(PaÔhamo bhÈgo) - BUDDHISPANO · THE PŒ£I ALPHABET IN BURMESE AND ROMAN CHARACTERS ____ VOWELS t a tm È Ä £ i þ Ê O u OD | {e Mo o CONSONANTS WITH VOWEL “A” u ka c kha

$Page 1: (PaÔhamo bhÈgo) - BUDDHISPANO · THE PŒ£I ALPHABET IN BURMESE AND ROMAN CHARACTERS ____ VOWELS t a tm È Ä £ i þ Ê O u OD | {e Mo o CONSONANTS WITH VOWEL “A” u ka c kha$
SamantapÈsÈdikÈya VinayaÔÔhakathÈya

AtthavaÓÓanÈbh|tÈ

BhadantasÈriputtattherena katÈ

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ (PaÔhamo bhÈgo)

____

Buddhavasse 2552 Marammavasse 1370 AD. 2000

Romanized from Myanmar version published in 1981

© BuddhasÈsana Society

®ÊkÈ Series 01

First published in 2008 by Ministry of Religious Affairs

Yangon, Myanmar

THE PŒ£I ALPHABET IN BURMESE AND ROMAN CHARACTERS

____ VOWELS

t a tm È Ä £ i þ Ê O u OD | { e Mo o

CONSONANTS WITH VOWEL “A” u ka c kha * ga C gha i ~a p ca q cha Z ja ps jha Ó Òa # Ôa X Ôha ! Éa ¡ Éha P Óa w ta x tha ' da " dha e na y pa z pha A ba b bha r ma , ya & ra v la 0 va o sa [ ha V Äa H Ñ

VOWELS IN COMBINATION -m -g = È èd = i èD = Ê -k -K = u -l -L = | a- = e a-m a-g = o

u ka um kÈ ud ki uD kÊ uk ku ul k| au ke aum ko c kha cg khÈ cd khi cD khÊ ck khu cl kh| ac khe acg kho ...

CONJUNCT-CONSONANTS uú kka CF ~gha P² ÓÔha "s dhya y’ pla v’ lla u© kkha pö cca @ ÓÉa "G dhva yÁ pba vs lya us kya p ä ccha PÖ ÓÓa EÅ nta AÇ bbha vS lha Bud kri ZÆ jja PS Óha EÉ ntva As bya 0S vha u’ kla Zöß jjha wå tta E¦ ntha jA bra oå sta uG kva n ÒÒa w¬ ttha E nda rÜ mpa ~oå stra cs khya Í§ Òha wG tva `E´ ndra ræ mpha oé sna cG khva Íö Òca ws tya E ndha rÁ mba os sya *¾ gga Íä Òcha Mw tra Eé nna rÇ mbha ó ssa *¢ ggha ÍÆ Òja ' dda Es nya r® mma o® sma *s gya Íöß Òjha ' ddha ES nha rs mya oG sva

j* gra ¥ ÔÔa 's dya yÜ ppa rS mha [® hma uF ~ka | ÔÔha j' dra yæ ppha ,s yya [G hva cF ~kha × ÉÉa 'G dva ys pya ,S yha V§ Äha *F ~ga

1 2 3 4 5 6 7 8 9 0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 0

NidÈnakathÈ _____

SirimatÈ amhÈkaÑ Buddhena BhagavatÈ ArahatÈ SammÈsambuddhena sakalalokapatthaÔamahÈkaruÓÈsinehasiniddhahadayena sabbattha appaÔihatasabbaÒÒutÈnÈvaraÓÈdiÒÈÓobhÈsasamujjalitena sanarÈmaralokagurunÈ sadevakassa lokassa atthÈya hitÈya sukhÈya dhammo ca vinayo ca desito paÒÒatto, so pariyattipaÔipattipaÔivedhavasena vibhattesu tÊsu saddhammesu pariyattisaddhammo nÈma, tadeva ca sÈsanaÔÔhitiyÈ pamÈÓaÑ, satiyeva hi tasmiÑ itare uppajjanti, nÈsati, vuttaÒhetaÑ A~guttaraÔÔhakathÈyaÑ– (AÑ-®Ôha 1. 72 piÔÔhe)

“Suttantesu asantesu, pamuÔÔhe vinayamhi ca. Tamo bhavissati loko, s|riye attha~gate yathÈ.

Suttante rakkhite sante, paÔipatti hoti rakkhitÈ. PaÔipattiyaÑ Ôhito dhÊro, yogakkhemÈ na dhaÑsatÊ”ti.

Teneva ca saddhammaciraÔÔhitikÈmino theravarÈ MahÈkassapÈdayo pariyattisaddhammasa~khÈtaÑ TepiÔakaÑ BuddhavacanaÑ sa~gÊtimÈropetvÈ BuddhasÈsanaÑ saÑrakkhiÑsu, taÑkÈlikÈ ca rÈjÈno saddhammÈbhivuddhikÈmÈ tesaÑ sa~gÊtikÈrÈnamanubalappadÈnena sahÈyattamupÈgamuÑ.

TathÈ hi cat|hÈdhikatimÈsaparinibbute Bhagavati MahÈkassapattherappamukhehi paÒcahi arahantasatehi RÈjagahe paÔhamÈ dhammasa~gÊti katÈ raÒÒo MÈgadhassa AjÈtasattuno visesÈnuggahamÈdÈya.

Vassasataparinibbute ca Bhagavati MahÈyasattherappamukhehi sattahi arahantasatehi VesÈliyaÑ dutiyÈ dhammasa~gÊti katÈ, tadÈ ca KÈlÈsoko mahÊpati tesaÑ sahÈyattamupÈgato.

TathÈgataparinibbÈnato pana dvinnaÑ vassasatÈnamupari paÒcattiÑsatime vasse MahÈmoggaliputtatissattherappamukhehi arahantasahassehi PÈÔaliputte tatiyÈ dhammasa~gÊti katÈ sakalalokapatthaÔayasassa DhammÈsokassa bh|patino niratisayÈnuggahaÑ laddhÈna.

ii NidÈnakathÈ

SammÈsambuddhaparinibbutito pana catunnaÑ vassasatÈnamupari paÓÓÈse vasse La~kÈdÊpe VaÔÔagÈmaÓirÈjino kÈle MÈtulajanapade ŒlokaleÓe catutthÊ dhammasa~gÊti katÈ paÒcahi arahantasatehi MahÈdhammarakkhitattherappamukhehi, yÈ loke “potthakÈropanasa~gÊtÊ”ti pÈkaÔÈ.

Buddhavasse pana catussatÈdhikadvisahassÈnamupari pannarasamasa~khyaÑ sampatte imasmimpi MarammaraÔÔhe MindonnÈmassa mahÈdhammarÈjino kÈle Mandalay itipÈkaÔe RatanÈpuÒjanagare paÒcamÊ dhammasa~gÊti katÈ catussatÈdhikadvisahassattherehi DakkhiÓÈrÈmavÈsÊtipiÔakadharabhadantajÈgarattherappamukhehi tasseva raÒÒo anavasesÈnuggahamÈdÈya, yÈ loke “selakkharÈropanasa~gÊtÊ”ti vuccati.

ItthaÑ sudaÑ Buddhassa Bhagavato sÈsanaÑ iddhaÒceva hoti phÊtaÒca vitthÈrikaÑ bÈhujaÒÒaÑ puthubh|taÑ yÈvajjatanÈ.

CirakÈlato panetaÑ BuddhavacanaÑ lekhaparamparÈya ceva muddaÓaparamparÈya ca anekakkhattuÑ parivattiyÈbhataÑ na sakkÈ dÈni vattuÑ “paÔhamadutiyatatiyÈdisa~gÊtimÈropitÈkÈreneva sabbaso parisuddhan”ti, aÒÒadatthu panÈdhunikapotthakesu saÑvijjamÈnehi kehici pamÈdalekhÈdisaÒjÈtakhalitÈdhikaparibhaÔÔhapÈÔhehi malÊnamevetaÑ, tathÈ hi nÈnÈdesiyapotthakesu aÒÒamaÒÒaÑ saÑsandiyamÈnesu anekÈ visadisapÈÔhÈ dissanti.

Tatoyeva ca Buddhavacanassa suparisuddhabhÈvakÈmino mahÈtherÈ sasatthantarapiÔakattayakovidÈ dhammavinayaÑ vÈcentÈyeva te khalitÈdhikaparibhaÔÔhapÈÔhe disvÈ evaÑ samacintesuÑ kathesuÑ ca–

“AdvayavÈdino suparisuddhavacanassa tassa Bhagavato pÈvacanaÑ advayaÑ suparisuddhaÑ nimmalamevassa, imesu pana pÈvacanapotthakesu aÒÒamaÒÒaÑ visadisÈ ceva aparisuddhÈ ca pÈÔhÈ dissanti, nissaÑsayaÑ kho ayameva m|lapÈÔho, yo nesaÑ yuttisampanno, tadaÒÒo pana pamÈdalekhapÈÔhoyeva, tÈdisÈ ca dissanti ÈdhunikapÈvacanapotthakesu kismiÒci kismiÒci ÔhÈne.

KÈmaÒcetedÈni na tÈva bahutarÈ, yÈva yathÈbh|taÑ PÈÄiyÈ atthaÑ paÔisedheyyuÑ, etarahi pana asodhiyamÈnÈ te gacchante gacchante

NidÈnakathÈ iii

kÈle bahutarÈ bahutarÈ jÈyeyyuÑ, taÑkÈlikÈ ca pacchimÈ janÈ te sodhetuÑ asamatthÈ yathÈdhippetaÑ PÈÄiyÈ atthaÑ na sammÈ jÈneyyuÑ, evamete saddhammassa sammosÈya antaradhÈnÈya saÑvatteyyuÑ.

VuttaÑ hetaÑ A~guttaranikÈye– (AÑ 1. 60 piÔÔhe)

‘Dveme bhikkhave dhammÈ saddhammassa sammosÈya antaradhÈnÈya saÑvattanti, katame dve, dunnikkhittaÑ ca padabyaÒjanaÑ attho ca dunnÊto, dunnikkhittassa bhikkhave padabyaÒjanassa atthopi dunnayo hoti, ime kho bhikkhave dve dhammÈ saddhammassa sammosÈya antaradhÈnÈya saÑvattantÊ’ti.

YaÑn|na mayaÑ te sodhetvÈ nimmalaÑ parisuddhaÑ BuddhavacanaÑ sampatiÔÔhÈpeyyÈma, tadassa saddhammaciraÔÔhitiyÈ bahujanahitÈya bahujanasukhÈya ca, taÑ pana na sukaraÑ sampÈdetuÑ aÒÒatra dhammikarÈj|namanuggahenÈ”ti.

SÈ panÈyaÑ kathÈ patthaÔÈ sÈdhujanaparamparÈya, sutÈ ca U Nu nÈmadheyyaggamahÈmaccappamukhehi MarammaraÔÔhissarehi, sutvÈna te evaÑ samacintesuÑ sammantayiÑsu ca “na kho panetaÑ amhÈkaÑ patir|paÑ, ye mayaÑ pubbakehi dhammikehi dhammarÈj|hi samanuggahitassa BuddhasÈsanassa parihÈnikÈraÓaÑ passamÈnÈyeva ajjhupekkhitvÈ appossukkÈ vihareyyÈma, yaÑn|na mayaÑ sÈsanopakÈrupÈye sampÈdetvÈ visesato ca ÈdhunikapÈvacanapotthakesu dissamÈne saÑsayaÔÔhÈnÊye pamÈdalekhapÈÔhe saÑsodhetukÈmÈnaÑ mahÈtherÈnaÑ ajjhÈsayaÑ parip|retvÈ BuddhasÈsanaÑ anuggaÓheyyÈmÈ”ti, atha te sabbepi sÈsanÈnuggahÈya katasanniÔÔhÈnÈ ahesuÑ.

AnuggahitukÈmehipi ca tehi na sakkÈ ÈÓÈya kÈtuÑ vinÈ mahÈjanacchandasaÒjÈtopadesena, mahÈjanappatinidhibh|tÈ hi etarahi MarammikÈ rÈjÈno, upadeso ca santhÈgÈrasamitiyaÑ mahÈjanappatinidhibh|tÈnaÑ matisajÊvÈnaÑ chandeneva samuppajjati, tasmÈ BuddhasÈsanÈnuggahÈya santhÈgÈrasamitiyaÑ ekaÑ dhammupadesaÑ paÒÒÈpetvÈ BuddhasÈsanasamiti nÈma mahÈsamiti samuÔÔhÈpitÈ. TassÈ kho pana samitiyÈ sabhÈpati hoti ThadosirÊsudhammopÈdhidhÈrÊ Sir U Thwinvhayo mahÈseÔÔhi, upasabhÈpati pana ThadosirÊsudhammopÈdhidhÈrÊyeva U Thein Maungvhayo padhÈnaÉÉavinicchayamandiramhi mahÈkkhadassÈdhipati, sabbakammavidhÈyako pana

iv NidÈnakathÈ

hitadharo ThadomahÈsaresÊth|pÈdhiko U Chan Htunvhayo upadesikÈdhipatipadhÈnanÊtivedimahÈmantÊ. BhaÓÉuppÈdako pana raÔÔhissarÈnaÑ patinidhibh|to U Win nÈmadheyyo sÈsanaÔÔhÈnikamahÈmatto.

Atha te BuddhasÈsanasamitikÈ “yÈyeva kho panatthÈya samuÔÔhÈpitÈyaÑ samiti, tadatthamidÈni visesato kÈhÈmÈ”ti MarammaraÔÔhebhipÈkaÔaguÓasamudayasamudite tattha tattha padhÈnanÈyakabh|te paropaÓÓÈsamahÈthere dÊghadassino nimantiya evamÈrocesuÑ “ayaÑ bhante amhÈkaÑ BuddhasÈsanamahÈsamiti BuddhasÈsanÈnuggahatthÈyeva raÔÔhissarÈnaÑ dhammupadesena samuÔÔhÈpitÈ, sacedÈni bhante pubbe viya dhammasa~gÊtiÑ katvÈ sÈsanaÑ paggaÓhituÑ yujjeyya, mahÈtherÈ ca tathÈ kÈtumiccheyyuÑ, vissatthÈva bhante karontu, mayaÑ tattha kÈyaÒÈÓapaccayabalehi niravasesaÑ byÈvaÔÈ bhavissÈmÈ”ti.

Atha kho te mahÈtherÈ “dhammasa~gÊtiÑ karissÈmÈ”ti katasanniÔÔhÈnÈ evaÑ pativedesuÑ “kattabbÈyevesÈ dhammasa~gÊti, nesÈ na kattabbÈ, tasmÈ mayaÑ dÈni piÔakapotthakÈni paÒcamasa~gÊtisilÈlekhÈya samÈnetvÈ tÈniyeva sarÊraÑ katvÈ PÈÄisaÑsodhanapubba~gamaÑ dhammasa~gÊtiÑ kassÈma, yÈya Èdhunikapotthakesu paramparÈparivattanavasena saÒjÈtÈ pamÈdalekhapÈÔhÈ ca nirÈkarÊyissanti, visodhitaÒca suparisuddhaÑ pÈvacanam|laÑ labhitvÈ taÑ muddÈpetvÈ sakalaloke nÈnÈraÔÔhesu nÈnÈdesesu byÈpanavasena BuddhasÈsanassa ciraÔÔhiti ca sÈdhiyissati, sabbe ca TheravÈdikÈ raÔÔhÈ MarammaraÔÔhasahitÈ ekato hutvÈ BuddhasÈsanaÑ abh|tapubbapaggahena paggaÓhituÑ labhissanti, sÈ ca purimikÈ paÒca sa~gÊtiyo upanidhÈya chaÔÔhasa~gÊti nÈma bhavissati, taÒca sabbaÑ bhavissati bahujanahitÈya bahujanasukhÈya atthÈya hitÈya sukhÈya devamanussÈnaÑ, bah|ni panettha ÈvassakakiccÈni paÔikacceva samÈdapetabbÈni tumhÈkamÈyattÈni, tasmÈ sa~gÊtikÈlavavatthÈnÈdikiccaÑ tumhÈkaÑyeva bhÈro hot|”ti.

Atha te BuddhasÈsanasamitikÈ sÈsanapÈlakÈnaÑ mahÈtherÈnaÑ chandaÒca ruciÒca samÈdÈya ovÈdaÒca sirasÈ sampaÔicchitvÈ therÈnaÑ ceva attano ca kattabbakiccÈnaÑ pariniÔÔhÈnasamayaÑ sallakkhetvÈ “ayaÑ chaÔÔhasa~gÊti SammÈsambuddhaparinibbÈnato catussatÈdhikÈnaÑ dvinnaÑ vassasahassÈnamupari

NidÈnakathÈ v

aÔÔhanavutime vasse vesÈkhapuÓÓamito paÔÔhÈya ÈrabhitabbÈ, dve ca vassÈni kattabbÈ, paÒcannaÑ ca sÈsanavassasahassÈnamupaÉÉhavasse vesÈkhapuÓÓamiyaÑyeva pariniÔÔhÈpetabbÈ”ti sa~gÊtikÈlaÑ vavatthapesuÑ.

Tato paÔÔhÈya ca te punappunaÑ sannipatitvÈ sammantayitvÈ sa~gÊtiyÈ pubbakiccesu nirantaraÑ byÈvaÔÈ honti, “mahantaÑ kho JinasÈsanaÑ mahatiyÈyevetaÑ p|jÈya p|janÊyan”ti mantvÈ tehi kÈrÈpitÈni mahantamahantÈni sÈsanamandirÈni, tattha sa~gÊtiÑ kurumÈnassa bhikkhusaÑghassa sukhasannisajjatthaÑ sannipÈtaÔÔhÈnabh|taÑ mahantaÑ sa~gÊtimandiraÑ Yangon nÈma rÈjadhÈniyaÑ SirÊma~galatthale Kaba Aye (LokasÈma) nÈmakassa cetiyassa Èsanne selapabbataguhÈvesena kÈrÈpitaÑ tibh|makaÑ pÈyaso silÈ-iÔÔhakÈyomayaÑ, evaÑ mahantampetaÑ ekasaÑvacchareneva pariniÔÔhÈpitaÑ iddhiyÈ maÒÒe nimmitaÑ, taÒca bahi ÔhatvÈ apekkhattaÑ sayaÑjÈtaselapabbato viya dissati, anto pavisitvÈ olokayataÑ pana olokitolokitaÔÔhÈnato dassanÊyaÑ pÈsÈdikaÑ ramaÓÊyaÑ atittikarameva hutvÈ devavimÈnamiva khÈyati. Tassa panÈvid|re aÉÉhateyyÈnaÑ sa~gÊtikÈrabhikkhusahassÈnaÑ nivÈsappahonakÈ cattÈro iÔÔhakamayÈ mahÈpÈsÈdÈ ceva iÔÔhakamayÈyeva bhojanamahÈsÈlÈ ca mahÈsÊmÈpÈsÈdÈdayo ca muddaÓayantasÈlÈ ca tatheva kÈrÈpitÈ.

MahÈtherÈpi ca “sa~gÊtikiccaÑ nÈma therÈdheyyaÑ, therÈnaÑ ovÈdeneva kattabbaÑ, na vinÈ tena, tasmÈ bhikkhusaÑghassa ceva upÈsakÈnaÒca sabbampi sa~gÊtipaÔibaddhamovÈdaÑ dÈtuÑ bhavitabbamettha ovÈdadÈyakasaÑghasabhÈyapÊ”ti MarammaraÔÔhadhaj|pame aggamahÈpaÓÉitopÈdhidhÈrino ca raÔÔhovÈdÈcariyasammate ca raÔÔhavinayadharasammate ca aÒÒe cÈbhipÈkaÔagarubhÈvanÊyÈdiguÓagaÓasama~ginoti parosataÑ nÈyakamahÈthere uccinitvÈ “chaÔÔhasa~gÊti-ovÈdÈcariyasaÑghanÈyakasabhaÑ” nÈmekaÑ padhÈnamahÈsaÑghasabhaÑ patiÔÔhÈpesuÑ, te ca nÈyakamahÈtherÈ SambuddhavacanaratanÈkarapÈrage vividhasatthantaragahanÈsa~gacÈrine therÈnuthere paÒcavÊsatimatte samuccinitvÈ “chaÔÔhasa~gÊtidhurandharasabhÈ”ti ca sammannitvÈ tassÈ sabhÈya bhÈraÑ niyyÈtesuÑ sabbÈni sa~gÊtipaÔibaddhakiccÈni saÑvidahituÑ. Te ca sa~gÊtidhurandharasabhikÈ therÈ sakalamarammaraÔÔhe Nyaung Yan Sayadawti abhipÈkaÔaÑ “AggamahÈpaÓÉito” pÈdhinÈ ceva “AbhidhajamahÈraÔÔhagur|” pÈdhinÈ cÈti

vi NidÈnakathÈ

dvÊhi MarammaraÔÔhissarasamappitopÈdhÊhi virÈjitaÑ jÈtiyÈ ÈsÊtivassikaÑ upasampadÈya saÔÔhivassaÑ “BhadantarevataÑ” nÈma mahÈtheravaraÑ sabhÈpatiÑ katvÈ TepiÔake Buddhavacane ceva nÈnÈsatthesu ca kovide dhammÈcariyakavipadappatte bhikkh| uccinitvÈ aÔÔhadasÈdivaggavasena parosataÑ PÈÄivisodhakavagge ceva sambahule ca paÔivisodhakavagge bandhÈpetvÈ visodhanappaÔivisodhanehi BuddhavacanaÑ suparisuddhattaÑ paÔipÈpetvÈ dhammasa~gÊtimakaÑsu yathÈ taÑ porÈÓakasa~gÊtikÈrÈ.

EvaÑ sa~gÊtimÈropitassa TepiÔakassa Buddhavacanassa atthasaÑvaÓÓanÈbh|tÈ AÔÔhakathÈyo ca saÑvijjanti manoramÈya tantinayÈnucchavikÈya bhÈsÈya ŒcariyabuddhaghosÈdÊhi theravarehi katÈ.

TÈsampi AÔÔhakathÈnaÑ sadesÊyam|lehi ceva videsÊyam|lehi ca saÑsanditvÈ TepiÔakassa viya Buddhavacanassa visodhanapaÔivisodhanavasena mahÈtherÈ pÈvacanadassino saÑvaÓÓanÈkovidÈ pÈÔhasodhanamakaÑsu.

IccevamaÔÔhakathÈyo ca pamÈdakhalitÈdhika paribhaÔÔhapÈÔhÈnaÑ nirÈkaraÓavasena visodhitÈ ceva paÔivisodhitÈ ca hutvÈ BuddhasÈsanamuddaÓayantÈlaye samappitÈ suÔÔhu muddÈpaÓÈya.

MuddÈpaÓakÈle ca PiÔakattayamuddÈpaÓe viya mahÈtheravarÈ m|lasodheyyapattapÈÔhakehi gahaÔÔhapaÓÉitehi ceva dhammÈcariyabhikkhupaÓÉitehi ca anekavÈraÑ parisodhitaÑ osÈnasodheyyapattaÑ paÔivisodhitam|lapotthakena ceva aÒÒehi sadesa desantarika AÔÔhakathÈpotthakehi ca vividhabyÈkaraÓÈdisatthehi ca punappunaÑ saÑsandetvÈ suvisada paribyattakaÓÉavÈra vÈkyaccheda sa~ketataÒca sampÈpetvÈ mahatÈ parissamena osÈnasodhanamakaÑsu.

EvametÈsampi ca suvisodhitÈnaÑ AÔÔhakathÈnaÑ sa~gÊtibhÈranitthÈrakÈ mahÈtherÈ nikhilamarammaraÔÔhe Maso Yein Sayadawti abhipÈkaÔaÑ “AggamahÈpaÓÉito” pÈdhinÈ ceva “AbhidhajamahÈraÔÔhagur|” pÈdhinÈ cÈti dvÊhi MarammaraÔÔhissarasamappitopÈdhÊhi virÈjitaÑ jÈtiyÈ chasattativassikaÑ upasampadÈya chappaÒÒÈsavassaÑ “Bhadantas|riyÈbhivaÑsaÑ” nÈma mahÈtheravaraÑ sabhÈpatiÑ katvÈ chaÔÔhasa~gÊtikÈrakapariyÈpannehi therÈnutherehi

NidÈnakathÈ vii

sa~gamma paÔhanatthÈya samÈrabhiÑsu yathÈ taÑ chaÔÔhasa~gÊtidhammasa~gÈyanÈkÈle.

EvametÈsaÑ AÔÔhakathÈnaÑ saÑsodhana-muddÈpaÓa-sampaÔhanesu karÊyamÈnesu raÔÔhissaragaÓe aggamahÈmacco U Nu nÈmadheyyo mahÈsayo ceva BuddhasÈsanasamitiyaÑ sampati bhaÓÉuppÈdako raÔÔhissarÈnaÑ patinidhibh|to U Basaw nÈmadheyyo sÈsanaÔÔhÈnikamahÈmatto cÈti-imepi taÑkiccasampÈdanÈya PÈÄisa~gÊtikÈle viya mahussÈhena byÈvaÔÈ honti.

IccevametÈpi AÔÔhakathÈyo theravÈdÊnekÈyikavibudhappamukhÈnaÑ satthÈgamaratanÈlayasÈragÈhÊnaÑ veyyÈkaraÓakesarÊnaÑ accantanimmalaÒÈÓavÈrinÈ paridhovitÈ sa~gamma ca paÔhitÈ, tÈ vibudhappavarekagocarÈ vimuttirasassÈdadÈyiniyo PiÔakattayassatthaÑ paribyattaÑ pakÈsentiyo ciraÑ vilasantiyo lokatthasiddhiÑ sÈdhayant|ti.

TenetaÑ vuccati–

1. M|lakaÑ pariyattÊva, sÈsanassa Mahesino. PariyattippamÈÓÈ hi, ciraÑ saddhammasaÓÔhiti.

2. TasmÈ taÑ rakkhituÑ therÈ, dhammasa~gÈhakÈ purÈ. RÈjÈno upanissÈya, akaÑsu dhammasa~gahe.

3. PaÔhamaÑ dhammasa~gÊtiÑ, AjÈtasatturÈjino. Anuggahena katvÈna, pÈlayuÑ JinasÈsanaÑ.

4. DutiyaÑ tu tathÈ katvÈ, KÈlÈsokassa rÈjino. KÈle tamupanissÈya, pÈlayuÑ JinasÈsanaÑ.

5. TatiyaÑpica katvÈna, DhammÈsokassa rÈjino. Anuggahena Buddhassa, sÈsanaÑ abhipÈlayuÑ.

6. CatutthiÑ pana La~kÈyaÑ, VaÔÔagÈmaÓirÈjino. KÈlamhi potthakÈruÄhaÑ, katvÈna pÈlayuÑ tathÈ.

7. ImasmiÑ MarammaraÔÔhepi, MindonnÈma narÈdhipaÑ. RajjaÑ samanusÈsantaÑ, ratanattayamÈmakaÑ.

viii NidÈnakathÈ

8. SannissÈya mahÈtherÈ, thirasÊlÈ guÓÈkarÈ. PaÒcamiÑ dhammasa~gÊtiÑ, karontÈ sÈsanaÔÔhitiÑ.

9. PatthayantÈ likhÈpetvÈ, silÈpaÔÔesu peÔakaÑ. VÈyÈmena mahantena, pÈlayuÑ JinasÈsanaÑ.

10. ItthaÑ purÈ mahÈtherÈ, rÈjÈno cÈpi dhammikÈ. SÈsanaÑ paripÈlesuÑ, jÊvitaÑ viya attano.

11. TathÈpi khalitÈdÈni, dissanti PiÔakattaye. ParamparÈya lekhÈya, saÒjÈtÈ muddaÓena ca.

12. DisvÈna te mahÈtherÈ, vÈcentÈva TipeÔakaÑ. VuccamÈnanayenevaÑ, cintesuÑ mantayiÑsu ca.

13. “KatvÈna sÈdhukaÑ gantha-suddhikaÑ sÈsanÈyukaÑ. YaÑn|na dhammasa~gÊtiÑ, kareyyÈma mayaÑ” iti.

14. EtamatthaÑ suÓitvÈna, U Nu nÈma mahÈsayo. Marammavisaye agga-mahÈmaccadhurandharo.

15. “SÈsanÈyattakiccÈni, sampÈdentÈ visesato. Sa~gÊtiyaÒca therÈnaÑ, samp|rentÈ manorathaÑ.

16. YathÈ rakkhiÑsu porÈÓÈ, surÈjÈno tathÈ mayaÑ. SaÑrakkheyyÈma Sambuddha-sÈsanaÑ” iti cintiya.

17. MahÈmaccehi aÒÒehi, sa~gamehi ca mantiya. SuppatiÔÔhÈpayitvÈna, BuddhasÈsanasa~gamaÑ.

18. MahÈtherÈnamÈdÈya, chandaÑ idha nivÈsinaÑ. AÒÒesu SÊhaÄÈdÊsu, videsesu ca vÈsinaÑ.

19. KÈretvÈ dhammasa~gÊtiÑ, sodhetvÈ SatthusÈsanaÑ. SaddhammÈnuggahatthÈya, karaÑ daÄhaparakkamaÑ.

20. SirÊma~galavikhyÈte, thalasmiÑ pavare subhe. CetiyassÈvid|ramhi, Kaba Aye itisaÒÒino.

21. GuhÈvesena kÈretvÈ, mahÈsa~gÊtimandiraÑ. ŒvÈsÈdiÒca bhikkh|naÑ, kÈresi muddaÓÈlayaÑ.

NidÈnakathÈ ix

22. GanthasaÑsodhanaÑ dhamma-sa~gÊtiyÈ tu paÓÉitÈ. MahÈtheravarÈkaÑsu, satimantÈ punappunaÑ.

23. MuddÈpente ca passitvÈ, mahÈtherehi paÒcahi. SodheyyapattamosÈnaÑ, nimmalattaÑ supÈpitaÑ.

24. KatvÈ suvisadaÑ Buddha-bhÈsitaÑ PiÔakattayaÑ. YathÈ muddÈpitaÑ Èsi, sÈsanatthaÑ Mahesino.

25. TathÈ AÔÔhakathÈyo ca, saÑsodhetvÈ punappunaÑ. SuÔÔhu muddÈpitÈ honti, sabbalokatthasiddhiyÈti.


SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ

PaÔhamabhÈga _____

MÈtikÈ PiÔÔha~ka GanthÈrambhakathÈ ... ... 1

BÈhiranidÈnakathÈ

PaÔhamamahÈsa~gÊtikathÈvaÓÓanÈ ... ... 26 Dutiyasa~gÊtikathÈvaÓÓanÈ ... ... 111 Tatiyasa~gÊtikathÈvaÓÓanÈ ... ... 116 ŒcariyaparamparakathÈvaÓÓanÈ ... ... 149 VinayÈnisaÑsakathÈvaÓÓanÈ ... ... 189

VeraÒjakaÓÉavaÓÓanÈ

PaÔhamajjhÈnakathÈ ... ... 354 DutiyajjhÈnakathÈ ... ... 364 TatiyajjhÈnakathÈ ... ... 369 CatutthajjhÈnakathÈ ... ... 376 PubbenivÈsakathÈ ... ... 380 DibbacakkhuÒÈÓakathÈ ... ... 395 ŒsavakkhayaÒÈÓakathÈ ... ... 407 DesanÈnumodanakathÈ ... ... 411 PasannÈkÈrakathÈ ... ... 413 SaraÓagamanakathÈ ... ... 415 SaraÓagamanaphalakathÈ ... ... 419 SaraÓagamanasaÑkilesabhedakathÈ ... ... 421

xii SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ paÔhamabhÈga

MÈtikÈ PiÔÔha~ka UpÈsakattapaÔivedanÈkathÈ ... ... 422 DubbhikkhakathÈ ... ... 426 MahÈmoggallÈnassa sÊhanÈdakathÈ ... ... 435 VinayapaÒÒattiyÈcanakathÈ ... ... 438 BuddhÈciÓÓakathÈ ... ... 452

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈya paÔhamabhÈge mÈtikÈ niÔÔhitÈ.

VinayapiÔaka

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ _____

Namo tassa Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa.

GanthÈrambhakathÈ

MahÈkÈruÓikaÑ buddhaÑ, dhammaÒca vimalaÑ varaÑ. Vande ariyasaÑghaÒca, dakkhiÓeyyaÑ nira~gaÓaÑ.

UÄÈrapuÒÒatejena, katvÈ sattuvimaddanaÑ. PattarajjÈbhisekena, sÈsanujjotanatthinÈ.

NissÈya sÊhaÄindena, yaÑ parakkamabÈhunÈ. KatvÈ nikÈyasÈmaggiÑ, sÈsanaÑ suvisodhitaÑ.

KassapaÑ taÑ mahÈtheraÑ, saÑghassa pariÓÈyakaÑ. DÊpasmiÑ tambapaÓÓimhi, sÈsanodayakÈrakaÑ.

PaÔipattiparÈdhÊnaÑ, sadÈraÒÒanivÈsinaÑ. PÈkaÔaÑ gagane canda-maÓÉalaÑ viya sÈsane.

SaÑghassa pitaraÑ vande, vinaye suvisÈradaÑ. YaÑ nissÈya vasanto’haÑ, vuddhippatto’smi sÈsane.

AnutheraÑ mahÈpuÒÒaÑ1, sumedhaÑ sutivissutaÑ2. AvikhaÓÉitasÊlÈdi-parisuddhaguÓodayaÑ.

BahussutaÑ satimantaÑ, dantaÑ santaÑ samÈhitaÑ. NamÈmi sirasÈ dhÊraÑ, garuÑ me gaÓavÈcakaÑ. ______________________________________________________________ 1. MahÈpaÒÒaÑ (SyÈ) 2. S|tivissutaÑ (SÊ, SyÈ)

VinayapiÔaka 2

ŒgatÈgamatakkesu, saddasatthanayaÒÒusu. YassantevÈsibhikkh|su, sÈsanaÑ suppatiÔÔhitaÑ.

VinayaÔÔhakathÈyÈ’haÑ, lÊnasÈratthadÊpaniÑ. KarissÈmi suviÒÒeyyaÑ, paripuÓÓamanÈkulaÑ.

PorÈÓehi kataÑ yaÑ tu, lÊnatthassa pakÈsanaÑ. Na taÑ sabbattha bhikkh|naÑ, atthaÑ sÈdheti sabbaso.

DuviÒÒeyyasabhÈvÈya, sÊhaÄÈya niruttiyÈ. GaÓÔhipadesvanekesu, likhitaÑ kiÒci katthaci.

MÈgadhikÈya bhÈsÈya, ÈrabhitvÈpi kenaci. BhÈsantarehi sammissaÑ, likhitaÑ kiÒcideva ca.

AsÈraganthabhÈropi, tattheva bahu dissati. ŒkulaÒca kataÑ yattha, suviÒÒeyyampi atthato.

Tato aparipuÓÓena, tÈdisenettha sabbaso. KathamatthaÑ vijÈnanti, nÈnÈdesanivÈsino.

BhÈsantaraÑ tato hitvÈ, sÈramÈdÈya sabbaso. AnÈkulaÑ karissÈmi, paripuÓÓavinicchayanti.

_____

GanthÈrambhakathÈvaÓÓanÈ

VinayasaÑvaÓÓanÈrambhe ratanattayaÑ namassitukÈmo tassa visiÔÔhaguÓayogasandassanatthaÑ “yo kappakoÔÊhipÊ”ti-ÈdimÈha. VisiÔÔhaguÓayogena hi vandanÈrahabhÈvo, vandanÈrahe ca katÈ vandanÈ yathÈdhippetamatthaÑ sÈdheti. Ettha ca saÑvaÓÓanÈrambhe ratanattayapaÓÈmakaraÓappayojanaÑ tattha tattha bahudhÈ papaÒcenti ÈcariyÈ. TathÈ hi vaÓÓayanti–

“SaÑvaÓÓanÈrambhe ratanattayavandanÈ saÑvaÓÓetabbassa dhammassa pabhavanissayavisuddhipaÔivedanatthaÑ, taÑ pana dhammasaÑvaÓÓanÈsu viÒÒ|naÑ bahumÈnuppÈdanatthaÑ, taÑ sammadeva tesaÑ uggahaÓadhÈraÓÈdikkamaladdhabbÈya sammÈpaÔipattiyÈ sabbahitasukhanipphÈdanatthaÑ. Atha vÈ

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈ 3

ma~galabhÈvato, sabbakiriyÈsu pubbakiccabhÈvato, paÓÉitehi samÈcaritabhÈvato, ÈyatiÑ paresaÑ diÔÔhÈnugati-Èpajjanato ca saÑvaÓÓanÈyaÑ ratanattayapaÓÈmakiriyÈ”ti.

MayaÑ pana idhÈdhippetameva payojanaÑ dassayissÈma. TasmÈ saÑvaÓÓanÈrambhe ratanattayapaÓÈmakaraÓaÑ yathÈpaÔiÒÒÈtasaÑvaÓÓanÈya anantarÈyena parisamÈpanatthanti veditabbaÑ. Idameva hi payojanaÑ Ècariyena idhÈdhippetaÑ. TathÈ hi vakkhati–

“IccevamaccantanamassaneyyaÑ, NamassamÈno ratanattayaÑ yaÑ. PuÒÒÈbhisandaÑ vipulaÑ alatthaÑ, TassÈnubhÈvena hatantarÈyo”ti.

RatanattayapaÓÈmakaraÓena cettha yathÈpaÔiÒÒÈtasaÑvaÓÓanÈya anantarÈyena parisamÈpanaÑ ratanattayap|jÈya paÒÒÈpÈÔavabhÈvato1, tÈya paÒÒÈpÈÔavaÒca rÈgÈdimalavidhamanato2. VuttaÒhetaÑ–

“YasmiÑ mahÈnÈma samaye ariyasÈvako tathÈgataÑ anussarati, nevassa tasmiÑ samaye rÈgapariyuÔÔhitaÑ cittaÑ hoti, na dosapariyuÔÔhitaÑ cittaÑ hoti, na mohapariyuÔÔhitaÑ cittaÑ hoti, ujugatamevassa tasmiÑ samaye cittaÑ hotÊ”ti-Èdi3.

TasmÈ ratanattayap|janena vikkhÈlitamalÈya paÒÒÈya pÈÔavasiddhi.

Atha vÈ ratanattayap|janassa paÒÒÈpadaÔÔhÈnasamÈdhihetuttÈ paÒÒÈpÈÔavaÑ. VuttaÒhi tassa samÈdhihetuttaÑ–

“EvaÑ ujugatacitto kho mahÈnÈma ariyasÈvako labhati atthavedaÑ, labhati dhammavedaÑ, labhati dhamm|pasaÑhitaÑ pÈmojjaÑ, pamuditassa pÊti jÈyati, pÊtimanassa kÈyo passambhati, passaddhakÈyo sukhaÑ vediyati, sukhino cittaÑ samÈdhiyatÊ”ti3.

SamÈdhissa ca paÒÒÈya padaÔÔhÈnabhÈvo vuttoyeva “samÈhito yathÈbh|taÑ pajÈnÈtÊ”ti4. Tato evaÑ5 paÔubh|tÈya paÒÒÈya ______________________________________________________________ 1. PaÒÒÈpÈÔavato (SÊ, SyÈ) 2. RÈgÈdimalavigamanato (SÊ, SyÈ) 3. AÑ 3. 531 piÔÔhe. 4. SaÑ 2. 302; Khu 11. 38 piÔÔhesu. 5. Tato eva (Ka)

VinayapiÔaka 4

paÔiÒÒÈmahattakataÑ1 khedamabhibhuyya anantarÈyena saÑvaÓÓanaÑ samÈpayissati. Tena vuttaÑ “anantarÈyena parisamÈpanatthan”ti.

Atha vÈ ratanattayap|jÈya ÈyuvaÓÓasukhabalavaÉÉhanato anantarÈyena parisamÈpanaÑ veditabbaÑ. RatanattayapaÓÈmena hi ÈyuvaÓÓasukhabalÈni vaÉÉhanti. VuttaÒhetaÑ–

“AbhivÈdanasÊlissa, niccaÑ vuÉÉhÈpacÈyino. CattÈro dhammÈ vaÉÉhanti, Èyu vaÓÓo sukhaÑ balan”ti2.

Tato ÈyuvaÓÓasukhabalavuÉÉhiyÈ hoteva kÈriyaniÔÔhÈnamiti vuttaÑ “anantarÈyena parisamÈpanatthan”ti.

Atha vÈ ratanattayagÈravassa paÔibhÈnÈparihÈnÈvahattÈ. AparihÈnÈvahaÒhi tÊsupi ratanesu gÈravaÑ. VuttaÒhetaÑ–

“Sattime bhikkhave aparihÈniyÈ dhammÈ. Katame satta? SatthugÈravatÈ dhammagÈravatÈ saÑghagÈravatÈ sikkhÈgÈravatÈ samÈdhigÈravatÈ kalyÈÓamittatÈ sovacassatÈ”ti3.

Hoteva ca tato paÔibhÈnÈparihÈnena yathÈpaÔiÒÒÈtaparisamÈpanaÑ.

Atha vÈ pasÈdavatth|su p|jÈya puÒÒÈtisayabhÈvato. VuttaÒhi tassa puÒÒÈtisayattaÑ–

“P|jÈrahe p|jayato, buddhe yadi va sÈvake. PapaÒcasamatikkante, tiÓÓasokapariddave.

Te tÈdise p|jayato, nibbute akutobhaye. Na sakkÈ puÒÒaÑ sa~khÈtuÑ, imettamapi kenacÊ”ti4.

PuÒÒÈtisayo ca yathÈdhippetaparisamÈpanupÈyo. YathÈha–

“Esa devamanussÈnaÑ, sabbakÈmadado nidhi. YaÑ yadevÈbhipatthenti, sabbametena labbhatÊ”ti5.

UpÈyesu ca paÔipannassa hoteva kÈriyaniÔÔhÈnaÑ. Ratanattayap|jÈ hi niratisayapuÒÒakkhettasaÑbuddhiyÈ aparimeyyappabhavo puÒÒÈtisayoti ______________________________________________________________ 1. MahattagataÑ (SyÈ) 2. Khu 1. 29 piÔÔhe. 3. AÑ 2. 420 piÔÔhe. 4. Khu 1. 42; Khu 3. 147 piÔÔhesu. 5. Khu 1. 10 piÔÔhe.


bahuvidhantarÈyepi lokasannivÈse antarÈyanibandhanasakalasaÑkilesaviddhaÑsanÈya pahoti, bhayÈdi-upaddavaÒca nivÈreti. TasmÈ suvuttaÑ “saÑvaÓÓanÈrambhe ratanattayapaÓÈmakaraÓaÑ yathÈpaÔiÒÒÈtasaÑvaÓÓanÈya anantarÈyena parisamÈpanatthanti veditabban”ti.

EvaÑ pana sappayojanaÑ ratanattayavandanaÑ kattu kÈmo paÔhamaÑ tÈva bhagavato vandanaÑ kÈtuÑ tamm|lakattÈ sesaratanÈnaÑ “yo kappa -pa- mahÈkÈruÓikassa tassÈ”ti Èha. Ettha pana yassÈ desanÈya saÑvaÓÓanaÑ kattukÈmo, sÈ yasmÈ karuÓÈppadhanÈ, na suttantadesanÈ viya karuÓÈpaÒÒÈppadhÈnÈ, nÈpi abhidhammadesanÈ viya paÒÒÈppadhÈnÈ, tasmÈ karuÓÈppadhÈnameva bhagavato thomanaÑ ÈraddhaÑ. EsÈ hi Ècariyassa pakati, yadidaÑ ÈrambhÈnur|pathomanÈ. Teneva suttantadesanÈya saÑvaÓÓanÈrambhe “karuÓÈsÊtalahadayaÑ, paÒÒÈpajjotavihatamohataman”ti karuÓÈpaÒÒÈppadhÈnaÑ, abhidhammadesanÈya saÑvaÓÓanÈrambhe “karuÓÈ viya sattesu, paÒÒÈ yassa mahesino”ti paÒÒÈppadhÈnaÒca thomanaÑ ÈraddhaÑ. KaruÓÈpaÒÒÈppadhÈnÈ hi suttantadesanÈ tesaÑ tesaÑ sattÈnaÑ ÈsayÈnusayÈdhimutticariyÈdibhedaparicchindanasamatthÈya paÒÒÈya sattesu ca mahÈkaruÓÈya tattha sÈtisayappavattito. SuttantadesanÈya hi mahÈkaruÓÈsamÈpattibahulo veneyyasantÈnesu tadajjhÈsayÈnulomena gambhÊramatthapadaÑ patiÔÔhÈpesi. AbhidhammadesanÈ ca kevalaÑ paÒÒÈppadhÈnÈ paramatthadhammÈnaÑ yathÈsabhÈvapaÔivedhasamatthÈya paÒÒÈya tattha sÈtisayappavattito.

VinayadesanÈ pana ÈsayÈdinirapekkhaÑ kevalaÑ karuÓÈya pÈkatikasattenapi asotabbÈrahaÑ suÓanto apucchitabbÈrahaÑ pucchanto avattabbÈrahaÒca vadanto bhagavÈ sikkhÈpadaÑ paÒÒapesÊti karuÓÈppadhÈnÈ. TathÈ hi ukkaÑsapariyantagatahirottappopi bhagavÈ lokiyasÈdhujanehipi pariharitabbÈni “sikharaÓÊsÊ”ti-ÈdÊni vacanÈni yathÈparÈdhaÒca garahavacanÈni vinayapiÔakadesanÈya mahÈkaruÓÈsaÒcoditamÈnaso mahÈparisamajjhe abhÈsi, taÑtaÑsikkhÈpadapaÒÒattikÈraÓÈpekkhÈya veraÒjÈdÊsu sÈrÊrikaÒca khedamanubhosi. TasmÈ kiÒcÈpi bh|mantarapaccayÈkÈrasamayantara-kathÈnaÑ viya vinayapaÒÒattiyÈpi samuÔÔhÈpikÈ paÒÒÈ anaÒÒasÈdhÈraÓatÈya atisayakiccavatÊ, karuÓÈya kiccaÑ pana tatopi

VinayapiÔaka 6

adhikanti karuÓÈppadhÈnÈ vinayadesanÈ. KaruÓÈbyÈpÈrÈdhikatÈya hi desanÈya karuÓÈppadhÈnatÈ. TasmÈ ÈrambhÈnur|paÑ karuÓÈppadhÈnameva ettha thomanaÑ katanti veditabbaÑ.

KaruÓÈggahaÓena ca aparimeyyappabhÈvÈ sabbepi buddhaguÓÈ sa~gahitÈti daÔÔhabbÈ taÑm|lakattÈ sesabuddhaguÓÈnaÑ. MahÈkaruÓÈya vÈ chasu asÈdhÈraÓaÒÈÓesu aÒÒatarattÈ taÑsahacaritasesÈsÈdhÈraÓaÒÈÓÈnampi gahaÓasabbhÈvato sabbepi buddhaguÓÈ nayato dassitÈva honti. Esoyeva hi niravasesato buddhaguÓÈnaÑ dassanupÈyo yadidaÑ nayaggÈho. AÒÒathÈ ko nÈma samattho bhagavato guÓe anupadaÑ niravasesato dassetuÑ. TenevÈha–

“Buddhopi buddhassa bhaÓeyya vaÓÓaÑ, Kappampi ce aÒÒamabhÈsamÈno. KhÊyetha kappo ciradÊghamantare, VaÓÓo na khÊyetha tathÈgatassÈ”ti1.

Teneva ca ÈyasmatÈ sÈriputtattherenapi buddhaguÓaparicchedanaÑ pati-anuyuttena “no hetaÑ bhante”ti paÔikkhipitvÈ “apica me bhante dhammanvayo vidito”ti2 vuttaÑ. TasmÈ “yo kappakoÔÊhipÊ”ti-ÈdinÈ karuÓÈmukhena sa~khepato sakalasabbaÒÒuguÓehi bhagavantaÑ abhitthavÊti daÔÔhabbaÑ. Ayamettha samudÈyattho.

AyaÑ pana avayavattho–yoti aniyamavacanaÑ. Tassa “nÈtho”ti iminÈ sambandho. “KappakoÔÊhipÊ”ti-ÈdinÈ pana yÈya karuÓÈya so “mahÈkÈruÓiko”ti vuccati, tassÈ vasena kappakoÔigaÓanÈyapi appameyyaÑ kÈlaÑ lokahitatthÈya atidukkaraÑ karontassa bhagavato dukkhÈnubhavanaÑ dasseti. KaruÓÈya baleneva hi so bhagavÈ hatthagatampi nibbÈnaÑ pahÈya saÑsÈrapa~ke nimuggaÑ sattanikÈyaÑ tato samuddharaÓatthaÑ cintetumpi asakkuÓeyyaÑ nayanajÊvitaputtabhariyadÈnÈdikaÑ atidukkaramakÈsi. KappakoÔÊhipi appameyyaÑ kÈlanti kappakoÔigaÓanÈyapi ‘ettakÈ kappakoÔiyo”ti pametuÑ asakkuÓeyyaÑ kÈlaÑ, kappakoÔigaÓanavasenapi paricchinditumasakkuÓeyyattÈ aparicchinnÈni ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ôha 1. 257; DÊ-®Ôha 3. 61; Ma-®Ôha 3. 289 piÔÔhÈdÊsu. 2. DÊ 2. 70 piÔÔhe.


kappasatasahassÈdhikÈni cattÈri asa~khyeyyÈnÊti vuttaÑ hoti. KappakoÔivaseneva hi so kÈlo appameyyo, asa~khyeyyavasena pana paricchinnoyeva. “KappakoÔÊhipÊ”ti apisaddo kappakoÔivasenapi tÈva pametuÑ na sakkÈ, pageva vassagaÓanÈyÈti dasseti. “AppameyyaÑ kÈlan”ti accantasaÑyoge upayogavacanaÑ “mÈsamadhÊte, divasaÑ caratÊ”ti-ÈdÊsu viya. Karonto atidukkarÈnÊti paÒcamahÈpariccÈgÈdÊni atidukkarÈni karonto. EvamatidukkarÈni karonto kiÑ vindÊti ce? KhedaÑ gato, kÈyikaÑ khedamupagato, parissamaÑ pattoti attho, dukkhamanubhavÊti vuttaÑ hoti. DukkhaÒhi khijjati sahitumasakkuÓeyyanti “khedo”ti vuccati. LokahitÈyÈti “anamatagge saÑsÈre vaÔÔadukkhena accantapÊÄitaÑ sattalokaÑ tamhÈ dukkhato mocetvÈ nibbÈnasukhabhÈgiyaÑ karissÈmÊ”ti evaÑ sattalokassa hitakaraÓatthÈyÈti attho. Assa ca “atidukkarÈni karonto”ti iminÈ sambandho. LokahitÈya khedaÑ gatoti yojanÈyapi natthi doso. MahÈgaÓÔhipadepi hi “atidukkarÈni karonto khedaÑ gato, kimatthanti ce? LokahitÈyÈ”ti vuttaÑ.

YaÑ pana evaÑ yojanaÑ asambhÈventena kenaci vuttaÑ “na hi bhagavÈ lokahitÈya saÑsÈradukkhamanubhavati. Na hi kassaci dukkhÈnubhavanaÑ lokassa upakÈraÑ ÈvahatÊ”ti, taÑ tassa matimattaÑ. EvaÑ yojanÈyapi atidukkarÈni karontassa bhagavato dukkhÈnubhavanaÑ lokahitakaraÓatthÈyÈti ayamattho viÒÒÈyati, na tu dukkhÈnubhavaneneva lokahitasiddhÊti. PaÔhamaÑ vuttayojanÈyapi hi na dukkarakaraÓamattena lokahitasiddhi. Na hi dukkaraÑ karonto kaÒci sattaÑ maggaphalÈdÊsu patiÔÔhÈpeti, atha kho tÈdisaÑ atidukkaraÑ katvÈ sabbaÒÒubhÈvaÑ sacchikatvÈ niyyÈnikadhammadesanÈya maggaphalÈdÊsu satte patiÔÔhÈpento lokassa hitaÑ sÈdheti.

KÈmaÒcettha sattasa~khÈrabhÈjanavasena tividho loko, hitakaraÓassa pana adhippetattÈ taÑvisayasseva sattalokassa vasena attho gahetabbo. So hi lokÊyanti ettha puÒÒapÈpÈni taÑvipÈko cÈti “loko”ti vuccati. Katthaci pana “sanarÈmaralokagarun”ti-ÈdÊsu sam|hatthopi lokasaddo samudÈyavasena lokÊyati paÒÒÈpÊyatÊti.

VinayapiÔaka 8

YaÑ panettha kenaci vuttaÑ “iminÈ sattalokaÒca jÈtilokaÒca sa~gaÓhÈti, tasmÈ tassa sattalokassa idhalokaparalokahitaÑ, atikkantaparalokÈnaÑ vÈ ucchinnalokasamudayÈnaÑ idha jÈtiloke okÈsaloke vÈ diÔÔhadhammasukhavihÈrasa~khÈtaÒca hitaÑ sampiÓÉetvÈ lokassa, lokÈnaÑ, loke vÈ hitanti sar|pekasesaÑ katvÈ lokahitamiccevÈhÈ”ti, na taÑ sÈrato paccetabbaÑ diÔÔhadhammasukhavihÈrasa~khÈtahitassapi sattalokavisayattÈ, sattalokaggahaÓeneva ucchinnam|lÈnaÑ khÊÓÈsavÈnampi sa~gahitattÈ.

Sabbattha “kenacÊ”ti vutte “vajirabuddhiÔÊkÈkÈrenÈ”ti gahetabbaÑ. “MahÈgaÓÔhipade”ti vÈ “majjhimagaÓÔhipade”ti vÈ “c|ÄagaÓÔhipade”ti vÈ vutte “sÊhaÄagaÓÔhipades|”ti gahetabbaÑ. KevalaÑ “gaÓÔhipade”ti vutte “mÈgadhabhÈsÈya likhite gaÓÔhipade”ti gahetabbaÑ.

NÈthoti lokapaÔisaraÓo, lokasÈmÊ lokanÈyakoti vuttaÑ hoti. TathÈ hi sabbÈnatthaparihÈrapubba~gamÈya niravasesahitasukhavidhÈnatapparÈya niratisayÈya payogasampattiyÈ sadevamanussÈya pajÈya accantupakÈritÈya aparimitanirupamappabhÈvaguÓavisesasama~gitÈya ca sabbasattuttamo bhagavÈ aparimÈÓÈsu lokadhÈt|su aparimÈÓÈnaÑ sattÈnaÑ ekapaÔisaraÓo patiÔÔhÈ. Atha vÈ nÈthatÊti nÈtho, veneyyÈnaÑ hitasukhaÑ mettÈyanavasena ÈsÊsati patthetÊti attho. Atha vÈ nÈthati veneyyagate kilese upatÈpetÊti attho, nÈthatÊti vÈ yÈcatÊti attho. BhagavÈ hi “sÈdhubhikkhave bhikkhu kÈlena kÈlaÑ attasampattiÑ paccavekkheyyÈ”ti-ÈdinÈ1 sattÈnaÑ taÑ taÑ hitapaÔipattiÑ yÈcitvÈpi karuÓÈya samussÈhito te tattha niyojeti. Paramena vÈ cittissariyena samannÈgato sabbasatte Êsati abhibhavatÊti paramissaro bhagavÈ “nÈtho”ti vuccati. Sabbopi cÈyamattho saddasatthÈnusÈrato veditabbo.

MahÈkÈruÓikassÈti yo karuÓÈya kampitahadayattÈ lokahitatthaÑ atidukkarakiriyÈya anekappakÈraÑ tÈdisaÑ saÑsÈradukkhamanubhavitvÈ Ègato, tassa mahÈkÈruÓikassÈti attho. Tattha ______________________________________________________________ 1. AÑ 3. 9 piÔÔhe.


kiratÊti karuÓÈ, paradukkhaÑ vikkhipati apanetÊti attho. Dukkhitesu vÈ kirÊyati pasÈrÊyatÊti karuÓÈ. Atha vÈ kiÓÈtÊti karuÓÈ, paradukkhe sati kÈruÓikaÑ hiÑsati vibÈdheti, vinÈseti vÈ parassa dukkhanti attho. Paradukkhe sati sÈdh|naÑ kampanaÑ hadayakhedaÑ karotÊti vÈ karuÓÈ. Atha vÈ kamiti sukhaÑ, taÑ rundhatÊti karuÓÈ. EsÈ hi paradukkhÈpanayanakÈmatÈlakkhaÓÈ attasukhanirapekkhatÈya kÈruÓikÈnaÑ sukhaÑ rundhati vibÈdhetÊti. KaruÓÈya niyuttoti kÈruÓiko yathÈ “dovÈriko”ti. YathÈ hi dvÈraÔÔhÈnato aÒÒattha vattamÈnopi dvÈrapaÔibaddhajÊviko puriso dvÈrÈnativattavuttitÈya dvÈre niyuttoti “dovÈriko”ti vuccati, evaÑ bhagavÈ mettÈdivasena karuÓÈvihÈrato aÒÒattha vattamÈnopi karuÓÈnativattavuttitÈya karuÓÈya niyuttoti “kÈruÓiko”ti vuccati. MahÈbhinÊhÈrato paÔÔhÈya hi yÈva mahÈparinibbÈnÈ lokahitatthameva lokanÈthÈ tiÔÔhanti. Mahanto kÈruÓikoti mahÈkÈruÓiko. Satipi bhagavato tadaÒÒaguÓÈnampi vasena mahantabhÈve kÈruÓikasaddasannidhÈnena vuttattÈ karuÓÈvasenettha mahantabhÈvo veditabbo yathÈ “mahÈveyyÈkaraÓo”ti. EvaÒca katvÈ “mahÈkÈruÓikassÈ”ti iminÈ padena puggalÈdhiÔÔhÈnena satthu mahÈkaruÓÈ vuttÈ hoti.

Atha vÈ karuÓÈ karuÓÈyanaÑ sÊlaÑ pakati etassÈti kÈruÓiko, pathavÊphassÈdayo viya kakkhaÄaphusanÈdisabhÈvÈ karuÓÈyanasabhÈvo sabhÈvabh|takaruÓoti attho. SesaÑ purimasadisameva. Atha vÈ mahÈvisayatÈya mahÈnubhÈvatÈya mahÈbalatÈya ca mahatÊ karuÓÈti mahÈkaruÓÈ. Bhagavato hi karuÓÈ niravasesesu sattesu pavattati, pavattamÈnÈ ca anaÒÒasÈdhÈraÓÈ pavattati, diÔÔhadhammikÈdibhedaÒca mahantameva sattÈnaÑ hitasukhaÑ ekantato nipphÈdeti, mahÈkaruÓÈya niyuttoti mahÈkÈruÓikoti sabbaÑ vuttanayeneva veditabbaÑ. Atha vÈ mahatÊ pasatthÈ karuÓÈ assa atthÊti mahÈkÈruÓiko. P|jÈvacano hettha mahantasaddo “mahÈpuriso”ti-ÈdÊsu viya. PasatthÈ ca bhagavato karuÓÈ mahÈkaruÓÈsamÈpattivasenapi pavattito anaÒÒasÈdhÈraÓattÈti

VinayapiÔaka 10

EvaÑ karuÓÈmukhena sa~khepato sakalasabbaÒÒuguÓehi bhagavantaÑ thometvÈ idÈni saddhammaÑ thometuÑ “asambudhan”ti-ÈdimÈha. Tattha asambudhanti pubbakÈlakiriyÈniddeso, tassa asambujjhanto appaÔivijjhantoti attho, yathÈsabhÈvaÑ appaÔivijjhanatoti vuttaÑ hoti. Hetu-attho hettha antasaddo “paÔhanto nisÊdatÊ”ti-ÈdÊsu viya. Yanti pubbakÈlakiriyÈya aniyamato kammaniddeso. Buddhanisevitanti tassa visesanaÑ. Tattha buddhasaddassa tÈva “bujjhitÈ saccÈnÊti buddho, bodhetÈ pajÈyÈti buddho”ti-ÈdinÈ niddesanayena1 attho veditabbo. Atha vÈ savÈsanÈya aÒÒÈÓaniddÈya accantavigamato, buddhiyÈ vÈ vikasitabhÈvato buddhavÈti buddho jÈgaraÓavikasanatthavasena. Atha vÈ kassacipi Òeyyadhammassa anavabuddhassa abhÈvena Òeyyavisesassa kammabhÈvena aggahaÓato kammavacanicchÈya abhÈvena avagamanatthavaseneva kattuniddeso labbhatÊti buddhavÈti buddho. Atthato pana pÈramitÈparibhÈvito sayambh|ÒÈÓena saha vÈsanÈya vihataviddhaÑsitaniravasesakileso mahÈkaruÓÈsabbaÒÒutaÒÒÈÓÈdi-aparimeyyaguÓagaÓÈdhÈro khandhasantÈno buddho. YathÈha “buddhoti yo so bhagavÈ sayambh| anÈcariyako pubbe ananussutesu dhammesu sÈmaÑ saccÈni abhisambujjhi, tattha ca sabbaÒÒutaÑ patto balesu ca vasÊbhÈvan”ti2. Tena evaÑ nirupamappabhÈvena buddhena nisevitaÑ gocarÈsevanÈbhÈvanÈsevanÈhi yathÈrahaÑ nisevitaÑ anubh|tanti attho.

Tattha nibbÈnaÑ gocarÈsevanÈvaseneva nisevitaÑ, maggo pana attanÈ bhÈvito ca bhÈvanÈsevanÈvasena sevito, parehi uppÈditÈni pana maggaphalÈni cetopariyaÒÈÓÈdinÈ yadÈ parijÈnÈti, attanÈ uppÈditÈni vÈ paccavekkhaÓaÒÈÓena paricchindati, tadÈ gocarÈsevanÈvasenapi sevitÈni hontiyeva. Ettha ca pariyattidhammassapi pariyÈyato dhammaggahaÓena gahaÓe sati sopi desanÈsammasanaÒÈÓagocaratÈya gocarÈsevanÈya sevitoti sakkÈ gahetuÑ. “AbhidhammanayasamuddaÑ adhigacchati, tÊÓi piÔakÈni sammasÊ”ti ca aÔÔhakathÈyaÑ vuttattÈ pariyattidhammassapi sacchikiriyÈya sammasanapariyÈyo labbhatÊti yaÑ asambudhaÑ asambujjhanto asacchikarontoti atthasambhavato sopi idha vutto evÈti daÔÔhabbaÑ. ______________________________________________________________ 1. Khu 7. 363 piÔÔhe. 2. Khu 7. 363; Khu 8. 197; Khu 9. 172 piÔÔhesu.


Tampi ca appaÔivijjhanto bhavÈbhavaÑ gacchati, pariÒÒÈtadhammavinayo pana tadatthapaÔipattiyÈ sammÈpaÔipanno na cirasseva dukkhassantaÑ karissati. VuttaÒhetaÑ–

“Yo imasmiÑ dhammavinaye, appamatto vihassati. PahÈya jÈtisaÑsÈraÑ, dukkhassantaÑ karissatÊ”ti1.

Ettha ca kiÒcÈpi maggaphalanibbÈnÈni paccekabuddhabuddhasÈvakehipi gocarÈsevanÈdinÈ sevitÈni honti, tathÈpi ukkaÔÔhaparicchedavasena “buddhanisevitan”ti vuttaÑ. Kenaci pana buddhasaddassa sÈmaÒÒato buddhÈnubuddhapaccekabuddhÈnampi ettheva sa~gaho vutto.

BhavÈbhavanti aparakÈlakiriyÈya kammaniddeso, bhavato bhavanti attho. Atha vÈ bhavÈbhavanti sugatiduggativasena hÊnapaÓÊtavasena ca khuddakaÑ mahantaÒca bhavanti attho. Vuddhatthopi hi a-kÈro dissati “asekkhÈ dhammÈ”ti-ÈdÊsu viya. TasmÈ abhavoti mahÈbhavo vuccati. Atha vÈ bhavoti vuddhi, abhavoti hÈni. Bhavoti vÈ sassatadiÔÔhi, abhavoti ucchedadiÔÔhi. VuttappakÈro bhavo ca abhavo ca bhavÈbhavo. TaÑ bhavÈbhavaÑ. GacchatÊti aparakÈlakiriyÈniddeso. JÊvalokoti sattaloko. JÊvaggahaÓena hi sa~khÈrabhÈjanalokaÑ nivatteti tassa bhavÈbhavagamanÈsambhavato. Namo atth|ti pÈÔhaseso daÔÔhabbo.

AvijjÈdikilesajÈlaviddhaÑsinoti dhammavisesanaÑ. Tattha avindiyaÑ vindatÊti avijjÈ. P|retuÑ ayuttaÔÔhena kÈyaduccaritÈdi avindiyaÑ nÈma, aladdhabbanti attho. TabbiparÊtato kÈyasucaritÈdi vindiyaÑ nÈma, taÑ vindiyaÑ na vindatÊti vÈ avijjÈ, khandhÈnaÑ rÈsaÔÔhaÑ, ÈyatanÈnaÑ ÈyatanaÔÔhaÑ, dhÈt|naÑ suÒÒataÔÔhaÑ, indriyÈnaÑ adhipatiyaÔÔhaÑ, saccÈnaÑ tathaÔÔhaÑ aviditaÑ karotÊti vÈ avijjÈ, dukkÈdÊnaÑ pÊÄanÈdivasena vuttaÑ catubbidhaÑ atthaÑ aviditaÑ karotÊtipi avijjÈ, antavirahite saÑsÈre sabbayonigatibhavaviÒÒÈÓaÔÔhitisattÈvÈsesu satte javÈpetÊti vÈ avijjÈ, paramatthato avijjamÈnesupi itthipurisÈdÊsu javati, vijjamÈnesupi khandhÈdÊsu na javatÊti vÈ avijjÈ. SÈ Èdi yesaÑ taÓhÈdÊnaÑ te avijjÈdayo, ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 101; SaÑ 1. 158 piÔÔhesu.

VinayapiÔaka 12

bheyeva kilissanti etehi sattÈti kilesÈ, teyeva ca sattÈnaÑ bandhanaÔÔhena jÈlasadisÈti jÈlaÑ, taÑ viddhaÑseti sabbaso vinÈseti sÊlenÈti avijjÈdikilesajÈlaviddhaÑsÊ. Nanu cettha sapariyattiko navalokuttaradhammo adhippeto, tattha ca maggoyeva kilese viddhaÑseti, netareti ce? Vuccate. Maggassapi nibbÈnamÈgamma kilesaviddhaÑsanato nibbÈnampi kilese viddhaÑseti nÈma, maggassa kilesaviddhaÑsanakiccaÑ phalena nipphannanti phalampi “kilesaviddhaÑsÊ”ti vuccati. Pariyattidhammopi kilesaviddhaÑsanassa paccayattÈ “kilesaviddhaÑsÊ”ti vattumarahatÊti na koci doso.

Dhammavarassa tassÈti pubbe aniyamitassa niyamavacanaÑ. Tattha yathÈnusiÔÔhaÑ paÔipajjamÈne cat|su apÈyesu apatamÈne dhÈretÊti dhammo.

“Ye keci dhammaÑ saraÓaÑ gatÈse, na te gamissanti apÈyabh|miÑ. PahÈya mÈnusaÑ dehaÑ, devakÈyaÑ parip|ressantÊ”ti1–

hi vuttaÑ. SaÑsÈradukkhe vÈ apatamÈne katvÈ dhÈretÊti dhammo maggaphaluppattiyÈ sattakkhattuparamatÈdivasena saÑsÈrassa paricchinnattÈ. ApÈyÈdinibbattakakilesaviddhaÑsanaÒcettha dhÈraÓaÑ. EvaÒca katvÈ ariyamaggo tassa tadatthasiddhihetutÈya nibbÈnaÒcÈti ubhayameva nippariyÈyato dhÈreti, ariyaphalaÑ pana taÑsamucchinnakilesapaÔippassambhanena tadanuguÓatÈya, pariyattidhammo tadadhigamahetutÈyÈti ubhayaÑ pariyÈyato dhÈretÊti veditabbaÑ. VuttappakÈro dhammoyeva attano uttaritarÈbhÈvena varo pavaro anuttaroti dhammavaro, tassa dhammavarassa namo atth|ti sambandho. EttÈvatÈ cettha amhehi sÈrattho pakÈsito. YaÑ panettha kenaci papaÒcitaÑ, amhehi ca idha na dassitaÑ, na taÑ sÈrato paccetabbaÑ. Ito paresupi evameva daÔÔhabbaÑ. TasmÈ ito paÔÔhÈya ettakampi avatvÈ sÈratthameva dassayissÈma. Yattha pana kenaci accantaviruddhaÑ likhitaÑ, tampi katthaci dassayissÈma. Ettha ca “avijjÈdikilesajÈlaviddhaÑsino”ti etena svÈkkhÈtatÈdÊhi dhammaÑ thometi, “dhammavarassÈ”ti etena aÒÒassa visiÔÔhassa abhÈvadÊpanato paripuÓÓatÈya. PaÔhamena vÈ pahÈnasampadaÑ dhammassa dasseti, dutiyena pabhÈvasampadaÑ. ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 204; SaÑ 1. 25 piÔÔhesu.


EvaÑ sa~khepeneva sabbadhammaguÓehi saddhammaÑ thometvÈ idÈni ariyasaÑghaÑ thometuÑ “guÓehÊ”ti-ÈdimÈha. “GuÓehÊ”ti padassa “yutto”ti iminÈ sambandho. IdÈni yehi guÓehi yutto, te dassento “sÊlasamÈdhÊ”ti-ÈdimÈha. Tattha catupÈrisuddhisÊlÈdi “sÊlan”ti vuccati. SamÈdhÊti paÔhamajjhÈnÈdi. SamÈdhisÊsena hi paÔhamajjhÈnÈdayo vuttÈ. PaÒÒÈti maggapaÒÒÈ. Vimutti ca vimuttiÒÈÓaÒca vimuttivimuttiÒÈÓanti vattabbe ekadesasar|pekasesanayena “vimuttiÒÈÓan”ti vuttaÑ. Œdi-saddapariyÈyena pabhutisaddena vÈ vimuttiggahaÓaÑ veditabbaÑ. Tattha vimuttÊti phalaÑ. VimuttiÒÈÓanti paccavekkhaÓaÒÈÓaÑ. Pabhuti-saddena chaÄabhiÒÒÈcatupaÔisambhidÈdayo guÓÈ sa~gahitÈti daÔÔhabbaÑ. Ettha ca sÊlÈdayo guÓÈ lokiyÈ lokuttarÈ ca yathÈsambhavaÑ niddiÔÔhÈti veditabbÈ. YaÑ panettha kenaci vuttaÑ “sÊlÈdayo kiÒcÈpi lokiyalokuttarÈ yathÈsambhavaÑ labbhanti, tathÈpi ante ‘ariyasaÑghan’ti vacanato sÊlÈdayo cattÈro dhammakkhandhÈ lokuttarÈvÈ”ti, taÑ tassa matimattaÑ. Na hi ariyasaÑghassa lokiyaguÓehipi thomanÈya koci doso dissati, sabbaÒÒubuddhassapi tÈva lokiyalokuttaraguÓehi thomanÈ hoti, kima~gaÑ pana ariyasaÑghassÈti.

KusalatthikÈnaÑ janÈnaÑ puÒÒassa vuddhiyÈ khettasadisattÈ khettanti Èha “khettaÑ janÈnaÑ kusalatthikÈnan”ti. KhittaÑ bÊjaÑ mahapphalabhÈvakaraÓena tÈyatÊti hi khettaÑ, pubbaÓÓÈparaÓÓa-viruhanabh|mi, taÑsadisattÈ ariyasaÑghopi “khettan”ti vuccati. IminÈ ariyasaÑghassa anuttarapuÒÒakkhettabhÈvaÑ dÊpeti. “AnuttaraÑ puÒÒakkhettaÑ lokassÈ”ti hi vuttaÑ. Tanti pubbe “yo”ti aniyamena vuttassa niyamavacanaÑ. AriyasaÑghanti ettha ÈrakattÈ kilesehi, anaye na iriyanato, aye ca iriyanato ariyÈ niruttinayena. Atha vÈ sadevakena lokena saraÓanti araÓÊyato upagantabbato upagatÈnaÒca tadatthasiddhito ariyÈ. AriyÈnaÑ saÑgho sam|hoti ariyasaÑgho. Atha vÈ ariyo ca so yathÈvuttanayena saÑgho ca diÔÔhisÊlasÈmaÒÒena saÑhatabhÈvatoti ariyasaÑgho, aÔÔha ariyapuggalÈ. TaÑ ariyasaÑghaÑ. Bhagavato aparabhÈge buddhadhammaratanÈnampi samadhigamo saÑgharatanÈdhÊnoti ariyasaÑghassa bah|pakÈrataÑ dassetuÑ idheva “sÊrasÈ namÈmÊ”ti vuttanti daÔÔhabbaÑ.

VinayapiÔaka 14

EvaÑ gÈthÈttayena sa~khepato sakalaguÓasaÑkittanamukhena ratanattayassa paÓÈmaÑ katvÈ idÈni taÑ nipaccakÈraÑ yathÈdhippete payojane pariÓÈmento Èha “iccevam”iccÈdi. IccevaÑ yathÈvuttanayena accantaÑ ekantena namassaneyyaÑ namassitabbaÑ ratanattayaÑ namassamÈno kÈyavÈcÈcitteti vandamÈno ahaÑ vipulaÑ yaÑ puÒÒÈbhisandaÑ alatthanti sambandho. Tattha buddhÈdayo ratijananaÔÔhena ratanaÑ. TesaÒhi “itipi so bhagavÈ”ti-ÈdinÈ yathÈbh|taguÓe Èvajjentassa amatÈdhigamahetubh|taÑ anappakaÑ pÊtipÈmojjaÑ uppajjati. YathÈha–

“YasmiÑ mahÈnÈma samaye ariyasÈvako tathÈgataÑ anussarati, nevassa tasmiÑ samaye rÈgapariyuÔÔhitaÑ cittaÑ hoti, na dosapariyuÔÔhitaÑ cittaÑ hoti, na mohapariyuÔÔhitaÑ cittaÑ hoti, ujugatamevassa tasmiÑ samaye cittaÑ hoti, ujugatacitto kho pana mahÈnÈma ariyasÈvako labhati atthavedaÑ, labhati dhammavedaÑ, labhati dhamm|pasaÑhitaÑ pÈmojjaÑ, pamuditassa pÊti jÈyatÊ”ti-Èdi1.

CittÊkabhÈdibhÈvo vÈ ratanaÔÔho. VuttaÒhetaÑ–

“CittÊkataÑ mahagghaÒca, atulaÑ dullabhadassanaÑ. AnomasattaparibhogaÑ, ratanaÑ tena vuccatÊ”ti2.

CittÊkatabhÈvÈdayo ca anaÒÒasÈdhÈraÓÈ buddhÈdÊsuyeva labbhantÊti.

“PuÒÒÈbhisandanti puÒÒarÈsiÑ puÒÒappavattaÑ vÈ”ti mahÈgaÓÔhipade vuttaÑ. MajjhimagaÓÔhipade pana c|ÄagaÓÔhipade ca “puÒÒÈbhisandanti puÒÒÈbhinisaÑsan”tipi attho vutto. PuÒÒÈbhisandanti puÒÒanadiÑ, puÒÒappavÈhanti evaÑ panettha attho veditabbo. Avicchedena pavattiyamÈnaÒhi puÒÒaÑ abhisandanaÔÔhena “puÒÒÈbhisando”ti vuccati. Teneva sÈratthapakÈsiniyÈ saÑyuttanikÈyaÔÔhakathÈya3–

“CattÈrome bhikkhave puÒÒÈbhisandÈ kusalÈbhisandÈ sukhassÈhÈrÈ. Katame cattÈro? Idha bhikkhave ariyasÈvako buddhe aveccappasÈdena samannÈgato hoti

______________________________________________________________ 1. AÑ 3. 531 piÔÔhe. 2. DÊ-®Ôha 2. 35 piÔÔhe. 3. SaÑ-®Ôha 3. 319 piÔÔhe.


‘itipi so bhagavÈ -pa- Buddho bhagavÈ’ti, ayaÑ paÔhamo puÒÒÈbhisando kusalÈbhisando sukhassÈhÈro”ti1–

evamÈdikÈya pÈÄiyÈ atthaÑ dassento “puÒÒÈbhisandÈ kusalÈbhisandÈti puÒÒanadiyo kusalanadiyo”ti vuttaÑ. YaÑ pana gaÓÔhipade vuttaÑ “puÒÒÈbhisandanti puÒÒaphalan”ti, taÑ na sundaraÑ. Na hi ratanattayaÑ namassamÈno tasmiÑ khaÓe puÒÒaphalaÑ alattha, kintu anappakaÑ puÒÒarÈsiÑ tadÈ alabhi, tassa ca phalaÑ paralokabhÈgÊ2, diÔÔhadhamme tu antarÈyavighÈto tassa ca puÒÒassa ÈnisaÑsamattakaÑ, “tassÈnubhÈvena hatantarÈyo”ti ca vuttaÑ, na ca puÒÒaphale anuppanne tassÈnubhÈvena hatantarÈyabhÈvo na sijjhati, na cetaÑ tasmiÑyeva khaÓe diÔÔhadhammavedanÊyaÑ ahosi. TasmÈ tassa mahato puÒÒappavÈhassa ÈnubhÈvena hatantarÈyoti ayameva attho yujjati. AthÈpi paÓÈmakiriyÈya janitattÈ puÒÒameva puÒÒaphalanti tassÈdhippÈyo siyÈ, evaÑ sati yujjeyya. So ca puÒÒappavÈho na appamattako, atha kho mahantoyevÈti dassento Èha “vipulan”ti, mahantaÑ anappakanti vuttaÑ hoti. Alatthanti alabhiÑ, pÈpuÓinti attho.

TassÈnubhÈvenÈti tassa yathÈvuttassa puÒÒappavÈhassa ÈnubhÈvena balena. HatantarÈyoti taÑtaÑsampattiyÈ vibandhanavasena sattasantÈnassa antare vemajjhe eti ÈgacchatÊti antarÈyo, diÔÔhadhammikÈdi-anattho. PaÓÈmapayojane vuttavidhinÈ hato viddhasto antarÈyo upaddavo assÈti hatantarÈyo. Assa “vaÓÓayissaÑ vinayan”ti iminÈ sambandho, hatantarÈyo hutvÈ vinayaÑ vaÓÓayissanti vuttaÑ hoti. Etena tassa puÒÒappavÈhassa attano pasÈdasampattiyÈ ratanattayassa ca khettatÈvasampattiyÈ atthasaÑvaÓÓanÈya upaghÈtaka-upaddavÈnaÑ hanane samatthataÑ dÊpeti.

EvaÑ ratanattayassa nipaccakÈrakaraÓe payojanaÑ dassetvÈ idÈni yassa vinayapiÔakassa atthaÑ saÑvaÓÓetukÈmo, tassa tÈva bhagavato sÈsanassa m|lapatiÔÔhÈnabhÈvaÑ dassetvÈ tampi thomento Èha “yasmiÑ Ôhite”ti-Èdi. AÔÔhitassa susaÓÔhitassa bhagavato sÈsanaÑ ______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 341 piÔÔhe. 2. ParalokabhÈve (SÊ), paralokabhÈvi (SyÈ)

VinayapiÔaka 16

yasmiÑ Ôhite patiÔÔhitaÑ hotÊti yojetabbaÑ. Tattha yasminti yasmiÑ vinayapiÔake. ®hiteti pÈÄito ca atthato ca an|naÑ hutvÈ lajjÊpuggalesu pavattanaÔÔhena Ôhiteti attho. SÈsananti adhisÊla-adhicitta-adhipaÒÒÈsa~khÈtasikkhattayasa~gahitaÑ sÈsanaÑ. AÔÔhitassÈti kÈmasukhallikattakilamathÈnuyogasa~khÈte antadvaye aÔÔhitassÈti attho. “AppatiÔÔhaÑ khvÈhaÑ Èvuso anÈy|haÑ oghamatarin”ti1 hi vuttaÑ. AyaÒcattho tÊsupi sÊhaÄagaÓÔhipadesu vuttoyeva. GaÓÔhipade pana “aÔÔhitassÈti parinibbutassapi bhagavato”ti vuttaÑ.

PatiÔÔhitaÑ hotÊti tesuyeva lajjÊpuggalesu pavattanaÔÔhena patiÔÔhitaÑ hoti. SusaÓÔhitassÈti etthatÈva tÊsupi gaÓÔhipadesu idaÑ vuttaÑ “dvattiÑsamahÈpurisalakkhaÓa-asÊti-anubyaÒjanehi samannÈgamanavasena susaÓÔhÈnassÈti attho. Anena assa r|pakÈyasampattiÑ nidassetÊ”ti. GaÓÔhipade pana “yathÈÔhÈne patiÔÔhitehi lakkhaÓehi samannÈgatattÈ r|pakÈyena susaÓÔhito, kÈyava~kÈdirahitattÈ tÈdilakkhaÓasamannÈgatattÈ ca nÈmakÈyenapÊ”ti vuttaÑ. Kenaci pana “catubrahmavihÈravasena sattesu suÔÔhu sammÈ ca ÔhitassÈti atthavasena vÈ susaÓÔhitassa. SusaÓÔhitattÈ hesa kevalaÑ sattÈnaÑ dukkhaÑ apanetukÈmo hitaÑ upasaÑharitukÈmo sampattiyÈ ca pamudito apakkhapatito ca hutvÈ vinayaÑ deseti. TasmÈ imasmiÑ vinayasaÑvaÓÓanÈdhikÈre sÈruppÈya thutiyÈ thomento Èha ‘susaÓÔhitassÈ’ti” vatvÈ “gaÓÔhipadesu vuttattho adhippetÈdhikÈrÈnur|po na hotÊ”ti vuttaÑ. AyaÑ panettha amhÈkaÑ khanti–yathÈvuttakÈma-sukhallikÈdi-antadvaye aÔÔhitattÈyeva majjhimÈya paÔipadÈya sammÈ ÔhitattÈ susaÓÔhitassÈti evamattho gahetabboti. EvaÒhi sati ÈrambhÈnur|pathomanÈ katÈ hoti yathÈvutta-antadvayaÑ vivajjetvÈ majjhimÈya paÔipadÈya vinayapaÒÒattiyÈyeva yebhuyyena pakÈsanato.

Tanti pubbe “yasmin”ti aniyametvÈ vuttassa niyamavacanaÑ, tassa “vinayan”ti iminÈ sambandho. Asammissanti bhÈvanapuÑsakaniddeso, nikÈyantaraladdhÊhi asammissaÑ katvÈ anÈkulaÑ katvÈ vaÓÓayissanti vuttaÑ hoti. SikkhÈpadapaÒÒattiyÈ anur|passa kÈlamattassapi dhammasenÈpatisÈriputtattherasadisenapi duviÒÒeyyabhÈvato kevalaÑ buddhavisayaÑ vinayapiÔakaÑ ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 1 piÔÔhe.


attano balena vaÓÓayissÈmÊti vacanamattampi aÒÒehi vattumasakkuÓeyyattÈ “nissÈya pubbÈcariyÈnubhÈvan”ti Èha. PubbÈcariyÈnubhÈvo nÈma atthato pubbÈcariyehi saÑvaÓÓitÈ aÔÔhakathÈ, tatoyeva ca “pubbÈcariyÈnubhÈvo aÔÔhakathÈ”ti sabbattha gaÓÔhipadesu vuttaÑ. TasmÈ pubbÈcariyehi saÑvaÓÓitaÑ aÔÔhakathaÑ nissÈya vaÓÓayissaÑ, na attanoyeva balaÑ nissÈyÈti vuttaÑ hoti.

Atha “porÈÓaÔÔhakathÈsu vijjamÈnÈsu puna vinayasaÑvaÓÓanÈya kiÑ payojanan”ti yo vadeyya, tassa porÈÓaÔÔhakathÈya an|nabhÈvaÑ attano ca saÑvaÓÓanÈya payojanaÑ dassento “kÈmaÒcÈ”ti-ÈdimÈha. KÈmanti ekantena, yathicchakaÑ vÈ, sabbasoti vuttaÑ hoti, tassa “saÑvaÓÓito”ti iminÈ sambandho. KÈmaÑ saÑvaÓÓitoyeva, no na saÑvaÓÓitoti attho. Kehi pana so vinayo saÑvaÓÓitoti Èha “pubbÈcariyÈsabhehÊ”ti. MahÈkassapattherÈdayo pubbÈcariyÈ eva akampiyaÔÔhena uttamaÔÔhena ca ÈsabhÈ, tehi pubbÈcariyÈsabhehÊti vuttaÑ hoti. KÊdisÈ panete pubbÈcariyÈti Èha “ÒÈÓamb|”ti-Èdi. AggamaggaÒÈÓasa~khÈtena ambunÈ salilena niddhotÈni nissesato ÈyatiÑ anuppattidhammatÈpÈdanena dhotÈni vikkhÈlitÈni visodhitÈni rÈgÈdÊni tÊÓi malÈni kÈmÈsavÈdayo ca cattÈro ÈsavÈ yehi te ÒÈÓambuniddhotamalÈsavÈ, tehÊti attho. IminÈ ca na kevalaÑ etesu ÈcariyabhÈvoyeva, atha kho rÈgÈdimalarahitÈ khÊÓÈsavÈ visuddhasattÈ eteti dasseti.

KhÊÓÈsavabhÈvepi na ete sukkhavipassakÈ, atha kho evar|pehipi ÈnubhÈvehi samannÈgatÈti dassento Èha “visuddhavijjÈpaÔisambhidehÊ”ti. VisuddhÈ accantaparisuddhÈ vijjÈ catasso ca paÔisambhidÈ yesaÑ te visuddhavijjÈpaÔisambhidÈ, tehi. Ekadesena paÔisambhidaÑ appattÈnaÑ ariyÈnameva abhÈvato etehi adhigatapaÔisambhidÈ paÔutaraladdhappabhedÈti dassetuÑ visuddhaggahaÓaÑ kataÑ. VijjÈti tisso vijjÈ, aÔÔha vijjÈ vÈ. Tattha dibbacakkhuÒÈÓaÑ pubbenivÈsaÒÈÓaÑ ÈsavakkhayaÒÈÓaÒcÈti imÈ tisso vijjÈ. AÔÔha vijjÈ pana–

VinayapiÔaka 18

“VipassanÈÒÈÓamanomayiddhi, Iddhippabhedopi ca dibbasotaÑ. Parassa cetopariyÈyaÒÈÓaÑ, PubbenivÈsÈnugataÒca ÒÈÓaÑ. DibbaÒca cakkhÈsavasa~khayo ca, EtÈni ÒÈÓÈni idhaÔÔha vijjÈ”ti–

evaÑ vipassanÈÒÈÓamanomayiddhÊhi saddhiÑ pariggahitÈ1 cha abhiÒÒÈyeva. AtthapaÔisambhidÈ dhammapaÔisambhidÈ niruttipaÔisambhidÈ paÔibhÈnapaÔisambhidÈti catasso paÔisambhidÈ. Tattha sa~khepato hetuphale ÒÈÓaÑ atthapaÔisambhidÈ, hetumhi ÒÈÓaÑ dhammapaÔisambhidÈ, hetuhetuphalÈnur|paÑ vohÈresu ÒÈÓaÑ niruttipaÔisambhidÈ, idaÑ ÒÈÓaÑ imamatthaÑ jotayatÊti iminÈ ÈkÈrena heÔÔhÈ vuttesu tÊsu ÒÈÓesu pavattaÒÈÓaÑ paÔibhÈnapaÔisambhidÈ. EtÈsaÑ pana vitthÈrakathÈ atipapaÒcabhÈvato idha na vuccati. PaÔisambhidÈppattÈnaÑ saddhammesu chekabhÈvato Èha “saddhammasaÑvaÓÓanakovidehÊ”ti. “PaÔisambhidÈppattÈnampi dhammesu abhiyogavasena viseso hotÊti laddhapaÔisambhidÈsu sÈsisayataÑ dassetuÑ ÈhÈ”tipi vadanti. SaddhammasaÑvaÓÓanakovidehÊti piÔakattayasa~khÈtassa saddhammassa saÑvaÓÓane sabbaso atthappakÈsane kovidehi chekehi, kusalehÊti attho.

KilesajÈlaÑ parikkhÈrabÈhullaÑ vÈ saÑlikhati tanuÑ karotÊti sallekho. Idha pana khÊÓÈsavÈdhikÈrattÈ parikkhÈrabÈhullassa sallikhanavaseneva attho gahetabbo, tatoyeva ca gaÓÔhipade “sallekhiye parimitaparikkhÈra-vuttiyÈ”ti attho vutto. Sallekhassa bhÈvo sallekhiyaÑ, tasmiÑ sallekhiye, sallekhapaÔipattiyanti vuttaÑ hoti. Nosulabh|pamehÊti asulabh|pamehi sallekhapaÔipattiyÈ asukasadisÈti tesaÑ upamÈya anucchavikapuggalÈnaÑ dullabhattÈ natthi sulabhÈ upamÈ etesanti nosulabh|pamÈ. MahÈvihÈrassÈti cittalapabbata-abhayagirisesanikÈyadvayaÑ2 paÔikkhipati. Dhaj|pamehÊti rathassa saÒjÈnanahetukaÑ rathe baddhadhajaÑ viya ajÈnantÈnaÑ “asukehi ca asukehi ca therehi ______________________________________________________________ 1. PariggaÓitÈ (SÊ, SyÈ) 2. MahÈvihÈrassÈti sesanikÈyadvayaÑ (SÊ, SyÈ)


nivÈsito mahÈvihÈro nÈmÈ”ti evaÑ mahÈvihÈrassa saÒjÈnanahetuttÈ mahÈvihÈrassa dhaj|pamehi. SaÑvaÓÓitoti sammÈ an|naÑ katvÈ vaÓÓito. SaÑvaÓÓito ayaÑ vinayoti padacchedo kÈtabbo. Cittehi nayehÊti anekappabhedanayattÈ vicittehi nayehi. SambuddhavaranvayehÊti sabbaÒÒubuddhavaraÑ anugatehi, bhagavato adhippÈyÈnugatehi nayehÊti vuttaÑ hoti. Atha vÈ buddhavaraÑ anugatehi pubbÈcariyÈsabhehÊti sambandho kÈtabbo.

EvaÑ porÈÓaÔÔhakathÈya an|nabhÈvaÑ dassetvÈ idÈni attano saÑvaÓÓanÈya payojanavisesaÑ dassetuÑ “saÑvaÓÓanÈ”ti-ÈdimÈha. IdaÑ vuttaÑ hoti–kiÒcÈpi pubbÈcariyÈsabhehi yathÈvuttaguÓavisiÔÔhehi ayaÑ vinayo sabbaso vaÓÓito, tathÈpi tesaÑ esÈ saÑvaÓÓanÈ sÊhaÄadÊpavÈsÊnaÑ bhÈsÈya sa~khatattÈ racitattÈ dÊpantare bhikkhujanassa sÊhaÄadÊpato aÒÒadÊpavÈsino bhikkhugaÓassa kiÒci atthaÑ payojanaÑ yasmÈ nÈbhisambhuÓÈti na sampÈdeti na sÈdheti, tasmÈ imaÑ saÑvaÓÓanaÑ pÈÄinayÈnur|paÑ katvÈ buddhasirittherena ajjhiÔÔho idÈni samÈrabhissanti. Tattha saÑvaÓÓiyati attho etÈyÈti saÑvaÓÓanÈ, aÔÔhakathÈ. SÈ pana dhammasa~gÈhakattherehi paÔhamaÑ tÊÓi piÔakÈni sa~gÈyitvÈ tassa atthavaÓÓanÈnur|peneva vÈcanÈmaggaÑ ÈropitattÈ tisso sa~gÊtiyo ÈruÄhoyeva buddhavacanassa atthasaÑvaÓÓanÈbh|to kathÈmaggo. Soyeva ca mahÈmahindattherena tambapaÓÓidÊpaÑ Èbhato, pacchÈ tambapaÓÓiyehi1 mahÈtherehi nikÈyantaraladdhÊhi sa~karapariharaÓatthaÑ sÊhaÄabhÈsÈya Ôhapito. TenÈha “sÊhaÄadÊpakenÈ”ti-Èdi. SÊhassa lÈnato gahaÓato sÊhaÄo, sÊhakumÈro. TaÑvaÑsajÈtatÈya tambapaÓÓidÊpe khattiyÈnaÑ tesaÑ nivÈsatÈya tambapaÓÓidÊpassapi sÊhaÄabhÈvo veditabbo, tasmiÑ sÊhaÄadÊpe bh|tattÈ sÊhaÄadÊpakena vÈkyena vacanena, sÊhaÄabhÈsÈyÈti vuttaÑ hoti.

PÈÄinayÈnur|panti pÈÄinayassa an|r|paÑ katvÈ, mÈgadhabhÈsÈya parivattitvÈti2 vuttaÑ hoti. Ajjhesananti garuÔÔhÈniyaÑ payirupÈsitvÈ garutaraÑ payojanaÑ uddissa abhipatthanÈ ajjhesanÈ, taÑ ajjhesanaÑ, ÈyÈcananti attho. Tassa “samanussaranto”ti iminÈ sambandho. Kassa ______________________________________________________________ 1. TambapaÓÓidÊpehi (Ka) 2. ParivattetvÈti (SÊ, SyÈ)

VinayapiÔaka 20

ajjhesananti Èha “buddhasirivhayassa therassÈ”ti. BuddhasirÊti avhayo nÈmaÑ yassa soyaÑ buddhasirivhayo, tassa, itthannÈmassa therassa ajjhesanaÑ sammÈ Èdarena samanussaranto hadaye Ôhapentoti attho.

IdÈni attano saÑvaÓÓanÈya karaÓappakÈraÑ dassento “saÑvaÓÓanaÑ taÒcÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha taÒca idÈni vuccamÈnaÑ saÑvaÓÓanaÑ samÈrabhanto sakalÈyapi mahÈ-aÔÔhakathÈya idha gahetabbato mahÈ-aÔÔhakathaÑ tassÈ idÈni vuccamÈnÈya saÑvaÓÓanÈya sarÊraÑ katvÈ mahÈpaccariyaÑ yo vinicchayo vutto, tatheva kurundÊnÈmÈdÊsu vissutÈsu aÔÔhakathÈsu yo vinicchayo vutto, tatopi vinicchayato yuttamatthaÑ apariccajanto antogadhattheravÈdaÑ katvÈ saÑvaÓÓanaÑ samÈrabhissanti padatthasambandho veditabbo. Ettha ca attho kathiyati etÈyÈti atthakathÈ, sÈyeva aÔÔhakathÈ tthakÈrassa ÔÔhakÈraÑ katvÈ “dukkhassa pÊÄanaÔÔho”ti-ÈdÊsu1 viya. MahÈpaccariyanti ettha paccarÊti uÄumpaÑ vuccati, tasmiÑ nisÊditvÈ katattÈ tameva nÈmaÑ jÈtaÑ. KurundivallivihÈro nÈma atthi, tattha katattÈ kurundÊti nÈmaÑ jÈtanti vadanti. Œdisaddena andhakaÔÔhakathaÑ sa~khepaÔÔhakathaÒca sa~gaÓhÈti. VissutÈs|ti sabbattha patthaÔÈsu, pÈkaÔÈs|ti vuttaÑ hoti.

Yuttamatthanti ettha tÈva majjhimagaÓÔhipade c|ÄagaÓÔhipade ca idaÑ vuttaÑ “yuttamatthanti saÑvaÓÓetabbaÔÔhÈnassa yuttamatthaÑ, na pana tattha ayuttampi atthÊti vuttaÑ hotÊ”ti. MahÈgaÓÔhipade panettha na kiÒci vuttaÑ. Kenaci pana “mahÈ-aÔÔhakathÈnayena vinayayuttiyÈ vÈ yuttamatthan”ti vuttaÑ, taÑ yuttaÑ viya dissati mahÈpaccari-ÈdÊsupi katthaci ayuttassÈpi atthassa upari vibhÈvanato. “AÔÔhakathaÑyeva gahetvÈ saÑvaÓÓanaÑ karissÈmÊ”ti vutte aÔÔhakathÈsu vuttattheravÈdÈnaÑ bÈhirabhÈvo siyÈti tepi antokattukÈmo “antogadhatheravÈdan”ti Èha, theravÈdepi antokatvÈti vuttaÑ hoti. SaÑvaÓÓananti aparakÈlakiriyÈya kammaniddeso. Pubbe vuttaÑ tu “saÑvaÓÓanan”ti vacanaÑ tattheva “samÈrabhanto”ti pubbakÈlakiriyÈya kammabhÈvena yojetabbaÑ. SammÈti vattabbe gÈthÈbandhavasena rassabhÈvo katoti veditabbo. ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 20, 293 piÔÔhesu.


EvaÑ karaÓappakÈraÑ dassetvÈ idÈni sot|hi paÔipajjitabbavidhiÑ dassento “taÑ me”ti-ÈdimÈha. IdaÑ vuttaÑ hoti–idÈni vuccamÈnaÑ taÑ mama saÑvaÓÓanaÑ dhammapadÊpassa tathÈgatassa dhammaÑ sÈsanadhammaÑ pÈÄidhammaÑ vÈ sakkaccaÑ paÔimÈnayantÈ p|jentÈ thirehi sÊlakkhandhÈdÊhi samannÈgatattÈ therÈ, acirapabbajitattÈ navÈ, tesaÑ majjhe bhavattÈ majjhimÈ ca bhikkh| pasannacittÈ yathÈvuttanayena sappayojanattÈ upari vakkhamÈnavidhinÈ pamÈÓattÈ ca saddahitvÈ pÊtisomanassayuttacittÈ issÈpakatÈ ahutvÈ nisÈmentu suÓant|ti. Tattha dhammappadÊpassÈti dhammoyeva sattasantÈnesu mohandhakÈravidhamanato padÊpasadisattÈ padÊpo assÈti dhammapadÊpo, bhagavÈ. Tassa dhammapadÊpassa.

IdÈni attano saÑvaÓÓanÈya ÈgamavisuddhiÑ dassetvÈ pamÈÓabhÈvaÑ dassento “buddhenÈ”ti-ÈdimÈha. Yatheva buddhena yo dhammo ca vinayo ca vutto, so tassa buddhassa yehi puttehi dhammasenÈpati-ÈdÊhi tatheva ÒÈto, tesaÑ buddhaputtÈnaÑ matimaccajantÈ sÊhaÄaÔÔhakathÈcariyÈ yasmÈ pure aÔÔhakathÈ akaÑs|ti ayamettha sambandho. Tattha dhammoti suttÈbhidhamme sa~gaÓhÈti, vinayoti sakalaÑ vinayapiÔakaÑ. EttÈvatÈ ca sabbampi buddhavacanaÑ niddiÔÔhaÑ hoti. SakalaÒhi buddhavacanaÑ dhammavinayavasena duvidhaÑ hoti. Vuttoti pÈÄito ca atthato ca buddhena bhagavatÈ vutto. Na hi bhagavatÈ abyÈkataÑ nÈma tantipadaÑ atthi, sabbesaÑyeva attho kathito, tasmÈ sammÈsambuddheneva tiÓÓaÑ piÔakÈnaÑ atthavaÓÓanÈkkamopi bhÈsitoti daÔÔhabbaÑ. Tattha tattha bhagavatÈ pavattitÈ pakiÓÓakadesanÈyeva hi aÔÔhakathÈ. Tatheva ÒÈtoti yatheva buddhena vutto, tatheva ekapadampi ekakkharampi avinÈsetvÈ adhippÈyaÒca avikopetvÈ ÒÈto viditoti attho. TesaÑ matimaccajantÈti tesaÑ buddhaputtÈnaÑ adhippÈyaÑ apariccajantÈ. AÔÔhakathÈ akaÑs|ti aÔÔhakathÈyo akaÑsu. Katthaci “aÔÔhakathÈmakaÑs|”ti pÈÔho dissati, tatthÈpi soyevattho, ma-kÈro pana padasandhivasena Ègatoti daÔÔhabbo. “AÔÔhakathÈ”ti bahuvacananiddesena mahÈpaccariyÈdikaÑ sa~gaÓhÈti.

TasmÈti yasmÈ tesaÑ buddhaputtÈnaÑ adhippÈyaÑ avikopetvÈ pure aÔÔhakathÈ akaÑsu, tasmÈti attho. HÊti nipÈtamattaÑ

VinayapiÔaka 22

hetu-atthassa “tasmÈ”ti iminÈyeva pakÈsitattÈ. Yadi aÔÔhakathÈsu vuttaÑ sabbampi pamÈÓaÑ, evaÑ sati tattha pamÈdalekhÈpi pamÈÓaÑ siyÈti Èha “vajjayitvÈna pamÈdalekhan”ti. Tattha pamÈdalekhanti aparabhÈge potthakÈruÄhakÈle pamajjitvÈ likhanavasena pavattaÑ pamÈdapÈÔhaÑ. IdaÑ vuttaÑ hoti–pamÈdena satiÑ apaccupaÔÔhapetvÈ adinnÈdÈnassa pubbapayoge “saccepi alikepi dukkaÔan”ti vuttavacanasadisaÑ yaÑ likhitaÑ, taÑ vajjayitvÈ apanetvÈ sabbaÑ pamÈÓanti. Vakkhati hi tattha–

“MahÈ-aÔÔhakathÈyaÑ pana saccepi alikepi dukkaÔameva vuttaÑ, taÑ pamÈdalikhitanti veditabbaÑ. Na hi adinnÈdÈnassa pubbapayoge pÈcittiyaÔÔhÈne dukkaÔaÑ nÈma atthÊ”ti1.

KesaÑ pamÈÓanti Èha “sikkhÈsu sagÈravÈnaÑ idha paÓÉitÈnan”ti. IdhÈti imasmiÑ sÈsane. Puna “yasmÈ”ti vacanassa ko sambandhoti ce? Ettha tÈva mahÈgaÓÔhipade gaÓÔhipade ca na kiÒci vuttaÑ, majjhimagaÓÔhipade pana c|ÄagaÓÔhipade ca idaÑ vuttaÑ “yasmÈ pamÈÓaÑ, tasmÈ nisÈmentu pasannacittÈ”ti. Evamassa sambandho daÔÔhabbo2. YasmÈ aÔÔhakathÈsu vuttaÑ pamÈÓaÑ, tasmÈ idha vuttampi pamÈÓamevÈti pÈÔhasesaÑ katvÈ vajirabuddhitthero vadati. Tattha idhÈti imissÈ samantapÈsÈdikÈyÈti attho gahetabbo.

Tattha “yasmÈ”ti vacanassa paÔhamaÑ vuttasambandhavasena aÔÔhakathÈsu vuttaÑ sabbampi pamÈÓanti sÈdhitattÈ idÈni vuccamÈnÈpi saÑvaÓÓanÈ kevalaÑ vacanamatteneva bhinnÈ, atthato pana aÔÔhakathÈyevÈti dassetuÑ “tato ca bhÈsantaramevÈ”ti-ÈdimÈha. PacchÈ vuttasambandhavasena pana idha vuttampi kasmÈ pamÈÓanti ce? YasmÈ vacanamattaÑ ÔhapetvÈ esÈpi aÔÔhakathÈyeva, tasmÈ pamÈÓanti dassetuÑ “tato ca bhÈsantaramevÈ”ti-ÈdimÈha. EvamÈkulaÑ dubbiÒÒeyyasabhÈvaÒca katvÈ gaÓÔhipadesu sambandho dassito, anÈkulavacano ca bhadantabuddhaghosÈcariyo. Na hi so evamÈkulaÑ katvÈ vattumarahati, tasmÈ yathÈdhippetamatthamanÈkulaÑ suviÒÒeyyaÒca katvÈ yathÈÔhitassa sambandhavaseneva dassayissÈma. KathaÑ? YasmÈ aÔÔhakathÈsu vuttaÑ pamÈÓaÑ, tasmÈ sakkaccaÑ anusikkhitabbÈti evamettha sambandho daÔÔhabbo. Yadi nÈma aÔÔhakathÈsu vuttaÑ pamÈÓaÑ, ayaÑ ______________________________________________________________ 1. Vi-®Ôha 1. 270 piÔÔhe. 2. DaÔÔhabboti (SÊ, SyÈ)


pana idÈni vuccamÈnÈ kasmÈ sakkaccaÑ anusikkhitabbÈti Èha “tato ca bhÈsantarameva hitvÈ”ti-Èdi. IdaÑ vuttaÑ hoti–yasmÈ aÔÔhakathÈsu vuttaÑ pamÈÓaÑ, yasmÈ ca ayaÑ saÑvaÓÓanÈpi bhÈsantarapariccÈgÈdimattavisiÔÔhÈ, atthato pana abhinnÈva, tatoyeva ca pamÈÓabh|tÈ hessati, tasmÈ sakkaccaÑ ÈdaraÑ katvÈ anusikkhitabbÈti. TathÈ hi porÈÓaÔÔhakathÈnaÑ pamÈÓabhÈvo, imissÈ ca saÑvaÓÓanÈya bhÈsantarapariccÈgÈdimattavisiÔÔhÈya atthato tato abhinnabhÈvoti ubhayampetaÑ sakkaccaÑ anusikkhitabbabhÈvahet|ti daÔÔhabbaÑ. Na hi kevalaÑ porÈÓaÔÔhakathÈnaÑ satipi pamÈÓabhÈve ayaÑ saÑvaÓÓanÈ tato bhinnÈ atthato aÒÒÈyeva ca sakkaccaÑ anusikkhitabbÈti vattumarahati, nÈpi imissÈ saÑvaÓÓanÈya tato abhinnabhÈvepi porÈÓaÔÔhakathÈnaÑ asati pamÈÓabhÈve ayaÑ saÑvaÓÓanÈ sakkaccaÑ anusikkhitabbÈti vattuÑ yuttar|pÈ hoti, tasmÈ yathÈvuttanayena ubhayampetaÑ sakkaccaÑ anusikkhitabbabhÈvahet|ti daÔÔhabbaÑ.

Tatoti aÔÔhakathÈto. BhÈsantarameva hitvÈti kaÒcukasadisaÑ sÊhaÄabhÈsaÑ apanetvÈ. VitthÈramaggaÒca samÈsayitvÈti porÈÓaÔÔhakathÈsu upari vuccamÈnampi ÈnetvÈ tattha tattha papaÒcitaÑ “Òatticatutthena kammena akuppena ÔhÈnÈrahena upasampannoti bhikkh|”ti1 ettha apalokanÈdÊnaÑ catunnampi kammÈnaÑ vitthÈrakathÈ viya tÈdisaÑ vitthÈramaggaÑ sa~khipitvÈ vaÓÓayissÈmÈti adhippÈyo. TathÈ hi vakkhati–

“Ettha ca ÒatticatutthakammaÑ ekameva ÈgataÑ, imasmiÑ pana ÔhÈne ÔhatvÈ cattÈri sanghakammÈni nÊharitvÈ vitthÈrato kathetabbÈnÊti sabba-aÔÔhakathÈsu vuttaÑ, tÈni ca ‘apalokanakammaÑ ÒattikammaÑ ÒattidutiyakammaÑ Òatticatutthakamman’ti paÔipÈÔiyÈ ÔhapetvÈ vitthÈrena khandhakato parivÈrÈvasÈne kammavibha~gato ca pÈÄiÑ ÈharitvÈ kathitÈni. TÈni mayaÑ parivÈrÈvasÈne kammavibha~geyeva vaÓÓayissÈma. EvaÒhi sati paÔhamapÈrÈjikavaÓÓanÈ ca na bhÈriyÈ bhavissati, yathÈÔhitÈya ca pÈÄiyÈ vaÓÓanÈ suviÒÒeyyÈ bhavissati, tÈni ca ÔhÈnÈni asuÒÒÈni bhavissanti, tasmÈ anupadavaÓÓanameva karomÈ”ti2.

______________________________________________________________ 1. Vi 1. 28 piÔÔhe. 2. Vi-®Ôha 1. 207 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 24

VinicchayaÑ sabbamasesayitvÈti taÑtaÑaÔÔhakathÈsu vuttaÑ sabbampi vinicchayaÑ asesayitvÈ sesaÑ akatvÈ, kiÒcimattampi apariccajitvÈti vuttaÑ hoti. VaÓÓituÑ yuttar|paÑ hutvÈ anukkamena ÈgataÑ pÈÄiÑ apariccajitvÈ saÑvaÓÓanato sÊhaÄaÔÔhakathÈsu ayuttaÔÔhÈne vaÓÓitaÑ yathÈÔhÈneyeva saÑvaÓÓanato ca vuttaÑ “tantikkamaÑ kiÒci avokkamitvÈ”ti, kiÒci pÈÄikkamaÑ anatikkamitvÈ anukkameneva vaÓÓayissÈmÈti adhippÈyo.

SuttantikÈnaÑ vacanÈnamatthanti suttantapÈÄiyaÑ ÈgatÈnampi vacanÈnamatthaÑ. SÊhaÄaÔÔhakathÈsu “suttantikÈnaÑ bhÈro”ti vatvÈ avuttÈnampi veraÒjakaÓÉÈdÊsu jhÈnakathÈ-ÈnÈpÈnassatisamÈdhi-ÈdÊnaÑ suttantavacanÈnamatthaÑ taÑtaÑsuttÈnur|paÑ sabbaso paridÊpayissÈmÊti adhippÈyo. HessatÊti bhavissati, kariyissatÊti vÈ attho. Ettha ca paÔhamasmiÑ atthavikappe bhÈsantarapariccÈgÈdikaÑ catubbidhaÑ kiccaÑ nipphÈdetvÈ suttantikÈnaÑ vacanÈnamatthaÑ paridÊpayantÊ ayaÑ vaÓÓanÈ bhavissatÊti vaÓÓanÈya vasena samÈnakattukatÈ veditabbÈ. PacchimasmiÑ atthavikappe pana heÔÔhÈvuttabhÈsantarapariccÈgÈdiÑ katvÈ suttantikÈnaÑ vacanÈnamatthaÑ paridÊpayantÊ ayaÑ vaÓÓanÈ amhehi kariyissatÊti evaÑ Ècariyavasena samÈnakattukatÈ veditabbÈ. VaÓÓanÈpÊti ettha apisaddaÑ gahetvÈ “tasmÈpi sakkaccaÑ anusikkhitabbÈti yojetabban”ti c|ÄagaÓÔhipade vuttaÑ. Tattha pubbe vuttappayojanavisesaÑ pamÈÓabhÈvaÒca sampiÓÉetÊti adhippÈyo. MajjhimagaÓÔhipade pana “tasmÈ sakkaccaÑ anusikkhitabbÈpÊ”ti sambandho vutto. Ettha pana na kevalaÑ ayaÑ vaÓÓanÈ hessati, atha kho anusikkhitabbÈpÊti imamatthaÑ sampiÓÉetÊti adhippÈyo. EtthÈpi yathÈÔhitavaseneva apisaddassa attho gahetabboti amhÈkaÑ khanti. IdaÑ vuttaÑ hoti–yasmÈ aÔÔhakathÈsu vuttaÑ pamÈÓaÑ, yasmÈ ca ayaÑ vaÓÓanÈpi tato abhinnattÈ pamÈÓabh|tÈyeva hessati, tasmÈ sakkaccaÑ anusikkhitabbÈti.

GanthÈrambhakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

BÈhiranidÈnakathÈ IdÈni “taÑ vaÓÓayissaÑ vinayan”ti paÔiÒÒÈtattÈ yathÈpaÔiÒÒÈtavinayasaÑvaÓÓanaÑ kattukÈmo saÑvaravinayapahÈnavinayÈdivasena vinayassa bahuvidhattÈ idha saÑvaÓÓetabbabhÈvena adhippeto tÈva vinayo vavatthapetabboti dassento Èha “tatthÈ”ti-Èdi. Tattha tatthÈti tÈsu gÈthÈsu. TÈva-saddo paÔhamanti imasmiÑ atthe daÔÔhabbo. Tena paÔhamaÑ vinayaÑ vavatthapetvÈ pacchÈ tassa vaÓÓanaÑ karissÈmÊti dÊpeti. Vavatthapetabboti niyametabbo. TenetaÑ vuccatÊti yasmÈ vavatthapetabbo, tena hetunÈ etaÑ “vinayo nÈmÈ”ti-ÈdikaÑ niyÈmakavacanaÑ vuccatÊti attho. AssÈti vinayassa. MÈtikÈti uddeso. So hi niddesapadÈnaÑ jananÊÔhÈne ÔhitattÈ mÈtÈ viyÈti mÈtikÈti vuccati.

IdÈni vaÓÓetabbamatthaÑ mÈtikaÑ ÔhapetvÈ dassento Èha “vuttaÑ yenÈ”ti-Èdi. IdaÑ vuttaÑ hoti–etaÑ “tena samayena buddho bhagavÈ veraÒjÈyaÑ viharatÊ”ti-ÈdinidÈnavacanapaÔimaÓÉitaÑ vinayapiÔakaÑ yena puggalena vuttaÑ, yasmiÑ kÈle vuttaÑ, yasmÈ kÈraÓÈ vuttaÑ, yena dhÈritaÑ, yena ca ÈbhataÑ, yesu patiÔÔhitaÑ, etaÑ yathÈvuttavidhÈnaÑ vatvÈ tato “tena samayenÈ”ti-ÈdipÈÔhassa atthaÑ anekappakÈrato dassayanto vinayassa atthavaÓÓanaÑ karissÈmÊti. Ettha ca “vuttaÑ yena yadÈ yasmÈ”ti idaÑ vacanaÑ “tena samayena buddho bhagavÈ”ti-ÈdinidÈnavacanamattaÑ apekkhitvÈ vattukÈmopi visuÑ avatvÈ “nidÈnena ÈdikalyÈÓaÑ, ‘idamavocÈ’ti nigamanena pariyosÈnakalyÈÓan”ti ca vacanato nidÈnanigamanÈnipi satthudesanÈya anuvidhÈnattÈ tadantogadhÈnevÈti nidÈnassapi vinayapÈÄiyaÑyeva antogadhattÈ “vuttaÑ yena yadÈ yasmÈ”ti idampi vinayapiÔakasambandhaÑyeva katvÈ mÈtikaÑ Ôhapeti. MÈtikÈya hi “etan”ti vuttaÑ vinayapiÔakaÑyeva sÈmaÒÒato sabbattha sambandhamupagacchati.

IdÈni pana taÑ visuÑ nÊharitvÈ dassento “tattha vuttaÑ yenÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha tatthÈti tesu mÈtikÈpadesu. Atha kasmÈ idameva vacanaÑ sandhÈya vuttanti Èha “idaÒhÊ”ti-Èdi. Idanti “tena samayena buddho

VinayapiÔaka 26

bhagavÈ”ti-ÈdivacanaÑ. Hi-saddo yasmÈti atthe daÔÔhabbo, yasmÈ buddhassa bhagavato attapaccakkhavacanaÑ na hoti, tasmÈti vuttaÑ hoti. AttapaccakkhavacanaÑ na hotÊti attano1 paccakkhaÑ katvÈ vuttavacanaÑ na hoti, bhagavatÈ vuttavacanaÑ na hotÊti adhippÈyo. “AttapaccakkhavacanaÑ na hotÊti Èhacca bhÈsitaÑ na hotÊti adhippÈyo”ti kenaci vuttaÑ. GaÓÔhipade pana “attapaccakkhavacanaÑ na hotÊti attano dharamÈnakÈle vuttavacanaÑ na hotÊ”ti likhitaÑ. Tadubhayampi atthato samÈnameva. IdÈni paÒhakaraÓaÑ vatvÈ anukkamena yathÈvuttapaÒhavissajjanaÑ karonto “ÈyasmatÈ”ti-ÈdimÈha. IminÈ puggalaÑ niyameti, “taÒcÈ”ti-ÈdinÈ kÈlaÑ niyameti. TaÒca upÈlittherena vuttavacanaÑ kÈlato paÔhamamahÈsa~gÊtikÈle vuttanti attho.

PaÔhamamahÈsa~gÊtikathÈvaÓÓanÈ

IdÈni taÑ paÔhamamahÈsa~gÊtiÑ dassetukÈmo tassÈ tanti-ÈruÄhÈya idha vacane kÈraÓaÑ dassento “paÔhamamahÈsa~gÊti nÈma cesÈ -pa- veditabbÈ”ti Èha. PaÔhamamahÈsa~gÊti nÈma cesÈti ca-saddo Êdisesu ÔhÈnesu vattabbasampiÓÉanattho, taÒca paÔhamamahÈsa~gÊtikÈle vuttaÑ, esÈ ca paÔhamamahÈsa~gÊti evaÑ veditabbÈti vuttaÑ hoti. UpaÒÒÈsattho vÈ ca-saddo. UpaÒÒÈsoti ca vÈkyÈrambho vuccati. EsÈ hi ganthakÈrÈnaÑ pakati, yadidaÑ kiÒci vatvÈ puna paraÑ vattumÈrabhantÈnaÑ casaddappayogo. YaÑ pana kenaci vuttaÑ “paÔhamamahÈsa~gÊti nÈma cÈti ettha ca-saddo atirekattho, tena aÒÒÈpi atthÊti dÊpetÊ”ti. Tadeva tassa ganthakkame akovidataÑ dasseti. Na hettha casaddena atirekattho viÒÒÈyati. Yadi cettha etadatthoyeva ca-kÈro adhippeto siyÈ, evaÑ sati na kattabboyeva paÔhamasaddeneva aÒÒÈsaÑ dutiyÈdisa~gÊtÊnampi atthibhÈvassa dÊpitattÈ. DutiyÈdiÑ upÈdÈya hi paÔhamasaddappayogo dÊghÈdiÑ upÈdÈya rassÈdisaddappayogo viya. YathÈpaccayaÑ tattha tattha desitattÈ paÒÒattattÈ ca vippakiÓÓÈnaÑ dhammavinayÈnaÑ sa~gahetvÈ gÈyanaÑ kathanaÑ sa~gÊti. Etena taÑtaÑsikkhÈpadÈnaÑ suttÈnaÒca ÈdipariyosÈnesu antarantarÈ ca sambandhavasena ÔhapitaÑ ______________________________________________________________ 1. AttanÈ (SyÈ)


sa~gÊtikÈravacanaÑ sa~gahitaÑ hoti. MahÈvisayattÈ p|janÊyattÈ ca mahatÊ sa~gÊti mahÈsa~gÊti, paÔhamÈ mahÈsa~gÊti paÔhamamahÈsa~gÊti. NidÈnakosallatthanti nidadÈti desanaÑ desakÈlÈdivasena aviditaÑ viditaÑ katvÈ nidassetÊti nidÈnaÑ, tattha kosallaÑ nidÈnakosallaÑ, tadatthanti attho.

SattÈnaÑ dassanÈnuttariyasaraÓÈdipaÔilÈbhahetubh|tÈsu vijjamÈnÈsupi aÒÒÈsu bhagavato kiriyÈsu “buddho bodheyyan”ti paÔiÒÒÈya anulomanato veneyyÈnaÑ maggaphaluppattihetubh|tÈ kiriyÈ nippariyÈyena buddhakiccanti Èha “dhammacakkappavattanaÒhi ÈdiÑ katvÈ”ti. Tattha saddhindriyÈdidhammoyeva pavattanaÔÔhena cakkanti dhammacakkaÑ. Atha vÈ cakkanti ÈÓÈ, dhammato anapetattÈ dhammaÒca taÑ cakkaÒcÈti dhammacakkaÑ, dhammena ÒÈyena cakkantipi dhammacakkaÑ. YathÈha–

“DhammaÒca pavatteti cakkaÒcÈti dhammacakkaÑ, cakkaÒca pavatteti dhammaÒcÈti dhammacakkaÑ, dhammena pavattetÊti dhammacakkaÑ, dhammacariyÈya pavattetÊti dhammacakkan”ti-Èdi1.

Katabuddhakicceti kataÑ pariniÔÔhÈpitaÑ buddhakiccaÑ yena, tasmiÑ katabuddhakicce bhagavati lokanÈtheti sambandho. Etena buddhakattabbassa kassacipi asesitabhÈvaÑ dasseti. Tatoyeva hi so bhagavÈ parinibbutoti. Nanu ca sÈvakehi vinÊtÈpi vineyyÈ bhagavatÈyeva vinÊtÈ honti, tathÈ hi sÈvakabhÈsitaÑ suttaÑ buddhavacananti vuccati, sÈvakavineyyÈ ca na tÈva vinÊtÈti? NÈyaÑ doso tesaÑ vinayan|pÈyassa sÈvakesu ÔhapitattÈ. TenevÈha–

“Na tÈvÈhaÑ pÈpima parinibbÈyissÈmi, yÈva na bhikkh| viyattÈ vinÊtÈ visÈradÈ bahussutÈ ÈgatÈgamÈ dhammadharÈ vinayadharÈ mÈtikÈdharÈ uppannaÑ parappavÈdaÑ sahadhammena suniggahitaÑ niggahetvÈ sappÈÔihÈriyaÑ dhammaÑ desessantÊ”ti-Èdi2.

“KusinÈrÈyan”ti-ÈdinÈ bhagavato parinibbutadesakÈlavisesadassanaÑ, “aparinibbuto bhagavÈ”ti gÈhassa micchÈbhÈvadassanatthaÑ ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 343 piÔÔhe. 2. DÊ 2. 87 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 28

loke jÈtasaÑvaÉÉhabhÈvadassanatthaÒca. TathÈ hi manussabhÈvassa supÈkaÔakaraÓatthaÑ mahÈbodhisattÈ carimabhave dÈrapariggahÈdÊnipi karontÊti. KusinÈrÈyanti evaÑnÈmake nagare. SamÊpatthe cetaÑ bhummavacanaÑ. Upavattane mallÈnaÑ sÈlavaneti tassa nagarassa upavattanabh|taÑ mallarÈj|naÑ sÈlavanuyyÈnaÑ dasseti. Tattha nagaraÑ pavisitukÈmÈ uyyÈnato upecca vattanti gacchanti etenÈti upavattananti sÈlavanaÑ vuccati. YathÈ hi anurÈdhapurassa th|pÈrÈmo dakkhiÓapacchimadisÈyaÑ, evaÑ taÑ uyyÈnaÑ kusinÈrÈya dakkhiÓapacchimadisÈya hoti. YathÈ ca th|pÈrÈmato dakkhiÓadvÈrena nagaraÑ pavisanamaggo pÈcÊnamukho gantvÈ uttarena nivattati, evaÑ uyyÈnato sÈlapanti pÈcÊnamukhÈ gantvÈ uttarena nivattÈ, tasmÈ taÑ “upavattanan”ti vuccati. YamakasÈlÈnamantareti yamakasÈlÈnaÑ vemajjhe. Tattha kira bhagavato paÒÒattassa parinibbÈnamaÒcassa ekÈ sÈlapanti sÊsabhÈge hoti, ekÈ pÈdabhÈge, tatrÈpi eko taruÓasÈlo sÊsabhÈgassa Èsanno hoti, eko pÈdabhÈgassa, tasmÈ “yamakasÈlÈnamantare”ti vuttaÑ. Api ca “yamakasÈlÈ nÈma m|lakkhandhaviÔapapattehi aÒÒamaÒÒaÑ saÑsibbetvÈ ÔhitasÈlÈ”tipi mahÈ-aÔÔhakathÈyaÑ vuttaÑ.

AnupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈti upÈdÊyate kammakilesehÊti upÈdi, vipÈkakkhandhÈ kaÔattÈ ca r|paÑ. So pana upÈdi kilesÈbhisa~khÈramÈranimmathanena nibbÈnappattiyaÑ anossaÔÔho, idha khandhamaccumÈranimmathanena ossaÔÔho nisesitoti ayaÑ anupÈdisesÈ nibbÈnadhÈtu natthi etissÈ upÈdisesoti katvÈ. NibbÈnadhÈt|ti cettha nibbutimattaÑ adhippetaÑ, itthambh|talakkhaÓe cÈyaÑ karaÓaniddeso. ParinibbÈneti parinibbÈnaÔÔhÈne, nimittatthe vÈ bhummavacanaÑ, parinibbÈnahetusannipatitÈnanti attho. SaÑghassa thero saÑghatthero. So pana saÑgho kiÑparimÈÓoti Èha “sattannaÑ bhikkhusatasahassÈnan”ti. NiccasÈpekkhattÈ hi Êdisesu samÈso hotiyeva yathÈ “devadattassa garukulan”ti. SattannaÑ bhikkhusatasahassÈnanti ca saÑghattherÈnaÑyeva sattannaÑ bhikkhusatasahassÈnaÑ. TadÈ hi “sannipatitÈ bhikkh| ettakÈ”ti pamÈÓarahitÈ. TathÈ hi veÄuvagÈme vedanÈvikkhambhanato paÔÔhÈya “na cirena bhagavÈ parinibbÈyissatÊ”ti sutvÈ tato tato Ègatesu bhikkh|su ekabhikkhupi pakkanto nÈma natthi, tasmÈ gaÓanaÑ vÊtivatto saÑgho ahosi.


ŒyasmÈ mahÈkassapo dhammavinayasa~gÈyanatthaÑ bhikkh|naÑ ussÈhaÑ janesÊti sambandho.

Tattha mahÈkassapoti mahantehi sÊlakkhandhÈdÊhi samannÈgatattÈ mahanto kassapoti mahÈkassapo, apica kumÈrakassapattheraÑ upÈdÈya ayaÑ mahÈthero “mahÈkassapo”ti vuccati. Atha kimatthaÑ ÈyasmÈ mahÈkassapo dhammavinayasa~gÈyanatthaÑ ussÈhaÑ janesÊti Èha “sattÈhaparinibbute”ti-Èdi. Satta ahÈni samÈhaÔÈni sattÈhaÑ, sattÈhaÑ parinibbutassa assÈti sattÈhaparinibbuto, bhagavÈ, tasmiÑ sattÈhaparinibbute bhagavati, bhagavato parinibbÈnadivasato paÔÔhÈya sattÈhe vÊtivatteti vuttaÑ hoti. Subhaddena vuÉÉhapabbajitena vuttavacanaÑ samanussarantoti sambandho. Tattha subhaddoti tassa nÈmaÑ, vuÉÉhakÈle pana pabbajitattÈ vuÉÉhapabbajitoti vuccati. “AlaÑ Èvuso”ti-ÈdinÈ tena vuttavacanaÑ nidasseti. So hi sattÈhaparinibbute bhagavati ÈyasmatÈ mahÈkassapattherena saddhiÑ pÈvÈya kusinÈraÑ addhÈnamaggappaÔipannesu paÒcamattesu bhikkhusatesu avÊtarÈge bhikkh| antarÈmagge diÔÔha-ÈjÊvakassa santikÈ bhagavato parinibbÈnaÑ sutvÈ pattacÊvarÈni chaÉÉetvÈ bÈhÈ paggayha nÈnappakÈraÑ paridevante disvÈ evamÈha.

KasmÈ pana so evamÈha? Bhagavati ÈghÈtena. AyaÑ kira so khandhake1 Ègate ÈtumÈvatthusmiÑ nahÈpitapubbako vuÉÉhapabbajito bhagavati kusinÈrato nikkhapitvÈ aÉÉhateÄasehi bhikkhusatehi saddhiÑ ÈtumaÑ gacchante “bhagavÈ ÈgacchatÊ”ti sutvÈ ÈgatakÈle “yÈgudÈnaÑ karissÈmÊ”ti sÈmaÓerabh|miyaÑ Ôhite dve putte etadavoca “bhagavÈ kira tÈtÈ ÈtumaÑ Ègacchati mahatÈ bhikkhusaÑghena saddhiÑ aÉÉhateÄasehi bhikkhusatehi, gacchatha tumhe tÈtÈ khurabhaÓÉaÑ ÈdÈya nÈÄiyÈvÈpakena anugharakaÑ anugharakaÑ ÈhiÓÉatha, loÓampi telampi taÓÉulampi khÈdanÊyampi saÑharatha, bhagavato Ègatassa yÈgudÈnaÑ karissÈmÊ”ti. Te tathÈ akaÑsu. Atha bhagavati ÈtumaÑ ÈgantvÈ bhusÈgÈrakaÑ paviÔÔhe subhaddo sÈyanhasamayaÑ gÈmadvÈraÑ gantvÈ manusse ÈmantetvÈ “hatthakammamattaÑ me dethÈ”ti hatthakammaÑ yÈcitvÈ “kiÑ ______________________________________________________________ 1. Vi 3. 347 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 30

bhante karomÈ”ti vutte “idaÒcidaÒca gaÓhathÈ”ti sabb|pakaraÓÈni gÈhÈpetvÈ vihÈre uddhanÈni kÈretvÈ ekaÑ kÈÄakaÑ kÈsÈvaÑ nivÈsetvÈ tÈdisameva pÈrupitvÈ “idaÑ karotha, idaÑ karothÈ”ti sabbarattiÑ vicÈrento satasahassaÑ vissajjetvÈ bhojjayÈguÒca madhugoÄakaÒca paÔiyÈdÈpesi. BhojjayÈgu nÈma bhuÒjitvÈ pÈtabbayÈgu, tattha sappimadhuphÈÓitamacchamaÑsapupphaphalarasÈdi yaÑ kiÒci khÈdanÊyaÑ nÈma atthi, taÑ sabbaÑ pavisati, kÊÄitukÈmÈnaÑ sÊsamakkhanayoggÈ hoti sugandhagandhÈ.

Atha bhagavÈ kÈlasseva sarÊrapaÔijagganaÑ katvÈ bhikkhusaÑghaparivuto piÓÉÈya carituÑ ÈtumÈbhimukho pÈyÈsi. ManussÈ tassa ÈrocesuÑ “bhagavÈpiÓÉÈya gÈmaÑ pavisati, tayÈ kassa yÈgu paÔiyÈditÈ”ti. So yathÈnivatthapÈruteheva tehi kÈÄakakÈsÈvehi ekena hatthena dabbiÒca kaÔacchuÒca gahetvÈ brÈhmÈ viya dakkhiÓajÈÓumaÓÉalaÑ bh|miyaÑ patiÔÔhÈpetvÈ vanditvÈ “paÔiggaÓhatu me bhante bhagavÈ yÈgun”ti Èha. Tato “jÈnantÈpi tathÈgatÈ pucchantÊ”ti khandhake1 Ègatanayena bhagavÈ pucchitvÈ ca sutvÈ ca taÑ vuÉÉhapabbajitaÑ vigarahitvÈ tasmiÑ vatthusmiÑ akappiyasamÈdÈpanasikkhÈpadaÑ khurabhaÓÉapariharaÓasikkhÈpadaÒcÈti dve sikkhÈpadÈni paÒÒapetvÈ “bhikkhave anekakappakoÔiyo bhojanaÑ pariyesanteheva vÊtinÈmitÈ, idaÑ pana tumhÈkaÑ akappiyaÑ, adhammena uppannabhojanaÑ imaÑ paribhuÒjitvÈ anekÈni attabhÈvasahassÈni apÈyesveva nibbattissanti, apetha mÈ gaÓhathÈ”ti bhikkhÈcÈrÈbhimukho agamÈsi, ekabhikkhunÈpi na kiÒci gahitaÑ.

Subhaddo anattamano hutvÈ “ayaÑ ‘sabbaÑ jÈnÈmÊ’ti ÈhiÓÉati, sace na gahetukÈmo pesetvÈ ÈrocetabbaÑ assa, pakkÈhÈro nÈma sabbaciraÑ tiÔÔhanto sattÈhamattaÑ tiÔÔheyya, idaÒca mama yÈvajÊvaÑ pariyattaÑ assa, sabbaÑ kena nÈsitaÑ, ahitakÈmo ayaÑ mayhan”ti bhagavati ÈghÈtaÑ bandhitvÈ dasabale dharamÈne kiÒci vattuÑ nÈsakkhi. EvaÑ kirassa ahosi “ayaÑ uccakulÈ pabbajito mahÈpuriso, sace kiÒci vakkhÈmi, mamaÑyeva santajjessatÊ”ti. SvÈyaÑ ajja mahÈkassapattherena saddhiÑ Ègacchanto “parinibbuto bhagavÈ”ti sutvÈ ______________________________________________________________ 1. Vi 3. 347 piÔÔhe.


laddhassÈso viya haÔÔhatuÔÔho evamÈha. Thero pana taÑ sutvÈ hadaye pahÈraÑ viya matthake patitasukkÈsaniÑ viya maÒÒi, dhammasaÑvego cassa uppajji “sattÈhamattaparinibbuto bhagavÈ, ajjÈpissa suvaÓÓavaÓÓaÑ sarÊraÑ dharatiyeva, dukkhena bhagavatÈ ÈrÈdhitasÈsane nÈma evaÑ lahuÑ mahantaÑ pÈpakasaÔaÑ kaÓÔako1 uppanno, alaÑ kho panesa pÈpo vaÉÉhamÈno aÒÒepi evar|pe sahÈye labhitvÈ sÈsanaÑ osakkÈpetun”ti.

Tato thero cintesi “sace kho panÈhaÑ imaÑ mahallakaÑ idheva pilotikaÑ nivÈsetvÈ chÈrikÈya okirÈpetvÈ nÊharÈpessÈmi, manussÈ ‘samaÓassa gotamassa sarÊre dharamÈneyeva sÈvakÈ vivadantÊ’ti amhÈkaÑ dosaÑ dassessanti, adhivÈsemi tÈva. BhagavatÈ hi desitadhammo asa~gahitapuppharÈsisadiso, tattha yathÈ vÈtena pahaÔapupphÈni yato vÈ tato vÈ gacchanti, evameva evar|pÈnaÑ vasena gacchante gacchante kÈle vinaye ekaÑ dve sikkhÈpadÈni nassissanti vinassissanti, sutte eko dve paÒhavÈrÈ nassissanti, abhidhamme ekaÑ dve bh|mantarÈni nassissanti, evaÑ anukkamena m|le naÔÔhe pisÈcasadisÈ bhavissÈma, tasmÈ dhammavinayasa~gahaÑ karissÈmi, evaÑ sati daÄhasuttena sa~gahitapupphÈni viya ayaÑ dhammavinayo niccalo bhavissati. EtadatthaÒhi bhagavÈ mayhaÑ tÊÓi gÈvutÈni paccuggamanaÑ akÈsi, tÊhi ovÈdehi upasampadaÑ akÈsi, kÈyato cÊvaraparivattanaÑ akÈsi, ÈkÈse pÈÓiÑ cÈletvÈ candopamapaÔipadaÑ kathento maÒÒeva sakkhiÑ katvÈ kathesi, tikkhattuÑ sakalasÈsanaratanaÑ paÔicchÈpesi, mÈdise bhikkhumhi tiÔÔhamÈne ayaÑ pÈpo sÈsane vaÉÉhiÑ mÈ alatthu, yÈva adhammo na dippati, dhammo na paÔibÈhÊyati, avinayo na dippati, vinayo na paÔibÈhÊyati, adhammavÈdino na balavanto honti, dhammavÈdino na dubbalÈ honti, avinayavÈdino na balavanto honti, vinayavÈdino na dubbalÈ honti, tÈva dhammaÒca vinayaÒca sa~gÈyissÈmi, tato bhikkh| attano attano pahonakaÑ gahetvÈ kappiyÈkappiye kathessanti, athÈyaÑ pÈpo sayameva niggahaÑ pÈpuÓissati, puna sÊsaÑ ukkhipituÑ na sakkhissati, sÈsanaÑ iddhaÒceva phÊtaÒca bhavissatÊ”ti. CintetvÈ so “evaÑ nÈma mayhaÑ cittaÑ uppannan”ti kassaci ______________________________________________________________ 1. PÈpakasaÔakaÓÔako (SÊ)

VinayapiÔaka 32

anÈrocetvÈ bhikkhusaÑghaÑ samassÈsetvÈ atha pacchÈ dhÈtubhÈjanadivase dhammavinayasa~gÈyanatthaÑ bhikkh|naÑ ussÈhaÑ janesi. Tena vuttaÑ “ÈyasmÈ mahÈkassapo sattÈhaparinibbute -pa- dhammavinayasa~gÈyanatthaÑ bhikkh|naÑ ussÈhaÑ janesÊ”ti.

Tattha alanti paÔikkhepavacanaÑ. Œvusoti paridevante bhikkh| Èlapati. MÈ socitthÈti citte uppannabalavasokena mÈ socittha. MÈparidevitthÈti vÈcÈya mÈ paridevittha “paridevanaÑ vilÈpo”ti vacanato. IdÈni asocanÈdÊsu kÈraÓaÑ dassento “sumuttÈ mayan”ti-ÈdimÈha. Tena mahÈsamaÓenÈti nissakke karaÓavacanaÑ, tato mahÈsamaÓato suÔÔhu muttÈ mayanti attho, upaddutÈ ca homa tadÈti adhippÈyo. HomÈti vÈ atÊtatthe vattamÈnavacanaÑ, ahumhÈti attho, anussaranto dhammasaÑvegavasenÈti adhippÈyo. DhammasabhÈvacintÈvasena pavattaÑ sahottappaÒÈÓaÑ dhammasaÑvego. VuttaÒhetaÑ–

“Sabbasa~khatadhammesu, ottappÈkÈrasaÓÔhitaÑ. ©ÈÓamohitabhÈrÈnaÑ, dhammasaÑvegasaÒÒitan”ti.

®hÈnaÑ kho panetaÑ vijjatÊti tiÔÔhati ettha phalaÑ tadÈyattavuttitÈyÈti ÔhÈnaÑ, hetu. Khoti avadhÈraÓe, etaÑ kÈraÓaÑ vijjateva, no na vijjatÊti attho. KiÑ taÑ kÈraÓanti Èha “yaÑ pÈpabhikkh|”ti-Èdi. Ettha yanti nipÈtamattaÑ, kÈraÓaniddeso vÈ, yena kÈraÓena antaradhÈpeyyuÑ, tadetaÑ kÈraÓaÑ vijjatÊti attho. PÈpabhikkh|ti pÈpikÈya lÈmikÈya icchÈya samannÈgatÈ bhikkh|. AtÊto atikkanto satthÈ ettha, etassÈti vÈ atÊtasatthukaÑ, pÈvacanaÑ. PadhÈnaÑ vacanaÑ pÈvacanaÑ, dhammavinayanti vuttaÑ hoti. PakkhaÑ labhitvÈti alajjÊpakkhaÑ labhitvÈ. Na cirassevÈti na cireneva. YÈva ca dhammavinayo tiÔÔhatÊti yattakaÑ kÈlaÑ dhammo ca vinayo ca lajjÊpuggalesu tiÔÔhati.

VuttaÒhetaÑ bhagavatÈti parinibbÈnamaÒcake nipannena bhagavatÈ bhikkh| ovadantena etaÑ vuttanti attho. Desito paÒÒattoti dhammopi desito ceva paÒÒatto ca. SuttÈbhidhammasa~gahitassa hi dhammassa abhisajjanaÑ pabodhanaÑ desanÈ, tasseva pakÈrato ÒÈpanaÑ vineyyasantÈne ÔhapanaÑ paÒÒÈpanaÑ, tasmÈ dhammopi desito ceva paÒÒatto


cÈti vutto. PaÒÒattoti ca Ôhapitoti attho. Vinayopi desito ceva paÒÒatto ca. Vinayatantisa~gahitassa hi atthassa kÈyavÈcÈnaÑ vinayanato vinayoti laddhÈdhivacanassa atisajjanaÑ pabodhanaÑ desanÈ, tasseva pakÈrato ÒÈpanaÑ asa~karato ÔhapanaÑ paÒÒÈpanaÑ, tasmÈ vinayopi desito ceva paÒÒatto cÈti vuccati.

So vo mamaccayenÈti so dhammavinayo tumhÈkaÑ mamaccayena satthÈ. IdaÑ vuttaÑ hoti–mayÈ vo Ôhiteneva “idaÑ lahukaÑ, idaÑ garukaÑ, idaÑ satekicchaÑ, idaÑ atekicchaÑ, idaÑ lokavajjaÑ, idaÑ paÓÓattivajjaÑ. AyaÑ Èpatti puggalassa santike vuÔÔhÈti, ayaÑ gaÓassa, ayaÑ saÑghassa santike vuÔÔhÈtÊ”ti sattannaÑ ÈpattikkhandhÈnaÑ avÊtikkamanÊyatÈvasena otiÓÓavatthusmiÑ sakhandhakaparivÈro ubhatovibha~go mahÈvinayo nÈma desito, taÑ sakalampi vinayapiÔakaÑ mayi parinibbute tumhÈkaÑ satthukiccaÑ sÈdhessati “idaÑ vo kattabbaÑ, idaÑ vo na kattabban”ti kattabbÈkattabbassa vibhÈgena anusÈsanato. ®hiteneva ca mayÈ “ime cattÈro satipaÔÔhÈnÈ, cattÈro sammappadhÈnÈ, cattÈro iddhipÈdÈ, paÒcindriyÈni, paÒca balÈni, satta bojjha~gÈni, ariyo aÔÔha~giko maggo”ti tena tena vineyyÈnaÑ ajjhÈsayÈnur|pena pakÈrena ime sattatiÑsa bodhipakkhiyadhamme vibhajitvÈ suttantapiÔakaÑ desitaÑ, taÑ sakalampi suttantapiÔakaÑ mayi parinibbute tumhÈkaÑ satthukiccaÑ sÈdhessati taÑtaÑcariyÈnur|paÑ sammÈpaÔipattiyÈ anusÈsanato. ®hiteneva ca mayÈ “paÒcakkhandhÈ, dvÈdasÈyatanÈni, aÔÔhÈrasa dhÈtuyo, cattÈri saccÈni, bÈvÊsatindriyÈni, nava het|, cattÈro ÈhÈrÈ, satta phassÈ, satta vedanÈ, satta saÒÒÈ, satta cetanÈ, satta cittÈni, tatrÈpi ettakÈ dhammÈ kÈmÈvacarÈ, ettakÈ r|pÈvacarÈ, ettakÈ ar|pÈvacarÈ, ettakÈ pariyÈpannÈ, ettakÈ apariyÈpannÈ, ettakÈ lokiyÈ, ettakÈ lokuttarÈ”ti ime dhamme vibhajitvÈ abhidhammapiÔakaÑ desitaÑ, taÑ sakalampi abhidhammapiÔakaÑ mayi parinibbute tumhÈkaÑ satthukiccaÑ sÈdhessati, khandhÈdivibhÈgena ÒÈyamÈnaÑ catusaccasambodhÈvahattÈ satthÈrÈ sammÈsambuddhena kattabbakiccaÑ nipphÈdessati. Iti sabbampetaÑ abhisambodhito yÈva parinibbÈnÈ paÒcacattÈlÊsa vassÈni bhÈsitaÑ lapitaÑ, tÊÓi piÔakÈni, paÒca nikÈyÈ nava~gÈni caturÈsÊti dhammakkhandhasahassÈnÊti evaÑ mahappabhedaÑ hoti. Iti imÈni

VinayapiÔaka 34

caturÈsÊti dhammakkhandhasahassÈni tiÔÔhanti, ahaÑ ekova parinibbÈyÈmi, ahaÒca panidÈni ekova ovadÈmi anusÈsÈmi, mayi parinibbute imÈni caturÈsÊti buddhasahassÈni tumhe ovadissanti anusÈsissanti ovÈdÈnusÈsanÊkiccassa nipphÈdanatoti.

SÈsananti pariyattipaÔipattipaÔivedhavasena tividhaÑ sÈsanaÑ, nippariyÈyato pana sattatiÑsa bodhipakkhiyadhammÈ. Addhaniyanti addhÈnamaggagÈmÊti addhaniyaÑ, addhÈnakkhamanti attho. CiraÔÔhitikanti cÊraÑ Ôhiti etassÈti ciraÔÔhitikaÑ, sÈsanaÑ, assa bhaveyyÈti sambandho. IdaÑ vuttaÑ hoti–yathÈ yena pakÈrena idaÑ sÈsanaÑ dÊghamaddhÈnaÑ pavattituÑ samatthaÑ, tatoyeva ciraÔÔhitikaÑ assa, tathÈ tena pakÈrena dhammaÒca vinayaÒca sa~gÈyeyyanti.

IdÈni sammÈsambuddhena attano kataÑ anuggahavisesaÑ vibhÈvento Èha “yaÒcÈhaÑ bhagavatÈ”ti-Èdi. Tattha “yaÒcÈhan”ti etassa “anuggahito”ti etena sambandho. Tattha yanti yasmÈ, yena kÈraÓenÈti vuttaÑ hoti. KiriyÈparÈmasanaÑ vÈ etaÑ, tena “anuggahito”ti ettha anuggaÓhanaÑ parÈmasati. DhÈressasÊti-ÈdikaÑ pana bhagavÈ aÒÒatarasmiÑ rukkham|le mahÈkassapattherena paÒÒattasa~ghÈÔiyaÑ nisinno taÑ cÊvaraÑ vikasitapadumapupphavaÓÓena pÈÓinÈ antare parÈmasanto Èha. VuttaÒhetaÑ kassapasaÑyutte1 mahÈkassapatthereneva ÈnandattheraÑ ÈmantetvÈ kathentena–

“Atha kho Èvuso bhagavÈ maggÈ okkamma yena aÒÒataraÑ rukkham|laÑ tenupasa~kami, atha khvÈhaÑ Èvuso paÔapilotikÈnaÑ sa~ghÈÔiÑ catugguÓaÑ paÒÒÈpetvÈ bhagavantaÑ etadavocaÑ ‘idha bhante bhagavÈ nisÊdatu, yaÑ mamassa dÊgharattaÑ hitÈya sukhÈyÈ’ti. NisÊdi kho Èvuso bhagavÈ paÒÒatte Èsane nisajja kho maÑ Èvuso bhagavÈ etadavoca ‘mudukÈ kho tyÈyaÑ kassapa paÔapilotikÈnaÑ sa~ghÈÔÊ’ti. PaÔiggaÓhÈtu me bhante bhagavÈ paÔapilotikÈnaÑ sa~ghÈÔiÑ anukampaÑ upÈdÈyÈti. DhÈressasi pana me tvaÑ kassapa sÈÓÈni paÑsuk|lÈni nibbasanÈnÊti. DhÈressÈmahaÑ bhante bhagavato sÈÓÈni

______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 420 piÔÔhe.


paÑsuk|lÈni nibbasanÈnÊti. So khvÈhaÑ Èvuso paÔapilotikÈnaÑ sa~ghÈÔiÑ bhagavato pÈdÈsiÑ, ahaÑ pana bhagavato sÈÓÈni paÑsuk|lÈni nibbasanÈni paÔipajjin”ti1.

Tattha2 mudukÈ kho tyÈyanti mudukÈ kho te ayaÑ. KasmÈ bhagavÈ evamÈhÈti? Therena saha cÊvaraÑ parivattetukÈmatÈya. KasmÈ parivattetukÈmo jÈtoti? TheraÑ attano ÔhÈne ÔhapetukÈmatÈya. KiÑsÈriputtamoggallÈnÈ natthÊti? Atthi, evaÑ panassa ahosi “ime na ciraÑ Ôhassanti, kassapo pana vÊsavassasatÈyuko, ‘so mayi parinibbute sattapaÓÓiguhÈyaÑ vasitvÈ dhammavinayasa~gahaÑ katvÈ mama sÈsanaÑ paÒcavassasahassaparimÈÓaÑ kÈlaÑ pavattanakaÑ karissatÊ’ti attano naÑ ÔhÈne Ôhapemi, evaÑ bhikkh| kassapassa suss|sitabbaÑ maÒÒissantÊ”ti, tasmÈ evamÈha. Thero pana yasmÈ cÊvarassa vÈ pattassa vÈ vaÓÓe kathite “imaÑ tumhÈkaÑ gaÓhathÈ”ti cÈrittameva, tasmÈ “paÔiggaÓhÈtu me bhante bhagavÈ”ti Èha. DhÈressasi pana me tvaÑ kassapÈti kassapa tvaÑ imÈni paribhogajiÓÓÈni paÑsuk|lÈni pÈrupituÑ sakkhissasÊti vadati. TaÒca kho na kÈyabalaÑ sandhÈya, paÔipattip|raÓaÑ pana sandhÈya evamÈha. AyaÒhettha adhippÈyo–ahaÑ imaÑ cÊvaraÑ puÓÓaÑ nÈma dÈsiÑ pÈrupitvÈ ÈmakasusÈne chaÉÉitaÑ tumbamattehi pÈÓakehi samparikiÓÓaÑ te pÈÓake vidhunitvÈ mahÈ-ariyavaÑse ÔhatvÈ aggahesiÑ, tassa me imaÑ cÊvaraÑ gahitadivase dasasahassacakkavÈÄe mahÈpathavÊ mahÈravaÑ viravamÈnÈ kampittha, ÈkÈsaÑ taÔataÔÈyi, cakkavÈÄadevatÈ sÈdhukÈraÑ adaÑsu “imaÑ cÊvaraÑ gaÓhantena bhikkhunÈ jÈtipaÑsuk|likena jÈti-ÈraÒÒikena jÈti-ekÈsanikena jÈtisapadÈnacÈrikena bhavituÑ vaÔÔati, tvaÑ imassa cÊvarassa anucchavikaÑ kÈtuÑ sakkhissasÊ”ti. Theropi attanÈ paÒcannaÑ hatthÊnaÑ balaÑ dhÈreti. So taÑ atakkayitvÈ “ahametaÑ paÔipattiÑ p|ressÈmÊ”ti ussÈhena sugatacÊvarassa anucchavikaÑ kÈtukÈmo “dhÈressÈmahaÑ bhante”ti Èha. PaÔipajjinti paÔipannosiÑ3. EvaÑ pana cÊvaraparivattanaÑ katvÈ therena pÈrutacÊvaraÑ bhagavÈ pÈrupi, satthu cÊvaraÑ thero. TasmiÑ samaye mahÈpathavÊ udakapariyantaÑ katvÈ unnadantÊ kampittha. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 420 piÔÔhe. 2. SaÑ-®Ôha 2. 184 piÔÔhe. 3. PaÔipannosmi (SÊ, SyÈ)

VinayapiÔaka 36

SÈÓÈni paÑsuk|lÈnÊti matakaÄevaraÑ pariveÔhetvÈ chaÉÉitÈni tumbamatte kimÊ papphoÔetvÈ gahitÈni sÈÓavÈkamayÈni paÑsuk|lacÊvarÈni. RathikasusÈnasa~kÈrak|ÔÈdÊnaÑ yattha katthaci paÑs|naÑ upari ÔhitattÈ abbhuggataÔÔhena tesu paÑsuk|lamivÈti paÑsuk|laÑ. Atha vÈ paÑsu viya kucchitabhÈvaÑ ulati gacchatÊti paÑsuk|lanti paÑsuk|lasaddassa attho daÔÔhabbo. NibbasanÈnÊti niÔÔhitavasanakiccÈni, paribhogajiÓÓÈnÊti attho. Ettha “kiÒcÈpi ekameva taÑ cÊvaraÑ, anekÈvayavattÈ pana bahuvacanaÑ katan”ti majjhimagaÓÔhipade vuttaÑ. CÊvare sÈdhÈraÓaparibhogenÈti ettha attanÈ sÈdhÈraÓaparibhogenÈti viÒÒÈyamÈnattÈ viÒÒÈyamÈnatthassa ca-saddassa payoge kÈmÈcÈrattÈ1 “attanÈ”ti na vuttaÑ. “DhÈressasi pana me tvaÑ kassapa sÈÓÈni paÑsuk|lÈnÊ”ti hi vuttattÈ attanÈva sÈdhÈraÓaparibhogo viÒÒÈyati, nÈÒÒena. Na hi kevalaÑ saddatoyeva sabbattha atthanicchayo bhavissati atthapakaraÓÈdinÈpi yebhuyyena atthassa niyametabbattÈ. ŒcariyadhammapÈlattherena panettha idaÑ vuttaÑ “cÊvare sÈdhÈraÓaparibhogenÈti ettha attanÈ samasamaÔÔhapanenÈti idha attanÈsaddaÑ ÈnetvÈ cÊvare attanÈ sÈdhÈraÓaparibhogenÈti yojetabbaÑ.

Yassa yena hi sambandho, d|raÔÔhampi ca tassa taÑ. Atthato hyasamÈnÈnaÑ, Èsannatta’makÈraÓan”ti.

Atha vÈ bhagavatÈ cÊvare sÈdhÈraÓaparibhogena bhagavatÈ anuggahitoti yojanÊyaÑ ekassapi karaÓaniddesassa sahayogakattutthajotakattasambhavatoti. Sabbattha “ÈcariyadhammapÈlattherenÈ”ti vutte suttantaÔÊkÈkÈrenÈti gahetabbaÑ. SamÈnaÑ dhÈraÓametassÈti sÈdhÈraÓo, paribhogo. SÈdhÈraÓaparibhogena ceva samasamaÔÔhapanena ca anuggahitoti sambandho.

IdÈni2–

“AhaÑ bhikkhave yÈvade Èka~khÈmi vivicceva kÈmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaÑ savicÈraÑ vivekajaÑ pÊtisukhaÑ paÔhamaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharÈmi. Kassapopi bhikkhave

______________________________________________________________ 1. KÈmÈharattÈ (SyÈ) 2. SaÑ 1. 412 piÔÔhe.


yÈvade Èka~khati vivicceva kÈmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaÑ savicÈraÑ vivekajaÑ pÊtusukhaÑ paÔhamaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati.

AhaÑ bhikkhave yÈvade Èka~khÈmi vitakkavicÈrÈnaÑ v|pasamÈ ajjhattaÑ sampasÈdanaÑ cetaso ekodibhÈvaÑ avitakkaÑ avicÈraÑ samÈdhijaÑ pÊtisukhaÑ dutiyaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharÈmi. Kassapopi bhikkhave yÈvade Èka~khati vitakkavicÈrÈnaÑ v|pasamÈ -pa- dutiyaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati.

AhaÑ bhikkhave yÈvade Èka~khÈmi pÊtiyÈ ca virÈgÈ upekkhako ca viharÈmi, sato ca sampajÈno sukhaÒca kÈyena paÔisaÑvedemi, yaÑ taÑ ariyÈ Ècikkhanti ‘upekkhako satimÈ sukhavihÈrÊ’ti, tatiyaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharÈmi. Kassapopi bhikkhave yÈvade Èka~khati pÊtiyÈ ca virÈgÈ upekkhako ca viharati -pa- tatiyaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati.

AhaÑ bhikkhave yÈvade Èka~khÈmi sukhassa ca pahÈnÈ dukkhassa ca pahÈnÈ pubbeva somanassadomanassÈnaÑ attha~gamÈ adukkhamasukhaÑ upekkhÈsatipÈrisuddhiÑ catutthaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharÈmi. Kassapopi bhikkhave yÈvade Èka~khati sukhassa ca pahÈnÈ dukkhassa ca pahÈnÈ pubbeva -pa- catutthaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati.

AhaÑ bhikkhave yÈvade Èka~khÈmi sabbaso r|pasaÒÒÈnaÑ samatikkamÈ paÔighasaÒÒÈnaÑ attha~gamÈ nÈnattasaÒÒÈnaÑ amanasikÈrÈ ‘ananto ÈkÈso’ti ÈkÈsÈnaÒcÈyatanaÑ upasampajja viharÈmi. Kassapopi bhikkhave yÈvade Èka~khati sabbaso r|pasaÒÒÈnaÑ samatikkamÈ -pa- ÈkÈsÈnaÒcÈyatanaÑ upasampajja viharati.

AhaÑ bhikkhave yÈvade Èka~khÈmi sabbaso ÈkÈsÈnaÒcÈyatanaÑ samatikkamma ‘anantaÑ viÒÒÈÓan’ti viÒÒÈÓaÒcÈyatanaÑ upasampajja viharÈmi. Kassapopi bhikkhave yÈvade Èka~khati sabbaso ÈkÈsÈnaÒcÈyatanaÑ samatikkamma -pa- viÒÒÈÓaÒcÈyatanaÑ upasampajja viharati.

VinayapiÔaka 38

AhaÑ bhikkhave yÈvade Èka~khÈmi sabbaso viÒÒÈÓaÒcÈyatanaÑ

samatikkamma ‘natthi kiÒcÊ’ti ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ upasampajja viharÈmi.

Kassapopi bhikkhave yÈvade Èka~khati -pa- ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ

upasampajja viharati.

AhaÑ bhikkhave yÈvade Èka~khÈmi sabbaso ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ

samatikkamma nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanaÑ upasampajja viharÈmi.

Kassapopi bhikkhave yÈvade Èka~khati -pa- nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanaÑ


AhaÑ bhikkhave yÈvade Èka~khÈmi sabbaso

nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanaÑ samatikkamma saÒÒÈvedayitanirodhaÑ

upasampajja viharÈmi. Kassapopi -pa- saÒÒÈvedayitanirodhaÑ


AhaÑ bhikkhave yÈvade Èka~khÈmi anekavihitaÑ iddhividhaÑ

paccanubhomi, ekopi hutvÈ bahudhÈ homi, bahudhÈpi hutvÈ eko homi,

ÈvibhÈvaÑ tirobhÈvaÑ tirokuÔÔaÑ tiropÈkÈraÑ tiropabbataÑ

asajjamÈno gacchÈmi seyyathÈpi ÈkÈse, pathaviyÈpi ummujjanimujjaÑ

karomi seyyathÈpi udake, udakepi abhijjamÈne gacchÈmi seyyathÈpi

pathaviyaÑ, ÈkÈsepi palla~kena kamÈmi seyyathÈpi pakkhÊ sakuÓo,

imepi candimas|riye evaÑmahiddhike evaÑmahÈnubhÈve pÈÓinÈ

parimasÈmi parimajjÈmi, yÈva brahmalokÈpi kÈyena vasaÑ vattemi.

Kassapopi bhikkhave yÈvade Èka~khati anekavihitaÑ iddhividhaÑ

paccanubhoti -pa- yÈva brahmalokÈpi kÈyena vasaÑ vatteti.

AhaÑ bhikkhave yÈvade Èka~khÈmi dibbÈya sotadhÈtuyÈ

visuddhÈya atikkantamÈnusikÈya ubho sadde suÓÈmi dibbe ca mÈnuse

ca ye d|re santike ca. Kassapopi bhikkhave yÈvade Èka~khati dibbÈya

sotadhÈtuyÈ -paye d|re santike ca.


AhaÑ bhikkhave yÈvade Èka~khÈmi parasattÈnaÑ parapuggalÈnaÑ

cetasÈ ceto paricca pajÈnÈmi, sarÈgaÑ vÈ cittaÑ ‘sarÈgaÑ cittan’ti

pajÈnÈmi, vÊtarÈgaÑ vÈ cittaÑ ‘vÊtarÈgaÑ cittan’ti pajÈnÈmi, sadosaÑ

vÈ cittaÑ -pa- vÊtadosaÑ vÈ cittaÑ -pa- samohaÑ vÈ cittaÑ -pa-

vÊtamohaÑ vÈ cittaÑ -pa- saÑkhittaÑ vÈ cittaÑ -pa- vikkhittaÑ vÈ

cittaÑ -pa- mahaggataÑ vÈ cittaÑ -pa- amahaggataÑ vÈ cittaÑ -pasa-

uttaraÑ vÈ cittaÑ -pa- anuttaraÑ vÈ cittaÑ -pa- samÈhitaÑ vÈ cittaÑ

-pa- asamÈhitaÑ vÈ cittaÑ -pa- vimuttaÑ vÈ cittaÑ -pa- avimuttaÑ vÈ

cittaÑ ‘avimuttaÑ cittan’ti pajÈnÈmi. Kassapopi bhikkhave yÈvade

Èka~khati parasattÈnaÑ parapuggalÈnaÑ cetasÈ ceto paricca pajÈnÈti,

sarÈgaÑ vÈ cittaÑ ‘sarÈgaÑ cittan’ti pajÈnÈti -pa- avimuttaÑ vÈ cittaÑ

‘avimuttaÑ cittan’ti pajÈnÈti.

AhaÑ bhikkhave yÈvade Èka~khÈmi anekavihitaÑ pubbenivÈsaÑ

anussarÈmi. SeyyathidaÑ, ekampi jÈtiÑ dvepi jÈtiyo tissopi jÈtiyo

catassopi jÈtiyo paÒcapi jÈtiyo dasapi jÈtiyo vÊsampi jÈtiyo tiÑsampi

jÈtiyo cattÈlÊsampi jÈtiyo paÒÒÈsampi jÈtiyo jÈtisatampi jÈtisahassampi

jÈtisatasahassampi anekepi saÑvaÔÔakappe anekepi vivaÔÔakappe anekepi

saÑvaÔÔavivaÔÔakappe ‘amutrÈsiÑ evaÑnÈmo evaÑgotto evaÑvaÓÓo

evamÈhÈro evaÑsukhadukkhappaÔisaÑvedÊ evamÈyupariyanto, so tato

cuto amutra udapÈdiÑ, tatrÈpÈsiÑ evaÑnÈmo evaÑgotto evaÑvaÓÓo

evamÈhÈro evaÑsukhadukkhappaÔisaÑvedÊ evamÈyupariyanto, so tato

cuto idh|papanno’ti. Iti sÈkÈraÑ sa-uddesaÑ anekavihitaÑ

pubbenivÈsaÑ anussarÈmi. Kassapopi bhikkhave yÈvade Èka~khati

anekavihitaÑ pubbenivÈsaÑ anussarati. SeyyathidaÑ, ekampi jÈtiÑ

-pa-. Iti sÈkÈraÑ sa-uddesaÑ anekavihitaÑ pubbenivÈsaÑ anussarati.

AhaÑ bhikkhave yÈvade Èka~khÈmi dibbena cakkhunÈ visuddhena

atikkantamÈnusakena satte passÈmi cavamÈne upapajjamÈne

VinayapiÔaka 40

hÊne paÓÊte suvaÓÓe dubbaÓÓe sugate duggate, yathÈkamm|page satte pajÈnÈmi ‘ime vata bhonto sattÈ kÈyaduccaritena samannÈgatÈ vacÊduccaritena samannÈgatÈ manoduccaritena samannÈgatÈ ariyÈnaÑ upavÈdakÈ micchÈdiÔÔhikÈ micchÈdiÔÔhikammasamÈdÈnÈ, te kÈyassa bhedÈ paraÑ maraÓÈ apÈyaÑ duggatiÑ vinipÈtaÑ nirayaÑ upapannÈ. Ime vÈ pana bhonto sattÈ kÈyasucaritena samannÈgatÈ vacÊsucaritena samannÈgatÈ manosucaritena samannÈgatÈ ariyÈnaÑ anupavÈdakÈ sammÈdiÔÔhikÈ sammÈdiÔÔhikammasamÈdÈnÈ, te kÈyassa bhedÈ paraÑ maraÓÈ sugatiÑ saggaÑ lokaÑ upapannÈ’ti. Iti dibbena cakkhunÈ visuddhena atikkantamÈnusakena satte passÈmi cavamÈne upapajjamÈne hÊne paÓÊte suvaÓÓe dubbaÓÓe sugate duggate, yathÈkamm|page satte pajÈnÈmi. Kassapopi bhikkhave yÈvade Èka~khati dibbena cakkhunÈ visuddhena atikkantamÈnusakena satte passati cavamÈne upapajjamÈne hÊne paÓÊte suvaÓÓe dubbaÓÓe sugate duggate, yathÈkamm|page satte pajÈnÈti.

AhaÑ bhikkhave ÈsavÈnaÑ khayÈ anÈsavaÑ cetovimuttiÑ paÒÒÈvimuttiÑ diÔÔheva dhamme sayaÑ abhiÒÒÈ sacchikatvÈ upasampajja viharÈmi. Kassapopi bhikkhave ÈsavÈnaÑ khayÈ anÈsavaÑ cetovimuttiÑ paÒÒÈvimuttiÑ diÔÔheva dhamme sayaÑ abhiÒÒÈ sacchikatvÈ upasampajja viharatÊti–

evaÑ navÈnupubbavihÈrachaÄabhiÒÒÈppabhede uttarimanussadhamme attanÈ samasamaÔÔhapanatthÈya bhagavatÈ vuttaÑ kassapasaÑyutte ÈgataÑ pÈÄimimaÑ peyyÈlamukhena ÈdiggahaÓena ca sa~khipitvÈ dassento Èha “ahaÑ bhikkhave”ti-Èdi.

Tattha yÈvade Èka~khÈmÊti yÈvadeva icchÈmÊti attho. Tatoyeva hi majjhimagaÓÔhipade c|ÄagaÓÔhipade ca “yÈvadeti yÈvadevÈti vuttaÑ hotÊ”ti likhitaÑ. SaÑyuttanikÈyaÔÔhakathÈyampi1 “yÈvade ______________________________________________________________ 1. SaÑ-®Ôha 1. 162 piÔÔhe.


Èka~khÈmÊti yÈvadeva icchÈmÊ”ti attho vutto. TathÈ hi tattha lÊnatthapakÈsaniyaÑ ÈcariyadhammapÈlatthereneva vuttaÑ “yÈvadevÈti iminÈ samÈnatthaÑ yÈvadeti idaÑ padan”ti. Potthakesu pana katthaci “yÈvadevÈ”ti ayameva pÈÔho dissati. YÈni pana ito paraÑ “vivicceva kÈmehÊ”ti-ÈdinÈ nayena cattÈri r|pÈvacarakiriyajhÈnÈni, “sabbaso r|pasaÒÒÈnaÑ samatikkamÈ”ti-ÈdinÈ nayena catasso ar|pasamÈpattiyo, “sabbaso nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanaÑ samatikkamma saÒÒÈvedayitanirodhan”ti-ÈdinÈ nayena nirodhasamÈpatti, “anekavihitaÑ iddhividhan”ti-ÈdinÈ nayena abhiÒÒÈ ca vuttÈ. Tattha yaÑ vattabbaÑ siyÈ, taÑ anupadavaÓÓanÈya ceva bhÈvanÈvidhÈnena ca saddhiÑ visuddhimagge1 sabbaso vitthÈritaÑ. IdhÈpi ca veraÒjakaÓÉe cattÈri r|pÈvacarajhÈnÈni tisso ca vijjÈ Èvi bhavissanti, tasmÈ tattha yaÑ vattabbaÑ, taÑ tattheva vaÓÓayissÈma.

NavÈnupubbavihÈrachaÄabhiÒÒÈppabhedeti ettha navÈnupubbavihÈrÈ nÈma anupaÔipÈÔiyÈ samÈpajjitabbabhÈvato evaÑsaÒÒitÈ nirodhasamÈpattiyÈ saha aÔÔha samÈpattiyo. ChaÄabhiÒÒÈ nÈma ÈsavakkhayaÒÈÓena saddhiÑ paÒcÈbhiÒÒÈyoti evaÑ lokiyalokuttarabhedÈ sabbÈ abhiÒÒÈyo. Uttarimanussadhammeti uttarimanussÈnaÑ jhÈyÊnaÒceva ariyÈnaÒca dhammo uttarimanussadhammo. Atha vÈ uttari manussadhammÈti uttarimanussadhammo, manussadhammo nÈma dasakusalakammapathadhammo. So hi vinÈ bhÈvanÈmanasikÈrena pakatiyÈva manussehi nibbattetabbato manussattabhÈvÈvahato vÈ “manussadhammo”ti vuccati, tato uttari pana jhÈnÈdÊni “uttarimanussadhammo”ti veditabbÈni. AttanÈ samasamaÔÔhapanenÈti ahaÑ yattakaÑ kÈlaÑ yattake vÈ samÈpattivihÈre abhiÒÒÈyo ca vaÄaÒjemi, tathÈ kassapopÊti evaÑ yathÈvutta-uttarimanussadhamme attanÈ samasamaÑ katvÈ Ôhapanena. IdaÒca navÈnupubbavihÈrachaÄabhiÒÒÈdibhÈvasÈmaÒÒena pasaÑsÈmattaÑ vuttanti daÔÔhabbaÑ. Na hi ÈyasmÈ mahÈkassapo bhagavÈ viya devasikaÑ catuvÊsatikoÔisatasahassasa~khÈ samÈpattiyo samÈpajjati, yamakapÈÔihÈriyÈdivasena vÈ abhiÒÒÈyo vaÄaÒjeti. Ettha ca “uttarimanussadhamme attanÈ samasamaÔÔhapanenÈ”ti idaÑ nidassanamattanti veditabbaÑ TathÈ hi– ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 1. 135; Visuddhi 2. 37 piÔÔhÈdÊsu.

VinayapiÔaka 42

“Ovada kassapa bhikkh|, karohi kassapa bhikkh|naÑ dhammiÑ kathaÑ, ahaÑ vÈ kassapa bhikkh| ovadeyyaÑ tvaÑ vÈ, ahaÑ vÈ kassapa bhikkh|naÑ dhammiÑ kathaÑ kareyyaÑ tvaÑ vÈ”ti1.

Evampi attanÈ samasamaÔÔhÈne Ôhapetiyeva, tassa kimaÒÒaÑ ÈÓaÓyaÑ bhavissati aÒÒatra dhammavinayasa~gÈyanÈti adhippÈyo. Tattha “tassÈti tassa anuggahassÈ”ti majjhimagaÓÔhipade vuttaÑ. Tassa meti vÈ attho gahetabbo. Potthakesu hi katthaci “tassa me”ti pÈÔhoyeva dissati, dhammavinayasa~gÈyanaÑ ÔhapetvÈ aÒÒaÑ kinnÈma tassa me ÈÓaÓyaÑ aÓaÓabhÈvo bhavissatÊti attho. “Nanu maÑ bhagavÈ”ti-ÈdinÈ vuttamevatthaÑ upamÈvasena vibhÈveti. Sakakavaca-issariyÈnuppadÈnenÈti ettha cÊvarassa nidassanavasena kavacassa gahaÓaÑ kataÑ, samÈpattiyÈ nidassanavasena issariyaÑ gahitaÑ. KulavaÑsappatiÔÔhÈpakanti kulavaÑsassa kulappaveÓiyÈ patiÔÔhÈpakaÑ. “Me saddhammavaÑsappatiÔÔhÈpako”ti niccasÈpekkhattÈ samÈso daÔÔhabbo, me saddhammavaÑsassa patiÔÔhÈpako pavattakoti vuttaÑ hoti. Vuttavacanamanussaranto anuggahesÊti cintayanto dhammavinayasa~gÈyanatthaÑ bhikkh|naÑ ussÈhaÑ janesÊti sambandho, dhÈtubhÈjanadivase tattha sannipatitÈnaÑ bhikkh|naÑ ussÈhaÑ janesÊti attho.

IdÈni yathÈvuttamatthaÑ pÈÄiyÈ vibhÈvento Èha “yathÈhÈ”ti-Èdi. Tattha ekamidÈhanti ettha idanti nipÈtamattaÑ. EkaÑ samayanti ca bhummatthe upayogavacanaÑ, ekasmiÑ samayeti vuttaÑ hoti. PÈvÈyÈti pÈvÈnagarato, tattha piÓÉÈya caritvÈ kusinÈraÑ gamissÈmÊti addhÈnamaggappaÔipannoti vuttaÑ hoti. AddhÈnamaggoti ca dÊghamaggo vuccati. DÊghapariyÈyo hettha addhÈnasaddo. MahatÈ bhikkhusaÑghena saddhinti guÓamahattenapi sa~khyÈmahattenapi mahatÈ. Bhikkh|naÑ saÑghena bhikkhusaÑghena, samaÓagaÓena saddhiÑ ekatoti attho. “PaÒcamattehÊ”ti-ÈdinÈ sa~khyÈmahattaÑ vibhÈveti. Matta-saddo cettha pamÈÓavacano ‘bhojane mattaÒÒutÈ”ti-ÈdÊsu viya. SabbaÑ subhaddakaÓÉaÑ vitthÈrato veditabbanti sabbaÑ subhaddakaÓÉaÑ idha ÈnetvÈ vitthÈrato dassetabbanti adhippÈyo. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 406 piÔÔhe.


“Tato paranti tato bhikkh|naÑ ussÈhajananato paran”ti ÈcariyadhammapÈlattherena vuttaÑ. MahÈgaÓÔhipade pana “tato paranti subhaddakaÓÉato paran”ti vuttaÑ. Idamevettha sÈrato paccetabbanti no takko. Ayameva hi ussÈhajananappakÈro, yadidaÑ “handa mayaÑ Èvuso dhammaÒca vinayaÒca sa~gÈyeyyÈma, pure adhammo dippatÊ”ti-Èdi, tasmÈ ussÈhajananato paranti na vattabbaÑ heÔÔhÈ ussÈhajananappakÈrassa pÈÄiyaÑ avuttattÈ. AyaÒhettha pÈÄikkamo–

“Atha kho ÈyasmÈ mahÈkassapo bhikkh| Èmantesi, ekamidÈhaÑ Èvuso samayaÑ pÈvÈya kusinÈraÑ addhÈnamaggappaÔipanno mahatÈ bhikkhusaÑghena saddhiÑ paÒcamattehi bhikkhusatehi. Atha khvÈhaÑ Èvuso maggÈ okkamma aÒÒatarasmiÑ rukkham|le nisÊdiÑ.

Tena kho pana samayena aÒÒataro ÈjÊvako kusinÈrÈya mandÈravapupphaÑ gahetvÈ pÈvaÑ addhÈnamaggappaÔipanno hoti. AddasaÑ kho-ahaÑ Èvuso taÑ ÈjÊvakaÑ d|ratova ÈgacchantaÑ, disvÈna taÑ ÈjÊvakaÑ etadavocaÑ “apÈvuso amhÈkaÑ satthÈraÑ jÈnÈsÊ”ti. Œma Èvuso jÈnÈmi, ajja sattÈhaparinibbuto samaÓo gotamo, tato me idaÑ mandÈravapupphaÑ gahitanti. TatrÈvuso ye te bhikkh| avÊtarÈgÈ, appekacce bÈhÈ paggayha kandanti, chinnapÈtaÑ papatanti ÈvaÔÔanti vivaÔÔanti, “atikhippaÑ bhagavÈ parinibbuto, atikhippaÑ sugato parinibbuto, atikhippaÑ cakkhuÑ loke antarahitan”ti. Ye pana te bhikkh| vÊtarÈgÈ, te satÈ sampajÈnÈ adhivÈsenti “aniccÈ sa~khÈrÈ, taÑ kutettha labbhÈ”ti.

Atha khvÈhaÑ Èvuso te bhikkh| etadavocaÑ “alaÑ Èvuso mÈ socitta mÈ paridevittha, nanvetaÑ Èvuso bhagavatÈ paÔikacceva akkhÈtaÑ ‘sabbeheva piyehi manÈpehi nÈnÈbhÈvo vinÈbhÈvo aÒÒathÈbhÈvo, taÑ kutettha Èvuso labbhÈ, yaÑ taÑ jÈtaÑ bh|taÑ sa~khataÑ palokadhammaÑ, taÑ vata mÈ palujjÊ’ti netaÑÔhÈnaÑ vijjatÊ”ti.

VinayapiÔaka 44

Tena kho pana samayena Èvuso subhaddo nÈma vuÉÉhapabbajito tassaÑ parisÈyaÑ nisinno hoti. Atha kho Èvuso subhaddo vuÉÉhapabbajito te bhikkh| etadavoca “alaÑ Èvuso mÈ socittha mÈ paridevittha, sumuttÈ mayaÑ tena mahÈsamaÓena, upaddutÈ ca mayaÑ homa ‘idaÑ vo kappati, idaÑ vo na kappatÊ’ti, idÈni pana mayaÑ yaÑ icchissÈma, taÑ karissÈma, yaÑ na icchissÈma, na taÑ karissÈmÈ”ti. Handa mayaÑ Èvuso dhammaÒca vinayaÒca sa~gÈyeyyÈma, pure adhammo dippati, dhammo paÔibÈhÊyati, avinayo pure dippati, vinayo paÔibÈhÊyati, pure adhammavÈdino balavanto honti, dhammavÈdino dubbalÈ honti, pure avinayavÈdino balavanto honti, vinayavÈdino dubbalÈ hontÊti.

Tena hi bhante thero bhikkh| uccinat|ti. Atha kho ÈyasmÈ mahÈkassapo eken|napaÒca-arahantasatÈni uccini. Bhikkh| ÈyasmantaÑ mahÈkassapaÑ etadavocuÑ “ayaÑ bhante ÈyasmÈ Ènando kiÒcÈpi sekkho, abhabbo chandÈ dosÈ mohÈ bhayÈ agatiÑ gantuÑ, bahu cÈnena bhagavato santike dhammo ca vinayo ca pariyatto, tena hi bhante thero Èyasmantampi ÈnandaÑ uccinat|”ti-Èdi1.

TasmÈ tato paranti ettha subhaddakaÓÉato paranti evamattho daÔÔhabbo. “SabbaÑ subhaddakaÓÉaÑ vitthÈrato veditabban”ti hi iminÈ “yaÑ na icchissÈma, na taÑ karissÈmÈ”ti etaÑ pariyantaÑ subhaddakaÓÉapÈÄiÑ dassetvÈ idÈni avasesaÑ ussÈhajananappakÈrappavattaÑ pÈÄimeva dassento “handa mayaÑ Èvuso”ti-ÈdimÈha.

Tattha pure adhammo dippatÊti ettha adhammo nÈma dasakusalakammapathadhammapaÔipakkhabh|to adhammo. Pure dippatÊti api nÈma dippati. Atha vÈ yÈva adhammo dhammaÑ paÔibÈhituÑ samattho hoti, tato puretaramevÈti attho. Œsanne hi anÈgate2 ayaÑ puresaddo. ______________________________________________________________ 1. Vi 4. 480 piÔÔhÈdÊsu. 2. Anadhippeto (SÊ, SyÈ, Ka) VajirabuddhiÔÊkÈ passitabbÈ.


DippatÊti dippissati. Puresaddayogena hi anÈgatatthe ayaÑ vattamÈnapayogo yathÈ “purÈ vassati devo”ti. Keci panettha evaÑ vaÓÓayanti “pureti pacchÈ anÈgate yathÈ addhÈnaÑ gacchantassa gantabbamaggo ‘pure’ti vuccati, tathÈ idha daÔÔhabban”ti. Avinayoti pahÈnavinayasaÑvaravinayÈnaÑ paÔipakkhabh|to avinayo. “VinayavÈdino dubbalÈ hontÊ’ti evaÑ iti-saddopi ettha daÔÔhabbo, “tato paraÑ ÈhÈ”ti iminÈ sambandho. Potthakesu pana katthaci iti-saddo na dissati, pÈÄiyaÑ pana dÊghanikÈyaÔÔhakathÈyaÒca attheva iti-saddo.

Tena hÊti uyyojanatthe nipÈto. Uccinane uyyojentÈ hi taÑ mahÈkassapattheraÑ evamÈhaÑsu. Bhikkh| uccinat|ti sa~gÊtiyÈ anur|pe bhikkh|-uccinitvÈ gaÓhÈt|ti attho. “Sakalanava~ga -pa- pariggahesÊ”ti etena sukkhavipassakakhÊÓÈsavapariyantÈnaÑ yathÈvuttapuggalÈnaÑ satipi ÈgamÈdhigamasabbhÈve saha paÔisambhidÈhi tevijjÈdiguÓayuttÈnaÑ ÈgamÈdhigamasampattiyÈ ukkaÑsagatattÈ sa~gÊtiyÈ bah|pakÈrataÑ dasseti. Tattha sakalanava~gasatthusÈsanapariyattidhareti sakalaÑ suttageyyÈdi nava~gaÑ ettha, etassa vÈ atthÊti sakalanava~gaÑ, satthusÈsanaÑ. AtthakÈmena pariyÈpuÓitabbato diÔÔhadhammikÈdipurisattapariyattabhÈvato ca pariyattÊti tÊÓi piÔakÈni vuccanti, taÑ sakalanava~gasatthusÈsanasa~khÈtaÑ pariyattiÑ dhÈrentÊti sakalanava~gasatthusÈsanapariyattidharÈ, tÈdiseti attho. Bah|naÑ nÈnappakÈrÈnaÑ kilesÈnaÑ sakkÈyadiÔÔhiyÈ ca avihatattÈ tÈ janenti, tÈhi vÈ janitÈti puthujjanÈ. DuvidhÈ puthujjanÈ andhaputhujjanÈ kalyÈÓaputhujjanÈti. Tattha yesaÑ khandhadhÈtu-ÈyatanÈdÊsu uggahaparipucchÈsavanadhÈraÓapaccavekkhaÓÈni natthi, te andhaputhujjanÈ. YesaÑ tÈni atthi, te kalyÈÓaputhujjanÈ. Te idha “puthujjanÈ”ti adhippetÈ. SamathabhÈvanÈsinehÈbhÈvena sukkhÈ l|khÈ asiniddhÈ vipassanÈ etesanti sukkhavipassakÈ.

TipiÔakasabbapariyattippabhedadhareti tiÓÓaÑ piÔakÈnaÑ samÈhÈro tipiÔakaÑ, tipiÔakasa~khÈtaÑ nava~gÈdivasena anekadhÈ bhinnaÑ sabbapariyattippabhedaÑ dhÈrentÊti tipiÔakasabbapariyattippabhedadharÈ, tÈdiseti attho. Anu anu taÑsama~gÊnaÑ bhÈveti vaÉÉhetÊti anubhÈvo,

VinayapiÔaka 46

anubhÈvo eva ÈnubhÈvo, pabhÈvo1. Mahanto ÈnubhÈvo yesaÑ te mahÈnubhÈvÈ. TevijjÈdibhedeti tisso vijjÈyeva tevijjÈ, tÈ Èdi yesaÑ chaÄabhiÒÒÈdÊnaÑ te tevijjÈdayo, te bhedÈ anekappakÈrÈ bhinnÈ etesanti tevijjÈdibhedÈ, khÊÓÈsavÈ, tÈdiseti attho. Atha vÈ tisso vijjÈ etassa atthÊti tevijjo, so Èdi yesaÑ chaÄabhiÒÒÈdÊnaÑ te tevijjÈdayo, te bhedÈ yesaÑ khÊÓÈsavÈnaÑ te tevijjÈdibhedÈ, tÈdiseti attho. Ye sandhÈya idaÑ vuttanti ye bhikkh| sandhÈya idaÑ “atha kho ÈyasmÈ”ti-ÈdivacanaÑ sa~gÊtikkhandhake2 vuttanti attho.

Kissa panÈti kasmÈ pana. SikkhatÊti sekkho, atha vÈ sikkhanaÑ sikkhÈ, sÈyeva tassa sÊlanti sekkho. So hi apariyositasikkhattÈ ca tadadhimuttattÈ ca ekantena sikkhanasÊlo na asekkho viya pariniÔÔhitasikkho tattha paÔipassaddhussÈho, nÈpi vissaÔÔhasikkho pacurajano viya tattha anadhimutto. Atha vÈ ariyÈya jÈtiyÈ tÊsu sikkhÈsu jÈto, tattha vÈ bhavoti sekkho. Atha vÈ ikkhati etÈyÈti ikkhÈ, maggaphalasammÈdiÔÔhi. Saha ikkhÈyÈti sekkho. Uparimaggattayakiccassa apariyositattÈ saha karaÓÊyenÈti sakaraÓÊyo. AssÈti anena. AsammukhÈ paÔiggahitaÑ nÈma natthÊti nanu ca–

“DvÈsÊti buddhato gaÓhiÑ, dve sahassÈni bhikkhuto. CaturÈsÊti sahassÈni, ye me dhammÈ pavattino”ti3–

vuttattÈ kathametaÑ yujjatÊti? Dve sahassÈni bhikkhutoti vuttampi bhagavato santike paÔiggahitamevÈti katvÈ vuttanti nÈyaÑ virodho. BahukÈrattÈti bahu-upakÈrattÈ. UpakÈravacano hettha kÈrasaddo. AssÈti bhaveyya.

Ativiya vissatthoti ativiya vissÈsiko. Nanti ÈnandattheraÑ, “ovadatÊ”ti iminÈ sambandho. Œnandattherassa yebhuyyena navakÈya parisÈya vibbhamanena mahÈkassapatthero evamÈha “na vÈyaÑ kumÈrako mattamaÒÒÈsÊ”ti. TathÈ hi parinibbute satthari mahÈkassapatthero satthuparinibbÈne sannipatitassa bhikkhusaÑghassa majjhe ______________________________________________________________ 1. PatÈpo (SÊ, SyÈ) 2. Vi 4. 480 piÔÔhe. 3. Khu 2. 347 piÔÔhe.


nisÊditvÈ dhammavinayasa~gÈyanatthaÑ paÒcasate bhikkh| uccinitvÈ “Èvuso rÈjagahe vassaÑ vasantÈ dhammavinayaÑ sa~gÈyeyyÈma, tumhe pure vass|panÈyikÈya attano attano palibodhaÑ pacchinditvÈ rÈjagahe sannipatathÈ”ti vatvÈ attanÈ rÈjagahaÑ gato. Œnandattheropi bhagavato pattacÊvaramÈdÈya mahÈjanaÑ saÒÒÈpento sÈvatthiÑ gantvÈ tato nikkhamma rÈjagahaÑ gacchanto dakkhiÓagirismiÑ cÈrikaÑ cari. TasmiÑ samaye Ènandattherassa tiÑsamattÈ saddhivihÈrikÈ yebhuyyena kumÈrabh|tÈ ekavassikaduvassikabhikkh| ceva anupasampannÈ ca vibbhamiÑsu. KasmÈ panete pabbajitÈ, kasmÈ vibbhamiÑs|ti? TesaÑ kira mÈtÈpitaro cintesuÑ “Ènandatthero satthuvissÈsiko aÔÔha vare yÈcitvÈ upaÔÔhahati, icchiticchitaÔÔhÈnaÑ satthÈraÑ gahetvÈ gantuÑ sakkoti, amhÈkaÑ dÈrake etassa santike pabbÈjessÈma, so satthÈraÑ gahetvÈ Ègamissati, tasmiÑ Ègate mayaÑ mahÈsakkÈraÑ kÈtuÑ labhissÈmÈ”ti iminÈ tÈva kÈraÓena nesaÑ ÒÈtakÈ te pabbÈjesuÑ. Satthari pana parinibbute tesaÑ sÈ patthanÈ upacchinnÈ, atha ne ekadivaseneva uppabbÈjesuÑ.

Atha ÈnandattheraÑ dakkhiÓagirismiÑ cÈrikaÑ caritvÈ rÈjagahamÈgataÑ disvÈ mahÈkassapatthero evamÈha “na vÈyaÑ kumÈrako mattamaÒÒÈsÊ”ti. VuttaÒhetaÑ kassapasaÑyutte–

“Atha kiÒcarahi tvaÑ Èvuso Ènanda imehi navehi bhikkh|hi indriyesu aguttadvÈrehi bhojane amattaÒÒ|hi jÈgariyaÑ ananuyuttehi saddhiÑ cÈrikaÑ carasi, sassaghÈtaÑ maÒÒe carasi, kul|paghÈtaÑ maÒÒe carasi, olujjati kho te Èvuso Ènanda parisÈ, palujjanti kho te Èvuso navappÈyÈ, na vÈyaÑ kumÈrako mattamaÒÒÈsÊti.

Api me bhante kassapa sirasmiÑ palitÈni jÈtÈni, atha ca pana mayaÑ ajjÈpi Èyasmato mahÈkassapassa kumÈrakavÈdÈ na muccÈmÈti. TathÈ hi pana tvaÑ Èvuso Ènanda imehi navehi bhikkh|hi indriyesu aguttadvÈrehi bhojane amattaÒÒ|hi jÈgariyaÑ ananuyuttehi saddhiÑ cÈrikaÑ carasi, sassaghÈtaÑ maÒÒe carasi, kul|paghÈtaÑ maÒÒe carasi, olujjati

VinayapiÔaka 48

kho te Èvuso Ènanda parisÈ, palujjanti kho te Èvuso navappÈyÈ, na vÈyaÑ kumÈrako mattamaÒÒÈsÊ”ti1.

Tattha2 sassaghÈtaÑ maÒÒecarasÊti sassaÑ ghÈtento viya ÈhiÓÉasi. Kul|paghÈtaÑ maÒÒe carasÊti kulÈni upaghÈtento viya hananto viya Èhananto viya ÈhiÓÉasi. OlujjatÊti palujjati bhijjati. Palujjanti kho te Èvuso navappÈyÈti Èvuso evaÑ ete tuyhaÑ pÈyena yebhuyyena navakÈ ekavassikaduvassikadaharÈ ceva sÈmaÓerÈ ca palujjanti. Na vÈyaÑ kumÈrako mattamaÒÒÈsÊti ayaÑ kumÈrako attano pamÈÓaÑ na vata jÈnÈtÊti theraÑ tajjento Èha. KumÈrakavÈdÈ na muccÈmÈti kumÈrakavÈdato na muccÈma. TathÈ hi pana tvanti idamassa evaÑ vattabbatÈya kÈraÓadassanatthaÑ vuttaÑ. AyaÒhettha adhippÈyo–yasmÈ tvaÑ imehi navakehi bhikkh|hi indriyasaÑvararahitehi saddhÑ vicarasi, tasmÈ kumÈrakehi saddhiÑ caranto “kumÈrako”ti vattabbataÑ arahasÊti.

“Na vÈyaÑ kumÈrako mattamaÒÒÈsÊ”ti ettha vÈ-saddo padap|raÓe. VÈ-saddo hi upamÈnasamuccayasaÑsayavavassaggapadap|raÓavikappÈdÊsu bah|su atthesu dissati. TathÈ hesa “paÓÉito vÈpi tena so”ti-ÈdÊsu3 upamÈne dissati, sadisabhÈveti attho. “TaÑ vÈpi dhÊrÈ muni vedayantÊ”ti-ÈdÊsu4 samuccaye. “Ke vÈ ime kassa vÈ”ti-ÈdÊsu5 saÑsaye. “AyaÑ vÈ imesaÑ samaÓabrÈhmaÓÈnaÑ sabbabÈlo sabbam|Äho”ti-ÈdÊsu6 vavassagge. “Ye hi keci bhikkhave samaÓÈ vÈ brÈhmaÓÈ vÈ”ti-ÈdÊsu7 vikappeti. Idha pana padap|raÓe daÔÔhabbo. Teneva ca ÈcariyadhammapÈlattherena vuttaÑ “vÈsaddassa atthuddhÈraÑ karontena ‘na vÈyaÑ kumÈrako mattamaÒÒÈsÊ’ti-ÈdÊsu8 padap|raÓe”ti. AÔÔhakathÈyampi9 ettakameva vuttaÑ “na vÈyaÑ kumÈrako mattamaÒÒÈsÊti ayaÑ kumÈrako attano pamÈÓaÑ na vata jÈnÈtÊti theraÑ tajjento ÈhÈ”ti. EtthÈpi vatÈti vacanasiliÔÔhatÈya vuttaÑ. YaÑ panettha kenaci vuttaÑ “na vÈyanti ettha vÈti vibhÈsÈ, aÒÒÈsipi na aÒÒÈsipÊti ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 418 piÔÔhe. 2. SaÑ-®Ôha 2. 166 piÔÔhe. 3. Khu 1. 22 piÔÔhe. 4. Khu 1. 309 piÔÔhe. 5. Vi 1. 197 piÔÔhe. 6. DÊ 1. 55 piÔÔhe. 7. Ma 1. 122; SaÑ 1. 255 piÔÔhesu. 8. SaÑ 1. 418 piÔÔhe. 9. SaÑ-®Ôha 2. 166 piÔÔhe.


attho”ti. TaÑ tassa matimattanti daÔÔhabbaÑ. Na hettha ayamattho sambhavati, tasmÈ attano pamÈÓaÑ nÈÒÒÈsÊti evamattho veditabbo. TatrÈti evaÑ sati. ChandÈgamanaÑ viyÈti ettha chandÈ ÈgamanaÑ viyÈti padacchedo kÈtabbo, chandena ÈgamanaÑ pavattanaÑ viyÈti attho, chandena akattabbakaraÓaÑ viyÈti vuttaÑ hoti. ChandaÑ vÈ Ègacchati sampayogavasenÈti chandÈgamanaÑ, tathÈ pavatto apÈyagamanÊyo akusalacittuppÈdo. Atha vÈ ananur|paÑ gamanaÑ agamanaÑ, chandena agamanaÑ chandÈgamanaÑ, chandena sinehena ananur|paÑ gamanaÑ pavattanaÑ akattabbakaraÓaÑ viyÈti vuttaÑ hoti. AsekkhapaÔisambhidÈppatteti asekkhabh|tÈ paÔisambhidÈ asekkhapaÔisambhidÈ, taÑ patte, paÔiladdha-asekkhapaÔisambhideti attho. AnumatiyÈti anuÒÒÈya, yÈcanÈyÈti vuttaÑ hoti.

“KiÒcÈpi sekkho”ti idaÑ na sekkhÈnaÑ agatigamanasabbhÈvena vuttaÑ, asekkhÈnaÑyeva pana uccinitattÈti daÔÔhabbaÑ. PaÔhamamaggeneva hi cattÈri agatigamanÈni pahÊyanti, tasmÈ kiÒcÈpi sekkho, tathÈpi thero Èyasmantampi ÈnandaÑ uccinat|ti evamettha sambandho veditabbo. Na pana kiÒcÈpi sekkho, tathÈpi abhabbo agatiÑ gantunti yojetabbaÑ. “Abhabbo”ti-ÈdinÈ pana dhammasa~gÊtiyÈ tassa arahabhÈvaÑ dassentÈ vijjamÈne guÓe kathenti. Tattha chandÈti chandena, sinehenÈti attho. AgatiÑ gantunti agantabbaÑ gantuÑ, akattabbaÑ kÈtunti vuttaÑ hoti. ImÈni pana cattÈri agatigamanÈni bhaÓÉabhÈjanÊye ca vinicchayaÔÔhÈne ca labbhanti. Tattha bhaÓÉabhÈjanÊye tÈva attano bhÈrabh|tÈnaÑ bhikkh|naÑ amanÈpe bhaÓÉe sampatte taÑ parivattitvÈ manÈpaÑ dento chandÈgatiÑ gacchati nÈma. Attano pana abhÈrabh|tÈnaÑ manÈpe bhaÓÉe sampatte taÑ parivattitvÈ amanÈpaÑ dento dosÈgatiÑ gacchati nÈma. BhaÓÉesu bhÈjanÊyavatthuÒca ÔhitikaÒca ajÈnanto mohÈgatiÑ gacchati nÈma. MukharÈnaÑ vÈ rÈjÈdinissitÈnaÑ vÈ “ime me amanÈpe bhaÓÉe dinne anatthaÑ kareyyun”ti bhayena parivattitvÈ manÈpaÑ dento bhayÈgatiÑ gacchati nÈma. Yo pana evaÑ na gacchati, sabbesaÑ tulÈbh|to pamÈÓabh|to majjhattova hutvÈ yaÑ yassa pÈpuÓÈti, tadeva tassa deti, ayaÑ catubbidhampi agatiÑ na gacchati nÈma. VinicchayaÔÔhÈne pana attano bhÈrabh|tassa garukÈpattiÑ lahukÈpattiÑ katvÈ kathento chandÈgatiÑ gacchati nÈma. Itarassa lahukÈpattiÑ

VinayapiÔaka 50

garukÈpattiÑ katvÈ kathento dosÈgatiÑ gacchati nÈma. ŒpattivuÔÔhÈnaÑ pana samuccayakkhandhakaÒca ajÈnanto mohÈgatiÑ gacchati nÈma. Mukharassa vÈ rÈjap|jitassa vÈ “ayaÑ me garukaÑ katvÈ ÈpattiÑ kathentassa anatthampi kareyyÈ”ti garukameva lahukÈpattiÑ kathento bhayÈgatiÑ gacchati nÈma. Yo pana sabbesaÑ yathÈbh|tameva kathesi, ayaÑ catubbidhampi agatigamanaÑ na gacchati nÈma. Theropi tÈdiso catunnampi agatigamanÈnaÑ paÔhamamaggeneva pahÊnattÈ, tasmÈ sa~gÈyanavasena dhammavinayampi vinicchaye sampatte chandÈdivasena aÒÒathÈ akathetvÈ yathÈbh|tameva kathetÊti vuttaÑ “abhabbo -pa- agatiÑ gantun”ti. Pariyattoti adhÊto, uggahitoti attho.

UccinitenÈti uccinitvÈ gahitena. EtadahosÊti etaÑ parivitakkanaÑ ahosi. RÈjagahaÑ kho mahÈgocaranti ettha “rÈjagahanti rÈjagahasÈmantaÑ gahetvÈ vuttan”ti c|ÄagaÓÔhipade majjhimagaÓÔhipade ca vuttaÑ. GÈvo caranti etthÈti gocaro, gocaro viya gocaro, bhikkhÈcaraÓaÔÔhÈnaÑ. So mahanto assa, etthÈti vÈ mahÈgocaraÑ, rÈjagahaÑ. ThÈvarakammanti ciraÔÔhÈyikammaÑ. VisabhÈgapuggalo subhaddasadiso. UkkoÔeyyÈti nivÈreyyÈti attho. ©attidutiyena kammena sÈvesÊti–

“SuÓÈtu me Èvuso saÑgho, yadi saÑghassa pattakallaÑ, saÑgho imÈni paÒca bhikkhusatÈni sammanneyya ‘rÈjagahe vassaÑ vasantÈni dhammaÒca vinayaÒca sa~gÈyituÑ, na aÒÒehi bhikkh|hi rÈjagahe vassaÑ vasitabban’ti, esÈ Òatti.

SuÓÈtu me Èvuso saÑgho, saÑgho imÈni paÒca bhikkhusatÈni sammannati ‘rÈjagahe vassaÑ vasantÈni dhammaÒca vinayaÒca sa~gÈyituÑ, na aÒÒehi bhikkh|hi rÈjagahe vassaÑ vasitabban’ti, yassÈyasmato khamati imesaÑ paÒcannaÑ bhikkhusatÈnaÑ sammuti ‘rÈjagahe vassaÑ vasantÈnaÑ dhammaÒca vinayaÒca sa~gÈyituÑ, na aÒÒehi bhikkh|hi rÈjagahe vassaÑ vasitabban’ti, so tuÓhassa. Yassa nakkhamati, so bhÈseyya.

SammatÈni saÑghena imÈni paÒca bhikkhusatÈni ‘rÈjagahe vassaÑ vasantÈni dhammaÒca vinayaÒca sa~gÈyituÑ, na aÒÒehi bhikkh|hi rÈjagahe


vassaÑ vasitabban’ti, khamati saÑghassa, tasmÈ tuÓhÊ, evametaÑ dhÈrayÈmÊ”ti1–

evaÑ Òattidutiyena kammena sÈveti. IdaÑ sandhÈya vuttaÑ “taÑ sa~gÊtikkhandhake vuttanayeneva ÒÈtabban”ti.

AyaÑ pana kammavÈcÈ tathÈgatassa parinibbÈnato ekavÊsatime divase katÈ. VuttaÒhetaÑ dÊghanikÈyaÔÔhakathÈyaÑ2 “ayaÑ pana kammavÈcÈ tathÈgatassa parinibbÈnato ekavÊsatime divase katÈ. BhagavÈ hi visÈkhapuÓÓamÈyaÑ pacc|sasamaye parinibbuto, athassa sattÈhaÑ suvaÓÓavaÓÓaÑ sarÊraÑ gandhamÈlÈdÊhi p|jayiÑsu. EvaÑ sattÈhaÑ sÈdhukÊÄanadivasÈ nÈma ahesuÑ. Tato sattÈhaÑ citakÈya agginÈ jhÈyi, sattÈhaÑ sattipaÒjaraÑ katvÈ santhÈgÈrasÈlÈyaÑ dhÈtup|jaÑ kariÑs|ti ekavÊsati divasÈ gatÈ. JeÔÔham|lasukkapakkhapaÒcamiyaÑ pana dhÈtuyo bhÈjayiÑsu. EtasmiÑ dhÈtubhÈjanadivase sannipatitassa mahÈbhikkhusaÑghassa subhaddena vuÉÉhapabbajitena kataÑ anÈcÈraÑ ÈrocetvÈ vuttanayeneva bhikkh| uccinitvÈ ayaÑ kammavÈcÈ katÈ. ImaÒca pana kammavÈcaÑ katvÈ thero bhikkh| Èmantesi ‘Èvuso idÈni tumhÈkaÑ cattÈlÊsadivasÈ okÈso, tato paraÑ ayaÑ nÈma no palibodho atthÊti vattuÑ na labbhÈ, tasmÈ etthantare yassa rogapalibodho vÈ ÈcariyupajjhÈyapalibodho vÈ mÈtÈpitupalibodho vÈ atthi, pattaÑ vÈ pana pacitabbaÑ cÊvaraÑ vÈ kÈtabbaÑ, so taÑ palibodhaÑ chinditvÈ karaÓÊyaÑ karot|’ti. EvaÒca pana vatvÈ thero attano paÒcasatÈya parisÈya parivuto rÈjagahaÑ gato, aÒÒepi mahÈtherÈ attano attano parivÈraÑ gahetvÈ sokasallasamappitaÑ mahÈjanaÑ assÈsetukÈmÈ taÑ taÑ disaÑ pakkantÈ. PuÓÓatthero pana sattasatabhikkhuparivÈro ‘tathÈgatassa parinibbÈnaÔÔhÈnaÑ ÈgatÈgataÑ mahÈjanaÑ assÈsessÈmÊ’ti kusinÈrÈyameva aÔÔhÈsi. ŒyasmÈ Ènando yathÈ pubbe aparinibbutassa, evaÑ parinibbutassapi bhagavato sayameva pattacÊvaramÈdÈya paÒcahi bhikkhusatehi saddhiÑ yena sÈvatthi tena cÈrikaÑ pakkÈmi. Gacchato panassa parivÈrÈ bhikkh| gaÓanapathaÑ vÊtivattÈ”ti. TasmÈ tathÈgatassa ______________________________________________________________ 1. Vi 4. 481 piÔÔhe. 2. Di-®Ôha 1. 7 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 52

parinibbÈnato tÊsu sattÈhesu atikkantesu ekavÊsatime divase imaÑ kammavÈcaÑ sÈvetvÈ thero rÈjagahaÑ pakkantoti veditabbaÑ.

Yadi evaÑ kasmÈ pana idha ma~galasuttaÔÔhakathÈyaÒca “sattasu sÈdhukÊÄanadivasesu sattasu ca dhÈtup|jÈdivasesu vÊtivattes|”ti vuttaÑ? Sattasu dhÈtup|jÈdivasesu gahitesu tadavinÈbhÈvato majjhe citakÈya jhÈpanasattÈhampi gahitamevÈti katvÈ visuÑ na vuttaÑ viya dissati. Yadi evaÑ atha kasmÈ “aÉÉhamÈso atikkanto, diyaÉÉhamÈso seso”ti ca vuttanti? NÈyaÑ doso. AppakaÑ2 hi |namadhikaÑ vÈ gaÓan|pagaÑ na hoti, tasmÈ samudÈyo appakena adhikopi anadhiko viya hotÊti katvÈ aÉÉhamÈsato adhikepi paÒca divase “aÉÉhamÈso atikkanto”ti vuttaÑ “dvÈsÊtikhandhakavattÈnaÑ katthaci asÊtikhandhakavattÈnÊ”ti vacanaÑ viya. TathÈ appakena |nopi ca samudÈyo an|no viya hotÊti katvÈ “diyaÔÔhamÈsato |nepi paÒca divase diyaÉÉhamÈso seso”ti ca vuttaÑ. SatipaÔÔhÈnavibha~gaÔÔhakathÈyaÑ3 hi chamÈsato |nepi aÉÉhamÈse “cha mÈse sajjhÈyo kÈtabbo”ti vuttavacanaÑ viya. Tattha hi tacapaÒcakÈdÊsu cat|su paÒcakesu dvÊsu ca chakkesu ekekasmiÑ anulomato paÒcÈhaÑ, paÔilomato paÒcÈhaÑ, anulomapaÔilomato paÒcÈhaÑ, tathÈ purimapurimehi paÒcakachakkehi saddhiÑ anulomato paÒcÈhaÑ, paÔilomato paÒcÈhaÑ, anulomapaÔilomato paÒcÈyanti evaÑ visuÑ tipaÒcÈhaÑ ekato tipaÒcÈhaÒca sajjhÈyaÑ katvÈ chamÈsaÑ sajjhÈyo kÈtabboti vacanaÑ viya. Tattha hi vakkapaÒcakÈdÊsu tÊsu paÒcakesu dvÊsu ca chakkesu visuÑ heÔÔhimehi ekato ca sajjhÈye paÒcannaÑ paÒcannaÑ4 paÒcakÈnaÑ vasena paÒcamÈsaparipuÓÓÈ labbhanti, tacapaÒcake pana visuÑ tipaÒcÈhamevÈti aÉÉhamÈsoyeveko labbhatÊti aÉÉhamÈsÈdhikapaÒcamÈsÈ labbhanti.

EvaÑ sati yathÈ tattha aÉÉhamÈse |nepi mÈsaparicchedena paricchijjamÈne sajjhÈye cha mÈsÈ paricchedakÈ hontÊti paricchijjamÈnassa sajjhÈyassa sattamÈsÈdimÈsantaragamananivÈraÓatthaÑ chamÈsaggahaÓaÑ kataÑ, na sakalachamÈse sajjhÈyappavattidassanatthaÑ, evamidhÈpi mÈsavasena kÈle paricchijjamÈne |nepi paÒcadivase diyaÉÉhamÈso paricchedako hotÊti ______________________________________________________________ 1. KhuddakapÈÔha-®Ôha 79 piÔÔhe. 2. Appakena (SÊ) 3. Abhi-®Ôha 2. 237 piÔÔhe. 4. ChannaÑ channaÑ (SÊ, SyÈ)


paricchijjamÈnassa kÈlassa dvimÈsÈdimÈsantaragamananivÈraÓatthaÑ “diyaÉÉhamÈso seso”ti diyaÉÉhamÈsaggahaÓaÑ katanti evamettha attho gahetabbo. AÒÒathÈ ca aÔÔhakathÈvacanÈnaÑ aÒÒamaÒÒavirodho Èpajjati. EkÈhameva vÈ bhagavato sarÊraÑ citakÈya jhÈyÊti khuddakabhÈÓakÈnaÑ adhippÈyoti gahetabbaÑ. EvaÒhi sati parinibbÈnato sattasu sÈdhukÊÄanadivasesu vÊtivattesu aÔÔhamiyaÑ citakÈya bhagavato sarÊraÑ jhÈpetvÈ tato paraÑ sattasu divasesu dhÈtup|jaÑ akaÑs|ti aÉÉhamÈso atikkanto, gimhÈnaÑ diyaÉÉho ca mÈso seso hoti. ParinibbÈnasuttantapÈÄiyampi hi citakÈya jhÈpanasattÈhaÑ na ÈgataÑ, dveyeva sattÈhÈni ÈgatÈni, upaparikkhitvÈ pana yaÑ ruccati, taÑ gahetabbaÑ. Ito aÒÒena vÈ pakÈrena yathÈ na virujjhati, tathÈ kÈraÓaÑ pariyesitabbaÑ. YaÑ panettha kenaci vuttaÑ “aÉÉhamÈso atikkantoti ettha eko divaso naÔÔho. So pÈÔipadadivaso kolÈhaladivaso nÈma, tasmÈ idha na gahito”ti. TaÑ na sundaraÑ parinibbÈnasuttantapÈÄiyaÑ pÈÔipadadivasatoyeva paÔÔhÈya sattÈhassa vuttattÈ aÔÔhakathÈyaÒca parinibbÈnadivasenapi saddhiÑ tiÓÓaÑ sattÈhÈnaÑ gahitattÈ. TathÈ hi parinibbÈnadivasena saddhiÑ tiÓÓÈ sattÈhÈnaÑ gahitattÈ jeÔÔham|lasukkapaÒcamÊ ekavÊsatimo divaso hoti.

Sattasu sÈdhukÊÄanadivases|ti ettha sÈdhukÊÄanaÑ nÈma saÑvegavatthuÑ kittetvÈ kittetvÈ aniccatÈpaÔisaÑyuttÈni gÊtÈni gÈyitvÈ p|jÈvasena kÊÄanato sundaraÑ kÊÄananti sÈdhukÊÄanaÑ. Atha vÈ saparahitasÈdhanaÔÔhena sÈdhu, tesaÑ saÑvegavatthuÑ kittetvÈ kittetvÈ kÊÄanaÑ sÈdhukÊÄanaÑ, uÄÈrapuÒÒapasavanato samparÈyikatthÈvirodhikÊÄÈvihÈroti attho. Ettha ca purimasmiÑ sattÈhe sÈdhukÊÄÈya ekadesena katattÈ sÈdhukÊÄanadivasÈ nÈma te jÈtÈ. Visesato pana dhÈtup|jÈdivasesuyeva sÈdhukÊÄanaÑ1 akaÑsu. Tatoyeva ca mahÈparinibbÈnasuttantapÈÄiyaÑ2–

“Atha kho kosinÈrakÈ mallÈ bhagavato sarÊrÈni sattÈhaÑ santhÈgÈre sattipaÒjaraÑ karitvÈ dhanupÈkÈraÑ

______________________________________________________________ 1. SÈdhukÊÄitaÑ (Ka) 2. DÊ 2. 135 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 54

parikkhipÈpetvÈ naccehi gÊtehi vÈditehi mÈlehi gandhehi sakkariÑsu garuÑ kariÑsu mÈnesuÑ p|jesun”ti.

Etassa aÔÔhakathÈyaÑ1 vuttaÑ–

“KasmÈ panete evamakaÑs|ti? Ito purimesu dvÊsu sattÈhesu te bhikkhusaÑghassa ÔhÈnanisajjokÈsaÑ karontÈ khÈdanÊyabhojanÊyÈdÊni saÑvidahantÈ sÈdhukÊÄikÈya okÈsaÑ nalabhiÑsu. Tato nesaÑ ahosi ‘imaÑ sattÈhaÑ sÈdhukÊÄitaÑ kÊÄissÈma, ÔhÈnaÑ kho panetaÑ vijjati, yaÑ amhÈkaÑ pamattabhÈvaÑ ÒatvÈ kocideva ÈgantvÈ dhÈtuyo gaÓheyya, tasmÈ ÈrakkhaÑ ÔhapetvÈ kÊÄissÈmÈ’ti, tena te evamakaÑs|”ti.

TasmÈ visesato sÈdhukÊÄikÈ dhÈtup|jÈdivasesuyevÈti daÔÔhabbaÑ. Te pana dhÈtup|jÈya katattÈ “dhÈtup|jÈdivasÈ”ti pÈkaÔÈ jÈtÈti Èha “sattasu ca dhÈtup|jÈdivases|”ti. UpakaÔÔhÈti ÈsannÈ. VassaÑ upanenti upagacchanti etthÈti vass|panÈyikÈ. EkaÑ maggaÑ gatoti cÈrikaÑ caritvÈ mahÈjanaÑ assÈsetuÑ ekena maggena gato. EvaÑ anuruddhattherÈdayopi tesu tesu janapadesu cÈrikaÑ caritvÈ mahÈjanaÑ assÈsentÈ gatÈti daÔÔhabbaÑ. Yena sÈvatthi, tena cÈrikaÑ pakkÈmÊti yattha sÈvatthi, tattha cÈrikaÑ pakkÈmi, yena vÈ disÈbhÈgena sÈvatthi pakkamitabbÈ hoti, tena disÈbhÈgena cÈrikaÑ pakkÈmÊti attho.

TatrÈti tassaÑ sÈvatthiyaÑ. Sudanti nipÈtamattaÑ. AniccatÈdipaÔisaÑyuttÈyÈti “sabbe sa~khÈrÈ aniccÈ”ti-ÈdinayappavattÈya. AsamucchinnataÓhÈnusayattÈ avijjÈtaÓhÈbhisa~khatena kammunÈ bhavayonigatiÔhitisattÈvÈsesu khandhapaÒcakasa~khÈtaÑ attabhÈvaÑ janeti abhinibbattetÊti jano, kilese janeti, ajani, janissatÊti vÈ jano, mahanto janoti mahÈjano, taÑ mahÈjanaÑ, bahujananti attho. SaÒÒÈpetvÈti samassÈsetvÈ. GandhakuÔiyÈ dvÈraÑ vivaritvÈti paribhogacetiyabhÈvato gandhakuÔiÑ vanditvÈ gandhakuÔiyÈ dvÈraÑ vivarÊti veditabbaÑ. Teneva dÊghanikÈyaÔÔhakathÈyaÑ2 “gandhakuÔiÑ vanditvÈ”ti vuttaÑ. MilÈtaÑ mÈlÈkacavaraÑ3 milÈtamÈlÈkacavaraÑ. YathÈÔhÈne ÔhapetvÈti paÔhamaÔhitaÔÔhÈnaÑ ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ôha 2. 197 piÔÔhe. 2. Di-®Ôha 1. 8 piÔÔhe. 3. MalÈ eva kacavaraÑ (SÊ)


anatikkamitvÈ yathÈÔhitaÔÔhÈneyeva ÔhapetvÈti attho. Bhagavato ÔhitakÈle karaÓÊyaÑ vatthaÑ sabbamakÈsÊti senÈsane kattabbavattaÑ sandhÈya vuttaÑ. Karonto ca nhÈnakoÔÔhake sammajjana-udak|paÔÔhÈnÈdikÈlesu gandhakuÔiÑ gantvÈ “nanu bhagavÈ ayaÑ tumhÈkaÑ nhÈnakÈlo, ayaÑ dhammadesanÈkÈlo, ayaÑ bhikkh|naÑ ovÈdadÈnakÈlo, ayaÑ sÊhaseyyaÑ kappanakÈlo, ayaÑ mukhadhovanakÈlo”ti-ÈdinÈ nayena paridevamÈnova akÈsi. TamenaÑ aÒÒatarÈ devatÈ “bhante Ènanda tumhe evaÑ paridevamÈnÈ kathaÑ aÒÒe assÈsayissathÈ”ti saÑvejesi. So tassÈ vacanena saÑviggahadayo santhambhitvÈ tathÈgatassa parinibbÈnato pabhuti ÔhÈnanisajjabahulatÈya ussannadhÈtukaÑ kÈyaÑ samassÈsetuÑ khÊravirecanaÑ pivi. IdÈni taÑ dassento “atha thero”ti-ÈdimÈha.

UssannadhÈtukanti upacitasemhÈdidhÈtukaÑ kÈyaÑ. SamassÈsetunti santappetuÑ. Dutiyadivaseti devatÈya saÑvejitadivasato. “JetavanavihÈraÑ paviÔÔhadivasato vÈ dutiyadivase”ti vadanti. Viriccati etenÈti virecanaÑ, osadhaparibhÈvitaÑ khÊrameva virecananti khÊravirecanaÑ. YaÑ sandhÈyÈti yaÑ bhesajjapÈnaÑ sandhÈya. A~gasubhatÈya subhoti evaÑ laddhanÈmattÈ subhena mÈÓavena. PahitaÑ mÈÓavakanti “satthÈ parinibbuto Ènandatthero kirassa pattacÊvaraÑ gahetvÈ Ègato, mahÈjano ca taÑ dassanÈya upasa~kamatÊ”ti sutvÈ “vihÈraÑ kho pana gantvÈ mahÈjanamajjhe na sakkÈ sukhena paÔisanthÈraÑ vÈ kÈtuÑ dhammakathaÑ vÈ sotuÑ, gehaÑ ÈgataÑyeva naÑ disvÈ sukhena paÔisanthÈraÑ karissÈmi, ekÈ ca me ka~khÈ atthi, tampi naÑ pucchissÈmÊ”ti cintetvÈ subhena mÈÓavena pesitaÑ mÈÓavakaÑ. EtadavocÈti etaÑ “akÈlo kho”ti-ÈdikaÑ Ènandatthero avoca. AkÈlo khoti ajja gantuÑ yuttakÈlo na hoti. KasmÈti ce Èha “atthi me ajjÈ”ti-Èdi. BhesajjamattÈti appamattakaÑ bhesajjaÑ. Appattho hi ayaÑ mattÈsaddo “mattÈ sukhapariccÈgÈ”ti-ÈdÊsu viya.

Dutiyadivaseti khÊravirecanaÑ pÊtadivasato dutiyadivase. CetakattherenÈti cetiyaraÔÔhe jÈtattÈ “cetako”ti evaÑladdhanÈmena. Subhena mÈÓavena puÔÔhoti “yesu dhammesu bhavaÑ gotamo imaÑ

VinayapiÔaka 56

lokaÑ patiÔÔhÈpesi, te tassa accayena naÔÔhÈ nu kho, dharanti, sace dharanti, Ènando jÈnissati, handa naÑ pucchÈmÊ”ti evaÑ cintetvÈ “yesaÑ so bhavaÑ gotamo dhammÈnaÑ vaÓÓavÈdÊ ahosi, yattha ca imaÑ janataÑ samÈdapesi nivesesi patiÔÔhÈpesi, katamesÈnaÑ kho bho Ènanda dhammÈnaÑ so bhavaÑ gotamo vaÓÓavÈdÊ ahosÊ”ti-ÈdinÈ1 subhena mÈÓavena puÔÔho. Athassa thero tÊÓi piÔakÈni sÊlakkhandhÈdÊhi tÊhi khandhehi sa~gahetvÈ dassento “tiÓÓaÑ kho mÈÓava khandhÈnaÑ so bhagavÈ vaÓÓavÈdÊ”ti-ÈdinÈ1 subhasuttamabhÈsi. TaÑ sandhÈya vuttaÑ “dÊghanikÈye subhasuttaÑ nÈma dasamaÑ suttamabhÈsÊ”ti.

KhaÓÉaphullapaÔisa~kharaÓanti ettha khaÓÉanti chinnaÑ. Phullanti bhinnaÑ. TesaÑ paÔisa~kharaÓaÑ puna sammÈ pÈkatikakaraÓaÑ, abhinavakaraÓanti vuttaÑ hoti. RÈjagahanti evaÑnÈmakaÑ nagaraÑ. TaÒhi mandhÈbhumahÈgovindÈdÊhi pariggahitattÈ “rÈjagahan”ti vuccati. ChaÉÉitapatita-uklÈpÈti chaÉÉitÈ ca patitÈ ca uklÈpÈ ca ahesunti attho. IdaÑ vuttaÑ hoti–bhagavato parinibbÈnaÔÔhÈnaÑ gacchantehi bhikkh|hi chaÉÉitÈ vissaÔÔhÈ, tatoyeva ca upacikÈdÊhi khÈditattÈ ito cito ca patitÈ, sammajjanÈbhÈvena ÈkiÓÓakacavarattÈ uklÈpÈ ca ahesunti. ImamevatthaÑ dassento Èha “bhagavato hÊ”ti-Èdi. Paricchedavasena veÓiyati2 dissatÊti pariveÓaÑ. TatthÈti tesu vihÈresu. KhaÓÉaphullapaÔisa~kharaÓanti iminÈ sambandho. PaÔhamaÑ mÈsanti vassÈnassa paÔhamaÑ mÈsaÑ, accantasaÑyoge cetaÑ upayogavacanaÑ. SenÈsanavattÈnaÑ paÒÒattattÈ senÈsanakkhandhake ca senÈsanapaÔibaddhÈnaÑ bah|naÑ vacanato “bhagavatÈ -pa- vaÓÓitan”ti vuttaÑ.

Dutiyadivaseti “khaÓÉaphullapaÔisa~kharaÓaÑ karomÈ”ti cintitadivasato dutiyadivase. So ca vass|panÈyikadivasato dutiyadivasoti veditabbo. Te hi therÈ ÈsÈÄhÊpuÓÓamÈya uposathaÑ katvÈ pÈÔipade sannipatitvÈ vassaÑ upagantvÈ evaÑ cintesuÑ. AjÈtasattu rÈjÈti ajÈto hutvÈ pituno paccatthiko jÈtoti “ajÈtasatt|”ti laddhavohÈro rÈjÈ. TasmiÑ kira kucchigate deviyÈ evar|po dohaÄo uppajji “aho vatÈhaÑ raÒÒo dakkhiÓabÈhuto lohitaÑ ______________________________________________________________ 1. DÊ 1. 189 piÔÔhe. 2. Vediyati (SÊ, SyÈ)


piveyyan”ti. Atha tassÈ kathetuÑ asakkontiyÈ kisabhÈvaÑ dubbaÓÓabhÈvaÒca disvÈ rÈjÈ sayameva pucchitvÈ ÒatvÈ ca vejje pakkosÈpetvÈ suvaÓÓasatthakena bÈhuÑ phÈletvÈ suvaÓÓasarakena lohitaÑ gahetvÈ udakena sambhinditvÈ pÈyesi. NemittakÈ taÑ sutvÈ “esa gabbho raÒÒo sattu bhavissati, iminÈ rÈjÈ haÒÒissatÊ”ti byÈkariÑsu, tasmÈ “ajÈtoyeva raÒÒo sattu bhavissatÊ”ti nemittakehi niddiÔÔhattÈ ajÈtasattu nÈma jÈto. Kinti kÈraÓapucchanatthe nipÈto, kasmÈti attho. PaÔivedesunti nivedesuÑ, jÈnÈpesunti attho. VissatthÈti nirÈsa~kacittÈ. ŒÓÈcakkanti ÈÓÈyeva appaÔihatavuttiyÈ pavattanaÔÔhena cakkanti ÈÓÈcakkaÑ. SannisajjaÔÔhÈnanti sannipatitvÈ nisÊdanaÔÔhÈnaÑ.

RÈjabhavanavibh|tinti rÈjabhavanasampattiÑ. AvahasantamivÈti avahÈsaÑ kurumÈnaÑ viya. SiriyÈ niketamivÈti siriyÈ vasanaÔÔhÈnamiva. EkanipÈtatitthamiva ca devamanussanayanaviha~gÈnanti ekasmiÑ pÈnÊyatitthe sannipatantÈ pakkhino viya sabbesaÑ janÈnaÑ cakkh|ni maÓÉapeyeva nipatantÊti devamanussÈnaÑ nayanasa~khÈtaviha~gÈnaÑ ekanipÈtatitthamiva ca. LokarÈmaÓeyyakamiva sampiÓÉitanti ekattha sampiÓÉitaÑ rÈsikataÑ loke ramaÓÊyabhÈvaÑ viya. Yadi loke vijjamÈnaÑ ramaÓÊyattaÑ sabbameva ÈnetvÈ ekattha sampiÓÉitaÑ siyÈ, taÑ viyÈti vuttaÑ hoti. “DaÔÔhabbasÈramaÓÉanti pheggurahitasÈraÑ viya kasaÔavinimuttaÑ pasannabh|taÑ viya ca daÔÔhabbesu daÔÔhuÑ arahar|pesu sÈrabh|taÑ pasannabh|taÒcÈ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. DaÔÔhabbo dassanÊyo sÈrabh|to visiÔÔhataro maÓÉo maÓÉanaÑ ala~kÈro etassÈti daÔÔhabbasÈramaÓÉo, maÓÉapoti evamettha attho gahetabboti amhÈkaÑ khanti, upaparikkhitvÈ yuttataraÑ gahetabbaÑ. MaÓÉaÑ s|riyarasmiÑ pÈti nivÈretÊti maÓÉapo. Vividha -pa- cÈruvitÈnanti ettha kusumadÈmÈni ca tÈni olambakÈni cÈti kusumadÈma-olambakÈni. Ettha ca visesanassa paranipÈto daÔÔhabbo, olambakakusumadÈmÈnÊti attho. TÈni vividhÈni anekappakÈrÈni viniggalantaÑ vamentaÑ nikkhÈmentamiva cÈru sobhanaÑ vitÈnaÑ etthÈti vividhakusumadÈma-olambakaviniggalantacÈruvitÈno, maÓÉapo, taÑ ala~karitvÈti yojetabbaÑ. RatanavicitramaÓikoÔÔimatalamivÈti nÈnÈpupph|pahÈravicittasupariniÔÔhitabh|mikammattÈyeva ______________________________________________________________ 1. VisaÔÔhÈti (Ka)

VinayapiÔaka 58

nÈnÈratanehi vicittabh|tamaÓikoÔÔimatalamivÈti attho. Ettha ca ratanavicittaggahaÓaÑ nÈnÈpupph|pahÈravicittatÈya nidassanaÑ, maÓikoÔÔimatalaggahaÓaÑ supariniÔÔhitabh|miparikammatÈyÈti veditabbaÑ. MaÓiyo koÔÔetvÈ katatalattÈ maÓikoÔÔanena nibbattatalanti maÓikoÔÔimatalaÑ. Nanti maÓÉapaÑ. Pupph|pahÈro pupphap|jÈ. UttarÈbhimukhanti uttaradisÈbhimukhaÑ. ŒsanÈrahanti nisÊdanÈrahaÑ. Dantakhacitanti dantehi racitaÑ, dantehi katanti vuttaÑ hoti. EtthÈti Èsane. NiÔÔhitaÑ bhante mama kiccanti mayÈ kattabbakiccaÑ niÔÔhitanti attho.

TasmiÑ pana divase ekacce bhikkh| ÈyasmantaÑ ÈnandaÑ sandhÈya evamÈhaÑsu “imasmiÑ bhikkhusaÑghe eko bhikkhu vissagandhaÑ vÈyanto vicaratÊ”ti. Thero taÑ sutvÈ “imasmiÑ bhikkhusaÑghe aÒÒo vissagandhaÑ vÈyanto vicaraÓakabhikkhu nÈma natthi, addhÈ ete maÑ sandhÈya vadantÊ”ti saÑvegaÑ Èpajji. Ekacce naÑ ÈhaÑsuyeva “sve Èvuso sannipÈto”ti-Èdi. IdÈni taÑ dassento Èha “bhikkh| ÈyasmantaÑ ÈnandaÑ ÈhaÑs|”ti-Èdi. TenÈti tasmÈ. ŒvajjesÊti upanÈmesi. AnupÈdÈyÈti taÓhÈdiÔÔhivasena kaÒci dhammaÑ agahetvÈ, yehi vÈ kilesehi sabbehi vimuccati, tesaÑ lesamattampi agahetvÈti attho. ŒsavehÊti bhavato ÈbhavaggaÑ dhammato vÈ ÈgotrabhuÑ savanato pavattanato ÈsavasaÒÒitehi kilesehi. LakkhaÓavacanaÒcetaÑ ÈsavehÊti, tadekaÔÔhatÈya pana sabbehipi kilesehi, sabbehipi pÈpadhammehi cittaÑ vimuccatiyeva. CittaÑ vimuccÊti cittaÑ arahattamaggakkhaÓe Èsavehi vimuccamÈnaÑ katvÈ arahattaphalakkhaÓe vimuccÊti attho. Ca~kamenÈti ca~kamanakiriyÈya. VivaÔÔ|panissayabh|taÑ kataÑ upacitaÑ puÒÒaÑ etenÈti katapuÒÒo, arahattÈdhigamÈya katÈdhikÈroti attho. PadhÈnamanuyuÒjÈti vÊriyaÑ anuyuÒja, arahattÈdhigamÈya anuyogaÑ karohÊti attho. KathÈdoso nÈma natthÊti kathÈya aparajjhaÑ1 nÈma natthi. AccÈraddhaÑ vÊriyanti ativiya ÈraddhaÑ vÊriyaÑ. UddhaccÈyÈti uddhatabhÈvÈya. VÊriyasamataÑ yojemÊti ca~kamanavÊriyassa adhimattattÈ tassa pahÈnavasena samÈdhinÈ samarasatÈpÈdanena vÊriyasamataÑ yojemi. ______________________________________________________________ 1. AsaccaÑ (SÊ, SyÈ)


Dutiyadivaseti therena arahattappattadivasato dutiyadivase. DhammasabhÈyaÑ sannipatitÈti pakkhassa paÒcamiyaÑ sannipatiÑsu. Attano arahattappattiÑ ÒÈpetukÈmoti “sekkhatÈya dhammasa~gÊtiyÈ gahetuÑ ayuttampi bahussutattÈ gaÓhissÈmÈ”ti cintetvÈ nisinnÈnaÑ therÈnaÑ “idÈni arahattappatto”ti somanassuppÈdanatthaÑ “appamatto hohÊ”ti dinna-ovÈdassa saphalatÈdÊpanatthaÑ attupanÈyikaÑ akatvÈ aÒÒabyÈkaraÓassa bhagavatÈ saÑvaÓÓitattÈ ca thero attano arahattappattiÑ ÒÈpetukÈmo ahosÊti veditabbaÑ. YathÈvuÉÉhanti vuÉÉhapaÔipÈÔiÑ anatikkamitvÈ. Eketi majjhimatÈÓakÈnaÑyeva eke. Pubbe vuttampi hi sabbaÑ majjhimatÈÓakÈ vadantiyevÈti veditabbaÑ. DÊghabhÈÓakÈ1 panettha evaÑ vadanti–

“Atha kho ÈyasmÈ Ènando arahÈ samÈno sannipÈtaÑ agamÈsi. KathaÑ agamÈsi? ‘IdÈnimhi sannipÈtamajjhaÑ pavisanÈraho’ti haÔÔhatuÔÔhacitto ekaÑsaÑ cÊvaraÑ katvÈ bandhanÈ muttatÈlapakkaÑ viya paÓÉukambale nikkhittajÈtimaÓi viya vigatavalÈhake nabhe samuggatapuÓÓacando viya bÈlÈtapasamphassavikasitareÓupiÒjaragabbhaÑ padumaÑ viya ca parisuddhena pariyodÈtena sappabhena sassirikena mukhavarena attano arahattappattiÑ ÈrocayamÈno viya ca agamÈsi. Atha naÑ disvÈ Èyasmato mahÈkassapassa etadahosi ‘sobhati vata bho arahattappatto Ènando, sace satthÈ dhareyya, addhÈ ajja Ènandassa sÈdhukÈraÑ dadeyya, handa imassÈhaÑ idÈni satthÈrÈ dÈtabbaÑ sÈdhukÈraÑ dadÈmÊ’ti tikkhattuÑ sÈdhukÈramadÈsÊ”ti.

ŒkÈsena ÈgantvÈ nisÊdÊtipi eketi ettha pana tesaÑ tesaÑ tathÈ tathÈ gahetvÈ ÈgatamattaÑ ÔhapetvÈ visuÑ visuÑ vacane aÒÒaÑ visesakÈraÓaÑ natthÊti vadanti. Upatissatthero panÈha “sattamÈsaÑ katÈya dhammasa~gÊtiyÈ kadÈci pathaviyaÑ nimujjitvÈ ÈgakattÈ taÑ gahetvÈ eke vadanti. KadÈci ÈkÈsena ÈgatattÈ taÑ gahetvÈ eke2 vadantÊ”ti. ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ôha 1. 11 piÔÔhe. 2. Keci (SÊ, SyÈ)

VinayapiÔaka 60

Bhikkh| ÈmantesÊti bhikkh| Èlapi abhÈsi sambodhesÊti ayamettha attho. AÒÒatra pana ÒÈpanepi hoti. YathÈha “ÈmantayÈmi vo bhikkhave1 paÔivedayÈmi vo bhikkhave”ti2. Pakkosanepi dissati. YathÈha “ehi tvaÑ bhikkhu mama vacanena sÈriputtaÑ ÈmantehÊ”ti3. Œvusoti ÈmantanÈkÈradÊpanaÑ. KaÑ dhuraÑ katvÈti kaÑ jeÔÔhakaÑ katvÈ. KiÑ Ènando nappahotÊti aÔÔhakathÈcariyehi ÔhapitapucchÈ. NappahotÊti na sakkoti. Etadagganti eso aggo. Li~gavipallÈsena hi ayaÑ niddeso. Yadidanti ca yo ayanti attho, yadidaÑ khandhapaÒcakanti vÈ yojetabbaÑ. SammannÊti sammataÑ akÈsi. UpÈliÑ vinayaÑ puccheyyanti pucchadhÈtussa dvikammakattÈ vuttaÑ. BÊjaniÑ gahetvÈti ettha bÊjanÊgahaÓaÑ dhammakathikÈnaÑ dhammatÈti veditabbaÑ. BhagavÈpi hi dhammakathikÈnaÑ dhammatÈdassanatthameva vicittabÊjaniÑ gaÓhÈti. Na hi aÒÒathÈ sabbassapi lokassa ala~kÈrabh|taÑ paramukkaÑsagatasikkhÈsaÑyamÈnaÑ buddhÈnaÑ mukhacandamaÓÉalaÑ paÔicchÈdetabbaÑ hoti. “PaÔhamaÑ Èvuso upÈli pÈrÈjikaÑ kattha paÒÒattan”ti kasmÈ vuttaÑ, nanu tassa sa~gÊtiyÈ purimakÈle paÔhamabhÈvo na yuttoti? No na yutto bhagavatÈ paÒÒattÈnukkamena pÈtimokkhuddesÈnukkamena ca paÔhamabhÈvassa siddhattÈ. Yebhuyyena hi tÊÓi piÔakÈni bhagavato dharamÈnakÈle ÔhitÈnukkameneva sa~gÊtÈni, visesato vinayÈbhidhammapiÔakÈnÊti daÔÔhabbaÑ. KismiÑ vatthusmiÑ methunadhammeti ca nimittatthe bhummavacanaÑ.

Vatthumpi pucchÊti-Èdi “kattha paÒÒattan”ti-ÈdinÈ dassitena saha tato avasiÔÔhampi sa~gahetvÈ dassanavasena vuttaÑ. KiÑ panettha paÔhamapÈrÈjikapÈÄiyaÑ kiÒci apanetabbaÑ vÈ pakkhipitabbaÑ vÈ Èsi nÈsÊti? Buddhassa bhagavato bhÈsite apanetabbaÑ nÈma natthi. Na hi tathÈgatÈ ekabyaÒjanampi niratthakaÑ vadanti, sÈvakÈnaÑ pana devatÈnaÑ vÈ bhÈsite apanetabbampi hoti, taÑ dhammasa~gÈhakattherÈ apanayiÑsu, pakkhipitabbaÑ pana sabbatthÈpi atthi, tasmÈ yaÑ yattha pakkhipituÑ yuttaÑ, taÑ tattha pakkhipiÑsuyeva. KiÑ pana tanti ce? “Tena samayenÈ”ti vÈ “tena kho pana samayenÈ”ti vÈ “atha kho” iti vÈ “evaÑ vutte”ti vÈ “etadavocÈ”ti vÈ evamÈdikaÑ sambandhavacanamattaÑ. EvaÑ pakkhipitabbayuttaÑ pakkhipitvÈ pana idaÑ paÔhamapÈrÈjikanti ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 128 piÔÔhe. 2. AÑ 2. 495 piÔÔhe. 3. AÑ 3. 181 piÔÔhe.


ÔhapesuÑ. PaÔhamapÈrÈjike sa~gahamÈruÄhe paÒca arahantasatÈni sa~gahaÑ Èropitanayeneva gaÓasajjhÈyamakaÑsu. “Tena samayena buddho bhagavÈ veraÒjÈyaÑ viharatÊ”ti ca nesaÑ sajjhÈyÈrambhakÈleyeva sÈdhukÈraÑ dadamÈnÈ viya mahÈpathavÊ udakapariyantaÑ katvÈ kampittha. Te eteneva nayena sesapÈrÈjikÈnipi sa~gahaÑ ÈropetvÈ “idaÑ pÈrÈjikakaÓÉan”ti ÔhapesuÑ. EvaÑ terasa saÑghÈdisesÈni “terasakan”ti-ÈdÊni vatvÈ vÊsÈdhikÈni dve sikkhÈpadasatÈni “mahÈvibha~go”ti kittetvÈ ÔhapesuÑ. MahÈvibha~gÈvasÈnepi purimanayeneva mahÈpathavÊ akampittha. Tato bhikkhunivibha~ge aÔÔha sikkhÈpadÈni “pÈrÈjikakaÓÉaÑ nÈmÈ”ti-ÈdÊni vatvÈ tÊÓi sikkhÈpadasatÈni cattÈri ca sikkhÈpadÈni “bhikkhunivibha~go”ti kittetvÈ “ayaÑ ubhatovibha~go nÈma catusaÔÔhibhÈÓavÈro”ti ÔhapesuÑ. Ubhatovibha~gÈvasÈnepi vuttanayeneva pathavÊ akampittha. EtenevupÈyena asÊtibhÈÓavÈraparimÈÓaÑ khandhakaÑ paÒcavÊsatibhÈÓavÈraparimÈÓaÑ parivÈraÒca sa~gahaÑ ÈropetvÈ “idaÑ vinayapiÔakaÑ nÈmÈ”ti ÔhapesuÑ. VinayapiÔakÈvasÈnepi vuttanayeneva pathavÊkampo ahosi. TaÑ ÈyasmantaÑ upÈlittheraÑ paÔicchÈpesuÑ “Èvuso idaÑ tuyhaÑ nissitake vÈcehÊ”ti evamettha avuttopi viseso veditabbo.

EvaÑ vinayapiÔakaÑ sa~gahamÈropetvÈ suttantapiÔakaÑ sa~gÈyiÑsu. IdÈni taÑ dassento Èha “vinayaÑ sa~gÈyitvÈ”ti-Èdi. MahÈkassapatthero ÈnandattheraÑ dhammaÑ pucchÊti ettha ayamanukkamo veditabbo–Ènandatthere dantakhacitaÑ bÊjaniÑ gahetvÈ dhammÈsane nisinne ÈyasmÈ mahÈkassapatthero bhikkh| pucchi “kataraÑ Èvuso piÔakaÑ paÔhamaÑ sa~gÈyÈmÈ”ti. SuttantapiÔakaÑ bhanteti. SuttantapiÔake catasso sa~gÊtiyo, tÈsu paÔhamaÑ kataraÑ sa~gÊtinti. DÊghasa~gÊtiÑ bhanteti. DÊghasa~gÊtiyaÑ catuttiÑsa suttÈni, tayo ca vaggÈ, tesu paÔhamaÑ kataraÑ vagganti. SÊlakkhandhavaggaÑ bhanteti. SÊlakkhandhavagge terasa suttantÈ, tesu paÔhamaÑ kataraÑ suttanti. BrahmajÈlasuttaÑ nÈma bhante tividhasÊlÈla~kataÑ nÈnÈvidhamicchÈjÊvakuhanalapanÈdividdhaÑsanaÑ dvÈsaÔÔhidiÔÔhijÈlaviniveÔhanaÑ dasasahassilokadhÈtupakampanaÑ, taÑ paÔhamaÑ sa~gÈyÈmÈti. Atha kho ÈyasmÈ mahÈkassapo ÈyasmantaÑ ÈnandaÑ etadavoca “brahmajÈlaÑ Èvuso Ènanda kattha bhÈsitan”ti.

VinayapiÔaka 62

AntarÈ ca bhante rÈjagahaÑ antarÈ ca nÈÄandanti ettha antarÈsaddo kÈraÓakhaÓacittavemajjhavivarÈdÊsu dissati. TathÈ hi “tadantaraÑ ko jÈneyya aÒÒatra tathÈgatÈ”ti1 ca, “janÈ sa~gamma mantenti, maÒca taÒca kimantaran”ti2 ca ÈdÊsu kÈraÓe antarÈsaddo vattati. “Addassa maÑ bhante aÒÒatarÈ itthÊ vijjantarikÈya bhÈjanaÑ dhovantÊ”ti-ÈdÊsu3 khaÓe. “Yassantarato na santi kopÈ”ti-ÈdÊsu4 citte. “AntarÈ vosÈnamÈpÈdÊ”ti-ÈdÊsu5 vemajjhe. “Api cÈyaÑ tapodÈ dvinnaÑ mahÈnirayÈnaÑ antarikÈya ÈgacchatÊ”ti-ÈdÊsu6 vivare. SvÈyamidha vivare vattati, tasmÈ rÈjagahassa ca nÈÄandÈya ca vivareti evamettha attho daÔÔhabbo, antarÈsaddena pana yuttattÈ upayogavacanaÑ kataÑ. ¢disesu ca ÔhÈnesu akkharacintakÈ “antarÈ gÈmaÒca nadiÒca yÈtÊ”ti evaÑ ekameva antarÈsaddaÑ payujjanti, so dutiyapadenapi yojetabbo hoti. AyojiyamÈne upayogavacanaÑ na pÈpuÓÈti sÈmivacanappasa~ge antarÈsaddayogena upayogavacanassa icchitattÈ. Idha pana yojetvÈ evaÑ vutto. RÈjÈgÈraketi tattha raÒÒo kÊÄanatthaÑ paÔibhÈnacittavicitraÑ agÈraÑ akaÑsu, taÑ rÈjÈgÈrakanti pavuccati, tasmiÑ. AmbalaÔÔhikÈti raÒÒo uyyÈnaÑ. Tassa kira dvÈrasamÊpe taruÓo ambarukkho atthi, taÑ ambalaÔÔhikÈti vadanti. Tassa avid|rabhavattÈ uyyÈnampi ambalaÔÔhikÈtveva sa~khyaÑ gataÑ “varuÓÈnagaran”ti-ÈdÊsu viya.

SuppiyaÒca paribbÈjakanti ettha suppiyoti tassa nÈmaÑ, paribbÈjakoti saÒjayassa antevÈsÊ channaparibbÈjako. BrahmadattaÒca mÈÓavakanti ettha brahmadattoti tassa nÈmaÑ. MÈÓavoti sattopi coropi taruÓopi vuccati. TathÈ hi–

“CoditÈ devad|tehi, ye pamajjanti mÈÓavÈ. Te dÊgharattaÑ socanti, hÊnakÈy|pagÈ narÈ”ti7–

ÈdÊsu satto mÈÓavoti vutto. “MÈÓavehipi samÈgacchanti katakammehipi akatakammehipÊ”ti-ÈdÊsu8 coro. “AmbaÔÔhamÈÓavo a~gako mÈÓavo”ti-ÈdÊsu9 taruÓo mÈÓavoti vutto. IdhÈpi ______________________________________________________________ 1. AÑ 2. 308; AÑ 3. 367 piÔÔhesu. 2. SaÑ 1. 203 piÔÔhe. 3. Ma 2. 112 piÔÔhe. 4. Khu 1. 100 piÔÔhe. 5. Ma 1. 251 piÔÔhe. 6. Vi 1. 149 piÔÔhe. 7. Ma 3. 225; AÑ 1. 141 piÔÔhesu. 8. Ma 2. 112 piÔÔhe. 9. DÊ 1. 84, 116 piÔÔhesu.


ayameva adhippeto. IdaÑ vuttaÑ hoti “brahmadattaÑ nÈma taruÓapurisaÑ ÈrabbhÈ”ti. JÊvakambavaneti jÊvakassa komÈrabhaccassa ambavane. Atha “kaÑ ÈrabbhÈ”ti avatvÈ “kena saddhin’ti kasmÈ vuttaÑ? Na etaÑ suttaÑ bhagavatÈ eva vuttaÑ, raÒÒÈpi “yathÈ nu kho imÈni puthusippÈyatanÈnÊ”ti-ÈdinÈ kiÒci kiÒci vuttaÑ atthi, tasmÈ evaÑ vuttanti daÔÔhabbaÑ. VedehiputtenÈti ayaÑ kosalaraÒÒo dhÊtÈya putto, na videharaÒÒo, “vedehÊ”ti pana paÓÉitÈdhivacanametaÑ. Vidanti etenÈti vedo, ÒÈÓassetaÑ adhivacanaÑ. Vedena Êhati ghaÔati vÈyamatÊti vedehÊ, vedehiyÈ putto vedehiputto, tena.

EtenevupÈyena paÒca nikÈye pucchÊti ettha ayamanukkamo veditabbo. Vuttanayena brahmajÈlassa pucchÈvisajjanÈvasÈne paÒca arahantasatÈni sajjhÈyamakaÑsu. Vuttanayeneva ca pathavÊkampo ahosi. EvaÑ brahmajÈlaÑ sa~gÈyitvÈ tato paraÑ “sÈmaÒÒaphalaÑ panÈvuso Ènanda kattha bhÈsitan”ti-ÈdinÈ pucchÈvisajjanÈnukkamena saddhiÑ brahmajÈlena terasasuttantaÑ sa~gÈyitvÈ “ayaÑ sÊlakkhandhavaggo nÈmÈ”ti kittetvÈ ÔhapesuÑ. TadanantaraÑ mahÈvaggaÑ, tadanantaraÑ pÈthikavagganti evaÑ tivaggasa~gahaÑ catuttiÑsasuttantapaÔimaÓÉitaÑ catusaÔÔhibhÈÓavÈraparimÈÓaÑ tantiÑ sa~gÈyitvÈ “ayaÑ dÊghanikÈyo nÈmÈ”ti vatvÈ ÈyasmantaÑ ÈnandattheraÑ paÔicchÈpesuÑ “Èvuso imaÑ tuyhaÑ nissitake vÈcehÊ”ti. Tato anantaraÑ asÊtibhÈÓavÈraparimÈÓaÑ majjhimanikÈyaÑ sa~gÈyitvÈ dhammasenÈpatisÈriputtattherassa nissitake paÔicchÈpesuÑ “imaÑ tumhe pariharathÈ”ti. TadanantaraÑ bhÈÓavÈrasataparimÈÓaÑ saÑyuttanikÈyaÑ sa~gÈyitvÈ mahÈkassapattheraÑ paÔicchÈpetuÑ “bhante imaÑ tumhÈkaÑ nissitake vÈcethÈ”ti. TadanantaraÑ vÊsatibhÈÓavÈrasataparimÈÓaÑ a~guttaranikÈyaÑ sa~gÈyitvÈ anuruddhattheraÑ paÔicchÈpesuÑ “imaÑ tumhÈkaÑ nissitake vÈcethÈ”ti.

TadanantaraÑ–

“Dhammasa~gaÓiÑ vibha~gaÒca, kathÈvatthuÒca puggalaÑ. DhÈtuyamakaÑ paÔÔhÈnaÑ, abhidhammoti vuccatÊ”ti–

VinayapiÔaka 64

evaÑ saÑvaÓÓitaÑ sukhumaÒÈÓagocaraÑ tantiÑ sa~gÈyitvÈ “idaÑ abhidhammapiÔakaÑ nÈmÈ”ti vatvÈ paÒca arahantasatÈni sajjhÈyamakaÑsu. Vuttanayeneva pathavÊkampo ahosi. Tato paraÑ jÈtakaÑ mahÈniddeso paÔisambhidÈmaggo apadÈnaÑ suttanipÈto khuddakapÈÔho dhammapadaÑ udÈnaÑ itivuttakaÑ vimÈnavatthu petavatthu theragÈthÈ therÊgÈthÈti imaÑ tantiÑ sa~gÈyitvÈ “khuddakagantho nÈma ayan”ti ca vatvÈ abhidhammapiÔakasmiÑyeva sa~gahaÑ ÈropayiÑs|ti dÊghabhÈÓakÈ vadanti. MajjhimabhÈÓakÈ pana “cariyÈpiÔakabuddhavaÑsehi saddhiÑ sabbampi taÑ khuddakaganthaÑ suttantapiÔake pariyÈpannan”ti vadanti. Ayamettha adhippÈyo–jÈtakÈdike khuddakanikÈyapariyÈpanne yebhuyyena ca dhammaniddesabh|te tÈdise abhidhammapiÔake sa~gaÓhituÑ yuttaÑ, na pana dÊghanikÈyÈdippakÈre suttantapiÔake, nÈpi paÒÒattiniddesabh|te vinayapiÔaketi. DÊghabhÈÓakÈ “jÈtakÈdÊnaÑ abhidhammapiÔake sa~gahoti”ti vadanti. CariyÈpiÔakabuddhavaÑsÈnaÒcettha aggahaÓaÑ jÈtakagatikattÈ. MajjhimabhÈÓakÈ pana aÔÔhuppattivasena desitÈnaÑ jÈtakÈdÊnaÑ yathÈnulomadesanÈbhÈvato tÈdise suttantapiÔake sa~gaho yutto, na pana sabhÈvadhammaniddesabh|te yathÈdhammasÈsane abhidhammapiÔaketi jÈtakÈdÊnaÑ suttapariyÈpannataÑ vadanti. Tattha yuttaÑ vicÈretvÈ gahetabbaÑ. KhuddakanikÈyassa sesanikÈyÈnaÑ viya apÈkaÔattÈ sese ÔhapetvÈ khuddakanikÈyaÑ pÈkaÔaÑ katvÈ dassento “tattha khuddakanikÈyo nÈmÈ”ti-ÈdimÈha. TatthÈti tesu nikÈyesu. TatthÈti khuddakanikÈye.

EvaÑ nimittapayojanakÈladesakÈrakakaraÓappakÈrehi paÔhamamahÈsa~gÊtiÑ dassetvÈ idÈni tattha vavatthÈpitesu dhammavinayesu nÈnappakÈrakosallatthaÑ ekavidhÈdibhede dassetuÑ “tadetaÑ sabbampÊ”ti-ÈdimÈha. Tattha anuttaraÑ sammÈsambodhinti ettha anÈvaraÓaÒÈÓapadaÔÔhÈnaÑ maggaÒÈÓaÑ maggaÒÈÓapadaÔÔhÈnaÒca anÈvaraÓaÒÈÓaÑ “sammosambodhÊ”ti vuccati. Paccavekkhantena vÈti udÈnÈdivasena pavattadhammaÑ sandhÈyÈha. Vimuttirasanti arahattaphalassÈdaÑ vimuttisampattikaÑ vÈ aggaphalanipphÈdanato, vimuttikiccaÑ vÈ kilesÈnaÑ accantavimuttisampÈdanato.

KiÒcÈpi avisesena sabbampi buddhavacanaÑ kilesavinayanena vinayo, yathÈnusiÔÔhaÑ paÔipajjamÈne apÈyapatanÈdito dhÈraÓena dhammo ca


hoti, idhÈdhippete pana dhammavinaye niddhÈretuÑ “tattha vinayapiÔakan”ti-ÈdimÈha. KhandhÈdivasena sabhÈvadhammadesanÈbÈhullato Èha “avasesaÑ buddhavacanaÑ dhammo”ti. Atha vÈ yadipi dhammoyeva vinayo pariyatti-ÈdibhÈvato, tathÈpi vinayasaddasannidhÈno1 abhinnÈdhikaraÓabhÈvena payutto dhammasaddo vinayatantiviparÊtaÑ tantiÑ dÊpeti yathÈ “puÒÒaÒÈÓasambhÈro, gobalÊbaddan”ti-Èdi.

AnekajÈtisaÑsÈranti ayaÑ gÈthÈ bhagavatÈ attano sabbaÒÒutaÒÒÈÓapadaÔÔhÈnaÑ arahattappattiÑ paccavekkhantena ek|navÊsatimassa paccavekkhaÓaÒÈÓassa anantaraÑ bhÈsitÈ. TenÈha “idaÑ paÔhamabuddhavacanan”ti. IdaÑ kira sabbabuddhehi avijahita-udÈnaÑ. Ayamassa sa~khepattho2–ahaÑ imassa attabhÈvagehassa kÈrakaÑ taÓhÈvaÉÉhakiÑ gavesanto yena ÒÈÓena taÑ daÔÔhuÑ sakkÈ, tassa bodhiÒÈÓassatthÈya dÊpa~karapÈdam|le katÈbhinÊhÈro ettakaÑ kÈlaÑ anekajÈtisaÑsÈraÑ anekajÈtisatasahassasa~khyaÑ saÑsÈravaÔÔaÑ anibbisaÑ anibbisanto taÑ ÒÈÓaÑ avindanto alabhantoyeva sandhÈvissaÑ saÑsariÑ. YasmÈ jarÈbyÈdhimaraÓamissatÈya jÈti nÈmesÈ punappunaÑ upagantuÑ dukkhÈ, na ca sÈ tasmiÑ adiÔÔhe nivattati, tasmÈ taÑ gavesanto sandhÈvissanti attho.

DiÔÔhosÊti idÈni mayÈ sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ paÔivijjhantena diÔÔho asi. Puna gehanti puna imaÑ attabhÈvasa~khÈtaÑ mama gehaÑ na kÈhasi na karissasi. Tava sabbÈ anavasesÈ kilesaphÈsukÈ mayÈ bhaggÈ. Imassa tayÈ katassa attabhÈvagehassa k|ÔaÑ avijjÈsa~khÈtaÑ kaÓÓikamaÓÉalaÑ visa~khataÑ viddhaÑsitaÑ. Visa~khÈraÑ nibbÈnaÑ ÈrammaÓakaraÓavasena gataÑ anupaviÔÔhaÑ idÈni mama cittaÑ, ahaÒca taÓhÈnaÑ khayasa~khÈtaÑ arahattamaggaÑ arahattaphalaÑ vÈ ajjhagÈ adhigato pattosmÊti attho. GaÓÔhipadesu pana “visa~khÈragatanti cittameva taÓhÈnaÑ khayasa~khÈtaÑ arahattamaggaÑ arahattaphalaÑ vÈ ajjhagÈ adhigato patto”ti evampi attho vutto. AyaÑ manasÈ pavattitadhammÈnaÑ Èdi. “YadÈ have pÈtubhavanti dhammÈti ayaÑ pana vÈcÈya pavattitadhammÈnaÑ ÈdÊ”ti vadanti. Antojappanavasena kira bhagavÈ “anekajÈtisaÑsÈran”ti-ÈdimÈha. ______________________________________________________________ 1. VinayasaddasannidhÈne (SyÈ) 2. Dhammapada-®Ôha 2. 80 piÔÔhepi passitabbaÑ.

VinayapiÔaka 66

KecÊti khandhakabhÈÓakÈ. PaÔhamaÑ vutto pana dhammapadabhÈÓakÈnaÑ adhippÈyoti veditabbo. Ettha ca khandhakabhÈÓakÈ vadanti “dhammapadabhÈÓakÈnaÑ gÈthÈ manasÈ desitattÈ tadÈ mahato janassa upakÈrÈya na hoti, amhÈkaÑ pana gÈthÈ vacÊbhedaÑ katvÈ desitattÈ tadÈ suÓantÈnaÑ devabrahmÈnaÑ upakÈrÈya ahosi, tasmÈ idameva paÔhamabuddhavacanan”ti. DhammapadabhÈÓakÈ pana “desanÈya janassa upakÈrÈnupakÈrabhÈvo lakkhaÓaÑ na hoti, bhagavatÈ manasÈ desitattÈyeva idaÑ paÔhamabuddhavacanan”ti vadanti, tasmÈ ubhayampi aÒÒamaÒÒaÑ viruddhaÑ na hotÊti veditabbaÑ. Nanu ca yadi “anekajÈtisaÑsÈran”ti manasÈ desitaÑ, atha kasmÈ dhammapada-aÔÔhakathÈyaÑ1 “anekajÈtisaÑsÈranti imaÑ dhammadesanaÑ satthÈ bodhirukkham|le nisinno udÈnavasena udÈnetvÈ aparabhÈge Ènandattherena puÔÔho kathesÊ”ti vuttanti? TatthÈpi manasÈ udÈnetvÈti evamattho gahetabbo. Atha vÈ2 manasÈva desitanti evaÑ gahaÓe kiÑ kÈraÓanti ce? Yadi vacÊbhedaÑ katvÈ desitaÑ siyÈ, udÈnapÈÄiyaÑ ÈruÄhaÑ bhaveyya, tasmÈ udÈnapÈÄiyaÑ anÈruÄhabhÈvoyeva vacÊbhedaÑ akatvÈ manasÈ desitabhÈve kÈraÓanti vadanti.

YadÈ have pÈtubhavanti dhammÈti ettha itisaddo Èdi-attho. Tena “ÈtÈpino jhÈyato brÈhmaÓassa, athassa ka~khÈ vapayanti sabbÈ. Yato pajÈnÈti sahetudhamman”ti-ÈdigÈthÈttayaÑ sa~gaÓhÈti. UdÈnagÈthanti pana jÈtiyÈ ekavacanaÑ, tatthÈpi paÔhamagÈthaÑyeva vÈ gahetvÈ vuttanti veditabbaÑ. Ettha pana yaÑ vattabbaÑ, taÑ khandhake Èvi bhavissati. PÈÔipadadivaseti idaÑ “sabbaÒÒubhÈvappattassÈ”ti na etena sambandhitabbaÑ, “paccavekkhantassa uppannÈ”ti etena pana sambandhitabbaÑ. VisÈkhapuÓÓamÈyameva hi bhagavÈ pacc|sasamaye sabbaÒÒutaÑ pattoti. SomanassamayaÒÈÓenÈti somanassasampayuttaÒÈÓena. ŒmantayÈmÊti nivedayÈmi, bodhemÊti attho. VayadhammÈti aniccalakkhaÓamukhena dukkhÈnattalakkhaÓampi sa~khÈrÈnaÑ vibhÈveti “yadaniccaÑ taÑ dukkhaÑ, yaÑ dukkhaÑ tadanattÈ”ti3 vacanato. LakkhaÓattayavibhÈvananayeneva tadÈrammaÓaÑ vipassanaÑ dassento sabbatitthiyÈnaÑ avisayabh|taÑ buddhÈveÓikaÑ catusaccakammaÔÔhÈnÈdhiÔÔhÈnaÑ aviparÊtaÑ nibbÈnagÈminiÑ paÔipadaÑ pakÈsetÊti daÔÔhabbaÑ. ______________________________________________________________ 1. Dhammapada-®Ôha 2. 80 piÔÔhe. 2. Atha taÑ (SÊ, SyÈ) 3. SaÑ 2. 19 piÔÔhe.


IdÈni tattha sammÈpaÔipattiyaÑ niyojeti “appamÈdena sampÈdethÈ”ti. Atha vÈ “vayadhammÈ sa~khÈrÈ”ti etena sa~khepena saÑvejetvÈ “appamÈdena sampÈdethÈ”ti sa~khepeneva niravasesaÑ sammÈpaÔipattiÑ dasseti. AppamÈdapadaÒhi sikkhattayasa~gahitaÑ kevalaparipuÓÓaÑ sÈsanaÑ pariyÈdiyitvÈ tiÔÔhatÊti. Antareti antarÈÄe, vemajjheti attho.

SuttantapiÔakanti ettha yathÈ kammameva kammantaÑ, evaÑ suttameva suttantanti veditabbaÑ. Asa~gÊtanti sa~gÊtikkhandhakakathÈvatthuppakaraÓÈdi. Keci pana “subhasuttampi paÔhamasa~gÊtiyaÑ asa~gÊtan”ti vadanti, taÑ na yujjati. “PaÔhamasa~gÊtito puretarameva hi ÈyasmatÈ Ènandattherena jetavane viharantena subhassa mÈÓavassa desitan”ti ÈcariyadhammapÈlattherena vuttaÑ. SubhasuttaÑ pana “evaÑ me sutaÑ ekaÑ samayaÑ ÈyasmÈ Ènando sÈvatthiyaÑ viharati jetavane anÈthapiÓÉikassa ÈrÈme aciraparinibbute bhagavatÊ”ti-ÈdinÈ1 ÈgataÑ. Tattha “evaÑ me sutan”ti-ÈdivacanaÑ paÔhamasa~gÊtiyaÑ ÈyasmatÈ Ènandatthereneva vattuÑ yuttar|paÑ na hoti. Na hi Ènandatthero sayameva subhasuttaÑ desetvÈ “evaÑ me sutan”ti-ÈdÊni vadati. EvaÑ pana vattabbaÑ siyÈ “ekamidÈhaÑ bhante samayaÑ sÈvatthiyaÑ viharÈmi jetavane anÈthapiÓÉikassa ÈrÈme”ti, tasmÈ dutiyatatiyasa~gÊtikÈrakehi “evaÑ me sutan”ti-ÈdinÈ subhasuttaÑ sa~gÊtimÈropitaÑ viya dissati. Atha ÈcariyadhammapÈlattherassa evamadhippÈyo siyÈ “Ènandatthereneva vuttampi subhasuttaÑ paÔhamasa~gÊtiÑ ÈropetvÈ tantiÑ ÔhapetukÈmehi mahÈkassapattherÈdÊhi aÒÒesu suttesu Ègatanayeneva ‘evaÑ me sutan’ti-ÈdinÈ tanti ÔhapitÈ”ti, evaÑ sati yujjeyya. Atha vÈ ÈyasmÈ Ènandatthero subhasuttaÑ sayaÑ desentopi sÈmaÒÒaphalÈdÊsu bhagavatÈ desitanayeneva desesÊti bhagavato sammukhÈ laddhanaye ÔhatvÈ desitattÈ bhagavatÈ desitaÑ dhammaÑ attani adahanto2 “evaÑ me sutan”ti-ÈdimÈhÈti evamadhippÈyo veditabbo.

UbhayÈni pÈtimokkhÈnÊti bhikkhubhikkhunÊpÈtimokkhavasena. Dve vibha~gÈnÊti bhikkhubhikkhunÊvibha~gavaseneva dve vibha~gÈni. DvÈvÊsati khandhakÈnÊti mahÈvaggac|Äavaggesu ÈgatÈni dvÈvÊsati khandhakÈni. SoÄasaparivÈrÈti ______________________________________________________________ 1. DÊ 1. 188 piÔÔhe. 2. Œharanto (Ka)

VinayapiÔaka 68

soÄasahi parivÈrehi upalakkhitattÈ soÄasaparivÈrÈti vuttaÑ. TathÈ hi parivÈrapÈÄiyaÑ “yaÑ tena bhagavatÈ jÈnatÈ passatÈ arahatÈ sammÈsambuddhena paÔhamaÑ pÈrÈjikaÑ kattha paÒÒattan”ti-ÈdinÈ1 paÒÒattivÈro, tato paraÑ “methunaÑ dhammaÑ paÔisevanto kati Èpattiyo ÈpajjatÊ”ti-ÈdinÈ2 katÈpattivÈro, “methunaÑ dhammaÑ paÔisevantassa Èpattiyo catunnaÑ vipattÊnaÑ kati vipattiyo bhajantÊ”ti-Èdippabhedo3 vipattivÈro, “methunaÑ dhammaÑ paÔisevantassa Èpattiyo sattannaÑ ÈpattikkhandhÈnaÑ katihi Èpattikkhandhehi sa~gahitÈ”ti-Èdippabhedo4 sa~gahavÈro, “methunaÑ dhammaÑ paÔisevantassa Èpattiyo channaÑ ÈpattisamuÔÔhÈnÈnaÑ katihi samuÔÔhÈnehi samuÔÔhantÊ”ti-ÈdinÈ4 samuÔÔhÈnavÈro, “methunaÑ dhammaÑ paÔisevantassa Èpattiyo catunnaÑ adhikaraÓÈnaÑ katamaÑ adhikaraÓan”ti-ÈdinÈ5 adhikaraÓavÈro, “methunaÑ dhammaÑ paÔisevantassa Èpattiyo sattannaÑ samathÈnaÑ katihi samathehi sammantÊ”ti-Èdippabhedo5 samathavÈro, tadanantaraÑ samuccayavÈro cÈti aÔÔha vÈrÈ vuttÈ. Tato paraÑ “methunaÑ dhammaÑ paÔisevanapaccayÈ pÈrÈjikaÑ kattha paÒÒattan”ti-ÈdinÈ6 nayena puna paccayavasena eko paÒÒattivÈro, tassa vasena purimasadisÈ eva katÈpattivÈrÈdayo satta vÈrÈti evaÑ aparepi aÔÔha vÈrÈ vuttÈ. Iti imÈni aÔÔha, purimÈnipi aÔÔhÈti mahÈvibha~ge soÄasa vÈrÈ dassitÈ. Tato paraÑ teneva nayena bhikkhunivibha~gepi soÄasa vÈrÈ ÈgatÈti imehi soÄasahi vÈrehi upalakkhitattÈ soÄasaparivÈrÈti vuccati. Potthakesu pana katthaci “parivÈro”ti ettakameva dissati, bah|su pana potthakesu dÊghanikÈyaÔÔhakathÈyaÑ adhidhammaÔÔhakathÈyaÒca “soÄasaparivÈrÈ”ti evameva vuttattÈ ayampi pÈÔho na sakkÈ paÔibÈhitunti tassevattho vutto.

BrahmajÈlÈdicatuttiÑsasuttasa~gahoti brahmajÈlasuttÈdÊni catuttiÑsasuttÈni sa~gayhanti ettha, etenÈti vÈ brahmajÈlÈdicatuttiÑsasutthasa~gaho. VuttappamÈÓÈnaÑ vÈ suttÈnaÑ sa~gaho etassÈti brahmajÈlÈdicatuttiÑsasuttasa~gahoti. EvaÑ sesesupi veditabbaÑ. ______________________________________________________________ 1. Vi 5. 1 piÔÔhe. 2. Vi 5. 55 piÔÔhe. 3. Vi 5. 79 piÔÔhe. 4. Vi 5. 80 piÔÔhe. 5. Vi 5. 81 piÔÔhe. 6. Vi 5. 83 piÔÔhe.


VividhavisesanayattÈti imissÈ gÈthÈya atthaÑ vibhÈvento Èha “vividhÈ hÊ”ti-Èdi. DaÄhÊkammasithilakaraÓappayojanÈti yathÈkkamaÑ lokavajjesu sikkhÈpadesu daÄhÊkammappayojanÈ, paÓÓattivajjesu sithilakaraÓappayojanÈti veditabbaÑ. AjjhÈcÈranisedhanatoti saÒÒamavelaÑ abhibhavitvÈ pavatto ÈcÈro ajjhÈcÈro, vÊtikkamo, tassa nisedhanatoti attho. TenÈti vividhanayatthÈdihetunÈ. Etanti “vividhavisesanayattÈ”ti-ÈdigÈthÈvacanaÑ. EtassÈti vinayassa. ItaraÑ panÈti suttaÑ.

IdÈni atthÈnaÑ s|canatoti-ÈdigÈthÈya atthaÑ pakÈsento Èha “taÒhÊ”ti-Èdi. AttatthaparatthÈdibhedeti yo taÑ suttaÑ sajjhÈyati suÓÈti vÈceti cinteti deseti ca, suttena sa~gahito sÊlÈdi-attho tassapi hoti, tena parassa sÈdhetabbato1 parassapi hotÊti tadubhayaÑ2 taÑ suttaÑ s|ceti dÊpeti. TathÈ diÔÔhadhammikasamparÈyikatthe lokiyalokuttaratthe cÈti evamÈdibhede atthe Èdisaddena sa~gaÓhÈti. Atthasaddo cÈyaÑ hitapariyÈya vacano, na bhÈsitatthavacano. Yadi siyÈ, suttaÑ attanopi bhÈsitatthaÑ s|ceti parassapÊti ayamattho vutto siyÈ, suttena ca yo attho pakÈsito, so tasseva hoti, na tena parattho s|cito hotÊti. Tena s|cetabbassa paratthassa nivattetabbassa abhÈvÈ attaggahaÓaÒca3 na kattabbaÑ. Attatthaparatthavinimuttassa bhÈsitatthassa abhÈvÈ ÈdiggahaÓaÒca na kattabbaÑ, tasmÈ yathÈvuttassa hitapariyÈyassa atthassa sutte asambhavato suttÈdhÈrassa puggalassa vasena attatthaparatthÈ vuttÈ.

Atha vÈ suttaÑ anapekkhitvÈ ye attatthÈdayo atthappabhedÈ “na ha’ÒÒadattha’tthi pasaÑsalÈbhÈ”ti etassa padassa niddese4 vuttÈ attattho, parattho, ubhayattho, diÔÔhadhammiko attho, samparÈyiko attho, uttÈno attho, gambhÊro attho, guÄho attho, paÔicchanno attho, neyyo attho, nÊto attho, anavajjo attho, nikkileso attho, vodÈno attho, paramatthoti, te atthe suttaÑ s|cetÊti ______________________________________________________________ 1. SÈvetabbato (SÊ) 2. TadubhayatthaÑ (SÊ) 3. AtthaggahaÓaÒca (SÊ) 4. Khu 7. 131 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 70

attho gahetabbo. TathÈ hi kiÒcÈpi suttanirapekkhaÑ attatthÈdayo vuttÈ suttatthabhÈvena aniddiÔÔhattÈ, tesu pana ekopi atthappabhedo suttena dÊpetabbataÑ nÈtikkamati, tasmÈ te atthe suttaÑ s|cetÊti vuccati. ImasmiÒca atthavikappe attha-saddoyaÑ bhÈsitatthapariyÈyopi hoti. Ettha hi purimakÈ paÒca atthappabhedÈ hitapariyÈyÈ, tato pare cha bhÈsitatthabhedÈ, pacchimakÈ pana ubhayasabhÈvÈ. Tattha duradhigamatÈya vibhÈvane agÈdhabhÈvo gambhÊro, na vivaÔo guÄho, m|ludakÈdayo viya paÑsunÈ akkharasannivesÈdinÈ tirohito paÔicchanno. NiddhÈretvÈ ÒÈpetabbo neyyo, yathÈrutavasena veditabbo nÊto. AnavajjanikkilesavodÈnÈ pariyÈyavasena vuttÈ, kusalavipÈkakiriyadhammavasena vÈ. Paramattho nibbÈnaÑ, dhammÈnaÑ aviparÊtasabhÈvo eva vÈ.

Atha vÈ attanÈ ca appiccho hotÊti attatthaÑ, appicchÈkathaÒca paresaÑ kattÈ hotÊti paratthaÑ s|ceti. EvaÑ “attanÈ ca pÈÓÈtipÈtÈ paÔivirato hotÊ”ti-ÈdÊni suttÈni1 yojetabbÈni. VinayÈbhidhammehi ca visesetvÈ suttasaddassa attho vattabbo, tasmÈ veneyyajjhÈsayavasappavattÈya desanÈya attahitaparahitÈdÊni sÈtisayaÑ pakÈsitÈni honti tappadhÈnabhÈvato, na ÈÓÈdhammasabhÈvavasappavattÈyÈti idameva atthÈnaÑ s|canato suttanti vuttaÑ. EvaÒca katvÈ “ettakaÑ tassa bhagavato suttÈgataÑ suttapariyÈpannan”ti2 ca “sakavÈde paÒca suttasatÈnÊ”ti3 ca evamÈdÊsu suttasaddo upacaritoti gahetabbo.

Suttesu ÈÓÈdhammasabhÈvÈ ca veneyyajjhÈsayaÑ anuvattanti, na vinayÈbhidhammesu viya veneyyajjhÈsayo ÈÓÈdhammasabhÈve, tasmÈ veneyyÈnaÑ ekantahitapaÔilÈbhasaÑvattanikÈ suttantadesanÈ hotÊti “suvuttÈ cettha atthÈ”ti-Èdi vuttaÑ. “EkantahitapaÔilÈbhasaÑvattanikÈ suttantadesanÈ”ti idampi veneyyÈnaÑ hitasampÈpane suttantadesanÈya tapparabhÈvaÑyeva sandhÈya vuttaÑ. TapparabhÈvo ca veneyyajjhÈsayÈnulomato daÔÔhabbo. TenevÈha “veneyyajjhÈsayÈnulomena ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 412 piÔÔhe. 2. Vi 2. 272 piÔÔhe. 3. Abhi-®Ôha 1. 5 piÔÔhe.


vuttattÈ”ti. VinayadesanaÑ viya issarabhÈvato ÈÓÈpatiÔÔhÈpanavasena adesetvÈ veneyyÈnaÑ ajjhÈsayÈnulomena cariyÈnur|paÑ vuttattÈ desitattÈti attho.

AnupubbasikkhÈdivasena kÈlantare abhinipphattiÑ dassento Èha “sassamiva phalan”ti. PasavatÊti phalati, nipphÈdetÊti attho. UpÈyasama~gÊnaÑyeva nipphajjanabhÈvaÑ dassento “dhenu viya khÊran”ti-Èha. Dhenutopi hi upÈyavantÈnaÑyeva khÊrapaÔilÈbho hoti. AnupÈyena hi akÈle ajÈtavacchaÑ dhenuÑ dohanto kÈlepi vÈ visÈÓaÑ gahetvÈ dohanto neva khÊraÑ paÔilabhati. “SuttÈÓÈ”ti etassa atthaÑ pakÈsetuÑ “suÔÔhu ca ne tÈyatÊ”ti vuttaÑ.

SuttasabhÈganti suttasadisaÑ. SuttasabhÈgataÑyeva dassento Èha “yathÈ hÊ”ti-Èdi. TacchakÈnaÑ suttanti vaÉÉhakÊnaÑ kÈÄasuttaÑ. PamÈÓaÑ hotÊti tadanusÈrena tacchanato. Evametampi viÒÒ|nanti yathÈ kÈÄasuttaÑ pasÈretvÈ saÒÒÈÓe kate gahetabbaÑ vissajjetabbaÒca paÒÒÈyati, evaÑ vivÈdesu uppannesu sutte ÈnÊtamatte “idaÑ gahetabbaÑ, idaÑ vissajjetabban”ti viÒÒ|naÑ pÈkaÔattÈ vivÈdo v|pasammatÊti etampi suttaÑ viÒÒ|naÑ pamÈÓaÑ hotÊti attho. IdÈni aÒÒathÈpi suttasabhÈgataÑ dassento Èha “yathÈ cÈ”ti-Èdi. SuttaÑ viya pamÈÓattÈ sa~gÈhakattÈ ca suttamiva suttanti vuttaÑ hoti. Ettha ca attatthÈdividhÈne suttassa pamÈÓabhÈvo attatthÈdÊnaÑyeva ca sa~gÈhakattaÑ yojetabbaÑ tadatthappakÈsanapadhÈnattÈ suttassa. VinayÈbhidhammehi visesattaÒca1 pubbe vuttanayeneva yojetabbaÑ. Etanti “atthÈnaÑ s|canato”ti-ÈdikaÑ atthavacanaÑ. EtassÈti suttassa.

Yanti yasmÈ. EtthÈti abhidhamme. AbhikkamantÊti ettha abhi-saddo kamanakiriyÈya vuÉÉhibhÈvaÑ atirekataÑ dÊpetÊti Èha “abhikkamantÊti-ÈdÊsu vuÉÉhiyaÑ Ègato”ti. AbhiÒÒÈtÈti aÉÉhacandÈdinÈ kenaci saÒÒÈÓena ÒÈtÈ paÒÒÈtÈ2 pÈkaÔÈti attho. AÉÉhacandÈdibhÈvo hi rattiyÈ upalakkhaÓavasena saÒÒÈÓaÑ3 hoti, yasmÈ aÉÉho cando, tasmÈ aÔÔhamÊ, yasmÈ |no, tasmÈ cÈtuddasÊ, yasmÈ puÓÓo, ______________________________________________________________ 1. VisesanaÒca (SÊ, SyÈ) 2. SaÒÒÈtÈ (Ka) 3. PaÒÒÈÓaÑ (SÊ)

VinayapiÔaka 72

tasmÈ pannarasÊti. AbhilakkhitÈti etthÈpi ayamevattho veditabbo. AbhilakkhitasaddapariyÈyo abhiÒÒÈtasaddoti Èha “abhiÒÒÈtÈ abhilakkhitÈti-ÈdÊsu lakkhaÓe”ti1. Ettha ca vÈcakasaddantarasannidhÈnena nipÈtÈnaÑ tadatthajotakamattattÈ lakkhitasaddatthajotako abhisaddo lakkhaÓe2 vattatÊti vutto. RÈjÈbhirÈjÈti rÈj|hi p|jetuÑ araho rÈjÈ. P|jiteti p|jÈrahe.

Abhidhammeti “supinantena sukkavissaÔÔhiyÈ anÈpattibhÈvepi akusalacetanÈ upalabbhatÊ”ti-ÈdinÈ vinayapaÒÒattiyÈ sa~karavirahite dhamme. “PubbÈparavirodhÈbhÈvato dhammÈnaÑyeva ca aÒÒamaÒÒasa~karavirahite dhamme”tipi vadanti. “PÈÓÈtipÈto akusalan”ti evamÈdÊsu ca maraÓÈdhippÈyassa jÊvitindriyupacchedakapayogasamuÔÔhÈpikÈ cetanÈ akusalaÑ, na pÈÓasa~khÈtajÊvitindriyassa upacchedasa~khÈto atipÈto, tathÈ adinnassa parasantakassa ÈdÈnasa~khÈtÈ viÒÒatti abyÈkato dhammo, taÑviÒÒattisamuÔÔhÈpikÈ theyyacetanÈ akusalo dhammoti evamÈdinÈpi aÒÒamaÒÒasa~karavirahite dhammeti attho veditabbo. Abhivinayeti ettha “jÈtar|parajataÑ na paÔiggahetabban”ti vadanto vinaye vineti nÈma. Ettha “evaÑ paÔiggaÓhato pÈcittiyaÑ, evaÑ dukkaÔanti vadanto ca abhivinaye vineti nÈmÈ”ti vadanti. TasmÈ jÈtar|parajataÑ theyyacittena parasantakaÑ gaÓhantassa yathÈvatthu pÈrÈjikathullaccayadukkaÔesu aÒÒataraÑ, bhaÓÉÈgÈrikasÊsena gaÓhantassa pÈcittiyaÑ, attatthÈya gaÓhantassa nissaggiyaÑ pÈcittiyaÑ. KevalaÑ lokatÈya gaÓhantassa anÈmÈsadukkaÔaÑ, r|piyachaÉÉakassa sammatassa anÈpattÊti evaÑ aÒÒamaÒÒasa~karavirahite vinaye paÔibalo vinetunti attho veditabbo. AbhikkantenÈti ettha kantiyÈ adhikattaÑ abhisaddo dÊpetÊti Èha “adhike”ti.

Nanu ca “abhikkamantÊ”ti ettha abhisaddo kamanakiriyÈya vuÉÉhibhÈvaÑ atirekataÑ dÊpeti, “abhiÒÒÈtÈ abhilakkhitÈ”ti ettha ÒÈÓalakkhaÓakiriyÈnaÑ supÈkaÔattÈ visesaÑ, “abhikkantenÈ”ti ettha kantiyÈ adhikattaÑ visiÔÔhataÑ dÊpetÊti idaÑ tÈva yuttaÑ kiriyÈvisesakattÈ upasaggassa, “abhirÈjÈ abhivinayo”ti pana p|jitaparicchinnesu rÈjavinayesu abhisaddo vattatÊti kathametaÑ yujjeyyÈti ce? IdhÈpi ______________________________________________________________ 1. SaÑlakkhaÓeti (SyÈ), salakkhaÓeti (Ka) 2. SalakkhaÓe (SÊ), saÑlakkhaÓe (SyÈ)


natthi doso p|janaparicchedanakiriyÈdÊpanato, tÈhi ca kiriyÈhi rÈjavinayÈnaÑ yuttattÈ, tasmÈ ettha atimÈlÈdÊsu atisaddo viya abhisaddo saha sÈdhanena kiriyaÑ vadatÊti abhirÈja-abhivinayasaddÈ siddhÈ, evaÑ abhidhammasadde abhisaddo saha sÈdhanena vuÉÉhiyÈdikiriyaÑ dÊpetÊti ayamattho dassitoti daÔÔhabbaÑ.

Ettha cÈti abhidhamme. BhÈvetÊti cittassa vaÉÉhanaÑ vuttaÑ. PharitvÈti ÈrammaÓassa vaÉÉhanaÑ vuttaÑ. VuÉÉhimantoti bhÈvanÈpharaÓavuÉÉhÊhi vuÉÉhimantopi dhammÈ vuttÈti attho. ŒrammaÓÈdÊhÊti ÈrammaÓasampayuttakammadvÈrapaÔipadÈdÊhi. LakkhaÓÊyattÈti1 saÒjÈnitabbattÈ. Ekantato lokuttaradhammÈnaÑyeva p|jÈrahattÈ “sekkhÈ dhammÈ”ti-ÈdinÈ lokuttarÈyeva p|jitÈti dassitÈ. SabhÈvaparicchinnattÈti phusanÈdisabhÈvena paricchinnattÈ. AdhikÈpi dhammÈ vuttÈti ettha kÈmÈvacarehi mahantabhÈvato mahaggatÈ dhammÈpi adhikÈ nÈma hontÊti tehi saddhiÑ adhikÈ dhammÈ vuttÈ.

YaÑ panettha avisiÔÔhaÑnti ettha vinayÈdÊsu tÊsu aÒÒamaÒÒavisiÔÔhesu yaÑ avisiÔÔhaÑ samÈnaÑ, taÑ piÔakasaddanti attho. VinayÈdayo hi tayo saddÈ aÒÒamaÒÒaÑ asÈdhÈraÓattÈ visiÔÔhÈ nÈma, piÔakasaddo pana tehi tÊhipi sÈdhÈraÓattÈ avisiÔÔhoti vuccati. MÈ piÔakasampadÈnenÈti pÈÄisampadÈnavasena mÈ gaÓhathÈti vuttaÑ hoti. KudÈlaÒca piÔakaÒca kudÈlapiÔakaÑ. Tattha ku vuccati pathavÊ, tassÈ dÈlanato vidÈlanato ayomayo upakaraÓaviseso kudÈlaÑ nÈma, tÈlapaÓÓavettalatÈdÊhi kato bhÈjanaviseso piÔakaÑ nÈma, taÑ ÈdÈya gahetvÈti attho. YathÈvuttenÈti “evaÑ duvidhatthenÈ”ti-ÈdinÈ vuttappakÈrena.

DesanÈsÈsanakathÈbhedanti ettha kathetabbÈnaÑ atthÈnaÑ desakÈyattena ÈÓÈdividhinÈ abhisajjanaÑ pabodhanaÑ desanÈ. SÈsitabbapuggalagatena yathÈparÈdhÈdinÈ sÈsitabbabhÈvena anusÈsanaÑ vinayanaÑ ______________________________________________________________ 1. SallakkhaÓÊyattÈti (SÊ, SyÈ)

VinayapiÔaka 74

sÈsanaÑ. Kathetabbassa saÑvarÈsaÑvarÈdino atthassa kathanaÑ vacanapaÔibaddhatÈkaraÓaÑ kathÈti vuccati. TasmÈ desitÈraÑ bhagavantamapekkhitvÈ desanÈ, sÈsitabbapuggalavasena sÈsanaÑ, kathetabbassa atthassa vasena kathÈti evamettha desanÈdÊnaÑ nÈnÈkaraÓaÑ veditabbaÑ. Ettha ca kiÒcÈpi desanÈdayo desetabbÈdinirapekkhÈ na honti, ÈÓÈdayo pana visesato desakÈdi-adhÊnÈti taÑtaÑvisesayogavasena desanÈdÊnaÑ bhedo vutto. TathÈ hi ÈÓÈvidhÈnaÑ visesato ÈÓÈrahÈdhÊnaÑ tattha kosallayogato. EvaÑ vohÈraparamatthavidhÈnÈni ca vidhÈyakÈdhÊnÈnÊti ÈÓÈdividhino desakÈyattatÈ vuttÈ. AparÈdhajjhÈsayÈnur|paÑ viya dhammÈnur|pampi sÈsanaÑ visesato, tathÈ vinetabbapuggalÈpekkhanti sÈsitabbapuggalavasena sÈsanaÑ vuttaÑ. SaÑvarÈsaÑvaranÈmar|pÈnaÑ viya viniveÔhetabbÈya diÔÔhiyÈpi kathanaÑ sati vÈcÈvatthusmiÑ nÈsatÊti visesato tadadhÊnanti kathetabbassa atthassa vasena kathÈ vuttÈ. Bhedasaddo visuÑ visuÑ yojetabbo “desanÈbhedaÑ sÈsanabhedaÑ kathÈbhedaÒca yathÈrahaÑ paridÊpaye”ti. Bhedanti ca nÈnattanti attho. Tesu piÔakesu sikkhÈ ca pahÈnÈni ca gambhÊrabhÈvo ca sikkhÈpahÈnagambhÊrabhÈvaÑ, taÒca yathÈrahaÑ paridÊpayeti attho. PariyattibhedaÒca vibhÈvayeti sambandho.

Pariyattibhedanti ca pariyÈpuÓanabhedanti attho. Yahinti yasmiÑ vinayÈdike piÔake. YaÑ sampattiÒca vipattiÒca yathÈ pÈpuÓÈti, tampi sabbaÑ vibhÈvayeti sambandho. Atha vÈ yaÑ pariyattibhedaÑ sampattiÒca vipattiÒcÈpi yahiÑ yathÈ pÈpuÓÈti, tampi sabbaÑ vibhÈvayeti yojetabbaÑ. Ettha yathÈti yehi upÈrambhÈdihetupariyÈpuÓanÈdippakÈrehi upÈrambhanissaraÓadhammakosakarakkhaÓahetupariyÈpuÓanaÑ suppaÔipattiduppaÔipattÊti etehi pakÈrehÊti vuttaÑ hoti.

ParidÊpanÈ vibhÈvanÈ cÈti heÔÔhÈ vuttassa anur|pato vuttaÑ, atthato pana ekameva. ŒÓÈrahenÈti ÈÓaÑ ÔhapetuÑ arahatÊti ÈÓÈraho, bhagavÈ. So hi sammÈsambuddhatÈya mahÈkÈruÓikatÈya ca aviparÊtahitopadesakabhÈvena pamÈÓavacanattÈ ÈÓaÑ paÓetuÑ arahati, vohÈraparamatthÈnampi sambhavato Èha “ÈÓÈbÈhullato”ti. Ito paresupi eseva nayo.


PaÔhamanti vinayapiÔakaÑ. PacurÈparÈdhÈ seyyasakattherÈdayo. Te hi dosabÈhullato “pacurÈparÈdhÈ”ti vuttÈ. Pacuro bahuko1 bahulo aparÈdho doso vÊtikkamo yesaÑ te pacurÈparÈdhÈ. AnekajjhÈsayÈti-ÈdÊsu Èsayova ajjhÈsayo. So ca atthato diÔÔhi ÒÈÓaÒca, pabhedato pana catubbidhaÑ hoti. TathÈ hi pubbacariyavasena ÈyatiÑ sati paccaye uppajjamÈnÈrahÈ sassatucchedasa~khÈtÈ micchÈdiÔÔhi saccÈnulomikaÒÈÓakammassakataÒÒÈÓasa~khÈtÈ sammÈdiÔÔhi ca “Èsayo”ti vuccati. VuttaÒhetaÑ–

“SassatucchedadiÔÔhi ca, khanti cevÈnulomikÈ. YathÈbh|taÒca yaÑ ÒÈÓaÑ, etaÑ ÈsayasaÒÒitan”ti2.

IdaÒca catubbidhaÑ Èsayanti ettha sattÈ nivasantÊti Èsayoti vuccati. AnusayÈ kÈmarÈgabhavarÈgadiÔÔhipaÔighavicikicchÈmÈnÈvijjÈvasena satta. M|sikavisaÑ viya kÈraÓalÈbhe uppajjanÈrahÈ anÈgatÈ kilesÈ, atÊtÈ paccuppannÈ ca tatheva vuccanti. Na hi kÈlabhedena dhammÈnaÑ sabhÈvabhedo atthÊti. CariyÈti rÈgacariyÈdikÈ cha m|lacariyÈ, antarabhedena anekavidhÈ, saÑsaggavasena pana tesaÔÔhi honti. Atha vÈ cariyÈti caritaÑ, taÑ sucaritaduccaritavasena duvidhaÑ. “Adhimutti nÈma ‘ajjeva pabbajissÈmi, ajjeva arahattaÑ gaÓhissÈmÊ’ti-ÈdinÈ tanninnabhÈvena pavattamÈnaÑ sanniÔÔhÈnan”ti gaÓÔhipadesu vuttaÑ. ŒcariyadhammapÈlattherena pana “sattÈnaÑ pubbacariyavasena abhirucÊ”ti vuttaÑ. SÈ duvidhÈ hÊnapaÓÊtabhedena. YathÈnulomanti ajjhÈsayÈdÊnaÑ anur|paÑ. AhaÑ mamÈti saÒÒinoti diÔÔhimÈnataÓhÈvasena ahaÑ mamÈti evaÑ pavattasaÒÒino. YathÈdhammanti natthettha atthÈ attaniyaÑ vÈ, kevalaÑ dhammamattametanti evaÑ dhammasabhÈvÈnur|panti attho.

SaÑvarÈsaÑvaroti ettha saÑvaraÓaÑ saÑvaro, kÈyavÈcÈhi avÊtikkamo. Mahanto saÑvaro asaÑvaro. VuÉÉhi-attho hi ayaÑ a-kÈro yathÈ “asekkhÈ dhammÈ”ti, tasmÈ khuddako mahanto ca saÑvaroti attho. DiÔÔhiviniveÔhanÈti diÔÔhiyÈ vimocanaÑ. AdhisÊlasikkhÈdÊnaÑ vibhÈgo parato paÔhamapÈrÈjikasaÑvaÓÓanÈya Èvi bhavissati. SuttantapÈÄiyaÑ “vivicceva ______________________________________________________________ 1. Pah|to (SÊ) 2. ŒsayasaÓÔhitanti (SÊ, SyÈ)

VinayapiÔaka 76

kÈmehÊ”ti-ÈdinÈ samÈdhidesanÈbÈhullato “suttantapiÔake adhicittasikkhÈ”ti vuttaÑ. VÊtikkamappahÈnaÑ kilesÈnanti saÑkilesadhammÈnaÑ kammakilesÈnaÑ vÈ yo kÈyavacÊdvÈrehi vÊtikkamo, tassa pahÈnaÑ. Anusayavasena santÈne anuvattantÈ kilesÈ kÈraÓalÈbhe pariyuÔÔhitÈpi sÊlabhedavasena vÊtikkamituÑ na labhantÊti1 Èha “vÊtikkamapaÔipakkhattÈ sÊlassÈ”ti. PariyuÔÔhÈnappahÈnanti okÈsadÈnavasena kilesÈnaÑ citte kusalappavattiÑ pariyÈdiyitvÈ uÔÔhÈnaÑ pariyuÔÔhÈnaÑ, tassa pahÈnaÑ cittasantÈnesu uppattivasena kilesÈnaÑ pariyuÔÔhÈnassa pahÈnanti vuttaÑ hoti. AnusayappahÈnanti appahÊnabhÈvena santÈne anu anu sayanakÈ kÈraÓalÈbhe uppatti-arahÈ anusayÈ. Te pana anur|paÑ kÈraÓaÑ laddhÈ uppajjanÈrahÈ thÈmagatÈ kÈmarÈgÈdayo satta kilesÈ, tesaÑ pahÈnaÑ anusayappahÈnaÑ. Te ca sabbaso ariyamaggapaÒÒÈya pahÊyantÊti Èha “anusayapaÔipakkhattÈ paÒÒÈyÈ”ti.

Tada~gappahÈnanti dÊpÈlokeneva tamassa dÈnÈdipuÒÒakiriyavatthugatena tena tena kusala~gena tassa tassa akusala~gassa pahÈnaÑ “tada~gappahÈnan”ti vuccati. Idha pana tena tena susÊlya~gena tassa tassa dussÊlya~gassa pahÈnaÑ “tada~gappahÈnan”ti veditabbaÑ. VikkhambhanasamucchedappahÈnÈnÊti ettha upacÈrappanÈbhedena samÈdhinÈ pavattinivÈraÓena ghaÔappahÈreneva jalatale sevÈlassa tesaÑ tesaÑ nÊvaraÓÈnaÑ dhammÈnaÑ2 vikkhambhanavasena pahÈnaÑ vikkhambhanappahÈnaÑ. CatunnaÑ ariyamaggÈnaÑ bhÈvitattÈ taÑtaÑmaggavato santÈne samudayapakkhikassa kilesagaÓassa accantaÑ appavattisa~khÈtasamucchedavasena pahÈnaÑ samucchedappahÈnaÑ. DuccaritasaÑkilesassa pahÈnanti kÈyaduccaritÈdi duÔÔhu caritaÑ, kilesehi vÈ d|sitaÑ caritanti duccaritaÑ. Tadeva yattha uppannaÑ, taÑ santÈnaÑ sammÈ kileseti bÈdhayati upatÈpeti cÈti saÑkileso, tassa pahÈnaÑ, kÈyavacÊduccaritavasena pavattasaÑkilesassa tada~gavasena pahÈnanti vuttaÑ hoti. SamÈdhissa kÈmacchandapaÔipakkhattÈ suttantapiÔake taÓhÈsaÑkilesassa pahÈnaÑ vuttaÑ. AttÈdivinimuttasabhÈvadhammappakÈsanato abhidhammapiÔake diÔÔhisaÑkilesassa pahÈnaÑ vuttaÑ. ______________________________________________________________ 1. Na labbhantÊti (SÊ) 2. NÊvaraÓÈdidhammÈnaÑ (SyÈ)


EkamekasmiÒcetthÈti etesu tÊsu piÔakesu ekamekasmiÑ piÔaketi attho daÔÔhabbo. Dhammoti pÈÄÊti ettha pakaÔÔhÈnaÑ ukkaÔÔhÈnaÑ sÊlÈdi-atthÈnaÑ bodhanato sabhÈvaniruttibhÈvato buddhÈdÊhi bhÈsitattÈ ca pakaÔÔhÈnaÑ vacanappabandhÈnaÑ ÈÄÊti pÈÄi, pariyattidhammo. “Dhammoti pÈÄÊti ettha bhagavatÈ vuccamÈnassa atthassa vohÈrassa ca dÊpano saddoyeva pÈÄi nÈmÈ”ti gaÓÔhipadesu vuttaÑ. AbhidhammaÔÔhakathÈya likhite sÊhaÄagaÓÔhipade pana idaÑ vuttaÑ–sabhÈvatthassa sabhÈvavohÈrassa ca anur|pavasena bhagavatÈ manasÈ vavatthÈpitÈ paÓÓatti pÈÄÊti vuccati. Yadi saddoyeva pÈÄi siyÈ, pÈÄiyÈ desanÈya ca nÈnattena bhavitabbaÑ. ManasÈ vavatthÈpitÈya ca pÈÄiyÈ vacÊbhedakaraÓamattaÑ ÔhapetvÈ desanÈya nÈnattaÑ natthi. TathÈ hi desanaÑ dassentena manasÈ vavatthÈpitÈya pÈÄiyÈ desanÈti vacÊbhedakaraÓamattaÑ vinÈ pÈÄiyÈ saha desanÈya anaÒÒathÈ vuttÈ. TathÈ ca upari “desanÈti paÒÒattÊ”ti vuttattÈ desanÈya anaÒÒabhÈvena pÈÄiyÈ paÓÓattibhÈvo kathito hoti. Apica yadi pÈÄiyÈ aÒÒÈyeva desanÈ siyÈ, “pÈÄiyÈ ca pÈÄi-atthassa ca desanÈya ca yathÈbh|tÈvabodho”ti vattabbaÑ siyÈ, evaÑ pana avatvÈ “pÈÄiyÈ ca pÈÄi-atthassa ca yathÈbh|tÈvabodho”ti vuttattÈ pÈÄiyÈ desanÈya ca anaÒÒabhÈvo dassito hoti. EvaÒca katvÈ upari “desanÈ nÈma paÒÒattÊ”ti dassentena desanÈya anaÒÒabhÈvato pÈÄiyÈ paÓÓattibhÈvo kathitova hotÊti.

Ettha ca “saddoyeva pÈÄi nÈmÈ”ti imasmiÑ pakkhe dhammassapi saddasabhÈvattÈ dhammadesanÈnaÑ ko visesoti ce? TesaÑ tesaÑ atthÈnaÑ bodhakabhÈvena ÒÈto uggahaÓÈdivasena ca pubbe vavatthÈpito saddappabandho dhammo, pacchÈ paresaÑ avabodhanatthaÑ pavattito tadatthappakÈsako saddo desanÈti veditabbaÑ. Atha vÈ yathÈvuttasaddasamuÔÔhÈpako cittuppÈdo desanÈ “desÊyati samuÔÔhÈpÊyati saddo etenÈ”ti katvÈ musÈvÈdÈdayo viya. TatthÈpi hi musÈvÈdÈdisamuÔÔhÈpikÈ cetanÈ musÈvÈdÈdisaddena voharÊyati.

TÊsupi cetesu ete dhammatthadesanÈpaÔivedhÈti ettha pÈÄi-attho pÈÄidesanÈ pÈÄi-atthapaÔivedho cÈti ime tayo pÈÄivisayÈ

VinayapiÔaka 78

hontÊti vinayapiÔakÈdÊnaÑ atthassa desanÈya paÔivedhassa ca ÈdhÈrabhÈvo yutto, piÔakÈni pana pÈÄiyoyevÈti tesaÑ dhammassa ÈdhÈrabhÈvo kathaÑ yujjeyyÈti ce? PÈÄisamudÈyassa avayavapÈÄiyÈ ÈdhÈrabhÈvato1. Avayavassa hi samudÈyo ÈdhÈrabhÈvena vuccati yathÈ “rukkhe sÈkhÈ”ti. Ettha ca dhammÈdÊnaÑ dukkhogÈhabhÈvato tehi dhammÈdÊhi vinayÈdayo gambhÊrÈti vinayÈdÊnampi catubbidho gambhÊrabhÈvo vuttoyeva, tasmÈ dhammÈdayo eva dukkhogÈhattÈ gambhÊrÈ, na vinayÈdayoti na codetabbametaÑ sammukhena visayavisayÊmukhena ca vinayÈdÊnaÑyeva gambhÊrabhÈvassa vuttattÈ. Dhammo hi vinayÈdayo, tesaÑ visayo attho, dhammatthavisayÈ ca desanÈpaÔivedhÈti. Tattha paÔivedhassa dukkarabhÈvato dhammatthÈnaÑ, desanÈÒÈÓassa dukkarabhÈvato desanÈya ca dukkhÈgÈhabhÈvo veditabbo. PaÔivedhassa pana uppÈdetuÑ asakkuÓeyyattÈ taÑvisayaÒÈÓuppattiyÈ ca dukkarabhÈvato dukkhÈgÈhatÈ veditabbÈ. Dukkhena ogayhantÊti dukkhogÈhÈ. Ekadesena ogÈhantehipi mandabuddhÊhi patiÔÔhÈ laddhuÑ na sakkÈti Èha “alabbhaneyyapatiÔÔhÈ cÈ”ti. Ekamekasminti ekekasmiÑ piÔake. EtthÈti etesu piÔakesu. NiddhÈraÓe cetaÑ bhummavacanaÑ.

IdÈni hetuhetuphalÈdÊnaÑ vasenapi gambhÊrabhÈvaÑ dassento Èha “aparo nayo”ti-Èdi. Het|ti paccayo. So hi attano phalaÑ dahati vidahatÊti dhammoti vuccati. Dhammasaddassa cettha hetupariyÈyatÈ kathaÑ viÒÒÈyatÊti Èha “vuttaÒhetan”ti-Èdi. Nanu ca “hetumhi ÒÈÓaÑ dhammapaÔisambhidÈ”ti etena vacanena dhammassa hetubhÈvo kathaÑ viÒÒÈyatÊti ce? DhammapaÔisambhidÈti etassa samÈsapadassa avayavapadatthaÑ dassentena “hetumhi ÒÈÓan”ti vuttattÈ. “Dhamme paÔisambhidÈ dhammapaÔisambhidÈ”ti ettha hi “dhamme”ti etassa atthaÑ dassentena “hetumhÊ”ti vuttaÑ, “paÔisambhidÈ”ti etassa atthaÑ dassentena “ÒÈÓan”ti, tasmÈ hetudhammasaddÈ ekatthÈ ÒÈÓapaÔisambhidÈsaddÈ cÈti imamatthaÑ vadantena sÈdhito dhammassa hetubhÈvo. Hetuphale ÒÈÓaÑ atthapaÔisambhidÈti etena vacanena sÈdhito atthassa hetuphalabhÈvopi evameva daÔÔhabbo. Hetuno phalaÑ hetuphalaÑ. TaÒca yasmÈ ______________________________________________________________ 1. Œdheyya-ÈdhÈrabhÈvato (SÊ)


hetu-anusÈrena arÊyati adhigamÊyati sampÈpuÓÊyati, tasmÈ atthoti vuccati.

YathÈdhammanti ettha dhammasaddo hetuÑ hetuphalaÒca sabbaÑ sa~gaÓhÈti. SabhÈvavÈcako hesa dhammasaddo, na pariyattihetubhÈvavÈcako, tasmÈ yathÈdhammanti yo yo avijjÈdisa~khÈrÈdidhammo, tasmiÑ tasminti attho. DhammÈnur|paÑ vÈ yathÈdhammaÑ. DesanÈpi hi paÔivedho viya aviparÊtavisayavibhÈvanato dhammÈnur|paÑ pavattati, tatoyeva ca aviparÊtÈbhilÈpoti vuccati. DhammÈbhilÈpoti atthabyaÒjanako aviparÊtÈbhilÈpo. Ettha ca abhilappatÊti abhilÈpoti saddo vuccati. Etena “tatra dhammaniruttÈbhilÈpe ÒÈÓaÑ niruttipaÔisambhidÈ”ti1 ettha vuttaÑ dhammaniruttiÑ dasseti saddasabhÈvattÈ desanÈya. TathÈ hi niruttipaÔisambhidÈya parittÈrammaÓÈdibhÈvo paÔisambhidÈvibha~gapÈÄiyaÑ1 vutto. AÔÔhakathÈyaÒca2 “taÑ sabhÈvaniruttiÑ saddaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ”ti-ÈdinÈ saddÈrammaÓatÈ dassitÈ. TathÈ hi imassa atthassa ayaÑ saddo vÈcakoti vacanavacanatthe vavatthapetvÈ taÑtaÑvacanatthavibhÈvanavasena pavattito saddo desanÈti vuccati. AdhippÈyoti etena “desanÈti paÒÒattÊ”ti etaÑ vacanaÑ dhammaniruttÈbhilÈpaÑ sandhÈya vuttaÑ, na tato vinimuttaÑ paÒÒattiÑ sandhÈyÈti adhippÈyaÑ dasseti. DesÊyati attho etenÈti hi desanÈ, pakÈrena ÒÈpÊyati etena, pakÈrato ÒÈpetÊti vÈ paÒÒattÊti dhammaniruttÈbhilÈpo vuccati. EvaÑ “desanÈ nÈma saddo”ti imasmiÑ pakkhe ayamattho veditabbo. “DesanÈti paÒÒattÊ”ti ettha paÒÒattivÈdino pana evaÑ vadanti–kiÒcÈpi “dhammÈbhilÈpo”ti ettha abhilappatÊti abhilÈpoti saddo vuccati, na paÓÓatti, tathÈpi sadde vuccamÈne tadanur|paÑ vohÈraÑ gahetvÈ tena vohÈrena dÊpitassa atthassa jÈnanato sadde kathite tadanur|pÈ paÓÓattipi kÈraÓ|pacÈrena kathitÈyeva hoti. Atha vÈ “dhammÈbhilÈpoti attho”ti avatvÈ “dhammÈbhilÈpoti adhippÈyo”ti vuttattÈ desanÈ nÈma saddo na hotÊti dÊpitamevÈti.

IdÈni paÔivedhaÑ niddisanto Èha “paÔivedhoti abhisamayo”ti. PaÔivijjhatÊti ÒÈÓaÑ paÔivedhoti vuccati. PaÔivijjhanti etenÈti vÈ ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 307 piÔÔhe. 2. Abhi-®Ôha 2. 370 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 80

paÔivedho, abhisametÊti abhisamayo, abhisamenti etenÈti vÈ abhisamayo. IdÈni abhisamayappabhedato abhisamayappakÈrato ÈrammaÓato sabhÈvato ca pÈkaÔaÑ kÈtuÑ “so ca lokiyalokuttaro”ti-ÈdimÈha. Visayato asammohato ca avabodhoti sambandho. Tattha visayato atthÈdi-anur|paÑ dhammÈdÊsu avabodho nÈma avijjÈdidhammÈrammaÓo sa~khÈrÈdi-atthÈrammaÓo tadubhayapaÒÒÈpanÈrammaÓo lokiyo avabodho. Asammohato atthÈdi-anur|paÑ dhammÈdÊsu avabodho pana nibbÈnÈrammaÓo maggayutto yathÈvuttadhammatthapaÒÒattÊsu sammohaviddhaÑsano lokuttaro abhisamayo. TathÈ hi “ayaÑ hetu, idamassa phalaÑ, ayaÑ tadubhayÈnur|po vohÈro”ti evaÑ ÈrammaÓakaraÓavasena lokiyaÒÈÓaÑ visayato paÔivijjhati, lokuttaraÒÈÓaÑ pana hetuhetuphalÈdÊsu sammohassa maggaÒÈÓena samucchinnattÈ asammohato paÔivijjhati. AtthÈnur|paÑ dhammes|ti avijjÈ hetu, sa~khÈrÈ hetusamuppannÈ, sa~khÈre uppÈdeti avijjÈti evaÑ kÈriyÈnur|paÑ kÈraÓes|ti attho. Atha vÈ puÒÒÈbhisa~khÈra-apuÒÒÈbhisa~khÈra-ÈneÒjÈbhisa~khÈresu tÊsu apuÒÒÈbhisa~khÈrassa sampayutta-avijjÈ paccayo, itaresaÑ yathÈnur|panti-ÈdinÈ kÈriyÈnur|paÑ kÈraÓesu paÔivedhoti attho. DhammÈnur|paÑ atthes|ti “avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ”ti-ÈdinÈ kÈraÓÈnur|paÑ kÈriyesu avabodhoti attho. PaÒÒattipathÈnur|paÑ paÒÒattÊs|ti paÒÒattiyÈ vuccamÈnadhammÈnur|paÑ paÓÓattÊsu avabodhoti attho.

YathÈvuttehi dhammÈdÊhi piÔakÈnaÑ gambhÊrabhÈvaÑ dassetuÑ “idÈni yasmÈ etesu piÔakes|”ti-ÈdimÈha. DhammajÈtanti kÈraÓappabhedo kÈraÓameva vÈ. AtthajÈtanti kÈriyappabhedo kÈriyameva vÈ. YÈ cÈyaÑ desanÈti sambandho. Yo cetthÈti etÈsu taÑtaÑpiÔakagatÈsu dhammattadesanÈsu yo paÔivedhoti attho. DukkhogÈhanti ettha avijjÈsa~khÈrÈdÊnaÑ dhammatthÈnaÑ duppaÔivijjhatÈya dukkhogÈhatÈ. TesaÑ paÒÒÈpanassa dukkarabhÈvato desanÈya paÔivedhanasa~khÈtassa paÔivedhassa ca uppÈdanavisayÊkaraÓÈnaÑ asakkuÓeyyatÈya dukkhogÈhatÈ veditabbÈ. EvampÊti pisaddo pubbe vuttappakÈrantaraÑ sampiÓÉeti. EtthÈti etesu tÊsu piÔakesu. VuttatthÈti vutto saÑvaÓÓito attho assÈti vuttatthÈ.


TÊsu piÔakes|ti ettha “ekekasmin”ti adhikÈrato pakaraÓato vÈ veditabbaÑ. Pariyattibhedoti pariyÈpuÓanaÑ pariyatti. PariyÈpuÓanavÈcako hettha pariyattisaddo, na pÈÄipariyÈyo, tasmÈ evamettha attho daÔÔhabbo “tÊsu piÔakesu ekekasmiÑ pariyÈpuÓanappakÈro daÔÔhabbo ÒÈtabbo”ti. Tatoyeva ca “pariyattiyo pariyÈpuÓanappakÈrÈ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. Atha vÈ tÊhi pakÈrehi pariyÈpuÓitabbÈ pÈÄiyo eva pariyattÊti vuccanti, tatoyeva ca “pariyattiyo pÈÄikkamÈ”ti abhidhammaÔÔhakathÈya likhite sÊhaÄagaÓÔhipade vuttaÑ. Evampi hi alagadd|pamÈpariyÈpuÓanayogato alagadd|pamÈ pariyattÊti pÈÄipi sakkÈ vattuÑ, evaÒca katvÈ “duggahitÈ upÈrambhÈdihetu pariyÈpuÔÈ alagadd|pamÈ”ti parato niddesavacanampi upapannaÑ hoti. Tattha hi pÈÄiyeva duggahitÈ pariyÈpuÔÈti vattuÑ vaÔÔati. Alagadd|pamÈti alagaddo alagaddaggahaÓaÑ upamÈ etissÈti alagadd|pamÈ. Alagaddassa gahaÓaÑ hettha alagaddasaddena vuttanti daÔÔhabbaÑ. “Œp|piko”ti ettha ap|pasaddena ap|pakhÈdanaÑ viya alagaddaggahaÓena gahitapariyatti upamÊyati, na pana alagaddena. “AlagaddaggahaÓ|pamÈ”ti vÈ vattabbe majjhe padalopaÑ katvÈ “alagadd|pamÈ”ti vuttaÑ “oÔÔhamukho”ti-ÈdÊsu viya. Alagaddoti cettha ÈsÊviso vuccati. Gadoti hi visassa nÈmaÑ. TaÒca tassa alaÑ paripuÓÓaÑ atthi, tasmÈ alaÑ pariyatto paripuÓÓo gado assÈti anunÈsikalopaÑ dakÈrÈgamaÒca katvÈ “alagaddo”ti vuccati. Atha vÈ alaÑ jÊvitaharaÓe samattho gado assÈti alagaddo. NissaraÓatthÈti vaÔÔadukkhato nissaraÓaÑ attho payojanaÑ etissÈti nissaraÓatthÈ. BhaÓÉÈgÈrikapariyattÊti ettha bhaÓÉÈgÈre niyutto bhaÓÉÈgÈriko, bhaÓÉÈgÈriko viya bhaÓÉÈgÈriko, dhammaratanÈnupÈlako. AÒÒaÑ atthaÑ anapekkhitvÈ bhaÓÉÈgÈrikasseva sato pariyatti bhaÓÉÈgÈrikapariyatti.

DuggahitÈti duÔÔhu gahitÈ. DuggahitabhÈvameva vibhÈvento Èha “upÈrambhÈdihetu pariyÈpuÔÈ”ti, upÈrambhÈ itivÈdappamokkhÈdihetu uggahitÈti attho. LÈbhasakkÈrÈdihetu pariyÈpuÓanampi ettheva sa~gahitanti daÔÔhabbaÑ. VuttaÒhetaÑ alagaddasuttaÔÔhakathÈyaÑ1– ______________________________________________________________ 1. Ma-®Ôha 2. 13 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 82

“Yo hi buddhavacanaÑ ‘evaÑ cÊvarÈdÊni vÈ labhissÈmi, catuparisamajjhe vÈ maÑ jÈnissantÊ’ti lÈbhasakkÈrÈdihetu pariyÈpuÓÈti, tassa sÈ pariyatti alagaddapariyatti nÈma. EvaÑ pariyÈpuÓanato hi buddhavacanaÑ apariyÈpuÓitvÈ niddokkamanaÑ varataran”ti.

Nanu ca alagaddaggahaÓ|pamÈ pariyatti alagadd|pamÈti vuccati, evaÒca sati suggahitÈpi pariyatti alagadd|pamÈti vattuÑ vaÔÔati tatthÈpi alagaddaggahaÓassa upamÈbhÈvena pÈÄiyaÑ vuttattÈ. VuttaÒhetaÑ–

“SeyyathÈpi bhikkhave puriso alagaddatthiko alagaddagavesÊ alagaddapariyesanaÑ caramÈno, so passeyya mahantaÑ alagaddaÑ, tamenaÑ ajapadena daÓÉena suniggahitaÑ niggaÓheyya, ajapadena daÓÉena suniggahitaÑ niggahetvÈ gÊvÈya suggahitaÑ gaÓheyya. KiÒcÈpi so bhikkhave alagaddo tassa purisassa hatthaÑ vÈ bÈhaÑ vÈ aÒÒataraÑ vÈ a~gapacca~gaÑ bhogehi paliveÔheyya, atha kho so neva tatonidÈnaÑ maraÓaÑ vÈ nigaccheyya maraÓattaÑ vÈ dukkhaÑ. TaÑ kissa hetu, suggahitattÈ bhikkhave alagaddassa, evameva kho bhikkhave idhekacce kulaputtÈ dhammaÑ pariyÈpuÓanti suttaÑ geyyan”ti-Èdi1.

TasmÈ idha duggahitÈ eva pariyatti alagadd|pamÈti ayaÑ viseso kuto viÒÒÈyati, yena duggahitÈ upÈrambhÈdihetu pariyÈpuÔÈ alagadd|pamÈti vuccatÊti? SaccametaÑ, idaÑ pana pÈrisesaÒÈyena vuttanti daÔÔhabbaÑ. TathÈ hi nissaraÓatthabhaÓÉÈgÈrikapariyattÊnaÑ visuÑ gahitattÈ pÈrisesato alagaddassa duggahaÓ|pamÈ pariyatti alagadd|pamÈti viÒÒÈyati. SuggahaÓ|pamÈ hi pariyatti nissaraÓatthÈ vÈ hoti bhaÓÉÈgÈrikapariyatti vÈ, tasmÈ suvuttametaÑ “duggahitÈ upÈrambhÈdihetu pariyÈpuÔÈ alagadd|pamÈ”ti. YaÑ sandhÈyÈti yaÑ pariyattiduggahaÓaÑ sandhÈya. Vuttanti alagaddasutte vuttaÑ.

Alagaddatthikoti ÈsÊvisattiko. AlagaddaÑ gavesati pariyesati sÊlenÈti alagaddagavesÊ. AlagaddapariyesanaÑ caramÈnoti alagaddapariyesanatthaÑ caramÈno. Bhogeti sarÊre. Hatthe vÈ ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 187 piÔÔhe.


bÈhÈya vÈti ettha maÓibandhako yÈva agganakhÈ “hattho”ti veditabbo, saddhiÑ aggabÈhÈya avasesÈ “bÈhÈ”ti. Katthaci pana “kapparato paÔÔhÈyapi yÈva agganakhÈ hattho”ti vuccati. AÒÒatarasmiÑ vÈ a~gapacca~geti vuttalakkhaÓaÑ hatthaÒca bÈhaÒca ÔhapetvÈ avasesaÑ sarÊraÑ “a~gapacca~gan”ti veditabbaÑ. TatonidÈnanti taÑnidÈnaÑ, taÑkÈraÓÈti vuttaÑ hoti. Purimapade hi vibhatti-alopaÑ katvÈ niddeso. TaÑ hatthÈdÊsu ÉaÑsanaÑ nidÈnaÑ kÈraÓaÑ etassÈti taÑnidÈnanti hi vattabbe “tatonidÈnan”ti purimapade paccatte nissakkavacanaÑ katvÈ tassa ca lopaÑ akatvÈ niddeso. TaÑ kissa het|ti yaÑ vuttaÑ hatthÈdÊsu ÉaÑsanaÑ taÑnidÈnaÒca maraÓÈdi-upagamanaÑ, taÑ kissa hetu kena kÈraÓenÈti ce. IdhÈti imasmiÑ sÈsane. Ekacce moghapurisÈti ekacce tucchapurisÈ. Dhammanti pÈÄidhammaÑ. PariyÈpuÓantÊti uggaÓhantÊti attho, sajjhÈyanti ceva vÈcuggatÈ karontÈ dhÈrenti cÈti vuttaÑ hoti. Atthanti yathÈbh|taÑ bhÈsitatthaÑ payojanatthaÒca. Na upaparikkhantÊti na pariggaÓhanti na vicÈrenti. IdaÑ vuttaÑ hoti–“imasmiÑ ÔhÈne sÊlaÑ kathitaÑ, idha samÈdhi, idha paÒÒÈ kathitÈ, mayaÒca taÑ p|ressÈmÈ”ti evaÑ bhÈsitatthaÑ payojanatthaÒca “sÊlaÑ samÈdhissa kÈraÓaÑ, samÈdhi vipassanÈyÈ”ti-ÈdinÈ na pariggaÓhantÊti. Anupaparikkhatanti anupaparikkhantÈnaÑ. Na nijjhÈnaÑ khamantÊti nijjhÈnapaÒÒaÑ nakkhamanti, nijjhÈyitvÈ paÒÒÈya disvÈ rocetvÈ gahetabbÈ na hontÊti adhippÈyo. Tena imamatthaÑ dÊpeti “tesaÑ paÒÒÈya atthaÑ anupaparikkhantÈnaÑ te dhammÈ na upaÔÔhahanti, ‘imasmiÑ ÔhÈne sÊlaÑ, samÈdhi, vipassanÈ, maggo, phalaÑ, vaÔÔaÑ, vivaÔÔaÑ kathitan’ti evaÑ jÈnituÑ na sakkÈ hontÊ”ti.

Te upÈrambhÈnisaÑsÈ cevÈti te paresaÑ vÈde dosÈropanÈnisaÑsÈ hutvÈ pariyÈpuÓantÊti attho. ItivÈdappamokkhÈnisaÑsÈcÈti iti evaÑ etÈya pariyattiyÈ vÈdappamokkhÈnisaÑsÈ, attano upari parehi ÈropitavÈdassa niggahassa pamokkhappayojanÈ hutvÈ dhammaÑ pariyÈpuÓantÊti attho. IdaÑ vuttaÑ hoti–parehi sakavÈde dose Èropite taÑ dosaÑ evaÒca evaÒca mocessÈmÈti iminÈ ca kÈraÓena pariyÈpuÓantÊti. Atha vÈ so so vÈdo itivÈdo, itivÈdassa pamokkho itivÈdappamokkho, itivÈdappamokkho ÈnisaÑso etesanti itivÈdappamokkhÈnisaÑsÈ, taÑtaÑvÈdappamocanÈnisaÑsÈ cÈti

VinayapiÔaka 84

attho. Yassa catthÈya dhammaÑ pariyÈpuÓantÊti yassa ca sÊlÈdip|raÓassa maggaphalanibbÈnassa vÈ atthÈya imasmiÑ sÈsane kulaputtÈ dhammaÑ pariyÈpuÓanti. TaÒcassa atthaÑ nÈnubhontÊti taÒca assa dhammassa sÊlÈdiparip|raÓasa~khÈtaÑ atthaÑ ete duggahitagÈhino nÈnubhonti na vindanti.

Atha vÈ yassa upÈrambhassa itivÈdappamokkhassa vÈ atthÈya ye moghapurisÈ dhammaÑ pariyÈpuÓanti, te parehi “ayamattho na hotÊ”ti vutte duggahitattÈyeva soyevatthoti paÔipÈdanakkhamÈ na hontÊti parassa vÈde upÈrambhaÑ ÈropetuÑ attano vÈdÈ taÑ mocetuÒca asakkontÈpi taÑ atthaÑ nÈnubhontiyevÈti evamattho daÔÔhabbo. DÊgharattaÑ ahitÈya dukkhÈya saÑvattantÊti tesaÑ te dhammÈ duggahitattÈ upÈrambhamÈnadappamakkhapalÈsÈdihetubhÈvena dÊgharattaÑ ahitÈya dukkhÈya saÑvattanti. Ettha hi kÈraÓe phalavohÈrena “te dhammÈ ahitÈya dukkhÈya saÑvattantÊ”ti vuttaÑ. TathÈ hi kiÒcÈpi na te dhammÈ ahitÈya dukkhÈya saÑvattanti, tathÈpi vuttanayena pariyÈpuÓantÈnaÑ sajjhÈyakÈle vivÈdasamaye ca taÑm|lakÈnaÑ upÈrambhÈdÊnaÑ anekesaÑ akusalÈnaÑ uppattisabbhÈvato “te dhammÈ ahitÈya dukkhÈya saÑvattantÊ”ti kÈraÓe phalavohÈrena vuttaÑ. TaÑ kissa het|ti ettha tanti yathÈvuttassatthassa anabhisambhuÓanaÑ tesaÒca dhammÈnaÑ ahitÈya dukkhÈya saÑvattanaÑ parÈmasati.

SÊlakkhandhÈdipÈrip|riÑyevÈti ettha Èdisaddena samÈdhivipassanÈdÊnaÑ sa~gaho veditabbo. Yo hi buddhavacanaÑ uggaÓhitvÈ sÊlassa ÈgataÔÔhÈne sÊlaÑ p|retvÈ samÈdhino ÈgataÔÔhÈne samÈdhigabbhaÑ gaÓhÈpetvÈ vipassanÈya ÈgataÔÔhÈne vipassanaÑ paÔÔhapetvÈ maggaphalÈnaÑ ÈgataÔÔhÈne maggaÑ bhÈvessÈmi, phalaÑ sacchikarissÈmÊti uggaÓhÈti, tasseva sÈ pariyatti nissaraÓatthÈ nÈma hoti. YaÑ sandhÈya vuttanti yaÑ pariyattisuggahaÓaÑ sandhÈya alagaddasutte vuttaÑ. DÊgharattaÑ hitÈya sukhÈya saÑvattantÊti sÊlÈdÊnaÑ ÈgataÔÔhÈne sÊlÈdÊni p|rentÈnampi arahattaÑ patvÈ parisamajjhe dhammaÑ desetvÈ dhammadesanÈya pasannehi upanÊte cattÈro paccaye paribhuÒjantÈnampi paresaÑ vÈde sahadhammena upÈrambhaÑ ÈropentÈnampi sakavÈdato dosaÑ harantÈnampi dÊgharattaÑ hitÈya sukhÈya saÑvattanti. TathÈ


hi na kevalaÑ suggahitapariyattiÑ nissÈya maggabhÈvanÈphalasacchikiriyÈdÊneva, paravÈdaniggahasakavÈdapatiÔÔhÈpanÈnipi ijjhanti. TathÈ ca vuttaÑ “uppannaÑ parappavÈdaÑ sahadhammena suniggahitaÑ niggahetvÈ”ti-Èdi1.

PariÒÒÈtakkhandhoti dukkhaparijÈnanena pariÒÒÈtakkhandho. PahÊnakilesoti samudayappahÈnena pahÊnakileso. PaÔividdhÈkuppoti paÔividdha-arahattaphalo. Na kuppatÊti akuppanti hi arahattaphalassetaÑ nÈmaÑ. Satipi hi catunnaÑ maggÈnaÑ catunnaÒca phalÈnaÑ akuppasabhÈve sattannaÑ sekkhÈnaÑ sakasakanÈmapariccÈgena upar|pari nÈmantarappattito tesaÑ maggaphalÈni “akuppÈnÊ”ti na vuccanti, arahÈ pana sabbadÈpi arahÈyeva nÈmÈti tasseva phalaÑ “akuppan”ti vuttaÑ. IminÈ ca imamatthaÑ dasseti “khÊÓÈsavassevapariyatti bhaÓÉÈgÈrikapariyatti nÈmÈ”ti. Tassa hi apariÒÒÈtaÑ appahÊnaÑ abhÈvitaÑ asacchikataÑ vÈ natthi, tasmÈ buddhavacanaÑ pariyÈpuÓanto tantidhÈrako paveÓÊpÈlako vaÑsÈnurakkhako ca hutvÈ uggaÓhÈti. TenevÈha “paveÓÊpÈlanatthÈyÈ”ti-Èdi. Tattha paveÓÊti dhammasantati, dhammassa avicchedena pavattÊti attho. VaÑsÈnurakkhaÓatthÈyÈti buddhassa bhagavato vaÑsÈnurakkhaÓatthaÑ. Tassa vaÑsopi atthato paveÓÊyevÈti veditabbaÑ.

Nanu ca yadi paveÓÊpÈlanatthÈya buddhavacanassa pariyÈpuÓanaÑ bhaÓÉÈgÈrikapariyatti, kasmÈ “khÊÓÈsavo”ti visesetvÈ vuttaÑ. Ekaccassa puthujjanassapi hi ayaÑ nayo labbhati. TathÈ hi ekacco bhikkhu chÈtakabhayÈdÊsu ganthadharesu ekasmiÑ ÔhÈne vasituÑ asakkontesu sayaÑ bhikkhÈcÈrena akilamamÈno atimadhuraÑ buddhavacanaÑ mÈ nassatu, tantiÑ dhÈressÈmi, vaÑsaÑ ÔhapessÈmi, paveÓiÑ pÈlessÈmÊti pariyÈpuÓÈti, tasmÈ tassapi pariyatti bhaÓÉÈgÈrikapariyatti nÈma kasmÈ na hotÊti? Vuccate–evaÑ santepi puthujjanassa pariyatti bhaÓÉÈgÈrikapariyatti nÈma na hoti. KiÒcÈpi hi puthujjano “paveÓiÑ pÈlessÈmÊ”ti ajjhÈsayena pariyÈpuÓÈti, attano2 pana bhavakantÈrato anittiÓÓattÈ tassa pariyatti nissaraÓapariyatti nÈma hoti, tasmÈ puthujjanassa pariyatti alagadd|pamÈ vÈ hoti nissaraÓatthÈ vÈ, sattannaÑ sekkhÈnaÑ nissaraÓattÈva, khÊÓÈsavÈnaÑ bhaÓÉÈgÈrikapariyattiyevÈti veditabbaÑ. ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 87 piÔÔhe. 2. AttanÈ (SÊ)

VinayapiÔaka 86

KhÊÓÈsavo ca bhaÓÉÈgÈrikasadisattÈ bhaÓÉÈgÈrikoti vuccati. YathÈ hi bhaÓÉÈgÈriko ala~kÈrabhaÓÉaÑ paÔisÈmetvÈ pasÈdhanakÈle tadupiyaÑ ala~kÈrabhaÓÉaÑ raÒÒo upanÈmetvÈ ala~karoti, evaÑ khÊÓÈsavopi dhammaratanabhaÓÉaÑ sampaÔicchitvÈ mokkhÈdhigamassa bhabbar|pe sahetuke satte passitvÈ tadanur|paÑ dhammadesanaÑ vaÉÉhetvÈ magga~gabojjha~gÈdisa~khÈtena lokuttarena ala~kÈrena ala~karotÊti bhaÓÉÈgÈrikoti vuccati.

EvaÑ tisso pariyattiyo vibhajitvÈ idÈni tÊsupi piÔakesu yathÈrahaÑ sampattivipattiyo vitthÈretvÈ dassento Èha “vinaye panÈ”ti-Èdi. SÊlasampattiÑ nissÈya tisso vijjÈ pÈpuÓÈtÊti-ÈdÊsu yasmÈ sÊlaÑ visujjhamÈnaÑ satisampajaÒÒabalena kammassakataÒÒÈÓabalena ca saÑkilesamalato visujjhati, pÈrip|riÒca gacchati, tasmÈ sÊlasampadÈ sijjhamÈnÈ upanissayasampattibhÈvena satibalaÑ ÒÈÓabalaÒca paccupaÔÔhapetÊti tassÈ vijjattay|panissayatÈ veditabbÈ sabhÈgahetusampadÈnato. Satibalena hi pubbenivÈsavijjÈsiddhi, sampajaÒÒena sabbakiccesu sudiÔÔhakÈritÈparicayena cut|papÈtaÒÈÓÈnubaddhÈya dutiyavijjÈya siddhi, vÊtikkamÈbhÈvena saÑkilesappahÈnasabbhÈvato vivaÔÔ|panissayatÈvasena ajjhÈsayasuddhiyÈ tatiyavijjÈsiddhi. PuretarasiddhÈnaÑ samÈdhipaÒÒÈnaÑ pÈrip|riÑ vinÈ sÊlassa ÈsavakkhayaÒÈÓ|panissayatÈ sukkhavipassakakhÊÓÈsavehi dÊpetabbÈ. “SamÈhito yathÈbh|taÑ pajÈnÈtÊ”ti1 vacanato samÈdhisampadÈ chaÄabhiÒÒatÈya upanissayo. “YogÈ ve jÈyati bh|rÊ”ti2 vacanato pubbayogena garuvÈsadesabhÈsÈkosalla-uggahaÓaparipucchÈdÊhi ca paribhÈvitÈ paÒÒÈsampatti paÔisambhidÈppabhedassa upanissayo. Ettha ca “sÊlasampattiÑ nissÈyÈ”ti vuttattÈ yassa samÈdhivijambhanabh|tÈ anavasesÈ cha abhiÒÒÈ na ijjhanti, tassa ukkaÔÔhaparicchedavasena na samÈdhisampadÈ atthÊti satipi vijjÈnaÑ abhiÒÒekadesabhÈve sÊlasampattisamudÈgatÈ eva tisso vijjÈ gahitÈ. YathÈ hi paÒÒÈsampattisamudÈgatÈ catasso paÔisambhidÈ upanissayasampannassa maggeneva ijjhanti maggakkhaÓe eva tÈsaÑ paÔilabhitabbato. EvaÑ sÊlasampattisamudÈgatÈ tisso vijjÈ samÈdhisampattisamudÈgatÈ ca cha abhiÒÒÈ ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 302; SaÑ 3. 363; Khu 10. 50; Khu 11. 38 piÔÔhesu. 2. Khu 1. 53 piÔÔhe.


upanissayasampannassa maggeneva ijjhantÊti maggÈdhigameneva tÈsaÑ adhigamo veditabbo. PaccekabuddhÈnaÑ sammÈsambuddhÈnaÒca paccekabodhisammÈsambodhidhammasamadhigamasadisÈ hi imesaÑ ariyÈnaÑ ime visesÈdhigamÈti.

TÈsaÑyeva ca tattha pabhedavacanatoti ettha tÈsaÑyevÈti avadhÈraÓaÑ pÈpuÓitabbÈnaÑ chaÄabhiÒÒÈcatupaÔisambhidÈnaÑ vinaye pabhedavacanÈbhÈvaÑ sandhÈya vuttaÑ. VeraÒjakaÓÉe hi tisso vijjÈva vibhattÈti. Dutiye tÈsaÑyevÈti avadhÈraÓaÑ catasso paÔisambhidÈ apekkhitvÈ kataÑ, na tisso vijjÈ. TÈ hi chasu abhiÒÒÈsu antogadhattÈ sutte vibhattÈyevÈti. TÈsaÒcÈti ettha ca-saddena sesÈnampi tattha atthibhÈvaÑ dÊpeti. AbhidhammapiÔake hi tisso vijjÈ cha abhiÒÒÈ catasso ca paÔisambhidÈ vuttÈyeva. PaÔisambhidÈnaÑ pana aÒÒattha pabhedavacanÈbhÈvaÑ tattheva ca sammÈ vibhattabhÈvaÑ dÊpetukÈmo heÔÔhÈ vuttanayena avadhÈraÓaÑ akatvÈ “tatthevÈ”ti parivattetvÈ avadhÈraÓaÑ Ôhapesi.

IdÈni “vinaye duppaÔipanno ‘mudukÈnaÑ attharaÓÈdÊnaÑ samphasso viya itthisamphassopi vaÔÔatÊ’ti methunavÊtikkame dosaÑ adisvÈ sÊlavipattiÑ pÈpuÓÈtÊ”ti dassento Èha “vinaye pana duppaÔipanno”ti-Èdi. Tattha sukho samphasso etesanti sukhasamphassÈni, attharaÓapÈvuraÓÈdÊni. UpÈdinnaphasso itthiphasso, methunadhammoti vuttaÑ hoti. Vuttampi hetanti ariÔÔhena bhikkhunÈ vuttaÑ. So hi bahussuto dhammakathiko kammakilesavipÈka-upavÈda-ÈÓavÊtikkamavasena paÒcavidhesu antarÈyikesu sesantarÈyike jÈnÈti, vinaye pana akovidattÈ paÓÓattivÊtikkamantarÈyike na jÈnÈti, tasmÈ rahogato evaÑ cintesi “ime agÈrikÈ paÒca kÈmaguÓe paribhuÒjantÈ sotÈpannÈpi sakadÈgÈminopi anÈgÈminopi honti. Bhikkh|pi manÈpikÈni cakkhuviÒÒeyyÈni r|pÈni passanti -pa- kÈyaviÒÒeyye phoÔÔhabbe phusanti, mudukÈni attharaÓapÈvuraÓÈdÊni paribhuÒjanti, etaÑ sabbaÑ vaÔÔati, kasmÈ itthÊnaÑyeva r|pasaddagandharasaphoÔÔhabbÈ na vaÔÔanti, etepi vaÔÔantÊ”ti anavajjena paccayaparibhuÒjanarasena sÈvajjakÈmaguÓaparibhogarasaÑ saÑsanditvÈ sacchandarÈgaparibhogaÒca nicchandarÈgaparibhogaÒca ekaÑ katvÈ th|lavÈkehi saddhiÑ atisukhumasuttaÑ ghaÔento viya sÈsapena saddhiÑ sineruno sadisataÑ

VinayapiÔaka 88

upasaÑharanto viya pÈpakaÑ diÔÔhigataÑ uppÈdetvÈ “kiÑ bhagavatÈ mahÈsamuddaÑ bandhantena viya mahatÈ ussÈhena paÔhamapÈrÈjikaÑ paÒÒattaÑ, natthi ettha doso”ti sabbaÒÒutaÒÒÈÓena saddhiÑ paÔivirujjhanto vesÈrajjaÒÈÓaÑ paÔibÈhanto ariyamagge khÈÓukaÓÉakÈdÊni pakkhipanto “methunadhamme doso natthÊ”ti jinassa ÈÓÈcakke pahÈramadÈsi. TenÈha “tathÈhaÑ bhagavatÈ dhammaÑ desitaÑ ÈjÈnÈmÊ”ti-Èdi.

Tattha antarÈyikÈti taÑtaÑsampattiyÈ vibandhanavasena sattasantÈnassa antare vemajjhe eti ÈgacchatÊti antarÈyo, diÔÔhadhammikÈdi-anattho. AnatikkamanaÔÔhena tasmiÑ antarÈye niyuttÈ, antarÈyaÑ vÈ phalaÑ arahanti, antarÈyassa vÈ karaÓasÊlÈti antarÈyikÈ, saggamokkhÈnaÑ antarÈyakarÈti vuttaÑ hoti. Te ca kammakilesavipÈka-upavÈda-ÈÓÈvÊtikkamavasena paÒcavidhÈ. TesaÑ vitthÈrakathÈ parato ariÔÔhasikkhÈpade1 Èvi bhavissati. AyaÑ panettha padatthasambandho–ye ime dhammÈ antarÈyikÈ antarÈyakarÈti bhagavatÈ vuttÈ desitÈ ceva paÒÒattÈ ca, te dhamme paÔisevato paÔisevantassa yathÈ yena pakÈrena te dhammÈ antarÈyÈya saggamokkhÈnaÑ antarÈyakaraÓatthaÑ nÈlaÑ samatthÈ na honti, tathÈ tena pakÈrenÈhaÑ bhagavatÈ desitaÑ dhammaÑ ÈjÈnÈmÊti. Tato dussÊlabhÈvaÑ pÈpuÓÈtÊti tato anavajjasaÒÒÊbhÈvahetuto vÊtikkamitvÈ dussÊlabhÈvaÑ pÈpuÓÈti.

CattÈrome bhikkhaveti-ÈdinÈ–

“CattÈrome bhikkhave puggalÈ santo saÑvijjamÈnÈ lokasmiÑ. Katame cattÈro, attahitÈya paÔipanno hoti, no parahitÈya, parahitÈya paÔipanno hoti, no attahitÈya, neva attahitÈya paÔipanno hoti no parahitÈya, attahitÈya ceva paÔipanno hoti parahitÈya cÈ”ti2–

ÈdinÈ puggaladesanÈpaÔisaÑyuttasuttantapÈÄiÑ nidasseti. AdhippÈyaÑ ajÈnantoti “ayaÑ puggaladesanÈ vohÈravasena, na paramatthato”ti evaÑ bhagavato adhippÈyaÑ ajÈnanto. Buddhassa hi bhagavato duvidhÈ ______________________________________________________________ 1. Vi 2. 175 piÔÔhe. 2. AÑ 1. 408; Abhi 3. 109 piÔÔhesu.


desanÈ sammutidesanÈ paramatthadesanÈ cÈti. Tattha “puggalo satto itthÊ puriso khattiyo brÈhmaÓo devo mÈro”ti evar|pÈ sammutidesanÈ. “AniccaÑ dukkhaÑ anattÈ khandhÈ dhÈtuyo ÈyatanÈni satipaÔÔhÈnÈ”ti evar|pÈ paramatthadesanÈ. Tattha bhagavÈ ye sammutivasena desanaÑ sutvÈ atthaÑ paÔivijjhitvÈ mohaÑ pahÈya visesamadhigantuÑ samatthÈ, tesaÑ sammutidesanaÑ deseti. Ye pana paramatthavasena desanaÑ sutvÈ atthaÑ paÔivijjhitvÈ mohaÑ pahÈya visesamadhigantuÑ samatthÈ, tesaÑ paramatthadesanaÑ deseti.

TatrÈyaÑ upamÈ–yathÈ hi desabhÈsÈkusalo tiÓÓaÑ vedÈnaÑ atthasaÑvaÓÓako Ècariyo ye damiÄabhÈsÈya vutte atthaÑ jÈnanti, tesaÑ damiÄabhÈsÈya Ècikkhati, ye andhakabhÈsÈdÊsu aÒÒatarÈya, tesaÑ tÈya bhÈsÈya, evaÑ te mÈÓavÈ chekaÑ byattaÑ ÈcariyamÈgamma khippameva sippaÑ uggaÓhanti. Tattha Ècariyo viya buddho bhagavÈ, tayo vedÈ viya kathetabbabhÈve ÔhitÈni tÊÓi piÔakÈni, desabhÈsÈya kosallamiva sammutiparamatthakosallaÑ, nÈnÈdesabhÈsÈmÈÓavakÈ viya sammutiparamatthavasena paÔivijjhanasamatthÈ veneyyasattÈ, Ècariyassa damiÄabhÈsÈdi-ÈcikkhanaÑ viya bhagavato sammutiparamatthavasenapi desanÈ veditabbÈ. Œha cettha–

“Duve saccÈni akkhÈsi, sambuddho vadataÑ varo. SammutiÑ paramatthaÒca, tatiyaÑ n|palabbhati.

Sa~ketavacanaÑ saccaÑ, lokasammutikÈraÓÈ. ParamatthavacanaÑ saccaÑ, dhammÈnaÑ bh|takÈraÓÈ.

TasmÈ vohÈrakusalassa, lokanÈthassa satthuno. SammutiÑ voharantassa, musÈvÈdo na jÈyatÊ”ti1.

Apica aÔÔhahi kÈraÓehi bhagavÈ puggalakathaÑ katheti–hirottappadÊpanatthaÑ kammassakatÈdÊpanatthaÑ paccattapurisakÈradÊpanatthaÑ ÈnantariyadÊpanatthaÑ brahmavihÈradÊpanatthaÑ pubbenivÈsadÊpanatthaÑ dakkhiÓÈvisuddhidÊpanatthaÑ lokasammutiyÈ appahÈnatthaÒcÈti. “KhandhÈ dhÈtuyo ÈyatanÈni hiriyanti ottappantÊ”ti vutte mahÈjano na jÈnÈti, sammohamÈpajjati, paÔisattu ______________________________________________________________ 1. Ma-®Ôha 1. 142; AÑ-®Ôha 1. 74 piÔÔhesu.

VinayapiÔaka 90

hoti “kimidaÑ khandhÈ dhÈtuyo ÈyatanÈni hiriyanti ottappanti nÈmÈ”ti. “ItthÊ hiriyati ottappati, puriso khattiyo brÈhmaÓo devo mÈro”ti vutte mahÈjano jÈnÈti, na sammohamÈpajjati, na paÔisattu hoti, tasmÈ bhagavÈ hirottappadÊpanatthaÑ puggalakathaÑ katheti. “KhandhÈ kammassakÈ dhÈtuyo ÈyatanÈnÊ”ti vuttepi eseva nayo. TasmÈ bhagavÈ kammassakatÈdÊpanatthaÑ puggalakathaÑ katheti. “VeÄuvanÈdayo mahÈvihÈro khandhehi kÈrÈpitÈ, dhÈt|hi ÈyatanehÊ”ti vuttepi eseva nayo. TasmÈ bhagavÈ paccattapurisakÈradÊpanatthaÑ puggalakathaÑ katheti. “KhandhÈ mÈtaraÑ jÊvitÈ voropenti, pitaraÑ arahantaÑ, ruhiruppÈdakammaÑ saÑghabhedaÑ karonti, dhÈtuyo ÈyatanÈnÊ”ti vuttepi eseva nayo. TasmÈ bhagavÈ ÈnantariyadÊpanatthaÑ puggalakathaÑ katheti.

“KhandhÈ mettÈyanti, dhÈtuyo ÈyatanÈnÊ”ti vuttepi eseva nayo. TasmÈ bhagavÈ brahmavihÈradÊpanatthaÑ puggalakathaÑ katheti. “KhandhÈ pubbenivÈsaÑ anussaranti, dhÈtuyo ÈyatanÈnÊ”ti vuttepi eseva nayo. TasmÈ bhagavÈ pubbenivÈsadÊpanatthaÑ puggalakathaÑ katheti. “KhandhÈ dÈnaÑ paÔiggaÓhanti, dhÈtuyo ÈyatanÈnÊ”ti vuttepi mahÈjano na jÈnÈti, sammohamÈpajjati, paÔisattu hoti “kimidaÑ khandhÈ dhÈtuyo ÈyatanÈni paÔiggaÓhanti nÈmÈ”ti. “PuggalÈ paÔiggaÓhanti sÊlavanto kalyÈÓadhammÈ”ti vutte pana jÈnÈti, na sammohamÈpajjati, na paÔisattu hoti. TasmÈ bhagavÈ dakkhiÓÈvisuddhidÊpanatthaÑ puggalakathaÑ katheti. LokasammutiÒca buddhÈ bhagavanto na vijahanti, lokasamaÒÒÈya lokaniruttiyÈ lokÈbhilÈpe ÔhitÈyeva dhammaÑ desenti. TasmÈ bhagavÈ lokasammutiyÈ appahÈnatthampi puggalakathaÑ katheti, tasmÈ iminÈ ca adhippÈyena bhagavato puggaladesanÈ, na paramatthadesanÈti evaÑ adhippÈyaÑ ajÈnantoti vuttaÑ hoti.

DuggahitaÑ gaÓhÈtÊti “tathÈhaÑ bhagavatÈ dhammaÑ desitaÑ ÈjÈnÈmi, yathÈ tadevidaÑ viÒÒÈÓaÑ sandhÈvati saÑsarati, anaÒÒan”ti-ÈdinÈ duggahitaÑ katvÈ gaÓhÈti, viparÊtaÑ gaÓhatÊti vuttaÑ hoti. Duggahitanti hi bhÈvanapuÑsakaniddeso. YaÑ sandhÈyÈti yaÑ duggahitagÈhaÑ sandhÈya. AttanÈ duggahitena dhammenÈti pÈÔhaseso veditabbo. Atha vÈ duggahaÓaÑ duggahitaÑ. AttanÈti ca sÈmi-atthe karaÓavacanaÑ, tasmÈ attano


duggahaÓena viparÊtagÈhenÈti vuttaÑ hoti. Amhe ceva abbhÈcikkhatÊti amhÈkaÒca abbhÈcikkhanaÑ karoti. AttÈnaÒca khanatÊti attano kusalam|lÈni khananto attÈnaÑ khanati nÈma.

Dhammacintanti dhammasabhÈvavijÈnanaÑ. AtidhÈvantoti ÔhÈtabbamariyÈdÈyaÑ aÔÔhatvÈ “cittuppÈdamattena dÈnaÑ hoti, sayameva cittaÑ attano ÈrammaÓaÑ hoti, sabbaÑ cittaÑ asabhÈvadhammÈrammaÓan”ti evamÈdinÈ atidhÈvanto atikkamitvÈ pavattamÈno. CattÈrÊti buddhavisaya-iddhivisayakammavipÈkalokavisayasa~khÈtÈni cattÈri. VuttaÒhetaÑ–

“CattÈrimÈni bhikkhave acinteyyÈni na cintetabbÈni, yÈni cintento ummÈdassa vighÈtassa bhÈgÊ assa. KatamÈni cattÈri? BuddhÈnaÑ bhikkhave buddhavisayo acinteyyo na cintetabbo, yaÑ cintento ummÈdassa vighÈtassa bhÈgÊ assa. JhÈyissa bhikkhave jhÈnavisayo acinteyyo na cintetabbo -pa-. KammavipÈko bhikkhave acinteyyo na cintetabbo -pa-. LokacintÈ bhikkhave acinteyyÈ na cintetabbÈ -pa-. ImÈni bhikkhave cattÈri acinteyyÈni na cintetabbÈni, yÈni cintento ummÈdassa vighÈtassa bhÈgÊ assÈ”ti1.

Tattha “acinteyyÈnÊ”ti tesaÑ sabhÈvanidassanaÑ. “Na cintetabbÈnÊ”ti tattha kattabbatÈnidassanaÑ. Tattha acinteyyÈnÊti cintetumasakkuÓeyyÈni, cintetuÑ arahar|pÈni na hontÊti attho. AcinteyyattÈ eva na cintetabbÈni, kÈmaÑ acinteyyÈnipi cha asÈdhÈraÓÈdÊni anussarantassa kusaluppattihetubhÈvato tÈni cintetabbÈni, imÈni pana evaÑ na hontÊti aphalabhÈvato na cintetabbÈnÊti adhippÈyo. TenevÈha “yÈni cintento ummÈdassa vighÈtassa bhÈgÊ assÈ”ti. Tesanti tesaÑ piÔakÈnaÑ.

Etanti etaÑ buddhavacanaÑ. Tivaggasa~gahÈnÊti sÊlakkhandhavaggamahÈvaggapÈthikavaggasa~khÈtehi tÊhi vaggehi sa~gaho etesanti tivaggasa~gahÈni. CatuttiÑseva suttantÈti gÈthÈya evamatthayojanÈ veditabbÈ– ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 392 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 92

yassa nikÈyassa suttagaÓanÈto catuttiÑseva ca suttantÈ vaggasa~gahavasena tayo vaggÈ assa sa~gahassÈti tivaggo sa~gaho. Esa paÔhamo nikÈyo dÊghanikÈyoti anulomiko apaccanÊko, atthÈnulomanato anvatthanÈmoti vuttaÑ hoti.

AtthÈnulomanato anulomiko, anulomikattaÑyeva vibhÈvetuÑ “kasmÈ panÈ”ti-ÈdimÈha. EkanikÈyampÊti ekasam|hampi. EvaÑ cittanti evaÑ vicittaÑ. Yathayidanti yathÈ ime. PoÓikÈ cikkhallikÈ ca khattiyÈ, tesaÑ nivÈso poÓikanikÈyo cikkhallikanikÈyoti vuccati. EvamÈdÊni cettha sÈdhakÈni sÈsanato ca lokato cÈti evamÈdÊni udÈharaÓÈni ettha nikÈyasaddassa sam|hanivÈsÈnaÑ vÈcakabhÈve sÈsanato ca vohÈrato ca sÈdhakÈni pamÈÓÈnÊti attho. Ettha paÔhamamudÈharaÓaÑ sÈsanato sÈdhakavacanaÑ, dutiyaÑ lokatoti veditabbaÑ.

PaÒcadasavaggasa~gahÈnÊti m|lapariyÈyavaggÈdÊhi paÒcadasahi vaggehi sa~gaho etesanti paÒcadasavaggasa~gahÈni. DiyaÉÉhasataÑ dve ca suttÈnÊti aÉÉhena dutiyaÑ diyaÉÉhaÑ, ekaÑ sataÑ dve paÒÒÈsasuttÈni cÈti attho. YatthÈti yasmiÑ nikÈye. PaÒcadasavaggapariggahoti paÒcadasahi vaggehi pariggahito sa~gahitoti attho.

SuttantÈnaÑ sahassÈni sattasuttasatÈni cÈti pÈÔhe suttantÈnaÑ satta sahassÈni satta satÈni cÈti yojetabbaÑ. Katthaci pana “sattasuttasahassÈni satta suttasatÈni cÈ”tipi pÈÔho. SaÑyuttasa~gahoti saÑyuttanikÈyassa sa~gaho.

Pubbe nidassitÈti suttantapiÔakaniddese nidassitÈ. Vuttameva pakÈrantarena sa~khipitvÈ dassetuÑ “ÔhapetvÈ cattÈro nikÈye avasesaÑ buddhavacanan”ti vuttaÑ. SakalaÑ vinayapiÔakanti-ÈdinÈ niddiÔÔhameva hi iminÈ pakÈrantarena sa~khipitvÈ vuttaÑ. TenevÈha “ÔhapetvÈ caturopete”ti-Èdi. TadaÒÒanti tehi cat|hi nikÈyehi aÒÒaÑ avasesanti attho.

Sabbameva hidanti sabbameva idaÑ buddhavacanaÑ. Navappabhedanti ettha kathaÑ panetaÑ navappabhedaÑ hoti. TathÈ hi navahi a~gehi vavatthitehi aÒÒamaÒÒasa~kararahitehi bhavitabbaÑ, tathÈ ca sati asuttasabhÈvÈneva


geyya~gÈdÊni siyuÑ, atha suttasabhÈvÈneva geyya~gÈdÊni, evaÑ sati suttanti visuÑ sutta~gameva na siyÈ, evaÑ sante aÔÔha~gaÑ sÈsananti Èpajjati. Apica1 “sagÈthakaÑ suttaÑ geyyaÑ, niggÈthakaÑ suttaÑ veyyÈkaraÓan”ti aÔÔhakathÈyaÑ vuttaÑ. SuttaÒca nÈma sagÈthakaÑ vÈ siyÈ niggÈthakaÑ vÈti a~gadvayeneva tadubhayaÑ sa~gahitanti tadubhayavinimuttaÒca suttaÑ udÈnÈdivisesasaÒÒÈrahitaÑ natthi, yaÑ sutta~gaÑ siyÈ, athÈpi kathaÒci visuÑ sutta~gaÑ siyÈ, ma~galasuttÈdÊnaÑ sutta~gasa~gaho vÈ na siyÈ gÈthÈbhÈvato dhammapadÈdÊnaÑ viya, geyya~gasa~gaho vÈ siyÈ sagÈthakattÈ sagÈthakavaggassa viya, tathÈ ubhatovibha~gÈdÊsu sagÈthakappadesÈnanti? Vuccate–

Suttanti sÈmaÒÒavidhi, visesavidhayo pare. SanimittÈ niruÄhattÈ, sahatÈÒÒena2 nÈÒÒato.

YathÈvuttassa dosassa, natthi etthÈvagÈhaÓaÑ. TasmÈ asa~karaÑyeva, nava~gaÑ satthusÈsanaÑ.

Sabbassapi hi buddhavacanassa suttanti ayaÑ sÈmaÒÒavidhi. TathÈ hi “ettakaÑ tassa bhagavato suttÈgataÑ suttapariyÈpannaÑ, sÈvatthiyÈ suttavibha~ge, sakavÈde paÒca suttasatÈnÊ”ti-Èdivacanato vinayÈbhidhammapariyattivisesesupi suttavohÈro dissati. Teneva ca ÈyasmÈ mahÈkaccÈno nettiyaÑ3 Èha “navavidhasuttantapariyeÔÔhÊ”ti. Tattha hi suttÈdivasena nava~gassa sÈsanassa pariyeÔÔhi pariyesanÈ atthavicÈraÓÈ “navavidhasuttantapariyeÔÔhÊ”ti vuttÈ. Tadekadesesu pana geyyÈdayo visesavidhayo tena tena nimittena patiÔÔhitÈ. TathÈ hi geyyassa sagÈthakattaÑ tabbhÈvanimittaÑ. Lokepi hi sasilokaÑ sagÈthakaÑ vÈ cuÓÓiyaganthaÑ “geyyan”ti vadanti. GÈthÈvirahe pana sati pucchaÑ katvÈ visajjanabhÈvo veyyÈkaraÓassa tabbhÈvanimittaÑ. PucchÈvisajjanaÒhi “byÈkaraÓan”ti vuccati. ByÈkaraÓameva veyyÈkaraÓaÑ. EvaÑ sante sagÈthakÈdÊnampi pucchaÑ katvÈ visajjanavasena pavattÈnaÑ veyyÈkaraÓabhÈvo ÈpajjatÊti? NÈpajjati. GeyyÈdisaÒÒÈnaÑ anokÈsabhÈvato sa-okÈsato anokÈsavidhi balavÈti “gÈthÈvirahe satÊ”ti visesitattÈ ca. TathÈ ______________________________________________________________ 1. Atha vÈ (SÊ) 2. Sa~gatÈÒÒena (SÊ), Netti-®Ôha 13 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 3. Khu 10. 1 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 94

hi dhammapadÈdÊsu kevalaÑ gÈthÈbandhesu sagÈthakattepi somanassaÒÈÓamayikagÈthÈyuttesu “vuttaÒhetan”ti-Èdivacanasambandhesu abbhutadhammapaÔisaÑyuttesu ca suttavisesesu yathÈkkamaÑ gÈthÈ-udÈna-itivuttaka-abbhutadhammasaÒÒÈ patiÔÔhitÈ. Ettha hi satipi saÒÒantaranimittayoge anokÈsasaÒÒÈnaÑ balavabhÈveneva gÈthÈdisaÒÒÈ patiÔÔhitÈ, tathÈ satipi gÈthÈbandhabhÈve bhagavato atÊtÈsu jÈtÊsu cariyÈnubhÈvappakÈsakesu jÈtakasaÒÒÈ patiÔÔhitÈ, satipi paÒhÈvisajjanabhÈve sagÈthakatte ca kesuci suttantesu vedassa labhÈpanato vedallasaÒÒÈ patiÔÔhitÈti evaÑ tena tena sagÈthakattÈdinÈ nimittena tesu tesu suttavisesesu geyyÈdisaÒÒÈ patiÔÔhitÈti visesavidhayo sutta~gato pare geyyÈdayo. YaÑ panettha geyya~gÈdinimittarahitaÑ, taÑ sutta~gaÑ visesasaÒÒÈparihÈrena sÈmaÒÒasaÒÒÈya pavattanato.

Nanu ca evaÑ santepi sagÈthakaÑ suttaÑ geyyaÑ, niggÈthakaÑ suttaÑ veyyÈkaraÓanti sutta~gaÑ na sambhavatÊti codanÈ tadavatthÈ evÈti? Na tadavatthÈ. SodhitattÈ. SodhitaÒhi pubbe gÈthÈvirahe sati pucchÈvisajjanabhÈvo veyyÈkaraÓassa tabbhÈvanimittanti. YaÒca vuttaÑ “gÈthÈbhÈvato ma~galasuttÈdÊnaÑ sutta~gasa~gaho na siyÈ”ti, taÑ na, niruÄhattÈti. NiruÄho hi ma~galasuttÈdÊnaÑ suttabhÈvo. Na hi tÈni dhammapadabuddhavaÑsÈdayo viya gÈthÈbhÈvena paÒÒÈtÈni, atha kho suttabhÈveneva. Teneva hi aÔÔhakathÈyaÑ suttanÈmakanti nÈmaggahaÓaÑ kataÑ. YaÑ pana vuttaÑ “sagÈthakattÈ geyya~gasa~gaho siyÈ”ti, tampi natthi. YasmÈ sahatÈÒÒena. SahabhÈvo hi nÈma atthato1 aÒÒena hoti, saha gÈthÈhÊti ca sagÈthakaÑ. Na ca ma~galasuttÈdÊsu gÈthÈvinimutto koci suttappadeso atthi, yo “saha gÈthÈhÊ”ti vucceyya. Nanu ca gÈthÈsamudÈyo gÈthÈhi aÒÒo hoti, tathÈ ca tassa vasena saha gÈthÈhÊti sagÈthakanti sakkÈ vattunti? TaÑ na. Na hi avayavavinimutto samudÈyo nÈma koci atthi. Yampi vuttaÑ “ubhatovibha~gÈdÊsu sagÈthakappadesÈnaÑ geyya~gasa~gaho siyÈ”ti, tampi na aÒÒato. AÒÒÈyeva hi tÈ gÈthÈ jÈtakÈdipariyÈpannattÈ. Atho na tÈhi ubhatovibha~gÈdÊnaÑ geyya~gabhÈvoti evaÑ suttÈdÊnaÑ a~gÈnaÑ aÒÒamaÒÒasa~karÈbhÈvo veditabbo. ______________________________________________________________ 1. Attano (SÊ)


IdÈni suttÈdÊni nava~gÈni vibhajitvÈ dassento Èha “tattha ubhatovibha~ganiddesakhandhakaparivÈrÈ”ti-Èdi. Tattha niddeso nÈma suttanipÈte–

“KÈmaÑ kÈmayamÈnassa, tassa cetaÑ samijjhati. AddhÈ pÊtimano hoti, laddhÈ macco yadicchatÊ”ti1–

ÈdinÈ Ègatassa aÔÔhakavaggassa,

“Kenassu nivuto loko, (iccÈyasmÈ ajito.) Kenassu nappakÈsati. KissÈbhilepanaÑ br|si, KiÑsu tassa mahabbhayan”ti2–

ÈdinÈ Ègatassa pÈrÈyanavaggassa,

“Sabbesu bh|tesu nidhÈya daÓÉaÑ, AviheÔhayaÑ aÒÒatarampi tesaÑ. Na puttamiccheyya kuto sahÈyaÑ, Eko care khaggavisÈÓakappo”ti3–

ÈdinÈ Ègatassa khaggavisÈÓasuttassa ca tadatthavibhÈgavasena satthukappena ÈyasmatÈ dhammasenÈpati sÈriputtattherena kato niddeso mahÈniddeso c|Äaniddesoti ca vuccati. Evamidha niddesassa sutta~gasa~gaho bhadantabuddhaghosÈcariyena dassitoti veditabbo. AÒÒatthÈpi ca dÊghanikÈyaÔÔhakathÈdÊsu sabbattha ubhatovibha~ganiddesakhandhakaparivÈrÈti niddesassa sutta~gasa~gaho eva dassito. ŒcariyadhammapÈlattherenapi nettipakaraÓaÔÔhakathÈyaÑ evametassa sutta~gasa~gahova kathito. Keci pana niddesassa gÈthÈveyyÈkaraÓa~gesu dvÊsu sa~gahaÑ vadanti. VuttaÒhetaÑ niddesa-aÔÔhakathÈyaÑ upasenattherena–

“TadetaÑ vinayapiÔakaÑ suttantapiÔakaÑ abhidhammapiÔakanti tÊsu piÔakesu suttantapiÔakapariyÈpannaÑ, dÊghanikÈyo majjhimanikÈyo saÑyuttanikÈyo a~guttaranikÈyo khuddakanikÈyoti paÒcasu mahÈnikÈyesu khuddakamahÈnikÈye pariyÈpannaÑ, suttaÑ geyyaÑ

______________________________________________________________ 1. Khu 1. 399 piÔÔhe. 2. Khu 1. 434 piÔÔhe. 3. Khu 1. 284 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 96

veyyÈkaraÓaÑ gÈthÈ udÈnaÑ itivuttakaÑ jÈtakaÑ abbhutadhammaÑ vedallanti navasu satthusÈsana~gesu yathÈsambhavaÑ gÈthÈveyyÈkaraÓa~gadvayasa~gahitan”ti1.

Ettha tÈva katthaci pucchÈvisajjanasabhÈvato niddesekadesassa veyyÈkaraÓa~gasa~gaho yujjatu nÈma, gÈtha~gasa~gaho pana kathaÑ yujjeyyÈti idamettha vÊmaÑsitabbaÑ. DhammapadÈdÊnaÑ viya hi kevalaÑ gÈthÈbandhabhÈvo gÈtha~gassa tabbhÈvanimittaÑ. DhammapadÈdÊsu hi kevalaÑ gÈthÈbandhesu gÈthÈsamaÒÒÈ patiÔÔhitÈ, niddese ca na koci kevalo gÈthÈbandhappadeso upalabbhati. SammÈsambuddhena bhÈsitÈnaÑyeva hi aÔÔhakavaggÈdisa~gahitÈnaÑ gÈthÈnaÑ niddesamattaÑ dhammasenÈpatinÈ kataÑ. AtthavibhajanatthaÑ ÈnÊtÈpi hi tÈ aÔÔhakavaggÈdisa~gahitÈ niddisitabbÈ m|lagÈthÈyo suttanipÈtapariyÈpannattÈ aÒÒÈyevÈti na niddesasa~khyaÑ gacchanti ubhatovibha~gÈdÊsu ÈgatabhÈvepi taÑ vohÈraÑ alabhamÈno jÈtakÈdigÈthÈpariyÈpannÈ gÈthÈyo viya, tasmÈ kÈraÓantaramettha gavesitabbaÑ yuttataraÑ vÈ gahetabbaÑ.

NÈlakasuttatuvaÔÔakasuttÈnÊti ettha nÈlakasuttaÑ nÈma padumuttarassa bhagavato sÈvakaÑ moneyyapaÔipadaÑ paÔipannaÑ disvÈ tadatthaÑ abhika~khamÈnena tato pabhuti kappasatasahassaÑ pÈramiyo p|retvÈ Ègatena asitassa isino bhÈgineyyena nÈlakattherena dhammacakkappavattitadivasato sattame divase “aÒÒÈtametan”ti-ÈdÊhi dvÊhi gÈthÈhi moneyyapaÔipadaÑ puÔÔhena bhagavatÈ “moneyyaÑ te upaÒÒissan”ti-ÈdinÈ2 nÈlakattherassa bhÈsitaÑ moneyyapaÔipadÈparidÊpakaÑ suttaÑ. TuvaÔÔakasuttaÑ1 pana mahÈsamayasuttantadesanÈya sannipatitesu devesu “kÈ nu kho arahattappattiyÈ paÔipattÊ”ti uppannacittÈnaÑ ekaccÈnaÑ devatÈnaÑ tamatthaÑ pakÈsetuÑ “pucchÈmi taÑ Èdiccabandh|”ti-ÈdinÈ4 nimmitabuddhena attÈnaÑ pucchÈpetvÈ “m|laÑ papaÒcasa~khÈyÈ”ti-ÈdinÈ5 bhÈsitaÑ suttaÑ. EvamidhasuttanipÈte ÈgatÈnaÑ ma~galasuttÈdÊnaÑ sutta~gasa~gaho dassito, tattheva ÈgatÈnaÑ asuttanÈmikÈnaÑ suddhikagÈthÈnaÑ gÈtha~gasa~gahaÒca dassayissati, evaÑ sati suttanipÈtaÔÔhakathÈrambhe6– ______________________________________________________________ 1. MahÈniddesa-®Ôha 8 piÔÔhe. 2. Khu 1. 388 piÔÔhe. 3. TuvaÔakasuttaÑ (SÊ) 4. Khu 1. 420 khu 7. 263 piÔÔhesu. 5. Khu 1. 421 piÔÔhe. 6. SuttanipÈta-®Ôha 1. 1 piÔÔhe.


“GÈthÈsatasamÈkiÓÓo, geyyabyÈkaraÓa~kito. KasmÈ suttanipÈtoti, sa~khamesa gatoti ce”ti–

sakalassapi suttanipÈtassa geyyaveyyÈkaraÓa~gasa~gaho kasmÈ coditoti? NÈyaÑ virodho. KevalaÒhi tattha codakena sagÈthakattaÑ katthaci pucchÈvisajjanamattaÒca gahetvÈ codanÈmattaÑ katanti gahetabbaÑ. AÒÒathÈ suttanipÈte niggÈthakassa suttasseva abhÈvato veyyÈkaraÓa~gasa~gaho na codetabbo siyÈti. SagÈthÈvaggo geyyanti yojetabbaÑ. “AÔÔhahi a~gehi asa~gahitaÑ nÈma paÔisambhidÈdÊ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. Keci pana paÔisambhidÈmaggassa geyyaveyyÈkaraÓa~gadvayasa~gahaÑ vadanti. VuttaÒhetaÑ paÔisambhidÈmaggaÔÔhakathÈyaÑ1 “navasu satthusÈsana~gesu yathÈsambhavaÑ geyyaveyyÈkaraÓa~gadvayasa~gahitan”ti.

NosuttanÈmikÈti asuttanÈmikÈ. “SuddhikagÈthÈ nÈma vatthugÈthÈ”ti tÊsu gaÓÔhipadesu vuttaÑ. Tattha vatthugÈthÈti–

“KosalÈnaÑ purÈ rammÈ, agamÈ dakkhiÓÈpathaÑ. ŒkiÒcaÒÒaÑ patthayÈno, brÈhmaÓo mantapÈrag|”ti2–

ÈdinÈ pÈrÈyanavaggassa nidÈnaÑ Èropentena ÈyasmatÈ Ènandattherena sa~gÊtikÈle vuttÈ chappaÒÒÈsa ca gÈthÈyo, Ènandatthereneva sa~gÊtikÈle nÈlakasuttassa nidÈnaÑ Èropentena vuttÈ–

“ŒnandajÈte tidasagaÓe patÊte, SakkaÒca indaÑ sucivasane ca deve. DussaÑ gahetvÈ atiriva thomayante, Asito isi addasa divÈvihÈre”ti3–

ÈdikÈ vÊsatimattÈ gÈthÈyo ca vuccanti. Tattha “nÈlakasuttassa vatthugÈthÈyo nÈlakasuttasa~khyaÑyeva gacchantÊ”ti aÔÔhakathÈyaÑ vuttaÑ. VuttaÒhetaÑ suttanipÈtaÔÔhakathÈyaÑ4–

“Parinibbute pana bhagavati sa~gÊtiÑ karontena ÈyasmatÈ mahÈkassapena ÈyasmÈ Ènando tameva moneyyapaÔipadaÑ

______________________________________________________________ 1. PaÔisaÑ-®Ôha 1. 8 piÔÔhe. 2. Khu 1. 429 piÔÔhe. 3. Khu 1. 385 piÔÔhe. 4. SuttanipÈta-®Ôha 2. 202 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 98

puÔÔho yena yadÈ ca samÈdapito nÈlako bhagavantaÑ pucchi, taÑ sabbaÑ pÈkaÔaÑ katvÈ dassetukÈmo ‘ÈnandajÈte’ti-ÈdikÈ vÊsati vatthugÈthÈyo vatvÈ abhÈsi. TaÑ sabbampi nÈlakasuttanti vuccatÊ’ti.

TasmÈ nÈlakasuttassa vatthugÈthÈyo nÈlakasuttaggahaÓeneva sa~gahitÈti pÈrÈyanikavaggassa vatthugÈthÈyo idha suddhikagÈthÈti gahetabbaÑ. Tattheva panassa pÈrÈyaniyavagge ajitamÈÓavakÈdÊnaÑ soÄasannaÑ brÈhmaÓÈnaÑ pucchÈgÈthÈ bhagavato visajjanagÈthÈ ca idha suddhikagÈthÈti evampi vattuÑ yujjati. TÈpi hi pÈÄiyaÑ suttanÈmena avatvÈ “ajitamÈÓavakapucchÈ tissamettayyamÈÓavakapucchÈ”ti-ÈdinÈ1 ÈgatattÈ cuÓÓiyaganthehi amissattÈ ca nosuttanÈmikÈ suddhikagÈthÈ nÈmÈti vattuÑ vaÔÔati.

IdÈni udÈnaÑ sar|pato vavatthapento Èha “somanassaÒÈÓamayika gÈthÈpaÔisaÑyuttÈ”ti-Èdi. KenaÔÔhena2 panetaÑ “udÈnan”ti vuccati? UdÈnanaÔÔhena. KimidaÑ udÈnaÑ nÈma? PÊtivegasamuÔÔhÈpito udÈhÈro. YathÈ hi yaÑ telÈdi minitabbavatthu mÈnaÑ gahetuÑ na sakkoti vissanditvÈ gacchati, taÑ “avaseko”ti vuccati, yaÒca jalaÑ taÄÈkaÑ gahetuÑ na sakkoti, ajjhottharitvÈ gacchati, taÑ “mahogho”ti vuccati, evameva yaÑ pÊtivegasamuÔÔhÈpitaÑ vitakkavipphÈraÑ hadayaÑ sandhÈretuÑ na sakkoti, so adhiko hutvÈ anto asaÓÔhahitvÈ bahi vacÊdvÈrena nikkhanto paÔiggÈhakanirapekkho udÈhÈraviseso “udÈnan”ti vuccati. DhammasaÑvegavasenapi ayamÈkÈro labbhateva. TayidaÑ katthaci gÈthÈbandhavasena katthaci vÈkyavasena pavattaÑ. TathÈ hi–

“Tena kho pana samayena bhagavÈ bhikkh| nibbÈnapaÔisaÑyuttÈya dhammiyÈ kathÈya sandasseti samÈdapeti samuttejeti sampahaÑseti. Tedha bhikkh| aÔÔhiÑ katvÈ manasi katvÈ sabbaÑ cetasÈ samannÈharitvÈ ohitasotÈ dhammaÑ suÓanti. Atha kho bhagavÈ etamatthaÑ viditvÈ tÈyaÑ velÈyaÑ imaÑ udÈnaÑ

______________________________________________________________ 1. Khu 1. 434 piÔÔhe. 2. UdÈna-®Ôha 2 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.


udÈnesi ‘atthi bhikkhave tadÈyatanaÑ, yattha neva pathavÊ na Èpo’ti”1–

ÈdÊsu somanassaÒÈÓasamuÔÔhitavÈkyavasena pavattaÑ.

Nanu ca udÈnaÑ nÈma pÊtisomanassasamuÔÔhÈpito dhammasaÑvegasamuÔÔhÈpito vÈ dhammapaÔiggÈhakanirapekkho udÈhÈro tathÈ ceva sabbattha ÈgataÑ, idha kasmÈ bhagavÈ udÈnento bhikkh| ÈmantesÊti? TesaÑ bhikkh|naÑ saÒÒÈpanatthaÑ. NibbÈnapaÔisaÑyuttaÒhi bhagavÈ tesaÑ bhikkh|naÑ dhammaÑ desetvÈ nibbÈnaguÓÈnussaraÓena uppannapÊtisomanassena udÈnaÑ udÈnento “idha nibbÈnavajjo sabbo sabhÈvadhammo paccayÈyattavuttikova upalabbhati, na paccayanirapekkho, ayaÑ pana nibbÈnadhammo kathamappaccayo upalabbhatÊ”ti tesaÑ bhikkh|naÑ cetoparivitakkamaÒÒÈya tesaÑ ÒÈpetukÈmo “atthi bhikkhave tadÈyatanan”ti2 ÈdimÈha. Na ekantato te paÔiggÈhake katvÈti veditabbaÑ.

“Sace bhÈyatha dukkhassa, sace vo dukkhamappiyaÑ. MÈkattha pÈpakaÑ kammaÑ, Èvi vÈ yadi vÈ raho”ti3–

evamÈdikaÑ pana dhammasaÑvegavasappavattaÑ udÈnanti veditabbaÑ.

“SukhakÈmÈni bh|tÈni, yo daÓÉena vihiÑsati. Attano sukhamesÈno, pecca so na labhate sukhan”ti4–

idampi dhammasaÑvegavasappavataÑ udÈnanti vadanti. TathÈ hi ekasmiÑ samaye sambahulÈ gopÈlakÈ antarÈ ca sÈvatthiÑ antarÈ ca jetavanaÑ ahiÑ daÓÉehi hananti. Tena ca samayena bhagavÈ sÈvatthiÑ piÓÉÈya gacchanto antarÈmagge te dÈrake ahiÑ daÓÉena hanante disvÈ “kasmÈ kumÈrakÈ imaÑ ahiÑ daÓÉena hanathÈ”ti pucchitvÈ “ÉaÑsanabhayena bhante”ti ca vutte “ime ‘attano sukhaÑ karissÈmÈ’ti imaÑ paharantÈ nibbattaÔÔhÈne dukkhaÑ anubhavissanti, aho avijjÈya nikatikosallan”ti dhammasaÑvegaÑ uppÈdesi. Teneva ca dhammasaÑvegena imaÑ udÈnaÑ udÈnesi. EvametaÑ katthaci gÈthÈbandhavasena katthaci vÈkyavasena katthaci somanassavasena katthaci ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 177 piÔÔhe UdÈne. 2. Khu 1. 177 piÔÔhe. 3. Khu 1. 137 piÔÔhe. 4. Khu 1. 33, 89 piÔÔhesu.

VinayapiÔaka 100

dhammasaÑvegavasena pavattanti veditabbaÑ. TasmÈ aÔÔhakathÈyaÑ “somanassaÒÈÓamayikagÈthÈpaÔisaÑyuttÈnÊ”ti yaÑ udÈnalakkhaÓaÑ vuttaÑ, taÑ yebhuyyavasena vuttanti gahetabbaÑ. Yebhuyyena hi udÈnaÑ gÈthÈbandhavasena bhÈsitaÑ pÊtisomanassasamuÔÔhÈpitaÒca.

TayidaÑ sabbaÒÒubuddhabhÈsitaÑ paccekabuddhabhÈsitaÑ sÈvakabhÈsitanti tividhaÑ hoti. Tattha paccekabuddhabhÈsitaÑ–

“Sabbesu bh|tesu nidhÈya daÓÉaÑ, AviheÔhayaÑ aÒÒatarampi tesan”ti–

ÈdinÈ khaggavisÈÓasutte1 Ègatameva. SÈvakabhÈsitÈnipi–

“Sabbo rÈgo pahÊno me, Sabbo doso sam|hato. Sabbo me vihato moho, SÊtibh|tosmi nibbuto”ti–

ÈdinÈ theragÈthÈsu2,

“KÈyena saÑvutÈ ÈsiÑ, vÈcÈya uda cetasÈ. Sam|laÑ taÓhamabbhuyha, sÊtibh|tÈmhi nibbutÈ”ti–

therigÈthÈsu3 ca ÈgatÈni. AÒÒÈnipi sakkÈdÊpi devehi bhÈsitÈni “aho dÈnaÑ paramadÈnaÑ kassape supatiÔÔhitan”ti-ÈdÊni4, soÓadaÓÉabrÈhmaÓÈdÊhi manussehi ca bhÈsitÈni “namo tassa bhagavato”ti-ÈdÊni5 tisso sa~gÊtiyo ÈruÄhÈni udÈnÈni santi eva, na tÈni idha adhippetÈni. YÈni pana sammÈsambuddhena sÈmaÑ ÈhaccabhÈsitÈni jinavacanabh|tÈni, tÈneva ca dhammasa~gÈhakehi “udÈnan”ti sa~gÊtaÑ. EtÈniyeva ca sandhÈya bhagavato pariyattidhammaÑ navavidhÈ vibhajitvÈ uddisantena udÈnanti vuttaÑ.

YÈ pana “anekajÈtisaÑsÈran”ti-ÈdigÈthÈ bhagavatÈ bodhiyÈ m|le udÈnavasena pavattitÈ anekasatasahassÈnaÑ sammÈsambuddhÈnaÑ udÈnabh|tÈ ca, tÈ aparabhÈge dhammabhaÓÉÈgÈrikassa bhagavatÈ ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 284 piÔÔhe. 2. Khu 2. 237 piÔÔhe. 3. Khu 2. 379 piÔÔhe. 4. Khu 1. 111 piÔÔhe. 5. DÊ 2. 230; Ma 1. 235 piÔÔhesu.


desitattÈ dhammasa~gÈhakehi udÈnapÈÄiyaÑ sa~gahaÑ anÈropetvÈ dhammapade sa~gahitÈ. YaÒca “aÒÒÈsi vata bho koÓÉaÒÒo”ti udÈnavacanaÑ dasasahassilokadhÈtuyÈ devamanussÈnaÑ pavedanasamatthanigghosavipphÈraÑ bhagavatÈ bhÈsitaÑ, tadapi paÔhamabodhiyaÑ sabbesaÑ eva bhikkh|naÑ sammÈpaÔipattipaccavekkhaÓahetukaÑ “ÈrÈdhayiÑsu vata maÑ bhikkh| ekaÑ samayan”ti-ÈdivacanaÑ1 viya dhammacakkappavattanasuttadesanÈpariyosÈne attanÈ adhigatadhammekadesassa yathÈdesitassa ariyamaggassa sÈvakesu sabbapaÔhamaÑ therena adhigatattÈ attano parissamassa saphalabhÈvapaccavekkhaÓahetukaÑ pÊtisomanassajanitaÑ udÈhÈramattaÑ, na “yadÈ have pÈtubhavanti dhammÈ”ti-ÈdivacanaÑ2 viya pavattiyÈ nivattiyÈ vÈ pakÈsananti na dhammasa~gÈhakehi udÈnapÈÄiyaÑ sa~gÊtanti daÔÔhabbaÑ.

UdÈnapÈÄiyaÒca bodhivaggÈdÊsu aÔÔhasu vaggesu dasa dasa katvÈ asÊtiyeva suttantÈ sa~gÊtÈ, tatoyeva ca udÈnaÔÔhakathÈyaÑ3 ÈcariyadhammapÈlattherena vuttaÑ–

“AsÊti eva suttantÈ, vaggÈ aÔÔha samÈsato. GÈthÈ ca paÒcanavuti, udÈnassa pakÈsitÈ.

AÉÉh|nanavamattÈ4 ca, bhÈÓavÈrÈ pamÈÓato. EkÈdhikÈ tathÈsÊti, udÈnassÈnusandhayo.

EkavÊsasahassÈni, satameva vicakkhaÓo. PadÈnetÈnudÈnassa, gaÓitÈni viniddise.

GÈthÈpÈdato pana–

AÔÔhasahassamattÈni, cattÈreva satÈni ca. PadÈnetÈnudÈnassa, tevÊsati ca niddise.

AkkharÈnaÑ sahassÈni, saÔÔhi satta satÈni ca. TÊÓi dvÈsÊti ca tathÈ, udÈnassa paveditÈ”ti.

Idha pana “dvÈsÊti suttantÈ”ti vuttaÑ, taÑ na sameti, tasmÈ “asÊti suttantÈ”ti pÈÔhena bhavitabbaÑ. ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 175 piÔÔhe. 2. Vi 3. 2; Khu 1. 78 piÔÔhesu. 3. UdÈna-®Ôha 4 piÔÔhe. 4. AÉÉhanavamamattÈ (SÊ, SyÈ)

VinayapiÔaka 102

VuttaÑ hetaÑ bhagavatÈ “vuttamarahatÈti me sutaÑ. EkadhammaÑ bhikkhave pajahatha, ahaÑ vo pÈÔibhogo anÈgÈmitÈya. KatamaÑ ekadhammaÑ? LobhaÑ bhikkhave ekadhammaÑ pajahatha, ahaÑ vo pÈÔibhogo anÈgÈmitÈyÈ”ti evamÈdinÈ ekakadukatikacatukkavasena itivuttakapÈÄiyaÑ1 sa~gahamÈropitÈni dvÈdasuttarasatasuttantÈni itivuttakaÑ nÈmÈti dassento Èha “vuttaÒhetan”ti-Èdi. DasuttarasatasuttantÈti etthÈpi “dvÈdasuttarasatasuttantÈ”ti pÈÔhena bhavitabbaÑ. TathÈ hi ekakanipÈte tÈva sattavÊsati suttÈni, dukanipÈte dvÈvÊsati, tikanipÈte paÒÒÈsa, catukkanipÈte terasÈti dvÈdasuttarasatasuttantÈneva itivuttakapÈÄiyaÑ ÈgatÈni. Tatoyeva ca pÈÄiyaÑ–

“Lobho doso ca moho ca, Kodho makkhena paÒcamaÑ. MÈno sabbaÑ puna mÈno, Lobho dosena terasa.

Moho kodho puna makkho, NÊvaraÓÈ taÓhÈya paÒcamaÑ. Dve sekkhabhedÈ sÈmaggÊ, PaduÔÔhanirayena terasa.

PasannÈ ekamÈbhÈyi, puggalaÑ atÊtena paÒcamaÑ. EvaÒce opadhikaÑ puÒÒaÑ, sattavÊsa pakÈsitÈ”ti–

evamÈdinÈ uddÈnagÈthÈhi dvÈdasuttarasatasuttÈni gaÓetvÈ dassitÈni teneva ca aÔÔhakathÈyampi2–

“Suttato ekakanipÈte tÈva sattavÊsati suttÈni, dukanipÈte dvÈvÊsati, tikanipÈte paÒÒÈsa, catukkanipÈte terassÈti dvÈdasÈdhikasatasuttasa~gahan”ti–

vuttaÑ. KÈmaÒcettha appakaÑ |namadhikaÑ vÈ gaÓan|pagaÑ na hotÊti katvÈ “dvÈsÊti khandhakavattÈnÊ”ti vattabbe “asÊti khandhakavattÈnÊ”ti vuttavacanaÑ viya “dvÈdasuttarasatasuttantÈ”ti vattabbe “dasuttarasatasuttantÈ”ti vuttantipi ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 195 piÔÔhe. 2. Itivuttaka-®Ôha 2 piÔÔhe.


sakkÈ vattuÑ, tathÈpi Êdise ÔhÈne pamÈÓaÑ dassentena yÈthÈvatova niyametvÈ dassetabbanti “dvÈdasuttarasatasuttantÈ” icceva pÈÔhena bhavitabbaÑ.

JÈtaÑ bh|taÑ purÈvutthaÑ bhagavato pubbacaritaÑ kÈyati katheti pakÈsetÊti jÈtakaÑ.

“CattÈrome bhikkhave acchariyÈ abbhutÈ dhammÈ Ènande. Katame cattÈro? Sace bhikkhave bhikkhuparisÈ ÈnandaÑ dassanÈya upasa~kamati, dassanenapi sÈ attamanÈ hoti. Tattha ce Ènando dhammaÑ bhÈsati, bhÈsitenapi sÈ attamanÈ hoti, atittÈva bhikkhave bhikkhuparisÈ hoti, atha Ènando tuÓhÊ bhavati. Sace bhikkhunÊparisÈ -pa- upÈsakaparisÈ -pa- upÈsikÈ parisÈ ÈnandaÑ dassanÈya upasa~kamati, dassanenapi sÈ attamanÈ hoti. Tattha ce Ènando dhammaÑ bhÈsati, bhÈsitenapi sÈ attamanÈ hoti, atittÈva bhikkhave upÈsikÈparisÈ hoti, atha Ènando tuÓhÊ bhavati. Ime kho bhikkhave cattÈro acchariyÈ abbhutÈ dhammÈ Ènande”ti1 evamÈdinayappavattÈ sabbepi acchariya-abbhutadhammapaÔisaÑyuttÈ suttantÈ abbhutadhammaÑ nÈmÈti dassento Èha “cattÈrome bhikkhave”ti-Èdi.

C|ÄavedallÈdÊsu2 visÈkhena nÈma upÈsakena puÔÔhÈya dhammadinnÈya nÈma bhikkhuniyÈ bhÈsitaÑ suttaÑ c|Äavedallanti veditabbaÑ. MahÈvedallaÑ3 pana mahÈkoÔÔhikattherena pucchitena ÈyasmatÈ sÈriputtattherena bhÈsitaÑ. SammÈdiÔÔhisuttampi4 bhikkh|hi puÔÔhena tenevÈyasmatÈ sÈriputtattherena bhÈsitaÑ. EtÈni majjhimanikÈyapariyÈpannÈni. SakkapaÒhaÑ5 pana sakkena puÔÔho bhagavÈ abhÈsi, taÒca dÊghanikÈyapariyÈpannanti veditabbaÑ. MahÈpuÓÓamasuttampi6 tadahuposathe pannarase puÓÓamÈya rattiyÈ aÒÒatarena bhikkhunÈ puÔÔhena bhagavatÈ bhÈsitaÑ, taÑ pana majjhimanikÈyapariyÈpannanti veditabbaÑ. Vedanti ÒÈÓaÑ. TuÔÔhinti yathÈbhÈsitadhammadesanaÑ viditvÈ “sÈdhu ayye, sÈdhÈvuso”ti-ÈdinÈ abbhanumodanavasappavattaÑ pÊtisomanassaÑ. LaddhÈ laddhÈti labhitvÈ labhitvÈ, punappunaÑ labhitvÈti vuttaÑ hoti. ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 448 piÔÔhe. 2. Ma 1. 373 piÔÔhe. 3. Ma 1. 365 piÔÔhe. 4. Ma 1. 57 piÔÔhe. 5. DÊ 2. 211 piÔÔhe. 6. Ma 3. 66 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 104

EvaÑ a~gavasena sakalampi buddhavacanaÑ vibhajitvÈ idÈni dhammakkhandhavasena vibhajitvÈ kathetukÈmo Èha “kathaÑ dhammakkhandhavasenÈ”ti-Èdi. Tattha dhammakkhandhavasenÈti dhammarÈsivasena. DvÈsÊti sahassÈni buddhato gaÓhiÑ, dve sahassÈni bhikkhuto gaÓhinti sambandho. Tattha buddhato gaÓhinti sammÈsambuddhato uggaÓhiÑ, dvesahassÈdhikÈni asÊti dhammakkhandhasahassÈni satthu santikÈ adhigaÓhinti attho. Dve sahassÈni bhikkhutoti dve dhammakkhandhasahassÈni bhikkhuto uggaÓhiÑ, dhammasenÈpati-ÈdÊnaÑ bhikkh|naÑ santikÈ adhigaÓhiÑ. SÈriputtattherÈdÊhi bhÈsitÈnaÑ sammÈdiÔÔhisuttantÈdÊnaÑ vasena hi “dve sahassÈni bhikkhuto”ti vuttaÑ. CaturÈsÊti sahassÈnÊti tadubhayaÑ samodhÈnetvÈ catusahassÈdhikÈni asÊti sahassÈni. Ye me dhammÈ pavattinoti ye dhammÈ mama pavattino pavattamÈnÈ paguÓÈvÈcuggatÈ jivhagge parivattanti, te dhammÈ caturÈsÊti dhammakkhasahassÈnÊti vuttaÑ hoti. Keci pana “ye ime”ti padacchedaÑ katvÈ “ye ime dhammÈ buddhassa bhagavato bhikkh|naÒca pavattino, tehi pavattitÈ, tesvÈhaÑ dvÈsÊti sahassÈni buddhato gaÓhiÑ, dve sahassÈni bhikkhutoti evaÑ caturÈsÊti dhammakkhandhasahassÈnÊ”ti evamettha sambandhaÑ vadanti.

Ettha ca subhasuttaÑ1 gopakamoggallÈnasuttaÒca2 parinibbute bhagavati Ènandattherena vuttattÈ caturÈsÊtidhammakkhandhasahassetu antogadhaÑ hoti, na hotÊti? Tattha paÔisambhidÈgaÓÔhipade tÈva idaÑ vuttaÑ “sayaÑ vuttadhammakkhandhÈnaÑ bhikkhuto gahiteyeva sa~gahetvÈ evamÈhÈti daÔÔhabban”ti. BhagavatÈ pana dinnanaye ÔhatvÈ bhÈsitattÈ sayaÑ vuttadhammakkhandhÈnampi “buddhato gaÓhin”ti ettha sa~gahaÑ katvÈ vuttanti evamettha vattuÑ yuttataraÑ viya dissati. BhagavatÈyeva hi dinnanaye ÔhatvÈ sÈvakÈ dhammaÑ desenti. Teneva hi tatiyasa~gÊtiyaÒca moggaliputtatissattherena bhÈsitampi kathÈvatthuppakaraÓaÑ buddhabhÈsitaÑ nÈma jÈtaÑ, tatoyeva ca attanÈ bhÈsitampi subhasuttÈdi sa~gÊtiÑ Èropentena ÈyasmatÈ Ènandattherena “evaÑ me sutan”ti vuttaÑ.

EvaÑ paridÊpitadhammakkhandhavasenÈti gopakamoggallÈnena brÈhmaÓena “tvaÑ bahussutoti buddhasÈsane pÈkaÔo, kittakÈ dhammÈ te satthÈrÈ bhÈsitÈ, tayÈ dhÈritÈ”ti pucchite tassa paÔivacanaÑ dentena ______________________________________________________________ 1. DÊ 1. 188 piÔÔhe. 2. Ma 3. 58 piÔÔhe.


ÈyasmatÈ Ènandattherena evaÑ “dvÈsÊti buddhato gaÓhin”ti-ÈdinÈ paridÊpitadhammakkhandhÈnaÑ vasena. EkÈnusandhikaÑ suttaÑ satipaÔÔhÈnÈdi. SatipaÔÔhÈnasuttaÒhi “ekÈyano ayaÑ bhikkhave maggo sattÈnaÑ visuddhiyÈ”ti-ÈdinÈ1 cattÈro satipaÔÔhÈne ÈrabhitvÈ tesaÑyeva vibhÈgadassanavasena pavattattÈ “ekÈnusandhikan”ti vuccati. AnekÈnusandhikanti nÈnÈnusandhikaÑ parinibbÈnasuttÈdi. ParinibbÈnasuttaÒhi nÈnÈÔhÈnesu nÈnÈdhammadesanÈnaÑ vasena pavattattÈ “anekÈnusandhikan”ti vuccati. GÈthÈbandhesu paÒhapucchananti–

“Kati chinde kati jahe, kati cuttari bhÈvaye. Kati sa~gÈtigo bhikkhu, ‘oghatiÓÓo’ti vuccatÊ”ti2–

evamÈdinayappavattaÑ paÒhapucchanaÑ eko dhammakkhandhoti attho.

“PaÒca chinde paÒca jahe, paÒca cuttari bhÈvaye. PaÒca sa~gÈtigo bhikkhu, ‘oghatiÓÓo’ti vuccatÊ”ti2–

evamÈdinayappavattaÑ visajjananti veditabbaÑ. TikadukabhÈjanaÑ nikkhepakaÓÉa-aÔÔhakathÈkaÓÉavasena veditabbaÑ. TasmÈ “kusalÈ dhammÈ, akusalÈ dhammÈ, abyÈkatÈ dhammÈ, sukhÈya vedanÈya sampayuttÈ dhammÈ, dukkhÈya vedanÈya sampayuttÈ dhammÈ, adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttÈ dhammÈ”ti evamÈdÊsu tikesu kusalattikassa vibhajanavasena yaÑ vuttaÑ nikkhepakaÓÉe3–

“Katame dhammÈ kusalÈ. TÊÓi kusalam|lÈni alobho adoso amoho, taÑsampayutto vedanÈkkhandho saÒÒÈkkhandho sa~khÈrakkhandho viÒÒÈÓakkhandho, taÑsamuÔÔhÈnaÑ kÈyakammaÑ vacÊkammaÑ manokammaÑ. Ime dhammÈ kusalÈ.

Katame dhammÈ akusalÈ. TÊÓi akusalam|lÈni lobho doso moho, tadekaÔÔhÈ ca kilesÈ, taÑsampayutto vedanÈkkhandho -pa- manokammaÑ. Ime dhammÈ akusalÈ.

Katame dhammÈ abyÈkatÈ. KusalÈkusalÈnaÑ dhammÈnaÑ vipÈkÈ kÈmÈvacarÈ r|pÈvacarÈ ar|pÈvacarÈ apariyÈpannÈ

______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 231 piÔÔhe. 2. SaÑ 1. 3 piÔÔhe. 3. Abhi 1. 205 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 106

vedanÈkkhandho -pa- viÒÒÈÓakkhandho, ye ca dhammÈ kiriyÈ neva kusalÈ nÈkusalÈ na ca kammavipÈkÈ sabbaÒca r|paÑ asa~khatÈ ca dhÈtu. Ime dhammÈ abyÈkatÈ”ti,

ayameko dhammakkhandho. EvaÑ sesattikÈnampi ekekassa tikassa vibhajanaÑ ekeko dhammakkhandhoti veditabbaÑ.

TathÈ “het| dhammÈ”ti evamÈdikesu dukesu ekekassa dukassa vibhajanavasena yaÑ vuttaÑ–

“Katame dhammÈ het|. Tayo kusalÈ het|, tayo akusalÈ het|, tayo abyÈkatÈ het|”ti1–

Èdi, tatthÈpi ekekassa dukassa vibhajanaÑ ekeko dhammakkhandho. Puna aÔÔhakathÈkaÓÉe2–

“Katame dhammÈ kusalÈ. Cat|su bh|mÊsu kusalaÑ. Ime dhammÈ kusalÈ. Katame dhammÈ akusalÈ. DvÈdasa akusalacittuppÈdÈ. Ime dhammÈ akusalÈ. Katame dhammÈ abyÈkatÈ. Cat|su bh|mÊsu vipÈko tÊsu bh|mÊsu kiriyÈbyÈkataÑ r|paÒca nibbÈnaÒca. Ime dhammÈ abyÈkatÈ”ti–

evamÈdinÈ kusalattikÈdivibhajanavasena pavattesu tikabhÈjanesu ekekassa tikassa bhÈjanaÑ ekeko dhammakkhandho. TathÈ–

“Katame dhammÈ het|. Tayo kusalÈ het|, tayo akusalÈ het|, tayo abyÈkatÈ het|”ti3–

Èdinayappavattesu dukabhÈjanesu ekamekaÑ dukabhÈjanaÑ ekeko dhammakkhandhoti evamettha tikadukabhÈjanavasena dhammakkhandhavibhÈgo veditabbo.

EkamekaÒca cittavÈrabhÈjananti ettha pana–

“YasmiÑ samaye kÈmÈvacaraÑ kusalaÑ cittaÑ uppannaÑ hoti somanassasahagataÑ ÒÈÓasampayuttaÑ r|pÈrammaÓaÑ vÈ -pa-. TasmiÑ samaye phasso hoti -pa- avikkhepo hotÊ”ti4–

______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 214 piÔÔhe. 2. Abhi 1. 266 piÔÔhe. 3. Abhi 1. 274 piÔÔhe. 4. Abhi 1. 17 piÔÔhe.


evamÈdinayappavatte cittuppÈdakaÓÉe ekamekaÑ cittavÈrabhÈjanaÑ ekeko dhammakkhandhoti gahetabbaÑ. Eko dhammakkhandhoti ettha “ekekatikadukabhÈjanaÑ ekamekaÑ cittavÈrabhÈjanan”ti vuttattÈ ekeko dhammakkhandhoti attho veditabbo. “Ekeko”ti avuttepi hi ayamattho atthato viÒÒÈyamÈnova hotÊti “eko dhammakkhandho”ti vuttaÑ. Atthi vatth|ti-ÈdÊsu vatthu nÈma sudinnakaÓÉÈdi. MÈtikÈti “yo pana bhikkhu bhikkh|naÑ sikkhÈsÈjÊvasamÈpanno”ti-ÈdinÈ1 tasmiÑ tasmiÑ ajjhÈcÈre paÒÒattasikkhÈpadaÑ. PadabhÈjanÊyanti tassa tassa sikkhÈpadassa “yo panÈti yo yÈdiso”ti-ÈdinayappavattaÑ2 vibhajanaÑ. AntarÈpattÊti “paÔilÈtaÑ ukkhipati, Èpatti dukkaÔassÈ”ti3 evamÈdinÈ sikkhÈpadantaresu paÒÒattÈ Èpatti. AnÈpattÊti “anÈpatti ajÈnantassa asÈdiyantassa ummattakassa khittacittassa vedanÈÔÔassa ÈdikammikassÈ”ti-Èdinayappavatto4 anÈpattivÈro. Tikacchedoti “dasÈhÈtikkante atikkantasaÒÒÊ nissaggiyaÑ pÈcittiyaÑ, dasÈhÈtikkante vematiko nissaggiyaÑ pÈcittiyaÑ, dasÈhÈtikkante anatikkantasaÒÒÊ nissaggiyaÑ pÈcittiyan”ti5 evamÈdinayappavatto tikapÈcittiyatikadukkaÔÈdibhedo tikaparicchedo.

IdÈni evametaÑ abhedato rasavasena ekavidhanti-ÈdinÈ “ayaÑ dhammo, ayaÑ vinayo -pa- imÈni caturÈsÊti dhammakkhandhasahassÈnÊ”ti buddhavacanaÑ dhammavinayÈdibhedena vavatthapetvÈ sa~gÈyantena mahÈkassapapamukhena vasÊgaÓena anekacchariyapÈtubhÈvapaÔimaÓÉitÈya sa~gÊtiyÈ imassa piÔakassa vinayabhÈvo majjhimabuddhavacanÈdibhÈvo ca vavatthÈpitoti dasseti. Na kevalaÑ imamevimassa yathÈvuttappabhedaÑ vavatthapetvÈ sa~gÊtaÑ, atha kho aÒÒampÊti dassento Èha “na kevalaÒca imamevÈ”ti-Èdi. Tattha uddÈnasa~gaho paÔhamapÈrÈjikÈdÊsu ÈgatÈnaÑ vinÊtavatthu-ÈdÊnaÑ sa~khepato sa~gahadassanavasena dhammasa~gÈhakehi kathitÈ–

“MakkaÔÊ vajjiputtÈ ca, gihÊ naggo ca titthiyÈ. DÈrikuppalavaÓÓÈ ca, byaÒjanehipare duve”ti6– ______________________________________________________________ 1. Vi 1. 28 piÔÔhe. 2. Vi 1. 28 piÔÔhÈdÊsu. 3. Vi 2. 154 piÔÔhe. 4. Vi 1. 41 piÔÔhÈdÊsu. 5. Vi 1. 296 piÔÔhe. 6. Vi 1. 41 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 108

ÈdikÈ gÈthÈyo. SÊlakkhandhavaggam|lapariyÈyavaggÈdivasena sa~gaho vaggasa~gaho. UttarimanussadhammapeyyÈlanÊlacakkapeyyÈlÈdivavatthÈpanavasena peyyÈlasa~gaho. A~guttaranikÈyÈdÊsu ekakanipÈtÈdisa~gaho. SaÑyuttanikÈye devatÈsaÑyuttÈdivasena saÑyuttasa~gaho. MajjhimanikÈyÈdÊsu m|lapaÓÓÈsakÈdivasena paÓÓÈsakasa~gaho.

Assa buddhavacanassa sa~gÊtipariyosÈne sÈdhukÈraÑ dadamÈnÈ viyÈti sambandho. Sa~kampÊti uddhaÑ uddhaÑ gacchantÊ suÔÔhu kampi. SampakampÊti uddhaÑ adho ca gacchantÊ sampakampi. SampavedhÊti cat|su disÈsu gacchantÊ suÔÔhu pavedhi. AccharaÑ paharituÑ yuttÈni acchariyÈni, pupphavassacelukkhepÈdÊni. YÈ paÔhamamahÈsa~gÊti dhammasa~gÈhakehi mahÈkassapÈdÊhi paÒcahi satehi yena katÈ sa~gÊtÈ, tena paÒcasatÈni etissÈ atthÊti “paÒcasatÈ”ti ca, therehevakatattÈ therÈ mahÈkassapÈdayo etissÈ atthÊti “therikÈ”ti ca loke vuccati, ayaÑ paÔhamamahÈsa~gÊti nÈmÈti sambandho.

EvaÑ paÔhamamahÈsa~gÊtiÑ dassetvÈ yadatthaÑ sÈ idha nidassitÈ, taÑ nigamanavasena dassento “imissÈ”ti-ÈdimÈha. ŒyasmatÈ upÈlittherena vuttanti “tena samayenÈ”ti-Èdi vakkhamÈnaÑ sabbaÑ nidÈnavacanaÑ vuttaÑ. KimatthaÑ panettha dhammavinayasa~gahe kathiyamÈne1 nidÈnavacanaÑ vuttaÑ, nanu ca bhagavatÈ bhÈsitavacanasseva sa~gaho kÈtabboti? Vuccate–desanÈya Ôhiti asammosasaddheyyabhÈvasampÈdanatthaÑ. KÈladesadesakaparisÈpadesehi upanibanditvÈ ÔhapitÈ hi desanÈ ciraÔÔhitikÈ hoti asammosadhammÈ saddheyyÈ ca, desakÈlakattuhetunimittehi upanibandho viya vohÈravinicchayo. Teneva ca ÈyasmatÈ mahÈkassapena “paÔhamapÈrÈjikaÑ Èvuso upÈli kattha paÒÒattan”ti-ÈdinÈ desÈdipucchÈsu katÈsu tÈsaÑ visajjanaÑ karontena ÈyasmatÈ upÈlittherena “tena samayenÈ”ti-ÈdinÈ paÔhamapÈrÈjikassa nidÈnaÑ bhÈsitaÑ.

Apica sÈsanasampattipakÈsanatthaÑ nidÈnavacanaÑ. ©ÈÓakaruÓÈpariggahitasabbakiriyassa hi bhagavato natthi niratthakÈ paÔipatti attahitatthÈ vÈ, ______________________________________________________________ 1. KariyamÈne (SyÈ)


tasmÈ paresaÑyevatthÈya pavattasabbakiriyassa sammÈsambuddhassa sakalampi kÈyavacÊmanokammaÑ yathÈpavattaÑ vuccamÈnaÑ diÔÔhadhammikasamparÈyikaparamatthehi yathÈrahaÑ sattÈnaÑ anusÈsanaÔÔhena sÈsanaÑ, na kabbaracanÈ. TayidaÑ satthuracitaÑ kÈladesadesakaparisÈpadesehi saddhiÑ tattha tattha nidÈnavacanehi yathÈrahaÑ pakÈsÊyati.

Apica satthuno pamÈÓabhÈvappakÈsanena sÈsanassa pamÈÓabhÈvadassanatthaÑ nidÈnavacanaÑ, taÒcassa pamÈÓabhÈvadassanaÑ “buddho bhagavÈ”ti iminÈ padadvayena vibhÈvitanti veditabbaÑ. Buddhoti hi iminÈ tathÈgatassa anaÒÒasÈdhÈraÓasuparisuddhaÒÈÓÈdiguÓavisesayogaparidÊpanena, bhagavÈti ca iminÈ rÈgadosamohÈdisabbakilesamaladuccaritÈdidosappahÈnadÊpanena, tato eva ca sabbasattuttamabhÈvadÊpanena ayamattho sabbathÈ pakÈsito hotÊti idamettha nidÈnavacanappayojanassa mukhamattanidassanaÑ.

TatrÈyaÑ ÈcariyaparamparÈti tasmiÑ jambudÊpe ayaÑ ÈcariyÈnaÑ paramparÈ paveÓÊ paÔipÈÔi. UpÈli dÈsakoti-ÈdÊsu upÈlitthero pÈkaÔoyeva, dÈsakattherÈdayo pana evaÑ veditabbÈ. VesÈliyaÑ kira eko dÈsako nÈma brÈhmaÓamÈÓavo tiÓÓaÑ antevÈsikasakÈnaÑ jeÔÔhantevÈsiko hutvÈ Ècariyassa santike sippaÑ uggaÓhanto dvÈdasavassikoyeva tiÓÓaÑ vedÈnaÑ pÈrag| ahosi. So ekadivasaÑ antevÈsikaparivuto dhammavinayaÑ sa~gÈyitvÈ vÈlikÈrÈme nivasantaÑ ÈyasmantaÑ upÈlittheraÑ upasa~kamitvÈ attano vesesu sabbÈni gaÓÔhiÔÔhÈnÈni theraÑ pucchi. Theropi sabbaÑ byÈkaritvÈ sayampi ekaÑ paÒhaÑ pucchanto nÈmaÑ sandhÈya imaÑ paÒhaÑ pucchi “ekadhammo kho mÈÓava sabbesu dhammesu anupatati, sabbepi mÈÓava dhammÈ ekadhammasmiÑ osaranti, katamo nu kho so mÈÓavaka dhammo”ti. Sopi kho mÈÓavo paÒhassa atthaÑ ajÈnanto “kimidaÑ bho pabbajitÈ”ti Èha. BuddhamantoyaÑ mÈÓavÈti. SakkÈ panÈyaÑ bho mayhampi dÈtunti. SakkÈ mÈÓava amhehi gahitapabbajjaÑ gaÓhantassa dÈtunti. “SÈdhu kho bho pabbajitÈ”ti mÈÓavo sampaÔicchitvÈ attano mÈtaraÑ pitaraÑ ÈcariyaÒca anujÈnÈpetvÈ tÊhi antevÈsikasatehi saddhiÑ therassa santike pabbajitvÈ paripuÓÓavÊsativasso

VinayapiÔaka 110

upasampadaÑ labhitvÈ arahattaÑ pÈpuÓi. Thero taÑ dhuraÑ katvÈ khÊÓÈsavasahassassa piÔakattayaÑ vÈcesi.

SoÓako pana dÈsakattherassa saddhivihÈriko. So kira kÈsÊsu ekassa vÈÓijakassa putto hutvÈ paÒcadasavassusiko ekaÑ samayaÑ mÈtÈpit|hi saddhiÑ vÈÓijjÈya giribbajaÑ gato. Tato paÒcapaÒÒÈsadÈrakehi saddhiÑ veÄuvanaÑ gantvÈ tattha dÈsakattheraÑ saparisaÑ disvÈ ativiya pasanno pabbajjaÑ yÈcitvÈ therena mÈtÈpitaro anujÈnÈpetvÈ “pabbajÈhÊ”ti vutto mÈtÈpitusantikaÑ gantvÈ tamatthaÑ ÈrocetvÈ tesu anicchantesu chinnabhatto hutvÈ mÈtÈpitaro anujÈnÈpetvÈ paÒcapaÒÒÈsÈya dÈrakehi saddhiÑ therassa santike pabbajitvÈ laddh|pasampado arahattaÑ pÈpuÓi. TaÑ thero sakalaÑ buddhavacanaÑ uggaÓhÈpesi. Sopi gaÓapÈmokkho hutvÈ bah|naÑ dhammavinayaÑ vÈcesi.

Siggavatthero pana soÓakattherassa saddhivihÈriko ahosi. So kira pÈÔaliputte siggavo nÈma amaccaputto hutvÈ tiÓÓaÑ ut|naÑ anucchavikesu tÊsu pÈsÈdesu sampattiÑ anubhavamÈno ekadivasaÑ attano sahÈyena caÓÉavajjinÈ seÔÔhiputtena saddhiÑ saparivÈro kukkuÔÈrÈmaÑ gantvÈ tattha soÓakattheraÑ nirodhasamÈpattiÑ samÈpajjitvÈ nisinnaÑ disvÈ vanditvÈ attanÈ saddhiÑ anÈlapantaÑ ÒatvÈ gantvÈ taÑ kÈraÓaÑ bhikkhusaÑghaÑ pucchitvÈ bhikkh|hi “samÈpattiÑ samÈpannÈ nÈlapantÊ”ti vutto “kathaÑ bhante samÈpattito vuÔÔhahantÊ”ti puna pucchitvÈ tehi ca bhikkh|hi “satthuno ceva saÑghassa ca pakkosanÈya yathÈparicchinnakÈlato Èyusa~khayÈ ca vuÔÔhahantÊ”ti vatvÈ tassa saparivÈrassa upanissayaÑ disvÈ saÑghassa vacanena nirodhÈ vuÔÔhÈpitaÑ soÓakattheraÑ disvÈ “kasmÈ bhante mayÈ saddhiÑ nÈlapitthÈ”ti pucchitvÈ therena “bhuÒjitabbakaÑ kumÈra bhuÒjimhÈ”ti vutte “sakkÈ nu kho bhante amhehipi taÑ bhojetun”ti pucchitvÈ “sakkÈ kumÈra amhÈdise katvÈ bhojetun”ti vutte tamatthaÑ mÈtÈpit|naÑ ÈrocetvÈ tehi anuÒÒÈto attano sahÈyena caÓÉavajjinÈ tehi ca paÒcahi purisasatehi saddhiÑ soÓakattherassa santike pabbajitvÈ upasampanno ahosi. Tattha siggavo ca caÓÉavajjÊ ca


dve upajjhÈyasseva santike dhammavinayaÑ pariyÈpuÓitvÈ aparabhÈge chaÄabhiÒÒÈ ahesuÑ.

Tissassa pana moggaliputtassa anupubbakathÈ parato Èvi bhavissati. VijitÈvinoti vijitasabbakilesapaÔipakkhattÈ vijitavanto. ParamparÈyÈti paÔipÈÔiyÈ, anukkamenÈti vuttaÑ hoti. Jambusirivhayeti jambusadisanÈme, jambunÈmaketi vuttaÑ hoti. Mahantena hi jamburukkhena abhilakkhitattÈ dÊpopi “jamb|”ti vuccati. AcchijjamÈnaÑ avinassamÈnaÑ katvÈ.

VinayavaÑsanti-ÈdÊhi tÊhi vinayapÈÄiyeva kathitÈ pariyÈyavacanattÈ. PakataÒÒutanti veyyattiyaÑ, paÔubhÈvanti vuttaÑ hoti. DhuraggÈho ahosÊti padhÈnaggÈhÊ ahosi, sabbesaÑ pÈmokkho hutvÈ gaÓhÊti vuttaÑ hoti. Bhikkh|naÑ samudÈyo sam|ho bhikkhusamudÈyo, samaÓagaÓoti attho.

Iti samantapÈsÈdikÈya vinayaÔÔhakathÈya sÈratthadÊpaniyaÑ

PaÔhamamahÈsa~gÊtikathÈvaÓÓanÈ samattÈ. _____

Dutiyasa~gÊtikathÈvaÓÓanÈ

“YadÈ nibbÈyiÑs|”ti sambandho. JotayitvÈ ca sabbadhÊti tameva saddhammaÑ sabbattha pakÈsayitvÈ. “Jutimanto”ti vattabbe gÈthÈbandhavasena “jutÊmanto”ti vuttaÑ, paÒÒÈjotisampannÈti attho, tejavantoti vÈ, mahÈnubhÈvÈti vuttaÑ hoti. NibbÈyiÑs|ti anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbÈyiÑsu. PahÊnasabbakilesattÈ natthi etesaÑ katthaci Èlayo taÓhÈti anÈlayÈ, vÊtarÈgÈti vuttaÑ hoti.

Vassasataparinibbute bhagavatÊti vassasataÑ parinibbutassa assÈti vassasataparinibbuto, bhagavÈ, tasmiÑ parinibbÈnato vassasate atikkanteti vuttaÑ hoti. VesÈlikÈti vesÈlÊnivÈsino. VajjiputtakÈti vajjiraÔÔhe vesÈliyaÑ kulÈnaÑ puttÈ. Kappati si~gÊloÓakappoti si~gena loÓaÑ pariharitvÈ pariharitvÈ aloÓakapiÓÉapÈtena saddhiÑ bhuÒjituÑ kappati, na sannidhiÑ karotÊti adhippÈyo. Kappati dva~gulakappoti

VinayapiÔaka 112

dva~gulaÑ atikkantÈya chÈyÈya vikÈle bhojanaÑ bhuÒjituÑ kappatÊti attho. Kappati gÈmantarakappoti “gÈmantaraÑ gamissÈmÊ”ti pavÈritena anatirittabhojanaÑ bhuÒjituÑ kappatÊti attho. Kappati ÈvÈsakappoti ekasÊmÈyaÑ nÈnÈsenÈsanesu visuÑ visuÑ uposathÈdÊni saÑghakammÈni kÈtuÑ vaÔÔatÊti attho. Kappati anumatikappoti “anÈgatÈnaÑ ÈgatakÈle anumatiÑ gahessÈmÊ”ti tesu anÈgatesuyeva vaggena saÑghena kammaÑ katvÈ pacchÈ anumatiÑ gahetuÑ kappati, vaggakammaÑ na hotÊti adhippÈyo. Kappati ÈciÓÓakappoti ÈcariyupajjhÈyehi ÈciÓÓo kappatÊti attho. So pana ekacco kappati dhammiko, ekacco na kappati adhammikoti veditabbo. Kappati amathitakappoti yaÑ khÊraÑ khÊrabhÈvaÑ vijahitaÑ dadhibhÈvaÑ asampattaÑ, taÑ bhuttÈvinÈ pavÈritena anatirittaÑ bhuÒjituÑ kappatÊti attho. Kappati jalogiÑ1 pÈtunti ettha jalogÊti taruÓasurÈ. YaÑ majjasambhÈraÑ ekato kataÑ majjabhÈvamasampattaÑ, taÑ pÈtuÑ vaÔÔatÊti adhippÈyo. JÈtar|parajatanti sarasato vikÈraÑ anÈpajjitvÈ sabbadÈ jÈtaÑ r|pameva hotÊti jÈtaÑ r|pametassÈti jÈtar|paÑ, suvaÓÓaÑ. DhavalasabhÈvatÈya rÈjatÊti rajataÑ, r|piyaÑ. SusunÈgaputtoti susunÈgassa putto.

KÈkaÓÉakaputtoti kÈkaÓÉakabrÈhmaÓassa putto. VajjÊs|ti janapadavacanattÈ bahuvacanaÑ kataÑ. Ekopi hi janapado ruÄhÊsaddattÈ bahuvacanena vuccati. Yena vesÈlÊ, tadavasarÊti yena disÈbhÈgena vesÈlÊ avasaritabbÈ, yasmiÑ vÈ padese vesÈlÊ, tadavasari, taÑ pattoti attho. MahÈvane k|ÔÈgÈrasÈlÈyanti ettha mahÈvanaÑ nÈma sayaÑjÈtamaropimaÑ saparicchedaÑ mahantaÑ vanaÑ. KapilavatthusÈmantÈ pana mahÈvanaÑ himavantena saha ekÈbaddhaÑ aparicchedaÑ hutvÈ mahÈsamuddaÑ Èhacca ÔhitaÑ, idaÑ tÈdisaÑ na hotÊti saparicchedaÑ mahantaÑ vananti mahÈvanaÑ. K|ÔÈgÈrasÈlÈ pana mahÈvanaÑ nissÈya kate ÈrÈme k|ÔÈgÈraÑ anto katvÈ haÑsavaÔÔakacchannena haÑsamaÓÉalÈkÈrena katÈ.

Tadahuposatheti ettha tadah|ti tasmiÑ ahani, tasmiÑ divaseti attho. Upavasanti etthÈti uposatho, upavasitabbadivaso. UpavasantÊti ca sÊlena vÈ sabbaso ÈhÈrassa ca abhuÒjanasa~khÈtena ______________________________________________________________ 1. Jalogi (SÊ)


anasanena vÈ khÊrapÈnamadhupÈnÈdimattena vÈ upetÈ hutvÈ vasantÊti attho. So panesa divaso aÔÔhamÊcÈtuddasÊpannarasÊbhedena tividho. Katthaci pana pÈtimokkhepi sÊlepi upavÈsepi paÒÒattiyampi uposathasaddo Ègato. TathÈ hesa “ÈyÈmÈvuso kappina uposathaÑ gamissÈmÈ”ti-ÈdÊsu pÈtimokkhuddese Ègato. “EvaÑ aÔÔha~gasamannÈgato kho visÈkhe uposatho upavuttho”ti-ÈdÊsu1 sÊle. “Suddhassa ve sadÈ pheggu, suddhassuposatho sadÈ”ti-ÈdÊsu2 upavÈse. “Uposatho nÈma nÈgarÈjÈ”ti-ÈdÊsu3 paÒÒattiyaÒca Ègato. Tattha upecca vasitabbato uposatho pÈtimokkhuddeso. Upetena samannÈgatena hutvÈ vasitabbato santÈne vÈsetabbato uposatho sÊlaÑ. AsanÈdisaÑyamÈdiÑ vÈ upecca vasantÊti uposatho upavÈso. TathÈr|pe hatthi-assavisese uposathoti samaÒÒÈmattato uposatho paÒÒatti. Idha pana “na bhikkhave tadahuposathe sabhikkhukÈ ÈvÈsÈ”ti4 ÈdÊsu viya uposathadivaso adhippeto, tasmÈ tadahuposatheti tasmiÑ uposathadivaseti attho. KaÑsapÈtinti suvaÓÓapÈtiÑ. KahÈpaÓampÊti-ÈdÊsu kahÈpaÓassa samabhÈgo aÉÉho. PÈdo catutthabhÈgo. MÈsakoyeva mÈsakar|paÑ. SabbaÑ tÈva vattabbanti iminÈ sattasatikakkhandhake5 ÈgatÈ sabbÈpi pÈÄi idha ÈnetvÈ vattabbÈti dasseti. SÈ kuto vattabbÈti Èha “yÈva imÈya pana vinayasa~gitiyÈ”ti-Èdi. Sa~gÈyitasadisameva sa~gÈyiÑs|ti sambandho.

Pubbe kataÑ upÈdÈyÈti pubbe kataÑ paÔhamasa~gÊtimupÈdÈya. SÈ panÈyaÑ sa~gÊtÊti sambandho. Tes|ti tesu sa~gÊtikÈrakesu theresu. VissutÈti gaÓapÈmokkhatÈya vissutÈ sabbattha pÈkaÔÈ. TasmiÒhi sannipÈte aÔÔheva gaÓapÈmokkhÈ mahÈtherÈ ahesuÑ, tesu ca vÈsabhagÈmÊ sumanoti dve therÈ anuruddhattherassa saddhivihÈrikÈ, avasesÈ cha Ènandattherassa. Etena pana sabbepi aÔÔha mahÈtherÈ bhagavantaÑ diÔÔhapubbÈ. IdÈni te there sar|pato dassento Èha “sabbakÈmÊ cÈ”ti-Èdi. SÈÓasambh|toti sÈÓadesavÈsÊ ______________________________________________________________ 1. AÑ 3. 84 piÔÔhe. 2. Ma 1. 48 piÔÔhe. 3. DÊ 2. 142; Ma 3. 212 piÔÔhesu. 4. Vi 3. 187 piÔÔhe. 5. Vi 4. 491 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 114

sambh|tatthero. Dutiyo sa~gahoti sambandho. PannabhÈrÈti patitakkhandhabhÈrÈ. “BhÈrÈ have paÒcakkhandhÈ”ti1 hi vuttaÑ. KatakiccÈti cat|su saccesu cat|hi maggehi kattabbassa pariÒÒÈpahÈnasacchikiriyÈbhÈvanÈsa~khÈtassa soÄasavidhassapi kiccassa pariniÔÔhitattÈ katakiccÈ.

Abbudanti upaddavaÑ vadanti corakammampi bhagavato vacanaÑ thenetvÈ attano vacanassa dÊpanato. GaÓÔhipade pana “abbudaÑ gaÓÉo”ti vuttaÑ. Imanti2 vakkhamÈnanidassanaÑ. SandissamÈnÈ mukhÈ sammukhÈ. Uparibrahmalok|papattiyÈ bhÈvitamagganti uparibrahmaloke upapattiyÈ uppÈditajjhÈnaÑ. JhÈnaÒhi tatr|papattiyÈ upÈyabhÈvato idha “maggo”ti vuttaÑ. UpÈyo hi “maggo”ti vuccati. Vacanattho panettha–taÑ taÑ upapattiÑ maggati gavesati janeti nipphÈdetÊti maggoti evaÑ veditabbo. Atthato cÈyaÑ maggo nÈma cetanÈpi hoti cetanÈsampayuttadhammÈpi tadubhayampi. “NirayaÒcÈhaÑ sÈriputta jÈnÈmi nirayagÈmiÒca maggan”ti3 hi ettha cetanÈ maggo nÈma.

“SaddhÈ hiriyaÑ kusalaÒca dÈnaÑ, DhammÈ ete sappurisÈnuyÈtÈ. EtaÑ hi maggaÑ diviyaÑ vadanti, Etena hi gacchati devalokan”ti4–

ettha cetanÈsampayuttadhammÈ maggo nÈma. “AyaÑ bhikkhave maggo ayaÑ paÔipadÈ”ti sa~khÈr|papattisuttÈdÊsu5 cetanÈpi cetanÈsampayuttadhammÈpi maggo nÈma. ImasmiÑ ÔhÈne jhÈnassa adhippetattÈ cetanÈsampayuttadhammÈ gahetabbÈ.

MoggalibrÈhmaÓassÈti lokasammatassa aputtakassa moggalinÈmabrÈhmaÓassa. Nanu ca kathametaÑ nÈma vuttaÑ “moggalibrÈhmaÓassa gehe paÔisandhiÑ gahessatÊ”ti. KiÑ upar|papattiyÈ paÔiladdhasamÈpattÊnampi kÈmÈvacare uppatti hotÊti? Hoti. SÈ ca katÈdhikÈrÈnaÑ mahÈpuÒÒÈnaÑ cetopaÓidhivasena hoti, na sabbesanti daÔÔhabbaÑ. Atha mahaggatassa garukakammassa vipÈkaÑ paÔibÈhitvÈ parittakammaÑ kathamattano vipÈkassa okÈsaÑ karotÊti? Ettha ca tÈva tÊsupi gaÓÔhipadesu ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 22 piÔÔhe. 2. Idanti (SÊ, SyÈ) 3. Ma 1. 106 piÔÔhe. 4. AÑ 3. 68; Abhi 4. 255 piÔÔhesu. 5. Ma 3. 141 piÔÔhe.


idaÑ vuttaÑ “nikantibaleneva jhÈnÈ parihÈyati, tato parihÊnajjhÈnÈ nibbattantÊ”ti. Keci pana “anÊvaraÓÈvatthÈya nikantiyÈ jhÈnassa parihÈni vÊmaÑsitvÈ gahetabbÈ”ti vatvÈ evamettha kÈraÓaÑ vadanti “satipi mahaggatakammuno vipÈkapaÔibÈhanasamatthassa parittakammassapi abhÈve ‘ijjhati bhikkhave sÊlavato cetopaÓidhi visuddhattÈ’ti1 vacanato kÈmabhave cetopaÓidhi mahaggatakammassa vipÈkaÑ paÔibÈhitvÈ parittakammuno vipÈkassa okÈsaÑ karotÊ”ti.

SÈdhu sappurisÈti ettha sÈdh|ti ÈyÈcanatthe nipÈto, taÑ yÈcÈmÈti attho. HaÔÔhapahaÔÔhoti cittapÊÓanavasena punappunaÑ santuÔÔho. Udaggudaggoti sarÊravikÈruppÈdanapÊtivasena udaggudaggo. PÊtimÈ hi puggalo kÈyacittÈnaÑ uggatattÈ abbhuggatattÈ “udaggo”ti vuccati. SÈdh|ti paÔissuÓitvÈti “sÈdh|”ti paÔivacanaÑ datvÈ. TÊretvÈti niÔÔhapetvÈ. Puna paccÈgamiÑs|ti puna ÈgamiÑsu. Tena kho pana samayenÈti yasmiÑ samaye dutiyasa~gÊtiÑ akaÑsu, tasmiÑ samayeti attho. NavakÈti vuttamevatthaÑ vibhÈvetuÑ “daharabhikkh|”ti vuttaÑ. TaÑ adhikaraÓaÑ na sampÈpuÓiÑs|ti taÑ vajjiputtakehi uppÈditaÑ adhikaraÓaÑ vinicchinituÑ na sampÈpuÓiÑsu nÈgamiÑsu. No ahuvatthÈti sambandho. IdaÑ daÓÉakammanti idÈni vattabbaÑ sandhÈya vuttaÑ. YÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ parinibbutÈti sambandho, yÈva attano attano ÈyuparimÈÓaÑ, tÈva ÔhatvÈ parinibbutÈti attho.

KiÑ pana katvÈ te therÈ parinibbutÈti Èha “dutiyaÑ sa~gahaÑ katvÈ”ti-Èdi. AnÈgatepi saddhammavuÉÉhiyÈ hetuÑ katvÈ parinibbutÈti sambandho. IdÈni “tepi nÈma evaÑ mahÈnubhÈvÈ therÈ aniccatÈya vasaÑ gatÈ, kima~gaÑ pana aÒÒe”ti saÑvejetvÈ ovadanto Èha “khÊÓÈsavÈ”ti-Èdi. AniccatÈvasanti aniccatÈvasattaÑ, aniccatÈyattabhÈvaÑ aniccatÈdhÊnabhÈvanti vuttaÑ hoti. JammiÑ lÈmakaÑ durabhisambhavaÑ anabhibhavanÊyaÑ atikkamituÑ asakkuÓeyyaÑ aniccataÑ evaÑ ÒatvÈti sambandho. Keci pana “durabhisambhavan”ti ettha “pÈpuÓituÑ asakkuÓeyyan”ti imamatthaÑ gahetvÈ “yaÑ durabhisambhavaÑ niccaÑ amataÑ padaÑ, taÑ pattuÑ vÈyame dhÊro”ti ______________________________________________________________ 1. DÊ 3. 214; AÑ 3. 71; SaÑ 2. 491 piÔÔhesu.

VinayapiÔaka 116

sambandhaÑ vadanti. SabbÈkÈrenÈti sabbappakÈrena vattabbaÑ kiÒcipi asesetvÈ dutiyasa~gÊti saÑvaÓÓitÈti adhippÈyo.


Dutiyasa~gÊtikathÈvaÓÓanÈ samattÈ. _____

Tatiyasa~gÊtikathÈvaÓÓanÈ

ImissÈ pana sa~gÊtiyÈ dhammasa~gÈhakattherehi nikkaÉÉhitÈ te dasasahassÈ vajjiputtakÈ bhikkh| pakkhaÑ pariyesamÈnÈ attano attano anur|paÑ dubbalapakkhaÑ labhitvÈ visuÑ mahÈsaÑghikaÑ ÈcariyakulaÑ nÈma akaÑsu, tato bhijjitvÈ aparÈni dve ÈcariyakulÈni jÈtÈni gokulikÈ ca ekabyohÈrikÈ1 ca. GokulikanikÈyato bhijjitvÈ aparÈni dve ÈcariyakulÈni jÈtÈni paÓÓattivÈdÈ ca bÈhuliyÈ ca. BahussutikÈtipi tesaÑyeva nÈmaÑ, tesaÑyeva antarÈ cetiyavÈdÈ nÈma apare ÈcariyavÈdÈ uppannÈ. EvaÑ mahÈsaÑghikÈcariyakulato dutiye vassasate paÒcÈcariyakulÈni uppannÈni, tÈni mahÈsaÑghikehi saddhiÑ cha honti.

TasmiÑyeva dutiye vassasate theravÈdato bhijjitvÈ dve ÈcariyavÈdÈ uppannÈ mahisÈsakÈ2 ca vajjiputtakÈ ca. Tattha vajjiputtakavÈdato bhijjitvÈ apare cattÈro ÈcariyavÈdÈ uppannÈ dhammuttarikÈ bhaddayÈnikÈ channÈgÈrikÈ samitikÈti3. Puna tasmiÑ yeva dutiye vassasate mahisÈsakavÈdato bhijjitvÈ sabbatthivÈdÈ dhammaguttikÈti dve ÈcariyavÈdÈ uppannÈ. Puna sabbatthivÈdakulato bhijjitvÈ kassapikÈ nÈma jÈtÈ, kassapikesupi bhinnesu apare sa~kantikÈ nÈma jÈtÈ, sa~kantikesu bhinnesu suttavÈdÈ nÈma jÈtÈti theravÈdato bhijjitvÈ ime ekÈdasa ÈcariyavÈdÈ uppannÈ, te theravÈdena saddhiÑ dvÈdasa honti. Iti ime ca dvÈdasa mahÈsaÑghikÈnaÒca cha ÈcariyavÈdÈti sabbe aÔÔhÈrasa ÈcariyavÈdÈ dutiye ______________________________________________________________ 1. EkabbohÈrikÈ (SÊ) 2. MahiÑsÈsakÈ (SÊ) 3. SammitiyÈti (SÊ), sammatiyÈti (SyÈ)


vassasate uppannÈ. AÔÔhÈrasa nikÈyÈtipi aÔÔhÈrasÈcariyakulÈnÊtipi etesaÑyeva nÈmaÑ. Etesu pana sattarasa vÈdÈ bhinnakÈ, theravÈdoveko asambhinnakoti veditabbo. Vuttampi cetaÑ dÊpavaÑse1–

“NikkaÉÉhitÈ pÈpabhikkh|, therehi vajjiputtakÈ. AÒÒaÑ pakkhaÑ labhitvÈna, adhammavÈdÊ bah| janÈ.

DasasahassÈ samÈgantvÈ, akaÑsu dhammasa~gahaÑ. TasmÈyaÑ dhammasa~gÊti, mahÈsa~gÊti vuccati.

MahÈsa~gÊtikÈ bhikkh|, vilomaÑ akaÑsu sÈsane. BhinditvÈ m|lasa~gahaÑ, aÒÒaÑ akaÑsu sa~gahaÑ.

AÒÒatra sa~gahitaÑ suttaÑ, aÒÒatra akariÑsute. AtthaÑ dhammaÒca bhindiÑsu, vinaye nikÈyesu ca paÒcasu.

PariyÈyadesitaÒcÈpi, atho nippariyÈyadesitaÑ. NÊtatthaÒceva neyyatthaÑ, ajÈnitvÈna bhikkhavo.

AÒÒaÑ sandhÈya bhaÓitaÑ, aÒÒaÑ atthaÑ ÔhapayiÑsu te. ByaÒjanacchÈyÈya te bhikkh|, bahuÑ atthaÑ vinÈsayuÑ.

ChaÉÉetvÈna ekadesaÑ, suttaÑ vinayagambhiraÑ. Patir|paÑ suttaÑ vinayaÑ, taÒca aÒÒaÑ2 kariÑsute.

ParivÈraÑ atthuddhÈraÑ, abhidhammaÑ chappakaraÓaÑ. PaÔisambhidaÒca niddesaÑ, ekadesaÒca jÈtakaÑ. EttakaÑ vissajjetvÈna, aÒÒÈni akariÑsu te.

NÈmaÑ li~gaÑ parikkhÈraÑ, ÈkappakaraÓÈni ca. PakatibhÈvaÑ vijahitvÈ, taÒca aÒÒaÑ akaÑsu te.

Pubba~gamÈ bhinnavÈdÈ, mahÈsa~gÊtikÈrakÈ. TesaÒca anukÈrena, bhinnavÈdÈ bah| ahu.

Tato aparakÈlamhi, tasmiÑ bhedo ajÈyatha. GokulikÈ ekabyohÈri, dvidhÈ bhijjittha bhikkhavo. ______________________________________________________________ 1. PaÒcamaparicchede ÈcariyavÈde passitabbaÑ. 2. TantiÒca (SyÈ)

VinayapiÔaka 118

GokulikÈnaÑ dve bhedÈ, aparakÈlamhi jÈyatha. BahussutikÈ ca paÒÒatti, dvidhÈ bhijjittha bhikkhavo.

CetiyÈ ca punavÈdÊ, mahÈsa~gÊtibhedakÈ. PaÒca vÈdÈ ime sabbe, mahÈsa~gÊtim|lakÈ.

AtthaÑ dhammaÒca bhindiÑsu, ekadesaÒca sa~gahaÑ. GanthaÒca ekadesaÒhi, chaÉÉetvÈ aÒÒaÑ akaÑsu te.


VisuddhattheravÈdamhi, puna bhedo ajÈyatha. MahisÈsakÈ vajjiputtakÈ, dvidhÈ bhijjittha bhikkhavo.

VajjiputtakavÈdamhi, catudhÈ bhedo ajÈyatha. DhammatturikÈ bhaddayÈnikÈ, channÈgÈrikÈ ca samiti.

MahisÈsakÈnaÑ dve bhedÈ, aparakÈlamhi ajÈyatha. SabbatthivÈdÈ dhammaguttÈ, dvidhÈ bhijjittha bhikkhavo.

SabbatthivÈdÈnaÑ kassapikÈ, sa~kanti kassapikena ca. Sa~kantikÈnaÑ suttavÈdÊ1, anupubbena bhijjatha.

Ime ekÈdasa vÈdÈ, pabhinnÈ theravÈdato. AtthaÑ dhammaÒca bhindiÑsu, ekadesaÒca sa~gahaÑ. GanthaÒca ekadesaÒhi, chaÉÉetvÈ aÒÒaÑ akaÑsu te.


Sattarasa bhinnavÈdÈ, ekavÈdo abhinnako. SabbevaÔÔhÈrasa honti, bhinnavÈdena te saha. Nigrodhova mahÈrukkho, theravÈdÈnamuttamo.

An|naÑ anadhikaÒca, kevalaÑ jinasÈsanaÑ. KaÓÔakÈ2 viya rukkhamhi, nibbattÈ vÈdasesakÈ. ______________________________________________________________ 1. Sa~kantiyÈ suttavÈdo (SÊ) 2. SantakÈ (SyÈ, Abhi-®Ôha 3. 109 piÔÔhepi.)


PaÔhame vassasate natthi, dutiye vassasatantare. BhinnÈ sattarasa vÈdÈ, uppannÈ jinasÈsane”ti.

AparÈparaÑ pana hemavatÈ rÈjagirikÈ siddhatthikÈ pubbaseliyÈ aparaseliyÈ vÈjiriyÈti1 aÒÒepi cha ÈcariyavÈdÈ uppannÈ. PurimakÈnaÑ pana aÔÔhÈrasannaÑ ÈcariyavÈdÈnaÑ vasena pavattamÈne sÈsane asoko dhammarÈjÈ paÔiladdhasaddho divase divase buddhap|jÈya satasahassaÑ, dhammap|jÈya satasahassaÑ, saÑghap|jÈya satasahassaÑ, attano Ècariyassa nigrodhattherassa satasahassaÑ, cat|su dvÈresu bhesajjatthÈya satasahassanti paÒca satasahassÈni pariccajanto sÈsane uÄÈraÑ lÈbhasakkÈraÑ pavattesi. TadÈ hatalÈbhasakkÈrehi titthiyehi uppÈditaÑ anekappakÈraÑ sÈsanamalaÑ visodhetvÈ moggaliputtatissatthero tipiÔakapariyattidharÈnaÑ pabhinnapaÔisambhidÈnaÑ bhikkh|naÑ sahassamekaÑ gahetvÈ yathÈ mahÈkassapatthero ca yasatthero ca dhammaÒca vinayaÒca sa~gÈyiÑsu, evameva sa~gÈyanto tatiyasa~gÊtiÑ akÈsi. IdÈni taÑ tatiyasa~gÊtiÑ m|lato pabhuti vitthÈretvÈ dassento Èha “tissopi kho mahÈbrÈhmÈ brÈhmalokato cavitvÈ moggalibrÈhmaÓassa gehe paÔisandhiÑ aggahesÊ”ti-Èdi.

Tattha gehe paÔisandhiÑ aggahesÊti moggalibrÈhmaÓassa gehe brÈhmaÓiyÈ kucchimhi paÔisandhiÑ aggahesÊti attho. Gehassa pana tannissayattÈ nissite nissayavohÈravasena “gehe paÔisandhiÑ aggahesÊ”ti vuttaÑ yathÈ “maÒcÈ ukkuÔÔhiÑ karonti, sabbo gÈmo Ègato”ti. SattavassÈnÊti accantasaÑyoge upayogavacanaÑ. AticchathÈti atikkamitvÈ icchatha, idha bhikkhÈ na labbhati, ito aÒÒattha gantvÈ bhikkhaÑ pariyesathÈti adhippÈyo. “Bho pabbajitÈ”ti-Èdi brÈhmaÓo attano gehe bhikkhÈlÈbhaÑ anicchanto Èha. PaÔiyÈditabhattatoti sampÈdetvÈ Ôhapitabhattato. Tadupiyanti tadanur|paÑ. UpasamaÑ disvÈti therassa kÈyacitta v|pasamaÑ punappunaÑ disvÈ, ÒatvÈti attho. IriyÈpathav|pasamasandassanena hi tannibandhino cittassa yoniso pavatti-upasamopi viÒÒÈyati. Bhiyyoso mattÈya ______________________________________________________________ 1. RÈjiriyÈti (SyÈ)

VinayapiÔaka 120

pasÊditvÈti punappunaÑ visesato adhikataraÑ pasÊditvÈ. BhattavissaggakaraÓatthÈyÈti bhattakiccakaraÓatthÈya. AdhivÈsetvÈti sampaÔicchitvÈ.

SoÄasavassuddesikoti soÄasavassoti uddisitabbo voharitabboti soÄasavassuddeso, soyeva soÄasavassuddesiko. SoÄasavassoti vÈ uddisitabbataÑ arahatÊti soÄasavassuddesiko, soÄasavassÈni vÈ uddisitabbÈni assÈti soÄasavassuddesiko, soÄasavassoti uddeso vÈ assa atthÊti soÄasavassuddesiko, atthato pana soÄasavassikoti vuttaÑ hoti. TiÓÓaÑ vedÈnaÑ pÈrag|ti iruvedayajuvedasÈmavedasa~khÈtÈnaÑ tiÓÓaÑ vedÈnaÑ paguÓakaraÓavasena pÈraÑ gatoti pÈrag|. PÈrag|ti cettha niccasÈpekkhatÈya samÈsÈdikaÑ veditabbaÑ. LaggetvÈti olambetvÈ. Na ca kÈcÊti ettha ca-saddo avadhÈraÓe, kÈci kathÈ neva uppajjatÊti attho. Palla~kanti nisÊditabbÈsanaÑ. UppajjissatÊti etthÈpi “kathÈ”ti idaÑ ÈnetvÈ sambandhitabbaÑ. Kupito anattamanoti kopena kupito, anattamano domanassena. Domanassasama~gÊ hi puggalo pÊtisukhehi na attamano na attacittoti anattamanoti vuccati. Na sakamanoti vÈ anattamano attano vase aÔÔhitacittattÈ.

CaÓÉikkabhÈveti caÓÉiko vuccati caÓÉo thaddhapuggalo, tassa bhÈvo caÓÉikkaÑ, thaddhabhÈvoti attho. Idha pana “caÓÉikkabhÈve”ti vuttattÈ caÓÉikoyeva caÓÉikkanti gahetabbaÑ, tena “caÓÉikkabhÈve”ti ettha thaddhabhÈveti attho veditabbo. KiÒci mantanti kiÒci vedaÑ. AÒÒe ke jÈnissantÊti na keci jÈnissantÊti adhippÈyo. PucchitvÈ sakkÈ jÈnitunti attano padesaÒÈÓe ÔhitattÈ thero evamÈha. SabbaÒÒubuddhÈ eva hi “puccha mÈÓava yadÈka~khasÊ”ti-ÈdinÈ paccekabuddhÈdÊhi asÈdhÈraÓaÑ sabbaÒÒupavÈraÓaÑ pavÈrenti. SÈvakÈ pana padesaÒÈÓe ÔhitattÈ “sutvÈ vedissÈmÈ”ti vÈ “pucchitvÈ sakkÈ jÈnitun”ti vÈ vadanti.

TÊsu vedes|ti-ÈdÊsu tayo vedÈ pubbe vuttanayÈ eva. NighaÓÉ|ti nÈma nighaÓÉurukkhÈdÊnaÑ vevacanappakÈsakaÑ satthaÑ, vevacanappakÈsakanti ca pariyÈyasaddadÊpakanti attho, ekekassa atthassa


anekapariyÈyavacanavibhÈvakanti vuttaÑ hoti. NidassanamattaÒcetaÑ anekesaÑ atthÈnaÑ ekasaddassa vacanÊyatÈvibhÈvanavasenapi tassa ganthassa pavattattÈ. VacanÊyavÈcakabhÈvena atthaÑ saddaÒca nikhaÓÉeti bhindati vibhajja dassetÊti nikhaÓÉu, so eva idha khakÈrassa ghakÈraÑ katvÈ nighaÓÉ|ti vutto. KeÔubhanti kiriyÈkappavikappo kavÊnaÑ upakÈrasatthaÑ. Ettha ca kiriyÈkappavikappoti vacÊbhedÈdilakkhaÓÈ kiriyÈ kappÊyati vikappÊyati etenÈti kiriyÈkappo, so pana vaÓÓapadabandhapadatthÈdivibhÈgato bahuvikappoti kiriyÈkappavikappoti vuccati. IdaÒca m|lakiriyÈkappaganthaÑ sandhÈya vuttaÑ. So hi satasahassaparimÈÓo nayÈdicariyÈdikaÑ pakaraÓaÑ. Vacanatthato pana kiÔati gameti kiriyÈdivibhÈgaÑ, taÑ vÈ anavasesapariyÈdÈnato gamento p|retÊti keÔubhanti vuccati, saha nighaÓÉunÈ keÔubhena ca sanighaÓÉukeÔubhÈ, tayo vedÈ. Tesu sanighaÓÉukeÔutesu. ®hÈnakaraÓÈdivibhÈgato nibbacanavibhÈgato ca akkharÈ pabhedÊyanti etenÈti akkharappabhedo, sikkhÈ ca nirutti ca. Saha akkharappabhedenÈti sÈkkharappabhedÈ, tesu sÈkkharappabhedesu. ItihÈsapaÒcames|ti athabbanavedaÑ catutthaÑ katvÈ “itiha Èsa itita ÈsÈ”ti ÊdisavacanapaÔisaÑyutto purÈÓakathÈsa~khÈto itihÈso paÒcamo etesanti itihÈsapaÒcamÈ, tayo vedÈ. Tesu itihÈsapaÒcamesu. Neva attanÈ passatÊti neva sayaÑ passati, neva jÈnÈtÊti attho. Puccha, byÈkarissÈmÊti “sabbÈpi pucchÈ vedesuyeva antogadhÈ”ti sallakkhento evamÈha.

Yassa cittanti-ÈdipaÒhadvayaÑ cuticittasama~gino khÊÓÈsavassa cuticittassa uppÈdakkhaÓaÑ sandhÈya vuttaÑ. Tattha paÔhamapaÒhe uppajjatÊti uppÈdakkhaÓasama~gitÈya uppajjati. Na nirujjhatÊti nirodhakkhaÓaÑ appattatÈya na nirujjhati. Tassa cittanti tassa puggalassa tato paÔÔhÈya cittaÑ nirujjhissati nuppajjissatÊti pucchati. Yassa vÈ panÈti-Èdike pana dutiyapaÒhe nirujjhissatÊti yassa cittaÑ bha~gakkhaÓaÑ patvÈ nirujjhissati. NuppajjissatÊti bha~gato parabhÈge sayaÑ vÈ aÒÒaÑ vÈ nuppajjissati, tassa puggalassa cittaÑ uppajjati na nirujjhatÊti pucchati. ImesaÑ pana paÒhÈnaÑ paÔhamo paÒho vibhajjabyÈkaraÓÊyo, tasmÈ “yassa cittaÑ uppajjati na nirujjhati, tassa cittaÑ nirujjhissati nuppajjissatÊ”ti1 ______________________________________________________________ 1. Abhi 6. 301 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 122

evaÑ puÔÔhena satÈ evamayaÑ paÒho ca vissajjetabbo “pacchimacittassa1 uppÈdakkhaÓe tesaÑ cittaÑ uppajjati na nirujjhati nirujjhissati na uppajjissati, itaresaÑ cittassa uppÈdakkhaÓe tesaÑ cittaÑ uppajjati na nirujjhati, nirujjhissati ceva uppajjissati cÈ”ti2. YesaÒhi paricchinnavaÔÔadukkhÈnaÑ khÊÓÈsavÈnaÑ sabbapacchimassa cuticittassa uppÈdakkhaÓe3 vattati, tesaÑ tadeva cuticittaÑ nirujjhissati nuppajjissatÊti. UppÈdappattatÈya uppajjati nÈma, bha~gaÑ appattatÈya na nirujjhati. Bha~gaÑ pana patvÈ taÑ tesaÑ cittaÑ nirujjhissati, tato appaÔisandhikattÈ aÒÒaÑ na uppajjissati. ®hapetvÈ pana pacchimacittasama~gikhÊÓÈsavaÑ itaresaÑ sekkhÈsekkhaputhujjanÈnaÑ uppÈdakkhaÓasama~gicittaÑ uppÈdappattatÈya uppajjati nÈma, bha~gaÑ appattatÈya na nirujjhati. Bha~gaÑ pana patvÈ nirujjhissateva, aÒÒaÑ pana tasmiÑ vÈ aÒÒasmiÑ vÈ attabhÈve uppajjissati ceva nirujjhissati ca. Dutiyo pana paÒho arahato cuticittassa uppÈdakkhaÓe niyamitattÈ ekaÑsabyÈkaraÓÊyo, tasmÈ “yassa vÈ pana cittaÑ nirujjhissati na uppajjissati, tassa cittaÑ uppajjati na nirujjhatÊ”ti puÔÔhena “ÈmantÈ”ti vattabbaÑ. KhÊÓÈsavassa hi uppÈdakkhaÓasama~gicuticittaÑ bha~gaÑ patvÈ nirujjhissati nÈma, tato paraÑ nuppajjissati. UppÈdakkhaÓasama~gitÈya pana uppajjati ceva bha~gaÑ appattatÈya na nirujjhati cÈti vuccati.

AyaÑ pana mÈÓavo evamime paÒhe vissajjetumasakkonto vighÈtaÑ pÈpuÓi, tasmÈ vuttaÑ “mÈÓavo uddhaÑ vÈ adho vÈ harituÑ asakkonto”ti-Èdi. Tattha uddhaÑ vÈ adho vÈ harituÑ asakkonto”ti uparimapade vÈ heÔÔhimapadaÑ, heÔÔhimapade vÈ uparimapadaÑ atthato samannÈharituÑ asakkontoti attho, pubbenÈparaÑ yojetvÈ paÒhassa atthaÑ paricchindituÑ asakkontoti vuttaÑ hoti. DvattiÑsÈkÈrakammaÔÔhÈnaÑ tÈva ÈcikkhÊti “atthi imasmiÑ kÈye”ti-ÈdikaÑ dvattiÑsÈkÈrakammaÔÔhÈnaÑ “mantassa upacÈro ayan”ti paÔhamaÑ Ècikkhi. SotÈpannÈnaÑ sÊlesu parip|rakÈritÈya samÈdinnasÊlato natthi parihÈnÊti Èha “abhabbo dÈni sÈsanato nivattitun”ti. VaÉÉhetvÈti uparimaggatthÈya kammaÔÔhÈnaÑ vaÉÉhetvÈ. Appossukko bhaveyya buddhavacanaÑ gahetunti arahattappattiyÈ ______________________________________________________________ 1. ArahantÈnaÑ pacchimacittassa (SÊ, SyÈ, Ka) 2. Abhi 6. 301 piÔÔhe. 3. UppÈdakkhaÓo(SÊ, SyÈ)


katakiccabhÈvatoti adhippÈyo. VohÈravidhimhi1 chekabhÈvatthaÑ “upajjhÈyo maÑ bhante tumhÈkaÑ santikaÑ pahiÓÊ”ti-Èdi vuttaÑ.

UdakadantaponaÑ upaÔÔhÈpesÊti paribhogatthÈya udakaÒca dantakaÔÔhaÒca paÔiyÈdetvÈ Ôhapesi. Dante punanti visodhenti etenÈti dantaponaÑ vuccati dantakaÔÔhaÑ. GuÓavantÈnaÑ sa~gahetabbabhÈvato thero sÈmaÓerassa ca khantivÊriya-upaÔÔhÈnÈdiguÓe paccakkhakaraÓatthaÑ vinÈva abhiÒÒÈya pakatiyÈ vÊmaÑsamÈno puna sammajjanÈdiÑ akÈsi. “SÈmaÓerassa cittadamanatthaÑ akÈsÊ”tipi vadanti. BuddhavacanaÑ paÔÔhapesÊti buddhavacanaÑ uggaÓhÈpetuÑ Èrabhi. ®hapetvÈ vinayapiÔakanti ettha “sÈmaÓerÈnaÑ vinayapariyÈpuÓanaÑ cÈrittaÑ na hotÊti ÔhapetvÈ vinayapiÔakaÑ avasesaÑ buddhavacanaÑ uggaÓhÈpesÊ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. Avassikova samÈnoti upasampadato paÔÔhÈya aparipuÓÓa-ekavassoti adhippÈyo. Moggaliputtatissattherassa hadaye patiÔÔhÈpitampi buddhavacanaÑ vohÈravasena tassa hatthe patiÔÔhÈpitaÑ nÈma hotÊti katvÈ vuttaÑ “hatthe sakalaÑ buddhavacanaÑ patiÔÔhÈpetvÈ”ti. YÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ parinibbÈyiÑs|ti moggaliputtatissattherassa hatthe sakalasÈsanapatiÔÔhÈpanena dutiyasa~gÊtikÈrakÈropitadaÓÉakammato muttÈ hutvÈ yÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ parinibbÈyiÑsu.

BindusÈrassa raÒÒo ekasataputtÈti ettha bindusÈro nÈma sakyakulappasuto candaguttassa nÈma raÒÒo vutto. TathÈ hi viÔaÔ|bhasa~gÈme kapilavatthuto nikkhantasakyaputtehi mÈpite moriyanagare khattiyakulasambhavo candaguttakumÈro pÈÔaliputte rÈjÈ ahosi. Tassa putto bindusÈro nÈma rÈjakumÈro pitu accayena rÈjÈ hutvÈ ekasataputtakÈnaÑ janako ahosi. Ekasatanti ekaÒca sataÒca ekasataÑ, ekenÈdhikaÑ satanti attho. EkÈva mÈtÈ assÈti ekamÈtikaÑ, attanÈ2 sahodaranti vuttaÑ hoti. Na tÈva ekarajjaÑ katanti Èha “anabhisittova rajjaÑ kÈretvÈ”ti. EkarajjÈbhisekanti sakalajambudÊpe ekÈdhipaccavasena kariyamÈnaÑ abhisekaÑ. PuÒÒappabhÈvena pÈpuÓitabbÈpi rÈjiddhiyo arahattamaggena ÈgatÈ ______________________________________________________________ 1. UpacÈravidhimhi (SÊ, SyÈ) 2. Attano (SÊ, SyÈ)

VinayapiÔaka 124

paÔisambhidÈdayo avasesavisesÈ viya payogasampattibh|tÈ abhisekÈnubhÈveneva ÈgatÈti Èha “abhisekÈnubhÈvena cassa imÈ rÈjiddhiyo ÈgatÈ”ti.

Tattha rÈjiddhiyoti rÈjabhÈvÈnugatappabhÈvÈ. Yatoti yato soÄasaghaÔato. SÈsane uppannasaddhoti buddhasÈsane paÔiladdhasaddho. AsandhimittÈti tassÈva nÈmaÑ. TassÈ kira sarÊre sandhÈyo na paÒÒÈyanti tasmÈ evaÑnÈmikÈ jÈtÈtipi vadanti. DevatÈ eva divase divase ÈharantÊti sambandho. Devasikanti divase divase. AgadÈmalakanti appakeneva sarÊrasodhanÈdisamatthaÑ sabbadosaharaÓaÑ osadhÈmalakaÑ. AgadaharÊtakampi tÈdisameva harÊtakaÑ. Tesu kira dvÊsu yathÈkÈmamekaÑ paribhuÒjati. Chaddantadahatoti chaddantadahasamÊpe ÔhitadevavimÈnato kapparukkhato vÈ. “Chaddantadahe tÈdisÈ rukkhavisesÈ santi, tato ÈharantÊ”tipi vadanti. DibbaÒca pÈnakanti dibbaphalarasapÈnakaÒca. Asuttamayikanti kapparukkhato nibbattadibbadussattÈ suttehi na katanti asuttamayikaÑ. SumanapupphapaÔanti sabbattha sukhumaÑ hutvÈ uggatapupphÈnaÑ atthitÈya sumanapupphapaÔaÑ nÈma jÈtaÑ. UÔÔhitassa sÈlinoti sayaÑjÈtasÈlino. SamudÈyÈpekkhaÒcettha ekavacanaÑ, sÈlÊnanti attho. Nava vÈhasahassÈnÊti ettha “catasso muÔÔhiyo eko kuÉuvo, cattÈro kuÉuvÈ eko pattho, cattÈro patthÈ eko ÈÄhako, cattÈro ÈÄhakÈ ekaÑ doÓaÑ, cattÈro doÓÈ ekamÈnikÈ, catasso mÈnikÈ ekakhÈrÊ, vÊsati khÈriyo eko vÈho, tadeva ekaÑ sakaÔan”ti suttanipÈtaÔÔhakathÈdÊsu1 vuttaÑ. Idha pana “dve sakaÔÈni eko vÈho”ti vadanti. NitthusakaÓe karontÊti thusakuÓÉakarahite karonti. MadhuÑ karontÊti ÈgantvÈ samÊpaÔÔhÈne madhuÑ karonti. BalikammaÑ karontÊti sabbattha balikammakÈrakÈ raÔÔhavÈsino viya madhurasaraÑ vik|jantÈ baliÑ karonti. “ŒgantvÈ ÈkÈseyeva saddaÑ katvÈ attÈnaÑ ajÈnÈpetvÈ gacchantÊ”ti vadanti.

SuvaÓÓasa~khalikÈyeva bandhanaÑ suvaÓÓasa~khalikabandhanaÑ. CatunnaÑ buddhÈnanti kakusandhÈdÊnaÑ catunnaÑ buddhÈnaÑ. Adhigatar|padassananti paÔiladdhar|padassanaÑ. AyaÑ kira kappÈyukattÈ catunnampi buddhÈnaÑ r|pasampattiÑ paccakkhato addakkhi. KÈÄaÑ ______________________________________________________________ 1. SuttanipÈta-®Ôha 2. 197; SaÑ-®Ôha 1. 200; AÑ-®Ôha 3. 329 piÔÔhesu.


nÈma nÈgarÈjÈnaÑ ÈnayitvÈti ettha so pana nÈgarÈjÈ ga~gÈyaÑ nikkhittasuvaÓÓasa~khalikÈya gantvÈ attano pÈdesu patitasaÒÒÈya Ègatoti veditabbo. Nanu ca asokassa raÒÒo ÈÓÈ heÔÔhÈ yojanato upari pavattati, imassa ca vimÈnaÑ yojanaparicchedato heÔÔhÈ patiÔÔhitaÑ, tasmÈ kathaÑ ayaÑ nÈgarÈjÈ raÒÒo ÈÓÈya Ègatoti? KiÒcÈpi attano vimÈnaÑ yojanaparicchedato heÔÔhÈ patiÔÔhitaÑ, tathÈpi raÒÒo ÈÓÈpavattiÔÔhÈnena saha ekÈbaddhatÈya tassa ÈÓaÑ akÈsi. YathÈ hi rajjasÊmantaravÈsino manussÈ tehi tehi rÈj|hi nippÊÄiyamÈnÈ tesaÑ tesaÑ ÈÓÈya pavattanti, evaÑsampadamidanti vadanti.

ŒpÈthaÑ karohÊti sammukhaÑ karohi, gocaraÑ karohÊti attho. Tena nimmitaÑ buddhar|paÑ passantoti sambandho. KÊdisaÑ taÑ buddhar|panti Èha “sakalasarÊravippakiÓÓÈ”ti-Èdi. Tattha puÒÒappabhÈvanibbattaggahaÓaÑ tena nimmitÈnampi asÊti-anubyaÒjanapaÔimaÓÉitÈnaÑ dvattiÑsamahÈpurisalakkhaÓÈnaÑ bhagavato puÒÒappabhÈvanibbatta-asÊti-anubyaÒjanÈdÊhi sadisattÈ katanti daÔÔhabbaÑ. Na hi tena tadÈ nimmitaÑ anekÈkÈraparipuÓÓaÑ buddhar|paÑ bhagavato puÒÒappabhÈvena nibbattanti sakkÈ vattuÑ. AsÊti-anubyaÒjanaÑ tambanakhatu~ganÈsÈdi. DvattiÑsamahÈpurisalakkhaÓaÑ suppatiÔÔhitapÈdatÈdi. Vikasita -pa- salilatalanti s|riyarasmisamphassena vikasitehi vikÈsamupagatehi kaÑ ala~karotÊti “kamalan”ti laddhanÈmehi rattapadumehi nÊluppalÈdibhedehi uppalehi ceva setapadumasa~khÈtehi puÓÉarÊkehi ca paÔimaÓÉitaÑ samantato sajjitaÑ jalatalamiva. TÈrÈgaÓa -pa- gaganatalanti sabbattha vippakiÓÓatÈrakagaÓassa rasmijÈlavisadehi1 vipphuritÈya bhÈsamÈnÈya sobhÈya kantiyÈ samujjalaÑ sammÈ bhÈsamÈnaÑ gaganatalamiva ÈkÈsatalamiva. SaÒjhÈppabhÈ -pa- kanakagirisikharanti saÒjhÈkÈlasaÒjÈtappabhÈnurÈgehi indacÈpehi vijjulatÈhi ca parikkhittaÑ samantato parivÈritaÑ kanakagirisikharamiva suvaÓÓapabbatak|Ôamiva. VimalaketumÈlÈti ettha “ketumÈlÈ nÈma sÊsato nikkhamitvÈ upari muddhani puÒjo hutvÈ dissamÈnarasmirÈsÊ”ti vadanti. “Muddhani majjhe paÒÒÈyamÈno unnatappadesotipi vadantÊ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. YasmÈ pana ______________________________________________________________ 1. RasmijÈlavisarehi (SÊ, SyÈ)

VinayapiÔaka 126

asiko dhammarÈjÈ saÒjÈtapÊtisomanasso sattÈhaÑ nirÈhÈro hutvÈ yathÈÔhitova avikkhittacitto pasÈdasommehi cakkh|hi nirantaraÑ buddhar|pameva olokesi, tasmÈ akkhÊhi p|jÈ katÈ nÈma hotÊti Èha “akkhip|jaÑ nÈma akÈsÊ”ti. Atha vÈ cakkh|naÑ tÈdisassa iÔÔhÈrammaÓassa upaÔÔhÈpanena akkhÊnaÑ p|jÈ katÈ nÈma hotÊti vuttaÑ “akkhip|jaÑ nÈma akÈsÊ”ti.

IddhivibhÈvanÈdhikÈrappasa~gena cetaÑ vatthu vuttaÑ, nÈnukkamena. AyaÑ hettha anukkamo–asoko kira mahÈrÈjÈ upari vakkhamÈnÈnukkamena sÊhapaÒjarena olokento nigrodhasÈmaÓeraÑ iriyÈpathasampannaÑ nÈgarajananayanÈni ÈkaÉÉhantaÑ yugamattaÑ pekkhamÈnaÑ disvÈ pasÊditvÈ saÒjÈtapemo sabahumÈno1 ÈmantÈpetvÈ setacchattassa heÔÔhÈ sÊhÈsane nisÊdÈpetvÈ bhojetvÈ sÈmaÓerassa vacanÈdÈse dissamÈnaÑ dasabalassa dhammakÈyaÑ disvÈ ratanattaye pasÊditvÈ sapariso saraÓasÊlesu patiÔÔhÈya tato paÔÔhÈya abhivaÉÉhamÈnasaddho pubbe bhojiyamÈnÈni titthiyasaÔÔhisahassÈni nÊharitvÈ bhikkh|naÑ saÔÔhisahassÈnaÑ suvakÈhatasÈlisampÈditabhattaÑ paÔÔhapetvÈ devatopanÊtaÑ anotattasalilaÑ nÈgalatÈdantakaÔÔhaÒca upanÈmetvÈ niccasaÑghupaÔÔhÈnaÑ karonto ekadivasaÑ suvaÓÓasa~khalikabandhanaÑ vissajjetvÈ kÈÄaÑ nÈgarÈjÈnaÑ ÈnayitvÈ tena nimmitaÑ vuttappakÈraÑ sirÊsobhaggasampannaÑ buddhar|paÑ passanto dÊghaputhulaniccalanayanappabhÈhi sattÈhaÑ akkhip|ja makÈsi.

IdÈni pana yathÈnusandhiÑ ghaÔetvÈ anukkamena tassa sÈsanÈvatÈraÑ dassento Èha “rÈjÈ kira abhisekaÑ pÈpuÓitvÈ”ti-Èdi. BÈhirakapÈsaÓÉanti bÈhirakappaveditaÑ samayavÈdaÑ. BÈhirakappaveditÈ hi samayavÈdÈ sattÈnaÑ taÓhÈpÈsaÑ diÔÔhipÈsaÒca Éenti oÉÉentÊti “pÈsaÓÉÈ”ti vuccanti. PariggaÓhÊti vÊmaÑsamÈno pariggahesi. BindusÈro brÈhmaÓabhatto ahosÊti attano pitu candaguttassa kÈlato paÔÔhÈya brÈhmaÓesu sambhatto ahosi. Candakena nÈma kira brÈhmaÓena samussÈhito candaguttakumÈro tena dinnanaye ÔhatvÈ sakalajambudÊpe ekarajjamakÈsi, tasmÈ tasmiÑ brÈhmaÓe saÒjÈtabahumÈnavasena candaguttakÈlato paÔÔhÈya saÔÔhisahassamattÈ brÈhmaÓajÈtikÈ tasmiÑ ______________________________________________________________ 1. SambahumÈno (SyÈ)


rÈjakule niccabhattikÈ ahesuÑ. BrÈhmaÓÈnanti paÓÉara~gaparibbÈjakÈdibhÈvamanupagate dasseti. PaÓÉara~gaparibbÈjakÈdayo ca brÈhmaÓajÈtivantoti Èha “brÈhmaÓajÈtiyapÈsaÓÉÈnan”ti. Ettha pana diÔÔhipÈsÈdÊnaÑ oÉÉanato paÓÉara~gÈdayova “pÈsaÓÉÈ”ti vuttÈ. SÊhapaÒjareti mahÈvÈtapÈne. UpasamaparibÈhirenÈti upasamato paribÈhirena, upasamarahitenÈti attho. AntepuraÑ atiharathÈti antepuraÑ pavesetha, ÈnethÈti vuttaÑ hoti.

AmÈ saha bhavanti kicces|ti amaccÈ, rajjakiccavosÈpanakÈ. DevÈti rÈjÈnaÑ Èlapanti. RÈjÈno hi dibbanti kÈmaguÓehi kÊÄanti, tesu vÈ viharanti vijayasamatthatÈyogena paccatthike vijetuÑ icchanti, issariyaÔhÈnÈdisakkÈradÈnagahaÓaÑ taÑ taÑ atthÈnusÈsanaÑ vÈ karonti voharanti, puÒÒÈnubhÈvappattÈya jutiyÈ jotantÊti vÈ “devÈ”ti vuccanti. TathÈ hi te cat|hi sa~gahavatth|hi janaÑ raÒjentÈ sayaÑ yathÈvuttehi visesehi rÈjanti dippanti sobhantÊti “rÈjÈno”ti ca vuccanti. NigaÓÔhÈdayoti ettha nigaÓÔho nÈma “amhÈkaÑ gaÓÔhanakileso saÑsÈre palibuddhanakicco rÈgÈdikileso khettavatthuputtadÈrÈdivisayo natthi, kilesagaÓÔhirahitÈ mayan”ti evaÑ vÈditÈya “nigaÓÔhÈ”ti laddhanÈmÈ titthiyÈ.

UccÈvacÈnÊti uccÈni ca avacÈni ca, mahantÈni ceva khuddakÈni ca, atha vÈ visiÔÔhÈni ceva lÈmakÈni cÈti attho. BhaddapÊÔhakes|ti vettamayapÊÔhesu. SÈroti sÊlÈdiguÓasÈro. RÈja~gaÓenÈti rÈjanivesanadvÈre vivaÔena bh|mippadesena. A~gaÓanti hi katthaci kilesÈ vuccanti “rÈgo a~gaÓan”ti-ÈdÊsu1. RÈgÈdayo hi a~ganti etehi taÑsama~gÊpuggalÈ nihÊnabhÈvaÑ gacchantÊti a~gaÓÈnÊti vuccanti. Katthaci malaÑ vÈ pa~ko vÈ “tasseva rajassa vÈ a~gaÓassa vÈ pahÈnÈya vÈyamatÊ”ti-ÈdÊsu2. AÒjati sammakkhetÊti hi a~gaÓaÑ, malÈdi. Katthaci tathÈr|po vivaÔappadeso “cetiya~gaÓaÑ bodhiya~gaÓan”ti-ÈdÊsu. AÒjati tattha ÔhitaÑ atisundaratÈya abhibyaÒjetÊti hi a~gaÓaÑ, vivaÔo bh|mippadeso. IdhÈpi soyeva adhippeto. Dantanti-ÈdÊsu kilesavipphandarahitacittatÈya dantaÑ, niccaÑ paccupaÔÔhitasatÈrakkhatÈya guttaÑ, ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 382 piÔÔhe. 2. Ma 1. 144 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 128

cakkhÈdi-indriyÈnaÑ santatÈya santindriyaÑ, pÈsÈdikena iriyÈpathena samannÈgatattÈ sampanna-iriyÈpathaÑ. IdÈni nigrodhasÈmaÓeraÑ sar|pato vibhÈvetukÈmo Èha “ko panÈyaÑ nigrodho nÈmÈ”ti-Èdi.

TatrÈyaÑ anupubbikathÈti ettha bindusÈrassa kira ekasataputtesu moriyavaÑsajÈya dhammadeviyÈ asokatissanÈmÈnaÑ dvinnaÑ puttÈnaÑ majjhe jeÔÔho asokakumÈro avantiraÔÔhaÑ bhuÒjati. PitarÈ pesito pÈÔaliputtato paÒÒÈsayojanamatthake viÔaÔ|bhabhayÈgatÈnaÑ sÈkiyÈnamÈvÈsaÑ veÔiyaÑ1 nÈma nagaraÑ patvÈ tattha veÔisaÑ1 nÈma seÔÔhidhÊtaraÑ ÈdÈya ujjenÊrÈjadhÈniyaÑ rajjaÑ karonto mahindaÑ nÈma kumÈraÑ saÑghamittaÒca kumÈrikaÑ labhitvÈ tehi saddhiÑ rajjasukhamanubhavanto pituno gilÈnabhÈvaÑ sutvÈ ujjeniÑ pahÈya sÊghaÑ pÈÔaliputtaÑ upagantvÈ pitu upaÔÔhÈnaÑ katvÈ tassa accayena rajjaÑ aggahesi. TaÑ sutvÈ yuvarÈjÈ sumanÈbhidhÈno kujjhitvÈ “ajja me maraÓaÑ vÈ hotu rajjaÑ vÈ”ti aÔÔhanavutibhÈtikaparivuto saÑvaÔÔasÈgare jalatara~gasa~ghÈto viya ajjhottharanto upagacchati. Tato asoko ujjenÊrÈjÈ sa~gÈmaÑ pakkhanditvÈ sattumaddanaÑ karonto sumanaÑ nÈma rÈjakumÈraÑ gahetvÈ ghÈtesi. Tena vuttaÑ “bindusÈraraÒÒo kira dubbalakÈleyeva asokakumÈro attanÈ laddhaÑ ujjenÊrajjaÑ pahÈya ÈgantvÈ sabbanagaraÑ attano hatthagataÑ katvÈ sumanaÑ nÈma rÈjakumÈraÑ aggahesÊ”ti.

ParipuÓÓagabbhÈti paripakkagabbhÈ. EkaÑsÈlanti sabbaparicchannaÑ ekaÑ pÈsÈdaÑ. “DevatÈya pana ÈnubhÈvena tasmiÑ pÈsÈde mahÈjanena adissamÈnÈ hutvÈ vÈsaÑ kappesÊ”ti vadanti. Nibaddhavattanti “ekassa divasassa ettakan”ti niyÈmetvÈ ÔhapitavattaÑ. Hetusampadanti arahatt|panissayapuÒÒasampadaÑ. KhuraggeyevÈti khurakammapariyosÈneyeva, tacapaÒcakammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ taÑ pariggaÓhanto antimÈya kesavaÔÔiyÈ voropanÈya samakÈlameva ca arahattaÑ pÈpuÓÊti vuttaÑ hoti. SarÊraÑ jaggitvÈti dantakaÔÔhakhÈdanamukhadhovanÈdÊhi sarÊraparikammaÑ katvÈ.

SÊhapaÒjare ca~kamatÊti sÊhapaÒjarasamÊpe aparÈparaÑ ca~kamati. Ta~khaÓaÒÒevÈti tasmiÑ khaÓeyeva. AyaÑ janoti rÈja~gaÓe caramÈnaÑ janaÑ ______________________________________________________________ 1. VedisaÑ (Ka)


disvÈ vadati. BhantamigappaÔibhÈgoti anavaÔÔhitattÈ kÈyacÈpallena samannÈgatattÈ bhantamigasadiso. Ativiya sobhatÊti sambandho. Œlokitavilokitanti ettha ÈlokitaÑ nÈma puratopekkhanaÑ. AbhimukholokanaÒhi “Èlokitan”ti vuccati. Vilokitanti anudisÈpekkhanaÑ, yaÑ disÈbhimukhaÑ oloketi, tadanugatadisÈpekkhananti attho. SamiÒjanaÑ pabbasa~kocanaÑ. PasÈraÓaÒca tesaÑyeva pasÈraÓaÑ. Lokuttaradhammoti sesajanesu avijjamÈno visiÔÔhadhammo. PemaÑ saÓÔhahÊti pemaÑ patiÔÔhÈsi, uppajjatÊti attho. VÈÓijako ahosÊti madhuvÈÓijako ahosi.

AtÊte kira tayo bhÈtaro madhuvÈÓijakÈ ahesuÑ. Tesu kaniÔÔho madhuÑ vikkiÓÈti, itare araÒÒato Èharanti. TadÈ eko paccekabuddho paÓÉukarogÈturo1 ahosi. Aparo pana paccekabuddho tadatthaÑ madhubhikkhÈya caramÈno nagaraÑ pÈvisi. PaviÔÔhaÒca taÑ ekÈ kumbhÈdÈsÊ udakaharaÓatthaÑ titthaÑ gacchamÈnÈ addasa. DisvÈ ca pucchitvÈ ÈgatakÈraÓaÒca ÒatvÈ “ettha bhante madhuvÈÓijakÈ vasanti, tattha gacchathÈ”ti hatthaÑ pasÈretvÈ madhu-ÈpaÓaÑ dassesi. So ca tattha agamÈsi. TaÑ disvÈ kaniÔÔho madhuvÈÓijo saÒjÈtapÊtisomanasso “kenÈgatÈttha bhante”ti pucchitvÈ tamatthaÑ viditvÈ pattaÑ gahetvÈ madhuno p|retvÈ dadamÈno pattapuÓÓaÑ madhuÑ uggantvÈ mukhato vissanditvÈ bh|miyaÑ patamÈnaÑ disvÈ pasannamÈnaso “iminÈhaÑ bhante puÒÒakammena jambudÊpe ekarajjaÑ kareyyaÑ, ÈÓÈ ca me ÈkÈse pathaviyaÒca yojanappamÈÓe ÔhÈne pharat|”ti patthanamakÈsi. Paccekabuddho ca “evaÑ hotu upÈsakÈ”ti vatvÈ gandhamÈdanaÑ gantvÈ paccekabuddhassa bhesajjamakÈsi.

KaniÔÔho pana madhuvÈÓijo madhuÑ datvÈ gehe nisinno itare araÒÒato Ègate disvÈ evamÈha “tumhÈkaÑ bhÈtaro cittaÑ pasÈdetha, mamaÒca tumhÈkaÒca madhuÑ gahetvÈ Êdisassa nÈma paccekabuddhassa pattaÑ p|retvÈ adÈsin”ti. Tesu jeÔÔho kujjhitvÈ evamÈha “caÓÉÈlÈpi kÈsÈvanivÈsino honti, nanu tava hatthato madhuÑ paÔiggahetvÈ gato caÓÉÈlo bhavissatÊ”ti. Majjhimo pana kujjhitvÈ “tava paccekabuddhaÑ gahetvÈ parasamudde nikkhipÈhÊ”ti Èha. PacchÈ pana tepi dve bhÈtaro kaniÔÔhena ______________________________________________________________ 1. VaÓarogÈturo (SÊ)

VinayapiÔaka 130

vuccamÈnaÑ dÈnÈnisaÑsapaÔisaÑyuttakathaÑ sutvÈ anumodiÑsuyeva. SÈpi ca kumbhadÈsÊ “tassa madhudÈyakassa aggamahesÊ bhaveyyan”ti patthanamakÈsi. Tesu kaniÔÔho asiko dhammarÈjÈ ahosi, sÈ ca kumbhadÈsÊ ativiya r|pasobhaggappattÈ asandhimittÈ nÈma tassa aggamahesÊ ahosi. ParasamuddavÈdÊ pana majjhimo imasmiÑyeva tambapaÓÓidÊpe devÈnaÑpiyatisso nÈma mahÈnubhÈvo rÈjÈ ahosi. JeÔÔho pana caÓÉÈlavÈditÈya caÓÉÈlagÈme jÈto nigrodho nÈma sÈmaÓero ahosi. Tena vuttaÑ “pubbe hi1 kira puÒÒakaraÓakÈle esa raÒÒo jeÔÔhabhÈtÈ vÈÓijako ahosÊ”ti.

Pubbe va sannivÈsenÈti ettha2 gÈthÈbandhavasena vÈ-saddassa rassattaÑ katanti veditabbaÑ, pubbe sannivÈsena vÈti vuttaÑ hoti. Tattha pubbeti atÊtajÈtiyaÑ. SannivÈsenÈti sahavÈsena. Sahasaddattho hi ayaÑ saÑsaddo. Paccuppannahitena vÈti paccuppanne vattamÈnabhave hitacaraÓena vÈ. EtaÑ imehi dvÊhi kÈraÓehi sinehasa~khÈtaÑ pemaÑ jÈyate uppajjati. IdaÑ vuttaÑ hoti–pemaÑ nÈmetaÑ dvÊhipi kÈraÓehi jÈyati, purimabhave mÈtÈ vÈ pitÈ vÈ dhÊtÈ vÈ putto vÈ bhÈtÈ vÈ bhaginÊ vÈ pati vÈ bhariyÈ vÈ sahÈyo vÈ mitto vÈ hutvÈ yo yena saddhiÑ ekaÔÔhÈne nivutthapubbo, tassa iminÈ pubbe vÈ sannivÈsena bhavantarepi anubandhanto so sineho na vijahati, imasmiÑ attabhÈve katena paccuppannena hitena vÈti evaÑ imehi dvÊhi kÈraÓehi taÑ pemaÑ nÈma jÈyatÊti. KiÑ viyÈti Èha “uppalaÑ va yathodake”ti. EtthÈpi vÈ-saddassa vuttanayeneva rassattaÑ katanti daÔÔhabbaÑ. AvuttasampiÓÉanattho cettha vÈsaddo. Tena padumÈdayo sa~gaÓhÈti. YathÈ–saddo upamÈyaÑ. IdaÑ vuttaÑ hoti–yathÈ uppalaÒca sesaÒca padumÈdi udake jÈyamÈnaÑ dve kÈraÓÈni nissÈya jÈyati udakaÒceva kalalaÒca, tathÈ etehi dvÊhi kÈraÓehi pemaÑ jÈyatÊti.

RaÒÒo hattheti santikaÑ upagatassa raÒÒo hatthe. RaÒÒo anur|panti ek|nasatabhÈtukÈnaÑ ghÈtitattÈ caÓÉapakatitÈya rajje ÔhitattÈ ca “pamÈdavihÈrÊ ayan”ti maÒÒamÈno tadanur|paÑ dhammapade appamÈdavaggaÑ ______________________________________________________________ 1. Pubbepi (SÊ, SyÈ) 2. JÈtaka-®Ôha 2. 215 piÔÔhepi passitabbaÑ.


desetuÑ Èrabhi. Tattha1 appamÈdoti satiyÈ avippavÈso, niccaÑ upaÔÔhitÈya satiyÈ etaÑ adhivacanaÑ. Amatapadanti amataÑ vuccati nibbÈnaÑ. TaÒhi ajÈtattÈ na jÊyati na mÊyati, tasmÈ “amatan”ti vuccati. Amatassa padaÑ amatapadaÑ, amatassa adhigamupÈyoti vuttaÑ hoti. PamÈdoti pamajjanabhÈvo, muÔÔhassaccasa~khÈtassa satiyÈ vossaggassetaÑ nÈmaÑ. Maccunoti maraÓassa. Padanti upÈyo maggo. Pamatto hi jÈtiÑ nÈtivattati, jÈto pana jÊyati ceva mÊyati cÈti pamÈdo maccuno padaÑ nÈma hoti, maraÓaÑ upanetÊti vuttaÑ hoti.

AÒÒÈtaÑ tÈta, pariyosÈpehÊti iminÈ “sadÈ appamÈdena hutvÈ vattitabbanti ettakeneva mayÈ ÒÈtaÑ, tumhe dhammadesanaÑ niÔÔhapethÈ”ti tasmiÑ dhamme attano paÔipajjitukÈmataÑ dÊpento dhammadesanÈya pariyosÈnaÑ pÈpetvÈ kathane ussÈhaÑ janeti. Keci pana “abhÈsÊti ettha ‘bhÈsissÈmi vitakkemÊ’ti atthaÑ gahetvÈ ‘sabbaÑ appamÈdavaggaÑ bhÈsissÈmÊ’ti sallakkhitattÈ abhÈsÊti vuttaÑ, raÒÒÈ pana aÉÉhagÈthaÑ sutvÈva ‘aÒÒataÑ tÈta, pariyosÈpehÊ’ti vuttattÈ ‘upari na kathesÊ’ti”vadanti. “TaÑ pana yuttaÑ na hotÊ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. DhuvabhattÈnÊti niccabhattÈni2. VajjÈvajjaÑ upanijjhÈyatÊti upajjhÈyoti Èha “vajjÈvajjaÑ disvÈ codetÈ sÈretÈ cÈ”ti. Tattha vajjÈvajjanti khuddakaÑ mahantaÒca vajjaÑ. CodetÈti “idaÑ tayÈ dukkaÔaÑ, idaÑ dubbhÈsitan”ti-ÈdÊni vatvÈ codetÈ. SÈretÈti attano vajjaÑ assarantassa satiÑ uppÈdetÈ, sammÈpaÔipattiyaÑ vÈ sÈretÈ, pavattetÈti attho.

“EvaÑ tayÈ buddhavacanaÑ sajjhÈyitabbaÑ, evaÑ abhikkamitabbaÑ, evaÑ paÔikkamitabban”ti-ÈdinÈ ÈcÈrassa sikkhÈpanato Ècariyo nÈmÈti Èha “imasmiÑ sÈsane sikkhitabbakadhammesu patiÔÔhÈpetÈ”ti. Tattha sikkhitabbakadhammo nÈma sakalaÑ buddhavacanaÑ sÊlÈdayo ca dhammÈ. “PabbajjÈ ca upasampadÈ cÈ”ti idaÑ labbhamÈnavasena ______________________________________________________________ 1. Dhammapada-®Ôha 1. 146 piÔÔhepi passitabbaÑ. 2. DhurabhattÈnÊti niccabhattÈni, paÓÊtatÈya visiÔÔhÈni bhattÈni dhurabhattÈni, taÑ

padhÈnaÑ katvÈ dÈtabbabhattÈnÊti vÈ dhurabhattÈni, tumhe dhuraÑ katvÈ aÔÔha bhattÈni dammÊti vuttaÑ hoti (SÊ, SyÈ)

VinayapiÔaka 132

vuttaÑ1. ŒcariyupajjhÈyÈnanti iminÈ pabbajjÈ upasampadÈ ca yojetabbÈ, mama cÈti iminÈ pana pabbajjÈva. TadÈ sÈmaÓerabh|miyaÑ ÔhitattÈ nigrodhassa bhÈviniÑ vÈ upasampadaÑ sandhÈya ubhayampi yojetabbaÑ. SaraÓagamanavasena pabbajjÈsiddhito bhikkhusaÑghassapi pabbajjÈya nissayabhÈvo veditabbo. BhaÓÉukammavasenapi nissayabhÈvo labbhatevÈti gahetabbaÑ. Divase divase vaÉÉhÈpentoti vuttanayeneva divase divase tato tato diguÓaÑ katvÈ vaÉÉhÈpento. PothujjanikenÈti puthujjanabhÈvÈnur|pena. Nigrodhattherassa ÈnubhÈvakittanÈdhikÈrattÈ pubbe vuttampi pacchÈ vattabbampi sampiÓÉetvÈ Èha “puna rÈjÈ asokÈrÈmaÑ nÈma mahÈvihÈraÑ kÈretvÈ”ti-Èdi. CetiyapaÔimaÓÉitÈnÊti ettha cayitabbaÑ p|jetabbanti cetiyaÑ, iÔÔhakÈdÊhi citattÈ vÈ cetiyaÑ, cetiyehi paÔimaÓÉitÈni vibh|sitÈnÊti cetiyapaÔimaÓÉitÈni. DhammenÈti dhammato anapetena.

VuttamevatthaÑ vitthÈrato vibhÈvento Èha “ekadivasaÑ kirÈ”ti-Èdi. AsokÈrÈme mahÈdÈnaÑ datvÈti ettha kate ÈrÈme pacchÈ kÈrÈpakassa raÒÒo nÈmavasena niruÄhaÑ nÈmapaÓÓattiÑ sandhÈya vuttaÑ “asokÈrÈme”ti. Keci pana “tasmiÑ divase rÈjÈ attano ghareyeva sabbaÑ bhikkhusaÑghaÑ nisÊdÈpetvÈ bhojetvÈ imaÑ paÒhaÑ pucchÊ”ti vadanti. MahÈdÈnaÑ datvÈti bhojetvÈ sabbaparikkhÈradÈnavasena mahÈdÈnaÑ datvÈ. VuttaÒhetaÑ dÊpavaÑse2–

“NivesanaÑ pavesetvÈ, nisÊdÈpetvÈna Èsane. YÈguÑ nÈnÈvidhaÑ khajjaÑ3, bhojanaÒca mahÈrahaÑ. AdÈsi payatapÈÓi, yÈvadatthaÑ yadicchakaÑ.

BhuttÈvibhikkhusaÑghassa, onÊtapattapÈÓino. Ekamekassa bhikkhuno, adÈsi yugasÈÔakaÑ.

PÈda-abbhaÒjanaÑ telaÑ, chattaÒcÈpi upÈhanaÑ. SabbaÑ samaÓaparikkhÈraÑ4, adÈsi phÈÓitaÑ madhuÑ. ______________________________________________________________ 1. GahetabbaÑ (SÊ, SyÈ) 2. ChaÔÔhaparicchede. 3. YÈgudÈnaÑ p|vakhajjaÑ (SÊ, SyÈ) 4. SÈmaÓakaÑ parikkhÈraÑ (SyÈ)


AbhivÈdetvÈ nisÊdi, asokadhammo mahÊpati. Nisajja rÈjÈ pavÈresi, bhikkhusaÑghassa paccayaÑ.

YÈvatÈ bhikkh| icchanti, tÈva demi yadicchakaÑ. SantappetvÈ parikkhÈrena, pavÈretvÈna paccaye. Tato apucchi gambhÊraÑ, dhammakkhandhaÑ sudesitan”ti.

A~gato mahÈrÈja nava a~gÈnÊti-Èdi moggaliputtatissattherena vuttanti vadanti. NavakammÈdhiÔÔhÈyakaÑ adÈsÊti caturÈsÊtivihÈrasahassesu kattabbassa navakammassa adhiÔÔhÈyakaÑ vidhÈyakaÑ katvÈ adÈsi. Ekadivasameva sabbanagarehi paÓÓÈni ÈgamiÑs|ti sabbavihÈresu kira rÈhunÈ candassa gahaÓadivase navakammaÑ ÈrabhitvÈ puna rÈhunÈ candassa gahaÓadivaseyeva niÔÔhÈpesuÑ, tasmÈ ekadivasameva paÓÓÈni ÈgamiÑs|ti vadanti. AÔÔha sÊla~gÈnÊti aÔÔha uposatha~gasÊlÈni. “SabbÈla~kÈravibh|sitÈyÈ”ti idaÑ asamÈdinnuposatha~gÈnaÑ vasena vuttaÑ. AmaravatiyÈ rÈjadhÈniyÈti tÈvatiÑsadevanagare. Ala~katapaÔiyattanti ala~katakaraÓavasena sabbasajjitaÑ.

AdhikaÑ kÈraÑ adhikÈraÑ, adhikaÑ kiriyanti vuttaÑ hoti. LokavivaraÓaÑ nÈma pÈÔihÈriyaÑ akaÑs|ti ettha anekasahassasa~khyassa okÈsalokassa tannivÈsÊsattalokassa ca vivaÔabhÈvakaraÓapÈÔihÈriyaÑ lokavivaraÓaÑ nÈma. TaÑ pana karonto iddhimÈ andhakÈraÑ vÈ ÈlokaÑ karoti, paÔicchannaÑ vÈ vivaÔaÑ, anÈpÈthaÑ vÈ ÈpÈthaÑ karoti. KathaÑ? AyaÒhi yathÈ paÔicchannopi d|re Ôhitopi attÈ vÈ paro vÈ dissati, evaÑ attÈnaÑ vÈ paraÑ vÈ pÈkaÔaÑ kÈtukÈmo pÈdakajjhÈnato vuÔÔhÈya “idaÑ andhakÈraÔÔhÈnaÑ ÈlokajÈtaÑ hot|”ti vÈ “idaÑ paÔicchannaÑ vivaÔaÑ hot|”ti vÈ “idaÑ anÈpÈthaÑ ÈpÈthaÑ hot|”ti vÈ ÈvajjetvÈ puna pÈdakajjhÈnaÑ samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈya adhiÔÔhÈti. Saha adhiÔÔhÈnena yathÈdhiÔÔhitameva hoti. Apare d|re ÔhitÈpi passanti, sayampi passitukÈmo passati bhagavÈ viya devorohaÓe. BhagavÈ hi devaloke abhidhammadesanaÑ niÔÔhapetvÈ sa~kassanagaraÑ otaranto sinerumuddhani ÔhatvÈ puratthimaÑ lokadhÈtuÑ olokesi, anekÈni cakkavÈÄasahassÈni vivaÔÈni viya hutvÈ

VinayapiÔaka 134

eka~gaÓaÑ viya hutvÈ pakÈsiÑsu1. YathÈ ca puratthimena, evaÑ pacchimenapi uttarenapi dakkhiÓenapi sabbaÑ vivaÔamaddasa. HeÔÔhÈpi yÈva avÊci upari ca yÈva akaniÔÔhabhavanaÑ, tÈva addasa. ManussÈpi deve passanti, devÈpi manusse. Tattha neva manussÈ uddhaÑ ullokenti, na devÈ adho olokenti, sabbe sammukhasammukhÈva aÒÒamaÒÒaÑ passanti, taÑ divasaÑ lokavivaraÓaÑ nÈma ahosi.

Apica tambapaÓÓidÊpe taÄa~garavÈsÊ2 dhammadinnattheropi imaÑ pÈÔihÈriyaÑ akÈsi. So kira ekadivasaÑ tissamahÈvihÈre cetiya~gaÓamhi nisÊditvÈ “tÊhi bhikkhave dhammehi samannÈgato bhikkhu apaÓÓakapaÔipadaÑ paÔipanno hotÊ”ti apaÓÓakasuttaÑ3 kathento heÔÔhÈmukhaÑ bÊjaniÑ akÈsi, yÈva avÊcito eka~gaÓaÑ ahosi, tato uparimukhaÑ akÈsi, yÈva brahmalokÈ eka~gaÓaÑ ahosi. Thero nirayabhayena tajjetvÈ saggasukhena ca palobhetvÈ dhammaÑ desesi. Keci sotÈpannÈ ahesuÑ, keci sakadÈgÈmÊ anÈgÈmÊ arahantoti evaÑ tasmiÑ divasepi lokavivaraÓaÑ nÈma ahosi. Ime pana bhikkh| yathÈ asoko dhammarÈjÈ asokÈrÈme Ôhito catuddisÈ anuvilokento samantato samuddapariyantaÑ jambudÊpaÑ passati, caturÈsÊti ca vihÈrasahassÈni uÄÈrÈya vihÈramahap|jÈya virocamÈnÈni evaÑ adhiÔÔhahitvÈ lokavivaraÓaÑ nÈma pÈÔihÈriyaÑ akaÑsu.

VihÈramahap|jÈyÈti vihÈramahasa~khÈtÈya p|jÈya. Vibh|tinti sampattiÑ. Evar|paÑ pÊtipÈmojjanti ÊdisaÑ pariccÈgam|lakaÑ pÊtipÈmojjaÑ. Moggaliputtatissattherassa bhÈramakÈsÊti therassa mahÈnubhÈvattÈ “uttaripi ce kathetabbaÑ atthi, tampi soyeva kathessatÊ”ti maÒÒamÈno bhikkhusaÑgho raÒÒÈ pucchitapaÒhassa visajjanaÑ therassa bhÈramakÈsi. SÈsanassa dÈyÈdo homi, na homÊti sÈsanassa ÒÈtako abbhantaro homi, na homÊti attho. YesaÑ sÈsane pabbajitÈ puttadhÊtaro na santi, na te sÈsane kattabbakiccaÑ attano bhÈraÑ katvÈ vahantÊti imamatthaÑ sandhÈya thero evamÈha “na kho mahÈrÈja ettÈvatÈ sÈsanassa dÈyÈdo hotÊ”ti. KathaÒcarahi bhante sÈsanassa dÈyÈdo hotÊti ettha carahÊti nipÈto ______________________________________________________________ 1. PakÈsayiÑsu (SÊ, Ka) 2. VÈÄa~garavÈsÊ (Ka) 3. AÑ 1. 111 piÔÔhe.


akkhantiÑ dÊpeti. IdaÑ vuttaÑ hoti–yadi evar|paÑ pariccÈgaÑ katvÈpi sÈsanassa dÈyÈdo na hoti, aÒÒaÑ kiÑ nÈma katvÈ hotÊti.

TissakumÈrassa pabbajitakÈlato pabhutÊti yadÈ ca tissakumÈro pabbajito, yena ca kÈraÓena pabbajito, taÑ sabbaÑ vitthÈrato uttari Èvi bhavissati. SakkhasÊti sakkhissasi. PÈmojjajÈtoti saÒjÈtapÈmojjo. PuttÈnaÑ manaÑ labhitvÈti ettha puttÊpi sÈmaÒÒato puttasaddena vuttÈti veditabbÈ, putto ca dhÊtÈ ca puttÈti evaÑ ekasesanayena vÈ evaÑ vuttanti daÔÔhabbaÑ. DhÊtusaddena saha payujjamÈno hi puttasaddo ekova avasissati, dhÊtusaddo nivattatÊti saddasatthavid| vadanti. SikkhÈya patiÔÔhÈpesunti tasmiÑyeva sÊmamaÓÉale sikkhÈsammutiÑ datvÈ pÈÓÈtipÈtÈveramaÓi-ÈdÊsu vikÈlabhojanÈveramaÓipariyosÈnÈsu chasu sikkhÈsu samÈdapanavasena sikkhÈya patiÔÔhÈpesuÑ. SaÔÔhivassÈyapi hi sÈmaÓeriyÈ “pÈÓÈtipÈtÈveramaÓiÑ dve vassÈni avÊtikkamma samÈdÈnaÑ samÈdiyÈmÊ”ti-ÈdinÈ1 cha sikkhÈyo samÈdiyitvÈ sikkhitabbÈyeva. Na hi etÈsu chasu sikkhÈpadesu dve vassÈni asikkhitasikkhaÑ sÈmaÓeriÑ upasampÈdetuÑ vaÔÔati. Cha vassÈni abhisekassa assÈti chabbassÈbhiseko, abhisekato paÔÔhÈya atikkantachavassoti vuttaÑ hoti.

SabbaÑ theravÈdanti dve sa~gÊtiyo ÈruÄhÈ pÈÄiyevettha “theravÈdo”ti veditabbÈ. SÈ hi mahÈkassapapabhutÊnaÑ mahÈtherÈnaÑ vÈdattÈ “theravÈdo”ti vuccati. Kontaputtatissattheroti2 ettha kontasakuÓiyo nÈma kinnarajÈtiyo. “TÈsu ekissÈ kucchiyaÑ sayito manussajÈtiko raÒÒÈ posito kontaputtatissatthero nÈmÈ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. MahÈvaÑsepi3 cetaÑ vuttaÑ–

“Pure pÈÔaliputtamhÈ, vane vanacaro caraÑ. KontakinnariyÈ4 saddhiÑ, saÑvÈsaÑ kira kappayi.

Tena saÑvÈsamanvÈya, sÈ putte janayÊ duve. Tisso jeÔÔho kaniÔÔho tu, sumitto nÈma nÈmato. ______________________________________________________________ 1. Vi 2. 420 piÔÔhe. 2. Kuntaputtatissattheroti (SÊ) 3. PaÒcamaparicchede. 4. KuntakinnariyÈ (SÊ)

VinayapiÔaka 136

MahÈvaruÓattherassa, kÈle pabbaji santike. ArahattaÑ pÈpuÓiÑsu, chaÄabhiÒÒÈguÓaÑ ubho”ti.

Keci pana evaÑ vadanti “kontÈ1 nÈma kaÔÔhavÈhanaraÒÒo vaÑse jÈtÈ ekÈ rÈjadhÊtÈ. TaÑ garuÄayantena araÒÒagataÑ eko vanacarako ÈnetvÈ tÈya saddhiÑ saÑvÈsaÑ kappesi. SÈ tassa ubho putte vijÈyi. TatrÈyaÑ jeÔÔhako mÈtunÈmena kontaputto nÈma jÈto”ti. KaÔÔhavÈhanaraÒÒo kira nagare sabbepi vibhavasampannÈ nadÊpabbatakÊÄÈdÊsu garuÄasakuÓasadisaÑ yantaÑ kÈretvÈ kaÔÔhavÈhanarÈjÈ viya garuÄavÈhanena vicaranti.

ByÈdhipaÔikammatthaÑ bhikkhÈcÈravattena ÈhiÓÉanto pasatamattaÑ sappiÑ alabhitvÈti tadÈ kira jeÔÔhassa kontaputtatissattherassa kucchivÈto samuÔÔhÈsi. TaÑ2 bÈÄhÈya dukkhavedanÈya pÊÄitaÑ kaniÔÔho sumitto nÈma thero disvÈ “kimettha bhante laddhuÑ vaÔÔatÊ”ti pucchi. Tissatthero “Èvuso pasatamattaÑ sappiÑ laddhuÑ vaÔÔatÊ”ti vatvÈ raÒÒo nivedanaÑ3 tassa gilÈnapaccayaÑ pacchÈbhattaÑ sappi-atthÈya caraÓaÒca paÔikkhipitvÈ “bhikkhÈcÈravelÈyameva piÓÉÈya carantena tayÈ yadi sakkÈ laddhuÑ, evaÑ vicaritvÈ yaÑ laddhaÑ, taÑ ÈharÈ”ti Èha. KaniÔÔhopi vuttanayeneva bhikkhÈcÈravattena caranto pasatamattampi sappiÑ nÈlattha. So pana kucchivÈto balavataro sappighaÔasatenapi v|pasametuÑ asakkuÓeyyo ahosi. Thero teneva byÈdhibalena kÈlamakÈsi. Keci pana “vicchikanÈmakena kÊÔavisena ÉaÔÔho thero tassa visavegena adhimattÈya dukkhavedanÈya samannÈgato taÑ v|pasametuÑ vuttanayeneva pasatamattaÑ sappiÑ alabhitvÈ parinibbuto”ti vadanti. VuttaÒhetaÑ mahÈvaÑse–

“PÈse kÊÔavisenÈti, ÉaÔÔho5 jeÔÔho savedano. Œha puÔÔho kaniÔÔhena, bhesajjaÑ pasataÑ ghataÑ.

RaÒÒo nivedanaÑ3 thero, gilÈnapaccayepi ca6. Sappi-atthaÒca caraÓaÑ, pacchÈbhattaÑ paÔikkhipi. ______________________________________________________________ 1. KuntÈ (SÊ) 2. Ta~khaÓaÒÒeva (SÊ) 3. NivesanaÑ (Ka) 4. PaÒcamaparicchede. 5. PhuÔÔho (SÊ) 6. GilÈnavattatopi ca (SÊ)


PiÓÉÈya ce caraÑ sappiÑ, labhase tvaÑ tamÈhara. IccÈha tissatthero so, sumittaÑ theramuttamaÑ.

PiÓÉÈya caratÈ tena, na laddhaÑ pasataÑ ghataÑ. SappikumbhasatenÈpi, byÈdhi jÈto asÈdhiyo.

Teneva byÈdhinÈ thero, patto ÈyukkhayantikaÑ. OvaditvappamÈdena, nibbÈtuÑ mÈnasaÑ akÈ.

ŒkÈsamhi nisÊditvÈ, tejodhÈtuvasena so. YathÈruci adhiÔÔhÈya, sarÊraÑ parinibbuto.

JÈlÈ sarÊrÈ nikkhamma, nimaÑsachÈrikaÑ Éahi. Therassa sakalaÑ kÈyaÑ, aÔÔhikÈni tu no ÉahÊ’ti.

AppamÈdena ovaditvÈti “amhÈdisÈnampi evaÑ paccayÈ dullabhÈ, tumhe labhamÈnesu paccayesu appamajjitvÈ samaÓadhammaÑ karothÈ”ti evaÑ appamÈdena ovaditvÈ. Palla~kenÈti samantato |rubaddhÈsanena. Itthambh|talakkhaÓe cÈtaÑ karaÓavacanaÑ. TejodhÈtuÑ samÈpajjitvÈti tejodhÈtukasiÓÈrammaÓaÑ jhÈnaÑ samÈpajjitvÈ. Therassa sakkÈraÑ katvÈti therassa dhÈtusakkÈraÑ katvÈ. Cat|su dvÈresu pokkharaÓiyo kÈrÈpetvÈ bhesajjassa p|rÈpetvÈti ekasmiÑ dvÈre catasso pokkharaÓiyo kÈrÈpetvÈ tattha ekaÑ pokkharaÓiÑ sappissa p|rÈpetvÈ ekaÑ madhuno, ekaÑ phÈÓitassa, ekaÑ sakkarÈya p|rÈpesi. SesadvÈresupi evameva kÈrÈpesÊti vadanti.

SabhÈyaÑ satasahassanti nagaramajjhe vinicchayasÈlÈyaÑ satasahassaÑ. IminÈ sakalanagarato samuÔÔhitaÑ ÈyaÑ nidasseti. PaÒcasatasahassÈni raÒÒo uppajjantÊti ca raÔÔhato1 uppajjanakaÑ ÈyaÑ ÔhapetvÈ vuttaÑ. Tatoti yathÈvuttapaÒcasatasahassato. Nigrodhattherassa devasikaÑ satasahassaÑ visajjesÊti kathaÑ pana therassa satasahassaÑ visajjesi? RÈjÈ kira divasassa tikkhattuÑ sÈÔake parivattento “therassa cÊvaraÑ nÊtan”ti pucchitvÈ “Èma nÊtan”ti sutvÈva parivatteti. Theropi divasassa tikkhattuÑ ticÊvaraÑ parivatteti. Tassa hi ticÊvaraÑ hathikkhandhe ÔhapetvÈ paÒcahi ______________________________________________________________ 1. PararaÔÔhato (SyÈ)

VinayapiÔaka 138

ca gandhasamuggasatehi paÒcahi ca mÈlÈsamuggasatehi saddhiÑ pÈtova ÈharÊyittha, tathÈ divÈ ceva sÈyaÒca. Theropi na bhaÓÉikaÑ bandhitvÈ Ôhapesi, sampattasabrahmacÈrÊnaÑ adÈsi. TadÈ kira jambudÊpe bhikkhusaÑghassa yebhuyyena nigrodhattherasseva santakaÑ cÊvaraÑ ahosi. EvaÑ therassa divase divase satasahassaÑ visajjesi. UÄÈro lÈbhasakkÈroti ettha labbhati pÈpuÓÊyatÊti lÈbho, catunnaÑ paccayÈnametaÑ adhivacanaÑ. SakkaccaÑ kÈtabbo dÈtabboti sakkÈro, cattÈro paccayÈyeva. PaccayÈ eva hi paÓÊtapaÓÊtÈ sundarasundarÈ abhisa~kharitvÈ katÈ “sakkÈro”ti vuccanti. Atha vÈ parehi kÈtabbagÈravakiriyÈ pupphÈdÊhi p|jÈ vÈ sakkÈro.

DiÔÔhigatÈnÊti ettha diÔÔhiyeva diÔÔhigataÑ “g|thagataÑ muttagataÑ1, sa~khÈragatan”ti-ÈdÊsu2 viya. GantabbÈbhÈvato vÈ diÔÔhiyÈ gatamattaÑ diÔÔhigataÑ, diÔÔhiyÈ gahaÓamattanti attho. DiÔÔhippakÈro vÈ diÔÔhigataÑ, diÔÔhibhedoti vuttaÑ hoti. LokiyÈ hi vidhayuttagatappakÈrasadde samÈnatthe icchanti. Na kho panetaÑ sakkÈ imesaÑ majjhe vasantena v|pasametunti tesaÒhi majjhe vasanto tesuyeva antogadhattÈ Èdeyyavacano na hoti, tasmÈ evaÑ cintesi. TadÈ tasmiÑ ÔhÈne vasantassa sukhavihÈrÈbhÈvato taÑ pahÈya icchitabbasukhavihÈramattaÑ gahetvÈ vuttaÑ “attanÈ phÈsukavihÈrena viharitukÈmo”ti. Ahoga~gapabbatanti3 evaÑnÈmakaÑ pabbataÑ. Dhammena vinayena satthusÈsanenÈti ettha dhammoti bh|taÑ vatthu. Vinayoti codanÈ sÈraÓÈ ca. SatthusÈsananti ÒattisampadÈ anusÈvanasampadÈ ca, tasmÈ bh|tena vatthunÈ codetvÈ sÈretvÈ ÒattisampadÈya anusÈvanasampadÈya ca ukkhepanÊyÈdikammavasena niggayhamÈnÈpÊti vuttaÑ hoti. AbbudaÑ thenanaÔÔhena, malaÑ kiliÔÔhabhÈvakaraÓaÔÔhena, kaÓÔakaÑ vijjhanaÔÔhena. AggiÑ paricarantÊti aggihuttakÈ viya aggiÑ p|janti. PaÒcÈtape tappantÊti cat|su ÔhÈnesu aggiÑ katvÈ majjhe ÔhatvÈ s|riyÈtapena tappanti. ŒdiccaÑ anuparivattantÊti udayakÈlato pabhuti s|riyaÑ olokayamÈnÈ yÈvattha~gamanÈ s|riyÈbhimukhÈva parivattanti. VobhindissÈmÈti paggaÓhiÑs|ti vinÈsessÈmÈti ussÈhamakaÑsu. Avisahantoti asakkonto. ______________________________________________________________ 1. Ma 2. 87 piÔÔhe. 2. Khu 7. 96 piÔÔhe. 3. Adhoga~gaÑ pabbatanti (SyÈ)


Sattadivasena rajjaÑ sampaÔicchÈti sattadivase rajjasukhaÑ tÈva anubhava. TamatthaÑ saÒÒÈpesÊti kukkuccÈyitamatthaÑ bodhesi. KathaÑ saÒÒÈpesÊti Èha “so kirÈ”ti-Èdi. Cittar|panti cittÈnur|paÑ, yathÈkÈmanti vuttaÑ hoti. KissÈti kena kÈraÓena. Are tvaÑ nÈma paricchinnamaraÓanti sattahi divasehi paricchinnamaraÓaÑ. Vissatthoti1 nirÈsa~kacitto, maraÓasa~kÈrahito nibbhayoti vuttaÑ hoti. AssÈsapassÈsanibaddhaÑ2 maraÓaÑ pekkhamÈnÈti “aho vatÈhaÑ tadantaraÑ jÊveyyaÑ, yadantaraÑ assasitvÈ passassÈmi passasitvÈ vÈ assasÈmi, bhagavato sÈsanaÑ manasi kareyyaÑ, bahu vata me kataÑ assÈ”ti evaÑ maraÓassatiyÈ anuyuÒjanato assÈsapassÈsappavattikÈlapaÔibaddhaÑ maraÓaÑ pekkhamÈnÈ. Tattha assÈsoti bahinikkhamananÈsavÈto. PassÈsoti antopavisanavÈto. VuttavipariyÈyenapi vadanti.

MigavaÑ nikkhamitvÈti migamÈraÓatthÈya “araÒÒe migapariyesanaÑ carissÈmÊ”ti nikkhamitvÈ. (Tattha migavanti migÈnaÑ vÈnanato hesanato bÈdhanato “migavan”ti laddhasamaÒÒaÑ migavaÑ.)3 YonakamahÈdhammarakkhitattheranti yonakavisaye jÈtaÑ idhÈgantvÈ pabbajitaÑ dhammarakkhitanÈmadheyyaÑ mahÈtheraÑ. HatthinÈgenÈti mahÈhatthinÈ. MahantapariyÈyopi hi nÈgasaddoti vadanti. AhinÈgÈdito vÈ visesanatthaÑ “hatthinÈgenÈ”ti vuttaÑ. TassÈsayaÑ tassa ajjhÈsayaÑ. Tassa passantassevÈti anÈdare sÈmivacanaÑ, tasmiÑ passanteyevÈti attho. ŒkÈse uppatitvÈti ettha ayaÑ vikubbaniddhi na hotÊti gihissapi imaÑ iddhipÈÔihÈriyaÑ dassesi. SÈ hi “pakativaÓÓaÑ vijahitvÈ kumÈrakavaÓÓaÑ vÈ dasseti nÈgavaÓÓaÑ vÈ, vividhampi senÈby|haÑ dassetÊ”ti evaÑ ÈgatÈ iddhi pakativaÓÓavijahanavikÈravasena pavattattÈ vikubbaniddhi nÈma. AdhiÔÔhÈniddhiyÈ pana paÔikkhepo natthi. TathÈ ca vakkhati khuddakavatthukkhandhakavaÓÓanÈyaÑ4 “iddhipÈÔihÈriyanti ettha vikubbaniddhipÈÔihÈriyaÑ paÔikkhittaÑ, adhiÔÔhÈniddhi pana appaÔikkhittÈti veditabbÈ”ti. LaggetvÈti ÈkÈse kÈyabandhanaÑ pasÈretvÈ tattha cÊvaraÑ laggetvÈ. ______________________________________________________________ 1. VissaÔÔhoti (Ka) 2. AssÈsapassÈs|panibaddhaÑ (SÊ, SyÈ) 3. ( ) natthi SyÈma-potthake. 4. Vi-®Ôha 4. 46 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 140

ChaÓavesanti tuÔÔhijananavesaÑ, ussavavesanti attho. PaÔiyÈdesunti “ÈgatakÈle cÊvarÈdÊnaÑ pariyesanaÑ bhÈriyan”ti paÔhamameva pattacÊvarÈni sampÈdesuÑ. PadhÈnagharanti bhÈvanÈnuyogavasena vÊriyÈrambhassa anur|paÑ vivittasenÈsanaÑ. SopÊti raÒÒo bhÈgineyyaÑ sandhÈya vuttaÑ. Anupabbajitoti uÄÈravibhavena khattiyajanena anugantvÈ pabbajito. GantvÈti iddhiyÈ gantvÈ. KusalÈdhippÈyoti manÈpajjhÈsayo. DveÄhakajÈtoti “ime bhikkh| na ekamaggena kathentÊ”ti saÑsayamÈpanno. EkekaÑ bhikkhusahassaparivÈranti ekekassa ekekasahassaparicchinnaÑ bhikkhuparivÈraÒca. GaÓhitvÈ ÈgacchathÈti vuttepi “sÈlanaÑ paggaÓhituÑ samattho”ti vuttattÈ therÈ bhikkh| “dhammakamman”ti maÒÒamÈnÈ gatÈ. ¢disesu hi ÔhÈnesu kukkuccaÑ na kÈtabbaÑ. KappiyasÈsanaÒhetaÑ na gihikammapaÔisaÑyuttaÑ. Thero nÈgacchÊti kiÒcÈpi “rÈjÈ pakkosatÊ”ti vuttepi dhammakammatthÈya ÈgantuÑ vaÔÔati, dvikkhattuÑ pana pesitepi na Ègato kira. Thero hi1 sabbattha vikhyÈtavasena sambhÈvanuppattito sambhÈvitassa ca uddhaÑ kattabbakiccasiddhito asÈruppavacanalesena na ÈgacchÊti. Mahallako nu kho bhante theroti kiÒcÈpi rÈjÈ theraÑ diÔÔhapubbo, nÈmaÑ pana sallakkhetuÑ asakkonto evaÑ pucchÊti vadanti. Vayhanti upari maÓÉapasadisaÑ padaracchannaÑ, sabbapaliguÓÔhimaÑ vÈ chÈdetvÈ kataÑ sakaÔavisesaÑ vayhanti vadanti. NÈvÈsa~ghÈÔaÑ bandhitvÈti ettha nÈvÈti poto. So hi orato pÈraÑ patati gacchatÊti poto, satte netÊti nÈvÈti ca vuccati. Ekato sa~ghaÔitÈ nÈvÈ nÈvÈsa~ghÈÔaÑ, tathÈ taÑ bandhitvÈti attho.

SÈsanapaccatthikÈnaÑ bahubhÈvato Èha “ÈrakkhaÑ saÑvidhÈyÈ”ti. Yanti yasmÈ, yena kÈraÓenÈti attho. “ŒguÑ na karotÊti nÈgo”ti2 vacanato pÈpakaraÓÈbhÈvato samaÓo idha nÈgo nÈmÈti maÒÒamÈno “eko taÑ mahÈrÈja samaÓanÈgo dakkhiÓahatthe gaÓhissatÊ”ti byÈkariÑsu. AbbÈhiÑs|ti ÈkaÉÉhiÑsu. “RaÒÒo hatthaggahaÓaÑ lÊÄÈvasena kataÑ viya hotÊti kasmÈti-ÈdicodanaÑ katan”ti vadanti. BÈhiratoti uyyÈnassa bÈhirato. PassantÈnaÑ atidukkaraÑ hutvÈ paÒÒÈyatÊti Èha “padesapathavÊkampanaÑ dukkaran”ti. AdhiÔÔhÈne panettha visuÑ dukkaratÈ nÈma natthi. SÊmaÑ akkamitvÈti antosÊmaÑ ______________________________________________________________ 1. Kira theroti (SÊ) 2. Khu 8. 83 piÔÔhe.


sÊmÈya abbhantaraÑ akkamitvÈ. AbhiÒÒÈpÈdakanti abhiÒÒÈya patiÔÔhÈbh|taÑ. VikubbaniddhiyÈ eva paÔikkhittattÈ pathavÊcalanaÑ adhiÔÔhahi. Rathassa antosÊmÈya Ôhito pÈdova calÊti ettha pÈdoti rathacakkaÑ sandhÈya vuttaÑ. TaÒhi rathassa gamanakiccasÈdhanato pÈdasadisattÈ idha “pÈdo”ti vuttaÑ. SakkhatÊti sakkhissati. Etamatthanti vinÈ cetanÈya pÈpassa asambhavasa~khÈtaÑ atthaÑ. CetanÈhanti ettha “cetanaÑ ahan”ti padacchedo kÈtabbo. CetayitvÈti cetanaÑ pavattayitvÈ. DÊpakatittiroti attano nisinnabhÈvassa dÊpanato evaÑladdhanÈmo tittiro. YaÑ araÒÒaÑ netvÈ sÈkuÓiko tassa saddena ÈgatÈgate tittire gaÓhÈti.

TÈpasaÑ pucchÊti atÊte kira ekasmiÑ paccantagÈme eko sÈkuÓiko ekaÑ dÊpakatittiraÑ gahetvÈ suÔÔhu sikkhÈpetvÈ paÒjare pakkhipitvÈ paÔijaggati. So taÑ araÒÒaÑ netvÈ tassa saddena ÈgatÈgate tittire gaÓhÈti. Tittiro “maÑ nissÈya bah| mama ÒÈtakÈ nassanti, mayhetaÑ pÈpan”ti nissaddo ahosi. So tassa nissaddabhÈvaÑ ÒatvÈ veÄupesikÈya taÑ sÊse paharati. Tittiro dukkhÈturatÈya saddaÑ karoti. EvaÑ so sÈkuÓiko taÑ nissÈya tittire gahetvÈ jÊvikaÑ kappesi. Atha so tittiro cintesi “ime marant|ti mayhaÑ cetanÈ natthi, paÔicca kammaÑ pana maÑ phusati. Mayi saddaÑ akaronte hi ete nÈgacchanti, karonteyevÈgacchanti, ÈgatÈgate ayaÑ gahetvÈ jÊvitakkhayaÑ pÈpesi, atthi nu kho ettha mayhaÑ pÈpaÑ, natthÊ”ti. So tato paÔÔhÈya “ko nu kho me imaÑ ka~khaÑ chindeyyÈ”ti tathÈr|paÑ paÓÉitaÑ upadhÈrento carati. AthekadivasaÑ so sÈkuÓiko bahuke tittire gahetvÈ pacchiÑ p|retvÈ “pÈnÊyaÑ pivissÈmÊ”ti bodhisattassa tÈpasapabbajjÈya pabbajitvÈ jhÈnÈbhiÒÒÈyo nibbattetvÈ araÒÒe vasantassa assamaÑ gantvÈ taÑ paÒjaraÑ bodhisattassa santike ÔhapetvÈ pÈnÊyaÑ pivitvÈ vÈlikÈtale nipanno niddaÑ okkami. Tittiro tassa niddamokkantabhÈvaÑ ÒatvÈ “mama ka~khaÑ imaÑ tÈpasaÑ pucchissÈmi, jÈnanto me kathessatÊ”ti paÒjare nisinnoyeva–

“©Ètako no nisinnoti, bahu Ègacchate jano. PaÔicca kammaÑ phusati, tasmiÑ me sa~kate mano”ti1– ______________________________________________________________ 1. Khu 5. 102 piÔÔhe JÈtake.

VinayapiÔaka 142

tÈpasaÑ pucchi. Tassattho1–bhante sacÈhaÑ saddaÑ na kareyyaÑ, ayaÑ tittirajano na Ègaccheyya, mayi pana saddaÑ karonte “ÒÈtako no nisinno”ti ayaÑ bahujano Ègacchati, taÑ ÈgatÈgataÑ luddo gahetvÈ jÊvitakkhayaÑ pÈpento maÑ paÔicca maÑ nissÈya etaÑ pÈÓÈtipÈtakammaÑ phusati paÔilabhati vindati, tasmiÑ maÑ paÔicca kate pÈpe “mama nu kho etaÑ pÈpan”ti evaÑ me mano sa~kati parisa~kati kukkuccaÑ ÈpajjatÊti.

Na paÔicca kammaÑ phusatÊti-ÈdikÈya pana tÈpasena vuttagÈthÈya ayamattho–yadi tava pÈpakiriyÈya mano na padussati, tanninno tappoÓo na hoti, evaÑ sante luddena taÑ paÔicca katampi pÈpakammaÑ taÑ na phusati na allÊyati. PÈpakiriyÈya hi appossukkassa nirÈlayassa bhadrassa parisuddhassa sato tava pÈÓÈtipÈtacetanÈya abhÈvÈ taÑ pÈpaÑ na upalimpati, tava cittaÑ na allÊyatÊti.

SamayaÑ uggaÓhÈpesÊti attano sammÈsambuddhassa laddhiÑ uggaÓhÈpesi. SÈÓipÈkÈraÑ parikkhipÈpetvÈti ettha sÈÓipÈkÈranti karaÓatthe upayogavacanaÑ, attÈnaÒca theraÒca yathÈ te bhikkh| na passanti, evaÑ sÈÓipÈkÈrena samantato parikkhipÈpetvÈti attho, sÈÓipÈkÈraÑ vÈ samantato parikkhipÈpetvÈti evamettha attho gahetabbo. SÈÓipÈkÈrantareti sÈÓipÈkÈrassa abbhantare. Ekaladdhiketi samÈnaladdhike. KiÑ vadati sÊlenÈti kiÑvÈdÊ. Atha vÈ ko katamo vÈdo kiÑvÈdo, so etassa atthÊti kiÑvÈdÊ. SassataÑ attÈnaÒca lokaÒca vadanti paÒÒapenti sÊlenÈti sassatavÈdino. Atha vÈ vadanti etenÈti vÈdo, diÔÔhiyÈ etaÑ adhivacanaÑ. Sassato vÈdo sassatavÈdo, so etesaÑ atthÊti sassatavÈdino, sassatadiÔÔhinoti attho. Atha sassato vÈdo etesamatthÊti kasmÈ vuttaÑ, tesaÒhi attÈ loko ca sassatoti adhippeto, na vÈdoti? SaccametaÑ. SassatasahacaritatÈya pana vÈdopi sassatoti vutto yathÈ “kuntÈ pacarantÊ”ti. Sassatoti vÈdo etesanti vÈ itisaddalopo daÔÔhabbo. Ye r|pÈdÊsu aÒÒataraÑ attÈti ca lokoti ca gahetvÈ taÑ sassataÑ amataÑ niccaÑ dhuvaÑ paÒÒapenti, te sassatavÈdinoti veditabbÈ. VuttaÒhetaÑ niddese2 paÔisambhidÈyaÒca2– ______________________________________________________________ 1. JÈtaka-®Ôha 3. 60 piÔÔhepi passitabbaÑ. 2. GavesitabbaÑ.


“R|paÑ attÈ ceva loko ca sassato cÈti attÈnaÒca lokaÒca paÒÒapenti. VedanaÑ, saÒÒaÑ, sa~khÈre, viÒÒÈÓaÑ attÈ ceva loko ca sassato cÈti attÈnaÒca lokaÒca paÒÒapentÊ”ti.

AyaÒca attho “r|paÑ attato samanupassati, vedanaÑ, saÒÒaÑ, sa~khÈre, viÒÒÈÓaÑ attato samanupassatÊ”ti imissÈ paÒcavidhÈya sakkÈyadiÔÔhiyÈ vasena vutto. “R|pavantaÑ attÈnan”ti-ÈdikÈya pana paÒcadasavidhÈya sakkÈyadiÔÔhiyÈ vasena cattÈro cattÈro khandhe “attÈ”ti gahetvÈ tadaÒÒo lokoti paÒÒapentÊti ayaÒca attho labbhati. TathÈ ekaÑ khandhaÑ “attÈ”ti gahetvÈ aÒÒo attano upabhogabh|to lokoti, sasantatipatite vÈ khandhe “attÈ”ti gahetvÈ tadaÒÒo lokoti paÒÒapentÊti evamettha attho veditabbo. Sattesu sa~khÈresu vÈ ekaccaÑ sassataÑ etassÈti ekaccasassato, ekaccasassatavÈdo. So etesamatthÊti ekaccasassatikÈ, ekaccasassatavÈdino. Te duvidhÈ honti sattekaccasassatikÈ sa~khÈrekaccasassatikÈti. Tattha “issaro nicco, aÒÒe sattÈ aniccÈ”ti evaÑ pavattavÈdÈ sattekaccasassatikÈ seyyathÈpi issaravÈdÈ. “Nicco brahmÈ, aÒÒe sattÈ aniccÈ”ti evaÑ pavattavÈdÈpi sattekaccasassatikÈti veditabbÈ. “ParamÈÓavo niccÈ, dvi-aÓukÈdayo aniccÈ”ti evaÑ pavattavÈdÈ sa~khÈrekaccasassatikÈ seyyathÈpi kaÓÈdavÈdÈdayo1. “CakkhÈdayo aniccÈ, viÒÒÈÓaÑ niccan”ti evaÑvÈdinopi sa~khÈrekaccasassatikÈti veditabbÈ.

Nanu “ekacce dhammÈ sassatÈ, ekacce asassatÈ”ti etasmiÑ vÈde cakkhÈdÊnaÑ asassatabhÈvasanniÔÔhÈnaÑ yathÈsabhÈvÈvabodho eva, tayidaÑ kathaÑ micchÈdassananti? Ko vÈ evamÈha “cakkhÈdÊnaÑ asassatabhÈvasanniÔÔhÈnaÑ micchÈdassanan”ti, asassatesuyeva pana kesaÒci dhammÈnaÑ sassatabhÈvÈbhiniveso idha micchÈdassanaÑ. Tena pana ekavÈre pavattamÈnena cakkhÈdÊnaÑ asassatabhÈvÈvabodho vid|sito saÑsaÔÔhabhÈvato2, visasaÑsaÔÔho viya sabbo sappimaÓÉo3 sakiccakaraÓÈsamatthatÈya ______________________________________________________________ 1. KaÓÈdÈ (SÊ), aÒÒÈÓavÈdÈ (SyÈ), kÈÓÈdi (Ka) uparipaÓÓÈsake paÒcattayasuttaÔÊkÈyaÑ

passitabbaÑ. 2. AsaÑsaÔÔhabhÈvato (SÊ, Ka) 3. SappipiÓÉo (SÊ, Ka)

VinayapiÔaka 144

sammÈdassanapakkhe ÔhapetabbataÑ nÈrahatÊti. AsassatabhÈvena nicchitÈpi vÈ cakkhu-Èdayo samÈropitajÊvasabhÈvÈ eva diÔÔhigatikehi gayhantÊti tadavabodhassa micchÈdassanabhÈvo na sakkÈ nivÈretuÑ. EvaÒca katvÈ asa~khatÈya ca sa~khatÈya ca dhÈtuyÈ vasena yathÈkkamaÑ ekacce dhammÈ sassatÈ, ekacce asassatÈti evaÑ pavatto vibhajjavÈdopi ekaccasassatavÈdo ÈpajjatÊti evaÑpakÈrÈ codanÈ anavakÈsÈ hoti aviparÊtadhammasabhÈvasampaÔipattibhÈvato. KÈmaÒcettha purimasassatavÈdepi asassatÈnaÑ dhammÈnaÑ sassatÈti gahaÓaÑ visesato micchÈdassanaÑ, sassatÈnaÑ pana sassatÈti gÈho na micchÈdassanaÑ yathÈsabhÈvaggahaÓabhÈvato. Asassatesuyeva pana kecideva dhammÈ sassatÈti gahetabbadhammesu vibhÈgappavattiyÈ imassa vÈdassa vÈdantaratÈ vuttÈ. Na cettha samudÈyantogadhattÈ ekadesassa sappadesassataggÈho nippadesasassataggÈhe samodhÈnaÑ gacchatÊti sakkÈ vattuÑ vÈditabbisayavisesavasena1 vÈdadvayassa pavattattÈ. AÒÒe eva hi diÔÔhigatikÈ “sabbe dhammÈ sassatÈ”ti abhiniviÔÔhÈ, aÒÒe ekaccasassatÈti sa~khÈrÈnaÑ anavasesapariyÈdÈnaÑ ekadesapariggaho ca vÈdadvayassa paribyattoyevÈti.

AntÈnantikÈti ettha amati gacchati ettha sabhÈvo osÈnanti anto, mariyÈdÈ. TappaÔisedhena ananto. Kassa panÈyaÑ antÈnantoti? LokÊyati saÑsÈranissaraÓatthikehi diÔÔhigatikehi, lokÊyati vÈ ettha tehi puÒÒÈpuÒÒaÑ tabbipÈko cÈti lokoti sa~khyaÑ gatassa paÔibhÈganimittÈdisabhÈvassa attano. Anto ca ananto ca antÈnanto ca nevantanÈnanto cÈti antÈnanto sÈmaÒÒaniddesena, ekasesena vÈ “nÈmar|papaccayÈ saÄÈyatanan”ti-ÈdÊsu viya. AntÈnantasahacarito vÈdo antÈnanto yathÈ “kuntÈ pacarantÊ”ti. AntÈnantasannissayo vÈ yathÈ “maÒcÈ ukkuÔÔhiÑ karontÊ”ti. So etesamatthÊti antÈnantikÈ, antÈnantavÈdino. “AntavÈ ayaÑ loko, ananto ayaÑ loko, antavÈ ca ayaÑ loko ananto ca, nevÈyaÑ loko antavÈ na panÈnanto”ti evaÑ antaÑ vÈ anantaÑ vÈ antÈnantaÑ vÈ nevantanÈnantaÑ vÈ Èrabbha pavattavÈdÈti attho. ______________________________________________________________ 1. VÈdÊtabbisayavisesavasena (Ka), vÈdino tabbisayavisesavasena (?)


CatubbidhÈ hi antÈnantavÈdino antavÈdÊ anantavÈdÊ antÈnantavÈdÊ nevantanÈnantavÈdÊti. TathÈ hi koci paÔibhÈganimittaÑ cakkavÈÄapariyantaÑ avaÉÉhetvÈ taÑ “loko”ti gahetvÈ antasaÒÒÊ lokasmiÑ hoti. CakkavÈÄapariyantaÑ katvÈ vaÉÉhitakasiÓe pana anantasaÒÒÊ hoti. Uddhamadho avaÉÉhetvÈ pana tiriyaÑ vaÉÉhetvÈ uddhamadho antasaÒÒÊ tiriyaÑ anantasaÒÒÊ hoti. Koci pana yasmÈ lokasaÒÒito attÈ adhigatavisesehi mahesÊhi kadÈci ananto sakkhidiÔÔho anusuyyati, tasmÈ nevantavÈ. YasmÈ pana tehiyeva kadÈci antavÈ sakkhidiÔÔho anusuyyati, tasmÈ na pana anantoti evaÑ nevantanÈnantasaÒÒÊ lokasmiÑ hoti. Keci pana yadi panÈyaÑ attÈ antavÈ siyÈ, d|radese upapajjamÈnÈnussaraÓÈdikiccanipphatti na siyÈ. Atha ananto idha Ôhitassa devalokanirayÈdÊsu sukhadukkhÈnubhavanampi siyÈ. Sace pana antavÈca ananto ca, tadubhayapaÔisedhadosasamÈyogo, tasmÈ antavÈ anantoti ca abyÈkaraÓÊyo attÈti evaÑ takkanavasena nevantanÈnantasaÒÒÊ hotÊti vaÓÓayanti.

Ettha ca yuttaÑ tÈva purimÈnaÑ tiÓÓaÑ vÈdÊnaÑ antaÒca anantaÒca antÈnantaÒca Èrabbha pavattavÈdattÈ antÈnantikattaÑ, pacchimassa pana tadubhayapaÔisedhanavasena pavattavÈdattÈ kathaÑ antÈnantikattanti? TadubhayapaÔisedhanavasena pavattavÈdattÈ eva. YasmÈ antÈnantapaÔisedhavÈdopi antÈnantavisayo eva taÑ Èrabbha pavattattÈ. Etadatthameva hi Èrabbha “pavattavÈdÈ”ti heÔÔhÈ vuttaÑ, evaÑ santepi yuttaÑ tÈva pacchimavÈdadvayassa antÈnantikattaÑ, antÈnantÈnaÑ vasena ubhayavisayattÈ etesaÑ vÈdassa, purimavÈdadvayassa pana kathaÑ visuÑ antÈnantikattanti? UpacÈravuttiyÈ. Samuditesu hi antÈnantavÈdesu pavattamÈno antÈnantikasaddo tattha niruÄhatÈya paccekampi antÈnantavÈdÊsu pavattati yathÈ ar|pajjhÈnesu paccekaÑ aÔÔhavimokkhapariyÈyo, yathÈ ca loke sattisayoti.

AmarÈvikkhepikÈti ettha na marati na upacchijjatÊti amarÈ. KÈ sÈ? “Evantipi me no, tathÈtipi me no, aÒÒathÈtipi me no, notipi me no, no notipi me no”ti1 evaÑ pavattavÈdavasena pariyantarahitÈ diÔÔhigatikassa diÔÔhi ceva vÈcÈ ca. “Evantipime no”ti-ÈdinÈ vividho nÈnappakÈro khepo paravÈdÊnaÑ khipanaÑ vikkhepo, amarÈya diÔÔhiyÈ vÈcÈya vÈ ______________________________________________________________ 1. DÊ 1. 24 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 146

vikkhepo amarÈvikkhepo, so etesamatthÊti amarÈvikkhepikÈ. Atha vÈ amarÈya diÔÔhiyÈ vÈcÈya vikkhipantÊti amarÈvikkhepino, amarÈvikkhepi no eva amarÈvikkhepikÈ. Atha vÈ amarÈ nÈma macchajÈti, sÈ ummujjananimujjanÈdivasena udake sandhÈvamÈnÈ gahetuÑ na sakkÈ, evameva ayampi vÈdo ekasmiÑ sabhÈve anavaÔÔhÈnato ito cito ca sandhÈvati, gÈhaÑ na upagacchatÊti amarÈya vikkhepo viyÈti amarÈvikkhepoti vuccati. AyaÒhi amarÈvikkhepiko “idaÑ kusalan”ti vÈ “akusalan”ti vÈ puÔÔho na kiÒci byÈkaroti. “IdaÑ kusalan”ti vÈ puÔÔho “evantipi me no”ti vadati. Tato “kiÑ akusalan”ti vutte “tathÈtipi me no”ti vadati. “KiÑ ubhayato aÒÒathÈ”tipi vutte “aÒÒathÈtipi me no”ti vadati. Tato “tividhenapi na hoti, kiÑ te laddhÊ”ti vutte “notipi me no”ti vadati. Tato “kiÑ no no te laddhÊ”ti vutte “no notipi me no”ti vadati. EvaÑ vikkhepameva Èpajjati, ekamekasmimpi pakkhe na tiÔÔhati. Tato “atthi paro loko”ti-ÈdinÈ puÔÔhopi evameva vikkhipati, na ekasmiÑ pakkhe tiÔÔhati. So vuttappakÈro amarÈvikkhepo etesamatthÊti amarÈvikkhepikÈ.

Nanu cÈyaÑ sabbopi amarÈvikkhepiko kusalÈdayo dhamme paralokatthikÈdÊni ca yathÈbh|taÑ anavabujjhamÈno tattha tattha paÒhaÑ puÔÔho pucchÈya vikkhepanamattaÑ Èpajjati, tassa kathaÑ diÔÔhigatikabhÈvo. Na hi avattukÈmassa viya pucchitaÑ ajÈnantassa vikkhepakaraÓamattena diÔÔhigatikatÈ yuttÈti? Vuccate–na heva kho pucchÈya vikkhepakaraÓamattena tassa diÔÔhigatikatÈ, atha kho micchÈbhinivesavasena sassatÈbhinivesato. MicchÈbhiniviÔÔhoyeva hi puggalo mandabuddhitÈya kusalÈdidhamme paralokatthikÈdÊni ca yÈthÈvato asampaÔipajjamÈno attanÈ aviÒÒÈtassa atthassa paraÑ viÒÒÈpetuÑ asakkuÓeyyatÈya musÈvÈdÈdibhayena ca vikkhepaÑ ÈpajjatÊti. TathÈ ca vuttaÑ “satteva ucchedadiÔÔhiyo, sesÈ sassatadiÔÔhiyo”ti. Atha vÈ puÒÒapÈpÈnaÑ tabbipÈkÈnaÒca anavabodhena asaddahanena ca tabbisayÈya pucchÈya vikkhepakaraÓaÑyeva sundaranti khantiÑ ruciÑ uppÈdetvÈ abhinivisantassa uppannÈ visuÑyeva cesÈ ekÈ diÔÔhi sattabha~gadiÔÔhi viyÈti daÔÔhabbaÑ. Tatoyeva ca vuttaÑ “pariyantarahitÈ diÔÔhigatikassa diÔÔhi ceva vÈcÈ cÈ”ti.


AdhiccasamuppannikÈti ettha adhicca yadicchakaÑ yaÑ kiÒci kÈraÓaÑ vinÈ samuppanno attÈ ca loko cÈti dassanaÑ adhiccasamuppannaÑ. AttalokasaÒÒitÈnaÒhi khandhÈnaÑ adhiccuppatti-ÈkÈrÈrammaÓaÑ dassanaÑ tadÈkÈrasannissayavasena pavattito tadÈkÈrasahacaritatÈya ca adhiccasamuppannanti vuccati yathÈ “maÒcÈ ghosanti, kuntÈ pacarantÊ”ti ca. TaÑ etesamatthÊti adhiccasamuppannikÈ.

SaÒÒÊvÈdÈti saÒÒÊ vÈdo etesamatthÊti saÒÒÊvÈdÈ “buddhaÑ assa atthÊti buddho”ti yathÈ. Atha vÈ saÒÒÊti pavatto vÈdo saÒÒÊ sahacaraÓanayena. SaÒÒÊ vÈdo yesaÑ te saÒÒÊvÈdÈ. “R|pÊ attÈ hoti arogo paraÑ maraÓÈ, saÒÒÊti naÑ paÒÒapenti, ar|pÊ attÈ hoti, r|pÊ ca ar|pÊ ca attÈ hoti, neva r|pÊ nÈr|pÊ ca attÈ hoti. AntavÈ attÈ hoti, anantavÈ attÈ hoti, antavÈ ca anantavÈ ca attÈ hoti, nevantavÈ nÈnantavÈ attÈ hoti. EkattasaÒÒÊ attÈ hoti, nÈnattasaÒÒÊ attÈ hoti. ParittasaÒÒÊ attÈ hoti, appamÈÓasaÒÒÊ attÈ hoti. EkantasukhÊ attÈ hoti, ekantadukkhÊ attÈ hoti. SukhadukkhÊ attÈ hoti, adukkhamasukhÊ attÈ hoti arogo paraÑ maraÓÈ, saÒÒÊti naÑ paÒÒapentÊ”ti1 evaÑ soÄasavidhena vibhattavÈdÈnametaÑ adhivacanaÑ.

AsaÒÒÊvÈdÈ nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊvÈdÈ ca saÒÒÊvÈde vuttanayeneva veditabbÈ. KevalaÒhi “saÒÒÊ attÈ”ti gaÓhantÈnaÑ vasena saÒÒÊvÈdÈ vuttÈ, “asaÒÒÊ”ti ca “nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ”ti ca gaÓhantÈnaÑ vasena asaÒÒÊvÈdÈ ca nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊvÈdÈ ca vuttÈti veditabbÈ. Tattha asaÒÒÊvÈdÈ “r|pÊ attÈ hoti arogo paraÑ maraÓÈ, asaÒÒÊti naÑ paÒÒapenti, ar|pÊ attÈ hoti, r|pÊ ca ar|pÊ ca attÈ hoti, neva r|pÊ nÈr|pÊ attÈ hoti. AntavÈ attÈ hoti, anantavÈ attÈ hoti, antavÈ ca anantavÈ ca attÈ hoti, nevantavÈ nÈnantavÈ attÈ hoti arogo paraÑ maraÓÈ, asaÒÒÊti naÑ paÒÒapentÊ”ti evaÑ aÔÔhavidhena vibhattÈ. NevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊvÈdÈpi evameva “r|pÊ attÈ hoti arogo paraÑ maraÓÈ, nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊti naÑ paÒÒapentÊ”ti-ÈdinÈ2 aÔÔhavidhena vibhattÈti veditabbÈ. ______________________________________________________________ 1. DÊ 1. 29 piÔÔhe. 2. DÊ 1. 30 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 148

UcchedavÈdÈti “ayaÑ attÈ r|pÊ cÈtumahÈbh|tiko mÈtÈpettikasambhavo kÈyassa bhedÈ ucchijjati vinassati, na hoti paraÑ maraÓÈ”ti1 evamÈdinÈ nayena pavattaÑ ucchedadassanaÑ ucchedo sahacaraÓanayena. Ucchedo vÈdo yesaÑ te ucchedavÈdÈ, ucchedavÈdo vÈ etesamatthÊti ucchedavÈdÈ, ucchedaÑ vadantÊti vÈ ucchedavÈdÈ.

DiÔÔhadhammanibbÈnavÈdÈti ettha diÔÔhadhammo nÈma dassanabh|tena ÒÈÓena upaladdhadhammo, paccakkhadhammoti attho. Tattha tattha paÔiladdhattabhÈvassetaÑ adhivacanaÑ. DiÔÔhadhamme nibbÈnaÑ diÔÔhadhammanibbÈnaÑ, imasmiÑyeva attabhÈve dukkhav|pasamanti attho. TaÑ vadantÊti diÔÔhadhammanibbÈnavÈdÈ. Te pana “yato kho bho ayaÑ attÈ paÒcahi kÈmaguÓehi samappito sama~gÊbh|to paricÈreti, ettÈvatÈ kho bho ayaÑ attÈ paramadiÔÔhadhammanibbÈnappatto hotÊ”ti2 evamÈdinÈ nayena diÔÔheva dhame nibbÈnaÑ paÒÒapenti. Te hi mandhÈtukÈmaguÓasadise mÈnusake kÈmaguÓe, paranimmitavasavattidevarÈjassa kÈmaguÓasadise dibbe ca kÈmaguÓe upagatÈnaÑ diÔÔheva dhamme nibbÈnappattiÑ vadanti.

VibhajjavÈdÊti veraÒjakaÓÉe Ègatanayeneva venayikÈdibhÈvaÑ vibhajja vadatÊti vibhajjavÈdÊ. Tattha hi bhagavatÈ “ahaÒhi brÈhmaÓa vinayÈya dhammaÑ desemi rÈgassÈ”ti-ÈdiÑ vatvÈ “no ca kho yaÑ tvaÑ sandhÈya vadesÊ’ti-ÈdinÈ veraÒjabrÈhmaÓassa attano venayikÈdibhÈvo vibhajja vuttoti. Apica somanassÈdÊnaÑ3 cÊvarÈdÊnaÒca sevitabbÈsevitabbabhÈvaÑ vibhajja vadatÊti vibhajjavÈdÊ, sassatucchedavÈde vÈ vibhajja vadatÊti vibhajjavÈdÊ, “sassato attÈ ca loko cÈ’ti-ÈdÊnaÑ ÔhapanÊyÈnaÑ paÒhÈnaÑ Ôhapanato rÈgÈdikhayasa~khÈtassa sassatassa rÈgÈdikÈyaduccaritÈdi-ucchedassa vacanato vibhajjavÈdÊ, sassatucchedabh|te ubho ante anupaggamma majjhimapaÔipadÈbh|tassa paÔiccasamuppÈdassa desanato vibhajjavÈdÊ, bhagavÈ. ParappavÈdaÑ maddantoti tasmiÑ tatiyasa~gÊtikÈle uppannaÑ vÈdaÑ, tato paÔÔhÈya yÈva saddhammantaradhÈnÈ ÈyatiÑ uppajjanakavÈdaÒca sandhÈya vuttaÑ. TasmiÒhi samÈgame ayaÑ thero yÈni ca tadÈ uppannÈni vatth|ni, yÈni ca ÈyatiÑ uppajjissanti, sabbesampi tesaÑ ______________________________________________________________ 1. DÊ 1. 31 piÔÔhe. 2. DÊ 1. 33 piÔÔhe. 3. Apica kho manussÈdÊnaÑ (SÊ), apica so manussÈdÊnaÑ (SyÈ)


paÔibÈhanatthaÑ satthÈrÈ dinnanayavaseneva tathÈgatena ÔhapitamÈtikaÑ vibhajanto sakavÈde paÒca suttasatÈni, paravÈde paÒcÈti suttasahassaÑ ÈharitvÈ tadÈ uppannavÈdassa maddanato parappavÈdamaddanaÑ ÈyatiÑ uppajjanakavÈdÈnaÑ paÔisedhanalakkhaÓabhÈvato ÈyatiÑ paÔisedhalakkhaÓaÑ1 kathÈvatthuppakaraÓaÑ akÈsi.


Tatiyasa~gÊtikathÈvaÓÓanÈ samattÈ. _____

ŒcariyaparamparakathÈvaÓÓanÈ

“KenÈbhatan”ti imaÑ paÒhaÑ visajjentena jambudÊpe tÈva ÈcariyaparamparÈ yÈva tatiyasa~gÊti, tÈva dassetvÈ idÈni sÊhaÄadÊpe ÈcariyaparamparaÑ dassetuÑ “tatiyasa~gahato pana uddhan”ti-Èdi ÈraddhaÑ. ImaÑ dÊpanti imaÑ tambapaÓÓidÊpaÑ. KaÒci kÈlanti kismiÒci kÈle. PorÈÓÈti aÔÔhakathÈcariyÈ. BhaddanÈmoti bhaddasÈlatthero. NÈmassa ekadesenapi hi vohÈro dissati “devadatto datto”ti yathÈ. ŒguÑ na karontÊti nÈgÈ. VinayapiÔakaÑ vÈcayiÑs|ti sambandho. TambapaÓÓiyÈti bhummavacanaÑ. NikÈye paÒca vÈcesunti vinayÈbhidhammavajje dÊghanikÈyÈdike paÒca nikÈye ca vÈcesuÑ. Satta ceva pakaraÓeti dhammasa~gaÓÊvibha~gÈdike satta abhidhammappakaraÓe ca vÈcesunti attho. Asani viya siluccaye kilese medhati hiÑsatÊti medhÈ, khippaÑ gahaÓadhÈraÓaÔÔhena vÈ medhÈ, paÒÒÈ, sÈ etassa atthÊti medhÈvÊ. TipeÔakoti tÊÓi piÔakÈni etassa atthÊti tipeÔako, tepiÔakoti vuttaÑ hoti, tipiÔakapariyattidharoti attho. TÈrakÈnaÑ rÈjÈti tÈrakarÈjÈ, candimÈ. AtirocathÈti ativiya virocittha. PupphanÈmoti mahÈpadumatthero. SaddhammavaÑsakovidoti saddhammatantiyÈ kovido. PupphanÈmoti sumanatthero. JambudÊpe patiÔÔhitoti sumanatthero kira ekasmiÑ samaye sÊhaÄadÊpamhi sÈsane osakkamÈne jambudÊpaÑ gantvÈ uggaÓhitvÈ sÈsanaÑ anurakkhanto tattheva patiÔÔhÈsi. MaggakovidÈti saggamaggamokkhamaggesu kovidÈ. ______________________________________________________________ 1. UppajjanalakkhaÓaÑ (SyÈ)

VinayapiÔaka 150

BhÈraÑ katvÈti tesaÑ tesaÑ bhikkh|naÑ sÈsanaÑ bhÈraÑ katvÈ, paÔibaddhaÑ katvÈti attho. “Te te bhikkh| tattha tattha pesesÊ”ti sa~khepato vuttamevatthaÑ vitthÈretvÈ dassento Èha “majjhantikattheraÑ kasmÊragandhÈraraÔÔhaÑ pesesÊ”ti-Èdi. MahiÑsakamaÓÉalanti1 andhakaraÔÔhaÑ vadanti. VanavÈsinti vanavÈsiraÔÔhaÑ. AttÈ paÒcamo etesanti attapaÒcamÈ, taÑ taÑ disÈbhÈgaÑ paÒca paÒceva bhikkh| agamaÑs|ti vuttaÑ hoti.

IdÈni tattha tattha gatÈnaÑ therÈnaÑ kiccÈnubhÈvaÑ dassetukÈmo majjhantikattherassa gataÔÔhÈne kiccaÑ tÈva dassento “tena kho pana samayena kasmÊragandhÈraraÔÔhe”ti-ÈdimÈha. Karakavassanti himapÈtanakavassaÑ. HarÈpetvÈti udakoghena harÈpetvÈ. AravÈÄadahapiÔÔhiyanti aravÈÄadahassa udakapiÔÔhiyaÑ. ChinnabhinnapaÔadharoti satthakena chinnaÑ ra~gena bhinnaÑ vaÓÓavikÈramÈpannaÑ paÔaÑ dhÈretÊti chinnabhinnapaÔadharo. Atha vÈ satthakena chinnÈnaÑ gihivatthavisabhÈgÈnaÑ kÈsÈvÈnaÑ dhÈraÓato chinnabhinnapaÔadharo. BhaÓÉ|ti muÓÉako. KÈsÈvavasanoti kÈsÈvavatthanivattho. MakkhaÑ asahamÈnoti theraÑ paÔicca attano santÈne uppannaÑ paresaÑ guÓamakkhanalakkhaÓaÑ makkhaÑ asahamÈno sandhÈretuÑ adhisahituÑ v|pasametuÑ asakkonto. BhiÑsanakÈnÊti bheravÈrammaÓÈni. TÈni dassetuÑ “tato tato bhusÈ vÈtÈ vÈyantÊ”ti-ÈdimÈha. BhusÈ vÈtÈti rukkhabhedanapabbatak|ÔanipÈtanasamatthÈ balavavÈtÈ. Asaniyo phalantÊti asaniyo bhijjanti, patantÊti vuttaÑ hoti. PaharaÓavuÔÔhiyoti anekappakÈrÈ ÈvudhavuÔÔhiyo. NiddhamathÈti gahetvÈ apanetha. BhiÑsanakanti nÈgarÈjassa kÈyikavÈcasikapayogajanitabhayanimittaÑ vippakÈraÑ.

Me bhayabheravaÑ janetuÑ paÔibalo na assa na bhaveyyÈti sambandho. Tattha bhayabheravaÑ nÈma khuddÈnukhuddakaÑ bhayaÑ. Atha vÈ bhayanti cittutrÈsabhayaÑ, paÔighabhayassetaÑ adhivacanaÑ. Bheravanti bhayajanakamÈrammaÓaÑ. Sacepi tvaÑ mahiÑ sabbanti sacepi tvaÑ mahÈnÈga sabbaÑ mahiÑ samuddena saha sasamuddaÑ pabbatena saha sapabbataÑ ukkhipitvÈ mam|pari mayhaÑ sÊsoparikhipeyyÈsÊti attho. Me bhayabheravaÑ janetuÑ neva sakkuÓeyyÈsÊti sambandho. AÒÒadatth|ti ekaÑsena. Tavevassa vighÈto uragÈdhipÈti ______________________________________________________________ 1. MahisakamaÓÉalanti (SyÈ)


uragÈnaÑ nÈgÈnaÑ adhipati rÈja tava eva vighÈto dukkhaÑ vihiÑsÈ assa bhaveyyÈti attho.

DhammiyÈ kathÈya sandassetvÈti-ÈdÊsu ta~khaÓÈnur|pÈya1 dhammadesanÈya diÔÔhadhammasamparÈyikaÑ atthaÑ sandassetvÈ kusale dhamme samÈdapetvÈ gaÓhÈpetvÈ tattha ca naÑ samuttejetvÈ sa-ussÈhaÑ katvÈ tÈya ca sa-ussÈhatÈya aÒÒehi ca vijjamÈnaguÓehi sampahaÑsetvÈ tosetvÈti attho. Therena kataÑ nÈgÈnusÈsanaÑ dassento “athÈyasmÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha ito uddhaÑ yathÈ pureti yathÈ tumhe ito pure saddhammasavanuppattivirahitakÈle parassa kodhaÑ uppÈdayittha, idÈni ito paÔÔhÈya uddhaÑ anÈgate kodhaÒca mÈ janayittha, vijÈtamÈtuyÈpi putte sinehacchedanaÑ sabbavinÈsam|lakaÑ sassaghÈtakaÒca mÈ karitthÈti attho. SukhakÈmÈ hi pÈÓinoti ettha hi-saddo kÈraÓopadese, yasmÈ sabbe sattÈ sukhakÈmÈ, tasmÈ hitasukha-upacchedakaraÑ sassaghÈtaÒca mÈ karothÈti vuttaÑ hoti.

YathÈnusiÔÔhanti yaÑ yaÑ anusiÔÔhaÑ yathÈnusiÔÔhaÑ, anusiÔÔhaÑ anatikkamma vÈ yathÈnusiÔÔhaÑ, therena dinnovÈdaÑ anatikkammÈti vuttaÑ hoti. DhammÈbhisamayo ahosÊti paÔhamamaggaphalÈdhigamo ahosÊti vadanti. Kulasatasahassanti iminÈ purisÈnaÑ satasahassaÑ dasseti. KasmÊragandhÈrÈti kasmÊragandhÈraraÔÔhavÈsino. KÈsÈvapajjotÈti bhikkh|naÑ nivatthapÈrutakÈsÈvavatthehi obhÈsitÈ. IsivÈtapaÔivÈtÈti bhikkh|naÑ nivÈsanapÈrupanavÈtena ceva hatthapÈdÈnaÑ samiÒjanapasÈraÓÈdivÈtena ca samantato bÊjiyamÈnÈ2 ahesuÑ. DuÔÔhanti kupitaÑ. BandhanÈti saÑsÈrabandhanato.

Dhammacakkhunti heÔÔhÈmaggattaye ÒÈÓaÑ. Keci panettha “paÔhamamaggaÒÈÓameva te paÔilabhiÑs|”ti vadanti. CodetvÈ devad|tehÊti3 devad|tasuttantadesanÈvasena4 daharakumÈro jarÈjiÓÓasatto5 gilÈnasatto kammakÈraÓÈ kammakÈraÓikÈ vÈ matasattoti imehi paÒcahi devad|tehi codetvÈ ovaditvÈ, saÑvegaÑ uppÈdetvÈti attho. ______________________________________________________________ 1. TassÈnur|pÈya (SÊ) 2. BÊjayamÈnÈ (SÊ, Ka) 3. Ma-®Ôha 4. 164 piÔÔhÈdÊsupi passitabbÈ. 4. Ma 3. 216 piÔÔhe. 5. JarajiÓÓappatto (Ka)

VinayapiÔaka 152

DaharakumÈrÈdayo hi tattha “devad|tÈ”ti vuccanti. TathÈ hi daharakumÈro atthato evaÑ vadati nÈma “passatha bho mayhampi tumhÈkaÑ viya hatthapÈdÈ atthi, sake panamhi muttakarÊse palipanno, attano dhammatÈya uÔÔhahitvÈ nahÈyituÑ na sakkomi, ‘ahaÑ kiliÔÔho, nahÈpetha man’ti vattumpi na sakkomi, jÈtitomhi aparimuttatÈya ediso jÈto, na kho panÈhameva, tumhepi jÈtito aparimuttÈva. Yatheva hi mayhaÑ, evaÑ tumhÈkampi jÈti Ègamissati, iti tassÈ pure ÈgamanÈva kalyÈÓaÑ karothÈ”ti. Tenesa devad|to nÈma jÈto.

JarÈjiÓÓasattopi atthato evaÑ vadati nÈma “passatha bho ahampi tumhe viya taruÓo ahosiÑ |rubalabÈhubalajavasampanno, tassa me tÈ balajavasampattiyo antarahitÈ, hatthapÈdÈ hatthapÈdakiccaÒca na karonti, jarÈyamhi aparimuttatÈya ediso jÈto, na kho panÈhameva, tumhepi jarÈya aparimuttÈva. Yatheva hi mayhaÑ, evaÑ tumhÈkampi jarÈ Ègamissati, iti tassÈ pure ÈgamanÈva kalyÈÓaÑ karothÈ”ti. Tenesa devad|to nÈma jÈto.

GilÈnasattopi atthato evaÑ vadati nÈma “passatha bho ahampi tumhe viya nirogo ahosiÑ, somhi etarahi byÈdhinÈ abhihato1 sake muttakarÊse palipanno, uÔÔhÈtumpi na sakkomi, vijjamÈnÈpi me hatthapÈdÈ hatthapÈdakiccaÑ na karonti, byÈdhitomhi aparimuttatÈya ediso jÈto, na kho panÈhameva, tumhepi byÈdhito aparimuttÈva. Yatheva hi mayhaÑ, evaÑ tumhÈkampi byÈdhi Ègamissati, iti tassa pure ÈgamanÈva kalyÈÓaÑ karothÈ”ti. Tenesa devad|to nÈma jÈto.

KammakÈraÓÈ kammakÈraÓikÈ vÈ catuttho devad|toti veditabbÈ. Tattha kammakÈraÓapakkhe dvattiÑsa tÈva kammakÈraÓÈ atthato evaÑ vadanti nÈma “mayaÑ nibbattamÈnÈ na rukkhe vÈ pÈsÈÓe vÈ nibbattÈma, tumhÈdisÈnaÑ sarÊre nibbattÈma, iti amhÈkaÑ pure nibbattitova kalyÈÓaÑ karothÈ”ti. TenetÈ devad|tÈ nÈma jÈtÈ. KammakÈraÓikÈpi atthato evaÑ vadanti nÈma “mayaÑ dvattiÑsa kammakÈraÓÈ karontÈ na ______________________________________________________________ 1. Abhibh|to (SÊ)


rukkhÈdÊsu karoma, tumhÈdisesu sattesuyeva karoma, iti amhÈkaÑ tumhesu pure kammakÈraÓÈkÈraÓatova kalyÈÓaÑ karothÈ”ti. Tenetepi devad|tÈ nÈma jÈtÈ.

Matakasattopi atthato evaÑ vadati nÈma “passatha bho maÑ ÈmakasusÈne chaÉÉitaÑ uddhumÈtakÈdibhÈvaÑ pattaÑ, maraÓatomhi aparimuttatÈya ediso jÈto, na kho panÈhameva, tumhepi maraÓato aparimuttÈva. Yatheva hi mayhaÑ, evaÑ tumhÈkampi maraÓaÑ Ègamissati, iti tassa pure ÈgamanÈvakalyÈÓaÑ karothÈ”ti. Tenesa devad|to nÈma jÈto. TasmÈ daharakumÈrÈdayo ettha “devad|tÈ”ti veditabbÈ.

Anamataggiyanti anamataggasaÑyuttaÑ1. DhammÈmataÑ pÈyesÊti lokuttaradhammÈmataÑ pÈnaÑ paÔilÈbhakaraÓavasena pÈyesÊti attho. SamadhikÈnÊti sahÈdhikÈni. Sahattho hettha saÑsaddo. IsÊti sÊlakkhandhÈdayo dhammakkhandhe esi gavesi pariyesÊti isÊti vuccati. PaÒca raÔÔhÈnÊti paÒcavidhacÊnaraÔÔhÈni. HimavantaÑ gantvÈ dhammacakkappavattanaÑ pakÈsento yakkhasenaÑ pasÈdayÊti yojetabbaÑ.

Tena ca samayenÈti tasmiÑ samaye tesaÑ gamanato pubbabhÈgakÈle. LaddhaÑ bhavissatÊti vessavaÓasantikÈ laddhaÑ bhavissati. VegasÈti vegena. Samantato ÈrakkhaÑÔhapesÊti “ito paÔÔhÈya mÈ pavisant|”ti adhiÔÔhÈnavasena samantÈ ÈrakkhaÑ Ôhapesi. AÉÉhuÉÉhÈni sahassÈnÊti aÉÉhena catutthÈni aÉÉhuÉÉhÈni, atirekapaÒcasatÈni tÊÓi sahassÈnÊti vuttaÑ hoti. DiyaÉÉhasahassanti aÉÉhena dutiyaÑ diyaÉÉhaÑ, atirekapaÒcasataÑ ekaÑ sahassanti attho. SoÓuttarÈti soÓo ca uttaro ca soÓuttarÈ. NiddhametvÈnÈti palÈpetvÈna. Adesisunti adesayuÑ.

AjjhiÔÔhoti ÈÓatto. Puna dÈnÊti ettha dÈnÊti nipÈtamattaÑ, puna ÈgaccheyyÈma vÈ na vÈti attho. RÈjagahanagaraparivattakenÈti rÈjagahanagaraÑ parivajjetvÈ2 tato bahi taÑ padakkhiÓaÑ katvÈ gatamaggena gamanena vÈ. IdÈni theramÈtuyÈ veÔisanagare nivÈsakÈraÓaÑ dassetuÑ tassa nagarassa tassÈ jÈtibh|mibhÈvaÑ therassa ca aÔÔhuppattiÑ dassento “asoko kira kumÈrakÈle”ti-ÈdimÈha. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 387 piÔÔhe. 2. ParivattetvÈ (SyÈ)

VinayapiÔaka 154

AyaÑ panettha anupubbikathÈ–pubbe kira moriyavaÑse jÈtassa candaguttassa nÈma raÒÒo putto bindusÈro nÈma kumÈro pitu accayena pÈÔaliputtamhi nagare rÈjÈ ahosi. Tassa dve puttÈ sa-udariyÈ ahesuÑ, tesaÑ ek|nasatamattÈ vemÈtikabhÈtaro ahesuÑ. RÈjÈ pana tesaÑ sabbajeÔÔhakassa asokakumÈrassa uparajjaÔÔhÈnaÒca avantiraÔÔhaÒca datvÈ athekadivasaÑ attano upaÔÔhÈnaÑ ÈgataÑ disvÈ “tÈta uparÈja tava raÔÔhaÑ gantvÈ tattha ujjenÊnagare vasÈhÊ”ti ÈÓÈpesi. So pitu vacanena taÑ ujjeniÑ gacchanto antarÈmagge veÔisagirinagare veÔisanÈmakassa1 seÔÔhissa ghare nivÈsaÑ upagantvÈ tassa seÔÔhissa dhÊtaraÑ lakkhaÓasampannaÑ yobbanappattaÑ veÔisagiriÑ nÈma kumÈriÑ disvÈ tÈya paÔibaddhacitto mÈtÈpit|naÑ kathÈpetvÈ taÑ tehi dinnaÑ paÔilabhitvÈ tÈya saddhiÑ saÑvÈsaÑ kappesi. SÈ tena saÑvÈsena saÒjÈtagabbhÈ hutvÈ tato ujjeniÑ nÊtÈ mahindakumÈraÑ janayi. Tato vassadvaye atikkante saÑghamittaÒca dhÊtaraÑ upalabhitvÈ uparÈjena saddhiÑ tattha vasati. UparÈjassa pana pitÈ bindusÈro maraÓamaÒce nipanno puttaÑ asokakumÈraÑ saritvÈ taÑ pakkosÈpetuÑ ujjeniÑ manusse pesesi. Te tato ujjeniÑ gantvÈ asokassa taÑ pavattiÑ ÈrocesuÑ. TesaÑ vacanena so pitu santikaÑ turitagamanenÈgacchanto antarÈmagge veÔisagirinagaramhi puttadÈre ÔhapetvÈ pitu santakaÑ pÈÔaliputtanagaraÑ gantvÈ gatasamanantarameva kÈlakatassa pituno sarÊrakiccaÑ kÈrÈpetvÈ tato ek|nasatamatte vemÈtikabhÈtaro ca ghÈtÈpetvÈ vihatakaÓÔako hutvÈ tattha chattaÑ ussÈpetvÈ abhisekaÑ gaÓhi. TadÈpi theramÈtÈ dÈrake raÒÒo santikaÑ pesetvÈ sayaÑ tattheva veÔisagirinagare vasi. Tena vuttaÑ “sÈ tassa mÈtÈ tena samayena ÒÈtighare vasÊ”ti.

ŒropesÊti paÔipÈdesi. AmhÈkaÑ idha kattabbakiccaÑ niÔÔhitanti mÈtu dassanassa katabhÈvaÑ sandhÈyÈha. Anubhavatu tÈva me pitarÈ pesitaÑ abhisekanti-ÈdÊsu abhisekapesanÈdikathÈ vitthÈrena uttarato Èvi bhavissati. ChaÓatthanti chaÓanimittaÑ, chaÓahet|ti attho, sayaÑ chaÓakÊÄaÑ akÈtukÈmoti2 vuttaÑ hoti. TadÈ kira devÈnaÑpiyatisso jeÔÔham|lamÈsapuÓÓamiyaÑ nakkhattaÑ ghosÈpetvÈ ______________________________________________________________ 1. DevanÈmakassa (SÊ) 2. KÈtukÈmoti (SÊ, Ka)


“salilakÊÄÈchaÓaÑ karothÈ”ti amacce ÈÓÈpetvÈ sayaÑ migavaÑ kÊÄitukÈmo missakapabbataÑ agamÈsi. Missakapabbatanti paÑsupÈsÈÓamissakattÈ evaÑladdhanÈmaÑ pabbataÑ. DiÔÔhasaccoti anÈgÈmimaggena paÔividdhasacco, anÈgÈmiphalaÑ pattoti vuttaÑ hoti. So kira therena attano mÈtudeviyÈ desitaÑ dhammaÑ sutvÈ anÈgÈmiphalaÑ sacchÈkÈsi, so ca therassa bhÈgineyyoti veditabbo. TathÈ hi therassa mÈtudeviyÈ bhaginÊ tassÈ dhÊtÈ, tassÈ ayaÑ putto. VuttaÒhetaÑ mahÈvaÑse1–

“DeviyÈ bhaginÊ dhÊtu, putto bhaÓÉukanÈmako. Therena deviyÈ dhammaÑ, sutvÈ desitameva tu. AnÈgÈmiphalaÑ patvÈ, vasi therassa santike”ti.

SammÈsambuddhena ca tumhe byÈkatÈti bodhim|le eva buddhacakkhunÈ lokaÑ voloketvÈ tambapaÓÓidÊpaÑ disvÈ anÈgate tassa dÊpassa sampattiÑ diÔÔhena sammÈsambuddhena “anÈgate mahindo nÈma bhikkhu tambapaÓÓidÊpaÑ pasÈdessatÊ”ti tumhe byÈkatÈ. Tattha tambapaÓÓidÊpanti dÊpavÈsino vuttÈ. IndriyaparopariyattaÒÈÓaÑ ÈsayÈnusayaÒÈÓaÒca “buddhacakkh|”ti vuccati. Tena pana indriyaparoparÈdiÑ vinÈ aÒÒaÑ na sakkÈ daÔÔhunti “volokento”ti avatvÈ “voloketvÈ”ti vuttaÑ. Etamatthanti “anÈgate mahindo nÈma bhikkhu tambapaÓÓidÊpaÑ pasÈdessatÊ”ti imamatthaÑ.

VeÔisagirimhi rÈjagaheti2 deviyÈ katavihÈre. KÈlova gamanassa, gacchÈma dÊpamuttamanti yojetabbaÑ. IdaÒca tesaÑ parivitakkanidassanaÑ. PaÄinÈti ÈkÈsaÑ pakkhandiÑsu. Ambareti ÈkÈse. EvamÈkÈsaÑ pakkhanditvÈ kiÑ te akaÑs|ti cetiyapabbate nipatiÑs|ti dassento Èha “evamuppatitÈ therÈ, nipatiÑsu naguttame”ti. IdÈni tassa pabbatassa patiÔÔhitaÔÔhÈnaÑ therÈnaÒca tattha nipatitaÔÔhÈnaÑ dassetuÑ “purato puraseÔÔhassÈ”ti-ÈdigÈthamÈha. Puratoti pÈcÊnadisÈbhÈge. PuraseÔÔhassÈti anurÈdhapurasa~khÈtassa puravarassa. Meghasannibheti samantato nÊlavaÓÓattÈ nÊlamahÈmeghasadise. SÊlak|ÔamhÊti3 evaÑnÈmake pabbatak|Ôe. HaÑsÈva nagamuddhanÊti pabbatamuddhani haÑsÈ viya. ______________________________________________________________ 1. Terasamaparicchede. 2. VeÔisagirimhÊti (SyÈ), vedisagirimhi (Ka) 3. Pilak|ÔamhÊti (SÊ), pÊÄak|ÔamhÊti (SyÈ)

VinayapiÔaka 156

Tattha pana patiÔÔhahanto kadÈ patiÔÔhahÊti Èha “evaÑ iÔÔiyÈdÊhi saddhin”ti-Èdi. ParinibbÈnatoti parinibbÈnavassato taÑ avadhibh|taÑ muÒcitvÈ tato uddhaÑ dvinnaÑ vassasatÈnaÑ upari chattiÑsatime vasseti attho gahetabbo. KathaÑ veditabboti Èha “ajÈtasattussa hÊ”ti-Èdi. TasmiÑyeva vasseti ettha yasmiÑ saÑvacchare yasmiÒca divase bhagavÈ parinibbuto, tasmiÑ saÑvacchare tasmiÑyeva ca divase vijayakumÈro imaÑ dÊpamÈgatoti vadanti. VuttaÒhetaÑ–

“La~kÈyaÑ vijayasanÈmako kumÈro, OtiÓÓo thiramati tambapaÓÓidÊpe. SÈlÈnaÑ yamakaguÓÈnamantarasmiÑ, NibbÈtuÑ sayitadine tathÈgatassÈ”ti1.

SÊhakumÈrassa puttoti ettha kÈli~garÈjadhÊtu kucchismiÑ sÊhassa jÈto kumÈro sÊhakumÈroti veditabbo, pubbe amanussÈvÈsattÈ Èha “manussÈvÈsaÑ akÈsÊ”ti. Cuddasame vasseti cuddasame vasse sampatte. Idha vijayo kÈlamakÈsÊti imasmiÑ tambapaÓÓidÊpe vijayarÈjakumÈro aÔÔhatiÑsa vassÈni rajjaÑ kÈretvÈ kÈlamakÈsi. TathÈ hi ajÈtasattu rÈjÈ dvattiÑsa vassÈni rajjaÑ kÈresi, udayabhaddo soÄasa vassÈni, tasmÈ ajÈtasattussa aÔÔhamavassaÑ idha vijayassa paÔhamavassanti katvÈ tato uddhaÑ ajÈtasattussa catuvÊsati vassÈni udayabhaddassa cuddassa vassÈnÊti vijayassa aÔÔhatiÑsa vassÈni parip|riÑsu. TathÈ ca vuttaÑ–

“Vijayo la~kamÈgamma, satthu nibbÈnavÈsare. AÔÔhatiÑsa samÈkÈsi, rajjaÑ yakkhavimaddako”ti2.

“Udayabhaddassa paÒcadasame vasse paÓÉuvÈsudevo nÈma imasmiÑ dÊpe rajjaÑ pÈpuÓÊ”ti vuttattÈ udayabhaddassa cuddasamavassasa~khÈtaÑ ekaÑ vassaÑ imasmiÑ dÊpe vijayassa paÓÉuvÈsudevassa ca antare sÊhaÄaÑ arÈjikaÑ hutvÈ Ôhitanti veditabbaÑ. TasmiÒhi vasse vijayarÈjassa amaccÈ upatissaÑ nÈma amaccaÑ jeÔÔhakaÑ katvÈ tassa nÈmena kate upatissagÈme vasantÈ arÈjikaÑ rajjamanusÈsiÑsu. VuttaÒhetaÑ– ______________________________________________________________ 1. MahÈvaÑse chaÔÔhaparicchede. 2. GavesitabbaÑ.


“TasmiÑ mate amaccÈ te, pekkhantÈ khattiyÈgamaÑ. UpatissagÈme ÔhatvÈna, raÔÔhaÑ samanusÈsisuÑ.

Mate vijayarÈjamhi, khattiyÈgamanÈ purÈ. EkaÑ vassaÑ ayaÑ la~kÈ-dÊpo Èsi arÈjiko”ti1.

TatthÈti jambudÊpe. Idha paÓÉuvÈsudevo kÈlamakÈsÊti imasmiÑ sÊhaÄadÊpe paÓÉuvÈsudevo tiÑsa vassÈni rajjamanusÈsitvÈ kÈlamakÈsi. TathÈ hi udayabhaddassa anantaraÑ anuruddho ca muÓÉo ca aÔÔha vassÈni rajjamanusÈsiÑsu, tadanantaraÑ nÈgadÈsako catuvÊsati vassÈni, tasmÈ udayabhaddassa paÒcadasamasoÄasamavassehi saddhiÑ anuruddhassa ca muÓÉassa ca aÔÔha vassÈni, nÈgadÈsakassa ca catuvÊsativassesu vÊsati vassÈnÊti paÓÉuvÈsudevassa raÒÒo tiÑsa vassÈni parip|riÑsu. Teneva vuttaÑ–

“Tato paÓÉuvÈsudevo, rajjaÑ tiÑsa samÈ akÈ”ti2.

TatthÈti jambudÊpe. Sattarasame vasseti sattarasame vasse sampatte. TathÈ hi nÈgadÈsakassa anantarÈ susunÈgo aÔÔhÈrasa vassÈni rajjaÑ kÈresi, tasmÈ nÈgadÈsakassa catuvÊsativassesu vÊsati vassÈni ÔhapetvÈ sesehi cat|hi vassehi saddhiÑ susunÈgassa aÔÔhÈrasasu vassesu soÄasa vassÈnÊti idha abhayaraÒÒo vÊsati vassÈni parip|riÑsu. VuttaÒhetaÑ–

“Abhayo vÊsati vassÈni, la~kÈrajjamakÈrayÊ”ti2.

DÈmarikoti yuddhakÈrako coro. PaÓÉukÈbhayo3 pana abhayassa bhÈgineyyo rÈjÈyeva, na coro, balakkÈrena pana rajjassa gahitattÈ “dÈmariko”ti vuttaÑ. RajjaÑ aggahesÊti ekadesassa gahitattÈ vuttaÑ. Abhayassa hi vÊsatime vasse na tÈva sabbaÑ rajjamaggahesÊti. TathÈ hi vÊsatimavassato paÔÔhÈya abhayassa nava ______________________________________________________________ 1. MahÈvaÑse aÔÔhamaparicchede. 2. GavesitabbaÑ. 3. PakuÓÉakÈbhayo (sabbattha) evamuparipi. “MÈtÈmahassa nÈmaÒca, jeÔÔhassa

mÈtulassa ca. EkaÑ katvÈ tamakaruÑ, paÓÉukÈbhayanÈmakan”ti mahÈvaÑse navamavaricchede sattavÊsatimagÈthÈ ca “ekaÑ katvÈ tamakarunti tesaÑ ubhinnaÑ pituputtÈnaÑ nÈmasaÑyogaÑ katvÈ taÑ kumÈraÑ paÓÉukÈbhayanÈmakaÑ akarunti attho’ti taÔÔÊkÈ ca passitabbÈ.

VinayapiÔaka 158

bhÈtike attano mÈtule tattha tattha yuddhaÑ katvÈ ghÈtentassa anabhisittasseva sattarasa vassÈni atikkamiÑsu, tatoyeva ca tÈni rajasuÒÒÈni nÈma ahesuÑ. TathÈ ca vuttaÑ–

“PaÓÉukÈbhayaraÒÒo ca, abhayassa ca antare. RÈjasuÒÒÈni vassÈni, ahesuÑ dasa satta cÈ”ti.

TatthÈti jambudÊpe. PaÓÉukassÈti paÓÉukÈbhayassa. Bhavati hi ekadesenapi vohÈro “devadatto datto”ti yathÈ. Sattarasa vassÈni parip|riÑs|ti anabhisittasseva parip|riÑsu. Ettha ca kÈÄÈsokassa soÄasamavassaÑ ÔhapetvÈ pannarasa vassÈni heÔÔhÈ susunÈgassa sattarasama-aÔÔhÈrasamavassÈni ca dve gahetvÈ sattarasa vassÈni gaÓitabbÈni. TÈni heÔÔhÈ ekena vassena saha aÔÔhÈrasa hontÊti tÈni rÈjasuÒÒÈni sattarasa vassÈni heÔÔhÈ vijayapaÓÉuvÈsudevarÈj|namantare arÈjikena ekena vassena saddhiÑ aÔÔhÈrasa rÈjasuÒÒavassÈni nÈma honti.

Candaguttassa cuddasame vasse idha paÓÉukÈbhayo kÈlamakÈsÊti candaguttassa cuddasame vasse imasmiÑ tambapaÓÓidÊpe paÓÉukÈbhayo nÈma rÈjÈ sattati vassÈni rajjamanusÈsitvÈ kÈlamakÈsi. TathÈ hi susunÈgassa putto kÈÄÈsoko aÔÔhavÊsati vassÈni rajjaÑ kÈresi. Tato tassa puttÈ dasa bhÈtukÈ dvevÊsati vassÈni rajjaÑ kÈresuÑ, tesaÑ pacchÈ nava nandÈ dvevÊsati, candagutto catuvÊsati vassÈni rajjaÑ kÈresi. Tattha kÈÄÈsokassa aÔÔhavÊsativassesu pannarasa vassÈni heÔÔhÈ gahitÈnÊti tÈni ÔhapetvÈ sesÈni terasa vassÈni, dasabhÈtukÈnaÑ dvevÊsati, tathÈ navanandÈnaÑ dvevÊsati, candaguttassa cuddasamavassaÑ ÔhapetvÈ terasa vassÈnÊti paÓÉukÈbhayassa sattati vassÈni parip|riÑsu. TathÈ ca vuttaÑ–

“PaÓÉukÈbhayanÈmassa, raÒÒo vassÈni sattatÊ”ti1.

Tattha asokadhammarÈjassa sattarasame vasse idha muÔasivarÈjÈ kÈlamakÈsÊti tasmiÑ jambudipe asikadhammarÈjassa sattarasame vasse idha muÔasivo nÈma rÈjÈ saÔÔhi vassÈni rajjamanusÈsitvÈ ______________________________________________________________ 1. GavesitabbaÑ.


kÈlamakÈsi. TathÈ hi candaguttassa putto bindusÈro aÔÔhavÊsati vassÈni rajjaÑ kÈresi, tato tassa putto asokadhammarÈjÈ rajjaÑ pÈpuÓi, tasmÈ gandaguttassa heÔÔhÈ vuttesu catuvÊsativassesu terasa vassÈni gahitÈnÊti tÈni ÔhapetvÈ sesÈni ekÈdasa vassÈni, bindusÈrassa aÔÔhavÊsati vassÈni, asokassa anabhisittassa cattÈri vassÈni, abhisittassa sattarasa vassÈnÊti evaÑ saÔÔhi vassÈni idha muÔasivassa parip|riÑsu. TathÈ ca vuttaÑ–

“MuÔasivo saÔÔhi vassÈni, la~kÈrajjamakÈrayÊ’ti1.

DevÈnaÑpiyatisso rajjaÑ pÈpuÓÊti asokadhammarÈjassa aÔÔhÈrasame vasse pÈpuÓi. IdÈni parinibbute bhagavati ajÈtasattu-ÈdÊnaÑ vassagaÓanÈvasena parinibbÈnato dvinnaÑ vassasatÈnaÑ upari chattiÑsati vassÈni ekato gaÓetvÈ dassento Èha “parinibbute ca sammÈsambuddhe”ti-Èdi. Tattha ajÈtasattussa catuvÊsatÊti parinibbÈnavassasa~khÈtaÑ aÔÔhamavassaÑ muÒcitvÈ vuttaÑ. Asokassa puttakÈ dasa bhÈtukarÈjÈnoti kÈÄÈsokassa puttÈ bhaddaseno koraÓÉavaÓÓo ma~kuro2 sabbaÒjaho jÈliko ubhato saÒcayo korabyo nandivaÉÉhano paÒcamakoti ime dasa bhÈtukarÈjÈnoti veditabbÈ. Uggasenanando paÓÉukanando paÓÉugatinando bh|tapÈlanando raÔÔhapÈlanando govisÈÓakanando saviddhakanando3 kevaÔÔakanando dhananandoti ime navanandÈti veditabbÈ. Etena rÈjavaÑsÈnusÈrenÈti etena jambudÊpavÈsirÈj|naÑ vaÑsÈnusÈrena veditabbametanti attho.

TambapaÓÓidÊpavÈsÊnampi puna rÈj|naÑ vasena evaÑ gaÓanÈ veditabbÈ–sammÈsambuddhassa parinibbÈnavassaÑ idha vijayassa paÔhamaÑ vassanti katvÈ taÑ apanetvÈ parinibbÈnavassato uddhaÑ vijayassa sattatiÑsa vassÈni, tato arÈjikamekavassaÑ, paÓÉuvÈsudevassa tiÑsa vassÈni, abhayassa vÊsati vassÈni, paÓÉukÈbhayassa abhisekato pubbe sattarasa vassÈni, abhisittassa sattati vassÈni, muÔasivassa saÔÔhi vassÈni, devÈnaÑpiyatissassa paÔhamaÑ vassanti evaÑ parinibbÈnato dvinnaÑ vassasatÈnaÑ upari chattiÑsa vassÈni veditabbÈni. ______________________________________________________________ 1. MahÈvaÑse ekÈdasamaparicchede. 2. Ma~guro (SyÈ) 3. Savindhakanando (SÊ), dasasitthakanando (SyÈ)

VinayapiÔaka 160

JeÔÔhamÈsassa puÓÓamiyaÑ jeÔÔhanakkhattaÑ m|lanakkhattaÑ vÈ hotÊti Èha “jeÔÔham|lanakkhattaÑ nÈma hotÊ”ti. TasmiÑ pana nakkhatte kattabbachaÓampi tannissayattÈ tameva nÈmaÑ labhatÊti veditabbaÑ. Migavanti migÈnaÑ vÈnanato hesanato bÈdhanato migavanti laddhasamaÒÒaÑ migavaÑ1. Rohitamigar|panti gokaÓÓamigavesaÑ. Jiyanti dhanujiyaÑ. Anubandhantoti padasÈ anudhÈvanto. MamaÑyeva rÈjÈ passat|ti ettha “amhesu bah|su diÔÔhesu rÈjÈ ativiya bhÈyissatÊ”ti iminÈ kÈraÓena attÈnameva dassetuÑ “mamaÑyeva passat|”ti adhiÔÔhÈsÊti veditabbaÑ. “CintesÊ”ti vatvÈ tassa cintanÈkÈraÑ dassento Èha “imasmiÑ dÊpe jÈto”ti-Èdi. Thero tassa parivitakkaÑ jÈnitvÈ attano sabhÈvaÑ kathetvÈ taÑ assÈsetukÈmo “samaÓÈmayaÑ mahÈrÈjÈ”ti-ÈdimÈha. MahÈrÈja mayaÑ samaÓÈ nÈma, tvaÑ parivitakkaÑ mÈ akÈsÊti vuttaÑ hoti. Taveva anukampÈyÈti tava anukampatthÈya eva ÈgatÈ, na vimukhabhÈvatthÈyÈti adhippÈyo. “Ime samaÓÈ nÈmÈ”ti ajÈnantassa “samaÓÈ mayaÑ mahÈrÈjÈ”ti kasmÈ thero ÈhÈti ce? AsokadhammarÈjena pesitasÈsaneneva pubbe gahitasamaÓasaÒÒaÑ sÈretuÑ evamÈhÈti. ImamatthaÑ vibhÈvetuÑ “tena ca samayenÈ”ti-Èdi vuttaÑ.

AdiÔÔhÈ hutvÈ sahÈyakÈti2 adiÔÔhasahÈyakÈ, aÒÒamaÒÒaÑ adisvÈva sahÈyakabhÈvaÑ upagatÈti vuttaÑ hoti. ChÈtapabbatapÈdeti chÈtavÈhassa nÈma pabbatassa pÈde. TaÑ kira pabbataÑ anurÈdhapurÈ pubbadakkhiÓadisÈbhÈge atirekayojanadvayamatthake tiÔÔhati. Tamhi ÔhÈne pacchÈ saddhÈtisso nÈma mahÈrÈjÈ vihÈraÑ kÈrÈpesi, taÑ “chÈtavihÈran”ti vohariÑsu. “RathayaÔÔhippamÈÓÈti ÈyÈmato ca ÈvaÔÔato ca rathapatodena samappamÈÓÈ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. MahÈvaÑsepi3 vuttaÑ–

“ChÈtapabbatapÈdamhi, tisso ca veÄuyaÔÔhiyo. JÈtÈ rathapatodena, samÈnÈ parimÈÓato”ti.

GaÓÔhipade pana “rathayaÔÔhippamÈÓÈti rathassa dhajayaÔÔhippamÈÓÈ”ti vuttaÑ. UppajjiÑs|ti tassa abhisekasamakÈlameva uppajjiÑsu. Evamuttaripi ______________________________________________________________ 1. MigavadhaÑ (SÊ) 2. AdiÔÔho sahÈyo etehÊti (SyÈ) 3. EkÈdasamaparicchede.


vakkhamÈnÈnaÑ acchariyÈnaÑ pÈtubhÈvo veditabbo. TathÈ ca vuttaÑ mahÈvaÑse1–

“DevÈnaÑpiyatisso so, rÈjÈsi pitu-accaye. TassÈbhisekena samaÑ, bah|nacchariyÈnah|”ti.

EkÈ latÈyaÔÔhi nÈmÈti kaÒcanalatÈya paÔimaÓÉitattÈ evaÑladdhanÈmÈ ekÈ yaÔÔhi ahosi. TaÑ ala~karitvÈ uppannalatÈti taÑ rajatavaÓÓaÑ yaÔÔhiÑ ala~karitvÈ tattheva cittakammakatÈ viya uppannalatÈ. KhÈyatÊti dissati. KiÒjakkhÈnÊti kesarÈni. EtÈni ca pupphayaÔÔhiyaÑ nÊlapupphÈdÊni sakuÓayaÔÔhiyaÒca nÈnappakÈrÈ migapakkhino tattheva cittakammakatÈ viya paÒÒÈyantÊti daÔÔhabbaÑ. SetÈ rajatayaÔÔhÊvÈti rajatamayayaÔÔhi viya ekÈ yaÔÔhi setavaÓÓÈti attho. LatÈti tattheva cittakammakatÈ viya dissamÈnalatÈ. NÊlÈdi yÈdisaÑ pupphanti yÈdisaÑ loke nÊlÈdipupphaÑ atthi, tÈdisaÑ pupphayaÔÔhimhi khÈyatÊti attho.

AnekavihitaÑ ratanaÑ uppajjÊti anekappakÈraÑ ratanaÑ samuddato sayameva tÊraÑ ÈruhitvÈ velante |mivegÈbhijÈtamariyÈdavaÔÔi viya uppajji, uÔÔhahitvÈ aÔÔhÈsÊti attho. TambapaÓÓiyaÑ pana aÔÔha muttÈ uppajjiÑs|ti etthÈpi tambapaÓÓiyaÑ samuddato sayameva uÔÔhahitvÈ jÈtito aÔÔha muttÈ samuddatÊre vuttanayeneva ÔhitÈti veditabbÈ. VuttaÒhetaÑ mahÈvaÑse1–

“La~kÈdÊpamhi sakale, nidhayo ratanÈni ca. AntoÔhitÈni uggantvÈ, pathavÊtalamÈruhuÑ.

La~kÈdÊpasamÊpamhi, bhinnanÈvÈgatÈni ca. Tatra jÈtÈni ca thalaÑ, ratanÈni samÈruhuÑ.

HayagajÈ rathÈmalakÈ, valaya~guliveÔhakÈ. KakudhaphalÈ pÈkatikÈ, iccetÈ aÔÔha jÈtito.

MuttÈ samuddÈ uggantvÈ, tÊre vaÔÔi viya ÔÔhitÈ. DevÈnaÑpiyatissassa, sabbapuÒÒavijambhitan”ti. ______________________________________________________________ 1. EkÈdasamaparicchede.

VinayapiÔaka 162

HayamuttÈti assar|pasaÓÔhÈnamuttÈ. GajamuttÈti hatthir|pasaÓÔhÈnÈ. EvaÑ sabbattha taÑtaÑsaÓÔhÈnavasena muttÈbhedo veditabbo. A~guliveÔhakamuttÈti a~gulÊyakasaÓÔhÈnÈ, muddikÈsaÓÔhÈnÈti attho. KakudhaphalamuttÈti kakudharukkhaphalÈkÈrÈ bah| asÈmuddikÈ muttÈ1. RÈjakakudhabhaÓÉÈnÊti rÈjÈraha-uttamabhaÓÉÈni. TÈni sar|pena dassento Èha “chattaÑ cÈmaran”ti-Èdi. AÒÒaÒca bahuvidhaÑ paÓÓÈkÈraÑ pahiÓÊti sambandho. Sa~khanti abhisekÈsiÒcanakaÑ sÈmuddikaÑ dakkhiÓÈvaÔÔaÑ sa~khaÑ. Anotattodakameva “ga~godakan”ti vuttaÑ. VaÉÉhamÈnanti ala~kÈracuÓÓaÑ. “NahÈnacuÓÓan”ti keci. VaÔaÑsakanti kaÓÓapiÄandhanavaÔaÑsakanti vuttaÑ hoti. “VaÔaÑsakaÑ kaÓÓac|ÄikaÔÔhÈne olambakan”tipi vadanti. Bhi~gÈranti2 suvaÓÓamayaÑ mahÈbhi~gÈraÑ. “MakaramukhasaÓÔhÈnÈ balikammÈdikaraÓatthaÑ katÈ bhÈjanavikatÊ”tipi vadanti. NandiyÈvaÔÔanti kÈkapadasaÓÔhÈnÈ ma~galatthaÑ katÈ suvaÓÓabhÈjanavikati. KaÒÒanti khattiyakumÈriÑ. AdhovimaÑ dussayuganti kiliÔÔhe jÈte aggimhi pakkhittamatte parisuddhabhÈvamupagacchantaÑ adhovimaÑ dussayugaÑ. HatthapuÒchananti pÊtavaÓÓaÑ mahagghaÑ hatthapuÒchanapaÔaÑ. Haricandananti harivaÓÓacandanaÑ, suvaÓÓavaÓÓavandananti attho. LohitacandanaÑ vÈ, gositacandananti attho. TaÑ kira uddhane kuthitatelamhi3 pakkhittamattaÑ sakalampi telaÑ aggiÒca nibbÈpanasamatthaÑ candanaÑ. Teneva “gositacandanan”ti vuccati. Go-saddena hi jalaÑ vuccati, taÑ viya sitaÑ candanaÑ gositacandanaÑ. NÈgabhavanasambhavaÑ aruÓavaÓÓamattikaÑ. HarÊtakaÑ Èmalakanti agadaharÊtakaÑ agadÈmalakaÑ. TaÑ khippameva sarÊramalasodhanÈdikaraÓasamatthaÑ hoti.

UÓhÊsanti uÓhÊsapaÔÔaÑ. VeÔhananti sÊsaveÔhanaÑ. SÈrapÈma~ganti uttamaÑ ratanapÈma~gasuttaÑ. VatthakoÔikanti vatthayugameva. NÈgamÈhaÔanti nÈgehi ÈhaÔaÑ. Ma-kÈro padasandhikaro. Amatosadhanti evaÑnÈmikÈ guÄikajÈti, amatasadisakiccattÈ evaÑ vuccati. TaÑ kira paripanthaÑ4 vidhametvÈ sabbattha sÈdhentehi agadosadhasambhÈrehi yojetvÈ vaÔÔetvÈ kataÑ guÄikaÑ. TaÑ pana rÈj|naÑ mukhasodhananahÈnapariyosÈne mahatÈ parihÈrena upanenti. Tena te a~garÈgaÑ nÈma karonti, karontÈ ca yathÈrahaÑ dvÊhi tÊhi agadosadhara~gatilakÈhi nalÈÔaka-aÑsak|Ôa-uramajjhasa~khÈtaÑ ______________________________________________________________ 1. Bah| aÑsÈmuttÈ (SÊ, SyÈ) 2. Bhi~kÈranti (SÊ) 3. PakkuÔÔhitatelamhi (SÊ, SyÈ) 4. ParimaÔÔhaÑ (Ka)


a~gaÑ sajjetvÈ a~garÈgaÑ karontÊti veditabbaÑ. SÈ pana guÄikÈ ahivicchikÈdÊnampi visaÑ hanati, tenapi taÑ vuccati “amatosadhan”ti.

AhaÑ buddhaÒcÈti-ÈdÊsu sabbadhamme yÈthÈvato abujjhi paÔibujjhÊti buddhoti sa~khyaÑ gataÑ sammÈsambuddhaÒca, adhigatamagge sacchikatanirodhe yathÈnusiÔÔhaÑ paÔipajjamÈne ca apÈyesu apatamÈne dhÈretÊti dhammoti sa~khyaÑ gataÑ pariyattiyÈ saddhiÑ nava lokuttaradhammaÒca, diÔÔhisÊlasÈmaÒÒena saÑhatattÈ saÑghoti sa~khyaÑ gataÑ ariyasÈvakasaÑghaÒca ahaÑ saraÓaÑ gato parÈyaÓanti upagato, bhajiÑ sevinti attho. Atha vÈ hiÑsati tappasÈdataggarukatÈhi vihatakilesena tapparÈyaÓatÈkÈrappavattena cittuppÈdena saraÓagatÈnaÑ teneva saraÓagamanena bhayaÑ santÈsaÑ dukkhaÑ duggatiÑ parikilesaÑ hanati vinÈsetÊti saraÓaÑ, ratanattayassetaÑ adhivacanaÑ. Apica sammÈsambuddho hite pavattanena ahitÈ ca nivattanena sattÈnaÑ bhayaÑ hiÑsatÊti saraÓanti vuccati. Dhammopi bhavakantÈrÈ uttÈraÓena assÈsadÈnena ca sattÈnaÑ bhayaÑ hiÑsatÊti saraÓanti vuccati. SaÑghopi appakÈnampi kÈrÈnaÑ vipulaphalapaÔilÈbhakaraÓena sattÈnaÑ bhayaÑ hiÑsatÊti saraÓanti vuccati. IminÈ atthena saraÓabh|taÑ ratanattayaÑ teneva kÈraÓena saraÓanti gato avagato, jÈnanti attho. UpÈsakattaÑ desesinti ratanattayaÑ upÈsatÊti upÈsakoti evaÑ dassitaÑ upÈsakabhÈvaÑ mayi abhiniviÔÔhaÑ vÈcÈya1 pakÈsesinti attho, “upÈsakohaÑ ajjatagge pÈÓupetaÑ saraÓaÑ gato”ti evaÑ upÈsakattaÑ paÔivedesinti vuttaÑ hoti. Sakyaputtassa sÈsaneti sakyassa suddhodanassa putto so bhagavÈ sakyaputto, tassa sakyaputtassa sÈsaneti attho. SaddhÈti saddhÈya, “sayaÑ abhiÒÒÈ sacchikatvÈ”ti-ÈdÊsu viya yakÈralopo daÔÔhabbo. UpehÊti upagaccha.

AsokaraÒÒÈ pesitena abhisekenÈti asokaraÒÒÈ pesitena abhisekupakaraÓena. YadÈ hi devÈnaÑpiyatisso mahÈrÈjÈ attano sahÈyassa dhammÈsokaraÒÒo ito veÄuyaÔÔhiyÈdayo mahÈrahe paÓÓÈkÈre pesesi. TadÈ sopi te disvÈ pasÊditvÈ ativiya tuÔÔho “imehi atirekataraÑ kiÑ nÈma mahagghaÑ paÔipaÓÓÈkÈraÑ sahÈyassa me pesessÈmÊ”ti amaccehi ______________________________________________________________ 1. AbhiniviÔÔhavÈcÈya (SyÈ)

VinayapiÔaka 164

saddhiÑ mantetvÈ la~kÈdÊpe abhisekaparihÈraÑ pucchitvÈ “na tattha Êdiso abhisekaparihÈro atthÊ”ti sutvÈ “sÈdhu vata me sahÈyassa abhisekaparihÈraÑ pesessÈmÊ”ti vatvÈ sÈmuddikasa~khÈdÊni tÊÓi sa~khÈni ca ga~godakaÒca aruÓavaÓÓamattikaÒca aÔÔhaÔÔha khattiyabrÈhmaÓagahapatikaÒÒÈyo ca suvaÓÓarajatalohamattikÈ mayaghaÔe ca aÔÔhahi seÔÔhikulehi saddhiÑ aÔÔha amaccakulÈni cÈti evaÑ sabbaÔÔhakaÑ nÈma idha pesesi “imehi me sahÈyassa puna abhisekaÑ karothÈ”ti, aÒÒaÒca abhisekatthÈya bahuÑ paÓÓÈkÈraÑ pesesi. Tena vuttaÑ “asokaraÒÒÈ pesitena atisekenÈ”ti. Eko mÈso abhisittassa assÈti ekamÈsÈbhisitto. KathaÑ pana tassa tadÈ ekamÈsÈbhisittatÈ viÒÒÈyatÊti Èha “visÈkhapuÓÓamÈyaÑ hissa abhisekamakaÑs|”ti, pubbe katÈbhisekassapi asokaraÒÒÈ pesitena anagghena parihÈrena visÈkhapuÓÓamÈyaÑ puna abhisekamakaÑs|ti attho. VuttaÒhetaÑ mahÈvaÑse1–

“Te migasiramÈsassa, ÈdicandodayaÑ dine. AbhisittaÒca la~kindaÑ, amaccÈ sÈmibhattino.

DhammÈsokassa vacanaÑ, sutvÈ sÈmihite ratÈ. PunÈpi abhiseciÑsu, la~kÈhitasukhe ratan”ti.

DÊpavaÑsepi1 cetaÑ vuttaÑ–

“VisÈkhamÈse dvÈdasiyaÑ2, jambudÊpÈ idhÈgatÈ. AbhisekaÑ saparivÈraÑ, asokadhammena pesitaÑ.

DutiyaÑ abhisiÒcittha, rÈjÈnaÑ devÈnaÑpiyaÑ. Abhisitto dutiyÈ tisekena, visÈkhamÈse uposathe.

Tato mÈse atikkamma3, jeÔÔhamÈse uposathe. Mahindo sattamo hutvÈ, jambudÊpÈ idhÈgato”ti.

TadÈ pana tassa raÒÒo visÈkhapuÓÓamÈya abhisekassa katattÈ tato pabhuti yÈvajjatanÈ visÈkhapuÓÓamÈyameva abhisekakaraÓamÈciÓÓaÑ. AbhisekavidhÈnaÒcettha evaÑ veditabbaÑ–abhisekama~galatthaÑ ______________________________________________________________ 1. EkÈdasamaparicchede. 2. VisÈkhe dvÈdasapakkhe (SÊ), visÈkhamÈse dvÈdasapakkhe (SyÈ, Ka) 3. Atiggayha (SÊ, SyÈ, Ka)


ala~katappaÔiyattassa maÓÉapassa anto katassa udumbarasÈkhamaÓÉapassa majjhe suppatiÔÔhite udumbarabhaddapÊÔhamhi abhisekÈrahaÑ abhijaccaÑ khattiyaÑ nisÊdÈpetvÈ paÔhamaÑ tÈva ma~galÈbharaÓabh|sitÈ jÈtisampannÈ khattiyakaÒÒÈ ga~godakapuÓÓaÑ sÈmuddikaÑ dakkhiÓÈvaÔÔasa~khaÑ ubhohi hatthehi sakkaccaÑ gahetvÈ sÊsopari ussÈpetvÈ tena tassa muddhani abhisekodakaÑ abhisiÒcati, evaÒca vadeti “deva taÑ sabbepi khattiyagaÓÈ attÈnamÈrakkhaÓatthaÑ iminÈ abhisekena abhisekikaÑ1 mahÈrÈjaÑ karonti, tvaÑ rÈjadhammesu Ôhito dhammena samena rajjaÑ kÈrehi, etesu khattiyagaÓesu tvaÑ puttasinehÈnukampÈya sahitacitto hitasamamettacitto ca bhava, rakkhÈvaraÓaguttiyÈ tesaÑ rakkhito ca bhavÈhÊ”ti.

Tato puna purohitopi purohiccaÔÔhÈnÈnur|pÈla~kÈrehi ala~katappaÔiyatto ga~godakapuÓÓaÑ rajatamayasa~khaÑ ubhohi hatthehi sakkaccaÑ gahetvÈ tassa sÊsopari ussÈpetvÈ tena tassa muddhani abhisekodakaÑ abhisiÒcati, evaÒca vadeti “deva taÑ sabbepi brÈhmaÓagaÓÈ attÈnamÈrakkhaÓatthaÑ iminÈ abhisekena abhisekikaÑ mahÈrÈjaÑ karonti, tvaÑ rÈjadhammesu Ôhito dhammena samena rajjaÑ kÈrehi, etesu brÈhmaÓesu tvaÑ puttasinehÈnukampÈya sahitacitto hitasamamettacitto ca bhava, rakkhÈvaraÓaguttiyÈ tesaÑ rakkhito ca bhavÈhÊ”ti.

Tato puna seÔÔhipi seÔÔhiÔÔhÈnÈnur|pabh|sanabh|sito ga~godakapuÓÓaÑ ratanamayasa~khaÑ ubhohi hatthehi sakkaccaÑ gahetvÈ tassa sÊsopari ussÈpetvÈ tena tassa muddhani abhisekodakaÑ abhisiÒcati, evaÒca vadeti “deva taÑ sabbepi gahapatigaÓÈ attÈnamÈrakkhaÓatthaÑ iminÈ abhisekena abhisekikaÑ mahÈrÈjaÑ karonti, tvaÑ rÈjadhammesu Ôhito dhammena samena rajjaÑ kÈrehi, etesu gahapatigaÓesu tvaÑ puttasinehÈnukampÈya sahitacitto hitasamamettacitto ca bhava, rakkhÈvaraÓaguttiyÈ tesaÑ rakkhito ca bhavÈhÊ”ti.

Te pana tassa evaÑ vadantÈ2 “sace tvaÑ amhÈkaÑ vacanÈnur|pena rajjaÑ kÈressasi, iccetaÑ kusalaÑ. No ce kÈressasi, tava muddhÈ sattadhÈ phalat|”ti evaÑ raÒÒo abhisapanti viyÈti daÔÔhabbaÑ. ImasmiÑ pana dÊpe ______________________________________________________________ 1. AbhisekitaÑ (SÊ) 2. Vadanti (Ka)

VinayapiÔaka 166

devÈnaÑpiyatissassa muddhani dhammÈsokeneva idha pesitÈ khattiyakaÒÒÈyeva anotattodakapuÓÓena sÈmuddikadakkhiÓÈvaÔÔasa~khena abhisekodakaÑ abhisiÒcÊti vadanti. IdaÒca yathÈvuttaÑ abhisekavidhÈnaÑ majjhimanikÈye c|ÄasÊhanÈdasuttavaÓÓanÈyaÑ sÊhaÄaÔÔhakathÈyampi “paÔhamaÑ tÈva abhisekaÑ gaÓhantÈnaÑ rÈj|naÑ suvaÓÓamayÈdÊni tÊÓi sa~khÈni ca ga~godakaÒca khattiyakaÒÒaÒca laddhuÑ vaÔÔatÊ”ti-ÈdinÈ vuttanti vadanti.

SammodanÊyaÑ kathaÑ kathayamÈnoti pÊtipÈmojjasa~khÈtasammodajananato sammodituÑ yuttabhÈvato ca sammodanÊyaÑ “kacci bhante khamanÊyaÑ, kacci yÈpanÊyaÑ, kacci vo appÈbÈdhaÑ appÈta~kaÑ lahuÔÔhÈnaÑ balaÑ phÈsuvihÈro”ti evamÈdikathaÑ kathayamÈno. Cha jane dassesÊti raÒÒÈ saddhiÑ ÈgatÈnaÑ “na ime yakkhÈ, manussÈ ime”ti saÒjÈnanatthaÑ bhaÓÉukassa upÈsakassa ÈnÊtattÈ tena saddhiÑ cha jane dassesi. TevijjÈti pubbenivÈsadibbacakkhu-Èsavakkhayasa~khÈtÈhi tÊhi vijjÈhi samannÈgatÈ. IddhippattÈti iddhividhaÒÈÓaÑ pattÈ. CetopariyakovidÈti paresaÑ cittÈcÈre kusalÈ. Evamettha paÒca abhiÒÒÈ sar|pena vuttÈ, dibbasotaÑ pana tÈsaÑ vasena Ègatameva hoti. Bah|ti evar|pÈ chaÄabhiÒÒÈ buddhasÈvakÈ bah| gaÓanapathaÑ atikkantÈ sakalajambudÊpaÑ kÈsÈvapajjotaÑ katvÈ vicarantÊti. Keci pana “tevijjÈ iddhippattÈ ca khÊÓÈsavÈ cetopariyakovidÈ keci khÊÓÈsavÈti visuÑ yojetvÈ ‘arahanto’ti iminÈ sukkhavipassakÈ vuttÈ”ti vadanti.

PaÒÒÈveyyattiyanti paÒÒÈpÈÔavaÑ, paÒÒÈya tikkhavisadabhÈvanti attho. Œsannanti Èsanne ÔhitaÑ. SÈdhu mahÈrÈja paÓÉitosÊti rÈjÈnaÑ pasaÑsati. Puna vÊmaÑsanto “atthi pana te mahÈrÈjÈ”ti-ÈdimÈha. C|ÄahatthipadopamasuttantaÑ kathesÊti “ayaÑ rÈjÈ ‘ime samaÓÈ nÈma ÊdisÈ, sÊlÈdipaÔipatti ca tesaÑ ÊdisÊ’ti ca na jÈnÈti, handa naÑ imÈya c|ÄahatthipadopamasuttantadesanÈya samaÓabhÈv|pagamanaÑ samaÓapaÔipattiÒca viÒÒÈpessÈmÊ”ti cintetvÈ paÔhamaÑ c|ÄahatthipadopamasuttantaÑ kathesi. Tattha hi–

“Evameva kho brÈhmaÓa idha tathÈgato loke uppajjati arahaÑ sammÈsambuddho vijjÈcaraÓasampanno -pa- sÈtthaÑ sabyaÒjanaÑ kevalaparipuÓÓaÑ parisuddhaÑ brahmacariyaÑ pakÈseti, taÑ dhammaÑ suÓÈti


gahapati vÈ gahapatiputto vÈ aÒÒatarasmiÑ vÈ kule paccÈjÈto, so taÑ dhammaÑ sutvÈ tathÈgate saddhaÑ paÔilabhati, so tena saddhÈpaÔilÈbhena samannÈgato iti paÔisaÒcikkhati ‘sambÈdho gharÈvÈso rajopatho, abbhokÈso pabbajjÈ, nayidaÑ sukaraÑ agÈraÑ ajjhÈvasatÈ ekantaparipuÓÓaÑ ekantaparisuddhaÑ sa~khalikhitaÑ brahmacariyaÑ carituÑ, yann|nÈhaÑ kesamassuÑ ohÈretvÈ kÈsÈyÈni vatthÈni acchÈdetvÈ agÈrasmÈ anagÈriyaÑ pabbajeyyan’ti. So aparena samayena appaÑ vÈ bhogakkhandhaÑ pahÈya mahantaÑ vÈ bhogakkhandhaÑ pahÈya appaÑ vÈ ÒÈtiparivaÔÔaÑ pahÈya mahantaÑ vÈ ÒÈtiparivaÔÔaÑ pahÈya kesamassuÑ ohÈretvÈ kÈsÈyÈni vatthÈni acchÈdetvÈ agÈrasmÈ anagÈriyaÑ pabbajati.

So evaÑ pabbajito samÈno bhikkh|naÑ sikkhÈsÈjÊvasamÈpanno pÈÓÈtipÈtaÑ pahÈya pÈÓÈtipÈtÈ paÔivirato hoti nihitadaÓÉo nihitasattho, lajjÊ dayÈpanno sabbapÈÓabh|tahitÈnukampÊ viharati.

AdinnÈdÈnaÑ pahÈya adinnÈdÈnÈ paÔivirato hoti dinnÈdÈyÊ dinnapÈÔika~khÊ, athenena sucibh|tena attanÈ viharatÊ”ti1–

evamÈdinÈ sÈsane saddhÈpaÔilÈbhaÑ paÔiladdhasaddhehi ca pabbajjupagamanaÑ pabbajitehi ca paÔipajjitabbÈ sÊlakkhandhÈdayo dhammÈ pakÈsitÈ.

RÈjÈ suttantaÑ suÓantoyeva aÒÒÈsÊti “so bÊjagÈmabh|tagÈmasamÈrambhÈ paÔivirato hoti, ekabhattiko hoti rattuparato virato vikÈlabhojanÈ”ti evaÑ tasmiÑ suttante2 ÈgatattÈ taÑ suÓantoyeva aÒÒÈsi. Idheva vasissÈmÈti na tÈva rattiyÈ upaÔÔhitattÈ anÈgatavacanamakÈsi. Œgataphaloti anÈgÈmiphalaÑ sandhÈyÈha, sampatta-anÈgÈmiphaloti attho. Tatoyeva ca visesato aviparÊtaviditasatthusÈsanattÈ viÒÒÈtasÈsano. IdÈni pabbajissatÊti gihili~gena ÈnÊtakiccassa niÔÔhitattÈ evamÈha. Acirapakkantassa raÒÒoti ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 236 piÔÔhÈdÊsu. 2. Ma 1. 237 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 168

raÒÒe acirapakkanteti attho. AdhiÔÔhahitvÈti antotambapaÓÓidÊpe samÈgatÈ suÓant|ti adhiÔÔhahitvÈ.

Bh|mattharaÓasa~khepenÈti bh|mattharaÓÈkÈrena. UppÈtapÈÔhakÈti nimittapÈÔhakÈ, nemittakÈti attho. GahitÈ dÈni imehi pathavÊti ÈsanÈnaÑ pathaviyaÑ atthatattÈ evamÈhaÑsu. PatiÔÔhahissatÊti cintentoti ettha tena kÈraÓena sÈsanapatiÔÔhÈnassa abhÈvato avassaÑ patiÔÔhahantassa sÈsanassa pubbanimittamidanti evaÑ pubbanimittabhÈvena sallakkhesÊti veditabbaÑ. PaÓÊtenÈti uttamena. SahatthÈti sahatthena santappetvÈti suÔÔhu tappetvÈ, paripuÓÓaÑ suhitaÑ yÈvadatthaÑ katvÈti attho. PetavatthuÑ vimÈnavatthuÑ saccasaÑyuttaÒca kathesÊti desanÈvidhikusalo thero janassa saÑvegaÑ janetuÑ paÔhamaÑ petavatthuÑ kathetvÈ tadanantaraÑ saÑvegajÈtaÑ janaÑ assÈsetuÑ saggakathÈvasena vimÈnavatthuÒca kathetvÈ tadanantaraÑ paÔiladdhassÈsÈnaÑ1 “mÈ ettha assÈdaÑ karotha nibbÈnaÑ vinÈ na aÒÒaÑ kiÒci sa~khÈragataÑ dhuvaÑ nÈma atthi, tasmÈ paramassÈsakaÑ nibbÈnamadhigantuÑ vÈyamathÈ”ti saccapaÔivedhatthÈya ussÈhaÑ janento ante saccasaÑyuttaÑ kathesÊti veditabbaÑ.

TesaÑ sutvÈti tesaÑ santikÈ therÈnaÑ guÓakathaÑ sutvÈ. RaÒÒo saÑviditaÑ katvÈti raÒÒo nivedanaÑ katvÈ, rÈjÈnaÑ paÔivedayitvÈti attho. AlaÑ gacchÈmÈti purassa accÈsannattÈ sÈruppaÑ na hotÊti paÔipakkhipanto Èha. MeghavanaÑ nÈma uyyÈnanti mahÈmeghavanuyyÈnaÑ. Tassa kira uyyÈnassa bh|miggahaÓadivase akÈlamahÈmegho uÔÔhahitvÈ sabbataÄÈkapokkharaÓiyo p|rento gimhÈbhihatarukkhalatÈdÊnaÑ anuggaÓhantova pÈvassi, tena kÈraÓena taÑ mahÈmeghavanaÑ nÈma uyyÈnaÑ jÈtaÑ. VuttaÒhetaÑ mahÈvaÑse2–

“UyyÈnaÔÔhÈnaggahaÓe3, mahÈmegho akÈlajo. PÈvassi tena uyyÈnaÑ, mahÈmeghavanaÑ ah|”ti.

SukhasayitabhÈvaÑ pucchitvÈti “kacci bhante idha sukhaÑ sayittha, tumhÈkaÑ idha nivÈso sukhan”ti evaÑ sukhasayitabhÈvaÑ pucchitvÈ tato therena “sukhasayitamhi mahÈrÈja, bhikkh|naÑ phÈsukamidaÑ uyyÈnan”ti vutte “evaÑ ______________________________________________________________ 1. PaÔiladdhassÈdÈnaÑ (SyÈ) 2. EkÈdasamaparicchede. 3. UyyÈnabh|migahaÓe (SyÈ)


sati idaÑ no uyyÈnaÑ dassÈmÊ”ti cintetvÈ “kappati bhante bhikkhusaÑghassa ÈrÈmo”ti pucchi. ImaÑ suttanti veÄuvanÈrÈmapaÔiggahaÓe vuttamimaÑ suttaÑ. Udakanti dakkhiÓodakaÑ. MahÈmeghavanuyyÈnaÑ adÈsÊti “imaÑ mahÈmeghavanuyyÈnaÑ saÑghassa dammÊ”ti vatvÈ jeÔÔhamÈsassa kÈÄapakkhe dutiyadivase adÈsi. MahÈvihÈrassa dakkhiÓodakapÈteneva saddhiÑ patiÔÔhitabhÈvepi na tÈva tattha vihÈrakammaÑ niÔÔhitanti Èha “idaÒca paÔhamaÑ vihÈraÔÔhÈnaÑ bhavissatÊ”ti. PunadivasepÊti kÈÄapakkhassa dutiyadivaseyeva. AÉÉhanavamÈnaÑ pÈÓasahassÈnanti aÉÉhena navamÈnaÑ pÈÓasahassÈnaÑ, paÒcasatÈdhikÈnaÑ aÔÔhasahassÈnanti attho. JotipÈtubhÈvaÔÔhÈnanti ÒÈÓÈlokassa pÈtubhÈvaÔÔhÈnaÑ. AppamÈdasuttanti a~guttaranikÈye mahÈ-appamÈdasuttaÑ1, rÈjovÈdasuttanti vuttaÑ hoti.

Mahaccanti karaÓatthe paccattavacanaÑ, mahatÈ rÈjÈnubhÈvenÈti attho. Tumhe jÈnanatthanti sambandho. AriÔÔho nÈma amaccoti raÒÒo bhÈgineyyo ariÔÔho nÈma amacco. PaÒcapaÓÓÈsÈyÈti ettha “catupaÓÓÈsÈyÈ”ti vattabbaÑ. EvaÒhi sati upari vuccamÈnaÑ “dvÈsaÔÔhi arahanto”ti vacanaÑ sameti. Teneva ca sÊhaÄabhÈsÈya likhite mahÈvaÑse “catupaÓÓÈsÈya saddhin”ti vuttaÑ, dasabhÈtikasamÈkulaÑ rÈjakulanti muÔasivassa puttehi abhayo devÈnaÑpiyatisso mahÈnÈgo uttiyo mattÈbhayo s|ratissoti evamÈdÊhi dasahi bhÈtikehi samÈkiÓÓaÑ rÈjakulaÑ. Cetiyagirimhi vassaÑ vasiÑs|ti ÈsÈÄÊpuÓÓamadivase raÒÒÈ dinnavihÈreyeva paÔiggahetvÈ pÈÔipadadivase vassaÑ vasiÑsu. PavÈretvÈti mahÈpavÈraÓÈya pavÈretvÈ. KattikapuÓÓamÈyanti aparakattikapuÓÓamÈyaÑ. MahÈmahindatthero hi purimikÈyaÑ upagantvÈ vutthavasso mahÈpavÈraÓÈya pavÈretvÈ tato ekamÈsaÑ atikkamma cÈtumÈsiniyaÑ puÓÓamadivase ariyagaÓaparivuto rÈjakulaÑ gantvÈ bhojanÈvasÈne “mahÈrÈja amhehi ciradiÔÔho sammÈsambuddho”ti-Èdivacanamabravi. EvaÒca katvÈ vakkhati “puÓÓamÈyaÑ mahÈvÊro, cÈtumÈsiniyÈ idhÈ”ti. YaÑ panettha kenaci vuttaÑ “vutthavasso pavÈretvÈti cÈtumÈsiniyÈ pavÈraÓÈyÈti attho, paÔhamapavÈraÓÈya vÈ pavÈretvÈ ekamÈsaÑ tattheva vasitvÈ kattikapuÓÓamiyaÑ avoca, aÒÒathÈ ______________________________________________________________ 1. AÑ 2. 359 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 170

‘puÓÓamÈyaÑ mahÈvÊro’ti vuttattÈ na sakkÈ gahetun”ti, tattha cÈtumÈsiniyÈ pavÈraÓÈyÈti ayamatthavikappo na yujjati. Na hi purimikÈya vass|pagatÈ cÈtumÈsiniyaÑ pavÈrenti. CiradiÔÔho sammÈsambuddhoti satthussa sarÊrÈvayavo ca sammÈsambuddhoyevÈti katvÈ avayave samudÈyavohÈravasena evamÈhÈti daÔÔhabbaÑ yathÈ “samuddo diÔÔho”ti.

Therena vuttampi gamanakÈraÓaÑ ÔhapetvÈ idha vÈse payojanameva dassetvÈ gamanaÑ paÔisedhetukÈmo Èha “ahaÑ bhante tumhe”ti-Èdi. AbhivÈdanÈdÊsu ÈcariyaÑ1 disvÈ abhivÈdanakaraÓaÑ abhivÈdanaÑ nÈma. YasmiÑ vÈ disÈbhÈge Ècariyo vasati iriyÈpathe kappento, tato abhimukhova vanditvÈ gacchati, vanditvÈ tiÔÔhati, vanditvÈ nisÊdati, vanditvÈ nipajjati, idaÑ abhivÈdanaÑ nÈma. ŒcariyaÑ1 pana d|rabhova disvÈ paccuÔÔhÈya paccuggamanakaraÓaÑ paccuÔÔhÈnaÑ nÈma. ŒcariyaÑ1 pana disvÈ aÒjaliÑ paggayha sÊse ÔhapetvÈ ÈcariyaÑ namassati, yasmiÑ disÈbhÈge so vasati, tadabhimukhopi tatheva namassati, gacchantopi Ôhitopi nisinnopi aÒjaliÑ paggayha namassatiyevÈti idaÑ aÒjalikammaÑ nÈma. Anucchavikakammassa pana karaÓaÑ sÈmÊcikaraÓaÑ nÈma. CÊvarÈdÊsu hi cÊvaraÑ dento na yaÑ vÈ taÑ vÈ deti, mahagghaÑ satam|lagghampi2 paÒcasatam|lagghampi satasahassam|lagghampi3 detiyeva. PiÓÉapÈtÈdÊsupi eseva nayo. IdaÑ sÈmÊcikaraÓaÑ nÈma. SarÊradhÈtuyoti sarÊrÈvayavÈ. AÒÒÈtanti aÒÒÈtaÑ, viditaÑ mayÈti attho. Kuto lacchÈmÈti kuto labhissÈma. Sumanena saddhiÑ mantehÊti paÔhamameva sÈmaÓerassa kathitattÈ vÈ “jÈnÈti esa amhÈkamadhippÈyan”ti ÒatvÈ vÈ evamÈhÈti daÔÔhabbaÑ.

Appossukko tvaÑ mahÈrÈjÈti mahÈrÈja tvaÑ dhÈt|naÑ paÔilÈbhe mÈ ussukkaÑ karohi, mÈ tvaÑ tattha vÈvaÔo bhava, aÒÒaÑ tayÈ kattabbaÑ karohÊti adhippÈyo. IdÈni tadeva raÒÒÈ kattabbakiccaÑ dassento “vÊthiyo sodhÈpetvÈ”ti-ÈdimÈha. SabbatÈÄÈvacare upaÔÔhÈpetvÈti kaÑsatÈÄÈditÈÄaÑ avacarati etthÈti tÈÄÈvacaraÑ vuccati ______________________________________________________________ 1. GaruÔÔhÈniyaÑ (SÊ) 2. Satam|liyampi (SÊ, SyÈ) 3. Sahassam|liyampi (SÊ, SyÈ)


ÈtatavitatÈdi sabbaÑ t|riyabhaÓÉaÑ. Teneva parinibbÈnasuttaÔÔhakathÈyaÑ1 “sabbaÒca tÈÄÈvacaraÑ sannipÈtethÈti ettha sabbaÒca tÈÄÈvacaranti sabbaÑ t|riyabhaÓÉan”ti vuttaÑ. Ettha pana sahacaraÓanayena sabbat|riyabhaÓÉÈnaÑ vÈdakÈpi gahetuÑ vaÔÔantÊti te sabbe upaÔÔhÈpetvÈ sannipÈtetvÈti vuttaÑ hoti. LacchasÊti latissasi. TherÈ cetiyagirimeva agamaÑs|ti rÈjanivesanato nikkhamitvÈ puna cetiyagirimeva agamaÑsu.

TÈvadevÈti taÑ khaÓaÑyeva. PÈÔaliputtadvÈreti pÈÔaliputtanagaradvÈre. KiÑ bhante sumana ÈhiÓÉasÊti sumana tvaÑ samaÓadhammaÑ akatvÈ kasmÈ vicarasÊti pucchati. Cetiyagirimhiyeva patiÔÔhÈpetvÈti pacchÈ tattha vihÈratthÈya Èka~khitabbabhÈvato cetiyagirimhiyeva patiÔÔhÈpetvÈ2. VaÉÉhamÈnakacchÈyÈyÈti pacchÈbhattanti attho. PacchÈbhattameva hi chÈyÈ vaÉÉhati. Athassa etadahosÊti dhÈtuca~koÔakaÑ disvÈ evaÑ cintesi. ChattaÑ apanamat|ti idaÑ setacchattaÑ sayameva me sÊsoparito dhÈtuca~koÔakÈbhimukhaÑ hutvÈ namat|ti attho. MayhaÑ matthake patiÔÔhÈt|ti idaÑ dhÈtuca~koÔakaÑ therassa hatthato dhÈtuyÈ saha ÈgantvÈ sirasmiÑ me patiÔÔhÈt|ti attho. PokkharavassaÑ nÈma pokkharapattappamÈÓaÑ valÈhakamajjhe uÔÔhahitvÈ kamena pharitvÈ temetukÈmeyeva temayamÈnaÑ mahantaÑ hutvÈ vassati. MahÈvÊroti mahÈparakkamo. MahÈvÊrÈvayavattÈ cettha satthuvohÈrena dhÈtuyo eva niddiÔÔhÈ. DhÈtusarÊrenÈgamanaÑ hi sandhÈya ayaÑ gÈthÈ vuttÈ.

PacchimadisÈbhimukhova hutvÈ apasakkantoti piÔÔhito piÔÔhitoyeva pacchimadisÈbhimukho hutvÈ osakkanto, gacchantoti attho. KiÒcÈpi esa pacchimadisaÑ na oloketi, tathÈpi pacchimadisaÑ sandhÈya gacchatÊti “pacchimadisÈbhimukho”ti vuttaÑ. Puratthimena dvÈrena nagaraÑ pavisitvÈti ettha piÔÔhito piÔÔhitoyeva ÈgantvÈ dvÈre sampatte parivattetvÈ ujukeneva nagaraÑ pÈvisÊti veditabbaÑ. Mahejavatthu nÈmÈti mahejanÈmakena3 yakkhena pariggahitaÑ ekaÑ devaÔÔhÈnanti ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ôha 2. 227 piÔÔhe. 2. PacchÈ kattabbesu sabbavihÈresu ito dhÈtuyo gahetvÈ patiÔÔhÈpetabbÈti adhippÈyena

cetiyagirimhiyeva tÈ dhÈtuyo patiÔÔhÈpetvÈ (SÊ) 3. Pahejavatthu nÈma pahejanÈmakena (SÊ)

VinayapiÔaka 172

veditabbaÑ. ParibhogacetiyaÔÔhÈnanti ettha paribhutt|pakaraÓÈni nidahitvÈ kataÑ cetiyaÑ paribhogacetiyanti daÔÔhabbaÑ. TividhaÒhi cetiyaÑ vadanti paribhogacetiyaÑ dhÈtucetiyaÑ dhammacetiyanti. Tattha paribhogacetiyaÑ vuttanayameva. DhÈtucetiyaÑ pana dhÈtuyo nidahitvÈ kataÑ. PaÔiccasamuppÈdÈdilikhitapotthakaÑ nidahitvÈ kataÑ pana dhammacetiyaÑ nÈma. SÈrÊrikaÑ paribhogikaÑ uddissakanti evampi tippabhedaÑ cetiyaÑ vadanti. AyaÑ pana pabhedo paÔimÈr|passapi uddissakacetiyeneva sa~gahitattÈ suÔÔhutaraÑ yujjati.

KathaÑ pana idaÑ ÔhÈnaÑ tiÓÓaÑ buddhÈnaÑ paribhogacetiyaÔÔhÈnaÑ ahosÊti Èha “atÊte kirÈ”ti-Èdi. PajjarakenÈti ettha pajjarako nÈma rogo1 vuccati. So ca yakkhÈnubhÈvena samuppannoti veditabbo. TadÈ kira puÓÓakÈÄo nÈma yakkho attano ÈnubhÈvena manussÈnampi sarÊre pajjarakaÑ nÈma rogaÑ samuÔÔhÈpesi. VuttaÒhetaÑ mahÈvaÑse2–

“Rakkhasehi janassettha3, rogo pajjarako ah|”ti.

DÊpavaÑsepi cetaÑ vuttaÑ–

“RakkhasÈ ca bah| tattha, pajjarÈ ca samuÔÔhitÈ. Pajjarena bah| sattÈ, nassanti dÊpamuttame”ti4.

Anayabyasananti ettha anayoti avaÉÉhi. KÈyikaÑ cetasikaÒca sukhaÑ byasati vikkhipati vinÈsetÊti byasananti dukkhaÑ vuccati. KiÒcÈpi “buddhacakkhunÈ lokaÑ olokento”ti vuttaÑ, tathÈpi “te satte anayabyasanamÈpajjante disvÈ”ti vacanato paÔhamaÑ buddhacakkhunÈ lokaÑ oloketvÈ pacchÈ sabbaÒÒutaÒÒÈÓena lokaÑ olokento te satte anayabyasanamÈpajjante disvÈti5 gahetabbaÑ. Na hi ÈsayÈnusayÈdibuddhacakkhussa te sattÈ anayabyasanaÑ ÈpajjantÈ dissanti. DubbuÔÔhikÈti visamavassÈdivasena duÔÔhÈ asobhanÈ vuÔÔhiyeva dubbuÔÔhikÈ, sassuppattihetubh|tÈ kÈyasukhuppattisappÈyÈ6 sattupakÈrÈ sammÈ vuÔÔhi tattha na hotÊti adhippÈyo. Katoyeva ca “dubbhikkhaÑ dussassan”ti vuttaÑ. BhikkhÈya ______________________________________________________________ 1. Jararogo (SÊ), jaro (SyÈ) 2. Pannarasamaparicchede. 3. Janayettha (Ka) 4. GavesitabbaÑ. 5. AddasÈti (SyÈ) 6. Sassuppattihetubh|tavuÔÔhikÈya abhÈvÈ sukhuppattisappÈyÈ (SÊ)


abhÈvo, dullabhabhÈvo vÈ dubbhikkhaÑ, sulabhÈ tattha bhikkhÈ na hotÊti vuttaÑ hoti. SassÈnaÑ abhÈvo, asampannatÈ vÈ dussassaÑ. Devoti meghassetaÑ nÈmaÑ. SammÈdhÈramanupavecchÊti udakadhÈraÑ sammÈ vimuÒci, sammÈ anupavassÊti vuttaÑ hoti.

MahÈvivÈdo hotÊti tasmiÑ kira kÈle jayantamahÈrÈjena ca tassa raÒÒo kaniÔÔhabhÈtukena samiddhakumÈranÈmakena uparÈjena ca saddhiÑ imasmiÑ dÊpe mahÈyuddhaÑ upaÔÔhitaÑ. Teneva vuttaÑ “tena kho pana samayena maÓÉadÊpe mahÈvivÈdo hotÊ”ti. HotÊti kiriyÈ kÈlamapekkhitvÈ vattamÈnapayogo, vivÈdassa pana atÊtakÈlikattaÑ “tena kho pana samayenÈ”ti iminÈva viÒÒÈyati. SaddantarasannidhÈnena hettha atÊtakÈlÈvagamo yathÈ “bhÈsate vaÉÉhate1 tadÈ”ti. EvaÑ sabbattha Êdisesu ÔhÈnesu vattamÈnapayogo daÔÔhabbo. KalahaviggahajÈtÈti ettha kalaho nÈma matthakappatto kÈyakalahopi vÈcÈkalahopi. Tattha hatthaparÈmÈsÈdivasena kÈyena kÈtabbo kalaho kÈyakalaho. MammaghaÔÔanÈdivasena2 vÈcÈya kÈtabbo kalaho vÈcÈkalaho. VipaccanÊkagahaÓaÑ viggaho. Kalahassa pubbabhÈge uppanno aÒÒamaÒÒaviruddhagÈho. Atha vÈ kalaho nÈma vÈcÈkalaho. AÒÒamaÒÒaÑ hatthaparÈmÈsÈdivasena vir|paÑ viruddhaÑ vÈ gahaÓaÑ viggaho kÈyakalaho. YathÈvutto kalaho ca viggaho ca jÈto saÒjÈto etesanti kalahaviggahajÈtÈ, saÒjÈtakalahaviggahÈti attho.

TÈni sÈsanantaradhÈnena nassantÊti pariyattipaÔivedhapaÔipattisa~khÈtassa tividhassapi sÈsanassa antaradhÈnena dhÈtuparinibbÈne sati tÈni cetiyÈni vinassanti. TÊÓi3 hi parinibbÈnÈni kilesaparinibbÈnaÑ khandhaparinibbÈnaÑ dhÈtuparinibbÈnanti, tÈni pana amhÈkaÑ bhagavato vasena evaÑ veditabbÈni. Tassa hi kilesaparinibbÈnaÑ bodhipalla~ke ahosi, khandhaparinibbÈnaÑ kusinÈrÈyaÑ. DhÈtuparinibbÈnaÑ anÈgate bhavissati. SÈsanassa kira osakkanakÈle imasmiÑ tambapaÓÓidÊpe dhÈtuyo ______________________________________________________________ 1. RÈghavo (SÊ) 2. OÔÔhaghaÔanÈdivasena (SyÈ) 3. DÊ-®Ôha 3. 83; Abhi-®Ôha 2. 413 piÔÔhesupi passitabbaÑ.

VinayapiÔaka 174

sannipatitvÈ mahÈcetiyaÑ gamissanti, mahÈcetiyato nÈgadÊpe rÈjÈyatanacetiyaÑ, tato mahÈbodhipalla~kaÑ gamissanti, nÈgabhavanatopi devalokatopi brahmalokatopi dhÈtuyo mahÈbodhipalla~kameva gamissanti, sÈsapamattÈpi dhÈtu na antarÈ nassissati. SabbÈ dhÈtuyo mahÈbodhipalla~ke rÈsibh|tÈ suvaÓÓakkhandho viya ekagghanÈ hutvÈ chabbaÓÓarasmiyo vissajjessanti, tÈ dasasahassilokadhÈtuÑ pharissanti. Tato dasasahassacakkavÈÄe devatÈ sannipatitvÈ “ajja satthÈ parinibbÈti, aja sÈsanaÑ osakkati, pacchimadassanaÑ dÈni idaÑ amhÈkan”ti dasabalassa parinibbutadivasato mahantataraÑ kÈruÒÒaÑ karissanti, ÔhapetvÈ anÈgÈmikhÊÓÈsave avasesÈ sakabhÈvena saÓÔhÈtuÑ na sakkhissanti. DhÈt|su tejodhÈtu uÔÔhahitvÈ yÈva brahmalokÈ uggacchissanti, sÈsapamattiyÈpi dhÈtuyÈ sati ekajÈlÈva bhavissati, dhÈt|su pariyÈdÈnaÑ gatÈsu paricchijjissati. EvaÑ mahantaÑ ÈnubhÈvaÑ dassetvÈ dhÈt|su antarahitÈsu sÈsanaÑ antarahitaÑ nÈma hoti.

DivÈ bodhirukkhaÔÔhÈne hatthisÈlÈyaÑ tiÔÔhatÊti divÈ vatthuvicinanÈya okÈsaÑ kurumÈno tato dhÈtuÑ gahetvÈ kumbhe ÔhapetvÈ sadhÈtukova hutvÈ tiÔÔhatÊti vadanti. VuttaÒhetaÑ mahÈvaÑse1–

“RattiÑ nÈgonupariyÈti, taÑ ÔhÈnaÑ so sadhÈtukaÑ. BodhiÔÔhÈnamhi sÈlÈyaÑ, divÈ ÔhÈti sadhÈtuko”ti.

Th|papatiÔÔhÈnabh|miÑ pariyÈyatÊti matthakato dhÈtuÑ tattha patiÔÔhÈpetvÈ sadhÈtukaÑ th|papatiÔÔhÈnabh|miÑ rattibhÈge pariyÈyati, samantato vicaratÊti attho. Ja~ghappamÈÓanti pupphaÔÔhÈnappamÈÓaÑ2. Th|pakucchito heÔÔhÈbhÈgaÒhi th|passa ja~ghÈti vadanti. DhÈtu-oropanatthÈyÈti hatthikumbhato dhÈtukaraÓÉakassa oropanatthÈya. SakalanagaraÒca janapado cÈti nagaravÈsino janapadavÈsino ca abhedato nagarajanapadasaddehi vuttÈ “sabbÈ gÈmo Ègato, maÒcÈ ukkuÔÔhiÑ karontÊ”ti-ÈdÊsu viya. MahÈjanakÈyeti mahÈjanasam|he. Sam|hapariyÈyo hettha kÈyasaddo. EkekadhÈtuppadesato tejodakanikkhamanÈdivasena yamakayamakaÑ hutvÈ pavattaÑ pÈÔihÈriyaÑ ______________________________________________________________ 1. Sattarasamaparicchede. 2. PupphÈdhÈnappamÈÓaÑ (SÊ)


yamakapÈÔihÈriyaÑ. ChannaÑ vaÓÓÈnaÑ rasmiyo cÈti sambandho kÈtabbo. ChannaÑ vaÓÓÈnaÑ udakadhÈrÈ cÈti evampettha sambandhaÑ vadanti. Parinibbutepi bhagavati tassÈnubhÈvena evar|paÑ pÈÔihÈriyamahosiyevÈti dassetuÑ “evaÑ acintiyÈ”ti-ÈdigÈthamÈha. BuddhadhammÈti ettha buddhaguÓÈ.

DharamÈnakÈlepi tikkhattuÑ ÈgamÈsÊti bhagavÈ kira abhisambodhito navame mÈse phussapuÓÓamadivase yakkhÈdhivÈsaÑ la~kÈdÊpamupagantvÈ la~kÈmajjhe tiyojanÈyate yojanavitthate mahÈnÈgavanuyyÈne mahÈyakkhasamÈgame upari-ÈkÈse ÔhatvÈ kappuÔÔhÈnasamaye samuÔÔhitavuÔÔhivÈtanibbisesavassavÈyunÈ ca lokantarikanirayandhakÈrasadisaghorandhakÈranikÈyena ca sÊtanarakanibbisesabahalasÊtena ca saÑvaÔÔakÈlasaÒjÈtavÈtasa~khubhitehi meghanabhagajjitasadisena gaganamedanÊninnÈdena ca yakkhÈnaÑ bhayaÑ santÈsaÑ janetvÈ tehi yÈcitÈbhayo “detha me samaggÈ nisÊdanaÔÔhÈnan”ti vatvÈ “demate sakaladÊpaÑ, dehi no mÈrisa abhayan”ti vutte sabbaÑ taÑ upaddavaÑ antaradhÈpetvÈ yakkhadattabh|miyÈ cammakhaÓÉaÑ pattharitvÈ tattha nisinno samantato jalamÈnaÑ cammakhaÓÉaÑ pasÈretvÈ kappuÔÔhÈnaggisadisadahanÈbhibh|tÈnaÑ jaladhisalilabhÊtÈnaÑ samantÈ velante bhamantÈnaÑ yakkhÈnaÑ giridÊpaÑ dassetvÈ tesu tattha patiÔÔhitesu taÑ yathÈÔhÈne patiÔÔhÈpetvÈ cammakhaÓÉaÑ sa~khipitvÈ nisinno tadÈ samÈgate anekadevatÈsannipÈte dhammaÑ desetvÈ anekapÈÓakoÔÊnaÑ dhammÈbhisamayaÑ katvÈ sumanak|ÔavÈsinÈ mahÈsumanadevarÈjena samadhigatasotÈpattiphalena yÈcitap|janÊyo sÊsaÑ parÈmasitvÈ muÔÔhimattÈ nÊlÈmalakesadhÈtuyo tassa datvÈ jambudÊpamagamÈsi.

DutiyaÑ abhisambodhito paÒcame saÑvacchare c|ÄodaramahodarÈnaÑ jalathalanivÈsÊnaÑ mÈtulabhÈgineyyÈnaÑ nÈgarÈj|naÑ maÓipalla~kaÑ nissÈya upaÔÔhitamahÈsa~gÈme nÈgÈnaÑ mahÈvinÈsaÑ disvÈ cittamÈsakÈÄapakkhassa uposathadivase pÈtova samiddhasumanena nÈma rukkhadevaputtena chattaÑ katvÈ dhÈritarÈjÈyatano nÈgadÊpaÑ samÈgantvÈ sa~gÈmamajjhe ÈkÈse palla~kena nisinno ghorandhakÈrena nÈge santÈsetvÈ assÈsento ÈlokaÑ dassetvÈ saÒjÈtapÊtisomanassÈnaÑ upagatanÈgÈnaÑ sÈmaggikaraÓÊyaÑ dhammaÑ desetvÈ mÈtulabhÈgineyyehi dvÊhi

VinayapiÔaka 176

nÈgarÈj|hi p|jite pathavÊtalagate maÓipalla~ke nisinno nÈgehi dibbannapÈnehi santappito jalathalanivÈsino asÊtikoÔinÈge saraÓesu ca sÊlesu ca patiÔÔhÈpetvÈ tehi namassituÑ palla~kaÒca rÈjÈyatanapÈdapaÒca tattha patiÔÔhÈpetvÈ jambudÊpamagamÈsi.

Tatiyampi abhisambodhito aÔÔhame saÑvacchare mahodaramÈtulena maÓi-akkhikanÈgarÈjenÈbhiyÈcito visÈkhapuÓÓamadivase paÒcabhikkhusataparivuto kalyÈÓÊpadese maÓi-akkhikassa bhavanamupagantvÈ tattha mÈpitaruciraratanamaÓÉape manoharavarapalla~ke nisinno nÈgarÈjena dibbannapÈnehi santappetvÈ nÈgamÈÓavikagaÓaparivutena dibbamÈlÈgandhÈdÊhi p|jito tattha dhammaÑ desetvÈ vuÔÔhÈyÈsanÈ sumanak|Ôe padaÑ dassetvÈ pabbabhapÈde divÈvihÈraÑ katvÈ dÊghavÈpicetiyaÔÔhÈne ca mubhiya~gaÓacetiyaÔÔhÈne ca kalyÈÓÊcetiyaÔÔhÈne ca mahÈbodhiÔÔhÈne ca th|pÈrÈmaÔÔhÈne ca mahÈcetiyaÔÔhÈne ca sasÈvako nisÊditvÈ nirodhasamÈpattiÑ samÈpajjitvÈ silÈcetiyaÔÔhÈneyeva ÔhatvÈ devanÈge samanusÈsitvÈ jambudÊpamagamÈsi. EvaÑ bhagavÈ dharamÈnakÈlepi imaÑ dÊpaÑ tikkhattuÑ ÈgamÈsÊti veditabbaÑ.

IdÈni tadeva tikkhattumÈgamanaÑ sa~khepato vibhÈvento Èha “paÔhamaÑ yakkhadamanatthan”ti-Èdi. RakkhaÑ karontoti yakkhÈnaÑ puna apavisanatthÈya rakkhaÑ karonto. ŒvijjÊti1 samantato vicari. MÈtulabhÈgineyyÈnanti c|ÄodaramahodarÈnaÑ. Ettha pana kiÒcÈpi bhagavÈ samiddhasumanena nÈma devaputtena saddhiÑ Ègato, tathÈpi pacchÈsamaÓena ekenapi bhikkhunÈ saddhiÑ anÈgatattÈ “ekakova ÈgantvÈ”ti vuttaÑ. Tadanur|passa paripanthassa vihatattÈ “pariÄÈhaÑ v|pasametvÈ”ti vuttaÑ. RaÒÒo bhÈtÈti raÒÒo kaniÔÔhabhÈtÈ. Abhayoti mattÈbhayo.

AnuÄÈ devÊti raÒÒo jeÔÔhabhÈtujÈyÈ anuÄÈ devÊ. PurimakÈnaÑ tiÓÓaÑ sammÈsambuddhÈnaÑ bodhi patiÔÔhÈsÊti yadÈ hi so kakusandho nÈma bhagavÈ imasmiÑ dÊpe manusse pajjarakÈbhibh|te anayabyasanamÈpajjante disvÈ karuÓÈya saÒcoditahadayo imaÑ dÊpamÈgato, ______________________________________________________________ 1. ŒviÒcÊti (SÊ, SyÈ)


tadÈ taÑ rogabhayaÑ v|pasametvÈ sannipatitÈnaÑ dhammaÑ desento caturÈsÊtiyÈ pÈÓasahassÈnaÑ dhammÈbhisamayaÑ katvÈ sÈyanhasamaye bodhipatiÔÔhÈnÈrahaÔÔhÈnaÑ gantvÈ tattha samÈpattiÑ samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈya “mama sirÊsamahÈbodhito dakkhiÓamahÈsÈkhamÈdÈya rucanandÈ bhikkhunÊ idhÈgacchat|”ti adhiÔÔhÈsi. SÈ satthu cittaÑ ÒatvÈ ta~khaÓaÒÒeva khemavatÊrÈjadhÈniyÈ khemarÈjÈnamÈdÈya mahÈbodhimupagantvÈ dakkhiÓamahÈsÈkhÈya manosilÈlekhaÑ khemarÈjena dÈpetvÈ taÑ sayaÑ chijjitvÈ suvaÓÓakaÔÈhe ÔhitaÑ bodhisÈkhamÈdÈya paÒcasatabhikkhunÊhi ceva devatÈhi ca parivÈritÈ iddhiyÈ idhÈnetvÈ tathÈgatena pasÈrite dakkhiÓahatthe sasuvaÓÓakaÔÈhaÑ mahÈbodhiÑ Ôhapesi. TaÑ tathÈgato abhayassa nÈma raÒÒo datvÈ tena tasmiÑ samaye “mahÈtitthavanan”ti paÒÒÈte mahÈmeghavanuyyÈne patiÔÔhÈpesi.

KoÓÈgamano ca bhagavÈ dubbuÔÔhipÊÄite dÊpavÈsino disvÈ imaÑ dÊpamÈgato taÑ bhayaÑ v|pasametvÈ dhammaÑ desento caturÈsÊti pÈÓasahassÈni maggaphalesu patiÔÔhÈpetvÈ pubbabodhiÔÔhÈnaÑ gantvÈ samÈpattipariyosÈne “mama udumbaramahÈbodhito dakkhiÓamahÈsÈkhamÈdÈya karakanattÈ1 bhikkhunÊ idhÈgacchat|”ti cintesi. SÈ bhagavato adhippÈyaÑ viditvÈ ta~khaÓaÒÒeva sobharÈjadhÈniyÈ sobharÈjÈnamÈdÈya mahÈbodhimupagantvÈ dakkhiÓamahÈsÈkhÈya manosilÈlekhaÑ sobharÈjena dÈpetvÈ taÑ sayaÑ chijjitvÈ hemakaÔÈhe patiÔÔhitaÑ bodhisÈkhamÈdÈya paÒcasatabhikkhunÊhi saddhiÑ suragaÓaparivutÈ iddhiyÈ idhÈharitvÈ satthÈrÈ pasÈritadakkhiÓapÈÓitale sahemakaÔÈhaÑ mahÈbodhiÑ Ôhapesi. TaÑ tathÈgato samiddhassa raÒÒo datvÈ tena tasmiÑ samaye “mahÈnÈgavanan”ti sa~khyaÑ gate mahÈmeghavanuyyÈne mahÈbodhiÑ patiÔÔhÈpesi.

Kassapopi ca bhagavÈ upaÔÔhitarÈj|parÈjayuddhena pÈÓino vinÈsaÑ disvÈ karuÓÈya codito imaÑ dÊpamÈgantvÈ taÑ kalahaÑ v|pasametvÈ dhammaÑ desento caturÈsÊti pÈÓasahassÈni maggaphalaÑ pÈpetvÈ mahÈbodhiÔÔhÈnaÑ gantvÈ tattha samÈpattiÑ samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈya “mama nigrodhamahÈbodhito dakkhiÓamahÈsÈkhamÈdÈya sudhammÈ bhikkhunÊ idhÈgacchat|”ti adhiÔÔhÈsi. SÈ bhagavato cittaÑ viditvÈ ta~khaÓaÒÒeva ______________________________________________________________ 1. KanakadattÈ (SÊ), kaÓakadattÈ (SyÈ)

VinayapiÔaka 178

bÈrÈÓasÊrÈjadhÈniyÈ brahmadattarÈjÈnamÈdÈya mahÈbodhimupagantvÈ dakkhiÓamahÈsÈkhÈya manosilÈlekhaÑ brahmadattena dÈpetvÈ taÑ sayaÑ chijjitvÈ kanakakaÔÈhe ÔhitaÑ bodhisÈkhamÈdÈya paÒcasatabhikkhunÊparivÈrÈ devagaÓaparivutÈ iddhiyÈ ettha ÈnetvÈ munindena pasÈrite dakkhiÓakaratale sasuvaÓÓakaÔÈhaÑ mahÈbodhiÑ Ôhapesi. TaÑ bhagavÈ jayantaraÒÒo datvÈ tena tasmiÑ samaye “mahÈsÈlavanan”ti sa~khyaÑ gate mahÈmeghavanuyyÈne mahÈbodhiÑ patiÔÔhÈpesi. EvaÑ imasmiÑ dÊpe purimakÈnaÑ tiÓÓaÑ sammÈsambuddhÈnaÑ bodhiÑ patiÔÔhÈpesi. TaÑ sandhÈya evamÈha “imasmiÒca mahÈrÈja dÊpe purimakÈnaÑ tiÓÓaÑ sammÈsambuddhÈnaÑ bodhi patiÔÔhÈsÊ”ti.

SarasaraÑsijÈlavissajjanakenÈti siniddhatÈya rasavantaÑ ojavantaÑ abhinavaraÑsijÈlaÑ vissajjentena. Atha vÈ ito cito ca saÑsaraÓato sarasaÑ sajÊvaÑ jÊvamÈnaÑ viya raÑsijÈlaÑ vissajjentena. Atha vÈ sarasakÈle dharamÈnakÈle buddhena viya raÑsijÈlaÑ muÒcantenÈti evamettha atthaÑ vaÓÓayanti. Ekadivaseneva agamÈsÊti sambandho. PaÒcahi kaÒÒÈsatehÊti attano paricÈrikehi paÒcahi kaÒÒÈsatehi. UpassayaÑ kÈrÈpetvÈti bhikkhunupassayaÑ kÈrÈpetvÈ. AppesÊti lekhasÈsanaÑ patiÔÔhÈpesi. EvaÒca avocÈti rÈjasandesaÑ appetvÈ therassa mukhasÈsanaÑ viÒÒÈpento evaÑ avoca. UdikkhatÊti apekkhati pattheti1.

ChinnahatthaÑ viyÈti chinnahatthavantaÑ viya. ChinnÈ hatthÈ etassÈti chinnahatthoti aÒÒapadatthasamÈso daÔÔhabbo. PabbajjÈpurekkhÈrÈti pabbajjÈbhimukhÈ, pabbajjÈya saÒjÈtÈbhilÈsÈ “kadÈ nu kho pabbajissÈmÊ”ti tattha ussukkamÈpannÈti vuttaÑ hoti. MaÑ paÔimÈnetÊti maÑ udikkhati. Satthena ghÈtaÑ na arahatÊti asatthaghÈtÈrahaÑ. HimavalÈhakagabbhanti himapuÓÓavalÈhakagabbhaÑ. PÈÔihÈriyavasena jÈtaÑ himameva “valÈhakagabbhan”tipi vadanti. DoÓamattÈti magadhanÈÄiyÈ soÄasanÈÄippamÈÓÈ.

Magganti sattayojanikaÑ maggaÑ. PaÔijaggÈpetvÈti sodhÈpetvÈ, khÈÓukaÓÔakÈdÊni harÈpetvÈ tattha bahalavipulavÈlukaÑ okirÈpetvÈti vuttaÑ hoti. KammÈravaÓÓanti raÒÒo pakatisuvaÓÓakÈravaÓÓaÑ. Navahatthaparikkhepanti navahatthappamÈÓo parikkhepo assÈti navahatthaparikkhepaÑ, ______________________________________________________________ 1. PatthetÊti attho (SyÈ)


parikkhepato navahatthappamÈÓanti vuttaÑ hoti. “PaÒcahatthubbedhan”ti-ÈdÊsupi iminÈva nayena attho veditabbo. Tihatthavikkhambhanti tihatthappamÈÓavitthÈraÑ. SamussitadhajapaÔÈkanti ussÈpitanÊlapÊtÈdivividhadhajapaÔÈkaÑ. NÈnÈratanavicittanti tattha tattha racitanÈnÈratanehi suvicittaÑ. AnekÈla~kÈrapaÔimaÓÉitanti pasannajanap|jitehi1 hatth|pagÈdÊhi nÈnÈla~kÈrehi sajjitaÑ. NÈnÈvidhakusumasamÈkiÓÓanti upahÈravasena upanÊtehi nÈnappakÈrehi vaÓÓagandhasampannehi jalathalapupphehi ÈkiÓÓaÑ. Anekat|riyasaÑghuÔÔhanti ÈtatavitatÈdipaÒca~gikat|riyasaÑghositaÑ. AvasesaÑ adassanaÑ agamÈsÊti ettha “handa mahÈrÈja tayÈ gahetabbÈ ayaÑ sÈkhÈ, tassa upanissayabh|to ayaÑ khandho, na mayaÑ tayÈ gahetabbÈ”ti vadantÈ viya avasesÈ sÈkhÈ satthu tejasÈ adassanamagamaÑs|ti vadanti. GavakkhajÈlasadisanti bhÈvanapuÑsakaÑ, jÈlakavÈÔasadisaÑ katvÈti attho. CelukkhepasatasahassÈni pavattiÑs|ti tesaÑ tesaÑ janÈnaÑ sÊsopari bhamantÈnaÑ uttarÈsa~gacelÈnaÑ ukkhepasatasahassÈni pavattiÑs|ti attho. M|lasatenÈti dasasu lekhÈsu ekekÈya dasa dasa hutvÈ nikkhantam|lasatena. Dasa mahÈm|lÈti paÔhamalekhÈya nikkhantadasamahÈm|lÈni.

DevadundubhiyophaliÑs|ti devadundubhiyo thaniÑsu. DevadundutÊti ca na ettha kÈci bherÊ adhippetÈ, atha kho uppÈtabhÈvena ÈkÈsagato nigghosasaddo. Devoti hi megho. Tassa hi acchabhÈvena ÈkÈsavaÓÓassa devassÈbhÈvena sukkhagajjitasaÒÒite sadde niccharante devadundubhÊti samaÒÒÈ, tasmÈ devadundubhiyo phaliÑs|ti devo sukkhagajjitaÑ gajjÊti vuttaÑ hoti. PabbatÈnaÑ naccehÊti pathavÊkampena ito cito ca bhamantÈnaÑ pabbatÈnaÑ naccehi. YakkhÈnaÑ hi~kÈrehÊti vimhayajÈtÈnaÑ yakkhÈnaÑ vimhayappakÈsanavasena pavattehi hi~kÈrasaddehi. YakkhÈ hi vimhayajÈtÈ “hiÑ hin”ti saddaÑ nicchÈrenti. ThutijappehÊti pasaÑsÈvacanehi. BrahmÈnaÑ apphoÔanehÊti pÊtisomanassajÈtÈnaÑ brahmÈnaÑ bÈhÈyaÑ paharaÓasa~khÈtehi apphoÔanehi. PÊtisomanassajÈtÈ hi brÈhmÈno vÈmahatthaÑ samiÒjitvÈ dakkhiÓena hatthena bÈhÈyaÑ pahÈraÑ denti. EkakolÈhalanti ekato ______________________________________________________________ 1. Pasannajanap|jente tehi (SÊ)

VinayapiÔaka 180

pavattakolÈhalaÑ. EkaninnÈdanti ekato pavattanigghosaÑ. Phalato nikkhantÈ chabbaÓÓarasmiyo ujukaÑ uggantvÈ onamitvÈ cakkavÈÄapabbatamukhavaÔÔiÑ Èhacca tiÔÔhantÊti Èha “sakalacakkavÈÄaÑ ratanagopÈnasÊvinaddhaÑ viya kurumÈnÈ”ti. Ta~khaÓato ca pana pabhutÊti vuttanayena suvaÓÓakaÔÈhe patiÔÔhitassa mahÈbodhissa chabbaÓÓarasmÊnaÑ vissajjitakÈlato pabhuti. HimavalÈhakagabbhaÑ pavisitvÈ aÔÔhÈsÊti suvaÓÓakaÔÈheneva saddhiÑ uggantvÈ himodakapuÓÓaÑ valÈhakagabbhaÑ pavisitvÈ aÔÔhÈsi. PaÔhamaÑ suvaÓÓakaÔÈhe patiÔÔhitoyeva hi bodhi pacchÈ vuttappakÈra-acchariyapaÔimaÓÉito hutvÈ himavalÈhakagabbhaÑ pavisitvÈ aÔÔhÈsi. Teneva vakkhati “paÔhamaÑ suvaÓÓakaÔÈhe patiÔÔhahi, tato himagabbhasattÈhaÑ abhisekasattÈhaÒca vÊtinÈmetvÈ”ti-Èdi. Tatoyeva ca mahÈvaÑsepi1 vuttaÑ–

“EvaÑ satena m|lÈnaÑ, tatthesÈ gandhakaddame. PatiÔÔhÈsi mahÈbodhi, pasÈdentÊ mahÈjanaÑ.

TassÈ khandho dasahattho, paÒca sÈkhÈ manoramÈ. CatuhatthÈ catuhatthÈ, dasaÉÉhaphalamaÓÉitÈ.

Sahassantu pasÈkhÈnaÑ, sÈkhÈnaÑ tÈsamÈsi ca. EvaÑ Èsi mahÈbodhi, manoharasirindharÈ.

KaÔÈhamhi mahÈbodhi, patiÔÔhitakkhaÓe mahÊ. Akampi pÈÔihÊrÈni, ahesuÑ vividhÈni ca.

SayaÑ nÈdehi t|riyÈnaÑ, devesu mÈnusesu ca. SÈdhukÈraninnÈdehi, devabrahmagaÓassa ca.

MeghÈnaÑ migapakkhÊnaÑ, yakkhÈdÊnaÑ ravehi ca. Ravehi ca mahÊkampe, ekakolÈhalaÑ ahu.

BodhiyÈ phalapattehi, chabbaÓÓaraÑsiyo subhÈ. NikkhamitvÈ cakkavÈÄaÑ, sakalaÑ sobhayiÑsu ca.

SakaÔÈhÈ mahÈbodhi, uggantvÈna tato nabhaÑ. AÔÔhÈsi himagabbhamhi, sattÈhÈni adassanÈ”ti. ______________________________________________________________ 1. AÔÔhÈrasamaparicchede.


TasmÈ suvaÓÓakaÔÈhe patiÔÔhitoyeva bodhi kaÔÈheneva saddhiÑ uggantvÈ himavalÈhakagabbhaÑ pavisitvÈ aÔÔhÈsÊti veditabbaÑ.

HeÔÔhÈ pana bhagavato adhiÔÔhÈnakkamaÑ dassentena yaÑ vuttaÑ–

“BhagavÈ kira mahÈparinibbÈnamaÒce nipanno la~kÈdÊpe mahÈbodhipatiÔÔhÈpanatthÈya asokamahÈrÈjÈ mahÈbodhiggahaÓatthaÑ gamissati, tadÈ mahÈbodhissa dakkhiÓasÈkhÈ sayameva chijjitvÈ suvaÓÓakaÔÈhe patiÔÔhÈt|ti adhiÔÔhÈsi, idamekamadhiÔÔhÈnaÑ.

Tattha patiÔÔhÈnakÈle ca ‘mahÈbodhi himavalÈhakagabbhaÑ pavisitvÈ tiÔÔhat|’ti adhiÔÔhÈsi, idaÑ dutiyamadhiÔÔhÈnaÑ.

Sattame divase himavalÈhakagabbhato oruyha suvaÓÓakaÔÈhe patiÔÔhahanto pattehi ca phalehi ca chabbaÓÓarasmiyo muÒcat|ti adhiÔÔhÈsi, idaÑ tatiyamadhiÔÔhÈnan”ti.

TaÑ iminÈ na sameti. Tattha hi paÔhamaÑ himavalÈhakagabbhaÑ pavisitvÈ pacchÈ sattame divase himavalÈhakagabbhato oruyha chabbaÓÓaraÑsivissajjanaÑ suvaÓÓakaÔÈhe patiÔÔhahanaÒca vuttaÑ, tasmÈ aÔÔhakathÈya pubbenÈparaÑ na sameti. MahÈvaÑse pana adhiÔÔhÈnepi paÔhamaÑ suvaÓÓakaÔÈhe patiÔÔhahanaÑ pacchÈyeva chabbaÓÓaraÑsivissajjanaÑ himavalÈhakagabbhapavisanaÒca. VuttaÒhetaÑ–

“ParinibbÈnamaÒcamhi, nipannena jinena hi. KataÑ mahÈ-adhiÔÔhÈnaÑ, paÒcakaÑ paÒcacakkhunÈ.

GayhamÈnÈ mahÈbodhi-sÈkhÈ’sokena dakkhiÓÈ. ChijjitvÈna sayaÑyeva, patiÔÔhÈtu kaÔÈhake.

PatiÔÔhahitvÈ sÈ sÈkhÈ, chabbaÓÓarasmiyo subhÈ. RÈjayantÊ disÈ sabbÈ, phalapattehi muÒcatu.

SasuvaÓÓakaÔÈhÈ sÈ, uggantvÈna manoramÈ. AdissamÈnÈ sattÈhaÑ, himagabbhamhi tiÔÔhat|”ti1. ______________________________________________________________ 1. Sattarasamaparicchede.

VinayapiÔaka 182

BodhivaÑsepi ca ayameva adhiÔÔhÈnakkamo vutto, tasmÈ aÔÔhakathÈyaÑ vutto adhiÔÔhÈnakkamo yathÈ pubbenÈparaÑ na virujjhati, tathÈ vÊmaÑsitvÈ gahetabbo.

HimaÒca chabbaÓÓaraÑsiyo ca ÈvattitvÈ mahÈbodhimeva pavisiÑs|ti mahÈbodhiÑ paÔicchÈdetvÈ ÔhitaÑ himaÒca bodhito nikkhantachabbaÓÓarasmiyo ca ÈvattitvÈ padakkhiÓaÑ katvÈ bodhimeva pavisiÑsu, bodhipaviÔÔhÈ viya hutvÈ antarahitÈti vuttaÑ hoti. Ettha pana “himaÒca raÑsiyo cÈ”ti ayameva pÈÔho satasodhitasammate porÈÓapotthake sesesu ca sabbapotthakesu dissati. MahÈvaÑsepi cetaÑ vuttaÑ–

“AtÊte tamhi sattÈhe, sabbe himavalÈhakÈ. PavisiÑsu mahÈbodhiÑ, sabbÈ tÈ raÑsiyopi cÈ”ti.

Kenaci pana “paÒca raÑsiyo”ti pÈÔhaÑ parikappetvÈ yaÑ vuttaÑ “sabbadisÈhi paÒca rasmiyo ÈvattitvÈti paÒcahi phalehi nikkhantattÈ paÒca, tÈ pana chabbaÓÓÈvÈ”ti, taÑ tassa sammohavijambhitamattanti daÔÔhabbaÑ. ParipuÓÓakhandhasÈkhÈpasÈkhapaÒcaphalapaÔimaÓÉitoti paripuÓÓakhandhasÈkhÈpasÈkhÈhi ceva paÒcahi ca phalehi paÔimaÓÉito, samantato vibh|sitoti attho. AbhisekaÑ datvÈti anotattodakena abhisekaÑ datvÈ. MahÈbodhiÔÔhÈneyeva aÔÔhÈsÊti bodhisamÊpeyeva vasi.

PubbakattikapavÈraÓÈdivaseti assayujamÈsassa juÓhapakkhapuÓÓamiyaÑ. CÈtuddasÊ-uposathattÈ dvisattÈhe jÈte uposatho sampattoti Èha “kÈÄapakkhassa uposathadivase”ti, assayujamÈsakÈÄapakkhassa cÈtuddasÊ-uposatheti attho. PÈcÊnamahÈsÈlam|le ÔhapesÊti nagarassa pÈcÊnadisÈbhÈge jÈtassa mahÈsÈlarukkhassa heÔÔhÈ maÓÉapaÑ kÈretvÈ tattha Ôhapesi. Sattarasame divaseti pÈÔipadadivasato dutiyadivase. KattikachaÓap|jaÑ addasÈti kattikachaÓavasena bodhissa kariyamÈnaÑ p|jaÑ sumanasÈmaÓero addasa, disvÈ ca Ègato sabbaÑ taÑ pavattiÑ Èrocesi. TaÑ sandhÈyeva ca thero bodhi-ÈharaÓatthaÑ pesesi.

AÔÔhÈrasa devatÈkulÈnÊti mahÈbodhiÑ parivÈretvÈ ÔhitanÈgayakkhÈdidevatÈkulÈni datvÈti sambandho. AmaccakulÈni bodhissa


kattabbavicÈraÓatthÈya adÈsi, brÈhmaÓakulÈni lokasammatattÈ udakÈsiÒcanatthÈya adÈsi, kuÔumbiyakulÈni bodhissa kattabbap|jopakaraÓagopanatthÈya adÈsi. “GopakÈ rÈjakammino tathÈ taracchÈ”ti mahÈgaÓÔhipade vuttaÑ. GaÓÔhipade pana “gopakakulÈni bodhisiÒcanatthaÑ khÊradhenupÈlanatthÈya taracchakulÈni kÈli~gakulÈni vissÈsikÈni padhÈnamanussakulÈnÊ”ti vuttaÑ. KÈli~gakulÈnÊti ettha “udakÈdigÈhakÈ1 kÈli~gÈ”ti mahÈgaÓÔhipade vuttaÑ. “Kali~gesu janapade jÈtisampannakulaÑ kÈli~gakulan”ti keci. IminÈ parivÈrenÈti sahatthe karaÓavacanaÑ, iminÈ vuttappakÈraparivÈrena saddhinti attho. ViÒjhÈÔaviÑ samatikkammÈti rÈjÈ sayampi mahÈbodhissa paccuggamanaÑ karonto sena~gaparivuto thalapathena gacchanto viÒjhÈÔaviÑ nÈma aÔaviÑ atikkamitvÈ. TÈmalittiÑ2 anuppattoti tÈmalittiÑ2 nÈma titthaÑ sampatto. Idamassa tatiyanti suvaÓÓakaÔÈhe patiÔÔhitamahÈbodhissa rajjasampadÈnaÑ sandhÈya vuttaÑ. Tato pubbe panesa ekavÈraÑ saddhÈya sakalajambudÊparajjena mahÈbodhiÑ p|jesiyeva, tasmÈ tena saddhiÑ catutthamidaÑ rajjasampadÈnaÑ. MahÈbodhiÑ pana yasmiÑ yasmiÑ divase rajjena p|jesi, tasmiÑ tasmiÑ divase sakalajambudÊparajjato uppannaÑ ÈyaÑ gahetvÈ mahÈbodhip|jaÑ kÈresi.

MÈgasiramÈsassÈti migasiramÈsassa3. PaÔhamapÈÔipadadivaseti sukkapakkhapÈÔipadadivase. TaÒhi kaÓhapakkhapÈÔipadadivasaÑ apekkhitvÈ “paÔhamapÈÔipadadivasan”ti vuccati. IdaÒca imasmiÑ dÊpe pavattamÈnavohÈraÑ gahetvÈ vuttaÑ. Tattha pana puÓÓamito paÔÔhÈya yÈva aparÈ puÓÓamÊ, tÈva eko mÈsoti vohÈrassa pavattattÈ tena vohÈrena “dutiyapÈÔipadadivase”ti vattabbaÑ siyÈ. Tattha hi kaÓhapakkhapÈÔipadadivasaÑ “paÔhamapÈÔipadan”ti vuccati. UkkhipitvÈti mahÈsÈlam|le dinnehi soÄasahi jÈtisampannakulehi saddhiÑ ukkhipitvÈti vadanti. Gacchati vatareti ettha areti khede. TenevÈha “kanditvÈ”ti, bodhiyÈ adassanaÑ asahamÈno roditvÈ paridevitvÈti attho. SarasaraÑsijÈlanti ettha pana heÔÔhÈ vuttanayeneva attho veditabbo. MahÈbodhisamÈruÄhÈti mahÈbodhinÈ samÈruÄhÈ. Passato passatoti anÈdare sÈmivacanaÑ, passantassevÈti ______________________________________________________________ 1. UdakÈdivÈhakÈ (SÊ, SyÈ) 2. TÈmbalittiÑ (SyÈ) 3. MaggasirassÈti maggasiramÈsassa (SÊ), migasirassÈti migasiramÈsassa (SyÈ)

VinayapiÔaka 184

attho. MahÈsamuddatalaÑ pakkhantÈti1 mahÈsamuddassa udakatalaÑ pakkhandi. SamantÈ yojananti samantato ekekena passena yojanappamÈÓe padese. AccantasaÑyoge cetaÑ upayogavacanaÑ. VÊciyo v|pasantÈti vÊciyo na uÔÔhahiÑsu, nÈhesunti vuttaÑ hoti. PavajjiÑs|ti viraviÑsu, nÈdaÑ pavattayiÑs|ti attho. RukkhÈdisannissitÈhÊti ettha Èdi-saddena pabbatÈdisannissitÈ devatÈ sa~gaÓhÈti.

SupaÓÓar|penÈti supaÓÓasadisena r|pena. NÈgakulÈni santÈsesÊti mahÈbodhiggahaÓatthaÑ ÈgatÈni nÈgakulÈni santÈsesi, tesaÑ bhayaÑ uppÈdetvÈ palÈpesÊti vuttaÑ hoti. TadÈ hi samuddavÈsino nÈgÈ mahÈbodhiÑ gahetuÑ vÈtavassandhakÈrÈdÊhi mahantaÑ vikubbanaÑ akaÑsu. Tato saÑghamittattherÊ garuÄavaÓÓaÑ mÈpetvÈ tena garuÄar|pena ÈkÈsaÑ p|rayamÈnÈ sikhÈmarÊcijÈlena gaganaÑ ekandhakÈraÑ katvÈ pakkhappahÈravÈtena mahÈsamuddaÑ ÈloÄetvÈ saÑvaÔÔajaladhinÈdasadisena ravena nÈgÈnaÑ hadayÈni bhindantÊ viya tÈsetvÈ nÈge palÈpesi. Te ca utrastar|pÈ nÈgÈ ÈgantvÈti te ca vuttanayena uttÈsitÈ nÈgÈ puna ÈgantvÈ. TaÑ vibh|tinti taÑ iddhipÈÔihÈriyasa~khÈtaÑ vibh|tiÑ, taÑ acchariyanti vuttaÑ hoti. TheriÑyÈcitvÈti “ayye amhÈkaÑ bhagavÈ mucalindanÈgarÈjassa bhogÈvaliÑ attano gandhakuÔiÑ katvÈ sattÈhaÑ tassa sa~gahaÑ akÈsi. Abhisambujjhanadivase neraÒjarÈnadÊtÊre attano ucchiÔÔhapattaÑ mahÈkÈÄanÈgassa vissajjesi. UruvelanÈgena mÈpitaÑ visadh|madahanaÑ agaÓetvÈ tassa saraÓasÊlÈbharaÓamadÈsi. MahÈmoggallÈnattheraÑ pesetvÈ nandopanandanÈgarÈjÈnaÑ dametvÈ nibbisaÑ akÈsi. EvaÑ so lokanÈyako amhÈkaÑ upakÈrako, tvampi no dosamassaritvÈ muhuttaÑ mahÈbodhiÑ vissajjetvÈ nÈgalokassa saggamokkhamaggaÑ sampÈdehÊ”ti evaÑ yÈcitvÈ. MahÈbodhiviyogadukkhitoti mahÈbodhiviyogena dukkhito saÒjÈtamÈnasikadukkho. KanditvÈti imassa pariyÈyavacanamattaÑ roditvÈti, guÓakittanavasena vÈ punappunaÑ roditvÈ, vilÈpaÑ katvÈti attho.

UttaradvÈratoti anurÈdhapurassa uttaradvÈrato. MaggaÑ sodhÈpetvÈti khÈÓukaÓÔakÈdÊnaÑ uddharÈpanavasena maggaÑ sodhÈpetvÈ. ______________________________________________________________ 1. PakkhandÈti (Ka)


Ala~kÈrÈpetvÈti vÈlukÈdÊnaÑ otirÈpanÈdivasena sajjetvÈ. SamuddasÈlavatthusminti samuddÈsannasÈlÈya vatthubh|te padese. TasmiÑ kira padese Ôhitehi samuddassa diÔÔhattÈ taÑ acchariyaÑ pakÈsetuÑ tattha ekÈ sÈlÈ katÈ. SÈ nÈmena “samuddÈsannasÈlÈ”ti pÈkaÔÈ jÈtÈ. VuttaÒhetaÑ–

“SamuddÈsannasÈlÈya, ÔhÈne ÔhatvÈ mahaÓÓave. ŒgacchantaÑ mahÈbodhiÑ, mahÈtheriddhiyÈddasa.

TasmiÑ ÔhÈne katÈ sÈlÈ, pakÈsetuÑ tamabbhutaÑ. ‘SamuddÈsannasÈlÈ’ti, nÈmenÈsidha pÈkaÔÈ”ti.

TÈya vibh|tiyÈti tÈya vuttappakÈrÈya p|jÈsakkÈrÈdisampattiyÈ. TherassÈti mahÈmahindattherassa. Maggassa kira ubhosu passesu antarantarÈ pupphehi k|ÔÈgÈrasadisasaÓÔhÈnÈni pupphacetiyÈni kÈrÈpesi. TaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ “antarantare puppha-agghiyÈni Ôhapento”ti. Œgato vatareti ettha areti pasaÑsÈyaÑ, sÈdhu vatÈti attho. SoÄasahi jÈtisampannakulehÊti aÔÔhahi amaccakulehi aÔÔhahi ca brÈhmaÓakulehÊti evaÑ soÄasahi jÈtisampannakulehi. SamuddatÊre mahÈbodhiÑ ÔhapetvÈti samuddavelÈtale ala~katappaÔiyatte ramaÓÊye maÓÉape mahÈbodhiÑ ÔhapetvÈ. EvaÑ pana katvÈ sakalatambapaÓÓirajjena mahÈbodhiÑ p|jetvÈ soÄasannaÑ kulÈnaÑ rajjaÑ niyyÈtetvÈ sayaÑ dovÈrikaÔÔhÈne ÔhatvÈ tayo divase anekappakÈraÑ p|jaÑ kÈrÈpesi. TaÑ dassento “tÊÓi divasÈnÊ”ti-ÈdimÈha. RajjaÑ vicÈresÊti rajjaÑ vicÈretuÑ vissajjesi, soÄasahi vÈ jÈtisampannakulehi rajjaÑ vicÈrÈpesÊti attho. Catutthe divaseti migasiramÈsassa sukkapakkhadasamiyaÑ. Anupubbena anurÈdhapuraÑ sampattoti dasamiyaÑ ala~katappaÔiyattarathe mahÈbodhiÑ ÔhapetvÈ uÄÈrap|jaÑ kurumÈno pÈcÊnapassavihÈrassa patiÔÔhÈtabbaÔÔhÈnamÈnetvÈ tattha saÑghassa pÈtarÈsaÑ pavattetvÈ mahindattherena bhÈsitaÑ nÈgadÊpe dasabalena kataÑ nÈgadamanaÑ sutvÈ “sammÈsambuddhena nisajjÈdinÈ paribhuttaÔÔhÈnesu th|pÈdÊhi sakkÈraÑ karissÈmÊ”ti saÒÒÈÓaÑ kÈretvÈ tato ÈharitvÈ tavakkabrÈhmaÓassa gÈmadvÈre ÔhapetvÈ p|jetvÈ evaÑ tasmiÑ tasmiÑ ÔhÈne p|jaÑ katvÈ iminÈ anukkamena

VinayapiÔaka 186

anurÈdhapuraÑ sampatto. CÈtuddasÊdivaseti migasiramÈsasseva sukkapakkhacÈtuddase. VaÉÉhamÈnakacchÈyÈyÈti chÈyÈya vaÉÉhamÈnasamaye, sÈyanhasamayeti vuttaÑ hoti. SamÈpattinti phalasamÈpattiÑ. Tilakabh|teti ala~kÈrabh|te. RÈjavatthudvÈrakoÔÔhakaÔÔhÈneti rÈjuyyÈnassa dvÈrakoÔÔhakaÔÔhÈne. “SakalarajjaÑ mahÈbodhissa dinnapubbattÈ upacÈratthaÑ rÈjÈ dovÈrikavesaÑ gaÓhÊ’ti vadanti.

Anupubbavipassananti udayabbayÈdi-anupubbavipassanaÑ. PaÔÔhapetvÈti ÈrabhitvÈ. Attha~gamiteti attha~gate. “Saha bodhipatiÔÔhÈnenÈ”ti vattabbe vibhattivipariÓÈmaÑ katvÈ “saha bodhipatiÔÔhÈnÈ”ti nissakkavacanaÑ kataÑ. Sati hi sahayoge karaÓavacanena bhavitabbaÑ. MahÈpathavÊ akampÊti ca idaÑ mukhamattanidassanaÑ, aÒÒÈnipi anekÈni acchariyÈni ahesuÑyeva. TathÈ hi saha bodhipatiÔÔhÈnena udakapariyantaÑ katvÈ mahÈpathavÊ akampi, tÈni m|lÈni kaÔÈhamukhavaÔÔito uggantvÈ taÑ kaÔÈhaÑ vinandhantÈ pathavÊtalamotariÑsu, samantato dibbakusumÈni vassiÑsu, ÈkÈse dibbat|riyÈni vajjiÑsu, mahÈmegho uÔÔhahitvÈ vuÔÔhidhÈramakÈsi1, ÈkÈsapadesÈ viraviÑsu, vijjulatÈ nicchariÑsu. DevatÈ sÈdhukÈramadaÑsu, samÈgatÈ sakaladÊpavÈsino gandhamÈlÈdÊhi p|jayiÑsu, gahitamakarandÈ mandamÈrutÈ vÈyiÑsu, samantato ghanasÊtalahimavalÈhakÈ mahÈbodhiÑ chÈdayiÑsu. EvaÑ bodhi pathaviyaÑ patiÔÔhahitvÈ himagabbhe sannisÊditvÈ sattÈhaÑ lokassa adassanaÑ agamÈsi. Himagabbhe sannisÊdÊti himagabbhassa anto aÔÔhÈsi. VipphurantÈti vipphurantÈ ito cito ca saÑsarantÈ. NicchariÑs|ti nikkhamiÑsu. DassiÑs|ti2 paÒÒÈyiÑsu. Sabbe dÊpavÈsinoti sabbe tambapaÓÓidÊpavÈsino. UttarasÈkhato ekaÑ phalanti uttarasÈkhÈya ÔhitaÑ ekaÑ phalaÑ. “PÈcÊnasÈkhÈya ekaÑ phalan”tipi keci. MahÈ-ÈsanaÔÔhÈneti3 pubbapasse mahÈsilÈsanena patiÔÔhitaÔÔhÈne. IssaranimmÈnavihÈreti issaranimmÈnasa~khÈte kassapagirivihÈre. “IssaranimmÈnavihÈre”ti hi pubbasa~ketavasena vuttaÑ, idÈni pana so vihÈro “kassapagirÊ”ti paÒÒÈto. “IssarasamaÓÈrÈme”tipi keci paÔhanti. TathÈ ca vuttaÑ– ______________________________________________________________ 1. VuÔÔhipÈtamakaÑsu (SÊ), vuÔÔhipÈtamakÈsi (SyÈ) 2. PassiÑs|ti (Ka) 3. MahÈbodhi-ÈsannaÔÔhÈneti (SyÈ, Ka)


“TavakkabrÈhmaÓagÈme, th|pÈrÈme tatheva ca. IssarasamaÓÈrÈme, paÔhame cetiya~gaÓe”ti.

Yojaniya-ÈrÈmes|ti anurÈdhapurassa samantÈ yojanassa anto kata-ÈrÈmesu. SamantÈ patiÔÔhite mahÈbodhimhÊti sambandho. AnurÈdhapurassa samantÈ evaÑ puttanattuparamparÈya mahÈbodhimhi patiÔÔhiteti attho. LohapÈsÈdaÔÔhÈnaÑ p|jesÊti lohapÈsÈdassa kattabbaÔÔhÈnaÑ p|jesi. “KiÒcÈpi lohapÈsÈdaÑ devÈnaÑpiyatissoyeva mahÈrÈjÈ kÈressati, tathÈpi tasmiÑ samaye abhÈvato ‘anÈgate’ti vuttan”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. Keci pana “duÔÔhagÈmaÓi-abhayeneva kÈrito lohapÈsÈdo”ti vadanti. M|lÈni panassa na tÈva otarantÊti iminÈ mahÈrÈja imasmiÑ dÊpe satthusÈsanaÑ patiÔÔhitamattameva ahosi, na tÈva supatiÔÔhitanti dasseti, assa satthusÈsanassa m|lÈni pana na tÈva otiÓÓÈnÊti evamettha attho veditabbo. OtarantÊti hi atÊtatthe vattamÈnavacanaÑ. TenevÈha “kadÈ pana bhante m|lÈni otiÓÓÈni nÈma bhavissantÊ”ti. Yo amacco catupaÓÓÈsÈya jeÔÔhakakaniÔÔhabhÈtukehi saddhiÑ cetiyagirimhi pabbajito, taÑ sandhÈya vuttaÑ “mahÈ-ariÔÔho bhikkh|”ti. MeghavaÓÓÈbhayassa amaccassa pariveÓaÔÔhÈneti meghavaÓÓÈbhayassa raÒÒo amaccena kattabbassa pariveÓassa vatthubh|te ÔhÈne. MaÓÉapappakÈranti maÓÉapasadisaÑ. Sadisatthampi hi pakÈrasaddaÑ vaÓÓayanti. SÈsanassa m|lÈni otarantÈni passissÈmÊti iminÈ sÈsanassa suÔÔhu patiÔÔhÈnÈkÈraÑ passissÈmÊti dÊpeti.

Meghavirahitassa nimmalasseva ÈkÈsassa viravitattÈ “ÈkÈsaÑ mahÈviravaÑ ravÊ”ti vuttaÑ. PaccekagaÓÊhÊti visuÑ visuÑ gaÓÈcariyehi. PaccekaÑ gaÓaÑ etesaÑ atthÊti paccekagaÓino. YathÈ vejjo gilÈnesu karuÓÈya tikicchanameva purakkhatvÈ vigatacchandadoso jigucchanÊyesu vaÓesu guyhaÔÔhÈnesu ca bhesajjalepanÈdinÈ tikicchanameva karoti, evaÑ bhagavÈpi kilesabyÈdhipÊÄitesu sattesu karuÓÈya te satte kilesabyÈdhidukkhato mocetukÈmo avattabbÈrahÈni guyhaÔÔhÈnanissitÈnipi asappÈyÈni1 vadanto vinayapaÒÒattiyÈ sattÈnaÑ ______________________________________________________________ 1. AsabbhÈni (SÊ, SyÈ)

VinayapiÔaka 188

kilesabyÈdhiÑ tikicchati. Tena vuttaÑ “satthu karuÓÈguÓaparidÊpakan”ti. AnusiÔÔhikarÈnanti anusÈsanÊkarÈnaÑ, ye bhagavato anusÈsaniÑ sammÈ paÔipajjanti, tesanti attho. KÈyakammavacÊkammavipphanditavinayananti kÈyavacÊdvÈresu ajjhÈcÈravasena pavattassa kilesavipphanditassa vinayanakaraÑ.

RÈjinoti upayogatthe sÈmivacanaÑ, rÈjÈnamanusÈsiÑs|ti attho. Œlokanti ÒÈÓÈlokaÑ. NibbÈyiÑsu1 mahesayoti ettha mahÈmahindatthero dvÈdasavassiko hutvÈ tambapaÓÓidÊpaÑ sampatto, tattha dve vassÈni vasitvÈ vinayaÑ patiÔÔhapesi. DvÈsaÔÔhivassiko hutvÈ parinibbutoti vadanti.

TesaÑ therÈnaÑ antevÈsikÈti tesaÑ mahÈmahindattherappamukhÈnaÑ therÈnaÑ antevÈsikÈ. TassadattÈdayo pana mahÈ-ariÔÔhattherassa antevÈsikÈ, tasmÈ tissadattakÈÄasumanadÊghasumanÈdayo mahÈ-ariÔÔhattherassa antevÈsikÈ cÈti yojetabbaÑ. AntevÈsikÈnaÑ antevÈsikÈti ubhayathÈ vutta-antevÈsikÈnaÑ antevÈsikÈ. Pubbe vuttappakÈrÈti–

“Tato mahindo iÔÔiyo, Òattiyo sambalo tathÈ. BhaddanÈmo ca paÓÉito.

Ete nÈgÈ mahÈpaÒÒÈ, jambudÊpÈ idhÈgatÈ. VinayaÑ te vÈcayiÑsu, piÔakaÑ tambapaÓÓiyÈ.

NikÈye paÒca vÈcesuÑ, satta ceva pakaraÓe Tato ariÔÔho medhÈvÊ, vissadatto ca paÓÉito.

VisÈrado kÈÄasumano, thero ca dÊghanÈmako”ti–

evamÈdinÈ pubbe vuttappakÈrÈ ÈcariyaparamparÈ.

ŒcariyaparamparakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. ParinibbiÑsu (SÊ, SyÈ)


VinayÈnisaÑsakathÈvaÓÓanÈ

EttÈvatÈ ca “kenÈbhatan”ti imaÑ paÒhaÑ vitthÈrato vibhajitvÈ idÈni “kattha patiÔÔhitan”ti imaÑ paÒhaÑ vissajjento Èha “kattha patiÔÔhitan”ti-Èdi. Tattha telamivÈti sÊhatelamiva. AdhimattasatigatidhÊtimantes|ti ettha satÊti buddhavacanaÑ uggahetvÈ dhÈraÓakasati. GatÊti uggaÓhanakagati. DhÊtÊti sanniÔÔhÈnaÑ katvÈ gaÓhanakaÒÈÓaÑ. GatÊti vÈ paÒÒÈgati. DhÊtÊti buddhavacanaÑ uggaÓhanavÊriyaÑ sajjhÈyanavÊriyaÑ dhÈraÓavÊriyaÒca. LajjÊs|ti pÈpajigucchanakalakkhaÓÈya lajjÈya samannÈgatesu. Kukkuccakes|ti aÓumattesupi vajjesu dosadassÈvitÈya kappiyÈkappiyaÑ nissÈya kukkuccakÈrÊsu. SikkhÈkÈmes|ti adhisÊla-adhicitta-adhipaÒÒÈvasena tisso sikkhÈ kÈmayamÈnesu sampiyÈyitvÈ sikkhantesu.

Akattabbato nivÈretvÈ kattabbesu patiÔÔhÈpanato mÈtÈpituÔÔhÈniyoti vuttaÑ. ŒcÈragocarakusalatÈti veÄudÈnÈdimicchÈjÊvassa kÈyapÈgabbhiyÈdÊnaÒca akaraÓena sabbaso anÈcÈraÑ vajjetvÈ “kÈyiko avÊtikkamo vÈcasiko avÊtikkamo”ti1 evaÑ vuttabhikkhusÈruppa-ÈcÈrasampattiyÈ vesiyÈdi-agocaraÑ vajjetvÈ piÓÉapÈtÈdi-atthaÑ upasa~kamituÑ yuttaÔÔhÈnasa~khÈtagocarena ca sampannattÈ samaÓÈcÈresu ceva samaÓagocaresu ca kusalatÈ. Apica2 yo bhikkhu satthari sagÈravo sappatisso sabrahmacÈrÊsu sagÈravo sappatisso hirottappasampanno sunivattho supÈruto pÈsÈdikena abhikkantena paÔikkantena Èlokitena vilokitena samiÒjitena pasÈritena okkhittacakkhu iriyÈpathasampanno indriyesu guttadvÈro bhojane mattaÒÒ| jÈgariyamanuyutto satisampajaÒÒena samannÈgato appiccho santuÔÔho ÈraddhavÊriyo pavivitto asaÑsaÔÔho ÈbhisamÈcÈrikesu sakkaccakÈrÊ garucittÊkÈrabahulo viharati, ayaÑ vuccati ÈcÈro.

Gocaro3 pana upanissayagocaro Èrakkhagocaro upanibandhagocaroti tividho. Tattha dasakathÈvatthuguÓasamannÈgato kalyÈÓamitto, yaÑ nissÈya assutaÑ suÓÈti, sutaÑ pariyodÈpeti, ka~khaÑ ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 255 piÔÔhe. 2. MahÈniddesa-®Ôha 295 piÔÔhepi passitabbaÑ. 3. MahÈniddesa-®Ôha 296 piÔÔhepi passitabbaÑ.

VinayapiÔaka 190

vitarati, diÔÔhiÑ ujuÑ karoti, cittaÑ pasÈdeti, yassa vÈ pana anusikkhamÈno saddhÈya vaÉÉhati, sÊlena, sutena, cÈgena, paÒÒÈya vaÉÉhati, ayaÑ upanissayagocaro. Yo pana bhikkhu antaragharaÑ paviÔÔho vÊthipaÔipanno okkhittacakkhu yugamattadassÈvÊ saÑvuto gacchati, na hatthiÑ olokento, na assaÑ, na rathaÑ, na pattiÑ, na itthiÑ, na purisaÑ olokento, na uddhaÑ olokento, na adho olokento, na disÈvidisampi pekkhamÈno gacchati, ayaÑ Èrakkhagocaro. Upanibandhagocaro pana cattÈro satipaÔÔhÈnÈ, yattha bhikkhu attano cittaÑ upanibandhati. VuttaÒhetaÑ bhagavatÈ “ko ca bhikkhave bhikkhuno gocaro sako pettiko visayo, yadidaÑ cattÈro satipaÔÔhÈnÈ”ti1. AyaÑ upanibandhagocaro. Iti iminÈ ca ÈcÈrena iminÈ ca gocarena samannÈgatattÈ ÈcÈragocarakusalatÈ. EvaÑ anÈcÈraÑ agocaraÒca vajjetvÈ saddhÈpabbajitÈnaÑ yathÈvutta-ÈcÈragocaresu kusalabhÈvo vinayadharÈyattoti ayamÈnisaÑso vinayapariyattiyÈ dassitoti veditabbo.

VinayapariyattiÑ nissÈyÈti vinayapariyÈpuÓanaÑ nissÈya. Attano sÊlakkhandho sugutto hoti surakkhitoti kathamassa attano sÊlakkhandho sugutto hoti surakkhito? ŒpattiÒhi Èpajjanto chahÈkÈrehi Èpajjati alajjitÈ, aÒÒÈÓatÈ, kukkuccapakatatÈ, akappiye kappiyasaÒÒitÈ, kappiye akappiyasaÒÒitÈ, satisammosÈti. Vinayadharo pana imehi chahÈkÈrehi ÈpattiÑ nÈpajjati.

KathaÑ alajjitÈya nÈpajjati? So hi “passatha bho, ayaÑ kappiyÈkappiyaÑ jÈnantoyeva paÓÓattivÊtikkamaÑ karotÊ”ti imaÑ par|pavÈdaÑ rakkhantopi akappiyabhÈvaÑ jÈnantoyeva madditvÈ vÊtikkamaÑ na karoti. EvaÑ alajjitÈya nÈpajjati. SahasÈ Èpannampi desanÈgÈminiÑ desetvÈ vuÔÔhÈnagÈminiyÈ vuÔÔhahitvÈ suddhante patiÔÔhÈti, tato–

“SaÒcicca ÈpattiÑ nÈpajjati, ÈpattiÑ na parig|hati. AgatigamanaÒca na gacchati, edisÈ vuccati lajjipuggalo”ti2–

ImasmiÑ lajjibhÈve patiÔÔhitova hoti. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 128 piÔÔhe. 2. Vi 5. 279 piÔÔhe.


KathaÑ aÒÒÈÓatÈya nÈpajjati? So hi kappiyÈkappiyaÑ jÈnÈti, tasmÈ kappiyaÑyeva karoti, akappiyaÑ na karoti. EvaÑ aÒÒÈÓatÈya nÈpajjati.

KathaÑ kukkuccapakatatÈya nÈpajjati? KappiyÈkappiyaÑ nissÈya kukkucce uppanne vatthuÑ oloketvÈ mÈtikaÑ padabhÈjanaÑ antarÈpattiÑ anÈpattiÑ oloketvÈ kappiyaÑ ce hoti, karoti, akappiyaÑ ce, na karoti. UppannaÑ pana kukkuccaÑ avinicchinitvÈva “vaÔÔatÊ”ti madditvÈ na vÊtikkamati. EvaÑ kukkuccapakatatÈya nÈpajjati.

KathaÑ akappiye kappiyasaÒÒitÈdÊhi nÈpajjati? So hi kappiyÈkappiyaÑ jÈnÈti, tasmÈ akappiye kappiyasaÒÒÊ na hoti, kappiye akappiyasaÒÒÊ na hoti, supatiÔÔhitÈ cassa sati hoti, adhiÔÔhÈtabbaÑ adhiÔÔheti, vikappetabbaÑ vikappeti. Iti imehi chahÈkÈrehi ÈpattiÑ nÈpajjati, ÈpattiÑ anÈpajjanto akhaÓÉasÊlo hoti parisuddhasÊlo. Evamassa attano sÊlakkhandho sugutto hoti surakkhito.

KukkuccapakatÈnanti kappiyÈkappiyaÑ nissÈya uppannena kukkuccena abhibh|tÈnaÑ. KathaÑ pana kukkuccapakatÈnaÑ paÔisaraÓaÑ hoti? TiroraÔÔhena tirojanapadesu ca uppannakukkuccÈ bhikkh| “asukasmiÑ kira vihÈre vinayadharo vasatÊ”ti d|ratopi tassa santikaÑ ÈgantvÈ kukkuccaÑ pucchanti. So tehi katakammassa vatthuÑ oloketvÈ ÈpattÈnÈpattiÑ garukalahukÈdibhedaÑ sallakkhetvÈ desanÈgÈminiÑ desÈpetvÈ vuÔÔhÈnagÈminiyÈ vuÔÔhÈpetvÈ suddhante patiÔÔhÈpeti. EvaÑ kukkuccapakatÈnaÑ paÔisaraÓaÑ hoti.

VisÈrado saÑghamajjhe voharatÊti vigato sÈrado bhayaÑ etassÈti1 visÈrado, abhÊtoti attho. Avinayadharassa hi saÑghamajjhe kathentassa bhayaÑ sÈrajjaÑ okkamati, vinayadharassa taÑ na hoti. KasmÈ? “EvaÑ kathentassa doso hoti, evaÑ na doso”ti ÒatvÈ kathanato. ______________________________________________________________ 1. EtasmÈti (SÊ)

VinayapiÔaka 192

Paccatthike sahadhammena suniggahitaÑ niggaÓhÈtÊti ettha dvidhÈ paccatthikÈ nÈma attapaccatthikÈ ca sÈsanapaccatthikÈ ca. Tattha mettiyabhummajakÈ ca bhikkh| vaÉÉho ca licchavÊ am|lakena antimavatthunÈ codesuÑ, ime attapaccatthikÈ nÈma. Ye vÈ panaÒÒepi dussÊlÈ pÈpadhammÈ, sabbe te attapaccatthikÈ. ViparÊtadassanÈ pana ariÔÔhabhikkhukaÓÔakasÈmaÓeravesÈlikavajjiputtakÈ mahÈsaÑghikÈdayo ca abuddhasÈsanaÑ “buddhasÈsanan”ti vatvÈ katapaggahÈ sÈsanapaccatthikÈ nÈma. Te sabbepi sahadhammena sahakÈraÓena vacanena yathÈ taÑ asaddhammaÑ patiÔÔhÈpetuÑ na sakkonti, evaÑ suniggahitaÑ katvÈ niggaÓhÈti.

SaddhammaÔÔhitiyÈ paÔipanno hotÊti ettha pana tividho saddhammo pariyattipaÔipatti-adhigamavasena. Tattha tipiÔakaÑ buddhavacanaÑ pariyattisaddhammo nÈma. Terasa dhuta~gaÓÈ cuddasa khandhakavattÈni dve-asÊti mahÈvattÈnÊti ayaÑ paÔipattisaddhammo nÈma. CattÈro maggÈ ca cattÈri phalÈni ca, ayaÑ adhigamasaddhammo nÈma. Tattha keci therÈ “yo vo Ènanda mayÈ dhammo ca vinayo ca desito paÒÒatto, so vo mamaccayena satthÈ”ti iminÈ suttena1 “sÈsanassa pariyatti m|lan”ti vadanti. Keci therÈ “ime ca subhadda bhikkh| sammÈ vihareyyuÑ, asuÒÒo loko arahantehi assÈ”ti iminÈ suttena2 “sÈsanassa paÔipatti m|lan”ti vatvÈ “yÈva paÒca bhikkh| sammÈ paÔipannÈ saÑvijjanti, tÈva sÈsanaÑ ÔhitaÑ hotÊ”ti ÈhaÑsu. Itare pana therÈ “pariyattiyÈ antarahitÈya suppaÔipannassapi dhammÈbhisamayo natthÊ”ti vatvÈ ÈhaÑsu. Sacepi paÒca bhikkh| cattÈri pÈrÈjikÈni rakkhaÓakÈ honti, te saddhe kulaputte pabbÈjetvÈ paccantime janapade upasampÈdetvÈ dasavaggagaÓaÑ p|retvÈ majjhimajanapadepi upasampadaÑ karissanti. EtenupÈyena vÊsativaggasaÑghaÑ p|retvÈ attanopi abbhÈnakammaÑ katvÈ sÈsanaÑ vuÉÉhiÑ viruÄhiÑ gamayissanti. EvamayaÑ vinayadharo tividhassapi saddhammassa ciraÔÔhitiyÈ paÔipanno hotÊti. EvamayaÑ vinayadharo ime paÒcÈnisaÑse paÔilabhatÊti veditabbo.

Vinayo saÑvaratthÈyÈti-ÈdÊsu3 vinayoti vinayassa pariyÈpuÓanaÑ, vinayoti vÈ vinayapaÒÒatti vuttÈ, tasmÈ sakalÈpi vinayapaÒÒatti ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 126 piÔÔhe. 2. DÊ 2. 125 piÔÔhe. 3. Vi-®Ôha 4. 208 piÔÔhepi passitabbaÑ.


vinayapariyÈpuÓanaÑ vÈ kÈyavacÊdvÈrasaÑvaratthÈyÈti attho, ÈjÊvapÈrisuddhipariyosÈnassa sÊlassa upanissayapaccayo hotÊti vuttaÑ hoti. AvippaÔisÈroti pÈpapuÒÒÈnaÑ katÈkatÈnusocanavasena pavattacittavippaÔisÈrÈbhÈvo. PÈmojjanti dubbalÈ taruÓapÊti. PÊtÊti balavapÊti. PassaddhÊti kÈyacittadarathapaÔippassaddhi. Sukhanti kÈyikaÑ cetasikaÒca sukhaÑ. TaÒhi duvidhampi samÈdhissa upanissayapaccayo hoti. SamÈdhÊti cittekaggatÈ. YathÈbh|taÒÈÓadassananti sappaccayanÈmar|papariggaho. NibbidÈti vipassanÈ. Atha vÈ yathÈbh|taÒÈÓadassanaÑ taruÓavipassanÈ, udayabbayaÒÈÓassetaÑ adhivacanaÑ. CittekaggatÈ hi taruÓavipassanÈya upanissayapaccayo hoti. NibbidÈti sikhÈppattÈ vuÔÔhÈnagÈminibalavavipassanÈ. VirÈgoti ariyamaggo. VimuttÊti arahattaphalaÑ. Catubbidhopi hi ariyamaggo arahattassa upanissayapaccayo hoti. VimuttiÒÈÓadassananti paccavekkhaÓaÒÈÓaÑ. AnupÈdÈparinibbÈnatthÈyÈti kaÒci dhammaÑ aggahetvÈ anavasesetvÈ parinibbÈnatthÈya, appaccayaparinibbÈnatthÈyÈti attho. AppaccayaparinibbÈnassa hi vimuttiÒÈÓadassanaÑ paccayo hoti tasmiÑ anuppatte avassaÑ parinibbÈyitabbato, na ca paccavekkhaÓaÒÈÓe anuppanne antarÈ parinibbÈnaÑ hoti.

EtadatthÈ kathÈti ayaÑ vinayakathÈ nÈma etadatthÈya, anupÈdÈparinibbÈnatthÈyÈti attho. EvaÑ sabbatthapi. MantanÈpi vinayamantanÈ-eva, “evaÑ karissÈma, na karissÈmÈ”ti vinayapaÔibaddhasaÑsandanÈ. EtadatthÈ upanisÈti upanisÊdati ettha phalaÑ tappaÔibaddhavuttitÈyÈti upanisÈ vuccati kÈraÓaÑ paccayoti. “Vinayo saÑvaratthÈyÈ”ti-ÈdikÈ kÈraÓaparamparÈ etadatthÈti attho. EtadatthaÑ sotÈvadhÈnanti imissÈ paramparapaccayakathÈya sotÈvadhÈnaÑ imaÑ kathaÑ sutvÈ yaÑ uppajjati ÒÈÓaÑ, tampi etadatthaÑ. YadidaÑ anupÈdÈcittassa vimokkhoti yadidanti nipÈto. Sabbali~gavibhattivacanesu tÈdisova tattha tattha atthato pariÓÈmetabbo, tasmÈ evamettha attho veditabbo–yo ayaÑ cat|hi upÈdÈnehi anupÈdiyitvÈ cittassa arahattaphalasa~khÈto vimokkho, sopi etadatthÈya anupÈdÈparinibbÈnatthÈyÈti evamettha sambandho veditabbo. Yo ayaÑ anupÈdÈcittassa vimokkhasa~khÈto maggo, heÔÔhÈ vuttaÑ sabbampi etadatthamevÈti. EvaÒca sati iminÈ mahussÈhato

VinayapiÔaka 194

sÈdhitabbaÑ niyatappayojanaÑ dassitaÑ hoti. HeÔÔhÈ “virÈgo -pa- nibbÈnatthÈyÈ”ti iminÈ pana labbhamÈnÈnisaÑsaphalaÑ dassitanti veditabbaÑ. Œyogoti uggahaÓacintanÈdivasena punappunaÑ abhiyogo.

VinayÈnisaÑsakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


BÈhiranidÈnavaÓÓanÈ samattÈ.

VeraÒjakaÓÉavaÓÓanÈ

1. Seyyathidanti taÑ katamaÑ, taÑ kathanti vÈ attho. Aniyamaniddesavacananti natthi etassa niyamoti aniyamo, niddisÊyati attho etenÈti niddeso, vuccati etenÈti vacanaÑ, niddesoyeva vacanaÑ niddesavacanaÑ, aniyamassa niddesavacanaÑ aniyamaniddesavacanaÑ, paÔhamaÑ aniyamitassa samayassa niddesavacananti attho. “YenÈti avatvÈ tenÈti vuttattÈ aniyamaÑ katvÈ niddiÔÔhavacanaÑ aniyamaniddesavacanan”tipi vadanti. YaÑtaÑsaddÈnaÑ niccasambandhabhÈvato Èha “tassa sar|pena avuttenapÊ”ti-Èdi. Tattha tassÈti “tenÈ”ti etassa. Sar|pena avuttenapÊti “yenÈ”ti evaÑ sar|pato pÈÄiyaÑ avuttenapi. Atthato siddhenÈti parabhÈge sÈriputtattherassa uppajjanakaparivitakkasa~khÈta-atthato siddhena. Parivitakke hi siddhe yena samayena parivitakko udapÈdÊti idaÑ atthato siddhameva hoti. TenevÈha “aparabhÈge hi vinayapaÒÒattiyÈcanahetubh|to Èyasmato sÈriputtassa parivitakko siddho”ti-Èdi. “TenÈ”ti vatvÈ tato tadatthameva “yenÈ”ti atthato vuccamÈnattÈ “yenÈ”ti ayaÑ “tenÈ”ti etassa paÔiniddeso nÈma jÈto. PaÔiniddesoti ca vitthÈraniddesoti attho.

AparabhÈge hÊti ettha hi-saddo hetumhi, yasmÈti attho. VinayapaÒÒattiyÈcanahetubh|toti “etassa bhagavÈ kÈlo, etassa sugata kÈlo, yaÑ bhagavÈ sÈvakÈnaÑ sikkhÈpadaÑ paÒÒapeyya, uddiseyya pÈtimokkhaÑ. YathayidaÑ brahmacariyaÑ addhaniyaÑ assa ciraÔÔhitikan”ti evaÑ pavattassa vinayapaÒÒattiyÈcanassa kÈraÓabh|toti attho. Parivitakkoti “katamesÈnaÑ kho buddhÈnaÑ bhagavantÈnaÑ brahmacariyaÑ na ciraÔÔhitikaÑ ahosi, katamesÈnaÑ buddhÈnaÑ bhagavantÈnaÑ brahmacariyaÑ ciraÔÔhitikaÑ ahosÊ”ti evaÑ pavatto parivitakko. YaÑtaÑsaddÈnaÑ niccasambandhoti Èha “tasmÈ yena samayenÈ”ti-Èdi. Pubbe vÈ pacchÈ vÈ atthato siddhenÈti pubbe vÈ pacchÈ vÈ uppanna-atthato siddhena. PaÔiniddeso kattabboti etassa “yadidan”ti iminÈ sambandho. “PaÔiniddeso kattabbo”ti yadidaÑ yaÑ idaÑ vidhÈnaÑ, ayaÑ sabbasmiÑ vinaye yuttÊti attho. Atha vÈ “paÔiniddeso kattabbo”ti yadidaÑ yÈ ayaÑ yutti, ayaÑ sabbasmiÑ vinaye yuttÊti attho.

VinayapiÔaka 196

TatridaÑ mukhamattanidassananti tassÈ yathÈvuttayuttiyÈ paridÊpane idaÑ mukhamattanidassanaÑ, upÈyamattanidassananti attho. MukhaÑ dvÈraÑ upÈyoti hi atthato ekaÑ. “Tena hi bhikkhave bhikkh|naÑ sikkhÈpadaÑ paÒÒapessÈmÊ”ti pÈÄiÑ dassetvÈ tattha paÔiniddesamÈya “yena sudinno”ti-ÈdinÈ. TenÈti hetu-atthe karaÓavacanattÈ tassa paÔiniddesopi tÈdisoyevÈti Èha “yasmÈ paÔisevÊ”ti. Pubbe atthato siddhenÈti pubbe uppannamethunadhammapaÔisevanasa~khÈta-atthato siddhena. PacchÈ atthato siddhenÈti raÒÒÈ adinnaÑ dÈr|naÑ Èdiyanasa~khÈtapacchÈ-uppanna-atthato siddhena. Samayasaddoti etassa “dissatÊ”ti iminÈ sambandho.

SamavÈyeti paccayasÈmaggiyaÑ, kÈraÓasamavÈyeti attho. KhaÓeti okÈse. AssÈti assa samayasaddassa samavÈyo atthoti sambandho. Appeva nÈma svepi upasa~kameyyÈma kÈlaÒca samayaÒca upÈdÈyÈti ettha kÈlo nÈma upasa~kamanassa yuttapayuttakÈlo. Samayo nÈma tasseva paccayasÈmaggÊ, atthato tadanur|paÑ sarÊrabalaÒceva tappaccayaparissayÈbhÈvo ca. UpÈdÈnaÑ nÈma ÒÈÓena tesaÑ gahaÓaÑ sallakkhaÓaÑ, tasmÈ kÈlaÒca samayaÒca paÒÒÈya gahetvÈ upadhÈretvÈti attho. IdaÑ vuttaÑ hoti–sace amhÈkaÑ sve gamanassa yuttakÈlo bhavissati, kÈye balamattÈ ceva pharissati, gamanapaccayÈ ca aÒÒo aphÈsuvihÈro na bhavissati, athetaÑ kÈlaÒca gamanakÈraÓasamavÈyasa~khÈtaÑ samayaÒca upadhÈretvÈ api eva nÈma sve ÈgaccheyyÈmÈti.

KhaÓoti okÈso. TathÈgatuppÈdÈdiko hi maggabrahmacariyassa okÈso tappaccayapaÔilÈbhahetuttÈ, khaÓo eva ca samayo. Yo khaÓoti ca samayoti ca vuccati, so ekovÈti hi attho. MahÈsamayoti mahÈsam|ho. PavuddhaÑ vanaÑ pavanaÑ, tasmiÑ pavanasmiÑ, vanasaÓÉeti attho. Samayopi kho te bhaddÈli appaÔividdho ahosÊti ettha samayoti sikkhÈpadap|raÓassa hetu. BhaddÈlÊti tassa bhikkhuno nÈmaÑ. IdaÑ vuttaÑ hoti–bhaddÈli tayÈ paÔivijjhitabbayuttakaÑ etaÑ kÈraÓaÑ atthi, tampi te na paÔividdhaÑ na sallakkhitanti. KiÑ taÑ kÈraÓanti Èha “bhagavÈ kho”ti-Èdi.


UggÈhamÈnoti-ÈdÊsu mÈnoti tassa paribbÈjakassa pakatinÈmaÑ, kiÒci kiÒci pana uggahetuÑ samatthatÈya “uggÈhamÈno”ti naÑ saÒjÈnanti, tasmÈ “uggÈhamÈno”ti vuccati. SamaÓamuÓÉikÈya putto samaÓamuÓÉikÈputto1. So kira devadattassa upaÔÔhÈko. SamayaÑ diÔÔhiÑ pavadanti etthÈti samayappavÈdako, tasmiÑ samayappavÈdake, diÔÔhippavÈdaketi attho. TasmiÑ kira ÔhÈne ca~kibhÈrukkhapokkharasÈtipabhutayo brÈhmaÓÈ nigaÓÔhÈcelakaparibbÈjakÈdayo ca paribbÈjakÈ sannipatitvÈ attano attano samayaÑ diÔÔhiÑ pavadanti kathenti dÊpenti, tasmÈ so ÈrÈmo “samayappavÈdako”ti vuccati, sveva tindukÈcÊrasa~khÈtÈya timbarurukkhapantiyÈ parikkhittattÈ “tindukÈcÊran”ti vuccati. EkÈ sÈlÈ etthÈti ekasÈlako. YasmÈ panettha paÔhamaÑ ekÈ sÈlÈ katÈ ahosi, pacchÈ mahÈpuÒÒaÑ poÔÔhapÈdaparibbÈjakaÑ nissÈya bah| sÈlÈ katÈ, tasmÈ tameva ekaÑ sÈlamupÈdÈya laddhanÈmavasena “ekasÈlako”ti vuccati. MallikÈya pana pasenadiraÒÒo deviyÈ uyyÈnabh|to so pupphaphalasaÒchanno ÈrÈmoti katvÈ “mallikÈya ÈrÈmo”ti sa~khyaÑ gato. TasmiÑ samayappavÈdake tindukÈcÊre ekasÈlake mallikÈya ÈrÈme. PaÔivasatÊti tasmiÑ vÈsaphÈsutÈya vasati.

DiÔÔhe dhammeti paccakkhe attabhÈve. Atthoti vuÉÉhi. SamparÈyikoti kammakilesavasena samparetabbato sampÈpuÓitabbato samparÈyo, paraloko. Tattha niyutto samparÈyiko, paralokattho. AtthÈbhisamayÈti yathÈvutta-ubhayatthasa~khÈtahitapaÔilÈbhÈ. SamparÈyikopi hi attho kÈraÓassa nipphannattÈ paÔiladdho nÈma hotÊti tamaddhadvayaÑ ekato katvÈ “atthÈbhisamayÈ”ti vuttaÑ. DhiyÈ paÒÒÈya rÈti gaÓhÈtÊti dhÊro. Atha vÈ dhÊ paÒÒÈ etassa atthÊti dhÊro.

SammÈ mÈnÈbhisamayÈti mÈnassa sammÈ pahÈnena. SammÈti iminÈ mÈnassa aggamaggaÒÈÓena samucchedappahÈnaÑ vuttaÑ. Dukkhassa pÊÄanaÔÔhoti-ÈdÊsu dukkhasaccassa pÊÄanaÑ taÑsama~gino hiÑsanaÑ avipphÈrikatÈkaraÓaÑ, pÊÄanameva attho pÊÄanaÔÔho, tthakÈrassa ÔÔhakÈraÑ katvÈ vuttaÑ. EvaÑ sesesupi. Samecca paccayehi katabhÈvo sa~khataÔÔho. SantÈpo dukkhadukkhatÈdivasena santÈpanaÑ paridahanaÑ. VipariÓÈmo jarÈya ______________________________________________________________ 1. SamaÓamaÓÉikÈya putto samaÓamaÓÉikÈputto (SÊ)

VinayapiÔaka 198

maraÓena cÈti dvidhÈ vipariÓÈmetabbatÈ. Abhisametabbo paÔivijjhitabboti abhisamayo, abhisamayova attho abhisamayaÔÔho, pÊÄanÈdÊni. TÈni hi abhisametabbabhÈvena ekÊbhÈvaÑ upanetvÈ “abhisamayaÔÔho”ti vuttÈni, abhisamayassa vÈ paÔivedhassa visayabh|to attho abhisamayaÔÔhoti tÈneva pÊÄanÈdÊni abhisamayassa visayabhÈv|pagamanasÈmaÒÒato ekattena vuttÈni.

Ettha ca upasaggÈnaÑ jotakamattattÈ tassa tassa atthassa vÈcako samayasaddo evÈti samayasaddassa atthuddhÈrepi sa-upasaggo abhisamayasaddo vutto. Tattha sahakÈrÊkÈraÓasannijjhaÑ sameti samavetÊti samayo, samavÈyo. Sameti samÈgacchati maggabrahmacariyaÑ ettha tadÈdhÈrapuggalehÊti samayo, khaÓo. Samenti ettha, etena vÈ saÑgacchanti dhammÈ sahajÈtadhammehi uppÈdÈdÊhi vÈti samayo, kÈlo. DhammappavattimattatÈya atthato abh|topi hi kÈlo dhammappavattiyÈ adhikaraÓaÑ kÈraÓaÑ viya ca parikappanÈmattasiddhena r|pena voharÊyati. SamaÑ, saha vÈ avayavÈnaÑ ayanaÑ pavatti avaÔÔhÈnanti samayo, sam|ho yathÈ “samudÈyo”ti. Avayavena sahÈvaÔÔhÈnameva hi sam|ho. PaccayantarasamÈgame eti phalaÑ etasmÈ uppajjati pavattati cÈti samayo, hetu yathÈ ‘samudayo”ti. Sameti saÑyojanabhÈvato sambandho eti attano visaye pavattati, daÄhaggahaÓabhÈvato vÈ taÑsaÑyuttÈ ayanti pavattanti sattÈ yathÈbhinivesaÑ etenÈti samayo, diÔÔhi. DiÔÔhisaÑyojanena hi sattÈ ativiya bajjhanti. Samiti sa~gati samodhÈnanti samayo, paÔilÈbho. Samassa nirodhassa yÈnaÑ, sammÈ vÈ yÈnaÑ apagamo appavattÊti samayo, pahÈnaÑ. ©ÈÓena abhimukhaÑ sammÈ etabbo adhigantabboti abhisamayo, dhammÈnaÑ aviparÊto sabhÈvo. AbhimukhabhÈvena sammÈ eti gacchati bujjhatÊti abhisamayo, dhammÈnaÑ yathÈbh|tasabhÈvÈvabodho. EvaÑ tasmiÑ tasmiÑ atthe samayasaddassa pavatti veditabbÈ.

Nanu ca atthamattaÑ paÔicca saddÈ abhinivisanti, na ekena saddena aneke atthÈ abhidhÊyantÊti? SaccametaÑ saddavisese apekkhite. Saddavisese hi apekkhiyamÈne ekena saddena anekatthÈbhidhÈnaÑ na sambhavati. Na hi yo kÈlattho samayasaddo, soyeva sam|hÈdi-atthaÑ vadati. Ettha pana tesaÑ tesaÑ atthÈnaÑ samayasaddavacanÊyatÈsÈmaÒÒamupÈdÈya


anekatthatÈ samayasaddassa vuttÈ. EvaÑ sabbattha atthuddhÈre adhippÈyo veditabbo. Idha panassa kÈlo atthoti assa samayasaddassa idha kÈlo attho samavÈyÈdÊnaÑ atthÈnaÑ idha asambhavato desadesakÈdÊnaÑ viya nidÈnabhÈvena kÈlassa apadisitabbato ca.

Upayogavacanena bhummavacanena ca niddesamakatvÈ idha karaÓavacanena niddese payojanaÑ niddhÈretukÈmo parammukhena codanaÑ samuÔÔhÈpeti “etthÈhÈ”ti-Èdi. Ettha “tena samayenÈ”ti imasmiÑ ÔhÈne vitaÓÉavÈdÊ ÈhÈti attho. AthÈti codanÈya kattukÈmataÑ dÊpeti, nan|ti iminÈ samÈnattho. KasmÈ karaÓavacanena niddeso katoti sambandho. Bhummavacanena niddeso katoti payojetabbaÑ. EtthÈpi “yathÈ”ti idaÑ ÈnetvÈ sambandhitabbaÑ. TatthÈti tesu suttÈbhidhammesu. TathÈti upayogabhummavacanehi. IdhÈti imasmiÑ vinaye. AÒÒathÈti karaÓavacanena. AccantamevÈti Èrambhato paÔÔhÈya yÈva desanÈniÔÔhÈnaÑ, tÈva accantameva, nirantaramevÈti attho. KaruÓÈvihÈrenÈti parahitapaÔipattisa~khÈtena karuÓÈvihÈrena. TathÈ hi karuÓÈnidÈnattÈ desanÈya idha parahitapaÔipatti “karuÓÈvihÈro”ti vuttÈ, na pana karuÓÈsamÈpattivihÈro. Na hi desanÈkÈle desetabbadhammavisayassa desanÈÒÈÓassa sattavisayÈya mahÈkaruÓÈya sahuppatti sambhavati bhinnavisayattÈ, tasmÈ karuÓÈvasena pavatto parahitapaÔipattisa~khÈto vihÈro idha karuÓÈvihÈroti veditabbo. Tadatthajotanatthanti accantasaÑyogatthadÊpanatthaÑ upayoganiddeso kato yathÈ “mÈsaÑ ajjhetÊ”ti.

AdhikaraÓatthoti ÈdhÈrattho. BhÈvo nÈma kiriyÈ, kiriyÈya kiriyantaralakkhaÓaÑ bhÈvenabhÈvalakkhaÓaÑ, soyevattho bhÈvenabhÈvalakkhaÓattho. KathaÑ pana abhidhamme yathÈvutta-atthadvayasambavoti Èha “adhikaraÓaÒhÊ”ti-Èdi. Tattha kÈlasa~khÈto attho kÈlattho, sam|hasa~khÈto attho sam|hattho. Atha vÈ kÈlasaddassa attho kÈlattho, sam|hasaddassa attho sam|hattho. Ko so? Samayo. IdaÑ vuttaÑ hoti–kÈlattho sam|hattho ca samayo tattha abhidhamme vuttÈnaÑ phassÈdidhammÈnaÑ adhikaraÓaÑ ÈdhÈroti yasmiÑ kÈle dhammapuÒje vÈ kÈmÈvacaraÑ kusalaÑ cittaÑ uppannaÑ hoti, tasmiÑyeva kÈle puÒje ca phassÈdayopi hontÊti ayaÒhi tattha attho.

VinayapiÔaka 200

Nanu cÈyaÑ upÈdÈya paÒÒatto kÈlo sam|ho ca vohÈramattako, so kathaÑ ÈdhÈro tattha vuttadhammÈnanti? NÈyaÑ doso. YathÈ hi kÈlo sabhÈvadhammaparicchinno sayaÑ paramatthato avijjamÈnopi ÈdhÈrabhÈvena paÒÒatto ta~khaÓappavattÈnaÑ tato pubbe parato ca abhÈvato “pubbaÓhe jÈto sÈyanhe gacchatÊ”ti-ÈdÊsu, sam|ho ca avayavavinimutto avijjamÈnopi kappanÈmattasiddho avayavÈnaÑ ÈdhÈrabhÈvena paÒÒapÊyati “rukkhe sÈkhÈ, yavarÈsimhi sambh|to”ti-ÈdÊsu, evamidhÈpÊti daÔÔhabbaÑ.

Abhidhamme ÈdhÈratthasambhavaÑ dassetvÈ idÈni bhÈvenabhÈvalakkhaÓatthasambhavaÑ dassento Èha “khaÓasamavÈyahetusa~khÈtassÈ”ti-Èdi. Tattha khaÓo nÈma aÔÔhakkhaÓavinimutto navamo buddhuppÈdasa~khÈto khaÓo, yÈni vÈ panetÈni “cattÈrimÈni bhikkhave cakkÈni yehi samannÈgatÈnaÑ devamanussÈnaÑ catucakkaÑ pavattatÊ”ti1 ettha patir|padesavÈso, sappuris|panissayo, attasammÈpaÓidhi, pubbe ca katapuÒÒatÈti cattÈri cakkÈni vuttÈni, tÈni ekajjhaÑ katvÈ okÈsaÔÔhena khaÓoti veditabbo. TÈni hi kusaluppattiyÈ okÈsabh|tÈni. SamavÈyo nÈma “cakkhuÒca paÔicca r|pe ca uppajjati cakkhuviÒÒÈÓan”ti2 evamÈdinÈ niddiÔÔhÈ cakkhuviÒÒÈÓÈdisa~khÈtasÈdhÈraÓaphalanipphÈdakattena saÓÔhitÈ cakkhur|pÈdipaccayasÈmaggÊ. Cakkhur|pÈdÊnaÒhi cakkhuviÒÒÈÓÈdisÈdhÈraÓaphalaÑ. Het|ti janakahetu. YathÈvuttakhaÓasa~khÈtassa samavÈyasa~khÈtassa hetusa~khÈtassa ca samayassa bhÈvena sattÈya tesaÑ phassÈdidhammÈnaÑ bhÈvo sattÈ lakkhÊyati viÒÒÈyatÊti attho. IdaÑ vuttaÑ hoti–yathÈ “gÈvÊsu duyhamÈnÈsu gato, duddhÈsu Ègato”ti dohanakiriyÈya gamanakiriyÈ lakkhÊyati, evamidhÈpi “yasmiÑ samaye, tasmiÑ samaye”ti ca vutte “satÊ”ti ayamattho viÒÒÈyamÈno eva hoti aÒÒakiriyÈya sambandhÈbhÈve padatthassa sattÈvirahÈbhÈvatoti samayassa sattÈkiriyÈya cittassa uppÈdakiriyÈ phassÈdibhavanakiriyÈ ca lakkhÊyatÊti. AyaÒhi tattha attho yasmiÑ yathÈvutte khaÓe paccayasamavÈye hetumhi ca sati kÈmÈvacaraÑ kusalaÑ cittaÑ uppannaÑ hoti, tasmiÑyeva khaÓe paccayasamavÈye hetumhi ca sati phassÈdayopi ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 341 piÔÔhe. 2. Ma 1. 158; Ma 3. 328; SaÑ 2. 261 piÔÔhÈdÊsu.


hontÊti. Tadatthajotanatthanti adhikaraÓatthassa bhÈvenabhÈvalakkhaÓatthassa ca dÊpanatthaÑ.

Idha panÈti imasmiÑ vinaye. Hetu-attho karaÓattho ca sambhavatÊti “annena vasati, vijjÈya vasatÊ”ti-ÈdÊsu viya hetu-attho “pharasunÈ chindati, kudÈlena khaÓatÊ”ti-ÈdÊsu viya karaÓattho ca sambhavati. KathaÑ sambhavatÊti Èha “yo hi so”ti-Èdi. Tena samayena hetubh|tena karaÓabh|tenÈti ettha pana taÑtaÑvatthuvÊtikkamova sikkhÈpadapaÒÒattiyÈ hetu ceva karaÓaÒca. TathÈ hi yadÈ bhagavÈ sikkhÈpadapaÒÒattiyÈ paÔhamameva tesaÑ tesaÑ tattha tattha taÑtaÑsikkhÈpadapaÒÒattihetubh|taÑ vÊtikkamaÑ apekkhamÈno viharati, tadÈ taÑ taÑ vÊtikkamaÑ apekkhitvÈ tadatthaÑ vasatÊti siddho vatthuvÊtikkamassa hetubhÈvo “annena vasati, annaÑ apekkhitvÈ tadatthÈya vasatÊ”ti-ÈdÊsu viya. SikkhÈpadapaÒÒattikÈle pana teneva pubbasiddhena vÊtikkamena sikkhÈpadaÑ paÒÒapetÊti sikkhÈpadapaÒÒattiyÈ sÈdhakatamattÈ karaÓabhÈvopi vÊtikkamasseva siddho “asinÈ chindatÊ’ti-ÈdÊsu viya. VÊtikkamaÑ pana apekkhamÈno teneva saddhiÑ tannissayakÈlampi apekkhitvÈ viharatÊti kÈlassapi idha hetubhÈvo vutto, sikkhÈpadaÑ paÒÒapento ca taÑ taÑ vÊtikkamakÈlaÑ anatikkamitvÈ teneva kÈlena sikkhÈpadaÑ paÒÒapetÊti vÊtikkamanissayassa kÈlassapi karaÓabhÈvo vutto, tasmÈ iminÈ pariyÈyena kÈlassapi hetubhÈvo karaÓabhÈvo ca labbhatÊti vuttaÑ “tena samayena hetubh|tena karaÓabh|tenÈ”ti. NippariyÈyato pana vÊtikkamoyeva hetubh|to karaÓabh|to ca. So hi vÊtikkamakkhaÓe hetu hutvÈ pacchÈ sikkhÈpadapaÒÒÈpane karaÓampi hotÊti.

SikkhÈpadÈni paÒÒÈpayantoti vÊtikkamaÑ pucchitvÈ bhikkhusaÑghaÑ sannipÈtÈpetvÈ otiÓÓavatthukaÑ puggalaÑ paÔipucchitvÈ vigarahitvÈ ca taÑ taÑ vatthuÑ otiÓÓakÈlaÑ anatikkamitvÈ teneva kÈlena karaÓabh|tena sikkhÈpadÈni paÒÒÈpayanto. SikkhÈpadapaÒÒattihetuÒca apekkhamÈnoti tatiyapÈrÈjikÈdÊsu viya sikkhÈpadapaÒÒattiyÈ hetubh|taÑ taÑ taÑ vatthuÑ vÊtikkamasamayaÑ apekkhamÈno tena samayena hetubh|tena bhagavÈ tattha tattha vihÈsÊti attho. “SikkhÈpadÈni paÒÒÈpayanto

VinayapiÔaka 202

sikkhÈpadapaÒÒattihetuÒca apekkhamÈno”ti vacanato “tena samayena karaÓabh|tena hetubh|tenÈ”ti evaÑ vattabbepi paÔhamaÑ “hetubh|tenÈ”ti vacanaÑ idha hetu-atthassa adhippetattÈ vuttaÑ. BhagavÈ hi veraÒjÈyaÑ viharanto therassa sikkhÈpadapaÒÒattiyÈcanahetubh|taÑ parivitakkasamayaÑ apekkhamÈno tena samayena hetubh|tena vihÈsÊti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. KiÑ panettha yutticintÈya, Ècariyassa idha kamavacanicchÈ natthÊti evametaÑ gahetabbaÑ. Teneva dÊghanikÈyaÔÔhakathÈyampi1 “tena samayena hetubh|tena karaÓabh|tenÈ”ti-ÈdinÈ ayameva anukkamo vutto. Na hi tattha paÔhamaÑ “hetubh|tenÈ”ti vacanaÑ idha “tena samayena veraÒjÈyaÑ viharatÊ”ti ettha hetu-atthassa adhippetabhÈvadÊpanatthaÑ vuttaÑ. “SikkhÈpadÈni paÒÒÈpayanto hetubh|tena karaÓabh|tena samayena vihÈsi, sikkhÈpadapaÒÒattihetuÒca apekkhamÈno hetubh|tena samayena vihÈsÊti evamettha sambandho kÈtabbo”tipi vadanti. Tadatthajotanatthanti hetu-atthassa karaÓatthassa vÈ dÊpanatthaÑ. IdhÈti imasmiÑ vinaye. Hoti cetthÈti ettha imasmiÑ padese yathÈvuttatthasa~gahavasena ayaÑ gÈthÈ hoti. AÒÒatrÈti suttÈbhidhammesu.

PorÈÓÈti aÔÔhakathÈcariyÈ. AbhilÈpamattabhedoti vacanamattena viseso. Tena suttavinayesu vibhattivipariÓÈmo katoti dasseti. Parato atthaÑ vaÓÓayissÈmÈti parato “itipi so bhagavÈ”ti-ÈdinÈ ÈgataÔÔhÈne vaÓÓayissÈma. VeraÒjÈyanti ettha “balikaraggahaÓena janassa pÊÄÈbhÈvato niddosattÈ vigato rajo assÈti veraÒjÈ, serivÈÓijajÈtake devadattassa veruppannapadese katattÈ veraÑ ettha jÈtanti veraÒjÈ, paviÔÔhapaviÔÔhe naÔasamajjÈdÊhi khÈdanÊyabhojanÊyÈla~kÈrÈdÊhi ca vividhehi upakaraÓehi raÒjanato vividhehi raÒjayatÊti veraÒjÈ, paÔipakkhe abhibhavitvÈ katabhÈvato veraÑ abhibhavitvÈ jÈtÈti veraÒjÈ, veraÒjassa nÈma isino assamaÔÔhÈne katattÈ veraÒjÈ”ti evamÈdinÈ keci vaÓÓayanti. KiÑ iminÈ, nÈmamattametaÑ tassa nagarassÈti dassento Èha “veraÒjÈti aÒÒatarassa nagarassetaÑ adhivacanan”ti. SamÊpatthe bhummavacananti “ga~gÈyaÑ gÈvo caranti, k|pe gaggakulan”ti-ÈdÊsu viya. ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ôha 1. 34 piÔÔhe.


AvisesenÈti “pÈtimokkhasaÑvarasaÑvuto viharati. PaÔhamaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati. MettÈsahagatena cetasÈ ekaÑ disaÑ pharitvÈ viharati. SabbanimittÈnaÑ amanasikÈrÈ animittaÑ cetosamÈdhiÑ samÈpajjitvÈ viharatÊ”ti-ÈdÊsu viya saddantarasannidhÈnasiddhena visesaparÈmasanena vinÈ. Atha vÈ avisesenÈti na visesena, vihÈrabhÈvasÈmaÒÒenÈti attho.

IriyÈpatha -pa- vihÈres|ti iriyÈpathavihÈro dibbavihÈro brahmavihÈro ariyavihÈroti etesu cat|su vihÈresu. Tattha iriyanaÑ pavattanaÑ iriyÈ, kÈyappayogo kÈyikakiriyÈ. TassÈ pavattanupÈyabhÈvato iriyÈya pathoti iriyÈpatho, ÔhÈna nisajjÈdi. Na hi ÔhÈnanisajjÈdÊhi avatthÈhi vinÈ kaÒci kÈyikakiriyaÑ pavattetuÑ sakkÈ. ®hÈnasama~gÊ vÈ hi kÈyena kiÒci kareyya gamanÈdÊsu aÒÒatarasama~gÊ vÈti. ViharaÓaÑ, viharati etenÈti vÈ vihÈro, iriyÈpathova vihÈro iriyÈpathavihÈro, so ca atthato ÔhÈnanisajjÈdi-ÈkÈrappavatto catusantatir|pappabandhova. Divi bhavo dibbo, tattha bahulappavattiyÈ brahmapÈrisajjÈdidevalokabhavoti attho. Tattha yo dibbÈnubhÈvo tadatthÈya saÑvattatÊti vÈ dibbo, abhiÒÒÈbhinÊhÈravasena mahÈgatikattÈ vÈ dibbo, dibbo ca so vihÈro cÈti dibbavihÈro, dibbabhÈvÈvaho vÈ vihÈro dibbavihÈro, mahaggatajjhÈnÈni. ŒruppasamÈpattiyopi hi ettheva sa~gahaÑ gacchanti. NettiyaÑ pana “catasso ÈruppasamÈpattiyo ÈneÒjavihÈro”ti vuttaÑ, taÑ mettÈjhÈnÈdÊnaÑ brahmavihÈratÈ viya tÈsaÑ bhÈvanÈvisesabhÈvaÑ sandhÈya vuttaÑ. AÔÔhakathÈsu pana dibbabhÈvÈvahasÈmaÒÒato tÈpi “dibbavihÈrÈ”tveva vuttÈ. BrahmÈnaÑ vihÈrÈ brahmavihÈrÈ, brahmÈno vÈ vihÈrÈ brahmavihÈrÈ, hit|pasaÑharÈdivasena pavattiyÈ brahmabh|tÈ seÔÔhabh|tÈ vihÈrÈti attho, mettÈjhÈnÈdikÈ catasso appamaÒÒÈyo. AriyÈ uttamÈ vihÈrÈti ariyavihÈrÈ, anaÒÒasÈdhÈraÓattÈ ariyÈnaÑ vÈ vihÈrÈ ariyavihÈrÈ, catasso phalasamÈpattiyo. Visesato pana r|pÈvacaracatutthajjhÈnaÑ catasso appamaÒÒÈyo catutthajjhÈnikaphalasamÈpatti ca bhagavato dibbabrahma-ariyavihÈrÈ.

VinayapiÔaka 204

AÒÒataravihÈrasama~gÊparidÊpananti yathÈvuttavihÈresu aÒÒataravihÈrasama~gÊbhÈvaparidÊpanaÑ. BhagavÈ hi lobhadosamohussannakÈle loke tassa sakÈya paÔipattiyÈ vinayanatthaÑ dibbabrahma-ariyavihÈre upasampajja viharati. TathÈ hi yadÈ sattÈ kÈmesu vippaÔipajjanti, tadÈ kira bhagavÈ dibbena vihÈrena viharati tesaÑ alobhakusalam|luppÈdanatthaÑ “appeva nÈma imaÑ paÔipattiÑ disvÈ ettha ruciÑ uppÈdentÈ kÈmesu virajjeyyun”ti. YadÈ pana issariyatthaÑ sattesu vippaÔipajjanti, tadÈ pana brahmavihÈrena viharati tesaÑ adosakusalam|luppÈdanatthaÑ “appeva nÈma imaÑ paÔipattiÑ disvÈ ettha ruciÑ uppÈdetvÈ adosena dosaÑ v|pasameyyun”ti. YadÈ pana pabbajitÈ dhammÈdhikaraÓaÑ vivadanti, tadÈ ariyavihÈrena viharati tesaÑ amohakusalam|luppÈdanatthaÑ “appeva nÈma imaÑ paÔipattiÑ disvÈ tattha ruciÑ uppÈdetvÈ amohena mohaÑ v|pasameyyun”ti. EvaÒca katvÈ imehi dibbabrahma-ariyavihÈrehi sattÈnaÑ vividhaÑ hitasukhaÑ harati upaharati upaneti janeti uppÈdetÊti “viharatÊ”ti vuccati.

IriyÈpathavihÈrena pana na kadÈci na viharati taÑ vinÈ attabhÈvapariharaÓÈbhÈvato, tatoyeva ca dibbavihÈrÈdÊnampi sÈdhÈraÓo iriyÈpathavihÈroti Èha “idha panÈ”ti-Èdi. IriyÈpathasamÈyogaparidÊpananti itaravihÈrasamÈyogaparidÊpanassa visesavacanassa abhÈvato iriyÈpathasamÈyogaparidÊpanassa ca atthasiddhattÈ vuttaÑ. AsmiÑ pana pakkhe viharatÊti ettha vi-saddo vicchedatthajotano, haratÊti neti pavattetÊti attho, vicchinditvÈ haratÊti vuttaÑ hoti. Tattha kassa kena vicchindanaÑ, kathaÑ kassa pavattananti antolÊnacodanaÑ sandhÈyÈha “so hÊ”ti-Èdi. Soti bhagavÈ. Yadipi bhagavÈ ekenapi iriyÈpathena cirataraÑ kÈlaÑ attabhÈvaÑ pavattetuÑ sakkoti, tathÈpi upÈdinnakasarÊrassa nÈma ayaÑ sabhÈvoti dassetuÑ “ekaÑ iriyÈpathabÈdhanan”ti-Èdi vuttaÑ. Aparipatantanti apatantaÑ. YasmÈ pana bhagavÈ yattha katthaci vasanto vineyyÈnaÑ dhammaÑ desento nÈnÈsamÈpattÊhi ca kÈlaÑ vÊtinÈmento vasatÊti sattÈnaÑ attano ca vividhaÑ hitasukhaÑ harati upaneti, tasmÈ vividhaÑ haratÊti viharatÊti evampettha attho veditabbo.


NaÄerupucimandam|leti ettha vaÓÓayanti–naÄer|ti tasmiÑ rukkhe adhivatthayakkhassetaÑ adhivacanaÑ, tasmÈ tena adhivattho pucimando “naÄerussa pucimanto naÄerupucimando”ti vuccati. Atha vÈ naÄe ruhattÈ jÈtattÈ naÄeru. Susiramettha naÄasaddena vuccati, tasmÈ rukkhasusire jÈtattÈ naÄeru ca so pucimando cÈti naÄerupucimandoti vuccati. NaÄavane ruhattÈ jÈtattÈ vÈ naÄeru. NaÄavane kira so pucimandarukkho jÈto. UrunaÄo pucimando naÄerupucimando. Urusaddo cettha mahantapariyÈyo, naÄasaddo susirapariyÈyo, tasmÈ mahantena susirena samannÈgato pucimando naÄerupucimandoti vuccatÊti. Œcariyo pana kimettha bahubhÈsitenÈti ekamevatthaÑ dassento “naÄeru nÈma yakkho”ti-ÈdimÈha.

M|lasaddo ettha samÊpavacano adhippeto, na m|lam|lÈdÊsu vattamÈnoti dassento Èha “m|lanti samÊpan”ti-Èdi. NippariyÈyena sÈkhÈdimato sa~ghÈtassa suppatiÔÔhitabhÈvasÈdhane avayavavisese pavattamÈno m|lasaddo yasmÈ taÑsadisesu tannissaye padese ca ruÄhÊvasena pariyÈyato pavattati, tasmÈ “m|lÈni uddhareyyÈ”ti ettha nippariyÈyato m|laÑ adhippetanti ekena m|lasaddena visesetvÈ Èha “m|lam|le dissatÊ”ti yathÈ “dukkhadukkhaÑ, r|par|pan”ti ca. AsÈdhÈraÓahetumhÊti asÈdhÈraÓakÈraÓe. Lobho hi lobhasahagata-akusalacittuppÈdasseva hetuttÈ asÈdhÈraÓo, tasmÈ lobhasahagatacittuppÈdÈnameva ÈveÓike nesaÑ suppatiÔÔhitabhÈvasÈdhanato m|laÔÔhena upakÈrake paccayadhammaviseseti attho. Atha vÈ yathÈ alobhÈdayo kusalÈbyÈkatasÈdhÈraÓÈ, lobhÈdayo pana tathÈ na honti akusalasseva sÈdhÈraÓattÈti asÈdhÈraÓakÈraÓaÑ. Atha vÈ ÈdÊs|ti ettha Èdi-saddena alobhÈdÊnampi kusalÈbyÈkatam|lÈnaÑ sa~gaho daÔÔhabbo. Tesupi hi alobhÈdikusalam|laÑ akusalÈbyÈkatehi asÈdhÈraÓattÈ asÈdhÈraÓakÈraÓaÑ, tathÈ alobhÈdi-abyÈkatam|lampi itaradvayehi asÈdhÈraÓattÈti. NivÈteti vÈtarahite padese, vÈtassa abhÈve vÈ. PatantÊti nipatanti, ayameva vÈ pÈÔho. RamaÓÊyoti manuÒÒo. PÈsÈdikoti pasÈdÈvaho, pasÈdajanakoti attho. ŒdhipaccaÑ kurumÈno viyÈti sambandho.

VinayapiÔaka 206

TatthÈti “tena samayena buddho bhagavÈ veraÒjÈyaÑ viharati naÄerupucimandam|le”ti yaÑ vuttaÑ, tattha. SiyÈti kassaci evaÑ parivitakko siyÈ, vakkhamÈnÈkÈrena kadÈci codeyya vÈti attho. Yadi tÈva bhagavÈti-ÈdÊsu codakassÈyamadhippÈyo–“pÈÔaliputte pÈsÈde vasatÊ”ti-ÈdÊsu viya adhikaraÓÈdhikaraÓaÑ yadi bhaveyya, tadÈ “veraÒjÈyaÑ viharati naÄerupucimandam|le”ti adhikaraÓadvayaniddeso yutto siyÈ, imesaÑ pana bhinnadesattÈ na yutto ubhayaniddesoti. Atha tattha viharatÊti yadi naÄerupucimandam|le viharati. Na vattabbanti nÈnÈÔhÈnabh|tattÈ veraÒjÈnaÄerupucimandam|lÈnaÑ “tena samayenÈ”ti ca vuttattÈti adhippÈyo. IdÈni codako tameva attano adhippÈyaÑ “na hi sakkÈ”ti-ÈdinÈ vivarati. VeraÒjÈnaÄerupucimandam|lÈnaÑ bh|mibhÈgavasena bhinnattÈyeva hi na sakkÈ ubhayattha teneva samayena viharituÑ, “ubhayattha teneva samayenÈ”ti ca vuttattÈ nÈnÈsamaye vihÈro avÈritoti veditabbo.

Itaro sabbametaÑ aviparÊtamatthaÑ ajÈnantena tayÈ vuttanti dassento “na kho panetaÑ evaÑ daÔÔhabban”ti-ÈdimÈha. Tattha etanti “veraÒjÈyaÑ viharati naÄerupucimandam|le”ti etaÑ vacanaÑ. Evanti “yadi tÈva bhagavÈ”ti-ÈdinÈ yaÑ taÑ bhavatÈ coditaÑ, taÑ atthato evaÑ na kho pana daÔÔhabbaÑ, na ubhayattha apubbaÑ acarimaÑ vihÈradassanatthanti attho. IdÈni attanÈ yathÈdhippetaÑ aviparÊtamatthaÑ tassa ca paÔikacceva1 vuttabhÈvaÑ tena ca appaÔividdhataÑ pakÈsento “nanu avocumha samÊpatthe bhummavacanan”ti-ÈdimÈha. Goy|thÈnÊti gomaÓÉalÈni. Evampi naÄerupucimandam|le viharaticceva vattabbaÑ, na veraÒjÈyanti, tasmÈ samÊpÈdhikaraÓatthavasena ubhayathÈ nidÈnakittane kiÑ payojananti codanaÑ manasi nidhÈyÈha “gocaragÈmanidassanatthan”ti-Èdi. AssÈti bhagavato.

AvassaÒcettha gocaragÈmakittanaÑ kattabbaÑ. YathÈ hi naÄerupucimandam|lakittanaÑ pabbajitÈnuggahakaraÓÈdi-anekappayojanaÑ, evaÑ gocaragÈmakittanampi gahaÔÔhÈnuggahakaraÓÈdivividhappayojananti dassento “veraÒjÈkittanenÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha gahaÔÔhÈnuggahakaraÓanti tesaÑ tattha paccayaggahaÓena upasa~kamanapayirupÈsanÈdÊnaÑ okÈsadÈnena dhammadesanÈya ______________________________________________________________ 1. PaÔigacceva (SÊ)


saraÓesu sÊlesu ca patiÔÔhÈpanena yath|panissayaÑ uparivisesÈdhigamÈvahanena ca gahaÔÔhÈnaÑ anuggahakaraÓaÑ. PabbajitÈnuggahakaraÓanti uggahaparipucchÈnaÑ kammaÔÔhÈnÈnuyogassa ca anur|pavasanaÔÔhÈnapariggahenettha pabbajitÈnaÑ anuggahakaraÓaÑ.

PaccayaggahaÓeneva paccayaparibhogasiddhito Èha “tathÈ purimena -pa- vivajjananti. Tattha purimenÈti veraÒjÈvacanena. Œhito ahaÑmÈno etthÈti attÈ, attabhÈvo. Tassa kilamatho kilantabhÈvo attakilamatho, attapÊÄÈ attadukkhanti vuttaÑ hoti, tassa anuyogo karaÓaÑ attakilamathÈnuyogo, upavÈsakaÓÔakÈpassayaseyyÈdinÈ attano dukkhuppÈdananti vuttaÑ hoti. Tassa vivajjanaÑ attakilamathÈnuyogavivajjanaÑ. AntogÈme vasantÈnaÑ anicchantÈnampi visabhÈgar|pÈdi-ÈrammaÓadassanÈdisambhavato bahigÈme patir|paÔÔhÈne vasantÈnaÑ tadabhÈvato Èha “pacchimena vatthukÈmappahÈnato”ti-Èdi. Tattha pacchimenÈti naÄerupucimandam|lavacanena. KilesakÈmassa vatthubh|tattÈ r|pÈdayo paÒca kÈmaguÓÈ vatthukÈmo, tassa pahÈnaÑ vatthukÈmappahÈnaÑ. KÈmasukhallikÈnuyogavivajjanupÈyadassananti vatthukÈmesu kilesakÈmasaÑyuttassa sukhassa yogo anuyogo1 anubhavo, tassa parivajjane upÈyadassanaÑ.

Sayameva gocaragÈmaÑ upasa~kamitvÈ attano dhammassavanÈnur|pabhabbapuggalÈnaÑ dassanato dhammadesanÈya kÈlo sampatto nÈma hotÊti dhammadesanÈya abhiyogo viÒÒÈyatÊti Èha “purimena ca dhammadesanÈbhiyogan”ti. DhammadesanÈya sa-ussÈhabhÈvo dhammadesanÈbhiyogo. BahigÈme vivittokÈse vasantassa ÈkiÓÓavihÈrÈbhÈvato kÈyavivekÈdÊsu adhimutti tappoÓatÈ viÒÒÈyatÊti Èha “pacchimena vivekÈdhimuttin”ti.

DhammadesanÈbhiyogavivekÈdhimuttÊnaÑ hetubh|tÈ eva karuÓÈpaÒÒÈ dhammadesanÈya upagamanassa tato apagamanassa kÈraÓabh|tÈ hontÊti Èha “purimena karuÓÈya upagamanan”ti-Èdi. KaruÓÈpaÒÒÈyeva hi anantaradukassa het| honti. Etena ca karuÓÈya upagamanaÑ na ______________________________________________________________ 1. Sukhassa yo anuyogo (SÊ), sukhassa anuyogo (?)

VinayapiÔaka 208

lÈbhÈdinimittaÑ, paÒÒÈya apagamanaÑ na virodhÈdinimittanti upagamanÈpagamanÈnaÑ nirupakkilesataÑ vibhÈvibhanti daÔÔhabbaÑ. Adhimuttatanti tanninnabhÈvaÑ. Nirupalepananti anupalepanaÑ anallÊyanaÑ.

DhammikasukhÈpariccÈganimittanti ettha dhammikasukhaÑ nÈma anavajjasukhaÑ. TaÒhi dhammikaÑ lÈbhaÑ paÔicca uppannattÈ “dhammikasukhan”ti vuccati. UttarimanussadhammÈbhiyoganimittaÑ phÈsuvihÈranti sambandho. ManussÈnaÑ upakÈrabahulatanti paccayapaÔiggahaÓadhammadesanÈdivasena upakÈrabahulataÑ. DevatÈnaÑ upakÈrabahulataÑ janavivittatÈya. PacurajanavivittaÒhi ÔhÈnaÑ devÈ upasa~kamitabbaÑ maÒÒanti. Loke saÑvaÉÉhabhÈvanti Èmisopabhogena saÑvaÉÉhitabhÈvaÑ.

Ekapuggaloti ettha1 ekoti dutiyÈdipaÔikkhepattho gaÓanaparicchedo. Puggaloti sammutikathÈ, na paramatthakathÈ. Buddhassa hi bhagavato duvidhÈ desanÈ sammutidesanÈ paramatthadesanÈ cÈti. Ayamattho pana heÔÔhÈ vitthÈritovÈti idha na vuccati. Eko ca so puggalo cÈti ekapuggalo. KenaÔÔhena ekapuggalo? AsadisaÔÔhena guÓavisiÔÔhaÔÔhena asamasamaÔÔhena. So hi dasannaÑ pÈramÊnaÑ paÔipÈÔiyÈ ÈvajjanaÑ ÈdiÑ katvÈ bodhisambhÈraguÓehi ceva buddhaguÓehi ca sesamahÈjanena asadisoti asadisaÔÔhenapi ekapuggalo. Ye cassa te guÓÈ, tepi aÒÒasattÈnaÑ guÓehi visiÔÔhÈti guÓavisiÔÔhaÔÔhenapi ekapuggalo. PurimakÈ sammÈsambuddhÈ sabbasattehi asamÈ, tehi saddhiÑ ayameva eko r|pakÈyaguÓehi ceva nÈmakÈyaguÓehi ca samoti asamasamaÔÔhenapi ekapuggalo. Loketi sattaloke.

UppajjamÈno uppajjatÊti idaÑ pana ubhayampi vippakatavacanameva. Uppajjanto bahujanahitatthÈya uppajjati, na aÒÒena kÈraÓenÈti evaÑ panettha attho veditabbo. Evar|paÒcettha lakkhaÓaÑ na sakkÈ etaÑ aÒÒena saddalakkhaÓena paÔibÈhituÑ. Apica uppajjamÈno nÈma, uppajjati nÈma, uppanno nÈmÈti ayamettha bhedo veditabbo. Esa hi dÊpa~karapÈdam|lato laddhabyÈkaraÓo buddhakÈrakadhamme pariyesanto dasa pÈramiyo disvÈ “ime dhammÈ mayÈ p|retabbÈ”ti katasanniÔÔhÈno ______________________________________________________________ 1. AÑ-®Ôha 1. 73 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.


dÈnapÈramiÑ p|rentopi uppajjamÈno nÈma. SÊlapÈramiÑ -pa- upekkhÈpÈraminti imÈ dasa pÈramiyo p|rentopi, dasa upapÈramiyo p|rentopi uppajjamÈno nÈma. Dasa paramatthapÈramiyo p|rentopi uppajjamÈno nÈma. PaÒca mahÈpariccÈge pariccajantopi uppajjamÈno nÈma. ©ÈtatthacariyaÑ lokatthacariyaÑ buddhatthacariyaÑ1 p|rayamÈnopi uppajjamÈno nÈma. KappasatasahassÈdhikÈni cattÈri asa~khyeyyÈni buddhakÈrake dhamme matthakaÑ pÈpentopi uppajjamÈno nÈma. VessantarattabhÈvaÑ pahÈya tusitapure paÔisandhiÑ gahetvÈ saÔÔhivassasatahassÈdhikÈ sattapaÓÓÈsa vassakoÔiyo tiÔÔhantopi uppajjamÈno nÈma. DevatÈhi yÈcito paÒca mahÈvilokanÈni viloketvÈ mÈyÈdeviyÈ kucchismiÑ paÔisandhiÑ gaÓhantopi, an|nÈdhike dasa mÈse gabbhavÈsaÑ vasantopi uppajjamÈno nÈma. Ek|natiÑsa vassÈni agÈramajjhe tiÔÔhantopi uppajjamÈno nÈma. KÈmesu ÈdÊnavaÑ nekkhamme ca ÈnisaÑsaÑ disvÈ rÈhulabhaddassa jÈtadivase channasahÈyo kaÓÉakaÑ2 assavaramÈruyha nikkhamantopi uppajjamÈno nÈma. TÊÓi rajjÈni atikkamanto anomanaditÊre pabbajantopi uppajjamÈno nÈma. ChabbassÈni mahÈpadhÈnaÑ karontopi uppajjamÈno nÈma. ParipÈkagate ÒÈÓe oÄÈrikaÑ ÈhÈraÑ Èharantopi uppajjamÈno nÈma. SÈyanhasamaye visÈkhapuÓÓamÈyaÑ mahÈbodhimaÓÉaÑ Èruyha mÈrabalaÑ vidhametvÈ paÔhamayÈme pubbenivÈsaÑ anussaritvÈ majjhimayÈme dibbacakkhuÑ parisodhetvÈ pacchimayÈmasamanantare dvÈdasa~gaÑ paÔiccasamuppÈdaÑ anulomapaÔilomato sammasitvÈ sotÈpattimaggaÑ paÔivijjhantopi uppajjamÈno nÈma. SotÈpattiphalakkhaÓepi sakadÈgÈmiphalakkhaÓepi anÈgÈmiphalakkhaÓepi uppajjamÈno nÈma. ArahattamaggakkhaÓe pana uppajjati nÈma. ArahattaphalakkhaÓe uppanno nÈma. BuddhÈnaÒhi sÈvakÈnaÑ viya na paÔipÈÔiyÈ iddhividhaÒÈÓÈdÊni uppajjanti, saheva pana arahattamaggena sakalopi sabbaÒÒutaÒÒÈÓÈdi guÓarÈsi Ègatova nÈma hoti, tasmÈ nibbattasabbakiccattÈ arahattaphalakkhaÓe uppanno nÈma hoti. Imasmimpi sutte arahattaphalakkhaÓaÑyeva sandhÈya “uppajjatÊ”ti vuttaÑ. Uppanno hotÊti ayaÒhettha attho.

BahujanahitÈyÈti mahÈjanassa hitatthÈya uppajjati. BahujanasukhÈyÈti mahÈjanassa sukhatthÈya uppajjati. LokÈnukampÈyÈti ______________________________________________________________ 1. BuddhicariyaÑ (SÊ) 2. KanthakaÑ (SÊ)

VinayapiÔaka 210

sattalokassa anukampaÑ paÔicca uppajjati. KatarasattalokassÈti? Yo tathÈgatassa dhammadesanaÑ sutvÈ amatapÈnaÑ pivi, dhammaÑ paÔivijjhi, tassa. BhagavatÈ hi mahÈbodhimaÓÉe sattasattÈhaÑ vÊtinÈmetvÈ bodhimaÓÉÈ isipatanaÑ Ègamma “dveme bhikkhave antÈ pabbajitena na sevitabbÈ”ti dhammacakkappavattanasuttante1 desite ÈyasmatÈ aÒÒÈsikoÓÉaÒÒattherena saddhiÑ aÔÔhÈrasakoÔisa~khÈ brahmÈno amatapÈnaÑ piviÑsu, etassa sattalokassa anukampÈya uppanno. PaÒcamadivase anattalakkhaÓasuttantapariyosÈne paÒcavaggiyattherÈ arahatte patiÔÔhahiÑsu, etassapi sattalokassa anukampÈya uppanno. Tato yasadÈrakappamukhe paÒcapaÓÓÈsa purise arahatte patiÔÔhÈpesi, tato kappÈsikavanasaÓÉe tiÑsa bhaddavaggiye tayo magge ca phalÈni ca sampÈpesi, etassapi sattalokassa anukampÈya uppanno. GayÈsÊse ÈdittapariyÈyapariyosÈne2 jaÔilasahassaÑ arahatte patiÔÔhÈpesi, tato laÔÔhivane bimbisÈrappamukhÈ ekÈdasa nahutÈ brÈhmaÓagahapatikÈ satthu dhammadesanaÑ sutvÈ sotÈpattiphale patiÔÔhahiÑsu, ekaÑ nahutaÑ saraÓesu patiÔÔhitaÑ. TirokuÔÔa-anumodanÈvasÈne3 caturÈsÊtiyÈ pÈÓasahassehi amatapÈnaÑ pÊtaÑ. SumanamÈlÈkÈrasamÈgame caturÈsÊtiyÈ, dhanapÈlasamÈgame dasahi pÈÓasahassehi, khadira~gÈrajÈtakasamÈgame caturÈsÊtiyÈ pÈÓasahassehi, jambuka-ÈjÊvakasamÈgame caturÈsÊtiyÈva, ÈnandaseÔÔhisamÈgame caturÈsÊtiyÈva pÈÓasahassehi amatapÈnaÑ pÊtaÑ. PÈsÈÓakacetiye pÈrÈyanasuttakathÈdivase4 cuddasa koÔiyo amatapÈnaÑ piviÑsu. YamakapÈÔihÈriyadivase vÊsati pÈÓakoÔiyo, tÈvatiÑsabhavane paÓÉukambalasilÈyaÑ nisÊditvÈ mÈtaraÑ kÈyasakkhiÑ katvÈ sattappakaraÓaÑ abhidhammaÑ desentassa asÊti pÈÓakoÔiyo, devorohaÓe tiÑsa pÈÓakoÔiyo, sakkapaÒhasuttante5 asÊti devasahassÈni amatapÈnaÑ piviÑsu. MahÈsamayasuttante6 ma~galasutte7 c|ÄarÈhulovÈde8 samacittapaÔipadÈyÈti9 imesu cat|su ÔhÈnesu abhisamayappattasattÈnaÑ paricchedo natthi, etassapi sattalokassa anukampÈya uppannoti. YÈvajjadivasÈ ______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 368; Vi 3. 14 piÔÔhesu. 2. SaÑ 2. 251; Vi 3. 44 piÔÔhesu. 3. Khu 1. 8 piÔÔhe. 4. Khu 1. 429 piÔÔhe. 5. DÊ 2. 311 piÔÔhe. 6. DÊ 2. 203 piÔÔhe. 7. Khu 1. 3, 318 piÔÔhesu. 8. Ma 3. 324 piÔÔhe. 9. AÑ 1. 62 piÔÔhe.


ito parampi anÈgate imaÑ sÈsanaÑ nissÈya saggamokkhamagge patiÔÔhahantÈnaÑ vasenapi ayamattho veditabbo.

DevamanussÈnanti na kevalaÑ devamanussÈnaÑyeva, avasesÈnaÑ nÈgasupaÓÓÈdÊnampi atthÈya hitÈya sukhÈyeva uppanno. SahetukapaÔisandhike pana maggaphalasacchikiriyÈya bhabbe puggale dassetuÑ evaÑ vuttaÑ. TasmÈ etesampi atthatthÈya hitatthÈya sukhatthÈyeva uppannoti veditabbo.

Katamo ekapuggaloti kathetukamyatÈpucchÈ. IdÈni tÈya pucchÈya puÔÔhaÑ ekapuggalaÑ vibhÈvento “tathÈgato arahaÑ sammÈsambuddho”ti Èha. TadatthaparinipphÈdananti lokatthanipphÈdanaÑ, buddhakiccasampÈdananti attho. PaÔhamaÑ lumbinÊvane dutiyaÑ bodhimaÓÉeti lumbinÊvane r|pakÈyena jÈto, bodhimaÓÉe dhammakÈyena. EvamÈdinÈti Èdisaddena veraÒjÈkittanato r|pakÈyassa anuggaÓhanaÑ dasseti, naÄerupucimandam|lakittanato dhammakÈyassa. TathÈ purimena parÈdhÊnakiriyÈkaraÓaÑ, dutiyena attÈdhÊnakiriyÈkaraÓaÑ. Purimena vÈ karuÓÈkiccaÑ, itarena paÒÒÈkiccaÑ, purimena cassa paramÈya anukampÈya samannÈgamaÑ, pacchimena paramÈya upekkhÈya samannÈgamanti evamÈdiÑ sa~gaÓhÈti.

Pacchimakoti guÓena pacchimako. ŒnandattheraÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. Sa~khyÈyapÊti gaÓanatopi. DiÔÔhisÊlasÈmaÒÒena saÑhatattÈ saÑghoti imamatthaÑ vibhÈvento Èha “diÔÔhisÊlasÈmaÒÒasa~khÈtasa~ghÈtena samaÓagaÓenÈ”ti. Ettha pana “yÈyaÑ diÔÔhi ariyÈ niyyÈnikÈ niyyÈti takkarassa sammÈ dukkhakkhayÈya, tathÈr|pÈya diÔÔhiyÈ diÔÔhisÈmaÒÒagato viharatÊ”ti1 evaÑ vuttÈya diÔÔhiyÈ, “yÈni tÈni sÊlÈni akhaÓÉÈni acchiddÈni asabalÈni akammÈsÈni bhujissÈni viÒÒuppasatthÈni aparÈmaÔÔhÈni samÈdhisaÑvattanikÈni, tathÈr|pesu sÊlesu2 sÊlasÈmaÒÒagato viharatÊ”ti3 evaÑ vuttÈnaÒca sÊlÈnaÑ sÈmaÒÒasa~khÈtena sa~ghato sa~ghaÔito sametoti diÔÔhisÊlasÈmaÒÒasa~khÈtasa~ghÈto, samaÓagaÓo. DiÔÔhisÊlasÈmaÒÒena saÑhatoti vuttaÑ hoti. TathÈ hi “aÔÔhÈnametaÑ bhikkhave anavakÈso, yaÑ diÔÔhisampanno puggalo saÒcicca pÈÓaÑ jÊvitÈ voropeyya, netaÑ ÔhÈnaÑ ______________________________________________________________ 1. DÊ 3. 204, 237; Ma 1. 397; Ma 3. 39 piÔÔhesu. 2. TathÈr|pehi sÊlehi (sabbattha) 3. DÊ 3. 203, 237; Ma 1. 397; Ma 3. 39 piÔÔhesu.

VinayapiÔaka 212

vijjatÊ”ti-Èdivacanato diÔÔhisÊlÈnaÑ niyatasabhÈvattÈ sotÈpannÈpi aÒÒamaÒÒaÑ diÔÔhisÊlasÈmaÒÒena saÑhatÈ, pageva sakadÈgÈmi-Èdayo. AriyapuggalÈ hi yattha katthaci d|re ÔhitÈpi attano guÓasÈmaggiyÈ saÑhatÈyeva. “TathÈr|pÈya diÔÔhiyÈ diÔÔhisÈmaÒÒagato viharati1, tathÈr|pesu sÊlesu sÊlasÈmaÒÒagato viharatÊ”ti2 vacanato puthujjanÈnampi diÔÔhisÊlasÈmaÒÒena saÑhatabhÈvo labbhatiyeva, idha pana ariyasaÑghoyeva adhippeto “yo tattha pacchimako, so sotÈpanno”ti vacanato. EtenÈti “paÒcamattehi bhikkhusatehÊ’ti etena vacanena. AssÈti paÒcamattassa bhikkhusatassa. Nirabbudoti-ÈdÊnaÑ vacanattho parato eva Èvi bhavissati.

AssosÊti ettha savanamupalabbhoti Èha “assosÊti suÓi upalabhÊ”ti, aÒÒÈsÊti attho. So cÈyamupalabbho savanavasenevÈti imamatthaÑ dassento Èha “sotadvÈrasampattavacananigghosÈnusÈrena aÒÒÈsÊ”ti. AvadhÈraÓaphalattÈ saddappayogassa sabbampi vÈkyaÑ antogadhÈvadhÈraÓanti Èha “khoti padap|raÓamatte nipÈto”ti. AvadhÈraÓattheti pana iminÈ antogadhÈvadhÈraÓepi sabbasmiÑ vÈkye iÔÔhatovadhÈraÓatthaÑ khosaddaggahaÓanti dasseti. Tameva iÔÔhatovadhÈraÓaÑ dassento Èha “tattha avadhÈraÓatthenÈ”ti-Èdi. Atha padap|raÓatthena khosaddena kiÑpayojananti Èha “padap|raÓena pana byaÒjanasiliÔÔhatÈmattamevÈ”ti. “AssosÊ”ti hi padaÑ khosadde gahite tena phullitamaÓÉitavibh|sitaÑ viya hontaÑ p|ritaÑ nÈma hoti, tena ca purimapacchimapadÈni siliÔÔhÈni honti, na tasmiÑ aggahite, tasmÈ padap|raÓena byaÒjanasiliÔÔhatÈmattameva payojanaÑ. Matta-saddo cettha visesanivatti-attho, tenassa anatthantaradÊpanataÑ3 dasseti, eva-saddena pana byaÒjanasiliÔÔhatÈya ekantikataÑ.

VeraÒjoti ettha saddalakkhaÓÈnusÈrena atthaÑ dassento Èha “veraÒjÈyaÑ jÈto”ti-Èdi. BrahmaÑ aÓatÊti ettha brahmanti vedo vuccati, so pana mantabrahmakappavasena tividho. Tattha mantÈ padhÈnam|labhÈvatoyeva aÔÔhakÈdÊhi pavuttÈ, itare pana tannissayena jÈtÈ, ______________________________________________________________ 1. DÊ 3. 204, 237; Ma 1. 397; Ma 3. 39 piÔÔhesu. 2. DÊ 3. 203, 237; Ma 1. 397; Ma 3. 39 piÔÔhesu. 3. AtthantaradÊpanataÑ (SÊ, SyÈ)


tena padhÈnasseva gahaÓaÑ. Mante sajjhÈyatÊti iruvedÈdike mantasatthe sajjhÈyatÊti attho. IruvedÈdayo hi guttabhÈsitabbatÈya “mantÈ”ti vuccanti. Idameva hÊti avadhÈraÓena brahmato jÈtoti-ÈdikaÑ niruttiÑ paÔikkhipati. JÈtibrÈhmaÓÈnanti iminÈ aÒÒepi brÈhmaÓÈ atthÊti dasseti. DuvidhÈ hi brÈhmaÓÈ jÈtibrÈhmaÓÈ visuddhibrÈhmaÓÈ cÈti. IdÈni tattha visuddhibrÈhmaÓÈnaÑ niruttiÑ dassento Èha “ariyÈ panÈ”ti-Èdi.

SamitapÈpattÈti accantaÑ anavasesato savÈsanaÑ samitapÈpattÈ. EvaÒhi bÈhiraka-avÊtarÈgasekkhÈsekkhapÈpasamaÓato bhagavato pÈpasamaÓaÑ visesitaÑ hoti. VuttamevatthaÑ udÈharaÓena vibhÈvento Èha “vuttaÒhetan”ti-Èdi. Ettha pana “bÈhitapÈpoti brÈhmaÓo, samitapÈpattÈ samaÓoti vuccatÊti idaÑ bhinnagÈthÈsannissitapadadvayaÑ ekato gahetvÈ vuttan”ti vadanti. VuttaÒhetaÑ tÊsupi gaÓÔhipadesu “samitattÈ hi pÈpÈnaÑ, samaÓoti pavuccatÊti idaÑ vacanaÑ gahetvÈ ‘samitattÈ samaÓoti vuccatÊ’ti vuttaÑ. BÈhitapÈpoti brÈhmaÓoti idaÑ pana aÒÒasmiÑ gÈthÈbandhe vuttavacanan”ti. AnekatthattÈ nipÈtÈnaÑ idha anussavanatthe1 adhippetoti Èha “khal|ti anussavanatthe nipÈto”ti. JÈtisamudÈgatanti jÈtiyÈ ÈgataÑ, jÈtisiddhanti vuttaÑ hoti. Œlapanamattanti piyÈlÈpavacanamattaÑ. PiyasamudÈhÈrÈ hete bhoti vÈ Èvusoti vÈ devÈnampiyÈti vÈ. BhovÈdÊ nÈma so hotÊti yo ÈmantanÈdÊsu “bho bho”ti vadanto vicarati, so bhovÈdÊ nÈma hotÊti attho. SakiÒcanoti rÈgÈdÊhi kiÒcanehi sakiÒcano. RÈgÈdayo hi satte kiÒcenti maddanti palibundhantÊti2 “kiÒcanÈnÊ”ti vuccanti. ManussÈ kira goÓehi khalaÑ maddÈpentÈ “kiÒcehi kapila, kiÒcehi kÈÄakÈ”ti vadanti, tasmÈ maddanaÔÔho kiÒcanaÔÔhoti veditabbo.

GottavasenÈti ettha gaÑ3 tÈyatÊti gottaÑ. Gosaddena cettha abhidhÈnaÑ buddhi ca vuccati, tasmÈ evamettha attho daÔÔhabbo. Gotamoti pavattamÈnaÑ abhidhÈnaÑ buddhiÒca ekaÑsikavisayatÈya4 tÈyati rakkhatÊti gottaÑ. YathÈ hi buddhi ÈrammaÓabh|tena atthena vinÈ na vattati, evaÑ ______________________________________________________________ 1. Anussavanattho (SyÈ) 2. PalibodhentÊti (SÊ) 3. GavaÑ (SÊ) 4. EkantikavisayatÈya (SÊ)

VinayapiÔaka 214

abhidhÈnaÑ abhidheyyabh|tena, tasmÈ so gottasa~khÈto attho tÈni buddhi-abhidhÈnÈni tÈyati rakkhatÊti vuccati. So pana aÒÒakulaparamparÈya asÈdhÈraÓaÑ tassa kulassa ÈdipurisasamudÈgataÑ taÑkulapariyÈpannasÈdhÈraÓaÑ sÈmaÒÒar|panti daÔÔhabbaÑ. Ettha ca samaÓoti iminÈ sarikkhakajanehi bhagavato bahumatabhÈvo dassito samitapÈpatÈkittanato, gotamoti iminÈ lokiyajanehi uÄÈrakulasambh|tatÈdÊpanato. Sakyassa suddhodanamahÈrÈjassa putto sakyaputto. IminÈ ca uditoditavipulakhattiyakulavibhÈvanato vuttaÑ “idaÑ pana bhagavato uccÈkulaparidÊpanan”ti. SabbakhattiyÈnaÒhi Èdibh|tamahÈsammatamahÈrÈjato paÔÔhÈya asambhinnaÑ uÄÈratamaÑ sakyarÈjakulaÑ. Kenaci pÈrijuÒÒena anabhibh|toti ÒÈtipÈrijuÒÒabhogapÈrijuÒÒÈdinÈ kenaci pÈrijuÒÒena parihÈniyÈ anabhibh|to anajjhotthaÔo. TathÈ hi lokanÈthassa abhijÈtiyaÑ tassa kulassa na kiÒci pÈrijuÒÒaÑ, atha kho vaÉÉhiyeva. Abhinikkhamane ca tato samiddhatamabhÈvo loke pÈkaÔo paÒÒÈto. Tena “sakyakulÈ pabbajito”ti idaÑ vacanaÑ bhagavato saddhÈpabbajitabhÈvaparidÊpanatthaÑ1 vuttaÑ mahantaÑ ÒÈtiparivaÔÔaÑ mahantaÒca bhogakkhandhaÑ pahÈya pabbajitabhÈvasiddhito. Tato paranti “veraÒjÈyaÑ viharatÊ”ti-Èdi.

Itthambh|tÈkhyÈnatthe upayogavacananti itthaÑ imaÑ pakÈraÑ bh|to Èpannoti ittambh|to, tassa ÈkhyÈnaÑ itthambh|tÈkhyÈnaÑ, soyeva attho itthambh|tÈkhyÈnattho. Atha vÈ itthaÑ evaÑ pakÈro bh|to jÈtoti evaÑ kathanattho itthambh|tÈkhyÈnattho, tasmiÑ upayogavacananti attho. Ettha ca abbhuggatoti ettha abhi-saddo itthambh|tÈkhyÈnatthajotako abhibhavitvÈ uggamanappakÈrassa dÊpanato. Tena yogato “taÑ kho pana bhavantaÑ gotaman”ti idaÑ upayogavacanaÑ sÈmi-atthepi samÈnaÑ itthambh|tÈkhyÈnadÊpanato “itthambh|tÈkhyÈnatthe”ti vuttaÑ. TenevÈha “tassa kho pana bhoto gotamassÈti attho”ti. IdaÑ vuttaÑ hoti–yathÈ “sÈdhu devadatto mÈtaramatÊ”ti ettha abhisaddayogato itthambh|tÈkhyÈne upayogavacanaÑ kataÑ, evamidhÈpi taÑ kho pana bhavantaÑ gotamaÑ abhi evaÑ kalyÈÓo kittisaddo uggatoti ______________________________________________________________ 1. SaddhÈpabbajitabhÈvaparidÊpanaÑ (SyÈ, Ka)


abhisaddayogato itthambh|tÈkhyÈne upayogavacananti. “SÈdhu devadatto mÈtaramabhÊ”ti ettha hi “devadatto mÈtaramabhi mÈtari visaye mÈtuyÈ vÈ sÈdh|”ti evaÑ adhikaraÓatthe sÈmi-atthe vÈ bhummavacanassa vÈ sÈmivacanassa vÈ pasa~ge itthambh|tÈkhyÈnatthajotakena abhisaddena yoge upayogavacanaÑ kataÑ. YathÈ cettha “devadatto mÈtu visaye mÈtusambandhÊ vÈ sÈdhuttappakÈrappatto”ti ayamattho viÒÒÈyati, evamidhÈpi “bhoto gotamassa sambandhÊ kittisaddo abbhuggato abhibhavitvÈ uggamanappakÈrappatto”ti ayamattho viÒÒÈyati. Tattha hi devadattaggahaÓaÑ viya idha kittisaddaggahaÓaÑ, tathÈ tattha “mÈtaran”ti vacanaÑ viya idha “taÑ kho pana bhavantaÑ gotaman”ti vacanaÑ, tattha sÈdhusaddaggahaÓaÑ viya idha uggatasaddaggahaÓaÑ veditabbaÑ.

KalyÈÓoti bhaddako. KalyÈÓabhÈvo cassa kulyÈÓaguÓavisayatÈyÈti Èha “kalyÈÓaguÓÈsamannÈgato”ti, kalyÈÓehi guÓehi samannÈgato taÑvisayatÈya yuttoti attho. TaÑvisayatÈ hettha samannÈgamo kalyÈÓaguÓavisayatÈya tannissitoti adhippÈyo. SeÔÔhoti etthÈpi eseva nayo. SeÔÔhaguÓavisayatÈya eva hi kittisaddassa seÔÔhatÈ “bhagavÈti vacanaÑ seÔÔhan”ti-ÈdÊsu viya. “BhagavÈ arahan”ti-ÈdinÈ guÓÈnaÑ saÑkittanato saddanÊyato ca kittisaddo vaÓÓoti Èha “kittisaddoti kitti evÈ”ti. VaÓÓoyeva hi kittetabbato kittisaddanÊyato saddoti ca vuccati. KittipariyÈyo hi saddasaddo yathÈ “uÄÈrasaddo isayo, guÓavanto tapassino”ti. Abhitthavanavasena pavatto saddo thutighoso, abhitthavudÈhÈro.

“Abbhuggato”ti pana etassa attho aÔÔhakathÈyaÑ na dassito, tasmÈ tassattho evaÑ veditabbo–abbhuggatoti abhibhavitvÈ uggato, anaÒÒasÈdhÈraÓaguÓe Èrabbha pavattattÈ sadevakaÑ lokaÑ ajjhottharitvÈ pavattoti vuttaÑ hoti. Kinti saddo abbhuggatoti Èha “itipi so bhagavÈ”ti-Èdi. Ito paraÑ pana Êdisesu ÔhÈnesu yattha yattha pÈÄipÈÔhassa attho vattabbo siyÈ, tattha tattha “pÈÄiyaÑ panÈ”ti vatvÈ atthaÑ dassayissÈma, idÈni tattha padayojanÈpubbakaÑ atthaÑ dassento Èha “itipi so bhagavÈti-ÈdÊsu

VinayapiÔaka 216

pana ayaÑ tÈva yojanÈ”ti-Èdi. So bhagavÈti yo so samatiÑsa pÈramiyo p|retvÈ sabbakilese bhaÒjitvÈ anuttaraÑ sammÈsambodhiÑ abhisambuddho devÈnaÑ atidevo sakkÈnaÑ atisakko brahmÈnaÑ atibrahmÈ lokanÈtho bhÈgyavantatÈdÊhi kÈraÓehi bhagavÈti laddhanÈmo, so bhagavÈ. BhagavÈti hi idaÑ satthu nÈmakittanaÑ. TenÈha ÈyasmÈ dhammasenÈpati “bhagavÈti netaÑ nÈmaÑ mÈtarÈ katan”ti-Èdi1. Parato pana bhagavÈti guÓakittanameva. YathÈ kammaÔÔhÈnikena “arahan”ti-ÈdÊsu navasu ÔhÈnesu paccekaÑ itipisaddaÑ yojetvÈ buddhaguÓÈ anussarÊyanti, evaÑ buddhaguÓasaÑkittakenapÊti dassento “itipi arahaÑ itipi sammÈsambuddho -pa- itipi bhagavÈ”ti Èha. EvaÒhi sati “arahan”ti-ÈdÊhi navahi padehi ye sadevake loke ativiya pÈkaÔÈ paÒÒÈtÈ buddhaguÓÈ, te nÈnappakÈrato vibhÈvitÈ honti. “ItipetaÑ bh|taÑ, itipetaÑ tacchan”ti-ÈdÊsu2 viya hi idha iti-saddo ÈsannapaccakkhakÈraÓattho, pi-saddo sampiÓÉanattho, tena ca tesaÑ guÓÈnaÑ bahubhÈvo dÊpito, tÈni ca guÓasallakkhaÓakÈraÓÈni saddhÈsampannÈnaÑ viÒÒujÈtikÈnaÑ paccakkhÈni hontÊti tÈni saÑkittentena viÒÒunÈ cittassa sammukhÊbh|tÈneva katvÈ saÑkittetabbÈnÊti dassento “iminÈ ca iminÈ ca kÈraÓenÈti vuttaÑ hotÊ”ti Èha.

“SuttantikÈnaÑ vacanÈnamatthaÑ, suttÈnur|paÑ paridÊpayantÊ”ti heÔÔhÈ vuttattÈ visuddhimagge3 sabbÈkÈrato saÑvaÓÓitampi atthaÑ idhÈpi vitthÈretvÈ dassetukÈmo tattha payojanamÈya “idÈni vinayadharÈnan”ti-Èdi. Tattha cittasampahaÑsanatthanti cittasantosanatthaÑ, cittappasÈdajananatthanti vuttaÑ hoti. “ŒrakattÈ”ti-ÈdÊsu ÈrakattÈti suvid|rattÈ. ArÊnanti kilesÈrÊnaÑ. ArÈnanti saÑsÈracakkassa arÈnaÑ. HatattÈti viddhaÑsitattÈ. PaccayÈdÊnanti cÊvarÈdipaccayÈnaÒceva p|jÈvisesÈnaÒca.

IdÈni yathÈvuttamevatthaÑ vibhÈvento Èha “ÈrakÈhiso”ti-Èdi. D|ratÈ nÈma ÈsannatÈ viya upÈdÈyupÈdÈya vuccatÊti paramukkaÑsagataÑ d|ratÈvaÑ dassento “suvid|ravid|re Ôhito”ti Èha, suÔÔhu vid|rabhÈveneva vid|re Ôhitoti attho. So panassa kilesehi ______________________________________________________________ 1. Khu 7. 162 piÔÔhe. 2. DÊ 1. 3 piÔÔhe. 3. Visuddhi 1. 192 piÔÔhe.


d|re ÔhitabhÈvo, na padesavasena, atha kho tesaÑ sabbaso pahÊnattÈti dassento Èha “maggena kilesÈnaÑ viddhaÑsitattÈ”ti. Nanu aÒÒesampi khÊÓÈsavÈnaÑ te pahÊnÈ evÈti anuyogaÑ manasi katvÈ vuttaÑ “savÈsanÈnan”ti. Na hi ÔhapetvÈ bhagavantaÑ aÒÒe saha vÈsanÈya kilese pahÈtuÑ sakkonti. Etena aÒÒehi asÈdhÈraÓaÑbhagavato arahattanti dassitaÑ hoti. KÈ panÈyaÑ vÈsanÈ nÈma? PahÊnakilesassapi appahÊnakilesassa payogasadisapayogahetubh|to kilesanissito1 sÈmatthiyaviseso Èyasmato pilindavacchassa vasalasamudÈcÈranimittaÑ viya. KathaÑ pana “ÈrakÈ”ti vutte “kilesehÊ”ti ayamattho labbhatÊti sÈmaÒÒacodanÈya visese avaÔÔhÈnato visesatthinÈ ca visesassa anupayujjitabbato “ÈrakÈssa honti pÈpakÈ akusalÈ dhammÈ”ti-ÈdÊni2 suttapadÈnettha udÈharitabbÈni. ŒrakÈti cettha ÈkÈrassa rassattaÑ, kakÈrassa ca hakÈraÑ sÈnusÈraÑ katvÈ niruttinayena “arahan”ti padasiddhi veditabbÈ. YathÈvuttassevatthassa sukhaggahaÓatthaÑ idamettha vuccati–

“So tato ÈrakÈ nÈma, yassa yenÈsama~gitÈ. Asama~gÊ ca dosehi, nÈtho tenÈrahaÑ mato”ti3.

AnatthacaraÓena kilesÈ eva arayoti kilesÈrayo. ArÊnaÑ hatattÈ arihÈti vattabbe niruttinayena “arahan”ti vuttaÑ. EtthÈpi yathÈvuttassatthassa sukhaggahaÓatthaÑ idaÑ veditabbaÑ–

“YasmÈ rÈgÈdisa~khÈtÈ, sabbepi arayo hatÈ. PaÒÒÈsatthena nÈthena, tasmÈpi arahaÑ mato”ti3.

YaÒcetaÑ saÑsÈracakkanti sambandho. Rathacakkassa nÈbhi viya m|lÈvayavabh|taÑ anto bahi ca samavaÔÔhitaÑ avijjÈbhavataÓhÈdvayanti vuttaÑ “avijjÈbhavataÓhÈmayanÈbhÊ”ti. NÈbhiyÈ nemiyÈ ca sambaddha-arasadisÈ paccayaphalabh|tehi avijjÈtaÓhÈjarÈmaraÓehi sambaddhÈ puÒÒÈbhisa~khÈra-apuÒÒÈbhisa~khÈra-ÈneÒjÈbhisa~khÈrÈti vuttaÑ “puÒÒÈdi-abhisa~khÈrÈran”ti. Tattha tattha bhave pariyantabhÈvena pÈkaÔaÑ jarÈmaraÓanti taÑ nemiÔÔhÈniyaÑ katvÈ ______________________________________________________________ 1. Kilesanihito (SyÈ) 2. Ma 1. 348 piÔÔhe. 3. Visuddhi 1. 192 piÔÔhepi.

VinayapiÔaka 218

Èha “jarÈmaraÓanemÊ”ti. YathÈ rathacakkappavattiyÈ padhÈnakÈraÓaÑ akkho, evaÑ saÑsÈracakkappavattiyÈ Èsavasamudayoti Èha “Èsavasamudayasamayena akkhena vijjhitvÈ”ti. ŒsavÈ eva avijjÈdÊnaÑ kÈraÓattÈ Èsavasamudayo. YathÈha “ÈsavasamudayÈ avijjÈsamudayo”ti1. VipÈkakaÔattÈr|pappabhedo kÈmabhavÈdiko tibhavo eva ratho, tasmÑ tibhavarathe. Attano paccayehi samaÑ, sabbaso vÈ Èdito paÔÔhÈya yojitanti samÈyojitaÑ. ŒdirahitaÑ kÈlaÑ pavattatÊti katvÈ anÈdikÈlappavattaÑ.

“KhandhÈnaÒca paÔipÈÔi, dhÈtu-ÈyatanÈna ca. AbbocchinnaÑ vattamÈnÈ, saÑsÈroti pavuccatÊ”ti2–

evaÑ vuttasaÑsÈrova saÑsÈracakkaÑ. AnenÈti bhagavatÈ. BodhimaÓÉeti bodhisa~khÈtassa ÒÈÓassa maÓÉabhÈvappatte ÔhÈne kÈle vÈ. BodhÊti paÒÒÈ, sÈ ettha maÓÉÈ pasannÈ jÈtÈti bodhimaÓÉo. VÊriyapÈdehÊti saÑkilesavodÈnapakkhiyesu sannirumbhanasannikkhipanakiccatÈya dvidhÈ pavatteti attano vÊriyasa~khÈtehi pÈdehi. SÊlapathaviyanti patiÔÔhÈnaÔÔhena. SÊlameva pathavÊ, tassaÑ. PatiÔÔhÈyÈti sampÈdanavasena patiÔÔhÈhitvÈ. SaddhÈhatthenÈti anavajjadhammÈdÈnasÈdhanato saddhÈva hattho, tena. Kammakkhayakaranti kÈyakammÈdibhedassa sabbassapi kammassa khayakaraÓato kammakkhayakaraÑ. ©ÈÓapharasunti samÈdhisilÈyaÑ sunisitaÑ maggaÒÈÓapharasuÑ gahetvÈ.

EvaÑ “arÈnaÑ hatattÈ”ti ettha vuttaÑ arasa~khÈtaÑ saÑsÈraÑ cakkaÑ viya cakkanti gahetvÈ atthayojanaÑ katvÈ idÈni paÔiccasamuppÈdadesanÈkkamenapi taÑ dassetuÑ “atha vÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha anamataggasaÑsÈravaÔÔanti anu anu amataggaÑ aviÒÒÈtapubbakoÔikaÑ saÑsÈramaÓÉalaÑ. SesÈ dasa dhammÈti sa~khÈrÈdayo jÈtipariyosÈnÈ dasa dhammÈ. KathaÑ tesaÑ sa~khÈrÈdÊnaÑ arabhÈvoti Èha “avijjÈm|lakattÈ jarÈmaraÓapariyantattÈ cÈ”ti. Tattha avijjÈ m|laÑ padhÈnakÈraÓaÑ yesaÑ sa~khÈrÈdÊnaÑ te avijjÈm|lakÈ, tesaÑ bhÈvo avijjÈm|lakattaÑ. JarÈmaraÓaÑ ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 67 piÔÔhe. 2. Visuddhi 2. 176; DÊ-®Ôha 2. 86; SaÑ-®Ôha 2. 89; AÑ-®Ôha 2. 386 piÔÔhÈdÊsu.


pariyantaÑ pariyosÈnabh|taÑ etesanti jarÈmaraÓapariyantÈ, sa~khÈrÈdayo dasa dhammÈ. TesaÑ bhÈvo jarÈmaraÓapariyantattaÑ. Sa~khÈrÈdijÈtipariyosÈnÈnaÑ dasadhammÈnaÑ avijjÈm|lakattÈ jarÈmaraÓapariyosÈnattÈ cÈti attho, nÈbhibh|tÈya avijjÈya m|lato nemibh|tena jarÈmaraÓena antato sa~khÈrÈdÊnaÑ sambandhattÈti adhippÈyo.

DukkhÈdÊs|ti dukkhasamudayanirodhamaggesu. AÒÒÈÓanti ÒÈÓappaÔipakkhattÈ moho aÒÒÈÓaÑ, na pana ÒÈÓato aÒÒaÑ, napi ÒÈÓassa abhÈvamattaÑ. Tattha dukkhÈdÊsu aÒÒÈÓaÑ yathÈsabhÈvappaÔivedhÈppadÈnato tappaÔicchÈdanavaseneva. Ettha hi kiÒcÈpi ÔhapetvÈ lokuttarasaccadvayaÑ sesaÔÔhÈnesu ÈrammaÓavasenapi avijjÈ uppajjati, evaÑ santepi paÔicchÈdanavaseneva idha adhippetÈ. SÈ hi uppannÈ dukkhasaccaÑ paÔicchÈdetvÈ tiÔÔhati, yÈthÈvasarasalakkhaÓaÑ paÔivijjhituÑ na deti, tathÈ samudayaÑ nirodhaÑ magganti.

Dukkhanti cettha dukkhaÑ ariyasaccaÑ adhippetanti taÑ kÈmabhavÈdivasena tidhÈ bhinditvÈ tathÈ tappaÔicchÈdikaÒca avijjaÑ tidhÈ katvÈ avijjÈdipaccaye tÊsu bhavesu sa~khÈrÈdike paÔipÈÔiyÈ dassento “kÈmabhave ca avijjÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha kÈmabhave ca avijjÈti kÈmabhave ÈdÊnavapaÔicchÈdikÈ avijjÈ. R|pabhave avijjÈ ar|pabhave avijjÈti etthÈpi eseva nayo. KÈmabhave sa~khÈrÈnanti kÈmabh|mipariyÈpannÈnaÑ puÒÒÈpuÒÒasa~khÈrÈnaÑ, kÈmabhave vÈ nipphÈdetabbÈ1 ye puÒÒÈpuÒÒasa~khÈrÈ, tesaÑ kÈmabhav|papattinibbattakasa~khÈrÈnanti attho. Sa~khÈrÈti cettha lokiyakusalÈkusalacetanÈ veditabbÈ. Paccayo hotÊti puÒÒÈbhisa~khÈrÈnaÑ tÈva ÈrammaÓapaccayena ceva upanissayapaccayena cÈti dvidhÈ paccayo hoti, apuÒÒÈbhisa~khÈresu sahajÈtassa sahajÈtÈdivasena, asahajÈtassa anantarasamanantarÈdivasena, anÈnantarassa pana ÈrammaÓavasena ceva upanissayavasena ca paccayo hoti. Ar|pabhave sa~khÈrÈnanti ÈneÒjÈbhisa~khÈrÈnaÑ. Paccayo hotÊti upanissayapaccayavaseneva. ImasmiÒca panatthe ettha vitthÈriyamÈne atippapaÒco hoti, tasmÈ taÑ nayidha vitthÈrayissÈma. Itares|ti r|pÈr|pabhavesu. ______________________________________________________________ 1. NipphÈdetabbe (SÊ, Ka)

VinayapiÔaka 220

TiÓÓaÑ ÈyatanÈnanti cakkhusotamanÈyatanÈnaÑ ghÈnÈdittayassa tattha asambhavato. EkassÈti manÈyatanassa itaresaÑ tattha asambhavato. IminÈ nayena tiÓÓaÑ phassÈnanti-ÈdÊsupi attho veditabbo. Chabbidhassa phassassÈti cakkhusamphassasotasamphassaghÈnasamphassajivhÈsamphassakÈyasamphassamanosamphassÈnaÑ vasena chabbidhassa phassassa. ChannaÑ vedanÈnanti cakkhusamphassajÈ vedanÈ, tathÈ sotasamphassajÈ ghÈnasamphassajÈ jivhÈsamphassajÈ kÈyasamphassajÈ manosamphassajÈ vedanÈti imÈsaÑ channaÑ vedanÈnaÑ. ChannaÑ taÓhÈkÈyÈnanti r|pataÓhÈ saddataÓhÈ gandhataÓÈ rasataÓhÈ phoÔÔhabbataÓhÈ dhammataÓhÈti imesaÑ channaÑ taÓhÈkÈyÈnaÑ. Tattha tattha sÈ sÈ taÓhÈti r|pataÓhÈdibhedo tattha tattha kÈmabhavÈdÊsu uppajjanakataÓhÈ.

SÈ taÓhÈdim|likÈ kathÈ atisaÑkhittÈti taÑ upÈdÈnabhave cavibhajitvÈ vitthÈretvÈ dassetuÑ “kathan”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha kÈme paribhuÒjissÈmÊti iminÈ kÈmataÓhÈpavattimÈha, tathÈ saggasampattiÑ anubhavissÈmÊti-ÈdÊhi. SÈ pana taÓhÈ yasmÈ bhusamÈdÈnavasena pavattamÈnÈ kÈmupÈdÈnaÑ nÈma hoti, tasmÈ vuttaÑ “kÈmupÈdÈnapaccayÈ”ti. TathevÈti kÈmupÈdÈnapaccayÈ eva. Brahmalokasampattinti r|pÊbrahmaloke sampattiÑ. “Sabbepi tebh|makÈ dhammÈ kÈmanÊyaÔÔhena kÈmÈ”ti vacanato bhavarÈgopi kÈmupÈdÈnamevÈti katvÈ “kÈmupÈdÈnapaccayÈ eva mettaÑ bhÈvetÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha mettaÑ bhÈvetÊti mijjati siniyhatÊti mettÈ, taÑ bhÈveti vaÉÉhetÊti attho. Atha vÈ mettÈ etassa atthÊti mettaÑ, cittaÑ, taÑsampayuttaÑ jhÈnaÑ vÈ, taÑ bhÈveti vaÉÉheti uppÈdeti vÈti attho. KaruÓaÑ bhÈvetÊti-ÈdÊsupi iminÈva nayena attho veditabbo.

SesupÈdÈnam|likÈsupÊti diÔÔhupÈdÈnasÊlabbatupÈdÈna-attavÈdupÈdÈnam|likÈsupi yojanÈsu eseva nayoti attho. TatthÈyaÑ yojanÈ–idhekacco “natthi paraloko”ti natthikadiÔÔhiÑ gaÓhÈti, so diÔÔhupÈdÈnapaccayÈ kÈyena duccaritaÑ caratÊti-Èdi vuttanayena yojetabbaÑ. Aparo “asukasmiÑ sampattibhave attÈ ucchijjatÊ”ti ucchedadiÔÔhiÑ gaÓhÈti, so tatr|papattiyÈ kÈyena sucaritaÑ caratÊti-Èdi vuttanayeneva yojetabbaÑ. Aparo “r|pÊ manomayo hutvÈ


attÈ ucchijjatÊ”ti r|p|papattiyÈ maggaÑ bhÈveti bhÈvanÈpÈrip|riyÈti sabbaÑ vuttanayeneva veditabbaÑ. Aparopi “ar|pabhave uppajjitvÈ attÈ ucchijjatÊ”ti ar|p|papattiyÈ maggaÑ bhÈveti bhÈvanÈpÈrip|riyÈti sabbaÑ vuttanayeneva veditabbaÑ. EtÈhiyeva attavÈdupÈdÈnam|likÈpi yojanÈ saÑvaÓÓitÈti daÔÔhabbaÑ. EvaÑ diÔÔhadhammanibbÈnavÈdavasenapi yojanÈ veditabbÈ. Aparo “sÊlena suddhi, vatena suddhÊ”ti asuddhimaggaÑ “suddhimaggo”ti parÈmasanto sÊlabbatupÈdÈnapaccayÈ kÈyena duccaritaÑ caratÊti-Èdi sabbaÑ vuttanayeneva yojetabbaÑ.

IdÈni yvÈyaÑ saÑsÈracakkaÑ dassentena “kÈmabhave avijjÈ kÈmabhave sa~khÈrÈnaÑ paccayo hotÊ”ti-ÈdinÈ avijjÈdÊnaÑ paccayabhÈvo sa~khÈrÈdÊnaÑ paccayuppannabhÈvo ca dassito, tameva paÔisambhidÈmaggapÈÄiÑ ÈnetvÈ nigamanavasena dassento “evamayan”ti-ÈdimÈha. Tattha yathÈ sa~khÈrÈ hetunibbattÈ, evaÑ avijjÈpi kÈmÈsavÈdinÈ sahetukÈ evÈti Èha “ubhopete hetusamuppannÈ”ti. Paccayapariggaheti nÈmar|passa paccayÈnaÑ avijjÈdÊnaÑ paricchijja gahaÓe. NipphÈdetabbe bhummaÑ. PaÒÒÈti ka~khÈvitaraÓavisuddhisa~khÈtÈ pakÈrato jÈnanÈ. DhammaÔÔhitiÒÈÓanti tiÔÔhanti ettha phaladhammÈ tadÈyattavuttitÈyÈti Ôhiti, kÈraÓaÑ, dhammÈnaÑ Ôhiti dhammaÔÔhiti, dhammaÔÔhitiyÈ ÒÈÓaÑ dhammaÔÔhitiÒÈÓaÑ, paccayaÒÈÓanti attho, paÔiccasamuppÈdÈvabodhoti vuttaÑ hoti. KÈmaÒcettha paccayapariggahe paÒÒÈyeva dhammaÔÔhitiÒÈÓaÑ, sa~khÈresu pana adiÔÔhesu avijjÈya sa~khÈrÈnaÑ paccayabhÈvo na sakkÈ daÔÔhunti “sa~khÈrÈ hetusamuppannÈ”ti paccayuppannadhammÈnampi gahaÓaÑ katanti veditabbaÑ. Ubhopete hetusamuppannÈti idaÑ vana ubhinnampi paccayuppannabhÈvaÑ dassetukÈmatÈya vuttaÑ. IdaÒca dhammaÔÔhitiÒÈÓaÑ yasmÈ addhattaye ka~khÈmalavitaraÓavasena pavattati, tasmÈ “atÊtampi addhÈnan”ti-Èdi vuttaÑ. Etena nayena sabbapadÈni vitthÈretabbÈnÊti etena nayena “avijjÈ het|”ti-ÈdinÈ avijjÈyaÑ vuttanayena “sa~khÈrÈ hetu, viÒÒÈÓaÑ hetusamuppannan”ti-ÈdinÈ sabbapadÈni vitthÈretabbÈni.

SaÑkhippanti ettha avijjÈdayo viÒÒÈÓÈdayo cÈti sa~khepo, hetu vipÈko ca1. Atha vÈ hetuvipÈkoti saÑkhippatÊti sa~khepo, avijjÈdayo viÒÒÈÓÈdayo ca. Sa~khepabhÈvasÈmaÒÒena pana ekavacanaÑ katanti ______________________________________________________________ 1. HetuvipÈkova (SÊ)

VinayapiÔaka 222

daÔÔhabbaÑ. Te pana sa~khepÈ atÊte hetu, etarahi vipÈko, etarahi hetu, ÈyatiÑ vipÈkoti evaÑ kÈlavibhÈgena cattÈro jÈtÈ, tenÈha “purimasa~khepo cettha atÊto addhÈ”ti-Èdi. Paccuppanno addhÈti sambandho. TaÓhupÈdÈnabhavÈ gahitÈva hontÊti ettha avijjÈgahaÓena kilesabhÈvasÈmaÒÒato taÓhupÈdÈnÈ gahitÈ, sa~khÈraggahaÓena kammabhÈvasÈmaÒÒato bhavo gahito, avijjÈsa~khÈrÈnaÑ tehi vinÈ sakiccÈkaraÓato ca taÓhupÈdÈnabhavÈ gahitÈva honti. Atha vÈ avidvÈ paritassati, paritasito upÈdiyati, tassupÈdÈnapaccayÈ bhavo, tasmÈ taÓhupÈdÈnabhavÈpi gahitÈ honti. TathÈ ca vuttaÑ–

“PurimakammabhavasmiÑ moho avijjÈ, Èy|hanÈ sa~khÈrÈ. Nikanti taÓhÈ, upagamanaÑ upÈdÈnaÑ, cetanÈ bhavo, iti ime paÒca dhammÈ purimakammabhavasmiÑ idha paÔisandhiyÈ paccayÈ”ti1.

Tattha2 purimakammabhavasminti purime kammabhave, atÊtajÈtiyaÑ kammabhave kariyamÈneti attho. Moho avijjÈti yo tadÈ dukkhÈdÊsu moho yena m|Äho kammaÑ karoti, sÈ avijjÈ. Œy|hanÈ sa~khÈrÈti taÑ kammaÑ karoto yÈ purimacetanÈyo, yathÈ “dÈnaÑ dassÈmÊ”ti cittaÑ uppÈdetvÈ mÈsampi saÑvaccharampi dÈn|pakaraÓÈni sajjentassa uppannÈ purimacetanÈyo, paÔiggÈhakÈnaÑ pana hatthe dakkhiÓaÑ patiÔÔhÈpayato cetanÈ bhavoti vuccati. EkÈvajjanesu vÈ chasu javanesu cetanÈ Èy|hanasa~khÈrÈ nÈma, sattamÈ bhavo. YÈ kÈci vÈ pana cetanÈ bhavo, sampayuttÈ Èy|hanasa~khÈrÈ nÈma. Nikanti taÓhÈti yÈ kammaÑ karontassa tassa phale upapattibhave nikÈmanÈ patthanÈ, sÈ taÓhÈ nÈma. UpagamanaÑ upÈdÈnanti yaÑ kammabhavassa paccayabh|taÑ “idaÑ katvÈ asukasmiÑ nÈma ÔhÈne kÈme sevissÈmi ucchijjissÈmÊ”ti-ÈdinÈ nayena pavattaÑ upagamanaÑ gahaÓaÑ parÈmasanaÑ, idaÑ upÈdÈnaÑ nÈma. CetanÈ bhavoti “taÑ kammaÑ karoto yÈ purimÈ cetanÈyo”ti-ÈdinÈ heÔÔhÈ vuttesu tÊsu atthavikappesu yÈ cetanÈ bhavoti vuttÈ, sÈ cetanÈ bhavoti evamattho veditabbo. ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 50 piÔÔhe. 2. Abhi-®Ôha 2. 182; PaÔisaÑ-®Ôha 1. 223 piÔÔhesupi passitabbaÑ.


IdÈni sabbepete avijjÈdayo dhamme dvÊhi vaÔÔehi sa~gahetvÈ dassetukÈmo Èha “ime paÒca dhammÈ atÊte kammavaÔÔan”ti. Ettha ca nippariyÈyato sa~khÈrÈ bhavo ca kammaÑ, avijjÈdayo pana kammasahÈyatÈya kammasarikkhakÈ tadupakÈrakÈ cÈti kammanti vuttÈ. AvijjÈdayo hi vipÈkadhammadhammatÈya kammasarikkhakÈ sahajÈtakoÔiyÈ upanissayakoÔiyÈ ca kammassa ca upakÈrakÈ. Kammameva ca aÒÒamaÒÒasambandhaÑ hutvÈ punappunaÑ parivattanaÔÔhena kammavaÔÔaÑ. ViÒÒÈÓÈdayo paÒcÈti viÒÒÈÓÈdayo vedanÈpariyantÈ paÒca etarahi idÈni imasmiÑ attabhÈveti vuttaÑ hoti. AvijjÈsa~khÈrÈ gahitÈva hontÊti etthÈpi pubbe viya kilesakammabhÈvasÈmaÒÒato taÓhupÈdÈnaggahaÓena avijjÈ gahitÈ, bhavaggahaÓena sa~khÈrÈ gahitÈti daÔÔhabbaÑ. Atha vÈ bhave gahite tassa pubbabhÈgÈ taÑsampayuttÈ vÈ sa~khÈrÈ gahitÈva honti, taÓhupÈdÈnaggahaÓena ca taÑsampayuttÈ yÈya vÈ m|Äho kammaÑ karoti, sÈ avijjÈva hotÊti taÓhupÈdÈnabhavaggahaÓena avijjÈsa~khÈrÈ gahitÈva honti. Teneva vuttaÑ–

“Idha paripakkattÈ ÈyatanÈnaÑ moho avijjÈ, Èy|hanÈ sa~khÈrÈ, nikanti taÓhÈ, upagamanaÑ upÈdÈnaÑ, cetanÈ bhavo, iti ime paÒca dhammÈ idha kammabhavasmiÑ ÈyatiÑ paÔisandhiyÈ paccayÈ”ti1.

Tattha idha paripakkattÈ ÈyatanÈnanti paripakkÈyatanassa kammakaraÓakÈle sammoho dassito. SesaÑ heÔÔhÈ vuttanayameva.

ViÒÒÈÓanÈmar|pasaÄÈyatanaphassavedanÈnaÑ jÈtijarÈbha~gÈvatthÈ jÈtijarÈmaraÓanti vuttÈti avatthÈnaÑ gahaÓena avatthÈvantÈ gahitÈva honti tadavinÈbhÈvatoti Èha “jÈtijarÈmaraÓÈpadesena viÒÒÈÓÈdÊnaÑ niddiÔÔhattÈ”ti. ApadesenÈti jÈtijarÈmaraÓÈnaÑ kathanena. Imeti viÒÒÈÓÈdayo. ŒyatiÑ vipÈkavaÔÔanti paccuppannahetuto bhÈvÊnaÑ anÈgatÈnaÑ gahitattÈ. Teti avijjÈdayo. ŒkÈratoti sar|pato avuttÈpi tasmiÑ tasmiÑ sa~gahe ÈkirÊyanti avijjÈsa~khÈrÈdiggahaÓehi pakÈsÊyantÊti ÈkÈrÈ, atÊtahetu-ÈdÊnaÑ vÈ pakÈrÈ ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 50 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 224

ÈkÈrÈ. Tato ÈkÈrato. VÊsatividhÈ hontÊti atÊte hetupaÒcakÈdibhedato vÊsatividhÈ honti.

Sa~khÈraviÒÒÈÓÈnaÑ cettha antarÈ eko sandhÊti hetuto phalassa avicchedappavattibhÈvato hetuphalassa sambandhabh|to eko sandhi, tathÈ bhavajÈtÊnamantarÈ. VedanÈtaÓhÈnamantarÈ pana phalato hetuno avicchedappavattibhÈvato phalahetusambandhabh|to eko sandhi. Phalabh|topi hi dhammo aÒÒassa hetusabhÈvassa dhammassa paccayo hotÊti.

ItÊti vuttappakÈraparÈmasanaÑ. TenÈha “catusa~khepan”ti-Èdi. SabbÈkÈratoti idha vuttehi ca avuttehi ca paÔiccasamuppÈdavibha~ge anantanayasamantapaÔÔhÈnÈdÊsu ca Ègatehi sabbehi ÈkÈrehi. JÈnÈtÊti avabujjhati. PassatÊti dassanabh|tena ÒÈÓacakkhunÈ paccakkhato passati. AÒÒÈti paÔivijjhatÊti tesaÑyeva vevacanaÑ. Tanti taÑ jÈnanaÑ. ©ÈtaÔÔhenÈti yathÈsabhÈvato jÈnanaÔÔhena. PajÈnanaÔÔhenÈti aniccÈdÊhi pakÈrehi paÔivijjhanaÔÔhena.

IdÈni yadatthamidaÑ bhavacakkaÑ idhÈnÊtaÑ1, taÑ dassetuÑ “iminÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha te dhammeti te avijjÈdike dhamme. YathÈbh|taÑ ÒatvÈti mahÈvajiraÒÈÓena yÈthÈvato jÈnitvÈ. Nibbindantoti balavavipassanÈya nibbindanto. Virajjanto vimuccantoti ariyamaggehi virajjanto vimuccanto. Are hanÊti sambandho. Tattha yadÈ bhagavÈ virajjati vimuccati, tadÈ are hanati nÈma. Tato paraÑ pana abhisambuddhakkhaÓaÑ gahetvÈ vuttaÑ “hani vihani viddhaÑsesÊ’ti. Evampi arÈnaÑ hatattÈ arahanti evaÑ iminÈpi pakÈrena yathÈvuttasaÑsÈracakkassa sa~khÈrÈdi-arÈnaÑ hatattÈ arahaÑ. EtthedaÑ vuccati–

“ArÈ saÑsÈracakkassa, hatÈ ÒÈÓÈsinÈ yato. LokanÈthena tenesa, arahanti pavuccatÊ”ti2.

AggadakkhiÓeyyattÈti uttamadakkhiÓeyyabhÈvato. Cakkavattino acetane cakkaratane uppanne tattheva loko p|jaÑ karoti, aÒÒattha p|jÈvisesÈ pacchijjanti, kima~gaÑ pana sammÈsambuddhe uppanneti dassento ______________________________________________________________ 1. BhavacakkaÑ idÈni taÑ (sabbattha) VisuddhimaggaÔÊkÈyaÑ cha-anussatiniddese

BuddhÈnussatikathÈvaÓÓanÈyaÑ passitabbaÑ. 2. Visuddhi 1. 194 piÔÔhepi.


“uppanne tathÈgate”ti-ÈdimÈha. “EkekaÑ dhammakkhandhaÑ ekekavihÈrena p|jessÈmÊ”ti vuttepi satthÈraÑyeva uddissa katattÈ “bhagavantaÑ uddissÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Ko pana vÈdo aÒÒesaÑ p|jÈvisesÈnanti yathÈvuttato aÒÒesaÑ amahesakkhehi devamanussehi kariyamÈnÈnaÑ nÈti-uÄÈrÈnaÑ p|jÈvisesÈnaÑ arahabhÈve kÈ nÈma kathÈ. PaccayÈdÊnaÑ arahattÈpi arahanti yathÈvuttacÊvarÈdipaccayÈnaÑ p|jÈvisesassa ca aggadakkhiÓeyyabhÈvena anucchavikattÈpi arahaÑ. Imassapi atthassa sukhaggahaÓatthaÑ idaÑ vuccati–

“P|jÈvisesaÑ saha paccayehi, YasmÈ ayaÑ arahati lokanÈtho. AtthÈnur|paÑ arahanti loke, TasmÈ jino arahati nÈmametan”ti1.

AsilokabhayenÈti akittibhayena, ayasabhayena garahÈbhayenÈti vuttaÑ hoti. Raho pÈpaÑ karontÊti “mÈ naÑ koci jaÒÒÈ”ti rahasi pÈpaÑ karonti. Evamesa na kadÈci karotÊti esa bhagavÈ pÈpahet|naÑ bodhimaÓÉayeva suppahÊnattÈ kadÈcipi evaÑ na roti. Hoti cettha–

“YasmÈ natthi raho nÈma, pÈpakammesu tÈdino. RahÈbhÈvena tenesa, arahaÑ iti vissuto”ti1.

IdÈni sukhaggahaÓatthaÑ yathÈvuttamatthaÑ sabbampi sa~gahetvÈ dassento Èha “hoti cetthÈ”ti-Èdi. KilesÈrÊna so munÊti ettha gÈthÈbandhasukhatthaÑ niggahÊtalopo daÔÔhabbo, kilesÈrÊnaÑ hatattÈti attho. PaccayÈdÊna cÈrahoti etthÈpi niggahÊtalopo vuttanayeneva daÔÔhabbo.

Arahanti ettha ayamaparopi nayo daÔÔhabbo–ÈrakÈti arahaÑ, suvid|rabhÈvato icceva attho. Kuto pana suvid|rabhÈvatoti? Ye abhÈvitakÈyÈ abhÈvitasÊlÈ abhÈvitacittÈ abhÈvitapaÒÒÈ, tato eva appahÊnarÈgadosamohÈ ariyadhammassa akovidÈ ariyadhamme avinÊtÈ ariyadhammassa adassÈvinÈ appaÔipannÈ micchÈpaÔipannÈ ca, tato suvid|rabhÈvato. VuttaÒhetaÑ bhagavatÈ– ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 1. 195 piÔÔhepi.

VinayapiÔaka 226

“Sa~ghÈÔikaÓÓe cepi me bhikkhave bhikkhu gahetvÈ piÔÔhito piÔÔhito anubandho assa pÈde pÈdaÑ nikkhipanto, so ca hoti abhijjhÈlu kÈmesu tibbasÈrÈgo byÈpannacitto paduÔÔhamanasa~kappo muÔÔhassati asampajÈno asamÈhito vibbhantacitto pÈkatindriyo, atha kho so ÈrakÈva mayhaÑ, ahaÒca tassa. TaÑ kissa hetu? DhammaÒhi so bhikkhave bhikkhu na passati, dhammaÑ apassanto na maÑ passatÊ”ti1.

YathÈvuttapuggalÈ hi sacepi sÈyaÑpÈtaÑ satthu santikÈvacarÈva siyuÑ2, Na te tÈvatÈ “satthu sanikÈ”ti vattabbÈ, tathÈ satthÈpi nesaÑ. Iti asappurisÈnaÑ ÈrakÈ d|reti arahaÑ. TenedaÑ vuccati–

“SammÈ na paÔipajjanti, ye nihÊnÈsayÈ narÈ. ŒrakÈ tehi bhagavÈ, d|re tenÈrahaÑ mato”ti.

TathÈ ÈrakÈti arahaÑ, ÈsannabhÈvatoti attho. Kuto pana ÈsannabhÈvatoti? Ye bhÈvitakÈyÈ bhÈvitasÊlÈ bhÈvitacittÈ bhÈvitapaÒÒÈ, tato eva pahÊnarÈgadosamohÈ ariyadhammassa kovidÈ ariyadhamme suvinÊtÈ ariyadhammassa dassÈvino sammÈpaÔipannÈ, tato ÈsannabhÈvato. Vuttampi cetaÑ bhagavatÈ–

“Yojanasate cepi me bhikkhave bhikkhu vihareyya, so ca hoti anabhijjhÈlu kÈmesu na tibbasÈrÈgo abyÈpannacitto apaduÔÔhamanasa~kappo upaÔÔhitassati sampajÈno samÈhito ekaggacitto saÑvutindriyo, atha kho so santikeva mayhaÑ, ahaÒca tassa. TaÑ kissa hetu? DhammaÒhi so bhikkhave bhikkhu passati, dhammaÑ passanto maÑ passatÊ”ti1.

TathÈr|pÈ hi puggalÈ satthu yojanasatantarikÈpi honti, na tÈvatÈ te “satthu d|racÈrino”ti vattabbÈ, tathÈ satthÈpi nesaÑ. Iti sappurisÈnaÑ ÈrakÈ Èsanneti arahaÑ. TenedaÑ vuccati–

“Ye sammÈ paÔipajjanti, suppaÓÊtÈdhimuttikÈ. ŒrakÈ3 tehi Èsanne, tenÈpi arahaÑ jino”ti. ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 256 piÔÔhe. 2. SantikÈvacarÈ vasiÑsu (SÊ) 3. BhagavÈ (M|lapaÓÓÈsake sÈleyyakasuttaÔÊkÈyaÑ)


Ye ime rÈgÈdayo pÈpadhammÈ yasmiÑ santÈne uppajjanti, tassa

diÔÔhadhammikampi samparÈyikampi anatthaÑ Èvahanti, nibbÈnagÈminiyÈ

paÔipadÈya ekaÑseneva ujuvipaccanÊkabh|tÈ ca, te attahitaÑ parahitaÒca

parip|retuÑ sammÈ paÔipajjantehi sÈdh|hi d|rato rahitabbÈ pariccajitabbÈ

pahÈtabbÈti rahÈ nÈma, te ca yasmÈ bhagavato bodhim|leyeva

ariyamaggena sabbaso pahÊnÈ susamucchinnÈ. YathÈha–

“TathÈgatassa kho brÈhmaÓa rÈgo pahÊno doso moho, sabbepi

pÈpakÈ akusalÈ dhammÈ pahÊnÈ ucchinnam|lÈ tÈlÈvatthukatÈ

anabhÈvaÑkatÈ ÈyatiÑ anuppÈdadhammÈ”ti1.

TasmÈ sabbaso na santi etassa rahÈti arahoti vattabbe okÈrassa sÈnusÈraÑ

akÈrÈdesaÑ katvÈ “arahan”ti vuttaÑ. TenedaÑ vuccati–

“PÈpadhammÈ rahÈ nÈma, sÈdh|hi rahitabbato.

TesaÑ suÔÔhu pahÊnattÈ, bhagavÈ arahaÑ mato”ti.

Ye te sabbaso pariÒÒÈtakkhandhÈ pahÊnakilesÈ bhÈvitamaggÈ

sacchikatanirodhÈ arahanto khÊÓÈsavÈ, ye ca sekhÈ appattamÈnasÈ anuttaraÑ

yogakkhemaÑ patthayamÈnÈ viharanti, ye ca parisuddhappayogÈ

kalyÈÓajjhÈsayÈ saddhÈsÊlasutÈdiguÓasampannÈ puggalÈ, tehi na rahitabbo

na pariccajitabbo, te ca bhagavatÈti arahaÑ. TathÈ hi ariyapuggalÈ satthÈrÈ

diÔÔhadhammassa paccakkhakaraÓato satthu dhammasarÊrena avirahitÈva

honti. YathÈha ÈyasmÈ pi~giyo–

“PassÈmi naÑ manasÈ cakkhunÈva,

RattindivaÑ brÈhmaÓa appamatto.

NamassamÈno vivasemi rattiÑ,

Teneva maÒÒÈmi avippavÈsaÑ.

______________________________________________________________ 1. Vi 1. 4 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 228

SaddhÈ ca pÊti ca mano sati ca, NÈ’penti’me gotamasÈsanamhÈ. YaÑ yaÑ disaÑ vajati bh|ripaÒÒo, Sa tena teneva natohamasmÊ”ti1.

Teneva ca te aÒÒaÑ satthÈraÑ na uddisanti. YathÈha–

“AÔÔhÈnametaÑ bhikkhave anavakÈso, yaÑ diÔÔhisampanno puggalo aÒÒaÑ satthÈraÑ uddiseyya, netaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊ”ti2.

KalyÈÓaputhujjanÈpi yebhuyyena satthari niccalasaddhÈ eva honti. Iti suppaÔipannehi purisavisesehi avirahitabbato tesaÒca avirahanato na santi etassa rahÈ pariccajanakÈ, natthi vÈ etassa rahÈ sÈdh|hi pariccajitabbatÈti arahaÑ. TenedaÑ vuccati–

“Ye sacchikatasaddhammÈ, ariyÈ suddhagocarÈ. Na tehi rahito hoti, nÈtho tenÈrahaÑ mato”ti.

Rahoti ca gamanaÑ vuccati, bhagavato ca nÈnÈgatÊsu paribbhamanasa~khÈtaÑ saÑsÈre gamanaÑ natthi kammakkhayakarena ariyamaggena bodhim|leyeva sabbaso sasambhÈrassa kammavaÔÔassa viddhaÑsitattÈ. YathÈha–

“Yena dev|papatyassa, gandhabbo vÈ viha~gamo. YakkhattaÑ yena gaccheyyaÑ, manussattaÒca abbaje. Te mayhaÑ ÈsavÈ khÊÓÈ, viddhastÈ vinaÄÊkatÈ”ti3.

EvaÑ natthi etassa raho gamanaÑ gatÊsu paccÈjÈtÊtipi arahaÑ. TenedaÑ vuccati–

“Raho vÈ gamanaÑ yassa, saÑsÈre natthi sabbaso. PahÊnajÈtimaraÓo, arahaÑ sugato mato”ti.

PÈsaÑsatto vÈ bhagavÈ arahaÑ. AkkharacintakÈ hi pasaÑsÈyaÑ arahasaddaÑ vaÓÓenti. PÈsaÑsabhÈvo ca bhagavato anaÒÒasÈdhÈraÓato yathÈbhuccaguÓÈdhigato sadevake loke suppatiÔÔhito. TathÈ hesa anuttarena sÊlena anuttarena samÈdhinÈ anuttarÈya paÒÒÈya ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 451 piÔÔhe. 2. Ma 3. 110; AÑ 1. 29 piÔÔhesu. 3. AÑ 1. 348 piÔÔhe.


anuttarÈya vimuttiyÈ asamo asamasamo appaÔimo appaÔibhÈgo appaÔipuggaloti evaÑ tasmiÑ tasmiÑ guÓe vibhajitvÈ vuccamÈne paÓÉitapurisehi devehi brahmehi bhagavatÈ vÈ pana pariyosÈpetuÑ asakkuÓeyyar|po. Iti pÈsaÑsattÈpi bhagavÈ arahaÑ. TenedaÑ vuccati–

“GuÓehi sadiso natthi, yasmÈ loke sadevake. TasmÈ pÈsaÑsiyattÈpi, arahaÑ dvipaduttamo”ti.

Sabbasa~gahavasena pana–

ŒrakÈ mandabuddhÊnaÑ, ÈrakÈ1 ca vijÈnataÑ. RahÈnaÑ suppahÊnattÈ, vid|namaraheyyato. Bhavesu ca rahÈbhÈvÈ, pÈsaÑsÈ arahaÑ jinoti.

EttÈvatÈ ca “arahan”ti padassa sabbaso attho vibhatto hoti.

IdÈni sammÈsambuddhoti imassa atthaÑ vibhajitvÈ dassento Èha “sammÈ sÈmaÒcÈ”ti-Èdi. Tattha sammÈti aviparÊtaÑ. SÈmanti sayameva, aparaneyyo hutvÈti attho. Sambuddhoti hi ettha saÑ-saddo sayanti etassa atthassa bodhakoti daÔÔhabbo. SabbadhammÈnanti anavasesÈnaÑ neyyadhammÈnaÑ. KathaÑ panettha sabbadhammÈnanti ayaÑ viseso labbhatÊti? Ekadesassa aggahaÓato. PadesaggahaÓe hi asati gahetabbassa nippadesatÈva viÒÒÈyati yathÈ “dikkhito2 na dadÈtÊ”ti. EvaÒca katvÈ atthavisesanapekkhÈ kattari eva buddhasaddasiddhi veditabbÈ kammavacanicchÈya abhÈvato. “SammÈ sÈmaÒca buddhattÈ sammÈsambuddho”ti ettakameva hi idha saddato labbhati, “sabbadhammÈnan”ti idaÑ pana atthato labbhamÈnaÑ gahetvÈ vuttaÑ. Na hi bujjhanakiriyÈ avisayÈ yujjati.

IdÈni tassÈ visayaÑ “sabbadhamme”ti sÈmaÒÒato vuttaÑ vibhajitvÈ dassetuÑ “abhiÒÒeyye dhamme”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha abhiÒÒeyyeti aniccÈdito lakkhaÓarasÈdito ca abhivisiÔÔhena ÒÈÓena jÈnitabbe catusaccadhamme. AbhiÒÒeyyato buddhoti abhiÒÒeyyabhÈvato bujjhi, pubbabhÈge vipassanÈpaÒÒÈdÊhi adhigamakkhaÓe maggapaÒÒÈya aparabhÈge sabbaÒÒutaÒÒÈÓÈdÊhi aÒÒÈsÊti attho. Ito paresupi eseva ______________________________________________________________ 1. ŒsannÈ (M|lapaÓÓÈsake sÈleyyakasuttaÔÊkÈyaÑ) 2. Dukkhito (SyÈ) saddanÊtidhÈtumÈlÈ passitabbÈ.

VinayapiÔaka 230

nayo. PariÒÒeyye dhammeti aniccÈdivasena parijÈnitabbaÑ dukkhaÑ ariyasaccamÈha. PahÈtabbeti samudayapakkhiye. SacchikÈtabbeti nibbÈnaÑ sandhÈyÈha. Bahuvacananiddeso panettha sopÈdisesÈdikaÑ pariyÈyasiddhaÑ bhedamapekkhitvÈ kato, uddeso vÈ ayaÑ catusaccadhammÈnampi. TathÈ hi vakkhati “cakkhu dukkhasaccan”ti-Èdi. Uddeso ca avinicchitatthaparicchedassa dhammassa vasena karÊyati. Uddesena hi uddisiyamÈnÈnaÑ atthitÈmattaÑ vuccati, na paricchedoti aparicchedena bahuvacanena vuttaÑ yathÈ “appaccayÈ dhammÈ, asa~khatÈ dhammÈ”ti. SacchikÈtabbeti vÈ phalavimuttÊnampi gahaÓaÑ, na nibbÈnassevÈti bahuvacananiddeso kato. EvaÒca bhÈvetabbeti ettha jhÈnÈnampi gahaÓaÑ daÔÔhabbaÑ. Teneva cÈhÈti selabrÈhmaÓassa attano buddhabhÈvaÑ sÈdhento evamÈha.

KiÑ pana bhagavÈ sayameva attano sammÈsambuddhabhÈvaÑ sÈdhetÊti? SÈdheti mahÈkaruÓÈya aÒÒesaÑ avisayato. Tattha “ekomhi sammÈsambuddho, sabbÈbhibh| sabbavid|hamasmÊ”ti-ÈdÊni1 suttapadÈni, idameva ca “abhiÒÒeyyan”ti-Èdi suttapadaÑ etassa atthassa sÈdhakaÑ. Tattha abhiÒÒeyyanti iminÈ dukkhasaccamÈha, bhÈvetabbanti maggasaccaÑ. Ca-saddo panettha avuttasamuccayattho, tena sacchikÈtabbassa gahaÓaÑ veditabbaÑ. Atha vÈ abhiÒÒeyyanti iminÈva pÈrisesaÒÈyena pariÒÒeyyadhamme sacchikÈtabbadhamme ca dasseti. TasmÈ buddhosmÊti yasmÈ cattÈri saccÈni mayÈ buddhÈni, saccavinimuttaÒca kiÒci ÒeyyaÑ natthi, tasmÈ sabbampi ÒeyyaÑ buddhosmi, abbhaÒÒÈsinti attho. SelasuttaÔÔhakathÈyaÑ2 pana idaÑ vuttaÑ–

“AbhiÒÒeyyanti vijjÈ ca vimutti ca. BhÈvetabbaÑ maggasaccaÑ. PahÈtabbaÑ samudayasaccaÑ. Hetuvacanena pana phalasiddhito tesaÑ phalÈni nirodhasaccadukkhasaccÈnipi vuttÈneva honti. EvaÑ sacchikÈtabbaÑ sacchikataÑ, pariÒÒÈtabbaÑ pariÒÒÈtanti idampettha sa~gahitamevÈti catusaccabhÈvanaÑ catusaccabhÈvanÈphalaÒca vimuttiÑ dassento ‘bujjhitabbaÑ bujjhitvÈ buddho jÈtosmÊ’ti yuttahetunÈ buddhabhÈvaÑ sÈmetÊ”ti.

______________________________________________________________ 1. Ma 2. 295; Vi 3. 12 piÔÔhesu. 2. Ma-®Ôha 3. 276 piÔÔhe.


Tattha vijjÈti maggavijjÈ vuttÈ ukkaÔÔhaniddesena. VimuttÊti phalavimutti. KÈmaÒcettha maggavijjÈpi bhÈvetabbabhÈvena gahitÈ, sabbepi pana sabhÈvadhammÈ abhiÒÒeyyÈti vijjÈya abhiÒÒeyyabhÈvo vutto. IminÈva nayena sabbesampi abhiÒÒeyyabhÈvo vutto evÈti daÔÔhabbaÑ. Phalena vinÈ hetubhÈvasseva abhÈvato hetuvacanena phalasiddhi vuttÈti veditabbaÑ. Nirodhassa hi sampÈpanena maggassa hetubhÈvo, dukkhassa nibbattanena taÓhÈya samudayabhÈvoti.

EvaÑ saccavasena sÈmaÒÒato vuttamatthaÑ dvÈrÈrammaÓehi saddhiÑ dvÈrappavattadhammehi ceva khandhÈdÊhi ca saccavaseneva vibhajitvÈ dassetuÑ “apicÈ”ti-Èdi ÈraddhaÑ. M|lakÈraÓabhÈvenÈti santesupi avijjÈdÊsu aÒÒesu kÈraÓesu tesampi m|labh|takÈraÓabhÈvena. TaÓhÈ hi kammassa vicittabhÈvahetuto sahÈyabhÈv|pagamanato ca dukkhavicittatÈya padhÈnakÈraÓaÑ. SamuÔÔhÈpikÈti uppÈdikÈ. PurimataÓhÈti purimabhavasiddhÈ taÓhÈ. Ubhinnanti cakkhussa taÑsamudayassa ca. AppavattÊti appavattinimittaÑ. NirodhappajÈnanÈti sacchikiriyÈbhisamayavasena nirodhassa paÔivijjhanÈ. EkekapaduddhÈ renÈti “cakkhuÑ cakkhusamudayo cakkhunirodho”ti-ÈdinÈ ekekakoÔÔhÈsaniddhÈraÓena. TaÓhÈyapi pariÒÒeyyabhÈvasabbhÈvato upÈdÈnakkhandhogadhattÈ sa~khÈradukkhabhÈvato ca dukkhasaccasa~gahaÑ dassetuÑ “r|pataÓhÈdayo cha taÓhÈkÈyÈ”ti vuttaÑ, tasmÈ vattamÈnabhave taÓhÈ khandhapariyÈpannattÈ sa~khÈradukkhabhÈvato ca dukkhasaccaÑ. YasmiÑ pana attabhÈve sÈ uppajjati, tassa attabhÈvassa m|lakÈraÓabhÈvena samuÔÔhÈpikÈ purimabhavasiddhÈ taÓhÈ samudayasaccanti gahetabbÈ.

KasiÓÈnÊti kasiÓÈrammaÓikajjhÈnÈni. DvattiÑsÈkÈrÈti dvattiÑsa koÔÔhÈsÈ tadÈrammaÓajjhÈnÈni ca. Nava bhavÈti kÈmabhavo r|pabhavo ar|pabhavo saÒÒÊbhavo asaÒÒÊbhavo nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊbhavo ekavokÈrabhavo catuvokÈrabhavo paÒcavokÈrabhavoti nava bhavÈ. Tattha bhavatÊti bhavo, kÈmarÈgasa~khÈtena kÈmena yutto bhavo, kÈmasa~khÈto vÈ bhavo kÈmabhavo, ekÈdasa kÈmÈvacarabh|miyo. KÈme pahÈya r|parÈgasa~khÈtena r|pena yutto bhavo, r|pasa~khÈto vÈ bhavo r|pabhavo,

VinayapiÔaka 232

soÄasa r|pÈvacarabh|miyo. KÈmaÒca r|paÒca pahÈya ar|parÈgasa~khÈtena ar|pena yutto bhavo, ar|pasa~khÈto vÈ bhavo ar|pabhavo, catasso Èruppabh|miyo. SaÒÒÈvataÑ bhavo saÒÒÊbhavo, saÒÒÈ vÈ ettha bhave atthÊti saÒÒÊbhavo, so kÈmabhavo ca asaÒÒÊbhavamutto r|pabhavo ca nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊbhavamutto ar|pabhavo ca hoti. Na saÒÒÊbhavo asaÒÒÊbhavo, so r|pabhavekadeso. OÄÈrikattÈbhÈvato nevasaÒÒÈ, sukhumattassa sabbhÈvato nÈsaÒÒÈti nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈ, tÈya yutto bhavo nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈbhavo. Atha vÈ oÄÈrikÈya saÒÒÈya abhÈvÈ sukhumÈya ca bhÈvÈ nevasaÒÒÈ nÈsaÒÒÈ asmiÑ bhaveti nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈbhavo, so ar|pabhavekadeso. Ekena r|pakkhandhena vokiÓÓo bhavo, ekena vÈ vokÈro assa bhavassÈti ekavokÈrabhavo, so asaÒÒÊbhavo. Cat|hi ar|pakkhandhehi vokiÓÓo bhavo, cat|hi vÈ vokÈro assa bhavassÈti catuvokÈrabhavo, so ar|pabhavo eva. PaÒcahi khandhehi vokiÓÓo bhavo, paÒcahi vÈ vokÈro assa bhavassÈti paÒcavokÈrabhavo, so kÈmabhavo ca r|pabhavekadeso ca hoti. VokÈroti vÈ khandhÈnametamadhivacanaÑ, tasmÈ eko vokÈro assa bhavassÈti ekavokÈrabhavoti evamÈdinÈpettha attho veditabbo. CattÈri jhÈnÈnÊti aggahitÈrammaÓavisesÈni cattÈri r|pÈvacarajjhÈnÈni. VipÈkajjhÈnÈnaÑ vÈ etaÑ gahaÓaÑ. Ettha ca kusaladhammÈnaÑ upanissayabh|tÈ taÓhÈsamuÔÔhÈpikÈ1 purimataÓhÈti veditabbÈ. KiriyadhammÈnaÑ pana yattha te kiriyadhammÈ uppajjanti, tassa attabhÈvassa kÈraÓabh|tÈ taÓhÈ. Anulomatoti ettha “sa~khÈrÈ dukkhasaccaÑ, avijjÈ samudayasaccan”ti iminÈ anukkamena yojetabbaÑ.

Anubuddhoti bujjhitabbadhammassa anur|pato buddho. TenÈti yasmÈ2 sÈmaÒÒato visesato ca ekekapaduddhÈrena sabbadhamme buddho, tasmÈ vuttaÑ. KiÑ vuttanti Èha “sammÈ sÈmaÒca sabbadhammÈnaÑ buddhattÈ”ti, sabbassapi Òeyyassa sabbÈkÈrato aviparÊtaÑ sayameva abhisambhuddhattÈti attho. IminÈssa paropadesarahitassa sabbÈkÈrena ______________________________________________________________ 1. TaÓhÈ taÑsamuÔÔhÈpikÈ (SyÈ) 2. TenÈti tasmÈ. YasmÈ (SÊ, SyÈ)


sabbadhammÈvabodhanasamatthassa Èka~khappaÔibaddhavuttino anÈvaraÓaÒÈÓasa~khÈtassa sabbaÒÒutaÒÒÈÓassa adhigamo dassito.

Nanu ca sabbaÒÒutaÒÒÈÓato aÒÒaÑ anÈvaraÓaÒÈÓaÑ, aÒÒathÈ “cha asÈdhÈraÓaÒÈÓÈni buddhaÒÈÓÈnÊ”ti vacanaÑ virujjheyyÈti? Na virujjhati visayappavattibhedavasena aÒÒehi asÈdhÈraÓabhÈvadassanatthaÑ ekasseva ÒÈÓassa dvidhÈ vuttattÈ. Ekameva hi taÑ ÒÈÓaÑ anavasesasa~khatÈsa~khatasammutidhammavisayatÈya sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ, tattha ca ÈvaraÓÈbhÈvato nissa~gacÈramupÈdÈya anÈvaraÓaÒÈÓanti vuttaÑ. YathÈya paÔisambhidÈyaÑ1 “sabbaÑ sa~khatamasa~khataÑ anavasesaÑ jÈnÈtÊti sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ, tattha ÈvaraÓaÑ natthÊti anÈvaraÓaÒÈÓan”ti-Èdi. TasmÈ natthi nesaÑ atthato bhedo, ekantena cetaÑ evamicchitabbaÑ. AÒÒathÈ sabbaÒÒutÈnÈvaraÓaÒÈÓÈnaÑ sÈdhÈraÓatÈ asabbadhammÈrammaÓatÈ ca Èpajjeyya. Na hi bhagavato ÒÈÓassa aÓumattampi ÈvaraÓaÑ atthi, anÈvaraÓaÒÈÓassa asabbadhammÈrammaÓabhÈve yattha taÑ na pavattati, tatthÈvaraÓasabbhÈvato anÈvaraÓabhÈvoyeva na siyÈ. Atha vÈ pana hotu aÒÒameva anÈvaraÓaÒÈÓaÑ sabbaÒÒutaÒÒÈÓato, idha pana sabbattha appaÔihatavuttitÈya anÈvaraÓaÒÈÓanti sabbaÒÒutaÒÒÈÓameva adhippetaÑ, tassa cÈdhigamanena bhagavÈ sabbaÒÒ| sabbavid| sammÈsambuddhoti ca vuccati na sakiÑyeva sabbadhammÈvabodhanato. TathÈ ca vuttaÑ paÔisambhidÈyaÑ2 “vimokkhantikametaÑ buddhÈnaÑ bhagavantÈnaÑ bodhiyÈ m|le saha sabbaÒÒutaÒÒÈÓassa paÔilÈbhÈ sacchikÈ paÒÒatti yadidaÑ buddho”ti. SabbadhammÈvabodhanasamatthaÒÈÓasamadhigamena hi bhagavato santÈne anavasesadhamme paÔivijjhituÑ samatthatÈ ahosÊti.

EtthÈha–kiÑ panidaÑ ÒÈÓaÑ pavattamÈnaÑ sakiÑyeva sabbasmiÑ visaye pavattati, udÈhu kamenÈti. KiÒcettha–yadi tÈva sakiÑyeva sabbasmiÑ visaye pavattati, atÊtÈnÈgatapaccuppanna-ajjhattabahiddhÈdibhedabhinnÈnaÑ sa~khatadhammÈnaÑ asa~khatasammutidhammÈnaÒca ekajjhaÑ upaÔÔhÈne d|rato cittapaÔaÑ pekkhantassa viya paÔivibhÈvenÈvabodho3 na siyÈ, tathÈ sati “sabbe ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 125 piÔÔhe. 2. Khu 9. 172 piÔÔhe. 3. VisayapaÔibhÈgenÈvabodho (SÊ), viya paÔibhÈgenÈvabodho (SyÈ)

VinayapiÔaka 234

dhammÈ anattÈ”ti vipassantÈnaÑ anattÈkÈrena viya sabbadhammÈ anir|pitar|pena bhagavato ÒÈÓassa visayÈ hontÊti Èpajjati. Yepi1 “sabbaÒeyyadhammÈnaÑ ÔhitalakkhaÓavisayaÑ vikapparahitaÑ sabbakÈlaÑ buddhÈnaÑ ÒÈÓaÑ pavattati, tena te sabbavid|ti vuccanti, evaÒca katvÈ ‘caraÑ samÈhito nÈgo, tiÔÔhantopi samÈhito’ti idampi vacanaÑ suvuttaÑ hotÊ’ti vadanti, tesampi vuttadosÈ nÈtivatti, ÔhitalakkhaÓÈrammaÓatÈya ca atÊtÈnÈgatasammutidhammÈnaÑ tadabhÈvato ekadesavisayameva bhagavato ÒÈÓaÑ siyÈ, tasmÈ sakiÑyeva ÒÈÓaÑ pavattatÊti na yujjati.

Atha kamena sabbasmiÑ visaye ÒÈÓaÑ pavattatÊti. Evampi na yujjati. Na hi jÈtibh|misabhÈvÈdivasena disÈdesakÈlÈdivasena ca anekabhedabhinne Òeyye kamena gayhamÈne tassa anavasesappaÔivedho sambhavati apariyantabhÈvato Òeyyassa. Ye pana “atthassa avisaÑvÈdanato Òeyyassa ekadesaÑ paccakkhaÑ katvÈ sesepi evanti adhimuccitvÈ vavatthÈpanena sabbaÒÒ| bhagavÈ, taÒca ÒÈÓaÑ na anumÈnaÒÈÓaÑ saÑsayÈbhÈvato. SaÑsayÈnubaddhaÒhi loke anumÈnaÒÈÓan”ti vadanti, tesampi taÑ na yuttaÑ. Sabbassa hi appaccakkhabhÈve atthÈvisaÑvÈdanena Òeyyassa ekadesaÑ paccakkhaÑ katvÈ sesepi evanti adhimuccitvÈ vavatthÈpanassa asambhavato. YaÒhi taÑ sesaÑ, taÑ appaccakkhanti.

Atha tampi paccakkhaÑ tassa sesabhÈvo eva na siyÈti? SabbametaÑ akÈraÓaÑ. KasmÈ? AvisayavicÈraÓabhÈvato. VuttaÒhetaÑ bhagavatÈ “buddhavisayo bhikkhave acinteyyo na cintetabbo, yo cinteyya, ummÈdassa vighÈtassa bhÈgÊ assÈ”ti2. IdaÑ panettha sanniÔÔhÈnaÑ–yaÑ kiÒci bhagavatÈ ÒÈtuÑ icchitaÑ sakalaÑ ekadeso vÈ, tattha tattha appaÔihatavuttitÈya paccakkhato ÒÈÓaÑ pavattati niccasamÈdhÈnaÒca vikkhepÈbhÈvato. ©ÈtuÑ icchitassa ca sakalassa avisayabhÈve tassa Èka~khappaÔibaddhavuttitÈ na siyÈ, ekantenevassÈ icchitabbÈ “sabbe dhammÈ buddhassa bhagavato ÈvajjanappaÔibaddhÈ Èka~khappaÔibaddhÈ manasikÈrappaÔibaddhÈ cittuppÈdappaÔibaddhÈ”ti3 vacanato. AtÊtÈnÈgatavisayampi bhagavato ÒÈÓaÑ anumÈnÈgamatakkagahaÓavirahitattÈ paccakkhameva. ______________________________________________________________ 1. YesaÑ (SÊ) 2. AÑ 1. 392 piÔÔhe. 3. Khu 7. 139; Khu 9. 376 piÔÔhesu.


Nanu ca etasmimpi pakkhe yadÈ sakalaÑ ÒÈtuÑ icchitaÑ, tadÈ sakiÑyeva sakalavisayatÈya anir|pitar|pena bhagavato ÒÈÓaÑ pavatteyyÈti vuttadosÈ nÈtivattiyevÈti? Na, tassa visodhitattÈ. Visodhito hi so buddhavisayo acinteyyoti. AÒÒathÈ pacurajanaÒÈÓasamÈnavuttitÈya buddhÈnaÑ bhagavantÈnaÑ ÒÈÓassa acinteyyatÈ na siyÈ, tasmÈ sakaladhammÈrammaÓampi taÑ ekadhammÈrammaÓaÑ viya suvavatthÈpiteyeva te dhamme katvÈ pavattatÊti idamettha acinteyyaÑ, “yÈvatakaÑ ÒeyyaÑ, tÈvatakaÑ ÒÈÓaÑ. YÈvatakaÑ ÒÈÓaÑ, tÈvatakaÑ ÒeyyaÑ. ©eyyapariyantikaÑ ÒÈÓaÑ, ÒÈÓapariyantikaÑ Òeyyan”ti1 evamekajjhaÑ visuÑ sakiÑ kamena vÈ icchÈnur|paÑ sammÈ sÈmaÑ sabbadhammÈnaÑ buddhattÈ sammÈsambuddho.

VijjÈhÊti ettha vindiyaÑ vindatÊti vijjÈ, yÈthÈvato upalabbhatÊti attho. Attano vÈ paÔipakkhassa vijjhanaÔÔhena vijjÈ, tamokkhandhÈdikassa padÈlanaÔÔhenÈti attho. Tato eva attano visayassa viditakaraÓaÔÔhenapi vijjÈ. SampannattÈti samannÈgatattÈ paripuÓÓattÈ vÈ, avikalattÈti attho. TatrÈti ambaÔÔhasutte. ManomayiddhiyÈti ettha “idha bhikkhu imamhÈ kÈyÈ aÒÒaÑ kÈyaÑ abhinimminÈti r|piÑ manomayaÑ sabba~gapacca~gaÑ ahÊnindriyan”ti2 iminÈ nayena ÈgatÈ iddhi sarÊrabbhantare aÒÒasseva jhÈnamanena nibbattattÈ manomayassa sarÊrassa nibbattivasena pavattÈ manomayiddhi nÈma. Cha abhiÒÒÈti ÈsavakkhayaÒÈÓena saddhiÑ iddhividhÈdikÈ paÒcÈbhiÒÒÈyo. TissannaÑ aÔÔhannaÒca vijjÈnaÑ tattha tattha sutte gahaÓaÑ veneyyajjhÈsayavasenÈti daÔÔhabbaÑ. Satta saddhammÈ nÈma saddhÈ hirÊ ottappaÑ bÈhusaccaÑ vÊriyaÑ sati paÒÒÈ ca. Ye sandhÈya vuttaÑ “idha bhikkhu saddho hoti, hirimÈ, ottappÊ, bahussuto, ÈraddhavÊriyo, upaÔÔhitassati, paÒÒavÈ hotÊ”ti3. CattÈri jhÈnÈnÊti yÈni kÈnici cattÈri r|pÈvacarajjhÈnÈni.

KasmÈ panettha sÊlÈdayoyeva pannarasa “caraÓan”ti vuttÈti codanaÑ sandhÈyÈha “ime meva hÊ”ti-Èdi. Tena tesaÑ sikkhattayasa~gahato nibbÈnupagamane ekaÑsato sÈdhanabhÈvamÈha. IdÈni tadatthasÈdhanÈya ÈgadhaÑ dassento “yathÈhÈ”ti-ÈdimÈha. ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 376 piÔÔhe. 2. DÊ 1. 73 piÔÔhe. 3. DÊ 3. 208 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 236

BhagavÈti-Èdi vuttassevatthassa nigamanavasena vuttaÑ. Nanu cÈyaÑ vijjÈcaraÓasampadÈ sÈvakesupi labbhatÊti? KiÒcÈpi labbhati, na pana tathÈ, yathÈ bhagavatoti dassetuÑ “tattha vijjÈsampadÈ”ti-Èdi vuttaÑ. ŒsavakkhayavijjÈya sabbaÒÒubhÈvasiddhito Èha “vijjÈsampadÈ bhagavato sabbaÒÒutaÑ p|retvÈ ÔhitÈ”ti. Cat|su jhÈnesu antogadhabhÈvena caraÓadhammapariyÈpannattÈ karuÓÈbrahmavihÈrassa yathÈrahaÑ tassa ca mahÈkaruÓÈsamÈpattivasena asÈdhÈraÓasabhÈvassa bhagavati upalabbhanato Èha “caraÓasampadÈ mahÈkÈruÓikataÑ p|retvÈ ÔhitÈ”ti. YathÈ sattÈnaÑ anatthaÑ parivajjetvÈ atthe niyojanaÑ paÒÒÈya vinÈ na hoti, evaÑ nesaÑ atthÈnatthajÈnanaÑ satthu karuÓÈya vinÈ na hotÊti ubhayampi ubhayattha sakiccakameva1 siyÈ. Yattha pana yassÈ padhÈnabhÈvo, taÑ dassetuÑ “so sabbaÒÒutÈyÈ”ti-Èdi vuttaÑ. YathÈ taÑ vijjÈcaraÓasampannoti ettha tanti nipÈtamattaÑ, yathÈ aÒÒopi vijjÈcaraÓasampanno niyojeti, tathÈ ayanti attho. Tena vijjÈcaraÓasampannassevÈyaÑ ÈveÓikÈ paÔipattÊti dasseti. SÈ panÈyaÑ satthu vijjÈcaraÓasampadÈ sÈsanassa niyyÈnikatÈya sÈvakÈnaÑ sammÈpaÔipattiyÈ ekantakÈraÓanti dassetuÑ “tenassÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha attantapÈdayoti Èdi-saddena parantapa-ubhayantapÈ gahitÈ. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

Ettha ca vijjÈsampadÈya satthu paÒÒÈmahattaÑ pakÈsitaÑ hoti, caraÓasampadÈya karuÓÈmahattaÑ. Tesu paÒÒÈya bhagavato dhammarajjappatti, karuÓÈya dhammasaÑvibhÈgo. PaÒÒÈya saÑsÈradukkhanibbidÈ, karuÓÈya saÑsÈradukkhasahanaÑ. PaÒÒÈya paradukkhaparijÈnanaÑ, karuÓÈya paradukkhapatikÈrÈrambho. PaÒÒÈya parinibbÈnÈbhimukhabhÈvo, karuÓÈya tadadhigamo. PaÒÒÈya sayaÑ taraÓaÑ, karuÓÈya paresaÑ tÈraÓaÑ. PaÒÒÈya buddhabhÈvasiddhi, karuÓÈya buddhakiccasiddhi. KaruÓÈya vÈ bodhisattabh|miyaÑ saÑsÈrÈbhimukhabhÈvo, paÒÒÈya tattha anabhirati, tathÈ karuÓÈya paresaÑ abhiÑsÈpanaÑ, paÒÒÈya sayaÑ parehi abhÈyanaÑ. KaruÓÈya paraÑ rakkhanto attÈnaÑ rakkhati, paÒÒÈya attÈnaÑ rakkhanto paraÑ rakkhati. TathÈ karuÓÈya aparantapo, paÒÒÈya anattantapo, tena attahitÈya paÔipannÈdÊsu ______________________________________________________________ 1. Sakiccakarameva (SyÈ)


cat|su puggalesu catutthapuggalabhÈvo siddho hoti. TathÈ karuÓÈya lokanÈthatÈ, paÒÒÈya attanÈthatÈ. KaruÓÈya cassa ninnatÈbhÈvo, paÒÒÈya unnamÈbhÈvo. TathÈ karuÓÈya sabbasattesu janitÈnuggaho, paÒÒÈnugatattÈ na ca na sabbattha virattacitto, paÒÒÈya sabbadhammesu virattacitto, karuÓÈnugatattÈ na ca na sabbasattÈnuggahÈya pavatto. YathÈ hi karuÓÈ bhagavato sinehasokavirahitÈ, evaÑ paÒÒÈ ahaÑkÈramamaÑkÈravinimuttÈti aÒÒamaÒÒavisodhitÈ paramavisuddhÈ guÓavisesÈ vijjÈcaraÓasampadÈhi pakÈsitÈti daÔÔhabbaÑ.

IdÈni sugatoti imassa atthaÑ dassento Èha “sobhanagamanattÈ”ti-Èdi. “Gate Ôhite”ti-ÈdÊsu gamanampi gatanti vuccatÊti Èha “gamanampi hi gatanti vuccatÊ”ti. “Sobhananti subhaÑ, subhabhÈvo visuddhatÈya, visuddhatÈ dosavigamenÈti Èha “parisuddhamanavajjan”ti. GamanaÒca nÈma bahuvidhanti idhÈdhippetaÑ gamanaÑ dassento “ariyamaggo”ti Èha. So hi nibbÈnassa gati adhigamoti ca katvÈ gataÑ gamananti ca vuccati. IdÈni tasseva gamane kÈraÓaÑ dassetuÑ “tena hesÈ”ti-Èdi vuttaÑ. KhemaÑ disanti nibbÈnaÑ. AsajjamÈnoti paripanthÈbhÈvena sugatigamanepi asajjanto sa~gaÑ akaronto, pageva itarattha. Atha vÈ ekÈsane nisÊditvÈ khippÈbhiÒÒÈvaseneva catunnampi maggÈnaÑ paÔiladdhabhÈvato asajjamÈno abajjhanto gato. YaÑ gamanaÑ gacchanto sabbagamanatthaÑ Èvahati, sabbaÒca anuttaraÑ sampattiÑ Èvahati, tadeva sobhanaÑ nÈma, tena ca bhagavÈ gatoti Èha “iti sobhanagamanattÈ sugato”ti sobhanattho susaddoti katvÈ.

AsundarÈnaÑ dukkhÈnaÑ sa~khÈrappavattÊnaÑ abhÈvato accantasukhattÈ ekantato sundaraÑ nÈma asa~khatÈ dhÈt|ti Èha “sundaraÒcesa ÔhÈnaÑ gato amataÑ nibbÈnan”ti. TenÈha bhagavÈ “nibbÈnaÑ paramaÑ sukhan”ti1. SammÈti suÔÔhu. SuÔÔhu gamanaÒca nÈma paÔipakkhena anabhibh|tassa gamananti Èha “pahÊne kilese puna apaccÈgacchanto”ti, pahÊnÈnaÑ puna asamudÈcÈravasena apaccÈgacchanto. VuttamevatthaÑ ÈgamaÑ dassetvÈ vibhÈvento Èha “vuttaÒcetan”ti-Èdi. Etanti tena tena maggena pahÊnakilesÈnaÑ puna apaccÈgamanaÑ, idaÒca sikhÈppattaÑ sammÈgamanaÑ, yÈya ______________________________________________________________ 1. Ma 2. 176; Khu 1. 43 piÔÔhesu.

VinayapiÔaka 238

ÈgamanÊyapaÔipadÈya siddhaÑ, sÈpi sammÈgamanamevÈti evampi bhagavÈ sugatoti dassetuÑ “sammÈ vÈ Ègato”ti-Èdi vuttaÑ. SammÈpaÔipattiyÈti sammÈsambodhiyÈ sampÈpane aviparÊtapaÔipattiyÈ. Sabbalokassa hitasukhameva karontÈti etena mahÈbodhiyÈ paÔipadÈ avibhÈgena sabbasattÈnaÑ sabbadÈ hitasukhÈvahabhÈveneva pavattatÊti dasseti. SassataÑ ucchedanti ime ante anupagacchanto gatoti etena paÔiccasamuppÈdagatiÑ dasseti. KÈmasukhaÑ attakilamathanti ime anupagacchanto gatoti etena ariyamaggagatiÑ dasseti.

TatrÈti yuttaÔÔhÈne yuttasseva bhÈsane. NipphÈdetabbe sÈdhetabbe cetaÑ bhummaÑ. Abh|tanti abh|tatthaÑ. Atthamukhena hi vÈcÈya abh|tatÈ bh|tatÈ vÈ. Atacchanti tasseva vevacanaÑ. AnatthasaÑhitanti diÔÔhadhammikena samparÈyikena vÈ anatthena saÑhitaÑ anatthasaÑhitaÑ, anatthÈvahaÑ. Na atthoti anattho, atthassa paÔipakkho abhÈvo ca, tena saÑhitaÑ. PisuÓavÈcaÑ samphappalÈpaÒcÈti attho. Evamettha catubbidhassapi vacÊduccaritassa sa~gaho daÔÔhabbo. Ettha ca paÔhamÈ vÈcÈ sÊlavantaÑ “dussÊlo”ti, acaÓÉÈlÈdiÑ “caÓÉÈlo”ti-ÈdinÈ bhÈsamÈnassa daÔÔhabbÈ. DutiyÈ dussÊlaÑ “dussÊlo”ti, caÓÉÈlÈdimeva “caÓÉÈlo”ti-ÈdinÈ avinayena bhÈsamÈnassa. TatiyÈ nerayikÈdikassa nerayikÈdibhÈvavibhÈvanÊkathÈ yathÈ “ÈpÈyiko devadatto nerayiko”ti-ÈdikÈ. CatutthÊ “vedavihitena yaÒÒavidhinÈ pÈÓÈtipÈtÈdikataÑ sugatiÑ ÈvahatÊ’ti lokassa byÈmohanakathÈ. PaÒcamÊ bh|tena pesuÒÒupasaÑhÈrÈ kathÈ. ChaÔÔhÈ yuttapattaÔÔhÈne pavattitÈ dÈnasÊlÈdikathÈ veditabbÈ. EvaÑ sammÈ gadattÈti yathÈvuttaÑ abh|tÈdiÑ vajjetvÈ bh|taÑ tacchaÑ atthasaÑhitaÑ piyaÑ manÈpaÑ tato eva sammÈ suÔÔhu gadanato sugato. ŒpÈthagamanamattena kassapi appiyampi hi bhagavato vacanaÑ piyaÑ manÈpameva atthasiddhiyÈ lokassa hitasukhÈvahattÈ. Ettha pana da-kÈrassa ta-kÈraÑ katvÈ “sugato”ti vuttanti daÔÔhabbaÑ.

Aparo nayo–sobhanaÑ gataÑ gamanaÑ etassÈti sugato. Bhagavato hi veneyyajanupasa~kamanaÑ ekantena tesaÑ hitasukhanipphÈdanato sobhanaÑ bhaddakaÑ. TathÈ lakkhaÓÈnubyaÒjanappaÔimaÓÉitar|pakÈyatÈya dutavilambitakhalitÈnukaÉÉhananippÊÄanukkuÔikakuÔilÈkulatÈdidosavirahitaÑ


vilÈsitarÈjahaÑsavasabhavÈraÓamigarÈjagamanaÑ kÈyagamanaÑ ÒÈÓagamanaÒca vipulanimmalakaruÓÈsativÊriyÈdiguÓavisesahitamabhinÊhÈrato yÈva mahÈbodhi1 anavajjatÈya sattÈnaÑ hitasukhÈvahatÈya ca sobhanameva. Atha vÈ sayambh|ÒÈÓena sakalampi lokaÑ pariÒÒÈbhisamayavasena parijÈnanto sammÈ gato avagatoti sugato. TathÈ lokasamudayaÑ pahÈnÈbhisamayavasena pajahanto anuppattidhammataÑ ÈpÈdento sammÈ gato atÊtoti sugato. LokanirodhaÑ nibbÈnaÑ sacchikiriyÈbhisamayavasena sammÈ gato adhigatoti sugato. LokanirodhagÈminiÑ paÔipadaÑ bhÈvanÈbhisamayavasena sammÈ gato paÔipannoti sugato. TathÈ yaÑ imassa sadevakassa lokassa diÔÔhaÑ sutaÑ mutaÑ viÒÒÈtaÑ pattaÑ pariyesitaÑ ÒÈtaÑ anuvicaritaÑ manasÈ, sabbaÑ taÑ hatthatale ÈmalakaÑ viya sammÈ paccakkhato gato abbhaÒÒÈsÊti sugato.

IdÈni lokavid|ti imassa atthaÑ pakÈsento Èha “sabbathÈ viditalokattÈ”ti-Èdi. Tattha sabbathÈti sabbappakÈrena, yo yo loko yena yena pakÈrena veditabbo, tena tena pakÈrenÈti attho. Te pana pakÈre dassetuÑ “sabhÈvato”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha sabhÈvatoti dukkhasabhÈvato. Sabbo hi loko dukkhasabhÈvo. YathÈha “saÑkhittena paÒcupÈdÈnakkhandhÈ dukkhÈ”ti. Samudayatoti yato samudeti, tato taÓhÈdito. Nirodhatoti yattha so nirujjhati, tato visa~khÈrato. Nirodh|pÈyatoti yena vidhinÈ so nirodho pattabbo, tato ariyamaggato ito aÒÒassa pakÈrassa abhÈvÈ. Iti “sabbathÈ lokaÑ avedÊ”ti vatvÈ tadatthasÈdhakaÑ suttaÑ dassento “yattha kho Èvuso”ti-ÈdimÈha. IdaÒca suttaÑ “yattha kho bhante na jÈyati -pana upapajjati, sakkÈ nu kho so bhante gamanena lokassa anto ÒÈtuÑ vÈ daÔÔhuÑ vÈ pÈpuÓituÑ vÈ”ti2 okÈsalokassa gatiÑ sandhÈya rohitadevaputtena puÔÔho bhagavÈ abhÈsi. Tattha na jÈyatÊti-ÈdinÈ ujukaÑ jÈti-ÈdÊni paÔikkhipitvÈ na cavati na upapajjatÊti padadvayena aparÈparaÑ cavanupapatanÈni paÔikkhipati. Keci pana ______________________________________________________________ 1. MahÈbodhiÑ (SyÈ) 2. SaÑ 1. 60; AÑ 1. 356 piÔÔhesu.

VinayapiÔaka 240

“na jÈyatÊti-Èdi gabbhaseyyakÈdivasena vuttaÑ, itaraÑ opapÈtikavasenÈ”ti vadanti. Tanti jÈti-ÈdirahitaÑ. GamanenÈti padasÈ gamanena. Lokassantanti sa~khÈralokassa antabh|taÑ nibbÈnaÑ. ©Èteyyanti jÈnitabbaÑ. DaÔÔheyyanti daÔÔhabbaÑ. Patteyyanti pattabbaÑ. “©ÈtÈyaÑ diÔÔhÈyaÑ pattÈyan”ti vÈ pÈÔho, tattha gamanena lokassantaÑ ÒÈtÈ ayaÑ diÔÔhÈ ayaÑ pattÈ ayanti na vadÈmÊti attho. Ayanti nibbÈnatthiko.

KÈmaÑ padasÈ gamanena gantvÈ lokassantaÑ ÒÈtuÑ daÔÔhuÑ pattuÑ vÈ na sakkÈ, api ca parimitaparicchinnaÔÔhÈne taÑ paÒÒÈpetvÈ dassemÊti dassento “api cÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha byÈmamatte kaÄevareti byÈmappamÈÓe attabhÈve. IminÈ r|pakkhandhaÑ dasseti. SasaÒÒimhÊti saÒÒÈya sahite. IminÈ saÒÒÈsÊsena vedanÈdayo tayo khandhe dasseti saÒÒÈsahitattÈ eva. Samanaketi saviÒÒÈÓaketi attho. IminÈ viÒÒÈÓakkhandhaÑ dasseti, aviÒÒÈÓake pana utusamuÔÔhÈnar|pasamudÈyamatte paÒÒÈpetuÑ na sakkÈti adhippÈyo. Lokanti khandhÈdilokaÑ. Lokanirodhanti tassa lokassa nirujjhanaÑ nibbÈnameva vÈ. NibbÈnampi hi khandhe paÔicca paÒÒÈpanato sarÊrasmiÑyeva paÒÒÈpeti. Adesampi hi taÑ yesaÑ nirodho, tesaÑ vasena desatopi upacÈravasena niddisÊyati yathÈ “cakkhuÑ loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ, etthesÈ taÓhÈ pahÊyamÈnÈ pahÊyati, ettha nirujjhamÈnÈ nirujjhatÊ”ti1.

GamanenÈti pÈkatikagamanena. Lokassantoti sa~khÈralokassa anto antakiriyÈya hetubh|taÑ nibbÈnaÑ. KudÈcananti kadÈcipi. AppatvÈti aggamaggena anadhigantvÈ. Pamocananti pamutti nissaraÓaÑ. TasmÈti yasmÈ lokantaÑ appatvÈ vaÔÔadukkhato mutti natthi, tasmÈ. Haveti nipÈtamattaÑ. Lokavid|ti sabhÈvÈdito sabbaÑ lokaÑ vijÈnanto. Sumedhoti sundarapaÒÒo. Lokantag|ti pariÒÒÈbhisamayena lokaÑ viditvÈ pahÈnÈbhisamayena lokantag|. Maggabrahmacariyassa pariniÔÔhitattÈ vusitabrahmacariyo. SabbesaÑ kilesÈnaÑ samitattÈ catusaccadhammÈnaÑ vÈ abhisamitattÈ samitÈvÊ. NÈsÊsatÊti na pattheti, yathÈ imaÑ lokaÑ, evaÑ paraÒca lokaÑ nÈsÊsati appaÔipandhikattÈ. ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 248; Ma 1. 86; Abhi 2. 109 piÔÔhesu.


EvaÑ yadipi lokavidutÈ anavasesato dassitÈ sabhÈvÈdito dassitattÈ, loko pana ekadeseneva vuttoti taÑ anavasesato dassetuÑ “api ca tayo lokÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha indriyabaddhÈnaÑ khandhÈnaÑ sam|ho santÈno ca sattaloko. R|pÈdÊsu sattavisattatÈya satto, lokÊyati ettha kusalÈkusalaÑ tabbipÈko cÈti loko. AnindriyabaddhÈnaÑ r|pÈdÊnaÑ sam|ho santÈno ca okÈsaloko lokÊyanti ettha ja~gamÈ thÈvarÈ ca tesaÒca okÈsabh|toti katvÈ. TadÈdhÈratÈya hesa “bhÈjanaloko”tipi vuccati. Ubhayepi khandhÈ sa~khÈraloko paccayehi sa~kharÊyanti lujjanti palujjanti cÈti. ŒhÈraÔÔhitikÈti paccayaÔÔhitikÈ, paccayÈyattavuttikÈti attho. Paccayattho hettha ÈhÈrasaddo “ayamÈhÈro anuppannassa vÈ kÈmacchandassa uppÈdÈyÈ”ti-ÈdÊsu1 viya. EvaÒhi “sabbe sattÈ”ti iminÈ asaÒÒasattÈpi pariggahitÈ honti. SÈ panÈyaÑ ÈhÈraÔÔhitikatÈ nippariyÈyato sa~khÈradhammo, na sattadhammoti Èha “ÈhÈraÔÔhitikÈti ÈgataÔÔhÈne sa~khÈraloko veditabbo”ti.

Yadi evaÑ “sabbe sattÈ”ti idaÑ kathanti? PuggalÈdhiÔÔhÈnadesanÈti nÈyaÑ doso. KasmÈ pana bhagavÈ katthaci puggalÈdhiÔÔhÈnaÑ katvÈ dhammaÑ deseti, katthaci dhammÈdhiÔÔhÈnaÑ katvÈ dhammaÑ desetÊti? DesanÈvilÈsato veneyyajjhÈsayato ca. DesanÈvilÈsappattÈ hi buddhÈ bhagavanto, te yathÈruci katthaci puggalÈdhiÔÔhÈnaÑ katvÈ katthaci dhammÈdhiÔÔhÈnaÑ katvÈ dhammaÑ desenti. Ye vÈ pana veneyyÈ sÈsanakkamaÑ anotiÓÓÈ, tesaÑ puggalÈdhiÔÔhÈnaÑ desanaÑ desenti. Ye ca otiÓÓÈ, tesaÑ dhammÈdhiÔÔhÈnaÑ, sammutisaccavisayÈ puggalÈdhiÔÔhÈnÈ desanÈ, itarÈ paramatthasaccavisayÈ. PurimÈ karuÓÈnuk|lÈ, itarÈ paÒÒÈnuk|lÈ. SaddhÈnusÈrÊgottÈnaÑ vÈ purimÈ. Te hi puggalappamÈÓikÈ, pacchimÈ dhammÈnusÈrÊgottÈnaÑ. SaddhÈcaritatÈya vÈ lokÈdhipatÊnaÑ valena puggalÈdhiÔÔhÈnÈ, paÒÒÈcaritatÈya dhammÈdhipatÊnaÑ vasena dhammÈdhiÔÔhÈnÈ. PurimÈ ca neyyatthÈ, pacchimÈ nÊtatthÈ. Iti bhagavÈ taÑ taÑ visesaÑ apekkhitvÈ tattha tattha duvidhaÑ desanaÑ desetÊti veditabbaÑ. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 90 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 242

DiÔÔhigatikÈnaÑ sassatÈdivasena “attÈ loko”ti parikappanÈ yebhuyyena

sattavisayÈ, na sa~khÈravisayÈti Èha “sassato lokoti vÈ asassato lokoti vÈti

ÈgataÔÔhÈne sattaloko veditabbo”ti. YÈvatÈ candimas|riyÈ pariharantÊti

yattake ÔhÈne candimas|riyÈ parivattanti paribbhamanti. DisÈ bhanti

vorocamÈnÈti tesaÑ paribbhamaneneva tÈ tÈ taÑ disÈ pabhassarÈ hutvÈ

virocanti. Atha vÈ disÈti upayogabahuvacanaÑ, tasmÈ sayaÑ virocamÈnÈ

candimas|riyÈ yattakÈ disÈ bhanti sobhenti obhÈsayantÊti attho. TÈva

sahassadhÈ lokoti tattakena pamÈÓena sahassappakÈro okÈsaloko,

sahassalokadhÈtuyoti attho. “TÈvasahassavÈ”ti vÈ pÈÔho, tÈva tattakaÑ

sahassaÑ assa atthÊti tÈvasahassavÈ. EtthÈti sahassalokadhÈtusa~khÈte loke.

TampÊti tividhampi lokaÑ. SabbathÈ avedÊti sabbappakÈrato paÔivijjhi.

KathaÑ paÔivijjhÊti Èha “tathÈ hÊ”ti-Èdi. TathÈ hissÈti imassa “sabbathÈ

vidito”ti etena sambandho. AssÈti anena bhagavatÈ. Eko loko sabbe sattÈ

ÈhÈraÔÔhitikÈti kÈya puggalÈdhiÔÔhÈnÈya kathÈya sabbesaÑ sa~khÈrÈnaÑ

paccayÈyattavuttitÈ vuttÈ, tÈya sabbo sa~khÈraloko ekavidho pakÈrantarassa

abhÈvato. Dve lokÈti-ÈdÊsupi iminÈva nayena attho veditabbo.

NÈmaggahaÓena cettha nibbÈnassa aggahaÓaÑ tassa alokasabhÈvattÈ. Nanu

ca “ÈhÈraÔÔhitikÈ”ti ettha paccayÈyattavuttitÈya maggaphaladhammÈnampi

lokatÈ ÈpajjatÊti? NÈpajjati pariÒÒeyyÈnaÑ dukkhasaccadhammÈnaÑ idha

lokoti adhippetattÈ. Atha vÈ na lujjati na palujjatÊti yo gahito tathÈ na hoti,

so lokoti taÑgahaÓarahitÈnaÑ lokuttarÈnaÑ natthi lokatÈ.

Tisso vedanÈti sukhadukkha-upekkhÈvasena. CattÈro ÈhÈrÈti

kabaÄÊkÈrÈhÈro phassÈhÈro manosaÒcetanÈhÈro viÒÒÈÓÈhÈroti cattÈro ÈhÈrÈ.

Tattha kabaÄÊkÈrÈhÈro ojaÔÔhamakaÑ r|paÑ ÈharatÊti ÈhÈro. Phasso tisso

vedanÈ ÈharatÊti ÈhÈro. ManosaÒcetanÈ tÊsu bhavesu paÔisandhiÑ ÈharatÊti

ÈhÈro. ViÒÒÈÓaÑ paÔisandhikkhaÓe nÈmar|paÑ ÈharatÊti ÈhÈro.


UpÈdÈnÈnaÑ ÈrammaÓabh|tÈ khandhÈ upÈdÈnakkhandhÈ. Cha ajjhattikÈni ÈyatanÈnÊti cakkhÈyatanÈdimanÈyatanapariyantÈni. Satta viÒÒÈÓaÔÔhitiyoti nÈnattakÈyÈ nÈnattasaÒÒino, nÈnattakÈyÈ ekattasaÒÒino, ekattakÈyÈ nÈnattasaÒÒino, ekattakÈyÈ ekattasaÒÒino, heÔÔhimÈca tayo ÈruppÈti imÈ satta “viÒÒÈÓaÑ tiÔÔhati etthÈti viÒÒÈÓaÔÔhitiyo”ti vuccanti. Tattha nÈnattaÑ kÈyo etesaÑ, nÈnatto vÈ kÈyo etesanti nÈnattakÈyÈ, nÈnattasaÒÒÈ etesaÑ atthÊti nÈnattasaÒÒino. IminÈ nayena sesapadesupi attho veditabbo.

Sabbe manussÈ1 chakÈmÈvacarÈ ca devÈ ekacce ca vinipÈtikÈ “nÈnattakÈyÈ nÈnattasaÒÒino”ti vuccanti. AparimÈÓesu hi cakkavÈÄesu aparimÈÓÈnaÑ manussÈnaÑ vaÓÓasaÓÔhÈnÈdivasena dvepi ekasadisÈ natthi. Yepi katthaci yamakabhÈtaro vaÓÓena vÈ saÓÔhÈnena vÈ ekasadisÈ honti, tesampi ÈlokitavilokitakathitahasitagamanaÔhÈnÈdÊhi viseso hotiyeva, paÔisandhisaÒÒÈ ca nesaÑ tihetukÈpi duhetukÈpi ahetukÈpi hoti, tasmÈ sabbepi manussÈ nÈnattakÈyÈ nÈnattasaÒÒino. ChakÈmÈvacaradevesu ca kesaÒci kÈyo nÊlo hoti, kesaÒci pÊtÈdivaÓÓo, paÔisandhisaÒÒÈ ca nesaÑ duhetukÈpi tihetukÈpi hoti, tasmÈ tepi nÈnattakÈyÈ nÈnattasaÒÒino. Ekacce vinipÈtikÈ pana catu-apÈyavinimuttakÈ uttaramÈtÈ yakkhinÊ, piya~karamÈtÈ, dhammaguttÈti evamÈdayo daÔÔhabbÈ. EtesaÒhi odÈtakÈÄama~guracchavisÈmavaÓÓÈdivasena ceva kisabh|larassadÊghÈdivasena ca kÈyo nÈnÈ hoti, manussÈnaÑ viya tihetukaduhetukÈhetukavasena paÔisandhisaÒÒÈpi, te pana devÈ viya na mahesakkhÈ, kapaÓamanussÈ viya appesakkhÈ dullabhaghÈsacchÈdanÈ dukkhapÊÄitÈ viharanti, ekacce kÈÄapakkhe dukkhitÈ juÓhapakkhe sukhitÈ honti, tasmÈ sukhasamussayato vinipatitattÈ sukhasamussayato vinipÈto etesaÑ atthÊti vinipÈtikÈti vuttÈ satipi devabhÈve dibbasampattiyÈ abhÈvato. Ye panettha tihetukÈ, tesaÑ dhammÈbhisamayopi hoti. Piya~karamÈtÈ hi yakkhinÊ pacc|sasamaye anuruddhattherassa dhammaÑ sajjhÈyato sutvÈ– ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ôha 2. 99; AÑ-®Ôha 3. 163 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

VinayapiÔaka 244

“MÈ saddaÑ kari piya~kara, bhikkhu dhammapadÈni bhÈsati. Apica dhammapadaÑ vijÈniya, paÔipajjema hitÈya no siyÈ.

PÈÓesu ca saÑyamÈmase, SampajÈnamusÈ na bhaÓÈmase. Sikkhema susÊlyamattano, Api muccema pisÈcayoniyÈ”ti1–

evaÑ puttakaÑ saÒÒÈpetvÈ taÑ divasaÑ sotÈpattiphalaÑ pattÈ. UttaramÈtÈ pana bhagavato dhammaÑ sutvÈva sotÈpannÈ jÈtÈ. Evamimepi kÈyassa ceva paÔisandhisaÒÒÈya ca nÈnattÈ “nÈnattakÈyÈ nÈnattasaÒÒino”tveva sa~khyaÑ gacchanti.

BrahmapÈrisajjabrahmapurohitamahÈbrahmasa~khÈtÈ pana hÊnamajjhimapaÓÊtabhedabhinnena paÔhamajjhÈnena nibbattÈ brahmakÈyikÈ ceva cat|su apÈyesu sattÈ ca “nÈnattakÈyÈ ekattasaÒÒino”ti vuccanti. Etesu hi brahmakÈyikesu brahmapurohitÈnaÑ kÈyo brahmapÈrisajjehi pamÈÓato vipulataro hoti, mahÈbrahmÈnaÑ kÈyo pana brahmapurohitehipi pamÈÓato vipulataro hoti. KÈmaÒca nesaÑ pabhÈvasenapi kÈyo heÔÔhimaheÔÔhimehi uÄÈrataro hoti, taÑ pana idha appamÈÓaÑ. TathÈ hi parittÈbhÈdÊnaÑ parittasubhÈdÊnaÒca kÈye satipi pabhÈvematte ekattavaseneva vavatthapÊyatÊti “ekattakÈyÈ”tveva te vuccanti. Evamime brahmakÈyikÈ kÈyassa nÈnattÈ paÔhamajjhÈnavipÈkavasena pana paÔisandhisaÒÒÈya ca ekattÈ nÈnattakÈyÈ ekattasaÒÒino. YathÈ ca te, evaÑ cat|su apÈyesu sattÈ. Nirayesu hi kesaÒci gÈvutaÑ, kesaÒci aÉÉhayojanaÑ, kesaÒci yojanaÑ attabhÈvo hoti, devadattassa pana yojanasatiko jÈto. TiracchÈnesupi keci khuddakÈ, keci mahantÈ, pettivisayepi keci saÔÔhihatthÈ, keci asÊtihatthÈ honti, keci suvaÓÓÈ, keci dubbaÓÓÈ, tathÈ kÈlakaÒcikÈ2 asurÈ. Api cettha dÊghapiÔÔhikapetÈ nÈma saÔÔhiyojanikÈpi honti, paÔisandhisaÒÒÈ pana sabbesampi akusalavipÈkÈhetukÈva hoti. Iti ÈpÈyikÈpi “nÈnattakÈyÈ ekattasaÒÒino”tveva sa~khyaÑ gacchanti. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 211 piÔÔhe. 2. KÈlakaÒjikÈ (SÊ, SyÈ)


DutiyajjhÈnabh|mikÈ pana parittÈbhÈ appamÈÓÈbhÈ ÈbhassarÈ “ekattakÈyÈ nÈnattasaÒÒino”ti vuccanti. NesaÒhi sabbesaÑ kÈyo ekappamÈÓova hoti, paÔisandhisaÒÒÈ pana dutiyatatiyajjhÈnavipÈkavasena nÈnÈ hoti.

ParittasubhÈ appamÈÓasubhÈ subhakiÓhÈ pana tatiyajjhÈnabh|mikÈ ekattakÈyÈ ekattasaÒÒino. TesaÑ vuttanayena kÈyassa ceva catutthajjhÈnavipÈkavasena paÔisandhisaÒÒÈya ca ekattÈ. “VehapphalÈpi imaÑyeva catutthaviÒÒÈÓaÔÔhitiÑ bhajanti kÈyassa ceva paÒcamajjhÈnavipÈkavasena paÔisandhisaÒÒÈya ca ekar|pattÈ. SuddhÈvÈsÈ pana apunarÈvattanato vivaÔÔapakkhe ÔhitÈ, na sabbakÈlikÈ. Kappasatasahassampi asa~khyeyyampi buddhasuÒÒe loke nuppajjanti, soÄasakappasahassabbhantare buddhesu uppajjantesuyeva uppajjanti, dhammacakkappavattissa bhagavato khandhÈvÈraÔÔhÈnasadisÈ honti, tasmÈ neva viÒÒÈÓaÔÔhitiÑ, na sattÈvÈsaÑ bhajantÊ”ti vadanti. MahÈsÊvatthero pana “na kho pana so sÈriputta ÈvÈso sulabhar|po, yo mayÈ anÈvuÔÔhapubbo iminÈ dÊghena addhunÈ aÒÒatra suddhÈvÈsehi devehÊ”ti1 iminÈ suttena “suddhÈvÈsÈpi catutthaviÒÒÈÓaÔÔhitiÑ catutthasattÈvÈsaÑ bhajantÊ”ti vadati, taÑ appaÔibÈhiyattÈ suttassa anuÒÒÈtaÑ. TasmÈ asaÒÒasattaÑ apanetvÈ parittasubhÈdÊsu akaniÔÔhapariyosÈnÈsu navasu bh|mÊsu sattÈ “ekattakÈyÈ ekattasaÒÒino”ti gahetabbÈ.

AsaÒÒasattÈ pana viÒÒÈÓÈbhÈvÈ ettha sa~gahaÑ na gacchanti. TathÈ hi anuppanne buddhe titthÈyatane pabbajitÈ vÈyokasiÓe parikammaÑ katvÈ catutthajjhÈnaÑ nibbattetvÈ tato vuÔÔhÈya “dhÊ cittaÑ, dhÊ cittaÑ, cittassa nÈma abhÈvoyeva sÈdhu. CittaÒhi nissÈya vadhabandhÈdipaccayaÑ dukkhaÑ uppajjati, citte asati natthetan”ti khantiÑ ruciÑ uppÈdetvÈ aparihÊnajjhÈnÈ kÈlaÑ katvÈ r|papaÔisandhivasena asaÒÒabhave nibbattanti. Yo yassa iriyÈpatho manussaloke paÓihito ahosi, so tena iriyÈpathena nibbattitvÈ paÒca kappasatÈni Ôhito vÈ nisinno vÈ nipanno vÈ hoti. EvaÑ cittavirÈgabhÈvanÈvasena tesaÑ tattha viÒÒÈÓuppatti na hotÊti viÒÒÈÓÈbhÈvato viÒÒÈÓaÔÔhitiÑ te na bhajanti. ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 116 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 246

NevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanaÑ pana yatheva saÒÒÈya, evaÑ viÒÒÈÓassapi sukhumattÈ viÒÒÈÓaÔÔhitÊsu sa~gahaÑ na gacchati. TaÒhi saÒÒÈya viya viÒÒÈÓassapi sa~khÈrÈvasesasukhumabhÈvappattattÈ paribyattaviÒÒÈÓakiccÈbhÈvato neva viÒÒÈÓaÑ, na ca sabbaso aviÒÒÈÓaÑ hotÊti nevaviÒÒÈÓÈ nÈviÒÒÈÓaÑ, tasmÈ paripphuÔaviÒÒÈÓakiccavantÊsu viÒÒÈÓaÔÔhitÊsu sa~gahaÑ na gacchati. TasmÈ vinipÈtikehi saddhiÑ chakÈmÈvacaradevÈ manussÈ ca nÈnattakÈyÈ nÈnattasaÒÒino, paÔhamajjhÈnabh|mikÈ apÈyasattÈ ca nÈnattakÈyÈ ekattasaÒÒino, dutiyajjhÈnabh|mikÈ ekattakÈyÈ nÈnattasaÒÒino, tatiyajjhÈnabh|mikÈ asaÒÒasattaÑ vajjetvÈ sesÈ catutthajjhÈnabh|mikÈ ca ekattakÈyÈ ekattasaÒÒinoti imÈ catasso viÒÒÈÓaÔÔhitiyo nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanaÑ vajjetvÈ ÈkÈsÈnaÒcÈyatanÈdiheÔÔhimÈruppattayena saddhiÑ “satta viÒÒÈÓaÔÔhitiyo”ti veditabbÈ.

AÔÔha lokadhammÈti lÈbho alÈbho yaso ayaso nindÈ pasaÑsÈ sukhaÑ dukkhanti ime aÔÔha lokassa dhammattÈ lokadhammÈ. Ime hi sattalokassa avassaÑbhÈvino dhammÈ, tasmÈ etehi vinimutto nÈma koci satto natthi. Te hi aparÈparaÑ kadÈci lokaÑ anupatanti, kadÈci te loko ca anupatati. Vuttampi cetaÑ “aÔÔhime bhikkhave lokadhammÈ lokaÑ anuparivattanti, loko ca aÔÔha lokadhamme anuparivattatÊ”ti1. GhÈsacchÈdanÈdÊnaÑ laddhi, tÈni eva vÈ laddhabbato lÈbho. TadabhÈvo alÈbho. LÈbhaggahaÓena cettha tabbisayo anurodho gahito, alÈbhaggahaÓena virodho. EvaÑ yasÈdÊsupi tabbisaya-anurodhavirodhÈnaÑ gahaÓaÑ veditabbaÑ. LÈbhe pana Ègate alÈbho Ègatoyeva hotÊti lÈbho ca alÈbho ca vutto. YasÈdÊsupi eseva nayo. TathÈ ca lohite sati tadupaghÈtavasena pubbo viya lÈbhÈdÊsu anurodhe sati alÈbhÈdÊsu virodho laddhÈvasaro eva hoti.

Nava sattÈvÈsÈti heÔÔhÈ vuttasattaviÒÒÈÓaÔÔhitiyo eva asaÒÒasattacatutthÈruppehi saddhiÑ “nava sattÈvÈsÈ”ti vuccanti. SattÈ Èvasanti etes|ti sattÈvÈsÈ, nÈnattakÈyanÈnattasaÒÒÊ-ÈdibhedÈ sattanikÈyÈ. Te hi sattanikÈyÈ tappariyÈpannÈnaÑ sattÈnaÑ tÈya eva ______________________________________________________________ 1. AÑ 3. 7 piÔÔhe.


tappariyÈpannatÈya ÈdhÈro viya vattabbataÑ arahanti samudÈyÈdhÈratÈya avayavassa yathÈ “rukkhe sÈkhÈ”ti. SuddhÈvÈsÈnampi sattÈvÈsaggahaÓe kÈraÓaÑ heÔÔhÈ vuttameva.

DasÈyatanÈnÊti ar|pasabhÈvaÑ manÈyatanaÑ r|pÈr|pÈdimissakaÑ dhammÈyatanaÒca ÔhapetvÈ kevalaÑ r|padhammÈnaÑyeva vasena cakkhÈyatanÈdayo paÒca, r|pÈyatanÈdayo paÒcÈti dasÈyatanÈni vuttÈni, manÈyatanadhammÈyatanehi pana saddhiÑ tÈniyeva “dvÈdasÈyatanÈnÊ”ti vuttÈni.

KasmÈ panettha cakkhÈdayo “ÈyatanÈnÊ”ti vuccanti? Œyatanato1 ÈyÈnaÑ vÈ tananato Èyatassa ca nayanato ÈyatanÈni. Cakkhur|pÈdÊsu hi taÑtaÑdvÈrÈrammaÓÈ cittacetasikÈ dhammÈ sena sena anubhavanÈdinÈ kiccena Èyatanti uÔÔhahanti ghaÔanti vÈyamanti, te ca pana Èyabh|te dhamme etÈni tanonti vitthÈrenti, idaÒca anamatagge saÑsÈre pavattaÑ ativiya ÈyataÑ saÑsÈradukkhaÑ yÈva na nivattati, tÈva nayanti pavattayanti, tasmÈ “ÈyatanÈnÊ”ti vuccanti. Api ca nivÈsaÔÔhÈnaÔÔhena ÈkaraÔÔhena samosaraÓaÔÔhena saÒjÈtidesaÔÔhena kÈraÓaÔÔhena ca ÈyatanÈni. TathÈ hi loke “issarÈyatanaÑ vÈsudevÈyatanan”ti-ÈdÊsu nivÈsaÔÔhÈnaÑ Èyatananti vuccati. “SuvaÓÓÈyatanaÑ rajatÈyatanan”ti-ÈdÊsu Èkaro. SÈsane pana “manorame Èyatane, sevanti naÑ viha~gamÈ”ti-ÈdÊsu2 samosaraÓaÔÔhÈnaÑ. “DakkhiÓÈpatho gunnaÑ Èyatanan”ti-ÈdÊsu saÒjÈtideso. “Tatra tatreva sakkhibhabbataÑ pÈpuÓÈtisati sati sati-Èyatane”ti-ÈdÊsu3 kÈraÓaÑ Èyatananti vuccati. Cakkhu-ÈdÊsu ca te te cittacetasikÈ dhammÈ nivasanti tadÈyattavuttitÈyÈti cakkhÈdayo tesaÑ nivÈsaÔÔhÈnaÑ. CakkhÈdÊsu ca te ÈkiÓÓÈ tannissitattÈ tadÈrammaÓattÈ cÈti cakkhÈdayova nesaÑ Èkaro. Tattha tattha vatthudvÈrÈrammaÓavasena samosaraÓato cakkhÈdayova nesaÑ samosaraÓaÔÔhÈnaÑ. TannissayÈrammaÓabhÈvena tattheva uppattito cakkhÈdayova nesaÑ saÒjÈtideso. CakkhÈdÊnaÑ abhÈve abhÈvato cakkhÈdayova nesaÑ kÈraÓanti yathÈvutte natthena cakkhu ca taÑ ÈyatanaÒcÈti cakkhÈyatanaÑ. EvaÑ sesÈnipi. ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 2. 42 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. AÑ 2. 36 piÔÔhe. 3. Ma 3. 138; AÑ 1. 256; AÑ 2. 14 piÔÔhÈdÊsu.

VinayapiÔaka 248

ImÈneva pana dvÈdasÈyatanÈni cakkhuviÒÒÈÓÈdichaviÒÒÈÓehi saddhiÑ aÔÔhÈrasa vidahanÈdito “dhÈtuyo”ti vuccanti. TathÈ hi cakkhÈdÊsu ekeko dhammo yathÈsambhavaÑ vidahati, dhÊyate, vidhÈnaÑ, vidhÊyate etÈya, ettha vÈ dhÊyatÊti dhÈt|ti vuccati. LokiyÈ hi dhÈtuyo kÈraÓabhÈvena vavatthitÈva hutvÈ suvaÓÓarajatÈdidhÈtuyo viya suvaÓÓarajatÈdiÑ, anekappakÈraÑ saÑsÈradukkhaÑ vidahanti, bhÈrahÈrehi ca bhÈro viya sattehi dhÊyanti dhÈrÊyanti, dukkhavidhÈnamattameva cetÈ avasavattanato. EtÈhi ca kÈraÓabh|tÈhi saÑsÈradukkhaÑ sattehi anuvidhÊyati, tathÈvihitaÒca taÑ etÈsveva dhÊyati ÔhapÊyati, tasmÈ “dhÈtuyo”ti vuccanti. Api ca yathÈ titthiyÈnaÑ attÈ nÈma sabhÈvato natthi, na evametÈ, etÈ pana attano sabhÈvaÑ dhÈrentÊti dhÈtuyo. YathÈ ca loke vicittÈ haritÈlamanosilÈdayo selÈvayavÈ “dhÈtuyo”ti vuccanti, evametÈpi dhÈtuyo viya dhÈtuyo. VicittÈ hetÈ ÒÈÓaÒeyyÈvayavÈti. YathÈ vÈ sarÊrasa~khÈtassa samudÈyassa avayavabh|tesu rasasoÓitÈdÊsu aÒÒamaÒÒavisabhÈgalakkhaÓaparicchinnesu dhÈtusamaÒÒÈ, evametesupi paÒcakkhandhasa~khÈtassa attabhÈvassa avayavesu dhÈtusamaÒÒÈ veditabbÈ. AÒÒamaÒÒavisabhÈgalakkhaÓaparicchinnÈ hete cakkhÈdayoti. Api ca dhÈt|ti nijjÊvamattassetaÑ adhivacanaÑ. TathÈ hi bhagavÈ “chadhÈturo ayaÑ bhikkhu puriso”ti-ÈdÊsu1 jÊvasaÒÒÈsam|hananatthaÑ dhÈtudesanamakÈsi. TasmÈ nijjÊvaÔÔhenapi dhÈtuyoti vuccanti.

Ettha ca “ÈhÈraÔÔhitikÈ”ti paccayÈyattavuttitÈvacanena sa~khÈrÈnaÑ aniccatÈ, tÈya ca “yadaniccaÑ taÑ dukkhaÑ, yaÑ dukkhaÑ tadanattÈ”ti2 vacanato dukkhÈnattatÈ ca pakÈsitÈ hontÊti tÊÓipi sÈmaÒÒalakkhaÓÈni gahitÈni. NÈmanti cattÈro ar|pino khandhÈ, te ca atthato phassÈdayo. R|panti bh|tupÈdÈyar|pÈni, tÈni ca atthato pathavÊ-Èdayoti aviseseneva salakkhaÓato sa~khÈrÈ gahitÈ. TaggahaÓeneva ye te savisesÈ kusalÈdayo hetu-Èdayo ca, tepi gahitÈ eva hontÊti Èha “iti ayaÑ sa~khÈralokopi sabbathÈ vidito”ti. ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 282 piÔÔhe. 2. SaÑ 2. 19 piÔÔhe.


EvaÑ sa~khÈralokassa sabbathÈ viditabhÈvaÑ dassetvÈ idÈni sattalokassapi sabbathÈ viditabhÈvaÑ dassento “yasmÈ panesÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha ÈsayaÑ jÈnÈtÊti Ègamma cittaÑ seti etthÈti Èsayo migÈsayo viya. YathÈ migo gocarÈya gantvÈ paccÈgantvÈ tattheva vanagahane sayatÊti so tassa Èsayo, evaÑ aÒÒathÈ pavattitvÈpi cittaÑ Ègamma yattha seti, so tassa Èsayoti vuccati. So pana sassatadiÔÔhi-Èdivasena catubbidho. VuttaÒca–

“SassatucchedadiÔÔhÊ ca, khanti cevÈnulomikÈ. YathÈbh|taÒca yaÑ ÒÈÓaÑ, etaÑ Èsayasadditan”ti.

Tattha sabbadiÔÔhÊnaÑ sassatucchedadiÔÔhÊhi sa~gahitattÈ sabbepi diÔÔhigatikÈ sattÈ imÈ eva dve diÔÔhiyo sannissitÈ. YathÈha “dvayanissito khvÈyaÑ kaccÈna loko yebhuyyena atthitaÒceva natthitaÒcÈ”ti1. AtthitÈti hi sassataggÈho adhippeto, natthitÈti ucchedaggÈho. AyaÑ tÈva vaÔÔanissitÈnaÑ puthujjanÈnaÑ Èsayo, vivaÔÔanissitÈnaÑ pana suddhasattÈnaÑ anulomikÈ khanti yathÈbh|taÒÈÓanti duvidho Èsayo. Tattha “anulomikÈ khanti vipassanÈÒÈÓaÑ, yathÈbh|taÒÈÓaÑ pana maggaÒÈÓan”ti sammohavinodaniyÈ vibha~gaÔÔhakathÈyaÑ2 vuttaÑ. TaÑ catubbidhampi sattÈnaÑ ÈsayaÑ jÈnÈti, jÈnanto ca tesaÑ diÔÔhigatÈnaÑ tesaÒca ÒÈÓÈnaÑ appavattikkhaÓepi jÈnÈti. VuttaÒhetaÑ–

“KÈmaÑ sevantaÒÒeva jÈnÈti ‘ayaÑ puggalo kÈmagaruko kÈmÈsayo kÈmÈdhimutto’ti, kÈmaÑ sevantaÒÒeva jÈnÈti ‘ayaÑ puggalo nekkhammagaruko nekkhammÈsayo nekkhammÈdhimutto’ti”Èdi3.

AnusayaÑ jÈnÈtÊti anu anu sayantÊti anusayÈ, anur|paÑ kÈraÓaÑ labhitvÈ uppajjantÊti attho. Etena nesaÑ kÈraÓalÈbhe uppajjanÈrahataÑ dasseti. AppahÊnÈ hi kilesÈ kÈraÓalÈbhe sati uppajjanti. Ke pana te? KÈmarÈgÈdayo satta anÈgatÈ kilesÈ, atÊtÈ paccuppannÈ ca taÑsabhÈvattÈ tathÈ vuccanti. Na hi dhammÈnaÑ kÈlabhedena ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 257 piÔÔhe. 2. Abhi-®Ôha 2. 440 piÔÔhe. 3. Khu 9. 118 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge.

VinayapiÔaka 250

sabhÈvabhedo atthi, taÑ sattavidhaÑ anusayaÑ tassa tassa sattassa santÈne paroparabhÈvena1 pavattamÈnaÑ jÈnÈti.

CaritaÑ jÈnÈtÊti ettha cÈritanti sucaritaduccaritaÑ. TaÒhi vibha~ge2 caritaniddese niddiÔÔhaÑ. Atha vÈ caritanti cariyÈ veditabbÈ. TÈ pana rÈgadosamohasaddhÈbuddhivitakkavasena cha m|lacariyÈ, tÈsaÑ apariyanto antarabhedo, saÑsaggabhedo pana tesaÔÔhividho. TaÑ caritaÑ sabhÈvato saÑkilesato vodÈnato samuÔÔhÈnato phalato nissandatoti evamÈdinÈ pakÈrena jÈnÈti.

AdhimuttiÑ jÈnÈtÊti ettha adhimuttÊti ajjhÈsayadhÈtu. SÈ duvidhÈ hÊnÈdhimutti paÓÊtÈdhimuttÊti. YÈya hÊnÈdhimuttikÈ sattÈ hÊnÈdhimuttikeyeva sevanti, paÓÊtÈdhimuttikÈ ca paÓÊtÈdhimuttike eva. Sace hi ÈcariyupajjhÈyÈ na sÊlavanto honti, saddhivihÈrikÈ sÊlavanto honti, te attano ÈcariyupajjhÈyepi na upasa~kamanti, attanÈ sadise sÈruppabhikkh|yeva upasa~kamanti. Sace ÈcariyupajjhÈyÈ sÈruppatikkh|, itare asÈruppÈ, tepi na ÈcariyupajjhÈye upasa~kamanti, attanÈ sadise hÊnÈdhimuttike eva upasa~kamanti. TipiÔakac|ÄÈbhayatthero kira nÈgadÊpe cetiyavandanÈya paÒcahi bhikkhusatehi saddhiÑ gacchanto ekasmiÑ gÈme manussehi nimantito therena ca saddhiÑ eko asÈruppabhikkhu atthi, dhuravihÈrepi eko asÈruppabhikkhu atthi, bhikkhusaÑghesu gÈmaÑ osarantesu te ubho janÈ kiÒcÈpi Ègantukena nevÈsiko, nevÈsikena vÈ Ègantuko na diÔÔhapubbo, evaÑ santepi ekato hutvÈ hasitvÈ hasitvÈ kathayamÈnÈ aÔÔhaÑsu. Thero disvÈ “sammÈsambuddhena jÈnitvÈ dhÈtusaÑyuttaÑ3 kathitan”ti Èha. EvamayaÑ hÊnÈdhimuttikÈdÊnaÑ aÒÒamaÒÒopasevanÈdiniyÈmikÈ ajjhÈsayadhÈtu ajjhÈsayabhÈvo adhimuttÊti vuccati, taÑ adhimuttiÑ jÈnÈti. “Imassa adhimutti hÊnÈ, imassa paÓÊtÈ. TatthÈpi imassa mudu, imassa mudutarÈ, imassa mudutamÈ”ti-ÈdinÈ paÔivijjhati. AdhimuttiyÈ pana tikkhamudubhÈvÈdiko indriyÈnaÑ tikkhamudubhÈvÈdinÈ veditabbo. ______________________________________________________________ 1. ParovarabhÈvena (SÊ), paramparabhÈvena (Ka) 2. Abhi 2. 353 piÔÔhe. 3. SaÑ 1. 358 piÔÔhe.


Apparajakkheti paÒÒÈmaye akkhimhi appaÑ parittaÑ rÈgadosamoharajaÑ etesanti apparajakkhÈ, appaÑ vÈ rÈgÈdirajaÑ etesanti apparajakkhÈ, anussadarÈgÈdirajÈ sattÈ. Te apparajakkhe. MahÈrajakkheti etthÈpi eseva nayo, ussÈdarÈgÈdirajÈ mahÈrajakkhÈ. JÈnÈtÊti “imassa rÈgarajo appo, imassa dosarajo appo”ti-ÈdinÈ apparajakkhÈdike jÈnÈti.

Tikkhindriyeti tikhiÓehi saddhÈdÊhi indriyehi samannÈgate. Mudindriyeti mudukehi saddhÈdÊhi indriyehi samannÈgate. UbhayatthÈpi upanissayabh|tindriyÈni adhippetÈni. SvÈkÈreti sundarÈkÈre, kalyÈÓapakatike vivaÔÔajjhÈsayeti attho. YesaÑ vÈ ÈsayÈdayo ÈkÈrÈ koÔÔhÈsÈ sundarÈ, te svÈkÈrÈ. ViparÊtÈ dvÈkÈrÈ. SuviÒÒÈpayeti sammattaniyÈmaÑ viÒÒÈpetuÑ sukare saddhe paÒÒavante ca, ye vÈ kathitaÑ kÈraÓaÑ sallakkhenti, sukhena sakkÈ honti viÒÒÈpetuÑ, te suviÒÒÈpayÈ. ViparÊtÈ duviÒÒÈpayÈ. Bhabbe abhabbeti ettha ye ariyamaggappaÔivedhassa anucchavikÈ upanissayasampannÈ kammÈvaraÓakilesÈvaraÓavipÈkÈvaraÓarahitÈ, te bhabbÈ. ViparÊtÈ abhabbÈ. TasmÈti yasmÈ bhagavÈ aparimÈÓe satte ÈsayÈdito anavasesetvÈ jÈnÈti, tasmÈ assa bhagavato sattalokopi sabbathÈ vidito.

Nanu ca sattesu pamÈÓÈdipi jÈnitabbo atthÊti? Atthi, tassa pana jÈnanaÑ na nibbidÈya virÈgÈya nirodhÈyÈti idha na gahitaÑ, bhagavato pana tampi suviditaÑ suvavatthÈpitameva, payojanÈbhÈvÈ desanaÑ nÈruÄhaÑ. Tena vuttaÑ–

“Atha khobhagavÈ parittaÑ nakhasikhÈyaÑ paÑsuÑ ÈropetvÈ bhikkh| Èmantesi ‘taÑ kiÑ maÒÒatha bhikkhave, katamaÑ nu kho bahutaraÑ yo vÈsaÑ mayÈ paritto nakhasikhÈyaÑ paÑsu Èropito, ayaÑ vÈ mahÈpathavÊ”ti-Èdi1.

EvaÑ sattalokassapi sabbathÈ viditabhÈvaÑ dassetvÈ idÈni okÈsalokassapi tatheva viditabhÈvaÑ dassento Èha “yathÈ ca ______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 400 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 252

sattaloko”ti-Èdi. OkÈsalokopi sabbathÈ viditoti sambandho. CakkavÈÄanti lokadhÈtu. SÈ hi nemimaÓÉalasadisena cakkavÈÄapabbatena samantato parikkhittattÈ “cakkavÈÄan”ti vuccati. AÉÉhuÉÉhÈnÊti upaÉÉhacatutthÈni, tÊÓi satÈni paÒÒÈsaÒcÈti attho. NahutÈnÊti dasasahassÈni. Sa~khÈtÈti kathitÈ. YasmÈ pathavÊ nÈmÈyaÑ tiriyaÑ aparicchinnÈ, tasmÈ “ettakaÑ bahalattena, sa~khÈtÈyaÑ vasundharÈ”ti bahalatoyeva paricchedo vutto. Nanu cakkavÈÄapabbatehi taÑtaÑcakkavÈÄapathavÊ paricchinnÈti? Na tadaÒÒacakkavÈÄapathaviyÈ ekÈbaddhabhÈvato. TiÓÓaÑ tiÓÓaÒhi pattÈnaÑ antarÈÄasadise tiÓÓaÑ tiÓÓaÑ lokadhÈt|naÑ antareyeva pathavÊ natthi lokantaranirayabhÈvato, cakkavÈÄapabbatÈnaÑ pana cakkavÈÄapabbatantarehi sambaddhaÔÔhÈne pathavÊ ekÈbaddhÈva, vivaÔÔakÈle saÓÔhahamÈnÈpi pathavÊ yathÈsaÓÔhitapathaviyÈ ekÈbaddhÈva saÓÔhahati.

SaÓÔhitÊti heÔÔhÈ uparito cÈti sabbaso Ôhiti. EvaÑ saÓÔhiteti evaÑ avaÔÔhite. EtthÈti cakkavÈÄe. AjjhogÈÄhoti ogÈhitvÈ anupavisitvÈ Ôhito. Accuggato tÈvadevÈti tattakameva caturÈsÊti yojanasatasahassÈniyeva uggato. Na kevalaÒcettha ubbedhova, atha kho ÈyÈmavitthÈrÈpissa tattakÈyeva. VuttaÒhetaÑ–

“Sineru bhikkhave pabbatarÈjÈ caturÈsÊti yojanasahassÈni ÈyÈmena, caturÈsÊti yojanasahassÈni vitthÈrenÈ”ti1.

Sinerupabbatuttamoti pabbatesu uttamo, pabbatoyeva vÈ uttamo pabbatuttamo, sinerusa~khÈto pabbatuttamo sinerupabbatuttamo, sinerupabbatarÈjÈti vuttaÑ hoti. Tassa ca pÈcÊnapassaÑ rajatamayaÑ, tasmÈ tassa pabhÈya ajjhottharantiyÈ pÈcÊnadisÈya samuddodakaÑ khÊraÑ viya paÒÒÈyati. DakkhiÓapassaÑ pana indanÊlamaÓimayaÑ, tasmÈ dakkhiÓadisÈya samuddodakaÑ yebhuyyena nÊlavaÓÓaÑ hutvÈ paÒÒÈyati, tathÈ ÈkÈsaÑ. PacchimapassaÑ phalikamayaÑ. UttarapassaÑ suvaÓÓamayaÑ. CattÈro samuddÈpi sinerurasmÊti eva paricchinnÈ. TathÈ hi pubbadakkhiÓapassehi nikkhantÈ rajatamaÓirasmiyo ekato hutvÈ mahÈsamuddapiÔÔhena gantvÈ cakkavÈÄapabbataÑ Èhacca tiÔÔhanti, dakkhiÓapacchimapassehi nikkhantÈ maÓiphalikarasmiyo, ______________________________________________________________ 1. AÑ 2. 474 piÔÔhe.


pacchimuttapassehi nikkhantÈ phalikasuvaÓÓarasmiyo, uttarapÈcÊnapassehi nikkhantÈ suvaÓÓarajatarasmiyo ekato hutvÈ mahÈsamuddapiÔÔhena gantvÈ cakkavÈÄapabbataÑ Èhacca tiÔÔhanti, tÈsaÑ rasmÊnaÑ antaresu cattÈro mahÈsamuddÈ honti.

Tatoti sinerussa heÔÔhÈ upari ca vuttappamÈÓato. UpaÉÉhupaÉÉhenÈti upaÉÉhena upaÉÉhena. IdaÑ vuttaÑ hoti–dvÈcattÈlÊsa yojanasahassÈni samudde ajjhogÈÄho tattakameva upari uggato yugandharapabbato, ekavÊsati yojanasahassÈni mahÈsamudde ajjhogÈÄho tattakameva ca upari uggato Êsadharo pabbatoti iminÈ nayena sesesupi upaÉÉhupaÉÉhappamÈÓatÈ veditabbÈ. YathÈ mahÈsamuddo yÈva cakkavÈÄapÈdam|lÈ anupubbaninno, evaÑ yÈva sinerupÈdam|lÈti heÔÔhÈ sineruppamÈÓato upaÉÉhappamÈÓopi yugandharapabbato pathaviyaÑ suppatiÔÔhito, evaÑ ÊsadharÈdayopÊti daÔÔhabbaÑ. VuttaÒhetaÑ “mahÈsamuddo bhikkhave anupubbaninno anupubbapoÓo anupubbapabbhÈro”ti1. SineruyugandharÈdÊnaÑ antare sÊdantarasamuddÈ2 nÈma honti. Tattha kira udakaÑ sukhumaÑ morapattamattampi pakkhittaÑ patiÔÔhÈtuÑ na sakkoti sÊdateva, tasmÈ te sÊdasamuddÈ3 nÈma vuccanti. Te pana vitthÈrato yathÈkkamaÑ sineru-ÈdÊnaÑ accuggamasamÈnaparimÈÓÈti vadanti. AjjhogÈÄhuggatÈti ajjhogÈÄhÈ ca uggatÈ ca. BrÈhÈti mahantÈ.

Sinerussa samantatoti parikkhipanavasena sinerussa samantato ÔhitÈ. SineruÑ tÈva parikkhipitvÈ Ôhito yugandharo, taÑ parikkhipitvÈ Êsadharo. EvaÑ taÑ taÑ parikkhipitvÈ ÔhitÈ “sinerussa samantato”ti vuttÈ. Katthaci pana “sineruÑ parikkhipitvÈ assakaÓÓo nÈma pabbato patiÔÔhito, taÑ parikkhipitvÈ vinatako nÈma pabbato”ti evaÑ aÒÒoyeva anukkamo Ègato. TathÈ hi nimijÈtake–

“SahassayuttaÑ hayavÈhiÑ, dibbayÈna’madhiÔÔhito. YÈyamÈno mahÈrÈjÈ, addÈ sÊdantare nage. DisvÈnÈ’mantayÊ s|taÑ, ime ke nÈma pabbatÈ”ti4– ______________________________________________________________ 1. Vi 4. 419; Khu 1. 139 piÔÔhesu. 2. SÊdasamuddÈ (SyÈ) 3. SÊdantarasamuddÈ (?) 4. Khu 6. 201, 202 piÔÔhesu.

VinayapiÔaka 254

evaÑ nimimahÈrÈjena puÔÔhena mÈtalidevaputtena– “Sudassano karavÊko, Êsadharo yugandharo. Nemindharo vinatako, assakaÓÓo girÊ brahÈ.

Ete sÊdantare nagÈ, anupubbasamuggatÈ. MahÈrÈjÈna’mÈvÈsÈ, yÈni tvaÑ rÈja passasÊ”ti1–

vuttaÑ.

Tattha aÔÔhakathÈyaÑ idaÑ vuttaÑ–

“AyaÑ mahÈrÈja etesaÑ sabbabÈhiro sudassano pabbato nÈma, tadanantare karavÊko nÈma, tadanantare karavÊko nÈma, so sudassanato uccataro. Ubhinnampi pana tesaÑ antare ekopi sÊdantaramahÈsamuddo. KaravÊkassa anantare Êsadharo nÈma, so karavÊkato uccataro. Tesampi antare eko sÊdantaramahÈsamuddo. ¢sadharassa anantare yugandharo nÈma, so Êsadharato uccataro. Tesampi antare eko sÊdantaramahÈsamuddo. Yugandharassa anantare nemindharo nÈma, so yugandharato uccataro. Tesampi antare eko sÊdantaramahÈsamuddo. Nemindharassa anantare vinatako nÈma, so nemindharato uccataro. Tesampi antare eko sÊdantaramahÈsamuddo. Vinatakassa anantare assakaÓÓo nÈma, so vinatakato uccataro. Tesampi antare eko sÊdantaramahÈsamuddo. Ete sÊdantaramahÈsamudde satta pabbatÈ anupaÔipÈÔiyÈ samuggatÈ sopÈnasadisÈ hutvÈ ÔhitÈ”ti2.

YojanÈnaÑ satÈnucco, himavÈ paÒca pabbatoti himavÈ pabbato paÒca yojanasatÈni ucco, ubbedhoti attho. Tattha himavÈti himapÈtasamaye himayuttatÈya himaÑ assa atthÊti himavÈ, gimhakÈle himaÑ vamatÊti himavÈ. Pabbatoti selo. Selo hi sandhisa~khÈtehi pabbehi sahitattÈ “pabbato”ti vuccati, pasavanÈdivasena jalassa sÈrabh|tÈnaÑ bhesajjÈdÊnaÑ vatth|naÒca giraÓato “girÊ”ti ca vuccati. YojanÈnaÑ sahassÈni, tÊÓi Èyatavitthatoti yojanÈnaÑ tÊÓi sahassÈni ______________________________________________________________ 1. Khu 6. 201, 202 piÔÔhesu. 2. JÈtaka-®Ôha 6. 156-7 piÔÔhesu.


ÈyÈmato ca vitthÈrato cÈti attho, ÈyÈmato ca vitthÈrato ca tÊÓi yojanasahassÈnÊti vuttaÑ hoti.

CaturÈsÊtisahassehi, k|Ôehi paÔimaÓÉitoti sudassanak|Ôacitrak|ÔÈdÊhi caturÈsÊtik|Ôasahassehi paÔimaÓÉito, sobhitoti attho. Apicettha avuttopi ayaÑ viseso veditabbo1–ayaÑ himavÈ nÈma pabbato samantato sandamÈnapaÒcasatanadÊvicitto, yattha ÈyÈmavitthÈrena ceva gambhÊratÈya ca paÓÓÈsa paÓÓÈsa yojanÈ diyaÉÉhayojanasataparimaÓÉalÈ anotattadaho kaÓÓamuÓÉadaho rathakÈradaho chaddantadaho kuÓÈladaho mandÈkinÊdaho sÊhappapÈtadahoti satta mahÈsarÈ patiÔÔhitÈ. Tesu anotatto sudassanak|ÔaÑ citrak|ÔaÑ kÈÄak|ÔaÑ gandhamÈdanak|ÔaÑ kelÈsak|Ôanti imehi paÒcahi pabbatehi parikkhitto. Tattha sudassanak|ÔaÑ sovaÓÓamayaÑ dviyojanasatubbedhaÑ antova~kaÑ kÈkamukhasaÓÔhÈnaÑ tameva saraÑ paÔicchÈdetvÈ ÔhitaÑ. Citrak|ÔaÑ sabbaratanamayaÑ. KÈÄak|ÔaÑ aÒjanamayaÑ. GandhamÈdanak|ÔaÑ sÈnumayaÑ abbhantare muggavaÓÓaÑ kÈÄÈnusÈriyÈdim|lagandho candanÈdisÈragandho saralÈdipheggugandho lava~gÈditacagandho kapiÔÔhÈdipapaÔikagandho sajjÈdirasagandho tamÈlÈdipattagandho nÈgaku~kumÈdipupphagandho jÈtiphalÈdiphalagandho sabbathÈ gandhabhÈvato gandhagandhoti imehi dasahi gandhehi ussannaÑ nÈnappakÈra-osadhasaÒchannaÑ kÈÄapakkha-uposathadivase Èdittamiva a~gÈraÑ jalantaÑ tiÔÔhati.

Tattheva nandam|lakaÑ2 nÈma pabbhÈraÑ paccekabuddhÈnaÑ vasanokÈso. Tisso guhÈyo suvaÓÓaguhÈ maÓiguhÈ rajataguhÈti. Tattha maÓiguhÈdvÈre maÒj|sako nÈma rukkho yojanaÑ ubbedhena, yojanaÑ vitthÈrena, so yattakÈni udake vÈ thale vÈ pupphÈni, sabbÈni pupphati visesena paccekabuddhÈgamanadivase, tass|parito sabbaratanamÈÄo hoti. Tattha sammajjanakavÈto kacavaraÑ chaÉÉeti, samakaraÓavÈto sabbaratanamayaÑ vÈlikaÑ samaÑ karoti, siÒcanakavÈto anotattadahato ÈnetvÈ udakaÑ siÒcati, sugandhakaraÓavÈto sabbesaÑ gandharukkhÈnaÑ gandhe Èneti, ocinakavÈto pupphÈni ocinitvÈ pÈteti, santharaÓakavÈto sabbattha santharati, sadÈ paÒÒattÈneva cettha ÈsanÈni honti. ______________________________________________________________ 1. Ma-®Ôha 3. 24; AÑ-®Ôha 3. 218; SuttanipÈta-®Ôha 2. 160 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. SuttanipÈta-®Ôha 1. 59 piÔÔhepi passitabbaÑ.

VinayapiÔaka 256

Yesu paccekabuddhuppÈdadivase uposathadivase ca sabbapaccekabuddhÈ sannipatitvÈ nisÊdanti, ayaÑ tattha pakati. Abhisambuddhapaccekabuddho tattha gantvÈ paÒÒattÈsane nisÊdati. Tato sace tasmiÑ kÈle aÒÒepi paccekabuddhÈ saÑvijjanti, tepi ta~khaÓaÑ sannipatitvÈ paÒÒattÈsanesu nisÊdanti, nisÊditvÈ kiÒcideva samÈpattiÑ samÈpajjitvÈ vuÔÔhahanti. Tato saÑghatthero adhunÈgataÑ paccekabuddhaÑ sabbesaÑ anumodanatthÈya “kathamadhigatan”ti kammaÔÔhÈnaÑ pucchati, tadÈ so attano udÈnabyÈkaraÓagÈthaÑ bhÈsati. EvamidaÑ gandhamÈdanak|ÔaÑ paccekabuddhÈnaÑ ÈvÈsaÔÔhÈnaÑ hotÊti veditabbaÑ.

KelÈsak|ÔaÑ pana rajatamayaÑ. SabbÈni cetÈni citrak|ÔÈdÊni sudassanena samÈnubbedhasaÓÔhÈnÈni tameva saraÑ paÔicchÈdetvÈ ÔhitÈni. SabbÈni pana puthulato paÒÒÈsayojanÈni, ÈyÈmato pana ubbedhato viya dviyojanasatÈnevÈti vadanti. TÈni sabbÈni devÈnubhÈvena nÈgÈnubhÈvena ca Ôhassanti, nadiyo ca tesu sandanti, taÑ sabbampi udakaÑ anotattameva pavisati, candimas|riyÈ dakkhiÓena vÈ uttarena vÈ gacchantÈ pabbatantarena tattha obhÈsaÑ karonti, ujuÑ gacchantÈ na karonti, tenevassa “anotattan”ti sa~khÈ udapÈdi. Tattha ratanamayamanuÒÒasopÈnasilÈtalÈni nimmacchakacchapÈni phalikasadisanimmal|dakÈni nhÈnatitthÈni tadupabhogÊsattÈnaÑ sÈdhÈraÓakammunÈva suppaÔiyattÈni susaÓÔhitÈni honti, yesu buddhapaccekabuddhakhÊÓÈsavÈ ca iddhimanto ca isayo nhÈyanti, devayakkhÈdayo uyyÈnakÊÄaÑ kÊÄanti.

Tassa cat|su passesu sÊhamuhaÑ hatthimukhaÑ assamukhaÑ usabhamukhanti cattÈri mukhÈni honti, yehi catasso nadiyo sandanti. SÊhamukhena nikkhantanadÊtÊre sÊhÈ bahutarÈ honti, hatthimukhÈdÊhi hatthi-assa-usabhÈ. Puratthimadisato nikkhantanadÊ anotattaÑ tikkhattuÑ padakkhiÓaÑ katvÈ itarÈ tisso nadiyo anupagamma pÈcÊnahimavanteneva amanussapathaÑ gantvÈ mahÈsamuddaÑ pavisati. Pacchimadisato ca uttaradisato ca nikkhantanadiyopi tatheva padakkhiÓaÑ katvÈ pacchimahimavanteneva uttarahimavanteneva ca amanussapathaÑ gantvÈ mahÈsamuddaÑ pavisanti. DakkhiÓadisato nikkhantanadÊ pana taÑ tikkhattuÑ padakkhiÓaÑ katvÈ dakkhiÓena ujukaÑ pÈsÈÓapiÔÔheneva saÔÔhi yojanÈni gantvÈ pabbataÑ paharitvÈ vuÔÔhÈya parikkhepena tigÈvutappamÈÓÈ udakadhÈrÈ hutvÈ ÈkÈsena saÔÔhi yojanÈni gantvÈ tiyaggaÄe nÈma


pÈsÈÓe patitÈ, pÈsÈÓo udakadhÈrÈvegena bhinno. Tattha paÒÒÈsayojanappamÈÓÈ tiyaggaÄÈ nÈma mahÈpokkharaÓÊ jÈtÈ, mahÈpokkharaÓiyÈ k|laÑ bhinditvÈ pÈsÈÓaÑ pavisitvÈ saÔÔhi yojanÈni gatÈ, tato ghanapathaviÑ bhinditvÈ uma~gena saÔÔhi yojanÈni gantvÈ viÒjhaÑ nÈma tiracchÈnapabbataÑ paharitvÈ hatthatale paÒca~gulisadisÈ paÒcadhÈrÈ hutvÈ pavattati. SÈ tikkhattuÑ anotattaÑ padakkhiÓaÑ katvÈ gataÔÔhÈne “ÈvaÔÔaga~gÈ”ti vuccati, ujukaÑ pÈsÈÓapiÔÔhena saÔÔhi yojanÈni gataÔÔhÈne “kaÓhaga~gÈ”ti, ÈkÈsena saÔÔhi yojanÈni gataÔÔhÈne “ÈkÈsaga~gÈ”ti, tiyaggaÄapÈsÈÓe paÒÒÈsayojanokÈse ÔhitÈ “tiyaggaÄapokkharaÓÊ”ti, k|laÑ bhinditvÈ pÈsÈÓaÑ pavisitvÈ saÔÔhi yojanÈni gataÔÔhÈne “bahalaga~gÈ”ti, uma~gena saÔÔhi yojanÈni gataÔÔhÈne “uma~gaga~gÈ”ti vuccati. ViÒjhaÑ nÈma tiracchÈnapabbataÑ paharitvÈ paÒcadhÈrÈ hutvÈ pavattaÔÔhÈne pana ga~gÈ yamunÈ aciravatÊ sarabh| mahÊti paÒcadhÈ sa~khyaÑ gatÈ. EvametÈ paÒca mahÈnadiyo himavantato pabhavanti.

Chaddantadahassa pana1 majjhe dvÈdasayojanappamÈÓe ÔhÈne sevÈlo vÈ paÓakaÑ vÈ natthi, maÓikkhandhavaÓÓaÑ udakameva santiÔÔhati, tadanantaraÑ yojanavitthataÑ suddhakallahÈravanaÑ taÑ udakaÑ parikkhipitvÈ ÔhitaÑ, tadanantaraÑ yojanavitthatameva suddhanÊluppalavanaÑ taÑ parikkhipitvÈ ÔhitaÑ, yojanayojanavitthatÈneva rattuppalasetuppalarattapadumasetapadumakumudavanÈni purimaÑ purimaÑ parikkhipitvÈ ÔhitÈni, imesaÑ pana sattannaÑ vanÈnaÑ anantaraÑ sabbesampi kallahÈrÈdÊnaÑ vasena vomissakavanaÑ yojanavitthatameva tÈni parikkhipitvÈ ÔhitaÑ, tadanantaraÑ nÈgÈnaÑ kaÔippamÈÓe2udake yojanavitthatameva rattasÈlivanaÑ, tadanantaraÑ udakapariyante nÊlapÊtalohitodÈtasurabhisukhumakusumasamÈkiÓÓaÑ khuddakagacchavananti imÈni dasa vanÈni yojanayojanavitthatÈneva. Tato khuddakarÈjamÈsamahÈrÈjamÈsamuggavanaÑ, tadanantaraÑ tipusa-eÄÈluka-alÈbukumbhaÓÉavallivanÈni, tato p|garukkhappamÈÓaÑ ucchuvanaÑ, tato hatthidantappamÈÓaphalaÑ kadalivanaÑ, tato sÈlavanaÑ, tadanantaraÑ cÈÔippamÈÓaphalaÑ panasavanaÑ, tato madhuraphalaÑ ambavanaÑ, tato ciÒcavanaÑ, tato kapiÔÔhavanaÑ, tato vomissako mahÈvanasaÓÉo, tato veÓuvanaÑ, veÓuvanaÑ pana parikkhipitvÈ ______________________________________________________________ 1. JÈtaka-®Ôha 5. 38 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. PatiÔÔhappamÈÓe (SÊ, SyÈ)

VinayapiÔaka 258

satta pabbatÈ ÔhitÈ, tesaÑ bÈhirantato paÔÔhÈya paÔhamo c|ÄakÈÄapabbato nÈma, dutiyo mahÈkÈÄapabbato nÈma, tato udakapassapabbato nÈma, tato candapassapabbato nÈma, tato s|riyapassapabbato nÈma, tato maÓipassapabbato nÈma, sattamo suvaÓÓapassapabbato nÈma. So ubbedhato sattayojaniko chaddantadahaÑ parikkhipitvÈ pattassa mukhavaÔÔi viya Ôhito. Tassa abbhantarimapassaÑ suvaÓÓavaÓÓaÑ, tato nikkhantena obhÈsena chaddantadaho samuggatabÈlas|riyo viya hoti. BÈhirimapabbatesu pana eko ubbedhato cha yojanÈni, eko paÒca, eko cattÈri, eko tÊÓi, eko dve, eko yojanaÑ.

EvaÑ sattapabbataparikkhittassa pana tassa dahassa pubbuttarakaÓÓe udakavÈtappaharaÓokÈse mahÈnigrodharukkho, tassakhandho parikkhepato paÒcayojaniko, ubbedhato sattayojaniko. Cat|su disÈsu catasso sÈkhÈyo chachayojanikÈ, uddhaÑ uggatasÈkhÈpi chayojanikÈva. Iti so m|lato paÔÔhÈya ubbedhena terasayojaniko sÈkhÈnaÑ orimantato yÈva pÈrimantÈ dvÈdasayojaniko aÔÔhahi pÈrohasahassehi paÔimaÓÉito muÓÉamaÓipabbato viya vilÈsamÈno tiÔÔhati. Chaddantadahassa pana pacchimadisÈbhÈge suvaÓÓapabbate dvÈdasayojanikÈ kaÒcanaguhÈ. Chaddanto nÈgarÈjÈ vassÈratte aÔÔhasahassanÈgaparivuto kaÒcanaguhÈyaÑ vasati, gimhakÈle udakavÈtaÑ sampaÔicchamÈno mahÈnigrodham|le pÈrohantare tiÔÔhati.

MandÈkiniyÈ pana majjhe paÒcavÊsatiyojanamatte ÔhÈne sevÈlo vÈ paÓakaÑ vÈ natthi, phalikavaÓÓaÑ udakameva hoti, tato paraÑ pana nÈgÈnaÑ kaÔippamÈÓe1 udake aÉÉhayojanavitthataÑ setapadumavanaÑ taÑ udakaÑ parikkhipitvÈ ÔhitaÑ. Tattha muÄÈlaÑ na~galasÊsamattaÑ hoti, bhisaÑ mahÈbheripokkharappamÈÓaÑ hoti. Tassa ekekasmiÑ pabbantare ÈÄhakappamÈÓaÑ khÊraÑ hoti. PadumÈraÑ pupphasamaye vÈto reÓuvaÔÔiÑ uÔÔhÈpetvÈ paduminÊpattesu Ôhapeti, tattha udakaphusitÈni patanti, tato ÈdiccapÈkena paccitvÈ pakka-ayoghaÔikÈ viya pokkharamadhu tiÔÔhati, tadanantaraÑ tÈvamahantameva rattapadumavanaÑ, tadanantaraÑ rattakumudavanaÑ, tadanantaraÑ ______________________________________________________________ 1. PatiÔÔhappamÈÓe (SÊ, SyÈ)


setakumudavanaÑ, tadanantaraÑ nÊluppalavanaÑ, tadanantaraÑ rattuppalavanaÑ, tadanantaraÑ sugandhasÈlivanaÑ, tadanantaraÑ eÄÈluka-alÈbukumbhaÓÉÈdÊni madhurarasÈni valliphalÈni, tadanantaraÑ aÉÉhayojanavitthatameva ucchuvanaÑ, tattha p|garukkhakkhandhappamÈÓaÑ ucchu. TadanantaraÑ kadalivanaÑ, yato duve pakkÈni khÈdantÈ kilamanti. TadanantaraÑ cÈÔippamÈÓaphalaÑ panasavanaÑ, tadanantaraÑ ambavanaÑ, jambuvanaÑ, kapiÔÔhavananti sa~khepato tasmiÑ dahe khÈditabbayuttakaÑ phalaÑ nÈma natthÊti na vattabbaÑ. Iti imasmiÑ himavati vijjamÈnakasattamahÈsarappabhutÊnaÑ pamÈÓasaÓÔhÈnÈdibhedaÑ sabbameva visesaÑ bhagavÈ sabbathÈ avedi aÒÒÈsi paÔivijjhiyevÈti daÔÔhabbaÑ.

TipaÒcayojanakkhandhaparikkhepÈti pannarasayojanappamÈÓakkhandhaparikkhepÈ, khandhassa pariÓÈho pannarasayojanappamÈÓoti vuttaÑ hoti. NagavhayÈti nagasaddena avhÈtabbÈ, rukkhÈbhidhÈnÈti attho. Rukkho hi na gacchatÊti nagoti vuccati. NagavhayÈ jamb|ti yojetabbaÑ. PaÒÒÈsayojanakkhandhasÈkhÈyÈmÈti ubbedhato paÒÒÈsayojanappamÈÓakkhandhÈyÈmÈ ubbedhato samantato ca paÒÒÈsayojanasÈkhÈyÈmÈ ca. Tato eva satayojanavitthiÓÓÈ, tÈvadeva ca uggatÈ. Jamburukkhassa hi m|lato paÔÔhÈya yÈva sÈkhÈviÔapÈ, tÈva paÓÓÈsa yojanÈni, tato parampi ujukaÑ uggatasÈkhÈ paÓÓÈsa yojanÈni, samantato ca ekekÈ sÈkhÈ paÓÓÈsa paÓÓÈsa yojanÈni vaÉÉhitÈni. TÈsu pana mahantÈ mahantÈ nadiyo sandanti, tÈsaÑ nadÊnaÑ ubhayatÊre jambupakkÈnaÑ patitaÔÔhÈne suvaÓÓa~kurÈ uÔÔhahanti, te nadÊjalena vuyhamÈnÈ anupubbena mahÈsamuddaÑ pavisanti, tatoyeva jambunadiyaÑ nibbattattÈ “jambunadan”ti taÑ suvaÓÓaÑ vuccati.

YassÈnubhÈvenÈti yassÈ mahantatÈ kappaÔÔhÈyikÈdippakÈrena pabhÈvena. YaÒcetaÑ jambuyÈ pamÈÓaÑ, etadeva asurÈnaÑ cittapÈÔaliyÈ, garuÄÈnaÑ simbalirukkhassa1, aparagoyÈne kadambassa, uttarakur|su kapparukkhassa, pubbavidehe sirÊsassa, tÈvatiÑsesu pÈricchattakassÈti. TenÈhu porÈÓÈ–

“PÈÔalÊ simbalÊ jamb|, devÈnaÑ pÈrichattako. Kadambo kapparukkho ca, sirÊsena bhavati sattaman”ti2. ______________________________________________________________ 1. Sippalirukkhassa (Ka) 2. Visuddhi 1. 200; AÑ-®Ôha 1. 377 piÔÔhesu.

VinayapiÔaka 260

Ettha sirÊsena bhavati sattamanti ettha sirÊsenÈti paccatte karaÓavacanaÑ. Sattamanti li~gavipallÈsena vuttaÑ, sirÊso bhavati sattamoti attho.

CakkavÈÄasiluccayoti cakkavÈÄapabbato. ParikkhipitvÈ taÑ sabbaÑ, lokadhÈtumayaÑ Ôhitoti heÔÔhÈ vuttaÑ sabbampi taÑ parikkhipitvÈ cakkavÈÄasiluccayo patiÔÔhito, ayaÑ ekÈ lokadhÈtu nÈmÈti attho. Ma-kÈro padasandhivasena Ègato. “TaÑ sabbaÑ lokadhÈtuÑ parikkhipitvÈ ayaÑ cakkavÈÄasiluccayo Ôhito”ti evampettha sambandhaÑ vadanti, evaÑ vuttepi cakkavÈÄapabbatopi lokadhÈtuyevÈti veditabbaÑ.

TatthÈti tissaÑ lokadhÈtuyaÑ. CandamaÓÉalaÑ ek|napaÒÒÈsayojananti ujukaÑ ÈyÈmato vitthÈrato ubbedhato ca ek|napaÒÒÈsayojanaÑ, parimaÓÉalato pana tÊhi yojanehi |nadiyaÉÉhasatayojanaÑ. S|riyamaÓÉalaÑ paÒÒÈsayojananti etthÈpi candamaÓÉale vuttanayeneva ujukaÑ paÒÒÈsayojananti veditabbaÑ, parimaÓÉalato pana diyaÉÉhasatayojanaÑ.

Tesu pana candamaÓÉalaÑ1 heÔÔhÈ, s|riyamaÓÉalaÑ upari, antarÈ nesaÑ yojanaÑ hoti. Candassa heÔÔhimantato s|riyassa uparimantaÑ yojanasataÑ hoti, candavimÈnaÑ anto maÓimayaÑ, bahi rajatena parikkhittaÑ, anto ca bahi ca sÊtalameva hoti. S|riyavimÈnaÑ anto kanakamayaÑ, bÈhiraÑ phalikaparikkhittaÑ hoti, anto ca bahi ca uÓhameva. Cando ujukaÑ saÓikaÑ gacchati. So hi amÈvÈsiyaÑ s|riyena saddhiÑ gacchanto divase divase thokaÑ thokaÑ ohÊyanto puÓÓamÈsiyaÑ upaÉÉhamaggato ohÊyati, tiriyaÑ pana sÊghaÑ gacchati. TathÈ hesa ekasmiÑ mÈse kadÈci dakkhiÓato, kadÈci uttarato dissati, candassa ubhosu passesu nakkhattatÈrakÈ gacchanti, cando dhenu viya vacchaÑ taÑ taÑ nakkhattaÑ upasa~kamati, nakkhattÈni pana attano gamanaÔÔhÈnaÑ na vijahanti, attano vÊthiyÈva gacchanti. S|riyassa pana ujukaÑ gamanaÑ sÊghaÑ, tiriyaÑ gamanaÑ dandhaÑ. TiriyaÑ gamanaÑ nÈma dakkhiÓadisato uttaradisÈya, uttaradisato dakkhiÓadisÈya gamanaÑ, taÑ dandhaÑ chahi chahi mÈsehi ijjhanato.

S|riyo kÈÄapakkha-uposathe candena saheva gantvÈ tato paraÑ pÈÔipadadivase yojanÈnaÑ satasahassaÑ candamaÓÉalaÑ ohÈya gacchati ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ôha 3. 51 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.


attano sÊghagÈmitÈya tassa ca dandhagÈmitÈya, atha cando lekhÈ viya paÒÒÈyati. Tato parampi pakkhassa dutiyÈya yojanÈnaÑ satasahassaÑ candamaÓÉalaÑ ohÈya gacchati. EvaÑ divase divase yÈva sukkapakkha-uposathadivasÈ satasahassaÑ satasahassaÑ ohÈya gacchati, atha cando anukkamena vaÉÉhitvÈ uposathadivase paripuÓÓo hoti. Anukkamena vaÉÉhanaÒcettha uparibhÈgato patitas|riyÈlokatÈya heÔÔhato pavattÈya s|riyassa d|rabhÈvena divase divase anukkamena parihÈyamÈnÈya attano chÈyÈya vasena anukkamena caÓÉamaÓÉalappadesassa vaÉÉhamÈnassa viya dissamÈnatÈyÈti veditabbaÑ, tasmÈ anukkamena vaÉÉhitvÈ viya uposathadivase puÓÓamÈyaÑ paripuÓÓamaÓÉalo hutvÈ dissati. Atha s|riyo pÈÔipadadivase yojanÈnaÑ satasahassaÑ dhÈvitvÈ puna candamaÓÉalaÑ gaÓhÈti candassa dandhagatitÈya attano ca sÊghagatitÈya, tathÈ dutiyÈya satasahassanti evaÑ yÈva uposathadivasÈ satasahassaÑ satasahassaÑ dhÈvitvÈ gaÓhÈti. Atha cando anukkamena hÈyitvÈ kÈÄapakkha-uposathadivase sabbaso na paÒÒÈyati, anukkamena hÈyamÈnatÈ cettha anukkamena vaÉÉhamÈnatÈya vuttanayena veditabbÈ. Tattha pana chÈyÈya hÈyamÈnatÈya maÓÉalaÑ vaÉÉhamÈnaÑ viya dissati, idha ca chÈyÈya vaÉÉhamÈnatÈya maÓÉalaÑ hÈyamÈnaÑ viya dissati, tasmÈ anukkamena hÈyitvÈ viya uposathadivase sabbaso na paÒÒÈyati. CandaÑ heÔÔhÈ katvÈ s|riyo upari hoti, mahatiyÈ pÈtiyÈ khuddakabhÈjanaÑ viya candamaÓÉalaÑ pidhÊyati, majjhanhike gehacchÈyÈ viya candassa chÈyÈ na paÒÒÈyati. So chÈyÈya apaÒÒÈyamÈnÈya d|re ÔhitÈnaÑ divÈ padÊpo viya sayampi na paÒÒÈyati.

ImesaÑ pana ajavÊthi nÈgavÊthi govÊthÊti tisso gamanavÊthiyo honti. Tattha ajÈnaÑ udakaÑ paÔik|laÑ hoti, hatthinÈgÈnaÑ manÈpaÑ, gunnaÑ sÊtuÓhasamatÈya phÈsu hoti. TathÈ ca yÈya vÊthiyÈ s|riye gacchante vassavalÈhakadevaputtÈ s|riyÈbhitÈpasantattÈ attano vimÈnato na nikkhamanti, kÊÄÈpasutÈ hutvÈ na vicaranti, tadÈ kira s|riyavimÈnaÑ pakatimaggato adho otaritvÈ vicarati, tassa oruyha caraÓeneva candavimÈnampi adho oruyha carati taggatikattÈ,

VinayapiÔaka 262

tasmÈ sÈ vÊthi udakÈbhÈvena ajÈnur|patÈya “ajavÊthÊ”ti samaÒÒÈ1 gatÈ. YÈya pana vÊthiyÈ s|riye gacchante vassavalÈhakadevaputtÈ s|riyÈbhitÈpÈbhÈvato abhiÓhaÑ attano vimÈnato bahi nikkhamitvÈ kÊÄÈpasutÈ hutvÈ ito cito ca vicaranti, tadÈ kira s|riyavimÈnaÑ pakatimaggato uddhaÑ ÈruhitvÈ vicarati, tassa uddhaÑ Èruyha caraÓeneva candavimÈnampi uddhaÑ Èruyha carati taggatikattÈ, taggatikatÈ ca samÈnagati nÈma vÈtamaÓÉalena vimÈnassa phellitabbattÈ2, tasmÈ sÈ vÊthi udakabahubhÈvena nÈgÈnur|patÈya “nÈgavÊthÊ”ti samaÒÒÈ gatÈ. YadÈ s|riyo uddhaÑ anÈrohanto adho ca anotaranto pakatimaggeneva gacchati, tadÈ vassavalÈhakÈ yathÈkÈlaÑ yathÈruciÒca vimÈnato nikkhamitvÈ sukhena vicaranti, tena kÈlena kÈlaÑ vassanato loke utusamatÈ hoti, tÈya utusamatÈya hetubh|tÈya sÈ candimas|riyÈnaÑ gati gavÈnur|patÈya “govÊthÊ”ti samaÒÒÈ gatÈ. TasmÈ yaÑ kÈlaÑ candimas|riyÈ ajavÊthiÑ Èruhanti, tadÈ devo ekabindumpi na vassati. YadÈ nÈgavÊthiÑ Èrohanti, tadÈ bhinnaÑ viya nabhaÑ paggharati. YadÈ govÊthiÑ Èrohanti, tadÈ utusamatÈ sampajjati.

YadÈ pana rÈjÈno adhammikÈ honti, tesaÑ adhammikatÈya uparÈjasenÈpatippabhutayo sabbe devÈ brahmÈno ca adhammikÈ honti, tadÈ tesaÑ adhammikatÈya visamaÑ candimas|riyÈ parivattanti. TadÈ hi bahvÈbÈdhatÈdi-aniÔÔhaphal|panissayabh|tassa yathÈvuttassa adhammikatÈsaÒÒitassa sÈdhÈraÓassa pÈpakammassa balena visamaÑ vÈyantena vÈyunÈ phelliyamÈnÈ3 candimas|riyÈ sineruÑ parikkhipantÈ visamaÑ parivattanti, yathÈmaggena na pavattanti. VÈto yathÈmaggena na vÈyati, ayathÈmaggena vÈyati, ayathÈmaggena vÈyanto ÈkÈsaÔÔhavimÈnÈni khobheti, vimÈnesu khobhitesu devatÈnaÑ kÊÄanatthÈya cittÈni na namanti, cittesu anamantesu sÊtuÓhabhedo utu yathÈkÈlena na sampajjati, tasmiÑ asampajjantena na sammÈ devo vassati, kadÈci vassati, kadÈci na vassati, katthaci vassati, katthaci na vassati. Vassantopi vappakÈle a~kurakÈle nÈÄakÈle pupphakÈle khÊraggahaÓÈdikÈlesu yathÈ ______________________________________________________________ 1. SamaÒÒaÑ (SÊ, SyÈ) 2. VellitabbattÈ (SÊ), pellitabbattÈ (SyÈ) 3. VelliyamÈnÈ (SÊ), pelliyamÈnÈ (SyÈ)


yathÈ sassÈnaÑ upakÈro na hoti, tathÈ tathÈ vassati ca vigacchati ca. Tena sassÈni visamapÈkÈni honti vigatagandharasÈdisampadÈni, ekabhÈjane pakkhittataÓÉulesupi ekasmiÑ padese bhattaÑ uttaÓÉulaÑ hoti, ekasmiÑ atikilinnaÑ, ekasmiÑ samapÈkaÑ. TaÑ paribhuttaÑ kucchiyampi sabbaso apariÓataÑ, ekadesena pariÓataÑ, supariÓatanti evaÑ tÊhiyeva pakÈrehi paccati, pakkÈsayaÑ na sammÈ upagacchati. Tena sattÈ bahvÈbÈdhÈ ceva honti appÈyukÈ ca.

DhammikÈnaÑ pana rÈj|naÑ kÈle vuttavipariyÈyena candimas|riyÈ samaÑ parivattanti, yathÈmaggena pavattanti, utusamatÈ ca sampajjati, candimas|riyÈ cha mÈse sineruto bahi nikkhamanti, cha mÈse anto vicaranti. TathÈ hi sinerusamÊpena taÑ padakkhiÓaÑ katvÈ gacchantÈ cha mÈse tato gamanavÊthito bahi attano tiriyaÑ gamanena cakkavÈÄÈbhimukhÈ nikkhamanti. EvaÑ cha mÈse khaÓe khaÓe sineruto apasakkanavasena tato nikkhamitvÈ cakkavÈÄasamÊpaÑ pattÈ. Tatopi cha mÈse khaÓe khaÓe apasakkanavasena nikkhamitvÈ sinerusamÊpaÑ pÈpuÓantÈ anto vicaranti. Te hi ÈsÈÄhÊmÈse sinerusamÊpena caranti, tato dve mÈse nikkhamitvÈ bahi caranti. PaÔhamakattikamÈse majjhena gacchanti, tato cakkavÈÄÈbhimukhÈ gantvÈ tayo mÈse cakkavÈÄasamÊpena vicaritvÈ puna nikkhamitvÈ citramÈse majjhena gantvÈ tato pare dve mÈse sineru-abhimukhÈ pakkhanditvÈ puna ÈsÈÄhe sinerusamÊpena caranti. Ettha ca sinerussa cakkavÈÄassa ca yaÑ ÔhÈnaÑ vemajjhaÑ, tassa sinerussa ca yaÑ ÔhÈnaÑ vemajjhaÑ, tena gacchantÈ sinerusamÊpena carantÊti veditabbÈ, na sinerussa aggÈlindaÑ allÊnÈ, cakkavÈÄasamÊpena caraÓampi iminÈva nayena veditabbaÑ. YadÈ pana sinerussa cakkavÈÄassa ujukaÑ vemajjhena gacchanti, tadÈ vemajjhena vicarantÊti veditabbaÑ.

EvaÑ vicarantÈ ca ekappahÈrena tÊsupi dÊpesu ÈlokaÑ karonti. EkekÈya disÈya nava nava yojanasatasahassÈni andhakÈraÑ vidhamitvÈ ÈlokaÑ dassenti. KathaÑ? ImasmiÒhi dÊpe s|riyuggamanakÈlo pubbavidehe majjhanhiko hoti, uttarakur|su attha~gamanakÈlo, aparagoyÈne majjhimayÈmo, pubbavidehamhi uggamanakÈlo uttarakur|su majjhanhiko, aparagoyÈne attha~gamanakÈlo, idha majjhimayÈmo,

VinayapiÔaka 264

uttarakur|su uggamanakÈlo aparagoyÈne majjhanhiko, idha attha~gamanakÈlo, pubbavidehe majjhimayÈmo, aparagoyÈnadÊpe uggamanakÈlo idha majjhanhiko, pubbavidehadÊpe attha~ganakÈlo, uttarakur|su majjhimayÈmo. ImasmiÒhi dÊpe ÔhitamajjhanhikavelÈyaÑ pubbavidehavÈsÊnaÑ attha~gamanavasena upaÉÉhaÑ s|riyamaÓÉalaÑ paÒÒÈyati, aparagoyÈnavÈsÊnaÑ uggamanavasena upaÉÉhaÑ paÒÒÈyati. EvaÑ sesadÊpesupi. Iti iminÈva pakÈrena tÊsu dÊpesu ekappahÈreneva candimas|riyÈ ÈlokaÑ dassentÊti veditabbaÑ.

Ito aÒÒathÈ pana dvÊsu eva dÊpesu ekappahÈreneva ÈlokaÑ dassenti. YasmiÒhi dÊpe attha~gamanavasena upaÉÉhaÑ s|riyamaÓÉalaÑ paÒÒÈyati, attha~gamite tattha na paÒÒÈyati, ÈlokaÑ na dasseti, dvÊsu eva dÊpesu ekappahÈrena ubhayaÑ. EkekÈya disÈya nava nava yojanasatasahassÈni andhakÈravidhamanampi iminÈva nayena daÔÔhabbaÑ. ImasmiÒhi dÊpeÔhitamajjhanhikavelÈyaÑ pubbavidehavÈsÊnaÑ attha~gamanavasena upaÉÉhaÑ s|riyamaÓÉalaÑ paÒÒÈyatÊti pubbavidehe navayojanasatasahassappamÈÓe ÔhÈne andhakÈraÑ vidhamitvÈ ÈlokaÑ dasseti, tathÈ aparagoyÈne uggamanavasena tatthÈpi upaÉÉhasseva paÒÒÈyamÈnattÈ. PubbavidehÈnaÑ pana attha~gamite pana paÒÒÈyatÊti dvÊsu dÊpesu sabbattha andhakÈraÑ vidhamitvÈ ÈlokaÑ dasseti aparagoyÈnepi uggate s|riye sabbattha andhakÈravidhamanato.

PÈtubhavantÈ ca candimas|riyÈ ekatova loke pÈtubhavanti, tesu s|riyo paÔhamataraÑ paÒÒÈyati. PaÔhamakappikÈnaÒhi sattÈnaÑ sayaÑpabhÈya antarahitÈya andhakÈro ahosi. Te bhÊtatasitÈ “bhaddakaÑ vatassa, sace aÒÒo Èloko bhaveyyÈ”ti cintayiÑsu. Tato mahÈjanassa s|rabhÈvaÑ janayamÈnaÑ s|riyamaÓÉalaÑ uÔÔhahi, tenevassa “s|riyo”ti nÈmaÑ ahosi. TasmiÑ divasaÑ ÈlokaÑ katvÈ attha~gamite puna andhakÈro ahosi. Te bhÊtatasitÈ “bhaddakaÑ vatassa, sace aÒÒo Èloko uppajjeyyÈ”ti cintayiÑsu. Atha nesaÑ channaÑ ÒatvÈ viya candamaÓÉalaÑ uÔÔhahi, tenevassa “cando”ti nÈmaÑ ahosi. EvaÑ candimas|riyesu pÈtubh|tesu nakkhattÈni tÈrakar|pÈni


pÈtubhavanti, tato pabhuti rattindivÈ paÒÒÈyanti. Anukkamena ca mÈsaÉÉhamÈsa-utusaÑvaccharÈ jÈyanti. Candimas|riyÈnaÑ pana pÈtubh|tadivaseyeva sinerucakkavÈÄahimavantapabbatÈ cattÈro ca dÊpÈ pÈtubhavanti, te ca kho apubbaÑ acarimaÑ phagguÓapuÓÓamadivaseyeva pÈtubhavantÊti veditabbaÑ.

YasmÈ cettha “ekaÑ cakkavÈÄaÑ ÈyÈmato ca vitthÈrato ca yojanÈnaÑ dvÈdasa satasahassÈni tÊÓi sahassÈni cattÈri satÈni paÒÒÈsaÒca yojanÈnÊ”ti aÔÔhakathÈyaÑ1 vuttaÑ, tasmÈ vuttappamÈÓato imassa cakkavÈÄassa sinerupatiÔÔhitokÈse caturÈsÊti yojanasahassÈni parato yÈva cakkavÈÄapabbatÈ uttaradisÈbhÈgappamÈÓaÒca pahÈya imissÈ dakkhiÓadisÈya–

SinerucakkavÈÄÈnaÑ, antaraÑ parimÈÓato. PaÒca satasahassÈni, sahassÈn|nasaÔÔhi ca.

SatÈni satta ÒeyyÈni, paÒcavÊsuttarÈni ca. MajjhavÊthigato nÈma, tattha vemajjhago ravi.

Majjhato yÈva merumhÈ, cakkavÈÄÈnamantare. Vemajjhago yadÈ hoti, ubhayantagato tadÈ.

Majjhato yÈva merumhÈ, cakkavÈÄÈ ca pabbatÈ. Duve satasahassÈni, sahassÈn|nasÊti ca.

AÔÔhasataÑ duve saÔÔhi, yojanÈni dvigÈvutaÑ. Ubhato antato meru-cakkavÈÄÈnamantare.

EkaÑ satasahassaÒca, sahassÈn|natÈlÊsaÑ. NavasatÈnekatiÑsa, yojanÈni ca gÈvutaÑ.

PamÈÓato samantÈ ca, maÓÉalaÑ majjhavÊthiyÈ. SatasahassÈn|navÊsa, sahassÈnekatiÑsa ca.

SatamekaÒca viÒÒeyyaÑ, paÒcasattati uttaraÑ. DakkhiÓaÑ uttaraÒcÈpi, gacchanto pana bhÈÓumÈ. ______________________________________________________________ 1. Vi-®Ôha 1. 91 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 266

MajjhavÊthippamÈÓena, maÓÉaleneva gacchati. Gacchanto ca panevaÑ so, oruyhoruyha heÔÔhato.

ŒruyhÈruyha uddhaÒca, yato gacchati sabbadÈ. Tato gativasenassa, d|ramaddhÈnamÈsi taÑ.

TiÑsa satasahassÈni, yojanÈni pamÈÓato. TasmÈ so parito yÈti, tattakaÑva dine dine.

SahassamekaÑ paÒcasataÑ, catupaÒÒÈsayojanaÑ. TigÈvutaÑ teras|sataÑ, tettiÑsa ratanÈni ca.

AÔÔha~gulÈni ca tiriyaÑ, gacchatekadine ravi. ChatÈlÊsasahassÈni, cha satÈni tigÈvutaÑ.

YojanÈnaÑ1 titÈlÊsaÑ, mÈsenekena gacchati. TenavutisahassÈni, dvisataÑ sattasÊti ca.

GÈvutÈni duve cÈpi, dvÊhi mÈsehi gacchati. ImÈya gatiyÈ anta-vÊthito vÊthi-antimaÑ.

Gacchati chahi mÈsehi, timÈsehi ca majjhimaÑ. Sinerusantike anta-vÊthito pana bhÈÓumÈ. Œgacchanto dvimÈsehi, assa dÊpassa majjhago.

TasmÈ sÊhaÄadÊpassa, majjhato meru-antaraÑ. Duve satasahassÈni, dvÊsatenÈdhikÈni tu.

TettiÑsaÒca sahassÈni, aÔÔhÈrasa tigÈvutaÑ. CakkavÈÄantaraÒcassa, dÊpasseva ca majjhato.

TÊÓi satasahassÈni, sahassÈni chavÊsati. Cha uttarÈni paÒceva, satÈnekaÒca gÈvutanti.

Evamettha ayampi viseso veditabbo.

TÈvatiÑsabhavanaÑ dasasahassayojananti ettha tettiÑsa sahapuÒÒakÈrino ettha nibbattÈti taÑsahacaritaÔÔhÈnaÑ tettiÑsaÑ, tadeva ______________________________________________________________ 1. YojanÈni (SÊ, SyÈ)


tÈvatiÑsaÑ, taÑ nivÈso etesanti tÈvatiÑsÈ, devÈ. TesaÑ bhavanaÑ tÈvatiÑsabhavanaÑ. TathÈ hi maghena mÈÓavena saddhiÑ macalagÈmake kÈlaÑ katvÈ tattha uppanne tettiÑsa devaputte upÈdÈya assa devalokassa ayaÑ paÓÓatti jÈtÈti vadanti. Atha vÈ yasmÈ sesacakkavÈÄesupi cha kÈmÈvacaradevalokÈ atthi. Vuttampi cetaÑ “sahassaÑ catumahÈrÈjikÈnaÑ sahassaÑ tÈvatiÑsÈnan”ti. TasmÈ nÈmapaÓÓattiyevesÈ tassa devalokassÈti veditabbÈ. Dasasahassayojananti idaÑ pana sakkapuraÑ sandhÈya vuttanti veditabbaÑ. TathÈ hi tÈvatiÑsakÈyikÈ devÈ atthi pabbataÔÔhakÈ, atthi ÈkÈsaÔÔhakÈ, tesaÑ paramparÈ cakkavÈÄapabbataÑ pattÈ, tathÈ cÈtumahÈrÈjikÈnaÑ yÈmÈdÊnaÒca. Ekadevalokepi hi devÈnaÑ paramparÈ cakkavÈÄapabbataÑ appattÈ nÈma natthi. IdaÑ pana tÈvatiÑsabhavanaÑ sinerussa uparimatale dasasahassayojanike ÔhÈne patiÔÔhitanti veditabbaÑ. Tassa pÈcÊnapacchimadvÈrÈnaÑ antarÈ dasayojanasahassaÑ hoti, tathÈ dakkhiÓuttaradvÈrÈnaÑ. TaÑ kho pana nagaraÑ dvÈrasahassayuttaÑ ahosi ÈrÈmapokkharaÓÊpaÔimaÓÉitaÑ.

Tassa majjhe1 tiyojanasatubbedhehi dhajehi paÔimaÓÉito sattaratanamayo sattayojanasa-ubbedho sakkassa vejayanto nÈma pÈsÈdo. Tattha suvaÓÓayaÔÔhÊsu maÓidhajÈ ahesuÑ, maÓiyaÔÔhÊsu suvaÓÓadhajÈ, pavÈÄayaÔÔhÊsu muttadhajÈ, muttayaÔÔhÊsu pavÈÄadhajÈ, sattaratanamayÈsu yaÔÔhÊsu sattaratanamayÈ dhajÈ.

DiyaÉÉhayojanasatÈyÈmo vejayantaratho2. Tassa hi pacchimanto paÓÓÈsayojano, majjhe rathapaÒjaro paÓÓÈsayojano, rathasandhito yÈva rathasÊsÈ paÓÓÈseva yojanÈni. Tadeva pamÈÓaÑ diguÓaÑ katvÈ “tiyojanasatÈyÈmo”tipi vadantiyeva. TasmiÑ yojanikapalla~ko atthato tiÔÔhati. Tattha tiyojanikaÑ setacchattaÑ, ekasmiÑyeva yuge sahassa-ÈjaÒÒayuttaÑ. SesÈla~kÈrassa pamÈÓaÑ natthi. Dhajo panassa aÉÉhatiyÈni yojanasatÈni uggato, yassa vÈtÈhatassa paÒca~gikat|riyasseva saddo niccharati.

Sakkassa pana erÈvaÓo1 nÈma hatthÊ diyaÉÉhayojanasatiko, sopi devaputtoyeva. Na hi devalokasmiÑ tiracchÈnagatÈ honti, tasmÈ ______________________________________________________________ 1. Dhammapada-®Ôha 1. 173 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. SaÑ-®Ôha 1. 312 piÔÔhepi passitabbaÑ.

VinayapiÔaka 268

so uyyÈnakÊÄÈya nikkhamanakÈle attabhÈvaÑ vijahitvÈ diyaÉÉhayojanasatiko

erÈvaÓo nÈma hatthÊ hoti. So tettiÑsakumbhe mÈpeti ÈvaÔÔena gÈvuta-

aÉÉhayojanappamÈÓe, sabbesaÑ majjhe sakkassa atthÈya sudassanaÑ nÈma

tiÑsayojanikaÑ kumbhaÑ mÈpeti. Tassa upari dvÈdasayojaniko

ratanamaÓÉapo hoti. Tattha antarantarÈ sattaratanamayÈ yojanubbedhÈ dhajÈ

uÔÔhahanti. Pariyante ki~kiÓikajÈlÈ olambanti, yassa mandavÈteritassa

paÒca~gikat|riyasaddasadiso dibbagÊtasaddo viya ravo niccharati.

MaÓÉapamajjhe sakkassa yojaniko maÓipalla~ko paÒÒatto hoti, tattha sakko

nisÊdati. TettiÑsÈya kumbhÈnaÑ ekekasmiÑ kumbhe satta satta dante

mÈpeti, tesu ekeko paÓÓÈsayojanÈyÈmo. EkekasmiÑ cettha dante satta satta

pokkharaÓiyo honti, ekekÈya pokkharaÓiyÈ satta satta paduminÊgacchÈ,

ekekasmiÑ gacche satta satta pupphÈni honti, ekekassa pupphassa satta satta

pattÈni, ekekasmiÑ patte satta satta devadhÊtaro naccanti. EvaÑ samantÈ

paÓÓÈsayojanaÔÔhÈne hatthidantesuyeva naccanaÔasamajjo hoti.

NandÈ nÈma pana pokkharaÓÊ paÒÒÈsayojanÈ. “PaÒcasatayojanikÈ”tipi

vadanti.

CittalatÈvanaÑ pana saÔÔhiyojanikaÑ. “PaÒcayojanasatikan”tipi vadanti.

TaÑ pana dibbarukkhasahassapaÔimaÓÉitaÑ, tathÈ nandanavanaÑ

phÈrusakavanaÒca. Sakko panettha accharÈsaÑghaparivuto yaÔÔhiyojanikaÑ

suvaÓÓamahÈvÊthiÑ otaritvÈ nakkhattaÑ kÊÄanto nandanavanÈdÊsu vicarati.

PÈricchattako pana koviÄÈro samantÈ tiyojanasataparimaÓÉalo

paÒcadasayojanapariÓÈhakkhandho yojanasatubbedho. Tassa m|le

saÔÔhiyojanÈyÈmÈ paÒÒÈsayojanavitthÈrÈ paÒcadasayojanubbedhÈ

jayasumanapupphakavaÓÓÈ paÓÉukambalasilÈ, yassÈ mudutÈya sakkassa

nisÊdato upaÉÉhakÈyo anupavisati, uÔÔhitakÈle |naÑ1 parip|rati.

______________________________________________________________ 1. TaÑ ÔhÈnaÑ (SÊ, SyÈ)


SudhammÈ nÈma devasabhÈ ÈyÈmato ca vitthÈrato ca tiyojanasatikÈ, parikkhepato navayojanasatikÈ, ubbedhato paÒcayojanasatikÈ, tassÈ phalikamayÈ bh|mi, thambhatulÈsa~ghÈÔÈdÊsu vÈÄar|pÈdisa~ghaÔÔanaka-ÈÓiyo maÓimayÈ, suvaÓÓamayÈ thambhÈ, rajatamayÈ thambhaghaÔakÈ ca sa~ghÈÔaÒca, pavÈÄamayÈni vÈÄar|pÈni, sattaratanamayÈ gopÈnasiyo ca pakkhapÈsÈ ca mukhavaÔÔi ca, indanÊla-iÔÔhakÈhi chadanaÑ, sovaÓÓamayaÑ chadanavidhaÑ1, rajatamayÈ thupikÈ.

ŒsÈvatÊ nÈma ekÈ latÈ atthi, “sÈ pupphissatÊ”ti devÈ vassasahassaÑ upaÔÔhÈnaÑ gacchanti, pÈricchattake pupphamÈne ekaÑ vassaÑ upaÔÔhÈnaÑ gacchanti. Te tassa paÓÉupalÈsÈdibhÈvato paÔÔhÈya attamanÈ honti. YathÈha–

“YasmiÑ bhikkhave samaye devÈnaÑ tÈvatiÑsÈnaÑ pÈricchattako koviÄÈro paÓÉupalÈso hoti, attamanÈ bhikkhave devÈ tÈvatiÑsÈ tasmiÑ samaye honti ‘paÓÉupalÈso dÈni pÈricchattako koviÄÈro, na cirasseva dÈni pannapalÈso bhavissatÊ’ti”Èdi2.

SabbapÈliphullassa pana pÈricchattakassa koviÄÈrassa samantÈ paÒca yojanasatÈni ÈbhÈ pharati, anuvÈtaÑ yojanasataÑ gandho gacchati. Pupphite pÈricchattake ÈrohaÓakiccaÑ vÈ a~kusaÑ gahetvÈ nÈmanakiccaÑ vÈ pupphÈharaÓatthaÑ ca~koÔakakiccaÑ vÈ natthi. KantanakavÈto uÔÔhahitvÈ pupphÈni vaÓÔato kantati, sampaÔicchanakavÈto sampaÔicchati, pavesanakavÈto sudhammadevasabhaÑ paveseti, sammajjanakavÈto purÈÓapupphÈni nÊharati, santharaÓakavÈto pattakaÓÓikakesarÈni racento3 santharati, majjhaÔÔhÈne dhammÈsanaÑ hoti yojanappamÈÓo ratanapalla~ko, tassa upari dhÈriyamÈnaÑ tiyojanikaÑ setacchattaÑ, tadanantaraÑ sakkassa devaraÒÒo ÈsanaÑ attharÊyati, tato bÈttiÑsÈya devaputtÈnaÑ, tato aÒÒesaÑ mahesakkhadevatÈnaÑ. AÒÒesaÑ devatÈnaÑ pana pupphakaÓÓikÈva ÈsanaÑ hoti. DevÈ devasabhaÑ pavisitvÈ nisÊdanti. Tato pupphehi reÓuvaÔÔi uggantvÈ upari kaÓÓikaÑ Èhacca nipatamÈnÈ devatÈnaÑ ______________________________________________________________ 1. ChadanapiÔÔhaÑ (SÊ, SyÈ) 2. AÑ 2. 486 piÔÔhe. 3. RaÒjento (SyÈ)

VinayapiÔaka 270

tigÈvutappamÈÓaÑ attabhÈvaÑ lÈkhÈparikammasajjitaÑ viya karoti, tesaÑ sÈ kÊÄÈ cat|hi mÈsehi pariyosÈnaÑ gacchati. Iti imÈhi sampattÊhi samannÈgataÑ tÈvatiÑsabhavanaÑ bhagavÈ sabbathÈ avedÊti veditabbaÑ.

TathÈ asurabhavananti ettha devÈ viya na suranti na Êsaranti na virocantÊti asurÈ. SurÈ nÈma devÈ, tesaÑ paÔipakkhÈti vÈ asurÈ. Sakko kira macalagÈmake magho nÈma mÈÓavo hutvÈ tettiÑsa purise gahetvÈ kalyÈÓakammaÑ karonto satta vattapadÈni p|retvÈ tattha kÈlakato devaloke nibbatti saddhiÑ parisÈya. Tato pubbadevÈ “ÈgantukadevaputtÈ ÈgatÈ, sakkÈraÑ nesaÑ karomÈ”ti vatvÈ dibbapadumÈni upanÈmesuÑ, upaÉÉharajjena ca nimantesuÑ. Sakko upaÉÉharajjena asantuÔÔho ahosi, atha nevÈsikÈ “ÈgantukadevaputtÈnaÑ sakkÈraÑ karomÈ”ti gandhapÈnaÑ1 sajjayiÑsu. Sakko sakaparisÈya saÒÒaÑ adÈsi “mÈrisÈ mÈ gandhapÈnaÑ pivittha, pivamÈnÈkÈramattameva dassethÈ”ti. Te tathÈ akaÑsu. NevÈsikadevatÈ suvaÓÓasarakehi upanÊtaÑ gandhapÈnaÑ yÈvadatthaÑ pivitvÈ mattÈ tattha tattha suvaÓÓapathaviyaÑ patitvÈ sayiÑsu. Sakko “gaÓhatha dhutte, haratha dhutte”ti te pÈdesu gÈhÈpetvÈ sinerupÈde khipÈpesi. Sakkassa puÒÒatejena tadanuvattakÈpi sabbe tattheva patiÑsu. Atha nesaÑ kammapaccaya-utusamuÔÔhÈnaÑ sinerussa heÔÔhimatale dasayojanasahassaÑ asurabhavanaÑ nibbatti pÈricchattakapaÔicchannabh|tÈya citrapÈÔaliyÈ upasobhitaÑ. Sakko tesaÑ nivattitvÈ anÈgamanatthÈya ÈrakkhaÑ Ôhapesi. YaÑ sandhÈya vuttaÑ–

“AntarÈ dvinnaÑ ayujjhapurÈnaÑ, PaÒcavidhÈ ÔhapitÈ abhirakkhÈ. UragakaroÔipayassa ca hÈrÊ, MadanayutÈ2 caturo ca mahatthÈ”ti3.

Tattha dvinnaÑ ayujjapurÈnanti dvinnaÑ devÈsuranagarÈnaÑ antarÈti attho. Dve kira nagarÈni yuddhena gahetuÑ asakkuÓeyyatÈya ayujjhapurÈni nÈma jÈtÈni. YadÈ hi asurÈ balavanto honti, atha devehi palÈyitvÈ devanagaraÑ pavisitvÈ dvÈre pihite asurÈnaÑ satasahassampi ______________________________________________________________ 1. GaÓÉapÈnaÑ (SÊ), gaÓÉupÈnaÑ (SyÈ, Ka), SaÑ-®Ôha 1. 309 piÔÔhe passitabbaÑ. 2. MadanayudhÈ (SÊ), madanayuddhÈ (SyÈ) 3. SaÑ-®Ôha 1. 309; JÈtaka-®Ôha 1. 219 piÔÔhesu.


kiÒci kÈtuÑ na sakkoti. YadÈ devÈ balavanto honti, atha asurehi palÈyitvÈ asuranagaraÑ pavisitvÈ dvÈre pihite sakkÈnaÑ satasahassampi kiÒci kÈtuÑ na sakkoti. Iti imÈni dve nagarÈni ayujjhapurÈni nÈma. TesaÑ antarÈ etesu uragÈdÊsu paÒcasu ÔhÈnesu sakkena ÈrakkhÈ ÔhapitÈ. Tattha uragasaddena nÈgÈ gahitÈ. Te udake mahabbalÈ honti, tasmÈ sinerussa paÔhamÈlinde etesaÑ ÈrakkhÈ. Sinerussa kira samantato bahalato puthulato ca paÒcayojanasahassaparimÈÓÈni cattÈri paribhaÓÉÈni tÈvatiÑsabhavanassa ÈrakkhÈya nÈgehi garuÄehi kumbhaÓÉehi yakkhehi ca adhiÔÔhitÈni. Tehi kira sinerussa upaÉÉhaÑ pariyÈdinnaÑ, etÈniyeva ca sinerussa ÈlindÈni mekhalÈni ca vuccanti. KaroÔisaddena supaÓÓÈ gahitÈ. TesaÑ kira karoÔi nÈma pÈnabhojanaÑ, tena nÈmaÑ labhiÑsu, dutiyÈlinde tesaÑ ÈrakkhÈ. PayassahÈrÊsaddena kumbhaÓÉÈ gahitÈ. DÈnavarakkhasÈ kira te, tatiyÈlinde tesaÑ ÈrakkhÈ. Madanayutasaddena yakkhÈ gahitÈ. VisamacÈrino kira te yuddhasoÓÉÈ, catutthÈlinde tesaÑ ÈrakkhÈ. Caturo ca mahatthÈti cattÈro mahÈrÈjÈno vutto. Te hi sinerussa tasmiÑ tasmiÑ passe yugandharÈdÊsu paÒcasataparittadÊpaparivÈre mahÈdÊpe ca sÈsitabbassa mahato atthassa vasena “mahatthÈ”ti vuccanti, paÒca mÈlinde tesaÑ ÈrakkhÈ.

Te pana asurÈ ÈyuvaÓÓayasa-issariyasampattÊhi tÈvatiÑsadisÈva. TasmÈ antarÈ attÈnaÑ ajÈnitvÈ pÈÔaliyÈ pupphitÈya “nayidaÑ devanagaraÑ, tattha pÈricchattako pupphati, idha pana cittapÈÔalÊ, jarasakkena mayaÑ suraÑ pÈyetvÈ vaÒjitÈ, devanagaraÒca no gahitaÑ, gacchÈma tena saddhiÑ yujjhissÈmÈ”ti hatthi-assarathe Èruyha suvaÓÓarajatamaÓiphalakÈni gahetvÈ yuddhasajjÈ hutvÈ asurabheriyo vÈdentÈ mahÈsamudde udakaÑ dvidhÈ bhinditvÈ yuddhasajjÈ hutvÈ asurabheriyo vÈdentÈ mahÈsamudde udakaÑ dvidhÈ bhinditvÈ uÔÔhahanti. Te deve vuÔÔhe vammikamakkhikÈ vammikaÑ viya sineruÑ abhiruhituÑ Èrabhanti. Atha nesaÑ paÔhamaÑ nÈgehi saddhiÑ yuddhaÑ hoti. TasmiÑ kho pana yuddhe na kassaci chavi vÈ cammaÑ vÈ chijjati, na lohitaÑ uppajjati, kevalaÑ kumÈrakÈnaÑ dÈrumeÓÉakayuddhaÑ viya aÒÒamaÒÒaÑ santÈsanamattameva hoti. KoÔisatÈpi koÔisahassÈpi nÈgÈ tehi saddhiÑ yujjhitvÈ asurapuraÑyeva

VinayapiÔaka 272

pavesetvÈ nivattanti. Sace pana asurÈ balavanto honti, atha nÈgÈ osakkitvÈ dutiye Èlinde supaÓÓehi saddhiÑ ekato hutvÈ yujjhanti. Esa nayo supaÓÓÈdÊsupi. YadÈ pana tÈni paÒcapi ÔhÈnÈni asurÈ maddanti, tadÈ ekato sampiÓÉitÈnipi tÈni paÒca balÈni osakkanti. Atha cattÈro mahÈrÈjÈno gantvÈ sakkassa pavattiÑ Èrocenti. Sakko tesaÑ vacanaÑ sutvÈ diyaÉÉhayojanasatikaÑ vejayantarathaÑ Èruyha sayaÑ vÈ nikkhamati, ekaÑ vÈ puttaÑ peseti. EkasmiÑ pana divase evaÑ nikkhamitvÈ asure yuddhena abbhuggantvÈ samudde pakkhipitvÈ cat|su dvÈresu attanÈ sadisÈ paÔimÈ mÈpetvÈ Ôhapeti, tasmÈ asurÈ nÈgÈdayo jinitvÈ ÈgatÈpi indapaÔimÈ disvÈ “sakko nikkhanto”ti palÈyanti. Iti surÈnaÑ paÔipakkhÈti asurÈ, vepacittipahÈrÈdÈdayo, tesaÑ bhavanaÑ asurabhavanaÑ. TaÑ pana ÈyÈmato ca vitthÈrato ca dasasahassayojananti dassetuÑ “tathÈ asurabhavanan”ti vuttaÑ.

AvÊcimahÈnirayo jambudÊpo cÈti etthÈpi tathÈ-saddo yojetabbo, avÊcimahÈnirayo jambudÊpo ca tathÈ dasasahassayojanamevÈti attho. Ettha ca avÊcimahÈnirayassa abbhantaraÑ ÈyÈmena ca vitthÈrena ca yojanasataÑ hoti, lohapathavÊ lohachadanaÑ ekekÈ ca bhitti navanavayojanikÈ hoti. PuratthimÈya bhittiyÈ acci uÔÔhahitvÈ pacchimaÑ bhittiÑ gahetvÈ taÑ vinivijjhitvÈ parato1 yojanasataÑ gacchati. SesadisÈsupi eseva nayo. Iti jÈlapariyantavasena ÈyÈmavitthÈrato aÔÔhÈrasayojanÈdhikÈni tÊÓi yojanasatÈni honti, parikkhepena nava yojanasatÈni catupaÓÓÈsaÒca yojanÈni. SamantÈ pana ussadehi saddhiÑ dasayojanasahassaÑ hoti. KasmÈ panesa narako “avÊcÊ”ti sa~khyaÑ gatoti? VÊci nÈma antaraÑ vuccati, tattha ca aggijÈlÈnaÑ vÈ sattÈnaÑ vÈ dukkhassa vÈ antaraÑ natthi, tasmÈ so “avÊcÊ”ti sa~khyaÑ gato. Tassa hi puratthimabhittito jÈlÈ uÔÔhahitvÈ saÑsibbamÈnayojanasataÑ gantvÈ bhittiÑ vinivijjhitvÈ parato yojanasataÑ gacchati. SesadisÈsupi eseva nayo. EvaÑ jÈlÈnaÑ nirantaratÈya avÊci. Abbhantare panassa yojanasatike ÔhÈne nÈÄiyaÑ koÔÔetvÈ p|ritatipupiÔÔhaÑ viya sattÈ nirantarÈ, “imasmiÑ ÔhÈne satto atthi, imasmiÑ ______________________________________________________________ 1. Purato (SyÈ) JÈtaka-®Ôha 5. 288 piÔÔhepi.


ÔhÈne natthÊ’ti na vattabbaÑ, gacchantÈnaÑ ÔhitÈnaÑ nisinnÈnaÑ nipannÈnaÒca paccamÈnÈnaÑ anto natthi, gacchantÈ Ôhite vÈ nisinne vÈ nipanne vÈ na bÈdhenti. EvaÑ sattÈnaÑ nirantaratÈya avÊci. KÈyadvÈre pana cha upekkhÈsahagatÈni cittÈni uppajjanti, ekaÑ dukkhasahagataÑ. EvaÑ santepi yathÈ jivhÈgge cha madhubind|ni ÔhapetvÈ ekasmiÑ tambalohabindumhi Ôhapite anudahanabalavatÈya tadeva paÒÒÈyati, itarÈni abbohÈrikÈni honti, evaÑ anudahanabalavatÈya dukkhamevettha nirantaraÑ, itarÈni abbohÈrikÈnÊti evaÑ dukkhassa nirantaratÈya avÊcÊti vuccati. “AyaÒca avÊcimahÈnirayo jambudÊpassa heÔÔhÈ patiÔÔhito”ti vadanti.

JambudÊpo pana ÈyÈmato ca vitthÈrato ca dasasahassayojanaparimÈÓo. Tattha ca catusahassayojanappamÈÓo padeso tadupabhogÊsattÈnaÑ puÒÒakkhayÈ udakena ajjhotthaÔo “samuddo”ti sa~khyaÑ gato. TisahassayojanappamÈÓe manussÈ vasanti, tisahassayojanappamÈÓe himavÈ patiÔÔhitoti veditabbo.

AparagoyÈnaÑ sattasahassayojananti-ÈdÊsu ÈyÈmato ca vitthÈrato ca pamÈÓaÑ dassitanti veditabbaÑ. Tattha jambudÊpo sakaÔasaÓÔhÈno, channavutiyÈ paÔÔanakoÔisatasahassehi chapaÓÓÈsaratanÈgÈrehi navanavutiyÈ doÓamukhasatasahassehi tikkhattuÑ tesaÔÔhiyÈ nagarasahassehi ca samannÈgato. JambudÊpe kira Èdito tesaÔÔhimattÈni nagarasahassÈni uppannÈni, tathÈ dutiyaÑ, tathÈ tatiyaÑ. TÈni pana sampiÓÉetvÈ satasahassaÑ, tato paraÑ asÊti sahassÈni ca nava sahassÈni ca honti. DoÓamukhanti ca mahÈnagarassa ÈyuppattiÔÔhÈnabh|taÑ padhÈnagharaÑ vuccati. AparagoyÈno ÈdÈsasaÓÔhÈno, pubbavideho aÉÉhacandasaÓÔhÈno, uttarakuru pÊÔhasaÓÔhÈno. “TaÑtaÑnivÈsÊnaÑ taÑtaÑparivÈradÊpavÈsÊnaÒca manussÈnaÑ mukhampi taÑtaÑsaÓÔhÈnan”ti vadanti.

Api cettha uttarakurukÈnaÑ puÒÒÈnubhÈvasiddho ayampi viseso veditabbo. Tattha kira tesu tesu padesesu ghananicitapattasaÒchannasÈkhÈpasÈkhÈ k|ÔÈgÈrupamÈ manoramÈ rukkhÈ tesaÑ manussÈnaÑ nivesanakiccaÑ sÈdhenti. Yattha sukhaÑ nivasanti, aÒÒepi tattha rukkhÈ sujÈtÈ sabbadÈpi pupphitaggÈ tiÔÔhanti. JalÈsayÈpi vikasitapadumapuÓÉarÊkasogandhikÈdipupphasaÒchannÈ sabbakÈlaÑ paramasugandhÈ samantato pavÈyantÈ tiÔÔhanti.

VinayapiÔaka 274

SarÊrampi tesaÑ atidÊghatÈdidosarahitaÑ ÈrohapariÓÈhasampannaÑ jarÈya anabhibh|tattÈ valitapalitÈdidosavirahitaÑ yÈvatÈyukaÑ aparikkhÊÓajavabalaparakkamasobhameva hutvÈ tiÔÔhati. AnuÔÔhÈnaphal|pajÊvitÈya na ca tesaÑ kasivaÓijjÈdivasena ÈhÈrapariyeÔÔhivasena dukkhaÑ atthi, tato eva na dÈsadÈsÊkammakarÈdipariggaho atthi. Na ca tattha sÊtuÓhaÉaÑsamakasavÈtÈtapasarÊsapavÈÄÈdiparissayo atthi. YathÈ nÈmettha gimhÈnaÑ pacchime mÈse pacc|savelÈyaÑ samasÊtuÓho utu hoti, evameva sabbakÈlaÑ tattha samasÊtuÓhova utu hoti, na ca nesaÑ koci upaghÈto vihesÈ vÈ uppajjati.

AkaÔÔhapÈkimameva sÈliÑ akaÓaÑ athusaÑ suddhaÑ sugandhaÑ taÓÉulaphalaÑ niddh|ma~gÈrena agginÈ pacitvÈ paribhuÒjanti. Tattha kira jotikapÈsÈÓÈ nÈma honti, atha te tayo pÈsÈÓe ÔhapetvÈ tattha1 ukkhaliÑ Èropenti, pÈsÈÓehi tejo samuÔÔhahitvÈ taÑ pÈceti, aÒÒo s|po vÈ byaÒjano vÈ na hoti, bhuÒjantÈnaÑ cittÈnuk|loyevassa raso hoti. TaÑ pana bhuÒjantÈnaÑ nesaÑ kuÔÔhaÑ gaÓÉo kilÈso soso kÈso apamÈro jaroti evamÈdiko na koci rogo uppajjati. Te taÑ ÔhÈnaÑ sampattÈnaÑ dentiyeva, macchariyacittaÑ nÈma neva hoti, buddhapaccekabuddhÈdayopi mahiddhikÈ tattha gantvÈ piÓÉapÈtaÑ gaÓhanti. Na ca te khujjÈ vÈ vÈmanÈ vÈ kÈÓÈ vÈ kuÓÊ vÈ khaÒjÈ vÈ pakkhahatÈ vÈ vikala~gÈ vÈ vikalindriyÈ vÈ honti.

Itthiyopi tattha nÈtidÊghÈ nÈtirassÈ nÈtikisÈ nÈtith|lÈ nÈtikÈÄikÈ nÈccodÈtÈ sobhaggappattar|pÈ honti. TathÈ hi dÊgha~gulÊ tambanakhÈ alambathanÈ tanumajjhÈ puÓÓacandamukhÊ visÈlakkhÊ mudugattÈ sahibhor| odÈtadantÈ gambhÊranÈbhÊ tanuja~ghÈ dÊghanÊlavellitakesÊ puthulasussoÓÊ nÈtilomÈ nÈlÈmo subhagÈ2 utusukhasamphassÈ saÓhÈ sakhilasambhÈsÈ nÈnÈbharaÓavibh|sitÈ vicaranti, sabbadÈpi soÄasavassuddesikÈ viya honti.

PurisÈpi paÒcavÊsativassuddesikÈ viya, na puttÈ mÈtÈdÊsu rajjanti, ayaÑ tattha dhammatÈ. SattÈhikameva ca tattha itthipurisÈ kÈmaratiyÈ ______________________________________________________________ 1. TaÑ (SÊ) 2. SubhamukÈ (SÊ, SyÈ)


viharanti, tato vÊtarÈgÈ viya yathÈsukhaÑ gacchanti, na tattha idha viya gabbhokkantim|lakaÑ gabbhapariharaÓam|lakaÑ vÈ dukkhaÑ vijÈyanam|lakaÑ vÈ dukkhaÑ hoti, rattakaÒcukato kaÒcanapaÔimÈ viya dÈrakÈ mÈtukucchito amakkhitÈ eva semhÈdinÈ sukheneva nikkhamanti, ayaÑ tattha dhammatÈ. MÈtÈ pana puttaÑ vÈ dhÊtaraÑ vÈ vijÈyitvÈ tesaÑ vicaraÓakappadese ÔhapetvÈ anapekkhÈ yathÈruci gacchati. TesaÑ tattha sayitÈnaÑ ye passanti purisÈ vÈ itthiyo vÈ, te attano a~guliyo upanÈmenti, tesaÑ kammabalena tato khÊraÑ pavattati, tena te dÈrakÈ yÈpenti. EvaÑ pana vaÉÉhantÈ katipayadivaseyeva laddhabalÈ hutvÈ dÈrikÈ itthiyo upagacchanti, dÈrakÈ purise.

Kapparukkhato eva ca tesaÑ tattha vatthÈbharaÓÈni nipphajjanti. NÈnÈvirÈgavaÓÓavicittÈni hi vatthÈni sukhumÈni mudusukhasampassÈni tattha tattha kapparukkhesu olambantÈni tiÔÔhanti. NÈnÈvidharaÑsijÈlasamujjalavividhavaÓÓaratanavinaddhÈni anekavidhamÈlÈkammalatÈkammabhittikammavicittÈni sÊs|pagagÊv|pagakaÔ|pagahatth|pagapÈd|pagÈni sovaÓÓamayÈni ÈbharaÓÈni ca kapparukkhato olambanti. TathÈ vÊÓÈmudi~gapaÓavasammatÈÄasa~khavaÑsavetÈÄaparivÈrÈdÊni vallakÊpabhutikÈni t|riyabhaÓÉÈnipi tato olambanti. Tattha ca bah| phalarukkhÈ kumbhamattÈni phalÈni phalanti, madhurarasÈni yÈni paribhuÒjitvÈ te sattÈhampi khuppipÈsÈhi na bÈdhÊyanti.

Najjopi tattha suvisuddhajalÈ supatitthÈ ramaÓÊyÈ akaddamÈ vÈlukatalÈ nÈtisÊtÈ nÈti-uÓhÈ surabhigandhÊhi jalajapupphehi saÒchannÈ sabbakÈlaÑ surabhÊ vÈyantiyo sandanti, na tattha kaÓÔakinÈ1 kakkhaÄagacchalatÈ honti, akaÓÔakÈ pupphaphalasacchannÈ eva honti, candananÈgarukkhÈ sayameva rasaÑ paggharanti. NahÈyitukÈmÈ ca nadÊtitthe ekajjhaÑ vatthÈbharaÓÈni ÔhapetvÈ nadiÑ otaritvÈ nahÈyitvÈ uttiÓÓÈ uttiÓÓÈ upariÔÔhimaÑ upariÔÔhimaÑ vatthÈbharaÓaÑ gaÓhanti, na tesaÑ evaÑ hoti “idaÑ mama, idaÑ parassÈ”ti. Tato eva na tesaÑ koci viggaho vÈ vivÈdo vÈ, sattÈhikÈ eva ca nesaÑ kÈmaratikÊÄÈ hoti, tato vÊtarÈgÈ viya vicaranti. Yattha ca rukkhe sayitukÈmÈ honti, tattheva sayanaÑ upalabbhati. ______________________________________________________________ 1. KaÓÔakÊlatÈ (SyÈ, Ka)

VinayapiÔaka 276

Mate ca satte na rodanti na socanti, taÒca maÓÉayitvÈ nikkhipanti. TÈvadeva ca tathÈr|pÈ sakuÓÈ upagantvÈ mataÑ dÊpantaraÑ nenti, tasmÈ susÈnaÑ vÈ asuciÔÔhÈnaÑ vÈ tattha natthi, na ca tato matÈ nirayaÑ vÈ tiracchÈnayoniÑ vÈ pettivisayaÑ vÈ upapajjanti. “DhammatÈsiddhassa paÒcasÊlassa ÈnubhÈvena te devaloke nibbattantÊ”ti vadanti. Vassasahassameva ca nesaÑ sabbakÈlaÑ ÈyuppamÈÓaÑ, sabbametaÑ nesaÑ paÒcasÊlaÑ viya dhammatÈsiddhamevÈti veditabbaÑ.

Tadantares|ti tesaÑ cakkavÈÄÈnaÑ antaresu. LokantarikanirayÈti lokÈnaÑ lokadhÈt|naÑ antaro vivaro lokantaro, tattha bhavÈ lokantarikÈ, nirayÈ. TiÓÓaÒhi sakaÔacakkÈnaÑ pattÈnaÑ vÈ aÒÒamaÒÒaÑ ÈsannabhÈvena ÔhapitÈnaÑ antarasadisesu tiÓÓaÑ tiÓÓaÑ cakkavÈÄÈnaÑ antaresu ekeko lokantarikanirayo. So pana parimÈÓato aÔÔhayojanasahassappamÈÓo hoti niccavivaÔo heÔÔhÈ upari ca kenaci na pihito. YathÈ hi heÔÔhÈ udakassa pidhÈyikÈ pathavÊ natthÊti asaÑvutÈ lokantarikanirayÈ, evaÑ uparipi cakkavÈÄesu viya devavimÈnÈnaÑ abhÈvato asaÑvutÈ apihitÈ cakkhuviÒÒÈÓuppattinivÈraÓasamatthena ca andhakÈrena samannÈgatÈ. Tattha kira cakkhuviÒÒÈÓaÑ na jÈyati Èlokassa abhÈvato. TÊsu dÊpesu ekappahÈrena ÈlokakaraÓasamatthÈpi candimas|riyÈ tattha ÈlokaÑ na dassenti. Te hi yugandharasamappamÈÓe ÈkÈsappadese vicaraÓato cakkavÈÄapabbatassa vemajjhena vicaranti, cakkavÈÄapabbataÒca atikkamma lokantarikanirayÈ, tasmÈ te tattha ÈlokaÑ na dassentÊti cakkhuviÒÒÈÓaÑ nuppajjati. YadÈ pana sabbaÒÒubodhisattassa paÔisandhiggahaÓÈdÊsu obhÈso uppajjati, tadÈ cakkhuviÒÒÈÓaÑ uppajjati. “AÒÒepi kira bho santi sattÈ idh|papannÈ”ti taÑ divasaÑ aÒÒamaÒÒaÑ passanti. AyaÑ pana obhÈso ekaÑ yÈgupÈnamattampi na tiÔÔhati, accharÈsa~ghÈÔamattameva vijjobhÈso viya niccharitvÈ “kiÑ idan”ti bhaÓantÈnaÑyeva antaradhÈyati.

KiÑ pana kammaÑ katvÈ tattha sattÈ nibbattantÊti? BhÈriyaÑ dÈruÓaÑ garukaÑ mÈtÈpit|naÑ dhammikasamaÓabrÈhmaÓÈnaÒca upari aparÈdhaÑ aÒÒaÒca divase divase pÈÓavadhÈdiÑ sÈhasikakammaÑ katvÈ uppajjanti tambapaÓÓidÊpe abhayacoranÈgacorÈdayo viya. TesaÑ attabhÈvo tigÈvutiko hoti,


vaggulÊnaÑ viya dÊghanakhÈ honti. Te rukkhe vagguliyo viya nakhehi cakkavÈÄapÈde lagganti, yadÈ saÑsappantÈ aÒÒamaÒÒassa hatthapÈsagatÈ honti, atha “takkho no laddho”ti maÒÒamÈnÈ khÈdanatthaÑ gaÓhituÑ upakkamantÈ viparivattitvÈ lokasandhÈrake udake patanti, vÈte paharantepi madhukaphalÈni viya chijjitvÈ udake patanti, patitamattÈva accantakhÈre udake piÔÔhapiÓÉaÑ viya vilÊyanti atisÊtalabhÈvato ÈtapasantÈpÈbhÈvena. AtisÊtalabhÈvameva hi sandhÈya accantakhÈratÈ vuttÈ. Na hi taÑ kappasaÓÔhahana-udakaÑ sampattikaramahÈmeghavuÔÔhaÑ pathavÊsandhÈrakaÑ kappavinÈsaka-udakaÑ viya khÈraÑ bhavituÑ arahati. TathÈ hi sati pathavÊpi vilÊyeyya, tesaÑ vÈ pÈpakammabalena petÈnaÑ pakati-udakassa pubbakheÄabhÈvÈpatti viya tassa udakassa tadÈ khÈrabhÈvappatti hotÊti vuttaÑ “accantakhÈre udake piÔÔhapiÓÉaÑ viya vilÊyantÊ”ti.

AnantÈnÊti aparimÈÓÈni, “ettakÈnÊ”ti aÒÒehi minituÑ asakkuÓeyyÈni. TÈni ca bhagavÈ anantena buddhaÒÈÓena avedi “ananto ÈkÈso, ananto sattanikÈyo, anantÈni cakkavÈÄÈnÊ”ti. Tividhampi hi anantaÑ buddhaÒÈÓena paricchindati sayampi anantattÈ. YÈvatakaÒhi ÒeyyaÑ, tÈvatakaÑ ÒÈÓaÑ. YÈvatakaÑ ÒÈÓaÑ, tÈvatakameva ÒeyyaÑ. ©eyyapariyantikaÑ ÒÈÓaÑ, ÒÈÓapariyantikaÑ Òeyyanti. Tena vuttaÑ “anantena buddhaÒÈÓena avedÊ”ti-Èdi. AnantatÈ cassa anantaÒeyyappaÔivijjhaneneva veditabbÈ tattha appaÔihatacÈrattÈ. IdÈni yathÈvuttamatthaÑ nigamento Èha “evamassa okÈsalokopi sabbathÈ vidito”ti.

Api cettha vivaÔÔÈdÊnampi viditatÈ vattabbÈ, tasmÈ vivaÔÔÈdayopi Èdito pabhuti evaÑ veditabbÈ–saÑvaÔÔo saÑvaÔÔaÔÔhÈyÊ vivaÔÔo vivaÔÔaÔÔhÈyÊti kappassa cattÈri asa~khyeyyÈni. Tattha saÑvaÔÔanaÑ vinassanaÑ saÑvaÔÔo, vinassamÈno asa~khyeyyakappo. So pana atthato kÈloyeva, tadÈ pavattamÈnasa~khÈravasenassa vinÈso veditabbo. SaÑvaÔÔato uddhaÑ tathÈÔhÈyÊkÈlo saÑvaÔÔaÔÔhÈyÊ. VivaÔÔÈnaÑ nibbattanaÑ vaÉÉhanaÑ vÈ vivaÔÔo, vaÉÉhamÈno asa~khyeyyakappo. Sopi atthato kÈloyeva, tadÈ pavattamÈnasa~khÈravasenassa vaÉÉhi veditabbÈ. VivaÔÔato

VinayapiÔaka 278

uddhaÑ tathÈÔhÈyÊkÈlo vivaÔÔaÔÔhÈyÊ. Tattha1 tayo saÑvaÔÔÈ tejosaÑvaÔÔo ÈposaÑvaÔÔo vÈyosaÑvaÔÔoti. Tisso saÑvaÔÔasÊmÈ ÈbhassarÈ subhakiÓhÈ vehapphalÈti. YadÈ kappo tejena saÑvaÔÔati, tadÈ Èbhassarato heÔÔhÈ agginÈ Éayhati. YadÈ Èpena saÑvaÔÔati, tadÈ subhakiÓhato heÔÔhÈ udakena vilÊyati. YadÈ vÈyunÈ saÑvaÔÔati, tadÈ vehapphalato heÔÔhÈ vÈtena viddhaÑsati.

VitthÈrato pana tÊsupi saÑvaÔÔakÈlesu ekaÑ buddhakkhettaÑ vinassati. BuddhakkhettaÑ nÈma tividhaÑ hoti jÈtikkhettaÑ ÈÓÈkkhettaÑ visayakkhettaÒca. Tattha jÈtikkhettaÑ dasasahassacakkavÈÄapariyantaÑ hoti, yaÑ tathÈgatassa paÔisandhiggahaÓÈdÊsu kampati. Yattake hi ÔhÈne tathÈgatassa paÔisandhiÒÈÓÈdiÒÈÓÈnubhÈvo puÒÒaphalasamuttejito saraseneva paÔivijambhati, taÑ sabbampi buddha~kurassa nibbattanakkhettaÑ nÈmÈti buddhakkhettanti vuccati. ŒÓÈkkhettaÑ pana koÔisatasahassacakkavÈÄapariyantaÑ, yattha ratanasuttaÑ2 khandhaparittaÑ3 dhajaggaparittaÑ4 ÈÔÈnÈÔiyaparittaÑ5 moraparittanti6 imesaÑ parittÈnaÑ ÈnubhÈvo vattati. IddhimÈ hi cetovasippatto ÈÓÈkkhettapariyÈpanne yattha katthaci cakkavÈÄe ÔhatvÈ attano atthÈya parittaÑ katvÈ tattheva aÒÒaÑ cakkavÈÄaÑ gatopi kataparitto eva hoti. EkacakkavÈÄe ÔhatvÈ sabbasattÈnaÑ atthÈya paritte kate ÈÓÈkkhette sabbasattÈnampi abhisambhuÓÈteva parittÈnubhÈvo tattha devatÈhi parittÈnaÑ sampaÔicchitabbato, tasmÈ taÑ ÈÓÈkkhettanti vuccati. VisayakkhettaÑ pana anantaÑ aparimÈÓaÑ. AnantÈparimÈÓesu hi cakkavÈÄesu yaÑ yaÑ tathÈgato Èka~khati, taÑ taÑ jÈnÈti Èka~khappaÔibaddhavuttitÈya buddhaÒÈÓassa. Evametesu tÊsu buddhakkhettesu ekaÑ ÈÓÈkkhettaÑ vinassati, tasmiÑ pana vinassante jÈtikkhettaÑ vinaÔÔhameva hoti. Vinassantampi ekatova vinassati, saÓÔhahantampi ekatova saÓÔhahati, tassevaÑ vinÈso saÓÔhahanaÒca veditabbaÑ.

YasmiÑ samaye kappo agginÈ nassati, Èditova kappavinÈsakamahÈmegho uÔÔhahitvÈ koÔisatasahassacakkavÈÄe ekaÑ mahÈvassaÑ ______________________________________________________________ 1. Visuddhi-®Ôha 2. 44 piÔÔhÈdÊsu passitabbaÑ. 2. Khu 1. 4, 312 piÔÔhesu. 3. Vi 4. 245; AÑ 1. 384; Khu 5. 53 piÔÔhesu. 4. SaÑ 1. 220 piÔÔhe. 5. DÊ 3. 158 piÔÔhe. 6. Khu 5. 38 piÔÔhe JÈtake.


vassati, manussÈ tuÔÔhÈ sabbabÊjÈni nÊharitvÈ vapanti, sassesu pana gokhÈyitamattesu jÈtesu gadrabharavaÑ ravanto ekabindumpi na vassati, tadÈ pacchinnapacchinnameva hoti vassaÑ. IdaÑ sandhÈya hi bhagavatÈ “hoti so bhikkhave samayo yaÑ bah|ni vassÈni bah|ni vassasatÈni bah|ni vassasahassÈni bah|ni vassasatasahassÈni devo na vassatÊ”ti1 vuttaÑ. Vass|pajÊvinopi sattÈ kÈlaÑ katvÈ parittÈbhÈdibrahmaloke nibbattanti, pupphaphal|pajÊviniyo ca devatÈ. EvaÑ dÊghe addhÈne vÊtivatte tattha tattha udakaÑ parikkhayaÑ gacchati, athÈnupubbena macchakacchapÈpi kÈlaÑ katvÈ brahmaloke nibbattanti nerayikasattÈpi. Tattha nerayikÈ sattamas|riyapÈtubhÈve vinassantÊti eke.

JhÈnaÑ pana vinÈ natthi brahmaloke nibbatti, etesaÒca keci dubbhikkhapÊÄitÈ, keci abhabbÈ jhÈnÈdhigamÈya, te kathaÑ tattha nibbattantÊti? Devaloke paÔiladdhajjhÈnavasena. TadÈ hi “vassasatasahassassa accayena kappavuÔÔhÈnaÑ bhavissatÊ”ti lokaby|hÈ nÈma kÈmÈvacaradevÈ muttasirÈ vikiÓÓakesÈ rudammukhÈ ass|ni hatthehi puÒchamÈnÈ rattavatthanivatthÈ ativiya vir|pavesadhÈrino hutvÈ manussapathe vicarantÈ evaÑ Èrocenti “mÈrisÈ mÈrisÈ ito vassasatasahassassa accayena kappavuÔÔhÈnaÑ bhavissati, ayaÑ loko vinassissati, mahÈsamuddopi ussussissati, ayaÒca mahÈpathavÊ sineru ca pabbatarÈjÈ Éayhissanti vinassissanti, yÈva brahmalokÈ lokavinÈso bhavissati, mettaÑ mÈrisÈ bhÈvetha, karuÓaÑ, muditaÑ, upekkhaÑ mÈrisÈ bhÈvetha, mÈtaraÑ upaÔÔhahatha, pitaraÑ upaÔÔhahatha, kule jeÔÔhÈpacÈyino hothÈ”ti. Te pana devÈ lokaÑ by|henti sampiÓÉentÊti “lokaby|hÈ”ti vuccanti. Te kira disvÈ manussÈ yattha katthaci ÔhitÈpi nisinnÈpi saÑvegajÈtÈ sambhamappattÈva hutvÈ tesaÑ Èsanne ÔhÈne sannipatanti.

KathaÑ panete kappavuÔÔhÈnaÑ jÈnantÊti? “DhammatÈya saÒcoditÈ”ti ÈcariyÈ. “TÈdisanimittadassanenÈ”ti eke. “BrahmadevatÈhi uyyojitÈ”ti apare. TesaÑ pana vacanaÑ sutvÈ yebhuyyena manussÈ ca bhummadevatÈ ca saÑvegajÈtÈ aÒÒamaÒÒaÑ muducittÈ hutvÈ mettÈdÊni puÒÒÈni karitvÈ devaloke nibbattanti. Tattha dibbasudhÈbhojanaÑ bhuÒjitvÈ tato ______________________________________________________________ 1. AÑ 2. 474 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 280

vÈyokasiÓe parikammaÑ katvÈ jhÈnaÑ paÔilabhanti. DevÈnaÑ kira sukhasamphassavÈtaggahaÓaparicayena vÈyokasiÓe jhÈnÈni sukheneva ijjhanti. TadaÒÒepana ÈpÈyikÈ sattÈ aparÈpariyavedanÊyena kammena devaloke nibbattanti. AparÈpariyavedanÊyakammarahito hi saÑsÈre saÑsaranto nÈma satto natthi. Tepi tattha tatheva jhÈnaÑ paÔilabhanti. EvaÑ devaloke paÔiladdhajjhÈnavasena sabbepi brahmaloke nibbattanti. IdaÒca yebhuyyavasena vuttaÑ.

Keci pana “apÈyasattÈ saÑvaÔÔamÈnalokadhÈt|hi aÒÒesu lokadhÈt|supi nibbattanti. Na hi sabbe apÈyasattÈ tadÈ r|pÈr|pabhavesu uppajjantÊti sakkÈ viÒÒÈtuÑ apÈyesu dÊghÈyukÈnaÑ devalok|papattiyÈ asambhavato. NiyatamicchÈdiÔÔhiko pana vinassamÈnepi kappe nirayato na muccatiyeva, tasmÈ so tattha anibbattitvÈ piÔÔhicakkavÈÄe nibbattati. NiyatamicchÈdiÔÔhiyÈ hi samannÈgatassa bhavato vuÔÔhÈnaÑ nÈma natthi. TÈya hi samannÈgatassa neva saggo atthi, na maggo, tasmÈ so saÑvaÔÔamÈnacakkavÈÄato aÒÒattha niraye nibbattitvÈ paccati. KiÑ pana piÔÔhicakkavÈÄaÑ na jhÈyatÊti? JhÈyati. TasmiÑ jhÈyamÈnepi esa ÈkÈse ekasmiÑ padese paccatÊ”ti vadanti.

Vass|pacchedato pana uddhaÑ dÊghassa addhuno accayena dutiyo s|riyo pÈtubhavati, pÈtubh|te pana tasmiÑ neva rattiparicchedo, na divÈparicchedo paÒÒÈyati. Eko s|riyo uÔÔheti, eko atthaÑ gacchati, avicchinnas|riyasantÈpova loko hoti. YathÈ ca kappavuÔÔhÈnakÈlato pubbe uppannas|riyavimÈne s|riyadevaputto hoti, evaÑ kappavinÈsakas|riye natthi. KappavuÔÔhÈnakÈle pana yathÈ aÒÒe kÈmÈvacaradevÈ, evaÑ s|riyadevaputtopi jhÈnaÑ nibbattetvÈ brahmalokaÑ upapajjati. S|riyamaÓÉalaÑ pana pabhassarataraÒceva tejavantataraÒca hutvÈ pavattati. TaÑ antaradhÈyitvÈ aÒÒameva uppajjatÊti apare. Tattha pakatis|riye vattamÈne ÈkÈse valÈhakÈpi dh|masikhÈpi vattanti, kappavinÈsakas|riye vattamÈne vigatadh|mavalÈhakaÑ ÈdÈsamaÓÉalaÑ viya nimmalaÑ nabhaÑ hoti. ®hapetvÈ paÒca mahÈnadiyo sesakunnadi-ÈdÊsu udakaÑ sussati.


Tatopi dÊghassa addhuno accayena tatiyo s|riyo pÈtubhavati, yassa pÈtubhÈvÈ mahÈnadiyopi sussanti.

Tatopi dÊghassa addhuno accayena catuttho s|riyo pÈtubhavati, yassapÈtubhÈvÈ himavati mahÈnadÊnaÑ pabhavÈsÊhappapÈtadaho1 mandÈkinÊdaho kaÓÓamuÓÉadaho rathakÈradaho anotattadaho chaddantadaho kuÓÈladahoti ime satta mahÈsarÈ sussanti.

Tatopi dÊghassa addhuno accayena paÒcamo s|riyo pÈtubhavati, yassa pÈtubhÈvÈ anupubbena mahÈsamudde a~gulipabbatemanamattampi udakaÑ na saÓÔhÈti.

Tatopi dÊghassa addhuno accayena chaÔÔho s|riyo pÈtubhavati, yassa pÈtubhÈvÈ sakalacakkavÈÄaÑ ekadh|maÑ hoti pariyÈdinnasinehaÑ dh|mena. YÈya hi ÈpodhÈtuyÈ tattha tattha pathavÊdhÈtu ÈbandhattÈ sampiÓÉitÈ hutvÈ tiÔÔhati, sÈ chaÔÔhas|riyapÈtubhÈvena parikkhayaÑ gacchati. YathÈ cidaÑ, evaÑ koÔisatasahassacakkavÈÄÈnipi.

Tatopi dÊghassa addhuno accayena sattamo s|riyo pÈtubhavati, yassa pÈtubhÈvÈ sakalacakkavÈÄaÑ ekajÈlaÑ hoti saddhiÑ koÔisatasahassacakkavÈÄehi, yojanasatikÈdibhedÈni sineruk|ÔÈni palujjitvÈ ÈkÈseyeva antaradhÈyanti. SÈ aggijÈlÈ uÔÔhahitvÈ cÈtumahÈrÈjike gaÓhÈti. Tattha kanakavimÈnaratanavimÈnamaÓivimÈnÈni jhÈpetvÈ tavatiÑsabhavanaÑ gaÓhÈti. Etenev|pÈyena yÈva paÔhamajjhÈnabh|miÑ gaÓhÈti, tattha tayopi brahmaloke jhÈpetvÈ Èbhassare Èhacca tiÔÔhati. SÈ yÈva aÓumattampi sa~khÈragataÑ atthi, tÈva na nibbÈyati. Sabbasa~khÈraparikkhayÈ pana sappitelajjhÈpanaggisikhÈ viya chÈrikampi anavasesetvÈ nibbÈyati. HeÔÔhÈ-ÈkÈsena saha upari-ÈkÈso eko hoti mahandhakÈro.

EvaÑ ekamasa~khyeyyaÑ eka~gaÓaÑ hutvÈ Ôhite lokasannivÈse lokassa saÓÔhÈnatthÈya devo vassituÑ Èrabhati, Èditova antaraÔÔhake himapÈto viya hoti. Tato kaÓamattÈ taÓÉulamattÈ muggamÈsabadara-Èmalaka-eÄÈlukakumbhaÓÉa-alÈbumattÈ udakadhÈrÈ hutvÈ ______________________________________________________________ 1. SÊhapÈtano (SyÈ), sÊhappapÈtano (Ka), Ma-®Ôha 3. 25; AÑ-®Ôha 3. 218 piÔÔhesu pana

passitabbaÑ.

VinayapiÔaka 282

anukkamena usabhadve-usabha-aÉÉhagÈvutagÈvuta-aÉÉhayojanayojanadviyojana -pa- yojanasatayojanasahassamattÈ hutvÈ koÔisatasahassacakkavÈÄagabbhantaraÑ yÈva avinaÔÔhabrahmalokÈ p|retvÈ antaradhÈyati. TaÑ udakaÑ heÔÔhÈ ca tiriyaÒca vÈto samuÔÔhahitvÈ ghanaÑ karoti parivaÔumaÑ paduminÊpatte udakabindusadisaÑ.

KathaÑ tÈvamahantaÑ udakarÈsiÑ ghanaÑ karotÊti ce? VivarasampadÈnato vÈtassÈti. TaÒhissa tahiÑ tahiÑ vivaraÑ deti. TaÑ evaÑ vÈtena sampiÓÉiyamÈnaÑ ghanaÑ kariyamÈnaÑ parikkhayamÈnaÑ anupubbena heÔÔhÈ otarati. OtiÓÓe otiÓÓe udake brahmalokaÔÔhÈne brahmaloko, uparicatukÈmÈvacaradevalokaÔÔhÈne ca devalokÈ pÈtubhavanti. CÈtumahÈrÈjikatÈvatiÑsabhavanÈni pana pathavÊsambandhatÈya na tÈva pÈtubhavanti. PurimapathaviÔÔhÈnaÑ otiÓÓe pana balavavÈtÈ uppajjanti, te taÑ pihitadvÈre dhammakaraÓe Ôhita-udakamiva nirussÈsaÑ katvÈ rumbhanti. MadhurodakaÑ parikkhayaÑ gacchamÈnaÑ upari rasapathaviÑ samuÔÔhÈpeti, udakapiÔÔhe uppalinÊpattaÑ viya pathavÊ saÓÔhÈti. SÈ vaÓÓasampannÈ ceva hoti gandharasasampannÈ ca nirudakapÈyÈsassa upari paÔalaÑ viya. Ettha pana mahÈbodhipalla~kaÔÔhÈnaÑ vinassamÈne loke pacchÈ vinassati, saÓÔhahamÈne paÔhamaÑ saÓÔhahatÊti veditabbaÑ.

TadÈ ca Èbhassarabrahmaloke paÔhamatarÈbhinibbattÈ sattÈ ÈyukkhayÈ vÈ puÒÒakkhayÈ vÈ tato cavitvÈ opapÈtikÈ hutvÈ idh|papajjanti, te honti sayaÑpabhÈ antalikkhacarÈ, te taÑ rasapathaviÑ sÈyitvÈ taÓhÈbhibh|tÈ ÈluppakÈrakaÑ paribhuÒjituÑ upakkamanti. Atha tesaÑ sayaÑpabhÈ antaradhÈyati, andhakÈro hoti. Te andhakÈraÑ disvÈ bhÈyanti. Tato tesaÑ bhayaÑ nÈsetvÈ s|rabhÈvaÑ janayantaÑ paripuÓÓapaÒÒÈsayojanaÑ s|riyamaÓÉalaÑ pÈtubhavati. Te taÑ disvÈ “ÈlokaÑ paÔilabhimhÈ”ti haÔÔhatuÔÔhÈ hutvÈ “amhÈkaÑ bhÊtÈnaÑ bhayaÑ nÈsetvÈ s|rabhÈvaÑ janayanto uÔÔhito, tasmÈ s|riyo hot|”ti s|riyotvevassa nÈmaÑ karonti.

Atha s|riye divasaÑ ÈlokaÑ katvÈ attha~gate “yampi ÈlokaÑ labhimha, sopi no naÔÔho”ti puna bhÊtÈ honti. TesaÑ evaÑ hoti “sÈdhu vatassa, sace aÒÒaÑ ÈlokaÑ labheyyÈmÈ”ti. TesaÑ cittaÑ ÒatvÈ viya ek|napaÒÒÈsayojanaÑ candamaÓÉalaÑ pÈtubhavati. Te taÑ disvÈ


bhiyyoso mattÈya haÔÔhatuÔÔhÈ hutvÈ “amhÈkaÑ chandaÑ ÒatvÈ viya uÔÔhito, tasmÈ cando hot|”ti candotvevassa nÈmaÑ karonti.

EvaÑ candimas|riyesu pÈtubh|tesu nakkhattÈni tÈrakar|pÈni pÈtubhavanti, tato pabhuti rattindivÈ paÒÒÈyanti, anukkamena ca mÈsaÉÉhamÈsa-utusaÑvaccharÈ, candimas|riyÈnaÑ pÈtubh|tadivaseyeva sinerucakkavÈÄahimavantapabbatÈ dÊpasamuddÈ ca pÈtubhavanti. Te ca kho apubbaÑ acarimaÑ phagguÓapuÓÓamadivaseyeva pÈtubhavanti. KathaÑ? YathÈ nÈma ka~gubhatte paccamÈne ekappahÈreneva pubbuÄakÈ1 uÔÔhahanti, eke padesÈ th|path|pÈ honti, eke ninnaninnÈ, eke samasamÈ, evameva th|path|paÔÔhÈne pabbatÈ honti, ninnaninnaÔÔhÈne samuddÈ, samasamaÔÔhÈne dÊpÈti.

Atha tesaÑ sattÈnaÑ rasapathaviÑ paribhuÒjantÈnaÑ kammena2 ekacce vaÓÓavanto honti, ekacce dubbaÓÓÈ honti. Tattha vaÓÓavanto dubbaÓÓe atimaÒÒanti, tesaÑ atimÈnapaccayÈ sÈpi rasapathavÊ antaradhÈyati, bh|mipappaÔako pÈtubhavati. Atha nesaÑ teneva nayena sopi antaradhÈyati, atha padÈlatÈ3 pÈtubhavati. Teneva nayena sÈpi antaradhÈyati, akaÔÔhapÈko sÈli pÈtubhavati akaÓo athuso sugandho taÓÉulaphalo. Tato nesaÑ bhÈjanÈni uppajjanti. Te sÈliÑ bhÈjane ÔhapetvÈ pÈsÈÓapiÔÔhiyaÑ Ôhapenti, sayameva jÈlasikhÈ uÔÔhahitvÈ taÑ pacati. So hoti odano sumanajÈtipupphasadiso, na tassa s|pena vÈ byaÒjanena vÈ karaÓÊyaÑ atthi, yaÑ yaÑ rasaÑ bhuÒjitukÈmÈ honti, taÑtaÑrasova hoti. TesaÑ taÑ oÄÈrikaÑ ÈhÈraÑ ÈharayataÑ tato pabhuti muttakarÊsaÑ saÒjÈyati. TathÈ hi rasapathavÊ bh|mipappaÔako padÈlatÈti ime tÈva paribhuttÈ sudhÈhÈro viya khudaÑ vinodetvÈ rasaharaÓÊhi rasameva pariby|hentÈ tiÔÔhanti vatthuno sukhumabhÈvena, na nissandÈ, sukhumabhÈveneva gahaÓindhanameva ca hoti. Odano pana paribhutto rasaÑ vaÉÉhentopi vatthuno oÄÈrikabhÈveneva nissandaÑ vissajjento passÈvaÑ karÊsaÒca uppÈdeti.

Atha nesaÑ nikkhamanatthÈya vaÓamukhÈni pabhijjanti. Purisassa purisabhÈvo, itthiyÈ itthibhÈvo pÈtubhavati. PurimattabhÈvesu hi pavatta-upacÈrajjhÈnÈnubhÈvena yÈva sattasantÈnesu kÈmarÈgo vikkhambhanavegena ______________________________________________________________ 1. BubbuÄakÈ (SÊ, SyÈ) 2. Kamena (SÊ) Visuddhi-®Ôha 2. 48 piÔÔhepi. 3. BadÈlatÈ (SÊ, SyÈ)

VinayapiÔaka 284

samito, na tÈva bahalakÈmarÈg|panissayÈni itthipurisindriyÈni pÈturahesuÑ. YadÈ panassa vicchinnatÈya bahalakÈmarÈgo laddhÈvasaro ahosi, tadÈ tadupanissayÈni tÈni sattÈnaÑ attabhÈvesu saÒjÈyiÑsu, tadÈ itthÊ purisaÑ, puriso ca itthiÑ ativelaÑ upanijjhÈyati. TesaÑ ativelaÑ upanijjhÈyanapaccayÈ kÈmapariÄÈho uppajjati, tato methunaÑ dhammaÑ paÔisevanti. Te asaddhammapaÔisevanapaccayÈ viÒÒ|hi garahiyamÈnÈ viheÔhiyamÈnÈ tassa asaddhammassa paÔicchÈdanahetu agÈrÈni karonti. Te agÈraÑ ajjhÈvasamÈnÈ anukkamena aÒÒatarassa alasajÈtikassa sattassa diÔÔhÈnugatiÑ ÈpajjantÈ sannidhiÑ karonti. Tato pabhuti kaÓopi thusopi taÓÉulaÑ pariyonandhanti, lÈyitaÔÔhÈnampi na paÔiviruhati.

Te sannipatitvÈ anutthunanti “pÈpakÈ vata bho dhammÈ sattesu pÈtubh|tÈ, mayaÑ hi pubbe manomayÈ ahumhÈ”ti, aggaÒÒasutte1 vuttanayena vitthÈretabbaÑ. Tato mariyÈdaÑ Ôhapenti, athaÒÒataro satto aÒÒassa bhÈgaÑ adinnaÑ Èdiyati, taÑ dvikkhattuÑ paribhÈsetvÈ tatiyavÈre pÈÓileÉÉudaÓÉehi paharanti. Te evaÑ adinnÈdÈne kalahamusÈvÈdadaÓÉÈdÈnesu uppannesu ca sannipatitvÈ cintayanti2 “yann|na mayaÑ ekaÑ sattaÑ sammanneyyÈma, yo no sammÈ khÊyitabbaÑ khÊyeyya, garahitabbaÑ garaheyya, pabbÈjetabbaÑ pabbÈjeyya, mayaÑ panassa sÈlÊnaÑ bhÈgamanuppadassÈmÈ”ti. EvaÑ katasanniÔÔhÈnesu pana sattesu imasmiÑ tÈva kappe ayameva bhagavÈ bodhisattabh|to tena samayena tesu sattesu abhir|pataro ca dassanÊyataro ca mahesakkhataro ca buddhisampanno paÔibalo niggahapaggahaÑ kÈtuÑ. Te taÑ upasa~kamitvÈ yÈcitvÈ sammanniÑsu. So tena mahÈjanena sammatoti mahÈsammato, khettÈnaÑ adhipatÊti khattiyo, dhammena samena paresaÑ raÒjetÊti rÈjÈti tÊhi nÈmehi paÒÒÈyittha. YaÒhi loke acchariyaÔÔhÈnaÑ, bodhisattova tattha Èdipurisoti evaÑ bodhisattaÑ ÈdiÑ katvÈ khattiyamaÓÉale saÓÔhite anupubbena brÈhmaÓÈdayopi vaÓÓÈ saÓÔhahiÑsu.

Tattha kappavinÈsakamahÈmeghato yÈva jÈlopacchedo, idamekamasa~khyeyyaÑ saÑvaÔÔoti vuccati. KappavinÈsakajÈlopacchedato ______________________________________________________________ 1. DÊ 3. 75 piÔÔhe. 2. Mantayanti (SyÈ)


yÈva koÔisatasahassacakkavÈÄaparip|rako sampattimahÈmegho, idaÑ dutiyamasa~khyeyyaÑ saÑvaÔÔaÔÔhÈyÊti vuccati. SampattimahÈmeghato yÈva candimas|riyapÈtubhÈvo, idaÑ tatiyamasa~khyeyyaÑ vivaÔÔoti vuccati. Candimas|riyapÈtubhÈvato yÈva puna kappavinÈsakamahÈmegho, idaÑ catutthamasa~khyeyyaÑ vivaÔÔaÔÔhÈyÊti vuccati. VivaÔÔaÔÔhÈyÊ-asa~khyeyyaÑ catusaÔÔhi-antarakappasa~gahaÑ. “VÊsati-antarakappasa~gahan”ti keci. SesÈsa~khyeyyÈni kÈlato tena samappamÈÓÈneva. ImÈni cattÈri asa~khyeyyÈni eko mahÈkappo hoti. EvaÑ tÈva agginÈ vinÈso ca saÓÔhahanaÒca veditabbaÑ.

YasmiÑ pana samaye kappo udakena nassati, Èditova kappavinÈsakamahÈmegho vuÔÔhahitvÈti pubbe vuttanayeneva vitthÈretabbaÑ. AyaÑ pana viseso–yathÈ tattha dutiyas|riyo, evamidha kappavinÈsako khÈrudakamahÈmegho vuÔÔhÈti. So Èdito sukhumaÑ sukhumaÑ vassanto anukkamena mahÈdhÈrÈhi koÔisatasahassacakkavÈÄÈnaÑ p|rento vassati. KhÈrudakena phuÔÔhaphuÔÔhÈ pathavÊpabbatÈdayo vilÊyanti, udakaÑ samantato vÈtehi dhÈrÊyati. PathaviyÈ heÔÔhimantato pabhuti yÈva dutiyajjhÈnabh|miÑ udakaÑ gaÓhÈti. Tena hi khÈrudakena phuÔÔhaphuÔÔhÈ pathavÊpabbatÈdayo udake pakkhittaloÓasakkharÈ viya vilÊyanteva, tasmÈ pathavÊsandhÈraka-udakena saddhiÑ ek|dakameva taÑ hotÊti keci. Apare pana “pathavÊsandhÈraka-udakaÑ taÑ sandhÈrakavÈyukkhandhaÒca anavasesato vinÈsetvÈ sabbattha sayameva eko ghanabh|to tiÔÔhatÊ”ti vadanti, taÑ yuttaÑ. Upari pana chapi brahmaloke vilÊyÈpetvÈ subhakiÓhe Èhacca tiÔÔhati, taÑ yÈva aÓumattampi sa~khÈragataÑ atthi, tÈva na v|pasammati, udakÈnugataÑ pana sabbaÑ sa~khÈragataÑ abhibhavitvÈ sahasÈ v|pasammati, antaradhÈnaÑ gacchati. HeÔÔhÈ-ÈkÈsena saha upari-ÈkÈso eko hoti mahandhakÈroti sabbaÑ vuttasadisaÑ. KevalaÑ panidha ÈbhassarabrahmalokaÑ ÈdiÑ katvÈ loko pÈtubhavati. SubhakiÓhato cavitvÈ ÈbhassaraÔÔhÈnÈdÊsu sattÈ nibbattanti. Tattha kappavinÈsakamahÈmeghato yÈva kappavinÈsakakhÈrudakopacchedo, idamekamasa~khyeyyaÑ. Udakupacchedato yÈva sampattimahÈmegho, idaÑ dutiyamasa~khyeyyaÑ. SampattimahÈmeghato yÈva candimas|riyapÈtubhÈvo, idaÑ tatiyamasa~khyeyyaÑ.

VinayapiÔaka 286

Candimas|riyapÈtubhÈvato yÈva kappavinÈsakamahÈmegho, idaÑ catutthamasa~khyeyyaÑ. ImÈni cattÈri asa~khyeyyÈni eko mahÈkappo hoti. EvaÑ udakena vinÈso ca saÓÔhahanaÒca veditabbaÑ.

YasmiÑ samaye kappo vÈtena nassati, Èditova kappavinÈsakamahÈmegho vuÔÔhahitvÈti pubbe vuttanayeneva vitthÈretabbaÑ. AyaÑ pana viseso–yathÈ tattha dutiyas|riyo, evamidha kappavinÈsanatthaÑ vÈto samuÔÔhÈti. So paÔhamaÑ th|larajaÑ1 uÔÔhÈpeti, tato saÓharajaÑ2 sukhumavÈlikaÑ th|lavÈlikaÑ sakkharapÈsÈÓÈdayoti yÈvak|ÔÈgÈramatte pÈsÈÓe visamaÔÔhÈne ÔhitamahÈrukkhe ca uÔÔhÈpeti. Te pathavito nabhamuggatÈ na puna patanti, tattheva cuÓÓavicuÓÓÈ hutvÈ abhÈvaÑ gacchanti. AthÈnukkamena heÔÔhÈ mahÈpathaviyÈ vÈto samuÔÔhahitvÈ pathaviÑ parivattetvÈ uddhaÑ m|laÑ katvÈ ÈkÈse khipati. YojanasatappamÈÓÈpi pathavippadesÈ dviyojanatiyojanacatuyojanapaÒcayojanachayojanasattayojanappamÈÓÈpi pabhijjitvÈ vÈtavegukkhittÈ ÈkÈseyeva cuÓÓavicuÓÓÈ hutvÈ abhÈvaÑ gacchanti. CakkavÈÄapabbatampi sinerupabbatampi vÈto ukkhipitvÈ ÈkÈse khipati. Te aÒÒamaÒÒaÑ abhihantvÈ cuÓÓavicuÓÓÈ hutvÈ vinassanti. Etenev|pÈyena bh|maÔÔhakavimÈnÈni ca ÈkÈsaÔÔhakavimÈnÈni ca vinÈsento chakÈmÈvacaradevaloke vinÈsetvÈ koÔisatasahassacakkavÈÄÈni vinÈseti. Tattha cakkavÈÄÈ cakkavÈÄehi, himavantÈ himavantehi, siner| siner|hi aÒÒamaÒÒaÑ samÈgantvÈ cuÓÓavicuÓÓÈ hutvÈ vinassanti. Pathavito yÈva tatiyajjhÈnabh|mi vÈto gaÓhÈti, navapi brahmaloke vinÈsetvÈ vehapphale Èhacca tiÔÔhati. EvaÑ pathavÊsandhÈraka-udakena taÑ sandhÈrakavÈtena ca saddhiÑ sabbasa~khÈragataÑ vinÈsetvÈ sayampi vinassati avaÔÔhÈnassa kÈraÓÈbhÈvato. HeÔÔhÈ-ÈkÈsena saha upari-ÈkÈso eko hoti mahandhakÈroti sabbaÑ vuttasadisaÑ. Idha pana subhakiÓhabrahmalokaÑ ÈdiÑ katvÈ loko pÈtubhavati. Vehapphalato cavitvÈ subhakiÓhaÔÔhÈnÈdÊsu sattÈ nibbattanti. Tattha kappavinÈsakamahÈmeghato yÈva kappavinÈsakavÈtupacchedo, idamekamasa~khyeyyaÑ. VÈtupacchedato yÈva sampattimahÈmegho, idaÑ dutiyamasa~khyeyyanti-Èdi vuttanayameva. EvaÑ vÈtena vinÈso ca saÓÔhahanaÒca veditabbaÑ. ______________________________________________________________ 1. SaÓharajaÑ (SyÈ) 2. Th|larajaÑ (SyÈ)


Atha kiÑkÈraÓÈ evaÑ loko vinassati. Yadipi hi sa~khÈrÈnaÑ ahetuko sarasanirodho vinÈsakÈbhÈvato, santÈnanirodho1 pana hetuvirahito natthi. YathÈ taÑ sattanikÈyes|ti bhÈjanalokassapi sahetukena vinÈsena bhavitabbaÑ, tasmÈ kimevaÑ lokavinÈse kÈraÓanti? Akusalam|laÑ kÈraÓaÑ. YathÈ hi tattha nibbattanakasattÈnaÑ puÒÒabalena paÔhamaÑ loko vivaÔÔati, evaÑ tesaÑ pÈpakammabalena saÑvaÔÔati, tasmÈ akusalam|lesu ussannesu evaÑ loko vinassati. YathÈ hi rÈgadosamohÈnaÑ adhikabhÈvena yathÈkkamaÑ rogantarakappo satthantarakappo dubbhikkhantarakappoti ime tividhÈ antarakappÈ vivaÔÔaÔÔhÈyimhi asa~khyeyyakappe jÈyanti. Evamete yathÈvuttÈ tayo saÑvaÔÔÈ rÈgÈdÊnaÑ adhikabhÈveneva honti.

Tattha rÈge ussannatare agginÈ vinassati, dose ussannatare udakena vinassati. Dose hi ussannatare adhikatarena dosena viya tikkhatarena khÈrudakena vinÈso yuttoti. Keci pana “dose ussannatare agginÈ, rÈge udakenÈ”ti vadanti, tesaÑ kira ayamadhippÈyo–pÈkaÔasattusadisassa dosassa aggisadisatÈ, apÈkaÔasattusadisassa rÈgassa khÈrudakasadisatÈ ca yuttÈti. Mohe pana ussannatare vÈtena vinassati. EvaÑ vinassantopi ca nirantarameva satta vÈre agginÈ nassati, aÔÔhame vÈre udakena, puna satta vÈre agginÈ, aÔÔhame udakenÈti evaÑ aÔÔhame aÔÔhame vÈre vinassanto sattakkhattuÑ udakena vinassitvÈ puna satta vÈre agginÈ nassati. EttÈvatÈ tesaÔÔhi kappÈ abhÊtÈ honti. Etthantare udakena nassanavÈraÑ sampattampi paÔibÈhitvÈ laddhokÈso vÈto paripuÓÓacatusaÔÔhikappÈyuke subhakiÓhe viddhaÑsento lokaÑ vinÈseti. Ettha pana rÈgo sattÈnaÑ bahulaÑ pavattatÊti aggivasena bahuso lokavinÈso veditabbo. Iti evaÑ imehi kÈraÓehi vinassitvÈ saÓÔhahantaÑ saÓÔhahitvÈ ÔhitaÒca okÈsalokaÑ bhagavÈ yÈthÈvato avedÊti evampissa sabbathÈ okÈsaloko viditoti daÔÔhabbaÑ.

YaÑ pana heÔÔhÈ vuttaÑ “sabbathÈ viditalokattÈ lokavid|”ti, idÈni taÑ nigamento Èha “evaÑ sabbathÈ viditalokattÈ lokavid|”ti. ______________________________________________________________ 1. Sa~khÈranirodho (SÊ)

VinayapiÔaka 288

Tattha sabbathÈti lakkhaÓÈdippabhedato sa~khÈralokassa, ÈsayÈdippabhedato sattalokassa, parimÈÓasaÓÔhÈnÈdippabhedato okÈsalokassÈti evaÑ sabbappakÈrena viditalokattÈti attho.

IdÈni anuttaroti padassa atthaÑ saÑvaÓÓento Èha “attano pana guÓehÊ”ti-Èdi. Tattha attanoti nissakkatthe sÈmivacanametaÑ, attatoti1 attho. GuÓehi attano visiÔÔhatarassÈti sambandho. TaraggahaÓaÒcettha “anuttaro”ti padassa atthaniddesatÈya kataÑ, na visiÔÔhassa kassaci atthitÈya. Sadevake hi loke sadisakappopi nÈma koci tathÈgatassa natthi, kuto sadiso, visiÔÔhe pana kÈ kathÈ. KassacÊti kassacipi. AbhibhavatÊti sÊlasampadÈya upanissayabh|tÈnaÑ hirottappamettÈkaruÓÈnaÑ visesapaccayÈnaÑ saddhÈsativÊriyapaÒÒÈnaÒca ukkaÑsappattiyÈ samudÈgamato paÔÔhÈya na aÒÒasÈdhÈraÓo savÈsanapaÔipakkhassa pahÊnattÈ ukkaÑsapÈramippatto satthu sÊlaguÓo, tena bhagavÈ sadevakaÑ lokaÑ aÒÒadatthu abhibhuyya pavattati, na sayaÑ kenaci abhibhuyyatÊti adhippÈyo. EvaÑ samÈdhiguÓÈdÊsupi yathÈrahaÑ vattabbaÑ. SÊlÈdayo cete lokiyalokuttaramissakÈ veditabbÈ, vimuttiÒÈÓadassanaÑ pana lokiyaÑ kÈmÈvacarameva.

Yadi evaÑ kathaÑ tena sadevakaÑ lokaÑ abhibhavatÊti? Tassapi ÈnubhÈvato asadisattÈ. Tampi hi visayato pavattito pavatti-ÈkÈrato ca uttaritarameva. TaÒhi anaÒÒasÈdhÈraÓaÑ satthu vimuttiguÓaÑ Èrabbha pavattati, pavattamÈnaÒca atakkÈvacaraÑ paramagambhÊraÑ saÓhaÑ sukhumaÑ sÈtisayaÑ paÔipakkhadhammÈnaÑ suppahÊnattÈ suÔÔhu pÈkaÔaÑ vibh|tataraÑ katvÈ pavattati, sammadeva ca vasÊbhÈvassa pÈpakattÈ bhava~gaparivÈsassa ca atiparittakattÈ lahu lahu pavattatÊti.

EvaÑ sÊlÈdiguÓehi bhagavato uttaritarassa abhÈvaÑ dassetvÈ idÈni sadisassapi abhÈvaÑ dassetuÑ “sÊlaguÓenapi asamo”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha asamoti ekasmiÑ kÈle natthi etassa sÊlÈdiguÓena samo sadisoti asamo. TathÈ asamehi samo asamasamo. AsamÈ vÈ samÈ etassÈti asamasamo. SÊlÈdiguÓena natthi ______________________________________________________________ 1. AttanÈti (SÊ)


etassa paÔimÈti appaÔimo. Sesapadadvayepi eseva nayo. Tattha

upamÈmattaÑ paÔimÈ, sadis|pamÈ paÔibhÈgo, yugaggÈhavasena Ôhito

paÔipuggaloti veditabbo.

Na kho panÈhaÑ bhikkhave samanupassÈmÊti-ÈdÊsu mama

samantacakkhunÈ hatthatale ÈmalakaÑ viya sabbaÑ lokaÑ passantopi tattha

sadevake -pa- pajÈya attano attato sÊlasampannataraÑ sampannatarasÊlaÑ

kaÒcipi puggalaÑ na kho pana passÈmi tÈdisassa abhÈvatoti adhippÈyo.

AggappasÈdasuttÈdÊnÊti ettha–

“YÈvatÈ bhikkhave sattÈ apadÈ vÈ dvipadÈ vÈ catuppadÈ vÈ

bahuppadÈ vÈ r|pino vÈ ar|pino vÈ saÒÒino vÈ asaÒÒino vÈ

nevasaÒÒÊnÈsaÒÒino vÈ, tathÈgato tesaÑ aggamakkhÈyati arahaÑ

sammÈsambuddho1. Ye bhikkhave buddhe pasannÈ, agge te pasannÈ.

Agge kho pana pasannÈnaÑ aggo vipÈko hotÊ”ti–

idaÑ aggappasÈdasuttaÑ. Œdi-saddena–

“Sadevake bhikkhave loke -pa- sadevamanussÈya tathÈgato abhibh|

anabhibh|to aÒÒadatthu daso vasavattÊ, tasmÈ tathÈgatoti vuccatÊ”ti2–

evamÈdÊni suttapadÈni veditabbÈni. ŒdikÈ gÈthÈyoti–

“AhaÑ hi arahÈ loke, ahaÑ satthÈ anuttaro.

Ekomhi sammÈsambuddho, sÊtibh|tosmi nibbuto3.

Danto damayataÑ seÔÔho, santo samayataÑ isi.

Mutto mocayataÑ aggo, tiÓÓo tÈrayataÑ varo4.

______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 343; Khu 1. 254 piÔÔhesu. 2. AÑ 1. 332; DÊ 3. 111 piÔÔhesu.

3. Vi 3. 12; Ma 1. 227; Ma 2. 295 piÔÔhesu. 4. Khu 1. 277 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 290

NayimasmiÑ loke parasmiÑ vÈ pana, Buddhena seÔÔho sadiso ca vijjati. ŒhuneyyÈnaÑ paramÈhutiÑ1 gato, PuÒÒatthikÈnaÑ vipulapphalesinan”ti2–

evamÈdikÈ gÈthÈ vitthÈretabbÈ.

PurisadammasÈrathÊti-ÈdÊsu damitabbÈti dammÈ, damituÑ arahar|pÈ. PurisÈ ca te dammÈ cÈti purisadammÈ. Visesanassa cettha paranipÈtaÑ katvÈ niddeso, dammapurisÈti attho. “Satipi mÈtugÈmassapi dammabhÈve purisaggahaÓaÑ ukkaÔÔhaparicchedavasenÈ”ti vadanti. SÈretÊti imassa atthaÑ dassento Èha “dametÊ”ti-Èdi. Tattha dametÊti sameti, kÈyasamÈdÊhi yojetÊti attho. TaÑ pana kÈyasamÈdÊhi yojanaÑ yathÈrahaÑ tada~gavinayÈdÊsu patiÔÔhÈpanaÑ hotÊti Èha “vinetÊti vuttaÑ hotÊ”ti. AdantÈti idaÑ sabbena sabbaÑ damataÑ3 anupagatÈ purisadammÈti vuttÈti katvÈ vuttaÑ. Ye pana vippakatadammabhÈvÈ sabbathÈ dametabbataÑ nÈtivattÈ, tepi purisadammÈ eva, yato4 te satthÈ dameti. BhagavÈ hi visuddhasÊlassa paÔhamajjhÈnaÑ Ècikkhati, paÔhamajjhÈnalÈbhino dutiyajjhÈnanti-ÈdinÈ tassa tassa upar|pari visesaÑ Ècikkhanto ekadesena dantepi sameti. Teneva vuttaÑ visuddhimagge5 “api ca so bhagavÈ visuddhasÊlÈdÊnaÑ paÔhamajjhÈnÈdÊni sotÈpannÈdÊnaÒca uttarimaggappaÔipadaÑ Ècikkhanto dantepi dametiyevÈ’ti. Atha vÈ sabbena sabbaÑ adantÈ ekadesena dantÈ ca idha adantaggahaÓeneva sa~gahitÈti veditabbaÑ. DametuÑ yuttÈti damanÈrahÈ.

TiracchÈnapurisÈti-ÈdÊsu uddhaÑ anuggantvÈ tiriyaÑ aÒcitÈ gatÈ vaÉÉhitÈti tiracchÈnÈ, devamanussÈdayo viya uddhaÑ dÊghaÑ ahutvÈ tiriyaÑ dÊghÈti attho. TiracchÈnÈyeva purisÈ tiracchÈnapurisÈ. ______________________________________________________________ 1. TamÈhu dakkhiÓeyyÈnaÑ aggataÑ (SÊ), yamÈhu dakkhiÓeyyÈnaÑ aggataÑ (SyÈ, Ka) 2. Khu 2. 95; Abhi 4. 403 piÔÔhesu. 3. DamatataÑ (SÊ), damathaÑ (SyÈ) 4. Tato (SÊ) 5. Visuddhi 1. 201 piÔÔhe.


manassa ussannatÈya manussÈ. Satis|rabhÈvabrahmacariyayogyatÈdiguÓavasena upacitamÈnasÈ ukkaÔÔhaguÓacittÈ. Ke pana te? JambudÊpavÈsino sattavisesÈ. TenÈha bhagavÈ–

“TÊhi bhikkhave ÔhÈnehi jambudÊpakÈ manussÈ uttarakuruke ca manusse adhiggaÓhanti deve ca tÈvatiÑse. Katamehi tÊhi, s|rÈ satimanto idha brahmacariyavÈso”ti1.

TathÈ hi buddhÈ bhagavanto paccekabuddhÈ aggasÈvakÈ mahÈsÈvakÈ cakkavattino aÒÒe ca mahÈnubhÈvÈ sattÈ tattheva uppajjanti. Tehi samÈnar|pÈditÈya pana saddhiÑ parittadÊpavÈsÊhi itaramahÈdÊpavÈsinopi manussÈtveva paÒÒÈyiÑs|ti eke. Apare pana bhaÓanti–lobhÈdÊhi ca alobhÈdÊhi ca sahitassa manassa ussannatÈya manussÈ. Ye hi sattÈ manussajÈtikÈ, tesu visesato lobhÈdayo alobhÈdayo ca ussannÈ, te lobhÈdi-ussannatÈya apÈyamaggaÑ, alobhÈdi-ussannatÈya sugatimaggaÑ nibbÈnagÈmimaggaÒca p|renti, tasmÈ lobhÈdÊhi alobhÈdÊhi ca sahitassa manassa ussannatÈya parittadÊpavÈsÊhi saddhiÑ catumahÈdÊpavÈsino sattavisesÈ manussÈti vuccanti. LokiyÈ pana “manuno apaccabhÈvena manussÈ”ti vadanti. Manu nÈma paÔhamakappiko lokamariyÈdÈya Èdibh|to hitÈhitavidhÈyako sattÈnaÑ pituÔÔhÈniyo, yo sÈsane mahÈsammatoti vuccati, paccakkhato paramparÈya ca tassa ovÈdÈnusÈsaniyaÑ ÔhitÈ tassa puttasadisatÈya manussÈ mÈnusÈti ca vuccanti. Tato eva hi te mÈÓavÈ “manujÈ”ti ca voharÊyanti, manussÈ ca te purisÈ cÈti manussapurisÈ.

AmanussapurisÈti ettha na manussÈti amanussÈ. TaÑsadisatÈ ettha jotÊyati. Tena manussattamattaÑ natthi, aÒÒaÑ samÈnanti yakkhÈdayo amanussÈti adhippetÈ. Na ye keci manussehi aÒÒe, tathÈ tiracchÈnapurisÈnaÑ visuÑ gahaÓaÑ kataÑ. YakkhÈdayo eva ca niddiÔÔhÈ. ApalÈlo himavantavÈsÊ, c|ÄhodaramahodarÈ nÈgadÊpavÈsino, aggisikhadh|masikhÈ sÊhaÄadÊpavÈsino nibbisÈ katÈ dosavisassa vinodanena. TenÈha “saraÓesu ca sÊlesu ca patiÔÔhÈpitÈ”ti. ______________________________________________________________ 1. AÑ 3. 198 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 292

K|ÔadantÈdayoti Èdi-saddena ghoramukha-upÈligahapati-ÈdÊnaÑ sa~gaho daÔÔhabbo. SakkÈdayoti Èdi-saddena ajakalÈpayakkhabakabrahmÈdÊnaÑ sa~gaho daÔÔhabbo. EtesaÑ pana damanaÑ tattha tattha vuttanayeneva sakkÈ viÒÒÈtunti atippapaÒcabhÈvato idha na vuccati. IdaÒcettha suttaÑ vitthÈretabbanti idaÑkesÊsuttaÑ “vinÊtÈ vicitrehi vinayan|pÈyehÊ”ti etasmiÑ atthe vitthÈretabbaÑ yathÈrahaÑ saÓhÈdÊhi upÈyehi vinayanassa dÊpanato.

Atthapadanti atthÈbhibyaÒjanakaÑ padaÑ, vÈkyanti attho. VÈkyena hi atthÈbhibyatti, na nÈmÈdipadamattena, ekapadabhÈvena ca anaÒÒasÈdhÈraÓo satthu purisadammasÈrathibhÈvo dassito hoti. TenÈha “bhagavÈ hÊ”ti-Èdi. AÔÔha disÈti aÔÔha samÈpattiyo. TÈ hi aÒÒamaÒÒaÑ sambandhÈpi asaÑkiÓÓabhÈvena dissanti apadissanti, disÈ viyÈti vÈ disÈ. AsajjamÈnÈti na sajjamÈnÈ vasÊbhÈvappattiyÈ nissa~gacÈrÈ. DhÈvantÊti javanavuttiyogato dhÈvanti. EkaÑyeva disaÑ dhÈvatÊti attano kÈyaÑ aparivattantoti adhippÈyo, satthÈrÈ pana damitÈ purisadammÈ ekiriyÈpatheneva aÔÔha disÈ dhÈvanti. TenÈha “ekapalla~keneva nisinnÈ”ti. AÔÔha disÈti ca nidassanamattametaÑ lokiyehi agatapubbaÑ nirodhasamÈpattidisaÑ amatadisaÒca pakkhandanato.

DiÔÔhadhammikasamparÈyikaparamatthehÊti-ÈdÊsu diÔÔhadhammo vuccati paccakkho attabhÈvo, tattha niyuttoti diÔÔhadhammiko, idhalokattho. Kammakilesavasena samparetabbato sammÈ gantabbato samparÈyo, paraloko. Tattha niyuttoti samparÈyiko, paralokattho. Paramo uttamo attho paramattho, nibbÈnaÑ. Tehi diÔÔhadhammikasamparÈyikaparamatthehi. YathÈrahanti yathÈnur|paÑ, tesu tesu atthesu yo yo puggalo yaÑ yaÑ arahati, tadanur|paÑ. AnusÈsatÊti vineti tasmiÑ tasmiÑ atthe patiÔÔhÈpeti. Saha atthena vattatÊti sattho, bhaÓÉam|lena vaÓijjÈya desantaraÑ gacchanto janasam|ho. HitupadesÈdivasena paripÈletabbo sÈsitabbo so etassa atthÊti satthÈ satthavÈho niruttinayena. So viya bhagavÈti Èha “satthÈ viyÈti satthÈ, bhagavÈ satthavÈho”ti.


IdÈni tamatthaÑ niddesapÈÄinayena dassetuÑ “yathÈ satthavÈho”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha sattheti satthike jane. KaÑ udakaÑ tÈrenti etthÈti kantÈro, nirudako araÒÒappadeso. RuÄhÊvasena pana itaropi araÒÒappadeso tathÈ vuccati. CorakantÈranti corehi adhiÔÔhitakantÈraÑ, tathÈ vÈÄakantÈraÑ. DubbhikkhakantÈranti dullabhabhikkhaÑ kantÈraÑ. TÈretÊti akhemantaÔÔhÈnaÑ atikkÈmeti. UttÈretÊti-Èdi upasaggena padaÑ vaÉÉhetvÈ vuttaÑ. Atha vÈ uttÈretÊti khemantabh|miÑ upanento tÈreti. NittÈretÊti akhemantaÔÔhÈnato nikkhÈmento tÈreti. PatÈretÊti pariggahetvÈ tÈreti, hatthena pariggahetvÈ tÈreti viya tÈretÊti attho. SabbampetaÑ tÈraÓuttÈraÓÈdi khemaÔÔhÈne ÔhapanamevÈti Èha “khemantabh|miÑ sampÈpetÊ”ti. Satteti veneyyasatte. MahÈgahanatÈya mahÈnatthatÈya dunnittharatÈya ca jÈtiyeva kantÈro jÈtikantÈro, taÑ jÈtikantÈraÑ.

UkkaÔÔhaparicchedavasenÈti ukkaÔÔhasattaparicchedavasena. DevamanussÈ eva hi ukkaÔÔhasattÈ, na tiracchÈnÈdayo. Etanti “devamanussÈnan”ti etaÑ vacanaÑ. BhabbapuggalaparicchedavasenÈti sammattaniyÈmokkamanassa yogyapuggalassa paricchindanavasena. Bhagavatoti nissakke sÈmivacanaÑ yathÈ “upajjhÈyato ajjhetÊ”ti. Bhagavato santike vÈti attho. Upanissayasampattinti tihetukapaÔisandhi-ÈdikaÑ maggaphalÈdhigamassa balavakÈraÓaÑ. GaggarÈyÈti gaggarÈya nÈma raÒÒo deviyÈ, tÈya vÈ kÈritattÈ “gaggarÈ”ti laddhanÈmÈya. Sare nimittaÑ aggahesÊti “dhammo eso vuccatÊ’ti dhammasaÒÒÈya sare nimittaÑ gaÓhi, gaÓhanto ca pasannacitto parisapariyante nipajji. SannirumbhitvÈ aÔÔhÈsÊti tassa sÊse daÓÉassa ÔhapitabhÈvaÑ apassanto tattha daÓÉaÑ uppÊÄetvÈ aÔÔhÈsi. MaÓÉ|kopi daÓÉe Ôhapitepi uppÊÄitepi dhammagatena pasÈdena vissaramakarontova kÈlamakÈsi. Devaloke nibbattasattÈnaÑ ayaÑ dhammatÈ, yÈ “kutohaÑ idha nibbatto, tattha kinnu kho kammamakÈsin”ti ÈvajjanÈ. TasmÈ attano purimabhavassa diÔÔhattÈ Èha “are ahampi nÈma idha nibbatto”ti. Bhagavato pÈde sirasÈ vandÊti kataÒÒutÈsaÑvaÉÉhitena pemagÈravabahumÈnena vandi.

VinayapiÔaka 294

JÈnantova pucchÊti mahÈjanassa kammaphalaÑ buddhÈnubhÈvaÒca paccakkhaÑ kÈtukÈmo bhagavÈ “ko me vandatÊ”ti gÈthÈya pucchi. Tattha1 koti devanÈgayakkhagandhabbÈdÊsu ko, katamoti attho. Meti mama. PÈdÈnÊti pÈde. IddhiyÈti imÈya evar|pÈya deviddhiyÈ. YasasÈti iminÈ edisena yasena ca parivÈrena ca. Jalanti vijjotamÈno. AbhikkantenÈti ativiya kantena kÈmanÊyena sundarena. VaÓÓenÈti chavivaÓÓena sarÊravaÓÓanibhÈya. SabbÈ obhÈsayaÑ disÈti sabbÈ dasapi disÈ pabhÈsento, cando viya s|riyo viya ca ekobhÈsaÑ ekÈlokaÑ karontoti attho.

EvaÑ pana bhagavatÈ pucchito devaputto attÈnaÑ pavedento “maÓÉ|kohaÑ pure Èsin”ti gÈthamÈha. Tattha pureti purimajÈtiyaÑ. Udaketi idaÑ tadÈ attano uppattiÔÔhÈnadassanaÑ. Udake maÓÉ|koti tena uddhumÈyikÈdikassa thale maÓÉ|kassa nivattanaÑ kataÑ hoti. GÈvo caranti etthÈti gocaro, gunnaÑ ghÈsesanaÔÔhÈnaÑ. Idha pana gocaro viyÈti gocaro, vÈri udakaÑ gocaro etassÈti vÈrigocaro. UdakacÈrÊpi hi koci kacchapÈdi avÈrigocaropi hotÊti “vÈrigocaro”ti visesetvÈ vuttaÑ. Tava dhammaÑ suÓantassÈti brahmassarena karavÊkarutamaÒjunÈ desentassa tava dhammaÑ “dhammo eso vuccatÊ”ti sare nimittaggÈhavasena suÓantassa. AnÈdare cetaÑ sÈmivacanaÑ. AvadhÊ vacchapÈlakoti vacche rakkhanto gopÈlakadÈrako mama samÊpaÑ ÈgantvÈ daÓÉamolubbha tiÔÔhanto mama sÊse daÓÉaÑ sannirumbhitvÈ maÑ mÈresÊti attho.

SitaÑ katvÈti “tathÈ parittatarenapi puÒÒÈnubhÈvena evaÑ ativiya uÄÈrÈ lokiyalokuttarasampattiyo labbhantÊ”ti pÊtisomanassajÈto bhÈsurataradhavaÄavipphurantadasanakhakiraÓÈvaÄÊhi bhiyyosomattÈya taÑ padesaÑ obhÈsento sitaÑ katvÈ. PÊtisomanassavasena hi so–

“MuhuttaÑ cittapasÈdassa, iddhiÑ passa yasaÒca me. ŒnubhÈvaÒca me passa, vaÓÓaÑ passa jutiÒca me. ______________________________________________________________ 1. VimÈna-®Ôha 202 piÔÔhepi passitabbaÑ.


Ye ca te dÊghamaddhÈnaÑ, dhammaÑ assesuÑ gotama. PattÈ te acalaÔÔhÈnaÑ, yattha gantvÈ na socare”ti1–

imÈ dve gÈthÈ vatvÈ pakkÈmi.

YaÑ pana kiÒcÊti ettha yanti aniyamitavacanaÑ, tathÈ kiÒcÊti. PanÈti vacanÈla~kÈramattaÑ. TasmÈ yaÑ kiÒcÊti Òeyyassa anavasesapariyÈdÈnaÑ kataÑ hoti. PanÈti vÈ visesatthadÊpako nipÈto. Tena “sammÈsambuddho”ti iminÈ sa~khepato vitthÈrato ca satthu catusaccÈbhisambodho vutto. Buddhoti pana iminÈ tadaÒÒassapi Òeyyassa avabodho. Purimena vÈ satthu paÔivedhaÒÈÓÈnubhÈvo, pacchimena desanÈÒÈÓÈnubhÈvo. PÊti upari vuccamÈno viseso jotÊyati. VimokkhantikaÒÈÓavasenÈti ettha sabbaso paÔipakkhehi vimuccatÊti vimokkho, aggamaggo, tassa anto, aggaphalaÑ, tasmiÑ laddhe laddhabbato tattha bhavaÑ vimokkhantikaÑ, ÒÈÓaÑ sabbaÒÒutaÒÒÈÓena saddhiÑ sabbampi buddhaÒÈÓaÑ.

EvaÑ pavattoti ettha–

“SabbaÒÒutÈya buddho, sabbadassÈvitÈya buddho, anaÒÒaneyyatÈya buddho, visavitÈya buddho, khÊÓÈsavasa~khÈtena buddho, nirupalepasa~khÈtena buddho, ekantavÊtarÈgoti buddho, ekantavÊtadosoti buddho, ekantavÊtamohoti buddho, ekantanikkilesoti buddho, ekÈyanamaggaÑ gatoti buddho, eko anuttaraÑ sammÈsambodhiÑ abhisambuddhoti buddho, abuddhivihatattÈ buddhipaÔilÈbhÈ buddho. Buddhoti netaÑ nÈmaÑ mÈtarÈ kataÑ, na pitarÈ kataÑ, na bhÈtarÈ kataÑ, na bhaginiyÈ kataÑ, na mittÈmaccehi kataÑ, na ÒÈtisÈlohitehi kataÑ, na samaÓabrÈhmaÓehi kataÑ, na devatÈhi kataÑ, vimokkhantikametaÑ buddhÈnaÑ bhagavantÈnaÑ bodhiyÈ m|le saha sabbaÒÒutaÒÒÈÓassa paÔilÈbhÈ sacchikÈ paÒÒatti yadidaÑ buddho”ti2–

______________________________________________________________ 1. Khu 2. 73 piÔÔhe vimÈne. 2. Khu 7. 363 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 296

ayaÑ niddesapÈÄinayo. YasmÈ cettha tassÈ paÔisambhidÈpÈÄiyÈ1 bhedo natthi, tasmÈ dvÊsu ekenapi atthasiddhÊti dassanatthaÑ “paÔisambhidÈnayo vÈ”ti aniyamattho vÈsaddo vutto.

Tattha2 yathÈ loke avagantÈ “avagato”ti vuccati, evaÑ bujjhitÈ saccÈnÊti buddho suddhakattuvasena. YathÈ paÓÓasosÈ vÈtÈ “paÓÓasusÈ”ti vuccanti, evaÑ bodhetÈ pajÈyÈti buddho hetukattuvasena. Hetu-attho cettha antonÊto. SabbaÒÒutÈya buddhoti sabbadhammabujjhanasamatthÈya buddhiyÈ buddhoti attho. SabbadassÈvitÈya buddhoti sabbadhammabodhanasamatthÈya buddhiyÈ buddhoti attho. AnaÒÒaneyyatÈya buddhoti aÒÒena abodhito sayameva buddhattÈ buddhoti attho. VisavitÈya buddhoti nÈnÈguÓavisavanato3 padumamiva vikasanaÔÔhena buddhoti attho. KhÊÓÈsavasa~khÈtena buddhoti evamÈdÊhi chahi padehi cittasa~kocakaradhammappahÈnena niddÈkkhayavibuddho puriso viya sabbakilesaniddÈkkhayavibuddhattÈ buddhoti vuttaÑ hoti. Tattha sa~khÈ sa~khÈtanti atthato ekattÈ sa~khÈtenÈti vacanassa koÔÔhÈsenÈti attho. TaÓhÈlepadiÔÔhilepÈbhÈvena nirupalepasa~khÈtena. SavÈsanÈnaÑ sabbakilesÈnaÑ pahÊnattÈ ekantavacaneneva visesetvÈ “ekantavÊtarÈgo”ti-Èdi vuttaÑ. Ekantanikkilesoti rÈgadosamohÈvasesehi sabbakilesehi nikkileso. EkÈyanamaggaÑ gatoti buddhoti gamanatthÈnaÑ buddhi-atthatÈ viya buddhi-atthÈnampi gamanatthatÈ labbhatÊti ekÈyanamaggaÑ gatattÈ buddhoti vuccatÊti attho. Eko anuttaraÑ sammÈsambodhiÑ abhisambuddhoti buddhoti na parehi buddhattÈ buddho, atha kho sayameva anuttaraÑ sammÈsambodhiÑ abhisambuddhattÈ buddhoti attho. AbuddhivihatattÈ buddhipaÔilÈbhÈ buddhoti buddhi buddhaÑ bodhoti anatthantaraÑ. Tattha yathÈ rattaguÓayogato ratto paÔo, evaÑ buddhaguÓayogato buddhoti ÒÈpanatthaÑ vuttaÑ. Tato paraÑ buddhoti netaÑ nÈmanti-Èdi atthÈnugatÈyaÑ paÒÒattÊti bodhanatthaÑ vuttanti evamettha iminÈpi kÈraÓena bhagavÈ buddhoti veditabbo. ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 172 piÔÔhe. 2. PaÔisaÑ-®Ôha 2. 84; MahÈniddesa-®Ôha 390 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 3. VikasitÈya buddhoti nÈnÈguÓavikasanato (SÊ, Ka)


IdÈni bhagavÈti imassa atthaÑ dassento Èha “bhagavÈti idaÑ panassÈ”ti-Èdi. Tattha assÈti bhagavato. GuÓavisiÔÔhasattuttamagarugÈravÈdhivacananti sabbehi sÊlÈdiguÓehi visiÔÔhassa tato eva sabbasattehi uttamassa garuno gÈravavasena vuccamÈnavacanametaÑ bhagavÈti. TathÈ hi lokanÈtho aparimitanirupamappabhÈvasÊlÈdiguÓavisesasama~gitÈya sabbÈnatthaparihÈrapubba~gamÈya niravasesahitasukhavidhÈnatapparÈya niratisayÈya payogasampattiyÈ sadevamanussÈya pajÈya accantupakÈritÈya ca aparimÈÓÈsu lokadhÈt|su aparimÈÓÈnaÑ sattÈnaÑ uttamaÑ gÈravaÔÔhÈnanti.

BhagavÈti vacanaÑ seÔÔhanti seÔÔhavÈcakaÑ vacanaÑ seÔÔhaguÓasahacaraÓato “seÔÔhan”ti vuttaÑ. Atha vÈ vuccatÊti vacanaÑ, attho, tasmÈ yo “bhagavÈ”ti vacanena vacanÊyo attho, so seÔÔhoti attho. BhagavÈti vacanamuttamanti etthÈpi eseva nayo. GÈravayuttoti garubhÈvayutto garuguÓayogato. GarukaraÓaÑ vÈ sÈtisayaÑ arahatÊti gÈravayutto, gÈravÈrahoti attho. “SippÈdisikkhÈpakÈ gar| honti, na ca gÈravayuttÈ, ayaÑ pana tÈdiso na hoti, tasmÈ ‘gar|’ti vatvÈ ‘gÈravayutto’ti vuttan”ti keci.

GuÓavisesahetukaÑ “bhagavÈ”ti idaÑ bhagavato nÈmanti sa~khepato vuttamatthaÑ vitthÈrato vibhajitukÈmo nÈmaÑyeva tÈva atthuddhÈravasena dassento “catubbidhaÑ hi nÈman”ti-ÈdimÈha. Tattha Èvatthikanti avatthÈya viditaÑ taÑ taÑ avatthaÑ upÈdÈya paÒÒattaÑ voharitaÑ. TathÈ li~gikaÑ tena tena li~gena voharitaÑ. Nemittikanti nimittato ÈgataÑ. Adhiccasamuppannanti yadicchÈya pavattaÑ, yadicchÈya ÈgataÑ yadicchakaÑ1. IdÈni ÈvatthikÈdÊni nÈmÈni sar|pato dassento Èha “tattha vaccho dammo balibaddo”ti-Èdi. Tattha paÔhamena Èdi-saddena bÈlo yuvÈ vuÉÉhoti evamÈdiÑ sa~gaÓhÈti, dutiyena muÓÉÊ jaÔÊti evamÈdiÑ, tatiyena bahussuto dhammakathiko jhÈyÊti evamÈdiÑ, catutthena aghapadÊpanaÑ2 pÈvacananti evamÈdiÑ sa~gaÓhÈti. Nemittikanti vuttamatthaÑ byatirekavasena patiÔÔhÈpetuÑ “na mahÈmÈyÈyÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Vimokkhantikanti iminÈ pana idaÑ nÈmaÑ ariyÈya jÈtiyÈ jÈtakkhaÓeyeva jÈtanti dasseti. ______________________________________________________________ 1. YÈdicchataÑ (SÊ, SyÈ, Ka) 2. AsamarisanaÑ (SÊ)

VinayapiÔaka 298

Yadi vimokkhantikaÑ, atha kasmÈ aÒÒehi khÊÓÈsavehi asÈdhÈraÓanti Èha “saha sabbaÒÒutaÒÒÈÓassa paÔilÈbhÈ”ti. BuddhÈnaÒhi arahattaphalaÑ nipphajjamÈnaÑ sabbaÒÒutaÒÒÈÓÈdÊhi sabbehi buddhaguÓehi saddhiÑ yeva nipphajjati. Tena vuttaÑ “vimokkhantikan”ti. SacchikÈ paÒÒattÊti sabbadhammÈnaÑ sacchikiriyÈya nimittÈ paÒÒatti. Atha vÈ sacchikÈ paÒÒattÊti paccakkhasiddhÈ paÒÒatti. YaÑguÓanimittÈ1 hi sÈ,2te satthu paccakkhabh|tÈ, taÑguÓÈ viya sÈpi2 sacchikatÈ eva nÈma hoti, na paresaÑ vohÈramattenÈti adhippÈyo.

VadantÊti mahÈtherassa garubhÈvato bahuvacanenÈha, sa~gÊtikÈrehi vÈ katamanuvÈdaÑ sandhÈya. IssariyÈdibhedo bhago assa atthÊti bhagÊ. MaggaphalÈdi-ariyadhammaratanaÑ araÒÒavanapatthÈni pantÈni senÈsanÈni appasaddÈdiguÓayuttÈni bhaji sevi sÊlenÈti bhajÊ, bhajanasÊloti attho. BhÈgÊti cÊvarapiÓÉapÈtÈdÊnaÑ catunnaÑ paccayÈnaÒceva atthadhammavimuttirasassa ca adhisÊlÈdÊnaÒca bhÈgÊti attho. Vibhaji pavibhaji dhammaratananti vibhattavÈ. AkÈsi bhagganti rÈgÈdipÈpadhammaÑ bhaggaÑ akÈsÊti bhagavÈti attho. Garupi loke bhagavÈti vuccatÊti Èha “gar|”ti. YasmÈ garu, tasmÈpi bhagavÈti vuttaÑ hoti. Hetu-attho hi iti-saddo. So ca yattha iti-saddo natthi bhagÊti-ÈdÊsu, tattha paccekaÑ yojetabbo. BhÈgyamassa atthÊti bhÈgyavÈ. Bah|hi ÒÈyehÊti kÈyabhÈvanÈdikehi anekehi bhÈvanÈkkamehi. SubhÈvitattanoti sammadeva bhÈvitasabhÈvassa. Paccatte cetaÑ sÈmivacanaÑ, tena subhÈvitattÈti vuttaÑ hoti, subhÈvitasabhÈvoti attho. MahÈgaÓÔhipade pana “subhÈvitattano subhÈvitakÈyo”ti vuttaÑ. BhavÈnaÑ antaÑ nibbÈnaÑ gatoti bhavantago.

Niddese vuttanayenÈti etthÈyaÑ niddesanayo–

“BhagavÈti gÈravÈdhivacanametaÑ. Apica bhaggarÈgoti bhagavÈ, bhaggadosoti bhagavÈ, bhaggamohoti bhagavÈ, bhaggamÈnoti bhagavÈ, bhaggadiÔÔhÊti bhagavÈ, bhaggataÓhoti bhagavÈ, bhaggakilesoti bhagavÈ, bhaji vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavÈ, bhavÈnaÑ anta-

______________________________________________________________ 1. YÈ guÓanimittÈ (SÊ) 2-2. Te satthu paccakkhabh|tÈ guÓavisesÈ viya (SÊ), te satthu paccakkhabh|tÈti guÓÈ viya

sÈpi (SyÈ)


karoti bhagavÈ, bhÈvitakÈyo bhÈvitasÊlo bhÈvitacitto bhÈvitapaÒÒoti bhagavÈ, bhaji vÈ bhagavÈ araÒÒavanapatthÈni pantÈni senÈsanÈni appasaddÈni appanigghosÈni vijanavÈtÈni manussarÈhasseyyakÈni paÔisallÈnasÈruppÈnÊti bhagavÈ. BhÈgÊ vÈ bhagavÈ cÊvarapiÓÉapÈtasenÈsanagilÈnapaccayabhesajjaparikkhÈrÈnanti bhagavÈ. BhÈgÊ vÈ bhagavÈ attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisÊlassa adhicittassa adhipaÒÒÈyÈti bhagavÈ. BhÈgÊ vÈ bhagavÈ catunnaÑ jhÈnÈnaÑ catunnaÑ appamaÒÒÈnaÑ catunnaÑ ar|pasamÈpattÊnanti bhagavÈ. BhÈgÊ vÈ bhagavÈ aÔÔhannaÑ vimokkhÈnaÑ aÔÔhannaÑ abhibhÈyatanÈnaÑ navannaÑ anupubbavihÈrasamÈpattÊnanti bhagavÈ. BhÈgÊ vÈ bhagavÈ dasannaÑ saÒÒÈbhÈvanÈnaÑ dasannaÑ kasiÓasamÈpattÊnaÑ ÈnÈpÈnassatisamÈdhissa asubhasamÈpattiyÈti bhagavÈ. BhÈgÊ vÈ bhagavÈ catunnaÑ satipaÔÔhÈnÈnaÑ catunnaÑ sammappadhÈnÈnaÑ catunnaÑ iddhipÈdÈnaÑ paÒcannaÑ indriyÈnaÑ paÒcannaÑ balÈnaÑ sattannaÑ bojjha~gÈnaÑ ariyassa aÔÔha~gikassa maggassÈti bhagavÈ. BhÈgÊ vÈ bhagavÈ dasannaÑ tathÈgatabalÈnaÑ catunnaÑ vesÈrajjÈnaÑ catunnaÑ paÔisambhidÈnaÑ channaÑ abhiÒÒÈnaÑ channaÑ buddhadhammÈnanti bhagavÈ. BhagavÈti netaÑ nÈmaÑ -pa- sacchikÈ paÒÒatti yadidaÑ bhagavÈ”ti1.

Ettha ca “gÈravÈdhivacanan”ti-ÈdÊni yadipi gÈthÈyaÑ ÈgatapadÈnukkamena na niddiÔÔhÈni, yathÈrahaÑ pana tesaÑ sabbesampi niddesabhÈvena veditabbÈni. Tattha gÈravÈdhivacananti gar|naÑ garubhÈvavÈcakaÑ vacanaÑ. BhajÊti bhÈgaso kathesi. TenÈha “vibhaji pavibhaji dhammaratanan”ti. MaggaphalÈdi ariyadhammoyeva dhammaratanaÑ. Puna bhajÊti imassa sevÊti attho. BhÈgÊti bhÈgÈbhidheyyavÈ. Puna bhÈgÊti ettha bhajanasÊloti attho. AttharasassÈti atthasannissayassa rasassa. VimuttÈyatanasÊse hi ÔhatvÈ dhammaÑ kathentassa suÓantassa ca tadatthaÑ Èrabbha uppajjanakapÊtisomanassaÑ attharaso. DhammaÑ Èrabbha dhammaraso. YaÑ sandhÈya vuttaÑ “labhati atthavedaÑ, labhati dhammavedan”ti2. VimuttirasassÈti vimuttibh|tassa vimuttisannissayassa vÈ rasassa. ______________________________________________________________ 1. Khu 7. 162 piÔÔhe. 2. AÑ 2. 252 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 300

SaÒÒÈbhÈvanÈnanti aniccasaÒÒÈdÊnaÑ dasannaÑ saÒÒÈbhÈvanÈnaÑ. ChannaÑ buddhadhammÈnanti cha asÈdhÈraÓaÒÈÓÈni sandhÈya vuttaÑ. Tattha tattha bhagavÈtisaddasiddhi niruttinayeneva veditabbÈ.

Yadipi “bhÈgyavÈ”ti-ÈdÊhi padehi vuccamÈno attho “bhagÊ bhajÊ”ti1 niddesagÈthÈya sa~gahito eva, tathÈpi padasiddhi-atthavibhÈga-atthayojanÈdisahito saÑvaÓÓanÈnayo tato aÒÒÈkÈroti vuttaÑ “ayaÑ pana aparo nayo”ti. VaÓÓavipariyÈyoti etanti ettha iti-saddo Èdi-attho, tena vaÓÓavikÈro vaÓÓalopo dhÈtu-atthena2 niyojanaÒcÈti imaÑ tividhaÑ lakkhaÓaÑ sa~gaÓhÈti. SaddanayenÈti saddalakkhaÓanayena. PisodarÈdÊnaÑ saddÈnaÑ ÈkatigaÓabhÈvato vuttaÑ “pisodarÈdipakkhepalakkhaÓaÑ gahetvÈ”ti. Pakkhipanameva lakkhaÓaÑ. TappariyÈpannatÈkaraÓaÒhi pakkhipanaÑ. PÈrappattanti paramukkaÑsagataÑ pÈramÊbhÈvappattaÑ. BhÈgyanti kusalaÑ. Tattha maggakusalaÑ lokuttarasukhanibbattakaÑ, itaraÑ lokiyasukhanibbattakaÑ, itarampi vÈ vivaÔÔupanissayaÑ pariyÈyato lokuttarasukhanibbattakaÑ siyÈ.

IdÈni bhagavÈti imassa atthaÑ vibhajitvÈ dassento Èha “yasmÈ panÈ”ti-Èdi. Tattha lobhÈdayo ekakavasena gahitÈ, tathÈ viparÊtamanasikÈro vipallÈsabhÈvasÈmaÒÒena, ahirikÈdayo dukavasena. Tattha kujjhanalakkhaÓo kodho, so navavidha-ÈghÈtavatthusambhavo. “Akkocchi maÑ avadhi man”ti-ÈdinÈ3 punappunaÑ kujjhanavasena cittapariyonandhano upanÈho. Ubhayampi paÔighoyeva, so pavattinÈnattato bhinditvÈ vutto. SakiÑ uppanno kodho kodhoyeva, taduttari upanÈho. VuttaÒcetaÑ “pubbakÈle kodho, aparakÈle upanÈho”ti4. AgÈriyassa5 anagÈriyassa vÈ sukatakaraÓavinÈsano makkho. AgÈriyopi hi kenaci anukampakena daliddo samÈno ucce ÔhÈne Ôhapito aparena samayena “kiÑ tayÈ mayhaÑ katan”ti tassa sukatakaraÓaÑ vinÈseti. AnagÈriyopi sÈmaÓerakÈlato pabhuti Ècariyena vÈ upajjhÈyena vÈ cat|hi paccayehi uddesaparipucchÈdÊhi ca anuggahetvÈ dhammakathÈnayappakaraÓakosallÈdÊni sikkhÈpito ______________________________________________________________ 1. Khu 7. 162 piÔÔhe. 2. DhÈtu-atthÈtisayena (SÊ) 3. Khu 1. 13 piÔÔhe Dhammapade. 4. Abhi 2. 371 piÔÔhe. 5. Ma-®Ôha 1. 173 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.


aparena samayena rÈjarÈjamahÈmattÈdÊhi sakkato garukato ÈcariyupajjhÈyesu acittÊkato caramÈno “ayaÑ amhehi daharakÈle evaÑ anuggahito saÑvaÉÉhito ca, atha ca panidÈni nissineho jÈto”ti vuccamÈno “kiÑ mayhaÑ tumhehi katan”ti tesaÑ sukatakaraÓaÑ vinÈseti, tasseso pubbakÈritÈlakkhaÓassa guÓassa vinÈsano udakapuÒchaniyÈ viya sarÊrÈnugataÑ udakaÑ nipuÒchanto makkho. TathÈ hi so paresaÑ guÓÈnaÑ makkhanaÔÔhena “makkho”ti vuccati. PaÄÈsatÊti paÄÈso, parassa guÓe dassetvÈ1 attano guÓehi same karotÊti attho. So pana bahussutepi puggale ajjhottharitvÈ “Êdisassa ca bahussutassa aniyatÈ gati, tava vÈ mama vÈ ko viseso”ti, rattaÒÒ| cirapabbajite puggale ajjhottharitvÈ “tvampi imasmiÑ sÈsane pabbajito, ahampi pabbajito, tvampi sÊlamatte Ôhito, ahampÊ”ti-ÈdinÈ nayena uppajjamÈno yugaggÈho. YugaggÈhalakkhaÓo hi paÄÈso.

ParesaÑ sakkÈrÈdÊni khÊyamÈnÈ us|yamÈnÈ issÈ. Attano sampattiyÈ nig|hanaÑ parehi sÈdhÈraÓabhÈvaÑ asahamÈnaÑ macchariyaÑ. VaÒcanikacariyabh|tÈ mÈyÈ, sÈ sakadosapaÔicchÈdanalakkhaÓÈ. TathÈ hi sÈ attano vijjamÈnadosapaÔicchÈdanato cakkhumohanamÈyÈ viyÈti “mÈyÈ”ti vuccati. Attano avijjamÈnaguÓappakÈsanalakkhaÓaÑ kerÈÔikabhÈvena uppajjamÈnaÑ sÈÔheyyaÑ. AsantaguÓadÊpanaÒhi “kerÈÔiyan”ti vuccati. KerÈÔiko hi puggalo Èyanamaccho2 viya hoti. Œyanamaccho2 nÈma sappamukhamacchavÈlÈ ekÈ macchajÈti. So kira macchÈnaÑ na~guÔÔhaÑ dasseti, sappÈnaÑ sÊsaÑ “tumhÈkaÑ sadiso ahan”ti jÈnÈpetuÑ, evameva kerÈÔiko puggalo yaÑ yaÑ suttantikaÑ vÈ ÈbhidhammikaÑ vÈ upasa~kamati, taÑ taÑ evaÑ vadati “ahaÑ tumhÈkaÑ antevÈsÊ, tumhe mayhaÑ anukampakÈ, nÈhaÑ tumhe muÒcÈmÊ”ti. Evamete “sagÈravo ayaÑ amhesu sappatisso”ti maÒÒissanti, tassevaÑ kerÈÔikabhÈvena uppajjamÈnaÑ sÈÔheyyaÑ.

Sabbaso maddavÈbhÈvena vÈtabharitabhastasadisassa thaddhabhÈvassa anonamitadaÓÉasadisatÈya paggahitasira-anivÈtavuttikÈyassa ca ______________________________________________________________ 1. DaÑsitvÈ (SyÈ) 2. Œnandamaccho (SÊ), Èyandamaccho (SyÈ), Èyatanamaccho (Ma-®Ôha 1. 174 piÔÔhe)

VinayapiÔaka 302

kÈrako thambho. TaduttarikaraÓo sÈrambho. So duvidhena labbhati akusalavasena ceva kusalavasena ca. Tattha agÈriyassa parena kataÑ ala~kÈrÈdiÑ disvÈ taddiguÓataddiguÓakaraÓena uppajjamÈno, anagÈriyassa ca yattakaÑ yattakaÑ paro pariyÈpuÓÈti vÈ katheti vÈ, mÈnavasena taddiguÓataddiguÓakaraÓena uppajjamÈno akusalo. Tena hi samannÈgato puggalo taddiguÓaÑ taddiguÓaÑ karoti. AgÈriyo samÈno ekenekasmiÑ gharavatthusmiÑ sajjite aparo dve vatth|ni sajjeti, aparo cattÈro, aparo aÔÔha, aparo soÄasa. AnagÈriyo samÈno ekenekasmiÑ nikÈye gahite “nÈhaÑ etassa heÔÔhÈ bhavissÈmÊ”ti aparo dve gaÓhÈti, aparo tayo, aparo cattÈro, aparo paÒca. SÈrambhavasena hi gaÓhituÑ na vaÔÔati. Akusalapakkho hesa nirayagÈmimaggo. AgÈriyassa pana paraÑ ekaÑ salÈkabhattaÑ dentaÑ disvÈ attano dve vÈ tÊÓi vÈ dÈtukÈmatÈya uppajjamÈno, anagÈriyassa ca parena ekanikÈye gahite mÈnaÑ anissÈya kevalaÑ taÑ disvÈ attano ÈlasiyaÑ abhibhuyya dve nikÈye gahetukÈmatÈya uppajjamÈno kusalo, kusalapakkhavasena hi ekasmiÑ ekaÑ salÈkabhattaÑ dente dve, dve dente cattÈri dÈtuÑ vaÔÔati. BhikkhunÈpi parena ekasmiÑ nikÈye gahite “dve nikÈye gahetvÈ sajjhÈyantassa me phÈsu hotÊ”ti vivaÔÔapakkhe ÔhatvÈ taduttari gaÓhituÑ vaÔÔati, idha pana akusalapakkhiyo taduttarikaraÓo “sÈrambho”ti vutto.

JÈti-ÈdÊni nissÈya seyyassa “seyyohamasmÊ”ti-ÈdinÈ unnativasena paggaÓhanavasena pavatto mÈno. Abbhunnativasena pavatto atimÈno. Pubbe kenaci attÈnaÑ sadisaÑ katvÈ pacchÈ tato adhikato dahato uppajjamÈnako atimÈnoti veditabbo. JÈti-ÈdiÑ paÔicca majjanÈkÈro mado, sopi atthato mÈno eva. So pana jÈtimado gottamado Èrogyamado yobbanamado jÊvitamado lÈbhamado sakkÈramado garukÈramado purekkhÈramado parivÈramado bhogamado vaÓÓamado sutamado paÔibhÈnamado rattaÒÒumado piÓÉapÈtikamado anavaÒÒattimado iriyÈpathamado iddhimado yasamado sÊlamado jhÈnamado sippamado Èrohamado pariÓÈhamado saÓÔhÈnamado pÈrip|rimadoti anekavidho.


Tattha1 jÈtiÑ nissÈya uppanno majjanÈkÈrappavatto mÈno jÈtimado, so khattiyÈdÊnaÑ catunnampi vaÓÓÈnaÑ uppajjati. JÈtisampanno hi khattiyo “mÈdiso aÒÒo natthi, avasesÈ antarÈ uÔÔhÈya khattiyÈ jÈtÈ, ahaÑ pana vaÑsÈgatakhattiyo”ti mÈnaÑ karoti. BrÈhmaÓÈdÊsupi eseva nayo. GottaÑ nissÈya uppanno majjanÈkÈrappavatto mÈno gottamado, sopi khattiyÈdÊnaÑ catunnampi vaÓÓÈnaÑ uppajjati. Khattiyopi hi “ahaÑ koÓÉaÒÒagotto, ahaÑ Èdiccagotto”ti mÈnaÑ karoti. BrÈhmaÓopi “ahaÑ kassapagotto, ahaÑ bhÈradvÈjagotto”ti mÈnaÑ karoti. Vessopi suddopi attano attano kulagottaÑ nissÈya mÈnaÑ karoti. ŒrogyamadÈdÊsupi “ahaÑ arogo, sesÈ rogabahulÈ, kaÓÉuvanamattampi mayhaÑ byÈdhi nÈma natthÊ”ti majjanavasena uppanno mÈno Èrogyamado nÈma. “AhaÑ taruÓo, avasesasattÈnaÑ attabhÈvo papÈte Ôhitarukkhasadiso, ahaÑ pana paÔhamavaye Ôhito”ti majjanavasena uppanno mÈno yobbanamado. “AhaÑ ciraÑ jÊviÑ, ciraÑ jÊvÈmi, ciraÑ jÊvissÈmi, sukhaÑ jÊviÑ, sukhaÑ jÊvÈmi, sukhaÑ jÊvissÈmÊ”ti majjanavasena uppanno mÈno jÊvitamado nÈma. “AhaÑ lÈbhÊ, avasesÈ sattÈ appalÈbhÈ, mayhaÑ pana lÈbhassa pamÈÓaÑ natthÊ”ti majjanavasena uppanno mÈno lÈbhamado nÈma.

“AvasesÈ sattÈ yaÑ vÈ taÑ vÈ labhanti, ahaÑ pana sukataÑ paÓÊtaÑ cÊvarÈdipaccayaÑ labhÈmÊ”ti majjanavasena uppanno mÈno sakkÈramado nÈma. “Avasesabhikkh|naÑ pÈdapiÔÔhiyaÑ akkamitvÈ gacchantÈ manussÈ ‘ayaÑ samaÓo’tipi na vandanti, maÑ pana disvÈ vandanti, pÈsÈÓacchattaÑ viya garukaÑ katvÈ aggikkhandhaÑ viya ca durÈsadaÑ katvÈ maÒÒantÊ”ti majjanavasena uppanno mÈno garukÈramado nÈma. “Uppanno paÒho mayhameva mukhena chijjati, bhikkhÈcÈraÑ gacchantÈpi ÈgacchantÈpi mameva purato katvÈ parivÈretvÈ gacchantÊ”ti majjanavasena uppanno mÈno purekkhÈramado nÈma. AgÈriyassa tÈva mahÈparivÈrassa “purisasatampi purisasahassampi maÑ parivÈretÊ”ti, anagÈriyassa “samaÓasatampi samaÓasahassampi maÑ parivÈreti, sesÈ appaparivÈrÈ, ahaÑ mahÈparivÈro ceva suciparivÈro cÈ”ti majjanavasena uppanno mÈno parivÈramado nÈma. “AvasesÈ sattÈ ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 2. 447 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

VinayapiÔaka 304

attano paribhogamattakampi na labhanti, mayhaÑ pana nidhÈnagatasseva dhanassa pamÈÓaÑ natthÊ”ti majjanavasena uppanno mÈno bhogamado nÈma. “AvasesÈ sattÈ dubbaÓÓÈ dur|pÈ, ahaÑ abhir|po pÈsÈdiko”tipi “avasesasattÈ nigguÓÈ patthaÔa-akittino. MayhaÑ pana kittisaddo devamanussesu pÈkaÔo ‘itipi thero bahussuto, itipi sÊlavÈ, itipi dhutaguÓayutto’ti”, evaÑ sarÊravaÓÓaÑ guÓavaÓÓaÒca paÔicca majjanavasena uppanno mÈno vaÓÓamado nÈma.

“AvasesÈ sattÈ appassutÈ, ahaÑ pana bahussuto”ti majjanavasena uppanno mÈno sutamado nÈma. “AvasesÈ sattÈ appaÔibhÈnÈ, mayhaÑ pana paÔibhÈnassa pamÈÓaÑ natthÊ”ti majjanavasena uppanno mÈno paÔibhÈnamado nÈma. “AhaÑ rattaÒÒ| asukaÑ buddhavaÑsaÑ rÈjavaÑsaÑ janapadavaÑsaÑ gÈmavaÑsaÑ rattindivaparicchedaÑ nakkhattamuhuttayogaÑ jÈnÈmÊ”ti majjanavasena uppanno mÈno rattaÒÒumado nÈma. “AvasesÈ bhikkh| antarÈ piÓÉapÈtikÈ jÈtÈ, ahaÑ pana jÈtipiÓÉapÈtiko”ti majjanavasena uppanno mÈno piÓÉapÈtikamado nÈma. “AvasesÈ sattÈ uÒÒÈtÈ avaÒÒÈtÈ, ahaÑ pana anavaÒÒÈto”ti majjanavasena uppanno mÈno anavaÒÒattimado nÈma. “AvasesÈnaÑ sattÈnaÑ iriyÈpatho apÈsÈdiko, mayhaÑ pana pÈsÈdiko”ti majjanavasena uppanno mÈno iriyÈpathamado nÈma. “AvasesÈ sattÈ chinnapakkhakÈkasadisÈ, ahaÑ pana mahiddhiko mahÈnubhÈvo”ti vÈ “ahaÑ yaÑ yaÑ kammaÑ karomi, taÑ taÑ ijjhatÊ”ti vÈ majjanavasena uppanno mÈno iddhimado nÈma.

Yasamado pana agÈrikenapi anagÈrikenapi dÊpetabbo. AgÈrikopi hi ekacco aÔÔhÈrasasu seÓÊsu ekissÈ jeÔÔhako hoti, tassa “avasese purise ahaÑ paÔÔhapemi, ahaÑ vicÈremÊ”ti, anagÈrikopi ekacco katthaci jeÔÔhako hoti, tassa “avasesÈ bhikkh| mayhaÑ ovÈde vattanti, ahaÑ jeÔÔhako”ti majjanavasena uppanno mÈno yasamado nÈma. “AvasesÈ sattÈ dussÊlÈ, ahaÑ pana sÊlavÈ”ti majjanavasena uppanno mÈno sÊlamado nÈma. “AvasesÈnaÑ sattÈnaÑ kukkuÔassa udakapÈnamattepi kÈle cittekaggatÈ natthi, ahaÑ pana upacÈrappanÈnaÑ lÈbhÊ’ti majjanavasena uppanno mÈno jhÈnamado nÈma. “AvasesÈ sattÈ nissippÈ, ahaÑ sippavÈ”ti majjanavasena uppanno


mÈno sippamado nÈma. “AvasesÈ sattÈ rassÈ, ahaÑ dÊgho”ti majjanavasena uppanno mÈno Èrohamado nÈma. “AvasesÈ sattÈ rassÈ vÈ honti dÊghÈ vÈ, ahaÑ nigrodhaparimaÓÉalo”ti majjanavasena uppanno mÈno pariÓÈhamado nÈma. “AvasesÈnaÑ sattÈnaÑ sarÊrasaÓÔhÈnaÑ vir|paÑ bÊbhacchaÑ, mayhaÑ pana manÈpaÑ pÈsÈdikan”ti majjanavasena uppanno mÈno saÓÔhÈnamado nÈma. “AvasesÈnaÑ sattÈnaÑ sarÊre bah| dosÈ, mayhaÑ pana sarÊre kesaggamattampi vajjaÑ natthÊ”ti majjanavasena uppanno mÈno pÈrip|rimado nÈma. EvamayaÑ sabbopi jÈti-ÈdiÑ nissÈya majjanÈkÈravasappavatto mÈno idha “mado”ti vutto. KÈmaguÓesu cittassa vossaggo pamÈdo, paÒcasu kÈmaguÓesu satiyÈ aniggaÓhitvÈ cittassa vossajjanaÑ, sativirahoti vuttaÑ hoti. TaÓhÈvijjÈ pÈkaÔÈyeva.

LobhÈdayo ca puna tividhÈkusalam|lanti tikavasena gahitÈ. DuccaritÈdÊsupi tividha-saddo paccekaÑ yojetabbo. Tattha kÈyaduccaritÈdÊni tividhaduccaritÈni. TaÓhÈsaÑkilesÈdayo tividhasaÑkilesÈ. RÈgamalÈdayo malÊnabhÈvakarattÈ tividhamalÈni. RÈgÈdayo hi cittaÑ malÊnaÑ karonti, malaÑ gÈhÈpenti, tasmÈ “malÈnÊ”ti vuccanti. “RÈgo visamaÑ, doso visamaÑ, moho visaman”ti1 evaÑ vuttÈ rÈgÈdayo “kÈyavisamaÑ vacÊvisamaÑ manovisaman”ti1 evamÈgatÈ kÈyaduccaritÈdayo ca tividhavisamÈni. TÈni pana yasmÈ rÈgÈdÊsu ceva kÈyaduccaritÈdÊsu ca sattÈ pakkhalanti, pakkhalitÈ ca sÈsanatopi sugatitopi patanti, tasmÈ pakkhalanapÈtahetubhÈvato “visamÈnÊ”ti vuccanti. “KÈmasaÒÒÈ byÈpÈdasaÒÒÈ vihiÑsÈsaÒÒÈ”ti2 evamÈgatÈ kÈmÈdipaÔisaÑyuttÈ saÒÒÈ tividhasaÒÒÈ. TathÈ “kÈmavitakko byÈpÈdavitakko vihiÑsÈvitakko”ti2 evamÈgatÈ tividhavitakkÈ. TaÓhÈpapaÒco diÔÔhipapaÒco mÈnapapaÒcoti ime tividhapapaÒcÈ. VaÔÔasmiÑ satte papaÒcentÊti taÓhÈdayo “papaÒcÈ”ti vuccanti.

CatubbidhavipariyesÈti-ÈdÊsu catubbidha-saddo paccekaÑ yojetabbo. Tattha aniccÈdÊni vatth|ni niccanti-ÈdinÈ nayena viparÊtato esantÊti vipariyesÈ. “Anicce niccanti saÒÒÈvipariyeso cittavipariyeso ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 382 piÔÔhe. 2. Abhi 2. 377 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 306

diÔÔhivipariyeso, dukkhe sukhanti saÒÒÈvipariyeso cittavipariyeso diÔÔhivipariyeso, asubhe subhanti saÒÒÈvipariyeso cittavipariyeso diÔÔhivipariyeso, anattani attÈti saÒÒÈvipariyeso cittavipariyeso diÔÔhivipariyeso”ti evamÈgatÈ dvÈdasa vipallÈsÈ catunnaÑ aniccÈdivatth|naÑ vasena “catubbidhavipariyesÈ”ti vuttÈ. Ettha pana cittakiccassa dubbalaÔÔhÈne diÔÔhivirahitÈya akusalasaÒÒÈya sakakiccassa balavakÈle saÒÒÈvipallÈso veditabbo, diÔÔhivirahitasseva akusalacittassa sakakiccassa balavakÈle cittavipallÈso, diÔÔhisampayuttacitte diÔÔhivipallÈso. TasmÈ sabbadubbalo saÒÒÈvipallÈso, tato balavataro cittavipallÈso, sabbabalavataro diÔÔhivipallÈso. AjÈtabuddhidÈrakassa kahÈpaÓadassanaÑ viya saÒÒÈ ÈrammaÓassa upaÔÔhÈnÈkÈramattagahaÓato. GÈmikapurisassa kahÈpaÓadassanaÑ viya cittaÑ lakkhaÓappaÔivedhassapi sampÈdanato1. KammÈrassa mahÈsaÓÉÈsena ayogahaÓaÑ viya diÔÔhi abhinivesaparÈmasanato. Tattha cattÈro diÔÔhivipallÈsÈ, aniccÈnattesu niccanti-ÈdivasappavattÈ cattÈro saÒÒÈcittavipallÈsÈti ime aÔÔha vipallÈsÈ sotÈpattimaggena pahÊyanti. Asubhe subhanti saÒÒÈcittavipallÈsÈ sakadÈgÈmimaggena tanukÈ honti, anÈgÈmimaggena pahÊyanti. Dukkhe sukhanti saÒÒÈcittavipallÈsÈ arahattamaggena pahÊyantÊti veditabbÈ.

“KÈmÈsavo bhavÈsavo diÔÔhÈsavo avijjÈsavo”ti2 evamÈgatÈ kÈmataÓhÈdayo cattÈro Èsavanti cakkhu-Èdito sandanti pavattantÊti ÈsavÈ. KiÒcÈpi cakkhu-Èdito kusalÈdÊnampi pavatti atthi, kÈmÈsavÈdayo eva pana vaÓato y|saÑ viya paggharaÓaka-asucibhÈvena sandanti, tasmÈ te eva “ÈsavÈ”ti vuccanti. Tattha hi paggharaÓaka-asucimhi niruÄho Èsavasaddoti. Atha vÈ dhammato yÈva gotrabhuÑ, okÈsato yÈva bhavaggaÑ savanti gacchanti ÈrammaÓakaraÓavasena pavattantÊti ÈsavÈ, ete dhamme etaÒca okÈsaÑ antokaritvÈ pavattantÊti attho. Avadhi-attho hi È-kÈro. Avadhi ca mariyÈdÈbhividhibhedato duvidho. Tattha mariyÈdaÑ kiriyaÑ bahikatvÈ pavattati yathÈ “ÈpÈÔaliputtaÑ vuÔÔho devo”ti, abhividhi pana kiriyaÑ byÈpetvÈ pavattati yathÈ “ÈbhavaggaÑ ______________________________________________________________ 1. SampÈpanato (SÊ, SyÈ) 2. Khu 8. 147 piÔÔhe C|Äaniddese.


bhagavato yaso pavattatÊ”ti, abhividhi-attho cÈyaÑ È-kÈro idha gahito, tasmÈ te dhamme taÒca okÈsaÑ antokaritvÈ ÈrammaÓakaraÓavasena savantÊti “ÈsavÈ”ti vuccanti. CirapÈrivÈsiyaÔÔhena madirÈdayo ÈsavÈ viyÈtipi ÈsavÈ. LokasmiÒhi cirapÈrivÈsikÈ madirÈdayo “ÈsavÈ”ti vuccanti. Yadi ca cirapÈrivÈsiyaÔÔhena ÈsavÈ, eteyeva bhavitumarahanti. VuttaÒhetaÑ “purimÈ bhikkhave koÔi na paÒÒÈyati avijjÈya, ito pubbe avijjÈ nÈhosÊ”ti-Èdi1. AÒÒesu pana yathÈvutte dhamme okÈsaÒca ÈrammaÓaÑ katvÈ pavattamÈnesu mÈnÈdÊsu ca vijjamÈnesu attattaniyÈdiggÈhavasena abhibyÈpanaÑ madanakaraÓavasena ÈsavasadisatÈ ca etesaÑyeva, na aÒÒesanti dvÊsupi atthavikappesu etesuyeva Èsavasaddo niruÄhoti daÔÔhabbo. ŒyataÑ vÈ saÑsÈradukkhaÑ savanti pasavantÊtipi ÈsavÈ. Na hi taÑ kiÒci saÑsÈradukkhaÑ atthi, yaÑ Èsavehi vinÈ uppajjeyya.

“AbhijjhÈ kÈyagantho byÈpÈdo kÈyagantho sÊlabbataparÈmÈso kÈyagantho idaÑsaccÈbhiniveso kÈyagantho”ti2 evamÈgatÈ abhijjhÈdayo cattÈro yassa saÑvijjanti, taÑ cutipaÔisandhivasena vaÔÔasmiÑ ganthenti ghaÔentÊti ganthÈ. “KÈmogho bhavogho diÔÔhogho avijjogho”ti3 evamÈgatÈ cattÈro kÈmataÓhÈdayo yassa saÑvijjanti, taÑ vaÔÔasmiÑ ohananti osÊdÈpentÊti oghÈ. Teyeva “kÈmayogo bhavayogo diÔÔhiyogo avijjÈyogo”ti4 evamÈgatÈ vaÔÔasmiÑ yojentÊti yogÈ. AriyÈ etÈya na gacchantÊti agati, sÈ chandÈdivasena catubbidhÈ. “CÊvarahetu vÈ bhikkhuno taÓhÈ uppajjamÈnÈ uppajjati, piÓÉapÈta, senÈsana, itibhavÈbhavahetu vÈ bhikkhuno taÓhÈ uppajjamÈnÈ uppajjatÊ”ti5 evamÈgatÈ cattÈro gaÓhuppÈdÈ. Tattha itibhavÈbhavahet|ti ettha itÊti nidassane nipÈto, yathÈ cÊvarÈdihetu, evaÑ bhavÈbhavahetupÊti attho. BhavÈbhavoti cettha paÓÊtapaÓÊtatarÈni telamadhuphÈÓitÈdÊni adhippetÈni. KÈmupÈdÈnÈdÊni cattÈri upÈdÈnÈni. ______________________________________________________________ 1. AÑ 3. 346 piÔÔhe. 2. SaÑ 3. 55; Khu 7. 76, 256 piÔÔhesu. 3. SaÑ 3. 54; Khu 7. 43; Khu 8. 72, 85 piÔÔhesu. 4. SaÑ 3. 54; AÑ 1. 316 piÔÔhesu. 5. AÑ 1. 316 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 308

PaÒcacetokhilÈti-ÈdÊsu “buddhe ka~khati, dhamme, saÑghe, sikkhÈya ka~khati, sabrahmacÈrÊsu kupito hoti anattamano Èhatacitto khilajÈto”ti1 evamÈgatÈni paÒca cetokhilÈni, ceto khÊlayati thaddhabhÈvaÑ Èpajjati etehÊti cetokhilÈni. VinibandhÈdÊsupi paÒca-saddo paccekaÑ yojetabbo. “KÈme avÊtarÈgo hoti, kÈye avÊtarÈgo, r|pe avÊtarÈgo, yÈvadatthaÑ udarÈvadehakaÑ bhuÒjitvÈ seyyasukhaÑ passasukhaÑ middhasukhaÑ anuyutto viharati, aÒÒataraÑ devanikÈyaÑ paÓidhÈya brahmacariyaÑ caratÊ”ti2 ÈgatÈ paÒca cittaÑ bandhitvÈ muÔÔhiyaÑ katvÈ viya gaÓhantÊti cetovinibandhÈ. Ete hi taÓhÈppavattibhÈvato kusalappavattiyÈ avasarÈppadÈnavasena cittaÑ bandhaÑ viya samorodhetvÈ gaÓhanti. Saddatthato pana ceto vir|paÑ nibandhÊyati saÑyamÊyati etehÊti cetovinibandhÈ. KÈmacchandÈdÊni paÒca kusaladhamme nÊvÈrenti ÈvarantÊti nÊvaraÓÈni. R|pÈbhinandÈnÈdayo paÒcÈbhinandanÈ.

Cha vivÈdam|lÈti-ÈdÊsu kodho makkho issÈ sÈÔheyyaÑ pÈpicchatÈ sandiÔÔhiparÈmÈsoti imÈni cha vivÈdam|lÈni. YasmÈ kuddho vÈ kodhavasena -pa- sandiÔÔhiparÈmÈsÊ vÈ sandiÔÔhiparÈmasitÈya kalahaÑ viggahaÑ vivÈdaÑ Èpajjati, tasmÈ kodhÈdayo “cha vivÈdam|lÈnÊ”ti vuccanti. R|pataÓhÈsaddataÓhÈdayo cha taÓhÈkÈyÈ. KÈmarÈgapaÔighadiÔÔhivicikicchÈbhavarÈgamÈnÈvijjÈ sattÈnusayÈ. ThÈmagataÔÔhena appahÊnaÔÔhena ca anusentÊti anusayÈ. MicchÈdiÔÔhimicchÈsa~kappamicchÈvÈcÈmicchÈkammantamicchÈ-ÈjÊvamicchÈvÈyÈmamicchÈsatimicchÈsamÈdhÊ aÔÔha micchattÈ.

“TaÓhaÑ paÔicca pariyesanÈ, pariyesanaÑ paÔicca lÈbho, lÈbhaÑ paÔicca vinicchayo, vinicchayaÑ paÔicca chandarÈgo, chandarÈgaÑ paÔicca ajjhosÈnaÑ, ajjhosÈnaÑ paÔicca pariggaho, pariggahaÑ paÔicca macchariyaÑ, macchariyaÑ paÔicca Èrakkho, ÈrakkhÈdhikaraÓaÑ daÓÉÈdÈnasatthÈdÈnakalahaviggahavivÈdatuvaÑtuvaÑpesuÒÒamusÈvÈdÈ aneke pÈpakÈ akusalÈ dhammÈ sambhavantÊ”ti3 evamÈgatÈ pariyesanÈdayo nava taÓhÈm|lakÈ. Tattha4 taÓhaÑ paÔiccÈti taÓhaÑ nissÈya. PariyesanÈti r|pÈdi-ÈrammaÓapariyesanÈ. ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 145; DÊ 3. 198 piÔÔhesu. 2. Ma 1. 146; DÊ 3. 198 piÔÔhesu. 3. DÊ 2. 50; DÊ 3. 253 piÔÔhesu. 4. DÊ-®Ôha 2. 89 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.


SÈ hi taÓhÈya sati hoti. LÈbhoti r|pÈdi-ÈrammaÓapaÔilÈbho. So hi pariyesanÈya sati hoti. Vinicchayoti idha vitakko adhippeto. LÈbhaÑ labhitvÈ hi iÔÔhÈniÔÔhaÑ sundarÈsundaraÒca vitakkeneva vinicchinati “ettakaÑ me r|pÈrammaÓatthÈya bhavissati, ettakaÑ saddÈdi-ÈrammaÓatthÈya, ettakaÑ mayhaÑ bhavissati, ettakaÑ parassa, ettakaÑ paribhuÒjissÈmi, ettakaÑ nidahissÈmÊ”ti. Tena vuttaÑ “lÈbhaÑ paÔicca vinicchayo”ti. ChandarÈgoti evaÑ akusalavitakkena vitakkite vatthusmiÑ dubbalarÈgo ca balavarÈgo ca uppajjati. Chandoti hi idha dubbalarÈgassÈdhivacanaÑ. AjjhosÈnanti ahaÑ mamanti balavasanniÔÔhÈnaÑ. Pariggahoti taÓhÈdiÔÔhivasena pariggahakaraÓaÑ. Macchariyanti parehi sÈdhÈraÓabhÈvassa asahanatÈ. Tenevassa porÈÓÈ evaÑ vacanatthaÑ vadanti “idaÑ acchariyaÑ mayhameva hotu, mÈ aÒÒassa acchariyaÑ hot|ti pavattattÈ macchariyanti vuccatÊ”ti. Œrakkhoti dvÈrapidahanamaÒjusagopanÈdivasena suÔÔhu rakkhaÓaÑ. AdhikarotÊti adhikaraÓaÑ, kÈraÓassetaÑ nÈmaÑ. ŒrakkhÈdhikaraÓanti bhÈvanapuÑsakaÑ, Èrakkhahet|ti attho. DaÓÉÈdÈnÈdÊsu paranisedhanatthaÑ daÓÉassa ÈdÈnaÑ daÓÉÈdÈnaÑ. EkatodhÈrÈdino satthassa ÈdÈnaÑ satthÈdÈnaÑ. Kalahoti kÈyakalahopi vÈcÈkalahopi. Purimo purimo virodho viggaho. Pacchimo pacchimo vivÈdo. TuvaÑ tuvanti agÈravavacanaÑ, tvaÑ tvanti attho.

PÈÓÈtipÈta-adinnÈdÈnakÈmesumicchÈcÈramusÈvÈdapisuÓavÈcÈpharusavÈcÈsamphappalÈpa-abhijjhÈbyÈpÈdamicchÈdiÔÔhi dasa akusalakammapathÈ. CattÈro sassatavÈdÈ cattÈro ekaccasassatavÈdÈ cattÈro antÈnantikÈ cattÈro amarÈvikkhepikÈ dve adhiccasamuppannikÈ soÄasa saÒÒÊvÈdÈ aÔÔha asaÒÒÊvÈdÈ aÔÔha nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊvÈdÈ satta ucchedavÈdÈ paÒca paramadiÔÔhadhammanibbÈnavÈdÈti etÈni dvÈsaÔÔhi diÔÔhigatÈni. R|pataÓhÈdichataÓhÈyeva paccekaÑ kÈmataÓhÈ bhavataÓhÈvibhavataÓhÈvasena aÔÔhÈrasa honti. TathÈ hi r|pÈrammaÓÈ taÓhÈ, r|pe vÈ taÓhÈti r|pataÓhÈ, sÈ kÈmarÈgabhÈvena r|paÑ assÈdentÊ pavattamÈnÈ kÈmataÓhÈ, sassatadiÔÔhisahagatarÈgabhÈvena “r|paÑ niccaÑ dhuvaÑ sassatan”ti evaÑ assÈdentÊ pavattamÈnÈ bhavataÓhÈ, ucchedadiÔÔhisahagatarÈgabhÈvena “r|paÑ ucchijjati vinassati pecca na bhavatÊ”ti evaÑ assÈdentÊ pavattamÈnÈ

VinayapiÔaka 310

vibhavataÓhÈti evaÑ tividhÈ hoti. YathÈ ca r|pataÓhÈ, evaÑ saddataÓhÈdayopÊti etÈni aÔÔhÈrasa taÓhÈvicaritÈni honti, tÈni ajjhattar|pÈdÊsu aÔÔhÈrasa, bahiddhÈr|pÈdÊsu aÔÔhÈrasÈti chattiÑsa, iti atÊtÈni chattiÑsa, anÈgatÈni chattiÑsa, paccuppannÈni chattiÑsÈti aÔÔhasatataÓhÈvicaritÈni, aÔÔhuttarasatataÓhÈvicaritÈnÊti attho. Pabheda-saddo paccekaÑ sambandhitabbo. TatthÈyaÑ yojanÈ “lobhappabhedo dosappabhedo yÈva aÔÔhasatataÓhÈvicaritappabhedo”ti. SabbadarathapariÄÈhakilesasatasahassÈnÊti sabbÈni sattÈnaÑ darathapariÄÈhakarÈni kilesÈnaÑ anekÈni satasahassÈni. ŒrammaÓÈdivibhÈgato hi pavatti-ÈkÈravibhÈgato ca anantappabhedÈ kilesÈ.

Sa~khepato vÈti-ÈdÊsu sampati ÈyatiÒca sattÈnaÑ anatthÈvahattÈ mÈraÓaÔÔhena vibÈdhanaÔÔhena kilesÈva mÈroti kilesamÈro. VadhakaÔÔhena khandhÈva mÈroti khandhamÈro. TathÈ hi vuttaÑ “vadhakaÑ r|paÑ, vadhakaÑ r|panti yathÈbh|taÑ nappajÈnÈtÊ”ti-Èdi. JÈtijarÈdimahÈbyasananibbattanena abhisa~khÈrova mÈro abhisa~khÈramÈro. SaÑkilesanimittaÑ hutvÈ guÓamÈraÓaÔÔhena devaputtova mÈroti devaputtamÈro. SattÈnaÑ jÊvitassa jÊvitaparikkhÈrÈnaÒca jÈnikaraÓena1 mahÈbÈdhar|pattÈ maccu eva mÈroti maccumÈro. Tattha samucchedappahÈnavasena sabbaso appavattikaraÓena kilesamÈraÑ, samudayappahÈnapariÒÒÈvasena khandhamÈraÑ, sahÈyavekallakaraÓavasena sabbaso appavattikaraÓena abhisa~khÈramÈraÑ, balavidhamanavisayÈtikkamanavasena devaputtamaccumÈraÒca abhaÒji, bhagge akÈsÊti attho. ParissayÈnanti upaddavÈnaÑ.

SatapuÒÒajalakkhaÓadharassÈti2 aneka sata puÒÒanibbattamahÈ purisalakkhaÓadharassa. Ettha hi “kevalaÑ satamattena puÒÒakammena ekekalakkhaÓaÑ nibbattan”ti imamatthaÑ na rocayiÑsu aÔÔhakathÈcariyÈ “evaÑ sante yo koci buddho bhaveyyÈ”ti, anantÈsa pana lokadhÈt|su yattakÈ sattÈ, tehi sabbehi paccekaÑ satakkhattuÑ katÈni dÈnÈdÊni puÒÒakammÈni yattakÈni, tato ekekaÑ puÒÒakammaÑ mahÈsattena sataguÓaÑ kataÑ satanti adhippetanti imamatthaÑ rocayiÑsu. TasmÈ idha sata-saddo bahubhÈvapariyÈyo, na sa~khyÈvisesavacanoti daÔÔhabbo “satagghaÑ sataÑ ______________________________________________________________ 1. JÈnikaraÓaÔÔhena (SyÈ) 2. SatapuÒÒalakkhaÓadharassÈti (SÊ, SyÈ)


devamanussÈ”ti-ÈdÊsu1 viya. R|pakÈyasampatti dÊpitÈ hoti itarÈsaÑ phalasampadÈnaÑ m|labhÈvato adhiÔÔhÈnabhÈvato ca. DÊpitÈ hotÊti idaÑ dhammakÈyasampattÊti-ÈdÊsupi yojetabbaÑ. Tattha pahÈnasampadÈpubbakattÈ ÒÈÓasampadÈdÊnaÑ dhammakÈyasampatti dÊpitÈ hotÊti veditabbaÑ. LokiyasarikkhakÈnaÑ bahumatabhÈvoti ettha bhÈgyavantatÈya lokiyÈnaÑ bahumatabhÈvo, bhaggadosatÈya sarikkhakÈnaÑ bahumatabhÈvoti yojetabbaÑ. EvaÑ ito paresupi yathÈkkamaÑ yojanÈ veditabbÈ.

PuÒÒavantaÑ gahaÔÔhÈ khattiyÈdayo abhigacchanti, pahÊnadosaÑ dosavinayÈya dhammaÑ desetÊti pabbajitÈ tÈpasaparibbÈjakÈdayo abhigacchantÊti Èha “gahaÔÔhapabbajitehi abhigamanÊyatÈ”ti. AbhigatÈnaÒca tesaÑ kÈyacittadukkhÈpanayane paÔibalabhÈvo ÈmisadÈnadhammadÈnehi upakÈrasabbhÈvato r|pakÈyaÑ tassa pasÈdacakkhunÈ, dhammakÈyaÑ paÒÒÈcakkhunÈ disvÈ dukkhadvayassa paÔippassambhanatoti veditabbo. BhÈgyavantatÈya upagatÈnaÑ ÈmisadÈnaÑ deti, bhaggadosatÈya dhammadÈnaÑ detÊti Èha “ÈmisadÈnadhammadÈnehi upakÈritÈ”ti. Lokiyalokuttarasukhehi ca saÑyojanasamatthatÈ dÊpitÈ hotÊti “pubbe ÈmisadÈnadhammadÈnehi mayÈ ayaÑ lokaggabhÈvo adhigato, tasmÈ tumhehipi evameva paÔipajjitabban”ti evaÑ sammÈpaÔipattiyaÑ niyojanena abhigatÈnaÑ lokiyalokuttarasukhehi saÑyojanasamatthatÈ ca dÊpitÈ hoti.

Sakacitte issariyaÑ nÈma attano cittassa vasÊbhÈvÈpÈdanaÑyeva, paÔik|lÈdÊsu appaÔik|lasaÒÒitÈdivihÈrasiddhi, adhiÔÔhÈniddhi-Èdiko iddhividhopi cittissariyameva cittabhÈvanÈya vasÊbhÈvappattiyÈ ijjhanato. AÓimÈlaghimÈdikanti Èdi-saddena mahimÈ patti pÈkammaÑ ÊsitÈ vasitÈ yatthakÈmÈvasÈyitÈti ime chapi sa~gahitÈ. Tattha kÈyassa aÓubhÈvakaraÓaÑ aÓimÈ. ŒkÈse padasÈ gamanÈdÊnaÑ arahabhÈvena2 lahubhÈvo laghimÈ. MahattaÑ mahimÈ kÈyassa mahantatÈpÈdanaÑ. IÔÔhadesassa pÈpuÓanaÑ patti. AdhiÔÔhÈnÈdivasena icchitanipphÈdanaÑ pÈkammaÑ. SayaÑvasitÈ issarabhÈvo ÊsitÈ. Iddhividhe vasÊbhÈvo vasitÈ. ŒkÈsena vÈ gacchato aÒÒaÑ vÈ kiÒci karoto yattha katthaci ______________________________________________________________ 1. Satagghi satadevamanussÈti-ÈdÊsu (SÊ, SyÈ) 2. GamanÈdÊsu arahabhÈvena (SÊ), gamanÈdi-arahabhÈvena (SyÈ)

VinayapiÔaka 312

vosÈnappatti yatthakÈmÈvasÈyitÈ. “KumÈrakar|pÈdidassanan”tipi vadanti. EvamidaÑ aÔÔhavidhaÑ lokiyasammataÑ issariyaÑ. TaÑ pana bhagavato iddhividhantogadhaÑ anaÒÒasÈdhÈraÓaÒcÈti Èha “sabbakÈraparip|raÑ atthÊ”ti. TathÈ1 lokuttaro dhammo atthÊti sambandho. EvaÑ yasÈdÊsupi atthi-saddo yojetabbo.

KesaÒci yaso padesavutti ayathÈbh|taguÓasannissayattÈ aparisuddho ca hoti, na evaÑ tathÈgatassÈti dassetuÑ “lokattayabyÈpako”ti vuttaÑ. Tattha idha adhigatasatthuguÓÈnaÑ Èruppe uppannÈnaÑ “itipi so bhagavÈ”ti-ÈdinÈ bhagavato yaso pÈkaÔo hotÊti Èha “lokattayabyÈpako”ti. YathÈbhuccaguÓÈdhigatoti yathÈbh|taguÓehi adhigato. Ativiya parisuddhoti yathÈbh|taguÓÈdhigatattÈ eva accantaparisuddho. SabbÈkÈraparip|rÈti anavasesalakkhaÓÈnubyaÒjanÈdisampattiyÈ sabbÈkÈrehi paripuÓÓÈ. Sabba~gapacca~gasirÊti sabbesaÑ a~gapacca~gÈnaÑ sobhÈ. YaÑ yaÑ etena icchitaÑ patthitanti “tiÓÓo tÈreyyan”ti-ÈdinÈ yaÑ yaÑ etena lokanÈthena manovacÊpaÓidhÈnavasena icchitaÑ kÈyapaÓidhÈnavasena patthitaÑ. TathevÈti paÓidhÈnÈnur|pameva. SammÈvÈyÈmasa~khÈto payattoti vÊriyapÈramibhÈvappatto ariyamaggapariyÈpanno ca sammÈvÈyÈmasa~khÈto ussÈho.

KusalÈdÊhi bhedehÊti sabbattikadukapadasa~gahitehi kusalÈdippabhedehi. PaÔiccasamuppÈdÈdÊhÊti Èdi-saddena na kevalaÑ vibha~gapÈÄiyaÑ ÈgatÈ satipaÔÔhÈnÈdayova sa~gahitÈ, atha kho sa~gahÈdayo samayavimuttÈdayo ÔhapanÈdayo tikapaÔÔhÈnÈdayo ca sa~gahitÈti veditabbaÑ. PÊÄanasa~khatasantÈpavipariÓÈmaÔÔhena vÈ dukkhamariyasaccanti-ÈdÊsu pÊÄanaÔÔho taÑsama~gino sattassa hiÑsanaÑ avipphÈrikatÈkaraÓaÑ. Sa~khataÔÔho samecca sa~gamma sambh|ya paccayehi katabhÈvo. SantÈpaÔÔho dukkhadukkhatÈdÊhi santÈpanaÑ paridahanaÑ. VipariÓÈmaÔÔho jarÈya maraÓena cÈti dvidhÈ vipariÓÈmetabbatÈ. Samudayassa Èy|hanaÔÔho dukkhassa nibbattanavasena sampiÓÉanaÑ. NidÈnaÔÔho “idaÑ taÑ dukkhan”ti nidassentassa viya samuÔÔhÈpanaÑ. SaÑyogaÔÔho saÑsÈradukkhena saÑyojanaÑ. PalibodhaÔÔho maggÈdhigamassa nivÈraÓaÑ. Nirodhassa nissaraÓaÔÔho sabb|padhÊnaÑ paÔinissaggasabhÈvattÈ ______________________________________________________________ 1. Tattha (SÊ)


tato vinissaÔatÈ, taÑnissaraÓanimittatÈ vÈ. VivekaÔÔho sabbasa~khÈravisaÑyuttatÈ. Asa~khataÔÔho kenacipi paccayena anabhisa~khatatÈ. AmataÔÔho niccasabhÈvattÈ maraÓÈbhÈvo, sattÈnaÑ maraÓÈbhÈvahetutÈ vÈ. Maggassa niyyÈnaÔÔho vaÔÔadukkhato nikkamanaÔÔho. Hetu-attho nibbÈnassa sampÈpakabhÈvo. DassanaÔÔho accantasukhumassa nibbÈnassa sacchikaraÓaÑ. ŒdhipateyyaÔÔho catusaccadassane sampayuttÈnaÑ ÈdhipaccakaraÓaÑ, ÈrammaÓÈdhipatibhÈvo vÈ visesato maggÈdhipativacanato. Satipi hi jhÈnÈdÊnaÑ ÈrammaÓÈdhipatibhÈve “jhÈnÈdhipatino dhammÈ”ti evamÈdiÑ avatvÈ “maggÈdhipatino dhammÈ”icceva vuttaÑ, tasmÈ viÒÒÈyati “atthi maggassa ÈrammaÓÈdhipatibhÈve viseso”ti. Eteyeva ca pÊÄanÈdayo soÄasÈkÈrÈti vuccanti.

Dibbabrahma-ariyavihÈreti-ÈdÊsu kasiÓÈdi-ÈrammaÓÈni r|pÈvacarajjhÈnÈni dibbavihÈro. MettÈdijjhÈnÈni brahmavihÈro. PhalasamÈpatti ariyavihÈro. KÈmehi vivekaÔÔhakÈyatÈvasena ekÊbhÈvo kÈyaviveko. PaÔhamajjhÈnÈdinÈ nÊvaraÓÈdÊhi vivittacittatÈ cittaviveko. Upadhiviveko nibbÈnaÑ. UpadhÊti cettha cattÈro upadhÊ kÈmupadhi khandhupadhi kilesupadhi abhisa~khÈrupadhÊti. KÈmÈpi hi “yaÑ paÒca kÈmaguÓe paÔicca uppajjati sukhaÑ somanassaÑ, ayaÑ kÈmÈnaÑ assÈdo”ti1 evaÑ vuttassa sukhassa adhiÔÔhÈnabhÈvato upadhÊyati ettha sukhanti iminÈ vacanatthena “upadhÊ”ti vuccanti, khandhÈpi khandham|lakassa dukkhassa adhiÔÔhÈnabhÈvato, kilesÈpi apÈyadukkhassa adhiÔÔhÈnabhÈvato, abhisa~khÈrÈpi bhavadukkhassa adhiÔÔhÈnabhÈvato vuttanayena “upadhÊ”ti vuccanti. Imehi pana cat|hi upadhÊhi vivittatÈya nibbÈnaÑ “upadhiviveko”ti vuccati.

SuÒÒatÈkÈrena nibbÈnaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ pavatto ariyamaggo suÒÒatavimokkho. So hi suÒÒatÈya dhÈtuyÈ uppannattÈ suÒÒato, kilesehi ca vimuttattÈ vimokkho. Eteneva nayena appaÓihitÈkÈrena nibbÈnaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ pavatto appaÓihitavimokkho. AnimittÈkÈrena nibbÈnaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ pavatto animittavimokkho. Atha vÈ suÒÒatÈnupassanÈsa~khÈtÈya anattÈnupassanÈya vasena paÔiladdho ariyamaggo Ègamanavasena “suÒÒatavimokkho”ti vuccati. TathÈ ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 120 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 314

appaÓihitÈnupassanÈsa~khÈtÈya dukkhÈnupassanÈya vasena paÔiladdho appaÓihitavimokkho. AnimittÈnupassanÈsa~khÈtÈya aniccÈnupassanÈya vasena paÔiladdho “animittavimokkho”ti veditabbo. VuttaÒhetaÑ–

“Aniccato manasikaronto adhimokkhabahulo animittavimokkhaÑ paÔilabhati, dukkhato manasikaronto passaddhibahulo appaÓihitavimokkhaÑ paÔilabhati, anattato manasikaronto vedabahulo suÒÒatavimokkhaÑ paÔilabhatÊ”ti1.

AÒÒeti lokiya-abhiÒÒÈdike.

KilesÈbhisa~khÈravasena bhavesu paribbhamanaÑ, taÒca taÓhÈpadhÈnanti Èha “taÓhÈsa~khÈtaÑ gamanan”ti. Vantanti ariyamaggamukhena uggiritaÑ puna apaccÈgamanavasena chaÉÉitaÑ. BhagavÈti vuccati niruttinayenÈti dassento Èha “yathÈ loke”ti-Èdi. YathÈ loke niruttinayena ekekapadato ekekamakkharaÑ gahetvÈ “mekhalÈ”ti vuttaÑ, evamidhÈpÊti attho. MehanassÈti guyhappadesassa. KhassÈti okÈsassa.

Aparo nayo2–bhÈgavÈti bhagavÈ. BhatavÈti bhagavÈ. BhÈge vanÊti bhagavÈ. Bhage vanÊti bhagavÈ. BhattavÈti bhagavÈ. Bhage vamÊti bhagavÈ. BhÈge vamÊti bhagavÈ.

BhÈgavÈ bhatavÈ bhÈge, bhage ca vani bhattavÈ. Bhage vami tathÈ bhÈge, vamÊti bhagavÈ jino.

Tattha kathaÑ bhagavÈti bhagavÈ? Ye te sÊlÈdayo dhammakkhandhÈ guÓakoÔÔhÈsÈ, te anaÒÒasÈdhÈraÓÈ niratisayÈ tathÈgatassa atthi upalabbhanti. TathÈ hissa sÊlaÑ samÈdhi paÒÒÈ vimutti vimuttiÒÈÓadassanaÑ, hirÊ ottappaÑ, saddhÈ vÊriyaÑ, sati sampajaÒÒaÑ, sÊlavisuddhi diÔÔhivisuddhi, samatho vipassanÈ, tÊÓi kusalam|lÈni, tÊÓi sucaritÈni, tayo sammÈvitakkÈ, tisso anavajjasaÒÒÈ, tisso dhÈtuyo, cattÈro satipaÔÔhÈnÈ, cattÈro sammappadhÈnÈ, cattÈro iddhipÈdÈ, cattÈro ariyamaggÈ, cattÈri ariyaphalÈni, catasso paÔisambhidÈ, catuyoniparicchedakaÒÈÓÈni, cattÈro ariyavaÑsÈ, cattÈri vesÈrajjaÒÈÓÈni, ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 254 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge. 2. Itivuttaka-®Ôha 5 piÔÔhÈdÊsu passitabbaÑ.


paÒca padhÈniya~gÈni, paÒca~giko sammÈsamÈdhi, paÒcaÒÈÓiko sammÈsamÈdhi, paÒcindriyÈni, paÒca balÈni, paÒca nissÈraÓÊyÈ dhÈtuyo, paÒca vimuttÈyatanaÒÈÓÈni, paÒca vimuttiparipÈcanÊyÈ saÒÒÈ, cha anussatiÔÔhÈnÈni, cha gÈravÈ, cha nissÈraÓÊyÈ dhÈtuyo, cha satatavihÈrÈ, cha anuttariyÈni, chanibbedhabhÈgiyÈ saÒÒÈ, cha abhiÒÒÈ, cha asÈdhÈraÓaÒÈÓÈni, satta aparihÈnÊyÈ dhammÈ, satta ariyadhanÈni, satta bojjha~gÈni, satta sappurisadhammÈ, satta nijjaravatth|ni, satta saÒÒÈ, sattadakkhiÓeyyapuggaladesanÈ, sattakhÊÓÈsavabaladesanÈ, aÔÔhapaÒÒÈpaÔilÈbhahetudesanÈ, aÔÔha sammattÈni, aÔÔhalokadhammÈtikkamo, aÔÔha Èrambhavatth|ni, aÔÔha-akkhaÓadesanÈ, aÔÔha mahÈpurisavitakkÈ, aÔÔha-abhibhÈyatanadesanÈ, aÔÔha vimokkhÈ, nava yonisomanasikÈram|lakÈ dhammÈ, nava pÈrisuddhipadhÈniya~gÈni, navasattÈvÈsadesanÈ, nava ÈghÈtappaÔivinayÈ, nava saÒÒÈ, nava nÈnattÈ, nava anupubbavihÈrÈ, dasa nÈthakaraÓÈ dhammÈ, dasa kasiÓÈyatanÈni, dasa kusalakammapathÈ, dasa sammattÈni, dasa ariyavÈsÈ, dasa asekkhadhammÈ, dasa tathÈgatabalÈni, ekÈdasa mettÈnisaÑsÈ, dvÈdasa dhammacakkÈkÈrÈ, terasa dhutaguÓÈ, cuddasa dubbhaÒÈÓÈni, paÒcadasa vimuttiparipÈcanÊyÈ dhammÈ, soÄasavidhÈ ÈnÈpÈnassati, soÄasa aparantapanÊyÈ dhammÈ, aÔÔhÈrasa buddhadhammÈ, ek|navÊsati paccavekkhaÓaÒÈÓÈni, catucattÈlÊsa ÒÈÓavatth|ni, paÒÒÈsa udayabbayaÒÈÓÈni, paropaÓÓÈsa kusaladhammÈ, sattasattati ÒÈÓavatth|ni, catuvÊsatikoÔisatasahassasamÈpattisaÒcÈrimahÈvajiraÒÈÓaÑ, anantanayasamantapaÔÔhÈnapavicayapaccavekkhaÓadesanÈÒÈÓÈni, tathÈ anantÈsu lokadhÈt|su anantÈnaÑ sattÈnaÑ ÈsayÈdivibhÈvanaÒÈÓÈni cÈti evamÈdayo anantÈparimÈÓabhedÈ anaÒÒasÈdhÈraÓÈ niratisayÈ guÓabhÈgÈ guÓakoÔÔhÈsÈ saÑvijjanti upalabbhanti, tasmÈ yathÈvuttavibhÈgÈ guÓabhÈgÈ assa atthÊti bhÈgavÈti vattabbe ÈkÈrassa rassattaÑ katvÈ “bhagavÈ”ti vutto. EvaÑ tÈva bhÈgavÈti bhagavÈ.

YasmÈ sÊlÈdayo sabbe, guÓabhÈgÈ asesato. Vijjanti sugate tasmÈ, bhagavÈti pavuccati.

KathaÑ bhatavÈti bhagavÈ? Ye te sabbalokahitÈya ussukkamÈpannehi manussattÈdike aÔÔha dhamme samodhÈnetvÈ sammÈsambodhiyÈ

VinayapiÔaka 316

katamahÈbhinÊhÈrehi mahÈbodhisattehi parip|retabbÈ dÈnapÈramÊ sÊla, nekkhamma, paÒÒÈ, vÊriya, khanti, sacca, adhiÔÔhÈna, mettÈ, upekkhÈpÈramÊti dasa pÈramiyo dasa upapÈramiyo dasa paramatthapÈramiyoti samatiÑsa pÈramiyo, dÈnÈdÊni cattÈri sa~gahavatth|ni, cattÈri adhiÔÔhÈnÈni, attapariccÈgo nayana, dhana, rajja puttadÈrapariccÈgoti paÒca mahÈpariccÈgÈ, pubbayogo, pubbacariyÈ, dhammakkhÈnaÑ, ÒÈtatthacariyÈ, lokatthacariyÈ, buddhatthacariyÈti evamÈdayo sa~khepato vÈ puÒÒasambhÈraÒÈÓasambhÈrÈ buddhakarÈ dhammÈ, te mahÈbhinÊhÈrato paÔÔhÈya kappÈnaÑ satasahassÈdhikÈni cattÈri asa~khyeyyÈni yathÈ hÈnabhÈgiyÈ saÑkilesabhÈgiyÈ ÔhitibhÈgiyÈ vÈ na honti, atha kho uttaruttari visesabhÈgiyÈva honti, evaÑ sakkaccaÑ nirantaraÑ anavasesato bhatÈ sambhatÈ assa atthÊti bhatavÈti bhagavÈ niruttinayena ta-kÈrassa ga-kÈraÑ katvÈ. Atha vÈ bhatavÈti teyeva yathÈvutte buddhakare dhamme vuttanayena bhari sambhari, parip|resÊti attho. Evampi bhatavÈti bhagavÈ.

YasmÈ sambodhiyÈ sabbe dÈnapÈrami-Èdike. SambhÈre bhatavÈ nÈtho, tasmÈpi bhagavÈ mato.

KathaÑ bhÈge vanÊti bhagavÈ? Ye te catuvÊsatikoÔisatasahassasa~khÈ devasikaÑ vaÄaÒjanakasamÈpattibhÈgÈ, te anavasesato lokahitatthaÑ attano ca diÔÔhadhammasukhavihÈratthaÑ niccakappaÑ vani bhaji sevi bahulamakÈsÊti bhÈge vanÊti bhagavÈ. Atha vÈ abhiÒÒeyyadhammesu kusalÈdÊsu khandhÈdÊsu ca ye te pariÒÒeyyÈdivasena sa~khepato vÈ catubbidhÈ abhisamayabhÈgÈ, vitthÈrato pana “cakkhu pariÒÒeyyaÑ, sotaÑ pariÒÒeyyaÑ -pa- jarÈmaraÓaÑ pariÒÒeyyan”ti-ÈdinÈ1 aneke pariÒÒeyyabhÈgÈ, “cakkhussa samudayo pahÈtabbo -pa- jarÈmaraÓassa samudayo pahÈtabbo”ti-ÈdinÈ nayena pahÈtabbabhÈgÈ, “cakkhussa nirodho -pa- jarÈmaraÓassa nirodho sacchikÈtabbo”ti-ÈdinÈ sacchikÈtabbabhÈgÈ, “cakkhussa nirodhagÈminÊ paÔipadÈ”ti-ÈdinÈ “cattÈro satipaÔÔhÈnÈ”ti-ÈdinÈ ca anekabhedÈ bhÈvetabbabhÈgÈ ca dhammÈ vuttÈ, te sabbe vani bhaji yathÈrahaÑ gocarabhÈvanÈsevanÈnaÑ vasena sevi. Evampi bhÈge vanÊti bhagavÈ. Atha vÈ ye ime sÊlÈdayo dhammakkhandhÈ sÈvakehi ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 23 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge.


sÈdhÈraÓÈ guÓakoÔÔhÈsÈ guÓabhÈgÈ, kinti nu kho te vineyyasantÈnesu patiÔÔhapeyyanti1 mahÈkaruÓÈya vani abhipatthayi, sÈ cassa abhipatthanÈ yathÈdhippetaphalÈvahÈ ahosi. Evampi bhÈge vanÊti bhagavÈ.

YasmÈ ÒeyyasamÈpatti-guÓabhÈge tathÈgato. Bhaji patthayi sattÈnaÑ, hitÈya bhagavÈ tato.

KathaÑ bhage vanÊti bhagavÈ? SamÈsato tÈva katapuÒÒehi payogasampannehi yathÈvibhavaÑ bhajÊyantÊti bhagÈ, lokiyalokuttarasampattiyo. Tattha lokiye tÈva tathÈgato sambodhito pubbe bodhisattabh|to paramukkaÑsagate2 vani bhaji sevi, yattha patiÔÔhÈya niravasesato buddhakaradhamme samannÈnento buddhadhamme paripÈcesi. Buddhabh|to pana te niravajjasukh|pasaÑhite anaÒÒasÈdhÈraÓe lokuttarepi vani bhaji sevi. VitthÈrato pana padesarajja-issariyacakkavattisampattidevarajjasampatti-Èdivasena jhÈnavimokkhasamÈdhisamÈpattiÒÈÓadassanamaggabhÈvanÈphalasacchikiriyÈdi-uttarimanussadhammavasena ca anekavihite anaÒÒasÈdhÈraÓe bhage vani bhaji sevi. EvaÑ bhage vanÊti bhagavÈ.

YÈ tÈ sampattiyo loke, yÈ ca lokuttarÈ puthu. SabbÈ tÈ bhaji sambuddho, tasmÈpi bhagavÈ mato.

KathaÑ bhattavÈti bhagavÈ? BhattÈ daÄhabhattikÈ assa bah| atthÊti bhattavÈ. TathÈgato hi mahÈkaruÓÈsabbaÒÒutaÒÒÈÓÈdi-aparimitanirupamappabhÈvaguÓavisesasama~gÊbhÈvato sabbasattuttamo, sabbÈnatthaparihÈrapubba~gamÈya niravasesahitasukhavidhÈnatapparÈya niratisayÈya payogasampattiyÈ sadevamanussÈya pajÈya accantupakÈritÈya dvattiÑsa mahÈpurisalakkhaÓÈsÊti anubyaÒjana byÈmappabhÈdi anaÒÒasÈdhÈraÓavisesapaÔimaÓÉitar|pakÈyatÈya yathÈbhuccaguÓÈdhigatena “itipi so bhagavÈ”ti-Èdinayappavattena lokattayabyÈpinÈ suvipulena suvisuddhena ca thutighosena samannÈgatattÈ ukkaÑsapÈramippattÈsu appicchatÈsantuÔÔhitÈ-ÈdÊsu suppatiÔÔhitabhÈvato dasabalacatuvesÈrajjÈdiniratisayaguÓavisesasama~gÊbhÈvato ca r|pappamÈÓo r|pappasanno, ghosappamÈÓo ghosappasanno, l|khappamÈÓo l|khappasanno, dhammappamÈÓo ______________________________________________________________ 1. PatiÔÔhaheyyunti (SyÈ) 2. ParamukkaÑsagato (SÊ)

VinayapiÔaka 318

dhammappasannoti evaÑ catuppamÈÓike lokasannivÈse sabbathÈpi pasÈdÈvahabhÈvena samantapÈsÈdikattÈ aparimÈÓÈnaÑ sattÈnaÑ sadevamanussÈnaÑ ÈdarabahumÈnagÈravÈyatanatÈya paramapemasambhattiÔÔhÈnaÑ. Ye cassa ovÈde patiÔÔhitÈ aveccappasÈdena samannÈgatÈ honti, kenaci asaÑhÈriyÈ tesaÑ sambhatti samaÓena vÈ brÈhmaÓena vÈ devena vÈ mÈrena vÈ brahmunÈ vÈti. TathÈ hi te attano jÊvitapariccÈgepi tattha pasÈdaÑ na pariccajanti tassa vÈ ÈÓaÑ daÄhabhattibhÈvato. TenevÈha–

“Yo ve kataÒÒ| katavedi dhÊro, KalyÈÓamitto daÄhabhatti ca hotÊ”ti1,

“SeyyathÈpi bhikkhave mahÈsamuddo Ôhitadhammo velaÑ nÈtivattati, evameva kho bhikkhave yaÑ mayÈ sÈvakÈnaÑ sikkhÈpadaÑ paÒÒattaÑ, taÑ mama sÈvakÈ jÊvitahetupi nÈtikkamantÊ”ti2 ca.

EvaÑ bhattavÈti bhagavÈ niruttinayena ekassa ta-kÈrassa lopaÑ katvÈ itarassa ta-kÈrassa ga-kÈraÑ katvÈ.

GuÓÈtisayayuttassa, yasmÈ lokahitesino. SambhattÈ bahavo satthu, bhagavÈ tena vuccati.

KathaÑ bhage vamÊti bhagavÈ? YasmÈ tathÈgato bodhisattabh|topi purimÈsu jÈtÊsu pÈramiyo p|rento bhagasa~khÈtaÑ siriÑ issariyaÑ yasaÒca vami uggiri, kheÄapiÓÉaÑ viya anapekkho chaÉÉayi. TathÈ hissa somanassakumÈrakÈle3 hatthipÈlakumÈrakÈle4 ayogharapaÓÉitakÈle5 m|gapakkhapaÓÉitakÈle6 c|ÄasutasomakÈle7ti evamÈdÊsu nekkhammapÈramÊp|raÓavasena devarajjasadisÈya rajjasiriyÈ pariccattattabhÈvÈnaÑ pamÈÓaÑ natthi, carimattabhÈvepi hatthagataÑ cakkavattisiriÑ devalokÈdhipaccasadisaÑ catudÊpissariyaÑ cakkavattisampattisannissayaÑ sattaratanasamujjalaÑ yasaÒca ______________________________________________________________ 1. Khu 6. 10 piÔÔhe JÈtake. 2. AÑ 3. 45; Khu 1. 142; Vi 4. 421 piÔÔhesu. 3. Khu 5. 334 piÔÔhe JÈtake. 4. Khu 5. 350 piÔÔhe JÈtake. 5. Khu 5. 353 piÔÔhe JÈtake. 6. Khu 6. 149 piÔÔhe JÈtake. 7. Khu 6. 25 piÔÔhe JÈtake.


tiÓÈyapi amaÒÒamÈno nirapekkho pahÈya abhinikkhamitvÈ sammÈsambodhiÑ abhisambuddho, tasmÈ ime siri-Èdike bhage vamÊti bhagavÈ. Atha vÈ bhÈni nÈma nakkhattÈni, tehi samaÑ gacchanti pavattantÊti bhagÈ, sineruyugandhara-uttarakuruhimavantÈdibhÈjanalokavisesasannissayÈ sobhÈ kappaÔÔhÈyibhÈvato1, tepi bhagavÈ vami taÑnivÈsisattÈvÈsasamatikkamanato tappaÔibaddhachandarÈgappahÈnena pajahÊti. Evampi bhage vamÊti bhagavÈ.

CakkavattisiriÑ yasmÈ, yasaÑ issariyaÑ sukhaÑ. PahÈsi lokacittaÒca, sugato bhagavÈ tato.

KathaÑ bhÈge vamÊti bhagavÈ? BhÈgÈ nÈma sabhÈgadhammakoÔÔhÈsÈ, te khandhÈyatanadhÈtÈdivasena, tatthÈpi r|pavedanÈdivasena atÊtÈdivasena ca anekavidhÈ, te ca bhagavÈ sabbaÑ papaÒcaÑ sabbaÑ yogaÑ sabbaÑ ganthaÑ sabbaÑ saÑyojanaÑ samucchinditvÈ amatadhÈtuÑ samadhigacchanto vami uggiri, anapekkho chaÉÉayi na paccÈgami. TathÈ hesa sabbatthakameva pathaviÑ ÈpaÑ tejaÑ vÈyaÑ, cakkhuÑ sotaÑ ghÈnaÑ givhaÑ kÈyaÑ manaÑ, r|pe sadde gandhe rase phoÔÔhabbe dhamme, cakkhuviÒÒÈÓaÑ -pa- manoviÒÒÈÓaÑ, cakkhusamphassaÑ -pa- manosamphassaÑ, cakkhusamphassajaÑ vedanaÑ-pa- manosamphassajaÑ vedanaÑ, cakkhusampassajaÑ saÒÒaÑ -pa- manosamphassajaÑ saÒÒaÑ, cakkhusamphassajaÑ cetanaÑ -pa- manosampassajaÑ cetanaÑ, r|pataÓhaÑ -pa- dhammataÓhaÑ, r|pavitakkaÑ -pa- dhammavitakkaÑ, r|pavicÈraÑ -pa- dhammavicÈranti-ÈdinÈ anupadadhammavibhÈgavasenapi sabbeva dhammakoÔÔhÈse anavasesato vami uggiri, anapekkhapariccÈgena chaÉÉayi. VuttaÒhetaÑ “yaÑ taÑ Ènanda cattaÑ vantaÑ muttaÑ pahÊnaÑ paÔinissaÔÔhaÑ, taÑ tathÈgato puna paccÈgamissatÊti netaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊ”ti2. Evampi bhÈge vamÊti bhagavÈ. Atha vÈ bhÈge vamÊti sabbepi kusalÈkusale sÈvajjÈnavajje hÊnapaÓÊte kaÓhasukkasappaÔibhÈge dhamme ariyamaggaÒÈÓamukhena vami uggiri, anapekkho pariccaji pajahi, paresaÒca tathattÈya dhammaÑ desesi. Vuttampi cetaÑ “dhammÈpi vo bhikkhave pahÈtabbÈ pageva adhammÈ3. Kull|pamaÑ vo bhikkhave dhammaÑ desessÈmi nittharaÓatthÈya, no gahaÓatthÈyÈ”ti-Èdi4. Evampi bhÈge vamÊti bhagavÈ. ______________________________________________________________ 1. KappaÔÔhiyabhÈvato (SyÈ) 2. DÊ 2. 99 piÔÔhe. 3. Ma 1. 188 piÔÔhe. 4. Ma 1. 187 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 320

KhandhÈyatanadhÈtÈdi-dhammabhedÈ mahesinÈ. KaÓhÈ sukkÈ yato vantÈ, tatopi bhagavÈ mato.

Tena vuttaÑ–

“BhÈgavÈ bhatavÈ bhÈge, bhage ca vani bhattavÈ. Bhage vami tathÈ bhÈge, vamÊti bhagavÈ jino”ti.

Ettha ca yasmÈ sa~khepato attahitasampattiparahitapaÔipattivasena duvidhÈ buddhaguÓÈ, tÈsu attahitasampatti pahÈnasampadÈÒÈÓasampadÈbhedato duvidhÈ ÈnubhÈvasampadÈdÊnaÑ tadavinÈbhÈvena tadantogadhattÈ. ParahitapaÔipatti payogÈsayabhedato duvidhÈ. Tattha payogato lÈbhasakkÈrÈdinirapekkhacittassa sabbadukkhaniyyÈnikadhamm|padeso, Èsayato paÔiviruddhesupi niccaÑ hitesitÈ ÒÈÓaparipÈkakÈlÈgamanÈdiparahitappaÔipatti. ŒmisapaÔiggahaÓÈdinÈpi atthacariyÈ parahitapaÔipatti hotiyeva, tasmÈ tesampi vibhÈvanavasena pÈÄiyaÑ “arahan”ti-ÈdÊnaÑ padÈnaÑ gahaÓaÑ veditabbaÑ.

Tattha arahanti iminÈ padena pahÈnasampadÈvasena bhagavato attahitasampatti vibhÈvitÈ, sammÈsambuddho lokavid|ti ca imehi padehi ÒÈÓasampadÈvasena. Nanu ca “lokavid|”ti iminÈpi sammÈsambuddhatÈ vibhÈvÊyatÊti? SaccaÑ vibhÈvÊyati, atthi pana viseso “sammÈsambuddho”ti iminÈ sabbaÒÒutaÒÒÈÓÈnubhÈvo vibhÈvito, “lokavid|”ti pana iminÈ ÈsayÈnusayaÒÈÓÈdÊnampi ÈnubhÈvo vibhÈvitoti. VijjÈcaraÓasampannoti iminÈ sabbÈpi bhagavato attahitasampatti vibhÈvitÈ. Sugatoti pana iminÈ samudÈgamato paÔÔhÈya bhagavato attahitasampatti parahitapaÔipatti ca vibhÈvitÈ. Anuttaro purisadammasÈrathi satthÈ devamanussÈnanti imehi padehi bhagavato parahitapaÔipatti vibhÈvitÈ. Buddhoti iminÈ bhagavato attahitasampatti parahitapaÔipatti ca vibhÈvitÈ. EvaÒca katvÈ “sammÈsambuddho”ti vatvÈ “buddho”ti vacanaÑ samatthitaÑ hoti. TenevÈha “attanÈpi bujjhi, aÒÒepi satte bodhesÊ”ti-Èdi. BhagavÈti ca iminÈpi samudÈgamato paÔÔhÈya bhagavato sabbÈ attahitasampatti parahitapaÔipatti ca vibhÈvitÈ.


Aparo nayo–hetuphalasattupakÈravasena sa~khepato tividhÈ buddhaguÓÈ. Tattha ArahaÑ SammÈsambuddho VijjÈcaraÓasampanno Lokavid|ti imehi padehi phalasampattivasena buddhaguÓÈ vibhÈvitÈ. Anuttaro purisadammasÈrathi satthÈ devamanussÈnanti imehi sattupakÈravasena buddhaguÓÈ pakÈsitÈ. Buddhoti iminÈ phalavasena sattupakÈravasena ca buddhaguÓÈ vibhÈvitÈ. Sugato bhagavÈti pana imehi padehi hetuphalasattupakÈravasena buddhaguÓÈ vibhÈvitÈti veditabbaÑ.

So imaÑ lokanti-ÈdÊsu so bhagavÈti yo “arahan”ti-ÈdinÈ kittitaguÓo, so bhagavÈ. ImaÑ lokanti nayidaÑ mahÈjanassa sammukhÈmattaÑ1 sandhÈya vuttaÑ, atha kho anavasesaÑ pariyÈdÈyÈti dassetuÑ “sadevakan”ti-Èdi vuttaÑ. TenÈha “idÈni vattabbaÑ nidassetÊ”ti. PajÈtattÈti yathÈsakaÑ kammakilesehi nibbattattÈ. Sadeva kavacanena paÒcakÈmÈvacaradevaggahaÓaÑ pÈrisesaÒÈyenÈti veditabbaÑ itaresaÑ padantarehi sa~gahitattÈ. Sadevakanti ca avayavena viggaho samudÈyo samÈsattho. SamÈrakavacanena chaÔÔhakÈmÈvacaradevaggahaÓaÑ paccÈsattiÒÈyenÈti daÔÔhabbaÑ. Tattha hi so jÈto taÑnivÈsÊ ca. Sabrahmakavacanena brahmakÈyikÈdibrahmaggahaÓanti etthÈpi eseva nayo. PaccatthikÈ -pa- samaÓabrÈhmaÓaggahaÓanti nidassanamattametaÑ apaccatthikÈnaÑ asamitÈbÈhitapÈpÈnaÒca samaÓabrÈhmaÓÈnaÑ sassamaÓabrÈhmaÓÊvacanena gahitattÈ. KÈmaÑ “sadevakan”ti-ÈdivisesanÈnaÑ vasena sattavisayo loka-saddoti viÒÒÈyati tulyayogavisayattÈ tesaÑ, “salomako sapakkhako”ti-ÈdÊsu pana atulyayogepi ayaÑ samÈso labbhatÊti byaticÈradassanato pajÈgahaÓanti Èha “pajÈvacanena sattalokaggahaÓan”ti. SadevakÈdivacanena upapattidevÈnaÑ, sassamaÓabrÈhmaÓÊvacanena visuddhidevÈnaÒca gahitattÈ Èha “sadevamanussavacanena sammutideva-avasesamanussaggahaÓan”ti. Tattha sammutidevÈ rÈjÈno. AvasesamanussaggahaÓanti samaÓabrÈhmaÓehi avasesamanussaggahaÓaÑ. TÊhi padehÊti sadevakasamÈrakasabrahmakavacanehi. DvÊhÊti sassamaÓabrÈhmaÓiÑ sadevamanussanti imehi dvÊhi padehi. ______________________________________________________________ 1. SammukhÊmattaÑ (SyÈ), sammukhapattaÑ (Ka)

VinayapiÔaka 322

Ar|pÊ sattÈ attano ÈneÒjavihÈrena viharantÈ dibbantÊti devÈti imaÑ nibbacanaÑ labhantÊti Èha “sadevakaggahaÓena ar|pÈvacaraloko gahito”ti. TenevÈha bhagavÈ “ÈkÈsÈnaÒcÈyatan|pagÈnaÑ devÈnaÑ sahabyatan”ti-Èdi1. ChakÈmÈvacaradevalokassa savisesaÑ mÈrassa vase vattanato Èha “samÈrakaggahaÓena chakÈmÈvacaradevaloko”ti. Ar|pÊbrahmalokassa visuÑ gahitattÈ Èha “r|pÊ brahmaloko”ti. CatuparisavasenÈti khattiyaparisÈ, brÈhmaÓa, gahapati, samaÓa, cÈtumahÈrÈjika, tÈvatiÑsa, mÈra, brahmaparisÈti imÈsu aÔÔhasu parisÈsu khattiyÈdicatuparivasavasena. ItarÈ pana catasso parisÈ samÈrakaggahaÓena gahitÈ evÈti.

KathaÑ panettha catuparisavasena manussaloko gahito? “SassamaÓabrÈhmaÓin”ti iminÈ samaÓaparisÈ brÈhmaÓaparisÈ ca gahitÈ honti, “sadevamanussan”ti iminÈ khattiyaparisÈ gahapatiparisÈ ca gahitÈ, “pajan”ti iminÈ pana imÈyeva catasso parisÈ vuttÈ, catuparisasa~khÈtaÑ pajanti vuttaÑ hoti, kathaÑ pana sammutidevehi saha manussaloko gahito? EtthÈpi “sassamaÓabrÈhmaÓin”ti iminÈ samaÓabrÈhmaÓÈ gahitÈ, “sadevamanussan”ti iminÈ sammutidevasa~khÈtÈ khattiyÈ, gahapatisuddasa~khÈtÈ avasesamanussÈ ca gahitÈ honti. Ito pana aÒÒesaÑ manussasattÈnaÑ abhÈvato “pajan”ti iminÈ cat|hi pakÈrehi ÔhitÈ eteyeva manussasattÈ vuttÈti daÔÔhabbaÑ. EvaÑ vikappadvayepi pajÈggahaÓena catuparisÈdivasena ÔhitÈnaÑ manussÈnaÑyeva gahitattÈ idÈni “pajan”ti iminÈ avasesasatte sa~gahetvÈ dassetukÈmo Èha “avasesasabbasattaloko vÈ”ti. Tattha nÈgagaruÄÈdivasena avasesasattaloko veditabbo. EtthÈpi catuparisavasena sammutidevehi vÈ saha avasesasabbasattaloko vÈti yojetabbaÑ. Catuparisasahito avasesasuddhanÈgasupaÓÓanerayikÈdisattaloko, catudhÈ Ôhitamanussasahito vÈ avasesanÈgasupaÓÓanerayikÈdisattaloko gahitoti vuttaÑ hoti.

EttÈvatÈ bhÈgaso lokaÑ gahetvÈ yojanaÑ dassetvÈ idÈni tena tena visesena abhÈgaso lokaÑ gahetvÈ ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 270 piÔÔhe.


yojanaÑ dassetuÑ “apicetthÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha ukkaÔÔhaparicchedatoti ukkaÑsagativijÈnanena. PaÒcasu hi gatÊsu devagatipariyÈpannÈva seÔÔhÈ, tatthÈpi ar|pino d|rasamussÈritakilesadukkhatÈya santapaÓÊta-ÈneÒjavihÈrasama~gitÈya ativiya dÊghÈyukatÈyÈti evamÈdÊhi visesehi ativiya ukkaÔÔhÈ. BrahmÈ mahÈnubhÈvoti dasasahassiyaÑ mahÈbrahmuno vasena vadati. “UkkaÔÔhaparicchedato”ti hi vuttaÑ. Anuttaranti seÔÔhaÑ navalokuttaraÑ. Anusandhikkamoti atthÈnaÒceva padÈnaÒca anusandhÈnukkamo1. PorÈÓÈ panettha evaÑ vaÓÓayanti–sadevakanti devatÈhi saddhiÑ avasesaÑ lokaÑ. SamÈrakanti mÈrena saddhiÑ avasesaÑ lokaÑ. Sabrahmakanti brahmehi saddhiÑ avasesaÑ lokaÑ. EvaÑ sabbepi tibhav|page satte devamÈrabrahmasahitatÈsa~khÈtehi tÊhi pakÈrehi “sadevakan”ti-ÈdÊsu tÊsu padesu pakkhipitvÈ puna dvÊhi padehi pariyÈdiyanto “sassamaÓabrÈhmaÓiÑ pajaÑ sadevamanussan”ti Èha. EvaÑ paÒcahipi padehi sadevakattÈdinÈ tena tena pakÈrena tedhÈtukameva pariyÈdinnanti.

AbhiÒÒÈti yakÈralopenÈyaÑ niddeso, abhijÈnitvÈti ayamettha atthoti Èha “abhiÒÒÈya adhikena ÒÈÓena ÒatvÈ”ti. AnumÈnÈdipaÔikkhepoti anumÈna-upamÈna-atthÈpatti-ÈdipaÔikkhepo ekappamÈÓattÈ. Sabbattha appaÔihataÒÈÓacÈratÈya hi sabbapaccakkhÈ buddhÈ bhagavanto. AnuttaraÑ vivekasukhanti phalasamÈpattisukhaÑ. Tena vÊthimissÈpi2 kadÈci bhagavato dhammadesanÈ hotÊti hitvÈpÊti pisaddaggahaÓaÑ. BhagavÈ hi dhammaÑ desento yasmiÑ khaÓe parisÈ sÈdhukÈraÑ vÈ deti, yathÈsutaÑ vÈ dhammaÑ paccavekkhati, taÑ khaÓaÑ pubbabhÈgena3 paricchinditvÈ phalasamÈpattiÑ samÈpajjati, yathÈparicchedaÒca samÈpattito vuÔÔhÈya ÔhitaÔÔhÈnato paÔÔhÈya dhammaÑ deseti. AppaÑ vÈ bahuÑ vÈ desentoti ugghaÔitaÒÒussa vasena appaÑ vÈ, vipaÒcitaÒÒussa neyyassa vÈ vasena bahuÑ vÈ desento. ŒdikalyÈÓÈdippakÈrameva desetÊti-Èdimhipi kalyÈÓaÑ bhaddakaÑ anavajjameva katvÈ deseti. Majjhepi pariyosÈnepi kalyÈÓaÑ bhaddakaÑ anavajjameva katvÈ desetÊti vuttaÑ hoti. Dhammassa ______________________________________________________________ 1. AnusandhÈnakkamo (SÊ) 2. VÊtikkamissÈmÊti (SÊ), paÔimissÈpi (SyÈ) 3. PubbÈbhogena (SÊ, SyÈ)

VinayapiÔaka 324

hi kalyÈÓatÈ niyyÈnikatÈya niyyÈnikatÈ ca sabbaso anavajjabhÈvena.

SamantabhaddakattÈti sabbabhÈgehi sundarattÈ. DhammassÈti pariyattidhammassa. KiÒcÈpi avayavavinimutto samudÈyo nÈma paramatthato koci natthi, yesu pana avayavesu samudÈyar|pena apekkhitesu gÈthÈti samaÒÒÈ, taÑ tato bhinnaÑ viya katvÈ saÑsÈmivohÈraÑ ÈropetvÈ dassento “paÔhamapÈdena ÈdikalyÈÓÈ”ti-ÈdimÈha. EkÈnusandhikanti idaÑ nÈtibahuvibhÈgaÑ yathÈnusandhinÈ ekÈnusandhikaÑ sandhÈya vuttaÑ. Itarassa pana teneva desetabbadhammavibhÈgena ÈdimajjhapariyosÈnabhÈgÈ labbhantÊti. NidÈnenÈti Ènandattherena ÔhapitakÈladesadesakaparisÈdi-apadisanalakkhaÓena nidÈnaganthena. NigamenÈti “idamavocÈ”ti-Èdikena “iti yaÑ taÑ vuttaÑ, idametaÑ paÔicca vuttan”ti vÈ yathÈvuttatthanigamanena. Sa~gÊtikÈrakehi ÔhapitÈnipi hi nidÈnanigamanÈni dassetvÈ tÊÓi piÔakÈni satthu desanÈya anuvidhÈnato1 tadantogadhÈneva. Teneva dÊghanikÈyaÔÔhakathÈyaÑ2 “ekÈnusandhikassa suttassa nidÈnaÑ Èdi, idamavocÈti pariyosÈnaÑ, ubhinnamantarÈ majjhan”ti vuttaÑ.

EvaÑ suttantapiÔakavasena dhammassa ÈdikalyÈÓÈditaÑ dassetvÈ idÈni tÊÓi piÔakÈni ekajjhaÑ gahetvÈ taÑ dassetuÑ “sakalopÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha sÈsanadhammoti–

“SabbapÈpassa akaraÓaÑ, kusalassa upasampadÈ. SacittapariyodapanaÑ, etaÑ buddhÈna sÈsanan”ti3–

evaÑ vuttassa satthusÈsanassa pakÈsako pariyattidhammo. SÊlam|lakattÈ sÈsanassa “sÊlena ÈdikalyÈÓo”ti vuttaÑ. SamathÈdÊnaÑ sÈsanasampattiyÈ vemajjhabhÈvato Èha “samathavipassanÈmaggaphalehi majjhekalyÈÓo”ti. NibbÈnÈdhigamato uttari karaÓÊyÈbhÈvato vuttaÑ “nibbÈnena pariyosÈnakalyÈÓo”ti. SÈsane sammÈpaÔipatti nÈma paÒÒÈya hoti, tassÈ ca sÊlaÑ samÈdhi ca m|lanti Èha ______________________________________________________________ 1. AnuvijÈnato (Ka) 2. DÊ-®Ôha 1. 158 piÔÔhe. 3. DÊ 2. 42; Khu 1. 41; Khu 10. 37; 68 piÔÔhesu.


“sÊlasamÈdhÊhi vÈ ÈdikalyÈÓo”ti. PaÒÒÈ pana anubodhapaÔivedhavasena duvidhÈti tadubhayampi gaÓhanto “vipassanÈmaggehi majjhekalyÈÓo”ti Èha. TassÈ nipphattiphalakiccaÑ nibbÈnasacchikiriyÈ, tato paraÑ kattabbaÑ natthÊti dassento Èha “phalanibbÈnehi pariyosÈnakalyÈÓo”ti. PhalaggahaÓena vÈ sa-upÈdisesaÑ nibbÈnamÈha, itarena itaraÑ tadubhayaÒca sÈsanasampattiyÈ osÈnanti Èha “phalanibbÈnehi pariyosÈnakalyÈÓo”ti.

BuddhasubodhitÈya vÈ ÈdikalyÈÓoti buddhassa subodhitÈ sammÈsambuddhatÈ, tÈya ÈdikalyÈÓo tappabhavattÈ. Sabbaso saÑkilesappahÈnaÑ vodÈnapÈrip|rÊ ca dhammasudhammatÈ, tÈya majjhekalyÈÓo taÑsarÊrattÈ. SatthÈrÈ yathÈnusiÔÔhaÑ tathÈ paÔipatti saÑghasuppaÔipatti, tÈya pariyosÈnakalyÈÓo tÈya sÈsanassa loke suppatiÔÔhitabhÈvato. Tanti sÈsanadhammaÑ. TathattÈyÈti yathattÈya bhagavatÈ dhammo desito, tathattÈya tathabhÈvÈya. So pana abhisambodhi paccekabodhi sÈvakabodhÊti tividho ito aÒÒathÈ nibbÈnÈdhigamassa abhÈvato. Tattha sabbaguÓehi aggabhÈvato itarabodhidvayam|latÈya ca paÔhamÈya bodhiyÈ ÈdikalyÈÓatÈ, guÓehi vemajjhabhÈvato dutiyÈya majjhekalyÈÓatÈ, tadubhayatÈya vÈ vosÈnatÈya ca sÈsanadhammassa tatiyÈya pariyosÈnakalyÈÓatÈ vuttÈ.

Esoti sÈsanadhammo. NÊvaraÓavikkhambhanatoti vimuttÈyatanasÊse ÔhatvÈ saddhammaÑ suÓantassa nÊvaraÓÈnaÑ vikkhambhanasabbhÈvato. VuttaÒhetaÑ–

“YathÈ yathÈvuso bhikkhuno satthÈ vÈ dhammaÑ deseti, aÒÒataro vÈ garuÔÔhÈnÊyo sabrahmacÈrÊ, tathÈ tathÈ so tattha labhati atthavedaÑ labhati dhammavedan”ti.

“YasmiÑ bhikkhave samaye ariyasÈvako ohitasoto dhammaÑ suÓÈti, paÒcassa nÊvaraÓÈni tasmiÑ samaye pahÊnÈni hontÊ”ti–

ca Èdi. SamathavipassanÈsukhÈ vahanatoti samathasukhassa vipassanÈsukhassa ca sampÈpanato. Vuttampi cetaÑ “so vivicceva kÈmehi vivicca

VinayapiÔaka 326

akusalehi dhammehi savitakkaÑ savicÈraÑ vivekajaÑ pÊtusukhan”ti-Èdi, tathÈ–

“Yato yato sammasati, khandhÈnaÑ udayabbayaÑ. LabhatÊ pÊtipÈmojjaÑ, amataÑ taÑ vijÈnataÑ. AmÈnusÊ ratÊ hoti, sammÈ dhammaÑ vipassato”ti1 ca.

TathÈ paÔipannoti yathÈ samathavipassanÈsukhaÑ Èvahati, yathÈ vÈ satthÈrÈ anusiÔÔhaÑ, tathÈ paÔipanno sÈsanadhammo. TÈdibhÈvÈvahanatoti chaÄa~gupekkhÈvasena iÔÔhÈdÊsu tÈdibhÈvassa lokadhammehi anupalepassa Èvahanato. NÈthappabhavattÈti pabhavati etasmÈti pabhavo, uppattiÔÔhÈnaÑ, nÈthova pabhavo etassÈti nÈthappabhavo, tassa bhÈvo nÈthappabhavattaÑ, tasmÈ, sÈsanadhammassa nÈthahetukattÈti attho. AtthasuddhiyÈ majjhekalyÈÓoti nirupakkilesatÈya niyyÈnikatÈ atthasuddhi, tÈya majjhekalyÈÓo. KiccasuddhiyÈ pariyosÈnakalyÈÓoti suppaÔipattisa~khÈtakiccassa suddhiyÈ pariyosÈnakalyÈÓo suppaÔipattipariyosÈnattÈ sÈsanadhammassa. YathÈvuttamatthaÑ nigamento Èha “tasmÈ”ti-Èdi.

SÈsanabrahmacariyanti-ÈdÊsu avisesena tisso sikkhÈ sakalo ca tantidhammo sÈsanabrahmacariyaÑ. YaÑ sandhÈya vuttaÑ “katamesÈnaÑ kho bhante buddhÈnaÑ bhagavantÈnaÑ brahmacariyaÑ na ciraÔÔhitikamahosÊ”ti-Èdi2. Ariyo aÔÔha~giko maggo maggabrahmacariyaÑ. YaÑ sandhÈya vuttaÑ “khÊÓÈ jÈti, vusitaÑ brahmacariyaÑ, kataÑ karaÓÊyan”ti3. YathÈnur|panti yathÈrahaÑ. Sikkhattayasa~gahaÒhi sÈsanabrahmacariyaÑ atthasampattiyÈ sÈtthaÑ, tathÈ maggabrahmacariyaÑ. ItaraÑ pana tantidhammasa~khÈtaÑ sÈsanabrahmacariyaÑ yathÈvuttenatthena sÈtthaÑ sabyaÒjanaÒca. AtthasampattiyÈti sampannatthatÈya. Sampatti-attho hi idha sahasaddo. ByaÒjanasampattiyÈti etthÈpi eseva nayo. Yassa hi yÈgubhattÈdi-itthipurisÈdivaÓÓanÈnissitÈ desanÈ hoti, na so sÈtthaÑ deseti niyyÈnatthavirahato tassÈ desanÈya. BhagavÈ pana tathÈr|paÑ desanaÑ pahÈya catusatipaÔÔhÈnÈdinissitaÑ desanaÑ deseti, tasmÈ “atthasampattiyÈ sÈtthaÑ desetÊ”ti ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 67 piÔÔhe. 2. Vi 1. 8 piÔÔhe. 3. Vi 1. 6 piÔÔhe.


vuccati. Yassa pana desanÈ sithiladhanitÈdibhedesu byaÒjanesu ekappakÈreneva dvippakÈreneva vÈ byaÒjanena yuttatÈya ekabyaÒjanÈdiyuttÈ vÈ damiÄabhÈsÈ viya, vivaÔakaraÓatÈya oÔÔhe aphusÈpetvÈ uccÈretabbato sabbaniroÔÔhabyaÒjanÈ vÈ kirÈtabhÈsÈ viya, sabbattheva vissajjanÊyayuttatÈya sabbavissaÔÔhabyaÒjanÈ vÈ yavanabhÈsÈ viya, sabbattheva sÈnusÈratÈya sabbaniggahÊtabyaÒjanÈ vÈ pÈdasikÈdi1 milakkhubhÈsÈ viya, tassa byaÒjanapÈrip|riyÈ abhÈvato abyaÒjanÈ nÈma desanÈ hoti. SabbÈpi hi esÈ byaÒjanekadesavaseneva pavattiyÈ aparipuÓÓabyaÒjanÈti katvÈ “abyaÒjanÈ”ti vuccati. BhagavÈ pana–

“SithilaÑ dhanitaÒca dÊgharassaÑ, GarukaÑ lahukaÒca niggahÊtaÑ. SambandhaÑ vavatthitaÑ vimuttaÑ, DasadhÈ byaÒjanabuddhiyÈ pabhedo”ti2–

evaÑ vuttaÑ dasavidhaÑ byaÒjanaÑ amakkhetvÈ paripuÓÓabyaÒjanameva katvÈ dhammaÑ deseti, tasmÈ “byaÒjanasampattiyÈ sabyaÒjanaÑ desetÊ”ti vuccati.

IdÈni “sÈtthaÑ sabyaÒjanan”ti ettha nettinayenapi atthaÑ dassetuÑ “sa~kÈsanaÑ -pa- sabyaÒjanan”ti vuttaÑ. Tattha yadipi nettiyaÑ “byaÒjanamukhena byaÒjanatthaggahaÓaÑ hotÊti akkharaÑ padan”ti-ÈdinÈ byaÒjanapadÈni paÔhamaÑ uddiÔÔhÈni, idha pana pÈÄiyaÑ “sÈtthaÑ sabyaÒjanan”ti ÈgatattÈ atthapadÈniyeva paÔhamaÑ dassetuÑ “sa~kÈsanapakÈsanÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha sa~khepato kÈsanaÑ dÊpanaÑ sa~kÈsanaÑ. KÈsananti ca kÈsÊyati dÊpÊyati vibhÈvÊyatÊti attho. “MaÒÒamÈno kho bhikkhu baddho mÈrassa amaÒÒamÈno mutto”ti-ÈdÊsu viya sa~khepena dÊpanaÑ sa~kÈsanaÑ nÈma. Tattakena hi tena bhikkhunÈ paÔividdhaÑ. TenÈha “aÒÒÈtaÑ bhagavÈ”ti-Èdi. PaÔhamaÑ kÈsanaÑ pakÈsanaÑ. “SabbaÑ bhikkhave Èdittan”ti evamÈdÊsu pacchÈ kathitabbamatthaÑ paÔhamaÑ vacanena dÊpanaÑ pakÈsanaÑ nÈma. ŒdikammasmiÒhi ayaÑ pa-saddo “paÒÒapeti paÔÔhapetÊ”ti-ÈdÊsu viya. TikkhindriyÈpekkhaÒcetaÑ padadvayaÑ uddesabhÈvato. Tikkhindriyo hi sa~khepato paÔhamaÒca vuttamatthaÑ paÔipajjati. Sa~khittassa vitthÈravacanaÑ sakiÑ vuttassa puna vacanaÒca vivaraÓavibhajanÈni, yathÈ “kusalÈ dhammÈ”ti sa~khepato sakiÑyeva ca vuttassa atthassa “katame dhammÈ kusalÈ? YasmiÑ samaye kÈmÈvacaraÑ kusalaÑ cittan”ti-ÈdinÈ vitthÈrato ______________________________________________________________ 1. PÈrasikÈdi (SÊ, SyÈ) 2. DÊ-®Ôha 1. 159; Ma-®Ôha 2. 108; Vi-®Ôha 4. 247 piÔÔhesu.

VinayapiÔaka 328

vivaraÓavasena vibhajanavasena ca puna vacanaÑ. MajjhimindriyÈpekkhametaÑ padadvayaÑ niddesabhÈvato. VivaÔassa vitthÈratarÈbhidhÈnaÑ vibhattassa ca pakÈrehi ÒÈpanaÑ vineyyÈnaÑ cittaparitosanaÑ uttÈnÊkaraÓapaÒÒÈpanÈni, yathÈ “phasso hotÊ”ti-ÈdinÈ vivaÔavibhattassa atthassa “katamo tasmiÑ samaye phasso hoti? Yo tasmiÑ samaye phasso phusanÈ saÑphusanÈ”ti-ÈdinÈ uttÈnÊkiriyÈ paÒÒÈpanÈ ca. MudindriyÈpekkhametaÑ padadvayaÑ paÔiniddesabhÈvato.

Atha vÈ “sabbaÑ bhikkhave Èdittan”ti evaÑ paÔhamaÑ dÊpitamatthaÑ puna pÈkaÔaÑ katvÈ dÊpanena “kiÒca bhikkhave sabbaÑ ÈdittaÑ? Cakkhu bhikkhave ÈdittaÑ, r|pÈ ÈdittÈ”ti evamÈdinÈ sa~khittassa vitthÈrÈbhidhÈnena sakiÑ vuttassa punapi abhidhÈnena vitthÈretvÈ desanaÑ vivaraÓaÑ nÈma. “KusalÈ dhammÈ”ti sa~khepena nikkhittassa “katame dhammÈ kusalÈ? YasmiÑ samaye kÈmÈvacaraÑ kusalaÑ cittaÑ uppannaÑ hotÊ”ti niddesavasena vivarite kusale dhamme “tasmiÑ samaye phasso hoti vedanÈ hotÊ”ti vibhÈgakaraÓaÑ vibhajanaÑ nÈma. VivaÔassa vitthÈrÈbhidhÈnena vibhattassa ca upamÈbhidhÈnena uttÈniÑ karotÊti vivaraÓena vivaritatthassa “katamo tasmiÑ samaye phasso hoti? Yo tasmiÑ samaye phasso phusanÈ saÑphusanÈ”ti ativivaritvÈ kathanaÑ, vibhajanena vibhattassa “seyyathÈpi bhikkhave gÈvÊ niccammÈ, evameva khvÈyaÑ bhikkhave phassÈhÈro daÔÔhabboti vadÈmÊ”ti evamÈdi-upamÈkathanaÒca uttÈnÊkaraÓaÑ nÈma. DhammaÑ suÓantÈnaÑ dhammadesanena vicittena anekavidhena somanassassa uppÈdanaÑ abhikhiÓabuddhÊnaÑ anekavidhena ÒÈÓatikhiÓakaraÓaÒca paÒÒatti nÈma sot|naÑ cittatosanena cittanisÈnena ca paÒÒÈpanaÑ paÒÒattÊti katvÈ. AtthapadasamÈyogato sÈtthanti pariyatti-atthassa sa~kÈsanÈdi-atthapadar|pattÈ yathÈvuttacha-atthapadasamÈyogato sÈtthaÑ. Sa~kÈsanapakÈsanÈdayo hi atthÈkÈrattÈ “atthapadÈnÊ”ti vuccanti. Atthoyeva hi byaÒjanapadehi sa~kÈsÊyati pakÈsÊyati vivarÊyati vibhajÊyati uttÈnÊ karÊyati paÒÒÈpÊyati.

AkkharapadabyaÒjanÈkÈraniruttiniddesasampattiyÈti ettha “saÔÔhi vassasahassÈnÊ”ti evamÈdÊsu sa-kÈra du-kÈra so-kÈrÈdi viya uccÈraÓavelÈya apariyosite pade vaÓÓo akkharaÑ pariyÈyavasena


akkharaÓato avevacanato. Na hi vaÓÓassa pariyÈyo vijjati. YathÈ hi padaÑ savevacanatÈya atthavasena pariyÈyaÑ carantaÑ saÒcarantaÑ viya hoti, na evaÑ vaÓÓo avevacanattÈ. EkakkharaÑ vÈ padaÑ akkharaÑ “mÈ evaÑ kira tan”ti-ÈdÊsu mÈ-kÈrÈdayo viya. Keci pana “tÊsu dvÈresu parisuddhapayogabhÈvena visuddhakaraÓaÔÔhÈnÈnaÑ cittena pavattitadesanÈvÈcÈhi akkharaÓato avevacanato akathitattÈ akkharanti saÒÒitÈ. TaÑ pÈrÈyanikabrÈhmaÓÈnaÑ manasÈ pucchitapaÒhÈnaÑ vasena bhagavatÈ ratanaghare nisÊditvÈ sammasitapaÔÔhÈnamahÈpakaraÓavasena ca gahetabban”ti vadanti. VibhattiyantaÑ atthassa ÒÈpanato padaÑ. Pajjati attho etenÈti hi padaÑ. TaÑ nÈmapadaÑ ÈkhyÈtapadaÑ upasaggapadaÑ nipÈtapadanti catubbidhaÑ. Tattha phasso vedanÈ cittanti evamÈdikaÑ dabbapadhÈnaÑ nÈmapadaÑ. NÈmapadehi dabbamÈvibh|tar|paÑ, kiriyÈ anÈvibh|tar|pÈ. Phusati vedayati vijÈnÈtÊti evamÈdikaÑ kiriyÈpadhÈnaÑ ÈkhyÈtapadaÑ. ŒkhyÈtapadehi kiriyÈ Èvibh|tar|pÈ, dabbamanÈvibh|tar|paÑ. YathÈ “cirappavÈsin”ti ettha pa-saddo vasanakiriyÈya viyogavisiÔÔhataÑ dÊpeti, evaÑ kiriyÈvisesadÊpanato kiriyÈvisesÈvabodhanimittaÑ. Pa-iti evamÈdikaÑ upasaggapadaÑ. KiriyÈya dabbassa ca sar|pavisesappakÈsanahetubh|taÑ evanti evamÈdikaÑ nipÈtapadaÑ. “EvaÑ manasi karotha, mÈ evaÑ manasÈkatthÈ”ti-ÈdÊsu hi kiriyÈvisesadÊpanato kiriyÈvisesassa jotako evaÑsaddo, “evaÑsÊlÈ evaÑdhammÈ”ti-ÈdÊsu dabbavisesassa. Sa~khepato vuttaÑ padÈbhihitaÑ atthaÑ byaÒjetÊti byaÒjanaÑ, vÈkyaÑ. “CattÈro iddhipÈdÈ”ti sa~khepena kathitamatthaÑ “katame cattÈro? Idha bhikkhave bhikkhu chandasamÈdhipadhÈnasa~khÈrasamannÈgataÑ iddhipÈdaÑ bhÈveti, vÊriya, citta, vÊmaÑsasamÈdhipadhÈnasa~khÈrasamannÈgataÑ iddhipÈdaÑ bhÈvetÊ”ti-ÈdinÈ pÈkaÔaÑ karotÊti vÈkyameva byaÒjanaÑ, taÑ pana atthato padasamudÈyoti daÔÔhabbaÑ. Sa-ÈkhyÈtaÑ sanipÈtaÑ sakÈrakaÑ savisesanaÑ vÈkyanti hi vadanti. Nanu ca padenapi attho byaÒjÊyatÊti padampi byaÒjananti ÈpajjatÊti? TaÑ na. Padamattasavanepi hi adhikÈrÈdivasena labbhamÈnehi padantarehi anusandhÈnaÑ katvÈva atthasampaÔipatti hotÊti vÈkyameva atthaÑ byaÒjayatÊti.

PakÈrato vÈkyavibhÈgo ÈkÈro. “Tattha katamo chando? Yo chando chandikatÈ kattukamyatÈ”ti evamÈdÊsu kathitasseva

VinayapiÔaka 330

vÈkyassa anekavidhena vibhÈgakaraÓaÑ ÈkÈro nÈma. ŒkÈrÈbhihitaÑ nibbacanaÑ nirutti. “Phasso vedanÈ”ti evamÈdÊsu ÈkÈrena kathitaÑ “phusatÊti phasso, vedayatÊti vedanÈ”ti nÊharitvÈ vitthÈravacanaÑ nirutti nÈma. “NibbÈnaÑ maggati, nibbÈnatthikehi vÈ maggÊyati, kilese vÈ mÈrento gacchatÊti maggo”ti-ÈdinÈ nibbacanavitthÈro niravasesadesanattÈ niddeso. Atha vÈ vedayatÊti vedanÈti nibbacanaladdhapadesu sukhadukkha-adukkhamasukhÈsu sukhayatÊti sukhÈ, dukkhayatÊti dukkhÈ, neva dukkhayati na sukhayatÊti adukkhamasukhÈti atthavitthÈro niravasesena kathitattÈ niddeso nÈma. EtesaÑ akkharÈdÊnaÑ byaÒjanapadÈnaÑ sampattiyÈ sampannatÈya sabyaÒjanaÑ.

EvaÑ panassa atthapadasamÈyogo byaÒjanapadasampatti ca veditabbÈ. Tattha bhagavÈ akkharehi sa~kÈseti, padehi pakÈseti, byaÒjanehi vivarati, ÈkÈrehi vibhajati, niruttÊti uttÈniÑ karoti, niddesehi paÒÒapeti. TathÈ hi padÈvayavaggahaÓamukhena padaggahaÓaÑ, gahitena ca padena padatthÈvabodho gahitapubbasa~ketassa hotÊti bhagavÈ akkharehi sa~kÈseti. YasmÈ pana akkharehi sa~khittena dÊpiyamÈno attho padapariyosÈne vÈkyassa apariyositattÈ padena paÔhamaÑ pakÈsito dÊpito hoti, tasmÈ padehi pakÈseti. VÈkyapariyosÈne pana so attho vivarito vivaÔo kato hotÊti byaÒjanehi vivarati. YasmÈ ca pakÈrehi vÈkyabhede kate tadattho vibhatto nÈma hoti, tasmÈ ÈkÈrehi vibhajati. TathÈ vÈkyÈvayavÈnaÑ paccekaÑ nibbacanavibhÈge kate so attho pÈkaÔo hotÊti niruttÊhi uttÈniÑ karoti. Katanibbacanehi pana vÈkyÈvayavehi vitthÈravasena niravasesato desitehi veneyyÈnaÑ cittaparitosanaÑ buddhinisÈnaÒca kataÑ hotÊti niddesehi paÒÒapeti. Apica bhagavÈ akkharehi ugghaÔetvÈ padehi vineti ugghaÔitaÒÒuÑ, byaÒjanehi vipaÒcetvÈ ÈkÈrehi vineti vipaÒcitaÒÒuÑ, niruttÊhi netvÈ niddesehi vineti neyyaÑ. EvaÒcÈyaÑ dhammo ugghaÔiyamÈno ugghaÔitaÒÒuÑ vineti, vipaÒciyamÈno vipaÒcitaÒÒuÑ, nÊyamÈno neyyaÑ. Tattha ugghaÔanÈ Èdi, vipaÒcanÈ majjhe, nayanaÑ ante. EvaÑ tÊsu kÈlesu tidhÈ desito dosattayavidhamano guÓattayÈvaho tividhavineyyavinayanoti evampi


tividhakalyÈÓoyaÑ dhammo atthabyaÒjanapÈrip|riyÈ sÈttho sabyaÒjanoti veditabbo. VuttaÒhetaÑ nettipakaraÓe1–

“Tattha bhagavÈ akkharehi sa~kÈseti, padehi pakÈseti, byaÒjanehi vivarati, ÈkÈrehi vibhajati, niruttÊhi uttÈniÑ karoti, niddesehi paÒÒapeti. Tattha bhagavÈ akkharehi ca padehi ca ugghaÔeti, byaÒjanehi ca ÈkÈrehi ca vipaÒceti, niruttÊhi ca niddesehi ca vitthÈreti. Tattha ugghaÔanÈ Èdi, vipaÒcanÈ majjhe, vitthÈranÈ pariyosÈnaÑ. SoyaÑ dhammavinayo ugghaÔiyanto ugghaÔitaÒÒuÑ puggalaÑ vineti, tena naÑ Èhu ÈdikalyÈÓoti. VipaÒciyanto vipaÒcitaÒÒuÑ puggalaÑ vineti, tena naÑ Èhu majjhekalyÈÓoti. VitthÈriyanto neyyaÑ puggalaÑ vineti, tena naÑ Èhu pariyosÈnakalyÈÓotÊ”ti.

AtthagambhÊratÈti-ÈdÊsu attho nÈma tanti-attho. Dhammo tanti. PaÔivedho tantiyÈ tanti-atthassa ca yathÈbh|tÈvabodho. DesanÈ nÈma manasÈ vavatthÈpitÈya tantiyÈ desanÈ. Te panete atthÈdayo yasmÈ sasÈdÊhi viya mahÈsamuddo mandabuddhÊhi dukkhogÈhÈ alabbhaneyyapatiÔÔhÈ ca, tasmÈ gambhirÈ. Atha vÈ attho nÈma hetuphalaÑ. Dhammo hetu. DesanÈ paÒÒatti, yathÈdhammaÑ dhammÈbhilÈpo. AnulomapaÔilomasa~khepavitthÈrÈdivasena vÈ kathanaÑ. PaÔivedho abhisamayo, atthÈnur|paÑ dhammesu, dhammÈnur|paÑ atthesu, paÒÒattipathÈnur|paÑ paÒÒattÊsu avabodho. TesaÑ tesaÑ vÈ dhammÈnaÑ paÔivijjhitabbo lakkhaÓasa~khÈto aviparÊtasabhÈvo. Tepi cete atthÈdayo yasmÈ anupacitakusalasambhÈrehi duppaÒÒehi sasÈdÊhi viya mahÈsamuddo dukkhogÈhÈ alabbhaneyyapatiÔÔhÈ ca, tasmÈ gambhÊrÈ. Tesu paÔivedhassapi atthasannissitattÈ vuttaÑ “atthagambhÊratÈpaÔivedhagambhÊratÈhi sÈtthan”ti atthaguÓadÊpanato. TÈsaÑ dhammadesanÈnaÑ byaÒjanasannissitattÈ vuttaÑ “dhammagambhÊratÈdesanÈgambhÊratÈhi sabyaÒjanan”ti tÈsaÑ byaÒjanasampattidÊpanato. Atthesu pabhedagataÑ ÒÈÓaÑ atthapaÔisambhidÈ, atthadhammaniruttipaÔisambhidÈsu pabhedagataÑ ÒÈÓaÑ paÔibhÈnapaÔisambhidÈti imissÈpi paÔisambhidÈya atthavisayattÈ Èha “atthapaÔibhÈnapaÔisambhidÈvisayato sÈtthan”ti ______________________________________________________________ 1. Khu 10. 9 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 332

atthasampattiyÈ asati tadabhÈvato. Dhammoti tanti. NiruttÊti tantipadÈnaÑ niddÈretvÈ vacanaÑ. Tattha pabhedagatÈni ÒÈÓÈni dhammaniruttipaÔisambhidÈti Èha “dhammaniruttipaÔisambhidÈvisayato sabyaÒjanan”ti asati byaÒjanasampattiyÈ tadabhÈvato.

ParikkhakajanappasÈdakantÊti ettha iti-saddo hetu-attho. YasmÈ parikkhakajanÈnaÑ kiÑkusalagavesÊnaÑ pasÈdÈvahaÑ, tasmÈ sÈtthaÑ. Atthasampannanti phalena hetuno anumÈnaÑ nadÊp|rena viya upari vuÔÔhipavattiyÈ. SÈtthakatÈ panassa paÓÉitavedanÊyatÈya, sÈ paramagambhÊrasaÓhasukhumabhÈvato veditabbÈ. VuttaÒhetaÑ “gambhÊro duddaso”ti-Èdi. LokiyajanappasÈdakanti sabyaÒjananti yasmÈ lokiyajanassa pasÈdÈvahaÑ, tasmÈ sabyaÒjanaÑ. Lokiyajano hi byaÒjanasampattiyÈ tussati. IdhÈpi phalena hetuno anumÈnaÑ. SabyaÒjanatÈ panassa saddheyyatÈya, sÈ ÈdikalyÈÓÈdibhÈvato veditabbÈ. Atha vÈ paÓÉitavedanÊyato sÈtthanti paÒÒÈpadaÔÔhÈnatÈya atthasampannataÑ Èha, tato sarikkhakajanappasÈdakaÑ saddheyyato sabyaÒjananti saddhÈpadaÔÔhÈnatÈya byaÒjanasampannataÑ, tato lokiyajanappasÈdatanti evamettha attho daÔÔhabbo. GambhÊrÈdhippÈyato sÈtthanti adhippÈyato agÈdhÈpÈratÈya1 atthasampannaÑ aÒÒathÈ tadabhÈvato. UttÈnapadato sabyaÒjananti subodhasaddakatÈya byaÒjanasampannaÑ paramagambhÊrassapi atthassa vineyyÈnaÑ suviÒÒeyyabhÈvÈpÈdanato. Sabbopesa atthasampattiyÈ sÈtthaÑ, byaÒjanasampattiyÈ sabyaÒjananti sabbapaÔhamaÑ vuttasseva atthadvayassa papaÒcoti daÔÔhabbo. TathÈ ceva tattha tattha saÑvaÓÓitaÑ. TathÈ hettha vikappassa samuccayassa vÈ aggahaÓaÑ. Upanetabbassa abhÈvatoti pakkhipitabbassa vodÈnatthassa avuttassa abhÈvato. Kevalasaddo sakalÈdhivacananti Èha “sakalaparipuÓÓabhÈvenÈ”ti, sabbabhÈgehi paripuÓÓatÈyÈti attho. ApanetabbassÈti saÑkilesadhammassa.

BrahmacariyaÑ pakÈsetÊti ettha pana ayaÑ brahmacariya-saddo dÈne veyyÈvacce paÒcasikkhÈpadasÊle appamaÒÒÈsu methunaviratiyaÑ sadÈrasantose vÊriye uposatha~gesu ariyamagge sÈsaneti imesu atthesu dissati. ______________________________________________________________ 1. AgÈdhapÈdatÈya (Ka)


“KiÑ te vataÑ kiÑ pana brahmacariyaÑ, Kissa suciÓÓassa ayaÑ vipÈko. IddhÊ jutÊ balavÊriy|papatti, IdaÒca te nÈga mahÈvimÈnaÑ.

AhaÒca bhariyÈ ca manussaloke, SaddhÈ ubho dÈnapatÊ ahumhÈ. OpÈnabh|taÑ me gharaÑ tadÈ’si, SantappitÈ samaÓabrÈhmaÓÈ ca.

TaÑ me vataÑ taÑ pana brahmacariyaÑ, Tassa suciÓÓassa ayaÑ vipÈko. IddhÊ jutÊ balavÊriy|papatti, IdaÒca me dhÊra mahÈvimÈnan”ti–

imasmiÒhi puÓÓakajÈtake1 dÈnaÑ “brahmacariyan”ti vuttaÑ.

“Kena pÈÓi kÈmadado, kena pÈÓi madhussavo. Kena te brahmacariyena, puÒÒaÑ pÈÓimhi ijjhati.

Tena pÈÓi kÈmadado, tena pÈÓi madhussavo. Tena me brahmacariyena, puÒÒaÑ pÈÓimhi ijjhatÊ”ti–

imasmiÑ a~kurapetavatthumhi2 veyyÈvaccaÑ “brahmacariyan”ti vuttaÑ. “EvaÑ kho taÑ bhikkhave tittiriyaÑ nÈma brahmacariyaÑ ahosÊ”ti3 imasmiÑ tittirajÈtake paÒcasikkhÈpadasÊlaÑ “brahmacariyan”ti vuttaÑ. “TaÑ kho pana me paÒcasikha brahmacariyaÑ neva nibbidÈya na virÈgÈya na nirodhÈya yÈvadeva brahmalok|papattiyÈ”ti imasmiÑ mahÈgovindasutte4 catasso appamaÒÒÈyo “brahmacariyan”ti vuttÈ. “Pare abrahmacÈrÊ bhavissanti, mayamettha brahmacÈrÊ bhavissÈmÈ”ti imasmiÑ sallekhasutte5 methunavirati “brahmacariyan”ti vuttÈ. ______________________________________________________________ 1. Khu 6. 303, 304 piÔÔhe vidhurajÈtake. 2. Khu 2. 156 piÔÔhe. 3. Vi 4. 311 piÔÔhe. 4. DÊ 2. 201 piÔÔhe. 5. Ma 1. 51 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 334

“MayaÒca bhariyÈ nÈtikkamÈma, Amhe ca bhariyÈ nÈtikkamanti. AÒÒatra tÈhi brahmacariyaÑ carÈma, TasmÈ hi amhaÑ daharÈ na mÊyare”ti–

mahÈdhammapÈlajÈtake1 sadÈrasantoso “brahmacariyan”ti vutto. “AbhijÈnÈmi kho panÈhaÑ sÈriputta catura~gasamannÈgataÑ brahmacariyaÑ caritÈ, tapassÊ sudaÑ homÊ”ti lomahaÑsanasutte2 vÊriyaÑ “brahmacariyan”ti vuttaÑ.

“HÊnena brahmacariyena, khattiye upapajjati. Majjhimena ca devattaÑ, uttamena visujjhatÊ”ti–

evaÑ nimijÈtake3 attadamanavasena kato aÔÔha~giko uposatho “brahmacariyan”ti vutto. “IdaÑ kho pana me paÒcasikha brahmacariyaÑ ekantanibbidÈya virÈgÈya -pa- ayameva ariyo aÔÔha~giko maggo”ti mahÈgovindasuttasmiÑ yeva4 ariyamaggo “brahmacariyan”ti vutto. “TayidaÑ brahmacariyaÑ iddhaÒceva phÊtaÒca vitthÈrikaÑ bÈhujaÒÒaÑ puthubh|taÑ yÈvadeva manussehi suppakÈsitan”ti pÈsÈdikasutte5 sikkhattayasa~gahaÑ sakalasÈsanaÑ “brahmacariyan”ti vuttaÑ. Imasmimpi ÔhÈne idameva “brahmacariyan”ti adhippetanti Èha “sikkhattayapariggahitattÈ”ti-Èdi. SeÔÔhehÊti buddhÈdÊhi seÔÔhehi. SeÔÔhaÔÔhena brahmabh|taÑ vÈ cariyaÑ brahmacariyaÑ.

SanidÈnanti heÔÔhÈ vuttalakkhaÓena nidÈnena sanidÈnaÑ. Sa-uppattikanti sa-aÔÔhuppattikaÑ. VeneyyÈnaÑ anur|patoti veneyyÈnaÑ cariyÈdi-anur|pato. AtthassÈti desiyamÈnassa sÊlÈdi-atthassa. HetudÈharaÓayuttatoti “taÑ kissa hetu seyyathÈpi bhikkhave”ti ca ÈdinÈ tattha tattha hetupamaggahaÓena hetudÈharaÓehi yuttato. SaddhÈpaÔilÈbhenÈti “te taÑ dhammaÑ sutvÈ tathÈgate saddhaÑ paÔilabhantÊ”ti-ÈdinÈ vuttasaddhÈpaÔilÈbhena. PaÔipattiyÈti sÊlavisuddhiyÈdisammÈpaÔipattiyÈ, paÔipattinimittanti attho. Adhigamabyattitoti saccappaÔivedhena adhigamaveyyattiyasabbhÈvato sÈtthaÑ kapilamatÈdi viya tucchaÑ niratthakaÑ ______________________________________________________________ 1. Khu 5. 214 piÔÔhe. 2. Ma 1. 110 piÔÔhe MahÈsÊhanÈdasutte. 3. Khu 6. 185 piÔÔhe. 4. DÊ 2. 201 piÔÔhe. 5. DÊ 3. 102 piÔÔhe.


ahutvÈ atthasampannanti katvÈ. PariyattiyÈti pariyattidhammaparicayena. Œgamabyattitoti durakkhÈtadhammesu paricayaÑ karontassa viya sammohaÑ ajanetvÈ1 bÈhusaccaveyyattiyasabbhÈvato sabyaÒjanaÑ. ByaÒjanasampattiyÈ hi sati ÈgamabyattÊti. SÊlÈdipaÒcadhammakkhandhayuttatoti sÊlÈdÊhi paÒcahi dhammakoÔÔhÈsehi avirahitattÈ. KevalaparipuÓÓanti anavasesena samantato puÓÓaÑ p|ritaÑ. Nirupakkilesatoti diÔÔhimÈnÈdi-upakkilesÈbhÈvato. NittharaÓatthÈyÈti vaÔÔadukkhato nissaraÓÈya. LokÈmisanirapekkhatoti kathaÒcipi taÓhÈsannissayassa anissayato parisuddhaÑ. IdaÑ vuttaÑ hoti–yo “imaÑ dhammadesanaÑ nissÈya lÈbhaÑ vÈ sakkÈraÑ vÈ labhissÈmÊ”ti deseti, tassa aparisuddhÈ desanÈ hoti. BhagavÈ pana lokÈmisanirapekkho hitapharaÓena mettÈbhÈvanÈya muduhadayo ullumpanasabhÈvasaÓÔhitena cittena deseti, tasmÈ tassa desanÈ parisuddhÈti.

SÈdh|ti ayaÑ saddo “sÈdhu me bhante bhagavÈ sa~khittena dhammaÑ deset|”ti-ÈdÊsu2 ÈyÈcane dissati. “SÈdhu bhanteti kho so bhikkhu bhagavato bhÈsitaÑ abhinanditvÈ anumoditvÈ”ti-ÈdÊsu3 sampaÔicchane. “SÈdhu sÈdhu sÈriputtÈ”ti-ÈdÊsu4 sampataÑsane. “Tena hi brÈhmaÓa sÈdhukaÑ suÓohÊ”ti-Èdisu5 daÄhÊkamme ÈÓattiyaÒca dissati.

“SÈdhu dhammaruci rÈjÈ, sÈdhu paÒÒÈÓavÈ naro. SÈdhu mittÈnamaddubbho, pÈpassÈkaraÓaÑ sukhan”ti–

ÈdÊsu6 sundare. IdhÈpi sundareyeva daÔÔhabboti Èha “sÈdhu kho panÈti sundaraÑ kho panÈ”ti. Tattha sundaranti bhaddakaÑ. BhaddakatÈ ca passantassa hitasukhÈvahabhÈvenÈti Èha “atthÈvahaÑ sukhÈvahan”ti. Tattha atthÈvahanti diÔÔhadhammikasamparÈyikaparamatthasaÒÒitahitÈvahaÑ. SukhÈvahanti yathÈvuttatividhasukhÈvahaÑ. TathÈr|pÈnanti tÈdisÈnaÑ. YÈdisehi pana guÓehi bhagavÈ samannÈgato, tehi catuppamÈÓikassa lokassa sabbakÈlepi accantÈya pasÈdanÊyo tesaÑ yathÈbh|tasabhÈvattÈti dassento “yathÈr|po”ti-ÈdimÈha. Tattha yathÈbhucca -pa- arahatanti iminÈ dhammappamÈÓÈnaÑ l|khappamÈÓÈnaÒca sattÈnaÑ ______________________________________________________________ 1. ApanetvÈ (SÊ) 2. SaÑ 2. 294 piÔÔhe. 3. Ma 3. 66 piÔÔhe. 4. DÊ 3. 226 piÔÔhe. 5. AÑ 2. 197 piÔÔhe. 6. Khu 6. 45 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 336

bhagavato pasÈdÈvahataÑ dasseti, taÑdassanena ca itaresampi r|pappamÈÓaghosappamÈÓÈnaÑ pasÈdÈvahatÈ dassitÈ hotÊti daÔÔhabbaÑ tadavinÈbhÈvato. BrahmacariyaÑ pakÈsetÊti kittisaddo abbhuggatoti evamettha sambandhoti Èha “dassanamattampi sÈdhu hotÊti evamajjhÈsayaÑ katvÈ”ti-Èdi. Tattha dassanamattampi sÈdhu hotÊti ettha kosiyasakuÓavatthu kathetabbaÑ. 2. Yena vÈ kÈraÓenÈti hetumhi idaÑ karaÓavacanaÑ. Hetu-attho hi kiriyÈkaraÓaÑ, na karaÓaÑ viya kiriyattho1, tasmÈ nÈnappakÈraguÓavisesÈdhigamatthÈ idha upasa~kamanakiriyÈti “annena vasatÊ”ti-ÈdÊsu viya hetu-atthamevetaÑ karaÓavacanaÑ yuttaÑ, na karaÓatthaÑ tassa ayujjamÈnattÈti vuttaÑ “yena vÈ kÈraÓenÈ”ti. AvibhÈgato hi satatappavattaniratisayasÈduvipulÈmatarasasaddhammaphalatÈya’ssa sÈduphalaniccaphalitamahÈrukkhena bhagavÈ upamito. SÈduphal|pabhogÈdhippÈyaggahaÓeneva hi mahÈrukkhassa sÈduphalatÈ gahitÈti. Upasa~kamÊti upasa~kamanto2. SampattakÈmatÈya hi kiÒci ÔhÈnaÑ gacchanto taÑtaÑpadesÈtikkamanena upasa~kami upasa~kamantoti3 vattabbataÑ labhati. TenÈha “gatoti vuttaÑ hotÊ”ti, upagatoti attho. Upasa~kamitvÈti pubbakÈlakiriyÈniddesoti Èha “upasa~kamanapariyosÈnadÊpanan”ti. Tatoti yaÑ ÔhÈnaÑ patto upasa~kamÊti vutto, tato upagataÔÔhÈnato. ŒsannataraÑ ÔhÈnanti paÒhaÑ vÈ pucchituÑ dhammaÑ vÈ sotuÑ sakkuÓeyyaÔÔhÈnaÑ.

YathÈ khamanÊyÈdÊni pucchantoti yathÈ bhagavÈ “kacci te brÈhmaÓa khamanÊyaÑ, kacci yÈpanÊyan”ti-ÈdinÈ khamanÊyÈdÊni pucchanto tena brÈhmaÓena saddhiÑ samappavattamodo ahosi. PubbabhÈsitÈya tadanukaraÓena evaÑ sopi brÈhmaÓo bhagavatÈ saddhiÑ samappavattamodo ahosÊti yojanÈ. TaÑ pana samappavattamodataÑ upamÈya dassetuÑ “sÊtodakaÑ viyÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Sammoditanti saÑsanditaÑ. EkÊbhÈvanti sammodanakiriyÈya samÈnataÑ ekar|pataÑ. KhamanÊyanti “idaÑ catucakkaÑ navadvÈraÑ sarÊrayantaÑ ______________________________________________________________ 1. KiriyattÈ (SÊ, SyÈ) m|lapaÓÓÈsake bhayabheravasuttaÔÊkÈ passitabbÈ. 2. Upasa~kanto (SÊ) 3. Upasa~kantoti (SÊ)


dukkhabahulatÈya sabhÈvato dussahaÑ, kacci khamituÑ sakkuÓeyyanti pucchati. YÈpanÊyanti paccayÈyattavuttikaÑ cirappabandhasa~khÈtÈya yÈpanÈya kacci yÈpetuÑ sakkuÓeyyaÑ. SÊsarogÈdi-ÈbÈdhÈbhÈvena kacci appÈbÈdhaÑ. DukkhajÊvikÈbhÈvena kacci appÈta~kaÑ. TaÑtaÑkiccakaraÓe uÔÔhÈnasukhatÈya kacci lahuÔÔhÈnaÑ. Tadanur|pabalayogato kacci balaÑ. SukhavihÈrasambhavena kacci phÈsuvihÈro atthÊti tattha tattha kaccisaddaÑ yojetvÈ attho veditabbo. BalappattÈ pÊti pÊtiyeva. TaruÓapÊti pÈmojjaÑ. SammodaÑ janeti karotÊti sammodanikaÑ, tadeva sammodanÊyanti Èha “sammodajananato”ti. Sammoditabbato sammodanÊyanti idaÑ pana atthaÑ dassento “sammodituÑ yuttabhÈvato”ti Èha. SaritabbabhÈvatoti anussaritabbabhÈvato. “SaraÓÊyan”ti vattabbe dÊghaÑ katvÈ “sÈraÓÊyan”ti vuttaÑ. SuyyamÈnasukhatoti ÈpÈthamadhuratamÈha. AnussariyamÈnasukhatoti vimaddaramaÓÊyataÑ. ByaÒjanaparisuddhatÈyÈti sabhÈvaniruttibhÈvena tassÈ kathÈya vacanacÈturiyamÈha. AtthaparisuddhatÈyÈti atthassa nirupakkilesataÑ. Anekehi pariyÈyehÊti anekehi kÈraÓehi.

Atid|ra-accÈsannapaÔikkhepena nÈtid|ranÈccÈsannaÑ nÈma gahitaÑ, taÑ pana avakaÑsato ubhinnaÑ pasÈritahatthÈsaÑghaÔÔanena daÔÔhabbaÑ. GÊvaÑ pasÈretvÈti gÊvaÑ parivattanavasena pasÈretvÈ. Meti kattu-atthe sÈmivacananti Èha “mayÈ sutan”ti. JÈtibrÈhmaÓeti jÈtiyÈ brÈhmaÓe, na bÈhitapÈpatÈyÈti vuttaÑ hoti. KhaÓÉiccÈdibhÈvaÑ ÈpÈditeti khaÓÉitadantapalitakesÈdibhÈvaÑ sampÈpite. VuÉÉhimariyÈdappatteti vuÉÉhiparicchedaÑ sampatte, vuÉÉhipariyantappatteti vuttaÑ hoti. JÈtimahallakatÈyÈti uppattiyÈ mahallakabhÈvena. MahattaÑ lÈti gaÓhÈtÊti mahallako, jÈtiyÈ mahallako, na vibhavÈdinÈti jÈtimahallako. AddhÈnanti dÊghakÈlaÑ. Kittako pana soti Èha “dve tayo rÈjaparivaÔÔe”ti, dvinnaÑ tiÓÓaÑ rÈj|naÑ rajjapasÈsanapaÔipÈÔiyoti attho. “Addhagate”ti vatvÈ kathaÑ vayogahaÓaÑ osÈnavayÈpekkhanti Èha “pacchimavayaÑ anuppatte”ti. Pacchimo tatiyabhÈgoti sattasaÔÔhito paÔÔhÈya pacchimavayo koÔÔhÈso.

VinayapiÔaka 338

Dutiye atthavikappe jiÓÓeti nÈyaÑ jiÓÓatÈ vayomattena, atha kho kulaparivaÔÔena purÈÓatÈyÈti Èha “jiÓÓeti porÈÓe”ti-Èdi. Tena tesaÑ brÈhmaÓÈnaÑ kulavasena uditoditabhÈvamÈha. “Vayo-anuppatte”ti iminÈ jÈti vuÉÉhiyÈ vakkhamÈnattÈ guÓavuÉÉhiyÈ tato sÈtisayattÈ ca “vuÉÉheti sÊlÈcÈrÈdiguÓavuÉÉhiyutte”ti Èha. TathÈ jÈtimahallakatÈyapi teneva vakkhamÈnattÈ mahallaketi padena vibhavamahattatÈ yojitÈ. MaggapaÔipanneti brÈhmaÓÈnaÑ paÔipattividhiÑ1 upagate taÑ avokkamma caraÓato. Antimavayanti pacchimavayaÑ.

PaccuÔÔhÈnaÑ nÈma ÈsanÈ vuÔÔhÈnanti Èha “nÈsanÈ vuÔÔhahatÊ”ti, nisinnÈsanato na vuÔÔhÈtÊti attho. Ettha ca jiÓÓe -pa- vayo-anuppatteti upayogavacanaÑ ÈsanÈ vuÔÔhÈnakiriyÈpekkhaÑ na hoti, tasmÈ jiÓÓe -pa- vayo-anuppatte disvÈti ajjhÈhÈraÑ katvÈ attho veditabbo. Atha vÈ paccuggamanakiriyÈpekkhaÑ upayogavacanaÑ, tasmÈ na paccuÔÔhetÊti uÔÔhÈya paccuggamanaÑ na karotÊti attho veditabbo. Paccuggamanampi hi paccuÔÔhÈnanti vuccati. VuttaÒhetaÑ “ÈcariyaÑ pana d|ratova disvÈ paccuÔÔhÈya paccuggamanakaraÓaÑ paccuÔÔhÈnaÑ nÈmÈ”ti. NÈsanÈ vuÔÔhÈtÊti iminÈ pana paccuggamanÈbhÈvassa upalakkhaÓamattaÑ dassitanti daÔÔhabbaÑ. VibhÈvane nÈma attheti pakativibhÈvanasa~khÈte atthe, na abhivÈdeti vÈti na abhivÈdetabbanti sallakkhetÊti vuttaÑ hoti.

TaÑ aÒÒÈÓanti “ayaÑ mama abhivÈdanÈdÊni kÈtuÑ arahar|po na hotÊ”ti ajÈnanavasena pavattaÑ aÒÒÈÓaÑ. Olokentoti “dukkhaÑ kho agÈravo viharati appatisso, kiÑ nu kho ahaÑ samaÓaÑ vÈ brÈhmaÓaÑ vÈ sakkareyyaÑ, garuÑ kareyyan”ti-Èdisuttavasena2 ÒÈÓacakkhunÈ olokento. NipaccakÈrÈrahanti paÓipÈtÈrahaÑ. SampatijÈtoti muhuttajÈto, jÈtasamanantaramevÈti vuttaÑ hoti. Uttarena mukhoti uttarÈbhimukho, uttaradisÈbhimukhoti vuttaÑ hoti. SattapadavÊtihÈrena gantvÈ sakalaÑ dasasahassilokadhÈtuÑ olokesinti idaÑ “dhammatÈ esÈ bhikkhave sampatijÈto bodhisatto samehi pÈdehi patiÔÔhahitvÈ uttarÈbhimukho sattapadavÊtihÈrena gacchati, setamhi chatte ______________________________________________________________ 1. PaÔipattivÊthiÑ (SyÈ) 2. AÑ 1. 328 piÔÔhe.


anudhÈriyamÈne sabbÈ disÈ viloketi, ÈsabhiÒca vÈcaÑ bhÈsatÊ”ti evaÑ pÈÄiyaÑ1 sattapadavÊtihÈr|pariÔÔhitassa viya sabbadisÈnuvilokanassa kathitattÈ vuttaÑ, na panetaÑ evaÑ daÔÔhabbaÑ, sattapadavÊtihÈrato pageva disÈvilokanassa katattÈ. MahÈsatto hi manussÈnaÑ hatthato muccitvÈ puratthimadisaÑ olokesi, anekÈni cakkavÈÄasahassÈni eka~gaÓÈni ahesuÑ. Tattha devamanussÈ gandhamÈlÈdÊhi p|jayamÈnÈ “mahÈpurisa idha tumhehi sadisopi natthi, kuto uttaritaro”ti ÈhaÑsu. EvaÑ catasso disÈ catasso anudisÈ heÔÔhÈ uparÊti dasapi disÈ anuviloketvÈ attano sadisaÑ adisvÈ “ayaÑ uttarÈ disÈ”ti sattapadavÊtihÈrena agamÈsÊti veditabbo. Olokesinti mama puÒÒÈnubhÈvena lokavivaraÓapÈÔihÈriye jÈte paÒÒÈyamÈnaÑ dasasahassilokadhÈtuÑ maÑsacakkhunÈva olokesinti attho.

MahÈpurisoti jÈtigottakulappadesÈdivasena mahantapuriso. Aggoti guÓehi sabbapadhÈno. JeÔÔhoti guÓavaseneva sabbesaÑ vuÉÉhatamo, guÓehi mahallakatamoti vuttaÑ hoti. SeÔÔhoti guÓavaseneva sabbesaÑ pasatthatamo. Atthato pana pacchimÈni dve purimasseva vevacanÈnÊti veditabbaÑ. TayÈti nissakke karaÓavacanaÑ. Uttaritaroti adhikataro. PatimÈnesÊti p|jesi. Œsabhinti uttamaÑ. MayhaÑ abhivÈdanÈdiraho puggaloti mayhaÑ abhivÈdanÈdikiriyÈya araho anucchaviko puggalo. NiccasÈpekkhatÈya panettha samÈso daÔÔhabbo. TathÈgatÈti2 tathÈgatato, tathÈgatassa santikÈti vuttaÑ hoti. Evar|panti abhivÈdanÈdisabhÈvaÑ. ParipÈkasithilabandhananti paripÈkena sithilabandhanaÑ. 3. TaÑ vacananti “nÈhaÑ taÑ brÈhmaÓÈ”ti-ÈdivacanaÑ. “NÈhaÑ arasar|po, mÈdisÈ vÈ arasar|pÈ”ti vutte brÈhmaÓo thaddho bhaveyya. Tena vuttaÑ “cittamudubhÈvajananatthan”ti. AyaÒhi pariyÈyasaddo desanÈvÈrakÈraÓesu vattatÊti ettha pariyÈyeti desetabbamatthaÑ avagameti bodhetÊti pariyÈyo, desanÈ. PariyÈyati aparÈparaÑ parivattetÊti ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 13 piÔÔhe. 2. TathÈgateti (Ka)

VinayapiÔaka 340

pariyÈyo, vÈro. PariyÈyati attano phalaÑ pariggahetvÈ vattati, tassa vÈ kÈraÓabhÈvaÑ gacchatÊti pariyÈyo, kÈraÓanti evaÑ pariyÈyasaddassa desanÈvÈrakÈraÓesu pavatti veditabbÈ. AÒÒÈya saÓÔhaheyyÈti arahatte patiÔÔhaheyya. Katamo pana soti pariyÈyÈpekkho pulli~ganiddeso, katamo so pariyÈyoti attho. JÈtivasenÈti khattiyÈdijÈtivasena. UpapattivasenÈti devesu upapattivasena. SeÔÔhasammatÈnampÊti api-saddena pageva aseÔÔhasammatÈnanti dasseti. AbhinandantÈnanti sappÊtikataÓhÈvasena pamodamÈnÈnaÑ. RajjantÈnanti balavarÈgavasena rajjantÈnaÑ. R|pÈdiparibhogena uppannataÓhÈyuttasomanassavedanÈ r|pato nibbattitvÈ hadayatappanato ambarasÈdayo viya “r|parasÈ”ti vuccanti. ŒviÒchantÊti ÈkaÉÉhanti. VatthÈrammaÓÈdisÈmaggiyanti vatthu-ÈrammaÓÈdikÈraÓasÈmaggiyaÑ. Anukkhipantoti attukkaÑsanavasena kathite brÈhmaÓassa asappÈyabhÈvato attÈnaÑ anukkhipanto anukkaÑsento.

EtasmiÑ panatthe karaÓe sÈmivacananti “jahitÈ”ti etasmiÑ atthe. TathÈgatassÈti karaÓe sÈmivacanaÑ, tathÈgatena jahitÈti attho. M|lanti bhavam|laÑ. “TÈlavatthuvatthukatÈ”ti vattabbe “oÔÔhamukho”ti-ÈdÊsu viya majjhepadalopaÑ katvÈ akÈraÒca dÊghaÑ katvÈ “tÈlÈvatthukatÈ”ti vuttanti Èha “tÈlavatthu viya nesaÑ vatthu katanti tÈlÈvatthukatÈ”ti. Tattha tÈlassa vatthu tÈlavatthu. YathÈ ÈrÈmassa vatthubh|tapubbo padeso ÈrÈmassa abhÈve “ÈrÈmavatth|”ti vuccati, evaÑ tÈlassa patiÔÔhitokÈso sam|laÑ uddharite tÈle padesamatte Ôhite tÈlassa vatthubh|tapubbattÈ “tÈlavatth|”ti vuccati. Nesanti r|parasÈdÊnaÑ. KathaÑ pana tÈlavatthu viya nesaÑ vatthu katanti Èha “yathÈ hÊ”ti-Èdi. R|pÈdiparibhogena uppannataÓhÈyuttasomanassavedanÈsa~khÈtar|parasÈdÊnaÑ cittasantÈnassa adhiÔÔhÈnabhÈvato vuttaÑ “tesaÑ pubbe uppannapubbabhÈvena vatthumatte cittasantÈne kate”ti. Tattha pubbeti pure, sarÈgakÈleti vuttaÑ hoti. TÈlÈvatthukatÈti vuccantÊti tÈlavatthu viya attano vatthussa katattÈ r|parasÈdayo “tÈlÈvatthukatÈ”ti vuccanti. Etena pahÊnakilesÈnaÑ puna uppattiyÈ abhÈvo dassito.


AviruÄidhammattÈti aviruÄhisabhÈvatÈya. Matthakacchinno tÈlo pattaphalÈdÊnaÑ avatthubh|to tÈlÈvatth|ti Èha “matthakacchinnatÈlo viya katÈ”ti. Etena “tÈlÈvatthu viya katÈti tÈlÈvatthukatÈ”ti ayaÑ viggaho dassito. Ettha pana avattubh|to tÈlo viya katÈti avatthutÈlÈkatÈti vattabbe visesanassa padassa paranipÈtaÑ katvÈ “tÈlÈvatthukatÈ”ti vuttanti daÔÔhabbaÑ. IminÈ panatthena idaÑ dasseti–r|parasÈdivacanena vipÈka dhammadhammÈ hutvÈ pubbe uppannÈ kusalÈkusaladhammÈ gahitÈ, te uppannÈpi matthakasadisÈnaÑ taÓhÈvijjÈnaÑ maggasatthena chinnattÈ ÈyatiÑ tÈlapattasadise vipÈkakkhandhe nibbattetuÑ asamatthÈ jÈtÈ, tasmÈ tÈlÈvatthu viya katÈti tÈlÈvatthukatÈ r|parasÈdayoti. ImasmiÒhi atthe “abhinandantÈnan”ti iminÈ padena kusalasomanassampi sa~gahitanti vadanti.

AnabhÈvaÑkatÈti ettha anu-saddo pacchÈ-saddena samÈnatthoti Èha “yathÈ nesaÑ pacchÈbhÈvo na hotÊ”ti-Èdi. Anu-abhÈvaÑ gatÈti pacchÈ anuppattidhammatÈvasena abhÈvaÑ gatÈ vinÈsamupagatÈ, pahÊnÈti attho. “ImÈ anacchariyÈ gÈthÈyo paÔibhaÑs|”ti1 ettha anacchariyasaddaÑ udÈharaÓavasena dassento Èha “yathÈ anu-acchariyÈ anacchariyÈ”ti. Tattha anu-acchariyÈti savanakÈle upar|pari vimhayakarÈti attho.

YaÒca kho tvaÑ vadesi, so pariyÈyo na hotÊti yaÑ vandanÈdisÈmaggirasÈbhÈvasa~khÈtaÑ kÈraÓaÑ arasar|patÈya vadesi, taÑ kÈraÓaÑ na hoti, na vijjatÊti attho. Nanu ca brÈhmaÓo yaÑ vandanÈdisÈmaggirasÈbhÈvasa~khÈtaÑ pariyÈyaÑ sandhÈya “arasar|po bhavaÑ gotamo”ti Èha, so pariyÈyo natthÊti vutte vandanÈdÊni bhagavÈ karotÊti ÈpajjatÊti imaÑ aniÔÔhappasa~gaÑ dassento Èha “kasmÈ pana bhagavÈ evamÈhÈ”ti-Èdi. 4. SabbapariyÈyes|ti sabbavÈresu. SandhÈya bhÈsitamattanti2 yaÑ sandhÈya brÈhmaÓo “nibbhogo bhavaÑ gotamo”ti-ÈdimÈha, bhagavÈ ca yaÑ sandhÈya nibbhogatÈdiÑ attani anujÈnÈti, taÑ sandhÈya ______________________________________________________________ 1. Vi 3. 5, 7, 8 piÔÔhesu. 2. BhÈsitamatthanti (SÊ, SyÈ)

VinayapiÔaka 342

bhÈsitamattaÑ. ChandarÈgaparibhogoti chandarÈgavasena paribhogo. AparaÑ pariyÈyanti aÒÒaÑ kÈraÓaÑ. 5. KulasamudÈcÈrakammanti kulÈcÈrasa~khÈtaÑ kammaÑ, kulacÈrittanti vuttaÑ hoti. Akiriyanti akaraÓabhÈvaÑ. DuÔÔhu caritaÑ duccaritaÑ, kÈyadvÈre bÈhullavuttito kÈyato pavattaÑ duccaritanti kÈyaduccaritaÑ. TaÑ sar|pato dassento “tattha cÈ”ti-ÈdimÈha. PÈÓÈtipÈta-adinnÈdÈnamicchÈcÈracetanÈ veditabbÈti ettha1 pÈÓoti paramatthato jÊvitindriyaÑ, vohÈrato satto. JÊvitindriyaÒcettha r|pÈr|pavasena veditabbaÑ. R|pajÊvitindriye hi vikopite itarampi taÑsambandhatÈya vinassati. Sattoti ca khandhasantÈno gahetabbo. Tattha hi sattapaÒÒatti. Saraseneva patanasabhÈvassa antarÈ eva atÊva pÈtanaÑ atipÈto, saÓikaÑ patituÑ adatvÈ sÊghaÑ pÈtananti attho. Atikkamma vÈ satthÈdÊhi abhibhavitvÈ pÈtanaÑ atipÈto, pÈÓassa atipÈto pÈÓÈtipÈto, pÈÓavadho pÈÓaghÈtoti vuttaÑ hoti. Atthato pana pÈÓe pÈÓasaÒÒino parassa jÊvitindriyupacchedakapayogasamuÔÔhÈpikÈ kÈyavacÊdvÈrÈnamaÒÒatarappavattÈ vadhakacetanÈ. YÈya hi cetanÈya vattamÈnassa jÊvitindriyassa nissayabh|tesu mahÈbh|tesu upakkamakaraÓahetukamahÈbh|tapaccayÈ uppajjanakamahÈbh|tÈ nuppajjissanti, sÈ tÈdisappayogasamuÔÔhÈpikÈ cetanÈ pÈÓÈtipÈto. LaddhupakkamÈni hi bh|tÈni itarabh|tÈni viya na visadÈnÊti samÈnajÈtiyÈnaÑ kÈraÓÈni na honti.

EtthÈha–khaÓe khaÓe nirujjhanasabhÈvesu sa~khÈresu ko hantÈ, ko vÈ haÒÒati, yadi cittacetasikasantÈno, so ar|patÈya na chedanabhedanÈdivasena vikopanasamattho, napi vikopanÊyo. Atha r|pasantÈno, so acetanatÈya kaÔÔhakali~gar|pamoti na tattha chedanÈdinÈ pÈÓÈtipÈto labbhati yathÈ matasarÊre. Payogopi pÈÓÈtipÈtassa paharaÓappahÈrÈdi atÊtesu vÈ sa~khÈresu bhaveyya anÈgatesu vÈ paccuppannesu vÈ, tattha na tÈva atÊtÈnÈgatesu sambhavati tesaÑ abhÈvato, paccuppannesu ca sa~khÈrÈnaÑ khaÓikattÈ ______________________________________________________________ 1. Itivuttaka-®Ôha 217 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.


saraseneva nirujjhanasabhÈvatÈya vinÈsÈbhimukhesu nippayojano payogo siyÈ, vinÈsassa ca kÈraÓarahitattÈ na paharaÓappahÈrÈdippayogahetukaÑ maraÓaÑ, nirÊhakatÈya ca sa~khÈrÈnaÑ kassa so payogo, khaÓikattÈ vadhÈdhippÈyasamakÈlabhijjanato kassa kiriyÈ, pariyosÈnakÈlÈnavaÔÔhÈnato kassa vÈ pÈÓÈtipÈtakammabaddhoti1?

Vuccate–yathÈvuttavadhakacetanÈsahito sa~khÈrÈnaÑ puÒjo sattasa~khÈto hantÈ. Tena pavattitavadhappayoganimittaÑ apagatusmÈviÒÒÈÓajÊvitindriyo matavohÈrappavattinibandhano yathÈvuttavadhappayogakaraÓe uppajjanÈraho r|pÈr|padhammasam|ho haÒÒati, kevalo vÈ cittacetasikasantÈno. VadhappayogÈvisayabhÈvepi tassa paÒcavokÈrabhave r|pasantÈnÈdhÊnavuttitÈya r|pasantÈne parena payojitajÊvitindriyupacchedakapayogavasena tannibbattivinibandhakavisadisar|puppattiyÈ vihate vicchedo hotÊti na pÈÓÈtipÈtassa asambhavo, napi ahetuko pÈÓÈtipÈto, na ca payogo nippayojano. Paccuppannesu sa~khÈresu katapayogavasena tadanantaraÑ uppajjanÈrahassa sa~khÈrakalÈpassa tathÈ anuppattito khaÓikÈnaÑ sa~khÈrÈnaÑ khaÓikamaraÓassa idha maraÓabhÈvena anadhippetattÈ santatimaraÓassa ca yathÈvuttanayena sahetukabhÈvato na ahetukaÑ maraÓaÑ, na ca katturahito pÈÓÈtipÈtapayogo nirÊhakesupi sa~khÈresu sannihitatÈmattena upakÈrakesu attano attano anur|paphaluppÈdaniyatesu kÈraÓesu kattuvohÈrasiddhito yathÈ “padÊpo pakÈseti, nisÈkarova candimÈ”ti. Na ca kevalassa vadhÈdhippÈyasahabhuno cittacetasikakalÈpassa pÈÓÈtipÈto icchitabbo santÈnavasena avaÔÔhitasseva paÔijÈnanato. SantÈnavasena vattamÈnÈnaÒca padÊpÈdÊnaÑ atthakiriyÈ dissatÊti attheva pÈÓÈtipÈtena kammabaddho. AyaÒca vicÈro adinnÈdÈnÈdÊsupi yathÈsambhavaÑ vibhÈvetabbo.

So2 ca pÈÓÈtipÈto guÓavirahitesu tiracchÈnagatÈdÊsu pÈÓesu khuddake pÈÓe appasÈvajjo, mahante mahÈsÈvajjo. KasmÈ? PayogamahantatÈya, payogasamattepi vatthumahantatÈya. GuÓavantesu ______________________________________________________________ 1. PÈÓÈtipÈtakammabandhoti (SÊ, SyÈ) 2. Ma-®Ôha 1. 201; Abhi-®Ôha 1. 140 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

VinayapiÔaka 344

manussÈdÊsu appaguÓe pÈÓe appasÈvajjo, mahÈguÓe mahÈsÈvajjo. SarÊraguÓÈnaÑ pana samabhÈve satipi kilesÈnaÑ upakkamÈnaÒca mudutÈya appasÈvajjo, tibbatÈya mahÈsÈvajjoti veditabbo.

KÈyavÈcÈhi na dinnanti adinnaÑ, parasantakaÑ, tassa ÈdÈnaÑ adinnÈdÈnaÑ. ParassaharaÓaÑ theyyaÑ, corikÈti vuttaÑ hoti. Atthato pana parapariggahe parapariggahitasaÒÒino tadÈdÈyaka-upakkamasamuÔÔhÈpikÈ kÈyavacÊdvÈrÈnamaÒÒataradvÈrappavattÈ theyyacetanÈ. TaÑ hÊne parasantake appasÈvajjaÑ, paÓÊte mahÈsÈvajjaÑ. KasmÈ? VatthupaÓÊtatÈya. Vatthusamatte sati guÓÈdhikÈnaÑ santake vatthusmiÑ mahÈsÈvajjaÑ, taÑtaÑ guÓÈdhikaÑ upÈdÈya tato tato hÊnaguÓassa santake vatthusmiÑ appasÈvajjaÑ.

MicchÈ caraÓaÑ micchÈcÈro, methunasamÈcÈresu ekantanindito lÈmakÈcÈro. So pana lakkhaÓato asaddhammÈdhippÈyena kÈyadvÈrappavattÈ agamanÊyaÔÔhÈnavÊtikkamacetanÈ. So panesa micchÈcÈro sÊlÈdiguÓavirahite agamanÊyaÔÔhÈne appasÈvajjo, sÊlÈdiguÓasampanne mahÈsÈvajjo. Tassa cattÈro sambhÈrÈ–agamanÊyavatthu, tasmiÑ sevanacittaÑ, sevanapayogo, maggenamaggappaÔipatti-adhivÈsananti. Eko payogo sÈhatthiko eva.

VacÊdvÈre bÈhullavuttito vÈcato pavattaÑ duccaritanti vacÊduccaritaÑ. TaÑ sar|pato dassento Èha “musÈvÈdapisuÓavÈcÈpharusavÈcÈsamphappalÈpacetanÈ veditabbÈ”ti. Tattha musÈti abh|taÑ atacchaÑ vatthu. MusÈ vadÊyati vuccati etÈyÈti musÈvÈdo, atathaÑ vatthuÑ tathato paraÑ viÒÒÈpetukÈmassa tathÈviÒÒattisamuÔÔhÈpikÈ cetanÈ. So yamatthaÑ bhaÒjati, tassa appatÈya appasÈvajjo, mahantatÈya mahÈsÈvajjo. Apica gahaÔÔhÈnaÑ attano santakaÑ adÈtukÈmatÈya natthÊti-Èdinayappavatto appasÈvajjo, sakkhinÈ hutvÈ atthabhaÒjanatthaÑ vutto mahÈsÈvajjo. PabbajitÈnaÑ appakampi telaÑ vÈ sappiÑ vÈ labhitvÈ hasÈdhippÈyena “ajja gÈme telaÑ nadÊ maÒÒe sandatÊ”ti p|raÓakathÈnayena pavatto appasÈvajjo, adiÔÔhaÑyeva pana diÔÔhanti-ÈdinÈ nayena vadantÈnaÑ mahÈsÈvajjo. Tassa cattÈro sambhÈrÈ honti–atathaÑ vatthu, visaÑvÈdanacittaÑ, tajjo vÈyÈmo, parassa tadatthaviÒÒÈpananti. Eko payogo sÈhattikova. So kÈyena vÈ kÈyapaÔibaddhena vÈ vÈcÈya vÈ


paravisaÑvÈdakakiriyÈkaraÓe daÔÔhabbo. TÈya ce kiriyÈya paro tamatthaÑ jÈnÈti, ayaÑ kiriyÈsamuÔÔhÈpikacetanÈkkhaÓeyeva musÈvÈdakammunÈ bajjhati. YasmÈ pana yathÈ kÈyakÈyapaÔibaddhavÈcÈhi paraÑ visaÑvÈdeti, tathÈ “idamassa bhaÓÈhÊ”ti ÈÓÈpentopi, paÓÓaÑ likhitvÈ purato nissajjantopi, “ayaÑ attho evaÑ veditabbo”ti kuÔÔÈdÊsu likhitvÈ Ôhapentopi, tasmÈ ettha ÈÓattikanissaggiyathÈvarÈpi payogÈ yujjanti. AÔÔhakathÈsu pana anÈgatattÈ vÊmaÑsitvÈ gahetabbÈ.

PisatÊti pisuÓÈ, samagge satte avayavabh|te vagge bhinne karotÊti attho. Niruttinayena vÈ piyasuÒÒakaraÓato pisuÓÈ. YÈya hi vÈcÈya yassa taÑ vÈcaÑ bhÈsati, tassa hadaye attano piyabhÈvaÑ, parassa ca piyasuÒÒabhÈvaÑ karoti, sÈ pisuÓavÈcÈ. LakkhaÓato pana saÑkiliÔÔhacittassa paresaÑ vÈ bhedÈya attano piyakamyatÈya vÈ kÈyavacÊpayogasamuÔÔhÈpikÈ cetanÈ pisuÓavÈcÈ pisuÓaÑ vadati etÈyÈti katvÈ. SÈ yassa bhedaÑ karoti tassa appaguÓatÈya appasÈvajjÈ, mahÈguÓatÈya mahÈsÈvajjÈ. TassÈ cattÈro sambhÈrÈ–bhinditabbo paro, “iti ime nÈnÈ bhavissanti vinÈ bhavissantÊ”ti bhedapurekkhÈratÈ vÈ “iti ahaÑ piyo bhavissÈmi vissÈsiko”ti piyakamyatÈ vÈ, tajjo vÈyÈmo, tassa tadatthavijÈnananti. Pare pana abhinne kammapathabhedo natthi, bhinne eva hoti.

PharusayatÊti pharusÈ, vÈcÈ. YÈya hi vÈcÈya attÈnampi parampi pharusaÑ sinehÈbhÈvena l|khaÑ karoti, sÈ pharusavÈcÈ. Atha vÈ sayampi pharusÈ domanassasamuÔÔhitattÈ sabhÈvenapi kakkasÈ neva kaÓÓasukhÈ na hadayasukhÈti pharusavÈcÈ. Ettha pana paresaÑ mammacchedanavasena pavattiyÈ ekantaniÔÔhuratÈya sabhÈvena kÈraÓavohÈrena ca vÈcÈya pharusasaddappavatti daÔÔhabbÈ. TaÑ pharusaÑ vadati etÈyÈti pharusavÈcÈ, parassa mammacchedakakÈyavacÊpayogasamuÔÔhÈpikÈ ekantapharusÈ cetanÈ. TassÈ ÈvibhÈvatthamidaÑ vatthu–eko kira dÈrako mÈtu vacanaÑ anÈdiyitvÈ araÒÒaÑ gacchati, taÑ mÈtÈ nivattetuÑ asakkontÊ “caÓÉÈ taÑ mahiÑsÊ anubandhat|”ti akkosi. Athassa tatheva araÒÒe mahiÑsÊ uÔÔhÈsi. DÈrako “yaÑ mama mÈtÈ mukhena kathesi, taÑ mÈ hotu. YaÑ cittena cintesi, taÑ hot|”ti saccakiriyamakÈsi. MahiÑsÊ tattheva baddhÈ viya

VinayapiÔaka 346

aÔÔhÈsi. EvaÑ mammacchedakopi payogo cittasaÓhatÈya pharusavÈcÈ na hoti. MÈtÈpitaro hi kadÈci puttake evampi vadanti “corÈ vo khaÓÉÈkhaÓÉikaÑ karont|”ti, uppalapattampi ca nesaÑ upari patantaÑ na icchanti. ŒcariyupajjhÈyÈ ca kadÈci nissitake evaÑ vadanti “kiÑ ime ahirikÈ anottappino caranti, niddhamatha ne”ti. Atha ca nesaÑ ÈgamÈdhigamasampattiÑ icchanti, yathÈ cittasaÓhatÈya pharusavÈcÈ na hoti, evaÑ vacanasaÓhatÈya apharusavÈcÈpi na hoti. Na hi mÈrÈpetukÈmassa “imaÑ sukhaÑ sayÈpethÈ”ti vacanaÑ apharusavÈcÈ hoti, cittapharusatÈya pana esÈ pharusavÈcÈva. SÈ yaÑ sandhÈya pavattitÈ, tassa appaguÓatÈya appasÈvajjÈ, mahÈguÓatÈya mahÈsÈvajjÈ. TassÈ tayo sambhÈrÈ–akkositabbo paro, kupitacittaÑ, akkosanÈti.

SaÑ sukhaÑ hitaÒca phalati visarati vinÈsetÊti samphaÑ, attano paresaÒca anupakÈrakaÑ yaÑ kiÒci, samphaÑ palapati etÈyÈti samphappalÈpo, anatthaviÒÒÈpikakÈyavacÊpayogasamuÔÔhÈpikÈ akusalacetanÈ. So ÈsevanamandatÈya appasÈvajjo, ÈsevanamahantatÈya mahÈsÈvajjo. Tassa dva sambhÈrÈ–bhÈratayuddhasÊtÈharaÓÈdiniratthakakathÈpurekkhÈratÈ, tathÈr|pÊkathÈkathanaÒca. Pare pana taÑ kathaÑ agaÓhante kammapathabhedo natthi, parena pana samphappalÈpe gahiteyeva hoti.

AbhijjhÈbyÈpÈdamicchÈdiÔÔhiyoti ettha parasampattiÑ abhimukhaÑ jhÈyatÊti abhijjhÈ, parasampattÊsu lobho. SÈ pana “aho vata idaÑ mamassÈ”ti evaÑ parabhaÓÉÈbhijjhÈyanalakkhaÓÈ. AdinnÈdÈnaÑ viya appasÈvajjÈ mahÈsÈvajjÈ ca. TassÈ dve sambhÈrÈ–parabhaÓÉaÑ, attano pariÓÈmanaÒca. ParabhaÓÉavatthuke hi lobhe uppannepi na tÈva kammapathabhedo hoti, yÈva “aho vata idaÑ mamassÈ”ti attano na pariÓÈmeti.

HitasukhaÑ byÈpÈdeti vinÈsetÊti byÈpÈdo, paÔigho. So paravinÈsÈya manopadosalakkhaÓo. So pharusavÈcÈ viya appasÈvajjo mahÈsÈvajjo ca. Tassa dve sambhÈrÈ–parasatto, tassa ca vinÈsanacintÈ. Parasattavatthuke hi kodhe uppannepi na tÈva kammapathabhedo hoti, yÈva “aho vatÈyaÑ ucchijjeyya vinasseyyÈ”ti tassa vinÈsanaÑ na cinteti.


YathÈbhuccagahaÓÈbhÈvena micchÈ passatÊti micchÈdiÔÔhi. SÈ “natthi dinnan”ti-ÈdinÈ nayena viparÊtadassanalakkhaÓÈ. SamphappalÈpo viya appasÈvajjÈ mahÈsÈvajjÈ ca. Apica aniyatÈ appasÈvajjÈ, niyatÈ mahÈsÈvajjÈ. Tassa dve sambhÈrÈ–vatthuno gahitÈkÈraviparÊtatÈ, yathÈ ca taÑ gaÓhÈti, tathÈbhÈvena tassupaÔÔhÈnanti. Tattha natthikÈhetuka-akiriyadiÔÔhÊhi eva kammapathabhedo hoti.

“AnekavihitÈnaÑ pÈpakÈnaÑ akusalÈnaÑ dhammÈnan”ti sÈmaÒÒavacanepi pÈrisesaÒÈyato vuttÈvasesÈ akusalÈ dhammÈ gahetabbÈti Èha “ÔhapetvÈ te dhamme”ti-Èdi. Te yathÈvuttakÈyaduccaritÈdike akusaladhamme ÔhapetvÈti attho. AnekavihitÈti anekappakÈrÈ. 6. AyaÑ lokatantÊti ayaÑ vuÉÉhÈnaÑ abhivÈdanÈdikiriyÈlakkhaÓÈ lokappaveÓÊ. AnÈgÈmibrÈhmÈnaÑ ala~kÈrÈdÊsu anÈgÈmibhikkh|naÒca cÊvarÈdÊsu nikantivasena rÈguppatti hotÊti anÈgÈmimaggena paÒcakÈmaguÓikarÈgasseva pahÈnaÑ veditabbanti Èha “paÒcakÈmaguÓikarÈgassÈ”ti. R|pÈdÊsu paÒcasu kÈmaguÓesu vatthukÈmakoÔÔhÈsesu uppajjamÈno rÈgo “paÒcakÈmaguÓikarÈgo”ti veditabbo. KoÔÔhÈsavacano hettha guÓa-saddo “vayoguÓÈ anupubbaÑ jahantÊ”ti-ÈdÊsu1 viya. DvÊsu akusalacittes|ti domanassasahagatesu dvÊsu akusalacittesu. Mohassa sabbÈkusalasÈdhÈraÓattÈ Èha “sabbÈkusalasambhavassÈ”ti. AvasesÈnanti sakkÈyadiÔÔhi-ÈdÊnaÑ. 7. Jigucchati maÒÒeti “ahamabhijÈto r|pavÈ paÒÒavÈ, kathaÑ nÈma aÒÒesaÑ abhivÈdanÈdiÑ kareyyan”ti jigucchati viya jigucchatÊti vÈ sallakkhemi. Akosallasambh|taÔÔhenÈti aÒÒÈÓasambh|taÔÔhena. Akusale dhamme jigucchamÈno tesaÑ sama~gÊbhÈvampi jigucchatÊti vuttaÑ “akusalÈnaÑ dhammÈnaÑ samÈpattÊ”ti. SamÈpattÊti etasseva vevacanaÑ samÈpajjanÈ sama~gibhÈvoti. MaÓÉanakajÈtiyoti maÓÉanasabhÈvo, maÓÉanasÊloti attho. Jegucchitanti jigucchanasÊlataÑ. 8. LokajeÔÔhakakammanti loke jeÔÔhakÈnaÑ kattabbakammaÑ, loke vÈ seÔÔhasammataÑ kammaÑ. TatrÈti yathÈvuttesu dvÊsupi atthavikappesu. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 3 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 348

padÈbhihito attho padattho, byaÒjanatthoti vuttaÑ hoti. VinayaÑ vÈ arahatÊti ettha vinayanaÑ vinayo, niggaÓhananti attho. TenÈha “niggahaÑ arahatÊti vuttaÑ hotÊ”ti. Nanu ca paÔhamaÑ vuttesu dvÊsupi atthavikappesu sakatthe arahatthe ca taddhitapaccayo saddalakkhaÓato dissati, na pana “vinayÈya dhammaÑ desetÊ”ti imasmiÑ atthe, tasmÈ kathamettha taddhitapaccayoti Èha “vicitrÈ hi taddhitavuttÊ”ti. VicitratÈ cettha lokappamÈÓato veditabbÈ. TathÈ hi yasmiÑ yasmiÑ atthe taddhitappayogo lokassa, tattha tattha taddhitavutti lokato siddhÈti vicitrÈ taddhitavutti. TasmÈ yathÈ “mÈ saddamakÈsÊ”ti vadanto “mÈsaddiko”ti vuccati, evaÑ vinayÈya dhammaÑ desetÊti venayikoti vuccatÊti adhippÈyo. 9. KapaÓapurisoti guÓavirahitatÈya dÊnamanusso. ByaÒjanÈni avicÈretvÈti tissadattÈdisaddesu1 viya “imasmiÑ atthe ayaÑ nÈma paccayo”ti evaÑ byaÒjanaÑ vicÈraÑ akatvÈ, anipphannapÈÔipadikavasenÈti vuttaÑ hoti. 10. DevalokagabbhasampattiyÈti vatvÈ ÔhapetvÈ bhummadeve sesesu devesu gabbhaggahaÓassa abhÈvato paÔisandhiyevettha gabbhasampattÊti veditabbÈti vuttamevatthaÑ vivaritvÈ dassento Èha “devalokapaÔisandhipaÔilÈbhÈya saÑvattatÊ”ti. AssÈti abhivÈdanÈdisÈmÊcikammassa. MÈtukucchismiÑ paÔisandhiggahaÓe dosaÑ dassentoti mÈtito aparisuddhabhÈvaÑ dassento, akkositukÈmassa dÈsiyÈ puttoti dÈsikucchismiÑ nibbattabhÈve dosaÑ dassetvÈ akkosanaÑ viya bhagavato mÈtukucchismiÑ paÔisandhiggahaÓe dosaÑ dassetvÈ akkosantopi evamÈhÈti adhippÈyo. Gabbhatoti devalokapaÔisandhito. TenevÈha “abhabbo devalok|papattiÑ pÈpuÓitunti adhippÈyo”ti. HÊno vÈ gabbho assÈti apagabbhoti imassa viggahassa ekena pariyÈyena adhippÈyaÑ dassento Èha “devalokagabbhaparibÈhirattÈ ÈyatiÑ hÊnagabbhapaÔilÈbhabhÈgÊtÊ”ti. ______________________________________________________________ 1. �itthaÉavitthÈdisaddesu (SÊ), uddiÔÔhavitthÈrasaddesu (SyÈ)


Iti-saddo hetu-attho, yasmÈ Èyatimpi hÊnagabbhapaÔilÈbhabhÈgÊ, tasmÈ hÊno vÈ gabbho assÈti apagabbhoti adhippÈyo.

Puna tasseva viggahassa kodhavasena -pa- dassentoti heÔÔhÈ vuttanayassa anur|paÑ katvÈ adhippÈyaÑ dassento Èha “hÊno vÈssa mÈtukucchismiÑ gabbhavÈso ahosÊti adhippÈyo”ti. Gabbha-saddo atthi mÈtukucchipariyÈyo “gabbhe vasati mÈÓavo”ti-ÈdÊsu1 viya. Atthi mÈtukucchismiÑ nibbattasattapariyÈyo “antamaso gabbhapÈtanaÑ upÈdÈyÈ”ti-ÈdÊsu2 viya. Tattha mÈtukucchipariyÈyaÑ gahetvÈ atthaÑ dassento Èha “anÈgate gabbhaseyyÈ”ti. Gabbhe seyyÈ gabbhaseyyÈ. Anuttarena maggenÈti aggamaggena. KammakilesÈnaÑ maggena vihatattÈ Èha “vihatakÈraÓattÈ”ti. ItarÈ tissopÊti aÓÉajasaÑsedaja-opapÈtikÈ. Ettha ca yadipi “apagabbho”ti imassa anur|pato gabbhaseyyÈ eva vattabbÈ, pasa~gato pana labbhamÈnaÑ sabbampi vattuÑ vaÔÔatÊti punabbhavÈbhinibbattipi vuttÈti veditabbÈ.

IdÈni sattapariyÈyassa gabbhasaddassa vasena viggahanÈnattaÑ dassento Èha “apicÈ”ti-Èdi. ImasmiÑ pana vikappe gabbhaseyyÈ punabbhavÈbhinibbattÊti ubhayampi gabbhaseyyavaseneva vuttantipi vadanti. Nanu ca “ÈyatiÑ gabbhaseyyÈ pahÊnÈ”ti3 vuttattÈ gabbhassa seyyÈ eva pahÊnÈ, na pana gabbhoti ÈpajjatÊti Èha “yathÈ cÈ”ti-Èdi. Atha “abhinibbattÊ”ti ettakameva avatvÈ punabbhavaggahaÓaÑ kimatthanti Èha “abhinibbatti ca nÈmÈ”ti-Èdi. Apunabbhavabh|tÈti khaÓe khaÓe uppajjamÈnÈnaÑ dhammÈnaÑ abhinibbatti. 11. DhammadhÈtunti ettha dhamme anavasese dhÈreti yÈthÈvato upadhÈretÊti dhammadhÈtu, dhammÈnaÑ yathÈsabhÈvato avabujjhanasabhÈvo, sabbaÒÒutaÒÒÈÓassetaÑ adhivacanaÑ. PaÔivijjhitvÈti sacchikatvÈ, paÔilabhitvÈti attho, paÔilÈbhahet|ti vuttaÑ hoti. DesanÈvilÈsappatto hotÊti rucivasena parivattetvÈ desetuÑ samatthatÈ desanÈvilÈso, taÑ patto adhigatoti attho. KaruÓÈvipphÈranti sabbasattesu mahÈkaruÓÈya pharaÓaÑ. TÈdiguÓalakkhaÓameva puna upamÈya ______________________________________________________________ 1. Khu 5. 353 piÔÔhe JÈtake. 2. Vi 3. 134 piÔÔhe. 3. Vi 1. 4 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 350

vibhÈvetvÈ dassento Èha “pathavÊsamacittatan”ti. YathÈ pathavÊ suci-asucinikkhepachedanabhedanÈdÊsu na vikampati, anurodhavirodhaÑ na pÈpuÓÈti, evaÑ iÔÔhÈniÔÔhesu lÈbhÈlÈbhÈdÊsu anurodhavirodhappahÈnato avikampitacittatÈya pathavÊsamacittatanti attho. Akuppadhammatanti ettha “akuppadhammo nÈma phalasamÈpattÊ”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. “Paresu pana akkosantesupi attano pathavÊsamacittatÈlakkhaÓaÑ akujjhanasabhÈvatanti evamettha attho gahetabbo”ti amhÈkaÑ khanti. JarÈya anusaÔanti jarÈya paliveÔhitaÑ. VaÔÔakhÈÓubh|tanti anekesaÑ anayabyasanÈnaÑ nipÈtalakkhaÓatthambhabh|tatÈya saÑsÈrakhÈÓubh|taÑ. BrÈhmaÓassa vuÉÉhatÈya ÈsannavittimaraÓanti sambhÈvanavasena “ajja maritvÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Mahantena kho pana ussÈhenÈti “sÈdhu kho pana tathÈr|pÈnaÑ arahataÑ dassanaÑ hotÊ”ti evaÑ saÒjÈtamahussÈhena. AppaÔisamaÑ purejÈtabhÈvanti anaÒÒasÈdhÈraÓaÑ purejÈtabhÈvaÑ. Natthi etassa paÔisamoti appaÔisamo, purejÈtabhÈvo.

“ApÊ”ti avatvÈ “pÊ”ti vadanto pi-saddopi visuÑ atthi nipÈtoti dasseti. SambhÈvanattheti “api nÈmevaÑ siyÈ”ti vikappanattho sambhÈvanattho, tasmiÑ jotakatÈya pisaddo vattati. VacanasiliÔÔhatÈyÈti vacanassa madhurabhÈvatthaÑ, mudubhÈvatthanti attho. EvaÒhi loke siliÔÔhavacanaÑ hotÊti evaÑ ekameva gaÓanaÑ avatvÈ aparÈya gaÓanÈya saddhiÑ vacanaÑ loke siliÔÔhavacanaÑ hoti yathÈ “dve vÈ tÊÓÊ vÈ udakaphusitÈnÊ”ti. SammÈ adhisayitÈnÊti pÈdÈdÊhi attanÈ nesaÑ kiÒci upaghÈtaÑ akarontiyÈ bahivÈtÈdiparissayaparihÈratthaÑ sammadeva upari sayitÈni. Upari-attho hettha adhi-saddo. UtuÑ gaÓhÈpentiyÈti tesaÑ allasinehapariyÈdÈnatthaÑ attano kÈyusmÈvasena utuÑ gaÓhÈpentiyÈ. TenÈha “usmÊkatÈnÊ”ti. SammÈ paribhÈvitÈnÊti sammadeva sabbaso kukkuÔavÈsanÈya vÈsitÈni. TenÈha “kukkuÔagandhaÑ gÈhÈpitÈnÊ”ti.

Ettha ca sammÈ parisedanaÑ kukkuÔagandhaparibhÈvanaÒca sammÈ adhisayananipphattiyÈ ÈnubhÈvanipphÈditanti1 daÔÔhabbaÑ. SammÈ adhisayaneneva hi itaradvayaÑ ______________________________________________________________ 1. AnunipphÈditanti (SyÈ)


ijjhati. Na hi sammÈ adhisayanato visuÑ sammÈ parisedanassa sammÈ paribhÈvanassa ca karaÓaÑ atthi, tena pana saddhiÑyeva itaresaÑ dvinnampi ijjhanato vuttaÑ “evaÑ tÊhi pakÈrehi tÈni aÓÉÈni paripÈliyamÈnÈnÊ”ti. NakhasikhÈti nakhaggÈni. MukhatuÓÉakanti mukhaggaÑ. KapÈlassa tanukattÈti ettha yathÈ kapÈlassa tanutÈ Èlokassa anto paÒÒÈyamÈnassa kÈraÓaÑ, tathÈ kapÈlassa tanutÈya nakhasikhÈmukhatuÓÉakÈnaÑ kharatÈya ca allasinehapariyÈdÈnaÑ kÈraÓavacananti daÔÔhabbaÑ. Sa~kuÔitahatthapÈdÈti ettha hatthÈti pakkhÈ. Na hi kukkuÔÈnaÑ pakkhato aÒÒo hattho nÈma atthi. EtthÈti ÈlokaÔÔhÈne. Pakkhe vidhunantÈti pakkhe cÈlentÈ. NikkhamantÈnanti niddhÈraÓe sÈmivacanaÑ, nikkhamantes|ti attho.

So jeÔÔho iti assa vacanÊyoti yo paÔhamataraÑ aÓÉakosato nikkhanto kukkuÔapotako, soyeva jeÔÔhoti vacanÊyo assa, bhaveyyÈti attho. SampaÔipÈdentoti saÑsandento. Tibh|makapariyÈpannÈpi sattÈ avijjÈkosassa anto paviÔÔhÈ tattha tattha appahÊnÈya avijjÈya veÔhitattÈti Èha “avijjÈkosassa anto paviÔÔhesu sattes|”ti. AÓÉakosanti bÊjakapÈlaÑ. LokasannivÈseti loko eva lokasannivÈso. SammÈsambodhinti ettha sammÈti aviparÊtattho, saÑ-saddo sÈmanti imamatthaÑ dÊpeti, tasmÈ sammÈ aviparÊtenÈkÈrena sayameva cattÈri saccÈni bujjhati paÔivijjhatÊti sammÈsambodhÊti maggo vuccati. TenÈha “sammÈ sÈmaÒca bodhin”ti, sammÈ sayameva ca bujjhanakanti attho. SammÈti vÈ pasatthavacano, saÑ-saddo sundaravacanoti Èha “atha vÈ pasatthaÑ sundaraÒca bodhin”ti. Bodhisaddassa anekatthataÑ dassetvÈ idhÈdhippetamatthaÑ niddhÈretvÈ dassetukÈmo Èha “bodhÊti rukkhopi maggopÊ”ti-Èdi. Tattha abujjhi etthÈti rukkho bodhi. SayaÑ bujjhati, bujjhanti vÈ tena ariyÈti maggo bodhi. Sabbadhamme sabbÈkÈrato bujjhati paÔivijjhatÊti sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ bodhi. BujjhÊyati sacchikarÊyatÊti nibbÈnaÑ bodhi. AntarÈ ca bodhinti dutiyamudÈharaÓaÑ vinÈpi rukkhasaddena bodhisaddassa rukkhe pavattidassanatthaÑ vuttaÑ. Varabh|rimedhasoti mahÈpathavÊ viya patthaÔavarapaÒÒoti attho. AsabbaguÓadÈyakattÈti sabbaguÓÈnaÑ adÈyakattÈ. SabbaguÓe na dadÈtÊti

VinayapiÔaka 352

hi asabbaguÓadÈyako, ayuttasamÈsoyaÑ gamakattÈ yathÈ “as|riyaÑpassÈni mukhÈnÊ”ti.

Tisso vijjÈti upanissayavato saheva arahattaphalena tisso vijjÈ deti. Nanu cettha tÊsu vijjÈsu ÈsavakkhayaÒÈÓassa maggapariyÈpannattÈ kathametaÑ yujjati “maggo tisso vijjÈ detÊ”ti? NÈyaÑ doso. Satipi ÈsavakkhayaÒÈÓassa maggapariyÈpannabhÈve aÔÔha~gike magge sati maggaÒÈÓena saddhiÑ tisso vijjÈ paripuÓÓÈ hontÊti “maggo tisso vijjÈ detÊ”ti vuccati. Cha abhiÒÒÈti etthÈpi eseva nayo. SÈvakapÈramiÒÈÓanti aggasÈvakehi paÔilabhitabbaÑ sabbameva lokiyalokuttaraÒÈÓaÑ. PaccekabodhiÒÈÓanti etthÈpi iminÈva nayena attho veditabbo. AbbhaÒÒÈsinti jÈniÑ. JÈnanaÒca na anussavÈdivasenÈti Èha “paÔivijjhin”ti, paccakkhamakÈsinti attho. PaÔivedhopi na d|re Ôhitassa lakkhaÓappaÔivedho viyÈti Èha “pattomhÊ”ti, pÈpuÓinti attho. PÈpuÓanaÒca na sayaÑ gantvÈti Èha “adhigatomhÊ”ti, sakasantÈne uppÈdanavasena paÔilabhinti attho.

OpammasampaÔipÈdananti opammatthassa upameyyena sammadeva paÔipÈdanaÑ. AtthenÈti upameyyatthena. YathÈ kukkuÔiyÈ aÓÉesu tividhakiriyÈkaraÓaÑ kukkuÔacchÈpakÈnaÑ aÓÉakosato nikkhamanassa m|lakÈraÓaÑ, evaÑ bodhisattabh|tassa bhagavato tividhÈnupassanÈkaraÓaÑ avijjaÓÉakosato nikkhamanassa m|lakÈraÓanti Èha “yathÈ hi tassÈ kukkuÔiyÈ -pa- tividhÈnupassanÈkaraÓan”ti. “SantÈne”ti vuttattÈ aÓÉasadisatÈ santÈnassa bahi nikkhantakukkuÔacchÈpakasadisatÈ buddhaguÓÈnaÑ, buddhaguÓÈti ca atthato buddhoyeva “tathÈgatassa kho etaÑ vÈseÔÔha adhivacanaÑ dhammakÈyo itipÊ”ti vacanato. AvijjaÓÉakosassa tanubhÈvoti balavavipassanÈvasena avijjaÓÉakosassa tanubhÈvo, paÔicchÈdanasÈmaÒÒena ca avijjÈya aÓÉakosasadisatÈ. Mudubh|tassapi kharabhÈvÈpatti hotÊti tannivattanatthaÑ “thaddhakharabhÈvo”ti vuttaÑ. Tikkhakharavippasannas|rabhÈvoti ettha pariggayhamÈnesu sa~khÈresu vipassanÈÒÈÓassa samÈdhindriyavasena sukhÈnuppaveso tikkhatÈ, anupavisitvÈpi satindriyavasena anatikkamanato akuÓÔhatÈ kharabhÈvo. Tikkhopi hi ekacco saro lakkhaÑ patvÈ kuÓÔho hoti, na tathÈ idaÑ. Satipi kharabhÈve


sukhumappavattivasena kilesasamudÈcÈrasa~khobharahitatÈya saddhindriyavasena pasannabhÈvo, satipi ca pasannabhÈve antarÈ anosakkitvÈ kilesapaccatthikÈnaÑ suÔÔhu abhibhavanato vÊriyindriyavasena s|rabhÈvo veditabbo. Evamimehi pakÈrehi sa~khÈrupekkhÈÒÈÓameva gahitanti daÔÔhabbaÑ. VipassanÈÒÈÓassa pariÓÈmakÈloti vipassanÈya vuÔÔhÈnagÈminibhÈvappatti, tadÈ ca sÈ maggaÒÈÓagabbhaÑ dhÈrentÊ viya hotÊti Èha “gabbhaggahaÓakÈlo”ti. GabbhaÑ gaÓhÈpetvÈti sa~khÈrupekkhÈya anantaraÑ sikhÈppatta-anulomavipassanÈvasena maggavijÈyanatthaÑ gabbhaÑ gaÓhÈpetvÈ. AnupubbÈdhigatenÈti paÔhamamaggapaÔipÈÔiyÈ adhigatena. AbhiÒÒÈpakkheti lokiyÈbhiÒÒÈpakkhe. LokuttarÈbhiÒÒÈ hi avijjaÓÉakosaÑ padÈlitÈ. Potthakesu pana katthaci “cha-abhiÒÒÈpakkhe”ti likhanti, so apÈÔhoti veditabbo. JeÔÔho seÔÔhoti vuddhatamattÈ jeÔÔho, sabbaguÓehi uttamattÈ pasatthatamoti seÔÔho.

IdÈni “ÈraddhaÑ kho pana me brÈhmaÓa vÊriyan”ti-ÈdikÈya desanÈya anusandhiÑ dassento Èha “evaÑ bhagavÈ”ti-Èdi. Tattha pubbabhÈgato pabhutÊti bhÈvanÈya pubbabhÈgiyavÊriyÈrambhÈdito paÔÔhÈya. Cittamevamuppannanti evaÑ upari vakkhamÈnaparivitakkavasena cittamuppannanti attho. “Cittameva uppannan”tipi pÈÔho, tattha cittameva uppannaÑ, na tÈva bhagavati pasÈdoti attho. MuÔÔhassatinÈti vinaÔÔhassatinÈ, sativirahitenÈti attho. SÈraddhakÈyenÈti sadarathakÈyena. BodhimaÓÉeti bodhisa~khÈtassa ÒÈÓassa maÓÉabhÈvappatte ÔhÈne. BodhÊti hi paÒÒÈ vuccati, sÈ ettha maÓÉÈ pasannÈ jÈtÈti so padeso “bodhimaÓÉo”ti paÒÒÈto. Catura~gasamannÈgatanti “kÈmaÑ taco ca nhÈru ca aÔÔhi ca avasissatu, sarÊre upasussatu maÑsalohitan”ti1 evaÑ vuttacatura~gasamannÈgataÑ vÊriyaÑ. Tattha tacoti ekaÑ a~gaÑ nhÈru ekaÑ a~gaÑ aÔÔhi ekaÑ a~gaÑ maÑsalohitaÑ ekaÑ a~ganti veditabbaÑ. Taco ekaÑ a~ganti ca tace nirapekkhabhÈvo ekaÑ a~ganti gahetabbaÑ. PadhÈnaÑ anuyuÒjantassa hi tace palujjamÈnepi taÑnimittaÑ avosÈnÈpajjanaÑ tassa vÊriyassa ekaÑ a~gaÑ ekaÑ kÈraÓaÑ. EvaÑ sesesupi attho veditabbo. Paggahitanti ÈrambhaÑ2 ______________________________________________________________ 1. Ma 2. 146; SaÑ 1. 266; AÑ 1. 52; Khu 7. 379 piÔÔhesu. 2. Œrabbha (SyÈ, Ka)

VinayapiÔaka 354

sithilaÑ akatvÈ daÄhaparakkamasa~khÈtussÈhanabhÈvena gahitaÑ. TenÈha “asithilappavattitanti vuttaÑ hotÊ”ti.

AsallÊnanti asa~kucitaÑ kosajjavasena sa~kocaÑ anÈpannaÑ. UpaÔÔhitÈti ogÈhanasa~khÈtena apilÈpabhÈvena ÈrammaÓaÑ upagantvÈ ÔhitÈ. TenÈha “ÈrammaÓÈbhimukhÊbhÈvenÈ”ti. Sammosassa viddhaÑsanavasena pavattiyÈ na sammuÔÔhÈti asammuÔÔhÈ. KiÒcÈpi cittapassaddhivaseneva cittameva passaddhaÑ, kÈyapassaddhivaseneva ca kÈyo passaddho hoti, tathÈpi yasmÈ kÈyapassaddhi uppajjamÈnÈ cittapassaddhiyÈ saheva uppajjati, na vinÈ, tasmÈ vuttaÑ “kÈyacittapassaddhivasenÈ”ti. KÈyapassaddhiyÈ ubhayesampi kÈyÈnaÑ passambhanÈvahattÈ vuttaÑ “r|pakÈyopi passaddhoyeva hotÊ”ti. So ca khoti so ca kho kÈyo. Vigatadarathoti vigatakilesadaratho. NÈmakÈye hi vigatadarathe r|pakÈyopi v|pasantadarathapariÄÈho hoti. SammÈ Èhitanti nÈnÈrammaÓesu vidhÈvanasa~khÈtaÑ vikkhepaÑ vicchinditvÈ ekasmiÑyeva ÈrammaÓe avikkhittabhÈvÈpÈdanena sammadeva ÈhitaÑ ÔhapitaÑ. TenÈha “suÔÔhu Ôhapitan”ti-Èdi. Cittassa anekaggabhÈvo vikkhepavasena caÒcalatÈ, sÈ sati ekaggatÈya na hotÊti Èha “ekaggaÑ acalaÑ nipphandanan”ti. EttÈvatÈti “ÈraddhaÑ kho panÈ”ti-ÈdinÈ vÊriyasatipassaddhisamÈdhÊnaÑ kiccasiddhidassanena.

Nanu ca saddhÈpaÒÒÈnampi kiccasiddhi jhÈnassa pubbapaÔipadÈya icchitabbÈti? SaccaÑ icchitabbÈ, sÈ pana nÈnantarikabhÈvena avuttasiddhÈti na gahitÈ. Asati hi saddhÈya vÊriyÈrambhÈdÊnaÑ asambhavoyeva, paÒÒÈpariggahe ca nesaÑ asati ÒÈyÈrambhÈdibhÈvo na siyÈ, tathÈ asallÊnÈsammosatÈdayo vÊriyÈdÊnanti asallÊnatÈdiggahaÓenevettha paÒÒÈkiccasiddhi gahitÈti daÔÔhabbaÑ. JhÈnabhÈvanÈyaÑ vÈ samÈdhikiccaÑ adhikaÑ icchitabbanti dassetuÑ samÈdhipariyosÈnÈva jhÈnassa pubbapaÔipadÈ kathitÈti daÔÔhabbaÑ.

PaÔhamajjhÈnakathÈ

IdÈni “vivicceva kÈmehÊ”ti-ÈdinayappavattÈya pÈÄiyÈ jhÈnavibha~ge1 vuttampi atthaÑ aÔÔhakathÈnayeneva saÑvaÓÓetukÈmo vibha~gapÈÄiyaÑ vuttanayena avacane kÈraÓaÑ dassetuÑ “kiÒcÈpi tattha katame ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 253 piÔÔhe.


kÈmÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha patthanÈkÈrena pavatto dubbalo lobho chandanaÔÔhena chando, tato balavÈ raÒjanaÔÔhena rÈgo, tatopi balavataro bahalarÈgo chandarÈgo. NimittÈnubyaÒjanÈni sa~kappeti etenÈti sa~kappo, tathÈpavatto lobho. Tattha nimittasa~kappanÈ nÈma avayave samodhÈnetvÈ “itthÊ puriso”ti-ÈdinÈ ekajjhaÑ katvÈ upar|pari kilesuppattiyÈ nimittassa kappanÈ. AnubyaÒjanasa~kappanÈ pana “hatthÈ sobhanÈ, pÈdÈ sobhanÈ”ti evaÑ anubyaÒjanavasena vibhajitvÈ kappanÈti. KilesÈnaÒhi anu anu byaÒjanato paribyaÒjanato paribyattivasena uppattiyÈ paccayabhÈvato anubyaÒjanaÑ hatthapÈdÈdi-avayavÈ vuccanti. Tato balavÈ raÒjanaÔÔhena rÈgo, sa~kappavaseneva pavatto tatopi balavataro sa~kapparÈgo. SvÈyaÑ pabhedo ekasseva lobhassa pavatti-ÈkÈravasena avatthÈbhedavasena ca veditabbo yathÈ “vaccho dammo balÊbaddo”ti. KÈmÈti kilesakÈmÈ, kÈmentÊti kÈmÈ, kÈmenti etehÊti vÈ.

Seyyathidanti imassa taÑ katamaÑ, taÑ kathanti vÈ attho. ViviccitvÈti visuÑ hutvÈ. TenÈha “vinÈ hutvÈ apasakkitvÈ”ti, pajahanavasena apakkamitvÈti attho. Vivicceva kÈmehÊti ettha viviccÈti iminÈ vivecanaÑ jhÈnakkhaÓe kÈmÈnaÑ abhÈvamattaÑ vuttaÑ. ViviccevÈti pana iminÈ ekaÑsato kÈmÈnaÑ vivecetabbatÈdÊpanena tappaÔipakkhatÈ jhÈnassa kÈmavivekappahÈnassa ca jhÈnÈdhigam|pÈyatÈ dassitÈ hotÊti imamatthaÑ dassetuÑ “paÔhamajjhÈnan”ti-ÈdiÑ vatvÈ tamevatthaÑ pÈkaÔataraÑ kÈtuÑ “kathan”ti-Èdi vuttaÑ. AndhakÈre sati padÊpo viyÈti etena yathÈ padÊpÈbhÈvena rattiyaÑ andhakÈrÈbhibhavo, evaÑ jhÈnÈbhÈvena cittasantatiyaÑ kÈmÈbhibhavoti dasseti.

Etanti pubbapadeyeva avadhÈraÓavacanaÑ, na kho pana evaÑ daÔÔhabbaÑ “kÈmehi evÈ”ti avadhÈraÓassa akatattÈ. TannissaraÓatoti nissaranti niggacchanti etena, ettha vÈti nissaraÓaÑ. Ke niggacchanti? KÈmÈ. TesaÑ kÈmÈnaÑ nissaraÓaÑ pahÈnaÑ tannissaraÓaÑ, tato kÈmanissaraÓatoti attho. KathaÑ pana samÈne vikkhambhane kÈmÈnamevetaÑ nissaraÓaÑ, na byÈpÈdÈdÊnanti codanaÑ yuttito Ègamato ca sÈdhetuÑ “kÈmadhÈt|”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha kÈmadhÈtusamatikkamanatoti sakalassapi kÈmabhavassa samatikkamapaÔipadÈbhÈvato. Tena imassa jhÈnassa

VinayapiÔaka 356

kÈmapariÒÒÈbhÈvamÈha. KÈmarÈgapaÔipakkhatoti “chando kÈmo”ti-ÈdinÈ1 vuttavibhÈgassa kilesakÈmassa paccatthikabhÈvato. Tena yathÈ mettÈ byÈpÈdassa, karuÓÈ vihiÑsÈya, evamidaÑ jhÈnaÑ kÈmarÈgassa ujuvipaccanÊkabh|tanti dasseti. VipÈkena cettha kÈmadhÈtusamatikkamo attano pavattikkhaÓe kÈmarÈgapaÔipakkhatÈ ca veditabbÈ. Evamattano pavattiyÈ vipÈkappavattiyÈ ca kÈmarÈgato kÈmadhÈtuto ca vinivattasabhÈvattÈ idaÑ jhÈnaÑ visesato kÈmÈnameva nissaraÓaÑ, svÈyamattho pÈÔhÈgato evÈti Èha “yathÈhÈ”ti-Èdi. Nekkhammanti paÔhamajjhÈnaÑ.

KÈmaÒcettha tamatthaÑ dÊpetuÑ purimapadeyeva avadhÈraÓaÑ gahitaÑ, uttarapadepi pana taÑ gahetabbameva tathÈ atthasambhavatoti dassetuÑ “uttarapadepÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Itoti kÈmacchandato. Esa daÔÔhabboti esa niyamo daÔÔhabbo. SÈdhÈraÓavacanenÈti sabbavivekasÈdhÈraÓavacanena. Tada~gavikkhambhanasamucchedapaÔippassaddhinissaraÓavivekÈ tada~gavivekÈdayo. KÈyacitta-upadhivivekÈ kÈyavivekÈdayo. Tayo eva idha daÔÔhabbÈti tayo eva idha jhÈnakathÈyaÑ daÔÔhabbÈ samucchedavivekÈdÊnaÑ asambhavato. Niddeseti mahÈniddese2. Tattha hi “uddÈnato dve kÈmÈ vatthukÈmÈ kilesakÈmÈ cÈ”ti uddisitvÈ tattha “katame vatthukÈmÈ manÈpiyÈ r|pÈ -pa- manÈpiyÈ phoÔÔhabbÈ”ti-ÈdinÈ vatthukÈmÈ niddiÔÔhÈ. Te pana kÈmÊyantÊti kÈmÈti veditabbÈ. TatthevÈti niddeseyeva. Vibha~geti jhÈnavibha~ge. EvaÒhi satÊti evaÑ ubhayesampi kÈmÈnaÑ sa~gahe sati. VatthukÈmehipÊti vatthukÈmehi viviccevÈtipi attho yujjatÊti evaÑ yujjamÈnatthantarasamuccayattho pi-saddo, na kilesakÈmasamuccayattho. KasmÈ? ImasmiÑ atthe kilesakÈmehi vivekassa dutiyapadena vuttattÈ. TenÈti vatthukÈmavivekena. KÈyaviveko vutto hotÊti puttadÈrÈdipariggahavivekadÊpanato kÈyaviveko vutto hoti.

PurimenÈti kÈyavivekena. EtthÈti “vivicceva kÈmehi vivicca akusalehi dhammehÊ”ti etasmiÑ padadvaye. Ito vÈ niddhÈrite vivekadvaye, akusalasaddena yadi kilesakÈmÈ, sabbÈkusalÈpi ______________________________________________________________ 1. Khu 7. 2 piÔÔhe. 2. Khu 7. 1 piÔÔhe.


vÈ gahitÈ, sabbathÈ kilesakÈmehi viveko vuttoti Èha “dutiyena kilesakÈmehi vivekavacanato”ti. DutiyenÈti ca cittavivekenÈti attho. Etesanti yathÈvuttÈnaÑ dvinnaÑ padÈnaÑ. NiddhÈraÓe cetaÑ sÈmivacanaÑ. TaÓhÈdisaÑkilesÈnaÑ vatthuno pahÈnaÑ saÑkilesavatthuppahÈnaÑ. LolabhÈvo nÈma tattha tattha r|pÈdÊsu taÓhuppÈdo, tassa het| vatthukÈmÈ eva veditabbÈ. BÈlabhÈvassa hetupariccÈgoti sambandho. BÈlabhÈvo nÈma avijjÈ, ducintitacintitÈdi vÈ, tassa ayonisomanasikÈro, sabbepi vÈ akusalÈ dhammÈ het|. KÈmaguÓÈdhigamahetu pÈÓÈtipÈtÈdi-asuddhappayogo hotÊti tabbivekena payogasuddhi vibhÈvitÈ. TaÓhÈsaÑkilesasodhanena vivaÔÔ|panissayasaÑvaÉÉhanena ca ajjhÈsayavisodhanaÑ ÈsayaposanaÑ. Œsayaposananti ca jhÈnabhÈvanÈya paccayabh|tÈ pubbayogÈdivasena siddhÈ ajjhÈsayasampadÈ, sÈ pana taÓhupatÈpavigamena hoti. Tena vuttaÑ “taÓhÈsaÑkilesavisodhanenÈ”ti. KÈmes|ti niddhÈraÓe bhummaÑ.

Anekabhedoti kÈmÈsavakÈmarÈgasaÑyojanÈdivasena r|pataÓhÈdivasena ca anekappabhedo. KÈmacchandoyevÈti kÈmasabhÈvoyeva chando, na kattukamyatÈchando napi kusalacchandoti adhippÈyo. AkusalapariyÈpannopÊti “vivicca akusalehÊ”ti ettha vutta-akusalesu antogadhopi. JhÈnapaÔipakkhatoti jhÈnassa paÔipakkhabhÈvato taÑhetu taÑnimittaÑ visuÑ vutto, akusalabhÈvasÈmaÒÒena aggahetvÈ visuÑ sar|pena gahito. Yadi kilesakÈmova purimapade vutto, taÑ kathaÑ bahuvacananti Èha “anekabhedato”ti-Èdi. AÒÒesampÊti diÔÔhimÈna-ahirikÈnottappÈdÊnaÑ taÑsahitaphassÈdÊnaÒca. UparijhÈna~gapaccanÊkapaÔipakkhabhÈvadassanatoti “savitakkaÑ savicÈran”ti-ÈdinÈ upari vuccamÈnÈni jhÈna~gÈni uparijhÈna~gÈni, tesaÑ attano paccanÊkÈnaÑ paÔipakkhabhÈvadassanato tappaccanÊkanÊvaraÓavacanaÑ. “UparijhÈna~gÈnaÑ paccanÊkapaÔipakkhabhÈvadassanato”tipi pÈÔho. Tattha paccanÊkapaÔipakkhabhÈvadassanatoti upari vuccamÈnajhÈna~gÈnaÑ ujuvipaccanÊkavasena paÔipakkhabhÈvadassanatoti atthaÑ vadanti. JhÈna~gapaccanÊkÈnÊti jhÈna~gÈnaÑ pavattinivÈraÓato jhÈna~gapaccanÊkÈni. ViddhaÑsakÈnÊti vighÈtakÈni. SamÈdhi

VinayapiÔaka 358

kÈmacchandassa paÔipakkhoti rÈgapaÓidhiyÈ ujuvipaccanÊkabhÈvato nÈnÈrammaÓehi palobhitassa paribbhamantassa cittassa samÈdhÈnato kÈmacchandassa samÈdhi paÔipakkho. PÊti byÈpÈdassÈti pÈmojjena samÈnayogakkhemattÈ byÈpÈdassa pÊti paÔipakkhÈ. Vitakko thinamiddhassÈti yoniso sa~kappanavasena savipphÈrappavattito vitakko thinamiddhassa paÔipakkho. SukhaÑ uddhaccakukkuccassÈti sukhaÑ v|pasantasÊtalasabhÈvattÈ av|pasamÈnutÈpasabhÈvassa uddhaccakukkuccassa paÔipakkhaÑ. VicÈro vicikicchÈyÈti vicÈro ÈrammaÓe anumajjanavasena paÒÒÈpatir|pasabhÈvattÈ vicikicchÈya paÔipakkho. MahÈkaccÈnattherena desitÈ piÔakÈnaÑ saÑvaÓÓanÈ peÔakaÑ, tasmiÑ peÔake.

PaÒcakÈmaguÓabhedavisayassÈti r|pÈdipaÒcakÈmaguÓavisesavisayassa. ŒghÈtavatthubhedÈdivisayÈnanti byÈpÈdavivekavacanena “anatthaÑ me acarÊ”ti-Èdi ÈghÈtavatthubhedavisayassa dosassa, mohÈdhikehi thinamiddhÈdÊhi vivekavacanena paÔicchÈdanavasena dukkhÈdipubbantÈdibhedavisayassa mohassa vikkhambhanaviveko vutto. KÈmarÈgabyÈpÈdatadekaÔÔhathinamiddhÈdivikkhambhakaÒcetaÑ sabbÈkusalapaÔipakkhasabhÈvattÈ sabbakusalÈnaÑ, tena sabhÈvena sabbÈkusalappahÈyakaÑ hontampi kÈmarÈgÈdivikkhambhanasabhÈvameva hoti taÑsabhÈvattÈti avisesetvÈ nÊvaraÓÈkusalam|lÈdÊnaÑ vikkhambhanaviveko vutto hotÊti Èha.

YathÈpaccayaÑ pavattamÈnÈnaÑ sabhÈvadhammÈnaÑ natthi kÈci vasavattitÈti vasavattibhÈvanivÈraÓatthaÑ “vitakkanaÑ vitakko”ti vuttaÑ. Vitakkananti hi vitakkanakiriyÈ, sÈ ca vitakkassa attano paccayehi pavattimattamevÈti bhÈvaniddeso vasavattibhÈvanivÈraÓÈya hoti. TayidaÑ vitakkanaÑ “Êdisamidan”ti ÈrammaÓaparikappananti Èha “|hananti vuttaÑ hotÊ”ti. YasmÈ cittaÑ vitakkabalena ÈrammaÓaÑ abhiniruÄhaÑ viya hoti, tasmÈ so ÈrammaÓÈbhiniropanalakkhaÓo vutto. YathÈ hi koci rÈjavallabhaÑ ÒÈtiÑvÈ mittaÑ vÈ nissÈya rÈjagehaÑ Èrohati anupavisati, evaÑ vitakkaÑ nissÈya cittaÑ ÈrammaÓaÑ Èrohati. Yadi evaÑ kathaÑ avitakkaÑ cittaÑ ÈrammaÓaÑ ÈrohatÊti? Vitakkabaleneva. YathÈ hi so puriso paricayena tena vinÈpi nirÈsa~ko rÈjagehaÑ pavisati, evaÑ paricayena vitakkena vinÈpi avitakkaÑ cittaÑ ÈrammaÓaÑ Èrohati.


ParicayenÈti ca santÈne pavattavitakkabhÈvanÈsa~khÈtena paricayena. Vitakkassa hi santÈne abhiÓhaÑ pavattassa vasena cittassa ÈrammaÓÈbhiruhanaÑ ciraparicitaÑ, tena taÑ kadÈci vitakkena vinÈpi tattha pavattateva. YathÈ taÑ ÒÈÓasahitaÑ hutvÈ sammasanavasena ciraparicitaÑ kadÈci ÒÈÓarahitampi sammasanavasena pavattati, yathÈ vÈ kilesasahitaÑ hutvÈ pavattaÑ sabbaso kilesarahitampi paricayena kilesavÈsanÈvasena pavattati, evaÑsampadamidaÑ daÔÔhabbaÑ.

ŒhananapariyÈhananarasoti-Èdiso, abhimukhaÑ vÈ hananaÑ ÈhananaÑ. Parito, parivattitvÈ vÈ ÈhananaÑ pariyÈhananaÑ. “R|paÑ r|paÑ, pathavÊ pathavÊ”ti ÈkoÔentassa viya pavatti ÈhananaÑ pariyÈhanananti ca veditabbaÑ. YasmiÒhi ÈrammaÓe cittaÑ abhiniropeti, taÑ tassa gahaÓayogyaÑ karonto vitakko ÈkoÔento viya hoti. Yadi evaÑ nÈgasenattherena “ÈkoÔanalakkhaÓo vitakko. YathÈ mahÈrÈja bherÊ ÈkoÔitÈ atha pacchÈ anuravati anusaddÈyati, evameva kho mahÈrÈja yathÈ ÈkoÔanÈ, evaÑ vitakko daÔÔhabbo. Atha pacchÈ anuravanÈ anusaddanÈ, evaÑ vicÈro daÔÔhabbo”ti ÈkoÔanalakkhaÓatÈ vitakkassa kasmÈ vuttÈ? NÈyaÑ virodho. Therena hi kiccasannissitaÑ katvÈ lakkhaÓaÑ vuttaÑ. DhammÈnaÒhi sabhÈvavinimuttÈ kÈci kiriyÈ nÈma natthi tathÈ gahetabbÈkÈro ca. BodhaneyyajanÈnurodhena pana paramatthato ekÊbhÈvopi sabhÈvadhammo pariyÈyavacanehi viya samÈropitar|pehi bah|hi pakÈrehi pakÈsÊyati. EvaÒhi so suÔÔhu pakÈsito hoti. ŒnayanapaccupaÔÔhÈnoti ettha ÈnayanaÑ citte ÈrammaÓassa upanayanaÑ, ÈkaÉÉhanaÑ vÈ.

AnusaÒcaraÓaÑ anuparibbhamanaÑ. SvÈyaÑ viseso santÈnamhi labbhamÈno eva santÈne pÈkaÔo hotÊti daÔÔhabbo. Sesesupi eseva nayo. Anumajjananti ÈrammaÓe cittassa anumasanaÑ, parimajjananti attho. TathÈ hi “vicÈro parimajjanahattho viya saÒcaraÓahattho viyÈ”ti ca vutto. TatthÈti ÈrammaÓe. SahajÈtÈnaÑ anuyojanaÑ ÈrammaÓe anuvicaraÓasa~khÈta-anumajjanavaseneva veditabbaÑ. AnuppabandhanaÑ ÈrammaÓe cittassa avicchinnassa viya pavatti. TathÈ hi so “anuppabandhanatÈ”ti niddiÔÔho. Teneva ca “ghaÓÔÈnuravo viya, paribbhamanaÑ viyÈ”ti ca vutto. KatthacÊti

VinayapiÔaka 360

paÔhamajjhÈne parittacittuppÈdesu ca. OÄÈrikaÔÔhenÈti vicÈrato oÄÈrikaÔÔhena. YathÈ ghaÓÔÈbhighÈtasaddo paÔhamÈbhinipÈto hoti, evaÑ ÈrammaÓÈbhimukhaniropanaÔÔhena vitakko cetaso paÔhamÈbhinipÈto viya hotÊti Èha “ghaÓÔÈbhighÈtasaddo viyÈ”ti-Èdi. VipphÈravÈti ettha vipphÈro nÈma vitakkassa thinamiddhapaÔipakkho ÈrammaÓe anolÊnatÈ asa~koco, so pana abhiniropanabhÈvena calanaÑ viya hotÊti adhippÈyenÈha “paripphandanabhÈvo cittassÈ”ti. ParibbhamanaÑ viyÈti ettha parissayÈbhÈvavÊmaÑsanatthaÑ paribbhamananti veditabbaÑ. DukanipÈtaÔÔhakathÈyaÑ pana–

“ŒkÈse gacchato mahÈsakuÓassa ubhohi pakkhehi vÈtaÑ gahetvÈ pakkhe sannisÊdÈpetvÈ gamanaÑ viya ÈrammaÓe cetaso abhiniropanabhÈvena pavatto vitakko, vÈtaggahaÓatthaÑ pakkhe phandÈpayamÈnassa gamanaÑ viya anumajjanabhÈvena pavatto vicÈro”ti–

vuttaÑ, taÑ anuppabandhanena pavattiyaÑ yujjati. TathÈ hi upacÈre vÈ appanÈyaÑ vÈ santÈnena pavattiyaÑ vitakko niccalo hutvÈ ÈrammaÓaÑ anupavisitvÈ viya pavattati, na paÔhamÈbhinipÈte pÈkaÔo hoti. YathÈ hi apubbÈrammaÓe paÔhamÈbhinipÈtabh|to vitakko vipphÈravÈ hoti, na tathÈ ekasmiÑyeva ÈrammaÓe nirantaraÑ anuppabandhavasena pavattiyaÑ,nÈtivipphÈravÈ pana tattha hoti sannisinnabhÈvato. PaÔhamadutiyajjhÈnesu pÈkaÔo hotÊti vitakkassa viseso abhiniropanÈkÈro oÄÈrikattÈ paÔhamajjhÈne pÈkaÔo hoti, tadabhÈvato paÒcakanaye dutiyajjhÈne vicÈrassa viseso anumajjanÈkÈro pÈkaÔo hoti.

AyaÑ panettha aparo nayo–malaggahitaÑ kaÑsabhÈjanaÑ ekena hatthena daÄhaÑ gahetvÈ itarena hatthena cuÓÓatela-eÄakalomÈdikatacumbaÔakena parimajjantassa daÄhaÑ gahaÓahattho viya vitakko, parimajjanahattho viya vicÈro. TathÈ kumbhakÈrassa daÓÉappahÈrena cakkaÑ bhamayitvÈ bhÈjanaÑ karontassa piÓÉassa uppÊÄanahattho viya vitakko, tasseva ito cito ca saÒcaraÓahattho viya vicÈro. TathÈ kaÑsabhÈjanÈdÊsu kiÒci maÓÉalaÑ vaÔÔalekhaÑ karontassa majjhe sannirumbhitvÈ ÔhitakaÓÔako


viya abhiniropano vitakko, bahi paribbhamanakaÓÔako viya anumajjano vicÈroti veditabbaÑ.

YathÈ pupphaphalasÈkhÈdi-avayavavinimutto avijjamÈnopi rukkho “sapuppho saphalo”ti voharÊyati, evaÑ vitakkÈdi-a~gavinimuttaÑ avijjamÈnampi jhÈnaÑ “savitakkaÑ savicÈran”ti voharÊyatÊti dassetuÑ “rukkho viyÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Vibha~ge panÈti-ÈdÊsu jhÈnabhÈvanÈya puggalavasena desetabbattÈ “idha bhikkhu vivicceva kÈmehÊ”ti-ÈdinÈ1 puggalÈdhiÔÔhÈnena jhÈnÈni uddiÔÔhÈnÊti. Yadipi vibha~ge puggalÈdhiÔÔhÈnÈ desanÈ katÈ, attho pana tatrÈpi vibha~gepi yathÈ idha “iminÈ ca vitakkenÈ”ti-ÈdinÈ dhammavasena vutto, evameva daÔÔhabbo, paramatthato puggalasseva abhÈvatoti adhippÈyo. Atha vÈ jhÈnasama~gino vitakkavicÈrasama~gitÈdassanena jhÈnasseva savitakkasavicÈratÈ vuttÈti Èha “attho pana tatrÈpi evameva daÔÔhabbo”ti.

Vivekasaddassa bhÈvasÈdhanataÑ sandhÈyÈha “tasmÈ vivekÈ”ti. Hetu-atthe cetaÑ nissakkavacanaÑ, tasmÈ vivekÈ hetubh|tÈti attho. Vivekasaddassa kattusÈdhanataÑ kammasÈdhanataÑ vÈ sandhÈyÈha “tasmiÑ vÈ viveke”ti. “Vivitto”ti hi iminÈ nÊvaraÓehi vinÈbh|to tehi vivecitoti ca sÈdhanadvayampi sa~gahitamevÈti. PinayatÊti tappeti vaÉÉheti vÈ. SampiyÈyanalakkhaÓÈti paritussanalakkhaÓÈ. PÊnanarasÈti paribr|hanarasÈ. PharaÓarasÈti paÓÊtar|pehi kÈyassa byÈpanarasÈ. UdaggabhÈvo odagyaÑ. SukhayatÊti sukhaÑ, attanÈ sampayuttadhamme laddhassÈde karotÊti attho. SvÈyaÑ kattuniddeso pariyÈyaladdho dhammato aÒÒassa kattunivattanattho, nippariyÈyena pana bhÈvasÈdhanameva labbhatÊti “sukhanaÑ sukhan”ti vuttaÑ. SÈtalakkhaÓanti iÔÔhasabhÈvattÈ taÑsama~gÊpuggalaÑ, sampayuttadhamme vÈ attani sÈdayatÊti sÈtaÑ da-kÈrassa ta-kÈraÑ katvÈ. SÈtaÑ madhuranti vadanti, sÈtaÑ lakkhaÓaÑ etassÈti sÈtalakkhaÓaÑ. Upabr|hanarasanti-ÈdÊsu upabr|hanaÑ sampayuttadhammÈnaÑ saÑvaddhanaÑ, dukkhaÑ viya avissajjetvÈ adukkhamasukhÈ viya anajjhupekkhitvÈ anu anu gaÓhanaÑ upakÈritÈ vÈ anuggaho. KatthacÊti paÔhamajjhÈnÈdike. PaÔilÈbhatuÔÔhÊti paÔilÈbhavasena uppajjanakatuÔÔhi. ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 253 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 362

PaÔiladdharasÈnubhavananti paÔiladdhassa ÈrammaÓarasassa anubhavanaÑ. Etena pÊtisukhÈni sabhÈvato vibhajitvÈ dassitÈni. Yattha pÊti, tattha sukhanti vitakkassa viya vicÈrena pÊtiyÈ sukhena accantasaÑyogamÈha. Yattha sukhaÑ, tattha na niyamato pÊtÊti vicÈrassa viya vitakkena, sukhassa pÊtiyÈ anaccantasaÑyogaÑ. Tena accantÈnaccantasaÑyogitÈya pÊtisukhÈnaÑ visesaÑ dasseti.

KaÑ udakaÑ tÈrenti etthÈti kantÈraÑ, nirudakamaruÔÔhÈnaÑ1. Vanameva vanantaÑ. VanacchÈyappavesana-udakaparibhogesu viya sukhanti yathÈ hi puriso mahÈkantÈramaggaÑ paÔipanno ghammapareto tasito pipÈsito paÔipathe purisaÑ disvÈ “kattha pÈnÊyaÑ atthÊ”ti puccheyya, so “aÔaviÑ uttaritvÈva jÈtassaravanasaÓÉo atthi, tattha gantvÈ labhissasÊ’ti vadeyya, so tassa kathaÑ sutvÈva haÔÔhapahaÔÔho bhaveyya, tato gacchanto bh|miyaÑ patitÈni uppaladalanÈÄapattÈdÊni disvÈ suÔÔhutaraÑ haÔÔhapahaÔÔho hutvÈ gacchanto allavatthe allakese purise passeyya, vanakukkuÔavanamorÈdÊnaÑ saddaÑ suÓeyya, jÈtassarapariyante jÈtamaÓijÈlasadisaÑ nÊlavanasaÓÉaÑ passeyya, sare jÈtÈni uppalapadumakumudÈni passeyya, acchaÑ vippasannaÑ udakampi passeyya, so bhiyyo bhiyyo haÔÔhapahaÔÔho hutvÈ jÈtassaraÑ otaritvÈ yathÈruci nhatvÈ ca pivitvÈ ca passaddhadaratho bhisamuÄÈlapokkharÈdÊni khÈditvÈ nÊluppalÈdÊni piÄandhitvÈ mandÈlavam|lÈni khandhe khipitvÈ uttaritvÈ sÈÔakaÑ nivÈsetvÈ udakasÈÔakaÑ Ètape katvÈ sÊtacchÈyÈya mandamande vÈte paharante nipannova “aho sukhaÑ aho sukhan”ti vadeyya, evaÑsampadamidaÑ daÔÔhabbaÑ. Tassa hi purisassa jÈtassaravanasaÓÉasavanato paÔÔhÈya yÈva udakadassanÈ haÔÔhapahaÔÔhakÈlo viya pubbabhÈgÈrammaÓe haÔÔhapahaÔÔhÈkÈrÈ pÊti, nhÈyitvÈ ca pivitvÈ ca sÊtacchÈyÈya mandamande vÈte paharante “aho sukhaÑ aho sukhan”ti vadanto nipannakÈlo viya balappattaÑ ÈrammaÓarasÈnubhavanÈkÈrasaÓÔhitaÑ sukhaÑ.

TasmiÑ tasmiÑ samayeti iÔÔhÈrammaÓassa paÔilÈbhasamaye paÔiladdhassa rasÈnubhavanasamaye vanacchÈyÈdÊnaÑ savanadassanasamaye paribhogasamaye ca. PÈkaÔabhÈvatoti yathÈkkamaÑ pÊtisukhÈnaÑ vibh|tabhÈvato. ______________________________________________________________ 1. NirudakamaraÒÒaÔÔhÈnaÑ (SÊ)


VivekajaÑ pÊtisukhanti ettha purimasmiÑ atthe vivekajanti jhÈnaÑ vuttaÑ. PÊtisukhasaddato ca atthi-atthavisesavato assa jhÈnassa, asmiÑ vÈ jhÈneti ettha akÈro1 daÔÔhabbo yathÈ arisasoti2. Dutiye pÊtisukhameva vivekajaÑ, vivekajaÑpÊtisukhanti ca aÒÒapadatthasamÈso paccattaniddesassa ca alopo kato, lope vÈ sati “vivekajapÊtisukhan”ti pÈÔhoti ayaÑ viseso.

GaÓanÈnupubbato paÔhamanti iminÈ desanÈkkamaÑ ulli~geti. “GaÓanÈnupubbatÈ paÔhaman”tipi pÈÔho, tatthÈpi gaÓanÈnupubbatÈyÈti attho, gaÓanÈnupubbatÈmattaÑ vÈ paÔhamanti idaÑ vacananti attho. PaÔhamaÑ samÈpajjatÊti paÔhamanti idaÑ pana na ekantalakkhaÓaÑ. CiÓÓavasÊbhÈvo hi aÔÔhasamÈpattilÈbhÊ Èdito paÔÔhÈya matthakaÑ pÈpentopi samÈpajjituÑ sakkoti, matthakato paÔÔhÈya ÈdiÑ pÈpentopi samÈpajjituÑ sakkoti, antarantarÈ okkamantopi sakkoti. EvaÑ pubbuppattiyaÔÔhena pana paÔhamaÑ uppannantipi paÔhamaÑ. Teneva visuddhimagge3 “gaÓanÈnupubbatÈ paÔhamaÑ, paÔhamaÑ uppannantipi paÔhaman”ti ettakameva vuttaÑ. PaccanÊkadhamme jhÈpetÊti nÊvaraÓÈdipaccanÊkadhamme dahati, vikkhambhanavasena pajahatÊti attho. Gocaranti kasiÓÈdi-ÈlambanaÑ. Tanti taÑ gocaraÑ. UpanijjhÈyatÊti passati. Saha upacÈrenÈti saddhiÑ upacÈrajjhÈnena. KasiÓÈrammaÓ|panijjhÈyanatoti pathavÊkasiÓÈdino attano ÈrammaÓassa r|paÑ viya cakkhunÈ upanijjhÈyanato. LakkhaÓ|panijjhÈyanatoti yathÈsambhavaÑ aniccÈdilakkhaÓattayassa nibbÈnadhÈtuyÈ tathalakkhaÓassa ca upanijjhÈyanato. TenevÈha “ettha hÊ”ti-Èdi. NiccÈdivipallÈsappahÈnena maggo asammohato aniccÈdilakkhaÓÈni upanijjhÈyatÊti lakkhaÓ|panijjhÈnanti Èha “vipassanÈya upanijjhÈyanakiccan”ti-Èdi. TathalakkhaÓanti avinÈsadhammassa nibbÈnassa anaÒÒathÈbhÈvato aviparÊtasabhÈvo tathalakkhaÓaÑ, maggassapi vÈ nibbÈnÈrammaÓato tathalakkhaÓ|panijjhÈnatÈ yojetabbÈ.

VisadisodÈharaÓaÑ tÈva dassento Èha “yathÈ sadhano”ti-Èdi. AÒÒo apadesÈraho hotÊti dhanato parijanato ca aÒÒo dhanavÈ parijanavÈ ca puriso saha dhanena vattati parijanena cÈti sadhano saparijanoti apadesaÑ arahatÊti apadesÈraho ______________________________________________________________ 1. JakÈro (SÊ) 2. Arisajoti (SÊ) 3. Visuddhi 1. 145 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 364

hoti, apadisitabbo hotÊti vuttaÑ hoti. Sena~gesu eva senÈsammutÊti rathÈdisena~gavinimuttÈya senÈya abhÈvepi rathehi pattÊhi ca saha vattanato sarathÈ sapatti senÈti rathÈdisena~gesuyeva senÈvohÈroti attho. KasmÈ panettha jhÈnapÈÔhe aggahitÈ cittekaggatÈ gahitÈti anuyogaÑ sandhÈyÈha “avuttattÈ”ti-Èdi. EvaÑ vuttÈyevÈti evaÑ sar|pato vibha~ge vuttÈyeva. Sacittekaggatanti idha avuttepÊti “sacittekaggatan”ti evaÑ sar|pato imasmiÑ jhÈnapÈÔhe avuttepÊti attho, sÈmaÒÒato pana jhÈnaggahaÓena gahitÈ eva. TenevÈha “yena hÊ”ti-Èdi. IdaÑ vuttaÑ hoti–yena vitakkÈdÊhi saha vattabbaÑ, taÑ dhammaÑ dÊpetuÑ tassa pakÈsanÈdhippÈyena “savitakkaÑ savicÈran”ti-ÈdinÈ uddeso kato, so eva adhippÈyo tena bhagavatÈ vibha~ge1 “cittassekaggatÈ”ti niddisantena pakÈsito, tasmÈ sÈ jhÈnapÈÔhe aggahitÈti na cintetabbanti.

UpasampajjÈti ettha upa-saÑ-saddÈ “upalabbhatÊ”ti-ÈdÊsu viya niratthakÈti dassetuÑ “upagantvÈ”ti-ÈdiÑ vatvÈ puna tesaÑ sÈtthakabhÈvaÑ dassetuÑ “upasampÈdayitvÈ”ti-Èdi vuttaÑ, tasmÈ upasampajjÈti ettha patvÈ sÈdhetvÈti vÈ attho. Iriyanti kiriyaÑ. Vuttinti-ÈdÊni tasseva vevacanÈni. EkaÑ iriyÈpathabÈdhanaÑ iriyÈpathantarehi rakkhaÓaÑ pÈlanaÑ. SabbabuddhÈnaÑ ÈciÓÓattÈ ÈnÈpÈnassatikammaÔÔhÈnameva vuttaÑ. TaÒhi sabbabuddhÈnaÑ ÈciÓÓanti vadanti.

PaÔhamajjhÈnakathÈ niÔÔhitÈ. _____

DutiyajjhÈnakathÈ

V|pasamÈti v|pasamahetu. V|pasamoti cettha pahÈnaÑ adhippetaÑ, taÒca vitakkavicÈrÈnaÑ atikkamo atthato dutiyajjhÈnakkhaÓe anuppÈdoti Èha “samatikkamÈ”ti-Èdi. KatamesaÑ panettha vitakkavicÈrÈnaÑ v|pasamo adhippeto, kiÑ paÔhamajjhÈnikÈnaÑ, udÈhu dutiyajjhÈnikÈnanti, kiÒcettha–yadi paÔhamajjhÈnikÈnaÑ, natthi tesaÑ v|pasamo. Na hi kadÈci ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 267 piÔÔhe.


paÔhamajjhÈnaÑ vitakkavicÈrarahitaÑ atthi. Atha dutiyajjhÈnikÈnaÑ, evampi nattheva v|pasamo sabbena sabbaÑ tesaÑ tattha abhÈvatoti imaÑ anuyogaÑ sandhÈyÈha “tattha kiÒcÈpÊ”ti-Èdi. YasmÈ diÔÔhÈdÊnavassa taÑtaÑjhÈnakkhaÓe anuppattidhammatÈpÈdanaÑ v|pasamanaÑ adhippetaÑ, vitakkÈdayo eva ca jhÈna~gabh|tÈ tathÈ karÊyanti, na taÑ sampayuttÈ phassÈdayo, tasmÈ vitakkÈdÊnaÑyeva v|pasamÈdhivacanaÑ jhÈne ÈgataÑ1. YasmÈ pana vitakkÈdÊnaÑ viya taÑsampayuttadhammÈnampi “etena etaÑ oÄÈrikan”ti ÈdÊnavadassanaÑ sutte ÈgataÑ, tasmÈ avisesena vitakkÈdÊnaÑ taÑsahagatÈnaÒca v|pasamÈdike vattabbe vitakkÈdÊnaÑyeva v|pasamo vuccamÈno adhikavacanaÑ aÒÒamatthaÑ bodhetÊti katvÈ kaÒci visesaÑ dÊpetÊti dassento “oÄÈrikassa panÈ”ti-ÈdimÈha. AyaÒhettha adhippÈyo–yehi vitakkavicÈrehi paÔhamajjhÈnassa oÄÈrikatÈ, tesaÑ samatikkamÈ dutiyajjhÈnassa samadhigamo, na sabhÈvato anoÄÈrikÈnaÑ phassÈdÊnaÑ samatikkamÈti ayamattho “vitakkavicÈrÈnaÑ v|pasamÈ”ti etena dÊpito, tasmÈ “kiÑ paÔhamajjhÈnikÈnaÑ vitakkavicÈrÈnaÑ v|pasamo idhÈdhippeto, udÈhu dutiyajjhÈnikÈnan”ti edisÊ codanÈ anokÈsÈva. “PÊtiyÈ ca virÈgÈ”ti-ÈdÊsupi eseva nayo. TasmÈ vitakkavicÈrapÊtisukhasamatikkamavacanÈni oÄÈrikoÄÈrika~gasamatikkamÈ dutiyÈdi-adhigamadÊpakÈnÊti tesaÑ ekadesabh|taÑ vitakkavicÈrasamatikkamavacanaÑ avayavena samudÈyopalakkhaÓanayena taÑ dÊpakaÑ vuttaÑ. VisuÑ visuÑ Ôhitepi hi vitakkavicÈrasamatikkamavacanÈdike paheyya~ganiddesatÈsÈmaÒÒena cittena sam|hato gahite vitakkavicÈrav|pasamavacanassa tadekadesatÈ hotÊti. Atha vÈ vitakkavicÈrav|pasamavacaneneva taÑsamatikkamÈ dutiyÈdi-adhigamadÊpakena pÊtivirÈgÈdivacanÈnaÑ pÊti-ÈdisamatikkamÈ tatiyÈdi-adhigamadÊpakatÈ dÊpitÈ hotÊti tassa taÑdÊpakatÈ vuttÈ. EvaÒhi avayavena samudÈyopalakkhaÓaÑ vinÈ vitakkavicÈrav|pasamavacanena pÊtivirÈgÈdivacanÈnaÑ savisaye samÈnabyÈpÈratÈ dassitÈ hoti.

Ajjhattanti niyakajjhattaÑ adhippetaÑ, na ajjhattajjhattÈdÊti dassento Èha “ajjhattanti niyakajjhattaÑ adhippetan”ti. Tattha kÈraÓamÈha ______________________________________________________________ 1. ©ÈyÈgataÑ (VisuddhimaggaÔÊkÈyaÑ pathavÊkasiÓaniddesavaÓÓanÈyaÑ)

VinayapiÔaka 366

“vibha~ge panÈ”ti-Èdi. Pana-saddopi apisaddattho, vibha~gepÊti attho. Ayameva vÈ pÈÔho.

NÊlavaÓÓayogato nÊlavatthaÑ viyÈti nÊlayogato vatthaÑ nÊlaÑ viyÈti adhippÈyo. ImasmiÒca atthavikappeti “ceto1 sampasÈdayatÊ”ti etasmiÑ pakkhe. Cetasoti ca upayogatthe sÈmivacanaÑ. Purimasminti “sampasÈdanayogato jhÈnampi sampasÈdanan”ti vuttapakkhe. Cetasoti sambandhe sÈmivacanaÑ. “YÈva na pare ekagate2 karomÊ”ti-ÈdÊsu seÔÔhavacanopi ekasaddo loke dissatÊti Èha “seÔÔhopi hi loke ekoti vuccatÊ”ti. “EkÈkÊhi3 khuddakehi jitan”ti-ÈdÊsu asahÈyatthopi ekasaddo diÔÔhoti Èha “eko asahÈyo hutvÈ”ti. SaddhÈdayopi kÈmaÑ sampayuttadhammÈnaÑ sÈdhÈraÓato ca asÈdhÈraÓato ca paccayÈ hontiyeva, samÈdhi pana jhÈnakkhaÓe sampayuttadhammÈnaÑ avikkhepalakkhaÓe indaÔÔhakaraÓena sÈtisayaÑ paccayo hotÊti dassento “sampayuttadhamme -pa- adhivacanan”ti Èha.

“SampasÈdanaÑ cetaso ekodibhÈvan”ti visesanadvayaÑ jhÈnassa atisayavacanicchÈvasena gahitaÑ. SvÈyamatisayo yathÈ imasmiÑ jhÈne labbhati, na tathÈ paÔhamajjhÈneti imaÑ visesaÑ dassetuÑ “nanu cÈ”ti-Èdi vuttaÑ. ŒrammaÓe ÈhananapariyÈhananavasena anumajjana-anuyujjanavasena ca pavattamÈnÈ dhammÈ satipi nÊvaraÓappahÈnena kilesakÈlussiyÈpagame sampayuttÈnaÑ kiÒci khobhaÑ karontÈ viya tehi ca te na sannisinnÈ hontÊti vuttaÑ “vitakkavicÈrakkhobhena -pana suppasannan”ti. Tattha khuddikÈ |miyo vÊciyo, mahatiyo tara~gÈ. SamÈdhipi na suÔÔhu pÈkaÔoti satipi indriyasamatthe vÊriyasamatÈya ca teneva khotena sampasÈdÈbhÈvena ca bahale viya jale maccho samÈdhipi na suÔÔhu pÈkaÔo. VitakkavicÈrapalibodhÈbhÈvenÈti ettha yathÈvuttakhobho eva palibodho. EvaÑ vuttenÈti yassÈ saddhÈya vasena sampasÈdanaÑ, yassÈ ca cittekaggatÈya vasena ekodibhÈvanti ca jhÈnaÑ vuttaÑ, tÈsaÑ eva “saddahanÈ”ti-ÈdinÈ4 pavatti-ÈkÈravisesavibhÈvanavasena vuttena tena vibha~gapÈÔhena. AyaÑ atthavaÓÓanÈti “sampasÈdanayogato, ______________________________________________________________ 1. Cetaso (Ka) 2. EkÈhante (VisuddhimaggaÔÊkÈyaÑ pathavÊkasiÓaniddesavaÓÓanÈyaÑ) 3. EkakÈhi (Ka) 4. Abhi 2. 268 piÔÔhe.


sampasÈdanato vÈ sampasÈdanaÑ. EkodiÑ bhÈvetÊti ekodibhÈvanti jhÈnaÑ vuttan”ti evaÑ pavattÈ ayaÑ atthavaÓÓanÈ. AÒÒadatthu saÑsandati ceva sameti ca, evaÑ veditabbÈti kathaÑ panÈyaÑ atthavaÓÓanÈ tena vibha~gapÈÔhena saddhiÑ saÑsandati sameti, nanu jhÈnavibha~ge “sampasÈdanan”ti padaÑ uddharitvÈ “yÈ saddhÈ saddahanÈ”ti-ÈdinÈ1 saddhÈyeva vuttÈ, “cetaso ekodibhÈvan”ti ca padaÑ uddharitvÈ “yÈ cittassa Ôhiti saÓÔhiti avaÔÔhitÊ”ti-ÈdinÈ1 samÈdhisseva niddeso kato, aÔÔhakathÈyaÑ pana “sampasÈdanaÑ ekodibhÈvan”ti jhÈnameva vuttanti aÔÔhakathÈya vibha~gapÈÔhena saddhiÑ virodho ÈpajjatÊti? NÈpajjati vibha~gepi iminÈva adhippÈyena niddesassa katattÈ. TathÈ hi yena sampasÈdanena yogÈ jhÈnaÑ “sampasÈdanan”ti vuccati, tasmiÑ “yÈ saddhÈ saddahanÈ”ti-ÈdinÈ dassite sampasÈdanaÑ jhÈnanti samÈnÈdhikaraÓaniddeseneva taÑyogÈ jhÈne taÑsaddappavatti dassitÈ hoti. “EkodibhÈvan”ti ca padaÑ uddharitvÈ ekodimhi dassite ekodibhÈvaÑ jhÈnanti samÈnÈdhikaraÓaniddeseneva jhÈnassa ekodivaÉÉhanatÈ vuttÈva hotÊti iminÈ adhippÈyena byaÒjanavicÈraÑ akatvÈ dhammamattameva niddiÔÔhanti avirodho yutto.

YaÑ pana vuttaÑ ÔÊkÈkÈrehi ÈcariyadhammapÈlattherÈdÊhi “yadi ekodÊti samÈdhissa gahaÓaÑ adhippetaÑ, tadÈ ‘ekodibhÈvan’ti padaÑ uddharitvÈ samÈdhissa niddeso na kattabbo siyÈ. TasmÈ ekodibhÈvasaddo eva samÈdhimhi pavatto sampasÈdana-saddo viya jhÈne pavattatÊti yuttan”ti, taÑ aÔÔhakathÈya virujjhati. TasmÈ so aÔÔhakathÈnirapekkho visuÑyeveko atthavikappoti gahetabbaÑ. AyaÒhi nesaÑ adhippÈyo–vitakkavicÈrehi anajjhÈruÄhattÈ ekaÑ udetÊti ekodÊti tathÈvidhasamÈdhiyuttaÑ jhÈnacittameva gahetvÈ ekodissa bhÈvo ekodibhÈvoti samÈdhissa gahaÓaÑ sakkÈ vattunti. Yo panÈyaÑ tesamabhiniveso “ekodÊti samÈdhissa gahaÓe sati ‘ekodibhÈvan’ti padaÑ uddharitvÈ samÈdhissa niddeso na kattabbo siyÈ”ti, so anekantikattÈ ayutto. AÒÒatthapi hi byaÒjanavicÈraÑ akatvÈ atthamattasseva bÈhullena vibha~ge niddeso dissati. ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 268 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 368

SantÈti samaÑ nirodhaÑ gatÈ. SamitÈti bhÈvanÈya samaÑ gamitÈ nirodhitÈ. V|pasantÈti tato eva suÔÔhu upasantÈ. Attha~gatÈti atthaÑ vinÈsaÑ gatÈ. Abbhattha~gatÈti upasaggena padaÑ vaÉÉhetvÈ vuttaÑ. AppitÈti gamitÈ vinÈsaÑ gatÈ. SositÈti pavattisa~khÈtassa santÈnassa abhÈvena sosaÑ sukkhabhÈvaÑ gatÈ. ByantÊkatÈti vigatantÈ katÈ.

Ayamatthoti bhÈvanÈya pahÊnattÈ vitakkavicÈrÈnaÑ abhÈvasa~khÈto attho. Codakena vuttamatthaÑ sampaÔicchitvÈ pariharituÑ “evametaÑ siddhovÈyamattho”ti vatvÈ “na panetan”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha etanti “vitakkavicÈrÈnaÑ v|pasamÈ”ti etaÑ vacanaÑ. TadatthadÊpakanti tassa vitakkavicÈrÈbhÈvamattasa~khÈtassa atthassa dÊpakaÑ. Na kilesakÈlussiyassÈti upacÈrakkhaÓe viya nÊvaraÓasa~khÈtassa kilesasa~khobhassa v|pasamÈ na sampasÈdananti attho. Nanu ca “purimaÑ vatvÈpi vattabbamevÈ”ti idaÑ kasmÈ vuttaÑ. TathÈ hi dutiyajjhÈnÈdi-adhigam|pÈyadÊpakena ajjhattaÑ sampasÈdanatÈya cetaso ekodibhÈvatÈya ca hetudÊpakena avitakka-avicÈrabhÈvahetudÊpakena ca vitakkavicÈrav|pasamavacaneneva vitakkavicÈrÈbhÈvo dÊpitoti, kiÑ puna avitakka-avicÈravacanena katenÈti? Na, adÊpitattÈ. Na hi vitakkavicÈrav|pasamavacanena vitakkavicÈrÈnaÑ appavatti vuttÈ hoti. VitakkavicÈresu hi taÓhÈppahÈnaÑ etesaÑ v|pasamanaÑ. OÄÈrika~gamukhena hi taÑtaÑjhÈnanikantiyÈ vikkhambhanaÑ vitakkavicÈrav|pasamavacanÈdÊhi pakÈsitaÑ. Yato vitakkavicÈresu virattabhÈvadÊpakaÑ vitakkavicÈrav|pasamavacanaÑ, ye ca sa~khÈresu taÓhÈppahÈnaÑ karonti, tesu maggesu pahÊnataÓhesu ca phalesu sa~khÈrappavatti hoti, evamidhÈpi vikkhambhitavitakkavicÈrataÓhassa dutiyajjhÈnassa vitakkavicÈrasampayogo purimena na nivÈrito siyÈti tannivÈraÓatthaÑ ÈvajjitukÈmatÈdi-atikkamo ca tesaÑ v|pasamoti dassanatthaÒca “avitakkaÑ avicÈran”ti vuttaÑ. PaÔhamajjhÈnaÑ dutiyajjhÈnassa upanissayapaccayena paccayo hotÊti Èha “paÔhamajjhÈnasamÈdhito”ti. PaÔhamampÊti paÔhamajjhÈnampi.

GaÓanÈnupubbatoti-Èdi heÔÔhÈ vuttanayeneva veditabbaÑ. EtthÈpi “dutiyaÑ uppannantipi dutiyan”ti vattuÑ vaÔÔatiyeva. VuttamevatthaÑ vibha~gapÈÔhena sÈdhento Èha “yathÈhÈ”ti-Èdi. YaÑ pana vibha~ge1 “jhÈnanti ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 268 piÔÔhe.


sampasÈdo pÊti sukhaÑ cittassekaggatÈ”ti vuttaÑ, taÑ saparikkhÈraÑ jhÈnaÑ dassetuÑ pariyÈyena vuttaÑ. Rathassa paÓÉukambalaÑ viya hi sampasÈdo jhÈnassa parikkhÈro, na jhÈna~ganti Èha “pariyÈyoyeva ceso”ti. NippariyÈyato pana upanijjhÈnalakkhaÓappattÈnaÑ a~gÈnaÑ vasena tiva~gikamevetaÑ hotÊti Èha “sampasÈdanaÑ pana ÔhapetvÈ”ti-Èdi.

DutiyajjhÈnakathÈ niÔÔhitÈ. _____

TatiyajjhÈnakathÈ

VirajjanaÑ virÈdo. TaÑ pana virajjanaÑ nibbindanamukhena hÊÄanaÑ vÈ tappaÔibaddharÈgappahÈnaÑ vÈti dassetuÑ “tassÈ pÊtiyÈ jigucchanaÑ vÈ samatikkamo vÈ”ti vuttaÑ. UbhinnamantarÈti pÊtiyÈ virÈgÈti imesaÑ dvinnaÑ padÈnaÑ antarÈ, majjheti attho. SampiÓÉanaÑ samuccayo. Maggoti upÈyo. DutiyajjhÈnassa hi paÔilÈbhaÑ vinÈ tatiyajjhÈnassa adhigamo na hotÊti vitakkavicÈrÈnaÑ v|pasamo tatiyajjhÈnÈdhigamassa upÈyo. TadadhigamÈyÈti tatiyamaggÈdhigamÈya.

Upapattitoti samavÈhitabhÈvena patir|pato jhÈnupekkhÈpi samavÈhitameva antonÊtaÑ katvÈ pavattatÊti Èha “samaÑ passatÊ”ti. VisadÈyÈti saÑkilesavigamena paribyattÈya. VipulÈyÈti sÈtisayaÑ mahaggatabhÈvappattito mahatiyÈ. ThÈmagatÈyÈti pÊtivigamena thirabhÈvappattÈya. Nanu cettha upekkhÈvedanÈva na sambhavati, tasmÈ kathamayaÑ tatiyajjhÈnasama~gÊ upekkhÈya samannÈgatattÈ “upekkhako”ti vuccatÊti ce? Na kevalaÑ vedanupekkhÈva upekkhÈti vuccati, atha kho aÒÒÈpi upekkhÈ vijjantÊti dassento Èha “upekkhÈ pana dasavidhÈ hotÊ”ti-Èdi. Tattha1 “idha bhikkhave2 bhikkhu cakkhunÈ r|paÑ disvÈ neva sumano hoti na dummano, upekkhako viharati sato sampajÈno”ti3 evamÈgatÈ khÊÓÈsavassa chasu dvÈresu iÔÔhÈniÔÔhachaÄÈrammaÓÈpÈthe parisuddhapakatibhÈvÈvijahanÈkÈrabh|tÈ upekkhÈ chaÄa~gupekkhÈ nÈma. ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 1. 216; Visuddhi 1. 155 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. KhÊÓÈsavo (sabbattha) 3. AÑ 2. 247 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 370

YÈ pana “upekkhÈsahagatena cetasÈ ekaÑ disaÑ pharitvÈ viharatÊ”ti1 evamÈgatÈ sattesu majjhattÈkÈrabh|tÈ upekkhÈ, ayaÑ brahmavihÈrupekkhÈ nÈma.

YÈ “upekkhÈsambojjha~gaÑ bhÈveti vivekanissitan”ti2 evamÈgatÈ sahajÈtadhammÈnaÑ majjhattÈkÈrabh|tÈ upekkhÈ, ayaÑ bojjha~gupekkhÈ nÈma.

YÈ pana “kÈlena kÈlaÑ upekkhÈnimittaÑ manasi karotÊ”ti3 evamÈgatÈ anaccÈraddhanÈtisithilavÊriyasa~khÈtÈ upekkhÈ, ayaÑ vÊriyupekkhÈ nÈma.

YÈ–

“Kati sa~khÈrupekkhÈ samathavasena uppajjanti, kati sa~khÈrupekkhÈ vipassanÈvasena uppajjanti? AÔÔha sa~khÈrupekkhÈ samathavasena uppajjanti, dasa sa~khÈrupekkhÈ vipassanÈvasena uppajjanti.

KatamÈ aÔÔha sa~khÈrupekkhÈ samathavasena uppajjanti? PaÔhamajjhÈnapaÔilÈbhatthÈya nÊvaraÓe paÔisa~khÈ santiÔÔhanÈ paÒÒÈ sa~khÈrupekkhÈsu ÒÈÓaÑ, dutiyajjhÈnapaÔilÈbhatthÈya vitakkavicÈre paÔisa~khÈ santiÔÔhanÈ paÒÒÈ sa~khÈrupekkhÈsu ÒÈÓaÑ, tatiyajjhÈnapaÔilÈbhatthÈya pÊtiÑ paÔisa~khÈ santiÔÔhanÈ paÒÒÈ sa~khÈrupekkhÈsu ÒÈÓaÑ, catutthajjhÈnapaÔilÈbhatthÈya sukhadukkhe paÔisa~khÈ santiÔÔhanÈ paÒÒÈ sa~khÈrupekkhÈsu ÒÈÓaÑ, ÈkÈsÈnaÒcÈyatanasamÈpattipaÔilÈbhatthÈya r|pasaÒÒaÑ paÔighasaÒÒaÑ nÈnattasaÒÒaÑ paÔisa~khÈ santiÔÔhanÈ paÒÒÈ sa~khÈrupekkhÈsu ÒÈÓaÑ, viÒÒÈÓaÒcÈyatanasamÈpattipaÔilÈbhatthÈya ÈkÈsÈnaÒcÈyatanasaÒÒaÑ paÔisa~khÈ santiÔÔhanÈ paÒÒÈ sa~khÈrupekkhÈsu ÒÈÓaÑ, ÈkiÒcaÒÒÈyatanasamÈpattipaÔilÈbhatthÈya viÒÒÈÓaÒcÈyatanasaÒÒaÑ paÔisa~khÈ santiÔÔhanÈ paÒÒÈ sa~khÈrupekkhÈsu ÒÈÓaÑ, nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanasamÈpattipaÔilÈbhatthÈya ÈkiÒcaÒÒÈyatanasaÒÒaÑ paÔisa~khÈ santiÔÔhanÈ paÒÒÈ sa~khÈrupekkhÈsu ÒÈÓaÑ, imÈ aÔÔha sa~khÈrupekkhÈ samathavasena uppajjanti.

______________________________________________________________ 1. DÊ 3. 187 piÔÔhe. 2. Ma 1. 14; SaÑ 3. 58, 65 piÔÔhesu. 3. AÑ 1. 258 piÔÔhe.


KatamÈ dasa sa~khÈrupekkhÈ vipassanÈvasena uppajjanti? SotÈpattimaggapaÔilÈbhatthÈya uppÈdaÑ pavattaÑ nimittaÑ Èy|hanaÑ paÔisandhiÑ gatiÑ nibbattiÑ upapattiÑ jÈtiÑ jaraÑ byÈdhiÑ maraÓaÑ sokaÑ paridevaÑ upÈyÈsaÑ paÔisa~khÈ santiÔÔhanÈ paÒÒÈ sa~khÈrupekkhÈsu ÒÈÓaÑ, sotÈpattiphalasamÈpattatthÈya uppÈdaÑ pavattaÑ nimittaÑ Èy|hanaÑ paÔisandhiÑ paÔisa~khÈ santiÔÔhanÈ paÒÒÈ sa~khÈrupekkhÈsu ÒÈÓaÑ, sakadÈgÈmimaggapaÔilÈbhatthÈya -pa- sakadÈgÈmiphalasamÈpattatthÈya -pa- anÈgÈmimaggapaÔilÈbhatthÈya -pa- anÈgÈmiphalasamÈpattatthÈya -pa- arahattamaggapaÔilÈbhatthÈya uppÈdaÑ pavattaÑ nimittaÑ Èy|hanaÑ paÔisandhiÑ gatiÑ nibbattiÑ upapattiÑ jÈtiÑ jaraÑ byÈdhiÑ maraÓaÑ sokaÑ paridevaÑ upÈyÈsaÑ paÔisa~khÈ santiÔÔhanÈ paÒÒÈ sa~khÈrupekkhÈsu ÒÈÓaÑ, arahattaphalasamÈpattatthÈya -pa- suÒÒatavihÈrasamÈpattatthÈya -pa- animittavihÈrasamÈpattatthÈya uppÈdaÑ pavattaÑ nimittaÑ Èy|hanaÑ paÔisandhiÑ paÔisa~khÈ saniÔÔhanÈ paÒÒÈ sa~khÈrupekkhÈsu ÒÈÓaÑ, imÈ dasa sa~khÈrupekkhÈ vipassanÈvasena uppajjantÊ”ti1–

evamÈgatÈ nÊvaraÓÈdipaÔisa~khÈsantiÔÔhanÈkÈrabh|tÈ upekkhÈ, ayaÑ sa~khÈrupekkhÈ nÈma.

Tattha2 nÊvaraÓe paÔisa~khÈti paÒca nÊvaraÓÈni pahÈtabbabhÈvena paÔisa~khÈya, pariggahetvÈti attho. SantiÔÔhanÈti nÊvaraÓÈnaÑ pahÈnÈbhimukhÊbh|tattÈ tesaÑ pahÈnepi abyÈpÈrabhÈv|pagamanena majjhattatÈya santiÔÔhanÈ. Sa~khÈrupekkhÈs|ti nÊvaraÓappahÈne byÈpÈrÈkaraÓena nÊvaraÓasa~khÈtÈnaÑ sa~khÈrÈnaÑ upekkhanÈs|ti attho. Esa nayo vitakkavicÈrÈdÊsu uppÈdÈdÊsu ca. Tattha uppÈdanti purimakammapaccayÈ khandhÈnaÑ idha uppattimÈha. Pavattanti tathÈ-uppannassa pavattiÑ. Nimittanti sabbampi tebh|makaÑ sa~khÈragataÑ nimittabhÈvena upaÔÔhÈnato. Œy|hananti ÈyatiÑ paÔisandhihetubh|taÑ kammaÑ. PaÔisandhinti ÈyatiÑ upapattiÑ. Gatinti yÈya gatiyÈ sÈ paÔisandhi hoti. Nibbattinti khandhÈnaÑ nibbattanaÑ. Upapattinti vipÈkappavattiÑ. JÈtinti jarÈdÊnaÑ paccayabh|taÑ bhavapaccayÈ jÈtiÑ. JarÈmaraÓÈdayo pÈkaÔÈ eva. ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 62 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge. 2. PaÔisaÑ-®Ôha 1. 251 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

VinayapiÔaka 372

Ettha ca uppÈdÈdayo paÒceva sa~khÈrupekkhÈÒÈÓassa visayavasena vuttÈ, sesÈ tesaÑ vevacanavasena. Nibbatti jÈtÊti idaÒhi dvayaÑ uppÈdassa ceva paÔisandhiyÈ ca vevacanaÑ. Gati upapatti cÈti idaÑ dvayaÑ pavattassa, jarÈdayo nimittassÈti veditabbaÑ. Nanu cettha cat|su maggavÈresu “uppÈdan”ti-ÈdÊni paÒca m|lapadÈni, “gatÊ”ti-ÈdÊni dasa vevacanapadÈnÊti pannarasa padÈni vuttÈni, chasu pana phalasamÈpattivÈresu paÒca m|lapadÈneva vuttÈni, taÑ kasmÈti ce? Sa~khÈrupekkhÈya tikkhabhÈve sati kilesappahÈnasamatthassa maggassa sabbhÈvato tassÈ tikkhabhÈvadassanatthaÑ vevacanapadehi saha daÄhaÑ katvÈ m|lapadÈni vuttÈni, phalassa nirussÈhabhÈvena santasabhÈvattÈ maggÈyattattÈ ca mandabh|tÈpi sa~khÈrupekkhÈ phalassa paccayo hotÊti dassanatthaÑ m|lapadÈneva vuttÈnÊti veditabbÈni.

Tattha “sotÈpattimaggapaÔilÈbhatthÈyÈ”ti-ÈdÊsu cat|su maggavÈresu suÒÒatÈnimittappaÓihitamaggÈnaÑ aÒÒataro vutto. “SotÈpattiphalasamÈpattatthÈyÈ”ti-ÈdÊsu cat|su phalavÈresu pana appaÓihitaphalasamÈpatti veditabbÈ. KasmÈ? SuÒÒatavihÈrasamÈpattatthÈya animittavihÈrasamÈpattatthÈyÈti itarÈsaÑ dvinnaÑ phalasamÈpattÊnaÑ visuÑ vuttattÈ. AniccÈnupassanÈvuÔÔhÈnavasena hi animittamaggo, tatheva phalasamÈpattikÈle animittaphalasamÈpatti, dukkhÈnupassanÈvuÔÔhÈnavasena appaÓihitamaggaphalasamÈpattiyo, anattÈnupassanÈvuÔÔhÈnavasena suÒÒatamaggaphalasamÈpattiyo suttantanayena veditabbÈ. EvaÒca katvÈ suÒÒatÈdivimokkhavasena magguppattihetubh|tÈ catasso, tathÈ appaÓihitaphalasamÈpattiyÈ catasso, suÒÒatavihÈra-animittavihÈravasena dveti dasa sa~khÈrupekkhÈvipassanÈpaÒÒÈ vuttÈ, samathasa~khÈrupekkhÈ pana appanÈvÊthiyÈ ÈsannapubbabhÈge balappattaÑ bhÈvanÈmayaÒÈÓaÑ.

YÈ pana “yasmiÑ samaye kÈmÈvacaraÑ kusalaÑ cittaÑ uppannaÑ hoti upekkhÈsahagatan”ti1 evamÈgatÈ adukkhamasukhasaÒÒitÈ upekkhÈ, ayaÑ vedanupekkhÈ nÈma.

YÈ “yadatthi yaÑ bh|taÑ, taÑ pajahati, upekkhaÑ paÔilabhatÊ”ti2 evamÈgatÈ vicinane majjhattabh|tÈ upekkhÈ, ayaÑ vipassanupekkhÈ nÈma. ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 40 piÔÔhe. 2. Ma 3. 51; AÑ 2. 450 piÔÔhesu.


Tattha yadatthi yaÑ bh|tanti khandhapaÒcakaÑ, taÑ muÒcitukamyatÈÒÈÓena pajahati. UpekkhaÑ paÔilabhatÊti diÔÔhasovattikattayassa1 sappassa lakkhaÓavicinane viya diÔÔhalakkhaÓattayassa khandhapaÒcakassa sa~khÈralakkhaÓavicinane upekkhaÑ paÔilabhatÊti attho.

YÈ pana chandÈdÊsu yevÈpanakesu ÈgatÈ sahajÈtÈnaÑ samappavattihetubh|tÈ upekkhÈ, ayaÑ tatramajjhattupekkhÈ nÈma.

YÈ “upekkhako ca viharatÊ”ti2 evamÈgatÈ aggasukhepi tasmiÑ apakkhapÈtajananÊ upekkhÈ, ayaÑ jhÈnupekkhÈ nÈma.

YÈ pana “upekkhÈsatipÈrisuddhiÑ catutthaÑ jhÈnan”ti2 evamÈgatÈ sabbapaccanÊkaparisuddhÈ paccanÊkav|pasamanepi abyÈpÈrabh|tÈ upekkhÈ, ayaÑ pÈrisuddhupekkhÈ nÈma.

Tattha chaÄa~gupekkhÈ ca brahmavihÈrupekkhÈ ca bojjha~gupekkhÈ ca tatramajjhattupekkhÈ ca jhÈnupekkhÈ ca pÈrisuddhupekkhÈ ca atthato ekÈ tatramajjhattupekkhÈva hoti. Tena tena avatthÈbhedena panassÈ ayaÑ bhedo ekassapi sato sattassa kumÈrayuvatherasenÈpatirÈjÈdivasena bhedo viya. TasmÈ tÈsu yattha chaÄa~gupekkhÈ, na tattha bojjha~gupekkhÈdayo. Yattha vÈ pana bojjha~gupekkhÈ, na tattha chaÄa~gupekkhÈdyo hontÊti veditabbÈ. YathÈ cetÈsaÑ atthato ekÊbhÈvo, evaÑ sa~khÈrupekkhÈvipassanupekkhÈnampi. PaÒÒÈ eva hi sÈ kiccavasena dvidhÈ bhinnÈ. YathÈ hi purisassa sÈyaÑ gehaÑ paviÔÔhaÑ sappaÑ ajapadadaÓÉaÑ gahetvÈ pariyesamÈnassa taÑ thusakoÔÔhake nipannaÑ disvÈ “sappo nu kho, no”ti avalokentassa sovattikattayaÑ disvÈ nibbematikassa “sappo, na sappo”ti vicinane majjhattatÈ hoti, evameva yÈ Èraddhavipassakassa vipassanÈÒÈÓena lakkhaÓattaye diÔÔhe sa~khÈrÈnaÑ aniccabhÈvÈdivicinane majjhattatÈ uppajjati, ayaÑ vipassanupekkhÈ. YathÈ pana tassa purisassa ajapadena daÓÉena gÈÄhaÑ sappaÑ gahetvÈ “kintÈhaÑ imaÑ sappaÑ aviheÔhento attÈnaÒca iminÈ aÉaÑsÈpento muÒceyyan”ti muÒcanÈkÈrameva pariyesato gahaÓe majjhattatÈ hoti, evameva yÈ lakkhaÓattayassa diÔÔhattÈ Èditte viya tayo bhave passato ______________________________________________________________ 1. DiÔÔhasovatthikattayassa (SyÈ) 2. DÊ 1. 71; Abhi 1. 45 piÔÔhesu.

VinayapiÔaka 374

sa~khÈraggahaÓe majjhattatÈ, ayaÑ sa~khÈrupekkhÈ. Iti vipassanupekkhÈya siddhÈya sa~khÈrupekkhÈpi siddhÈva hoti. IminÈ panesÈ vicinanagahaÓesu majjhattasa~khÈtena kiccena dvidhÈ bhinnÈ. VÊriyupekkhÈ pana vedanupekkhÈ ca aÒÒamaÒÒaÒca avasesÈhi ca atthato bhinnÈ evÈti.

ImÈsaÑ pana dasannampi upekkhÈnaÑ bh|mipuggalÈdivasena vibhÈgo tattha tattha vuttanayeneva veditabboti dassento Èha “evamayaÑ dasavidhÈpÊ”ti-Èdi. Tattha bh|mipuggalacittÈrammaÓatoti “chaÄa~gupekkhÈ kÈmÈvacarÈ, brahmavihÈrupekkhÈ r|pÈvacarÈ”ti evamÈdinÈ bh|mito. “ChaÄa~gupekkhÈ khÊÓÈsavasseva, brahmavihÈrupekkhÈ tiÓÓampi puthujjanasekkhÈsekkhÈnan”ti evamÈdinÈ puggalato. “ChaÄa~gupekkhÈ somanassupekkhÈsahagatacittasampayuttÈ”ti-ÈdinÈ cittato. “ChaÄa~gupekkhÈ chaÄÈrammaÓÈ, brahmavihÈrupekkhÈ dhammÈrammaÓÈ”ti-ÈdinÈ ÈrammaÓato. Khandhasa~gaha-ekakkhaÓakusalattikasa~khepavasenÈti “vedanupekkhÈ vedanÈkkhandhena sa~gahitÈ, itarÈ nava sa~khÈrakkhandhenÈ”ti khandhasa~gahavasena. ChaÄa~gupekkhÈ brahmavihÈrabojjha~gajhÈnapÈrisuddhitatramajjhattupekkhÈ ca atthato ekÈ, tasmÈ ekakkhaÓe tÈsu ekÈya sati na itarÈ, tathÈ sa~khÈrupekkhÈvipassanupekkhÈpi veditabbÈ, vedanÈvÊriyupekkhÈnaÑ ekakkhaÓe siyÈ uppattÊti evaÑ ekakkhaÓavasena. ChaÄa~gupekkhÈ abyÈkatÈ, brahmaviharupekkhÈ kusalÈbyÈkatÈ, tathÈ sesÈ, vedanupekkhÈ pana siyÈ akusalÈpÊti evaÑ kusalattikavasena. DasapetÈ sa~khepato cattÈrova dhammÈ vÊriyavedanÈtatramajjhattatÈÒÈÓavasenÈti evaÑ sa~khepavasena.

IdÈni idhÈdhippetÈya jhÈnupekkhÈya lakkhaÓÈdiÑ niddhÈretvÈ dassento Èha “lakkhaÓÈdito panÈ”ti-Èdi. Tattha anÈbhogarasÈti paÓÊtasukhepi tasmiÑ avanatipaÔipakkhakiccÈti1 attho. AbyÈpÈrapaccupaÔÔhÈnÈti satipi sukhapÈramippattiyaÑ tasmiÑ sukhe abyÈvaÔÈ hutvÈ paccupatiÔÔhati, sampayuttÈnaÑ vÈ tattha abyÈpÈraÑ paccupaÔÔhapetÊti attho. SampayuttadhammÈnaÑ khobhaÑ uppilavaÒca Èvahantehi vitakkÈdÊhi abhibh|tattÈ aparibyattaÑ tattha tatramajjhattatÈya kiccaÑ, tadabhÈvato idha paribyattanti Èha “aparibyattakiccato”ti. TenevÈha “aparibyattaÑ hÊ”ti-Èdi. ______________________________________________________________ 1. AccantapaÔipakkhakiccÈti (SyÈ)


IdÈni sato ca sampajÈnoti ettha “vuccatÊ”ti ajjhÈharitabbaÑ. SaratÊti iminÈ “sato”ti padassa kattusÈdhanatamÈha. SampajÈnÈtÊti sammadeva pajÈnÈti. PuggalenÈti puggalÈdhiÔÔhÈnena. SaraÓaÑ cintanaÑ upaÔÔhÈnaÑ lakkhaÓametissÈti saraÓalakkhaÓÈ. SammussanapaÔipakkho asammussanaÑ kiccaÑ etissÈti asammussanarasÈ. Kilesehi ÈrakkhÈ hutvÈ paccupatiÔÔhati, tato vÈ ÈrakkhaÑ paccupaÔÔhapetÊti ÈrakkhapaccupaÔÔhÈnÈ. AsammuyhanaÑ sammadeva pajÈnanaÑ, sammohapaÔipakkho vÈ asammoho lakkhaÓametassÈti asammohalakkhaÓaÑ. TÊraÓaÑ kiccassa pÈragamanaÑ. Pavicayo vÊmaÑsÈ. KÈmaÑ upacÈrajjhÈnÈdiÑ upÈdÈya paÔhamadutiyajjhÈnÈnipi sukhumÈneva, imaÑ pana uparimajjhÈnaÑ upÈdÈya “oÄÈrikattÈ pana tesaÑ jhÈnÈnan”ti vuttaÑ, sÈ ca oÄÈrikatÈ vitakkÈdith|la~gatÈya veditabbÈ. Keci “bahucetasikatÈyÈ”ti ca vadanti. Bh|miyaÑ viya purisassÈti purisassa bh|miyaÑ gati viyÈti vuttaÑ hoti. Gati sukhÈ hotÊti tesu jhÈnesu gati sukhÈ hoti. AbyattaÑ tattha satisampajaÒÒakiccanti “idaÑ nÈma dukkaraÑ karÊyatÊ”ti vattabbassa abhÈvato vuttaÑ. OÄÈrika~gappahÈnena pana sukhumattÈti ayamattho kÈmaÑ dutiyajjhÈnepi sambhavati, tathÈpi yebhuyyena avippayogÊbhÈvena vattamÈnesu pÊtisukhesu pÊtisa~khÈtassa oÄÈrika~gassa pahÈnena sukhumatÈya idha sÈtisayo satipaÒÒÈbyÈpÈroti vuttaÑ “purisassÈ”ti-Èdi. DhenuÑ pivatÊti dhenupago1, dhenuyÈ khÊraÑ pivantoti vuttaÑ hoti. Punadeva pÊtiÑ upagaccheyyÈti hÈnabhÈgiyaÑ jhÈnaÑ siyÈ, dutiyajjhÈnameva sampajjeyyÈti attho. TenÈha “pÊtisampayuttameva siyÈ”ti. IdaÒca atimadhuraÑ sukhanti tatiyajjhÈne sukhaÑ sandhÈyÈha, atimadhuratÈ cassa pahÈsodagyasabhÈvÈya pÊtiyÈ abhÈveneva veditabbÈ. Idanti “sato sampajÈno”ti padadvayaÑ.

SukhaÒca kÈyena paÔisaÑvedesinti ettha kathamÈbhogena vinÈ sukhapaÔisaÑvedanÈti Èha “kiÒcÈpÊ”ti-Èdi. YasmÈ tassa nÈmakÈyena sampayuttaÑ sukhaÑ, tasmÈ etamatthaÑ dassento “sukhaÒca kÈyena paÔisaÑvedesin”ti ÈhÈti yojetabbaÑ. AyaÑ panettha sa~khepattho–“sukhaÑ vedayÈmÊ”ti evamÈbhoge asatipi nÈmakÈyena cetasikasukhaÑ, ______________________________________________________________ 1. Dhenupako (SyÈ)

VinayapiÔaka 376

kÈyikasukhahetur|pasamuÔÔhÈpanena kÈyikasukhaÒca jhÈnasama~gÊ paÔisaÑvedetÊti vuccatÊti. TassÈti jhÈnasama~gino. YaÑ vÈ tanti yaÑ vÈ taÑ yathÈvuttaÑ nÈmakÈyasampayuttaÑ sukhaÑ. TaÑsamuÔÔhÈnenÈti tato samuÔÔhitena atipaÓÊtena r|pena assa jhÈnasama~gino r|pakÈyo yasmÈ phuÔo, tasmÈ etamatthaÑ dassentoti sambandhitabbaÑ. YassÈti r|pakÈyassa. PhuÔattÈti byÈpitattÈti attho. YathÈ hi udakena phuÔÔhasarÊrassa tÈdise phoÔÔhabbe phuÔÔhe sukhaÑ uppajjati, evaÑ etehi jhÈnacittasamuÔÔhitehi r|pehi phuÔÔhasarÊrassa. JhÈnÈ vuÔÔhitopÊti jhÈnamhÈ vuÔÔhitopi. SukhaÑ paÔisaÑvedeyyÈti cittasamuÔÔhitar|pehi avasesatisamuÔÔhitar|pasa~ghaÔÔanena uppannakÈyaviÒÒÈÓena kÈyikaÑ sukhaÑ paÔisaÑvedeyya. Etamatthanti vuttanayena cetasikakÈyikasukhapaÔisaÑvedanasa~khÈtaÑ atthaÑ.

Yanti hetu-atthe nipÈto, yasmÈti attho. TenÈha “yaÑjhÈnahet|”ti. ŒcikkhantÊti-ÈdÊni padÈni kittanatthÈnÊti adhippÈyenÈha “pasaÑsantÊti adhippÈyo”ti. KintÊti pasaÑsanÈkÈrapucchÈ. SukhapÈramippatteti sukhassa paramaÑ pariyantaÑ patte. SukhÈbhisa~genÈti sukhasmiÑ Èlayena. Edisesu ÔhÈnesu satiggahaÓeneva sampajaÒÒampi gahitaÑ hotÊti idha pÈÄiyaÑ satiyÈ eva gahitattÈ evaÑ upaÔÔhitassatitÈya satimÈ icceva vuttaÑ, sampajÈnoti heÔÔhÈ vuttattÈ vÈ. AsaÑkiliÔÔhanti kilesehi asammissattÈ asaÑkiliÔÔhaÑ. JhÈnakkhaÓe nippariyÈyato cetasikasukhameva labbhatÊti “sukhaÑ nÈmakÈyena paÔisaÑvedetÊ”ti vuttaÑ. Tatiyanti gaÓanÈnupubbato tatiyanti-Èdi heÔÔhÈ vuttanayÈnusÈrena veditabbaÑ.

TatiyajjhÈnakathÈ niÔÔhitÈ. _____

CatutthajjhÈnakathÈ

“PubbevÈ”ti vuttattÈ “kadÈ pana nesaÑ pahÈnaÑ hotÊ”ti codanaÑ samuÔÔhÈpetvÈ Èha “catunnaÑ jhÈnÈnaÑ upacÈrakkhaÓe”ti. EvaÑ veditabbanti sambandho. PahÈnakkamena avuttÈnanti ettha pahÈnakkamo nÈma pahÈyakadhammÈnaÑ uppattipaÔipÈÔi. Tena pana vuccamÈne “dukkhaÑ domanassaÑ sukhaÑ somanassan”ti vattabbaÑ siyÈ, kasmÈ ito aÒÒathÈ vacananti Èha


“indriyavibha~ge”ti-Èdi. UddesakkamenÈti “sukhindriyaÑ dukkhindriyaÑ somanassindriyaÑ domanassindriyan”ti evaÑ pavatta-uddesakkamena.

Atha kasmÈ jhÈnesveva nirodho vuttoti sambandho. Kattha cuppannaÑ dukkhindriyanti attano paccayehi uppannaÑ avikkhambhitaÑ dukkhindriyaÑ. Kattha ca aparisesaÑ nirujjhatÊti nirodhaÔÔhÈnaÑ nirodhakÈraÓaÑ pucchati. Tena katthÈti pucchÈya etthÈti vissajjanepi hetumhi bhummavacanaÑ daÔÔhabbaÑ. JhÈnÈnubhÈvanimittaÒhi anuppajjantaÑ dukkhindriyaÑ aparisesaÑ nirujjhatÊti vuttaÑ. Atisayanirodho suÔÔhu pahÈnaÑ ujupaÔipakkhena v|pasamo. Nirodho pahÈnamattaÑ. NÈnÈvajjaneti yena Èvajjanena appanÈvÊthi, tato bhinnÈvajjane anekÈvajjane vÈ. AppanÈvÊthiyaÒhi upacÈro ekÈvajjano, itaro anekÈvajjano anekakkhattuÑ pavattanato. VisamanisajjÈya uppannakilamatho visamÈsanupatÈpo. PÊtipharaÓenÈti pÊtiyÈ pharaÓarasattÈ pÊtisamuÔÔhÈnÈnaÑ vÈ paÓÊtar|pÈnaÑ kÈyassa byÈpanato vuttaÑ. TenÈha “sabbo kÈyo sukhokkanto hotÊ”ti. PaÓÊtar|paphuÔÔhasarÊrassa sukhokkantakÈyattÈ kuto dukkhuppatti visamÈsanupatÈpÈdinÈti Èha “paÔipakkhena avihatattÈ”ti. VitakkavicÈrapaccayepÊti pi-saddo aÔÔhÈnappayutto, so “pahÊnassÈ”ti ettha ÈnetvÈ sambandhitabbo. PahÊnassapi domanassindriyassÈti idaÒca “siyÈ uppattÊ”ti iminÈ sambandhitabbaÑ. Etanti domanassindriyaÑ. “UppajjatÊ”ti iminÈ sambandho. “Tassa mayhaÑ aticiraÑ vitakkayato vicÈrayato kÈyopi kilami, cittampi |haÒÒÊ”ti vacanato kÈyacittakhedÈnaÑ vitakkavicÈrapaccayatÈ veditabbÈ. VitakkavicÈrabhÈveti ettha “uppajjati domanassindriyan”ti ÈnetvÈ sambandhitabbaÑ. Tatthassa siyÈ uppattÊti tattha dutiyajjhÈn|pacÈre assa pahÊnassapi domanassindriyassa uppatti bhaveyya.

Ettha ca yadeke vadanti “tatthassa siyÈ uppattÊti vadantena jhÈnalÈbhÊnampi domanassuppatti atthÊti dassitaÑ hoti, tena ca anÊvaraÓasabhÈvo lobho viya dosopi atthÊti dÊpeti. Na hi dosena vinÈ domanassaÑ pavattati, na cettha paÔÔhÈnapÈÄiyÈ virodho cintetabbo. YasmÈ tattha parihÊnajjhÈnaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ pavattamÈnaÑ domanassaÑ dassitaÑ, aparihÊnajjhÈnaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ uppajjamÈnassa domanassassa asambhavato jhÈnalÈbhÊnaÑ sabbaso domanassaÑ nuppajjatÊti ca na

VinayapiÔaka 378

sakkÈ vattuÑ aÔÔhasamÈpattilÈbhino api tassa uppannattÈ, na heva kho so parihÊnajjhÈno ahosÊ”ti, taÑ ayuttaÑ anÊvaraÓasabhÈvassa domanassassa abhÈvato. Yadi siyÈ, r|pÈr|pÈvacarasattÈnampi uppajjeyya, na ca uppajjati. TathÈ hi Èruppe kÈmacchandanÊvaraÓaÑ paÔicca thinamiddhanÊvaraÓaÑ uddhaccanÊvaraÓaÑ avijjÈnÊvaraÓanti-ÈdÊsu byÈpÈdakukkuccanÊvaraÓÈni anuddhaÔÈni, na cettha anÊvaraÓatÈpariyÈyo kÈmacchandÈdÊnampi anÊvaraÓÈnaÑyeva nÊvaraÓasadisatÈya nÊvaraÓapariyÈyassa vuttattÈ. YaÑ pana vuttaÑ “aÔÔhasamÈpattilÈbhino api tassa uppannattÈ”ti, tampi akÈraÓaÑ uppajjamÈnena ca domanassena jhÈnato parihÈyanato. Lahukena pana paccayena parihÊnaÑ tÈdisÈ naÑ appakasireneva paÔipÈkatikaÑ karontÊti daÔÔhabbaÑ. “Tatthassa siyÈ uppattÊ”ti idaÑ pana parikappanavacanaÑ upacÈrakkhaÓe domanassassa appahÊnabhÈvadassanatthaÑ. TathÈ hi vuttaÑ “na tveva anto-appanÈyan”ti. Yadi pana tadÈ domanassaÑ uppajjeyya, paÔhamajjhÈnampissa parihÊnamevÈti daÔÔhabbaÑ. PahÊnampi somanassindriyaÑ pÊti viya na d|reti katvÈ “ÈsannattÈ”ti vuttaÑ. NÈnÈvajjan|pacÈre pahÊnampi pahÈna~gaÑ paÔipakkhena avihatattÈ antarantarÈ uppajjeyya vÈti imamatthaÑ dassento “appanÈppattÈyÈ”ti-ÈdimÈha. TÈdisÈya ÈsevanÈya icchitabbattÈ yathÈ maggavÊthito pubbe dve tayo javanavÈrÈ sadisÈnupassanÈva pavattanti, evamidhÈpi appanÈvÈrato pubbe dve tayo javanavÈrÈ upekkhÈsahagatÈva pavattantÊti vadanti.

SamÈharÊti samÈnesi, sa~gahetvÈ abhÈsÊti attho. SukhumÈti sukhadukkhÈni viya anoÄÈrikattÈ avibh|tatÈya sukhumÈ, tato eva anuminitabbasabhÈvattÈ dubbiÒÒeyyÈ. DuÔÔhassÈti duÔÔhapayogassa, duddamassÈti attho. SakkÈ hoti esÈ gÈhayitunti aÒÒÈpohananayena sakkÈ gÈhayitunti adhippÈyo. AdukkhamasukhÈya cetovimuttiyÈti idameva catutthaÑ jhÈnaÑ daÔÔhabbaÑ. Paccayadassanatthanti adhigamassa upÈyabh|tapaccayadassanatthaÑ. TenÈha “dukkhappahÈnÈdayo1 hi tassÈ paccayÈ”ti. DukkhappahÈnÈdayoti ca sopacÈrÈ paÔhamajjhÈnÈdayovettha adhippetÈ. PahÊnÈti vuttÈti “paÒcannaÑ orambhÈgiyÈnaÑ saÑyojanÈnaÑ parikkhayÈ”ti2 vuttattÈ. EtÈti sukhÈdayo vedanÈ. ______________________________________________________________ 1. SukhappahÈnÈdayo (Ka) 2. Ma 3. 124; SaÑ 3. 330 piÔÔhesu.


SukhaÑ somanassassa paccayoti vasanagandhÈlepanapupphÈbharaÓasamÈlepanÈdinibbattaÑ kÈyikasukhaÑ somanassassa paccayo. “SukhÈya kho Èvuso visÈkha vedanÈya rÈgÈnusayo anusetÊ”ti1 vacanato Èha “somanassaÑ rÈgassa paccayo”ti. “DukkhÈya kho Èvuso visÈkha vedanÈya paÔighÈnusayo anusetÊ”ti1 vacanato vuttaÑ “domanassaÑ dosassa paccayo”ti. SukhÈdighÈtenÈti sukhÈdÊnaÑ pahÈnena.

Adukkhamasukhanti ettha na dukkhanti adukkhaÑ, dukkhavid|raÑ. YasmÈ tattha dukkhaÑ natthi, tasmÈ vuttaÑ “dukkhÈbhÈvenÈ”ti. Asukhanti etthÈpi eseva nayo. EtenÈti dukkhasukhapaÔikkhepavacanena. PaÔipakkhabh|tanti idaÑ idha tatiyavedanÈya dukkhÈdÊnaÑ samatikkamavasena pattabbattÈ vuttaÑ, na kusalÈkusalÈnaÑ viya ujuvipaccanÊkatÈya. IÔÔhÈniÔÔhaviparÊtÈnubhavanalakkhaÓÈti iÔÔhÈniÔÔhaviparÊtassa majjhattÈrammaÓassa, iÔÔhÈniÔÔhaviparÊtaÑ vÈ majjhattakÈrena anubhavanalakkhaÓÈ. Tato eva majjhattarasÈ. Avibh|tapaccupaÔÔhÈnÈti sukhadukkhÈni viya na vibh|tÈkÈrÈ piÔÔhipÈsÈÓe migagatamaggo viya tehi anumÈtabbÈvibh|tÈkÈropaÔÔhÈnÈ. Sukhanirodho nÈma idha catutthajjhÈn|pacÈro, so padaÔÔhÈnaÑ etissÈti sukhanirodhapadaÔÔhÈnÈ. UpekkhÈsatipÈrisuddhinti purimapade uttarapadalopenetaÑ samÈsapadanti Èha “upekkhÈya janitasatipÈrisuddhin”ti. SabbapaccanÊkadhammaparisuddhÈya paccanÊkasamanepi abyÈvaÔÈya pÈrisuddhupekkhÈya vattamÈnÈya catutthajjhÈne sati sampahaÑsanapaÒÒÈ viya suparisuddhÈ suvisadÈ ca hotÊti Èha “satiyÈ pÈrisuddhi, sÈ upekkhÈya katÈ na aÒÒenÈ”ti. Yadi tatramajjhattatÈ idha “upekkhÈ”ti adhippetÈ, kathaÑ satiyeva pÈrisuddhÈti vuttÈti Èha “na kevalan”ti-Èdi. SatisÊsenÈti satiÑ uttama~gaÑ katvÈ, padhÈnaÑ katvÈti vuttaÑ hoti.

Evamapi kasmÈ idheva sati “upekkhÈsatipÈrisuddhÊ”ti vuttÈti anuyogaÑ sandhÈya “tattha kiÒcÈpÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha heÔÔhÈ tÊsu jhÈnesu vijjamÈnÈyapi tatramajjhattatÈya paccanÊkÈbhibhavanato sahÈyapaccayavekallato ca apÈrisuddhi, tathÈ taÑsampayuttÈnaÑ tadabhÈvato idha pÈrisuddhÊti imamatthaÑ upamÈvasena dassetuÑ “yathÈ panÈ”ti-Èdi vuttaÑ. S|riyappabhÈbhibhavÈti s|riyappabhÈya abhibhuyyamÈnattÈ. AtikkhatÈya ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 377 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 380

candalekhÈ viya rattipi sommasabhÈvÈ sabhÈgÈya rattiyameva ca candalekhÈ samujjalatÊti sÈ tassÈ sa~gayhatÊti dassento “sommabhÈvena ca attano upakÈrakattena vÈ sabhÈgÈya rattiyÈ”ti Èha. Sesamettha uttÈnatthameva.

CatutthajjhÈnakathÈ niÔÔhitÈ. _____

PubbenivÈsakathÈ

12. R|pavirÈgabhÈvanÈvasena pavattaÑ catubbidhampi ar|pajjhÈnaÑ catutthajjhÈnasa~gahamevÈti Èha “cattÈri jhÈnÈnÊ”ti. YuttaÑ tÈva cittekaggatÈ bhavokkamanatthatÈ viya vipassanÈpÈdakatÈpi catunnaÑ jhÈnÈnaÑ sÈdhÈraÓÈti tesaÑ vasena “cattÈri jhÈnÈnÊ”ti vacanaÑ, abhiÒÒÈpÈdakatÈ pana nirodhapÈdakatÈ ca catutthasseva jhÈnassa ÈveÓikÈ, sÈ kathaÑ catunnaÑ jhÈnÈnaÑ sÈdhÈraÓÈ vuttÈti? ParamparÈdhiÔÔhÈnabhÈvato. PadaÔÔhÈnapadaÔÔhÈnampi hi padaÔÔhÈnantveva vuccati, kÈraÓakÈraÓampi kÈraÓanti yathÈ “tiÓehi bhattaÑ siddhan”ti. EvaÒca katvÈ payojananiddese aÔÔhasamÈpattiggahaÓaÑ samatthitaÑ hoti. CittekaggatatthÈnÊti cittasamÈdhatthÈni, diÔÔhadhammasukhavihÈratthÈnÊti attho. CittekaggatÈsÊsena hi diÔÔhadhammasukhavihÈro vutto, sukkhavipassakakhÊÓÈsavavasena cetaÑ vuttaÑ. TenÈha “ekaggacittÈ sukhaÑ divasaÑ viharissÈmÈ”ti. BhavokkamanatthÈnÊti bhavesu nibbatti-atthÈni. SattÈhaÑnirodhasamÈpattiyÈ samÈpajjanato Èha “sattÈhaÑ acittakÈ hutvÈ”ti. KasmÈ pana sattÈhameva nirodhaÑ samÈpajjantÊti? TathÈkÈlaparicchedakaraÓato, taÒca yebhuyyena ÈhÈr|pajÊvÊnaÑ sattÈnaÑ upÈdinnakappavattassa ekadivasaÑ bhuttÈhÈrassa sattÈhameva yÈpanato.

KÈ1 panÈyaÑ nirodhasamÈpatti nÈma, ke taÑ samÈpajjanti, ke na samÈpajjanti, kattha samÈpajjanti, kasmÈ samÈpajjanti, kathaÒcassÈ samÈpajjanaÑ hotÊti? Vuccate–tattha kÈ panÈ yaÑ nirodhasamÈpatti nÈmÈti yÈ anupubbanirodhavasena cittacetasikÈnaÑ dhammÈnaÑ appavatti. Ke taÑ ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 2. 344 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.


samÈpajjanti, ke na samÈpajjantÊti sabbepi puthujjanasotÈpannasakadÈgÈmino sukkhavipassakÈ ca anÈgÈmi-arahanto na samÈpajjanti, aÔÔhasamÈpattilÈbhino pana anÈgÈmino khÊÓÈsavÈ ca samÈpajjanti. Kattha samÈpajjantÊti paÒcavokÈrabhave. KasmÈ? AnupubbasamÈpattisabbhÈvato. CatuvokÈrabhave pana paÔhamajjhÈnÈdÊnaÑ uppattiyeva natthi, tasmÈ na sakkÈ tattha samÈpajjituÑ. KasmÈ samÈpajjantÊti sa~khÈrÈnaÑ pavattibhede ukkaÓÔhitvÈ “diÔÔhadhamme acittakÈ hutvÈ nirodhaÑ nibbÈnaÑ patvÈ sukhaÑ viharissÈmÈ”ti. KathaÒcassÈ samÈpajjanaÑ hotÊti samathavipassanÈvasena ussakkitvÈ katapubbakiccassa nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanaÑ nirodhayato evamassÈ samÈpajjanaÑ hoti. Yo hi samathavaseneva ussakkati, so nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanasamÈpattiÑ patvÈ tiÔÔhati. Yopi1 vipassanÈvaseneva ussakkati, so phalasamÈpattiÑ patvÈ tiÔÔhati. Yo pana ubhayavaseneva ussakkitvÈ nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanaÑ nirodheti, so taÑ samÈpajjatÊti ayamettha sa~khepo.

AyaÑ pana vitthÈro–idha bhikkhu nirodhaÑ samÈpajjitukÈmo paÔhamajjhÈnaÑ samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈya tattha sa~khÈre aniccato dukkhato anattato vipassati. VipassanÈ ca panesÈ tividhÈ sa~khÈrapariggaÓhanakavipassanÈ phalasamÈpattivipassanÈ nirodhasamÈpattivipassanÈti. Tattha sa~khÈrapariggaÓhanakavipassanÈ mandÈ vÈ tikkhÈ vÈ maggassa padaÔÔhÈnaÑ hotiyeva. PhalasamÈpattivipassanÈ tikkhÈva vaÔÔati maggabhÈvanÈsadisÈ. NirodhasamÈpattivipassanÈ pana nÈtimandanÈtitikkhÈ vaÔÔati, tasmÈ esa nÈtimandÈya nÈtitikkhÈya vipassanÈya te sa~khÈre vipassati. Tato dutiyajjhÈnaÑ -pa-. Tato viÒÒÈÓaÒcÈyatanaÑ samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈya tattha sa~khÈre tatheva vipassati. Atha ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈya catubbidhaÑ pubbakiccaÑ karoti nÈnÈbaddha-avikopanaÑ saÑghapatimÈnanaÑ satthupakkosanaÑ addhÈnaparicchedanti.

Tattha nÈnÈbaddhavikopananti yaÑ iminÈ bhikkhunÈ saddhiÑ ekÈbaddhaÑ na hoti, nÈnÈbaddhaÑ hutvÈ ÔhitaÑ pattacÊvaraÑ vÈ maÒcapÊÔhaÑ vÈ nivÈsagehaÑ vÈ aÒÒaÑ vÈ pana yaÑ kiÒci parikkhÈrajÈtaÑ, taÑ yathÈ na vikuppati, aggi-udakavÈtacora-und|rÈdÊnaÑ vasena na vinassati, evaÑ adhiÔÔhÈtabbaÑ. TatridaÑ ______________________________________________________________ 1. Yo hi (SÊ, Ka)

VinayapiÔaka 382

adhiÔÔhÈnavidhÈnaÑ “idaÒcidaÒca imasmiÑ sattÈhabbhantare mÈ agginÈ jhÈyatu, mÈ udakena vuyhatu, mÈ vÈtena viddhaÑsatu, mÈ corehi harÊyatu, mÈ und|rÈdÊhi khajjat|”ti. EvaÑ adhiÔÔhite taÑ sattÈhaÑ tassa na koci parissayo hoti, anadhiÔÔhahato pana aggi-ÈdÊhi nassati, idaÑ nÈnÈbaddhavikopanaÑ nÈma. YaÑ pana ekÈbaddhaÑ hoti nivÈsanapÈrupanaÑ vÈ nisinnÈsanaÑ vÈ, tattha visuÑ adhiÔÔhÈnakiccaÑ natthi, samÈpattiyeva naÑ rakkhati.

SaÑghapatimÈnananti bhikkhusaÑghassa patimÈnanaÑ udikkhanaÑ, yÈva so bhikkhu Ègacchati, tÈva saÑghakammassa akaraÓanti attho. Ettha ca patimÈnanaÑ etassa na pubbakiccaÑ, patimÈnanÈvajjanaÑ pana pubbakiccaÑ. TasmÈ evaÑ ÈvajjitabbaÑ “sace mayi sattÈhaÑ nirodhaÑ samÈpajjitvÈ nisinne saÑgho apalokanakammÈdÊsu kiÒcideva kammaÑ kattukÈmo hoti, yÈva maÑ koci bhikkhu ÈgantvÈ na pakkosati, tÈvadeva vuÔÔhahissÈmÊ”ti. EvaÑ katvÈ samÈpanno hi tasmiÑ samaye vuÔÔhahatiyeva. Yo pana evaÑ na karoti, saÑgho ce sannipatitvÈ taÑ apassanto “asuko bhikkhu kuhin”ti pucchitvÈ “nirodhaÑ samÈpanno”ti vutte kaÒci bhikkhuÑ peseti “taÑ pakkosÈhÊ”ti, athassa tena bhikkhunÈ savan|pacÈre ÔhatvÈ “saÑgho taÑ Èvuso patimÈnetÊ”ti vuttamatteyeva vuÔÔhÈnaÑ hoti. EvaÑ garukÈ hi saÑghassa ÈÓÈ nÈma, tasmÈ taÑ ÈvajjitvÈ yathÈ paÔhamameva vuÔÔhÈti, evaÑ samÈpajjitabbaÑ.

Satthupakkosananti idhÈpi satthupakkosanÈvajjanameva imassa pubbakiccaÑ, tasmÈ tampi evaÑ ÈvajjitabbaÑ. SesaÑ purimanayeneva veditabbaÑ.

AddhÈnaparicchedoti jÊvitaddhÈnassa paricchedo. IminÈ bhikkhunÈ addhÈnaparicchedesu kusalena bhavitabbaÑ, “attano Èyusa~khÈrÈ sattÈhaÑ pavattissanti na pavattissantÊ”ti ÈvajjitvÈva samÈpajjitabbaÑ. Sace hi sattÈhabbhantare nirujjhanake Èyusa~khÈre anÈvajjitvÈva samÈpajjati, tassa nirodhasamÈpatti maraÓaÑ paÔibÈhituÑ na sakkoti, antonirodhe maraÓassa natthitÈya antarÈva samÈpattito vuÔÔhÈti, tasmÈ etaÑ ÈvajjitvÈva samÈpajjitabbaÑ. AvasesaÒhi anÈvajjitumpi vaÔÔati, idaÑ pana ÈvajjitabbamevÈti vuttaÑ. So evaÑ ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈya idaÑ pubbakiccaÑ katvÈ nevasaÒÒÈnÈsaÒÒayatanaÑ samÈpajjati, athekaÑ vÈ dve vÈ cittavÈre atikkamitvÈ acittako hoti, nirodhaÑ


phusati. KasmÈ panassa dvinnaÑ cittÈnaÑ upari cittÈni na pavattantÊti? Nirodhassa payogattÈ. IdaÒhi imassa bhikkhuno dve samathavipassanÈdhamme yuganaddhe1 katvÈ aÔÔhasamÈpatti-ÈrohanaÑ anupubbanirodhassa payogo, na nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanasamÈpattiyÈti nirodhassa payogattÈ dvinnaÑ cittÈnaÑ upari cittÈni na pavattantÊti.

YasmÈ bodhisattena bodhimaÓÉupasa~kamanato pubbepi carimabhave catutthajjhÈnaÑ nibbattitapubbaÑ, tadÈ pana taÑ nibbattitamattameva ahosi, na vipassanÈdipÈdakaÑ. TasmÈ “bodhirukkham|le nibbattitan”ti tato visesetvÈ vuttaÑ. VipassanÈpÈdakanti vipassanÈrambhe vipassanÈya pÈdakaÑ. AbhiÒÒÈpÈdakanti etthÈpi eseva nayo. BuddhÈnaÒhi paÔhamÈrambhe eva pÈdakajjhÈnena payojanaÑ ahosi, na tato paraÑ uparimaggÈdhigamaphalasamÈpatti-abhiÒÒÈvaÄaÒjanÈdi-atthaÑ. Abhisambodhisamadhigamato paÔÔhÈya hi sabbaÑ ÒÈÓasamÈdhikiccaÑ Èka~khÈmattapaÔibaddhamevÈti. SabbakiccasÈdhakanti anupubbavihÈrÈdisabbakiccasÈdhakaÑ. SabbalokiyalokuttaraguÓadÈyakanti ettha vipassanÈbhiÒÒÈpÈdakattÈ eva catutthassa jhÈnassa bhagavato sabbalokiyalokuttaraguÓadÈyakatÈ veditabbÈ. SabbaÒÒutaÒÒÈÓapadaÔÔhÈnaÒhi maggaÒÈÓaÑ taÑpadaÔÔhÈnaÒca sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ abhisambodhi, tadadhigamasamakÈlameva ca bhagavato sabbe buddhaguÓÈ hatthagatÈ ahesuÑ, catutthajjhÈnasannissayo ca maggÈdhigamoti.

“CatutthaÑ jhÈnaÑ upasampajja vihÈsin”ti vatvÈ “so”ti vuttattÈ Èha “so ahan”ti. EvaÑ samÈhiteti ettha evaÑ-saddo heÔÔhÈ jhÈnattayÈdhigamapaÔipÈÔisiddhassa catutthajjhÈnasamÈdhÈnassa nidassanatthoti Èha “evanti catutthajjhÈnakkamanidassanametan”ti. CatutthajjhÈnassa tassa ca adhigamamaggassa nidassanaÑ, yena samÈdhÈnÈnukkamena catutthajjhÈnasamÈdhi laddho, tadubhayanidassananti attho. TenÈha “iminÈ -pa- vuttaÑ hotÊ”ti. Tattha iminÈ kamenÈti iminÈ paÔhamajjhÈnÈdhigamÈdinÈ kamena. Yadipi “evan”ti idaÑ ÈgamanasamÈdhinÈ saddhiÑ catutthajjhÈnasamÈdhÈnaÑ dÊpeti, satipÈrisuddhisamÈdhi eva pana iddhiyÈ adhiÔÔhÈnabhÈvato padhÈnanti Èha “catutthajjhÈnasamÈdhinÈ samÈhite”ti. SabbapaccanÊkadhammupakkilesaparisuddhÈya paccanÊkasamanepi abyÈvaÔÈya pÈrisuddhupekkhÈya ______________________________________________________________ 1. Yuganandhe (SÊ, Ka)

VinayapiÔaka 384

vattamÈnÈya catutthajjhÈnaÑ taÑsampayuttÈ ca dhammÈ suparisuddhÈ suvisadÈ ca honti, satisÊsena pana tattha desanÈ katÈti Èha “upekkhÈsatipÈrisuddhibhÈvena parisuddhe”ti, upekkhÈya janitasatipÈrisuddhisambhavenÈti attho. ParisuddhiyÈ eva paccayavisesena pavattiviseso pariyodÈtatÈ sudhantasuvaÓÓassa nighaÑsanena pabhassaratÈ viyÈti Èha “parisuddhattÈyeva pariyodÈte, pabhassareti vuttaÑ hotÊ”ti.

SukhÈdÊnaÑ paccayÈnaÑ ghÈtenÈti sukhasomanassÈnaÑ dukkhadomanassÈnaÒca yathÈkkamaÑ rÈgadosapaccayÈnaÑ vikkhambhanena. “SukhaÑ somanassassa paccayo, somanassaÑ rÈgassa, dukkhaÑ domanassassa paccayo, domanassaÑ dosassÈ”ti vuttaÑ. YathÈ rÈgÈdayo cetaso malÈsucibhÈvena “a~gaÓÈnÊ”ti vuccanti, evaÑ upagantvÈ kilesanaÔÔhena upakkilesÈti Èha “ana~gaÓattÈ eva ca vigatupakkilese”ti. TenÈha “a~gaÓena hi cittaÑ upakkilissatÊ”ti, vibÈdhÊyati upatÈpÊyatÊti attho. SubhÈvitattÈti paguÓabhÈvÈpÈdanena suÔÔhu bhÈvitattÈ. TenÈha “vasÊbhÈvappatte”ti, ÈvajjanÈdinÈ paÒcadhÈ cuddasavidhena vÈ paridamanena vasaÑ vattituÑ upagateti attho. Vase vattamÈnaÑ hi cittaÑ mud|ti vuccatÊti vase vattamÈnaÑ cittaÑ paguÓabhÈvÈpattiyÈ suparimadditaÑ viya cammaÑ suparikammakatÈ viya ca lÈkhÈ mud|ti vuccati. Kammakkhameti vikubbanÈdi-iddhikammakkhame. Tadubhayanti mudutÈkammaniyadvayaÑ.

NÈhanti-ÈdÊsu1 na-kÈro paÔisedhattho. Ahanti satthÈ attÈnaÑ niddisati. Bhikkhaveti bhikkh| Èlapati. AÒÒanti idÈni vuccamÈnacittato aÒÒaÑ. EkadhammampÊti ekampi sabhÈvadhammaÑ. Na samanupassÈmÊti sambandho. AyaÒhettha attho–ahaÑ bhikkhave sabbaÒÒutaÒÒÈÓena olokentopi aÒÒaÑ ekadhammampi na samanupassÈmi, yaÑ vasÊbhÈvÈpÈdanena bhÈvitaÑ tathÈ punappunaÑ karaÓena bahulÊkataÑ evaÑ savisesamudubhÈvappattiyÈ mudu kammakkhamatÈya kammaniyaÒca hoti yathÈ idaÑ cittanti. IdaÑ cittanti ca attano tesaÒca paccakkhatÈya evamÈha.

YathÈ yathÈvuttÈ parisuddhatÈdayo na vigacchanti, evaÑ subhÈvitaÑ cittaÑ tattha avaÔÔhitaÑ idha “ÔhitaÑ ÈneÒjappattan”ti ca vuttanti Èha “etesu ______________________________________________________________ 1. AÑ-®Ôha 1. 15 piÔÔhepi passitabbaÑ.


parisuddhabhÈvÈdÊsu ÔhitattÈ Ôhite, ÔhitattÈyeva ÈneÒjappatte”ti. YathÈ mudukammaÒÒatÈ vasÊbhÈvappattiyÈ lakkhÊyati, evaÑ vasÊbhÈvappattipi mudukammaÒÒatÈhi lakkhÊyatÊti “mudukammaÒÒabhÈvena vÈ attano vase ÔhitattÈ Ôhite”ti vuttaÑ. YathÈ hi kÈraÓena phalaÑ niddhÈrÊyati, evaÑ phalenapi kÈraÓaÑ niddhÈrÊyatÊti niccalabhÈvena avaÔÔhÈnaÑ ÈneÒjappattiyÈ ca sampayuttadhammesu thirabhÈvena paÔipakkhehi akammaniyatÈya ca sambhavataÑ saddhÈdibalÈnaÑ ÈnubhÈvena hotÊti Èha “saddhÈdÊhi pariggahitattÈ ÈneÒjappatte”ti.

IdÈni sa~khepato vuttamevatthaÑ vivarituÑ “saddhÈpariggahitaÑ hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha saddhÈpariggahitanti evaÑ subhÈvitaÑ vasÊbhÈvappattaÑ cittaÑ ekaÑsena abhiÒÒÈsacchikaraÓÊyÈnaÑ dhammÈnaÑ abhiÒÒÈsacchikiriyÈya saÑvattatÊti evaÑ pavattÈya saddhÈya pariggahitaÑ yathÈvuttasaddhÈbalena upatthambhitaÑ. AssaddhiyenÈti tappaÔipakkhena assaddhiyena hetunÈ. Na iÒjatÊti na calati na kampati, aÒÒadatthu uparivisesÈvahabhÈveneva tiÔÔhati. VÊriyapariggahitanti-ÈdÊsupi iminÈva nayena attho veditabbo. AyaÑ pana viseso–vÊriyapariggahitanti vasÊbhÈvÈpÈdanaparidamanasÈdhanena vÊriyena upatthambhitaÑ. Satipariggahitanti yathÈvutte bhÈvanÈbahulÊkÈre asammosÈdikÈya kusalÈnaÒca dhammÈnaÑ gatiyo samanvesamÈnÈya satiyÈ upatthambhitaÑ. SamÈdhipariggahitanti tattheva avikkhepasÈdhanena samÈdhÈnena upatthambhitaÑ. PaÒÒÈpariggahitanti tassÈ eva bhÈvanÈya upakÈrÈnupakÈradhammÈnaÑ pajÈnanalakkhaÓÈya paÒÒÈya upatthambhitaÑ. ObhÈsagatanti ÒÈÓobhÈsasahagataÑ. ObhÈsabh|tena hi yathÈvuttasamÈdhÈnasaÑvaddhitena ÒÈÓena saÑkilesapakkhaÑ yÈthÈvato passanto tato utrÈsanto ottappanto taÑ abhibhavati, na tena abhibhuyyati. TenÈha “kilesandhakÈrena na iÒjatÊ”ti. Etena ÒÈÓapariggahitaÑ hirottappabalaÑ dasseti. AÔÔha~gasamannÈgatanti catutthajjhÈnasamÈdhinÈ samÈhitatÈ parisuddhatÈ pariyodÈtatÈ ana~gaÓatÈ vigatupakkilesatÈ mudubhÈvo kammaniyatÈ ÈneÒjappattiyÈ ÔhitatÈti imehi aÔÔhahi a~gehi samannÈgataÑ. Atha vÈ samÈhitassa cittassa imÈni a~gÈnÊti “samÈhite”ti imaÑ a~gabhÈvena aggahetvÈ Ôhiti-ÈneÒjappattiyo visuÑ gahetvÈ yathÈvuttehi aÔÔhahi a~gehi

VinayapiÔaka 386

samannÈgatanti attho daÔÔhabbo. AbhinÊhÈrakkhamanti iddhividhÈdi-atthaÑ abhinÊhÈrakkhamaÑ tadabhimukhakaraÓayoggaÑ. TenÈha “abhiÒÒÈsacchikaraÓÊyÈnaÑ dhammÈnaÑ abhiÒÒÈsacchikiriyÈyÈ”ti.

KÈmaÑ nÊvaraÓÈni vikkhambhetvÈ eva paÔhamajjhÈnasamadhigamo, vitakkÈdiv|pasamÈ eva ca dutiyajjhÈnÈdisamadhigamo, tathÈpi na tathÈ te tehi d|rÊbh|tÈ, apetÈ vÈ yathÈ catutthajjhÈnato, tasmÈ cetaso malÊnabhÈvasa~khobha-uppilÈbhÈvakarehi1 nÊvaraÓÈdÊhi suÔÔhu vimuttiyÈ tassa parisuddhipariyodÈtatÈ ca vuttÈti Èha “nÊvaraÓa -pa- pariyodÈte”ti. JhÈnapaÔilÈbhapaccanÊkÈnanti ettha ÈcariyadhammapÈlattherena “jhÈnapaÔilÈbhapaccayÈnan”ti pÈÔhaÑ gahetvÈ “jhÈnapaÔilÈbhapaccanikÈnan”ti ayaÑ pÈÔho paÔikkhitto. VuttaÒhi tena–

“JhÈnapaÔilÈbhapaccayÈnanti jhÈnapaÔilÈbhahetukÈnaÑ jhÈnapaÔilÈbhaÑ nissÈya uppajjanakÈnaÑ. PÈpakÈnanti lÈmakÈnaÑ. IcchÈvacarÈnanti icchÈya avacarÈnaÑ icchÈvasena otiÓÓÈnaÑ ‘aho vata mameva satthÈ paÔipucchitvÈ bhikkh|naÑ dhammaÑ deseyyÈ’ti-ÈdinayappavattÈnaÑ mÈnamÈyÈsÈÔheyyÈdÊnaÑ. AbhijjhÈdÊnanti Èdi-saddenapi tesaÑyeva sa~gaho. AbhijjhÈ cettha paÔhamajjhÈnena avikkhambhaneyyÈ mÈnÈdayo ca tadekaÔÔhÈ daÔÔhabbÈ jhÈnapaÔilÈbhapaccayÈnanti anuvattamÈnattÈ. VikkhambhaneyyÈ pana nÊvaraÓaggahaÓena gahitÈ. KathaÑ pana paÔhamajjhÈnena avikkhambhaneyyÈ idha vigacchantÊti? ‘Sabbe kusalÈ dhammÈ sabbÈkusalÈnaÑ paÔipakkhÈ’ti sallekhapaÔipattivasena evaÑ vuttaÑ jhÈnassa aparÈmaÔÔhabhÈvadassanato. Ye panettha ‘icchÈvacarÈnaÑ abhijjhÈdÊnan’ti imehi padehi kopa-appaccayakÈmarÈgabyÈpÈdÈdayo gahitÈti adhippÈyena ‘jhÈnapaÔilÈbhapaccayÈnan’ti pÈÔhaÑ paÔikkhipitvÈ ‘jhÈnapaÔilÈbhapaccanÊkÈnan’ti pÈÔhoti vadanti, taÑ tesaÑ matimattaÑ tathÈ pÈÔhasseva abhÈvato, jhÈnapaÔilÈbhapaccanÊkÈ ca nÊvaraÓÈ ceva tadekaÔÔhÈ ca,

______________________________________________________________ 1. MalÊnabhÈvasa~khobha-ubbillÈbhogakarehi (SÊ), malÊnabhÈvasa~khobha-

ubbillÈbhÈvakarehi (SyÈ), malÊnabhÈvasa~khÈta-uppilÈbhogakarehi (VisuddhimaggaÔÊkÈyaÑ iddhividhaniddesavaÓÓanÈyaÑ)


tesaÑ d|rÊbhÈvaÑ vatvÈ puna tesaÑyeva abhÈvavigamacodanÈya ayujjamÈnattÈ. Nanu ca ana~gaÓasuttavatthasuttesu ayamattho labbhati oÄÈrikÈnaÑyeva pÈpadhammÈnaÑ tattha adhippetattÈti. SaccametaÑ, idha pana adhigatacatutthajjhÈnassa vasena vuttattÈ sukhumÈyeva te gahitÈ, a~gaÓupakkilesatÈsÈmaÒÒena panettha suttÈnaÑ apadisanaÑ. TathÈ hi ‘suttÈnusÈrenÈ’ti vuttaÑ, na pana suttavasenÈ”ti1.

AvassaÒcetamevaÑ sampaÔicchitabbaÑ adhigatajjhÈnÈnampi kesaÒci icchÈvacarÈnaÑ pavattisabbhÈvatoti. Teneva ÈcariyadhammapÈlattherena “jhÈnapaÔilÈbhapaccayÈnan”ti pÈÔhaÑ gahetvÈ “jhÈnapaÔilÈbhapaccanÊkÈnan”ti ayaÑ pÈÔho paÔikkhitto. MahÈgaÓÔhipade visuddhimaggassa sÊhaÄagaÓÔhipadepi ca “jhÈnapaÔilÈbhapaccayÈnan”ti imasseva pÈÔhassa attho vutto, tasmÈ ayameva pÈÔho gahetabbo, atthopi cettha yathÈvuttanayeneva veditabbo. Tena “icchÈvacarÈnanti icchÈya avacarÈnaÑ icchÈvasena otiÓÓÈnaÑ pavattÈnaÑ nÈnappakÈrÈnaÑ kopa-appaccayÈnanti attho”ti ayampi pÈÔho ayuttoyevÈti gahetabbaÑ, tatoyeva ca visuddhimagge ayaÑ pÈÔho sabbena sabbaÑ na dassitoti.

IddhipÈdakabhÈv|pagamanenÈti iddhiyÈ pÈdakabhÈvassa padaÔÔhÈnabhÈvassa upagamanena. BhÈvanÈpÈrip|riyÈti ito paraÑ kattabbassa abhÈvavasena abhinÊhÈrakkhamabhÈvanÈya paripuÓÓattÈ. PaÓÊtabhÈv|pagamanenÈti tato eva padhÈnabhÈvaÑ nÊtatÈya uttamaÔÔhena atittikaraÔÔhena ca paÓÊtabhÈvassa upagamanena. UbhayaÒcetaÑ bhÈvanÈya ÔhitiyÈ kÈraÓavacanaÑ, paripuÓÓÈya bhÈvanÈya paÓÊtabhÈvappattiyÈ Ôhiteti. ŒneÒjappatteti idaÑ ÔhitiyÈ visesanaÑ. TenÈha “yathÈ ÈneÒjappattaÑ hoti, evaÑ Ôhite”ti. ImasmiÑ pakkhe “Ôhite ÈneÒjappatte”ti ubhayamekaÑ a~gaÑ, “samÈhite”ti pana idampi ekama~gaÑ. Tenevassa paÔhamavikappato visesaÑ sandhÈyÈha “evampi aÔÔha~gasamannÈgatan”ti.

PubbenivÈsaÑ anussarati, tassa vÈ anussaraÓaÑ pubbenivÈsÈnussati taÑnissayÈdipaccayabh|taÑ paÔicca uppajjanato. PubbenivÈsÈnussatimhi yaÑ ______________________________________________________________ 1. VisuddhimaggaÔÊkÈyaÑ iddhividhaniddesavaÓÓanÈyaÑ.

VinayapiÔaka 388

ÒÈÓaÑ tadatthÈyÈti sa~khepena vuttamatthaÑ vivaranto pubbenivÈsaÑ tÈva dassetvÈ tattha satiÒÈÓÈni dassetuÑ “pubbenivÈso”ti-ÈdimÈha. Tattha “pubbe”ti idaÑ padaÑ “ekampi jÈtin”ti-Èdivacanato atÊtabhavavisayaÑ idhÈdhippetanti Èha “atÊtajÈtÊs|”ti. NivÈsasaddo kammasÈdhano, khandhavinimutto ca nivasitadhammo natthÊti Èha “nivutthakkhandhÈ”ti. NivutthatÈ cettha santÈne pavattatÈ, tathÈbh|tÈ ca te anu anu bh|tÈ jÈtÈ pavattÈ, tattha uppajjitvÈ vigatÈ ca hontÊti Èha “nivutthÈti ajjhÈvutthÈ anubh|tÈ attano santÈne uppajjitvÈ niruddhÈ”ti. EvaÑ sasantatipariyÈpannadhammavasena nivÈsasaddassa atthaÑ vatvÈ idÈni avisesena vattuÑ “nivutthadhammÈ vÈ nivutthÈ”ti vatvÈ taÑ vivarituÑ “gocaranivÈsenÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Gocarabh|tÈpi hi gocarÈsevanÈya ÈsevitÈ ÈrammaÓakaraÓavasena anubh|tÈ nivutthÈ nÈma honti. Te pana duvidhÈ saparaviÒÒÈÓagocaratÈyÈti ubhayepi te dassetuÑ “attano”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha “attano viÒÒÈÓena viÒÒÈtÈ”ti vatvÈ “paricchinnÈ”ti vacanaÑ ye te gocaranivÈsena nivutthadhammÈ, na te kevalaÑ viÒÒÈÓena viÒÒÈtamattÈ, atha kho yathÈ pubbe nÈmagottavaÓÓali~gÈhÈrÈdÊhi visesehi paricchedakÈrikÈya paÒÒÈya paricchijja gahitÈ, tathevetaÑ ÒÈÓaÑ paricchijja gaÓhÈtÊti imassa atthassa dÊpanatthaÑ vuttaÑ. ParaviÒÒÈÓaviÒÒÈtÈpi vÈ nivutthÈti sambandho. Na kevalaÑ attanova viÒÒÈÓena, atha kho paresaÑ viÒÒÈÓena viÒÒatÈpÊti attho. IdhÈpi “paricchinnÈ”ti padaÑ ÈnetvÈ sambandhitabbaÑ, paresampi vÈ viÒÒÈÓena viÒÒÈtÈ paricchinnÈti. Tassa ca gahaÓe payojanaÑ vuttanayeneva vattabbaÑ.

Te ca kho yasmÈ atÊtÈsu eva jÈtÊsu aÒÒehi viÒÒÈtÈ paricchinnÈ, te ca parinibbutÈpi honti, yehi te viÒÒÈtÈ, tesaÑ tadÈ vattamÈnasantÈnÈnusÈrena tesampi atÊte pavatti viÒÒÈyatÊti sikhÈppattaÑ pubbenivÈsÈnussatiÒÈÓassa visayabh|taÑ pubbenivÈsaÑ dassetuÑ “chinnavaÔumakÈnussaraÓÈdÊs|”ti vuttaÑ. ChinnavaÔumakÈ sammÈsambuddhÈ, tesaÑ anussaraÓaÑ chinnavaÔukamÈnussaraÓaÑ. “Œdisaddena paccekabuddhabuddhasÈvakÈnussaraÓÈni gayhantÊ”ti keci vadanti. ChinnavaÔumakÈ pana sabbeva anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbutÈ chinnasaÑsÈramaggattÈ, tesaÑ anussaraÓaÑ nÈma tesaÑ paÔipattiyÈ anussaraÓaÑ. SÈ pana paÔipatti


sa~khepato chaÄÈrammaÓaggahaÓalakkhaÓÈti tÈni idha paraviÒÒÈÓaviÒÒÈtaggahaÓena gahitÈni. TasmÈ purimÈsu jÈtÊsu attano viÒÒÈÓena aviÒÒÈtÈnaÑ parinibbutÈnaÑ sabbesampi buddhapaccekabuddhasÈvakÈnaÑ anussaraÓaÑ chinnavaÔumakÈnussaraÓanti veditabbaÑ. Œdi-saddena panettha purimÈsu jÈtÊsu attano viÒÒÈÓena aviÒÒÈtÈnaÑ aparinibbutÈnampi vattamÈnakkhandhapaÔipÈÔiyÈ agantvÈ sÊhokkantikavasena anussaraÓaÑ gahitaÑ, ime pana yathÈvuttachinnavaÔumakÈnussaraÓÈdayo buddhÈnaÑyeva labbhanti. Na hi atÊte buddhÈ bhagavanto evaÑ vipassiÑsu, evaÑ maggaÑ bhÈvesuÑ, phalanibbÈnÈni sacchÈkaÑsu, evaÑ veneyye vinesunti ettha sabbathÈ aÒÒesaÑ ÒÈÓassa gati atthÊti. Ye pana purimÈsu jÈtÊsu attanova viÒÒÈÓena viÒÒÈtÈ, te parinibbutepi khandhapaÔibaddhattÈ sÈvakÈ anussarantiyeva. YÈya satiyÈ pubbenivÈsaÑ anussarati, sÈ pubbenivÈsÈnussatÊti ÈnetvÈ sambandhitabbaÑ. AbhinÊharinti cittaÑ jhÈnÈrammaÓato apanetvÈ pubbenivÈsÈbhimukhaÑ pesesiÑ, pubbenivÈsaninnaÑ pubbenivÈsapoÓaÑ pubbenivÈsapabbhÈraÑ akÈsinti attho.

PÈÄiyaÑ “abhininnÈmesin”ti uttamapurisappayogattÈ “so”ti ettha ahaÑsaddo ÈnetvÈ vuccamÈno tadattho pÈkaÔo hotÊti “so ahan”ti vuttaÑ. Anekavidhanti nÈnÈbhavayonigativiÒÒÈÓaÔÔhitisattÈvÈsÈdivasena bahuvidhaÑ. PakÈrehÊti nÈmagottÈdi-ÈkÈrehi saddhiÑ. Sahayoge cetaÑ karaÓavacanaÑ. Pavattitanti desanÈvasena pavattitaÑ. TenÈha “saÑvaÓÓitan”ti, vitthÈritanti attho. NivÈsanti antogadhabhedasÈmaÒÒavacanametanti te bhede byÈpanicchÈvasena sa~gahetvÈ dassento “tattha tattha nivutthasantÈnan”ti Èha. AnugantvÈ anugantvÈti ÒÈÓagatiyÈ anugantvÈ anugantvÈ. AnudevÈti anu eva, da-kÈro padasandhivasena Ègato. “AbhininnÈmesin”ti vatvÈ “anussarÈmÊ”ti vuttattÈ cittassa abhinÊhÈrasamanantarabhÈvasaraÓaÑ anusaddo dÊpetÊti Èha “citte abhininnÈmitamatte eva sarÈmÊti dassetÊ”ti. ParikammaÑ vattabbaÑ siyÈti “pubbenivÈsaÑ anussaritukÈmena Èdikammikena bhikkhunÈ pacchÈbhattaÑ piÓÉapÈtapaÔikkantena rahogatena paÔisallÊnena paÔipÈÔiyÈ cattÈri jhÈnÈni samÈpajjitvÈ abhiÒÒÈpÈdakacatutthajjhÈnato vuÔÔhÈya sabbapacchimÈ nisajjÈ ÈvajjitabbÈ”ti evamÈdinÈ pubbenivÈsaÒÈÓassa parikammabh|taÑ pubbakaraÓaÑ vattabbaÑ bhaveyya.

VinayapiÔaka 390

ŒraddhappakÈradassanattheti anussarituÑ Èraddhassa pubbenivÈsassa pabhedadassanatthe. Ekampi jÈtinti ekampi bhavaÑ. So hi ekakammanibbatto ÈdÈnanikkhepaparicchinno antogadhadhammappabhedo khandhappabandho idha “jÈtÊ”ti adhippeto jÈyatÊti jÈtÊti katvÈ. TenÈha “ekampi -pa- khandhasantÈnan”ti. ParihÈyamÈnoti khÊyamÈno vinassamÈno. Kappoti asa~khyeyyakappo. So pana atthato kÈlo, tadÈ pavattamÈnasa~khÈravasenassa parihÈni veditabbÈ. VaÉÉhamÈno vivaÔÔakappoti etthÈpi eseva nayo. Yo pana “kÈlaÑ khepeti, kÈlo ghasati bh|tÈni, sabbÈneva sahattanÈ”ti1 ca ÈdÊsu kÈlassapi khayo vuccati, so idha nÈdhippeto aniÔÔhappasa~gato. SaÑvaÔÔanaÑ vinassanaÑ saÑvaÔÔo, saÑvaÔÔato uddhaÑ tathÈÔhÈyÊ saÑvaÔÔaÔÔhÈyÊ. Tamm|lakattÈti taÑpubbakattÈ. VivaÔÔanaÑ nibbattanaÑ, vaÉÉhanaÑ vÈ vivaÔÔo.

Tejena saÑvaÔÔo tejosaÑvaÔÔo. SaÑvaÔÔasÊmÈti saÑvaÔÔanamariyÈdÈ. SaÑvaÔÔatÊti vinassati. SadÈti sabbakÈlaÑ, tÊsupi saÑvaÔÔakÈles|ti attho. EkaÑ buddhakkhettanti idha yaÑ sandhÈya vuttaÑ, taÑ niyametvÈ dassetuÑ “buddhakkhettaÑ nÈma tividhan”ti-Èdi vuttaÑ. Yattake ÔhÈne tathÈgatassa paÔisandhiÒÈÓÈdiÒÈÓÈnubhÈvo puÒÒaphalasamuttejito saraseneva parijambhati, taÑ sabbampi buddha~kurassa nibbattanakkhettaÑ nÈmÈti Èha “jÈtikkhettaÑ dasasahassacakkavÈÄapariyantan”ti. ŒnubhÈvo pavattatÊti idha iddhimÈ cetovasippatto ÈÓÈkkhettapariyÈpanne yattha katthaci cakkavÈÄe ÔhatvÈ attano atthÈya parittaÑ katvÈ tattheva aÒÒaÑ cakkavÈÄaÑ gatopi kataparitto eva hotÊti katvÈ vuttaÑ. Atha vÈ tattha ekasmiÑ cakkavÈÄe ÔhatvÈ sabbasattÈnaÑ atthÈya paritte kate ÈÓÈkkhette sabbasattÈnaÑ abhisambhuÓÈtveva parittÈnubhÈvo tattha devatÈhi parittÈnaÑ sampaÔicchitabbatoti vuttaÑ “ÈnubhÈvo pavattatÊ”ti. YaÑ yÈvatÈ vÈ pana Èka~kheyyÈti vuttanti yaÑ visayakkhettaÑ sandhÈya ekasmiÑyeva khaÓe sarena2 abhiviÒÒÈpanaÑ attano r|padassanaÒca paÔijÈnantena bhagavatÈ “yÈvatÈ vÈ pana Èka~kheyyÈ”ti vuttaÑ. YatthÈti yasmiÑ padese anantÈparimÈÓe visayakkhette. YaÑ yaÑ Èka~khati, taÑ taÑ anussaratÊti Èka~khamattapaÔibaddhavuttitÈya buddhaÒÈÓassa yaÑ yaÑ ______________________________________________________________ 1. Khu 5. 68 piÔÔhe JÈtake. 2. Parena (Ka)


anussarituÑ icchati, taÑ taÑ anussarati. EkaÑ ÈÓÈkkhettaÑ vinassatÊti iminÈ tiriyato saÑvaÔÔamÈnaparicchedo vutto. SaÓÔhahantanti vivaÔÔamÈnaÑ jÈyamÈnaÑ. Tassa vinÈso ca saÓÔhahanaÒca visuddhimagge vuttanti amhehipi heÔÔhÈ “lokavid|”ti imassa atthasaÑvaÓÓanÈdhikÈre pasa~gato vuttattÈ idha na vuccati.

EvaÑ pasa~gena saÑvaÔÔÈdike pakÈsetvÈ idÈni yathÈdhigataÑ tesaÑ anussaraÓÈkÈraÑ dassetuÑ “ye panete saÑvaÔÔavivaÔÔÈ vuttÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha etes|ti niddhÈraÓe bhummaÑ saÑvaÔÔavivaÔÔakappasamudÈyato anekesaÑ saÑvaÔÔakappÈdÊnaÑ niddhÈriyamÈnattÈ. Amumhi saÑvaÔÔakappeti ettha vÈ-saddo luttaniddiÔÔho daÔÔhabbo. Tena ca aniyamatthena itarÈsaÑ asa~khyeyyÈnampi sa~gaho siddhoti. Atha vÈ amumhi saÑvaÔÔakappeti idaÑ saÑvaÔÔakappassa Èdito pÈÄiyaÑ gahitattÈ vuttaÑ. TatthÈpi hi imassa katipayakÈlaÑ bhavÈdÊsu saÑsaraÓaÑ upalabbhatÊti. SaÑvaÔÔakappe vÈ vattamÈne yesu bhavÈdÊsu imassa upapatti ahosi, taÑdassanametaÑ daÔÔhabbaÑ. Bhave vÈti-ÈdÊsu kÈmÈdibhave vÈ aÓÉajÈdiyoniyÈ vÈ devÈdigatiyÈ vÈ nÈnattakÈyanÈnattasaÒÒÊ-ÈdiviÒÒÈÓaÔÔhitiyÈ vÈ sattÈvÈse vÈ khattiyÈdisattanikÈye vÈ. YasmÈ idaÑ bhagavato vasena1 pubbenivÈsÈnussatiÒÈÓaÑ ÈgataÑ, tasmÈ tasseva nÈmÈdivasena atthaÑ yojetvÈ dassento Èha “evaÑnÈmoti vessantaro vÈ jotipÈlo vÈ”ti-Èdi. SÈlimaÑsodanÈhÈro vÈti gihikÈlaÑ sandhÈya vuttaÑ. Pavattaphalabhojano vÈti tÈpasÈdikÈlaÑ sandhÈya. Pavattaphalabhojanoti sayampatitaphalÈhÈro. SÈmisanirÈmisÈdippabhedÈnanti ettha sÈmisÈ gehassitasomanassÈdayo, nirÈmisÈ nekkhammassitasomanassÈdayo. Œdi-saddena vivekajasamÈdhijasukhÈdÊnaÑ sa~gaho.

HeÔÔhÈ sÈmaÒÒato vuttamevatthaÑ vibhajitvÈ dassetukÈmo “atha vÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha amutrÈsinti sÈmaÒÒaniddesoyaÑ, byÈpanicchÈlopo vÈ, amutra amutra Èsinti vuttaÑ hoti. Anupubbena Èrohantassa yÈvadicchakaÑ anussaraÓanti ettha ÈrohantassÈti paÔilomato ÒÈÓena pubbenivÈsaÑ Èrohantassa. PaÔinivattantassÈti pubbenivÈsaÑ ______________________________________________________________ 1. Balena (SyÈ)

VinayapiÔaka 392

anussaraÓavasena yÈvadicchakaÑ gantvÈ paccÈgacchantassa. PaccavekkhaÓanti anussaritÈnussaritassa paccavekkhaÓaÑ. TasmÈti vuttassevatthassa kÈraÓabhÈvena paccÈmasanaÑ, paÔinivattantassa paccavekkhaÓabhÈvatoti vuttaÑ hoti. Idh|papattiyÈti idha carimabhave upapattiyÈ. Anantaranti atÊtÈnantaramÈha. AmutrÈti amukasmiÑ bhaveti attho. UdapÈdinti uppajjiÑ. TÈhi devatÈhÊti tusitadevatÈhi. Ekagottoti tusitagottena ekagotto. MahÈbodhisattÈnaÑ santÈnassa pariyosÈnÈvatthÈyaÑ devalok|papattijanakaÑ nÈma akusalena kammunÈ anupaddutameva hotÊti adhippÈyena “dukkhaÑ pana sa~khÈradukkhamattamevÈ”ti vuttaÑ. MahÈpuÒÒÈnampi pana devaputtÈnaÑ pubbanimittuppattikÈlÈdÊsu aniÔÔhÈrammaÓasamÈyogo hotiyevÈti “kadÈci dukkhadukkhassapi sambhavo natthÊ”ti na sakkÈ vattuÑ, dhammÈnaÑ uppÈdanirodhasa~khÈradukkhanti veditabbaÑ. SattapaÒÒÈsa -pa- pariyantoti idaÑ manussavassagaÓanÈvasena vuttaÑ. Tattha devÈnaÑ vassagaÓanÈya pana catusahassameva.

ItÊti vuttatthanidassanametaÑ, taÒca kho yathÈrahato, na yathÈnupubbatoti dassento “nÈmagottavasenÈ”ti-ÈdimÈha. UddisÊyatÊti disvÈva aviÒÒeyyattÈ “ayaÑ ko nÈmo”ti pucchite “tisso gotamo”ti nÈmagottena uddisÊyati. VaÓÓÈdÊhÊti vaÓÓÈhÈravedayitÈyuparicchedehi. SÈmotÊti ettha iti-saddo Èdi-attho, pakÈrattho vÈ. Tena evamÈdi-evaÑpakÈranÈnattatoti dassitaÑ hoti. NÈmagottaÑ uddesoti uddisÊyati satto etenÈti uddeso nÈmagottaÑ. Itare ÈkÈrÈti ÈkarÊyati disvÈva satto viÒÒÈyati etehÊti itare vaÓÓÈdayo ÈkÈrÈ. “No ca kho avisesenÈ”ti sa~khepato vuttamevatthaÑ vitthÈrena dassento Èha “titthiyÈ hÊ”ti-Èdi. Tattha titthiyÈti aÒÒatitthiyÈ. Te pana kammavÈdino kiriyavÈdino tÈpasÈdayo. YasmÈ titthiyÈnaÑ brahmajÈlÈdÊsu cattÈlÊsÈya eva saÑvaÔÔavivaÔÔÈnaÑ anussaraÓaÑ ÈgataÑ, tasmÈ “na tato paran”ti vatvÈ tattha kÈraÓaÑ vadanto “dubbalapaÒÒattÈ”ti-ÈdimÈha. Tena vipassanÈbhiyogo pubbenivÈsÈnussatiÒÈÓassa visesakÈraÓanti dasseti. Tatoyeva ca balavapaÒÒattÈ ÔhapetvÈ aggasÈvakamahÈsÈvake itare pakatisÈvakÈ kappasatampi kappasahassampi


anussarantiyevÈti daÔÔhabbaÑ. Teneva vuttaÑ visuddhimagge1 “pakatisÈvakÈ kappasatampi kappasahassampi anussarantiyeva balavapaÒÒattÈ”ti. Ettako hi tesaÑ abhinÊhÈroti kappÈnaÑ satasahassampi tadadhikaÑ ekaÑ dve ca asa~khyeyyÈnÊti kÈlavasena evaÑparimÈÓo yathÈkkamaÑ tesaÑ mahÈsÈvaka-aggasÈvakapaccekabuddhÈnaÑ puÒÒaÒÈÓÈbhinÊhÈro, sÈvakapaccekabodhipÈramitÈ siddhÈ. Yadi bodhisambhÈrasambharaÓakÈlaparicchinno tesaÑ tesaÑ ariyÈnaÑ abhiÒÒÈÒÈÓavibhavo, evaÑ sante buddhÈnampissa paricchedatÈ ÈpannÈti Èha “buddhÈnaÑ pana paricchedo natthÊ”ti. “YÈvatakaÑ ÒeyyaÑ, tÈvatakaÑ ÒÈÓan”ti2 vacanato sabbaÒÒutaÒÒÈÓassa viya buddhÈnaÑ abhiÒÒÈÒÈÓÈnampi savisaye paricchedo nÈma natthÊti tattha yaÑ yaÑ ÒÈtuÑ icchanti, taÑ taÑ jÈnanti eva. Atha vÈ satipi kÈlaparicchede kÈraÓ|pÈyakosallapariggahÈdinÈ3 sÈtisayattÈ mahÈbodhisambhÈrÈnaÑ paÒÒÈpÈramitÈya pavatti-ÈnubhÈvassa paricchedo nÈma natthi, kuto taÑnibbattÈnaÑ abhiÒÒÈÒÈÓÈnanti Èha “buddhÈnaÑ pana paricchedo natthÊ”ti. AtÊte “ettakÈnaÑ kappÈnaÑ asa~khyeyyÈnÊ”ti evaÑ kÈlaparicchedo natthi anÈgate anÈgataÑsaÒÈÓassa viya. TenÈha “yÈva icchanti tÈva sarantÊ”ti.

EvaÑ paÒcannaÑ janÈnaÑ pubbenivÈsÈnussaraÓaÑ kÈlavibhÈgato dassetvÈ idÈni ÈrammaÓaggahaÓavasenassa pavattivisesaÑ dassento “titthiyÈ cÈ”ti-ÈdimÈha. KhandhapaÔipÈÔimeva sarantÊti ettha khandhapaÔipÈÔi khandhÈnaÑ anukkamo, sÈ ca kho cutito paÔÔhÈya uppaÔipÈÔivasena. Keci panettha “iriyÈpathapaÔipÈÔi khandhapaÔipÈÔÊ”ti vadanti. VuttamevatthaÑ byatirekato vibhÈvento Èha “paÔipÈÔiÑ muÒcitvÈ”ti-Èdi. Tattha cutipaÔisandhivasenÈti attano parassa vÈ tasmiÑ tasmiÑ attabhÈve cutiÑ disvÈ antarÈ kiÒci anÈmasitvÈ paÔisandhiyÈ eva gahaÓavasena. YathÈ pana andhÈ yaÔÔhiÑ amuÒcitvÈ gacchanti, evaÑ te khandhapaÔipÈÔiÑ amuÒcitvÈva sarantÊti Èha “tesaÒhi andhÈnaÑ viya icchitappadesokkamanaÑ natthÊ”ti. SÈvakÈti pakatisÈvakÈpi mahÈsÈvakÈpi aggasÈvakÈpi sÈmaÒÒato vuttÈ. PakatisÈvakÈpi hi khandhapaÔipÈÔiyÈpi ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 2. 41 piÔÔhe. 2. Khu 9. 376 piÔÔhe. 3. KaruÓ|pÈyakosallapariggahÈdinÈ (VisuddhimaggaÔÊkÈyaÑ AbhiÒÒÈniddesavaÓÓanÈyaÑ)

VinayapiÔaka 394

anussaranti, cutipaÔisandhivasenapi sa~kamanti balavapaÒÒattÈ, tathÈ asÊtimahÈsÈvakÈ. DvinnaÑ pana aggasÈvakÈnaÑ khandhapaÔipÈÔikiccaÑ natthi. Ekassa attabhÈvassa cutiÑ disvÈ paÔisandhiÑ passanti, puna aparassa cutiÑ disvÈ paÔisandhinti evaÑ cutipaÔisandhivasenapi sa~kamantÈ gacchanti. YathÈ nÈma saradasamaye ÔhitamajjhanhikavelÈyaÑ caturatanike gehe cakkhumato purisassa r|pagataÑ supÈkaÔameva hotÊti lokasiddhametaÑ. SiyÈ pana tassa sukhumataratirokuÔÔÈdibhedassa r|pagatassa agocaratÈ, na tveva buddhÈnaÑ ÒÈtuÑ icchitassa Òeyyassa agocaratÈ, atha kho taÑ ÒÈÓÈlokena obhÈsitaÑ hatthatale ÈmalakaÑ viya supÈkaÔaÑ suvibh|tameva hoti, tathÈ ÒeyyÈvaraÓassa suppahÊnattÈti Èha “buddhÈ panÈ”ti-Èdi.

Tattha sÊhokkantavasenÈti sÊhagatipatanavasena. YaÑ yaÑ ÔhÈnaÑ Èka~khantÊti yasmiÑ kappe yasmiÑ bhave yaÑ yaÑ ÔhÈnaÑ jÈnituÑ icchanti. TaÑ sabbaÑ sarantiyevÈti ÒÈtuÑ icchitaÑ taÑ sabbaÑ sarantiyeva, na na saranti. BuddhÈnaÒhi neva khandhapaÔipÈÔikiccaÑ, na ca cutipaÔisandhivasena sa~kamanakiccaÑ atthi. TesaÒhi anekÈsu kappakoÔÊsu heÔÔhÈ vÈ upari vÈ yaÑ yaÑ ÔhÈnaÑ icchanti, taÑ taÑ pÈkaÔameva hoti. TasmÈ yathÈ peyyÈlapÈÄiÑ paÔhantÈ “paÔhamaÑ jhÈnaÑ -pa- paÒcamaÑ jhÈnan”ti-ÈdipariyosÈnameva gaÓhantÈ sa~khipitvÈ sajjhÈyanti, na anupadaÑ, evaÑ anekÈpi kappakoÔiyo peyyÈlapÈÄiÑ viya sa~khipitvÈ yaÑ yaÑ icchanti, tattha tattheva ÒÈÓena okkamantÈ sÊhokkantavasena gacchanti. EvaÑ gacchantÈnaÒca tesaÑ ÒÈÓaÑ yathÈ nÈma katavÈlavedhiparicayassa sarabha~gasadisassa dhanuggahassa khitto saro antarantarÈ rukkhalatÈdÊsu asajjamÈno lakkheyeva patati na sajjati na virajjhati, evaÑ antarantarÈsu jÈtÊsu na sajjati na virajjhati, asajjamÈnaÑ avirajjhamÈnaÑ icchiticchitaÔÔhÈnaÑyeva gaÓhÈti.

AtÊtabhave khandhÈ tappaÔibaddhanÈmagottÈni ca sabbaÑ pubbenivÈsantveva sa~gahitÈnÊti Èha “kiÑ viditaÑ karoti? PubbenivÈsan”ti. Moho paÔicchÈdakaÔÔhena tamo viya tamoti Èha “sveva moho”ti-Èdi. ObhÈsakaraÓaÔÔhenÈti kÈtabbato karaÓaÑ, obhÈsova karaÓaÑ obhÈsakaraÓaÑ, attano paccayehi obhÈsabhÈvena nibbattetabbaÔÔhenÈti attho. SesaÑ pasaÑsÈvacananti paÔipakkhavidhamanapavattivisesÈnaÑ bodhanato vuttaÑ. AvijjÈ vihatÈti etena vijÈnanaÔÔhena vijjÈti


ayampi attho dÊpitoti daÔÔhabbaÑ. KasmÈ? YasmÈ vijjÈ uppannÈti etena vijjÈpaÔipakkhÈ avijjÈ, paÔipakkhatÈ cassÈ pahÈtabbabhÈvena vijjÈya ca pahÈyakabhÈvenÈti dasseti. Esa nayo itarasmimpi padadvayeti iminÈ tamo vihato vinaÔÔho. KasmÈ? YasmÈ Èloko uppannoti imamatthaÑ atidisati. KilesÈnaÑ ÈtÈpanaparitÈpanaÔÔhena vÊriyaÑ ÈtÈpoti Èha “vÊriyÈtÈpena ÈtÈpino”ti, vÊriyavatoti attho. PesitacittassÈti1 yathÈdhippetatthasiddhiÑ pativissaÔÔhacittassa2. YathÈ appamattassa ÈtÈpino pahitattassa viharatoti aÒÒassapi kassaci mÈdisassÈti adhippÈyo. PadhÈnÈnuyogassÈti sammappadhÈnamanuyuttassa. Sesamettha uttÈnattÈ vuttanayattÈ ca suviÒÒeyyameva.

PubbenivÈsakathÈ niÔÔhitÈ. _____

DibbacakkhuÒÈÓakathÈ

13. CutiyÈti cavane. UpapÈteti upapajjane. SamÊpatthe cetaÑ bhummavacanaÑ, cutikkhaÓasÈmantÈ upapattikkhaÓasÈmantÈ cÈti vuttaÑ hoti. TathÈ hi vakkhati “ye pana ÈsannacutikÈ”ti-Èdi. Yena ÒÈÓenÈti yena dibbacakkhuÒÈÓena. DibbacakkhuÒÈÓeneva hi sattÈnaÑ cuti ca upapatti ca ÒÈyati. ParikammaÑ vattabbaÑ siyÈti “dibbacakkhuÒÈÓaÑ uppÈdetukÈmena Èdikammikena kulaputtena kusiÓÈrammaÓaÑ abhiÒÒÈpÈdakajjhÈnaÑ sabbÈkÈrena abhinÊhÈrakkhamaÑ katvÈ tejokasiÓaÑ odÈtakasiÓaÑ ÈlokakasiÓanti imesu tÊsu kasiÓesu aÒÒataraÑ ÈsannaÑ kÈtabbaÑ, upacÈrajjhÈnagocaraÑ katvÈ vaÉÉhetvÈ Ôhapetabban”ti-ÈdinÈ dibbacakkhuÒÈÓassa parikammaÑ vattabbaÑ bhaveyya.

So ahanti so katacittÈbhinÊhÈro ahaÑ. DibbasadisattÈti divi bhavanti dibbaÑ, devÈnaÑ pasÈdacakkhu, tena dibbena cakkhunÈ sadisattÈti attho. DibbasadisattÈti ca hÊn|pamÈdassanaÑ devatÈnaÑ dibbacakkhutopi ______________________________________________________________ 1. PesitattassÈti (SÊ, Ka) 2. YathÈdhippetatthasiddhipativissaÔÔhassa cittassa (SyÈ, Ka) YathÈdhippetatthasiddhiÑ pati vissaÔÔhacittassa (SÊ)

VinayapiÔaka 396

imassa mahÈnubhÈvattÈ. IdÈni taÑ dibbasadisattaÑ vibhÈvetuÑ “devatÈnaÒhÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha sucaritakammanibbattanti saddhÈbahulatÈvisuddhadiÔÔhitÈ-ÈnisaÑsadassÈvitÈdisampattiyÈ suÔÔhu caritattÈ sucaritena dev|papattijanakena puÒÒakammena nibbattaÑ. PittasemharuhirÈdÊhÊti Èdi-saddena vÈtarogÈdÊnaÑ sa~gaho. Apalibuddhanti anupaddutaÑ. PittÈdÊhi anupaddutattÈ kammassa ca uÄÈratÈya upakkilesavimutti veditabbÈ. UpakkilesadosarahitaÒhi kammaÑ tiÓÈdidosarahitaÑ viya sassaÑ uÄÈraphalaÑ anupakkiliÔÔhaÑ hoti. KÈraÓ|pacÈrena cassa phalaÑ tathÈ voharÊyati yathÈ “sukkaÑ sukkavipÈkan”ti. D|repÊti pi-saddena sukhumassapi ÈrammaÓassa sampaÔicchanasamatthataÑ sa~gaÓhÈti. PasÈdacakkh|ti catunnaÑ mahÈbh|tÈnaÑ pasÈdalakkhaÓaÑ cakkhu. VÊriyabhÈvanÈbalanibbattanti vÊriyÈrambhavaseneva ijjhanato sabbÈpi kusalabhÈvanÈ vÊriyabhÈvanÈ, padhÈnasa~khÈrasamannÈgatÈ vÈ iddhipÈdabhÈvanÈ visesato vÊriyabhÈvanÈ, tassÈ ÈnubhÈvena nibbattaÑ vÊriyabhÈvanÈbalanibbattaÑ. ©ÈÓamayaÑ cakkhu ÒÈÓacakkhu. TÈdisamevÈti upakkilesavimuttatÈya d|repi sukhumassapi ÈrammaÓassa sampaÔicchanasamatthatÈya ca taÑsadisameva.

DibbavihÈravasena paÔiladdhattÈti dibbavihÈrasa~khÈtÈnaÑ catunnaÑ jhÈnÈnaÑ vasena paÔiladdhattÈ. IminÈ kÈraÓavasenassa dibbabhÈvamÈha. DibbavihÈrasannissitattÈti aÔÔha~gasamannÈgamena ukkaÑsagataÑ pÈdakajjhÈnasa~khÈtaÑ dibbavihÈraÑ sannissÈya pavattattÈ, dibbavihÈrapariyÈpannaÑ vÈ attanÈ sampayuttaÑ r|pÈvacaracatutthajjhÈnaÑ nissÈya paccayabh|taÑ sannissitattÈti evamettha attho daÔÔhabbo. Œlokapariggahena mahÈjutikattÈpi dibbanti kasiÓÈlokÈnuggahena pattabbattÈ sayaÑ ÒÈÓÈlokapharaÓabhÈvena ca mahÈjutikabhÈvatopi dibbanti attho. MahÈjutikampi hi dibbanti vuccati “dibbamidaÑ byamhan”ti-ÈdÊsu. MahÈgatikattÈti mahanÊyagamanattÈ, vimhayanÊyappavattikattÈti attho. VimhayanÊyÈ hissa pavatti torokuÔÔÈdigatar|padassanato. TaÑ sabbanti “heÔÔhÈ vuttaÑ atthapaÒcakamapekkhitvÈ vuttan”ti vadanti. Keci pana “jutigati-atthesupi saddavid| divusaddaÑ icchantÊti mahÈjutikattÈ mahÈgatikattÈti idameva dvayaÑ sandhÈya vuttaÑ, tasmÈ ‘saddasatthÈnusÈrena veditabban’ti idaÑ dibbati jotayatÊti dibbaÑ, dibbati gacchati asajjamÈnaÑ pavattatÊti dibbanti imamatthaÑ dassetuÑ vuttan”ti vadanti. ŒcariyadhammapÈlatthero pana–


“DibbacakkhulÈbhÈya yogino parikammakaraÓaÑ tappaÔipakkhÈbhibhavassa atthato tassa vijayicchÈ nÈma hoti, dibbacakkhulÈbhÊ ca iddhimÈ devatÈnaÑ vacanagahaÓakkhamanamammadÈnavasena mahÈmoggallÈnattherÈdayo viya dÈnaggahaÓalakkhaÓe vohÈre ca pavatteyyÈti evaÑ vihÈravijayicchÈvohÈrajutigatisa~khÈtÈnaÑ atthÈnaÑ vasena imassa abhiÒÒÈÒÈÓassa dibbacakkhubhÈvasiddhito saddavid| ca tesu eva atthesu divusaddaÑ icchantÊti ‘taÑ sabbaÑ saddasatthÈnusÈrena veditabban’ti vuttan”ti1–

Èha.

DassanaÔÔhenÈti r|padassanabhÈvena. CakkhunÈ hi sattÈ r|paÑ passanti. YathÈ maÑsacakkhu viÒÒÈÓÈdhiÔÔhitaÑ samavisamaÑ ÈcikkhantaÑ viya pavattati, na tathÈ idaÑ. IdaÑ pana sayameva tato sÈtisayaÑ cakkhukiccakÈrÊti Èha “cakkhukiccakaraÓena cakkhumivÈtipi cakkh|”ti. DiÔÔhivisuddhihetuttÈti sa~khepato vuttamatthaÑ vivarituÑ “yo hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. UcchedadiÔÔhiÑ gaÓhÈtÊti parato uppattiyÈ adassanato “etthevÈyaÑ satto ucchinno, evamitarepÊ”ti ucchedadiÔÔhiÑ gaÓhÈti. NavasattapÈtubhÈvadiÔÔhiÑ gaÓhÈtÊti jhÈnalÈbhÊ adhiccasamuppannito viya gaÓhÈti. YathÈ hi so asaÒÒasattÈ cavitvÈ idh|papanno pabbajito samÈno abhiÒÒÈlÈbhÊ hutvÈ pubbenivÈsaÑ anussaranto idh|papattimeva disvÈ tato paraÑ asaÒÒabhave uppattiÑ anussaritumasakkonto “ahaÑ adhiccasamuppanno pubbe nÈhosiÑ, somhi etarahi ahutvÈ sattatÈya pariÓato, sesÈpi sattÈ tÈdisÈyevÈ”ti abhinavasattapÈtubhÈvadiÔÔhiÑ gaÓhÈti, evamayampi upapÈtamattameva disvÈ cutiÑ apassanto navasattapÈtubhÈvadiÔÔhiÑ gaÓhÈti.

IdÈni aÒÒathÈpi visuddhikÈraÓaÑ dassento Èha “ekÈdasa-upakkilesavirahato vÈ”ti-Èdi. YathÈhÈti upakkilesasutte ÈgatapÈÄiÑ nidasseti. Tattha hi anuruddho nandiyo kimiloti ime tayo kulaputte ÈmantetvÈ dhammaÑ dassentena “anuruddhÈ tumhe kiÑ imehi na ÈluÄissanti, ahampi imehi upÈdÈya ekÈdasahi upakkilesehi ÈluÄitapubbo”ti dassetuÑ– ______________________________________________________________ 1. VisuddhimaggaÔÊkÈyaÑ abhiÒÒÈniddesavaÓÓanÈyaÑ.

VinayapiÔaka 398

“Ahampi sudaÑ anuruddhÈ pubbeva sambodhÈ anabhisambuddho bodhisattova samÈno obhÈsaÒceva saÒjÈnÈmi dassanaÒca r|pÈnaÑ, so kho pana me obhÈso na cirasseva antaradhÈyati dassanaÒca r|pÈnaÑ. Tassa mayhaÑ anuruddhÈ etadahosi ‘ko nu kho hetu, ko paccayo, yena me obhÈso antaradhÈyati dassanaÒca r|pÈnan’ti. Tassa mayhaÑ anuruddhÈ etadahosi ‘vicikicchÈ kho me udapÈdi, vicikicchÈdhikaraÓaÒca me samÈdhi cavi, samÈdhimhi cute obhÈso antaradhÈyati dassanaÒca r|pÈnaÑ, sohaÑ tathÈ karissÈmi, yathÈ me puna na vicikicchÈ uppajjissatÊ’ti.

So kho ahaÑ anuruddhÈ appamatto ÈtÈpÊ pahitatto viharanto obhÈsaÒceva saÒjÈnÈmi dassanaÒca r|pÈnaÑ, so kho pana me obhÈso na cirasseva antaradhÈyati dassanaÒca r|pÈnaÑ. Tassa mayhaÑ anuruddhÈ etadahosi ‘ko nu kho hetu, ko paccayo, yena me obhÈso antaradhÈyati dassanaÒca r|pÈnan’ti. Tassa mayhaÑ anuruddhÈ etadahosi ‘amanasikÈro kho me udapÈdi, amanasikÈrÈdhikaraÓaÒca pana me samÈdhi cavi, samÈdhimhi cute obhÈso antaradhÈyati dassanaÒca r|pÈnaÑ, sohaÑ tathÈ karissÈmi, yathÈ me puna na vicikicchÈ uppajjissati na amanasikÈro’ti”–

ÈdinÈ1 desanaÑ ÈrabhitvÈ idaÑ vuttaÑ “so kho ahaÑ anuruddhÈ vicikicchÈ cittassa upakkilesoti iti viditvÈ”ti-Èdi.

Tattha2 vicikicchÈti mahÈsattassa ÈlokaÑ vaÉÉhetvÈ dibbacakkhunÈ nÈnÈvidhÈni r|pÈni passantassa “idaÑ nu kho kin”ti uppannÈ vicikicchÈ. ManasikÈravasena pana me r|pÈni upaÔÔhahiÑsu, r|pÈni passato vicikicchÈ uppajjati, tasmÈ idÈni kiÒci na manasi karissÈmÊti tuÓhÊ bhavati, taÑ tuÓhÊbhÈvappattiÑ sandhÈyÈha “amanasikÈro”ti. Thinamiddhanti kiÒci amanasikarontassa uppannaÑ thinamiddhaÑ. TathÈbh|tassa hi savipphÈrikamanasikÈrassa abhÈvato thinamiddhaÑ uppajjati. Chambhitattanti thinamiddhaÑ vinodetvÈ ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 196 piÔÔhe. 2. Ma-®Ôha 4. 148 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.


yathÈraddhamanasikÈravasena himavantÈbhimukhaÑ ÈlokaÑ vaÉÉhetvÈ dÈnavarakkhasa-ajagarÈdayo passantassa uppannaÑ chambhitattaÑ. Uppilanti1 “mayÈ diÔÔhabhayaÑ pakatiyÈ cakkhuviÒÒÈÓena olokiyamÈnaÑ na passati, adiÔÔhe parikappitasadise kiÑnÈma bhayan”ti bhayassa vinodanavasena cintentassa attano paccavekkhaÓÈkosallaÑ nissÈya uppannaÑ uppilÈvitattaÑ2. DuÔÔhullanti kÈyÈlasiyaÑ. “MayÈ thinamiddhaÑ chambhitattÈnaÑ v|pasamanatthaÑ gÈÄhaÑ vÊriyaÑ paggahitaÑ, tena me uppilasa~khÈtÈ cittasamÈdhid|sitÈ gehassitÈ balavapÊti uppannÈ”ti vÊriyaÑ sithilaÑ karontassa hi kÈyaduÔÔhullaÑ kÈyadaratho kÈyÈlasiyaÑ udapÈdi.

AccÈraddhavÊriyanti “mama vÊriyaÑ sithilaÑ karoto duÔÔhullaÑ uppannan”ti puna vÊriyaÑ paggaÓhato uppannaÑ accÈraddhavÊriyaÑ. AtilÊnavÊriyanti “mama vÊriyaÑ paggaÓhato evaÑ jÈtan”ti puna vÊriyaÑ sithilayato uppannaÑ atilÊnavÊriyaÑ. AbhijappÈti devalokÈbhimukhaÑ ÈlokaÑ vaÉÉhetvÈ devasaÑghaÑ passato uppannÈ taÓhÈ. “EvaÑ me hot|”ti hi abhinivisanavasena jappatÊti abhijappÈ, taÓhÈ. NÈnattasaÒÒÈti “mayhaÑ ekajÈtikaÑ r|paÑ manasikarontassa abhijappÈ uppannÈ, nÈnÈvidhaÑ r|paÑ manasikÈraÑ karissÈmÊ”ti kÈlena devalokÈbhimukhaÑ kÈlena manussalokÈbhimukhaÑ vaÉÉhetvÈ nÈnÈvidhÈni r|pÈni manasikaroto uppannÈ nÈnattasaÒÒÈ, nÈnatte nÈnÈsabhÈve saÒÒÈti nÈnattasaÒÒÈ. AtinijjhÈyitattanti “mayhaÑ nÈnÈvidhÈni r|pÈni manasikarontassa nÈnattasaÒÒÈ udapÈdi, iÔÔhaÑ vÈ aniÔÔhaÑ vÈ ekajÈtikameva r|paÑ manasi karissÈmÊ”ti tathÈ manasikaroto uppannaÑ r|pÈnaÑ atinijjhÈyitattaÑ, ativiya uttari katvÈ nijjhÈnaÑ pekkhanaÑ atinijjhÈyitattaÑ. ObhÈsanti parikammasamuÔÔhitaÑ obhÈsaÑ. Na ca r|pÈni passÈmÊti parikammobhÈsamanasikÈrappasutatÈya dibbacakkhunÈ r|pÈni na passÈmi. R|pÈni hi kho passÈmÊti tena parikammobhÈsena pharitvÈ ÔhitaÔÔhÈne dibbacakkhuno visayabh|tÈni r|pagatÈni passÈmi.

EvamÈdÊti Èdi-saddena–

“Kevalampi rattiÑ kevalampi divaÑ kevalampi rattindivaÑ tassa mayhaÑ anuruddhÈ etadahosi ‘ko nu kho hetu, ko paccayo,

______________________________________________________________ 1. UbbillÈvitanti (SÊ), ubbillanti (SyÈ) 2. UbbillÈvitattaÑ (SÊ, SyÈ)

VinayapiÔaka 400

yvÈhaÑ obhÈsaÑ hi kho saÒjÈnÈmi, na ca r|pÈni passÈmi, r|pÈni kho passÈmi, na ca obhÈsaÑ saÒjÈnÈmi kevalampi rattiÑ kevalampi divaÑ kevalampi rattindivan’ti. Tassa mayhaÑ anuruddhÈ etadahosi ‘yasmiÑ hi kho ahaÑ samaye r|panimittaÑ amanasikaritvÈ obhÈsanimittaÑ manasi karomi. ObhÈsaÑ hi kho tasmiÑ samaye saÒjÈnÈmi, na ca r|pÈni passÈmi. YasmiÑ panÈhaÑ samaye obhÈsanimittaÑ amanasikaritvÈ r|panimittaÑ manasi karomi. R|pÈni hi kho tasmiÑ samaye passÈmi, na ca obhÈsaÑ saÒjÈnÈmi kevalampi rattiÑ kevalampi divaÑ kevalampi rattindivan”ti1–

evamÈdipÈÄiÑ sa~gaÓhÈti.

ManussÈnaÑ idanti mÈnusakaÑ, manussÈnaÑ gocarabh|taÑ r|pÈrammaÓaÑ. TadaÒÒassa pana dibbatirokuÔÔasukhumÈdibhedassa r|passa dassanato atikkantamÈnusakaÑ. Evar|paÑ taÒca manuss|pacÈraÑ atikkantaÑ nÈma hotÊti Èha “manuss|pacÈraÑ atikkamitvÈ r|padassanenÈ”ti. Tattha manuss|pacÈranti manussehi upacaritabbaÔÔhÈnaÑ, pakatiyÈ cakkhudvÈrena gahetabbaÑ visayanti adhippÈyo. EvaÑ visayamukhena dassetvÈ idÈni visayimukhena dassetuÑ “mÈnusakaÑ vÈ”ti-Èdi vuttaÑ. TatthÈpi maÑsacakkhÈtikkamo tassa kiccÈtikkameneva daÔÔhabbo. Dibbena cakkhunÈti dibbacakkhuÒÈÓenapi daÔÔhuÑ na sakkÈ khaÓassa ati-ittaratÈya atisukhumatÈya kesaÒci r|passa, apica dibbacakkhussa paccuppannaÑ r|pÈrammaÓaÑ, taÒca purejÈtapaccayabh|taÑ, na ca Èvajjanaparikammehi vinÈ mahaggatassa pavatti atthi, nÈpi uppajjamÈnameva r|paÑ ÈrammaÓapaccayo bhavituÑ sakkoti, bhijjamÈnaÑ vÈ, tasmÈ cut|papÈtakkhaÓe r|paÑ dibbacakkhunÈ daÔÔhuÑ na sakkoti suvuttametaÑ.

Yadi dibbacakkhuÒÈÓaÑ r|pÈrammaÓameva, atha kasmÈ “satte passÈmÊ”ti vuttanti? Yebhuyyena sattasantÈnagatar|padassanato evaÑ vuttaÑ. SattagahaÓassa vÈ kÈraÓabhÈvato vohÈravasena vuttantipi vadanti. Te cavamÈnÈti adhippetÈti sambandho. Evar|peti na cut|papÈtakkhaÓasama~ginoti adhippÈyo. Moh|panissayaÑ nÈma kammaÑ nihÊnaÑ nihÊnaphalaÑ hotÊti Èha “mohanissandayuttattÈ”ti. Moh|panissayatÈ ca kusalakammassa ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 199 piÔÔhe.


pubbabhÈge mohappavattibahulatÈya veditabbÈ. TÈya pana mohappavattiyÈ saÑkiliÔÔhaÑ kusalakammaÑ nihÊnameva jÈti-ÈdiÑ nipphÈdetÊti nihÊnajÈti-Èdayo mohassa nissandaphalÈnÊti Èha “hÊnÈnaÑ jÈtikulabhogÈdÊnan”ti-Èdi. HÊÄiteti garahite. OhÊÄiteti visesato garahite. UÒÒÈteti lÈmakabhÈvena ÒÈte. AvaÒÒÈteti visesato lÈmakabhÈvena vidite. AmohanissandayuttattÈti ettha amoho sampayuttavasena pubbabhÈgavasena ca pavatto kathito, tena ca tihetukapaÔisandhike dasseti. TabbiparÊteti tassa hÊÄitÈdibhÈvassa viparÊte, ahÊÄite anohÊÄite anuÒÒÈte anavaÒÒÈte cittÊkateti attho.

SuvaÓÓeti sundaravaÓÓe. DubbaÓÓeti asundaravaÓÓe. SÈ panÈyaÑ suvaÓÓadubbaÓÓatÈ yathÈkkamaÑ kammassa adosados|panissayatÈya hotÊti Èha “adosanissandayuttattÈ”ti-Èdi. Ados|panissayatÈ ca kammassa mettÈdÊhi paribhÈvitasantÈnappavattiyÈ veditabbÈ. Abhir|pe vir|peti idaÑ saÓÔhÈnavasena vuttaÑ. SaÓÔhÈnavacanopi hi vaÓÓasaddo hoti “mahantaÑ hatthivaÓÓaÑ abhinimminitvÈ”ti-ÈdÊsu1 viya. PaÔhamaÑ vutto pana atto vaÓÓavaseneva vutto. SundaraÑ gatiÑ gatÈ sugatÈti Èha “sugatigate”ti, sugatiÑ upapanneti attho. AlobhajjhÈsayÈ sattÈ vadaÒÒ| vigatamaccherÈ alobh|panissayena kammunÈ sugatÈ samiddhÈ hontÊti Èha “alobhanissandayuttattÈ vÈ aÉÉhe mahaddhane”ti. DukkhaÑ gatiÑ gatÈ duggatÈti Èha “duggatigate”ti. LobhajjhÈsayÈ sattÈ luddhÈ maccharino lobh|panissayena kammunÈ duggatÈ dur|pÈ hontÊti Èha “lobhanissandayuttattÈ vÈ dalidde appannapÈne”ti. Upacitanti phalÈvahabhÈvena kataÑ. YathÈ kataÒhi kammaÑ phaladÈnasamatthaÑ hoti, tathÈ kataÑ upacitaÑ. CavamÈneti-ÈdÊhi dibbacakkhukiccaÑ vuttanti visayamukhena visayibyÈpÈramÈha. PurimehÊti “dibbena cakkhunÈ”ti-ÈdÊni padÈni sandhÈya vuttaÑ. ŒdÊhÊti ettha ca-saddo luttaniddiÔÔho, tasmÈ “dibbena -pa- passÈmÊ”ti imehi “cavamÈne”ti-ÈdÊhi ca dibbacakkhukiccaÑ vuttanti attho. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 105 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 402

IminÈ pana padenÈti “yathÈkamm|page satte pajÈnÈmÊ”ti iminÈ vÈkyena. Pajjati ÒÈyati attho iminÈti hi padaÑ vÈkyaÑ.

MahantaÑ dukkhamanubhavamÈneti ettha dibbacakkhuÒÈÓena r|paÑ disvÈ tesaÑ dukkhÈnubhavanaÑ kÈmÈvacaracitteneva jÈnÈtÊti veditabbaÑ. Soti nerayikasatte paccakkhato disvÈ Ôhito dibbacakkhuÒÈÓalÈbhÊ. EvaÑ manasi karotÊti tesaÑ nerayikÈnaÑ nirayasaÑvattanikassa kammassa ÒÈtukÈmatÈvasena pÈdakajjhÈnaÑ samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈya parikammavasena manasi karoti. KiÑ nu khoti-Èdi manasikÈravidhidassanaÑ. EvaÑ pana parikammaÑ katvÈ pÈdakajjhÈnaÑ samÈpajjitvÈ vuÔÔhitassa taÑ kammaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ ÈvajjanaÑ uppajjati, tasmiÑ niruddhe cattÈri paÒca vÈ javanÈni javanti. YesaÑ purimÈni tÊÓi cattÈri vÈ parikamma-upacÈrÈnulomagotrabhunÈmakÈni kÈmÈvacarÈni, catutthaÑ paÒcamaÑ vÈ appanÈcittaÑ r|pÈvacaraÑ catutthajjhÈnikaÑ, tattha yaÑ tena appanÈcittena saddhiÑ uppannaÑ ÒÈÓaÑ, taÑ yathÈkamm|pagaÒÈÓanti veditabbaÑ. “VisuÑ parikammaÑ natthÊ”ti idaÑ pana dibbacakkhuÒÈÓena vinÈ yathÈkamm|pagaÒÈÓassa visuÑ parikammaÑ natthÊti adhippÈyena vuttaÑ. EvaÒcetaÑ icchitabbaÑ, aÒÒathÈ yathÈkamm|pagaÒÈÓassa mahaggatabhÈvo eva na siyÈ. DevÈnaÑ dassanepi eseva nayo. NerayikadevaggahaÓaÒcettha nidassanamattaÑ daÔÔhabbaÑ. Œka~khamÈno hi dibbacakkhulÈbhÊ aÒÒagatikesupi evaÑ paÔipajjatiyeva. TathÈ hi vakkhati “apÈyaggahaÓena tiracchÈnayoniÑ dÊpetÊ”ti-Èdi, “sugatiggahaÓena manussagatipi sa~gayhatÊ”ti ca. TaÑ nirayasaÑvattaniyakammaÑ ÈrammaÓametassÈti taÑkammÈrammaÓaÑ. PhÈrusakavanÈdÊs|ti Èdi-saddena cittalatÈvanÈdÊnaÑ sa~gaho.

YathÈ cimassÈti yathÈ ca imassa yathÈkamm|pagaÒÈÓassa visuÑ parikammaÑ natthi, evaÑ anÈgataÑsaÒÈÓassapÊti visuÑ parikammÈbhÈvaÒca nidasseti. Tattha kÈraÓamÈha “dibbacakkhupÈdakÈneva hi imÈnÊ”ti. TatrÈyamadhippÈyo–yathÈ dibbacakkhulÈbhÊ nirayÈdi-abhimukhaÑ ÈlokaÑ vaÉÉhetvÈ nerayikÈdike satte disvÈ tehi pubbe Èy|hitaÑ nirayasaÑvattaniyÈdikaÑ kammaÑ tÈdisena samÈdÈnena tajjena ca manasikÈrena parikkhate citte yÈthÈvato jÈnÈti, evaÑ yassa yassa sattassa samanantaraÑ anÈgataÑ attabhÈvaÑ ÒÈtukÈmo, taÑ taÑ odissa ÈlokaÑ vaÉÉhetvÈ tena tena atÊte etarahi vÈ Èy|hitaÑ tassa nibbattakaÑ kammaÑ


yathÈkamm|pagaÒÈÓena disvÈ tena tena nibbattetabbaÑ anÈgataÑ attabhÈvaÑ ÒÈtukÈmo tÈdisena samÈdÈnena tajjena ca manasikÈrena parikkhate citte yÈthÈvato jÈnÈti. Esa nayo tato paresupi attabhÈvesu. EtaÑ anÈgataÑsaÒÈÓaÑ nÈma. YasmÈ etaÑ dvayaÑ dibbacakkhuÒÈÓe sati eva sijjhati, nÈsati. Tena vuttaÑ “imÈni dibbacakkhunÈ saheva ijjhantÊ”ti.

KÈyena duccaritaÑ, kÈyato vÈ uppannaÑ duccaritanti kÈyena duÔÔhu caritaÑ, kÈyato vÈ uppannaÑ kilesap|tikattÈ duÔÔhu caritaÑ kÈyaduccaritanti evaÑ yathÈkkamaÑ yojetabbaÑ. KÈyoti cettha copanakÈyo adhippeto. KÈyaviÒÒattivasena pavattaÑ akusalaÑ kÈyakammaÑ kÈyaduccaritaÑ. YasmiÑ santÈne kammaÑ katupacitaÑ, asati1 ÈhÈrupacchede vipÈkÈrahasabhÈvassa avigacchanato so tena sahitoyevÈti vattabboti Èha “samannÈgatÈti sama~gÊbh|tÈ”ti. AnatthakÈmÈ hutvÈti etena mÈtÈpitaro viya puttÈnaÑ, ÈcariyupajjhÈyÈ viya ca nissitakÈnaÑ atthakÈmÈ hutvÈ garahakÈ upavÈdakÈ na hontÊti dasseti. GuÓaparidhaÑsanenÈti vijjamÈnÈnaÑ guÓÈnaÑ viddhaÑsanena, vinÈsanenÈti attho. Nanu ca animavatthunÈpi upavÈdo guÓaparidhaÑsanamevÈti? SaccametaÑ, guÓÈti panettha jhÈnÈdivisesÈ uttarimanussadhammÈ adhippetÈti sÊlaparidhaÑsanaÑ visuÑ gahitaÑ. TenÈha “natthi imesaÑ samaÓadhammo”ti-Èdi. SamaÓadhammoti ca sÊlasaÑyamaÑ sandhÈya vadati. JÈnaÑ vÈti yaÑ upavadati, tassa ariyabhÈvaÑ jÈnanto vÈ. AjÈnaÑ vÈti ajÈnanto vÈ. JÈnanÈjÈnanaÒcettha appamÈÓaÑ, ariyabhÈvo eva pamÈÓaÑ. TenÈha “ubhayathÈpi ariy|pavÈdova hotÊ”ti. “Ariyoti pana ajÈnato aduÔÔhacittasseva tattha ariyaguÓabhÈvaÑ pavedentassa guÓaparidhaÑsanaÑ na hotÊti tassa ariy|pavÈdo natthÊ”ti vadanti. BhÈriyaÑ kammanti ÈnantariyasadisattÈ bhÈriyaÑ kammaÑ, satekicchaÑ pana hoti khamÈpanena, na ÈnantariyaÑ viya atekicchaÑ.

Tassa ca ÈvibhÈvatthanti bhÈriyÈdisabhÈvassa pakÈsanatthaÑ. TaÑ jigucchÊti taÑ theraÑ, taÑ vÈ kiriyaÑ jigucchi. AticchÈtoti ativiya khudÈbhibh|to. Mahallakoti samaÓÈnaÑ sÈruppamasÈruppaÑ, lokasamudÈcÈramattaÑ vÈ na jÈnÈtÊti adhippÈyena vuttattÈ guÓaparidhaÑsanena ______________________________________________________________ 1. Asatissa (SyÈ)

VinayapiÔaka 404

garahatÊti veditabbaÑ. AmhÈkaÑ lajjitabbakaÑ akÈsÊti “samaÓena nÈma evaÑ katan”ti vutte mayaÑ sÊsaÑ ukkhipituÑ na sakkomÈti adhippÈyo. JÈnanto eva thero “atthi te Èvuso imasmiÑ sÈsane patiÔÔhÈ”ti pucchi. Itaropi saccÈbhisamayo sÈsane patiÔÔhÈti Èha “sotÈpanno ahan”ti. Thero taÑ karuÓÈyamÈno “khÊÓÈsavo tayÈ upavadito”ti attÈnaÑ Èvi akÈsi. Tenassa taÑ pÈkatikaÑ ahosÊti tena assa taÑ kammaÑ maggÈvaraÓaÑ nÈhosÊti adhippÈyo. Pubbeva pana sotÈpannattÈ apÈyagÈmÊnaÑ suppahÊnabhÈvato saggÈvaraÓamassa kÈtumasamatthameva taÑ kammaÑ. AttanÈ vuÉÉhataro hotÊti ettha “ukkuÔikaÑ nisÊditvÈ khamÈpetabbo”ti visuddhimagge1 vuttaÑ. SotÈpannasakadÈgÈmino dosenapi nakkhamanti, sesa-ariyÈ vÈ tassa atthakÈmÈ hutvÈ ÈyatiÑ saÑvaraÓatthÈya na khamÈpeyyunti Èha “sace so nakkhamatÊ”ti. AttanÈ vuÉÉhataro hoti, ÔhitakenevÈti etthÈpi “ukkuÔikaÑ nisÊditvÈ”ti visuddhimagge1 vuttaÑ. EvaÒhi tattha vuttaÑ–

“Sace disÈpakkanto hoti, sayaÑ vÈ gantvÈ saddhivihÈrike vÈ pesetvÈ khamÈpetabbo. Sace nÈpi gantuÑ, na pesetuÑ sakkÈ hoti, ye tasmiÑ vihÈre bhikkh| vasanti, tesaÑ santikaÑ gantvÈ sace navakatarÈ honti, ukkuÔikaÑ nisÊditvÈ, sace vuÉÉhatarÈ, vuÉÉhesu vuttanayeneva paÔipajjitvÈ ‘ahaÑ bhante asukaÑ nÈma ÈyasmantaÑ idaÒcidaÒca avacaÑ, khamatu me so ÈyasmÈ’ti vatvÈ khamÈpetabbaÑ. SammukhÈ akhamantepi etadeva kÈtabban”ti.

IdaÑ pana parampi tattha1 vuttaÑ–

“Sace ekacÈrikabhikkhu hoti, nevassa vasanaÔÔhÈnaÑ, na gataÔÔhÈnaÑ paÒÒÈyati, ekassa paÓÉitassa bhikkhuno santikaÑ gantvÈ ‘ahaÑ bhante asukaÑ nÈma ÈyasmantaÑ idaÒcidaÒca avacaÑ, taÑ me anussarato anussarato vippaÔisÈro hoti, kiÑ karomÊ’ti vattabbaÑ. So vakkhati ‘tumhe mÈ cintayittha, thero tumhÈkaÑ khamati, cittaÑ v|pasamethÈ’ti. Tenapi ariyassa gatadisÈbhimukhena2 aÒjaliÑ paggahetvÈ ‘khamat|’ti vattabban”ti.

______________________________________________________________ 1. Visuddhi 2. 56 piÔÔhe. 2. AniyamagatadisÈbhimukhena (Ka)


ParinibbutamaÒcaÔÔhÈnanti p|jÈkaraÓaÔÔhÈnaÑ sandhÈyÈha. PÈkatikameva hotÊti evaÑ kate attano cittaÑ pasÊdatÊti taÑ kammaÑ saggÈvaraÓaÑ maggÈvaraÓaÒca na hotÊti adhippÈyoti keci vadanti. CariyÈpiÔake mÈta~gacaritasaÑvaÓÓanÈyaÑ1–

“PÈramitÈparibhÈvanasamiddhÈhi nÈnÈsamÈpattivihÈraparip|ritÈhi sÊladiÔÔhisampadÈhi susa~khatasantÈne mahÈkaruÓÈdhivÈse mahÈsatte ariy|pavÈdakammabhisapasa~khÈtaÑ pharusavacanaÑ saÑyuttaÑ mahÈsattassa khettavisesabhÈvato tassa ca ajjhÈsayapharusatÈya diÔÔhadhammavedanÊyaÑ hutvÈ sace so mahÈsattaÑ na khamÈpeti, sattame divase vipaccanasabhÈvaÑ jÈtaÑ. KhamÈpite pana mahÈsatte payogasampattiyÈ vipÈkassa paÔibÈhitattÈ avipÈkadhammataÑ Èpajji ahosikammabhÈvato. AyaÒhi ariy|pavÈdapÈpassa diÔÔhadhammavedanÊyassa ca dhammatÈ”ti–

ÈcariyadhammapÈlattherena vuttattÈ evaÑ khamÈpite taÑ kammaÑ payogasampattiyÈ vipÈkassa paÔibÈhitattÈ ahosikammabhÈvena avipÈkadhammataÑ Èpannanti neva saggÈvaraÓaÑ na mokkhÈvaraÓaÒca hotÊti evamettha attho gahetabbo.

ViparÊtaÑ dassanametesanti viparÊtadassanÈ. SamÈdÈtabbaÔÔhena samÈdÈnÈni, kammÈni samÈdÈnÈni yesaÑ te kammasamÈdÈnÈ, micchÈdiÔÔhivasena kammasamÈdÈnÈ micchÈdiÔÔhikammasamÈdÈnÈ, hetu-atthaÑ vÈ antogadhaÑ katvÈ micchÈdiÔÔhivasena pare kammesu samÈdÈpakÈ micchÈdiÔÔhikammasamÈdÈnÈ. TayimaÑ atthaÑ dassento “micchÈdiÔÔhivasenÈ”ti-ÈdimÈha. Ye ca -pa- samÈdapenti, tepi micchÈdiÔÔhikammasamÈdÈnÈti yojetabbaÑ. SÊlasampannoti-Èdi paripakkindriyassa maggasama~gino vasena vuttaÑ, aggamaggaÔÔhe pana vattabbameva natthi. Atha vÈ aggamaggapariyÈpannÈ eva sÊlÈdayo veditabbÈ. AggamaggaÔÔhassa hi diÔÔheva dhamme ekaÑsikÈ aÒÒÈrÈdhanÈ, itaresaÑ anekaÑsikÈ. AÒÒanti arahattaÑ. EvaÑsampadamidanti ettha sampajjanaÑ sampadÈ, nipphatti, evaÑ avirajjhanakanipphattikanti attho, yathÈ taÑ avassambhÈvÊ, evamidampÊti vuttaÑ ______________________________________________________________ 1. CariyÈpiÔaka-®Ôha 156 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 406

hoti. YathÈ hi maggÈnantaraÑ avirajjhitvÈva phalaÑ nibbattaÑ, evametaÑ imassapi puggalassa cuti-anantaraÑ avirajjhitvÈva niraye paÔisandhi hotÊti dasseti. SakalasmiÒhi buddhavacane na imÈya upamÈya gÈÄhataraÑ katvÈ vutta-upamÈ atthi. TaÑ vÈcaÑ appahÈyÈti-ÈdÊsu1 ariy|pavÈdaÑ sandhÈya “puna evar|piÑ vÈcaÑ na vakkhÈmÊ”ti vadanto vÈcaÑ pajahati nÈma, “puna evar|paÑ cittaÑ na uppÈdessÈmÊ”ti cintento cittaÑ pajahati nÈma, “puna evar|piÑ diÔÔhiÑ na gaÓhissÈmÊ”ti pajahanto diÔÔhiÑ pajahati nÈma. TathÈ akaronto neva pajahati na paÔinissajjati. YathÈbhataÑ nikkhitto evaÑ nirayeti yathÈ nirayapÈlehi ÈharitvÈ niraye Ôhapito, evaÑ niraye Ôhapitoyeva, nÈssa niray|papattiyÈ koci vibandho. TatrÈyaÑ yutti–niray|pago ariy|pavÈdÊ tadÈdÈyakassa avijahanato seyyathÈpi micchÈdiÔÔhÊti. Ettha ca “taÑ vÈcaÑ appahÈyÈ”ti evamÈdivacanena tadÈdÈyakassa appahÈneneva ariy|pavÈdo antarÈyiko anatthÈvahova, pahÈnena pana accayaÑ desetvÈ khamÈpanena na antarÈyiko anatthÈvaho yathÈ taÑ vuÔÔhitÈ desitÈ ca ÈpattÊti dasseti. MicchÈdiÔÔhivasena akattabbaÑ nÈma pÈpaÑ natthi, yato saÑsÈrakhÈÓubhÈvopi nÈma hotÊti Èha “micchÈdiÔÔhiparamÈni bhikkhave vajjÈnÊ”ti.

“Ucchinnabhavanettiko bhikkhave tathÈgatassa kÈyo tiÔÔhati2, ayaÒceva kÈyo bahiddhÈ ca nÈmar|pan”ti ca evamÈdÊsu viya idha kÈya-saddo khandhapaÒcakavisayoti Èha “kÈyassa bhedÈti upÈdinnakkhandhapariccÈgÈ”ti. AvÊtarÈgassa maraÓato paraÑ nÈma bhavantar|pÈdÈnamevÈti Èha “paraÑ maraÓÈti tadanantaraÑ abhinibbattakkhandhaggahaÓe”ti3. Yena tiÔÔhati, tassa upacchedeneva kÈyo bhijjatÊti Èha “kÈyassa bhedÈti jÊvitindriyassa upacchedÈ”ti. Eti imasmÈ sukhanti ayo, puÒÒanti Èha “puÒÒasammatÈ ayÈ”ti. Œyanti etasmÈ sukhÈnÊti Èyo, puÒÒakammÈdÊnaÑ sukhasÈdhanaÑ. TenÈha “sukhÈnaÑ vÈ Èyassa abhÈvÈ”ti. VivasÈti kammassa vase vattanato attano vase vattituÑ na sakkontÊti vigato vaso etesanti vivasÈ, ______________________________________________________________ 1. Ma-®Ôha 1. 337 piÔÔhepi passitabbaÑ. 2. DÊ 1. 42 piÔÔhe. 3. AbhinibbattakkhandhaggahaÓÈti (SyÈ)


avasavattinoti attho. Iyati1 assÈdÊyatÊti ayo, assÈdoti Èha “assÈdasaÒÒito ayo”ti.

NÈgarÈjÈdÊnanti Èdi-saddena supaÓÓÈdÊnaÑ sa~gaho. Asurasadisanti petÈsurasadisaÑ. So hÊti so asurakÈyo. SabbasamussayehÊti sabbehi sampattisamussayehi, sabbasampattirÈsitoti vuttaÑ hoti. VuttavipariyÈyenÈti “suÔÔhu caritaÑ, sobhanaÑ vÈ caritaÑ anavajjattÈti sucaritan”ti-ÈdinÈ kÈyaduccaritenÈti-ÈdÊnaÑ padÈnaÑ vuttassa atthassa vipariyÈyena. “Ito bho sugatiÑ gacchÈ”ti2 vacanato manussagatipi sugatiyevÈti Èha “sugatiggahaÓena manussagatipi sa~gayhatÊ”ti. Sesamettha vuttanayattÈ uttÈnatthato ca suviÒÒeyyameva.

DibbacakkhuÒÈÓakathÈ niÔÔhitÈ. _____

ŒsavakkhayaÒÈÓakathÈ

14. VipassanÈpÈdakanti vipassanÈya padaÔÔhÈnabh|taÑ. VipassanÈ ca tividhÈ vipassakapuggalabhedena. MahÈbodhisattÈnaÒhi paccekabodhisattÈnaÒca cintÈmayaÒÈÓasaÑvaddhitattÈ3 sayambh|ÒÈÓabh|tÈ, itaresaÑ sutamayaÒÈÓasaÑvaddhitattÈ paropadesasambh|tÈ. SÈ “ÔhapetvÈ nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanaÑ avasesar|pÈr|pajjhÈnÈnaÑ aÒÒatarato vuÔÔhÈyÈ”ti-ÈdinÈ anekadhÈ ar|pamukhavasena catudhÈtuvavatthÈne vuttÈnaÑ tesaÑ tesaÑ dhÈtupariggahamukhÈnaÑ aÒÒataramukhavasena anekadhÈva visuddhimagge nÈnÈnayato vibhÈvitÈ. MahÈbodhisattÈnaÑ pana catuvÊsatikoÔisatasahassamukhena pabhedagamanato nÈnÈnayaÑ sabbaÒÒutaÒÒÈÓasannissayassa ariyamaggaÒÈÓassa adhiÔÔhÈnabh|taÑ pubbabhÈgaÒÈÓagabbhaÑ gaÓhÈpentaÑ paripÈkaÑ gacchantaÑ paramagambhÊraÑ saÓhasukhumataraÑ anaÒÒasÈdhÈraÓaÑ vipassanÈÒÈÓaÑ hoti. YaÑ aÔÔhakathÈsu mahÈvajiraÒÒÈÓanti vuccati. Yassa ca pavattivibhÈgena catuvÊsatikoÔisatasahassapabhedassa pÈdakabhÈvena samÈpajjiyamÈnÈ catuvÊsatikoÔisatasahassasa~khyÈ devasikaÑ satthu vaÄaÒjanakasamÈpattiyo vuccanti, svÈyaÑ buddhÈnaÑ vipassanÈcÈro ______________________________________________________________ 1. Ayati (SÊ, SyÈ) 2. Khu 1. 248 piÔÔhe. 3. CintÈmayaÒÈÓasaÑvaddhitÈ (SÊ, SyÈ)

VinayapiÔaka 408

paramatthamaÒjusÈyaÑ visuddhimaggavaÓÓanÈyaÑ uddesato dassito, atthikehi tato gahetabbo.

ŒsavÈnaÑ khepanato samucchindanato Èsavakkhayo ariyamaggo, ukkaÔÔhaniddesavasena arahattamaggaggahaÓaÑ. ŒsavÈnaÑ khaye ÒÈÓaÑ ÈsavakkhayaÒÈÓanti dassento “tatra cetaÑ ÒÈÓan”ti vatvÈ khayeti ca ÈdhÈre bhummaÑ, na visayeti dassento “tappariyÈpannattÈ”ti Èha. IdaÑ dukkhanti dukkhassa ariyasaccassa tadÈ paccakkhato gahitabhÈvadassanaÑ. EttakaÑ dukkhanti tassa paricchijja gahitabhÈvadassanaÑ. Na ito bhiyyoti anavasesetvÈ gahitabhÈvadassanaÑ. TenÈha “sabbampi dukkhasaccan”ti-Èdi. SarasalakkhaÓapaÔivedhenÈti sabhÈvasa~khÈtassa lakkhaÓassa asammohato paÔivijjhanena. AsammohapaÔivedhoti ca yathÈ tasmiÑ ÒÈÓe pavatte pacchÈ dukkhassa sar|pÈdiparicchede sammoho na hoti, tathÈ pavatti. TenÈha “yathÈbh|taÑ abbhaÒÒÈsin”ti. Nibbattikanti nipphÈdentaÑ. YaÑ ÔhÈnaÑ patvÈti yaÑ nibbÈnaÑ maggassa ÈrammaÓapaccayaÔÔhena kÈraÓabh|taÑ Ègamma. Tadubhayavato hi puggalassa patti tadubhayassa pattÊti vuttaÑ. PatvÈti vÈ pÈpuÓanahetu. Appavattinti appavattinimittaÑ. Te vÈ na pavattanti etthÈti appavatti, nibbÈnaÑ. TassÈti dukkhanirodhassa. SampÈpakanti sacchikiriyÈvasena sammadeva pÈpakaÑ.

KilesavasenÈti Èsavasa~khÈtakilesavasena. YasmÈ ÈsavÈnaÑ dukkhasaccapariyÈyo, tappariyÈpannattÈ, sesasaccÈnaÒca taÑsamudayÈdipariyÈyo atthi, tasmÈ vuttaÑ “pariyÈyato”ti. Dassento saccÈnÊti yojanÈ. ŒsavÈnaÑyeva cettha gahaÓaÑ “ÈsavÈnaÑ khayaÒÈÓÈyÈ”ti ÈraddhattÈ. TathÈ hi ÈsavavimuttisÊseneva sabbasaÑkilesavimutti vuttÈ. IdaÑ dukkhanti yathÈbh|taÑ abbhaÒÒÈsinti-ÈdinÈ missakamaggo idha kathitoti “saha vipassanÈya koÔippattaÑ maggaÑ kathetÊ”ti vuttaÑ. Ettha ca saccappaÔivedhassa tadÈ atÊtakÈlikattÈ “yathÈbh|taÑ abbhaÒÒÈsin”ti vatvÈpi abhisamayakÈle tassa paccuppannataÑ upÈdÈya “evaÑ jÈnato evaÑ passato”ti vattamÈnakÈlena niddeso kato. So ca kÈmaÑ maggakkhaÓato paraÑ yÈvajjatanÈ atÊtakÈliko eva, sabbapaÔhamaÑ panassa atÊtakÈlikattaÑ phalakkhaÓeneva1 ______________________________________________________________ 1. PhalakkhaÓe (SÊ)


veditabbanti Èha “vimuccitthÈti iminÈ phalakkhaÓaÑ dassetÊ”ti. JÈnato passatoti vÈ hetuniddesoyaÑ. JÈnanahetu dassanahetu kÈmÈsavÈpi cittaÑ vimuccitthÈti yojanÈ. BhavÈsavaggahaÓeneva cettha bhavarÈgassa viya bhavadiÔÔhiyÈpi samavarodhoti diÔÔhÈsavassapi sa~gaho daÔÔhabbo.

YasmÈ pahÊnakilesapaccavekkhaÓena vijjamÈnassapi kammassa ÈyatiÑ appaÔisandhikabhÈvato “khÊÓÈ jÈtÊ”ti jÈnÈti, yasmÈ ca maggapaccavekkhaÓÈdÊhi vusitaÑ brahmacariyanti-ÈdiÑ pajÈnÈti, tasmÈ vuttaÑ “khÊÓÈjÈtÊti-ÈdÊhi tassa bh|min”ti. Tattha tassÈti paccavekkhaÓaÒÈÓassa. Bh|minti pavattiÔÔhÈnaÑ. YenÈdhippÈyena “katamÈ panÈ”ti-ÈdinÈ codanÈ katÈ, taÑ pakÈsetvÈ parihÈraÑ vattukÈmo Èha “na tÈvassÈ”ti-Èdi. Na tÈvassa atÊtÈ jÈti khÊÓÈti maggabhÈvanÈya na khÊÓÈti adhippÈyo. Tattha kÈraÓamÈha “pubbeva khÊÓattÈ”ti. Na anÈgatÈ assa jÈti khÊÓÈti yojanÈ. Na anÈgatÈti ca anÈgatattasÈmaÒÒaÑ gahetvÈ lesena vadati. TenÈha “anÈgate vÈyÈmÈbhÈvato”ti. VijjamÈneyeva hi payogo sambhavati, nÈvijjamÈneti adhippÈyo. AnÈgataviseso panettha adhippeto, tassa ca khepane vÈyÈmopi labbhateva. TenÈha “yÈ pana maggassÈ”ti-Èdi. “YÈ panÈ”ti hi ÈdinÈ maggabhÈvanÈya anÈgatajÈtiyÈ eva hetuvinÈsanadvÈrena khÊÓabhÈvo pakÈsÊyati. EkacatupaÒcavokÈrabhaves|ti bhavattayaggahaÓaÑ vuttanayena anavasesato jÈtiyÈ khÊÓabhÈvadassanatthaÑ. Tanti yathÈvuttajÈtiÑ. Soti bhagavÈ.

BrahmacariyavÈso nÈma idha maggabrahmacariyassa nibbattanamevÈti Èha “niÔÔhitan”ti. SammÈdiÔÔhiyÈ cat|su saccesu pariÒÒÈdikiccasÈdhanavasena pavattamÈnÈya sammÈsa~kappÈdÊnampi dukkhasacce pariÒÒÈbhisamayÈnuguÓÈ pavatti, itarasaccesu ca nesaÑ pahÈnÈbhisamayÈdivasena pavatti pÈkaÔÈ eva. Tena vuttaÑ “cat|hi maggehi pariÒÒÈpahÈnasacchikiriyÈbhÈvanÈbhisamayavasenÈ”ti. NÈparaÑ itthattÈyÈti ime pakÈrÈ itthaÑ, tabbhÈvo itthattaÑ, tadatthanti vuttaÑ hoti. Te pana pakÈrÈ ariyamaggabyÈpÈrabh|tÈ pariÒÒÈdayo idhÈdhippetÈti Èha “evaÑsoÄasakiccabhÈvÈyÈ”ti. Te hi maggaÑ paccavekkhato maggÈnubhÈvena pÈkaÔÈ hutvÈ

VinayapiÔaka 410

upaÔÔhahanti, pariÒÒÈdÊsu ca pahÈnameva padhÈnaÑ, tadatthattÈya itaresanti Èha “kilesakkhayÈya vÈ”ti. PahÊnakilesapaccavekkhaÓavasena vÈ etaÑ vuttaÑ. “NÈparaÑ itthattÈyÈti abbhaÒÒÈsin”ti etthÈyamaparo nayo–itthattÈyÈti nissakke sampadÈnavacanaÑ. TenÈyamattho–itthattÈya itthambhÈvato imasmÈ evaÑpakÈrÈ idÈni vattamÈnakkhandhasantÈnÈ aparaÑ anÈgatakkhandhasantÈnaÑ mayhaÑ natthi, ime pana carimattabhÈvasa~khÈtÈ paÒcakkhandhÈ pariÒÒÈtÈ appatiÔÔhÈ tiÔÔhanti chinnam|lakÈ rukkhÈ viya. ApariÒÒÈtam|lakÈ hi patiÔÔhÈ. YathÈha “kabaÄÊkÈre ce bhikkhave ÈhÈre atthi rÈgo atthi nandÊ atthi taÓhÈ, patiÔÔhitaÑ tattha viÒÒÈÓaÑ viruÄhan”ti-Èdi1. Te pana paÒcakkhandhÈ carimakaviÒÒÈÓanirodhena anupÈdÈno viya jÈtavedo nibbÈyissantÊti abbhaÒÒÈsinti.

PaccavekkhaÓaÒÈÓapariggahitanti na paÔhamadutiyaÒÈÓadvayÈdhigamaÑ viya kevalanti adhippÈyo. Dassentoti nigamanavasena dassento. Sar|pato hi pubbe dassitamevÈti. Sesamettha vuttanayattÈ suviÒÒeyyameva.

TikkhattuÑ jÈtoti iminÈ pana idaÑ dasseti “ahaÑ brÈhmaÓa paÔhamavijjÈya jÈtoyeva purejÈtassa sahajÈtassa vÈ abhÈvato sabbesaÑ vuÉÉho mahallako, kima~gaÑ pana tÊhi vijjÈhi tikkhattuÑ jÈtoti. PubbenivÈsaÒÈÓena atÊtaÑsaÒÈÓanti atÊtÈrammaÓasabhÈgatÈya tabbhÈvÊbhÈvato ca pubbenivÈsaÒÈÓena atÊtaÑsaÒÈÓaÑ pakÈsetvÈti yojetabbaÑ. Tattha atÊtaÑsaÒÈÓanti atÊtakkhandhÈyatanadhÈtusa~khÈte atÊtakoÔÔhÈse appaÔihataÒÈÓaÑ. DibbacakkhuÒÈÓassa paccuppannÈrammaÓattÈ yathÈkamm|pagaÒÈÓassa anÈgataÑsaÒÈÓassa ca dibbacakkhuvaseneva ijjhanato dibbacakkhuno paribhaÓÉaÒÈÓattÈ dibbacakkhumhiyeva ca Ôhitassa cetopariyaÒÈÓasiddhito vuttaÑ “dibbacakkhunÈ paccuppannÈnÈgataÑsaÒÈÓan”ti. Tattha dibbacakkhunÈti saparibhaÓÉena dibbacakkhuÒÈÓena. PaccuppannaÑso ca anÈgataÑso ca paccuppannÈnÈgataÑsaÑ, tattha ÒÈÓaÑ paccuppannÈnÈgataÑsaÒÈÓaÑ. ŒsavakkhayaÒÈÓÈdhigameneva sabbaÒÒutaÒÒÈÓassa viya sesÈsÈdhÈraÓaÒÈÓadasabalaÒÈÓa-ÈveÓikabuddhadhammÈdÊnampi anaÒÒasÈdhÈraÓÈnaÑ buddhaguÓÈnaÑ ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 325; Abhi 4. 114; Khu 7. 19 piÔÔhesu.


ijjhanato vuttaÑ “Èsavakkhayena sakalalokiyalokuttaraguÓan”ti. TenÈha “sabbepi sabbaÒÒuguÓe pakÈsetvÈ”ti.

ŒsavakkhayaÒÈÓakathÈ niÔÔhitÈ. _____

DesanÈnumodanakathÈ

15. PÊtivipphÈraparipuÓÓagattacittoti pÊtipharaÓena paripuÓÓakÈyacitto. AÒÒÈÓanti aÒÒÈÓassÈti attho. DhÊsaddassa yogato hi sÈmi-atthe etaÑ upayogavacanaÑ. AbhikkantÈti ettha atikkantÈ, vigatÈti atthoti Èha “khaye dissatÊ”ti. Teneva hi “nikkhanto paÔhamo yÈmo”ti vuttaÑ. Abhikkantataro cÈti ativiya kantataro manoramo, tÈdiso ca sundaro bhaddako nÈma hotÊti Èha “sundare dissatÊ”ti. Koti devanÈgayakkhagandhabbÈdÊsu ko katamo. Meti mama. PÈdÈnÊti pÈde. IddhiyÈti imÈya evar|pÈya deviddhiyÈ. YasasÈti iminÈ edisena parivÈrena paricchedena. Jalanti vijjotamÈno. AbhikkantenÈti ativiya kantena kamanÊyena abhir|pena. VaÓÓenÈti chavivaÓÓena sarÊravaÓÓanibhÈya. SabbÈ obhÈsayaÑ disÈti dasapi disÈ pabhÈsento cando viya s|riyo viya ca ekobhÈsaÑ ekÈlokaÑ karontoti gÈthÈya attho. Abhir|peti uÄÈrar|pe sampannar|pe.

AbhikkantaÑ bho gotama, abhikkantaÑ bho gotamÈti vacanadvayassa “sÈdhu sÈdhu bho gotamÈ”ti ÈmeÉitavasena atthaÑ dassetvÈ tassa visayaÑ niddhÈrento Èha “bhaye kodhe”ti-Èdi. Tattha “coro coro, sappo sappo”ti-ÈdÊsu bhaye ÈmeÉitaÑ. “Vijjha vijjha, pahara paharÈ”ti-ÈdÊsu kodhe. “SÈdhu sÈdh|”ti-ÈdÊsu pasaÑsÈyaÑ. “Gaccha gaccha, lunÈhi lunÈhÊ”ti-ÈdÊsu turite. “Œgaccha ÈgacchÈ”ti-ÈdÊsu kot|hale. “Buddho buddhoti cintento”ti-ÈdÊsu1 acchare. “AtikkamathÈyasmanto, abhikkamathÈyasmanto”ti-ÈdÊsu2 hÈse. “KahaÑ ekaputtaka, kahaÑ ekaputtakÈ”ti-ÈdÊsu soke. “Aho sukhaÑ, aho sukhan”ti-ÈdÊsu3 pasÈde. Ca-saddo ______________________________________________________________ 1. Khu 4. 310 piÔÔhe. 2. DÊ 3. 12; AÑ 3. 181 piÔÔhesu. 3. Khu 1. 98; Vi 4. 339 piÔÔhÈdÊsu.

VinayapiÔaka 412

avuttasamuccayattho. Tena garaha-asammÈnÈdÊnaÑ sa~gaho daÔÔhabbo. Tattha “pÈpo pÈpo”ti-ÈdÊsu garahÈyaÑ. “Abhir|paka abhir|pakÈ”ti-ÈdÊsu asammÈne daÔÔhabbaÑ.

NayidaÑ ÈmeÉitavasena dvikkhattuÑ vuttaÑ, atha kho atthadvayavasenÈti dassento “atha vÈ”ti-ÈdimÈha. Abhikkantanti vacanaÑ apekkhitvÈ napuÑsakali~gavasena vuttaÑ. TaÑ pana bhagavato vacanaÑ dhammassa desanÈti katvÈ vuttaÑ “yadidaÑ bhoto gotamassa dhammadesanÈ”ti. AtthamattadassanaÑ vÈ etaÑ, tasmÈ atthavasena li~gavibhattivipariÓÈmo veditabbo. Dutiyapadepi eseva nayo. DosanÈsanatoti rÈgÈdikilesaviddhaÑsanato. GuÓÈdhigamanatoti sÊlÈdiguÓÈnaÑ sampÈpanato. Ye guÓe desanÈ adhigameti, tesu padhÈnabh|tÈ guÓÈ dassetabbÈti te padhÈnabh|te guÓe tÈva dassetuÑ “saddhÈjananato paÒÒÈjananato”ti vuttaÑ. SaddhÈpamukhÈ hi lokiyÈ guÓÈ, paÒÒÈpamukhÈ lokuttarÈ. SÈtthatoti-ÈdÊsu sÊlÈdi-atthasampattiyÈ sÈtthato, sabhÈvaniruttisampattiyÈ sabyaÒjanato. SuviÒÒeyyasaddappayogatÈya uttÈnapadato, saÓhasukhumabhÈvena duviÒÒeyyatthatÈya gambhÊratthato. SiniddhamudumadhurasaddappayogatÈya kaÓÓasukhato, vipulavisuddhapemanÊyatthatÈya hadaya~gamato. MÈnÈtimÈnavidhamanena anattukkaÑsanato, thambhasÈrambhanimmaddanena aparavambhanato. HitÈdhippÈyappavattiyÈ paresaÑ rÈgapariÄÈhÈdiv|pasamanena karuÓÈsÊtalato, kilesandhakÈravidhamanena paÒÒÈvadÈtato. KaravÊkarutamaÒjutÈya ÈpÈtharamaÓÊyato, pubbÈparÈviruddhasuvisuddhatthatÈya vimaddakkhamato. ŒpÈtharamaÓÊyatÈya eva suyyamÈnasukhato, vimaddakkhamatÈya hitajjhÈsayappavattitÈya ca vÊmaÑsiyamÈnahitatoti evamattho veditabbo. EvamÈdÊhÊti Èdi-saddena saÑsÈracakkanivattanato, saddhammacakkappavattanato, micchÈvÈdavidhamanato, sammÈvÈdapatiÔÔhÈpanato1, akusalam|lasamuddharaÓato, kusalam|lasaÑropanato, apÈyadvÈrapidhÈnato, saggamaggadvÈravivaraÓato, pariyuÔÔhÈnav|pasamanato, anusayasamugghÈtanatoti evamÈdÊnaÑ sa~gaho daÔÔhabbo.

AdhomukhaÔhapitanti kenaci adhomukhaÑ ÔhapitaÑ. HeÔÔhÈmukhajÈtanti sabhÈveneva heÔÔhÈmukhaÑ jÈtaÑ. UgghÈÔeyyÈti vivaÔaÑ kareyya. ______________________________________________________________ 1. MicchÈcÈravidhamanato, sammÈcÈrapatiÔÔhÈpanato (Ka)


Hatthe gahetvÈti “puratthÈbhimukho uttarÈbhimukho vÈ gacchÈ”ti-ÈdÊni avatvÈ hatthe gahetvÈ “nissandehaÑ esa maggo, evaÑ gacchÈ”ti dasseyya. KÈÄapakkhacÈtuddasÊti kÈÄapakkhe cÈtuddasÊ kÈÄapakkhacÈtuddasÊ. NikkujjitaÑ ukkujjeyyÈti Èdheyyassa anÈdhÈrabh|taÑ bhÈjanaÑ ÈdhÈrabhÈvÈpÈdanavasena ukkujjeyya. HeÔÔhÈmukhajÈtatÈya saddhammavimukhaÑ adhomukhaÔhapitatÈya asaddhamme patiÔÔhitanti evaÑ padadvayaÑ yathÈrahaÑ yojetabbaÑ, na yathÈsa~khyaÑ. KÈmaÑ kÈmacchandÈdayopi paÔicchÈdakÈ nÊvaraÓabhÈvato, micchÈdiÔÔhi pana savisesaÑ paÔicchÈdikÈ satte micchÈbhinivesanenÈti Èha “micchÈdiÔÔhigahanapaÔicchannan”ti. TenÈha bhagavÈ “micchÈdiÔÔhiparamÈhaÑ bhikkhave vajjaÑ vadÈmÊ”ti. Sabbo apÈyagÈmimaggo kummaggo kucchito maggoti katvÈ, sammÈdiÔÔhi-ÈdÊnaÑ ujupaÔipakkhatÈya micchÈdiÔÔhi-Èdayo aÔÔha micchattadhammÈ micchÈmaggo. Teneva hi tadubhayapaÔipakkhataÑ sandhÈya “saggamokkhamaggaÑ ÈcikkhantenÈ”ti vuttaÑ. Sappi-Èdisannissayo padÊpo na tathÈ, ujjalo yathÈ telasannissayoti telapajjotaggahaÓaÑ. Etehi pariyÈyehÊti etehi nikkujjitukkujjanapaÔicchannavivaraÓÈdi-upamopamitabbappakÈrehi, etehi vÈ yathÈvuttehi arasar|patÈdÊnaÑ attani aÒÒathÈ paÔipÈdanapariyÈyehi attano dibbavihÈravibhÈvanapariyÈyehi vijjattayavibhÈvanÈpadesena attano sabbaÒÒuguÓavibhÈvanapariyÈyehi ca. TenÈha “anekapariyÈyena dhammo pakÈsito”ti.

DesanÈnumodanakathÈ niÔÔhitÈ. _____

PasannÈkÈrakathÈ

PasannÈkÈranti pasannehi kÈtabbaÑ sakkÈraÑ. SaraÓaÑ gacchÈmÊti ettha iti-saddo luttaniddiÔÔhoti Èha “saraÓanti gacchÈmÊ”ti. Ettha hi nÈyaÑ gamisaddo nÊsaddÈdayo viya dvikammako, tasmÈ yathÈ ajaÑ gÈmaÑ netÊti vuccati, evaÑ “gotamaÑ saraÓaÑ gacchÈmÊ”ti vattuÑ na sakkÈ, “saraÓanti gacchÈmÊ”ti pana vattabbaÑ, tasmÈ ettha iti-saddo luttaniddiÔÔhoti veditabbaÑ. SaraÓanti paÔisaraÓaÑ. TenÈha “parÈyaÓan”ti.

VinayapiÔaka 414

ParÈyaÓabhÈvo ca anatthanisedhanena atthasampaÔipÈdanena ca hotÊti Èha “aghassa tÈtÈ hitassa ca vidhÈtÈ”ti. AghassÈti dukkhatoti vadanti, pÈpatoti pana attho yutto, nisakke cetaÑ sÈmivacanaÑ. SaraÓanti gamanaÒcettha tadadhippÈyena bhajanaÑ tathÈ jÈnanaÑ vÈti dassento “iti iminÈ adhippÈyenÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha gacchÈmÊti-ÈdÊsu purimassa purimassa pacchimaÑ pacchimaÑ atthavacanaÑ. BhajanaÑ vÈ saraÓÈdhippÈyena upasa~kamanaÑ, sevanÈ santikÈvacaratÈ, payirupÈsanaÑ vattappaÔivattakaraÓena upaÔÔhÈnanti evaÑ sabbathÈpi anaÒÒasaraÓataÑyeva dÊpeti. GacchÈmÊti padassa kathaÑ bujjhÈmÊti ayamattho labbhatÊti Èha “yesaÑ hÊ”ti-Èdi.

Adhigatamagge sacchikatanirodheti padadvayenapi phalaÔÔhÈ eva dassitÈ, na maggaÔÔhÈti te dassento “yathÈnusiÔÔhaÑ paÔipajjamÈne cÈ”ti Èha. Nanu ca kalyÈÓaputhujjanopi yathÈnusiÔÔhaÑ paÔipajjatÊti vuccatÊti? KiÒcÈpi vuccati, nippariyÈyena pana maggaÔÔhÈ eva tathÈ vattabbÈ, na itare niyÈmokkamanÈbhÈvato. TathÈ hi te eva “apÈyesu apatamÈne dhÈretÊ”ti vuttÈ. SammattaniyÈmokkamanena hi apÈyavinimuttasambhavo. AkkhÈyatÊti ettha iti-saddo Èdi-attho, pakÈrattho vÈ. Tena “yÈvatÈ bhikkhave dhammÈ sa~khatÈ vÈ asa~khatÈ vÈ, virÈgo tesaÑ aggamakkhÈyatÊ”ti1 suttapadaÑ sa~gaÓhÈti, “vitthÈro”ti vÈ iminÈ. Ettha ca ariyamaggo niyyÈnikatÈya, nibbÈnaÑ tassa tadatthasiddhihetutÈyÈti ubhayameva nippariyÈyena dhammoti vutto. NibbÈnaÒhi ÈrammaÓapaccayabh|taÑ labhitvÈ ariyamaggassa tadatthasiddhi, tathÈpi ariyaphalÈnaÑ “yasmÈ tÈya saddhÈya2 av|pasantÈyÈ”ti-Èdivacanato maggena samucchinnÈnaÑ kilesÈnaÑ paÔippassaddhippahÈnakiccatÈya niyyÈnÈnuguÓatÈya niyyÈnapariyosÈnatÈya ca. Pariyattidhammassa pana niyyÈnadhammasamadhigamahetutÈyÈti iminÈ pariyÈyena vuttanayena dhammabhÈvo labbhati eva, svÈyamattho pÈÔhÈruÄho evÈti dassento “na kevalan”ti-ÈdimÈha.

RÈgavirÈgoti maggo kathitoti kÈmarÈgo bhavarÈgoti evamÈdibhedo sabbopi rÈgo virajjati pahÊyati etenÈti rÈgavirÈgoti maggo kathito. Anejamasokanti phalanti ejÈsa~khÈtÈya ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 254; AÑ 1. 343 piÔÔhesu. 2. SiddhÈya (SÊ, Ka)


taÓhÈya antonijjhÈnalakkhaÓassa sokassa ca taduppattiyaÑ sabbaso parikkhÊÓattÈ anejamasokanti phalaÑ kathitaÑ. AppaÔik|lanti avirodhadÊpanato kenaci aviruddhaÑ, iÔÔhaÑ paÓÊtanti vÈ attho. PaguÓar|pena pavattitattÈ, pakaÔÔhaguÓavibhÈvanato vÈ paguÓaÑ. YathÈha “gihiÑsasaÒÒÊ paguÓaÑ na’bhÈsiÑ, dhammaÑ paÓÊtaÑ manujesu brahme”ti1. SabbadhammakkhandhÈ kathitÈti yojanÈ. DiÔÔhisÊlasa~ghÈtenÈti “yÈyaÑ diÔÔhi ariyÈ niyyÈnikÈ niyyÈti takkarassa sammÈ dukkhakkhayÈya, tathÈr|pÈya diÔÔhiyÈ diÔÔhisÈmaÒÒagato viharatÊ”ti2 evaÑ vuttÈya diÔÔhiyÈ, “yÈni tÈni sÊlÈni akhaÓÉÈni acchiddÈni asabalÈni akammÈsÈni bhujissÈni viÒÒuppasatthÈni aparÈmaÔÔhÈni samÈdhisaÑvattanikÈni, tathÈr|pehi sÊlehi sÊlasÈmaÒÒagato viharatÊ”ti3 evaÑ vuttÈnaÑ sÊlÈnaÒca saÑhatabhÈvena, diÔÔhisÊlasÈmaÒÒenÈti attho. SaÑhatoti ghaÔito sametoti attho. AriyapuggalÈ hi yattha katthaci d|re ÔhitÈpi attano guÓasÈmaggiyÈ saÑhatÈ eva. AÔÔha ca puggalÈ dhammadasÈ teti purisayugaÄavasena cattÈropi puggalavasena aÔÔheva ariyadhammassa paccakkhadassÈvitÈya dhammadasÈ. TÊÓi vatth|ni saraÓanti gamanena tikkhattuÑ gamanena ca tÊÓi saraÓagamanÈni. PaÔivedesÊti attano hadaya~gataÑ vÈcÈya pavedesi.

PasannÈkÈrakathÈ niÔÔhitÈ. _____

SaraÓagamanakathÈ

SaraÓagamanassa visayappabhedaphalasaÑkilesabhedÈnaÑ viya kattu ca vibhÈvanÈ tattha kosallÈya hotÊti “saraÓagamanesu kosallatthaÑ saraÓaÑ -pa- veditabbo”ti vuttaÑ tena vinÈ saraÓagamanasseva asambhavato. Tattha saraÓanti padatthato tÈva hiÑsatÊti saraÓaÑ. HiÑsatthassa hi sarasaddassa vasenetaÑ padaÑ daÔÔhabbaÑ, tasmÈ saraÓagatÈnaÑ teneva saraÓagamanena vaÔÔabhayaÑ cittutrÈsaÑ kÈyikaÑ dukkhaÑ duggatipariyÈpannaÑ sabbampi dukkhaÑ hanati, vinÈsetÊti attho. RatanattayassevetaÑ ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 226; Vi 3. 10 piÔÔhesu. 2. DÊ 3. 204, 237; Ma 1. 379; Ma 3. 39 piÔÔhesu. 3. DÊ 3. 203; Ma 1. 397; Ma 3. 39; AÑ 2. 256; Vi 5. 168 piÔÔhesu.

VinayapiÔaka 416

adhivacanaÑ. Atha vÈ hite pavattanena “sampannasÊlÈ bhikkhave viharathÈ”ti-ÈdinÈ1 atthe niyojanena ahitÈ ca nivattanena “pÈÓÈtipÈtassa kho pana pÈpako vipÈko, pÈpakaÑ abhisamparÈyan”ti-ÈdinÈ ÈdÊnavadassanÈdimukhena anatthato nivattanena sattÈnaÑ bhayaÑ hiÑsati, hitÈhitesu appavattipavattihetukaÑ byasanaÑ apavattikaraÓena vinÈseti buddho. BhavakantÈra-uttaraÓena maggasa~khÈto dhammo sattÈnaÑ bhayaÑ hiÑsati, itaro assÈsadÈnena. AppakÈnampi dÈnavasena p|jÈvasena ca upanÊtÈnaÑ sakkÈrÈnaÑ vipulaphalapaÔilÈbhakaraÓena sattÈnaÑ bhayaÑ hiÑsati saÑgho anuttaradakkhiÓeyyabhÈvato, tasmÈ iminÈpi vibhajitvÈ vuttapariyÈyena ratanattayaÑ saraÓaÑ. “SammÈsambuddho bhagavÈ, svÈkkhÈto dhammo suppaÔipanno saÑgho”ti evaÑ pavattaratanattayapasÈdataggarukatÈhi vidhutadiÔÔhivicikicchÈsammoha-assaddhiyÈditÈya vihatakileso tadeva ratanattayaÑ saraÓaÑ parÈyaÓaÑ gati tÈÓaÑ leÓanti evaÑ pavattiyÈ tapparÈyaÓatÈkÈrappavatto cittuppÈdo saraÓagamanaÑ saraÓanti gacchati etenÈti katvÈ. Tena yathÈvuttacittuppÈdena samannÈgato satto saraÓanti gacchati, vuttappakÈrena cittuppÈdena “etÈni me tÊÓi ratanÈni saraÓaÑ, etÈni parÈyaÓan”ti evaÑ upeti bhajati sevati payirupÈsati, evaÑ vÈ jÈnÈti, bujjhatÊti attho. EvaÑ tÈva saraÓaÑ, saraÓagamanaÑ, yo ca saraÓaÑ gacchati, idaÑ tayaÑ veditabbaÑ.

SaraÓagamanappabhede pana duvidhaÑ saraÓagamanaÑ lokuttaraÑ lokiyaÒca. Tattha lokuttaraÑ diÔÔhasaccÈnaÑ maggakkhaÓe saraÓagamanupakkilesasamucchedanena ÈrammaÓato nibbÈnÈrammaÓaÑ hutvÈ kiccato sakalepi ratanattaye ijjhati. Atthato catusaccÈdhigamo eva hi lokuttarasaraÓagamanaÑ. Tattha hi nibbÈnadhammo sacchikiriyÈbhisamayavasena, maggadhammo bhÈvanÈbhisamayavasena paÔivijjhiyamÈnoyeva saraÓagamanatthaÑ sÈdheti, buddhaguÓÈ pana sÈvakagocarabh|tÈ pariÒÒÈbhisamayavasena, tathÈ ariyasaÑghaguÓÈ. Tena vuttaÑ “kiccato sakalepi ratanattaye ijjhatÊ”ti. IjjhantaÒca saheva ijjhati, na lokiyaÑ viya paÔipÈÔiyÈ asammohapaÔivedhena paÔividdhattÈ. Ye pana vadanti “na saraÓagamanaÑ nibbÈnÈrammaÓaÑ hutvÈ pavattati, maggassa adhigatattÈ pana adhigatameva hoti ekaccÈnaÑ ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 39 piÔÔhe.


tevijjÈdÊnaÑ lokiyavijjÈdayo viyÈ”ti, tesaÑ lokiyameva saraÓagamanaÑ siyÈ, na lokuttaraÑ. TaÒca ayuttaÑ duvidhassapi icchitabbattÈ. LokiyaÑ pana saraÓagamanaÑ puthujjanÈnaÑ saraÓagamanupakkilesavikkhambhanena ÈrammaÓato buddhÈdiguÓÈrammaÓaÑ hutvÈ ijjhati. TaÑ atthato buddhÈdÊsu vatth|su “sammÈsambuddho bhagavÈ”ti-ÈdinÈ saddhÈpaÔilÈbho yathÈvuttasaddhÈpubba~gamÈ ca sammÈdiÔÔhi, dasasu puÒÒakiriyavatth|su diÔÔhijukammanti vuccati. Ettha ca “saddhÈpaÔilÈbho”ti iminÈ mÈtÈdÊhi ussÈhitadÈrakÈdÊnaÑ viya ÒÈÓavippayuttasaraÓagamanaÑ dassitanti veditabbaÑ. “SammÈdiÔÔhÊ”ti iminÈ pana ÒÈÓasampayuttaÑ saraÓagamanaÑ dassitaÑ buddhasubuddhataÑ dhammasudhammataÑ saÑghasuppaÔipattiÒca lokiyÈvabodhavaseneva sammÈ ÒÈyena dassanato.

TayidaÑ lokiyasaraÓagamanaÑ catudhÈ pavattati attasanniyyÈtanena tapparÈyaÓatÈya sissabhÈv|pagamanena paÓipÈtenÈti. Tattha attasanniyyÈtanaÑ nÈma “ajja ÈdiÑ katvÈ ahaÑ attÈnaÑ buddhassa niyyÈtemi, dhammassa, saÑghassÈ”ti evaÑ buddhÈdÊnaÑyeva saÑsÈradukkhanittharaÓatthaÑ attano attabhÈvassa pariccajanaÑ. TapparÈyaÓatÈ nÈma “ajja ÈdiÑ katvÈ ahaÑ buddhaparÈyaÓo dhammaparÈyaÓo saÑghaparÈyaÓoti maÑ dhÈrethÈ”ti evaÑ tapparÈyaÓabhÈvo. SissabhÈv|pagamanaÑ nÈma “ajja ÈdiÑ katvÈ ‘ahaÑ buddhassa antevÈsiko, dhammassa, saÑghassÈ’ti maÑ dhÈrethÈ”ti evaÑ sissabhÈv|pagamo. PaÓipÈto nÈma “ajja ÈdiÑ katvÈ ‘ahaÑ abhivÈdanaÑ paccuÔÔhÈnaÑ aÒjalikammaÑ sÈmÊcikammaÑ buddhÈdÊnaÑyeva tiÓÓaÑ vatth|naÑ karomÊ’ti maÑ dhÈrethÈ”ti evaÑ buddhÈdÊsu paramanipaccakÈro. ImesaÒhi catunnaÑ ÈkÈrÈnaÑ aÒÒatarampi karontena gahitaÑyeva hoti saraÓagamanaÑ.

Apica “bhagavato attÈnaÑ pariccajÈmi, dhammassa, saÑghassa attÈnaÑ pariccajÈmi, jÊvitaÑ pariccajÈmi, pariccattoyeva me attÈ, pariccattaÑyeva me jÊvitaÑ, jÊvitapariyantikaÑ buddhaÑ saraÓaÑ gacchÈmi, buddho me saraÓaÑ leÓaÑ tÈÓan”ti evampi attasanniyyÈtanaÑ veditabbaÑ. “SatthÈraÒca vatÈhaÑ passÈmi, bhagavantameva passÈmi, sugataÒca vatÈhaÑ passÈmi, bhagavantameva passÈmi, sammÈsambuddhaÒca vatÈhaÑ passÈmi, bhagavantameva passÈmÊ”ti1 evaÑ mahÈkassapattherassa saraÓagamanaÑ viya sissabhÈv|pagamanaÑ daÔÔhabbaÑ. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 419 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 418

“So ahaÑ vicarissÈmi, gÈmÈ gÈmaÑ purÈ puraÑ. NamassamÈno sambuddhaÑ, dhammassa ca sudhammataÑ1.

Te mayaÑ vicarissÈma, gÈmÈ gÈmaÑ nagÈ nagaÑ -pa- sudhammatan”ti2–

evampi ÈÄavakasÈtÈgirahemavatÈdÊnaÑ saraÓagamanaÑ viya tapparÈyaÓatÈ veditabbÈ. Nanu cete ÈÄavakÈdayo maggeneva ÈgatasaraÓagamanÈ, kathaÑ tesaÑ tapparÈyaÓatÈsaraÓagamanaÑ vuttanti? MaggenÈgatasaraÓagamanehipi “sohaÑ vicarissÈmi gÈmÈ gÈman”ti-ÈdinÈ1 tehi tapparÈyaÓatÈkÈrassa paveditattÈ tathÈ vuttaÑ. Atha kho brahmÈyu brÈhmaÓo uÔÔhÈyÈsanÈ ekaÑsaÑ uttarÈsa~gaÑ karitvÈ bhagavato pÈdesu sirasÈ nipatitvÈ bhagavato pÈdÈni mukhena ca paricumbati, pÈÓÊhi ca parisambÈhati, nÈmaÒca sÈveti “brahmÈyu ahaÑ bho gotama brÈhmaÓo, brahmÈyu ahaÑ bho gotama brÈhmaÓo”ti3 evampi paÓipÈto daÔÔhabbo.

So panesa ÒÈtibhayÈcariyadakkhiÓeyyatÈvasena4 catubbidho hoti. Tattha dakkhiÓeyyatÈhetukena paÓipÈtena saraÓagamanaÑ hoti, na itarehi ÒÈtibhayÈdivasappavattehi tÊhi paÓipÈtehi. SeÔÔhavaseneva hi saraÓaÑ gayhati, seÔÔhavasena bhijjati, tasmÈ yo sÈkiyo vÈ koliyo vÈ “buddho amhÈkaÑ ÒÈtako”ti vandati, aggahitameva hoti saraÓaÑ. Yo vÈ “samaÓo gotamo rÈjap|jito mahÈnubhÈvo avandiyamÈno anatthampi kareyyÈ”ti bhayena vandati, aggahitameva hoti saraÓaÑ. Yopi bodhisattakÈle bhagavato santike kiÒci uggahitaÑ saramÈno buddhakÈle vÈ–

“Ekena bhogaÑ bhuÒjeyya, dvÊhi kammaÑ payojaye. CatutthaÒca nidhÈpeyya, ÈpadÈsu bhavissatÊ”ti5–

evar|piÑ diÔÔhadhammikaÑ anusÈsaniÑ uggahetvÈ “Ècariyo me”ti vandati, aggahitameva hoti saraÓaÑ, samparÈyikaÑ pana niyyÈnikaÑ vÈ anusÈsaniÑ paccÈsÊsanto dakkhiÓeyyapaÓipÈtameva karoti. Yo pana “ayaÑ loke aggadakkhiÓeyyo”ti vandati, teneva gahitaÑ hoti saraÓaÑ. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 217; Khu 1. 307 piÔÔhesu. 2. Khu 1. 305 piÔÔhe. 3. Ma 2. 345 piÔÔhe. 4. ©ÈtibhayÈcariyadakkhiÓeyyavasena (DÊ-®Ôha 1. 207; Ma-®Ôha 1. 137; AÑ-®Ôha 2. 18

piÔÔhesu.) 5. DÊ 3. 153 piÔÔhe.


EvaÑ gahitasaraÓassa ca upÈsakassa vÈ upÈsikÈya vÈ aÒÒatitthiyesu pabbajitampi ÒÈtiÑ “ÒÈtako me ayan”ti vandatopi saraÓagamanaÑ na bhijjati, pageva apabbajitaÑ. TathÈ rÈjÈnaÑ bhayavasena vandato. So hi raÔÔhap|jitattÈ avandiyamÈno anatthampi kareyyÈti. TathÈ yaÑ kiÒci sippasikkhÈpakaÑ titthiyampi “Ècariyo me ayan”ti vandatopi na bhijjati. EvaÑ saraÓagamanassa pabhedo veditabbo.

SaraÓagamanakathÈ niÔÔhitÈ. _____

SaraÓagamanaphalakathÈ

Ettha ca lokuttarassa saraÓagamanassa cattÈri sÈmaÒÒaphalÈni vipÈkaphalaÑ ariyamaggasseva lokuttarasaraÓagamananti adhippetattÈ. Sakalassa pana vaÔÔadukkhassa anuppÈdanirodho ÈnisaÑsaphalaÑ. VuttaÒhetaÑ–

“Yo ca buddhaÒca dhammaÒca, saÑghaÒca saraÓaÑ gato. CattÈri ariyasaccÈni, sammappaÒÒÈya passati.

DukkhaÑ dukkhasamuppÈdaÑ, dukkhassa ca atikkamaÑ. AriyaÒcaÔÔha~gikaÑ maggaÑ, dukkh|pasamagÈminaÑ.

EtaÑ kho saraÓaÑ khemaÑ, etaÑ saraÓamuttamaÑ. EtaÑ saraÓamÈgamma, sabbadukkhÈ pamuccatÊ”ti1.

Apica niccato anupagamanÈdivasenapetassa ÈnisaÑsaphalaÑ veditabbaÑ. VuttaÒhetaÑ–

“AÔÔhÈnametaÑ bhikkhave anavakÈso, yaÑ diÔÔhisampanno puggalo kaÒci sa~khÈraÑ niccato upagaccheyya, sukhato upagaccheyya, kaÒci dhammaÑ attato upagaccheyya, mÈtaraÑ jÊvitÈ voropeyya, pitaraÑ jÊvitÈ voropeyya, arahantaÑ jÊvitÈ voropeyya, paduÔÔhacitto tathÈgatassa lohitaÑ uppÈdeyya, saÑghaÑ bhindeyya, aÒÒaÑ satthÈraÑ uddiseyya, netaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊ”ti2.

______________________________________________________________ 1. Khu 1. 42 piÔÔhe Dhammapade. 2. Ma 3. 110; AÑ 1. 29 piÔÔhesu.

VinayapiÔaka 420

Lokiyassa pana saraÓagamanassa bhavasampadÈpi bhogasampadÈpi phalameva. VuttaÒhetaÑ–

“Ye keci buddhaÑ saraÓaÑ gatÈse, Na te gamissanti apÈyabh|miÑ. PahÈya mÈnusaÑ dehaÑ, DevakÈyaÑ parip|ressantÊ”ti1.

Aparampi vuttaÑ–

“Atha kho sakko devÈnamindo asÊtiyÈ devatÈsahassehi saddhiÑ yenÈyasmÈ mahÈmoggallÈno tenupasa~kami -pa- ekamantaÑ ÔhitaÑ kho sakkaÑ devÈnamindaÑ ÈyasmÈ mahÈmoggallÈno etadavoca ‘sÈdhu kho devÈnaminda buddhasaraÓagamanaÑ hoti, buddhasaraÓagamanahetu kho devÈnaminda evamidhekacce sattÈ kÈyassa bhedÈ paraÑ maraÓÈ sugatiÑ saggaÑ lokaÑ upapajjanti. Te aÒÒe deve dasahi ÔhÈnehi adhigaÓhanti dibbena ÈyunÈ dibbena vaÓÓena sukhena yasena Èdhipateyyena dibbehi r|pehi saddehi gandhehi rasehi phoÔÔhabbehÊ’ti”2.

Esa nayo dhamme saÑghe ca.

Apica velÈmasuttÈdivasenapi saraÓagamanassa phalaviseso veditabbo. TathÈ hi velÈmasutte3 “karÊsassa catutthabhÈgappamÈÓÈnaÑ caturÈsÊtisahassasa~khyÈnaÑ suvaÓÓapÈtir|piyapÈtikaÑsapÈtÊnaÑ yathÈkkamaÑ r|pÊyasuvaÓÓahiraÒÒap|rÈnaÑ sabbÈla~kÈrapaÔimaÓÉitÈnaÑ caturÈsÊtiyÈ hatthisahassÈnaÑ caturÈsÊtiyÈ assasahassÈnaÑ caturÈsÊtiyÈ rathasahassÈnaÑ caturÈsÊtiyÈ dhenusahassÈnaÑ caturÈsÊtiyÈ kaÒÒÈsahassÈnaÑ caturÈsÊtiyÈ palla~kasahassÈnaÑ caturÈsÊtiyÈ vatthakoÔisahassÈnaÑ aparimÈÓassa ca khajjabhojjÈdibhedassa ÈhÈrassa pariccajanavasena sattamÈsÈdhikÈni satta saÑvaccharÈni nirantaraÑ pavattavelÈmamahÈdÈnato ekassa sotÈpannassa dinnaÑ mahapphalataraÑ, tato sataÑ sotÈpannÈnaÑ dinnadÈnato ekassa sakadÈgÈmino, ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 204; SaÑ 1. 25 piÔÔhesu. 2. SaÑ 2. 463, 467 piÔÔhesu. 3. AÑ 3. 195 piÔÔhe.


tato ekassa anÈgÈmino, tato ekassa arahato, tato ekassa paccekasambuddhassa, tato sammÈsambuddhassa, tato buddhappamukhassa saÑghassa dinnadÈnaÑ mahapphalataraÑ, tato cÈtuddisaÑ saÑghaÑ uddissa vihÈrakaraÓaÑ, tato saraÓagamanaÑ mahapphalataran”ti pakÈsitaÑ. VuttaÒhetaÑ–

“YaÑ gahapati velÈmo brÈhmaÓo dÈnaÑ adÈsi mahÈdÈnaÑ, yo cekaÑ diÔÔhisampannaÑ bhojeyya, idaÑ tato mahapphalataran”ti1–

Èdi. EvaÑ saraÓagamanaphalaÑ veditabbaÑ.

SÈraÓagamanaphalakathÈ niÔÔhitÈ. _____

SaraÓagamanasaÑkilesabhedakathÈ

Tattha ca lokiyasaraÓagamanaÑ tÊsu vatth|su aÒÒÈÓasaÑsayamicchÈÒÈÓÈdÊhi saÑkilissati, na mahÈjutikaÑ, na ujjalaÑ aparisuddhaÑ apariyodÈtaÑ hoti, na mahÈvipphÈraÑ anuÄÈraÑ. Ettha ca aÒÒÈÓaÑ nÈma vatthuttayassa guÓÈnaÑ ajÈnanaÑ tattha sammoho. “Buddho nu kho, na nu kho”ti-ÈdinÈ vicikicchÈ saÑsayo. MicchÈÒÈÓaÑ nÈma tassa guÓÈnaÑ aguÓabhÈvaparikappanena viparÊtaggÈhoti veditabbaÑ. Lokuttarassa pana saraÓagamanassa natthi saÑkileso. Lokiyassa ca saraÓagamanassa duvidho bhedo sÈvajjo anavajjo ca. Tattha sÈvajjo aÒÒasatthÈrÈdÊsu attaniyyÈtanÈdÊhi hoti, so aniÔÔhaphalo. Anavajjo pana kÈlakiriyÈya hoti. LokiyaÒhi saraÓagamanaÑ sikkhÈpadasamÈdÈnaÑ viya aggahitakÈlaparicchedakaÑ jÊvitapariyantameva hoti, tasmÈ tassa khandhabhedena bhedo, so avipÈkattÈ aphalo. Lokuttarassa pana nevatthi bhedo. Bhavantarepi hi ariyasÈvako aÒÒaÑ satthÈraÑ na uddisatÊti. EvaÑ saraÓagamanassa saÑkileso ca bhedo ca veditabbo.

KasmÈ panettha vodÈnaÑ na gahitaÑ, nanu vodÈnavibhÈvanÈpi tattha kosallÈya hotÊti? SaccametaÑ, taÑ pana saÑkilesaggahaÓena atthato dÊpitaÑ hotÊti na gahitaÑ. YÈni hi tesaÑ saÑkilesakÈraÓÈni ______________________________________________________________ 1. AÑ 3. 196 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 422

aÒÒÈÓÈdÊni, tesaÑ sabbena sabbaÑ anuppÈdanena uppannÈnaÒca pahÈnena vodÈnaÑ hotÊti. Evamettha “saraÓaÑ saraÓagamanan”ti-ÈdÊnaÑ papaÒco veditabbo. Imassa pana yathÈvuttapapaÒcassa idha avacane kÈraÓaÑ dassento Èha “so pana idha vuccamÈno”ti-Èdi. Tattha saraÓavaÓÓanatoti sÈmaÒÒaphalasutte vuttasaraÓavaÓÓanato.

SaraÓagamanasaÑkilesabhedakathÈ niÔÔhitÈ. _____

UpÈsakattapaÔivedanÈkathÈ

EvaÑ dhÈret|ti evaÑ jÈnÈt|ti attho. Ettha ko upÈsakoti sar|papucchÈ, tasmÈ kiÑlakkhaÓo upÈsakoti vuttaÑ hoti. KasmÈti hetupucchÈ. Tena kena pavattinimittena upÈsakasaddo tasmiÑ puggale niruÄhoti dasseti. TenÈha “kasmÈ upÈsakoti vuccatÊ”ti. Saddassa hi abhidheyyapavattinimittaÑ tadatthassa tabbhÈvakÈraÓaÑ. Kimassa sÊlanti kÊdisaÑ assa upÈsakassa sÊlaÑ, kittakena sÊlenÈyaÑ sÊlasampanno nÈma hotÊti attho. Ko ÈjÊvoti ko assa sammÈ-ÈjÊvo. So pana micchÈjÊvassa parivajjanena hotÊti sopi vibhajÊyati. KÈ vipattÊti kassa sÊlassa ÈjÊvassa vÈ vipatti. Anantarassa hi vidhi vÈ paÔisedho vÈ. SampattÊti etthÈpi eseva nayo.

IdaÑ pakiÓÓakaÑ veditabbanti kathaÑ veditabbaÑ? Vuccate–ko upÈsakoti khattiyÈdÊsu yo koci tisaraÓaÑ gato gahaÔÔho. SaraÓagamanameva hettha kÈraÓaÑ, na jÈti-Èdiviseso. VuttaÒhetaÑ “yato kho mahÈnÈma buddhaÑ saraÓaÑ gato hoti, dhammaÑ, saÑghaÑ saraÓaÑ gato hoti. EttÈvatÈ kho mahÈnÈma upÈsako hotÊ”ti1.

KasmÈ upÈsakoti ratanattaya-upÈsanato. Teneva saraÓagamanena tattha ca sakkaccakiriyÈya ÈdaragÈravabahumÈnÈdiyogena payirupÈsanatoti vuttaÑ hoti. So hi buddhaÑ upÈsatÊti upÈsako. DhammaÑ, saÑghaÑ upÈsatÊti upÈsako. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 344 piÔÔhe.


Kimassa sÊlanti paÒca veramaÓiyo. VeramaÓiyoti cettha veraÑ vuccati pÈÓÈtipÈtÈdÊsu dussÊlyaÑ, tassa mananato hananato vinÈsanato veramaÓiyo paÒca viratiyo viratippadhÈnattÈ tassa sÊlassa. VuttaÒhetaÑ “yato kho mahÈnÈma upÈsako pÈÓÈtipÈtÈ paÔivirato hoti, adinnÈdÈnÈ, kÈmesumicchÈcÈrÈ, musÈvÈdÈ, surÈmerayamajjapamÈdaÔÔhÈnÈ paÔivirato hoti. EttÈvatÈ kho mahÈnÈma upÈsako sÊlavÈ hotÊ”ti1.

Ko ÈjÊvoti paÒca micchÈvaÓijjÈ pahÈya dhammena samena jÊvitakappanaÑ. VuttaÒhetaÑ “paÒcimÈ bhikkhave vaÓijjÈ upÈsakena akaraÓÊyÈ. KatamÈ paÒca? SatthavaÓijjÈ sattavaÓijjÈ maÑsavaÓijjÈ majjavaÓijjÈ visavaÓijjÈ. ImÈ kho bhikkhave paÒca vaÓijjÈ upÈsakena akaraÓÊyÈ”ti2.

Ettha ca satthavaÓijjÈti ÈvudhabhaÓÉaÑ katvÈ vÈ kÈretvÈ vÈ yathÈkataÑ vÈ paÔilabhitvÈ tassa vikkayo. SattavaÓijjÈti manussavikkayo. MaÑsavaÓijjÈti s|nakÈrÈdayo viya migas|karÈdike posetvÈ maÑsaÑ sampÈdetvÈ vikkayo. MajjavaÓijjÈti yaÑ kiÒci majjaÑ yojetvÈ tassa vikkayo. VisavaÓijjÈti visaÑ yojetvÈ sa~gahetvÈ vÈ tassa vikkayo. Tattha satthavaÓijjÈ paroparodhanimittatÈya akaraÓÊyÈ vuttÈ, sattavaÓijjÈ abhujissabhÈvakaraÓato, maÑsavisavaÓijjÈ vadhahetuto, majjavaÓijjÈ pamÈdaÔÔhÈnatoti veditabbÈ.

KÈ vipattÊti yÈ tasseva sÊlassa ca ÈjÊvassa ca vipatti bhedo kopo pakopo ca, ayamassa vipatti. Apica yÈya esa caÓÉÈlo ceva hoti malaÒca paÔikuÔÔho ca, sÈpissa vipattÊti veditabbÈ. Te ca atthato assaddhiyÈdayo paÒca dhammÈ honti. YathÈha–

“PaÒcahi bhikkhave dhammehi samannÈgato upÈsako upÈsakacaÓÉÈlo ca hoti upÈsakamalaÒca upÈsakapaÔikuÔÔho ca. Katamehi paÒcahi? Assaddho hoti, dussÊlo hoti, kot|halama~galiko hoti, ma~galaÑ pacceti, no

______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 345 piÔÔhe. 2. AÑ 2. 183 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 424

kammaÑ, ito ca bahiddhÈ dakkhiÓeyyaÑ pariyesati, tattha ca pubbakÈraÑ karotÊ”ti1.

Ettha ca upÈsakapaÔikuÔÔhoti upÈsakanihÊno. BuddhÈdÊsu kammakammaphalesu ca saddhÈvipariyÈyo assaddhiyaÑ micchÈdhimokkho, yathÈvuttena assaddhiyena samannÈgato assaddho. YathÈvuttasÊlavipatti-ÈjÊvavipattivasena dussÊlo. “IminÈ diÔÔhÈdinÈ idaÑ nÈma ma~galaÑ hotÊ”ti evaÑ bÈlajanaparikappitakot|halasa~khÈtena diÔÔhasutamutama~galena samannÈgato kot|halama~galiko. Ma~galaÑ paccetÊti diÔÔhama~galÈdibhedaÑ ma~galameva pattiyÈyati. No kammanti kammassakataÑ no pattiyÈyati. Ito bahiddhÈti ito sabbaÒÒubuddhasÈsanato bahiddhÈ bÈhirakasamaye. DakkhiÓeyyaÑ pariyesatÊti duppaÔipannaÑ dakkhiÓÈrahasaÒÒÊ gavesati. PubbakÈraÑ karotÊti dÈnamÈnanÈdikaÑ kusalakiriyaÑ paÔhamataraÑ karoti. Ettha ca dakkhiÓeyyapariyesanapubbakÈre ekaÑ katvÈ paÒca dhammÈ veditabbÈ.

KÈ sampattÊti sÈva tassa sÊlasampadÈ ca ÈjÊvasampadÈ ca sampatti, ye cassa ratanabhÈvÈdikarÈ saddhÈdayo paÒca dhammÈ. YathÈha–

“PaÒcahi bhikkhave dhammehi samannÈgato upÈsako upÈsakaratanaÒca hoti upÈsakapadumaÒca upÈsakapuÓÉarÊko ca. Katamehi paÒcahi? Saddho hoti, sÊlavÈ hoti, na kot|halama~galiko hoti, kammaÑ pacceti, no ma~galaÑ, na ito bahiddhÈ dakkhiÓeyyaÑ pariyesati, idha ca pubbakÈraÑ karotÊ”ti1.

Ettha ca catunnampi parisÈnaÑ ratijananaÔÔhena upÈsakova ratanaÑ upÈsakaratanaÑ, guÓasobhÈkittisaddasugandhatÈhi upÈsakova padumaÑ upÈsakapadumaÑ, tathÈ upÈsakapuÓÉarÊko ca veditabbo. Sesamettha vipattiyaÑ vuttavipariyÈyena viÒÒeyyaÑ. EvamidaÑ “ko upÈsako”ti-ÈdikaÑ pakiÓÓakaÑ vitthÈrato veditabbaÑ. Imassa pana pakiÓÓakassa idha vitthÈretvÈ avacane kÈraÓaÑ dassento Èha “taÑ atibhÈriyakaraÓato”ti-Èdi. ______________________________________________________________ 1. AÑ 2. 181 piÔÔhe.


ŒdimhÊti-Èdi-atthe. KoÔiyanti pariyantakoÔiyaÑ. VihÈraggenÈti ovarakakoÔÔhÈsena, “imasmiÑ gabbhe vasantÈnaÑ idaÑ panasaphalaÑ pÈpuÓÈtÊ”ti-ÈdinÈ taÑtaÑvasanaÔÔhÈnakoÔÔhÈsenÈti attho. Ajjatanti ajja icceva attho. PÈÓehi upetanti iminÈ tassa saraÓagamanassa ÈpÈÓakoÔikataÑ dassento “yÈva me jÊvitaÑ pavattatÊ”ti-ÈdÊni vatvÈ puna jÊvitenapa’haÑ1 vatthuttayaÑ paÔip|jento saraÓagamanaÒca rakkhÈmÊti uppannaÑ tassa brÈhmaÓassa adhippÈyaÑ vibhÈvento “ahaÒhÊ”ti-ÈdimÈha. PÈÓehi upetanti hi yÈva me pÈÓÈ dharanti, tÈva saraÓaÑ upetaÑ, upento na vÈcÈmattena na ekavÈraÑ cittuppÈdanamattena, atha kho pÈÓÈnaÑ pariccajanavasena yÈvajÊvaÑ upetanti evamettha attho veditabbo.

AdhivÈset|ti sÈdiyatu, taÑ pana sÈdiyanaÑ manasÈ sampaÔiggaho hotÊti Èha “sampaÔicchat|”ti. KÈya~ganti kÈyameva a~ganti vadanti, kÈyassa vÈ a~gaÑ sÊsÈdi kÈya~gaÑ, sÊsÈdi sarÊrÈvayavanti vuttaÑ hoti. VÈca~ganti “hotu sÈdh|”ti evamÈdivÈcÈya a~gaÑ avayavaÑ. VÈca~gassa copanaÑ vÈcÈya pavattanamevÈti veditabbaÑ. AbbhantareyevÈti attano cittasantÈneyeva. KhantiÑ cÈretvÈti khantiÑ pavattetvÈ, ruciÑ uppÈdetvÈti vuttaÑ hoti. “KhantiÑ dhÈretvÈ”tipi pÈÔho, uppannaÑ ruciÑ abbhantareyeva dhÈretvÈ vacÊbhedena apakÈsetvÈti vuttaÑ hoti.

KathaÑ pana veraÒjo brÈhmaÓo bhagavato adhivÈsanaÑ aÒÒÈsi. Na hi tena sakkÈ bhagavato cittappavatti paccakkhato viÒÒÈtuÑ, tasmÈ “bhagavato adhivÈsanaÑ viditvÈ”ti kasmÈ vuttanti ce? KiÒcÈpi tena na sakkÈ cittappavatti paccakkhato viÒÒÈtuÑ, tathÈpi ÈkÈrasallakkhaÓakusalatÈya anvayabyatirekavasena anumÈnato aÒÒÈsÊti dassento Èha “sace me samaÓo gotamo”ti-Èdi. ŒkÈrasallakkhaÓakusalatÈyÈti cittappavatti-ÈkÈravijÈnane chekatÈya, adhippÈyavijÈnane kusalatÈyÈti vuttaÑ hoti. DasanakhasamodhÈnasamujjalanti dvÊsu hatthesu dasannaÑ nakhÈnaÑ samodhÈnena ekÊbhÈvena samujjalantaÑ. AÒjalinti hatthapuÔaÑ. PaÔimukhoyevÈti abhimukhoyeva, na bhagavato piÔÔhiÑ dassetvÈti attho. VanditvÈti paÒcapatiÔÔhitena vanditvÈ.

UpÈsakattapaÔivedanÈkathÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. JÊvitena ahaÑ (SyÈ), jÊvitena saha (Ka)

VinayapiÔaka 426

DubbhikkhakathÈ

16. SusassakÈlepÊti sampannasassakÈlepi. AtisamagghepÊti atisayena appagghepi, yadÈ kiÒcideva datvÈ bahuÑ pubbaÓÓÈparaÓÓaÑ gaÓhanti, tÈdise kÈlepÊti attho. SÈli-Èdi dhaÒÒaÑ pubbaÓÓaÑ, muggamÈsÈdi aparaÓÓaÑ. DvidhÈ pavattaÑ ÊhitaÑ etthÈti dvÊhitikÈti majjhapadalopÊbÈhiratthasamÈsoyamÊti dassento Èha “dvidhÈ pavatta-ÊhitikÈ”ti. ¢hanaÑ Êhitanti ÊhitasaddoyaÑ bhÈvasÈdhanoti Èha “ÊhitaÑ nÈma iriyÈ”ti. Tattha iriyÈti kiriyÈ. Kassa panesÈ kiriyÈti Èha “citta-iriyÈ”ti, cittakiriyÈ cittappayogoti attho. TenevÈha “citta-ÊhÈ”ti. KathaÑ panettha Êhitassa dvidhÈ pavattÊti Èha “lacchÈma nu kho”ti-Èdi. Tattha lacchÈma nu khoti idaÑ duggatÈnaÑ vasena vuttaÑ. JÊvituÑ vÈ sakkhissÈma nu kho, noti idaÑ pana issarÈnaÑ vasena vuttanti veditabbaÑ. BhikkhamÈnÈti yÈcamÈnÈ. “DuhitikÈ”tipi pÈÔho. TatthÈpi vuttanayenevattho veditabbo. Dvi-saddassa hi du-saddÈdesenÈyaÑ niddeso hoti. DukkhaÑ vÈ ÊhitaÑ ettha na sakkÈ koci payogo sukhena kÈtunti duhitikÈ, dukkarajÊvitappayogÈti attho.

Du-sadde vÈ ukÈrassa vakÈraÑ katvÈ dvÊhitikÈti ayaÑ niddesoti Èha “atha vÈ”ti-Èdi. ByÈdhi rogoti etÈni “ÈturatÈ”ti imassa vevacanÈni. Tena setaÔÔikÈ nÈma ekÈ rogajÈtÊti dasseti. So pana rogo pÈÓakadosena sambhavati. Eko kira pÈÓato nÈÄamajjhagataÑ gaÓÔhiÑ vijjhati, yena viddhattÈ nikkhantampi sÈlisÊsaÑ khÊraÑ gahetuÑ na sakkoti. KenÈha “pacchinnakhÊran”ti-Èdi.

Vuttasassanti vapitasassaÑ. TatthÈti veraÒjÈyaÑ. SalÈkÈmattaÑ vuttaÑ etthÈti salÈkÈvuttÈ, purimapade uttarapadalopenÈyaÑ niddeso. TenÈha “salÈkÈ eva sampajjatÊ”ti. YaÑ tattha vuttaÑ vÈpitaÑ, taÑ salÈkÈmattameva ahosi, phalaÑ na jÈyatÊti attho. SampajjatÊti ca iminÈ “salÈkÈvuttÈ”ti etthÈyaÑ vuttasaddo nipphatti-atthoti dasseti. SalÈkÈyÈti veÄuvilÊvatÈlapaÓÓÈdÊhi katasalÈkÈya. DhaÒÒavikkayakÈnaÑ santikanti dhaÒÒaÑ vikkiÓantÊti dhaÒÒavikkayakÈ, tesaÑ samÊpanti attho. Kayakes|ti dhaÒÒagaÓhanakesu. KiÓitvÈti gahetvÈ. DhaÒÒakaraÓaÔÔhÈneti koÔÔhÈgÈrassa samÊpaÔÔhÈne, dhaÒÒaminanaÔÔhÈneti vuttaÑ


hoti. VaÓÓajjhakkhanti kahÈpaÓaparikkhakaÑ. NasukarÈ uÒchena paggahena yÈpetunti paggayhatÊti paggaho, patto. Tena paggahena pattenÈti attho, pattaÑ gahetvÈ bhikkhÈcariyÈya yÈpetuÑ na sakkÈti vuttaÑ hoti. TenevÈha “paggahena yo uÒcho”ti-Èdi. NasukarÈti sukarabhÈvo ettha natthÊti nasukarÈ. PiÓÉÈya caritvÈti piÓÉÈya caraÓahetu. Hetu-atthepi hi tvÈsaddameke icchanti.

UttarÈpathato ÈgatÈ, uttarÈpatho vÈ nivÈso etesanti uttarÈpathakÈti vattabbe niruttinayena “uttarÈhakÈ”ti vuttaÑ. TenÈha “uttarÈpathavÈsikÈ”ti-Èdi. “UttarÈpathakÈ”icceva vÈ pÈÄipÈÔho veditabbo. Keci pana “uttaraÑ visiÔÔhaÑ bhaÓÉaÑ ÈharantÊti uttarÈhakÈ, uttaraÑ vÈ adhikaÑ agghaÑ nentÊti uttarÈhakÈ”ti-ÈdinÈ aÒÒena pakÈrena atthaÑ vaÓÓayanti. AssÈnaÑ uÔÔhÈnaÔÔhÈneti assÈnaÑ ÈkaraÔÔhÈne. VeraÒjanti veraÒjÈyaÑ. Bhummatthe hetaÑ upayogavacanaÑ. Mandiranti assasÈlaÑ. AssamaÓÉalikÈyoti paÒÒÈyiÑs|ti parimaÓÉalÈkÈrena katattÈ assamaÓÉalikÈyoti pÈkaÔÈ ahesuÑ. EvaÑ katÈnaÒca assasÈlÈnaÑ bahuttÈ bahuvacananiddeso kato. DasannaÑ dasannaÑ assÈnaÑ vasanokÈso ekekÈ assamaÓÉalikÈtipi vadanti. AddhÈnakkhamÈ na hontÊti dÊghakÈlaÑ pavattetuÑ khamÈ na honti, na cirakÈlappavattinoti vuttaÑ hoti.

Ga~gÈya dakkhiÓÈ disÈ appatir|padeso, uttarÈ disÈ patir|padesoti adhippÈyenÈha “na hi te”ti-Èdi. Ga~gÈya dakkhiÓatÊrajÈtÈ dakkhiÓÈpathamanussÈ. “AmhÈkaÑ buddho”ti evaÑ buddhaÑ mamÈyantÊti buddhamÈmakÈ. EvaÑ sesesupi. PaÔiyÈdetunti sampÈdetuÑ. Niccabhattasa~khepenÈti niccabhattÈkÈrena. PubbaÓhasamayanti idaÑ bhummatthe upayogavacananti Èha “pubbaÓhasamayeti attho”ti. AccantasaÑyoge vÈ idaÑ upayogavacananti dassetuÑ yathÈ accantasaÑyogattho sambhavati, tathÈ atthaÑ dassento Èha “pubbaÓhe vÈ samayan”ti-Èdi. Evanti evaÑ pacchÈ vuttanayena atthe vuccamÈne. Nanu ca vihÈre nisÊdantÈpi antaravÈsakaÑ nivÈsetvÈva nisÊdanti, tasmÈ “nivÈsetvÈ”ti idaÑ kasmÈ vuttanti Èha “vihÈranivÈsanaparivattanavasenÈ”ti-Èdi. VihÈranivÈsanaparivattanaÒca vihÈre nisinnakÈle nivatthampi puna gÈmappavesanasamaye

VinayapiÔaka 428

cÈletvÈ ito cito ca saÓÔhapetvÈ sakkaccaÑ nivÈsanamevÈti veditabbaÑ. TenevÈha “na hi te tato pubbe anivatthÈ ahesun”ti. PattacÊvaramÈdÈyÈti pattaÒca cÊvaraÒca gahetvÈ. GahaÓaÒcettha na kevalaÑ hattheneva, atha kho yena kenaci ÈkÈrena dhÈraÓamevÈti dassento yathÈsambhavamatthayojanaÑ karoti “pattaÑ hatthehÊ”ti-ÈdinÈ.

GatagataÔÔhÈneti assamaÓÉalikÈsu sampattasampattaÔÔhÈne. Udukkhale koÔÔetvÈ koÔÔetvÈ paribhuÒjantÊti ettha kasmÈ pana te bhikkh| sayameva evaÑ katvÈ paribhuÒjanti, kimevaÑ laddhaÑ kappiyakÈrakehi yÈguÑ vÈ bhattaÑ vÈ pacÈpetvÈ sayaÑ vÈ pacitvÈ paribhuÒjituÑ na vaÔÔatÊti Èha “therÈnaÑ koci kappiyakÈrako natthÊ”ti-Èdi. KappiyÈkappiyabhÈvaÑ anapekkhitvÈ bhikkh|naÑ evaÑ kÈtuÑ sÈruppaÑ na hotÊti vatvÈ puna akappiyabhÈvampi dassento Èha “na ca vaÔÔatÊ”ti. BhÈjanÈdipariharaÓavasena bahubhaÓÉikatÈya abhÈvato vuttaÑ “sallahukavuttitÈ”ti. SakaÑ sakaÑ paÔivÊsanti attano attano koÔÔhÈsaÑ. AppossukkÈti samaÓadhammato aÒÒattha nirussÈhÈ. Tadupiyanti tadanur|paÑ. PisatÊti cuÓÓeti. PuÒÒaÒÈÓavisesehi kattabbakammassa manÈpatÈ hotÊti Èha “puÒÒavatÈ”ti-Èdi. Nanti naÑ patthapulakaÑ. “Na tato paÔÔhÈyÈ”ti vacanato tato pubbe bhagavato piÓÉÈya caraÓampi dassitanti veditabbaÑ.

LaddhÈti labhitvÈ. “Laddho”ti vÈ pÈÔho, upaÔÔhÈkaÔÔhÈnaÑ neva laddhoti attho. KadÈ pana thero upaÔÔhÈkaÔÔhÈnaÑ laddhoti? Vuccate1–ekadÈ kira bhagavÈ nÈgasamÈlattherena saddhiÑ addhÈnamaggappaÔipanno dvedhÈpathaÑ patto. Thero maggÈ ukkamma “bhagavÈ ahaÑ iminÈ maggena gacchÈmÊ”ti Èha. Atha naÑ bhagavÈ “ehi bhikkhu, iminÈ gacchÈmÈ”ti Èha. So “handa bhagavÈ tumhÈkaÑ pattacÊvaraÑ gaÓhatha, ahaÑ iminÈ gacchÈmÊ”ti vatvÈ pattacÊvaraÑ chamÈyaÑ ÔhapetuÑ Èraddho. Atha bhagavÈ “Èhara bhikkh|”ti vatvÈ pattacÊvaraÑ gahetvÈ gato. Tassapi bhikkhuno itarena maggena gacchato corÈ pattacÊvaraÒceva hariÑsu, sÊsaÒca bhindiÑsu. So “bhagavÈ dÈni me paÔisaraÓaÑ, na aÒÒo”ti cintetvÈ lohitena gaÄantena bhagavato santikaÑ Ègami. “KimidaÑ bhikkh|”ti ca vutte taÑ pavattiÑ Èrocesi. ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ôha 2. 12; AÑ-®Ôha 1. 228 piÔÔhesupi passitabbaÑ.


Atha naÑ bhagavÈ “mÈ cintayi bhikkhu, etaÑ kÈraÓaÑyeva te nivÈrayimhÈ”ti vatvÈ samassÈsesi.

EkadÈ pana bhagavÈ meghiyattherena saddhiÑ pÈcÊnavaÑsamigadÈye jantugÈmaÑ agamÈsi. TatrÈpi meghiyo jantugÈme piÓÉÈya caritvÈ nadÊtÊre pÈsÈdikaÑ ambavanaÑ disvÈ “bhagavÈ tumhÈkaÑ pattacÊvaraÑ gaÓhatha, ahaÑ etasmiÑ ambavane samaÓadhammaÑ karomÊ”ti vatvÈ bhagavatÈ tikkhattuÑ nivÈriyamÈnopi gantvÈ akusalavitakkehi anvÈsatto paccÈgantvÈ taÑ pavattiÑ Èrocesi. Tampi bhagavÈ “idameva te kÈraÓaÑ sallakkhayitvÈ nivÈrayimhÈ”ti vatvÈ anupubbena sÈvatthiÑ agamÈsi. Tattha gandhakuÔipariveÓe paÒÒattavarabuddhÈsane nisinno bhikkhusaÑghaparivuto bhikkh| Èmantesi “bhikkhave idÈnimhi mahallako, ekacce bhikkh| ‘iminÈ maggena gacchÈmÈ’ti vutte aÒÒena gacchanti, ekacce mayhaÑ pattacÊvaraÑ bh|miyaÑ nikkhipanti, mayhaÑ nibaddhupaÔÔhÈkaÑ bhikkhuÑ jÈnÈthÈ”ti. Bhikkh|naÑ dhammasaÑvego udapÈdi. AthÈyasmÈ sÈriputto uÔÔhÈya bhagavantaÑ vanditvÈ “ahaÑ bhante tumheyeva patthayamÈno satasahassakappÈdhikaÑ asa~khyeyyaÑ pÈramiyo p|resiÑ, nanu mÈdiso mahÈpaÒÒo upaÔÔhÈko nÈma vaÔÔati, ahaÑ upaÔÔhahissÈmÊ”ti Èha. TaÑ bhagavÈ “alaÑ sÈriputta, yassaÑ disÈyaÑ tvaÑ viharasi, asuÒÒÈyeva sÈ1 disÈ, tava ovÈdo buddhÈnaÑ ovÈdasadiso, na me tayÈ upaÔÔhÈkakiccaÑ atthÊ”ti paÔikkhipi. EtenevupÈyena mahÈmoggallÈnaÑ ÈdiÑ katvÈ asÊtimahÈsÈvakÈ uÔÔhahiÑsu. Sabbe bhagavÈ paÔikkhipi.

Œnandatthero pana tuÓhÊyeva nisÊdi. Atha naÑ bhikkh| ÈhaÑsu “Èvuso bhikkhusaÑgho upaÔÔhÈkaÔÔhÈnaÑ yÈcati, tvampi yÈcÈhÊ”ti. YÈcitvÈ laddhaÔÔhÈnaÑ nÈma Èvuso kÊdisaÑ hoti, kiÑ maÑ satthÈ na passati, sace rocessati, “Ènando maÑ upaÔÔhÈt|”ti vakkhatÊti. Atha bhagavÈ “na bhikkhave Ènando aÒÒena ussÈhetabbo, sayameva jÈnitvÈ maÑ upaÔÔhahissatÊ”ti Èha. Tato bhikkh| “uÔÔhehi Èvuso Ènanda, uÔÔhehi Èvuso Ènanda, dasabalaÑ upaÔÔhÈkaÔÔhÈnaÑ yÈcÈhÊ”ti ÈhaÑsu. Thero uÔÔhahitvÈ cattÈro paÔikkhepe ca catasso ca ÈyÈcanÈti aÔÔha vare yÈci. ______________________________________________________________ 1. AsuÒÒÈ me sÈ (SyÈ)

VinayapiÔaka 430

CattÈro paÔikkhepÈ nÈma “sace me bhante bhagavÈ attanÈ laddhaÑ paÓÊtaÑ cÊvaraÑ na dassati, piÓÉapÈtaÑ na dassati, ekagandhakuÔiyaÑ vasituÑ na dassati, nimantanaÑ gahetvÈ na gamissati, evÈhaÑ bhagavantaÑ upaÔÔhahissÈmÊ”ti vatvÈ “kaÑ panettha Ènanda ÈdÊnavaÑ addasÈ”ti vutte Èha “sacÈhaÑ bhante imÈni vatth|ni labhissÈmi, bhavissanti vattÈro ‘Ènando dasabalena laddhaÑ paÓÊtaÑ cÊvaraÑ paribhuÒjati, piÓÉapÈtaÑ paribhuÒjati, ekagandhakuÔiyaÑ vasati, ekanimantanaÑ gacchati, etaÑ lÈbhaÑ labhanto tathÈgataÑ upaÔÔhÈti, ko evaÑ upaÔÔhahato bhÈro’ti”. Ime cattÈro paÔikkhepe yÈci.

Catasso ÈyÈcanÈnÈma “sace bhante bhagavÈ mayÈ gahitaÑ nimantanaÑ gamissati, sacÈhaÑ tiroraÔÔhÈ tirojanapadÈ bhagavantaÑ daÔÔhuÑ ÈgataparisaÑ ÈgatakkhaÓe eva bhagavantaÑ dassetuÑ lacchÈmi, yadÈ me ka~khÈ uppajjati, tasmiÑyeva khaÓe bhagavantaÑ upasa~kamituÑ lacchÈmi, tathÈ yaÑ bhagavÈ mayhaÑ parammukhaÑ dhammaÑ deseti, taÑ ÈgantvÈ mayhaÑ kathessati, evÈhaÑ bhagavantaÑ upaÔÔhahissÈmÊ”ti vatvÈ “kaÑ panettha Ènanda ÈnisaÑsaÑ passasÊ”ti vutte Èha “idha bhante saddhÈ kulaputtÈ bhagavato okÈsaÑ alabhantÈ maÑ evaÑ vadanti ‘sveva bhante Ènanda bhagavatÈ saddhiÑ amhÈkaÑ ghare bhikkhaÑ gaÓheyyÈthÈ’ti. Sace bhagavÈ tattha na gamissati, icchitakkhaÓeyeva parisaÑ dassetuÑ ka~khaÒca vinodetuÑ okÈsaÑ na lacchÈmi, bhavissanti vattÈro ‘kiÑ Ènando dasabalaÑ upaÔÔhÈti, ettakampissa anuggahaÑ bhagavÈ na karotÊ’ti. Bhagavato ca parammukhÈ maÑ pucchissanti ‘ayaÑ Èvuso Ènanda gÈthÈ idaÑ suttaÑ idaÑ jÈtakaÑ kattha desitan’ti. SacÈhaÑ taÑ na sampÈyissÈmi, bhavissanti vattÈro ‘ettakampi Èvuso na jÈnÈsi, kasmÈ tvaÑ chÈyÈ viya bhagavantaÑ na vijahanto dÊgharattaÑ ciraÑ vicarÊ’ti. TenÈhaÑ parammukhÈ desitassapi dhammassa puna kathanaÑ icchÈmÊ”ti. ImÈ catasso ÈyÈcanÈyÈci. BhagavÈpissa adÈsi. EvaÑ ime aÔÔha vare gahetvÈ nibaddhupaÔÔhÈko ahosi.

Tasseva ÔhÈnantarassa atthÈya kappasatasahassaÑ p|ritÈnaÑ pÈramÊnaÑ phalaÑ pÈpuÓi, pÈpuÓitvÈ ca upaÔÔhÈkÈnaÑ aggo hutvÈ bhagavantaÑ upaÔÔhahi. Thero hi upaÔÔhÈkaÔÔhÈnaÑ addhakÈlato paÔÔhÈya bhagavantaÑ duvidhena udakena tividhena dantakaÔÔhena pÈdaparikammena piÔÔhiparikammena gandhakuÔipariveÓasammajjanenÈti evamÈdÊhi kiccehi upaÔÔhahanto “imÈya nÈma velÈya satthu


idaÑ nÈma laddhuÑ vaÔÔa idaÑ nÈma kÈtuÑ vaÔÔatÊ”ti cintetvÈ taÑ taÑ nipphÈdento mahatiÑ daÓÉadÊpikaÑ gahetvÈ ekarattiÑ gandhakuÔipariveÓaÑ nava vÈre anupariyÈyati. EvaÒhissa ahosi “sace me thinamiddhaÑ okkameyya, bhagavati pakkosante paÔivacanaÑ dÈtuÑ nÈhaÑ sakkuÓeyyan”ti. TasmÈ sabbarattiÑ daÓÉadÊpikaÑ hatthena na muÒcati, evametassa nibaddhupaÔÔhÈkaÔÔhÈnassa aladdhabhÈvaÑ sandhÈya vuttaÑ “no ca kho upaÔÔhÈkaÔÔhÈnaÑ laddhÈ”ti. NibaddhupaÔÔhÈko nÈma natthÊti niyatupaÔÔhÈko nÈma natthi. AniyatupaÔÔhÈkÈ pana bhagavato paÔhamabodhiyaÑ bah| ahesuÑ, te dassento Èha “kadÈci nÈgasamÈlatthero”ti-Èdi. ©Èti ca so pasatthatamaguÓayogato seÔÔho cÈti ÒÈtiseÔÔho. Evar|pesu ÔhÈnesu ayameva patir|poti ÈpadÈsu Èmisassa abhisa~kharitvÈ dÈnaÑ nÈma ÒÈtakeneva kÈtuÑ yuttataranti adhippÈyo.

MÈrÈvaÔÔanÈyÈti mÈrena katacittÈvaÔÔanÈya, mÈrÈnubhÈvena saÒjÈtacittasammohenÈti vuttaÑ hoti. TenevÈha “ÈvaÔÔetvÈ mohetvÈ”ti-Èdi. TiÔÔhantu -pa- tampi mÈro ÈvaÔÔeyyÈti phussassa bhagavato kÈle katupacitassa akusalakammassa tadÈ laddhokÈsavasena upaÔÔhitattÈ. VuttaÒhetaÑ apadÈne–

“PhussassÈhaÑ pÈvacane, sÈvake paribhÈsayiÑ1. YavaÑ khÈdatha bhuÒjatha, mÈ ca bhuÒjatha sÈlayo.

Tena kammavipÈkena, temÈsaÑ khÈditaÑ yavaÑ. Nimantito brÈhmaÓena, veraÒjÈyaÑ vasiÑ tadÈ”ti2.

PariyuÔÔhitacittoti pariyonaddhacitto, abhibh|tacittoti attho. ŒvaÔÔitapariyosÈne ÈgamiÑs|ti mÈrena ÈvaÔÔetvÈ gate pacchÈ ÈgamiÑsu. AvisahatÈyÈti asakkuÓeyyatÈya. AbhihaÔabhikkhÈyÈti pacitvÈ abhihariyamÈnabhikkhÈya. NibaddhadÈnassÈti “ettakaÑ kÈlaÑ bhagavato dassÈmÈ”ti niccabhattavasena paricchinditvÈ ÔhapitadÈnassa. AppitavatthassÈti “idaÑ buddhassa catupaccayaparibhogatthan”ti vihÈraÑ netvÈ dinnavatthuno. Na visahatÊti na sakkoti. AbhihaÔabhikkhÈsa~khepenÈti ______________________________________________________________ 1. ParibhÈsisaÑ (SyÈ, Ka) 2. Khu 3. 349 piÔÔhe ApadÈne.

VinayapiÔaka 432

abhihaÔabhikkhÈnÊhÈrena. ByÈmappabhÈyÈti samantato byÈmamattÈya pabhÈya. Ettha ca anubyaÒjanÈnaÑ byÈmappabhÈya ca nippabhÈkaraÓaÑ antarÈyoti daÔÔhabbaÑ. TenevÈha “candimas|riyadevabrahmÈnampi hÊ”ti-Èdi. AnubyaÒjanÈnaÑ byÈmappabhÈya ekÈbaddhattÈ vuttaÑ “anubyaÒjanabyÈmappabhÈppadesaÑ patvÈ”ti. SabbaÒÒutaÒÒÈÓassa antarÈyo nÈma Òeyyadhammesu ÈvaraÓaÑ.

Assosi kho bhagavÈ udukkhalasaddanti kiÑ sayameva uppannaÑ udukkhalasaddaÑ assosÊti ceti Èha “patthapatthapulakaÑ koÔÔentÈnan”ti-Èdi. AtthasaÒhitanti payojanasÈdhakaÑ. AnatthasaÒhiteti anatthanissite vacane. GhÈtÈpekkhaÑ bhummavacanaÑ. YasmiÒca yena ghÈto nipphÈdÊyati, tasseva tena ghÈto kato nÈma hotÊti Èha “maggeneva tÈdisassa vacanassa ghÈto samucchedoti vuttaÑ hotÊ”ti. SÈmi-atthe vÈ bhummavacananti maÒÒamÈno evamÈhÈti daÔÔhabbaÑ. Vacanassa ca samugghÈto tamm|lakilesÈnaÑ samugghÈtenÈti veditabbaÑ.

Œkaroti attano anur|patÈya samariyÈdaÑ saparicchedaÑ phalaÑ nipphattetÊti ÈkÈro kÈraÓanti Èha “ÈkÈrehÊti kÈraÓehÊ”ti. AÔÔhuppattiyuttanti paccuppannavatthuÑ nissÈya pavattaÑ. TÈyapucchÈya vÊtikkamaÑ pÈkaÔaÑ katvÈti “saccaÑ kira tvaÑ bhikkh|”ti-ÈdipucchÈya tena bhikkhunÈ katavÊtikkamaÑ pakÈsetvÈ, vÊtikkamappakÈsanaÒca kimatthamidaÑ sikkhÈpadaÑ paÒÒapetÊti anujÈnanatthaÑ.

Natthi kiÒci vattabbanti pubbe vuttanayattÈ na kiÒci ettha apubbaÑ vattabbamatthÊti dasseti. TenÈha “pubbe vuttameva hÊ”ti-Èdi. SÈdhu sÈdh|ti idaÑ pasaÑsÈyaÑ ÈmeÉitavacananti Èha “ÈyasmantaÑ ÈnandaÑ sampahaÑsento”ti. DvÊsu ÈkÈres|ti dhammadesanasikkhÈpadapaÒÒattisa~khÈtesu dvÊsu kÈraÓesu. EkaÑ gahetvÈti dhammaÑ vÈ desessÈmÈti evaÑ vuttakÈraÓaÑ gahetvÈ. EvaÑdubbhikkheti evaÑ dukkhena labhitabbÈ bhikkhÈ etthÈti evaÑdubbhikkhe kÈle, dese vÈ. DullabhapiÓÉeti etasseva atthadÊpanaÑ. BhÈjanÈdipariharaÓavasena bahubhaÓÉikatÈya abhÈvato vuttaÑ “imÈya sallahukavuttitÈyÈ”ti. Ettakameva alaÑ yÈpetunti uttari patthanÈbhÈvato pana “iminÈ ca sallekhenÈ”ti vuttaÑ. DubbhikkhaÑ vijitanti ettha hi bhikkhÈnaÑ abhÈvo dubbhikkhaÑ “nimmakkhikan”ti-ÈdÊsu viya. BhikkhÈbhÈvoyeva hi taÑnimittacittavighÈtÈnaÑ abhÈvato


bhikkh|hi vijito vase vattito. Lobho vijitoti Èmisahetu ratticchedavassacchedasamuÔÔhÈpako lolukuppÈdopi1 tesaÑ nÈhosÊti ÈmisalolatÈsa~khÈto lobho vijito. IcchÈcÈro vijitoti “Èmisahetu aÒÒamaÒÒassa uttarimanussadhammappakÈsanavasena guÓavaÓijjaÑ katvÈ jÊvikaÑ kappessÈmÈ”ti evaÑ pavatta-icchÈcÈrassa abhÈvato yathÈvutto icchÈcÈro vijito. CittuppÈdamattassapi anuppannabhÈvaÑ sandhÈya “cintÈ vÈ”ti vuttaÑ. PunappunÈnusocanavasena pana cittapÊÄÈpi nÈhosÊti dassanatthaÑ “vighÈto vÈ”ti vuttaÑ.

Ratticchedo vÈti sattÈhakaraÓÊyavasena gantvÈ bahi aruÓuÔÔhÈpanavasena ratticchedo vÈ na kato sattÈhakiccavasenapi katthaci agatattÈ. SattÈhakiccavasena vippavÈsaÒhi sandhÈya ratticchedoti aÔÔhakathÈvohÈro, tatoyeva ca vass|panÈyikakkhandhakavaÓÓanÈyaÑ2 “ayaÑ panettha pÈÄimuttakaratticchedavinicchayo”ti vatvÈ “dhammassavanatthÈya animantitena gantuÑ na vaÔÔatÊ”ti-ÈdinÈ sattÈhakaraÓÊyameva vibhattaÑ. MahÈ-aÔÔhakathÈyampi vuttaÑ “sattÈhakiccena gantvÈ ekabhikkhunÈpi ratticchedo vÈ na kato”ti. EvaÒca katvÈ ratticchedo nÈma sattÈhakaraÓÊyavasena hoti, na aÒÒathÈti ratticchedalakkhaÓaÒca kathitanti daÔÔhabbaÑ. Ettha ca paccayavekallasa~khÈte vassacchedakÈraÓe sati ratticchedassapi vuttattÈ yattha vassacchedakÈraÓaÑ labbhati, tattha sattÈhakiccena gantumpi vaÔÔatÊti siddhanti c|ÄagaÓÔhipade majjhimagaÓÔhipade ca vuttaÑ, taÑ suvuttaÑ vass|panÈyikakkhandhake vassacchedÈdhikÈre–

“Tena kho pana samayena aÒÒatarasmiÑ ÈvÈse vass|pagatÈnaÑ bhikkh|naÑ gÈmo corehi vuÔÔhÈsi. Bhagavato etamatthaÑ ÈrocesuÑ. AnujÈnÈmi bhikkhave yena gÈmo tena gantun”ti3–

ettha “sace gÈmo avid|ragato hoti, tattha piÓÉÈya caritvÈ vihÈrameva ÈgantvÈ vasitabbaÑ. Sace d|ragato, sattÈhavÈrena aruÓo uÔÔhÈpetabbo. Na sakkÈ ce hoti, tattheva sabhÈgaÔÔhÈne vasitabban”ti4 iminÈ aÔÔhakathÈvacanenapi saÑsandanato. TathÈ hi gÈme ______________________________________________________________ 1. LobhuppÈdopi (SyÈ) 2. Vi-®Ôha 3. 351 piÔÔhe. 3. Vi 3. 207 piÔÔhe. 4. Vi-®Ôha 3. 352 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 434

vuÔÔhite bhikkhÈya abhÈvato vassacchedepi anÈpattiÑ vadantena bhagavatÈ “anujÈnÈmi bhikkhave yena gÈmo tena gantun”ti1 vuttattÈ bhikkhÈya abhÈvo vassacchedakÈraÓaÑ. Tattha “sace d|ragato, sattÈhavÈrena aruÓo uÔÔhÈpetabbo”ti2 idaÑ aÔÔhakathÈvacanaÑ vassacchedakÈraÓe sati sattÈhakiccena gantumpi vaÔÔatÊti imamatthaÑ sÈdheti.

YaÑ pana vuttaÑ kenaci–

“Ratticchedoti sattÈhakiccaÑ sandhÈya vutto, sattÈhakaraÓÊyena gantvÈ ratticchedo vÈ vassacchedo vÈ ekabhikkhunÈpi na katoti vuttaÑ kira mahÈ-aÔÔhakathÈyaÑ, tasmÈ vassacchedassa kÈraÓe sati sattÈhakiccaÑ kÈtuÑ vaÔÔatÊti eke. VinayadharÈ pana na icchanti, tasmÈ aÔÔhakathÈdhippÈyo vÊmaÑsitabbo”ti,

taÑ pana sayaÑ samm|Ähassa paresaÑ mohuppÈdanamattaÑ. Na hi vinayadharÈnaÑ anicchÈya kÈraÓaÑ dissati aÔÔhakathÈya virujjhanato yutti-abhÈvato ca. YaÒhi kÈraÓaÑ vassacchedepi anÈpattiÑ sÈdheti, tasmiÑ sati vinÈ vassacchedaÑ sattÈhakiccena gantuÑ na vaÔÔatÊtikÈ nÈma yutti. “PacchimikÈya tattha vassaÑ upagacchÈmÈ”ti idaÑ tesaÑ bhikkh|naÑ anur|paparivitakkanaparidÊpanaÑ, na pana visesatthaparidÊpanaÑ. TathÈ hi dubbhikkhatÈya vassacchedakaraÓasabbhÈvato purimikÈya tÈva vassacchedepi anÈpatti. PacchimikÈyaÑ anupagantukÈmatÈya gamanepi natthi doso pacchimikÈya vass|panÈyikadivasassa asampattabhÈvato.

Na kismiÒci maÒÒantÊti kismiÒci guÓe sambhÈvanavasena na maÒÒanti. PakÈsetvÈti paÔiladdhajjhÈnÈdiguÓavasena pakÈsetvÈ. “PacchÈ sÊlaÑ adhiÔÔhaheyyÈmÈ”ti vuttanayena kucchipaÔijaggane sati tathÈpavatta-icchÈcÈrassa aparisuddhabhÈvato ÈjÊvasuddhiyÈ ca abhÈvato puna vÈyamitvÈ saÑvare patiÔÔhÈtabbanti Èha “pacchÈsÊlaÑ adhiÔÔhaheyyÈmÈ”ti.

KiÑ idanti garahaÓavasena vuttaÑ. SÈlitaÓÉulehi sampÈditaÑ maÑsena upasittaÑ odanaÑ sÈlimaÑsodanaÑ. AtimaÒÒissatÊti avaÒÒÈtakaraÓavasena atikkamitvÈ maÒÒissati, lÈmakaÑ nihÊnaÑ katvÈ maÒÒissatÊti vuttaÑ ______________________________________________________________ 1. Vi 3. 207 piÔÔhe. 2. Vi-®Ôha 3. 352 piÔÔhe.


hoti. TenÈha “oÒÒÈtaÑ avaÒÒÈtaÑ karissatÊ”ti. HeÔÔhÈ katvÈ nihÊnaÑ katvÈ ÒÈtaÑ oÒÒÈtaÑ. AvaÒÒÈtanti tasseva vevacanaÑ. SvÈyanti so ayaÑ janapado. ImÈya paÔipattiyÈti veraÒjÈyaÑ p|ritÈya sudukkarÈya paÔipattiyÈ. Tumhe nissÈyÈti tumhÈkaÑ imaÑ appicchapaÔipadaÑ nissÈya. SabrahmacÈrÊsa~khÈtÈti chabbaggiyÈdayo vuttÈ. TumhÈkaÑ antare nisÊditvÈti tumhÈkaÑ majjhe nisÊditvÈ, tumhehi saddhiÑ nisÊditvÈti vuttaÑ hoti. OmÈnanti atimÈnaÑ. AtimÈnoyeva hettha nihÊnatÈya “omÈnan”ti vutto, na pana hÊÄetvÈ maÒÒanaÑ. Tumhehi Ènanda sappurisehi vijitaÑ sÈlimaÑsodanaÑ pacchimÈ janatÈ atimaÒÒissatÊti evamettha pÈÄiÑ yojetvÈ atthaÑ vaÓÓayanti. IdaÑ vuttaÑ hoti–yaÑ laddhaÑ, teneva tussitvÈ sÈlimaÑsodanapatthanÈya chinnattÈ ca tumhehi vijitaÑ abhibh|taÑ sÈlimaÑsodanaÑ pacchimÈ janatÈ tattha patthanaÑ chindituÑ asamatthatÈya atimaÒÒissatÊti.

DubbhikkhakathÈ niÔÔhitÈ. _____

MahÈmoggallÈnassa sÊhanÈdakathÈ

17. ŒyasmÈti vÈ devÈnaÑpiyÈti vÈ bhadrabhavanti vÈ piyasamudÈcÈro esoti Èha “ÈyasmÈti piyavacanametan”ti. ViÒÒujÈtikÈ hi paraÑ piyena samudÈcarantÈ “bhavan”ti vÈ “devÈnaÑpiyÈ’ti vÈ “ÈyasmÈ”ti vÈ samudÈcaranti, tasmÈ sammukhÈ sambodhanavasena Èvusoti, tirokkhaÑ ÈyasmÈti ayampi samudÈcÈro. TayidaÑ piyavacanaÑ garugÈravasappatissavasena vuccatÊti Èha “garugÈravasappatissÈdhivacanametan”ti. GuÓamahattatÈya mahÈmoggallÈno, na c|ÄamoggallÈnassa atthitÈyÈti Èha “mahÈ ca so guÓamahantatÈyÈ”ti. PappaÔakojanti pathavÊsandhÈrakaÑ udakaÑ Èhacca Ôhite mahÈpathaviyÈ heÔÔhimatale samuÔÔhitaÑ udakoghena ajjhotthaÔe bh|mippadese saÒjÈtakaddamapaÔalasadisaÑ atimadhurapathavÊmaÓÉaÑ. Na metaÑ assa patir|panti taÑ anÈpucchÈ karaÓaÑ na me anucchavikaÑ bhaveyyÈti attho. AnÈpucchÈ karontena ca yathÈ bhagavÈ icchiticchitaÑ kiÒci anÈpucchÈ karoti, evamahampÊti bhagavatÈ samÈnaÑ katvÈ attÈnaÑ mÈnena kataÑ viya

VinayapiÔaka 436

bhavissatÊti Èha “yugaggÈho viya bhagavatÈ saddhiÑ kato bhaveyyÈ”ti. Parena hi saddhiÑ attÈnaÑ yugaÑ yugaÄaÑ samÈnaÑ katvÈ gÈho, tassa mama vÈ ko visesoti gahaÓaÑ yugaggÈho.

Sampannanti sampattiyuttaÑ. SÈ panettha rasasampatti adhippetÈ sÈmaÒÒajotanÈya visese avaÔÔhÈnato. TenÈha “sampannanti madhuraÑ sÈdurasanti attho”ti. TividhaÒhi sampannaÑ paripuÓÓasama~gÊmadhuravasena. Tattha–

“SampannaÑ sÈlikedÈraÑ, suvÈ bhuÒjanti kosiya. PaÔivedemi te brahme, na ne vÈretumussahe”ti1–

idaÑ paripuÓÓasampannaÑ nÈma. ParipuÓÓampi hi samantato pannaÑ pattanti sampannanti vuccati. “IminÈ pÈtimokkhasaÑvarena upeto hoti samupeto upagato samupagato sampanno samannÈgato”ti2 idaÑ sama~gÊsampannaÑ nÈma. Sama~gÊpi hi sammadeva panno gato upagatoti sampannoti vuccati. “Tatrassa rukkho sampannaphalo ca upapannaphalo cÈ”ti3 idaÑ madhurasampannaÑ nÈma. Tattha madhurasampannaÑ idhÈdhippetanti veditabbaÑ. Upapannaphaloti bahuphalo. AssÈti pathaviyÈ heÔÔhimatalassa. Opammanidassanatthanti upamÈya nidassanatthaÑ. AnÊÄakanti niddosaÑ. NiddosatÈ cettha makkhikÈdirahitatÈyÈti Èha “nimmakkhikan”ti-Èdi. Natthi ettha makkhikÈti nimmakkhikaÑ. MakkhikÈsaddena cettha makkhikaÓÉakampi sÈmaÒÒato gahitanti vadanti. Teneva tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ “nimmakkhikanti imassevatthaÑ pakÈsetuÑ nimmakkhikaÓÉakanti vuttaÑ, makkhikÈhi tÈsaÑ aÓÉakehi ca virahitanti attho”ti. AyaÑ panettha amhÈkaÑ khanti “makkhikÈnaÑ aÓÉÈni makkhikaÓÉÈni, natthi ettha makkhikaÓÉÈnÊti nimmakkhikaÓÉanti. IminÈ makkhikÈnaÑ aÓÉehi rahitatÈ vuttÈ, ‘nimmakkhikan’ti iminÈ pana makkhikÈnaÑyeva abhÈvo vutto”ti. EtaÑ kira madh|ti khuddakamakkhikÈhi katamadhu. Sabbamadh|hÊti mahÈmakkhikabhamaramakkhikÈdikatehi. Agganti uttamaÑ. SeÔÔhanti pasatthatamaÑ. Surasanti sobhanarasaÑ. Ojavantanti accantamojasampannaÑ.

ŒyÈcanavacanametanti iminÈ sampaÔicchanasampahaÑsanÈdi-atthaÑ nivatteti. EkaÑ hatthanti ekaÑ pÈÓitalaÑ. “AbhinimminissÈmÊ”ti vuttamatthaÑ pakÈsetuÑ “pathavÊsadisaÑ karissÈmÊ”ti vuttaÑ. AyaÑ nu kho pathavÊ, udÈhu na ayanti ______________________________________________________________ 1. Khu 5. 276 piÔÔhe JÈtake. 2. Abhi 2. 255 piÔÔhe. 3. Ma 2. 29 piÔÔhe.


iminÈ nimmitapathaviyÈ pakatipathaviyÈ ca sandissamÈnattÈ “esÈ nu kho amhÈkaÑ pathavÊ, udÈhu aÒÒÈ”ti uppajjamÈnakukkuccaÑ dasseti. NibaddhavipulÈgamo gÈmo nigamo, pavattitamahÈ-Èyo mahÈgÈmoti vuttaÑ hoti. Na vÈ esa vipallÈsoti pubbapakkhaÑ nidasseti. KasmÈ panesa vipallÈso na hotÊti Èha “acinteyyo hi iddhimato iddhivisayo”ti. Iddhibaleneva tesaÑ sattÈnaÑ tÈdiso vipallÈso na bhavissatÊti adhippÈyo. IdÈni aÒÒathÈ vipallÈsappaÔilÈbhaÑ dassento Èha “evaÑ panÈ”ti-Èdi. GarahantÈti sammukhÈ garahantÈ. UpavadantÈti parammukhÈ akkosantÈ.

Nanu ca uttarakuruÑ piÓÉÈya gamanaÑ paÔisedhetvÈ vipallÈsampi sattÈ paÔilabheyyunti kÈraÓaÑ na vuttaÑ, tasmÈ kimettha kÈraÓanti Èha “tattha kiÒcÈpÊ”ti-Èdi. Yadipi na vuttaÑ, tathÈpi “vipallÈsampi sattÈ paÔilabheyyun”ti pubbe adhikatattÈ teneva kÈraÓena piÓÉÈya uttarakurugamanampi bhagavatÈ paÔisiddhanti viÒÒÈyati, tasmÈ tadeva kÈraÓaÑ idhÈpi gahetabbanti dassento Èha “pubbe vuttanayeneva gahetabban”ti. VipallÈsampi sattÈ paÔilabheyyunti idaÑ idha avuttampi ÈnetvÈ sambandhitabbanti adhippÈyo. Atthopi cassa vuttasadisameva veditabboti. “EvaÑ pana vipallÈsaÑ paÔilabheyyun”ti-ÈdinÈ pacchÈ vuttameva atthavikappaÑ sandhÈya vadati. YaÑ pana tattha vuttaÑ “te guÓe nibbattetvÈ dubbhikkhakÈle pathaviÑ parivattetvÈ pappaÔakojaÑ paribhuÒjiÑs|”ti, taÑ apanetvÈ te guÓe nibbattetvÈ dubbhikkhakÈle uttarakuruÑ gantvÈ piÓÉÈya caritvÈ paribhuÒjiÑs|ti evamettha yojanÈ kÈtabbÈ. Ekena padavÊtihÈrenÈti ettha padassa vÊtiharaÓaÑ nikkhipanaÑ padavÊtihÈro, padanikkhepo, tasmÈ ekena padanikkhepenÈti vuttaÑ hoti. Ekena padavÊtihÈrena atikkamitabbaÔÔhÈnaÒca samagamanena dvinnaÑ padÈnaÑ antare muÔÔhiratanamattaÑ, tasmÈ. MÈtikÈmattaÑ adhiÔÔhahitvÈti muÔÔhiratanappamÈÓaÑ mÈtikÈmattaÑ adhiÔÔhÈyÈti attho.

NiÔÔhitÈ mahÈmoggallÈnassa sÊhanÈdakathÈ.

VinayapiÔaka 438

VinayapaÒÒattiyÈcanakathÈ

18. VinayapaÒÒattiyÈti pubbe apaÒÒattasikkhÈpadaÑ sandhÈya vuttaÑ. Thero hi paÒÒattasikkhÈpadÈni ÔhapetvÈ idÈni paÒÒapetabbasikkhÈpadÈni pÈtimokkhuddesaÒca sandhÈya “etassa bhagavÈ kÈlo, etassa sugata kÈlo, yaÑ bhagavÈ sÈvakÈnaÑ sikkhÈpadaÑ paÒÒapeyya, uddiseyya pÈtimokkhan”ti1 Èha. BhagavatÈpi–

“Ko nu kho bhante hetu, ko paccayo, yena pubbe appatarÈni ceva sikkhÈpadÈni ahesuÑ, bahutarÈ ca bhikkh| aÒÒÈya saÓÔhayiÑsu. Ko pana bhante hetu, ko paccayo, yena etarahi bahutarÈni ceva sikkhÈpadÈni honti, appatarÈ ca bhikkh| aÒÒÈya saÓÔhahantÊti. EvametaÑ bhaddÈli hoti, sattesu hÈyamÈnesu saddhamme antaradhÈyamÈne bahutarÈni ceva sikkhÈpadÈni honti, appatarÈ ca bhikkh| aÒÒÈya saÓÔhahantÊti. Na tÈva bhaddÈli satthÈ sÈvakÈnaÑ sikkhÈpadaÑ paÒÒapeti, yÈva na idhekacce ÈsavaÔÔhÈnÊyÈ dhammÈ saÑghe pÈtubhavantÊ”ti–

imasmiÑ bhaddÈlisutte2 viya ekaccesu paÒÒattesupi tato paraÑ paÒÒapetabbÈni sandhÈya “na tÈva sÈriputta satthÈ sÈvakÈnaÑ sikkhÈpadaÑ paÒÒapetÊ”ti vuttaÑ. Idheva ca aÔÔhakathÈyaÑ “sÈmampi pacanaÑ samaÓasÈruppaÑ na hoti, na ca vaÔÔatÊ”ti3 vacanaÑ “ratticchedo vÈ vassacchedo vÈ na kato”ti4 vacanaÒca pubbe paÒÒattasikkhÈpadÈnaÑ sabbhÈve pamÈÓanti daÔÔhabbaÑ. SesasikkhÈpadÈnaÒceva pÈtimokkhuddesassa ca therassa ÈyÈcanena paÒÒattattÈ “m|lato pabhuti nidÈnaÑ dassetun”ti Èha. RahogatassÈti raho janavivittaÑ ÔhÈnaÑ upagatassa. Tena gaÓasa~gaÓikÈbhÈvena therassa kÈyavivekamÈha. PaÔisallÊnassÈti nÈnÈrammaÓacÈrato cittassa nivattiyÈ paÔi sammadeva nilÊnassa tattha avisaÔacittassa. Tena cittasa~gaÓikÈbhÈvenassa pubbabhÈgiyaÑ cittavivekamÈha. Ciranti kÈlÈpekkhaÑ accantasaÑyoge upayogavacanaÑ. CirÈti cirakÈlayuttÈ Ôhiti abhedena vuttÈ. ______________________________________________________________ 1. Vi 1. 10 piÔÔhe. 2. Ma 2. 108 piÔÔhe. 3. Vi-®Ôha 1. 145 piÔÔhe. 4. Vi-®Ôha 1. 148 piÔÔhe.


EtaÑ na sakkotÊti etaÑ vinicchinituÑ na sakkoti. AÔÔhakathÈyaÑ vuttanayaÑ dassetvÈ idÈni theravÈdaÑ dassento Èha “mahÈpadumatthero panÈ”ti-Èdi. AÔÔhakathÈyampi “na sakkotÊ”ti idaÑ yasmÈ jÈnamÈnopi sammadeva paricchindituÑ na sakkoti, tasmÈ vuttanti vadanti. SoÄasavidhÈya paÒÒÈya matthakaÑ pattassÈti majjhimanikÈye anupadasuttantadesanÈya1–

“MahÈpaÒÒo bhikkhave sÈriputto, puthupaÒÒo bhikkhave sÈriputto, hÈsapaÒÒo bhikkhave sÈriputto, javanapaÒÒo bhikkhave sÈriputto, tikkhapaÒÒo bhikkhave sÈriputto, nibbedhikapaÒÒo bhikkhave sÈriputto”ti–

evamÈgatÈ mahÈpaÒÒÈdikÈ cha, tasmiÑyeva sutte ÈgatÈ navÈnupubbavihÈrasamÈpattipaÒÒÈ, arahattamaggapaÒÒÈti imÈsaÑ seÄasappabhedÈnaÑ paÒÒÈnaÑ sÈvakavisaye ukkaÔÔhakoÔippattassa.

KasmÈ panettha bhagavÈ vipassÊ-ÈdÊnaÑ sattannaÑyeva buddhÈnaÑ brahmacariyassa ciraÔÔhitikÈciraÔÔhitikabhÈvaÑ kathesi, na buddhavaÑsadesanÈyaÑ viya paÒcavÊsatiyÈ buddhÈnaÑ, tato vÈ pana bhiyyoti? YesaÑ sammÈsambuddhÈnaÑ paÔivedhasÈsanaÑ ekaÑsato nicchayena ajjÈpi dharati, na antarahitaÑ, te eva kittento vipassÊ-ÈdÊnaÑyeva bhagavantÈnaÑ brahmacariyassa ciraÔÔhitikÈciraÔÔhitikabhÈvaÑ idha kathesi. TesaÑyeva hi sÈvakÈ tadÈ ceva etarahi ca suddhÈvÈsabh|miyaÑ ÔhitÈ, na aÒÒesaÑ parinibbutattÈ. SiddhatthatissaphussÈnaÑ kira buddhÈnaÑ sÈvakÈ suddhÈvÈsesu uppannÈ uppattisamanantarameva imasmiÑ sÈsane upakÈdayo viya arahattaÑ adhigantvÈ na cirasseva parinibbÈyiÑsu, na tattha tattha sÈvakÈ yÈvatÈyukaÑ aÔÔhaÑs|ti vadanti. ApubbÈcarimaniyamo pana aparÈparaÑ saÑsaraÓakasattÈvÈsavasena ekissÈ lokadhÈtuyÈ icchitoti na tenetaÑ virujjhatÊti daÔÔhabbaÑ. 19. AsÈdhÈraÓo hetu, sÈdhÈraÓo paccayoti evamÈdivibhÈgena idha payojanaÑ natthi, vipassÊ-ÈdÊnaÑ pana brahmacariyassa aciraÔÔhitikatÈya ciraÔÔhitikatÈya ca kÈraÓapucchÈparattÈ codanÈyÈti Èha “hetu paccayoti ubhayametaÑ kÈraÓÈdhivacanan”ti. Hinoti ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 75 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 440

tena phalanti het|ti karaÓasÈdhanoyaÑ hetusaddoti Èha “tena tassa phalan”ti-Èdi. KattusÈdhanopi hetusaddo no na yujjati hinoti phalassa hetubhÈvaÑ upagacchatÊti het|ti. TaÑ paÔicca eti pavattatÊti taÑ kÈraÓaÑ paÔicca tassa phalaÑ eti pavattati nibbattatÊti attho.

KilÈsuno ahesunti appossukkÈ ahesuÑ, nirussÈhÈ ahesunti attho. SÈ pana nirussÈhatÈ na ÈlasiyavasenÈti Èha “na ÈlasiyakilÈsuno”ti, Èlasiyavasena kilÈsuno nÈhesunti attho. Tattha kÈraÓamÈha “na hÊ”ti-Èdi. ŒlasiyaÑ vÈti iminÈ thinamiddhavasappavattÈnaÑ akusalÈnaÑ abhÈvamÈha. OsannavÊriyatÈ vÈti iminÈ pana “ÈlasiyÈbhÈvepi antamaso annabhÈranesÈdÈnampi sakkaccaÑyeva dhammaÑ desetÊ”ti vacanato yassa kassacipi dhammadesanÈya nirussÈhatÈ natthÊti dÊpeti sabbesaÑ samakeneva ussÈhena dhammadesanÈya pavattanato. TenÈha “buddhÈ hÊ”ti-Èdi. OsannavÊriyÈti ohÊnavÊriyÈ, appossukkÈti attho. UssannavÊriyÈti adhikavÊriyÈ, mahussÈhÈti attho. VegenÈti javena. Dhamme garu etesanti dhammagaruno. Dhamme gÈravametesanti dhammagÈravÈ. Vipassissa bhagavato kÈle asÊti vassasahassÈni ÈyuppamÈÓaÑ sikhissa sattati vassasahassÈni, vessabhussa saÔÔhi vassasahassÈni ÈyuppamÈÓanti Èha “tesaÑ kira kÈle dÊghÈyukÈ sattÈ”ti. AbhisamentÊti paÔivijjhanti.

NiddosatÈyÈti vÊtikkamadosassa abhÈvato. “ImasmiÑ vÊtikkame ayaÑ nÈma ÈpattÊ”ti evaÑ Èpattivasena apaÒÒapetvÈ “pÈÓÈtipÈtaÑ pahÈya pÈÓÈtipÈtÈ paÔivirato hotÊ”ti-ÈdinÈ1 dhammadesanÈvasena ovÈdasikkhÈpadÈnaÑyeva paÒÒattattÈ vuttaÑ “sattÈpattikkhandhavasena ÈÓÈsikkhÈpadaÑ apaÒÒattan”ti. ChannaÑ channaÑ vassÈnaÑ accayenÈti pÈÔhaseso daÔÔhabbo. Atha vÈ channaÑ channaÑ vassÈnaÑ osÈnadivasaÑ apekkhitvÈ “sakiÑ sakin”ti vuttattÈ tadapekkhamidaÑ sÈmivacanaÑ. SakalajambudÊpe sabbopi bhikkhusaÑgho ekasmiÑyeva ÔhÈne uposathaÑ akÈsÊti sambandho. KatamaÑ taÑ ÔhÈnanti Èha “bandhumatiyÈ rÈjadhÈniyÈ”ti-Èdi. ______________________________________________________________ 1. DÊ 1. 4, 59 piÔÔhesu.


IsipatanaÑ tena samayena khemaÑ nÈma uyyÈnaÑ hoti, migÈnaÑ pana abhayavÈsatthÈya dinnattÈ migadÈyoti vuccati. TaÑ sandhÈya vuttaÑ “kheme migadÈye”ti.

AbbokiÓÓÈni dasapi vÊsatipi bhikkhusahassÈni vasantÊti visabhÈgapuggalehi asaÑsaÔÔhÈni dasapi vÊsatipi bhikkh|naÑ sahassÈni vasanti. DÊghanikÈyaÔÔhakathÈyaÑ pana “te sabbepi dvÈdasasahassabhikkhugaÓhanakÈ mahÈvihÈrÈ abhayagiricetiyapabbatacittalapabbatavihÈrasadisÈ ca ahesun”ti vuttaÑ. UposathÈrocikÈti uposathÈrocanakÈ. TÈ kira devatÈ ekamhi vasse nikkhante tattha tattha gantvÈ Èrocenti “nikkhantaÑ kho mÈrisÈ ekaÑ vassaÑ, paÒca dÈni vassÈni sesÈni, paÒcannaÑ vassÈnaÑ paccayena bandhumatÊ rÈjadhÈnÊ upasa~kamitabbÈ pÈtimokkhuddesÈyÈ”ti. TathÈ dvÊsu vassesu nikkhantesu “nikkhantÈni kho mÈrisÈ dve vassÈni, cattÈri vassÈni sesÈni, catunnaÑ vassÈnaÑ accayena bandhumatÊ rÈjadhÈnÊ upasa~kamitabbÈ pÈtimokkhuddesÈyÈ”ti Èrocenti. IminÈva nayena tÊsu cat|su paÒcasu vassesu atikkantesu Èrocenti. Tena vuttaÑ “mÈrisÈ ekaÑ vassaÑ atikkantan”ti-Èdi. SÈnubhÈvÈti iddhÈnubhÈvena sÈnubhÈvÈ. Te kira bhikkh|ti ye devatÈnubhÈvena gacchanti, te sandhÈya vadati. PÈcÊnasamuddanteti pÈcÊnasamuddassa samÊpadese. Gamiyavattanti gamikehi kÈtabbaÑ senÈsanapaÔijagganÈdivattaÑ. Uposathagganti uposathakaraÓaÔÔhÈnaÑ. GatÈva hontÊti devatÈnubhÈvena gatÈ eva honti. Teti attano attano ÈnubhÈvena devatÈnubhÈvena ca gatÈ sabbepi.

KhantÊ paramanti-ÈdÊsu1 par|pavÈdaÑ parÈpakÈraÑ sÊtuÓhÈdibhedaÒca guÓoparodhaÑ khamati sahati adhivÈsetÊti khanti. SÈ pana sÊlÈdÊnaÑ paÔipakkhadhamme savisesaÑ tapati santapati vidhamatÊti paramaÑ uttamaÑ tapo. TitikkhanaÑ khamanaÑ titikkhÈ. KhantiyÈyevetaÑ vevacanaÑ. AkkharacintakÈ hi khamÈyaÑ titikkhÈsaddaÑ vaÓÓenti, tasmÈ evamettha attho daÔÔhabbo “titikkhÈsa~khÈtÈ adhivÈsanakhanti nÈma uttamaÑ tapo”ti. NibbÈnaÑ paramaÑ vadanti buddhÈti bhavena bhavantaraÑ vinÈti bhavanikantibhÈvena saÑsibbati, sataÓhasseva vÈ ÈyatiÑ punabbhavabhÈvato phalena saddhiÑ kammaÑ vinÈti ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ôha 2. 69; Dhammapada-®Ôha 2. 154 piÔÔhesupi passitabbaÑ.

VinayapiÔaka 442

saÑsibbatÊti vÈnanti sa~khyaÑ gatÈya taÓhÈya nikkhantaÑ nibbÈnaÑ tattha tassÈ sabbaso abhÈvato. TaÑ nibbÈnaÑ pana santapaÓÊtanipuÓasivakhemÈdinÈ sabbÈkÈrena paramanti vadanti buddhÈ.

Na hi pabbajito par|paghÈtÊti yo adhivÈsanakhantirahitattÈ paraÑ upaghÈteti bÈdhati vihiÑsati, so pabbajito nÈma na hoti pabbÈjetabbadhammassa apabbÈjanato. CatutthapÈdo pana tatiyapÈdasseva vevacanaÑ anatthantarattÈ. “Na hi pabbajito”ti etassa hi “na samaÓo hotÊ”ti vevacanaÑ. “Par|paghÈtÊ”ti etassa “paraÑ viheÔhayanto”ti vevacanaÑ. Atha vÈ par|paghÈtÊti sÊl|paghÈtÊ. SÊlaÒhi uttamaÔÔhena “paran”ti vuccati parasaddassa seÔÔhavÈcakattÈ “puggalaparoparaÒÒ|”ti-ÈdÊsu viya. Yo ca samaÓo paraÑ yaÑ kaÒci sattaÑ viheÔhayanto par|paghÈtÊ hoti attano sÊlavinÈsako, so pabbajito nÈma na hotÊti attho. Atha vÈ yo adhivÈsanakhantiyÈ abhÈvÈ par|paghÈtÊ hoti, paraÑ antamaso ÉaÑsamakasampi jÊvitÈ voropeti, so na hi pabbajito. KiÑ kÈraÓÈ? PÈpamalassa apabbÈjitattÈ anÊhaÔattÈ. “PabbÈjayamattano malaÑ, tasmÈ pabbajitoti vuccatÊ”ti1 idaÒhi pabbajitalakkhaÓaÑ. Yopi naheva kho upaghÈteti na mÈreti, apica daÓÉÈdÊhi viheÔheti, sopi paraÑ viheÔhayanto samaÓo na hoti. KiÑkÈraÓÈ? VihesÈya asamitattÈ. SamitattÈ samaÓoti vuccatÊti idaÒhi samaÓalakkhaÓaÑ. “SamitattÈ hi pÈpÈnaÑ, samaÓoti pavuccatÊ”ti2 hi vuttaÑ.

Apica bhagavÈ bhikkh|naÑ pÈtimokkhaÑ uddisanto pÈtimokkhakathÈya ca sÊlappadhÈnattÈ sÊlassa ca visesato doso paÔipakkhoti tassa niggaÓhanavidhiÑ dassetuÑ Èdito “khantÊ paramaÑ tapo”ti Èha. Tena aniÔÔhassa paÔihanan|pÈyo vutto, titikkhÈggahaÓena pana iÔÔhassa, tadubhayenapi uppannaÑ aratiÑ uppannaÑ ratiÑ abhibhuyya viharatÊti ayamattho dassito. TaÓhÈvÈnassa v|pasamanato nibbÈnaÑ paramaÑ vadanti buddhÈ. Tattha khantiggahaÓena payogavipattiyÈ abhÈvo. TathÈ khantiggahaÓena parÈparÈdhasahatÈ, titikkhÈggahaÓena paresu anaparajjhanÈ dassitÈ. EvaÑ kÈraÓamukhena anvayato pÈtimokkhaÑ dassetvÈ idÈni ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 69 piÔÔhe Dhammapade. 2. Khu 1. 51 piÔÔhe Dhammapade.


byatirekato taÑ dassetuÑ “na hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tena yathÈ sattÈnaÑ jÊvitÈ voropanaÑ paraÑ pÈÓileÉÉudaÓÉÈdÊhi viheÔhanaÒca “par|paghÈto paraÑ viheÔhanan”ti vuccati, evaÑ tesaÑ sÈpateyyÈvaharaÓaÑ parÈmasanaÑ visaÑvÈdanaÑ aÒÒamaÒÒabhedanaÑ pharusavacanena mammaghaÔÔanaÑ niratthakavippalÈpo parasantakÈbhijjhÈnaÑ ucchedacintanaÑ micchÈbhinivesanaÒca upaghÈto paraviheÔhanaÒca hotÊti yassa kassaci akusalassa kammapathassa kammassa ca karaÓena pabbajito samaÓo ca na hotÊti dasseti.

DutiyagÈthÈya sabbapÈpassÈti sabbÈkusalassa sabbassapi dvÈdasÈkusalassa sabbacittuppÈdasa~gahitassa sÈvajjadhammassa. AkaraÓanti anuppÈdanaÑ. KaraÓaÒhi nÈma tassa attano santÈne uppÈdananti tappaÔikkhepato akaraÓaÑ anuppÈdanaÑ. KusalassÈti catubh|mikakusalassa. “KusalassÈ”ti hi idaÑ “etaÑ buddhÈna sÈsanan”ti vakkhamÈnattÈ ariyamaggadhamme tesaÒca sambhÈrabh|te tebh|mikakusale dhamme bodheti. UpasampadÈti upasampÈdanaÑ. TaÑ pana atthato tassa kusalassa samadhigamo paÔilÈbho. Sacittapariyodapananti attano cittassa jotanaÑ cittassa pabhassarabhÈvakaraÓaÑ sabbaso parisodhanaÑ. TaÑ pana arahattena hoti. Ettha ca yasmÈ aggamaggasama~gino cittaÑ sabbaso pariyodapÊyati nÈma, aggaphalakkhaÓe pana pariyodapitaÑ hoti puna pariyodapetabbatÈya abhÈvato, tasmÈ pariniÔÔhitapariyodapanataÑ sandhÈya vuttaÑ “taÑ pana arahatthena hotÊ”ti. Iti sÊlasaÑvarena sabbapÈpaÑ pahÈya lokiyalokuttarÈhi samathavipassanÈhi kusalaÑ sampÈdetvÈ arahattaphalena cittaÑ pariyodapetabbanti etaÑ buddhÈnaÑ sÈsanaÑ ovÈdo anusiÔÔhi.

TatiyagÈthÈya anupavÈdoti vÈcÈya kassaci anupavadanaÑ. AnupaghÈtoti kÈyena manasÈ ca kassaci upaghÈtÈkaraÓaÑ manasÈpi paresaÑ anatthacintanÈdivasena upaghÈtakaraÓassa vajjetabbattÈ. PÈtimokkheti yaÑ taÑ pa-atimokkhaÑ atipamokkhaÑ uttamaÑ sÊlaÑ, pÈti vÈ sugatibhayehi mokkheti duggatibhayehi, yo vÈ naÑ pÈti, taÑ mokkhetÊti pÈtimokkhanti vuccati, tasmiÑ pÈtimokkhe ca. SaÑvaroti sattannaÑ ÈpattikkhandhÈnaÑ avÊtikkamalakkhaÓo saÑvaro. MattaÒÒutÈti bhojane mattaÒÒutÈ paÔiggahaÓaparibhogavasena pamÈÓaÒÒutÈ. PantaÒca sayanÈsananti janasa~ghaÔÔavirahitaÑ nijjanasambÈdhaÑ vivittaÑ senÈsanaÒca. Ettha

VinayapiÔaka 444

dvÊhiyeva paccayehi catupaccayasantoso dÊpitoti veditabbo paccayasantosasÈmaÒÒena itaradvayassapi lakkhaÓahÈranayena jotitabhÈvato1. Adhicitte ca Èyogoti vipassanÈpÈdakaÑ aÔÔhasamÈpatticittaÑ adhicittaÑ, tatopi ca maggaphalacittameva adhicittaÑ, tasmiÑ yathÈvutte adhicitte Èyogo ca, anuyogoti attho. EtaÑ buddhÈna sÈsananti etaÑ parassa anupavadanaÑ anupaghÈtanaÑ pÈtimokkhe saÑvaro paÔiggahaÓaparibhogesu mattaÒÒutÈ vivittasenÈsanasevanaÑ adhicittÈnuyogo ca buddhÈnaÑ sÈsanaÑ ovÈdo anusiÔÔhi.

ImÈ pana sabbabuddhÈnaÑ pÈtimokkhuddesagÈthÈ hontÊti veditabbÈ. TenÈha “eteneva upÈyenÈ”ti-Èdi. YÈva sÈsanapariyantÈti dharamÈnakabuddhÈnaÑ anusÈsanapariyantaÑ sandhÈya vuttaÑ, yÈva buddhÈ dharanti, tÈva uddisitabbataÑ ÈgacchantÊti vuttaÑ hoti. OvÈdapÈtimokkhaÒhi buddhÈyeva uddisanti, na sÈvakÈ. paÔhamabodhiyaÑyeva uddesamÈgacchantÊti sambandho. PaÔhamabodhi cettha vÊsativassaparicchinnÈti mahÈgaÓÔhipade vuttaÑ. TaÒca heÔÔhÈ aÔÔhakathÈyameva “bhagavato hi paÔhamabodhiyaÑ vÊsativassantare nibaddhupaÔÔhÈko nÈma natthÊ”ti kathitattÈ “paÔhamabodhi nÈma vÊsativassÈnÊ”ti gahetvÈ vuttaÑ. ŒcariyadhammapÈlattherena pana “paÒcacattÈlÊsÈya vassesu Èdito pannarasa vassÈni paÔhamabodhÊ”ti vuttaÑ. EvaÒca sati majjhe pannarasa vassÈni majjhimabodhi, ante pannarasa vassÈni pacchimabodhÊti tiÓÓaÑ bodhÊnaÑ samappamÈÓatÈ siyÈti tampi yuttaÑ. Pannarasattikena hi paÒcacattÈlÊsa vassÈni p|renti. AÔÔhakathÈyaÑ pana pannarasavassappamÈÓÈya paÔhamabodhiyÈ vÊsativassesuyeva antogadhattÈ “paÔhamabodhiyaÑ vÊsativassantare”ti vuttanti evampi sakkÈ viÒÒÈtuÑ.

Nanu ca kÈnici sikkhÈpadÈni paÒÒapetvÈpi na tÈva ÈÓÈpÈtimokkhaÑ anuÒÒÈtaÑ pacchÈ therassa ÈyÈcanena anuÒÒÈtattÈ, tasmÈ kathemetaÑ vuttaÑ “sikkhÈpadapaÒÒattikÈlato pana pabhuti ÈÓÈpÈtimokkhameva uddisÊyatÊ”ti, yadipi kÈnici sikkhÈpadÈni paÒÒapetvÈva ÈÓÈpÈtimokkhaÑ na anuÒÒÈtaÑ, tathÈpi apaÒÒatte sikkhÈpade ÈÓÈpÈtimokkhaÑ natthi, kintu paÒÒatteyevÈti imamatthaÑ dassetuÑ “sikkhÈpadapaÒÒattikÈlato pana pabhutÊ”ti vuttaÑ. PubbÈrÈmeti ______________________________________________________________ 1. BodhitabhÈvato (SyÈ)


sÈvatthiyÈ pÈcÊnadisÈbhÈge katattÈ evaÑladdhavohÈre mahÈvihÈre. MigÈramÈtupÈsÈdeti migÈraseÔÔhino mÈtuÔÔhÈniyattÈ migÈramÈtÈti sa~khyaÑ gatÈya visÈkhÈmahÈ-upÈsikÈya kÈrite pÈsÈde. AÔÔhÈnanti hetupaÔikkhepo. AnavakÈsoti paccayapaÔikkhepo. Ubhayenapi kÈraÓameva paÔikkhipati. Yanti yena kÈraÓena.

Tesanti bhikkh|naÑ. SammukhasÈvakÈnaÑ santike pabbajitÈti sabbantimÈnaÑ subhaddasadisÈnaÑ sammukhasÈvakÈnaÑ santike pabbajite sandhÈya vadati. KhattiyakulÈdivaseneva vividhÈ kulÈti sambandho. UccanÊca-uÄÈruÄÈrabhogÈdikulavasena vÈti uccanÊcakulavasena uÄÈruÄÈrabhogÈdikulavasena vÈti yojetabbaÑ. Tattha khattiyabrÈhmaÓa-vasena vÈ khattiyabrÈhmaÓagahapatikÈnaÑ vasena vÈ uccakulatÈ veditabbÈ, sesÈnaÑ vasena nÊcakulatÈ. UÄÈruÄÈrabhogÈdikulavasena vÈti uÄÈrataratama-upabhogavantÈdikulavasena. UÄÈrÈtisayajotanatthaÒhi puna uÄÈraggahaÓaÑ “dukkhadukkhan”ti-ÈdÊsu viya. Œdi-saddena uÄÈrÈnuÄÈrÈnaÑ gahaÓaÑ veditabbaÑ.

BrahmacariyaÑ rakkhantÊti vuttamevatthaÑ pakÈsetvÈ dassento Èha “ciraÑ pariyattidhammaÑ pariharantÊ”ti. ApaÒÒattepi sikkhÈpade yadi samÈnajÈti-ÈdikÈ siyuÑ, attano attano kulÈnugataganthaÑ viya na nÈseyyuÑ. YasmÈ pana sikkhÈpadampi apaÒÒattaÑ, ime ca bhikkh| na samÈnajÈti-ÈdikÈ, tasmÈ vinÈsesunti imamatthaÑ dassetuÑ “yasmÈ ekanÈmÈ -pa- tasmÈ aÒÒamaÒÒaÑ viheÔhentÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Yadi evaÑ kasmÈ ciraÔÔhitikavÈrepi “nÈnÈnÈmÈ”ti-Èdi vuttanti? Satipi tesaÑ nÈnÈjaccÈdibhÈve sikkhÈpadapaÒÒattiyÈ eva sÈsanassa cirappavattÊti dassanatthaÑ vuttaÑ. SikkhÈpadapaÒÒattivaseneva sÈsanassa cirappavatti. YasmÈ buddhÈ attano parinibbÈnato uddhampi vinetabbasattasambhave sati sikkhÈpadaÑ paÒÒapenti, asati na paÒÒapenti, tasmÈti veditabbo1. YathÈ kÈyavacÊdvÈrasa~khÈtaÑ viÒÒattiÑ samuÔÔhÈpetvÈ pavattamÈnampi cittaÑ tassÈyeva viÒÒattiyÈ vasena pavattanato “kÈyavacÊdvÈrehi pavattan”ti vuccati, evaÑsampadamidaÑ daÔÔhabbaÑ. YathÈ tanti ettha tanti nipÈtamattaÑ. Vaggasa~gahapaÓÓÈsasa~gahÈdÊhÊti sÊlakkhandhavaggamahÈvaggÈdivaggasa~gahavasena m|lapaÓÓÈsamajjhimapaÓÓÈsÈdipaÓÓÈsasa~gahavasena. Œdi-saddena saÑyuttÈdisa~gaho veditabbo. ______________________________________________________________ 1. VeditabbÈ (SyÈ)

VinayapiÔaka 446

EvaÑ vitakketha, mÈ evaÑ vitakkayitthÈti ettha evanti yathÈnusiÔÔhÈya anusÈsaniyÈ vidhivasena paÔisedhanavasena ca pavattitÈkÈraparÈmasanaÑ, sÈ ca sammÈvitakkÈnaÑ micchÈvitakkÈnaÒca pavatti-ÈkÈradassanavasena pavattati atthanisaÑsassa ÈdÊnavassa ca vibhÈvanatthaÑ. TenÈha “nekkhammavitakkÈdayo tayo vitakke vitakkethÈ”ti-Èdi. Ettha Èdi-saddena abyÈpÈdavitakka-avihiÑsÈvitakkÈnaÑ gahaÓaÑ veditabbaÑ. Tattha nekkhammaÑ vuccati lobhato nikkhantattÈ alobho, nÊvaraÓehi nikkhantattÈ paÔhamajjhÈnaÑ, sabbÈkusalehi nikkhantattÈ sabbo kusalo dhammo, sabbasa~khatehi nikkhantattÈ nibbÈnaÑ, upanissayato sampayogato ÈrammaÓakaraÓato ca nekkhammena paÔisaÑyutto vitakko nekkhammavitakko, sammÈsa~kappo. So asubhajjhÈnassa pubbabhÈge kÈmÈvacaro hoti, asubhajjhÈne r|pÈvacaro, taÑ jhÈnaÑ pÈdakaÑ katvÈ uppannamaggaphalakÈle lokuttaro. ByÈpÈdassa paÔipakkho abyÈpÈdo, kaÒcipi na byÈpÈdenti etenÈti vÈ abyÈpÈdo, mettÈ. YathÈvuttena abyÈpÈdena paÔisaÑyutto vitakko abyÈpÈdavitakko. So mettÈjhÈnassa pubbabhÈge kÈmÈvacaro hoti, mettÈbhÈvanÈvasena adhigate paÔhamajjhÈne r|pÈvacaro, taÑ jhÈnaÑ pÈdakaÑ katvÈ uppannamaggaphalakÈle lokuttaro. VihiÑsÈya paÔipakkhÈ, na vihiÑsanti vÈ etÈya satteti avihiÑsÈ, karuÓÈ. TÈya paÔisaÑyutto vitakko avihiÑsÈvitakko. So karuÓÈjhÈnassa pubbabhÈge kÈmÈvacaro, karuÓÈbhÈvanÈvasena adhigate paÔhamajjhÈne r|pÈvacaro, taÑ jhÈnaÑ pÈdakaÑ katvÈ uppannamaggaphalakÈle lokuttaro.

Nanu ca alobhÈdosÈmohÈnaÑ aÒÒamaÒÒÈvirahato nesaÑ vasena uppajjanakÈnaÑ imesaÑ nekkhammavitakkÈdÊnaÑ aÒÒamaÒÒaÑ asa~karato vavatthÈnaÑ na hotÊti? No na hoti. YadÈ hi alobho padhÈno hoti niyamitapariÓatasamudÈcÈrÈdivasena, tadÈ itare dve tadanvÈyikÈ bhavanti. TathÈ hi yadÈ alobhappadhÈno nekkhammagaruko cittuppÈdo hoti, tadÈ laddhÈvasaro nekkhammavitakko patiÔÔhahati. TaÑsampayuttassa pana adosalakkhaÓassa abyÈpÈdassa vasena yo tasseva abyÈpÈdavitakkabhÈvo sambhaveyya, sati ca abyÈpÈdavitakkabhÈve kassacipi aviheÔhanajÈtikatÈya avihiÑsÈvitakkabhÈvo ca sambhaveyya. Te


itare dve tasseva nekkhammavitakkassa anugÈmino sar|pato adissanato tasmiÑ sati honti, asati na hontÊti anumÈneyyÈ bhavanti. Evameva yadÈ mettÈpadhÈno cittuppÈdo hoti, tadÈ itare dve tadanvÈyikÈ bhavanti. YadÈ karuÓÈpadhÈno cittuppÈdo hoti, tadÈ itare dve tadanvÈyikÈ bhavanti.

KÈmavitakkÈdayoti ettha Èdi-saddena byÈpÈdavitakkavihiÑsÈvitakkÈnaÑ gahaÓaÑ veditabbaÑ. Tattha kÈmapaÔisaÑyutto vitakko kÈmavitakko. Ettha hi dve kÈmÈ vatthukÈmo ca kilesakÈmo ca. Tattha vatthukÈmapakkhe ÈrammaÓavasena kÈmehi paÔisaÑyutto vitakko kÈmavitakko, kilesakÈmapakkhe pana sampayogavasena kÈmena paÔisaÑyuttoti yojetabbaÑ. ByÈpÈdapaÔisaÑyutto vitakko byÈpÈdavitakko. VihiÑsÈpaÔisaÑyutto vitakko vihiÑsÈvitakko. Tesu dve sattesupi sa~khÈresupi uppajjanti. KÈmavitakko hi piye manÈpe satte vÈ sa~khÈre vÈ vitakkentassa uppajjati, byÈpÈdavitakko appiye amanÈpe satte vÈ sa~khÈre vÈ kujjhitvÈ olokanakÈlato paÔÔhÈya yÈva vinÈsanÈ uppajjati, vihiÑsÈvitakko sa~khÈresu nuppajjati. Sa~khÈro hi dukkhÈpetabbo nÈma natthi, “ime sattÈ haÒÒantu vÈ ucchijjantu vÈ vinassantu vÈ mÈ vÈ ahesun”ti cintanakÈle pana sattesu uppajjati. Atha kasmÈ vuttaÑ “sa~khÈro dukkhÈpetabbo nÈma natthÊ”ti, nanu ye dukkhÈpetabbÈti icchitÈ sattasaÒÒitÈ, tepi atthato sa~khÈrÈ evÈti? SaccametaÑ, te pana indriyabaddhÈ saviÒÒÈÓakatÈya dukkhaÑ paÔisaÑvedenti, tasmÈ te vihiÑsÈvitakkassa visayÈ icchitÈ sattasaÒÒitÈ. Ye pana na dukkhaÑ paÔisaÑvedenti vuttalakkhaÓÈyogato, te sandhÈya “vihiÑsÈvitakko sa~khÈresu nuppajjatÊ”ti vuttaÑ.

AnupÈdÈya Èsavehi cittÈni vimucciÑs|ti ettha ÈsavehÊti kattu-atthe karaÓaniddeso, cittÈnÊti paccattabahuvacanaÑ, vimucciÑs|ti kammasÈdhanaÑ, tasmÈ Èsavehi kattubh|tehi anupÈdÈya ÈrammaÓavasena aggahetvÈ cittÈni vimuccitÈnÊti1 evamettha attho gahetabboti Èha “tesaÑ hi cittÈnÊ”ti-Èdi. Yehi ÈsavehÊti etthÈpi kattu-atthe eva karaÓaniddeso. VimucciÑs|ti kammasÈdhanaÑ. Na ______________________________________________________________ 1. VimocitÈnÊti (SyÈ)

VinayapiÔaka 448

te tÈni gahetvÈ vimucciÑs|ti te ÈsavÈ tÈni cittÈni ÈrammaÓavasena na gahetvÈ vimucciÑsu vimocesuÑ. Ettha hi cittÈnÊti upayogabahuvacanaÑ, vimucciÑs|ti kattusÈdhanaÑ. AnuppÈdanirodhena nirujjhamÈnÈti ÈyatiÑ anuppattisa~khÈtena nirodhena nirujjhamÈnÈ ÈsavÈ. AggahetvÈ vimucciÑs|ti ÈrammaÓakaraÓavasena aggahetvÈ cittÈni vimocesuÑ. VitasitacittÈ ahesunti sÈtisayaÒÈÓarasmisamphassena samphullacittÈ ahesuÑ. PurimavacanÈpekkhanti “aÒÒatarasmiÑ bhiÑsanake vanasaÓÉe”ti vuttavacanÈpekkhaÑ. TenÈha “yaÑ vuttaÑ aÒÒatarasmiÑ bhiÑsanake vanasaÓÉeti, tatrÈ”ti. Katanti bhÈvasÈdhanavÈci idaÑ padanti Èha “bhisanakatasmiÑ hoti, bhiÑsanakakiriyÈyÈ”ti. BhiÑsanassa karaÓaÑ kiriyÈ bhiÑsanakataÑ, tasmiÑ bhiÑsanakatasmiÑ.

IdÈni aÒÒathÈpi atthayojanaÑ dassento Èha “atha vÈ”ti-Èdi. ImasmiÑ atthavikappe bhiÑsayatÊti bhiÑsano, bhiÑsano eva bhiÑsanako, tassa bhÈvo bhiÑsanakattanti vattabbe ta-kÈrassa lopaÑ katvÈ “bhiÑsanakatan”ti vuttanti dassento Èha “bhiÑsanakatasminti bhiÑsanakabhÈveti attho”ti-Èdi. YebhuyyaggahaÓaÑ lomavantavasenapi yojetabbaÑ, na lomavasenevÈti Èha “bahutarÈnaÑ vÈ”ti-Èdi.

PurisayugavasenÈti purisakÈlavasena, purisÈnaÑ ÈyuppamÈÓavasenÈti vuttaÑ hoti. “Sabbapacchimako subhaddasadiso”ti tÊsupi gaÓÔhipadesu vuttaÑ. TasmiÑ kÈle vijjamÈnÈnaÑ dvinnaÑ parisÈnaÑ ÈyuparicchedaÑ sakalameva gahetvÈ “satasahassaÑ -pa- aÔÔhÈsÊ”ti vuttaÑ. Dveyeva purisayugÈnÊti ettha purisÈnaÑ yugappavattikÈlo purisayugaÑ. AbhilÈpamattameva cetaÑ, atthato pana purisova purisayugaÑ. DharamÈne bhagavati ekaÑ purisayugaÑ, parinibbute ekanti katvÈ “dveyeva purisayugÈnÊ”ti vuttaÑ. Parinibbute pana bhagavati ekameva purisayugaÑ asÊtiyeva vassasahassÈni brahmacariyaÑ aÔÔhasÊti veditabbaÑ. 20. SÈvakayugÈnÊti sÈvakÈ eva sÈvakayugÈni. AsambhuÓantenÈti apÈpuÓantena. GabbhaÑ gaÓhÈpentassÈti sabbaÒÒutaÒÒÈÓassa vijÈyanatthaÑ ÒÈÓagabbhaÑ gaÓhÈpentassa.


21. Ko anusandhÊti pubbÈparakathÈnaÑ kiÑ anusandhÈnaÑ, ko sambandhoti attho. SikkhÈpadapaÒÒattiyÈcanÈpekkhanti yÈcÊyatÊti yÈcanÈ, sikkhÈpadapaÒÒattiyeva yÈcanÈ sikkhÈpadapaÒÒattiyÈcanÈ, taÑ apekkhatÊti sikkhÈpadapaÒÒattiyÈcanÈpekkhaÑ bhummavacanaÑ, yÈciyamÈnasikkhÈpadapaÒÒatti-apekkhaÑ bhummavacananti vuttaÑ hoti. YÈcanavisiÔÔhÈ sikkhÈpadapaÒÒattiyeva hi “tatthÈ”ti iminÈ parÈmaÔÔhÈ, teneva vakkhati “tattha tassÈ sikkhÈpadapaÒÒattiyÈ”ti. YaÑ vuttanti “sikkhÈpadaÑ paÒÒapeyyÈ”ti iminÈ yaÑ sikkhÈpadapaÒÒapanaÑ vuttaÑ, yÈcitanti attho. Tattha tassÈ sikkhÈpadapaÒÒattiyÈti tassaÑ yÈciyamÈnasikkhÈpadapaÒÒattiyanti attho. AkÈlanti sikkhÈpadapaÒÒattiyÈ akÈlaÑ.

ŒsavaÔÔhÈnÊyÈti ettha adhikaraÓe anÊyasaddoti Èha “ÈsavÈ tiÔÔhanti etes|”ti-Èdi. Ke pana te ÈsavÈ, ke ca dhammÈ tadadhikaraÓabh|tÈti Èha “yesu diÔÔhadhammikasamparÈyikÈ”ti-Èdi. DiÔÔhadhammikÈ par|pavÈdÈdayo, samparÈyikÈ ÈpÈyikÈ apÈyadukkhavisesÈ. Te Èsavanti tena tena paccayavasena pavattantÊti ÈsavÈ. Nesanti par|pavÈdidi-ÈsavÈnaÑ. Teti vÊtikkamadhammÈ. Asati ÈsavaÄÈnÊye dhamme sikkhÈpadapaÒÒattiyaÑ ko doso, yenevaÑ vuttanti Èha “yadi hi paÒÒapeyyÈ”ti-Èdi, vÊtikkamadosaÑ adisvÈ yadi paÒÒapeyyÈti adhippÈyo. ParammukhÈ akkosanaÑ par|pavÈdo, parehi vacanesu dosÈropanaÑ par|pÈrambho, sammukhÈ garahanaÑ garahadoso.

KathaÒhi nÈma paliveÔhessatÊti sambandho, kathaÑsaddayoge anÈgatappayogo daÔÔhabbo. AnvÈyikoti anuvattako. Bhogakkhandhanti bhogarÈsiÑ. “AmhÈkamete”ti ÒÈyantÊti ÒÈtÊ, pitÈmahapituputtÈdivasena parivaÔÔanaÔÔhena parivaÔÔo, ÒÈtÊyeva parivaÔÔo ÒÈtiparivaÔÔo. GhÈsacchÈdanaparamatÈya santuÔÔhÈti ghÈsacchÈdane paramatÈya uttamatÈya santuÔÔhÈ, ghÈsacchÈdanapariyesane sallekhavasena paramatÈya ukkaÔÔhabhÈve saÓÔhitÈti attho. GhÈsacchÈdanameva vÈ paramaÑ paramÈ koÔi etesaÑ na tato paraÑ kiÒci asÈmisajÈtaÑ pariyesanti paccÈsÊsanti cÈti ghÈsacchÈdanaparamÈ, tesaÑ bhÈvo ghÈsacchÈdanaparamatÈ, tassaÑ ghÈsacchÈdanaparamatÈya santuÔÔhÈ. Tesu nÈma koti

VinayapiÔaka 450

yathÈvuttaguÓavisiÔÔhesu tesu bhikkh|su ko nÈma. LokÈmisabh|tanti lokapariyÈpannaÑ hutvÈ kileseti ÈmasitabbattÈ lokÈmisabh|taÑ. PabbajjÈsa~khepenevÈti “pÈÓÈtipÈtÈ veramaÓÊ”ti-ÈdinÈ pabbajjÈmukheneva. Etanti methunÈdÊnaÑ akaraÓaÑ. ThÈmanti sikkhÈpadÈnaÑ paÒÒÈpanakiriyÈya sÈmatthiyaÑ. Balanti yÈthÈvato sabbadhammÈnaÑ paÔivedhasamatthaÑ ÒÈÓabalaÑ. KuppeyyÈti kuppaÑ bhaveyya. Etassevatthassa pÈkaÔakaraÓaÑ na yathÈÔhÈne tiÔÔheyyÈti, paÒÒattiÔÔhÈne na tiÔÔheyyÈti attho. Akusaloti tikicchituÑ yuttakÈlassa aparijÈnanato akusalo acheko. Avuddhi anayo, byasanaÑ dukkhaÑ. PaÔikaccevÈti gaÓÉuppÈdanato paÔhamameva. SaÒchaviÑ katvÈti sobhanacchaviÑ katvÈ. BÈlavejjoti apaÓÉitavejjo. LohitakkhayaÒca maÑ pÈpetÊti vibhattivipariÓÈmaÑ katvÈ yojetabbaÑ.

AkÈlaÑ dassetvÈti sikkhÈpadapaÒÒattiyÈ akÈlaÑ dassetvÈ. RogaÑ v|pasametvÈti1 phÈsuÑ katvÈ. Sake Ècariyaketi Ècariyassa bhÈvo, kammaÑ vÈ ÈcariyakaÑ, tasmiÑ attano ÈcariyabhÈve, Ècariyakamme vÈ. Nimittatthe cetaÑ bhummavacanaÑ. ViditÈnubhÈvoti pÈkaÔÈnubhÈvo.

VipulabhÈvenÈti pabbajitÈnaÑ babubhÈvena. SÈsane ekacce ÈsavaÔÔhÈnÊyÈ dhammÈ na uppajjantÊti yasmÈ senÈsanÈni pahonti, tasmÈ ÈvÈsamacchariyÈdihetukÈ sÈsane ekacce ÈsavaÔÔhÈnÊyÈ dhammÈ na uppajjanti. IminÈ nayenÈti etena padasodhammasikkhÈpadÈdÊnaÑ sa~gaho daÔÔhabbo.

LÈbhaggamahattanti cÊvarÈdilabhitabbapaccayo lÈbho, tassa aggaÑ mahattaÑ paÓÊtatÈ bahubhÈvo vÈ. Bahussutassa bhÈvo bÈhusaccaÑ. Ayoniso ummujjamÈnÈti anupÈyena abhinivisamÈnÈ, viparÊtato jÈnamÈnÈti attho. Rasena rasaÑ saÑsanditvÈti sabhÈvena sabhÈvaÑ saÑsanditvÈ, anuÒÒÈtapaccattharaÓÈdÊsu sukhasamphassasÈmaÒÒato upÈdinnaphassarasepi anavajjasaÒÒitÈya anupÈdinnaphassarasena upÈdinnaphassarasaÑ saÑsanditvÈ, samÈnabhÈvaÑ upanetvÈti attho. UddhammaÑ ______________________________________________________________ 1. RopetvÈti (SÊ, SyÈ)


ubbinayaÑ satthusÈsanaÑ dÊpentÊti “tathÈhaÑ bhagavatÈ dhammaÑ desitaÑ ÈjÈnÈmÊ”ti-ÈdinÈ1 satthusÈsanaÑ uddhammaÑ ubbinayaÑ katvÈ dÊpenti.

ImasmiÑ attheti “nirabbudo hi sÈriputta bhikkhusaÑgho”ti2 evaÑ vuttabhikkhusaÑghasaÒÒite atthe. KathaÑ pana dussÊlÈnaÑ corabhÈvoti Èha “te hi assamaÓÈva hutvÈ”ti-Èdi. KÈÄakadhammayogÈti dussÊlatÈsa~khÈtapÈpadhammayogato. Pabhassaroti pabhassarasÊlo. SÈroti vuccantÊti sÈsanabrahmacariyassa sÈrabh|tattÈ sÊlÈdayo guÓÈ “sÈro”ti vuccanti.

SabbaparittaguÓoti sabbehi nihÊnaguÓo, appaguÓo vÈ. So sotÈpannoti ÈnandattheraÑ sandhÈya vadati. SotaÑ Èpannoti maggasotaÑ Èpanno. PaÔipakkhadhammÈnaÑ anavasesato savanato pellanato soto ariyamaggoti Èha “sototi ca maggassetaÑ adhivacanan”ti. SotÈpannoti tena samannÈgatassa puggalassÈti iminÈ maggasama~gÊ sotÈpannoti vatvÈ tamevatthaÑ udÈharaÓena ÈdhetvÈ idÈni idhÈdhippetapuggalaÑ niddhÈretvÈ dassento Èha “idha panÈ”ti-Èdi. Idha Èpannasaddo “phalasacchikiriyÈya paÔipanno”ti-ÈdÊsu3 viya vattamÈnakÈlikoti Èha “maggena phalassa nÈmaÑ dinnan”ti. Maggena hi attanÈ sadisassa aÔÔha~gikassa vÈ satta~gikassa vÈ phalassa sototi nÈmaÑ dinnaÑ, atÊtakÈlikatte pana sarasatova nÈmalÈbho siyÈ. MaggakkhaÓe hi maggasotaÑ Èpajjati nÈma, phalakkhaÓe Èpanno.

Vir|paÑ sadukkhaÑ sa-upÈyÈsaÑ nipÈtetÊti vinipÈto, apÈyadukkhe khipanako. Dhammoti sabhÈvo. TenÈha “na attÈnaÑ apÈyesu vinipÈtanasabhÈvo”ti. Atha vÈ dhammoti apÈyesu khipanako sakkÈyadiÔÔhi-Èdiko akusaladhammo. Yassa pana so akusaladhammo natthi sabbaso pahÊnattÈ, so yasmÈ apÈyesu attÈnaÑ vinipÈtanasabhÈvo na hoti, tasmÈ vuttaÑ “na attÈnaÑ apÈyesu vinipÈtanasabhÈvoti vuttaÑ hotÊ”ti. KasmÈti avinipÈtanadhammatÈya kÈraÓaÑ pucchati. ApÈyaÑ gamentÊti apÈyagamanÊyÈ. VinipÈtanasabhÈvoti uppajjanasabhÈvo. SammattaniyÈmena maggenÈti ______________________________________________________________ 1. Vi 2. 177 piÔÔhe. 2. Vi 1. 11 piÔÔhe. 3. SaÑ 3. 178 piÔÔhe.

VinayapiÔaka 452

sammÈ bhavaniyÈmakena paÔiladdhamaggena. Niyatoti vÈ heÔÔhimantato sattamabhavato upari anuppajjanadhammatÈya niyato. SambodhÊti uparimaggattayasa~khÈtÈ sambodhi. SambujjhatÊti hi1 sambodhi, ariyamaggo. So idha paÔhamamaggassa adhigatattÈ avasiÔÔho eva adhigantabbabhÈvena icchitabboti. TenÈha “uparimaggattayaÑ avassaÑ sampÈpako”ti. UparimaggattayaÑ avassaÑ sampÈpuÓÈtÊti sampÈpako, sotÈpanno.

VinayapaÒÒattiyÈcanakathÈ niÔÔhitÈ. _____

BuddhÈciÓÓakathÈ

22. AnudhammatÈti lokuttaradhammÈnugato dhammo. AnapaloketvÈti padassa vivaraÓaÑ “anÈpucchitvÈ”ti. JanapadacÈrikaÑ pakkamantÊti ettha iti-saddo gamyamÈnatÈya na vutto, evaÑ aÒÒatthÈpi Êdisesu ÔhÈnesu. Tattha janapadacÈrikanti janapadesu caraÓaÑ, caraÓaÑ vÈ cÈro, so eva cÈrikÈ, janapadesu cÈrikÈ janapadacÈrikÈ. TaÑ pakkamanti, janapadagamanaÑ gacchantÊti attho. PakkamantiyevÈti avadhÈraÓena no na pakkamantÊti dasseti. “JanapadacÈrikaÑ pakkamantÊ”ti ettha ÔhatvÈ bhagavato cÈrikÈpakkamanavidhiÑ dassento Èha “janapadacÈrikaÑ carantÈ cÈ”ti-Èdi. CÈrikÈ ca nÈmesÈ2 duvidhÈ turitacÈrikÈ ceva aturitacÈrikÈ ca. Tattha d|repi bodhaneyyapuggalaÑ disvÈ tassa bodhanatthÈya sahasÈ gamanaÑ turitacÈrikÈ nÈma, sÈ mahÈkassapattherapaccuggamanÈdÊsu daÔÔhabbÈ. BhagavÈ hi mahÈkassapattheraÑ paccuggacchanto muhuttena tigÈvutamagamÈsi, ÈÄavakassatthÈya tiÑsayojanaÑ, tathÈ a~gulimÈlassa, pukkusÈtissa pana paÒcacattÈlÊsayojanaÑ, mahÈkappinassa vÊsayojanasataÑ, dhaniyassatthÈya sattayojanasatÈni agamÈsi, dhammasenÈpatino saddhivihÈrikassa vanavÈsÊtissasÈmaÓerassa tigÈvutÈdhikaÑ vÊsayojanasataÑ agamÈsi, ayaÑ turitacÈrikÈ. YaÑ pana gÈmanigamanagarapaÔipÈÔiyÈ devasikaÑ yojana-aÉÉhayojanavasena piÓÉapÈtacariyÈdÊhi lokaÑ anuggaÓhantassa gamanaÑ, ayaÑ aturitacÈrikÈ nÈma. ImaÑ pana cÈrikaÑ caranto bhagavÈ mahÈmaÓÉalaÑ majjhimamaÓÉalaÑ antimamaÓÉalanti imesaÑ tiÓÓaÑ ______________________________________________________________ 1. VÈ (SyÈ, Ka) 2. DÊ-®Ôha 1. 213; Ma-®Ôha 2. 55 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.


maÓÉalÈnaÑ aÒÒatarasmiÑ carati. Tattha “janapadacÈrikan”ti vuttattÈ aturitacÈrikÈva idhÈdhippetÈ. Tameva vibhajitvÈ dassento Èha “mahÈmaÓÉalaÑ majjhimamaÓÉalan”ti-Èdi.

Tattha antimamaÓÉalanti khuddakamaÓÉalaÑ, itaresaÑ vÈ maÓÉalÈnaÑ antogadhattÈ antimamaÓÉalaÑ, abbhantarimamaÓÉalanti vuttaÑ hoti. ImesaÑ pana maÓÉalÈnaÑ kiÑ pamÈÓanti Èha “tattha mahÈmaÓÉalaÑ navayojanasatikan”ti-Èdi. Navayojanasatikampi ÔhÈnaÑ majjhimadesapariyÈpannameva, tato paraÑ nÈdhippetaÑ turitacÈrikÈvasena agamanato. YasmÈ nikkhantakÈlato paÔÔhÈya gatagataÔÔhÈnassa cat|su passesu1 samantato yojanasataÑ ekakolÈhalaÑ hoti, purimaÑ purimaÑ ÈgatÈ nimantetuÑ labhanti, itaresu dvÊsu maÓÉalesu sakkÈro mahÈmaÓÉalaÑ osarati, tattha buddhÈ bhagavanto tesu tesu gÈmanigamesu ekÈhaÑ dvÊhaÑ vasantÈ mahÈjanaÑ ÈmisapaÔiggahena anuggaÓhanti, dhammadÈnena ca vivaÔÔ|panissitaÑ kusalaÑ vaÉÉhenti, tasmÈ vuttaÑ “gÈmanigamÈdÊsu mahÈjanaÑ ÈmisapaÔiggahena anuggaÓhantÈ”ti-Èdi. SamathavipassanÈ taruÓÈhontÊti ettha taruÓÈ vipassanÈti sa~khÈraparicchedane ÒÈÓaÑ ka~khÈvitaraÓe ÒÈÓaÑ sammasane ÒÈÓaÑ maggÈmagge ÒÈÓanti catunnaÑ ÒÈÓÈnaÑ adhivacanaÑ. Samathassa taruÓabhÈvo pana upacÈrasamÈdhivasena veditabbo. “Sace pana antovasse bhikkh|naÑ samathavipassanÈ taruÓÈ hontÊ”ti idaÑ nidassanamattanti daÔÔhabbaÑ. AÒÒenapi majjhimamaÓÉale veneyyÈnaÑ ÒÈÓaparipÈkÈdikÈraÓena majjhimamaÓÉale cÈrikaÑ caritukÈmÈ cÈtumÈsaÑ vasitvÈva nikkhamanti.

PavÈraÓÈsa~gahaÑ datvÈti anumatidÈnavasena datvÈ. MÈgasirassa paÔhamadivaseti mÈgasiramÈsassa paÔhamadivase. IdaÒcetarahi pavattavohÈravasena kattikamÈsassa aparapakkhapÈÔipadadivasaÑ sandhÈya vuttaÑ. Tesanti tesaÑ buddhÈnaÑ. Tehi vinetabbattÈ “tesaÑ vineyyasattÈ”ti vuttaÑ. VineyyasattÈti ca cÈrikÈya vinetabbasattÈ. MÈgasiramÈsampi tattheva vasitvÈ phussamÈsassa paÔhamadivaseti idampi nidassanamattanti daÔÔhabbaÑ. CatumÈsavutthÈnampi buddhÈnaÑ vineyyasattÈ aparipakkindriyÈ honti, tesaÑ indriyaparipÈkaÑ ÈgamayamÈnÈ aparampi ekamÈsaÑ vÈ dviticatumÈsaÑ vÈ tattheva vasitvÈ mahÈbhikkhusaÑghaparivÈrÈ nikkhamitvÈ purimanayeneva lokaÑ ______________________________________________________________ 1. Padesu (Ka)

VinayapiÔaka 454

anuggaÓhantÈ sattahi vÈ chahi vÈ paÒcahi vÈ cat|hi vÈ mÈsehi cÈrikaÑ pariyosÈpenti. VeneyyavasenevÈti avadhÈraÓena na cÊvarÈdihetu carantÊti dasseti. TathÈ hi imesu tÊsu maÓÉalesu yattha katthaci cÈrikaÑ carantÈ na cÊvarÈdihetu caranti, atha kho ye duggatabÈlajiÓÓabyÈdhikÈ, te”kadÈ tathÈgataÑ ÈgantvÈ passissanti, mayi pana cÈrikaÑ carante mahÈjano tathÈgatadassanaÑ labhissati, tattha keci cittÈni pasÈdessanti, keci mÈlÈdÊhi p|jessanti, keci kaÔacchubhikkhaÑ dassanti, keci micchÈdassanaÑ pahÈya sammÈdiÔÔhikÈ bhavissanti, taÑ nesaÑ bhavissati dÊgharattaÑ hitÈya sukhÈyÈ”ti evaÑ lokÈnukampÈya cÈrikaÑ caranti.

Apica cat|hi kÈraÓehi buddhÈ bhagavanto cÈrikaÑ caranti ja~ghavihÈravasena sarÊraphÈsukatthÈya, aÔÔhuppattikÈlÈbhika~khanatthÈya, bhikkh|naÑ sikkhÈpadapaÒÒÈpanatthÈya, tattha tattha paripÈkagatindriye bodhaneyyasatte bodhanatthÈyÈti. Aparehipi cat|hi kÈraÓehi buddhÈ bhagavanto cÈrikaÑ caranti buddhaÑ saraÓaÑ gacchissantÊti vÈ, dhammaÑ, saÑghaÑ saraÓaÑ gacchissantÊti vÈ, mahatÈ dhammavassena catasso parisÈ santappessÈmÈti vÈ. Aparehipi paÒcahi kÈraÓehi buddhÈ bhagavanto cÈrikaÑ caranti pÈÓÈtipÈtÈ viramissantÊti vÈ, adinnÈdÈnÈ, kÈmesumicchÈcÈrÈ, musÈvÈdÈ, surÈmerayamajjapamÈdaÔÔhanÈ viramissantÊti vÈ. Aparehipi aÔÔhahi kÈraÓehi buddhÈ bhagavanto cÈrikaÑ caranti paÔhamaÑ jhÈnaÑ paÔilabhissantÊti vÈ, dutiyaÑ -pa- nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanasamÈpattiÑ paÔilabhissantÊti vÈ. Aparehipi aÔÔhahi kÈraÓehi buddhÈ bhagavanto cÈrikaÑ caranti sotÈpattimaggaÑ adhigamissantÊti vÈ, sotÈpattiphalaÑ -pa- arahattaphalaÑ sacchikarissantÊti vÈti.

PupphÈni ocinantÈ viya carantÊti iminÈ yathÈ mÈlÈkÈro bahuÑ pupphagacchaÑ disvÈ tattha cirampi ÔhatvÈ pupphÈni ocinitvÈ pupphasuÒÒaÑ gacchaÑ disvÈ tattha papaÒcaÑ akatvÈ taÑ pahÈya aÒÒattha gantvÈ pupphÈni ocinanto vicarati, evameva buddhÈpi yattha gÈmanigamÈdÊsu vineyyasattÈ bah| honti, tattha cirampi vasantÈ te vinetvÈ vineyyasuÒÒagÈmÈdÊsu papaÒcaÑ akatvÈ taÑ pahÈya aÒÒattha bahuvineyyakesu gÈmÈdÊsu vasantÈ vicarantÊti dasseti. Tatoyeva ca atikhuddakepi antimamaÓÉale upanissayagantÈnaÑ bahubhÈvato tÈva bahumpi kÈlaÑ sattamÈsapariyantaÑ cÈrikaÑ caranti.


SantasabhÈvattÈ kilesasamaÓahetutÈya vÈ santaÑnibbÈnaÑ, sukhakÈraÓatÈya ca sukhanti Èha “santaÑ sukhaÑ nibbÈnamÈrammaÓaÑ katvÈ”ti. DasasahassacakkavÈÄeti jÈtikkhettabh|tÈya dasasahassilokadhÈtuyÈ. IdaÒca devabrahmÈnaÑ vasena vuttaÑ, manussÈ pana imasmiÑyeva cakkavÈÄe bodhaneyyÈ honti. Bodhaneyyasattasamavalokananti1 paÔhamaÑ mahÈkaruÓÈya pharitvÈ pacchÈ sabbaÒÒutaÒÒÈÓajÈlaÑ pattharitvÈ tassa anto paviÔÔhÈnaÑ bodhaneyyasattÈnaÑ samolokanaÑ. BuddhÈ kira mahÈkaruÓÈsamÈpattiÑ samÈpajjitvÈ tato vuÔÔhÈya “ye sattÈ bhabbÈ paripÈkaÒÈÓÈ ajjayeva mayÈ vinetabbÈ, te mayhaÑ ÒÈÓassa upaÔÔhahant|”ti cittaÑ adhiÔÔhÈya samannÈharanti. TesaÑ saha samannÈhÈrÈ eko vÈ dve vÈ bah| vÈ tadÈ vinay|pagÈ veneyyÈ sabbaÒÒutaÒÒÈÓassa ÈpÈthamÈgacchanti, ayamettha buddhÈnubhÈvo. EvaÑ ÈpÈthamÈgatÈnaÑ pana nesaÑ upanissayaÑ pubbacariyaÑ pubbahetuÑ sampativattamÈnaÒca2 paÔipattiÑ olokenti. VeneyyasattapariggaÓhanatthaÒhi samannÈhÈre kate paÔhamaÑ nesaÑ veneyyabhÈveneva upaÔÔhÈnaÑ hoti. Atha “kiÑ nu kho bhavissatÊ”ti saraÓagamanÈdivasena kaÒci nipphattiÑ3 vÊmaÑsamÈnÈ pubbupanissayÈni olokenti.

OtiÓÓeti Èrocite, parisamajjhaÑ vÈ otiÓÓe. Dvikkhattunti ekasmiÑ saÑvacchare dvikkhattuÑ. BuddhakÈle kira ekekasmiÑ saÑvacchare dve vÈre bhikkh| sannipatanti upakaÔÔhavass|panÈyikakÈle ca pavÈraÓÈkÈle ca. UpakaÔÔhÈya vass|panÈyikÈya dasapi vÊsampi tiÑsampi cattÈlÊsampi paÒÒÈsampi bhikkh| vaggavaggÈ hutvÈ kammaÔÔhÈnatthÈya Ègacchanti. BhagavÈ tehi saddhiÑ sammoditvÈ “kasmÈ bhikkhave upakaÔÔhÈya vass|panÈyikÈya vicarathÈ”ti pucchati. Atha te “bhagavÈ kammaÔÔhÈnatthaÑ Ègatamha, kammaÔÔhÈnaÑ no dethÈ”ti yÈcanti. SatthÈ tesaÑ cariyavasena rÈgacaritassa asubhakammaÔÔhÈnaÑ deti, dosacaritassa mettÈkammaÔÔhÈnaÑ, mohacaritassa “uddeso paripucchÈ kÈlena dhammassavanaÑ kÈlena dhammasÈkacchÈ idaÑ tuyhaÑ sappÈyan”ti Ècikkhati. KiÒcÈpi hi mohacaritassa ÈnÈpÈnassatikammaÔÔhÈnaÑ sappÈyaÑ, kammaÔÔhÈnabhÈvanÈya pana bhÈjanabh|taÑ kÈtuÑ ______________________________________________________________ 1. Bovaneyyasattasamolokananti (SÊ, SyÈ) 2. SampattiÑ vattamÈnaÒca (SÊ) 3. KiccanipphattiÑ (SÊ)

VinayapiÔaka 456

sammohavigamÈya paÔhamaÑ uddesaparipucchÈdhammassavanadhammasÈkacchÈsu niyojeti. Vitakkacaritassa ÈnÈpÈnassatikammaÔÔhÈnaÑ deti. SaddhÈcaritassa visesato purimÈ cha anussatiyo sappÈyÈ, tÈsaÑ pana anuyuÒjane ayaÑ pubbabhÈgapaÔipattÊti dassetuÑ pasÈdanÊyasuttantena buddhasubodhitaÑ dhammasudhammataÑ saÑghasuppaÔipattiÒca pakÈseti. ©ÈÓacaritassa pana maraÓassati upasamÈnussati catudhÈtuvavatthÈnaÑ ÈhÈrepaÔik|lasaÒÒÈ visesato sappÈyÈ, tesaÑ upakÈradhammadassanatthaÑ aniccatÈdipaÔisaÑyutte gambhÊre suttante katheti. Te kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ sace sappÈyaÑ hoti, satthu santike eva vasanti. No ce hoti, sappÈyaÑ senÈsanaÑ pucchantÈ gacchati. Tepi tattha vasantÈ temÈsikaÑ paÔipadaÑ gahetvÈ ghaÔentÈ vÈyamantÈ sotÈpannÈpi honti sakadÈgÈminopi anÈgÈminopi arahantopi. Tato vutthavassÈ pavÈretvÈ satthu santikaÑ gantvÈ “bhagavÈ ahaÑ tumhÈkaÑ santike kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ sotÈpattiphalaÑ patto -pa- ahaÑ aggaphalaÑ arahattan”ti paÔiladdhaguÓaÑ Èrocenti, upari anadhigatassa adhigamÈya kammaÔÔhÈnaÒca yÈcanti. Tena vuttaÑ “pure vass|panÈyikÈya ca kammaÔÔhÈnaggahaÓatthaÑ -pa- upari kammaÔÔhÈnaggahaÓatthaÒcÈ”ti.

ŒyÈmÈti ettha È-saddo “ÈgacchÈ”ti iminÈ samÈnatthoti Èha “ÈyÈmÈti Ègaccha yÈmÈ”ti, ehi gacchÈmÈti attho. ŒnandÈti bhagavÈ santikÈvacarattÈ theraÑ Èlapati, na pana tadÈ satthu santike vasantÈnaÑ bhikkh|naÑ abhÈvato. PaÒcasataparimÈÓo hi tadÈ bhagavato santike bhikkhusaÑgho. Thero pana “gaÓhathÈvuso pattacÊvarÈni, bhagavÈ asukaÔÔhÈnaÑ gantukÈmo”ti bhikkh|naÑ Èroceti. “Atha kho bhagavÈ ÈyasmantaÑ ÈnandaÑ ÈmantesÊ”ti vuttattÈ “bhagavato paccassesÊ”ti idha bhagavatoti sÈmivacanaÑ Èmantanavacanameva sambandhÊ-antaraÑ apekkhatÊti iminÈ adhippÈyena “bhagavato vacanaÑ paÔi-assosÊ”ti vuttaÑ. Bhagavatoti pana idaÑ patissavasambandhena sampadÈnavacanaÑ yathÈ “devadattassa paÔissuÓotÊ”ti. PaccassosÊti ettha paÔi-saddo abhimukhavacanoti Èha “abhimukho hutvÈ suÓÊ”ti. Bhagavato mukhÈbhimukho hutvÈ adhivÈsetvÈ suÓi, na udÈsino hutvÈti adhippÈyo.


Tassa pÈÔihÈriyassa Ègantukavasena katattÈ vuttaÑ “nagaradvÈrato paÔÔhÈyÈ”ti. SuvaÓÓarasapiÒjarÈhi rasmÊhÊti ettha rasa-saddo udakapariyÈyo, piÒjara-saddo hemavaÓÓapariyÈyo, tasmÈ suvaÓÓajaladhÈrÈ viya suvaÓÓavaÓÓÈhi rasmÊhÊti attho. SamujjotayamÈnoti obhÈsayamÈno. AssÈti veraÒjassa brÈhmaÓassa. BhagavantaÑ upanisÊditukÈmoti bhagavantaÑ upagantvÈ nisÊditukÈmo, bhagavato samÊpe nisÊditukÈmoti vuttaÑ hoti.

BrÈhmaÓa tayÈ nimantitÈ vassaÑvutthÈ amhÈti pÈÄiyaÑ sambandho veditabbo. DÈtabbo assÈti dÈtabbo bhaveyya. No asantoti neva avijjamÈno, kintu vijjamÈnoyevÈti dÊpeti. VinÈ vÈ li~gavipallÈsenettha attho daÔÔhabboti Èha “atha vÈ”ti-Èdi. IminÈ sÈmaÒÒavacanato ettha napuÑsakali~ganiddesoti dasseti. No natthÊti no amhÈkaÑ natthi. Noti vÈ etassa vivaraÓaÑ natthÊti. KesaÑ adÈtukÈmatÈ viyÈti Èha “yathÈ”ti-Èdi. Pah|tavitt|pakaraÓÈnanti ettha vittÊti tuÔÔhi, vittiyÈ upakaraÓaÑ vitt|pakaraÓaÑ, tuÔÔhikÈraÓanti attho. Pah|taÑ dhanadhaÒÒajÈtar|parajatanÈnÈvidhÈla~kÈrasuvaÓÓabhÈjanÈdibhedaÑ vitt|pakaraÓametesanti pah|tavitt|pakaraÓÈ, tesaÑ pah|tavitt|pakaraÓÈnaÑ maccharÊnaÑ yathÈ adÈtukÈmatÈ, evaÑ no adÈtukÈmatÈpi natthÊti sambandho. TaÑ kutettha labbhÈti ettha tanti taÑ kÈraÓaÑ, taÑ kiccaÑ vÈ. EtthÈti gharÈvÈse. Dutiye pana atthavikappe tanti deyyadhammassa parÈmasanaÑ. EtthÈti imasmiÑ temÈsabbhantareti attho. Yanti yena kÈraÓena, kiriyÈparÈmasanaÑ vÈ. Dutiye pana atthavikappe yanti yaÑ deyyadhammanti attho.

AlaÑ gharÈvÈsapalibodhacintÈyÈti saÒÒÈpetvÈti brÈhmaÓa netaÑ gharÈvÈsapalibodhena kataÑ, atha kho mÈrÈvaÔÔanenÈti brÈhmaÓaÑ saÒÒÈpetvÈ. Ta~khaÓÈnur|pÈyÈti yÈdisÊ tadÈ tassa ajjhÈsayappavatti, tadanur|pÈyÈti attho. Tassa tadÈ tÈdisassa vivaÔÔasannissitassa ÒÈÓaparipÈkassa abhÈvato kevalaÑ abbhantarasannissito1 eva attho dassitoti Èha “diÔÔhadhammikasamparÈyikaÑ atthaÑ sandassetvÈ”ti, paccakkhato vibhÈvetvÈti attho. Kusale dhammeti tebh|make ______________________________________________________________ 1. Abibhudayanissito (SÊ), abbhudayanissito (SyÈ), abbhudassa nissito (Ka)

VinayapiÔaka 458

kusale dhamme. TatthÈti kusaladhamme yathÈsamÈdapite. Nanti brÈhmaÓaÑ. SamuttejetvÈti sammadeva upar|pari nivesetvÈ puÒÒakiriyÈya tikkhavisadabhÈvaÑ ÈpÈdetvÈ. TaÑ pana atthato tassa ussÈhajananaÑ hotÊti Èha “sa-ussÈhaÑ katvÈ”ti. EvaÑ puÒÒakiriyÈya sa-ussÈhato evar|paguÓasama~gitÈ ca niyamato diÔÔhadhammikÈdi-atthasampÈdananti evaÑ sa-ussÈhatÈya aÒÒehi ca tasmiÑ vijjamÈnaguÓehi sampahaÑsetvÈ sammadeva haÔÔhatuÔÔhabhÈvaÑ ÈpÈdetvÈ.

Yadi bhagavÈ dhammaratanavassaÑ vassi, atha kasmÈ so visesaÑ nÈdhigacchi? UpanissayasampattiyÈ abhÈvato. Yadi evaÑ kasmÈ bhagavÈ tassa tathÈ dhammaratanavassaÑ vassÊti? Vuccate–yadipi tassa visesÈdhigamo natthi, ÈyatiÑ pana nibbÈnÈdhigamatthÈya vÈsanÈbhÈgiyÈ ca sabbÈ purimapacchimadhammakathÈ ahosÊti daÔÔhabbÈ. Na hi bhagavato niratthakÈ dhammadesanÈ atthi. TemÈsikopi deyyadhammoti temÈsaÑ dÈtabbopi deyyadhammo. YaÑ divasanti yasmiÑ divase. 23. BuddhapariÓÈyakanti buddho pariÓÈyako etassÈti buddhapariÓÈyako, bhikkhusaÑgho. TaÑ buddhapariÓÈyakaÑ, buddhajeÔÔhakanti attho. YÈvadatthaÑ katvÈti yÈva attho, tÈva bhojanena tadÈ katanti adhippÈyo. DÈtuÑ upanÊtabhikkhÈya paÔikkhepo nÈma hatthasaÒÒÈya mukhavikÈrena vacÊbhedena vÈ hotÊti Èha “hatthasaÒÒÈyÈ”ti-Èdi. OnÊtapattapÈÓinti ettha onÊto pattato pÈÓi etassÈti onÊtapattapÈÓÊti bhinnÈdhikaraÓavisayoyaÑ saddo1 bÈhiratthasamÈsoti Èha “pattato onÊtapÈÓin”ti-Èdi. “OnittapattapÈÓin”tipi pÈÔho, tassattho onittaÑ nÈnÈbh|taÑ vinÈbh|taÑ ÈmisÈpanayanena vÈ sucikataÑ pattaÑ pÈÓito assÈti onittapattapÈÓi, taÑ onittapattapÈÓiÑ, hatthe ca pattaÒca dhovitvÈ ekamante pattaÑ nikkhipitvÈ nisinnanti attho. PattuÓÓapaÔÔapaÔe cÈti pattuÓÓapaÔe ca paÔÔapaÔe ca. Tattha pattuÓÓapadese bhavÈ pattuÓÓÈ, kosiyavisesÈtipi vadanti. PaÔÔÈni pana cÊnapaÔÈni. ŒyogÈdÊsu Èyogoti paÔi-Èyogo, aÑsabaddhakaÑ pattatthavikÈdÊsu. BhesajjatelÈnanti bhesajjasampÈkena sÈdhitatelÈnaÑ. ______________________________________________________________ 1. Tipado (SÊ), pado (SyÈ)


TumbÈnÊti cammamayatelabhÈjanÈni. Ekamekassa bhikkhuno sahassagghanakaÑ telamadÈsÊti sambandho.

MahÈyÈgaÑ yajitvÈti mahÈdÈnaÑ datvÈ. SaputtadÈraÑ vanditvÈ nisinnanti puttadÈrehi saddhiÑ vanditvÈ nisinnaÑ. TemÈsanti accantasaÑyoge upayogavacanaÑ. “TemÈsaÑ sotabbadhammaÑ ajjeva suÓissÈmÊ”ti nisinnassa taÑ ajjhÈsayaÑ p|retvÈ desitattÈ vuttaÑ “paripuÓÓasa~kappaÑ kurumÈno”ti. AnubandhitvÈti anugantvÈ.

BuddhÈnaÑ anabhiratiparitassitÈ nÈma natthÊti Èha “yathÈjjhÈsayaÑ yathÈrucitaÑ vÈsaÑ vasitvÈ”ti. AbhirantaÑ abhiratÊti hi atthato ekaÑ. Abhirantasaddo cÈyaÑ abhirucipariyÈyo, na assÈdapariyÈyo. AssÈdavasena ca katthaci vasantassa assÈdavatthuvigamanena siyÈ tassa tattha anabhirati, tayidaÑ khÊÓÈsavÈnaÑ natthi, pageva buddhÈnaÑ, tasmÈ abhirativasena katthaci vasitvÈ tadabhÈvato aÒÒattha gamanaÑ nÈma buddhÈnaÑ natthi, vineyyavinayanatthaÑ pana katthaci vasitvÈ tasmiÑ siddhe vineyyavinayatthameva tato aÒÒattha gacchanti, ayamettha yathÈruci. SoreyyÈdÊni anupagammÈti mahÈmaÓÉalacÈrikÈya vÊthibh|tÈni soreyyanagarÈdÊni anupagantvÈ. PayÈgapatiÔÔhÈnanti gÈmassapi adhivacanaÑ titthassapi. Ga~gaÑnadinti ga~gaÑ nÈma nadiÑ. TadavasarÊti ettha tanti karaÓatthe upayogavacananti Èha “tena avasari tadavasarÊ”ti.

BuddhÈciÓÓakathÈ niÔÔhitÈ. SamantapÈsÈdikÈyÈti samantato sabbaso pasÈdaÑ janetÊti samantapÈsÈdikÈ, tassÈ samantapÈsÈdikÈya. TatridaÑ samantapÈsÈdikÈya samantapÈsÈdikattasminti ettha tatrÈti purimavacanÈpekkhaÑ, idanti vakkhamÈnakÈraÓavacanÈpekkhaÑ. TatrÈyaÑ yojanÈ–yaÑ vuttaÑ “samantapÈsÈdikÈya vinayasaÑvaÓÓanÈyÈ”ti, tatra yÈ sÈ samantapÈsÈdikÈti saÑvaÓÓanÈ vuttÈ, tassÈ samantapÈsÈdikÈya saÑvaÓÓanÈya samantapÈsÈdikattasmiÑ samantapÈsÈdikabhÈve sabbaso pasÈdajanakatte idaÑ hoti. KiÑ hotÊti Èha “Ècariyaparamparato”ti-Èdi.

VinayapiÔaka 460

Œcariyaparamparatoti “upÈli dÈsako”ti-ÈdinÈ1 vutta-Ècariyaparamparato. NidÈnavatthuppabhedadÊpanatoti nidÈnappabhedadÊpanato vatthuppabhedadÊpanato ca. Tattha bÈhiranidÈna-abbhantaranidÈnasikkhÈpadanidÈnadassanavasena nidÈnappabhedadÊpanaÑ veditabbaÑ, theravÈdappakÈsanaÑ pana vatthuppabhedadÊpanaÑ. Parasamayavivajjanatoti “sakÈya paÔiÒÒÈya mettiyaÑ bhikkhuniÑ nÈsethÈ”ti-ÈdÊsu2 micchÈpaÔipannÈnaÑ paresaÑ laddhinirÈkaraÓato, tatoyeva ca attano samayapatiÔÔhÈpanena sakasamayavisuddhito. ByaÒjanaparisodhanatoti pÈÔhasodhanena byaÒjanaparisodhanaÑ veditabbaÑ, saddasatthÈnusÈrena vÈ nibbacanaÑ dassetvÈ padanipphattidassanaÑ byaÒjanaparisodhanaÑ. Vibha~ganayabhedadassanatoti “tisso itthiyo”ti-ÈdipadabhÈjanassa anur|pavasena nayabhedadassanato. Sampassatanti ÒÈÓacakkhunÈ sammÈ passantÈnaÑ, upaparikkhantÈnanti attho. ApÈsÈdikanti appasÈdÈvahaÑ. EtthÈti samantapÈsÈdikÈya. SampassataÑ viÒÒ|nanti sambandho. TasmÈ ayaÑ saÑvaÓÓanÈ samantapÈsÈdikÈtveva pavattÈti yojetabbaÑ. Kassa kena desitassa saÑvaÓÓanÈti Èha “vinayassÈ”ti-Èdi.


VeraÒjakaÓÉavaÓÓanÈ samattÈ.

PaÔhamo bhÈgo niÔÔhito. ______________________________________________________________ 1. Vi 5. 2 piÔÔhe. 2. Vi 1. 249 piÔÔhe.

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈya paÔhamabhÈge

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ A ] AkaÑsu 21 AkaraÓaÑ 443 AkÈlaÑ 449 AkÈlo 55 AkiriyaÑ 342 AkuppadhammataÑ 350 AkusalapariyÈpanno 357 Akusalo 450 Akosallasambh|taÔÔhena 347 AkkamitvÈ 140 AkkharaÑ 328 AkkhÈyati 414 AgatiÑ gantuÑ 49 Agati 307 AgadaharÊtakaÑ 124 AgadÈmalakaÑ 124 AgamÈsi 179 AgÈrÈni 284 AggaÑ 436 AggadakkhiÓeyyattÈ 224 Aggahesi 293 AggiÑ 138 AgginÈ 278 Aggo 339 Aghassa 414 A~gapacca~ge 83


[ A ] A~guliveÔhakamuttÈ 162 AcinteyyÈni 91 AccantaÑ 14 AccÈraddhaÑ 58 AccÈraddhavÊriyaÑ 399 AcchariyÈni 108 Acchare 411 AcchijjamÈnaÑ 111 AjavÊthi 262 AjÈtasattu 56 AjÈnaÑ 403 AjjhagÈ 65 AjjhÈsayo 75 AjjhiÔÔho 153 AjjhesanaÑ 19 AjjhogÈÄho 252 AjjhosÈnaÑ 309 AÒjaliÑ 425 AÒÒaÑ 405 AÒÒataravihÈrasama~gÊ- paridÊpanaÑ 204 AÒÒadatthu 150 AÒÒÈÓaÑ 219, 338, 411 AÒÒÈÓatÈya 191 AÒÒÈtaÑ 131

SÈratthadÊpanÊÔÊkÈya paÔhamabhÈge 462


[ A ] AÒÒÈya 340 AÔÔhakathÈ 20, 21 AÔÔha~gasamannÈgataÑ 385 AÔÔhasatataÓhÈvicaritÈni 310 AÔÔhÈnaÑ 445 AÔÔhitassa 16 AÔÔhuppattiyuttaÑ 432 AÉÉhuÉÉhÈni 153 AÉÉhe 401 AÓimÈ 311 AtacchaÑ 238 AtikkamitvÈ 400 Aticchatha 119 AticchÈto 403 AtidukkarÈni 7 AtidhÈvanto 91 AtinijjhÈyitattaÑ 399 AtimaÒÒissati 434 AtimÈno 302 Atirocatha 149 AtilÊnavÊriyaÑ 399 Ativiya parisuddho 312 Atisamagghe 426 Atisayanirodho 377 Atiharatha 127 AtÊtaÑsaÒÈÓaÑ 410 AtÊtasatthukaÑ 32 AtÊtÈ 409 AturitacÈrikÈ 452


[ A ] AttakilamathÈnuyoga- vivajjanaÑ 207 AttanÈ 90 AttapaccakkhavacanaÑ 26 AttasanniyyÈtanaÑ 417 AttÈnaÑ 91 AtthaÑ 83 Attha~gatÈ 368 AtthajÈtaÑ 80 Atthato 195, 196 AtthapadaÑ 292 AtthapadÈni 328 AtthaparisuddhatÈya 337 Attharasassa 299 AtthavaÓÓanÈ 366 Atthavikappe 366 AtthÈnaÑ 69 AtthÈnur|paÑ 80 AtthÈbhisamayÈ 197 AtthÈvahaÑ 335 AtthitÈ 249 Attho 197 Atha 206 AdantÈ 290 AdÈsi 133 AdinnÈdÈnaÑ 344 AdukkhamasukhaÑ 379 AdesisuÑ 153 AdosanissandayuttattÈ 401 Addasa 182

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 463


[ A ] AddhaniyaÑ 34 AddhÈnaÑ 337 AddhÈnakkhamÈ 427 AddhÈnaparicchedo 382 AddhÈnamaggo 42 Adhammo 44 Adhi 350 AdhikaraÓaÑ 115, 309 AdhikaraÓattho 199 AdhikÈpi 73 Adhigatar|padassanaÑ 124 Adhigamabyattito 334 AdhiccasamuppannikÈ 147 AdhiÔÔhahitvÈ 168, 437 AdhippÈyo 79 AdhimuttataÑ 208 Adhimutti 250 AdhivÈsetu 425 AdhivÈsetvÈ 120 AdhisayitÈni 350 Adho 122 AdhomukhaÔhapitaÑ 412 AnaÒÒaneyyatÈya buddho 296 Anabhibh|to 214 AnamataggasaÑsÈravaÔÔaÑ 218 AnamataggiyaÑ 153 Anattamano 120 AnattukkaÑsanato 412 AnatthakÈmÈ 403


[ A ] AnatthasaÑhitaÑ 238 AnantaraÑ 392 AnantÈni 277 Anantena 277 Anayo 172, 450 AnavakÈso 445 Anavajjo 421 AnavaÒÒattimado 304 AnÈgatÈ 409 AnÈgate 409 AnÈdikÈlappavattaÑ 218 AnÈpatti 107 AnÈbhogarasÈ 374 AnÈlayÈ 111 AniccatÈdipaÔisaÑyuttÈya 54 AniccatÈvasaÑ 115 AnibbisaÑ 65 Animittavimokkho 313 AniyamaniddesavacanaÑ 195 AnÊÄakaÑ 436 Anu 341 Anu-acchariyÈ 341 Anu-abhÈvaÑ gatÈ 341 AnukampÈya 160 Anukkhipanto 340 AnugantvÈ anugantvÈ 389 AnuttaraÑ 64, 323 Anuttarena maggena 349 Anuttaro purisadammasÈrathi 320



[ A ] Anudeva 389 AnudhammatÈ 452 Anupagamma 459 AnupaghÈto 443 AnupaparikkhataÑ 83 Anupabbajito 140 Anuparivattanti 138 AnupavÈdo 443 AnupÈdÈ cittassa 193 AnupÈdÈ parinibbÈnatthÈya 193 AnupÈdÈya 58 AnupÈdisesÈya 28 AnupubbÈdigatena 353 Anupubbena 185 Anuppatto 183 AnuppÈdanirodhena 448 Anubandhanto 160 AnubandhitvÈ 459 Anubuddho 232 AnubyaÒjanasa~kappanÈ 355 AnumajjanaÑ 359 Anumatikappo 112 AnumatiyÈ 49 AnumÈnÈdipaÔikkhepo 323 AnuyuÒja 58 AnurÈdhapuraÑ 185 Anur|paÑ 130 Anulomato 232 Anulomiko 92 AnusaÔaÑ 350


[ A ] Anusandhi 449 Anusandhikkamo 323 AnusayappahÈnaÑ 76 AnusayÈ 75 AnusÈsati 292 AnusiÔÔhikarÈnaÑ 188 AnussariyamÈnasukhako 337 Anekat|riyasaÑghuÔÔhaÑ 179 Anekabhedo 357 AnekavidhaÑ 389 AnekavihitaÑ 161 AnekÈla~kÈrapaÔimaÓÉitaÑ 179 Anekehi 337 AnejamasokaÑ 414 AntarÈ 62 AntarÈyikÈ 88 Antare 28, 67 AntÈnantikÈ 144 AntimamaÓÉalaÑ 453 AntimavayaÑ 338 AntepuraÑ 127 AntogadhatheravÈdaÑ 20 AnvÈyiko 449 Apasakkanto 171 ApaÓÓakasuttaÑ 134 ApatamÈne 414 ApadesÈraho 363 Apadesena 223 Apanamatu 171



[ A ] AparaÑ 342 AparagoyÈnaÑ satta- sahassayojanaÑ 273 AparaÓÓaÑ 426 Aparavambhanato 412 AparipatantaÑ 204 Aparibyattakiccato 374 ApalibuddhaÑ 396 ApÈyagamanÊyÈ 451 ApÈyesu 414 ApÈsÈdikaÑ 460 Api 24 Apunabbhavabh|tÈ 349 AppaÑ 323 AppaÔik|laÑ 415 AppaÔimo 289 AppaÔisamaÑ 350 AppaÓihitavimokkho 313 AppannapÈne 401 AppamÈdena 137 AppamÈdo 131 AppameyyaÑ 6 Apparajakkhe 251 AppavattiÑ 408 Appavatti 231 AppÈta~kaÑ 337 AppÈbÈdhaÑ 337 AppitÈ 368 Appesi 178 AppossukkÈ 428


[ A ] ApphoÔanehi 179 AbbÈhiÑsu 140 AbbudaÑ 114, 138 AbbhaÒÒÈsiÑ 352 Abbhattha~gatÈ 368 Abbhantare 425 AbbhÈcikkhati 91 Abbhuggato 215 AbbhutadhammaÑ 103 AbyÈpÈdavitakko 446 AbyÈpÈrapaccupaÔÔhÈnÈ 374 Abhavo 11 Abhikkantataro 411 AbhikkantÈ 411 Abhikkantena 72, 294 AbhijappÈ 399 AbhijjhÈ 346 AbhiÒÒÈ 235, 323 AbhiÒÒÈtÈ 71 AbhiÒÒÈpakkhe 353 AbhiÒÒÈpÈdakaÑ 141, 383 AbhiÒÒeyyaÑ 230 AbhiÒÒeyyato 229 AbhiÒÒeyye 229 Abhidhamme 72 AbhinandanÈ 308 AbhinandantÈnaÑ 340 AbhinÊhariÑ 389 AbhinÊhÈrakkhamaÑ 386 Abhibhavati 288



[ A ] Abhimukho 456 Abhir|pe 401 AbhilÈpamattabhedo 202 AbhilakkhitÈ 72 AbhivÈdanaÑ 170 AbhivÈdanÈdiraho 339 AbhivÈdeti 338 Abhivinaye 72 Abhisa~khÈramÈro 310 AbhisamayaÔÔho 198 Abhisamayo 198 Abhisamenti 440 AbhisekaÑ datvÈ 182 Abhisekena 163 AbhihaÔabhikkhÈsa~khepena 431 Abh|taÑ 238 AmaccÈ 127 AmataÑ padaÑ 131 AmataÔÔho 313 AmatosadhaÑ 162 Amathitakappo 112 AmanasikÈro 398 AmanussapurisÈ 291 AmarÈvikkhepikÈ 145 AmohanissandayuttattÈ 401 Ambare 155 AmbalaÔÔhikÈ 62 AmbunÈ 17 Amhe 91 AyÈ 406


[ A ] AyujjhapurÈnaÑ 270 Ayoniso 450 AravÈÄadahapiÔÔhiyaÑ 150 ArahaÑ 225, 320 ArahattappattiÑ 59 ArahattÈ 225 ArÈnaÑ 224 AriyavihÈro 313 AriyasaÑghaÑ 13 AriyasaÑgho 13 Ariy|pavÈdova 403 ArÊnaÑ 216 Ar|pabhavo 232 Are 183 AlaÑ 32 AlagaddagavesÊ 82 Alagaddatthiko 82 Alagadd|pamÈ 81 AlagaddapariyesanaÑ 82 Ala~karitvÈ 161 Ala~kÈrÈpetvÈ 185 AlobhanissandayuttattÈ 401 AvaÒÒÈte 401 AvadhÊ 294 Avassikova 123 AvahasantaÑ 57 AvicÈretvÈ 348 AvijjÈ 394 AvijjÈdikilesajÈla- viddhaÑsino 11



[ A ] AvijjÈm|lakattaÑ 218 Avinayo 45 AvippaÔisÈro 193 Avibh|tapaccupaÔÔhÈnÈ 379 AviruÄhidhammattÈ 341 AvisahatÈya 431 Avisahanto 138 AvisiÔÔhaÑ 73 Avisesena 203 AvihiÑsÈvitakko 446 Avedi 242 AvokkamitvÈ 24 Avoca 178 AsaÑkiliÔÔhaÑ 376 Asakkonto 122 Asa~khataÔÔho 313 Asa~gÊtaÑ 67 AsajjamÈnÈ 292 AsajjamÈno 237 AsaÒÒÊbhavo 232 AsaÒÒÊvÈdÈ 147 Asaddhamme 413 Asaddho 424 AsabbaguÓadÈyakattÈ 351 Asaniyo 150 Asanto 457 Asamasamo 288 Asamo 288 AsambudhaÑ 10 AsammissaÑ 16


[ A ] AsammussanarasÈ 375 Asammohato 80 AsammohalakkhaÓaÑ 375 AsallÊnaÑ 354 AsahamÈno 150 AsÈdhÈraÓahetumhi 205 Asilokabhayena 225 AsuttamayikaÑ 124 AsambhuÓantena 448 AsammuÔÔhÈ 354 AsurabhavanaÑ 270 AsurasadisaÑ 407 AsekkhapaÔisambhidÈppatte 49 AsesayitvÈ 24 AsokaraÒÒÈ 163 AsokÈrÈme 132 Assa 25 Assaddhiyena 385 AssamaÓÉalikÈyo 427 AssÈdasaÒÒito 407 AssÈso 139 AhitÈya 84 Ahoga~gapabbataÑ 138 Ahosi 111

[ Œ ] Œka~khanti 394 Œka~khÈmi 40 ŒkÈrato 223



[ Œ ] ŒkÈrasallakkhaÓa- kusalatÈya 425 ŒkÈrÈ 392 ŒkÈro 329 ŒkÈsaga~gÈ 257 ŒkÈse 139 ŒkÈsena 59 ŒkhyÈtapadaÑ 329 Œgacchatha 140 Œgataphalo 167 ŒgantvÈ 59 Œgamabyattito 335 ŒgamÈsi 175 ŒgamiÑsu 133 Œcariyake 450 Œcariyaparamparato 460 ŒcariyaparamparÈ 109 ŒcariyupajjhÈyÈnaÑ 132 ŒcÈragocarakusalatÈ 189 Œcikkhi 122 ŒciÓÓakappo 112 ŒjÊvo 422 ŒÓÈkkhettaÑ 278 ŒÓÈcakkaÑ 57 ŒÓÈrahena 74 ŒdikalyÈÓÈdippakÈraÑ 323 ŒdikalyÈÓo 325 ŒdiccaÑ 138 ŒdhipateyyaÔÔho 313 ŒneÒjappatte 385


[ Œ ] ŒnayanaÑ 359 ŒnayitvÈ 125 ŒnubhÈvena 15, 259 ŒnubhÈvo 390 ŒpÈthaÑ 125 ŒpÈtharamaÓÊyate 412 ŒpÈdite 337 Œpanno 451 ŒbhataÑ 406 ŒmantayÈmi 66 Œmantesi 60 ŒmalakaÑ 162 Œyassa 406 ŒyÈcanÈ 430 ŒyÈma 456 Œy|hanaÑ 371 Œy|hanaÔÔho 312 Œy|hanÈ 222 Œyogo 194, 458 ŒrakattÈ 216 ŒrakkhaÑ 153 ŒrakkhapaccupaÔÔhÈnÈ 375 ŒrakkhÈdhikaraÓaÑ 309 Œrakkho 309 ŒraddhappakÈradassanatthe 390 ŒrammaÓato 374 ŒrammaÓÈdÊhi 73 ŒrÈmo 197 Œrogyamado 303 Œropesi 154



[ Œ - I ] Œrohantassa 391 Œrohamado 305 ŒlapanamattaÑ 213 Œlokapariggahena 396 ŒlokitaÑ 129 Œvajjesi 58 ŒvaÔÔaga~gÈ 257 ŒvatthikaÑ 297 ŒvÈsakappo 112 Œvijji 176 ŒviÒchanti 340 ŒvibhÈvatthaÑ 403 Œvuso 32 ŒsanÈrahaÑ 58 ŒsannaÑ 166 ŒsannataraÑ 336 ŒsabhiÑ 339 ŒsayaposanaÑ 357 ŒsavaÔÔhÈnÊyÈ 449 ŒsavÈ 306, 449 Œsavehi 58 ŒsÈvatÊ 269 ŒhananaÑ 359 ŒhÈraÔÔhitikÈ 241 ŒhÈrÈ 242 ŒhiÓÉanto 136 ŒhiÓÉasi 171 ŒhitaÑ 354 IcchÈcÈro 433 ŒcchÈvacarÈnaÑ 386


[ I - ¢ ] IcchitaÑ patthitaÑ 312 Ijjhanti 403 IÒjati 385 IÔÔhÈniÔÔhaviparÊtÈnu- bhavanalakkhaÓÈ 379 Iti 332 ItivÈdappamokkhÈnisaÑsÈ 83 Ito 356 ItthattÈya 409, 410 ItthaÑbh|tÈkhyÈnatthe 214 IddhipÈdakabhÈv|pagamanena 387 IddhippattÈ 166 Iddhimado 304 IddhiyÈ 294, 411 Idha 22 IriyaÑ 364 IriyÈpathamado 304 IriyÈpathavihÈro 203 Isi 153 IsivÈtapaÔivÈtÈ 151 IssariyaÑ 311 IssÈ 301 ¢sitÈ 311

[ U ] UkkaÔÔhaparicchedato 323 UkkaÔÔhaparicchedavasena 293 Ukkujjeyya 413 UkkoÔeyya 50



[ U ] UkkhipitvÈ 183 UggaÓhÈpesi 142 UggatÈ 259 UgghÈÔeyya 412 UccakulatÈ 445 UccÈvacÈni 127 Uccinatu 45 Uccinitena 50 UcchedadiÔÔhiÑ 397 UcchedavÈdÈ 148 UÒÒÈte 401 UÔÔhÈnaÔÔhÈne 427 UÔÔhitassa 124 UÓhÊsaÑ 162 UttaradvÈrato 184 UttarÈbhimukhaÑ 58 UttarÈbhimukho 338 Uttaritaro 339 Uttarimanussadhamme 41 UttÈnapadato 412 UttÈnÊkaraÓaÑ 328 UttÈnÊkaraÓapaÒÒÈpanÈni 328 UttÈreti 293 Utrastar|pÈ 184 UdakaÑ 169 UdakadantaponaÑ 123 Udake 294 Udakena 285 Udaggudaggo 115 UdapÈdiÑ 392


[ U ] UdÈnagÈthaÑ 66 Udikkhati 178 UddÈnasa~gaho 107 UddisÊyati 392 Uddesakkamena 377 Uddeso 392 UddhaÑ 122 UddhaccÈya 58 UddhammaÑ 450 UpakaÔÔhÈ 54 UpakÈrabahulataÑ 208 Upakkilissati 384 Upagaccheyya 375 UpagamanaÑ 222 UpacÈrena 363 UpacitaÑ 401 UpaÒÒÈso 26 UpaÔÔhÈpetvÈ 170 UpaÔÔhÈpesi 123 UpaÔÔhitÈ 354 Upadhiviveko 313 UpanÈho 300 UpanijjhÈyati 363 UpanisÈ 193 UpanisÊditukÈmo 457 UpanissayasampattiÑ 293 UpapattiÑ 371 Upapattito 369 UpapattiyÈ 392 Upapattivasena 340



[ U ] Upapannaphalo 436 Upaparikkhanti 83 UpapÈte 395 Upabr|hanaÑ 361 Uparibrahmalok|papattiyÈ 114 Upavattane 28 UpavadantÈ 437 Upavasanti 112 UpasaggapadaÑ 329 Upasa~kami 336 UpasamaÑ 119 UpasamaparibÈhirena 127 Upasampajja 364 UpasampadÈ 131, 443 UpÈdÈnaÑ 196, 222 UpÈdÈnakkhandhÈ 243 UpÈdÈya 113 UpÈdinnaphasso 87 UpÈyena 63 UpÈrambhÈnisaÑsÈ 83 UpÈsakattaÑ 163 UpÈsakapaÔikuÔÔho 424 UpÈsakapadumaÑ 424 UpÈsakapuÓÉarÊko 424 UpÈsakaratanaÑ 424 UpÈsako 422 UpekkhaÑ 373 UpekkhÈ 369 UpekkhÈsatipÈrisuddhi- bhÈvena 384


[ U ] Upehi 163 UposathaggaÑ 441 UposathÈrocikÈ 441 Uposatho 112 UppajjamÈno 208 Uppajji 161 UppatitvÈ 139 UppannaÑ 357, 377 UppannalatÈ 161 Uppannasaddho 124 UppÈtapÈÔhakÈ 168 UppÈdaÑ 371 UppilaÑ 399 UbbinayaÑ 451 UbhayÈni 67 UbhinnaÑ 231 Uma~gaga~gÈ 257 UmmujjamÈnÈ 450 UyyÈnaÑ 168 Uraga 271 UssannadhÈtukaÑ 55 UssannavÊriyÈ 440 UssÈhena 350 UÄÈro 138

[ E ] EkakanipÈtÈdisa~gaho 108 EkakolÈhalaÑ 179 EkakkhaÓavasena 374 Ekadivasameva 133



[ E ] EkanikÈyampi 92 EkaninnÈdaÑ 180 Ekantanikkileso 296 EkamÈtikaÑ 123 EkarajjÈbhisekaÑ 123 Ekaladdhike 142 EkavokÈrabhavo 232 EkasataÑ 123 EkasataputtÈ 123 EkasÈlako 197 EkÈyanamaggaÑ 296 EkÈ latÈyaÔÔhi 161 EkÊbhÈvaÑ 336 EkekapaduddhÈrena 231 Eko 107 EtaÑ 91 EtadatthÈ 193 EtamatthaÑ 141 EttÈvatÈ 134 Ettha 351 ErÈvaÓo 267 EvaÑdubbhikkhe 432 Evar|pe 400

[ O ] OkÈsaloko 241 OghÈ 307 OcinantÈ 454 OjavantaÑ 436


[ O ] OÒÒÈtaÑ 435 Otaranti 187 OtiÓÓe 455 OdagyaÑ 361 OnÊtapattapÈÓiÑ 458 OpammanidassanatthaÑ 436 OpammasampaÔipÈdanaÑ 352 ObhÈsaÑ 399 ObhÈsakaraÓaÔÔhena 394 ObhÈsagataÑ 385 ObhÈsayaÑ 294, 411 OmÈnaÑ 435 Olujjati 48 Olokento 338 OlokesiÑ 339 OvaditvÈ 137 OsannavÊriyÈ 440 OhÊÄite 401 OÄÈrika~gappahÈnena 375 OÄÈrikaÔÔhena 360 OÄÈrikattÈ 375

[ Ka ] KaÑsapÈtiÑ 113 Kakusandho 176 KaÒcikÈlaÑ 149 KaÒÒaÑ 162 KaÒÒÈsatehi 178 KaÓÔakaÑ 138 KaÓÓasukhato 412



[ Ka ] KaÓhaga~gÈ 257 KatakiccÈ 114 KatapuÒÒo 58 Katabuddhakicce 27 KattikachaÓap|jaÑ 182 KattikapuÓÓamÈyaÑ 169 KatvÈ 137 KathÈ 193 KathÈdoso 58 KanakagirisikharaÑ 125 KantÈraÑ 362 KantÈro 293 KanditvÈ 184 KapaÓapuriso 348 KappakoÔÊhi 6 Kappati 111 Kappo 390 Kammakkhame 384 KammakkhayakaraÑ 218 KammÈravaÓÓaÑ 178 Kayakesu 426 KarakavassaÑ 150 KaruÓÈ 9 KaruÓÈvipphÈraÑ 349 KaruÓÈvihÈrena 199 KaruÓÈsÊtalato 412 KaroÔi 271 Karonto 7 Kalaho 309 KalyÈÓo 215


[ Ka ] KasiÓÈni 231 KasiÓÈrammaÓ|pa- nijjhÈyanato 363 KasmÊragandhÈra 151 Kassapo 177 KahÈpaÓampi 113 KÈkaÓÉakaputto 112 KÈmaÑ 17 KÈmacchandoyeva 357 KÈmadhÈtu 355 KÈmabhavo 231 KÈmarÈgapaÔipakkhato 356 KÈmavitakko 447 KÈmasukhallikÈnuyoga- vivajjanupÈyadassanaÑ 207 KÈmÈ 355 KÈmesu 357 KÈyakammavacÊkamma- vipphanditavinayanaÑ 188 KÈya~gaÑ 425 KÈyacittapassaddhivasena 354 KÈyaduccaritaÑ 342 KÈyavivekÈdayo 356 KÈyaviveko 313, 356 KÈyo 403 KÈraÓena 336 KÈruÓiko 9 KÈlattho 199 KÈli~gakulÈni 183 KÈlo 199



[ Ka ] KÈsÈvapajjotÈ 151 KÈsÈvavasano 150 KÈÄakadhammayogÈ 451 KÈÄak|ÔaÑ 255 KÈÄapakkhacÈtuddasÊ 413 KiccaÑ 58 KiÒci mantaÑ 120 KiÒjakkhÈni 161 KiÓitvÈ 426 KiriyÈkappavikappo 121 KilÈsuno 440 KilesÈnaÑ 76 KilesakÈlussiyassa 368 KilesaparinibbÈnaÑ 173 KilesamÈro 310 Kilesavasena 408 KilesÈ 12 KilesÈrayo 217 KukkuccapakatÈnaÑ 191 Kukkuccakesu 189 KudÈlapiÔakaÑ 73 Kupito 120 Kuppeyya 450 Kummaggo 413 KurundÊ 20 KulavaÑsappatiÔÔhÈpakaÑ 42 KulasamudÈcÈrakammaÑ 342 Kul|paghÈtaÑ 48 Kusalattikavasena 374


[ Ka ] KusalattikÈnaÑ 13 Kusalassa 443 KusalÈdÊhi bhedehi 312 KusalÈdhippÈyo 140 Kusale 457 K|ÔaÑ 65 K|ÔÈgÈrasÈlÈ 112 Ke 120 KeÔubhaÑ 121 KelÈsak|ÔaÑ 256 KevalaparipuÓÓaÑ 335 KoÔippattaÑ 408 KoÔiyaÑ 425 KoÓÈgamano 177 Kot|halama~galiko 424 Kot|hale 411 Kodhe 411 Kodho 300 Kontaputtatissatthero 135

[ Kha ] KhaÓe 196 KhaÓo 196, 200 KhaÓÉaÑ 56 KhaÓÉiccÈdibhÈvaÑ 337 KhaÓÉaphullapaÔi- sa~kharaÓaÑ 56 Khattiyo 284 Khanati 91 Khanti 441



[ Kha ] KhandhakÈni 67 KhandhapaÔipÈÔi 393 KhandhaparinibbÈnaÑ 173 KhandhamÈro 310 Khandhasa~gahavasena 374 KhamanÊyaÑ 336 KhamanÊyÈdÊni 336 Khamanti 83 KharabhÈvo 352 Khassa 314 KhÈyati 161 KhÊÓÈ 409 KhÊÓÈsavasa~khÈtena buddho 296 KhÊravirecanaÑ 55 Khuraggeyeva 128 KhettaÑ 13 KhedaÑ 7 Kho 32

[ Ga ] GaganatalaÑ 125 GaggarÈya 293 GacchÈmi 414 GajamuttÈ 162 GaÓanÈnupubbato 363, 368 GaÓhÈti 90 GaÓhÈpetvÈ 353 GaÓhiÑ 104 GaÓhitvÈ 140


[ Ga ] GataÑ 65 GatagataÔÔhÈne 428 GatiÑ 371 Gati 189 Gato 7 GantvÈ 140 GanthÈ 307 GandhakuÔiyÈ 54 GandhamÈdanak|ÔaÑ 255 GabbhaÑ 353, 448 GabbhaggahaÓakÈlo 353 Gabbhato 348 GabbhaseyyÈ 349 Gamanena 240 GamiyavattaÑ 441 GambhÊratthato 412 GambhÊrÈ 331 Garahadoso 449 GarahantÈ 437 GarahÈyaÑ 412 GarukÈramado 303 GavakkhajÈlasadisaÑ 179 GahaÔÔhÈnuggahakaraÓaÑ 206 GahetvÈ 60 GÈmantarakappo 112 GÈravayutto 297 GÈravÈdhivacanaÑ 299 GÈhayituÑ 378 GuÓaparidhaÑsanena 403



[ Ga - Gha ] GuÓÈdhigamanato 412 GuttaÑ 127 GehaÑ 65 Gehe 119 GocaraÑ 363 Gocaro 189 Gottamado 303 Gottavasena 213 Goy|thÈni 206 GovÊthi 262 GhÈtena 384 GhÈsacchÈdanaparamatÈya 449

[ Ca ] Ca 26 CakkavÈÄasiluccayo 260 Ca~kamati 128 Ca~kamena 58 CaÓÉikkabhÈve 120 Catutthe divase 185 Catura~gasamannÈgataÑ 353 CaturÈsÊti 104 CandamaÓÉalaÑ 260 Cando 264 CaramÈno 82 Carasi 48 Carahi 134 CaritaÑ 250 CariyÈ 75


[ Ca ] CaritvÈ 427 CÈtuddasÊdivase 186 CÈretvÈ 425 CittaÑ 92 Cittato 374 Cittar|paÑ 139 CittalatÈvanaÑ 268 Cittaviveko 313 CittasampahaÑsanatthaÑ 216 CittÈni 447 CittekaggatatthÈni 380 Cittehi nayehi 19 Citrak|ÔaÑ 255 Cintesi 160 CiraÑ 438 CiraÔÔhitikaÑ 34 CirÈ 438 CÊvare 36 CutipaÔisandhivasena 393 CutiyÈ 395 C|ÄavedallaÑ 103 Cetakattherena 55 CetanÈhaÑ 141 CetayitvÈ 141 Cetaso 366 Cetiyagirimhi 169, 171 CetiyapaÔimaÓÉitÈni 132 CetokhilÈni 308 CetopariyakovidÈ 166



[ Ca ] CetovinibandhÈ 308 CelukkhepasatasahassÈni 179 CodetÈ 131 CodetvÈ 151 CorakantÈraÑ 293

[ Cha ] ChaÉÉitapatita-uklÈpÈ 56 ChaÓatthaÑ 154 ChaÓavesaÑ 140 Chaddantadahato 124 ChandarÈgaparibhogo 342 ChandarÈgo 309, 355 ChandÈ 49 ChandÈgamanaÑ 49 Chando 309 ChambhitattaÑ 398 ChaÄa~gupekkhÈ 369 ChaÄabhiÒÒÈ 41 ChÈtapabbatapÈde 160 ChinnabhinnapaÔadharo 150

[ Ja ] JaggitvÈ 128 JanapadacÈrikaÑ 452 Janapado 174 JambudÊpe 149 Jambusirivhaye 111 JammiÑ 115


[ Ja ] JarÈmaraÓapariyantattaÑ 219 JalaÑ 294 JalogÊ 112 JÈtakaÑ 103 JÈtar|parajataÑ 112 JÈtiÑ 390 JÈtikantÈro 293 JÈtikkhettaÑ 278, 390 JÈtimado 303 JÈtimahallakatÈya 337 JÈtibrÈhmaÓe 337 JÈtivasena 340 JÈtisamudÈgataÑ 213 JÈtisampannakulehi 185 JÈnaÑ 403 JÈnato 409 JÈnantova 294 JÈnÈti 224 JÈnituÑ 120 JÈnissanti 120 JÈlaÑ 12 Jigucchati 347 Jigucchi 403 JiÓÓe 338 JiyaÑ 160 JÊvakambavane 63 JÊvaloko 11 JÊvitamado 303 JegucchitaÑ 347 JeÔÔho 353



[ Ja ] JotayitvÈ 111

[ Jha ] JhÈna~gapaccanÊkÈni 357 JhÈnapaÔipakkhato 357 JhÈnapaÔilÈbhapaccanÊkÈnaÑ 386 JhÈnamado 304 JhÈnÈni 232, 235 JhÈnupekkhÈ 373 JhÈpeti 363

[ ©a ] ©atvÈ 224 ©ÈÓacakkhu 396 ©ÈÓapharasuÑ 218 ©ÈÓambuniddhotamalÈsavÈ 17 ©ÈÓena 395 ©ÈtaÔÔhena 224 ©ÈtiparivaÔÔo 449 ©Èto 21 ©ÈpetukÈmo 59 ©Èyehi 298

[ ®ha ] ®hapetvÈ 54 ®hapesi 182 ®hÈnaÑ 32, 408 ®hitattÈ 385 ®hite 16


[ Ta ] TaÑ 16 TaÑkammÈrammaÓaÑ 402 TaÑ vacanaÑ 339 Ta~khaÓaÒÒeva 128 Ta~khaÓÈnur|pÈya 457 TacchakÈnaÑ 71 TaÓhaÑ paÔicca 308 TaÓhÈkÈyÈ 308 TaÓhÈm|lakÈ 308 TaÓhÈsaÑkilesassa 76 TatiyaÑ 183 TatonidÈnaÑ 83 TatramajjhattupekkhÈ 373 TathattÈya 325 TathÈgatassa 340 TathÈgatÈ 339 TathÈr|pÈnaÑ 335 Tada~gappahÈnaÑ 76 TadaÒÒaÑ 92 TadatthajotanatthaÑ 199, 201-2 TadatthadÊpakaÑ 368 TadatthaparinipphÈdanaÑ 211 TadadhigamÈya 369 Tadantaresu 276 Tadavasari 112 Tadahu 112 TadupiyaÑ 428 TantikkamaÑ 24 TannissaraÓaÑ 355 Tapo 441



[ Ta ] TapparÈyaÓatÈ 417, 418 TabbiparÊte 401 TambapaÓÓidÊpaÑ 155 TambapaÓÓiyaÑ 161 TambapaÓÓiyÈ 149 Tamm|lakattÈ 390 Tara~gÈ 366 TaruÓÈ 453 TÈpasaÑ 141 TÈrÈgaÓa 125 TÈreti 293 TÈlÈvatthukatÈ 340 TÈvatiÑsabhavanaÑ dasasahassayojanaÑ 266 TÈvadeva 171 Tikacchedo 107 TikkhatÈ 352 Tikkhindriye 251 TitikkhÈ 441 TitthiyÈ 392 TipaÒcayojanakkhandha- parikkhepÈ 259 TipiÔakasabbapariyattippa- bhedadhare 45 TipeÔako 149 Tibhavarathe 218 TiyaggaÄapokkharaÓÊ 257 TiracchÈnapurisÈ 290 Tivaggasa~gahÈni 91 TividhÈkusalam|laÑ 305 TividhaduccaritÈni 305 TividhapapaÒcÈ 305


[ Ta ] TividhamalÈni 305 TividhavitakkÈ 305 TividhavisamÈni 305 TividhasaÑkilesÈ 305 TividhasaÒÒÈ 305 TissakumÈrassa 135 TihatthavikkhambhaÑ 179 TÊraÓaÑ 375 TÊretvÈ 115 TuÔÔhiÑ 103 TumbÈni 459 TuritacÈrikÈ 452 Turite 411 TejodhÈtuÑ 137 TejosaÑvaÔÔo 390 TemÈsaÑ 459 TemÈsiko 458 Telamiva 189 TevijjÈ 166 TevijjÈdibhede 46

[ Tha ] Thambho 302 ThÈmaÑ 450 ThÈmagatÈya 369 ThÈvarakammaÑ 50 ThinamiddhaÑ 398 Thutijappehi 179 Th|papatiÔÔhÈnabh|miÑ 174



[ Tha ] TheravÈdaÑ 135 Therassa 137 TheriÑ 184 Thero 140

[ Da ] DakkhiÓÈpathamanussÈ 427 DakkhiÓeyyaÑ 424 DaÔÔhabbasÈramaÓÉo 57 DaÔÔheyyaÑ 240 DaÓÉÈdÈnaÑ 309 DatvÈ 132 DantaÑ 127 DantakhacitaÑ 58 Dameti 290 Dalidde 401 Dasa akusalakammapathÈ 309 DasanakhasamodhÈna- samujjalaÑ 425 DasabhÈtikasamÈkulaÑ 169 DasasahassacakkavÈÄe 455 DasasahassayojanaÑ 267 DassanaÔÔhena 397 DassanaÔÔho 313 DÈyÈdo 134 DiÔÔhadhammanibbÈnavÈdÈ 148 DiÔÔhadhammikÈ 449 DiÔÔhasacco 155 DiÔÔhigatÈni 138, 309 DiÔÔhisaÑkilesassa 76 DiÔÔhisÊlasa~ghÈtena 415


[ Da ] DiÔÔhisÊlasÈmaÒÒa- sa~khÈtasa~ghÈto 211 DiÔÔhe 197 DiÔÔhosi 65 Dippati 45 DibbacakkhunÈ 410 DibbaÒca 124 DibbavihÈravasena 396 DibbavihÈrasannissitattÈ 396 DibbavihÈro 203, 313 DibbasadisattÈ 395 Dibbena cakkhunÈ 400 DiyaÉÉhasataÑ 92 DiyaÉÉhasahassaÑ 153 Divase 132, 182 DisÈ 411 DÊgharattaÑ 84 DÊpaÑ 149 DÊpakatittiro 141 DukkhaÑ 408 DukkhamanubhavamÈne 402 Dukkhassa 197 DukkhÈdÊsu 219 DukkhÈya 84 DukkhogÈhaÑ 80 DukkhogÈhÈ 78 DuggahitaÑ 90 DuggahitÈ 81 DuccaritaÑ 403



[ Da ] DuccaritasaÑkilesassa 76 DuÔÔhaÑ 151 DuÔÔhassa 378 DuÔÔhullaÑ 399 Dutiyadivase 55, 59 DubbaÓÓe 401 DubbiÒÒeyyÈ 378 DubbuÔÔhikÈ 172 DubbhikkhakantÈraÑ 293 DurabhisambhavaÑ 115 DullabhapiÓÉe 432 DussÊlo 424 DuhitikÈ 426 DevatÈkulÈni 182 DevatÈhi 392 Devadundubhiyo 179 Devad|tehi 151 DevaputtamÈro 310 Devamanussanayana- viha~gÈnaÑ 57 DevalokagabbhasampattiyÈ 348 DevasikaÑ 124 DevÈ 127 DesanÈ 73 DesanÈvilÈpasappatto 349 Desito 32 DesesiÑ 163 DoÓamattÈ 178 DoÓamukhaÑ 273 DosanÈsanato 412 Dva~gulakappo 111


[ Da ] DvattiÑsÈkÈrÈ 231 DvÈraÑ 54 DvÈresu 137 DvikkhattuÑ 455

[ Dha ] Dhaj|pamehi 18 DhaÒÒakaraÓaÔÔhÈne 426 DhammaÑ 83 Dhammakkhandho 107 Dhammagaruno 400 DhammagÈravÈ 400 DhammacakkaÑ 27 DhammacakkhuÑ 151 DhammacintaÑ 91 DhammajÈtaÑ 80 DhammaÔÔhitiÒÈÓaÑ 221 DhammadasÈ 415 DhammadesanÈbhiyogo 207 DhammadhÈtuÑ 349 DhammappadÊpassa 21 DhammaratanaÑ 299 Dhammavarassa 12 Dhammavaro 12 DhammasabhÈyaÑ 59 DhammÈnur|paÑ 80 DhammÈbhilÈpo 79 DhammÈbhisamayo 151 DhammÈmataÑ 153



[ Dha ] DhammikasukhÈpariccÈga- nimittaÑ 208 Dhamme 197 Dhammesu 80 Dhammo 12, 21 DhÈtu-oropanatthÈya 174 DhÈtuparinibbÈnaÑ 173 DhÈtup|jÈdivasesu 54 DhÈretu 422 DhÈressasi 34 DhÊti 189 DhÊro 197 DhuraÑ 60 DhuraggÈho 111 DhuvabhattÈni 131 Dhenupago 375

[ Na ] NakhasikhÈ 351 Nagamuddhani 155 NagavhayÈ 259 NatthitÈ 249 NandanavanaÑ 268 NandÈ 268 NandiyÈvaÔÔaÑ 162 Nappahoti 60 NamassaneyyaÑ 14 NamassamÈno 14 NavakammÈdhiÔÔhÈyakaÑ 133 NavakÈ 115 NavappabhedaÑ 92


[ Na ] NavappÈyÈ 48 NavasattapÈtubhÈvadiÔÔhi 397 NavahatthaparikkhepaÑ 178 NavÈnupubbavihÈrÈ 41 Nassanti 173 NahutÈni 252 NaÄeru 205 NÈgamÈhaÔaÑ 162 NÈgarÈjÈnaÑ 125 NÈgavÊthi 262 NÈgÈ ÈgantvÈ 184 NÈtho 8 NÈnattasaÒÒÈ 399 NÈnÈbaddha-avikopanaÑ 381 NÈnÈratanavicittaÑ 179 NÈnÈvajjane 377 NÈnÈvidhakusuma- samÈkiÓÓaÑ 179 NÈnubhonti 84 NÈmapadaÑ 329 NÈlakasuttaÑ 96 NÈvÈ 140 NÈvÈsa~ghÈÔaÑ 140 NÈsanÈ 338 Nikanti 222 NikÈye 149 Niketamiva 57 NikkujjitaÑ 413 NikkhamantÈnaÑ 351 NikkhamitvÈ 139 Nikkhitto 406



[ Na ] NigaÓÔho 127 Nigamo 437 NiggaÓhÈti 192 Nigrodhattherassa 137 NighaÓÉu 120 Niccabhattasa~khepena 427 NijjhÈnaÑ 83 NiÔÔhitaÑ 58 NittÈreti 293 NittharaÓatthÈya 335 NitthusakaÓe 124 NidassitÈ 92 NidÈnakosallatthaÑ 27 NidÈnaÔÔho 312 NidÈnavatthuppa- bhedadÊpanato 460 NidÈnena 324 Niddese 356 Niddeso 330 NiddosatÈya 440 Niddhamatha 150 NiddhametvÈna 153 NiddhotÈni 17 NipaccakÈrÈrahaÑ 338 NipÈtapadaÑ 329 NibaddhadÈnassa 431 NibaddhavattaÑ 128 NibbattiÑ 371 NibbattikaÑ 408 NibbasanÈni 36 NibbÈnaÑ 351


[ Na ] NibbÈnadhÈtuyÈ 28 NibbÈyiÑsu 111 NibbidÈ 193 NimittaÑ 371 Nimittasa~kappanÈ 355 Niyato 452 NiyyÈnaÔÔho 313 NirÈmisÈ 391 Nirujjhati 121 Nirujjhissati 121 Nirutti 330, 332 Nirupakkilesato 335 NirupalepanaÑ 208 Nirodhato 239 NirodhappajÈnanÈ 231 NirodhasamÈpatti 380 Nirodh|pÈyato 239 NivÈte 205 NivÈsaÑ 389 NisÊdÊtipi 59 NissaraÓaÔÔho 312 NissaraÓatthÈ 81 NissÈya 190 NÊcakulatÈ 445 NÊlavaÓÓayogato 366 NÊlavatthaÑ 366 NÊvaraÓavikkhambhanato 325 NÊvaraÓÈni 308 NÊvaraÓe paÔisa~khÈ 371 Nuppajjissati 121



[ Na ] NekkhammaÑ 356, 446 NemittikaÑ 297 NevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈbhavo 232 NevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊvÈdÈ 147 NosuttanÈmikÈ 97 Nosulabh|pamehi 18

[ Pa ] Pakkamantiyeva 452 PakkhaÑ 32 PaguÓaÑ 415 PaggaÓhiÑsu 138 PaggahitaÑ 353 Paggahena 427 Paccatthike 192 PaccanÊkadhamme 363 PaccanÊkapaÔipakkha- bhÈvadassanato 357 PaccayadassanatthaÑ 378 PaccayÈdÊnaÑ 216, 225 PaccayÈnaÑ 384 Paccayo 219 PaccarÊ 20 PaccavekkhaÓaÑ 392 PaccavekkhaÓaÒÈÓa- pariggahitaÑ 410 Paccavekkhantena 64 Paccassosi 456 PaccÈgamiÑsu 115 PaccuÔÔheti 338 PaccuppannÈnÈ- gataÑsaÒÈÓaÑ 410


[ Pa ] PaccekagaÓÊhi 187 Pacceti 424 PacchÈ 196 Pacchimo tatiyabhÈgo 337 Pajjarakena 172 PaÒcadasavaggapariggaho 92 PaÒcadasavaggasa~gahÈni 92 PaÒca raÔÔhÈni 153 PaÒcavokÈrabhavo 232 PaÒcÈtape 138 PaÒÒatti 79, 328 PaÒÒattipathÈnur|paÑ 80 PaÒÒattÊsu 80 PaÒÒatto 32, 33 PaÒÒÈ 13 PaÒÒÈjananato 412 PaÒÒÈyiÑsu 427 PaÒÒÈvadÈtato 412 PaÒÒÈveyyattiyaÑ 166 PaÔikacceva 450 PaÔikkhepÈ 430 PaÔijaggÈpetvÈ 178 PaÔiniddeso 195 PaÔinivattantassa 391 PaÔipakkhabh|taÑ 379 PaÔipajjiÑ 35 PaÔipattiyÈ 334 PaÔipanno 326 PaÔibhÈnamado 304 PaÔimukhoyeva 425



[ Pa ] PaÔiyÈditabhattato 119 PaÔiyÈdetuÑ 427 PaÔiyÈdesuÑ 140 PaÔiladdhattÈ 396 PaÔiladdharasÈnubhavanaÑ 362 PaÔilÈbhatuÔÔhi 361 PaÔivasati 197 PaÔivijjhitvÈ 349 PaÔividdhÈkuppo 85 PaÔivedesi 415 PaÔivedesuÑ 57 PaÔisandhiÑ 119 PaÔisallÊnassa 438 PaÔissuÓitvÈ 115 PaÔhamaÑ 75 PaÔhamaÑ mÈsaÑ 56 PaÔhamapÈÔipadadivase 183 PaÔhamamahÈsa~gÊti 27 PaÔÔhapesi 123 PaÓipÈto 417 PaÓÊtabhÈv|pagamanena 387 PaÓÊtena 168 PaÓÉukambalasilÈ 268 PaÓÉukassa 158 PaÓÓÈni 133 PaÓÓÈsakasa~gaho 108 Patanti 205 PatÈreti 293 PatiÔÔhahissati 168 PatiÔÔhÈtu 171


[ Pa ] PatiÔÔhÈya 218 PatiÔÔhitaÑ 16 PatiÔÔhito 149 PatimÈnesi 339 Patir|paÑ 435 Patti 311 PattuÓÓapaÔÔapaÔe 458 PatteyyaÑ 240 PatvÈ 408 PadaÑ 131 Padattho 348 PadÈlatÈ 283 Padena 402 PadhÈnaÑ 58 PadhÈnagharaÑ 140 PadhÈnÈnuyogassa 395 Pana 366 PantaÑ 443 PannabhÈrÈ 114 PabbajitakÈlato 135 PabbajitÈnuggahakaraÓaÑ 207 Pabbajito 442 PabbajjÈ 131 PabbajjÈpurekkhÈrÈ 178 PabbajjÈsa~khepeneva 450 Pabbato 254 Pabhassaro 451 Pabhuti 135 PamÈÓaÑ 71 PamÈdalekhaÑ 22



[ Pa ] PamÈdo 131, 305 PamocanaÑ 240 Payatto 312 PayassahÈrÊ 271 PayÈgapatiÔÔhÈnaÑ 459 PayirupÈsanaÑ 414 Payogasuddhi 357 Parato 202 ParappavÈdaÑ 148 ParamaÑ 441 Parasamayavivajjanato 460 ParÈyaÓaÑ 413 ParikammaÑ 389, 395 ParikkhipitvÈ 260 PariggaÓhi 126 Pariggaho 309 Paricayena 359 Paricaranti 138 PariÒÒÈtakkhandho 85 PariÒÒeyye 230 PariÓÈmakÈlo 353 PariÓÈhamado 305 ParidÊpanÈ 74 Paridevittha 32 ParinibbÈne 28 ParipÈkasithilabandhanaÑ 339 ParipuÓÓagabbhÈ 128 ParibbÈjako 62 ParibbhamanaÑ 360 ParibhÈvitÈni 350


[ Pa ] PariyattibhedaÑ 74 Pariyattibhedo 81 PariyattiyÈ 335 Pariyatto 50 PariyÈpuÓanti 83 PariyÈyaÑ 342 PariyÈyehi 337 PariyÈyo 339 PariyÈhananaÑ 359 PariyuÔÔhÈnappahÈnaÑ 76 PariyuÔÔhitacitto 431 Pariyesati 424 PariyesanÈ 308 PariyosÈnakalyÈÓo 325 PariyosÈpehi 131 ParivÈramado 303 Parivitakko 195 PariveÓaÑ 56 PariveÓaÔÔhÈne 187 ParisuddhaÑ 335 ParisuddhabhÈvÈdÊsu 385 ParissayÈnaÑ 310 ParihÈyamÈno 390 Par|paghÈti 442 Par|pavÈdo 449 Par|pÈrambho 449 PalibodhaÔÔho 312 Palujjanti 48 Palla~kaÑ 120 Palla~kena 137



[ Pa ] PavajjiÑsu 184 PavattaÑ 371 Pavattaphalabhojano 391 PavattitaÑ 389 Pavattino 104 PavanaÑ 196 PavÈraÓÈsa~gahaÑ 453 PavÈretvÈ 169 Pavicayo 375 PaveÓÊ 85 PasaÑsÈyaÑ 411 PasaÑsÈvacanaÑ 394 PasatamattaÑ 136 PasannabhÈvo 353 PasannÈkÈraÑ 413 Pasavati 71 PasÈdacakkhu 396 PasÈde 411 PasÈraÓaÑ 129 PasÈretvÈ 337 PasÊditvÈ 120 Passato 183 PaharaÓavuÔÔhiyo 150 PahÈtabbe 230 PahÈnaÑ 76 PahÈnakkamo 376 PahitaÑ 55 PahÊnakileso 85 Pah|tavitt|pakaraÓÈnaÑ 457 PaÄÈso 301


[ Pa ] PaÄinÈ 155 PÈkaÔabhÈvato 362 PÈkatikaÑ 404, 405 PÈkammaÑ 311 PÈcÊnamahÈsÈlam|le 182 PÈcÊnasamuddante 441 PÈÔaliputtadvÈre 171 PÈÔihÈriyaÑ 133 PÈÓÈtipÈto 342 PÈÓo 342 PÈtimokkhÈni 67 PÈtimokkhe 443 PÈtubhavanti 66 PÈdÈni 294 PÈnakaÑ 124 PÈpakÈnaÑ 386 PÈpabhikkh| 32 PÈmojjaÑ 193, 337 PÈmojjajÈto 135 PÈyesi 153 PÈrag| 120 PÈrappattaÑ 300 PÈricchattako 268 ParijuÒÒena 214 Parip|rimado 305 PÈrisuddhupekkhÈ 373 PÈlanaÑ 364 PÈvacanaÑ 32 PÈvÈya 42 PÈsÈdiko 205



[ Pa ] PÈÄinayÈnur|paÑ 19 PiÔakasampadÈnena 73 PiÔakesu 81 PiÓÉapÈtikamado 304 Pisati 428 PisuÓavÈcÈ 345 PisuÓÈ 345 PÊti 193 PÊtipÈmojjaÑ 134 PÊtipharaÓena 377 PÊtivipphÈraparipuÓÓa- gattacitto 411 PÊtisukhaÑ 363 PÊnanarasÈ 361 PÊÄanaÔÔho 197, 312 Puggalato 374 Puggalena 375 Puggalo 339 Pucchanto 336 Pucchi 141 PucchitvÈ 120 PuÒÒappabhÈvanibbattaÑ 125 PuttÈnaÑ 135 PuthujjanÈ 45 Punadivasepi 169 PupphaÑ 161 PupphanÈmo 149 PupphÈni 454 Pupph|pahÈro 58 PubbakattikapavÈraÓÈdivase 182 PubbakÈraÑ 424


[ Pa ] PubbaÓÓaÑ 426 PubbabhÈgato 353 PubbÈcariyÈnubhÈvaÑ 17 PubbÈcariyÈsabhehi 17 PubbÈrÈme 444 Pubbe 92 Pubbe kataÑ 113 PubbenivÈsÈnussati 387 Purato 155 Puratthimena 171 PurimakammabhavasmiÑ 222 PurimataÓhÈ 231 PurimasmiÑ 366 Purimena 356 PurisadammasÈrathi 290 Purisayugavasena 448 Pure 294 PurekkhÈramado 303 Pure dippati 44 P|jÈvisesÈnaÑ 225 P|jite 72 P|rÈpetvÈ 137 PekkhamÈnÈ 139 PetavatthuÑ 168 PemaÑ 129 PeyyÈlasa~gaho 108 Pesitacittassa 395 Pesitena 163 PokkharaÓiyo 137 Pothujjanikena 133



[ Pa - Pha ] PorÈÓÈ 202 PharaÓarasÈ 361 PharitvÈ 73 PharusavÈcÈ 345 PharusÈ 345 Phalanti 150 PhaliÑsu 179 PhÈrusakavanaÒca 268 PhÈsukÈ 65 PhÈsuvihÈro 337 PhuÔattÈ 376 PhullaÑ 56

[ Ba ] BandhanÈ 151 BandhitvÈ 140 BalaÑ 337, 450 BalikammaÑ 124 BahuÑ vÈ 323 BahukÈrattÈ 46 BahujanasukhÈya 209 BahujanahitÈya 209 Bahalaga~gÈ 257 BÈlabhÈvo 357 BÈlavejjo 450 BÈhÈya 83 BÈhirakapÈsaÓÉaÑ 126 BÈhirato 140 BÈhusaccaÑ 450 BindusÈrassa 123


[ Ba ] BindusÈro 126 BÊjaniÑ 60 BuddhakkhettaÑ 390 Buddhacakkhu 155 BuddhaÒca 163 Buddhato 104 BuddhattÈ 232 BuddhadhammÈ 175 BuddhadhammÈnaÑ 300 BuddhanisevitaÑ 10 BuddhapariÓÈyakaÑ 458 BuddhavacanaÑ 123 Buddhasirivhayo 20 BuddhasubodhitÈya 325 Buddho 10, 109 Bojjha~gupekkhÈ 370 BodhimaÓÉe 218, 353 BodhimaÓÉo 218 ByaÒjanaÑ 329 ByaÒjanaparisuddhatÈya 337 ByaÒjanasampattiyÈ 326 ByaÒjanÈni 348 ByantÊkatÈ 368 ByasanaÑ 172, 450 ByÈkatÈ 155 ByÈdhipaÔikammatthaÑ 136 ByÈpÈdavitakko 447 ByÈpÈdo 346 ByÈmappabhÈya 432 BrahÈ 253



[ Ba ] BrahmaÑ 212 BrahmacariyaÑ 332, 334 BrahmalokasampattiÑ 220 BrahmavihÈrupekkhÈ 370 BrahmavihÈrÈ 203, 313 BrahmÈnaÑ 179 BrÈhmaÓabhatto 126 BrÈhmaÓÈnaÑ 127

[ Bha ] Bhagavati 111 BhagavÈ 109, 320 BhagavÈti vacanaÑ 297 BhagÊ 298 BhaggÈ 65 BhajanaÑ 414 BhajÊ 298 BhaÓÉÈgÈrikapariyatti 81 BhaÓÉu 150 BhattavissaggakaraÓatthÈya 120 BhaddanÈmo 149 BhaddapÊÔhakesu 127 BhantamigappaÔibhÈgo 129 BhayaÑ 150 BhayabheravaÑ 150 Bhaye 41 Bhavantago 298 BhavÈ 231 BhavÈbhavaÑ 11 BhavÈbhavo 307


[ Bha ] Bhave vÈ 391 Bhavo 11 BhavokkamanatthÈni 380 BhÈgÊ 298 BhÈge 319 BhÈgyaÑ 300 BhÈgyavÈ 298 BhÈriyaÑ kammaÑ 403 BhÈvanÈpÈrip|riyÈ 387 BhÈvitamaggaÑ 114 BhÈvetabbaÑ 230 BhÈvetabbe 230 BhÈveti 73 BhÈvenabhÈvalakkhaÓattho 199 BhÈsantarameva 23 BhÈsitamattaÑ 341 BhiÑsanakaÑ 150 BhiÑsanakÈni 150 BhikkhamÈnÈ 426 BhikkhÈcÈravattena 136 Bhikkhuto 104 BhikkhusaÑghena 42 BhikkhusamudÈyo 111 BhikkhusahassaparivÈraÑ 140 Bhi~gÈraÑ 162 BhusÈ vÈtÈ 150 Bh|taÑ 373 Bh|mattharaÓasa~khepena 168 Bh|miÑ 40



[ Bha ] Bh|mito 374 Bh|mipappaÔako 283 BheravaÑ 150 BhesajjatelÈnaÑ 458 BhesajjamattÈ 55 Bhesajjassa 137 BhogakkhandhaÑ 449 Bhogamado 304 Bhoge 82 BhojjayÈgu 30

[ Ma ] MakkhaÑ 150 Makkho 300 MaggaÑ 54 MaggapaÔipanne 338 Maggassa 313 Maggo 351 Ma~galaÑ 424 Maccuno 131 MaccumÈro 310 MacchariyaÑ 301, 309 MajjavaÓijjÈ 423 MajjhekalyÈÓo 325 MaÓÉanakajÈtiyo 347 MaÓÉapo 57 MaÓÉ|ko 294 MatimaccajantÈ 21 Matta 212 MattaÒÒutÈ 443


[ Ma ] MattamaÒÒÈsi 46 Madanayuta 271 Mado 302 Maddanto 148 MadhuÑ 124 ManaÑ 135 ManussÈ 291 Manuss|pacÈraÑ 400 ManomayiddhiyÈ 235 MantanÈ 193 MandiraÑ 427 Mamaccayena 33 MamÈti 75 MalaÑ 138 MahatÈ 42 MahatthÈ 271 Mahaddhane 401 MahantaÑ 402 Mahallako 403 MahÈkaruÓÈ 9 MahÈkassapo 29 MahÈkÈruÓikassa 8 MahÈkÈruÓiko 9 MahÈgaÓÔhipade 7, 8, 22 MahÈgatikattÈ 396 MahÈgocaraÑ 50 MahÈjano 54 MahÈjutikattÈ 396 MahÈdÈnaÑ 132 MahÈnubhÈvÈ 46



[ Ma ] MahÈpuriso 339 MahÈbodhiviyogadukkhito 184 MahÈbodhisamÈruÄhÈ 183 MahÈmaÓÉalaÑ 453 MahÈm|lÈ 179 MahÈmeghavanuyyÈnaÑ 169 MahÈyÈgaÑ 459 MahÈvaÑse 169 MahÈvanaÑ 112 MahÈvivÈdo 173 MahÈvÊro 171 MahÈsa~gÊti 27 MahÈsamayo 196 MahÈsamuddatalaÑ 184 MahÈsammato 284 MahiÑsakamaÓÉalaÑ 150 MahimÈ 311 Mahejavatthu 171 Mahesayo 188 MÈgasiramÈsassa 183 MÈgasirassa 453 MÈtikÈ 25 MÈtikÈmattaÑ 437 MÈtulabhÈgineyyÈnaÑ 176 MÈnÈbhisamayÈ 197 MÈno 302 MÈyÈ 301 MÈrÈvaÔÔanÈya 431 MÈsakar|paÑ 113 MigavaÑ 139, 160


[ Ma ] MigÈramÈtupÈsÈde 445 MicchattÈ 308 MicchÈcÈro 344 MicchÈdiÔÔhi 347 MicchÈdiÔÔhikammasamÈdÈnÈ 405 MicchÈdiÔÔhigahana- paÔicchannaÑ 413 MicchÈmaggo 413 MilÈtamÈlÈkacavaraÑ 54 MissakapabbataÑ 155 MukhatuÓÉakaÑ 351 MukhamattanidassanaÑ 196 MuccÈma 48 MuÔÔhassatinÈ 353 Mudindriye 251 MudukammaÒÒabhÈvena 385 MudukÈ 35 MusÈ 344 MusÈvÈdo 344 M|laÑ 340 M|lakÈraÓabhÈvena 231 M|lasatena 179 Me 337 MeghavanaÑ 168 MettaÑ 220 MethunaÑ dhammaÑ 284 Mehanassa 314 Moggaliputtattherassa 134 MoggalibrÈhmaÓassa 114 MoghapurisÈ 83



[ Ya ] YaÑ 32 YakkhÈnaÑ 179 YajitvÈ 459 Yattha kÈmÈvasÈyitÈ 312 YathÈÔhÈne 54, 450 YathÈdhammaÑ 75, 79 YathÈnulomaÑ 75 YathÈnusiÔÔhaÑ 151, 414 YathÈbhuccaguÓÈdhigato 312 YathÈbh|taÑ 224 YathÈbh|taÒÈÓadassanaÑ 193 YathÈvuÉÉhaÑ 59 YathÈvuttena 73 YamakasÈlÈnaÑ 28 Yasamado 304 YasasÈ 294, 411 YahiÑ 74 YÈpanÊyaÑ 337 YÈvadatthaÑ 458 YogÈ 307 Yojaniya-ÈrÈmesu 187 Yojemi 58 Yobbanamado 303

[ Ra ] RajatayaÔÔhÊ 161 RajjaÑ 139 RajjantÈnaÑ 340 RaÒÒo 123 RatanaÑ 14


[ Ra ] RattaÒÒumado 304 Ratticchedo 433, 434 RathayaÔÔhippamÈÓÈ 160 RamaÓÊyo 205 RasapathavÊ 283 Rasena rasaÑ 450 RasmÊhi 457 Raho 225 Rahogatassa 438 RÈgavirÈgoti 414 RÈgo 355 RÈjakakudhabhaÓÉÈni 162 RÈjagahaÑ 56 RÈjagahanagaraparivattakena 153 RÈja~gaÓena 127 RÈjaparivaÔÔe 337 RÈjabhavanabh|tiÑ 57 RÈjÈ 284 RÈjÈgÈrake 62 RÈjÈbhirÈjÈ 72 RÈjiddhiyo 124 Rukkho 351 R|padassanena 400 R|pabhavo 231 R|parasÈ 340 R|pÈni 399 RogaÑ v|pasametvÈ 450 Rohitamigar|paÑ 160



[ La ] LakkhaÓÊyattÈ 73 LakkhaÓ|panijjhÈyanato 363 LaggetvÈ 120 LaghimÈ 311 Lacchasi 171 LacchÈma 170 LajjÊsu 189 LatÈ 161 LaddhaÑ 153 LaddhÈ laddhÈ 103 LabhitvÈ 135 LahuÔÔhÈnaÑ 337 LÈbhaggamahattaÑ 450 LÈbhamado 303 LÈbhasakkÈro 138 LÈbho 309 LokaÑ 240 LokajeÔÔhakakammaÑ 347 Lokatanti 347 LokadhammÈ 246 LokanirodhaÑ 240 Lokantag| 240 LokantarikanirayÈ 276 Lokaby|hÈ 279 LokarÈmaÓeyyakaÑ 57 Lokavid| 240, 287 LokavivaraÓaÑ 133 LokasannivÈse 351 LokassantaÑ 240 LokahitÈya 7


[ La ] LokÈnukampÈya 209 LokÈmisanirapekkhato 335 LokÈmisabh|taÑ 450 LokiyasarikkhakÈnaÑ 311 Lokuttaradhammo 129 Loke 208 LobhanissandayuttattÈ 401 LolabhÈvo 357 LohapÈsÈdaÔÔhÈnaÑ 187 LohitakkhayaÒca 450

[ Va ] VaÑsÈnurakkhaÓatthÈya 85 Vaggasa~gaho 108 VacanasiliÔÔhatÈya 350 VacanÈnamatthaÑ 24 VacÊduccaritaÑ 344 VacchapÈlako 294 Vijito 433 VajjayitvÈna 22 VajjÈvajjaÑ 131 VajjÊsu 112 VaÔaÑsakaÑ 162 VaÔÔakhÈÓubh|taÑ 350 VaÉÉhamÈnaÑ 162 VaÉÉhÈpento 132 VaÉÉhetvÈ 122 VaÓÓajjhakkhaÑ 427 VaÓÓamado 304 VaÓÓÈdÊhi 392



[ Va ] VaÓÓena 294, 411 Vata 48 VatthakoÔikaÑ 162 VatthÈrammaÓÈdi- sÈmaggiyaÑ 340 VatthukÈmappahÈnaÑ 207 VatthukÈmehipi 356 VanantaÑ 362 VantaÑ 314 VantitvÈ 425 Vami 319 VayadhammÈ 66 VayhaÑ 140 Varabh|rimedhaso 351 Vavatthapetabbo 25 VasitÈ 311 VasÊbhÈvappatte 384 Vassasataparinibbute 111 Vass|panÈyikÈ 54 VÈ 391 VÈkyena 19 VÈca~gaÑ 425 VÈcesuÑ 149 VÈÓijako 129 VÈtena 286 VÈdo 225 VÈrigocaro 294 VÈÄakantÈraÑ 293 VikasitacittÈ 448 VikkhambhanappahÈnaÑ 76 Vigatadaratho 354


[ Va ] ViggahajÈtÈ 173 Viggaho 309 VicÈresi 185 VicikicchÈ 398 VijitÈvino 111 VijjÈ 231 VijjÈcaraÓasampanno 320 VijjÈhi 235 ViÒÒÈÓaÔÔhitiyo 243 ViÒÒ|naÑ 71 VitakkanaÑ 358 VitakkavicÈrapalibodhÈ- bhÈvena 366 Vitti 457 VitthÈramaggaÒca 23 ViditÈnubhÈvo 450 ViddhaÑsakÈni 357 VidhunantÈ 351 VinayaÑ 348 Vinayati 361 VinayapaÒÒattiyÈ 438 VinayapaÒÒattiyÈcana- hetubh|to 195 VinayapariyattiÑ 190 VinayapiÔakaÑ 123 Vinayo 21 VinicchayaÑ 24 Vinicchayo 309 VinipÈtanasabhÈvo 451 VinipÈto 451



[ Va ] VineyyasattÈ 453 Vipatti 422, 423 VipariÓÈmo 197 VipariÓÈmaÔÔho 312 ViparÊtadassanÈ 405 VipassanÈÒÈÓassa 353 VipassanÈpÈdakaÑ 383, 407 VipassanupekkhÈ 372 VipulabhÈvena 450 VipulÈya 369 VipphÈravÈ 360 Vibha~ge 356 VibhajanaÑ 328 VibhajjavÈdÊ 148 VibhÈvanÈ 74 VibhÈvane 338 Vibh|tiÑ 134, 184 Vibh|tiyÈ 185 Vimaddakkhamato 412 VimÈnavatthuÑ 168 VimucciÑsu 447 Vimucci 58 Vimutti 13, 193 VimuttiÒÈÓaÑ 13 VimuttiÒÈÓadassanaÑ 193 VimuttirasaÑ 64 Vimuttirasassa 299 VimokkhantikaÒÈÓavasena 295 Vimokkho 193 VirÈgo 193


[ Va ] VilokitaÑ 129 VivaÔÔaÔÔhÈyÊ 278, 285 VivaÔÔo 277, 285, 390 VivaraÓaÑ 328 VivaraÓavibhajanÈni 327 VivaritvÈ 54 VivasÈ 406 VivÈdam|lÈni 308 VivÈdo 309 ViviccitvÈ 355 VivekajaÑ 363 VivekaÔÔho 313 VivekÈ 361 Visa~khataÑ 65 Visa~khÈraÑ 65 Visajjesi 137 VisadÈya 369 VisamÈsanupatÈpo 377 VisayakkhettaÑ 278 Visayato 80 VisavaÓijjÈ 423 VisavitÈya buddho 296 Visahati 431 VisÈkhapuÓÓamÈyaÑ 164 VisÈrado 191 VisuddhavijjÈpaÔisambhidehi 17 VissatthÈ 57 Vissattho 46, 139 VissutÈ 113 VissutÈsu 20



[ Va ] VihÈraggena 425 VihÈramahap|jÈya 134 VihiÑsÈvitakko 447 VÊciyo 184, 366 VÊtikkamappahÈnaÑ 76 VÊmaÑsiyamÈnahitato 412 VÊriyapariggahitaÑ 385 VÊriyapÈdehi 218 VÊriyabhÈvanÈbalanibbattaÑ 396 VÊriyasamataÑ 58 VÊriyupekkhÈ 370 VuÔÔhahati 338 VuÉÉhataro 404 VuÉÉhapabbajito 29 VuÉÉhimanto 73 VuÉÉhimariyÈdappatte 337 VuttatthÈ 80 VuttavipariyÈyena 407 VuttasassaÑ 426 VuttiÑ 364 Vutto 21 Vusitabrahmacariyo 240 V|pasantÈ 368 V|pasamÈ 364 V|pasametuÑ 138 Vegena 440 Vejayantaratho 267 Vejayanto 267 VeÔhakaÑ 162 VedaÑ 103


[ Va ] VedanupekkhÈ 372 VedÈnaÑ 120 Vedehiputtena 63 Veneyyavaseneva 454 VeneyyÈnaÑ 334 VeraÒjaÑ 427 VeraÒjÈ 202 VeramaÓiyo 423 VevacanappakÈsakaÑ 120 VesÈlikÈ 111 VesÈlÊ 112 VokÈro 232 Voharati 191

[ Sa ] SaÑ 351 SaÑkilesavatthuppahÈnaÑ 357 SaÑghatthero 28 SaÑghapatimÈnanaÑ 382 SaÑghamajjhe 191 SaÑyuttasa~gaho 92, 108 SaÑyogaÔÔho 312 SaÑvaÔÔati 390 SaÑvaÔÔaÔÔhÈyÊ 277, 285, 390 SaÑvaÔÔasÊmÈ 390 SaÑvaÔÔo 277, 284 SaÑvaÉÉhabhÈvaÑ 208 SaÑvaÓÓanÈ 19 SaÑvaÓÓitaÑ 389 SaÑvaÓÓito 19



[ Sa ] SaÑvarÈsaÑvaro 75 SaÑvaro 443 SaÑsanditvÈ 450 SaÑsÈracakkaÑ 218 SaÑhato 415 Sa-uppattikaÑ 334 Sa-ussÈhaÑ 458 Sakakavaca-issariyÈ- nuppadÈnena 42 SakaraÓÊyo 46 Sakalanava~gasatthusÈsana- pariyattidhare 45 SakiÒcano 213 Sake 450 SakkÈ 120 SakkÈraÑ 137 SakkÈramado 303 Sakkhati 141 Sakkhasi 135 Sakyaputtassa 163 Sakyaputto 214 Sa~kapparÈgo 355 Sa~kappo 355 Sa~kampi 108 Sa~khaÑ 162 Sa~khataÔÔho 197, 312 Sa~khÈraloko 241 Sa~khÈrÈ 219 Sa~khÈrÈnaÑ 219 Sa~khÈrupekkhÈ 371


[ Sa ] Sa~khÈrupekkhÈsu 371 Sa~khepavasena 374 Sa~khepo 221 Sa~khyÈyapi 211 Sa~gÊti 26 SacittapariyodapanaÑ 443 SaccasaÑyuttaÒca 168 SacchikÈtabbe 230 SacchikÈ paÒÒatti 298 PaÒchaviÑ 450 SaÒjhÈppabhÈ 125 SaÒÒÈpetvÈ 54 SaÒÒÈpesi 139 SaÒÒÈbhÈvanÈnaÑ 300 SaÒÒino 75 SaÒÒÊbhavo 232 SaÒÒÊvÈdÈ 147 SaÓÔhahantaÑ 391 SaÓÔhaheyya 340 SaÓÔhÈnamado 305 SatapuÒÒajalakkhaÓadharassa 310 Sati 189 SatisÊsena 379 Sattadivasena 139 SattamaÑ 260 Sattaloko 241 SattavaÓijjÈ 423 SattavassÈni 119 SattÈhaparinibbuto 29 Satte 293



[ Sa ] Satto 342 SatthavaÓijjÈ 423 SatthÈdÈnaÑ 309 SatthÈ devamanussÈnaÑ 320 SatthupakkosanaÑ 382 SatthusÈsanaÑ 138 Satthe 293 Sattho 292 SadÈ 390 SadevakaÑ 323 Saddanayena 300 SaddhammavaÑsakovido 149 SaddhammavimukhaÑ 413 SaddhammasaÑvaÓÓa- nakovidehi 18 SaddhammÈ 235 SaddhÈ 163 SaddhÈjananato 412 SaddhÈdÊhi 385 SaddhÈpaÔilÈbhena 334 SaddhÈpariggahitaÑ 385 SaddhÈhatthena 218 SanighaÓÉukeÔubhÈ 121 SanidÈnaÑ 334 SantaÑ 455 SantappetvÈ 168 SantÈ 368 SantÈpaÔÔho 312 SantÈpo 197 SantiÔÔhanÈ 371 SantindriyaÑ 128


[ Sa ] SantuÔÔhÈ 449 SandassetvÈ 151 SandhÈvissaÑ 65 SannipatitÈ 59 SannirumbhitvÈ 293 SannivÈsena 130 SannisajjaÔÔhÈnaÑ 57 SaputtadÈraÑ 459 SappiÑ 136 SabbakiccasÈdhakaÑ 383 Sabba~gapacca~gasirÊ 312 SabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ 351 SabbaÒÒutÈya buddho 296 SabbatÈÄÈvacare 170 SabbadarathapariÄÈhakilesa- satasahassÈni 310 SabbadassÈvitÈya 296 SabbadhammÈnaÑ 229, 232 Sabbanagarehi 133 SabbaparittaguÓo 451 SabbapariyÈyesu 341 SabbapÈpassa 443 Sabbamadh|hi 436 Sabbasamussayehi 407 SabbÈkÈrato 224 SabbÈkÈraparip|rÈ 312 SabyaÒjanaÑ 330, 332, 335 SabyaÒjanato 412 SabhÈyaÑ 137



[ Sa ] SabhÈvaparicchinnattÈ 73 SamaÑ 369 SamaÓamuÓÉikÈputto 197 Samatikkamma 183 SamathavipassanÈ 453 SamathavipassanÈsukhÈva- hanato 325 SamadhikÈni 153 Samanake 240 Samantato 153 SamantapÈsÈdikÈya 459 SamantabhaddakattÈ 324 SamantÈ yojanaÑ 184 SamayaÑ 142 SamayappavÈdako 197 Samayena 153 Samayo 196, 198 SamavÈye 196 SamavÈyo 200 SamasamaÔÔhapanena 41 SamassÈsetuÑ 55 SamÈdhi 13, 193 SamÈno 123 SamÈpajjatÊti 363 SamÈpajjanaÑ 381 SamÈpajjanti 381 SamÈpajjitvÈ 137 SamÈpatti 347 SamÈyojitaÑ 218


[ Sa ] SamÈrakaÑ 323 SamÈsayitvÈ 23 SamÈhari 378 SamiÒjanaÑ 129 SamitÈ 368 SamitÈvÊ 240 SamucchedappahÈnaÑ 76 SamujjotayamÈno 457 SamuÔÔhÈpikÈ 231 SamuttejetvÈ 151, 458 Samudayato 239 SamuddatÊre 185 SamuddasÈlavatthusmiÑ 185 SamussitadhajapaÔÈkaÑ 179 Sam|hattho 199 Sampakampi 108 SampajÈnÈti 375 SampaÔicchÈ 139 SampaÔipÈdento 351 SampatijÈto 338 Sampatti 424 SampadaÑ 405 SampannaÑ 436 Sampanna-iriyÈpathaÑ 128 SampannattÈ 235 SamparÈyikÈ 449 SamparÈyiko 197 Sampavedhi 108 SampassataÑ 460 SampahaÑsetvÈ 458



[ Sa ] SampÈpakaÑ 408 SampÈpako 452 SampÈpuÓiÑsu 115 SampiÓÉanaÑ 369 SampiÓÉitaÑ 57 SampiyÈyanalakkhaÓÈ 361 SamphappalÈpo 346 Sambuddhavaranvayehi 19 Sambuddho 229 Sambodhi 452 SambhÈvanatthe 350 SammattaniyÈmena 451 Sammanni 60 SammÈ 229, 237, 350 SammÈpaÔipattiyÈ 238 SammÈvÈyÈmasa~khÈto 312 SammÈsambuddho 170, 229, 320 SammÈsambodhiÑ 64 SammukhÈ 114 SammodanÊyaÑ 166 SammoditaÑ 336 SayanÈsanaÑ 443 SaraÓaÑ 413, 415 SaraÓagamanaÑ 416 SaraÓagamanÈni 415 SaraÓalakkhaÓÈ 375 SaraÓavaÓÓanato 422 Saranti 394 SarasaraÑsijÈlaÑ 183


[ Sa ] SarasaraÑsijÈla- vissajjanakena 178 SarasalakkhaÓapaÔivedhena 408 SaritabbabhÈvato 337 SarÊraÑ 128 SarÊradhÈtuyo 170 Sar|pena 195 SallekhiyaÑ 18 Sallekho 18 SassaghÈtaÑ 48 SahatthÈ 168 SahassÈni 104 SÈkkharappabhedÈ 121 SÈÔheyyaÑ 301 SÈÓasambh|to 113 SÈÓÈni 36 SÈÓipÈkÈraÑ 142 SÈtalakkhaÓaÑ 361 SÈtthaÑ 326, 332 SÈtthato 412 SÈdhÈraÓaparibhogena 36 SÈdhÈraÓavacanena 356 SÈdhu 115 SÈdhukÊÄanaÑ 53 SÈdhukÊÄanadivasesu 53 SÈnubhÈvÈ 441 SÈmaÑ 229 SÈmisÈ 391 SÈraÓÊyaÑ 337 SÈraddhakÈyena 353



[ Sa ] SÈrapÈma~gaÑ 162 SÈrambho 302 SÈretÈ 131 SÈro 127 SÈroti 451 SÈlaÑ 128 SÈlavane 28 SÈli 283 SÈlino 124 SÈvakapÈramiÒÈÓaÑ 352 SÈvakayugÈni 448 SÈvakÈ 393 SÈvajjo 421 SÈsanaÑ 16, 34 SÈsanassa 134 SÈsane 124 SikkhÈkÈmesu 189 SikkhÈpadapaÒÒatti- yÈcanÈpekkhaÑ 449 SikkhÈpadaÒÒattihetuÑ 201 SikkhÈya 135 Sikkhitabbakadhammo 131 Si~gÊloÓakappo 111 SitaÑ katvÈ 294 Sippamado 305 SiriyÈ 57 SirÊsena 260 SÊmaÑ 140 SÊlaÑ 13 SÊlak|Ôamhi 155


[ Sa ] SÊlakkhandhÈdipÈrip|riÑ 84 SÊla~gÈni 133 SÊlaguÓenapi 288 SÊlapathaviyaÑ 218 SÊlamado 304 SÊlÈdipaÒcadhammakkhandha- yuttato 335 SÊhapaÒjare 127, 128 SÊhaÄadÊpakena 19 SÊhaÄo 19 SÊhokkantavasena 394 SukarÈ 427 SukkhavipassakÈ 45 SukhaÑ 193, 361 SukhaÑ somanassassa 379 SukhapÈramippatte 376 SukhasamphassÈni 87 SukhasayitabhÈvaÑ 168 SukhÈdighÈtena 379 SukhÈbhisa~gena 376 SukhÈvahaÑ 335 SukhumattÈ 375 SukhumÈ 378 Sukhokkanto 377 Sugatigate 401 Sugato 237, 238, 320 SucaritakammanibbattaÑ 396 SuÒÒatavimokkho 313 SuÓantassa 294 SuÓanto 167 Sutamado 304



[ Sa ] SuttantaÑ 167 SuttantikÈnaÑ 24 SuttasabhÈgaÑ 71 SutvÈ 168 Sudassanak|ÔaÑ 255 SudhammÈ 269 SuniggahitaÑ 192 SundaraÑ 335 SupaÓÓar|pena 184 SubhÈvitattano 298 SubhÈvitattÈ 384 Subhena mÈÓavena 55 SumanapupphapaÔaÑ 124 SumuttÈ 32 Sumedho 240 SuyyamÈnasukhato 337, 412 SurasaÑ 436 SuvaÓÓarasapiÒjarÈhi 457 SuvaÓÓasa~kha- likabandhanaÑ 124 SuvaÓÓe 401 SuviÒÒÈpaye 251 SusaÓÔhitassa 16 SusassakÈle 426 SusunÈgaputto 112 S|canato 69 S|rabhÈvo 353 S|riyappabhÈvibhavÈ 379 S|riyamaÓÉalaÑ 260 S|riyo 264, 282 Sekkho 46


[ Sa ] SeÔÔhaÑ 436 SeÔÔhehi 334 SeÔÔho 339, 353 SetÈ 161 Sena~gesu 364 SenÈsammuti 364 SevanÈ 414 Soke 411 Socittha 32 SoÓuttarÈ 153 SotaÑ 451 SotÈvadhÈnaÑ 193 SodhÈpetvÈ 184 SobhanaÑ 237 SomanassamayaÒÈÓena 66 SoreyyÈdÊni 459 SositÈ 368 SoÄasaparivÈrÈ 67 SoÄasavassuddesiko 120 SvÈkÈre 251

[ Ha ] HaÔÔhapahaÔÔho 115 HatattÈ 216 HatantarÈyo 15 HatthapuÒchanaÑ 162 HatthÈ 351 HatthinÈgena 139 Hatthe 82, 130 Hadaya~gamato 412



[ Ha ] HayamuttÈ 162 Harati 204 HaricandanaÑ 162 HarituÑ 122 HarÊtakaÑ 162 HÈse 411 Hi 26, 292 Hi~kÈrehi 179 HitvÈ 23 HimavalÈhakagabbhaÑ 178 HimavÈ 254


[ Ha ] HÊÄite 401 HeÔÔhÈmukhajÈtaÑ 412 Hetu-attho 313 HetudÈharaÓayuttato 334 Hetuphale 78 HetusampadaÑ 128 Het| 78 Hessati 24 Homi 134 Homa 32

Documents

(PaÔhamo bhÈgo) - BUDDHISPANO · THE PŒ£I ALPHABET IN BURMESE AND ROMAN CHARACTERS ____ VOWELS t a tm È Ä £ i þ Ê O u OD | {e Mo o CONSONANTS WITH VOWEL “A” u ka c kha