Oznaczenia oceniające gospodarkę węglowodanową:

glukoza, HbA1c, albumina w

moczu, ciała ketonowe.

Agnieszka Stopkiewicz,gr B III OAM

Cukrzyca – choroba społecznaCukrzyca to zespół zaburzeń metabolicznych dotyczących metabolizmu węglowodanów, w których glukoza jest słabo zużywana i produkowana w zwiększonych ilościach, co prowadzi do hiperglikemii.

Hiperglikemia może wynikać też z upośledzenia wydzielania insuliny lub z upośledzenia jej działania albo też wynikać z obu tych zmian.

Rodzaje cukrzycyTyp I Typ IIUszkodzenie komórek β

wysp trzustkowych przez autoprzeciwciała, co powoduje znaczne obniżenie, a potem niedobór insuliny

Spadek poziomu insuliny powoduje aktywację procesów ketogenezy, stąd oprócz podwyższonego poziomu G, we krwi znajdują się także ciała ketonowe

Przyczyną jest insulinooporność spowodowana, np. mutacją rec. dla insuliny, zmiana jej aktywności, zaburzeniami konwersji proinsuliny do insuliny

Wydzielana jest insulina, jednak nie powoduje ona wnikania G do tkanek, wobec tego zwiększa się jej wydzielanie hiperinsulinemię, następnie komórki β się wyczerpują, spada stężenie insuliny hiperglikemia

Nieadekwatny poziom insuliny do stężenia G

Kryteria rozpoznania cukrzycy1. Objawy: poliuria

polidypsjapolifagia, utrata masy ciała

2. Glikemia przygodna oznaczona w osoczu> 11,0 mmol/l (200mg/dl)

3. Glikemia na czczo (osocze krwi żylnej)> 7,0 mmol/l (126 mg/dl)

4. OGTT po 2h> 11,0 mmol/l

Prawidłowy poziom G w surowicy wynosi3,6 – 5,4 mmol/l

W cukrzycy glikemia na czczo:> 7,0 mmol/l (osocze krwi żylnej i kapilarnej)> 6,0 mmol/l (krew pełna żylna i kapilarna)

Przygodne stężenie G:u osób zdrowych 2 godz. po posiłku d0 11,0 mmol/l> 11,0 mmol/l świadczy o cukrzycy

Hiperglikemia, gdy st G > 6,0 mmol/l (110 mg/dl)

Przyczyny hiperglikemii:Cukrzyca i nietolerancja G – niedobór

insuliny, insulinooporność,Zespół, choroba Cushinga – nadmiar ACTHAkromegalia – nadmiar GHUdar mózgu, urazy, wstrząs, wzrost amin

katecholowych (A, NA)

Powikłania cukrzycyostre przewlekłeKwasica ketonowa:

ciała ketonowe we krwi, moczu, hiperglikemia,

Kwasica mleczanowa:obniżone pH krwi, wzrost luki anionowej, kwas mlekowy w surowicy

Hipoglikemia – przy przedawkowaniu leków hipoglikemizujących

Mikro- i makroangiopatie naczyń

RetinopatiaNefropatiaNeuropatia

Badania laboratoryjne w cukrzycyBadania przesiewowe (dzieci, przyszli

rodzice)Diagnostyka w kierunku potwierdzenia

cukrzycyDiagnostyka w kierunku ustalenia typu

cukrzycyBadania w fazie ostrej cukrzycyMonitorowanie leczenia osób z cukrzycąBadania przesiewowe w kierunku powikłań

cukrzycyDiagnostyka w powikłaniach

Rola laboratorium w cukrzycy1. Faza przedkliniczna

(badania genetyczne , serologiczne, ocena glikemii)

Markery genetyczne HLA

Markery immunologiczne Ab przeciwko GAD, IAA, fosfatazie tyrozyny

Stężenie G (metoda zautomatyzowana)

Stężenie insuliny (na czczo, OGTT)

Rola laboratorium w cukrzycy2. Faza kliniczna

3. Leczenie – faza ostra

Stężenie GOGTTCiała ketonowe (krew,

mocz)Insulina, peptyd C, testy

stymulacyjne

Stężenie G (krew, mocz)Ciała ketonowe (krew,

mocz)

Rola laboratorium w cukrzycy4. Leczenia – faza przewlekła Stężenie G (krew, mocz)

Białka glikowane – HbA1c

Białka w moczu – wydalanie albumin mikroalbuminuria, proteinuria

Lipidy, kreatynina

Stężenie G – podstawowa analiza w diagnostyce cukrzycyWykonywane przez certyfikowane laboratoriaMinimum 8 h głodzenia pacjenta do momentu

pobrania krwiOddzielenie krwi od osocza w czasie < 1 hMateriał biologiczny: krew pełna, osocze, surowica

(ważne! Wyniki w zależności od materiału nieco się różnią!!!) o 11% więcej w surowicy i osoczu niż we krwi pełnej krwinki zużywają G

Pobranie na NaF inhibitor glikolizyStężenie G rano wyższe niż po południuKilkukrotny pomiar

Dobowy profil glikemiiCelem jest stwierdzenie skuteczności leczeniaWykonywane u pacjentów z cukrzycą typu IKrew pobrana przed i 2 godz. po każdym

posiłku, przed snem, w nocy co 3 godz.

Doustny test obciążenia glukozą (OGTT)Badanie stosowane w diagnostyce cukrzycy, polega na

podaniu pacjentowi G i obserwacji reakcji organizmu: wydzielanie insuliny, szybkość regulacji poziomu cukru we krwi, szybkość wchłaniania G do tkanek

Wykonywany na czczo, rano, po przynajmniej 8 godz. od ostatniego posiłku, po przespanej nocy

Wskazania: glikemia na czczo 5,6 – 7,0 mmol/lglikozuria

Wadą jest słaba powtarzalność testu, brak standaryzacji G, przygotowanie pacjenta, czasochłonność

Jest lepszym badaniem niż G na czczo, ponieważ nieprawidłowe uwalnianie insuliny w odpowiedzi na G pojawia się wcześniej w typie I niż podwyższone st G na czczo

Doustny test obciążenia glukozą (OGTT)Etapy testu:1. Pobranie próbki krwi – oznaczenie poziomu G w osoczu krwi2. Obciążenie G: dorośli 75g, dzieci 1,75g/1kg m.c. rozpuszczona w szklance wody – wypić przeciągu 5 min3. W trakcie (2 godz.) badania pacjent pozostaje w spoczynku, w pozycji siedzącej4. Pobranie drugiej próbki krwi (po 2 godz.) w celu ponownego oznaczenia poziomu G w osoczu

Glukoza w moczuPrawidłowo brak, lub w ilościach śladowychOznaczenie glikozurii ma wartość

skrinningowąNajprostszy i najszybszy sposób oznaczenia

to test paskowyIstnieją testy chemiczne, które często dają

wyniki FD ( Fehlinga, Benedicta)Oznaczenie za pomocą paska jest

oznaczeniem półilościowym

Test paskowyPrzy niskich st G niska precyzja (wpływają na to

rozcieńczenie moczu oraz obecność inhibitorów enzymów w moczu)

Brak czułości i swoistościWynik ujemny nie rozróżnia normoglikemii od

hipokligemiiWynik FD przy obecności innych związków

redukujących (wit. C, salicylany)Stosowany wyłącznie do monitorowania, jeżeli wynik

będzie dodatni należy go potwierdzić badaniami w laboratorium,

Test szybki, wygodny użyciu

Ciała ketonoweaceton kwas acetylooctowykwas β-hydroksymasłowy (stanowi najwyższą

frakcję)Są produktami utleniania WKT w wątrobie,Stężenie ciał ketonowych w surowicy nie

przekracza 0,2 mmol/l,Przyczyny ketonemii i ketonurii:

alkaloza, głodzenie, częste wymioty, cukrzyca

Oznaczenie ciał ketonowychACETEST:

odczynniki: Gly, nitroprusydek sodu, fosforan sodu, laktoza.acetooctan i aceton niebieskofioletowy kompleks z nitroprusydkiem sodu

Oznaczenie β-hydroksymaślanu:przekształcenie go do acetooctanu w obecności NAD i dehydrogenazy β-hydroksymaślanu, pomiar powstałego NADH

Test paskowy: oznaczenie półilościowe, nie wykrywaβ-hydroksymaślanu

wyniki FD: leki z grupami –SHwyniki FU: wit. C, pozostawienie na powietrzu

pasków, ulatnianie acetonu z moczu

HbA1c – hemoglobina glikowanaPowstaje w procesie przyłączenia cząsteczki

glukozy do wolnych grup aminowych N-końcowej waliny łańcucha beta globiny, jest to proces nieenzymatyczny (glikacja),

Występuje kilka frakcji hemoglobiny glikowanej, które różnią się miedzy sobą rodzajem przyłączonego monosacharydu oraz lokalizacją glikowanej grupy aminowej,

Prawidłowa wartość hemoglobiny glikowanej nie powinna przekraczać 6%,

HbA1c – hemoglobina glikowanaBłona erytrocytu jest przepuszczalna dla G,

stąd ilość zawartej w nim Hb glikowanej odzwierciedla średnie st. G we krwi w ciągu poprzednich 3 miesięcy najlepszy parametr do monitorowania glikemii

Jej poziom nie zależy od wysiłku fizycznego, wahań st. G czy posiłku

Ocena jej poziomu powinna być wykonywana co 3 miesiące

Oznaczanie HbA1cMateriał: krew pełna żylna pobrana na EDTA lub

heparynę lub włośniczkowa pobrana do zheparynizowanych kapilar i probówek zawierających odczynnik hemolizujący

Oznaczenie metodą referencyjną (HPLC), elektroforeza, SM, spektrofotometria, metody immunochemiczne,

Interferencje:próbki lipemiczne niedokrwistośćprzewlekłe spożywanie hemolit.

alkoholu hemoglobinopatieleki

Oznaczenie HbA1c - HPLCKrew na EDTA lub heparynę, może być

przechowywana do tygodnia w temp +4 CCzynniki zakłócające: pre-HbA1c, skrócenie życia

RBCs, hipertriglicerydemia, hiperbilirubinemia, hemoglobinopatie, Hb powstała pod wpływem leków, alkoholu, mocznicy

Wykonanie: 1. rozpuszczoną próbkę w rozpuszczalniku nakłada się kolumnę wypełnioną żelem krzemionkowym2. zachodzą oddziaływania pomiędzy próbką a wypełnieniem kolumny i następuje rozdział,

Wynik to stosunek Hb glikowanej do całkowitej ilości Hb w próbce

Albumina w moczuPojawia się, gdy u osób chorujących na

cukrzycę dochodzi do uszkodzenia nerekTest paskowy nie wykrywa mikroalbuminurii,Prawidłowo brak, fizjologicznie pojawia się

jednak do ok. 15 mg albuminy,Albuminę w moczu można zmierzyć metodą

RIA alboHPLC.

Dziękuję za uwagę