV, XVI b.)

Oltinchi bo‘lim. Jamoat xavfsizligi va jamoat tartibiga qarshi jinoyatlar (XVII, XVIII, XIX, XX, XX1 b.)

Yettinchi bo‘lim. Xarbiy xizmatni o‘tash tartibiga qarshi

jinoyatlar (XXI, XXII, XXIII, XXIV b.)

Sakizinchi bo‘lim. Atamalarning huquqiy ma’nosi

10

JINOYAT HUQUQI NORMALARINING TUZILISHI

Jinoyat kodeksi moddalarining turlari

Umumiy

JK Umumiy qismini tashkil etadi va jinoyat qonunining prinsiplari va umumiy qoidalarini o‘z ichiga

oladi

Turdosh

JK Maxsus qismini tashkil etadi va unda nazarda tutilgan jinoyat turlarining belgilarini va ushbu jinoyatni sodir etishda aybdor bo‘lgan shaxsga nisbatan qo‘llanilishi lozim bo‘lgan

jazo chorasini belgilaydi

JK Maxsus qismi moddalarining tuzilishi

Dispozitsiya Modda qismining elementi bo‘lib, u

bilan muayyan jinoiy qilmish aniqlanadi

Sanksiya

Modda qismining elementi bo‘lib, u bilan dispozitsiyada belgilangan muayyan jinoyat uchun jazo turi va miqdori

belgilanadi

11

JINOYAT HUQUQI NORMALARINING TUZILISHI

Dispozitsiya turlari

Jinoiy-huquqiy normaning bir qismi bo‘lib, unda jinoyatning belgilari, javobgarlik shartlari bayon etiladi

Aralash

Normada dispo-

zitsiyaning bir necha turlarini

o‘z ichiga qamrab oladi

Blanket

Normada jinoyatning

belgilari to‘liq yoritilmasdan,

uning mazmunini tushunish uchun boshqa normativ

hujjatlarga havola qilinadi

Ta’riflovchi

Normada jinoyatning eng asosiy belgilari

yoritiladi va ta’riflanadi

Oddiy

Normada jinoyatning

belgilari atroflicha

yoritilmasdan, uning eng

asosiy belgilarigina ko‘rsatiladi

Havola etuvchi

Normada jinoyatning

belgilari to‘liq yoritilmasdan,

uning mazmunini tushunish uchun

kodeksning boshqa bir normasiga havola qilinadi

12

JINOYAT HUQUQI NORMALARINING TUZILISHI

Nisbiy-muayyan

normada aniq turdagi jazoning eng kam va eng ko‘p chegarasini belgilaydi

«Sanksiya» tushunchasi va uning shakllari

Jinoiy-huquqiy normaning bir qismi bo‘lib, unda sodir etilgan jinoyat uchun jazo chorasi, uning turi va me’yori ko‘rsatiladi.

Muqobil

normada ikki yoki undan ortiq jazo turlari ko‘rsatiladi

13

JINOYAT QONUNINI SHARHLASH

Jinoyat qonunlarini sharhlash turlari

Subyekti bo‘yicha

Usuli bo‘yicha

Hajmi bo‘yicha

rasmiy

doktrinal

sud tomonidan

autentik

grammatik

tarixiy

tizimli

mantiqiy

so‘zma-so‘z

chegaralangan

kengaytirilgan

14

JINOYAT KODEKSINING VAZIFALARI (JK 2-m.)

Quyidagilarni jinoiy tajovuzlardan qo‘riqlaydi:

jinoyatlarning oldini oladi

fuqarolarni Respublika Konstitutsiyasi va qonunlariga rioya qilish ruhida tarbiyalaydi

shaxsni, uning huquq va

erkinliklarini

jamiyat va davlat

manfaatlarini

mulkni

tabiiy muhitni

tinchlikni

insoniyat xavfsizli-

gini

15

JINOIY-HUQUQIY TARTIBGA SOLISH PREDMETI VA METODI

Jinoyat huquqi predmetini jinoyat qonunchiligi bilan tartibga solinadigan ijtimoiy munosabatlar tashkil qiladi

jinoiy-huquqiy sanksiyalarni qo‘llash

jinoiy javobgarlikdan ozod qilish

jinoiy jazodan ozod qilish

jinoiy-huquqiy taqiqni o‘rnatish

tibbiy yo‘sindagi majburlov choralarini qo‘llash

qonunda aniq ko‘rsatilgan hollarda fuqarolarga qonun bilan

qo‘riqlanadigan manfaatlarga zarar yetkazish huquqini berish

16

KODEKSNING PRINSIPLARI

Prinsiplar – jinoyat qonunida mustahkamlab qo‘yilgan demokratik davlatning jinoiy-huquqiy siyosati mohiyatini va zamonaviy yo‘nalishlarini ifodalaydigan, sodir etilgan jinoyatlar uchun javobgarlikning asoslari, chegaralari va shakllari haqida ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, axloqiy va

huquqiy tasavvurlarni aks ettiradigan yetakchi g‘oyalar va asosiy qoidalar

Jinoyat kodeksining prinsiplari

qonuniylik (JK 4-m.)

javobgarlikning muqarrarligi (JK 10-m.)

ayb uchun javobgarlik (JK 9-m.)

fuqarolarning qonun oldida tengligi (JK 5-m.)

demokratizm (JK 6-m.)

insonparvarlik (JK 7-m.)

odillik

(JK 8-m.)

17

II bob. Kodeksning amal qilish doirasi

Jinoyat kodeksining amal qilish doirasi

Makonda

Vaqt bo‘yicha

Jinoyat kodeksining makonda amal qilishi quyidagilarga asoslanadi:

hududiylik prinsipi

universal prinsipi

fuqarolik prinsipi

18

JINOYAT KODEKSI MAKONDA AMAL QILISHINING HUDUDIYLIK PRINSIPI (JK 11-m.)

Jinoyat qonuni makonda amal qilishining hududiylik prinsipi bu barcha shaxslar, ya’ni fuqaroligidan qat’i nazar, O‘zbekiston Respublikasi hududida jinoyat sodir etgan bo‘lsalar, jinoyat sodir etilgan

joyda amal qiladigan jinoyatlar to‘g‘risidagi qonunlarga ko‘ra javobgarlikka tortilishidir

Quyidagi hollarda O‘zbekiston hududida sodir etilgan qilmish jinoyat deb topiladi, agar:

O‘zbekiston hududida

boshlangan, tamomlangan yoki to‘xtatilgan bo‘lsa

(2-q. “a” b.)

O‘zbekiston hududida sodir

etilib, jinoiy oqibati esa, O‘zbekiston

hududidan tashqarida yuz bergan bo‘lsa (2-q. “v” b.)

O‘zbekiston hududidan tashqarida

sodir etilib, jinoiy oqibati esa,

O‘zbekiston hududida yuz bergan bo‘lsa

(2-q. “b” b.)

bir necha qilmishlardan iborat yoki boshqa qilmishlar bilan

birgalikda sodir etilgan bo‘lib, uning bir qismi O‘zbekiston hududida

yuz bergan bo‘lsa (2-q. “g” b.)

19

JINOYAT KODEKSINING O‘ZBEKISTON HUDUDIDAN TASHQARIDA JINOYAT SODIR ETGAN SHAXSLARGA NISBATAN AMAL QILISHI (JK 12-m.)

Fuqarolik prinsipi

Universallik prinsipi

O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari, shuningdek O‘zbekistonda doimiy

yashovchi fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar, basharti boshqa davlat hududida sodir etgan jinoyat uchun o‘sha davlat sudining hukmi

bilan jazolangan bo‘lmasalar, ushbu Kodeks bo‘yicha javobgarlikka tartiladilar (1-q.)

Chet el fuqarolari, shuningdek O‘zbekiston hududida doimiy yashamaydigan fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar O‘zbekiston hududidan

tashqarida sodir etgan jinoyatlari uchun faqat xalqaro shartnomalar yoki bitimlarda

nazarda tutilgan hollardagina ushbu Kodeks bo‘yicha javobgarlikka tortiladilar

(3-q.)

O‘zbekiston fuqarosi chet el davlati hududida sodir etgan jinoyati uchun, agar xalqaro shartnomalar yoki bitimlarda boshqacha hol nazarda tutilmagan bo‘lsa, ushlab

berilishi mumkin emas (2-q.)

20

QONUNNING VAQT BO‘YICHA AMAL QILISHI (JK 13-m. 1-q.)

Qilmishning jinoiyligi va jazoga sazovorligi ana shu qilmish sodir etilgan vaqtda amalda bo‘lgan qonun bilan belgilanadi

agar Jinoyat kodeksi moddasida harakat yoki harakatsizlik sodir qilish payti jinoyat tamomlangan payt deb hisoblangan bo‘lsa, ijtimoiy xavfli

qilmish bajarilgan payt jinoyat sodir qilingan vaqt deb topiladi

agar Jinoyat kodeksi moddasida jinoiy oqibat yuz berishi bilan jinoyat tamom bo‘lgan deb hisoblangan bo‘lsa, jinoiy oqibat yuz bergan payt jinoyat sodir

etish vaqti deb topiladi

Jinoyat sodir etilgan vaqt

Formal tarkibli jinoyatlarda

Moddiy tarkibli jinoyatlarda

21

JINOYAT QONUNINING ORQAGA QAYTISH KUCHI (JK 13-m. 2 va 3-q.)

Jinoyat qonuni orqaga qaytish kuchiga ega, agar u:

qilmishning jinoiyligini bekor qilsa

jazoni yengillashtirsa

shaxining boshqacha tarzda shaxsning ahvolini yaxshilasa

Qonunning orqaga qaytish kuchi, ushbu qonun kuchga kirgunga qadar tegishli jinoiy qilmish sodir etgan shaxslarga, shu jumladan jazoni o‘tayotgan yoki o‘tab bo‘lgan shaxslarga nisbatan,

agar ular hali sudlangan hisoblansalar, tatbiq etiladi

Yangi qabul qilingan qonun orqaga qaytish kuchiga ega emas, agar u:

qilmishni jinoyat deb hisoblasa

jazoni og‘irlashtirsa

shaxsning holatini bosh-qacha tarzda yomonlashtirsa

22

Ikkinchi bo‘lim. JAVOBGARLIK ASOSLARI

III bob. Jinoyat

JINOYAT TUSHUNCHASI (JK 14-m.)

Jinoyat kodeksi bilan taqiqlangan, aybli ijtimoiy xavfli qilmish (harakat yoki harakatsizlik) jazo qo‘llash tahdidi bilan jinoyat deb topiladi

jinoyatning obyektiv xususiyatini belgilab, jinoiy-

huquqiy muhofaza obyektlariga zarar

keltiruvchi yoki zarar yetkazish xavfini keltirib

chiqaruvchi qilmishlarnigina jinoyatlar toifasiga kiritishni

ifodalaydi

ijtimoiy xavflilikni yuridik ifodasi bo‘lib, jinoyatlar to‘g‘risidagi qonunda taqiqlangan

muayyan ijtimoiy xavfli qilmishgina

jinoyat deb tan olinishini bildiradi

JINOYATNING BELGILARI

shaxsning o‘zi sodir etayotgan

jinoiy qilmishiga qasd yoki

ehtiyotsizlik shaklidagi subyektiv

munosabati tushuniladi

aniq jinoyatni sodir etganlik uchun

qonunda jazo tahdidi va jazo qo‘llanishi mumkinligining o‘rnatilganligi

tushuniladi

Ijtimoiy xavflilik

Huquqqa xiloflik

Ayblilik

Jazoga sazovorlik

23

JINOYATLARNI TASNIFLASH (JK 15-m.)

Jinoyatlarni tasniflash

ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan jinoyatlar

uncha og‘ir bo‘lmagan jinoyatlar

og‘ir jinoyatlar

o‘ta og‘ir jinoyatlar

24

JINOYATLARNI TASNIFLASH

Ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan jinoyatlar (JK 15-m. 2-q.) qasddan sodir etilib, qonunda uch yildan ko‘p bo‘lmagan muddatga

ozodlikdan mahrum qilish tariqasidagi jazo nazarda tutilgan jinoyatlar

ehtiyotsizlik oqibatida sodir etilib, qonunda besh yildan ko‘p bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish

tariqasidagi jazo nazarda tutilgan jinoyatlar

Uncha og‘ir bo‘lmagan jinoyatlar (JK 15-m. 3-q.) qasddan sodir etilib, qonunda uch yildan ortiq, lekin besh yildan ko‘p bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish tariqasidagi jazo

nazarda tutilgan jinoyatlar

ehtiyotsizlik oqibatida sodir etilib, qonunda besh yildan ortiq muddatga ozodlikdan mahrum qilish tariqasidagi

jazo nazarda tutilgan jinoyatlar

25

JINOYATLARNI TASNIFLASH

O‘ta og‘ir jinoyatlar (JK 15-m. 5-q.)

qasddan sodir etilib, qonunda o‘n yildan ortiq muddatga ozodlikdan

mahrum qilish yoxud umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosi

nazarda tutilgan jinoyatlar

OG‘IR JINOYATLAR (JK 15-M. 4-Q.)

qasddan sodir etilib, qonunda besh yildan ortiq, lekin un yildan ko‘p bo‘lmagan muddatga ozodlikdan

mahrum qilish jazosi nazarda tutilgan jinoyatlar

26

JINOYAT UCHUN JAVOBGARLIK VA UNING ASOSLARI

Jinoyat uchun javobgarlik – jinoyat sodir etishning huquqiy oqibati bo‘lib, jinoyat sodir etishda aybdor bo‘lgan shaxsga nisbatan sud tomonidan qo‘llaniladi va quyidagilarda ifodalanadi:

hukm qilishda

boshqa huquqiy ta’sir chorasini qo‘llashda

jazo qo‘llashda

«JINOIY UCHUN JAVOBGARLIK» TUSHUNCHASI (JK 16-m. 1-q.)

27

JINOYAT UCHUN JAVOBGARLIK VA UNING ASOSLARI

JINOYAT UCHUN JAVOBGARLIK VA UNING ASOSLARI

JINOIY JAVOBGARLIK BELGILARI

yuridik mazmuniga ko‘ra sodir etilgan jinoyatning huquqiy oqibatidir

jinoiy javobgarlik faqat amalda sodir etilgan ijtimoiy xavfli qilmish uchun vujudga keladi

jinoiy javobgarlik hukm qilish, jazo va boshqa huquqiy ta’sir choralarini qo‘llash shaklidagi davlat majburlovida ifodalanadi

jinoiy javobgarlik jinoiy-huquqiy munosabatlar doirasida vujudga keladi, amalga oshiriladi va tugallanadi

jinoiy javobgarlik faqat sud tomonidan qo‘llaniladi

28

JINOIY JAVOBGARLIKNI AMALGA OSHIRISH SHAKLLARI

aybdorga jazo qo‘llamasdan sud qilish

aybdorga jazo belgilab, uni real ijro etishdan ozod etib sud qilish

aybdorga jazo belgilab, uni ijro etgan holda sud qilish

aybdorga nisbatan jazo va tibbiy yo‘sindagi majburlov choralari tayinlab, ularni real ijro etishni belgilash bilan sud qilish

voyaga yetmagan shaxsni jazodan ozod qilish va unga nisbatan majburlov choralarini qo‘llash

29

JINOYAT UCHUN JAVOBGARLIK VA UNING ASOSLARI

Jinoyat Kodeksida nazarda tutilgan jinoyat tarkibining barcha alomatlari mavjud bo‘lgan qilmishni sodir etish javobgarlikka tortish uchun asos bo‘ladi

JAVOBGARLIK ASOSLARI

Faktik asos

Normativ asos

shaxs tomonidan ijtimoiy xavfli

qilmish sodir etilganligi

sodir etilgan qilmish uchun jinoyat qonunchiligida javobgarlikning

belgilanganligi

Faktik va normativ asoslar yig‘indisi jinoiy javobgarlikning umumiy asosini tashkil qiladi

JINOYAT UCHUN JAVOBGARLIK ASOSLARI (JK 16-m. 2-q.)

30

JINOYAT TARKIBI

Jinoyat tarkibi – jinoyat qonuniga ko‘ra aniq ijtimoiy xavfli qilmishni jinoyat sifatida tavsiflovchi eng kam va yetarli obyektiv va subyektiv belgilar yig‘indisi

jinoyat obyekti

jinoyat subyekti

jinoyatning obyektiv tomoni

jinoyatning subyektiv

tomoni

Jinoyat tarkibining elementlari

31

JINOYAT TARKIBINING TASNIFI

Jinoyat tarkiblarining turlari

Normaning tuzilishga ko‘ra turlari

Formal tarkib

Yozilish usuliga ko‘ra turlari

Ijtimoiy xavflilik darajasi va xususiyatiga ko‘ra turlari

Moddiy tarkib

Oddiy tarkib

Murakkab tarkib

Asosiy tarkib

Yengillashtiruvchi tarkib

Og‘irlashtiruvchi tarkib Alohida og‘irlashtiruvchi tarkib

32

JINOYAT TARKIBLARINING TASNIFI

JINOYAT TARKIBINING ELEMENTLARI

Jinoyat tarkibining yozilish usuliga ko‘ra turlari

Oddiy tarkibli jinoyat

Murakkab tarkibli jinoyat

Jinoyat tarkibida bir obyekt, bir qilmish va oqibat hamda aybning bir shakli nazarda tutilgan tarkib

ko‘p obyektli jinoyat

tarkibli jinoyatlar

bir necha jinoiy qilmishlardan tashkil topgan jinoyat

muqobil tarkibli jinoyat

murakkab aybli jinoyat

zaruriy belgilar sifatida bir necha jinoiy oqibatlarni o‘z ichiga olgan jinoyat

33

JINOYAT OBYEKTI

Jinoyatning ijtimoiy xavfli xususiyatini belgilaydi

Jinoyatlar o‘zaro farqlanishining asosi hisoblanadi

Jinoiy javobgarlik asoslarining elementlaridan

biri hisoblanadi

Jinoyatlarning tizimli tasniflashni mezoni bo‘lib xizmat qiladi

Jinoyat obyekti – qonun bilan qo‘riqlanadigan ijtimoiy munosabatlar

Jinoyat predmeti –jinoyat sodir etilishi natijasida ta’sir etilishi mumkin

bo‘lgan narsa yoki buyum

Jinoyat obyektining ahamiyati

34

JINOYAT OBYEKTLARINING TURLARI

JINOYAT OBYEKTLARINING TURLARI

Umumiy

Turdosh

Bevosita

jinoyat qonuni bilan qo‘riqlanadigan barcha ijtimoiy

munosabatlarning yig‘indisi

jinoyat qonuni bilan qo‘riqlanadigan, o‘z

mohiyatiga ko‘ra turdosh guruhdagi

ijtimoiy munosabatlar

jinoyat qonuni bilan qo‘riqlanadigan, aniq bir jinoiy tajovuz natijasida

zarar yetkazilishi mumkin bo‘lgan

ijtimoiy munosabat

35

JINOYATNING BEVOSITA OBYEKTI TURLARI

Ko‘p obyektli jinoyatlarda bevosita obyektning turlari

Jinoyatning asosiy bevosita obyekti

Jinoyatning qo‘shimcha bevosita obyekti

Jinoyatning fakul- tativ bevosita

obyekti

normaning tuzilishiga ko‘ra birinchi navbatda qo‘riqlanadigan,

turdosh obyektning bir qismini tashkil etadigan

ijtimoiy munosabat

normaning tuzilishiga ko‘ra

qo‘riqlanadigan, lekin boshqa bir turdosh

obyektning bir qismini tashkil etadigan

ijtimoiy munosabat

tajovuz natijasida zarar yetkazilishi mumkin

bo‘lgan, lekin normaning tuzilishiga ko‘ra

qo‘riqlanmaydigan ijtimoiy munosabat

36

JINOYATNING OBYEKTIV TOMONI

Jinoyatning obyektiv tomoni – sodir etilgan

ijtimoiy xavfli qilmishning tashqi

ko‘rinishini, holatini ifodalovchi belgilar

yig‘indisi.

Jinoyatning obyektiv tomoni ahamiyati:

jinoyat tarkibining

asosiy elementi hisoblanadi

jinoyat tarkibining

boshqa belgilari va elementlari bo‘yicha mos

keladigan jinoyatlarni

o‘zaro ajratish imkonini beradi

jinoyatlarni to‘g‘ri

kvalifikatsiya qilish uchun

muhim ahamiyat kasb etadi

37

JINOYATNING OBYEKTIV TOMONI BELGILARI

Moddiy tarkibli jinoyatlarda

Formal tarkibli jinoyatlarda

Qo‘shimcha belgilar

ijtimoiy xavfli qilmish (harakat yoki harakatsizlik)

ijtimoiy xavfli qilmish va ijtimoiy xavfli oqibat o‘rtasidagi

sababiy bog‘lanish

ijtimoiy xavfli oqibat

vaqt

joy joy

vaziyat

qurol

vosita

usul

Asosiy belgilar

38

IV bob. Javobgarlikka tortilishi lozim bo‘lgan shaxslar

Jinoyat subyekti – ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan va jinoyat qonuniga muvofiq javobgarlikka tortilishi mumkin bo‘lgan jismoniy shaxs

JINOYAT SUBYEKTINING BELGILARI

Umumiy

Maxsus

jismoniy shaxs

aqli rasolik

javobgarlik yoshiga yetganlik

Jinoyat kodeksi Maxsus qismi moddasining dispozitsiyasida

bevosita ko‘rsatilgan yoki undan kelib chiqadigan, asosiy belgilar bilan birga qo‘shimcha

belgilarga ega bo‘lgan shaxs

39

JISMONIY SHAXSLARNING JAVOBGARLIGI (JK 17-m.)

Javobgarlikka aqli raso, jinoyat sodir etgunga qadar quyidagi yoshga to‘lgan jismoniy shaxslar tortiladilar:

16 yosh – jinoyat uchun javobgarlikning umumiy yoshi

13 yosh – javobgarlikni

og‘irlashtiradigan holatlarda qasddan odam o‘ldirganlik

uchun (JK 97-m. 2-k.)

14 yosh – Jinoyat kodeksi

17-moddasi 3-qismida

ko‘rsatilgan jinoyatlar uchun

18 yosh – Jinoyat kodeksi

17-moddasi 4-qismida

ko‘rsatilgan jinoyatlar uchun

18 yoshga to‘lgunga qadar jinoyat sodir etgan shaxslarning javobgarligi umumiy asoslarda hamda JK Umumiy qismning oltinchi bo‘limida ko‘rsatilgan xususiyatlarni inobatga olgan

holda vujudga keladi

40

AQLI RASOLIK (JK 18-m. 1-q.)

Aqli rasolikning mezonlari

yuridik

tibbiy – insonning ruhiy rivojlanish darajasi ko‘rsatkichi

aqliy

irodaviy

shaxsning o‘z qilmishining

ijtimoiy xavfli xususiyatini

anglash qobiliyati

shaxsning o‘z harakatlarini

boshqara olish qobiliyati

sog‘lom insonlarning ruhiy holati

shaxs holati

a) aqli rasolikni inkor etmaydigan, ma’lum bir ruhiy o‘zgarishlarning mavjudligi

b) ruhiy buzilish bilan bog‘liq

bo‘lmagan, intellektual rivojlanishning orqada qolganligi

v) boshqa psixofiziologik xususiyatlar bilan tavsiflanishi

Jinoyat sodir etish vaqtida o‘z qilmishining ijtimoiy xavfli xususiyatini anglagan va o‘z harakatlarini boshqara olgan shaxs aqli raso deb topiladi

41

AQLI NORASOLIK (JK 18-m. 2-q.)

Aqli norasolikning mezonlari

yuridik

tibbiy

aqliy

irodaviy

surunkali ruhiy kasallik

Aqli norasolik – shaxsning ruhiy xolatiga ko‘ra o‘z qilmishining ijtimoiy xavflilik xususiyatini anglay olmasligi va uni boshqara olmasligidir

shaxs o‘z qilmishining ahamiyatini

anglab yetmasligi

shaxs o‘z harakatlarini

boshqara olmasligi

ruhiy holatning vaqtinchalik buzilishi

aqli zaiflik

boshqa ruhiy kasalliklar

Ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxs sud tomonidan aqli noraso deb topilsa, unga nisbatan tibbiy yo‘sindagi majburlov choralari qo‘llanilishi mumkin (JK 18-m. 3-q.)

42

MASTLIK HOLATIDA SODIR ETILGAN JINOYAT UCHUN JAVOBGARLIK (JK 19-m.)

Агар шахс қуйидаги холатларда жиноят содир этган бўлса жавобгарликдан озод қилинмайди:

mastlik holatida

giyovandlik vositalari yoki psixotrop

moddalar ta’siri ostida

ақл-иродага таъсир этувчи бошқа мод-

далар таъсири ости-да

Bu holatlar shaxsni aqli noraso deb topishga asos bo‘lmaydi

Agar shaxs quyidagi holatlarda jinoyat sodir etgan bo‘lsa, javobgarlikdan ozod qilinmaydi:

aql-irodaga ta’sir etuvchi boshqa

moddalar ta’siri ostida

43

JINOYATNING MAXSUS SUBYEKTI

Jinoyatning maxsus subyekti – subyektning asosiy belgilaridan tashqari jinoiy-huquqiy normada nazarda tutilgan yoki ulardan kelib chiqadigan, qo‘shimcha belgilarga ega bo‘lgan shaxs

Qo‘shimcha belgilar quyidagilarda tavsiflanadi:

huquqiy holatiga ko‘ra (masalan, JK 157, 160-m.m.)

demografik belgilariga ko‘ra, jinsi, yoshi va x.k. (masalan, JK 120-m.)

oilaviy, karindoshlik munosabatlariga ko‘ra (masalan, JK 122, 123-m.m.)

harbiy majburiyatga munosabatiga ko‘ra (masalan,

JK 280, 301-m.m.)

mansabdorlik holatiga ko‘ra (masalan, JK 205, 207-m.m.)

kasb majburiyatiga ko‘ra (masalan, JK 116-m.)

kasb faoliyatiga ko‘ra (masalan, JK 262-m.)

egallab turgan lavozimiga ko‘ra (masalan, JK 260-m.)

davlat oldidagi majburiyatlariga ko‘ra (masalan, JK 262-m.)

jabrlanuvchining alohida holatiga ko‘ra

(masalan, JK 262-m.)

44

V bob. Ayb

JINOYATNING SUBYEKTIV TOMONI

Jinoyatning subyektiv tomoni – shaxsning sodir etgan ijtimoiy xavfli qilmishi va uning jinoiy oqibatiga bo‘lgan ruhiy munosabati

Asosiy belgi

Ayb (JK 20-m.)

Shaxsning sodir etgan qilmishi va uning

oqibatiga nisbatan bo‘lgan qasd yoki ehtiyotsizlik

shaklidagi ruhiy munosabati

Maqsad

Motiv

Fakultativ belgilar

Jinoyat sodir etishga undovchi ichki his-tuyg‘u

Jinoyat sodir etishi natijasida ko‘zlangan

fikriy natija

45

AYBNING SHAKLLARI (JK 20-m.)

Ayb shakli – element va jarayonlarning o‘rtasidagi, ularni tashqi shart-sharoitlar bilan o‘zaro munosabatlarning ichki aloqasini va tashkil qilish vositalarini ifodalovchi

tuzilishdir

Qasd

Ehtiyotsizlik

To‘g‘ri qasd (JK 21-m. 1, 3-q.q.)

Egri qasd (JK 21-m. 4-q.)

Jinoiy o‘z-o‘ziga ishonish (JK 22-m. 2-q.)

Jinoiy beparvolik (JK 22-m. 3-q.)

46

AYB MAZMUNI

Subyektning muayyan obyektiv belgilariga bo‘lgan munosabatini tashkil qiluvchi intellektual va irodaviy-ruhiy elementlar yig‘indisi

Qasd shaklidagi aybning mazmuni (JK 21-m.)

Intellektual belgi

Ijtimoiy xavflilik xususiyatni anglash

Irodaviy belgi

Bu qilmishni sodir etishni istash

To‘g‘ri qasd (formal tarkibli

jinoyatlarda)

Ijtimoiy xavflilik xususiyatini anglash Ijtimoiy xavfli oqibat kelib chiqishga ko‘zi yetish

Ijtimoiy xavfli oqibatni kelib chiqishini istash

Ijtimoiy xavflilik xususiyatini anglash Ijtimoiy xavfli oqibat kelib chiqishga ko‘zi yetish

Ijtimoiy xavfli oqibatni kelib chiqishiga ongli ravishda yo‘l qo‘yish

To‘g‘ri qasd (moddiy tarkibli

jinoyatlarda)

Egri qasd

47

Ehtiyotsizlik shaklidagi aybning mazmuni (JK 22-m.)

Jinoiy o‘z-o‘ziga ishonish

Jinoiy beparvolik

Intellektual belgisi

Irodaviy belgisi

shaxsning o‘zining xulq-atvori qonunda nazarda tutilgan ijtimoiy xavfli oqibatlar keltirib chiqarishi mumkinligiga ko‘zi yetganligi

– shaxsning o‘zining xulq-atvori qonunda nazarda tutilgan ijtimoiy xavfli oqibatlar keltirib chiqarishi mumkinligiga ko‘zi yetmaganligi, lekin ko‘zi yetishi lozim va mumkinligi

– ehtiyotkorlik chora-tadbirlariga ongli ravishda rioya etmaganligi – bunday oqibatlar kelib chiqmasligiga asossiz ravishda umid qilganligi

–

48

MURAKKAB AYBLI JINOYATLAR (JK 23-m.)

Agar shaxs qasddan jinoyat sodir etishi natijasida ehtiyotsizlik orqasida boshqa ijtimoiy xavfli oqibatlar yuz bergan va shunday qilmishni qonun qattiqroq javobgarlik bilan bog‘lagan bo‘lsa, bunday jinoyat qasddan sodir etilgan deb topiladi

Subyektiv tomon

qilmish

birinchi oqibat

ikkinchi oqibat

Subyektiv tomon

qasd

ehtiyotsizlik

sababiy bog‘lanish

qilmish

oqibat

ehtiyotsizlik

qasd

49

AYBSIZ HOLDA ZARAR YETKAZISH (JK 24-m.)

Quyidagi hollarda qilmish aybsiz holda sodir etilgan deb topiladi, qachonki uni sodir etgan shaxs

o‘z qilmishining ijtimoiy xavflilik xususiyatini anglamagan, anglashi mumkin va lozim ham bo‘lmagan

bo‘lsa

uning ijtimoiy xavfli oqibatlariga ko‘zi yetmagan va ishning holatlariga ko‘ra ko‘zi yetishi mumkin va lozim

ham bo‘lmagan bo‘lsa

Qilmishga nisbatan

Oqibatga nisbatan

50

QASDNING BOSHQA TURLARI

Mazmuni va yo‘nalishining xususiyatiga ko‘ra

Paydo bo‘lish vaqtiga ko‘ra

NOANIQ

ijtimoiy xavfli oqibatlar aybdorning ongida aniq aks etmagan bo‘lsa-da,

bunday oqibatlarning kelib chiqishiga nisbatan ma’qullashga o‘xshash irodaning

namoyon bo‘lishi, umuman olganda, ularni ko‘zda tutilganligini izohlaydi

ANIQ

Muqobil ikki yoki undan ortiq

ko‘zda tutilgan natijalardan birining kelib chiqishini istash bilan izohlanadi

OLDINDAN O‘YLANGAN

qasdning vujudga kelish vaqti

uning jinoyatga aylanish oralig‘idagi vaqt bilan ajratiladi

TO‘SATDAN PAYDO BO‘LGAN

jinoiy niyat qasd paydo bo‘lishi bilan amalga oshiriladi (ko‘rdi-

sodir etdi)

AFFEKTLASHGAN

jabrlanuvchining huquqqa xilof harakatlari orqali

vujudga kelgan kuchli ruhiy hayajonlanish natijasida

kelib chiqadi

MUTLAQ-MUAYYAN aniq bir jinoiy natijaning

kelib chiqishini istash bilan ta’riflanadi

51

JINOYATNING MOTIVI VA MAQSADI

Motiv

Undovchi hissiyot, inson aktiv faoliyatining manbai, ya’ni uni ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etishga undagan mayl yoki sababiyat

Ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsning qilmish natijasida kelib chiqishi

mumkin bo‘lgan oqibatga nisbatan xayoliy natijasi

Maqsad

Jinoyat motivi va maqsadining huquqiy ahamiyati

Agar Jinoyat kodeksi Maxsus

qismining tegishli moddasi dispo-

zitsiyasida ko‘rsatil-gan bo‘lsa, jinoyat tarkibining zaruriy belgisi hisoblanadi

Qator holatlarda jinoyatni

kvalifikatsiya qiluvchi belgisi

hisoblanadi

Agar Jinoyat kodeksi Maxsus qismi moddasining

dispozitsiyasida ko‘rsatilmagan bo‘lsa,

jazoni yengillashtiruvchi yoki og‘irlashtiruvchi holat

bo‘lishi mumkin

Motiv va maq-sad jinoyatlarda

zaruriy belgi sifatida kelsa, to‘g‘ri qasd bilan sodir

etilgan hisoblanadi

52

JINOYAT HUQUQIDA XATO (sodir etilayotgan tajovuzning yuridik va faktik holatlariga nisbatan shaxsning

noto‘g‘ri, adashgan tasavvuri)

Qilmishning jinoiyligiga nisbatan

xato

Shaxs ma’lum bir qilmishni sodir etib, uni

huquqqa xilofligida adashadi, ya’ni uni

jinoyat deb hisoblaydi, ayni vaqtda bu qilmish

JK bilan nazarda tutilmagan bo‘ladi. Jinoiy javobgarlikni

istisno qiladi

Qilmishning jinoiy emasligiga nisbatan

xato

Shaxs qilmishining obyektiv xususiyatini

anglab, jinoyat qonunchiligi harakati

ta’siriga tushmayman deb noto‘g‘ri o‘ylaydi. Agar

shaxs qilmishining huquqqa xilofligini bilmagan va bilishi

mumkin ham bo‘lmagan hollarda jinoiy javobgarlik

istisno qilinadi

Qilmishning kvalifikatsiyasiga

nisbatan xato

Ma’lum jinoiy-huquqiy normalar bo‘yicha o‘z

qilmishini huquqiy baholashda

yanglishishdan iborat. Ayb va javobgarlikka

ta’sir qilmaydi

Jazoning xususiyatiga nisbatan xato

Shaxsning qonunda haqiqatan ham o‘rnatilgan jazo

choralariga nisbatan adashganligi.

Javobgarlik va uni amalga oshirish shakllariga ta’sir

qilmaydi

YURIDIK XATO

Shaxs sodir etgan qilmishining jinoiy yoki jinoiy emaslik xususiyatiga, uning kvalifikatsiyasi va jazoga sazovorligiga nisbatan adashganligi

53

FAKTIK XATO

OBYEKTGA NISBATAN XATO

Agar shaxsning qasdi bitta obyektga qaratil-gan bo‘lib, amalda zarar birinchi obyektga

turdosh bo‘lmagan boshqa obyektga yetkazil-sa, javobgarlik aybdorning qasdi bilan qamrab olingan obyektga tajovuz qilinganligi uchun

yuzaga keladi

Agar aybdor adashib boshqa turdosh obyektga zarar

yetkazsa, javobgarlik amalda yetkazilgan zarari uchun

vujudga keladi

Jinoyat predmeti yoki jabrlanuvchi shaxsiga nisbatan xatoda aybdor nazarda tutgan shaxs yoki predmetga emas, balki boshqa bir predmet yoki shaxsga tajovuz qilinadi. Bu xato kvalifikatsiyaga ta’sir

etishi mumkin

OBYEKTIV TOMON BELGILARIGA NISBATAN XATO

Jinoiy maqsadiga erishish uchun shunday vositalardan foydalanadiki, ular o‘z obyektiv xususiyatiga ko‘ra

ijtimoiy xavfli oqibat keltirib chiqarmaydi. Jinoiy niyatni amalga

oshirish darajasiga qarab kvalifikatsiya qilinadi

Jinoyat sodir etishni ko‘zlamasdan, xatoga yo‘l qo‘yib ma’lum vositadan

foydalanadi va buning natijasida ijtimoiy xavfli

oqibat kelib chiqadi. Javobgarlikka ta’sir etadi

Sababiy bog‘lanishning rivojlanishiga nisbatan xato shundaki, shaxs sodir etayotgan qilmishi va kelib chiqqan oqibat o‘rtasidagi

sababiy bog‘lanishning rivojlanishiga nisbatan adashadi. Shaxs qasd qilgan jinoyati va

amalda kelib chiqqan oqibat uchun javobgarlikka tortiladi

KVALIFIKATSIYAGA NISBATAN XATO – shaxs kvalifikatsiya qiluvchi holat bor yoki yo‘qligiga nisbatan adashadi. Javobgarlik shaxsning qasdi mazmuniga muvofiq vujudga keladi

FAKTIK XATO – shaxsning jinoyat tarkibi obyekti, obyektiv tomoni yoki kvalifikatsiya belgilariga nisbatan adashganligi

54

VI bob. Tamom bo‘lmagan jinoyat

«QASDDAN JINOYAT SODIR ETISH BOSQICHLARI» TUSHUNCHASI VA TURLARI

TAMOM BO‘LMAGAN JINOYAT

TAMOM BO‘LGAN JINOYAT

Jinoyatga tayyorgarlik

ko‘rish

Tamom bo‘lgan jinoyat deganda Jinoyat kodeksi

Maxsus qismi moddasining dispozitsiyasida ko‘zda tutilgan

barcha zaruriy obyektiv va subyektiv belgilarning shaxsning qilmishida

mavjudligi tushuniladi

Jinoyat sodir etish bosqichlari – qasddan sodir etiladigan jinoiy qilmish (harakat yoki harakatsizlik) sodir etilishi sifatiga ko‘ra o‘zaro farq qiladigan va aybdor jinoiy maqsadini

amalga oshirishining turli darajasini aks ettiruvchi, ma’lum rivojlanish bosqichlari yoki davrlaridir

Jinoyat sodir etishga suiqasd qilish

Jinoyatga tayyorgarlik ko‘rganlik va jinoyat sodir etishga suiqasd qilganlik uchun javobgarlik JK Maxsus qismining

tamom bo‘lgan jinoyat uchun javobgarlikni belgilovchi moddasiga muvofiq hal qilinadi

55

JINOYATGA TAYYORGARLIK KO‘RISH (JK 25-m. 1-q.)

Shaxsning qasddan qilinadigan jinoyatni sodir etish yoki yashirish uchun shart-sharoit yaratuvchi qilmishi o‘ziga bog‘liq bo‘lmagan holatlarga ko‘ra sodir etilishi boshlangunga qadar to‘xtatilgan

bo‘lsa, bunday qilmish jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish deb topiladi

Jinoyatga tayyorgarlik ko‘rishning obyektiv belgilari

Jinoyatga tayyorgarlik ko‘rishning subyektiv

belgilari

Tamom bo‘lgan jinoyat tarkibining obyektiv tomoniga kirmaydigan

qilmishlar

jinoyatni sodir etish uchun shart-sharoit yaratishga

yo‘naltirilganlik

Majburiy oxiriga yetkazmaslik deganda,

shaxsga bog‘liq bo‘lmagan holda jinoyat

tarkibining obyektiv tomonini tashkil etadigan belgilarni amalga oshirish boshlangunga qadar shaxs

faoliyatining to‘xtab qolishi

To‘g‘ri qasd

Shaxs o‘z xarakatlari bilan kelajakda jinoyatni

sodir etishga yoki yashirishga shart-

sharoitlar yaratayotganligini

anglashi va uni sodir etishni istashi

jinoyatni yashirish uchun

shart-sharoit yaratishga

yo‘naltirilganlik

56

JINOYAT SODIR ETISHGA SUIQASD QILISH (JK 25-m. 2-q.)

Qasddan sodir etiladigan jinoyat boshlanib, shaxsga bog‘liq bo‘lmagan holatlarga ko‘ra oxiriga yetkazilmagan bo‘lsa, jinoyat sodir etishga suiqasd deb topiladi

Jinoyat sodir etishga suiqasd qilishning obyektiv belgilari

Jinoyat sodir etishga suiqasd qilishning subyektiv belgilari

Jinoyat sodir etishning boshlan-

ganligi – shaxs aniq jinoyat tarki-bining obyektiv tomonini tashkil

qiluvchi belgilarni bajarishga kirish-ganligi yoki ularni bajarayotganligi

Majburan oxiriga

yetkazmaslik

Shaxs o‘z qilmishining ijtimoiy xavfli

xususiyatini anglashi, sodir etayotgan qilmishi

natijasida kelib chiqadigan ijtimoiy

xavfli oqibatlarga ko‘zi yetishi va ijtimoiy xavfli

oqibatlarning kelib chiqishini istashi

Formal tarkibda shaxs aniq jinoyat

tarkibining obyektiv tomonini

tashkil qiluvchi belgilarni bajarish-ga kirishganligini

va ularni to‘liq hajmda bajarishi

mumkinligini anglashi

To‘g‘ri qasd

57

JINOYAT SODIR ETISHGA SUIQASD QILISHNING TURLARI

JINOYAT SODIR ETISHGA SUIQASD QILISHNING TURLARI

Jinoiy niyat amalga oshirilganlik darajasi bo‘yicha

Yaroqlilik darajasi

bo‘yicha

tugallangan

tugallanmagan

yaroqsiz

“yaroqsiz” obyektga suiqasd qilish

“yaroqsiz” vositalar bilan suiqasd qilish

jinoyatni oxiriga yetkazish uchun subyekt zarur deb hisoblagan barcha choralarni qo‘llaydi, lekin mazkur jinoyat aybdorga

bog‘liq bo‘lmagan holatlarga ko‘ra yoki uning jinoyatni sodir etishdan ixtiyoriy voz kechishi natijasida jinoyat oxiriga

yetkazilmaydi

shaxs mo‘ljallagan qilmishning muayyan qisminigina bajaradi

Javobgarlik faktik xato

to‘g‘risidagi qoidalar bo‘yicha

kelib chiqadi

yaroqli

58

JINOYAT SODIR ETISHDAN IXTIYORIY QAYTISH (JK 26-m.)

Shaxs jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish harakatlarini yoki jinoyat sodir etishga bevosita qaratilgan harakatlarini oxiriga yetkazishi mumkinligini anglagan holda to‘xtatsa, shuningdek jinoiy oqibat

kelib chiqishi mumkinligini anglagan holda, shunday oqibat kelib chiqishining oldini olsa, jinoyat sodir etishdan ixtiyoriy qaytish deb topiladi

Jinoyat sodir etishdan ixtiyoriy qaytishning belgilari

Shaxs jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish harakatlarini yoki

jinoyat sodir etishni to‘xtatishi yoxud

jinoiy oqibat kelib chiqishi-ning oldini

olishi

Batamomlik, ya’ni jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish harakatlarini

yoki boshlangan jinoyatni sodir etishi, kelajakda muayyan

vaqt o‘tgandan so‘ng davom ettirmaslik

niyatida to‘liq to‘xtatishi

Ixtiyoriylik, ya’ni shaxs o‘ziga bog‘liq bo‘lmagan qandaydir holatlar yuzasidan emas, balki o‘z ixtiyori bilan jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish harakatlarini yoki

boshlangan jinoyatni sodir etishni to‘xtatishi yoxud o‘zining xulqi

natijasida vujudga kelishi mumkin bo‘lgan jinoiy oqibatlarning oldini olishga qaratilgan faol harakatlari

Shaxs- ning

jinoyatni oxiriga

yetkazish mumkin-

ligini anglashi

Agar shaxsning qilmishida boshqa jinoyat tarkibining alomatlari mavjud bo‘lmasa, qilmish ko‘rsatilgan belgilardan iborat bo‘lsa, jinoiy javobgarlik istisno qilinadi

59

IXTIYORIY QAYTISHNING TURLARI

Ixtiyoriy qaytishning turlari

Faol ixtiyoriy qaytish

Passiv ixtiyoriy qaytish

Jinoiy natijaning boshlanishi va uning amalga oshishi uchun barcha zaruriy harakatlar sodir

etilgan, shuningdek mazkur jinoyatning vujudga kelishini anglagan holda shaxs o‘z qilmishining jinoiy natijasi kelib chiqishining oldini olganligi

bilan ifodalanadi

Shaxsning jinoyat sodir etishga tayyorgarlik harakatlarini yoki sodir etayotgan jinoyatini to‘xtatganligi, ya’ni jinoyatni oxiriga yetkazish

imkoniyati borligini anglagan holda, suiqasd qilish bilan ifodalanadi

Faqat tugallangan suiqasd bosqichida va qilmish natijasida jinoiy oqibat birdan yuz bermaydigan

moddiy tarkibli jinoyatlarni sodir etishda bo‘lishi mumkin

Jinoyat sodir etishga tayyorgarlik ko‘rish bosqichida bo‘lishi mumkin

60

VII bob. Jinoyatda ishtirokchilik

«JINOYATDA ISHTIROKCHILIK» TUSHUNCHASI (JK 27-m.)

Ikki yoki undan ortiq shaxsning qasddan jinoyat sodir etishda birgalashib qatnashishi ishtirokchilik deb topiladi

JINOYATDA ISHTIROKCHILIK BELGILARI

Obyektiv

Subyektiv

Ikki yoki undan ortiq shaxsning

jinoyat sodir etishda qatnashishi

Birgalashib qatnashish: jinoyat sodir etiladi, jinoiy faoliyat umumiy, birlashgan kuchlar yordamida amalga

oshiriladi

Aybning qasd shakli mavjudligi

O‘zaro xabardorlik

61

JINOYAT ISHTIROKCHILARINING TURLARI (JK 28-m.)

Jinoyat ishtirokchilarining turlari

Jinoyatni bevosita to‘la yoki qisman sodir etgan yoxud jinoyat kodeksiga muvofiq javobgarlikka tortilishi mumkin bo‘lmagan shaxslardan yoki boshqa

vositalardan foydalanib, jinoyat sodir etgan shaxs (2-q.)

Jinoyat sodir etilishiga qiziqtiruvchi shaxs (4-q.)

Jinoyatga tayyorgarlik ko‘rilishiga yoki jinoyat sodir etilishiga rahbarlik qilgan shaxs (3-q.)

Jinoyat sodir etilishiga o‘z maslahatlari, ko‘rsatmalari bilan vositalar berish yoki to‘siqlarni yo‘qotish bilan ko‘maklashgan, shuningdek jinoyatchini, jinoyat sodir

etish quroli, izlari va vositalarini yoxud jinoiy yo‘l bilan qo‘lga kiritilgan narsalarni yashirishga, shuningdek bunday narsalarni olish va o‘tkazish

to‘g‘risida oldindan va’da bergan shaxs (5-q.)

Bajaruvchi

Tashkilotchi

Yordamchi

Dalolatchi

62

ISHTIROKCHILIKNING SHAKLLARI (JK 29-m.)

Ishtirokchilikning shakllari

Oddiy ishtirokchilik

Murakkab ishtirokchilik

Uyushgan guruh

Jinoiy uyushma

Ikki yoki undan ortiq shaxsning

oldindan til biriktirmay jinoyat

sodir etishda qatnashishi (2-q.)

Ikki yoki undan ortiq shaxsning

oldindan til biriktirib jinoyat

sodir etishda qatnashishi

(3-q.)

Ikki yoki undan ortiq shaxsning

birgalikda jinoiy faoliyat olib borish uchun oldindan bir

guruhga birlashishi (4-q.)

Ikki yoki undan ortiq uyushgan

guruhning jinoiy faoliyat bilan

shug‘ullanish uchun oldindan

birlashishi (5-q.)

63

JINOYATDA ISHTIROK ETGANLIK UCHUN JAVOBGARLIK DOIRASI (JK 30-m.)

Tashkilotchi, dalolatchi va yordamchi jinoiy javobgarlikka JKning 28-moddasiga havola qilgan holda, bajaruvchi esa sodir etgan jinoyat uchun javobgarlikni nazarda tutuvchi modda bo‘yicha

javobgarlikka tortiladi, ular jinoyatni birgalikda bajargan hollar bundan mustasno (1-q.)

Uyushgan guruh yoki jinoiy uyushma tashkil etgan yoki ularga rahbarlik qilgan shaxslar shu guruh yoki uyushma sodir etgan barcha jinoyatlar uchun, basharti, bu jinoyatlar ularning jinoiy niyati

bilan qamrab olingan bo‘lsa, javobgarlikka tortiladilar (3-q.)

Oldindan til biriktirgan guruh, jinoiy guruh va jinoiy uyushmaning tashkilotchilari hamda a’zolari tayyorgarlik ko‘rilishi yoki sodir etilishida o‘zlari qatnashgan barcha jinoyatlar uchun

javobgarlikka tortiladilar (2-q.)

Boshqa ishtirokchilarning qasdi bilan qamrab olinmagan qilmish uchun uni sodir etgan shaxsgina javobgar bo‘ladi (ekssess bajaruvchi) (4-q.)

Shaxs JKning Maxsus qism moddasida ko‘rsatilgan jinoyat subyekti deb hisoblanib, mazkur

moddada belgilangan jinoyatni sodir etishda qatnashgan bo‘lsa, u tashkilotchi, dalolatchi yoki yordamchi sifatida jinoiy javobgarlikka tortiladi

64

JINOYATGA DAXLDORLIK (JK 31-m.)

Jinoyatga daxldorlik, ya’ni boshqa shaxslar sodir etgan jinoyatda qatnashmagan, lekin ular bilan bog‘liq bo‘lgan shaxsning xatti-harakati, ya’ni:

Jinoyatga tayyorgarlik ko‘rilayotganligi, jinoyat sodir etilayotganligi yoki jinoyat sodir

etilganligi haqida aniq bila turib, oldindan va’da bermagan holda, hokimiyat organlariga xabar

qilmaslik (1-q.)

Jinoyatchini, jinoyat sodir etish quroli va vositalarini, jinoyat izlarini yoki jinoiy yo‘l bilan qo‘lga kiritilgan narsalarni oldindan va’da bermagan holda yashirganlik (2-q.)

Javobgarlik JK 241-moddasida nazarda tutilgan hollardagina yuzaga keladi

Oldindan va’da bermagan holda jinoyat haqida xabar bermaganlik yoki jinoyatni yashirganlik uchun gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchining yaqin qarindoshlari

javobgarlikka tortilmaydilar (3-q.)

65

VIII bob. Bir qancha jinoyat sodir etish

Bir qancha jinoyat – jinoiy javobgarlikka tortilgan yoki tortilmaganligi, sudlangan sudlanmaganligidan qat’i nazar, shaxs tomonidan ikki yoki undan ortiq jinoyatni sodir

etish tushuniladi

Belgilari

Shakllari

Shaxs tomonidan ikki yoki undan ortiq jinoyatni sodir

etish

Shaxs tomonidan turli vaqtlarda ikki yoki undan ortiq jinoyatni sodir etish

Har bir sodir etilgan qilmish jinoiy-huquqiy oqibatlarni

keltirib chiqarishi

Takroran jinoyat sodir etish

Jinoyatlar majmui

Retsidiv jinoyat

66

TAKRORAN JINOYAT SODIR ETISH (JK 32-m.)

Takroran jinoyat

Shaxsning ikki yoki bir qancha jinoyatni turli vaqtlarda sodir etishi

Jinoyat Kodeksi Maxsus qismining aynan bir moddasida, qismida nazarda tutilgan jinoyatlarni

alohida ko‘rsatilgan hollarda esa, Jinoyat Kodeksi Maxsus qismining turli moddalarida nazarda tutilgan

jinoyatlarni

ammo ularning birortasi uchun ham shaxs sudlanmagan bo‘lsa

67

JINOYATLAR MAJMUI (JK 33-m.)

Jinoyatlar majmui

Ikki yoki bir qancha jinoiy qilmishni sodir etish

Jinoyat Kodeksi Maxsus qismining turli moddalarida nazarda tutilgan

Jinoyat Kodeksi Maxsus qismi bitta moddasining turli qismlarida

nazarda tutilgan

ammo ulardan birortasi uchun ham shaxs sudlanmagan bo‘lsa

68

RETSIDIV JINOYATNING TURLARI (JK 34-m.)

Retsidiv jinoyatning turlari

Oddiy retsidiv (1-q.)

Xavfli retsidiv

(2-q.)

Shaxsning ilgari qasddan sodir etgan jinoyati uchun sudlanganidan keyin qasddan yangi jinoyat sodir etishi

Ilgari hukm qilingan jinoyatiga o‘xshash jinoyat sodir etgan, Jinoyat Kodeksida alohida ko‘rsatilgan hollarda esa, Maxsus qismning boshqa moddalari bilan ham hukm qilingan

shaxsning qasddan yangi jinoyat sodir etishi

O‘ta xavfli retsidiv (3-q.)

Besh yildan kam bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosi tayinlanishi mumkin bo‘lgan yangi jinoyatni qasddan sodir etishi

O‘ta og‘ir jinoyat uchun

Og‘ir jinoyat uchun

Ilgari o‘ta og‘ir jinoyati uchun yoki ikki marta og‘ir jinoyati uchun hukm qilinib, ularning har

biri uchun besh yildan kam bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosi tayinlangan shaxs tomonidan sodir etilishi

Ilgari og‘ir jinoyati uchun ikki marta hukm qilingan yoki oldin-keyinligidan qat’i nazar, og‘ir

yoki o‘ta og‘ir jinoyatlar uchun ularning har biriga besh yildan kam bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosi tayinlangan

shaxs tomonidan sodir etilishi

69

Uchinchi bo‘lim. QILMISHNING JINOIYLIGINI ISTISNO QILADIGAN HOLATLAR

IX bob. «Qilmishning jinoiyligini istisno qiladigan holatlar» tushunchasi va turlari

Qilmishda Jinoyat Kodeksida nazarda tutilgan alomatlar rasmiy jihatdan mavjud bo‘lsa-da, lekin u ijtimoiy xavfli, g‘ayriqonuniy yoki aybli bo‘lmasa, qilmishning

jinoiyligini istisno qiladigan holatlar deb topiladi

Kam ahamiyatli qilmishlar (JK 36-m.)

Zaruriy mudofaa (JK 37-m.)

Oxirgi zarurat

(JK 38-m.)

Ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsni ushlash vaqtida zarar

yetkazish (JK 39-m.)

Bo‘yruq yoki boshqa vazifani ijro etish (JK 40-m.)

Kasb yoki xo‘jalik faoliyatiga bog‘liq asosli tavakkalchilik (JK 41-m.)

Qilmishning jinoiyligini

istisno qiladigan holatlar turlari

70

KAM AHAMIYATLI QILMISHLAR (JK 36-m.)

Garchi Jinoyat Kodeksida jinoyat sifatida nazarda tutilgan qilmishning alomatlari mavjud bo‘lsa-da, o‘zining kam ahamiyatliligi tufayli ijtimoiy xavfli bo‘lmagan harakat yoki

harakatsizlik jinoyat deb topilmaydi

Qilmishni kam ahamiyatli deb topish masalasi aniq ishning quyidagi faktik holatlar majmui asosida aniqlanadi:

qilmishning xususiyati, holati, sodir etilish sharoiti, katta ahamiyatga ega zararli oqibatlarning bo‘lmasligi,

yetkazilgan zararning uncha katta bo‘lmasligi yoki umuman zararning mavjud emasligi va hokazo

aybning shaxsda ahamiyatga ega zarar yetkazish xohish-istagi bo‘lmaganligidan guvohlik

beruvchi mazmuni

Qilmishda, uning kam ahamiyatliligi tufayli ijtimoiy xavflilik yo‘qligi aniqlansa, qo‘zgatilgan jinoyat ish tugatilishi, shaxs esa O‘zbekiston Respublikasi JPK 83-moddasi

1-qismining 2-bandiga asosan jinoyat tarkibining yo‘qligi tufayli aybsiz deb topilishi belgilangan

Obyektiv belgilar

Subyektiv belgilar

71

ZARURIY MUDOFAA (JK 37-m.)

Zaruriy mudofaaa holatida sodir etilgan, ya’ni mudofaalanuvchi yoxud boshqa kishining shaxsi yoki huquqlarini, jamiyat yoki davlat manfaatlarini qonunga hilof tajovuzlardan tajovuzchiga zarar

yetkazgan holda himoya qilish chog‘ida qilingan harakat, agar zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqilmagan bo‘lsa, jinoyat deb topilmaydi

tajovuzga nisbatan

Tajovuzning huquqqa xilof bo‘lishi

Tajovuz boshlangan, davom etayotgan bo‘lishi

Tajovuzning haqiqiy bo‘lishi

Qonuniylik shartlari:

himoyaga nisbatan

Himoyadan maqsad mudofaalanuvchi yoki boshqa shaxsning huquq va erkinliklarini,

jamiyat va davlat manfaatlarini muhofaza qilish bo‘lishi kerak

Himoyada faqat tajovuzchiga zarar

yetkazilishi

Himoya qilish zarurat chegarasida amalga oshirilishi

72

OXIRGI ZARURAT (JK 38-m.)

Oxirgi zaruratning qonuniylik shartlari

XAVFGA NISBATAN

Xavfning turli manbalardan paydo bo‘lishi

Xavfning boshlanganligi

Xavfning haqiqiyligi

Oxirgi zarurat holatida, ya’ni shaxsning yoki boshqa fuqarolarning shaxsiga yoxud huquqlariga, jamiyat yoki davlat manfaatlariga tahdid soluvchi xavfni qaytarish uchun qonun bilan

qo‘riqlanadigan huquq va manfaatlarga zarar yetkazgan holda sodir etilgan qilmish, basharti, shu xavfni o‘sha holatda boshqa choralar bilan qaytarishning iloji bo‘lmasa hamda keltirilgan

zarar oldi olingan zararga qaraganda kamroq bo‘lsa, jinoyat deb topilmaydi.

Xavfni bartaraf etishga nisbatan

Ijtimoiy foydali maqsadning mavjudligi

Amalda yetkazilgan zarar oldi olingan

zarardan kam bo‘lishi

Zararning uchinchi shaxslar

manfaatlariga yetkazilishi

Xavfni boshqa vositalar bilan

bartaraf etishning iloji yo‘qligi

73

IJTIMOIY XAVFLI QILMISH SODIR ETGAN SHAXSNI USHLASH VAQTIDA ZARAR YETKAZISH (JK 39-m.)

Ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsni ushlash vaqtida zarar yetkazishning qonuniylik shartlariga quyidagilar kiradi:

Ushlashni amalga oshirish bilan bog‘liq choralarga

Ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etishga

Ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etgan shaxsni hokimiyat idoralariga topshirish

maqsadida ushlash

Ushlanadigan shaxsga yetkazilgan zarar tajovuzning va ushlash vaziyatining

xavfliligiga mos bo‘lishi

Zarar yetkazish, ushlashning yagona vositasi va usuli ekanligi

Shaxsni ushlash uchun uning ijtimoiy xavfli qilmish sodir etganligi

Ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etgan shaxsning

ushlanishdan qochish yoki fuqarolarning qonuniy faoliyatiga qarshilik ko‘rsatishi

Ushlash huquqi jinoiy javobgarlikka tortish muddati yoki jazoni ijro etish muddati doirasida amalga

oshirilganligi

Ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsni hokimiyat organlariga topshirish maqsadida ushlash vaqtida unga zarar yetkazish, agar uni ushlash uchun zarur bo‘lgan choralarning chegarasidan

chetga chiqilmagan bo‘lsa, jinoyat deb topilmaydi

74

BUYRUQ YOKI BOSHQA VAZIFANI IJRO ETISH (JK 40-m.)

Buyruq yoki boshqa vazifani ijro etishning qonuniylik shartlari

Chiqarilgan buyruq yoki

farmoyish, yoxud yuklatilgan

mansab vazifasini bajarayotgan shaxs uchun majburiyligi

Chiqarilgan buyruq yoki farmoyish, yoxud yuklatilgan

mansab vazifasini tegishli shaxs tomonidan va tegishli shaklda (rekvizitlari

bilan) rasmiylashtirgan bo‘lishi

Bajaruvchi chiqarilgan buyruq yoki farmoyish,

yoxud yuklatilgan mansab vazifasini

tushunib yetmasligi

G‘ayriqonuniy ravishda berilgan buyruq yoki farmoyishni bajargan yoxud mansab vazifasini bajarmagan yoki buzgan shaxs javobgarlikka tortilmaydi. Shaxsning amalda sodir etgan

qilmishida boshqa bir jinoyat tarkibining barcha alomatlari mavjud bo‘lsagina, u javobgarlikka tortiladi (3-q.)

Shaxsning buyruq yoki boshqa farmoyishni, shuningdek mansab vazifalarini qonunan bajarishi tufayli zarar yetkazilgan bo‘lsa, jinoyat deb topilmaydi

75

KASB YOKI XO‘JALIK FAOLIYATIGA BOG‘LIQ ASOSLI TAVAKKALCHILIK (JK 41-m.)

Kasb yoki xo‘jalik faoliyatiga bog‘liq asosli tavakkalchilikning qonuniylik shartlari

Tavakkalchilik ijtimoiy

foydali maqsadni ko‘zlab amalga

oshirilishi

Tavakkal qilayotgan shaxs qonun bilan

qo‘riqlanadigan huquq va manfaatlarga zarar

yetkazilishining oldini olish uchun barcha zarur

choralarni ko‘rishi

Tavakkal qilmasdan

ijtimoiy foydali maqsadga erishish

imkonining yo‘qligi

Tavakkal qilinayotgan harakatlar hozirgi zamon

ilmiy-texnikaviy bilimlarga va mazkur

sohada erishilgan amaliy tajribaga muvofiq bo‘lishi

Tavakkalchilik odamlarning halok bo‘lish xavfi, ekologik halokat yoxud boshqacha og‘ir oqibatlarning kelib chiqishi mumkinligini bila turib qilingan bo‘lsa, asosli deb topilmaydi

Ijtimoiy foydali maqsadga erishish uchun kasb yoki xo‘jalik faoliyatiga bog‘liq asosli tavakkalchilik qilib, huquqlari va qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarga zarar yetkazish

jinoyat deb topilmaydi

76

KASB YOKI XO‘JALIK FAOLIYATIGA BOG‘LIQ ASOSLI TAVAKKALCHILIK

Tadbirkorlik subyektlarining o‘zlariga ko‘rsatilgan xizmatlar, shu jumladan

berilgan kreditlar yuzasidan banklar va boshqa moliya tashkilotlari oldidagi

shartnoma majburiyatlarini tadbirkorlik tavakkalchiliklari hamda boshqa tijorat

tavakkalchiliklari bilan bog‘liq holda bajarmaganligi

banklar va boshqa moliya tashkilotlari xodimlarini jinoiy javobgarlikka tortish

uchun asos bo‘lmaydi

77

To‘rtinchi bo‘lim. JAZO VA UNI TAYINLASH

X bob. «Jazo» tushunchasi, maqsadi va turlari

«Jazo» tushunchasi (JK 42-m. 1-q.)

Jazo majburlov chorasi bo‘lib,

jinoyat sodir etishda aybdor deb topilgan shaxsga qo‘llaniladi

mahkumni qonunda ko‘rsatilgan muayyan

huquq va erkinliklardan mahrum qilish yoki ularni

cheklashdan iborat

sud hukmi bilan davlat nomidan

qo‘llaniladi

78

Jazoning maqsadlari (42-m. 2-q.)

Mahkumlarni axloqan tuzatish – jazoni o‘tashda shaxsdagi salbiy ijtimoiy-ruhiy xususiyatlar o‘rniga jinoiy bo‘lmagan

xususiyatlar paydo bo‘lishini, jumladan, Respublika Konstitutsiyasi va boshqa

qonunlarga rioya etish, ularni hurmat qilish xislatlarini shakllantirish

Jinoiy faoliyatni davom ettirishga to‘sqinlik qilish – davlat jinoiy jazoni qo‘llash bilan o‘z fuqarolarini mazkur jinoyatchidan saqlaydi va himoya qiladi,

bunda davlat jinoyatchini qonunga itoatgo‘y fuqarolar orasida jinoyat sodir etishga qaratilgan

jismoniy imkoniyatidan mahrum etadi

Mahkumning boshqa jinoyatlar sodir etishining oldini olish (xususiy yoki maxsus prevensiya)

Boshqa shaxslar jinoyat sodir etishining oldini olish (umumiy prevensiya)

Bunga quyidagilar orqali erishiladi:

a) sud tayinlagan

jazoni amalda qo‘llash

b) jinoyat sodir etgan

shaxsga jazoning ruhiy

ta’siri

Bunga quyidagilar orqali erishiladi:

a) jazo tahdidi bilan ijtimoiy xavfli

qilmishni taqiqlovchi jinoyatlar

to‘g‘risidagi qonunining mavjudligi

b) jinoyatlar to‘g‘risidagi qonundagi

taqiq yoki qoidalarni buzgan shaxsga jazoni amalda qo‘llash orqali ruhiy ta’sir o‘tkazish

79

JAZO TIZIMI (JK 43-m.)

Jazo tizimi – og‘irligi darajasiga ko‘ra yengilroq jazodan og‘irroq jazoga tomon yo‘naltirilgan jazo turlarining to‘liq ro‘yxati

JAZO TIZIMINING AHAMIYATI

Jazo tizimida qonuniylik, insonparvarlik, odillik

prinsiplari o‘z aksini topgan

Jazo tizimi Jinoyat kodeksi Maxsus

qismidagi sanksiyalarning

tuzilishini belgilab beradi

Jazo tizimi sudlar tomonidan odil

sudlovni amalga oshirish uchun yuridik

baza hisoblanadi

80

JAZO TURLARI (JK 43-m.)

JAZO TURLARI

Asosiy jazolar

jarima

axloq tuzatish ishlari

xizmat bo‘yicha cheklash

qamoq

intizomiy qismga jo‘natish

ozodlikdan mahrum qilish

umrbod ozodlikdan mahrum qilish

Qo‘shimcha jazolar

muayyan huquqdan mahrum qilish

harbiy yoki maxsus unvondan mahrum qilish

81

JARIMA (JK 44-m.)

Jarima – aybdordan davlat daromadiga Jinoyat Kodeksida belgilangan miqdorda pul undirish

asosiy jazo tariqasida

eng kam oylik ish haqining besh baravaridan olti yuz baravarigacha miqdorda

agar mahkum jazo tarikasida tayinlangan jarimani to‘lashdan uch oy mobaynida bo‘yin tovlasa, sud jarimaning to‘lanmagan miqdorini quyidagi jazo turlariga almashtiradi

axloq tuzatish ishlari

xizmat bo‘yicha cheklash

qamoq

har bir oyi eng kam oylik ish haqining ikki baravari miqdoridagi jarimaga

tenglashtirilib tayinlanadi

har bir oyi eng kam oylik ish haqining o‘n baravari miqdoridagi jarimaga

tenglashtirilib tayinlanadi

82

MUAYYAN HUQUQDAN MAHRUM QILISH (JK 45-m.)

Shaxsni muayyan huquqdan mahrum qilish sud tayinlagan muddat davomida aybdorga quyidagilarni taqiqlaydi

korxonalar, muassasalar yoki tashkilotlarda u yoki bu mansabni egallashi

u yoki bu faoliyat bilan shug‘ullanishi

1 yildan 5 yilgacha

1 yildan 3 yilgacha

asosiy jazo tariqasida

qo‘shimcha jazo tariqasida

83

AXLOQ TUZATISH ISHLARI (JK 46-m.)

Axloq tuzatish ishlari shaxsni mehnatga majburan jalb qilishdan iborat bo‘lib,

Jazo mahkumning o‘z ish joyida yoki mazkur jazo ijrosini nazorat

qiluvchi organlar belgilab bergan joylarda ijro etiladi

Shaxs tayinlangan muddatning jami bo‘lib o‘ndan bir qismidan ko‘prog‘ini o‘tashdan bo‘yin tovlasa, sud axloq tuzatish ishlarining o‘talmagan muddatini xuddi shu muddatga ozodlikdan

mahrum qilish tariqasidagi jazo bilan almashtiradi (4-q.)

6 oydan 3 yilgacha muddatga tayinlanadi

ish haqining 10% dan 30% gacha miqdorini

davlat daromadi hisobiga ushlab qolinadi

84

AXLOQ TUZATISH ISHLARI (JK 46-m.)

Axloq tuzatish ishlari quyidagilarga nisbatan qo‘llanilmaydi (3-q.)

nafaqa yoshidagi shaxslarga

mehnatga layoqatsizlarga

homilador ayollarga

yosh bolasini boqish uchun ta’tilda bo‘lgan ayollarga

harbiy xizmatchilarga

85

XIZMAT BO‘YICHA CHEKLASH (JK 47-m.)

Xizmat bo‘yicha cheklash quyidagilardan iborat

harbiy xizmatni kontrakt bo‘yicha o‘tayotgan harbiy xizmatchiga nisbatan qo‘llaniladi

pul ta’minotining o‘n foizidan o‘ttiz foizigacha bo‘lgan miqdorini davlat

daromadi hisobiga ushlab qolishdan iborat

ikki oydan uch yilgacha muddatga

qo‘llaniladi

Ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan yoki ehtiyotsizlik orqasida sodir etilgan jinoyat uchun sud ish holatlari va mahkumning shaxsini hisobga olgan holda uch yildan ko‘p bo‘lmagan muddatga

ozodlikdan mahrum qilish, qamoq yoki axloq tuzatish ishlari jazosi o‘rniga shu muddatga xizmat bo‘yicha cheklash jazosini qo‘llashi mumkin

jazoni o‘tagan vaqt

uning ko‘p yil ishlaganlik, navbatdagi harbiy yoki maxsus unvon hamda pensiya olish uchun asos bo‘ladigan xizmat muddatiga qo‘shilmaydi

mahkumning mansabini, harbiy yoki maxsus unvonini oshirish mumkin emas

jazoni o‘tash muddati davomida

86

QAMOQ (JK 48-m.)

Qamoq – mahkumni jamiyatdan batamom ajratgan sharoit ostida saqlashdan iborat

bir oydan olti oygacha muddatga belgilanadi

qamoqqa mahkum etilgan shaxs jazoning barcha muddatini maxsus qamoq uylarida o‘taydi

87

INTIZOMIY QISMGA JO‘NATISH (JK 49-m.)

Intizomiy qismga jo‘natish – muddatli harbiy xizmat harbiy xizmatchisini sud tomonidan belgilangan muddat mobaynida (3 oydan 1 yilgacha) ichki tartibi ancha qattiq bo‘lgan maxsus

harbiy qismga joylashtirish orqali muayyan huquq va imtiyozlardan mahrum etishdir

ushbu jazo turi Maxsus qism moddalarida bevosita ko‘rsatilgan

bo‘lsa

mahkumning shaxsini hisobga olgan holda 3 yildan ko‘p bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosi o‘rniga shu muddatga intizomiy qismga jo‘natish

jazosini qo‘llashi mumkin

intizomiy qismga jo‘natish quyidagicha qo‘llaniladi:

88

OZODLIKDAN MAHRUM QILISH (JK 50-m.)

mahkumni jamiyatdan ajratib ijro etiladi

olti oydan yigirma yilgacha muddatga

belgilanadi

ushbu Kodeksning 60-mod-dasida nazarda tutilgan bir necha

jazolarni qo‘shish tartibida tayinlanganda, uning muddati

yigirma besh yilgacha belgilanishi mumkin

Jazo quyidagi joylarda ijro etilishi mumkin

jazoni ijro etish

koloniyasida

turmada

Uzoq muddatli ozodlikdan mahrum

qilish

yigirma yildan ortiq, lekin yigirma besh

yildan ko‘p bo‘lmagan muddatga belgilanadi

Ozodlikdan mahrum qilish

89

OZODLIKDAN MAHRUM QILISH (JK 50-m. 5-q.)

yigirma yildan ortiq, lekin yigirma besh yildan

ko‘p bo‘lmagan muddatga belgilanadi

Javobgarlikni og‘irlashtiradigan holatlarda qasddan

odam o‘ldirish

(97-moddaning ikkinchi qismi)

Terrorizm

(155-moddaning uchinchi qismi)

Uzoq muddatli ozodlikdan mahrum qilish

Faqat quyidagi jinoyatlar uchun tayinlanishi mumkin

Quyidagilarga nisbatan tayinlash mumkin emas

ayolga

o‘n sakkiz yoshga to‘lmasdan jinoyat sodir

etgan shaxsga

oltmish yoshdan oshgan erkakka

90

OZODLIKDAN MAHRUM QILISH (JK 50-m. 6-q.)

manzil-koloniyalarda

umumiy tartibli

koloniyalarda

qattiq tartibli

koloniyalarda

ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan jinoyat, ehtiyotsizlik oqibatida jinoyat sodir etganlarga hamda qasddan uncha og‘ir bo‘lmagan jinoyat sodir

etganlarga nisbatan

og‘ir va o‘ta og‘ir jinoyat sodir etganlarga nisbatan

ilgari ozodlikdan mahrum qilish tariqasidagi jazoni o‘tab chiqib, yangi sodir etgan o‘ta og‘ir jinoyati uchun hukm qilinayotganlarga, shuningdek o‘ta xavfli

retsidivist deb topilganlarga nisbatan

Ozodlikdan mahrum etishga hukm qilinayotgan ayollarga nisbatan jazoni quyidagi koloniyalarda o‘tash tayinlanadi

91

UMRBOD OZODLIKDAN MAHRUM QILISH JAZOSI (JK 51-m.)

Umrbod ozodlikdan mahrum qilish favqulodda jazo chorasi bo‘lib,

mahkumni maxsus

tartibli jazoni ijro etish

koloniyasiga joylashtirish

orqali jamiyatdan muddatsiz

ajratib qo‘yishdan iboratdir

Javobgarlikni og‘irlashtiradigan holatlarda qasddan

odam o‘ldirish (97-moddaning ikkinchi qismi)

Terrorizm

(155-moddaning uchinchi qismi)

Faqat quyidagi jinoyatlar uchun tayinlanishi mumkin

Quyidagilarga nisbatan tayinlash mumkin emas

ayolga

o‘n sakkiz yoshga to‘lmasdan jinoyat sodir

etgan shaxsga

oltmish yoshdan oshgan erkakka

92

HARBIY YOKI MAXSUS UNVONDAN MAHRUM QILISH (JK 52-m.)

Harbiy yoki maxsus unvondan mahrum qilish jazosi aybdorning og‘ir yoki o‘ta og‘ir jinoyati uchun hukm qilinganda qo‘shimcha jazo chorasi sifatida qo‘llaniladi

qo‘llaniladi

sudning hukmiga asosan

Oliy harbiy yoki maxsus unvonga yoxud O‘zbekiston Respublikasining davlat mukofotiga ega bo‘lgan shaxs jinoyati uchun hukm qilinganida sudning hukm asosida

kiritadigan taqdimnomasiga binoan

93

XI bob. JAZO TAYINLASH

Jazo tayinlashning umumiy asoslari (JK 54-m.)

jazo tayinlanadi

jazo tayinlashda hisobga olinadi

qonunda belgilangan tartibda jinoyat sodir etishda aybli deb topilgan shaxsga

jinoyat kodeksi Maxsus qismining jinoyat sodir etganlik uchun

javobgarlikni nazarda tutgan moddasida belgilangan doirada

umumiy qismning qoidalariga

muvofiq

sodir etilgan jinoyatning xususiyati va ijtimoiy xavflilik

darajasi

qilmishning motivi

yetkazilgan zararning

xususiyati va miqdori

aybdorning shaxsi hamda jazoni yengillashtiruvchi

va og‘irlashtiruvchi holatlar

94

JAZONI YENGILLASHTIRUVCHI HOLATLAR (JK 55-m.)

Quyidagilar yengillashtiruvchi holat hisoblanadi:

aybni bo‘yniga olish to‘g‘risida arz qilish, chin ko‘ngildan pushaymon bo‘lish yoki jinoyatni ochish

uchun faol yordam berish (1-q. “a” b.) yetkazilgan zararni ixtiyoriy ravishda bartaraf qilish

(1-q. “b” b.) og‘ir shaxsiy, oilaviy sharoitlar oqibatida yoki bosh-qa mushkul ahvolda jinoyat sodir etish (1-q. “v” b.)

majburlash yoki moddiy tomondan, xizmat jihatidan yoxud boshqa jihatdan qaramlik sababli jinoyat sodir

etish (1-q. “g” b.)

jabrlanuvchining zo‘rlik, og‘ir haqorat yoki boshqacha g‘ayriqonuniy harakatlari tufayli vujudga kelgan kuchli ruhiy hayajonlanish holatida jinoyat

sodir etish (1-q. “d” b.)

zaruriy mudofaaning, oxirgi zaru-ratning asosli chegarasidan chetga

chiqib jinoyat sodir etish, ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etgan shaxsni ushlashda,

kasb yoki xo‘jalik faoliyatiga bog‘liq bo‘lgan asosli tavakkalchilikda zarar

yetkazish (1-q. “ye” b.)

voyaga yetmaganning jinoyat sodir etishi (1-q. “j” b.)

homilador ayolning jinoyat sodir etishi

(1-q. “z” b.)

jabrlanuvchining g‘ayriqonuniy yoki axloqqa zid xulq-atvori ta’siri ostida

jinoyat sodir etish (1-q. “i” b.)

Jazo tayinlashda sud ushbu moddada nazarda tutilmagan boshqa holatlarni ham yengillashtiruvchi holat deb topishi mumkin (2-q.)

95

JAZONI OG‘IRLASHTIRUVCHI HOLATLAR (JK 56-m.)

Jinoyat sodir etish

homiladorligi aybdorga ayon bo‘lgan ayolga nisbatan (1-q. “a” b.)

yosh bola, qariya yoki ojiz ahvoldagi shaxsga

nisbatan (1-q. “b” b.) xizmat vazifasi yoki fuqarolik burchini bajarganligi

munosabati bilan shaxsga yoki uning yaqin qarindoshlariga nisbatan (1-q. “v” b.)

aybdorga moddiy tomondan, xizmat jihatidan yoki boshqa jihatdan qaram shaxsga nisbatan

(1-q. “g” b.) o‘ta shafqatsizlik bilan (1-q. “d” b.)

yosh bola yoki ruhiy kasalligi aybdorga ayon bo‘lgan shaxsdan foydalangan holda

(1-q. “j” b.)

jinoyat natijasida og‘ir oqibatlarning kelib chiqqanligi (1-q. “z” b.)

umumiy ofat sharoitidan foydalangan holda yoki favqullodda holat

vaqtida yoxud ommaviy tartibsizliklar jarayonida (1-q. “i” b.)

g‘arazli yoki boshqacha past niyatlarda (1-q. “k” b.)

irqiy yoki milliy dushmanlik yoxud adovat zamirida (1-q. “l” b.)

bir guruh shaxslar tomonidan oldingan til biriktirgan holda yoki uyushgan

guruh yoxud jinoiy uyushma tomonidan (1-q. “m” b.)

ilgari ham qasddan jinoyat sodir etgan shaxsning takroran yoki qasddan yangi jinoyat sodir etishi (1-q. “n” b.)

Sud jazo tayinlashda ushbu moddada nazarda tutilmagan holatlarni og‘irlashtiruvchi holat deb topishi mumkin emas (3-q.)

mastlik holatida yoki giyovandlik vositalari, psixotrop yoxud kishining aql-idrokiga ta’sir etuvchi boshqa moddalar ta’siri ostida (1-q. “o” b.)

ko‘pchilik uchun xavfli bo‘lgan usulda (1-q. “ye” b.)

96

YENGILROQ JAZO TAYINLASH (JK 57-m.)

sud alohida hollarda:

JK Maxsus qismining moddasida nazarda tutilgan mazkur jinoyat uchun belgilangan jazoning eng kam qismidan ham kamroq jazosini tayinlashi mumkin

moddada nazarda tutilmagan boshqa yengilroq turdagi jazoni tayinlashi mumkin

JK Maxsus qismining moddasida qo‘llanilishi shart deb ko‘rsatilgan qo‘shimcha jazoni tayinlamasligi mumkin

sodir etilgan jinoyatning ijtimoiy xavflilik darajasini jiddiy kamaytiruvchi hollarning mavjudligida, qilmishning xususiyatlarini ifodalovchi holatlar

aybdorning shaxsi

aybning darajasi va shakli

shaxsning jinoyatni sodir qilguncha xulq-atvori

jinoyat qilish sharoiti

jinoyat qilish sabablari

shaxsning jinoyatni sodir qilgandan keyingi xulq-

atvori

97

AYBDOR O‘Z QILMISHIGA AMALDA PUSHAYMON BO‘LGANIDA JAZO TAYINLASH (JK 571-m.)

Aybdor o‘z qilmishiga amalda pushaymon bo‘lganida jazo tayinlash qoidasiga ko‘ra,

jazo muddati yoki miqdori ushbu Kodeks Maxsus qismining tegishli moddasida nazarda

tutilgan eng ko‘p jazoning uchdan ikki qismidan oshmasligi kerak

shartlari

Quyidagilar bog‘liq jinoyatlarni sodir etgan shaxslarga tatbiq etilmaydi

jinoyatda 55-moddasi birinchi qismi-ning «a» va «b»

bandlarida nazarda tutilgan jazoni

yengillashtiruvchi holatlar mavjudligi

jinoyatda 56-modda-sining birinchi

qismida nazarda tutilgan jazoni

og‘irlashtiruvchi holatlarning mavjud

emasligi

javobgarlikni og‘irlashtiradigan holatlarda qasddan

odam o‘ldirish

(97-moddaning ikkinchi qismi)

Terrorizm

(155-moddaning uchinchi qismi)

98

TAMOM BO‘LMAGAN JINOYATLAR UCHUN JAZO TAYINLASH (JK 58-m.)

sud tamom bo‘lmagan jinoyat uchun jazo tayinlashda jazo tayinlashning umumiy asoslariga amal qilgan holda, qo‘yidagilarni ham hisobga oladi:

jinoyatning

og‘ir-yengilligini

jinoiy niyatni amalga oshirganlik darajasini

jinoyatni oxiriga yetkaza olmaganlik sabablarini

99

TAMOM BO‘LMAGAN JINOYATLAR UCHUN JAZO TAYINLASH

Jinoyatga tayyorgarlik ko‘rganlik hamda jinoyat sodir etishga suiqasd qilganlik uchun jazoning muddati yoki miqdori Jinoyat kodeksi Maxsus qismining tegishli moddasida nazarda tutilgan eng

ko‘p jazoning to‘rtdan uch qismidan oshmasligi kerak.

Mazkur qoida bilan bog‘liq bo‘lgan jinoyatlar uchun jazo tayinlashda qo‘llanilmaydi:

o‘ta xavfli retsidivistlarga, uyushgan guruh

yoki jinoiy uyushma a’zolariga nisbatan

tinchlik va xavfsizlikka

qarshi tamom bo‘lmagan jinoyatlar

uchun

javobgarlikni og‘irlashtiradiga

n holatlarda qasddan odam o‘ldirish bilan

o‘n to‘rt yoshga to‘lmaganligi

aybdorga ayon bo‘lgan

jabrlanuvchining nomusiga tegish

yoki unga nisbatan zo‘rlik ishlatib, jinsiy ehtiyojni

g‘ayritabiiy usulda qondirish bilan

yadroviy, kimyoviy, biologik va boshqa

turdagi ommaviy qirg‘in qurolini, bunday qurol yaratishda foydalanish

mumkinligi ayon bo‘lgan materiallarni hamda

uskunalarni kontrabanda qilish bilan

Tamom bo‘lmagan jinoyatlar uchun umrbod ozodlikdan mahrum qilish tariqasidagi jazo tayinlanishi mumkin emas.

100

ISHTIROKCHILIKDA SODIR ETILGAN JINOYATLAR UCHUN JAZO TAYINLASH (JK 58-m.)

ishtirokchilikda sodir etilgan jinoyat uchun

jazo tayinlashda sud quyidagilarni hisobga oladi:

har qaysi aybdorning jinoyatda ishtirok etganlik

xususiyati va darajasini

har qaysi ishtirokchining shaxsiga tegishli bo‘lgan

yengillashtiruvchi va og‘irlashtiruvchi

holatlarni

sud tomonidan faqat ishtirokchining o‘ziga

jazo tayinlashda hisobga olinadi

101

BIR NECHA JINOYAT SODIR ETGANLIK UCHUN JAZO TAYINLASH (JK 59-m.)

Shaxs Jinoyat kodeksi Maxsus qismining turli moddalarida nazarda tutilgan ikki yoki undan ortiq jinoyatni sodir etgan bo‘lib, ulardan birortasi uchun ham sudlangan bo‘lmasa, sud:

JK 54-moddasida nazarda tutilgan qoidalarga muvofiq har qaysi jinoyat uchun jazo tayinlab, so‘ngra

umumiy qismda shu

jazo turi uchun belgilangan doirada

tayinlangan jazolarni

jinoyatlar majmui tariqasida har xil turdagi jazolarni qo‘shish yo‘li bilan jazo taynlashda Jinoyat kodeksining

61-moddasida nazarda tutilgan qoidalarga amal qilinib, jazoning og‘irroq turi uzil-kesil tayinlanadi

jinoyatlar majmui tariqasida tayinlangan

asosiy jazoga sud ayrim jinoyatlar uchun

tayinlangan qo‘shimcha jazolarni ham qo‘shib

tayinlashi mumkin

to‘la qo‘shish yo‘li bilan jinoyatlar

majmui uchun jazo tayinlaydi

qisman qo‘shish yo‘li bilan jino-

yatlar majmui uchun jazo tayinlaydi

Agar ish bo‘yicha hukm chiqarilganidan keyin mahkumning birinchi ish bo‘yicha chiqarilgan hukmgacha yana boshqa

jinoyatda aybdor ekanligi aniqlansa ham jazo o‘sha tartibda tayinlanadi. Bunday holda jinoyatlar majmui tariqasida sud

tomonidan tayinlangan jazo muddatiga birinchi hukm yuzasidan jazoning o‘talgan qismi qo‘shiladi

102

BIR NECHA HUKM YUZASIDAN JAZO TAYINLASH (JK 60-m.)

Agar mahkum hukm chiqarilganidan keyin jazoni to‘la o‘tamay turib, yangi jinoyat

sodir etsa

sud yangi hukm bo‘yicha tayinlangan jazo muddatiga ilgarigi hukm yuzasidan o‘talmay

qolgan jazo muddatini

to‘la yoki qisman qo‘shish yo‘li bilan jazo tayinlaydi

Bir necha hukm yuzasidan har xil turdagi jazolarni qo‘shish yo‘li bilan jazo

tayinlashda Jinoyat Kodeksning 61-

moddasida nazarda tutilgan qoidalarga amal qilinib,

jazoning og‘irroq turi uzil-kesil tayinlanadi

Bir necha hukmlar yuzasidan axloq tuzatish ishlariga yoki xizmat bo‘yicha cheklashga

hukm qilinib, ish haqi yoki pul ta’minotidan ushlab qolishning

har xil miqdori belgilangan hollarda bu jazolarning faqat

muddatlari qo‘shiladi

Ilgarigi hukm yuzasidan ijro etilmay qolgan

qo‘shimcha jazolar hukmlarning jami

tariqasida tayinlangan asosiy

jazoga qo‘shib tayinlanadi

103

JAZOLARNI QO‘SHISHNING HISOBLASH QOIDALARI (JK 61-m.)

Har hil turdagi asosiy jazolarni qo‘shganda

ozodlikdan mahrum qilishning bir kuni

qamoq yoki intizomiy qismga jo‘natishning bir kuniga to‘g‘ri keladi

axloq tuzatish ishlari yoki xizmat bo‘yicha cheklashning uch kuniga to‘g‘ri keladi

Jarima yoki muayyan huquqdan mahrum qilish tariqasidagi jazolar

ozodlikdan mahrum qilish

intizomiy qismga

jo‘natish

qamoq

xizmat bo‘yicha cheklash

axloq tuzatish ishlari

jazolari bilan qo‘shilganda har biri alohida ijro etiladi (2-q.)

104

DASTLABKI QAMOQ VAQTINI HISOBGA OLISH QOIDALARI (JK 62-m.)

Sud jazo tayinlash vaqtida

dastlabki qamoqning har bir kunini

qamoqning uch kuniga tenglashtirib hisoblaydi

intizomiy qismga

jo‘natishning uch kuniga tenglashtirib hisoblaydi

ozodlikdan mahrum

qilishning uch kuniga tenglashtirib hisoblaydi

axloq tuzatish ishlarining

uch kuniga tenglashtirib hisoblaydi

xizmat bo‘yicha

cheklashning uch kuniga tenglashtirib hisoblaydi

105

JAZO MUDDATLARINI HISOBLASH (JK 63-m.)

Jazo turlarining muddatlari

muayyan huquqdan mahrum

qilish

axloq tuzatish ishlari

xizmat bo‘yicha cheklash

qamoq

intizomiy qismga

jo‘natish

ozodlikdan mahrum

qilish

oylar va yillar bilan hisoblanadi

Jazolarni almashtirish, hisoblash, qo‘shish vaqtida ularning muddatlari sutkalar bilan hisoblanishi mumkin

106

Beshinchi bo‘lim. JAVOBGARLIKDAN VA JAZODAN OZOD QILISH

XII bob. Javobgarlikdan ozod qilishning turlari

«JAVOBGARLIKDAN OZOD QILISH» TUSHUNCHASI VA TURLARI

Jinoiy javobgarlikdan ozod qilish – jinoyat sodir etgan shaxsni qonunda ko‘rsatilgan muayyan huquq va erkinliklarni cheklash yoki ulardan mahrum qilish shuningdek, hukm etilish

majburiyatidan ozod etishdir

Javobgarlikdan ozod qilishning turlari

javobgarlikka tortish muddatining o‘tib ketganligi munosabati bilan jinoyat uchun javobgarlikdan ozod qilish (JK

64-m.)

qilmish yoki shaxs ijtimoiy xavfliligini yo‘qotganligi munosabati bilan javobgarlikdan ozod qilish (JK 65-m.)

aybdor o‘z qilmishiga amalda pushaymon bo‘lganligi munosabati bilan javobgarlikdan ozod qilish (JK 66-m.)

yarashilganligi munosabati bilan jinoiy javobgarlikdan ozod qilish

(JK 661 -m.)

kasallik tufayli javobgarlikdan ozod qilish (JK 67-m.)

amnistiya akti asosida

javobgarlikdan ozod qilish (JK 68-m.)

107

JAVOBGARLIKKA TORTISH MUDDATINING O‘TIB KETGANLIGI MUNOSABATI BILAN JINOYAT UCHUN JAVOBGARLIKDAN OZOD QILISH (JK 64-m.)

Muddat – jinoyat sodir etilgan vaqtdan boshlab, quyidagi asoslar va shartlar mavjud bo‘lsa:

differensiallashgan

3 yil

5 yil

10 yil

15 yil

ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan jinoyat sodir etilgan bo‘lsa

uncha og‘ir bo‘lmagan jinoyat sodir etilgan bo‘lsa

og‘ir jinoyat sodir etilgan bo‘lsa

o‘ta og‘ir jinoyat sodir etilgan bo‘lsa (bu moddaning yettinchi qismida nazarda tutilgan hol bundan mustasnodir)

Muddatning o‘tishi – ozod qilish uchun asos bo‘ladi

Ozod qilishning shartlari

javobgarlikka tortilgan shaxs

tergov yoki suddan

yashirinmasligi

og‘ir yoki o‘ta og‘ir jinoyat sodir etgan

shaxs differen-siallashgan mud-datlar o‘tmasdan qasddan yangi jinoyat sodir

etmasligi

umumiy muddat

25 yil

108

JAVOBGARLIKKA TORTISH MUDDATINING O‘TIB KETGANLIGI MUNOSABATI BILAN JINOYAT UCHUN JAVOBGARLIKDAN OZOD QILISH (JK 64-m.)

QILMISH YOKI SHAXS IJTIMOIY XAVFLILIGINI YO‘QOTGANLIGI MUNOSABATI

Javobgarlikka tortish muddatlari

to‘xtatiladi

uziladi

qo‘llanilmaydi

agar jinoyat sodir etgan va jinoiy javobgarlikka tortilgan shaxs tergov

yoki suddan yashirinsa. Aybdor

ushlangan yoki aybini bo‘yniga olib arz qilgan

kundan boshlab muddatning o‘tishi

tiklanadi

agar og‘ir yoki o‘ta og‘ir jinoyat sodir etgan shaxs ushbu moddada nazarda tutilgan

muddatlar o‘tmasdan qasddan yangi jinoyat sodir etsa, muddatning o‘tishi uziladi. Bunday holda javobgarlikka tortish

muddatlari yangi jinoyat sodir etilgan kundan boshlab hisoblanadi. Qolgan

hollarda, agar shaxs javobgarlikka tortish muddatlari o‘tmasdan yangi jinoyat sodir etsa, bu muddatlar har bir jinoyat uchun

tinchlik va insoniyat xavfsiz-

ligiga qarshi jinoyat sodir etgan shaxslarga

Sodir etilgan jinoyat uchun Jinoyat kodeksi Maxsus qismining moddasida umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosini tayinlash nazarda tutilgan jinoyatni sodir etgan shaxsga nisbatan, javobgarlikka tortish muddatlarini qo‘llash masalasi sud tomonidan hal qilinadi. Agar sud

javobgarlikka tortish muddatini qo‘llashni lozim topmasa, umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosi o‘rniga ozodlikdan mahrum qilish tayinlanadi.

109

BILAN JAVOBGARLIKDAN OZOD QILISH (JK 65-m.)

Ozod qilish turlari

qilmish ijtimoiy xavfliligini yo‘qotishi munosabati bilan (1 q.)

jinoyat sodir etgan shaxs ijtimoiy xavflilik xususiyatini yo‘qotishi munosabati bilan (2 -q.)

ozod qilish asoslari: ozod qilish asoslari:

sharoit o‘zgari-

shi

qilmishning ijtimoiy xavflilik xususiyati

yo‘qotilishiga olib kelgan

Obyektiv borliqdagi o‘zgarishlar oqibatida sodir etilgan jinoyat, yangi ijtimoiy sharoitlarda

xavflilik xususiyatini yo‘qotishi

jinoyat sodir etganidan keyin

sharoitning o‘zgarishi

buning oqibatida shaxs ijtimoiy

xavfliligini yo‘qotishi

Aybdor shaxs jinoyat sodir etguniga qadar uni o‘rab turgan obyektiv borliqda bo‘lib

o‘tgan o‘zgarishlar

110

AYBDOR O‘Z QILMISHIGA AMALDA PUSHAYMON BO‘LGANLIGI MUNOSABATI BILAN JAVOBGARLIKDAN OZOD QILISH (JK 66-m.)

Aybdor o‘z qilmishiga amalda pushaymon bo‘lganligi munosabati bilan quyidagi shart-larning barchasi mavjud bo‘lsa javobgarlikdan ozod qilinishi mumkin

shaxsning ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan

yoki uncha og‘ir bo‘lmagan jinoyatni birinchi marta sodir

etganligi

aybini bo‘yniga olish to‘g‘risida arz

qilganligi

chin ko‘ngildan

pushaymon b bo‘lganligi

jinoyatning ochilishiga faol

yordam berganligi

keltirilgan zararni bartaraf

qilganligi

111

YARASHILGANLIGI MUNOSABATI BILAN JINOIY JAVOBGARLIKDAN OZOD QILISH (JK 661-m.)

Jinoyat huquqida yarashilganlik – bu jabrlanuvchi huquq qo‘llovchini, jinoyat sodir etgan shaxsning jinoyatdan keyingi xulq-atvoridan qoniqayotganligini va uni jinoiy javobgarlikdan ozod

etilishiga rasmiy ravishda roziligini anglatishidir

yarashilganlik munosabati bilan jinoiy javobgarlikdan ozod qilishga quyidagi holda yo‘l qo‘yiladi.

asoslar

birinchi marta jinoyat sodir etsa

sodir etilgan jinoyat ro‘yxati qonunda qat’iy belgilangan ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan yoki uncha

og‘ir bo‘lmagan jinoyatlar toifasiga kirsa

shartlar

aybiga iqror bo‘lish

jabrlanuvchi bilan yarashish

zararni bartaraf etish

112

KASALLIK TUFAYLI JAVOBGARLIKDAN OZOD QILISH (JK 67-m.)

Jinoyat sodir etgan shaxs hukm chiqarilguncha qadar o‘z harakatlarining ahamiyatini anglay olmaydigan va o‘z harakatlarini boshqara olmaydigan darajada ruhiy kasallikka chalinib qolgan

bo‘lsa, javobgarlikdan ozod qilinadi

Jinoyat sodir etib hukm chiqarilgunga qadar ruhiy kasallikka chalinib qolgan shaxslarga ruhiy holatiga qarab sud tomonidan tibbiy

yo‘sindagi majburlov choralari qo‘llanilishi mumkin (batafsilroq qarang JK VII bo‘limi)

Bunday shaxs Jinoyat kodeksining 64-moddasida nazarda tutilgan muddatlar o‘tmasdan tuzalsa, javobgarlikka tortiladi.

Bunday holda javobgarlikka tortish muddatlari sud tomonidan tibbiy yo‘sindagi

majburlov chorasi qo‘llanilgan kundan hisoblanadi

Agar sud tibbiy yo‘sindagi majburlov choralarini, hukm chiqarilgunga qadar ruhiy kasallikka chalingan shaxslarga qo‘llash asosini topmasa, javobgarlikka

tortish muddatlarini qo‘llash JK 64-m. 2-q.ga asosan jinoyat sodir etgan kundan amalga oshiriladi

113

AMNISTIYA AKTI ASOSIDA JAVOBGARLIKDAN OZOD QILISH (JK 68-m.)

Amnistiya – O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimnomasiga asosan O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senati tomonidan qabul qilinadigan Jinoyat kodeksida nazarda tutilgan

jinoyatni sodir qilgan shaxsni javobgarlikdan ozod qiluvchi huquqiy normativ aktdir

Amnistiya

ma’lum bo‘lmagan doiradagi shaxslarga (bir guruh shaxslarga) nisbatan individual e’lon qilinadi va shu bilan individual xususiyatga ega bo‘lgan javobgarlikdan ozod qilishning

boshqa asoslaridan farq qiladi

jinoyatlar to‘g‘risidagi qonunni o‘zgartirmaydi, jinoyat tarkibini bekor

qilmaydi, faqatgina jinoyatlar to‘g‘risidagi qonunning insonparvarlik (JK 7-m.) va odillik

(JK 8-m.) prinsiplarini amalga oshirishning usullaridan bo‘lib, javobgarlikdan ozod qiladi

114

XIII bob. Jazodan ozod qilishning turlari

«JAZODAN OZOD QILISH» TUSHUNCHASI VA TURLARI

Jazodan ozod qilish deganda aybdor deb topilgan va mahkum shaxsga nisbatan jazoni qo‘llashdan yoxud boshqa usul va vositalar bilan jazo maqsadlariga erishuv imkoniyati mavjudligi holatlarida

davlatning jazoni ijro etishni davom ettirishdan voz kechishi tushuniladi

Jazodan ozod qilishning turlari

jazoni ijro etish muddati o‘tib ketganligi munosabati bilan jazodan ozod qilish (JK 69-m.)

shaxsning ijtimoiy xavflilik xususiyatini yo‘qotishi

munosabati bilan uni jazodan ozod qilish (JK 70-m.) aybdor o‘z qilmishiga amalda pushaymon bo‘lganligi

munosabati bilan jazodan ozod qilish (JK 71-m.)

shartli hukm qilish (JK 72-m.)

jazoni o‘tashdan muddatidan ilgari shartli ozod qilish (JK 73-m.)

jazoni yengilrog‘i bilan almashtirish

(JK 74-m.) kasallik yoki mehnat qobiliyatini yo‘qotish oqibatida jazodan ozod qilish (JK 75-m.)

amnistiya akti yoki afv etish asosida jazodan ozod qilish (JK 76-m.)

115

JAZONI IJRO ETISH MUDDATI O‘TIB KETGANLIGI MUNOSABATI BILAN JAZODAN OZOD QILISH (JK 69-m.)

Muddatning o‘tganligi – bu qonunda ko‘rsatilgan hukm kuchga kirgan kunga qadar muddatlarning o‘tganligi bois sud belgilagan jazoni ijro etish imkonini istisno etadigan holatdir

3 yil

5 yil

10 yil

15 yil

uch yildan ortiq bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilingan yoki ozodlikdan mahrum qilish bilan bog‘liq bo‘lmagan jazoga hukm qilinganda

besh yildan ortiq bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum etishga hukm qilinganda

o‘n yildan ortiq bo‘lmagan muddatga ozodlikdan

mahrum etishga hukm qilinganda

o‘n yildan ortiq bo‘lgan muddatga ozodlikdan mahrum etishga hukm qilinganda

Ozod etishning asosi – muddatning o‘tganligi

Differen

siya-lashgan mud-datlar (69-m. 1 q.)

Ozod etish shartlari

sud hukmiga ko‘ra belgilangan jazoni o‘tashdan bo‘yin

tovlamaslik

shaxsning belgilangan

muddatlargacha qasddan yangi jinoyat sodir

etmasligi

Umumiy muddat

Agar jazo tayinlangan kundan boshlab 25 yil o‘tgan bo‘lsa, jazoni ijro etish mumkin emas (JK 69-m. 4 q.)

116

JAZONI IJRO ETISH MUDDATI O‘TIB KETGANLIGI MUNOSABATI BILAN JAZODAN OZOD QILISH (JK 69-m.)

Жазони ижро этиш муддати

uziladi

qo‘llanilmaydi

agar shaxs ushbu moddada ko‘rsatilgan muddatlar o‘tmasdan qasddan yangi jinoyat sodir etsa, muddatlarning o‘tishini hisoblash

yangi jinoyat sodir etilgan paytdan qaytadan boshlanadi

(3-q.)

tinchlik va insoniyatning

xavfsizligiga qarshi jinoyati uchun hukm qilingan shaxslarga

nisbatan (6-q.)

Umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosiga hukm etilgan shaxsga nisbatan muddatlar o‘tishini qo‘llash masalasi sud tomonidan hal qilinadi. Agar sud muddatlar o‘tishini qo‘llashni lozim

topmasa, umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosi ozodlikdan mahrum qilish bilan almashtiriladi.

ikki baravar ko‘payadi

agar mahkum jazoni o‘tashdan bo‘yin tovlasa, ijro

etish muddati jazoni o‘tashdan bo‘yin tovlagan

kundan boshlab hisoblanadi, lekin yig‘irma besh yildan

oshmasligi kerak (2-q.)

117

SHAXSNING IJTIMOIY XAVFLILIK XUSUSIYATINI YO‘QOTISHI MUNOSABATI BILAN UNI JAZODAN OZOD QILISH (JK 70-m.)

Sud jinoyat sodir etgan shaxsni ishi sudda ko‘rilayotgan vaqtgacha uni jazodan ozod qilishi mumkin, agar:

sharoit o‘zgargan bo‘lsa

shaxs namunali xulqi, mehnatga yoki o‘qishga halol

munosabati bilan o‘zini ko‘rsatib, ijtimoiy xavfliligini yo‘qotdi deb

e’tirof etilsa

118

AYBDOR O‘Z QILMISHIGA AMALDA PUSHAYMON BO‘LGANLIGI MUNOSABATI BILAN JAZODAN OZOD QILISH (JK 71-m.)

Aybdor o‘z qilmishiga amalda pushaymon bo‘lganligi munosabati bilan sud tomonidan jazodan ozod qilinishi mumkin, agar:

Quyidagilar asos bo‘lsa

ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan yoki uncha og‘ir

bo‘lmagan jinoyatni birinchi

marta sodir etganligi

aybini bo‘yniga olish to‘g‘risida

arz qilganligi

jinoyatning ochilishiga faol

yordam berganligi

keltirilgan zararni bartaraf qilganligi

119

ISHTIROKCHILARNING AMALDA PUSHAYMON BO‘LGANLIGI MUNOSABATI BILAN JAZODAN OZOD QILISHNING MAXSUS TURI (JK 71-m. 2-q.)

Shaxs boshqa shaxslar bilan birgalikda jinoyat sodir etishda ishtirok qilgan yoki uyushgan guruh yoxud jinoiy uyushma a’zosi bo‘lgan bo‘lsa, sud tomonidan jazodan ozod qilinishi mumkin, agar:

aybini

bo‘yniga olish to‘g‘risida arz

qilganligi

chin

ko‘ngildan pushaymon bo‘lganligi

jinoyatning oldini olish,

jinoyatni ochish yoki uning tashkilotchilarini yoxud boshqa

ishtirokchilarini aniqlash va fosh qilishga yordam berganligi

basharti u og‘ir yoki

o‘ta og‘ir jinoyat sodir etishda

bevosita ishtirok etmaganligi

Quyidagilar asoslar mavjud bo‘lsa

Jinoyat Kodeksi Maxsus qismining tegishli moddasida alohida ko‘rsatilgan hollarda, jinoyat sodir etgan shaxs o‘z qilmishiga amalda pushaymon bo‘lgan taqdirda sud tomonidan jazodan ozod

qilinishi lozim.

120

SHARTLI HUKM QILISH (JK 72-m.)

Shartli hukm qilish – sudning ayblov hukmi asosida tayinlangan jazoni amalda o‘tashdan mahkumni ozod qilish, ya’ni jazoni shartli ravishda qo‘llamaslik tushuniladi

Quyidagi jazo turlari tayinlanganda shartli

hukm qilishni qo‘llash mumkin

ozodlikdan mahrum qilish

intizomiy qismga

jo‘natish

xizmat bo‘yicha cheklash

axloq tuzatish ishlari

Sud

hisobga oladi:

sodir etilgan jinoyatning

xususiyatini va ijtimoiy xavflilik

darajasini

aybdorning shaxsini

ishdagi boshqa holatlarni

Sud sinov muddatini bir yildan uch yilgacha

belgilaydi

shartli hukm qilingan shaxslarning xulqi ustidan

ichki ishlar organlari, xarbiy xizmatchilar xulqi ustidan esa,

harbiy qism yoki muassasaning qo‘mondonligi

nazorat olib boradi

Sud mahkumga

ma’lum majburiyatlar

ni yuklashi mumkin

(3-q.)

Aybdor tayinlangan jazoni o‘tamasdan turib ham uning xulqini nazorat qilish orqali

ahloqan tuzatish mumkinligi

121

Asoslar va shartlarning yig‘indisi sudga tayinlangan jazoni shartli deb tan olish uchun imkoniyat beradi

Shartli hukm qilishni qo‘llash asoslari:

Shartli hukm qilishni qo‘llash shartlari:

shaxs ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan yoki uncha og‘ir bo‘lmagan yoki og‘ir jinoyat

sodir etganligi

ilgari qasddan sodir etgan jinoyati uchun ozodlikdan mahrum qilish jazosiga hukm

qilinmaganligi

sud ozodlikdan mahrum qilish, intizomiy qismga jo‘natish, xizmat bo‘yicha cheklash yoki axloq tuzatish ishlari tariqasidagi jazo

turlarini tayinlashi

sudning aybdor tayinlangan jazoni o‘tamasdan turib ham uning xulqini nazorat qilish orqali tuzatish mumkin, degan qat’iy

ishonchga kelishi

sudning ishonchi sodir etilgan jinoyatning xususiyati va ijtimoiy xavflilik darajasi,

aybdorning shaxsi va ishdagi boshqa holatlarni tadqiq etish va aniqlash orqali shakllanadi

Shartli jazo tayinlashda sud ayblov hukmi bo‘yicha qaror chiqarib mahkumning qanday muayyan jinoyatni sodir etishda aybdorligini bayon etadi va mazkur jinoyatning o‘lchami va

turini aniqlab jazo belgilaydi, shuningdek jazoni o‘tashning lozimligi, jazoning shartli ekanligini asoslaydigan motivlarni keltiradi

122

SHARTLI HUKM QILISH (JK 72-m.)

jazoning shartliligi bekor qilinadi (6-q.), agar mahkum sinov muddati davomida:

qo‘llanilmaydi (7-q.)

sud unga yuklagan

majburiyatlarni bajarmasa

jamoat tartibini buzganligi uchun unga ma’muriy

choralar qo‘llanilgan bo‘lsa

mehnat intizomini buzganligi uchun unga intizomiy ta’sir chorasi qo‘llanilgan bo‘lsa

o‘ta og‘ir

jinoyati uchun hukm qilin-

ganlarga

ilgari qasddan sodir etgan jinoyati uchun ozodlikdan

mahrum etish jazosiga hukm qilinganlarga

o‘n sakkiz yoshga to‘lmagan shaxslar, birinchi va ikkinchi guruh nogironlari,

ayollar va oltmish yoshdan oshgan shaxslar bundan mustasno

Shartli hukm qilingan shaxs sinov muddati davomida yangi jinoyat sodir etsa, sud unga nisbatan JK 60-m. nazarda tutilgan qoidalar bo‘yicha jazo tayinlaydi (8-q.)

123

JAZONI O‘TASHDAN MUDDATIDAN ILGARI SHARTLI OZOD QILISH (JK 73-m.)

Muddatidan ilgari shartli ozod qilish qo‘llaniladi:

quyidagi jazo turlariga mahkum qilingan

shaxslarga:

ozodlikdan mahrum qilish

intizomiy qismga jo‘natish

xizmat bo‘yicha

cheklash

axloq tuzatish ishlari

haqiqatda mahkum tomondan o‘tab bo‘lganidan keyin

jazo muddatining kamida uchdan bir

qismini

jazo muddatining kamida yarmini

jazo muddatining kamida uchdan ikki

qismini

ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan yoki

uncha og‘ir bo‘lmagan jinoyati

uchun hukm qilingan bo‘lsa

og‘ir jinoyati uchun, shuningdek qasddan sodir etgan jinoyati

uchun, agar shaxs ilgari qasddan sodir etgan jinoyati uchun ozod-

likdan mahrum etishga hukm qilingan bo‘lsa

o‘ta og‘ir jinoyati uchun, shuningdek jazo muddatidan ilgari shartli ozod

qilingan yoki jazosi yengilrog‘i bilan

almashtirilgan shaxs jazoning o‘talmagan

qismi mobaynida qasddan yangi jinoyat sodir etganligi uchun hukm qilingan bo‘lsa

ko‘rsatilgan jazo turlari uchun o‘rnatilgan tartib-qoida talablarini bajargan

va mehnatga halol munosabatda bo‘lgan mahkumga nisbatan

mahkum shaxs ijro etilmagan qo‘shimcha

jazodan ham ozod qilinishi mumkin

124

JAZONI O‘TASHDAN MUDDATIDAN ILGARI SHARTLI OZOD QILISH (JK 73-m.)

Jazoni o‘tashdan muddatidan ilgari shartli ozod qilish qo‘llanilmaydi:

o‘lim jazosi afv etish tariqasida ozodlikdan

mahrum qilish jazosi bilan almashtirilgan shaxsga (4-

q. “a” b.) o‘ta xavfli retsidivistga (4-

q. “b” b.)

uyushgan guruh yoki jinoiy uyushmaning

tashkilotchi va qatna-shuvchilariga (4-q. “v” b.)

javobgarlikni og‘irlashtiradigan holatlarda qasddan odam o‘ldirish, o‘n to‘rt yoshga to‘lmaganligi aybdorga ayon bo‘lgan

jabrlanuvchining nomusiga tegish yoki unga nisbatan zo‘rlik ishlatib, jinsiy ehtiyojni g‘ayritabiiy usulda qondirish,

O‘zbekiston Respublikasiga, tinchlik va insoniyat xavfsizligiga qarshi jinoyat sodir etish, jinoiy uyushma tashkil etish, yadroviy,

kimyoviy, biologik va boshqa xildagi ommaviy qirg‘in qurollarini, shunday qurollarni ishlab chiqarish uchun

foydalanish mumkinligi ayon bo‘lgan material va uskunalarni, giyovandlik vositalari yoki psixotrop moddalarni kontrabanda

qilish, shuningdek giyovandlik vositalari yoki psixotrop moddalarni ko‘p miqdorda qonunga xilof ravishda sotish uchun

hukm kilingan shaxslarga nisbatan (4-q. “g” b.)

Jazoni o‘tashdan muddatidan ilgari shartli ravishda ozod qilinib, jazoning o‘talmagan qismi mobaynida qasddan yangi jinoyat sodir etgan shaxsga nisbatan sud JK 60-m. nazarda tutilgan

qoidalarga muvofiq jazo tayinlaydi. (5-q.)

125

JAZONI YENGILROG‘I BILAN ALMASHTIRISH (JK 74-m.)

Sud jazoning o‘talmagan qismini yengilroq jazo bilan almashtirishi mumkin:

quyidagi jazo turlariga mahkum qilingan

shaxslarga:

ozodlikdan mahrum etilgan

axloq tuzatish ishlariga hukm

qilingan

ko‘rsatilgan jazo turlari uchun

o‘rnatil-gan tartib – qoida talablarini

bajargan va mehnatga halol munosabatda

bo‘lgan mahkumga

haqiqatda jazoni o‘tab bo‘lganidan keyin

sud tayinlagan jazo muddatining kamida to‘rtdan bir qismini

ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan yoki uncha og‘ir bo‘lmagan jinoyati uchun

sud tayinlagan jazo muddatining kamida uchdan bir qismini

og‘ir jinoyati uchun, shuningdek qasddan sodir etgan jinoyati uchun, agar shaxs ilgari

qasddan sodir etgan jinoyati uchun ozodlikdan mahrum etishga hukm

qilingan bo‘lsa

sud tayinlagan jazo muddatining kamida yarmini

o‘ta og‘ir jinoyati uchun, shuningdek jazo

muddatidan ilgari shartli ozod qilingan yoki jazosi yengilrog‘i bilan almashtirilgan shaxs jazoning

o‘talmagan qismi mobaynida qasddan yangi jinoyat sodir etganligi uchun hukm qilingan bo‘lsa

126

JAZONI YENGILROG‘I BILAN ALMASHTIRISH (JK 74-m.)

Jazoning o‘talmagan qismini almashtirish

ozodlikdan mahrum qilish jazosining o‘talmagan qismi axloq tuzatish ishlari bilan almashtirilganda, almashtirilgan jazoning muddati shu jazo turi uchun

ko‘rsatilgan muddatlar doirasida tayinlanadi, bunda almashtirilgan

jazoning muddati ozodlikdan mahrum qilish jazosining o‘talmagan qismi

muddatidan oshib ketmasligi kerak (4-q.)

jazosi yengilroq jazo bilan almashtirilgan shaxslar

yengilroq jazoning tegishli qismini o‘tab bo‘lganlaridan keyin JK 73-m.da nazarda tutilgan qoidalarga binoan jazodan muddatidan ilgari

shartli ozod qilinishlari mumkin (6-q.)

jazoni yengilrog‘i

bilan almashtirish JK 73-m. 4-q. da ko‘rsatilgan shaxslarga

nisbatan qo‘lla-nilmaydi

(5-q.)

Jazosi yengilroq jazo bilan almashtirilgan shaxs jazoning o‘talmagan qismi mobaynida qasddan yangi jinoyat sodir etsa, sud unga JK 60-m.da nazarda tutilgan qoidalarga

muvofiq jazo tayinlaydi (7-q.)

127

KASALLIK YOKI MEHNAT QOBILIYATINI YO‘QOTISH OQIBATIDA JAZODAN OZOD QILISH (JK 75-m.)

Shaxs jazoni o‘tashdan ozod qilinishi lozim, agar u hukm chiqarilganidan keyin

o‘z harakatlarining ahamiyatini anglay olmaydigan va

boshqara olmaydigan darajada ruhiy kasallikka chalinsa

jazoni o‘tashga to‘sqinlik qiladigan boshqacha og‘ir kasallikka chalinib qolsa

Bunday shaxslarga sud tomonidan tibbiy yo‘sindagi majburlov choralari qo‘llanilishi

mumkin

Bunday shaxslar tuzalganidan keyin, JK 69-moddasida nazarda tutilgan va sud tomonidan tibbiy yo‘sindagi majburlov choralari qo‘llanilgan kundan boshlab hisoblanadigan muddatlar o‘tib

ketmagan bo‘lsa, jazo ijro etiladi

yoki

128

KASALLIK YOKI MEHNAT QOBILIYATINI YO‘QOTISH OQIBATIDA JAZODAN OZOD QILISH (JK 75-m.)

Jazoni o‘tashdan ozod qilinadilar

harbiy xizmatchilar ularning sog‘lig‘i harbiy xizmat uchun yaroqsiz deb topilgan bo‘lsa

intizomiy qismga jo‘natish jazosiga hukm qilingan

xizmat bo‘yicha cheklash jazosiga hukm qilingan

harbiy xizmatchi ayollar, ularga

homiladorlik va tug‘ish ta’tili berilishi munosabati bilan

mehnatga yaroqsiz bo‘lib qolgan shaxslar

axloq tuzatish ishlaridan

jazoni o‘tayotgan vaqtda homiladorlik va tug‘ish ta’tiliga chiqqan ayollar

jazoni o‘tayotganda pensiya yoshiga yetgan shaxslar

129

AMNISTIYA AKTI YOKI AFV ETISH ASOSIDA JAZODAN OZOD QILISH (JK 76-m.)

Afv etish O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining yakka tartibdagi ma’lum akti bo‘lib, aniq shaxs yoki belgilangan aniq bir guruh shaxslarga nisbatan, jinoyat sodir etganlikning jinoiy-huquqiy

oqibatlarini bekor qilish yoki yengillashtirishni ko‘zda tutadi (“amnistiya” tushunchasi haqida JK 86-moddasining chizmasiga qarang)

Amnistiya akti yoki afv etish asosida

mahkum shaxs asosiy jazodan va to‘la yoki qisman ijro etilmagan

qo‘shimcha jazodan ozod qilinishi mumkin

mahkum jazodan muddatidan ilgari shartli ravishda ozod

qilinishi mumkin

jazoning o‘tolmay qolgan qismi yengilroq jazo bilan

almashtirilishi mumkin

agar shaxsga amnistiya akti yoki afv etish asosida jazodan muddatidan ilgari shartli ravishda ozod qilish yoki jazoning o‘talmay qolgan qismini yengilroq jazo bilan almashtirish qo‘llanilgan bo‘lsa, jazoning o‘talmagan qismi muddati

tugamasdan turib shaxs qasdan yangi jinoyat sodir etsa, sud unga JK 60-moddasida ko‘rsatilgan qoidagi muvofiq jazo

tayinlaydi

130

XIV bob. Sudlanganlik

SUDLANGANLIKNING HUQUQIY AHAMIYATI (JK 77-m.)

Sudlanganlik shaxsning sodir etgan jinoyati uchun hukm etilganligidan kelib chiqadigan huquqiy holatidir

jazo tayinlangan ayblov hukmi qonuniy kuchga kirgan kundan boshlab vujudga

keladi (2-q.)

sudlanganlik Jinoyat Kodeksida nazarda tutilgan hollarda va shaxs yangi jinoyat sodir

etgandagina huquqiy ahamiyatga ega bo‘ladi (3-q.)

agar shaxs sud tomonidan jazodan ozod qilingan bo‘lsa vujudga kelmaydi (2-q.)

sudlanganlik muddatining o‘tib ketganligi yoki sudlanganlikning olib tashlanishi

munosabati bilan uning barcha huquqiy oqibatlari bekor bo‘ladi (4-q.)

Jazoni o‘tagan, ammo qonun o‘zgarishi bilan bunday qilmish jinoyat deb hisoblanmaydigan taqdirda, shuningdek o‘tab bo‘linishi bilan sudlanganlik holati tugallanadigan qilmish uchun jazo

tayinlangan bo‘lsa, shaxs sudlanmagan deb hisoblanadi (5-q.)

131

SUDLANGANLIK HOLATINING TUGALLANISHI (JK 78-m.)

Sudlanganlik holatining tugallanishi – ma’lum muddat o‘tgach mazkur masala bo‘yicha sudning maxsus qarorisiz barcha huquqiy oqibatlar va cheklashlarning to‘xtatilishidir to‘xtatilishidir

Sudlanganlik holati quyidagicha tugallanadi:

shartli hukm qilinganlarga nisbatan sinov muddati tugagan kundan boshlab (“a” bandi.)

xizmat bo‘yicha cheklash yoki intizomiy qismcha jo‘natish tarzidagi jazolarini o‘tab chiqqach (“b” bandi.)

jarima jazosi ijro etilgan kundan keyin, shuningdek muayyan huquqdan mahrum qilish yoki axloq tuzatish ishlari jazolari o‘talganidan keyin bir yil o‘tgach (“v” bandi.)

qamoq jazosi o‘talganidan keyin ikki yil o‘tgach (“g” bandi.)

besh yildan ko‘p bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosi o‘talganidan keyin to‘rt yil o‘tgach (“d” bandi.)

besh yildan ortiq, lekin o‘n yildan ko‘p bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosi

o‘talganidan keyin yetti yil o‘tgach (“ye” bandi.)

o‘n yildan ortiq, lekin o‘n besh yildan ko‘p bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosi o‘talganidan keyin o‘n yil o‘tgach (“j” bandi.)

132

SUDLANGANLIKNING OLIB TASHLANISHI (JK 79-m.)

Sudlanganlikning olib tashlanishi – bu hokimiyat vakolatli organining tegishli qarori bilan uning bekor qilinishidir

quyidagilarga nisbatan amalga

oshiriladi

quyidagilarga nisbatan muddatidan ilgari amalga oshiriladi

o‘n besh yil va undan ortiq muddatga

ozodlikdan mahrum qilish jazosini o‘tab chiqqan shaxslarga

o‘rnatilgan tartibda o‘ta xavfli retsidivist deb tan olingan shaxslarga

agar ular jazoni o‘tab chiqqanidan keyin o‘n besh yil mobaynida yangi jinoyat sodir

etmasalar

ozodlikdan mahrum etishga hukm qilingan shaxs Jinoyat kodeksining 78-moddasida

nazarda tutilgan muddatlarning kamida yarmini o‘tganidan keyin

agar shaxs ozodlikdan mahrum qilish jazosini o‘tab bo‘lganidan keyin unga nisbatan ma’muriy jazo yoki

intizomiy ta’sir choralari qo‘llanilmagan bo‘lsa, jamoat birlashmasi fuqarolarning o‘zini-o‘zi boshqarish organi,

jamoa yoki jazoni ijro etish organi iltimosiga ko‘ra

Jinoyat Kodeksining 13-moddasi ikkinchi qismida nazarda tutilgan asoslar mavjud bo‘lgan

taqdirda ham sudlanganlik olib tashlanishi mumkin

Sudlanganlik afv etish yoki amnistiya akti asosida ham olib tashlanishi mumkin

133

Jinoyat Kodeksining 178–184, 185–1852, 189–192-moddalarida nazarda tutilgan jinoyatlarni sodir etganlik uchun hukm qilingan shaxslarning sudlanganligi

78-moddasida nazarda tutilgan muddatlarning kamida to‘rtdan bir qismi o‘tganidan keyin sud tomonidan olib tashlanishi mumkin, agar:

davlatga juda ko‘p zarar yetkazmaganda

79-moddaning 1-qismida nazarda tutilgan asoslar

mavjud bo‘lganda

134

SUDLANGANLIK HOLATINING TUGALLANISH YOKI SUDLANGANLIKNI OLIB TASHLASH MUDDATLARINI HISOBLASH (JK 80-m.)

Oltinchi bo‘lim. VOYAGA YETMAGANLAR JAVOBGARLIGINING XUSUSIYATLARI

Sudlanganlik holatining tugallanish yoki sudlanganlikni olib tashlash muddatlarini hisoblash qoidalari

Umumiy

Maxsus

sudlanganlik holatining tugallanish yoki

sudlanganlikni olib tashlash muddatlari asosiy

va qo‘shimcha jazolar o‘tab bo‘lingan yoki ijro etilgan kundan boshlabhisoblanadi

(1-q.)

agar shaxs tayinlangan jazodan qonunda belgilangan tartibda

muddatidan ilgari ozod qilingan yoxud jazo yengilrog‘i bilan

almashtirilgan bo‘lsa, sudlanganlik muddati muddatidan ilgari ozod qilingan yoki yengilrog‘i bilan

almashtirilgan jazoning amalda o‘tab bo‘lingan qismidan hisoblanadi (2-q.)

agar Jinoyat Kodeksining 44, 46-moddalari asosida hukm bo‘yicha tayinlangan jazoni sud boshqa jazo

bilan almashtirgan bo‘lsa, sudlanganlik muddati jazoning

amalda o‘tab bo‘lingan yoki ijro etilgan qismidan hisoblanadi (3-q.)

Sudlanganlik holati muddatining to‘xtatilishi Agar jazoni o‘tab chiqqan shaxs sudlanganlik holatining muddati tugamay yana jinoyat sodir etsa, sudlanganlik holatini tugatuvchi muddatning o‘tishi to‘xtatiladi. Ilgari sodir etilgan jinoyat uchun

sudlanganlik holatining tugash muddati oxirgi sodir etilgan jinoyat uchun jazoni (asosiy va qo‘shimcha) amalda o‘tab bo‘lganidan boshlab hisoblanadi (4-q.)

135

XV bob. Jazo va uni tayinlash

JAZO TIZIMI (JK 81-m.)

O‘n sakkiz yoshga to‘lmasdan jinoyat sodir etgan shaxslarga qo‘llaniladigan asosiy jazolar

jarima (JK 82-m.)

axloq tuzatish ishlari

(JK 83-m.)

qamoq (JK 84-m.)

ozodlikdan mahrum qilish

(JK 85-m.)

o‘n sakkiz yoshga to‘lmasdan jinoyat sodir etgan shaxslarga nisbatan qo‘shimcha jazolar tayinlanishi mumkin emas

136

JARIMA (JK 82-m.)

Jarima – aybdordan davlat daromadiga jinoyat kodeksida belgilangan miqdorda pul undirish

sud tomonidan tayinlanadi

asosiy jazo chorasi

hisoblanadi

eng kam oylik ish haqining ikki baravaridan

yigirma baravarigacha miqdorda tayinlanadi

Mahkum jarima to‘lashdan olti oy mobaynida bo‘yin tovlasa, sud to‘lanmagan jarima miqdorini:

axloq tuzatish ishlari jazosi bilan almashtiradi. Bunda eng kam oylik ish haqining ikki baravari miqdoridagi jarima axloq tuzatish ishlarining bir oyiga tenglashtirib hisoblanadi.

jinoyat sodir etish vaqtida o‘n sakkiz yoshga to‘lmaganlarga nisbatan tayinlanadi

Jarima:

137

AXLOQ TUZATISH ISHLARI (JK 83-m.)

Axloq tuzatish ishlari – jazo chorasi sifatida mehnatga majburan jalb qilishdir

faqat mehnatga layoqatli voyaga

yetmaganlarga nisbatan

qo‘llaniladi

mahkumning o‘z ish

joyida ijro etiladi

agar aybdor hech qayerda ishlamasa, ushbu jazo

ijrosini nazorat qiluvchi organlar belgilab

beradigan o‘zi yashaydigan hududdagi

boshqa joylarda ijro etiladi

bir oydan bir yilgacha muddatga

tayinlanib, ish haqining 10 dan

30% gacha miqdorida davlat

daromadiga ushlab qolinadi

Voyaga yetmagan shaxs tayinlangan axloq tuzatish ishlarining o‘ndan bir qismidan ko‘prog‘ini o‘tashdan bo‘yin tovlasa, sud bu jazoning o‘talmagan qismini axloq tuzatish ishlarining har uch

kunini qamoqning bir kuniga tenglashtirgan holda hisoblab, qamoq jazosi bilan almashtiradi, ammo bu muddat uch oydan oshmasligi kerak.

Axloq tuzatish ishlari

138

QAMOQ (JK 84-m.)

Qamoq o‘n sakkiz yoshga to‘lmasdan jinoyat sodir etgan shaxslarga qo‘llanilganda:

shaxsni jamiyatdan batamom

ajratgan holda ijro etiladi

asosiy jazo chorasi sifatida

qo‘llaniladi

bir oydan uch oygacha muddatga

tayinlanadi

139

OZODLIKDAN MAHRUM QILISH (JK 85-m.)

Ozodlikdan mahrum qilish

6 oydan 10 yilgacha muddatga tayinlanadi

JK 86-moddasining 2, 3 va 4-qismlarida nazarda tutilgan hollar bundan mustasno

jinoyat sodir etish paytida quyidagi yoshda bo‘lgan shaxslarga nisbatan tayinlanadi:

13 yoshdan 16 yoshgacha bo‘lgan paytida jinoyat sodir

etganlarga nisbatan

16 yoshdan 18 yoshgacha bo‘lgan paytida jinoyat sodir

etganlarga nisbatan

og‘ir jinoyat uchun 6 yilgacha

Voyaga yetmay turib ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan jinoyat sodir etgan shaxslarga nisbatan ozodlikdan mahrum qilish tariqasidagi jazo tayinlanmaydi

o‘ta og‘ir jinoyat uchun 10 yilgacha

og‘ir jinoyat uchun 7 yilgacha

o‘ta og‘ir jinoyat uchun 10 yilgacha

140

JAZO TAYINLASH (JK 86-m.)

Sud voyaga yetmaganlarga jazo tayinlashda jazo tayinlashning umumiy asoslari (JK 54-m.)ga amal qilib, quyidagilarni hisobga oladi:

voyaga yetmaganning rivojlanganlik darajasini

voyaga yetmaganning turmush sharoiti va tarbiyasini

voyaga yetmaganning sog‘lig‘ini

sodir etilgan jinoyatining motivini

voyaga yetmaganga katta yoshdagilarning ta’sirini

voyaga yetmaganning shaxsiga ta’sir etuvchi boshqa holatlarni

141

JAZO TAYINLASH (JK 86-m.)

Voyaga yetmaganlarga jinoyatlar majmui bo‘yicha jazo tayinlash qoidalari

Bir necha jinoyatlar uchun ozodlikdan mahrum qilish jazosi jinoyat sodir etgan vaqtda quyidagi yoshda bo‘lgan shaxslarga:

13 yoshdan 16 yoshgacha 16 yoshdan 18 yoshgacha

eng ko‘p muddati o‘n yilgacha, agar sodir etgan jinoyatlarining bittasi o‘ta og‘ir jinoyat bo‘lsa, – o‘n ikki yilgacha tayinlanadi

o‘n ikki yilgacha muddatga, agar sodir etgan jinoyatlarining bittasi o‘ta

og‘ir jinoyat bo‘lsa, o‘n besh yilgacha muddatga tayinlanishi

mumkin

142

JAZO TAYINLASH (JK 86-m.)

Voyaga yetmagan shaxsga nisbatan ozodlikdan mahrum qilish yoki axloq tuzatish ishlari jazosi tayinlanganda sud JKning 72-moddasida nazarda tutilgan asos va shartlar mavjud bo‘lsa, shartli

jazo belgilashi mumkin (5-q.)

Voyaga yetmaganlarga bir necha hukm yuzasidan jazo tayinlash qoidalari

Bir necha hukm yuzasidan ozodlikdan mahrum qilish jazosi jinoyat sodir etgan vaqtda quyidagi yoshda bo‘lgan shaxslarga:

jinoyat sodir etish paytida 13 yoshdan 18 yoshgacha bo‘lgan shaxslarga:

eng ko‘p muddati o‘n besh yildan oshmasligi kerak

143

VI bob. Javobgarlikdan yoki jazodan ozod qilish

MAJBURLOV CHORALARINI QO‘LLAGAN HOLDA JAVOBGARLIKDAN YOKI JAZODAN OZOD QILISH (JK 87-m.)

Ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan jinoyatni birinchi

marta sodir etgan voyaga yetmagan shaxs

agar sodir etgan qilmishining xususiyatlari, aybdorning shaxsi va ishning boshqa holatlarini e’tiborga olib, uni jazo qo‘llamasdan turib ham tuzatish mumkin degan xulosaga kelinsa

javobgarlikdan ozod qilinib, ish voyaga yetmaganlar ishlari bilan

shug‘ullanuvchi komissiyada ko‘rishga topshirilishi mumkin

Besh yildan ko‘p bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosi

tayinlash nazarda tutilgan uncha og‘ir bo‘lmagan jinoyatni birinchi marta sodir etgan voyaga yetmagan shaxs

ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan jinoyatni takroran sodir etgan

voyaga yetmagan shaxs

sud jazodan ozod qilish va unga nisbatan majburlov choralarini qo‘llash to‘g‘risidagi masalani ko‘rib

chiqishi shart

144

MAJBURLOV CHORALARI (JK 88-m.)

Voyaga yetmagan shaxslarga nisbatan quyidagi majburlov choralari qo‘llaniladi:

sud belgilaydigan shaklda jabrla-nuvchidan uzr so‘rash majbu-riyatini yuklash

o‘n olti yoshga to‘lgan shaxs zimmasiga yetkazilgan zararni o‘z mablag‘i

hisobidan yoki mehnati bilan to‘lash yoki bartaraf qilish majburiyatini yuklash

voyaga yetmaganni maxsus o‘quv-tarbiya

muassasasiga joylashtirish

ushbu chora agar yetkazilgan zarar

belgilangan eng kam oylik ish haqining o‘n baravaridan oshib ketmagan

bo‘lsa qo‘llaniladi

boshqa hollarda yetkazilgan

zarar fuqaroviy -huquqiy tartibda

undiriladi

voyaga yetmagan shaxslarning maxsus

o‘quv-tarbiya muassasalarida bo‘lish muddati va shartlari

O‘zbekiston Respublikasining qonunlari

bilan belgilanadi

145

JAZONI O‘TASHDAN MUDDATIDAN ILGARI SHARTLI RAVISHDA OZOD QILISH (JK 89-m.)

O‘n sakkiz yoshga to‘lmasdan sodir etgan jinoyati uchun shaxsga nisbatan muddatidan ilgari shartli ravishda ozod qilish qo‘llaniladi

jazo turlari uchun belgilangan tartib-qoida talablarini bajargan mehnat va o‘qishga halol

munosabatda bo‘lgan mahkumga nisbatan qo‘llanishi mumkin

quyidagi jazoni o‘tayotganlarga

ozodlikdan mahrum qilish

axloq tuzatish ishlari

jazoning quyidagi qismini haqiqatda o‘tab bo‘lganidan keyin

jazo muddatining kamida to‘rtdan bir qismi

ijtimoiy xavfi katta

bo‘lmagan yoki uncha og‘ir bo‘lmagan jinoyat uchun

tayinlanganda

jazo muddatining kamida uchdan bir qismi

og‘ir jinoyat uchun

tayinlanganda

jazo muddatining kamida yarmini

o‘ta og‘ir jinoyat uchun, shuningdek qasddan sodir etgan jinoyat uchun, agar shaxs ilgari qasddan sodir etilgan jinoyat uchun ozodlikdan mahrum etishga hukm

qilingan bo‘lsa

146

JAZONI YENGILROG‘I BILAN ALMASHTIRISH (JK 90-m.)

Voyaga yetmagan shaxs tomonidan jazoning o‘talmagan qismini yengilrog‘i bilan almashtirish mumkin

jazo turlari uchun belgilangan tartib-qoida talablarini bajargan va mehnat

yoki o‘qishga halol munosabatda bo‘lib kelayotganda

jazoning o‘talgan turi

jazoning faktik o‘talganidan so‘ng

jazo muddatining beshdan bir qismi

jazo muddatining to‘rtdan bir qismi

ijtimoiy xavfi katta

bo‘lmagan yoki uncha og‘ir bo‘lmagan jinoyat

uchun tayinlanganda

og‘ir jinoyat uchun

tayinlanganda

jazo muddatining uchdan bir qismi

o‘ta og‘ir jinoyat uchun, shuningdek qasddan sodir etgan jinoyati uchun

tayinlanganda, agar shaxs ilgari qasddan sodir qilgan jinoyati uchun ozodlikdan mahrum etishga hukm qilingan bo‘lsa

ozodlikdan mahrum qilish

axloq tuzatish ishlari

147

JAZONI YENGILROG‘I BILAN ALMASHTIRISH (JK 90-m.)

Jazoning o‘talmagan qismi almashtiriladi:

ozodlikdan mahrum qilish jazosining o‘talmagan

qismi axloq tuzatish ishi bilan almashtirilganda axloq tuzatish ishi shu

turdagi jazo uchun belgilangan muddatlar

doirasida tayinlanadi va bu muddat ozodlikdan

mahrum qilish jazosining o‘talmagan qismidan

oshmasligi kerak (4-q.)

jazo yengilrog‘i bilan almashtirilgan shaxslarga

nisbatan yengilroq jazoning tegishli qismi

o‘tab bo‘linganidan keyin JKning 89-moddasida

nazarda tutilgan qoidalarga muvofiq jazodan

muddatidan ilgari shartli ravishda ozod qilish qo‘llanilishi mumkin

(5-q.)

jazo yengilrog‘i bilan almashtirilgan shaxs jazoning o‘talmagan

qismi mobaynida qasddan yangi jinoyat sodir etsa, sud unga

nisbatan JKning 60 va 86-moddalarida nazarda

tutilgan qoidalarga muvofiq jazo tayinlaydi

(6-q.)

148

Yettinchi bo‘lim. TIBBIY YO‘SINDAGI MAJBURLOV CHORALARI

XVII bob. Tibbiy yo‘sindagi majburlov choralarining asoslari va ularni tayinlash

Tibbiy yo‘sindagi majburlov choralari – qonunchilik bilan nazarda tutilgan va ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etgan shaxsga majburiy davolanish uchun sud tomonidan qo‘llaniladigan

choralardir

Tibbiy yo‘sindagi majburlov choralarini qo‘llashning maqsadi:

davolash

yangi ijtimoiy xavfli qilmishning oldini olish

jazolash maqsadiga erishishga

ko‘maklashuvchi sharoit yaratish uchun

alkogolizm, giyohvandlik yoki zaharvandlik kasalligiga yo‘liqqan shaxslarga nisbatan

jazolash bilan bir qatorda

ruhiy kasallik holatida ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxslarga nisbatan

davolash

149

TIBBIY YO‘SINDAGI MAJBURLOV CHORALARI QO‘LLASHNING UMUMIY ASOSLARI (JK 92-m.)

Tibbiy yo‘sindagi majburlov choralari quyidagi shaxslarga nisbatan tayinlanishi mumkin:

aqli norasolik holatida ijtimoiy xavfli qilmishni sodir

etganlarga

aqli rasolik holatida jinoyat sodir etib, ammo hukm chiqarilguncha

ruhiy kasallikka chalinganligi oqibatida o‘z harakatlarining

ahamiyatini anglamaslik va o‘z harakatlarini boshqara olmaslik

holatiga tushib qolganlarga

jinoyat sodir etganligi uchun sudlangan, ammo jazoni o‘tash

vaqtida ruhiy kasallikka chalinganligi oqibatida o‘z harakatlarining ahamiyatini

anglamaslik va ularni boshqara olmaslik holatiga tushib

qolganlarga

ruhiy holati va sodir etgan qilmishining xususiyatiga ko‘ra jamiyat uchun xavfli deb topilganlarga

150

TIBBIY YO‘SINDAGI MAJBURLOV CHORALARINING TURLARI (JK 93-m.)

Tibbiy yo‘sindagi majburlov choralari:

majburiy ambulatoriya kuzatuvida bo‘lish va

ruhiy kasallik mutaxassisida davolanish

umumiy tartibli ruhiy kasalliklar

shifoxonasida majburiy

davolanish

umumiy tartibli ruhiy kasalliklar

shifoxonasining sog‘liqni tiklash

maxsus bo‘limida majburiy davolanish

kuzatuv kuchaytirilgan

ruhiy kasalliklar shifoxonasida yoki

bo‘linmasida majburiy

davolanish

ruhiy kasalligi zo‘rayib ketayotganligini

ko‘rsatuvchi alomatlar bo‘lmagan, shuningdek ruhiy holati vaqtincha

buzilgan ruhiy kasallarga nisbatan, bunday

kasallikning qaytarilmasligi va yangi ijtimoiy xavfli qilmish sodir etilmasligi uchun

ijtimoiy xavfliligi ruhiy holati bilan bog‘liq bo‘lgan,

umumiy asoslarda

davolash talab etiladigan ruhiy

kasallarga nisbatan

ijtimoiy xavfliligi ko‘proq salomatlikni tiklovchi choralarni

ko‘rishni talab qiladigan, ularni esa ixtiyoriy tartibda o‘tkazish

mumkin bo‘lmagan ruhiy kasallarga nisbatan

o‘ta ijtimoiy xavfli bo‘lgan yoki o‘z

xulqiga ko‘ra umumiy tartibli ruhiy

kasalliklar shifoxonasi sharoitida

davolanishining imkoni bo‘lmagan ruhiy kasallarga

nisbatan

151

TIBBIY YO‘SINDAGI MAJBURLOV CHORALARI MUDDATINI UZAYTIRISH, O‘ZGARTIRISH VA BEKOR QILISH (JK 95-m.)

Tibbiy yo‘sindagi

majburlov choralari muddatini uzaytirish,

o‘zgartirish va bekor qilish masalasi

ruhiy kasalliklar

shifokorlari komissiyasining

xulosasiga asosan

sud tomonidan

amalga oshiriladi

Agar ruhiy kasalga nisbatan tibbiy yo‘sindagi majburiy davolash choralari qo‘llash zarurati bo‘lmasa, shuningdek bu choralar bekor qilingan bo‘lsa, sud uni umumiy asoslarda davolash yoki ijtimoiy ta’minot muassasalariga yuborish masalasini hal etish uchun sog‘liqni saqlash organlariga

topshirishi mumkin

152

ALKOGOLIZM, GIYOHVANDLIK YOKI ZAHARVANDLIKKA YO‘LIQQAN SHAXSLARGA NISBATAN TIBBIY YO‘SINDAGI CHORALARNI QO‘LLASH (JK 96-m.)

Alkogolizm, giyohvandlik yoki zaharvandlikka yo‘liqqan shaxslar tomonidan jinoyat sodir etilgani taqdirda, agar tibbiy xulosa mavjud bo‘lsa, sud jazo tayinlash bilan birga ularga tibbiy yo‘sindagi

choralarni ham tayinlashi mumkin

tibbiy muassasalarda majburiy davolanishi lozim

Ushbu shaxslar ozodlikdan mahrum qilish yoki qamoq jazosiga hukm qilingan bo‘lsa,

Ushbu shaxslar, ozodlikdan mahrum qilish bilan bog‘liq

bo‘lmagan jazoga hukm qilingan bo‘lsa,

ularni davolash jazoni o‘tayotgan joyda amalga oshiriladi, jazoni o‘tab bo‘lganidan keyin agarda

davolashni davom ettirishga zarurat bo‘lsa, umumiy asosda tibbiy muassasalarda davolanadi

153

O‘zbekiston Respublikasi jinoyat huquqi. Umumiy qism: Chizmalar albomi / A.S.Yakubov, R.Kabulov, B.B.Matlyubov, D.Y.Payziyev, T.R.Kuchkarov. – T.: O‘zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi, 2014. – 154 b.

Chizmalar albomi oliy ta’limning 380000 – «Huquq» sohasi, 5380100 – «yurisprudensiya»

yo‘nalishi uchun «Jinoyat huquqi» fanidan namunaviy dastur asosida tayyorlangan bo‘lib, unda 2014 yil 1 fevralgacha bo‘lgan qonunchilikdagi o‘zgarishlar inobatga olingan.

Chizmalar albomida jinoyat huquqining Umumiy qismi asosiy nazariy va normativ qoidalarining to‘liq ta’rifi chizmalar shaklida berilgan. Darsliklar, sharhlar va boshqa maxsus adabiyotlar bilan bir qatorda, ushbu chizmalar yuridik ta’lim muassasalarining tinglovchi, kursant va talabalariga jinoiy-huquqiy normalarni o‘rganishda yordam ko‘rsatishi va o‘quv fanlari materiallarini chuqur o‘zlashtirishiga zamin yaratadi.

Chizmalar albomi O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining tuzilishi asosida tizimga solingan.

BBK 67.99(5U)8

154

Muharrir S. S. Qosimov Texnik muharrir D. X. Hamidullayev

Bosishga ruxsat etildi 09. 07. 2014. Nashriyot hisob tabag‘i 8,0. Adadi 70 nusxa. Buyurtma

O‘zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi, 100197, Toshkent sh., Intizor ko‘chasi,68.