دپښتوژبــــې لنـډګــرامـــر

» اهتـمام« پوهنـيارظفـرخان

بـسـم اهللا الـرحـمـن الـرحـيـم دهغــو قواعــدو او اصــولو مجموعــه ده چــې پــه ژبــې كــې دصــحيح ليكلــو او : )Grammar (ګرامــر ــــ١

هره ژبه ځان ته خاص سيستم اوقواعد لري كه چيرې د جملو پـه جوړولـو .لوستلو له پاره بايد مراعت شي نو كومې جملې چې دليك له پاره جـوړيږي هغـه بـه بـې كې دژبې قواعداوسيستم په نظرګې ؤنه نيول شي

.معنا او بې مفهومه وي ژبه دټولنيز ژوند سره سمه منځ ته راغلې ده، ژبه دانسانانو تر : (Language written) ژبه او ليك ــ٢

ايښت منځ دخبرو كولو، پوهولو را پوهولو يوه وسيله ده ، ليك د ژبې ، ژبنيو كلمو رسم دى دژبې د پيد څخه بې شميره كلونه وروسته ليك منځته راغلى نوځكه څـه كليمـې چـې لـه ژبـې راوځـي هماغـسې بايـد

. وليكل شي مورفولوژي د يونـاني كلمـو مورفـو او لـوجي څخـه چـې د شـكل او صـورت : )Morphology ( صرف ــ ٣

علـم ، پـوهې او پېژنـدنې پـه په لغوي لحاظ دا كلمه د يوې ژبې د لفظي اشـكالو د . مانا لري جوړه شوې ده مانا راغلې ده ؛ اوس داسې تعريف شوې

موروفولوژي د تشريحي ژبپوهنې يوه څانګه ده په هغې كې د يوې ژبـې مورفيمونـه او دهغـو جوړښـت تـر .څېړنې او مطالعې الندې نيول كېږي

و دټولـو عملـي قوانينـو ديـو كِـسب ،صـنعت ،فـن ، اطالعـاتو او تجروبـ : ( Artistic , Skill ) هنـر ـــ ۴ .پيژندلو ته هنر وايي په اوسنۍ اصطالح په يو فن كې مهارت ، لياقت او قدرت لرلوته هنرمندوايي

د كار هغه پالن ، لنډيز ، كړنالرې او خامې نقشې ته چـې دمـضمون يـا كتـاب تـر : ) Synopsis ( خاكه ــ ۵پـه بـابونو ، فـصلونو ) موضـوع (لې سـكالو ليكلو دمخـه جـوړه شـي يـانې دڅيړنـې لـه پـاره چـې كومـه ټـاك

. وايي ) Out line( ،مباحثو او نورو و ويشل شي هغې ته خاكه نظم په لغت كې دمرغلروپېيلوته وايي اوپـه اصـطالح كـې نظـم دژبـې اوادبيـاتو : Poetry) (نـــــــظــم ــ ۶

ت عمومـا ً د ژبـې پـه قواعـدو عبار هغې برخې ته وايي چې وزن ، قافيه اويو مخصوص آهنګ ولري دنظم .او اصولوباندې برابرنه وي كله مبدأد خبر وروسته او كله فعل د فاعل او مفعول څخه مخكې راځي

شعرديوځانګړي ذهني او عارفانـه حالـت زيږنـده دى چـې دهغـه پـه نتيجـه كـې شـاعر : (Poem) شـعــرـ ـ ٧اړيكه پيداكوي چـې دغـه اړيكـه د احـساس او دچاپيريال دشيانو او انسانانو سره يو ډول روحي اوذهني

.كې وړاندې كوي )الهام ( فكر دتحريك سبب ګرځي اوشاعر خپله پنځونه پدې انفعالي حالت .شعر په موزون بيان د خيال اوفكر عاطفي تړون دى

:په ټوليزه توګه شعردشكل له مخې په دوه برخو وېشل كيږي انځـور يـا ادبـى ( ــ اډانـه ٣ ــ آزاد شعراو ډولونه يې ، ٢ل او ډولونه يې ، ــ غز ١: دشعر ډولونه ) الف ( ـــ تركيـب ٩ ــ ترجيـع بنـد، ٨ ــ مستزاد، ٧، ) قصيده ( ــ بولــله ۶ ــ قطعه ، ۵ ــ آزاده منظومه ، ۴،) طرحهـــ ١۴، ) مثلـث ( ـــ دريـز ١٣، ) ثنـوي م( ـــ دويـزه ١٢، ) تـك بيتونـه ( ـــ يـوئيز ١١ ـــ ټـول قـافيز ، ١٠بند،

ـــ اتـه يـز ١٨، ) مـسبع ( ـــ اوه يـز ١٧، ) مـسدس ( ــ شپږيز ١۶، ) مخمس(ــ پينځه ييز ١۵، ) مربع(څلوريز ) رباعي( ــ ځلوريزه٢٠) معشر( ــ لسيز ١٩، ) مثمن(

ـــ ٧ ــ داستان ، ۶ ــ بدله ، ۵ــ لوبه ، ۴ ــ چاربيته ، ٣ ــ بګتۍ ، ٢ ــ مقام ، ١: ــ ولسي نظمونه ) ب ( ــــ ١٢ ــــ د آتــڼ نــارې ، ١١ ــــ كــاكړۍ غــاړې ، ١٠ ــــ د نكلونــو غږونــه ، ٩ ــــ لنــډۍ ، ٨، ) نيمكــۍ(ســروكى

١٧، ) شـبې ( ــ كيسۍ ١۶، ) چغيان( ــ انكۍ ١۵ ــ منظوم فالونه ، ١۴ ــ د وړو مشاعرې ، ١٣بابواللې ، .ډوله نور١٢ ــ د ښادۍ سندرې او٢٠ ــ منظوم نكلونه ، ١٩ ــ د مروتو كسرونه ، ١٨ــ تاريخي نارې ،

د يو ادبى اثر د وړاندى كول په ځانګړ ي فـورم يـا قالـب كـې د هماغـه : ) Form Poem (شكل دشعرـ ـ ٨ . غزل ، بګتۍ او داستان : اثر يا شعر شكل ګڼل كېږى لكه

ـــ٩ ــ ـــــ ټــــــول بــــــيال بيــــــل ټولنيز،اقتــــــصادي ، كلتــــــوري : (Subject poem) مــــــضمون عردشــــ،عناصــر،مفاهيم،مفكورې،واقعيتونه ،احــساسات اوخــاطرې كــه پــه عــشقي،حماسي ياپــه بلــه هــره بڼــه

ؤاوسي دپنځول شوي اثرمضمون بلل كېږي فيه والو مـسرو پـه يـوه هغه كلمه ياجملې چې په يو مقفي شعر كې وروسته له ټولو قا : رديف دشعر ــ ١٠

.شكل او يوه معنا تكرار راځي رديف بلل كېږي نثرپـه لغـت كـې پاشلو،شـيندلواوخورولوته وايـي اوپـه ادبـي اصـطالح كـې نثـر : (Prose) نـــــــثـــر ــ ١١

روان عبــارت او ســاده ليكنــه ده چــې د وزن او قــافيې مراعــات پــه كــې نــه كېــږي لــوى لــوى مــضمونونه او .ي يـــږئه كې ځامطلبونه پ

ــ ١٢ يـو لنـډيزدى ېد كليمـ ) تاريخ( په ډيكشنري كې ستورِِي ته وايِي چې د هستوري :(Story)كيسه چې د روايت بيانولو يا د رامنځ ته شوې پېښې ما نـاور كـوي، كيـسه ياداسـتان د هغـو كارنـامو او پېـښو

د كيسو ډولونه د هغو د انـدازو پـه نـسبت ډيـر د ژوند په هراړخ څه ناڅه ذكر موجود وي ېبيان دى چې پك .دي

ـ١٣ ي ځــان تــه ښــكال يــز اصــول اوفنــ ېلنــډه كيــسه يــو داســې فــن دى چــ :(Short Story)لنــډه كيــسه ـاو دمــواد و فنكارانــه اوډل، هــره كيــسه بايــد ) ســمبوليكوالى(غوښــتنې لــري لكــه كــوټلى تــاثير، رمزيــت

تباهي او هيجـاني پـايلې وي كيـسه بايـد لـه پيـل څخـه منطقـي وي تلوسه، پيل ، منځ او پاى سره ديوې ان .پالټ او بيان يې منطقي ، كافي منسجم او له ولولو ډك وي

. درك او ايډ ياوو څخه جوړېږي يد احساساتو، فطر) جوړښت( د كيسې پالټ ــ ١۴ طالح كـى دهغـو انـساني اصـ ي ناول التيني كليمه ده د عجيبه څيزپه مانا او په ادبـ :) (Novel ناول

د ېجــذباتو او احــساساتو بيــان كــوي چــى پــه اظهــاريې د نــورو انــسانانو همــدردي پيداشــي،په نــاول كــ كـوم واقعـات ېانساني ژوند لوړې ژورې، موجودې وي، د انسان له پيدايښت څخه تـر پايـښت پـورې چـ

د حقيقـي دنيـا پـه شـان د ګرځـوي، د نـاول دنيـا ) موضـوع (پېښېږي د ټولو تصويرونه د خپل فـن، سـكالو .ده زمان او مكان او په نړۍ كې دپېښو د رښتيـنوالي پربنا والړه

ـــ١۵ ــه ــ ــا لـــري : (Play) ډرامـ ــراخ معنـ ــاني كليمـــه ده چـــې د پـ ــه يونـ ــتيج دى او « د . ډرامـ ــال دسـ نـــړۍ مثـ .ډرامه د ژوند نقل درسم رواج آينه او حقيقي عكس وي» اوسيدونكي يې په حيث د ادأ كارو دي

،مسخرې كول،پېغور دطنز لغوي مانا افسوس كول،ريشخند وهل :( )طنـز ــ ١۶ وركول،په زمز اوكنايه خبرې كول دي؛اوپه اصطالح كې د ژوند د وا قعيتونولټول دي

ې په كنايه ايزوخبروڅرګندېږي او خندا په كې بنسټيز توك دى طنـر په پينځه ډوله وېشل كېږي چې چ ـ اپي ګرام ۴ فلېت مـ پا٣ ـ فلتان ٢ ـ كنايه ١: ى نومونه يي دي التين

.ـ پرودېه۵ هغې رسالې ته وايي چې يوازې پر يوه موضوع په: ) Monograph( مونوګراف ــ١٧

مفصله شرح وليكل شي ، اكثرا ً يې د پوهنځيو د ورستي كال محصلين دخپل ډيپلوم د .ه وړاندې كوي دفاع له پار

مقاله غيرې داستاني ليكنې ته وايي چې د فكر محصول د شننې : ) Article ،Essay( مقاله ــ١٨ ،ارقامو،او حقايقو په ژورې رڼا كې د يوې روښانه پائلې سره وكړي اوخپل عالقمندان د تازه او مهمو

چينه جاري وي نو ژوند مخ په پېښوڅخه خبر كړاى شي يا مقاله دخيال دقوت محصول دى كه دخياالتووړاندې ځي مقاله اصال ً په يوې ټاكلې موضوع پراخه اظهار خيال ته وايي مقاله بايد د تنقيد له دايرې ې څخه بهر ونه وځي يا په بل عبارت مقاله په نثر لنډه ليكنه ده چې په غوره او آسانه توګه ديوې ځانګړ

موضوع څخه بحث كوي وړې مجموعې ، وړوكي كتاب ته وائي په اردو ژبه كې رساله مجلې ته وايي : ( Treatise ) رساله ــ١٩

پـه ايـران كـى . نو ځكه يې داسې تعريف كړې دڅو تنو د مضمونونو ټولګه ده چې په ټاكلې مهـال خپرېـږي .هم له ډير پخوا څخه د مقالې ليكلو رواج درلود منتها هغه يې هم رساله بلله

پــه لغــت كــې ورځنــى يادداشــت مانــا وركــوي اودتعريــف لــه مخــې : (Journalism)اليزم ژورنــ ــــ٢٠ دمجلو،راډيو،ټلوېزيــون،انټرنېټي ګورټپاڼو،ليكنو،ترتيــب او ســمبالتيااوډنډوره چــارو تــه وايـــي ان

ي ساده وينا ژورناليزم ديو سياسدفكر او بيان ټول صورتونه دژورناليز م په دايره كې داخلېداى شي يا پهاجتماعي انسټيتوت څخه عبـارت دى چـې دمختلفـو ژورناليـستكي ژانرونوپـه وســـيله ورځنـــۍ روانـې

ــاره خپروي،تعليمــي ــه پ ــدو او پوهيدول ــې دخلكــو د خبري ــه الرې ي ــولنيزو رســنيو ل ــوي اودټ ــښې ټول پې .اوتفريحي دنده هم اجرأ كوي

ختلفو ځايونونـه ،تيرېـږي چـې څـه وينـي او سفرنامه كې ليكوال دم: (Itinerary diary) سفر نامه ــ٢١ .ياآوري هغه ليكي

له التيني كليمې څخه اخېستل شوې د رپـوت رسـولو مانـا وركـوي كـه راپـور تـاژ پـه منـل : راپورتاژ ــ ٢٢ شوواساساتو او پرنسېپونووليكل شي ليدونكى بـه قـدم پـه قـدم دپېـښې عملـي صـحنې تـه لـه ځـان سـره

يني شاهد په څېـر شـي ښـه راپـور تاژدهغـه د راپـور تـرد ليكنې،شـننې او هنـر يوسي او هغه به دپېښې د ع مندۍ پياوړتياښيي يا په بل عبارت په راپورتاژ كې دليكوال سترګې د خلكوپه زړونو كې څه چـې وينـي هغه تحريروي ، راپورتاژ په يو مخصوص وخت كې دچاپيريال معنوي ، جذباتي اوواقعي عكاسي كوي

خبر عربي كلمه ده چې د اطالع او پوهېدو په مانا راځي په عـام ګـړدود كـې عبـارت لـه : ) News(خبر ــ ٢٣ . هغې اطالع څخه دى چې انسانان يې د خپل ځان او نورو په هكله الس ته راوړي

د مصاحبې ، مفاعله عربـي كلمـه ده چـې زمـوږ پـه ژبـوكې ويـل ـ اوريـدل مانـا : ) Interview(مركه ــ ٢۴ . انګلسى انټرويوو سره برابر د ويلو،اورېدلو او مذاكرې له پاره ليدلو ته ويل كېږي وركوې د

ـــ ٢۵ ــصره ـ ــښو شــوو : تب ــو پې ــه ورځني ــانګړې برخــه ده چــې پ ــوه ځ ــو ي ــستيكي مطلبون ــصره د ژورنالي تب وقايعو،له پېښيدو څخه وروسته د شننې په شكل په ډېرې تېزۍ ليكل كېږي

ـــ٢۶ انــسوي كليمــه ده پــه نــسبي توګــه ژانــر د فكــر د بيالبيلــو شــكلونو وړانــدې كولــو اوپــه دا فر : ژانــــر ـ .ادبياتو او ژورناليزم كې دحقايقو څرګندولو ته وايي

هغه فن دى چې د يوې ژبې او ادب دلوړ والي سبب ګرځـي د ترجمـان پـه زړه او مغـزو بايـد دا : ترجمه ــ ٢٧ وم چـې دنومـوړي اثـر دتخليـق پـه سـبب هغـه وخـت شـوي وو قسم جذبات او احـساسات خـواره وي لكـه كـ

ترجمه بايـد روانـه او عـام فهمـه وي تحـت لفظـي او بـې تسلـسله نـه وي او د اثـر هنـري ارزښـت ،اسـالت او .ښكال وساتي

تحقيق ته څيړنه يا ريسرچ ويلى شو چې دبحث يا لټون ماناوركوي د محقق وظيفه د حقايقو : تحقيق ــ ٢٨ .خليق يا تكميل نه دى بلكې په معلومو حقايقوكې دهغه د، وسې سره برابر اضافه كول دي له سره نوى ت

ـــ٢٩ تنقيــد دهغــه عمــل يــا ذهنــي حركــت نــوم دى د يــو څــه پــه بركــت چــې د يــوڅيز يــا ادب پــارۍ : تنقيــد ـن چـې دخصوصياتو امتياز وشي تنقيد په اصل كى دلټون او زياريوه شـعبه ده، تقريبـا ًد دې شـعبو پـه شـا

. تحريك يې دانسان فطري ذوق،جستجو او دعجيبه اونوو شيانو موندل دي د شننې د ژانرونو له جملې څخه دى چې ديـوه تحليلګـر لـه طرفـه يـو چـاپى اثـر تـر ارزونـې او : تقريظ ــ ٣٠

ڼو لـه شننې الندې نيول كېږي غير له دې چې د يو اثر فنى او شكلى ارزونه كېږي دټولنې او ټـولنېزو ښـېګ . پلوه هم ارزول كېږي

ماخذونه هغو ذرايعو او منابعو ته وايي چې له هغو څخه د يوې تر څيړنې الندې :(Basis) مأخـــــــــذ ــ٣١ : موضوع د بشپړ تيا له پاره مواد اخيستل كيږي اخځونه دو ه ډوله وي

. ـــ ثـانــــــوي ٢ ـــ بنسټيز ١

او نفساني د صوفي صفت دا دى چې د هغه ا ندرون د بشريت د خيري ،كـُدورت : (Sufism)صوف ت ــ ٣٢ نه بل هيڅ شى نه شي ليـدلى تـصوف كـې ج خواهشاتو څخه پاك وي او هغه په دواړو جهانو كى بې له اهللا

صـوفى شـاعر وحـدت الـشهود او بلـه وحـدت الوجـود ده ، دتوحيد سـره متعلـق دوه نظريـې دي يـوه يـې :رحمان بابا ويلي

چې چراغ په نظر كېـوځي د پتنګ٭ هيڅ له ځانه له جهانه خبر نه دى

يوه غږيزه نشراتي موسيسه دى چې له يو ټاكلى ځاى څخه خپـل ټـاكلى پيغـام پـه يـوه ګـوټلى : راډېو ــ ٣٣ . فريكونسي څپلو ګڼ شمير اورېدونكو ته رسوى

ټلويزيون پـه لغـت كـې لـه لېـرې ليـدلو تـه وايـي ، يـوه نـشراتى موسيـسه ده چـې پـه ټـاكلو : ټلويزيون ــ ٣۴ــو ليــدونكو ــاكلې ســيمې خپل ــر يــوې ټ ــو ځــاي ت ــه غــږ ســره ي ــسيو ل ــده فريكون تــصويري ليــدونكو ګرځن

. اورېدونكو ته نشرات كوي چـاپى ) ازې او ژورناليـستېكي كچـې برابـره وي چـې پـه كـوټلې قطع،انـد (يـوې موقوفـه : روز نامـه ــ ٣۵

نشريې ته ويل كېـږي چـې پـه كـې اطالعـاتى مطلبونـه ،ورځنـۍ روانـې پېـښې خپرېـږي د تبليـغ د اساسـى چـې حجـم يـې لـه يـو ئلې عمومـا ً د كاغـذ پـر مـخ خپـروى وسيلې په توګه سياسى ، اجتماعى او نورى مس

. څخه تر سلو پورې وي مجلــې پــه يــوه نــسبي اوږده زمــاني واټــن كــې چــاپېږي نوځكــه يــې د : ) Magazine(مجلــه او جريــده ــــ ٣۶

مطلبونو منځ پانګه زياتره تحليلي او معلوماتى وي مجلې ډير د ترويج لـه پـاره كـارول كېـږي د زمـانې لـه . پلوه په بيال بيلو وختونو چاپېږي

دى چې معموال ً د سپينو كاغذي پاڼو لـه كتاب له يوه عيني مادي شي څخه عبارت :) Book( كتاب ــ ٣٧

.مجموعې څخه جوړ شوى وي كوم چې په مخ يې څه توري ليكل شوي يا چاپ شوي وي دټوك دمخ دسطحې كچې ته د كتاب قطع وايي اوس مهال په اروپايي او امريكـايي : د كتاب قطع ــ ٣٨

نو نورو هيوادونو كې دكتابونود قطعـې خو په ځي . هيوادونو كې دكتابونو قطع په متريك سيستم ټاكي سلطاني قطـع ، وزيـري قطـع ، رحلـي قطـع ،رقعـي قطـع ، : له پاره ځينې ځانګړي اصطالحات كار وي لكه

.جيبي ،حمايلي او بغلي قطعې هغې ودانۍ ياځاى ته وايي چې دچاپي او خطي كتابونو ،مجلو، ورځپـاڼو، : )Library( كتابتون ــ ٣٩

لنامو،كلنيواو نورو سمعې او بصري موادومجموعه دڅېړونكواونورو عالقمنـدانو دګټـې اوونيزو،فص .اخيستنې له پاره پكې ساتل كېږي

................................................................................................................................................. ...................كلمه يو رواني واحد دى او زياتره جال ويل كېږي او ليكل كېږي همدا رنګه د لغـوي : (word)كلمه ــ ۴٠

مانــا يــا بــڼ كلمــه چــې دخپلــواكې ) بــاغ(د: مانــا لرونكــې وي او همېــشه مــستقله مفــاهيم انتقــالوي لكــه . نو ځكه مورفيم ورته ويلى شو . لرونكې ده او دا چې د باغ يا بڼ دا كلمه د شننې وړ نه ده

ديوې ژبې تر ټولو كوچنى لفظى واحـد چـې مانـا و لـري مـورفيم بلـل : )Morpheme(دكلمې شكل ــ ۴١ السـته راځـي چـې خپلـه يې اوازونـه ) تجزيې ( چې له دوه يا زياتو اوازونو څخه جوړېږي اوله شننې .كېږي

دوه بـې مانـا تـوكي تـرې السـته ) ره(او ) ښـكا (كلمـه كـه تجزيـه شـي ) ښـكاره (د : مانا له السه وركوي لكـه .راځي فونيم بې مانا صوتي واحددى د فونيم څخه مقصد هغه اوآز يا آوازونه دي چې : ) Phoneme(فونيم ــ ۴٢

يو فونيم ده كلـه ) ك(په مورفيم كې چې ) كور(د : ځي لكه په ژبه كې استعمالېږي او دمانا د تغير سبب كر . چې د ك پر ځاى د ګ فونيم استعمال شي دكور څخه ګور جوړېږي او مانا يې هم ګرد سره تغير مومي

هجا عربي كلمه ده د تورو شـميرلوته وايـې ،هجـا دآوازونـو هغـه : (Syllable) څپه ، هجا ، سيالب ــ ۴٣ د تنفس په يو وار ، بنديز سره ادأ كېږي كلـه چـې د يـوې كلمـې د اداء كولـو پـه وخـت كـې ډلې ته وايي چې

ځنډ او پريكړې راشي د دغو پريكړو شمير ته څپې يا سيالبونه وائي څپې د آوازونود بندښت له مخې لـه تړلـي دي يو بل جال او پېژندل كېږي او يا د يوې كلمې د څپو شمير دهغې كلمې د غږونـو پـه شـمېر پـورې

خـواريكښ ، الر ، تـار، خټګـر ، كرونـدګر ـــ : لكه الندې يوه څپه ، دوه هجا ، او درې سيالبيزه كلمو كـې سيالبه او دويمه ئې ٩پوهنتون ؛ او يا په الندې لنډۍ كې چې لومړى مسره ئي د عمومى قاعدې له مخې

: څپې ده ١٣ ګـــودر د پيــغلـــــــو جـــوماعــــت دى

امام ئې نه شته مخ په لمر والړې دينه مــورفيم يــا خــج د غږونــو لنــډې غونــدې سلــسلى تــه وايــي او د : ) (Accent, Morphemeا(خــــج ــــ ۴۴

پښتو كې كلـه يا. ه وي غږونو دغه تسلسل بيا بيا تكراريږي مګر ټول تكراريدونكي تسلسالت مورفيم ن يـوې د خـج پـه راتلـو د . باندې د آواز زيات فشار او زور راځي، چې هغه ته خج وايـي كله په يو نيم حركت

:كلمې معنې له بلې څخه توپير كوي لكه داجملې څرګنديږي) خج په لومړي سېالب(ښّكاري

ښكاركوونكى)خج په وروستي سېالب( ښكارّي ټول) خج په لومړي سېالب ( واړه

كوچنيان) خج په وروستي سېالب ( واړه ماضي) خج په لومړي سېالب ( تيره تېز) خج په ورو ستي سېالب ( تيره

اســې او ډلــى كــل دى چــې يــو بــشپړ مفهــوم جملــه د خبــرو او وينــاوو يــو د: (Sentence) جــــمــلــــــــــــه ــــ۴۵ننګيـالى الړ، : اومطلب ترې پوهول كېږي يا په بله وينا دخبرو او وينـا تـر ټولولـوى و احـددى لكـه

چې لومړۍ ساده ليدونكې او دوهمه اوږده ساده جمله .زموږ هيواد پخپله غېږكې ډيرنوميالي روزلي دي .دى

. وه ډولونو وېشل شوي دي په پښتو كې جملې په د ډوله دي ١۴: ساده جملې ) : الف (

ډوله دي٣١: مركبې جملې ) : ب ( ساده . توره تخته ، تباشير ، كتاب او قلم دټولګي دلوست و سايل دي : د څو برخو لرونكې جمله لكه

ساده امري . ژبى د ادب د برخې ښكارندويان او ساتندويان دي پښتانه شاعران د پښتو : بياني جمله لكه ! شئټول سره يو : ژرراشه ،خطابي جمله لكه : جمله لكه

: ، په پښتو ژبه كې دويناډولونه يا د كالم برخې خپلواكې او ناخپلواكې كلمې ــ ۴۶ نا خپلواكې كلمې ) ب ( خپلواكې كلمې ) الف ( ) سربل ( ــ سرينې ١) اسم ( ــ نوم ١ ) اوستربل ( ــ پسينې ٢) ضمير ( ــ نومځرى٢ ــ عطف او ربط ٣ ــ صفت ٣

) مختاړي( ــ سابقې يا مخوندي ۴ــ عدد ۴ ) روستاړي ( ــ الحقې يا پسوندي ۵ ) فعل ( ــ كړ ۵ ) صداها ( ــ غږونه ۶ ــ مصدر ۶ ــ قيد ٧

دي له دغو كلمـو څخـه پـه انګليـسى او نـورو ژبـو كـى ) ٧( په پښتو ژبه كې چې خپلواكې كلمې : ياددونه لواكو كلمو له جملې څخه عطف او ربـط عدد او مصدر په خپلواكو كلمو كې نه راځي مګر د پښتو د ناخپ

كې راځـي خـو زمـوږ بحـث پـه پـښتو ) Parts of Speech( او غږونه په خپلواكو كلمو يا د كالم برخو : ګرامر دى د كالم برخې په پورتنيو ډولونو تر بحث الندې نيسو

كـوي او پـه ځـانګړې توګـه خپلـه نوم هغه خپلواكه كلمه ده چې په يـو شـي بانـدې داللـت : (Noun) نوم ــ ١،څپلـۍ چـې پـه ښـوونكى ، كتـاب ،وخـت ، ګـل ،آس ، جومـات ، سمـسور، ټـولګى : ه مانا څرګنـد وي لكـ

.شيانو باندې له زمان پرته داللت كوي ضمير هغه خپلواكه كلمه ده چې د يو نوم ښـكارندويي كـوي د هغـه پـر : (Pronoun)نومځرى ،ضمير ــ ٢

:ملګرتيا كوي لكه ځاى راځي او يا يې د يـو مـتن پـه جملـو كـې زه ، هغـه ، مـى ، دوى ، زمانـه ، همداشـان ) هغه كابـل تـه الړ ( سمسوركابل ته الړ

.ما،هغوى ، څوك ،چا ، دي ،هغو ، ستاسو ، ستا ، موږ ، دغه ، دا اونور رنګـوالى بيـان صفت هغه خپلواكـه كلمـه ده چـې د نـوم حالـت او څ : (Adjective)صفت ، ستاينوم ــ ٣

ارزښتمن ، نامتو ، مشهور ، ګټور ، ، ښه ، پوهه ، خواږه ، ترخه ، ښكلى« په يو ليك كې د : كړي لكه . او نور پاكې، نوى ،كار ګرې

اتـم ، پنځمـه ، څلـور ، : هغه خپلواكه كلمه ده چې اندازه درجه او رتبه ښيي لكـه : (Number)عدد ــ ۴ . څلورم او اتم د عدد رتبه او درجه راښيي اول ، دعدد اندازه دريم ،

څخـه پـه ) تېره، اوس،راتلونكي (هغه خپلواكه كلمه ده چې د درې ګونو زمانو : (Verb)فعل يا كړ ــ ۵كار كوي ــ روزي وركوي ــ وهي ــ ساتل ــ ساتي ــ جوړ وي ــ : يوه ټاكلې زمانه كې د كار كول راښيي لكه

.ـ ځي ــ رانېسـي اغوستل او اخلو فعلونه ديرسوي ــ تللي ــ الړ ـ

مصدر د وتلو يا صادريدو ځـاى تـه وايـي او پـه اصـطالحي شـكل مـصدر هغـې : (Infinitive)مصدر ــ ۶دغير صحي شيانو خـوړل انـسان : كلمې ته وايي چې د هغې څخه د يو كار د كيدلو څرګند ونه كېږي مثال ً

ړل كلمه مصدر ده ځكه چې بې له زمانې څخه د يو فعل اجرأ ښـيي او په دې جمله كې د خو . ته ضرر رسوي يا مصدر هغه كلمه ده چې بې له درې ګونو زمانو څخه يو كار ښيي او زمانه ترې نه، مـالومېږي پـه پـښتو

. ژبه كې مصدر د لفظ او اخر په لحاظ پنځه ډوله دى بښل ورتلل وهل : ــ الم واال لكه ١ چاودېدل ، اورېدل او نور: لكه ــ يدل واال ٢ . . . او رول ،ډارول ـ لبمول : ــ ول واال لكه ٣ . . . بيړه كول ، زغم كول : ــ كول واال لكه ۴ . . . پاتې كېدل ، ښايسته كېدل : ــ كيدل واال لكه ۵هغـه پـه يـو حالـت او قيد هغـه خپلواكـه كلمـه ده چـې د فعـل سـره يـو ځـاى كيـږي او : (Adverb)قــيــد ــ ٧

. زه پرون له لغمان نه راغلم ، ډير پـه زړه پـورې زيـاتوالى ژر او داسـې نـور : وضيعت پورې مقيد كوي لكه په پښتو ژبه كـې د قيـد خپلـواكې كلمـې د كلـه ، كـوم ، كـوم وخـت ،څرنګـه ، څـه ډول ، چيرتـه ، څـومره او

پـرون ، اوس ، نـن ،دوختـه ، : مـانې قيـد لكـه دز: داسې نوروته ځواب وائي د قيـد مـشهور قـسمونه دادي .هميش ،كله كله ، كبهي كبهي او نور

. دلته ، پاس ، وړاندې ، لرې،نږدې او نور : ــ د ځاى او مكان قيد لكه . ګوندې ، ښايي، انشأاله : ــ د شك قيد لكه

. څله ځې ، ولې نه كېنې : ــ د علت او سبب قيد لكه . ژر ، راځه ، په منډه ځه ،ولې ورو ځې او نور : لت قيد لكه ــ د وضعيت او حا

: صفات هم د قيد په توګه استعمالېږي او كله يو صفت د بل صفت د پاره هم د قيد وظيفـه اجـرأ كـوي لكـه . پېغله نجلۍ هلته غلې ناسته دى ښې خوږې خبرې كوي او نور

: نا خپلواكه كلمې) ب ( سرينه هغه نا خپلواكـه كلمـه ده چـې د كلمـود اړونـدتوب لـه پـاره پـه كـالم كـې د كلمـې :سرينه ، سربل ــ ١

ــه ليكــل كېــږي لكــه ــه : څخــه د مخــه راځــي دهغــه ســره يــو ځــاى ن پــه يــو مــتن كــې د په،له،پر،بر،نه،تر،ب .ناخپلواكه كلمې دي

يـوې خپلـواكې و لـه پـاره د پسينه هغه ناخپلواكه كلمه ده چې د كلمـو داړونـدكول : ) اوستربل ( پسينه ــ ٢پـه يـوه ليـك : كلمې په پاى كې راځي،په خپله خپلواكه مانا نه لري او يو ځاى ورسره نه ليكـل كيـږي لكـه

ځينې ، ته ، له پاره ،څخه ، پورې ،راهيسې، پـه بـاره كـې ، پـه هكلـه ،پـه برخـه كـې ، پـه لـړ كـې ، پـه (كې د : پسينې په دوه ډوله دي . . .) شاوخواكې او داسې نورې

. . . كې ، سره : چې له يوې كلمې څخه جوړې وي لكه : اده پسينې س . له پاره ، په باره كې په هكله اونور: مر كبې پسينې لكه

. عطف او ربط دوه ډوله دي :(Conjunction)عطف او ربط ــ ٣

كلمــى، هغــه نــاخپلواكې كلمــې دي چــې پــه متنونــو او جملــو كــې: پيوســتوونكى عطــف او ربــط ) : الــف ( د : اما، مګر ، ولې ، خـو ، لـيكن او كلـه پرلـه پـسې لكـه : عبارتو نه او جملې سره تړي كله هم خالفې ، لكه

پـه توګـه راځـي چـې دا ټـولې د پيوسـتوونكي ) ياهم ، څه څه ، كه نـه : ( ،او ، و ،اوكله د جدا يې لپاره لكه .عطف او ربط په نوم يادېږي او د جملو سره ګډنه ليكل كېږي

تابع عطف او ربط هغه نا خپلواكې كلمې دي چې په مركبو جملـو كـې راځـي او : تابع عطف او ربط ) : ب ( اوس چې ، تر څو چـې ،كلـه چـې ،خـوچې ، نـو ښـه ، مګرچـې ، ددې : ( يوه جمله د بلې جملې تابع كوي لكه

.جملې تابع كړې ده چې په پورتنيو مركبو جملو كې ذكر شوي او يوه جمله يې د بلې ) لپاره چې مختاړي هغه نـاخپلواكې كلمـې دي چـې د خپلـواكې : ) (Pre Fixes سابقې، مختاړي ،يا مخوندي ــ ۴

كلمې دريښې څخه د مخه راځي او د كلمې معنا ته تغير په يـوه جملـه كـې د ناروغـانو ،ناپوهـانو ، نـاتوان ) هـم (او دهمزولـي، پـه كلمـه كـې ) بـې (مـوكې د او د بې فكره، بې قدره،بې باكـه كل ) نا(اونوروكلموكى د

. مخوندي بلل كېږي د كلموهغه برخه چې د كلمې دريښې سره يـو ځـاى راځـي او : ) (Suffixesالحقه ،روستاړي ،شاوندي ــ ۵

پـه ) وال(پـه ليكـوال كـې : لكـه . دكلمې معنا ته تغير وركـوي الحقـه يـا روسـتاړي يـا شـاوندې بلـل كېـږي .روستاړي بلل كېږي ) تون(پوهنتون كې

په ځينو وختونو كې د ډېرې خوښـۍ ، خپګـان او حيرانـۍ پـه وخـت كـې يـو : (Introjections)غږونه ــ ۶ــه خــولې وځــي لكــه ــه ل ــې غږون ــا: ناڅــاپي ځين ــور چــې دغــو !اوه!! ، هــاى! ه ؟ داڅنګــه ؟ واخ ، واى اون

.م احساسى كلمو ته غږونه ويل كېږي ؛ واخ دميرويس آسپې ؤ وهلمينځ تاړي هغه تاړي دي چې د يو مورفيم يا لغت په مينځ كې ځاى نيسى او : ) In Fixes(مينځ تاړي ٭ ــ

په پښتو ژبـه كـې زيـاتره مينځتـاړي د الـف پـه ميـنځ تـه . له نوې مانا سره نوى لغت يا كلمه مينځ ته راوړي . او نور بېال بېل ، مخامخ ، زړه نا زړه ، شور ما شور: راتګ جوړېږي لكه

................................................................................................................... : د ډولونولنډه شرحه ) ياګانو ( ــ د ۶١

او نظـم كه چېرې پـه نثـر . ځايونه لري ګانې د كارونې ځانګړي) يې(په پښتو ژبه كې د بل هر توري په شان روانۍ، اسانۍ، مانيزې څرګنـدونې او خـوږلنۍ كـې بـه نو د متن په. كې هر يوه پر خپل ځاى وكارول شي

ګانې پر ځاى او خپله بڼه ونه كارول شي، نو لوستونكى د مـتن پـه )ى(خو كه چېرې دا. ډېره مرسته وكړين ورسـوي او بيـا لـه سـره د او كله كله دې تـه مجبـوريږي چـې د جملـې پـاى تـه ځـا لوستلو كې ټكنى كېږي

دا د دې مانا وركوي چې د پښتو هـر لوسـتونكى د پـښتو د هـر مـضمون مـتن دوه . بڼه ولولي جملې روغهليكـوال ګـانو د ناسـمې كاريـدنې لـه كبلـه يـوه كلمـه، جملـه يـا تركيـب هماغـه د ) ى(كله كله د . لولي ځله

لپــاره چــې پــه ړيا ســره مخــامخوي د دېغوښــتنې مانــا هــم نــه شــي رســولى او لوســتونكى لــه ذهنــي ســت يـا هغـو مراعـت وشـي او ) د بـېال بېلـو ياګـانو (راتلونكو چاپي كتـابونو،مجلواو رسـنيو كـې د دې تـورو

او يا پرې نه پـوهېږي، كسانو ته چې تر اوسه ال د دې تورو په دقيق استعمال او كاريدنه كې ستونزې لري :لـــنــډه تشريح راوړو)ياګانو(د هغوى د معلوماتو لپاره دلته د دې تورو

.ي څلور ډوله او په الندې پنځو شكلونو ليكل كېږي تور) يي(په پښتو كې د سـاده ) ى(ډول څخه د مخه تورى زور لري او پـسته ويلـه كېـږي دا ) ى(هغه ى ده چې له : ) ayى ( نرمه ــ ١

ه دووغږونـو څخـه جـوړه شـوېده يـانې يـو ليكله كېږي ټكى او كومه بله نښه نه لري دا ى پـه حقيقـت كـې لـ دى زيــاتره د مفــردو نارينــه ) ســيمي واولِ(اوبــل يــې نــيم واك) واولِ(غبــرګ غــږ ده چــې يــوغږيې خپلــواك

) .ټول مفرد. ( سړى ــ لرګى ، اغزى،تللى ،ليكلى ،وهلى : نومونواوفعلونوله پاره راځي لكه تلفظ په لنـډ ډول )ي(دې څخه دمخه تورى اوږد زيرلري او د هغه ده چې له : » Iي « ) معروفه ( څرګنده ــ ٢

ــه ) ي(كېــږي دا ډول ــه چــې پ ــه نومون ــاتره نارين ــري دا يــو خپلــواك غــږ دى زي ــه څنــګ دوه ټكــي ل څنــګ پپاى ته رسيدلي وي د جمع حالت له پاره يـې راځـي اوپـه ځينونـسبتي ستايننومونواوكِـسبي نومـو )ayى(

. سړي ،لرګي،اغزي،كالي ،راځي، نه خوري ،دوبي ، توپچي : كې هم استعمالېږي لكه تلفظ په اوږده توګـه كېـږي دا ) ې(څخه دمخه تورى اوږد زيرلري او د ) ې(هغه ده چې له : ) eې (اوږده ــ ٣

ــه ) ې(ډول ــوكې چــې پ ــه زياتومفردوښــځينه نومون ــو خپلــواك غــږدى پ ــري داي ــدې دوه ټكــي ل ــدې بان النشــيدې ،كتــابچې ، پــاڼې ،پلوشــې ، : پــاى تــه رســېدلي وي دهغــوى دجمــع لــه پــاره راځــي لكــه a,y)(زور

. سپېدې اونور :ېږي دوه شكله ليكل كپهدغه ۍ : )ayۍ (زوركۍ واله ــ ۴تل د كلمـې پـه پـاى كـې راځـي خـو ) ۍ(څخه د مخه تورى زوركى لري دا ډول ) ۍ(هغه ده چې له : )الف(

aدنوم په پاى كې راشي يو كوچنۍ كرښه ورسره نښلي دا،له دووغږونوجوړه شوې چې يو يې خپلواك كه : دى چې دواړه په ګډه يوغبرګ غږجوړوي زياته مفردو ښځينه نومونـوكې راځـي لكـه y اوبل يې نيم واك

.كړكۍ ، ماللۍ، خولۍ ، ډوډۍ دې ته همزه لرونكې يا وايـي دا لـه ) ئ (ورباندې ليكل كېږي) ء(اوكه دفعل په پاى كې راشي همزه: ) ب (

) كول اومنع كول (او نهې زوركۍ والې ۍ سره په تلفظ كې توپير نه لري غږونه يې يوشان دي دا دې امر كـه ) ئ(دغـه . ځئ ، وهئ او نوروكې اسـتعمالېږي ئ،مه،څښئ ،راش ئ خور: لكه په فعلونواونومونوكې

وبيــه،د يوهندارې،دخوليدكړك: پــه شــكل بــد لېــږي لكــه ) ي( كــى راشــي د څرګنــدې دكليمــې پــه مــنځ .وايښودل او داسې نوريڅوك

دشكل او آوازله مخې دنرمې ى په شان ده دموقعيت له حيثه توپيركوي چـې ) يا(دا:) ayى(موقوفه ــ ۵ ، لـوى خـداى ، زوى ،دا ډول ځـاى ، سـراى : بلله كېـږي لكـه ) ى(وي موقوفه ) الف يا واو ( دمخه تورى ئې

.په څير ساده ليكله كېږي ) ى ( د نرمې ) ى( :دكارېدنې څوبېلګې په يوه كلمه كې دمانا له توپيرسره وګورو ) ياګانو( ــ اوس به دبيالبېلو

ګېډې ــ ۵) مېش يامادۀ قوچ(ــ ګېډۍ ۴) قوچ نر( ــ ګيډى ٣) پشتاره(ــ ګېډى ٢) ګلدسته(ــ ګـېّډۍ ١ .اوداسې نورې ډيرې بېلګې شته دي ) قوچ هاى نر(ــ ګيډي ٧) پشتاره ها(ــ ګېډي ۶) شكم ها(

:د غږونود كاريدني بېلګې » ه «او هې » و «د واو كچـالو ، الټـو ، خېټـو ، : څرګنـد واو دې نارينـه نومونـو پـه پـاى كـې راځـي لكـه : ) Uوــ ( څرګند واو ــ ۶٧

.سې نور ټټـــو او دا

لـو، : د كومونومونو په پاى كې چې نرم واو راشي هغه نارينه نوم ګڼل كېږي لكـه : )Awو ــ (نرم واو ــ ۶٨ . كنډو ، پلو ، علو او داسې نور

دا واو د ښځينه نومونو په پاى كـې راځـي او د كومـو نومونـو پـه پـاى كـې چـې را : ) Oو ــ (اوږد واو ــ ۶٩ .مستو ، زانګو ، ښارو ، پيشو او داسى نور: بلل كېږي لكه شي ښځينه نومونه

د كومو نومونو په پاى كې چې كوچنۍ هې راغلې وي هغه نارينـه نومونـه بلـل : ) Aه ــ ( كوچنۍ هې ـــ ٧٠ تره ، وراره ، پسه ، زړه او داسي نور ؛ مګر كوچنۍ هې كله كله په بې سـا ښـځېنه نومونـو كـې : كېږي لكه .خوله ، وياله ، كاله ، رانجه ، سابه ، ساړه او داسې نور : ي لكه هم راځدكومو نومونو په پاى كې چې څرګنده هې راشي هغه ښځينه نوم بلل كېږي لكه : ) Aه ــ (څرګنده هې ـــ ٧١

.آسپه ، لخته ، وينه ، مڼه ، پزه ، تره ، ښځه ، ماندينه ، ارتينه او داسي نور : ....................................................................................................................................................................

: ــ د ليك نښې نښانې ٧٢ خبـره بـشپړه په هره ژبه كې دخبروپه مهـال انـسان كلـه بـشپړدرېږي كلـه لږدرېـږي بيـا وړانـدې درومـي كلـه

بيانوي اوكله يې نيمه پرېږدي كوم ځاى تعجب څرګندوي ،كلـه پوښـتنه كـوي ،كومـه خبـره بـه ټينګارسـره كـــــوي او لـــــه ګـــــومې خبـــــرې هـــــسې تېرېـــــږي دا ټـــــول تـــــأثرات اوكيفيـــــات چـــــې دخبـــــرې كـــــوونكي

تـه شـي دحركاتواوسكناتواود هجأ دلوړيدو اوټيټېدوپه پايله كې څركندېږي كه دليكوال له قلمه را منځ ليك نښې بلل كېږي د ليك دود د ښه والي لپاره د دغوعالمـو او نـښانو خيـال سـاتل الزمـي او ضـروري

بې له نښو نښانو ليكنه د لوستونكو لپاره ډېرې ګرانۍ پېښوي او ځينو ځايونو كښې ترې سمه مانـا . دي : بيان كړوهم نه اخيستل كېږي، له دې كبله غواړو چي دغه نښانې اوعالمې په لنډ ډول

يـې ډاټ هـم بـولي اوپـه انټرنېټـي اصـطالحاتو كـې .چې وقف كامل او فل سـټاپ : ( . ) ټكى يا تمكۍ ــ ١ . نېك عمل د الرې مل : ټكى د پوره جملې په پاى كې ايښودل كېږي لكه

: )، ( چپه پېښ ، تړونى، ويرګل ياكامه ــ ٢ . وقفې له پاره كار ول كېږي ــ دا نښه په يوې مكملې جملې كى د يوې لنډې

رحمان بابا لوى شاعر ، ستر اديب : ــ نيمګړو خبرواو د كوچنيو مركباتو تر منځ د عطف د پاره راځي لكه .، او پوخ متفكر دى

. ــ د كوچنيو جملو په منځ كې د توپير له پاره چې خبره بشپړه شوې وي .د كلمې درې ډوله دي اسم ، فعل ، حرف : توپير له پاره لكه ــ د يو شي د بېلو بېلو ډولونو تر منځ د

.كاغذ ، قلم ، مشوڼۍ راواخله راځه : ــ په جمله كې دراتلونكو بېلو بېلو شيانو تر منځ لكه . وروسته » نه « يا » هو « ــ د پخوانۍ پوښتنې په ځواب كې تر

دغې نښې ته مفرزه ، مميزه او سيمي كولن هم وايي : )؛ ( ځنډكى ټكى او كامه ياــ ٣ دا نښه د زياتې وقفې له پاره په كارېږي مګر د كلمو تر منځ نه راځي بلكې د هغو مركبو جملو په مـنځ كـې

؛د هغـه علــم څخـه چــې اخـالق ور ســره نــه وي : راوړل كېـږي چــې پـه مانــا كـې يــو لـه بلــه ســره ټړلـې وي لكــه

همدارنګه د دليل او علت د بيانولو لومړنيو كليمو نه دمخه هم دغه عالمه ليكـل كېـږي . غوره ده ناپوهي . موږ د خپلو ښوونكو احترام كوو ؛ ځكه چې هغوى موږ ته پوهنه رازده كوي : لكه

.ــ په دې نښې جمله په دوو يا زياتو برخو وېشل كېږي وي ، تر وروستي لفـظ وروسـته د اوږدې وقفـې لـه پـاره ځنډنـښه ــ كله چې د ځينو لفظونو تر منځ وير ګل

په ختيځ زون پورې اړه لري ؛ننګرهار ، لغمان ، كنړ ، نورستان: راځي لكه ــ كله چې يوه جمله په خپل تر كيب كې د خپلې مانا په ويلو بشپړه وي خو وروستۍ جمله يې بيانيه وي په

.چې تر دې بل ښه عمل نه شته ؛ د غور كولو عادت خپل كړه : دغسې ځاى كې ځنډنښه ايښودل كېږي لكه ــ كله چې ځينې داسې جملې وي چې يو له بله سـره اړيكـې ولـري پرلـه پـسې راشـي ، خـو د ټكـي ايـښودلو

د درسي كتابونو په جمله كې رياضـي او : ايجاب ونه كړيٍ دهغو د بيلولو له پاره ځنډكى كارول كېږي لكه . تاريخ او ټولنپوهنه شته دي ؛ بيولوژي كيميا او؛ فزيك

ــ په علمي او څيړنيزو ليكنو كې چې كله د يو مطلب په هكله څوماخذونه ذكر كيـږي د هـر يـو د بيلولـو لـه الينګـار مجلـه ؛ مه ګڼه ٨ هيله مجله ؛ مه ګڼه ٣١كابل مجله پرله پسې : پاره هم ځنډنښه كارول كېږي لكه

.طلبونه لري زما دخوښې م؛ مه ګڼه ۴ .پوهه ، روغتيا او زحمت ايستل : د ژوندانه او كاميابۍ ستنې دا دي

دا نـښه ديـوې كلمـې د سـپړنې او د بيـان عالمـه ده ،يعنـې د : ( : )څرګندنۍ ، شـارحه يـا د بيـان عالمـه ــ ۴ندانه او د ژو : هغې كلمې يا جملې په پاى كې ليكل كېږي چې وروسته ورپسې شرح او تفصيل راځي لكه

.پوهه ، روغتيا او زحمت وېستل : كاميابۍ ستنې دا دي . ــ د متكلم د خبرو په منځ كې راځي

. ټكى ، سكته ، ليندۍ او نور :ليك نښې دا دي : ــ ديو شي د اجزاوو د ښودلو له پاره راځي لكه د رضـا د حاصـلولو ج د اهللا : ي روژه يـو شـمېر ګټـى لـر : ــ ديو شي د څرګند ولو او تفصيل وركولو پر مهـال

.ذريعه ده ، د ګناهونو د بخښلو المل ده او د جسماني روغتياله پاره ګټوره ده :مهترالم په حقه پېغمبر تېر شـوى دى : ــ دكومې قاعدې څرګندولو لپار ه د بېلګې وړاندې كولو پر مهال

. دكجورې مال صا حب دا نــښه د پوښــتنې پــه وخــت كــې راوړل : ) ؟ ( ، تپوســنۍ يــا ســواليه پوښــتن نــښه ، د اســتفهام عالمــه ــــ ۵

ستاسو د پښتو ښوونكى څه نوميږي ؟: كيږي او د هر ډول سواليه جملو په پاى كې راوړل كيږي لكه ! اې هلكـه : دا نښه د غږ او ندا په وخت كې په كار اچول كېږي لكـه : ( ! ) بلن نښه ، ږ غ نخښه يا ندايه ــ ۶مګر په اصل كې د خبر دارۍ او تنبيه نښه ده او په دې وجه دمخاطب امرپه برخو كې هم راځـي . ه راشه دلت

دغه نښه د تعجب ، شاباس او افسوس په ځاى كـې هـم راوړل كېـږي . ئ د وطن ناموس وسات ! وروڼو: لكه كې درې ځله هم ليكل ؛ مګر د زيات تعجب ، پـُسخند ، استهزأ او زياتې خبردارۍ په وخت كې دوه ځله بل

،!! غلبېل كوزې ته وايي چې سورۍ : كېږي لكه .!!! آفرين ستا په دې غيرت او ميړانه

كله چې تپوس او تنبيه دواړه مطلب وي نو سواليه او :! ) ؟( پوښتن نښې سره غږ نښه يا خوځكى ــ ٧ .!؟ا څه حال دى دپاره دج د خداى : تنبيه دواړه يو ځاى راوړل كېږي لكه

ــ كه يوه جمله استفهامي وي او د طنز او ټوكې سره بيان شوې وې نوموړې نښې يو ځاى سره ليكل كېږي : لكه

!؟ په الس كې به يې دركړم چې منګول د شي پرې ډكه ! ؟ يوه دسته د ګـُلو چې شاهــــان يـې بـــــويــــوي

دا نښه د يوې جملې د بېلونې له پـاره ليكـل كېـږي پـه تيـره پـه :) ـــ ( دش ، بيان نښه ، كرښۍ يا بېلنۍ ــ ٨

: سوال او ځواب كې د هرې جملې په سر كې راځي ، سوال او ځواب سره بېلوي لكه .ړم ــ اوبه و

ــ چاته ؟ . ــ د وطن شهيدانوته

دا نښه د دوو كليمو د بېلونې له پاره هـم پـه داسـې وخـت كـې راځـي چـې د هـرې كلمـې خپلـواكي او ځانلـه .دا ټول ژبنې علمونه دي ــ قافيه ــ وزن ــ عروض ــ معنى ــ بيان ــ بديع ــ نحو ــ صرف : والى مقصد وي لكه

وايــي چــې دلــوى دش د اوږ ) (Hyphenدې دش تــه پــه : ) ـــ( اصــله يــا كــوچنى دش وړه كرښــۍ ، خــط فــــ ٩دوالي په نيمايي ده دا نښه هغه وخت استعمالېږي چې كله يوه لويه يـا مركبـه كلمـه دې ليكنـې د صـفحې په وروستۍ برخه كې راشي چې نيمه كلمه ځاى شي او د نيمې نورې مناسب ځاى نه وي نـو د نيمـې كلمـې

او تر عددونو وروسته هم ليكل . ه دغه عالمه ليكي او پاتې نيمه كلمه د كرښې په سر كې ليكي نه وروست ٣ـ ٢، ـ ١: كېږي لكه

چـې يـو ۴= ٢+٢: دبرابرۍ او مساوات ښودلو له پاره راځي لكه : » = « دوه غبرګ دشونه يا سم سمۍ ــ ١٠ ≠ ) .(عالمه بل ډول ته يې مساوي او هم رديفه نښه ويل كېږي لكه دا

دغه نښه د يو لغات يا نوم د تدريجي پـه الس راتلـو لـه پـاره كـارول كېـږي : ) →( لورى ښود يا فلش ــ ١١ .لغمان ←لمغان ← لمګان ←لمپاكا : لكه

B →A →H2SO → H2O :ــ په رياضي او كيميا كې هم كار ترې اخيستل كېږي لكه

دغې نښې ته بيلونكې يـا مميـزه هـم وايـى پـه انګريـزي كـې :( / ) بار اورېب والړه كرښه ، سلش يا ــ ١٢(Oblique) هــم ورتــه وايــي دا نــښه پــر دفتــري ليكنــو ســربېره د هجــري لمــري ، هجــري قمــري او مــيالدي

. كلونو د بيلولو له پاره كارول كېږي . ع وزيږيده ٧٣٠ /س ٢٢۵: ــ دكتاب د ټوكو او مخونو د شميرو ترمنځ ايښودل كيږي لكه

. زيار /ډوكټور: ــ د علمي ډګرۍ او نامه تر منځ ايښودل كېږي لكه . نجلۍ / استخراج ؛ هلك /استنباط: پر ځاى ايښودل كېږي لكه ) يا ( ــ د

په دې نېټه داګرامر:لكه ــ دورځې مياشتې او كال د نېټو د آسانه ښودلو له پاره هم استعمالېږي . له خوا وليكل شو" اهتمام ي ظـــفر ز" د سمسور خــــان 1387/ 26/01

ليندۍ يا قوسين دهغو اضافي كلمو لـه پـاره كـارول كېـږي چـې پـه : ( ) دوه كونټـي ختونه يا ليندۍ ـــ ١٣لكه د پالر په څېـرعلم پـالونكى نـه ) ؤتيمورشاه زوى د(شاه شجاع : عبارت او كالم كې مقصد نه وي لكه

.ؤ ځانګړو نومونو ، د پاملرنې وړ شيانو او په منځ كې د را ولېدلو جملـو د ښـودلو لـه پـاره ليكـل كېـږى ــ د

( پــه لــومړى ټــولګي كــې دي خــو) روښــان ( او ) ميــرويس (پــه اتــم ټــولګي كــې دى مګــر ) سمــسور ( : لكــه . . ال تر اوسه كوچنى دى)نسيمپـه دې نـښه كـې د بـل چـاد خبـرې اقتبـاس چـې تـر :) “ ” ( غبرګې لېندۍ ، د اقتباس يا ټاكنې عالمـه ــ ١۴

“ عمل په نيت اړه لري ”: حديث شريف ده : شپږو كرښو لږ وي په پيل او پاى كې ايښودل كېږي لكه « پـدې ورځـو كـې د : دبل چا نظريه يا ديوه كتاب عبارت او د زياتې توجه وړ اشنا كلمـه راوړل كېـږي لكـه

برې ډېرې كېږي كله كله ځينې اصطالحګانې هم د غبرګو لېنديو په منځ كـې ليكـي تـر څـو خ » دآزاد بازار .له عام عبارت څخه بېلې شي

دغه نښه داقتباسونوپه دننه كې دهغو وضاحتي جملـو : [ ] دنېخكونه،والړقوسونه يامربع قوسين ــ ١۵نكـي يـې لـه خپـل لـوري ليكـي ، څـو د لېـږ دوو پر مهال كـارول كېـږي كـوم چـې او تعليقاتو د اضافه كولو

په دې يادښت كـې ،د « : اقتباس شوي كالم او دلېږ دوونكي د وضاحتي الفاظو تر منځ تو پير وشي ،لكه يادونه و نه سوه ؛ خوله ] د جګړې په لومړۍ ورځ د چانسلرس ويل په جبهه كې [جنرال جيكسن له زحمته

دغه نخـښه د كمپيـو ټرپـه كمپـوز كـې د قـرآن . » نه سوې ده جنرال لي څخه د سترې فتحې په مناسبت ستاي .كريم د آيتو نو دحوالې وركولو لپاره هم استعمالېږي

كله چې يو ليكوال د يوه نوم يا يوې خبرې څرګندول نه غواړي نو په : ( . . . ) درې ټكي يا د حذف نښه ــ ١۶ . » وزير ډير ظا لم سړى دى له هر چانه رشوت اخلي . . .د « : ځاى يې درې ټكي ږدي او ورځنې تېرېږي لكه

دا نښې ديوې رسالې يا يوې مقالې ديوې برخـې د تماميـدو او د بلـې برخـې د : ) ٭٭٭( درې ستوري ــ ١٧پيل كيدو په منځ كې راوړل كېږي همدارنګه ديوې كيسې د يوې برخې يا صحنې نه بلې تـه د تلـو پـه مـنځ

. م كارول كېږي كې د بيلوالي له پاره هكـه چيــرې يونـوم يــا جملـه پــه ځــانګړي ډول د :) Line Andre (دجملــې النـدې كرښــه يـا انــډر اليـن ـــ ١٨

. دريـــدل منع دي دلته ! ښاغلو: پاملرنې وړ وي نو الندې ترې يوه اوږده كرښه را كښل كېږي لكه : تر ليكلودمخه ليكل كېږي لكه دغه نښه په عبارت كې دمسرې : ) ع ( د مسرۍيا مصرع نښه ــ ١٩

.سېل جوړ كړه دبلبلو له نغموسره راځه ٭ د بزم بازار تود كړه لكه رزم دلته تل ع دا نښه په انګليسي ليكنوكې كاريدله خوكله چې انټرنېټ عام شـواونړۍ ديـوكلي :)@(ات عالمــه ــ ٢٠

(Global village)ويـــب ســـايټونو،ويب ) ســـايټونو( ګورټپـــاڼوحيثيـــت غـــوره كـــړ اوس يـــې دانټرنېټـــيــاى ــانګړى ځــــــ ــښتوكې ځــــــ ــاره پــــــ ــودلواوليكلوله پــــــ ــسواواشخاصودادرسونو دښــــــ پاڼو،موسيــــــ

: نيولى،اوپښتوليك كې راځي لكه com.hotmail@samsorkhanzafarzaiehtimam اونور .

په اصطالح كې هغه علم ته وايي چې دهغه په په مانا او دادبياتو عربي لغت دى د نوى: يع بـدــ٩٣ د ه چې په دې علم كې دكالم دښكال سبب كېږي كالم ښېګڼې اوښكالوې ښكاره كېږي څوسيله د يو

ږي بديعو صنايعو،ادبي فنونو يا د بديعي ښكالوو په نوم يادې ،عر په خپل كالم كې داسې كلمات راوړي چې هم شكلهاى چې ش داهغه ادبي فن د: تجــنيس ــ٩۴

خودبېلو ماناوو لرونكي وي اوپه ادبي اصطالح كې نورو فلراتو ته استر وركولو ته وايي،اتوپه لغت كې په نجيبه فلز: مـلمـع ــ ٩۵

: لكه ژبه او بله يې په يوه بله ژبه ويوايي چې د يو بيت يوه مسره په يوهته هغه فن الــهــى من نميدانم به عـــلم خود تو ميداني

دا كړ په دنيا چاته د وركړه سلطاني ـڅوك د ګ په دوه ډوله ې يې موزونه كلمې راوړل شيخره برخه كدا هغه نثر دى چې د جملو په آ: نثر مسجع ــ ٩۶

ــ موازنه سجع ٢ــ متوازى سجع ١دى ...............................................................................................................................................................................................

: ــ كومكي غږونه په پښتو كې پر دوه ډوله دي ٩٧

.او بل ډول يې توري دي) حركتونه( يو ډول يې خوځندېمرسته وايو، ولې چې اصلي يا چوپ توري بې د موږ ټول اصلي توري د دغو غږونو په كومك او

:پښتو كې دغه وروسته خوځندې موجودې دي په. مرستې نه ويل كيږي كومكي غږونو له .ور، غر، غږ: زور لكه ) . الف( .شل، وچ، مچ :زور لكه) . ب(: لكه. كلمو كې استعماليږي دا خوځندې اوس د پښتو كلمو په سر كې نه راځي او په دخيلو: زير ) . ج(

.ګل، بل، عالم .مل، تجل: لكه . په دخيلو كلمو كې راځي م د پاړسي او عربيدا خوځندې ه ) : ُ(پيښ ) . د(

باندې د آواز زيات فشار او زور راځى، چې هغه ته خج په پښتو كې كله كله په يو نيم حركت : خــــج ــ ٩٨غوټه كه د آواز زور په اوله څپه : لكه . يوې كلمې معنا له بلې څخه توپير كوي د خج په راتلو د .وايى معنا راشي، نو د ډوبېدو)) ټ((معنا وركوي او كه په دوهمه څپه، يعنې )) ګره(( راشي، د ) غ( يعنى د پر مرغ معنا لري راشي،)) ڼ((راشي، د رنګ معنا وركوى او كه په )) ب((كه خج په ) بڼه(يالكه . لري

:په پښتو كې دغه وروسته قاعدې لري : )سكون(غړوندى ــ ٩٩ : لكه . كيږي ه پښتو كې په ساكن توري باندې پيل كول، روا دى او د نيم حركت په ډول ويلپ) . الف (

.سپوږمۍ، لمر، پسرلۍ، نښهراتالى شي، مګر په دې شرط چې لومړى ساكن يې په پښتو كې تر درې ساكنو پورې هم يو ځاى) . ب(

.پنځوس مياشت، څلويښت،: لكه . يو كومكي تورى ويغزل په لغت كې له خوبانو سره خبرو كولو او شوخي ته وايې په ادبي اصطالح كې هغه : ــــزل غــــــ ــ ١٠٠

كه (نظم ته ويل كېږي چې دوه بيته هم قافيه مطلع ولري او په نورو ټولو بيتونو كې واحده قافيه او رديف

ځه او زيات يې تكرار راشي د غزل موضوع زياتره عشق او عرفان وي د غزل كم بيتونه پين) يې ولريته شوې د پښتو غــزله : دوولسو پورې وي د پښتو غزل حمزه بابا ځوانى ته رسولى دى لكه چې وايي

.ځوان زه د بابا كړمه...................................................................................................................................................................................................

. :هغه اخځونه چې يوڅه استفاده ترې شوې ده

كال چاپ١٣۵۴ ــ دپښټو قاموس ليكنه عبدالحكيم هاللي د = = ١٣۴٣ ــ دپښتو كلِي صديق اهللا رښتـيـن د

ــ دنهمو ټولګيو دلوست كتاب پخونى چــاپ ــ دمقالې ليكلواصول اودمطالعې او څېړنې الرښود

كال چاپ ١٣٨۵ عبد المالك همت د كال چاپ١٣٨۵ جانداد الكوزى د ــ دپښتو ژبې ګـړپوهــنـه

كال چاپ١٣٧٧ ــ دپښتو شعرهندسي جوړښت محمد اشمعيل يون د ١٣٨۶ګانې محمد اسماعيل يون له انټر نېټ څخه ) ى( ــ دپښتو

١٣٨۶ ــ آموزش ژورناليزم محمـدوحيد غروال چاپ سال