1

د كتاب پ５ژندنه

)－رامر(پ＋تو نحوه : د كتاب نوم. 1

پوهندوى أاكتر زرغونه ر＊تين زيور : ليكوال. 2

د ساپي د پ＋تو ＇يؤنو او پراختيا : د چاپ ＄اى. 3

مركز

پ＋تونخوا–پ５＋ور

ع كال2003 – لمريز 1382 : د چاپ پ５＂ه. 4

هدا

 

2

، لوى استاد عالمه د پ＋تو ادب د اسمان پن％م ستورې

پوهاند ر＊تين پاك روح ته، د هغو خدمتونو د لمان％ن３ او

درناوي په وياؤ، چ３ ＇ه د پاسه نيمه پيؤة ي３ د زؤه په وينه

او د تندي په خولو پ＋تو ژبه او ادب د نؤيوال３ سيالة

جو－ه كؤې او پ＋تو ژب３ او ادب ته ي３ نوى خوند او رن，

!ور بخ＋لى دى

 

3

سرليكونه

1����������������������������������������������������������������يو ＇و خبرې .1

3������������������������������������������������د پ＋تو ژب３ －رامر ته يوه لنأه كتنه .2

لومؤى ＇پركى

3. Syntax )نحوه( سن＂كس�������������������������������������������������������18

23��������������������������������������������������������������نحوي واحدونه .4

27جمله .5

دويم ＇پركى

37��������������������������������������������������������) عبارت–غونأ (تركيب .6

44��������������������������������������������������په پ＋تو ژبه ك３ د تركيب أولونه .7

70�����������������������������������������������واحدونه) فرازيالوژيكي(اصطالحات .8

ىدر４يم ＇پرك

78����������������������������������������������������د پ＋تو ژب３ د جمل３ جوؤ＊ت .9

82���������������������������������������������������������� فاعل–لومؤى مبتدا .10

88������������������������������������������������������������� فعل–دويم خبر .11

92��������������������������������������������������������������������مفعول .12

96���������������������������������������������������������������نحوي قيدونه .13

＇لورم ＇پركى

100�������������������������������������)＄ان／ؤتياوې(په پ＋تو ژبه ك３ د جملو خصوصيات .14

100�������������������������������������������������د پ＋تو ژب３ عروضي خصوصيات .15

110��������������������������������������������������د پ＋تو ژب３ نحوي خصوصيات .16

 

4

پن％م ＇پركى

135���������������������������������������������３ د جمل３ أولونهله مخ) شكل(د جول３ .17

135��������������������������������������������������������يو ستوې يا ساده جمل３ .18

140��������������������������������������������������������غبر－３ يا مركب３ جمل３ .19

شپإم ＇پركى

170��������������������������� د حذف مسئله(Ellpsis)جملو ك３ د يوې برخ３ يا اجزاو په پ＋تو .20

170���������������������������������������������� فعل او قيد حذف– مفعول –د فاعل .21

174��������������������������������������������������د －رامري اجزاو د ماهيت بدلون .22

177����������������������������������������������������������صفت د اسم په تو－ه .23

178����������������������������������������������������������ت په تو－هاسم د صف .24

178����������������������������������������������������������صفت د قيد په تو－ه .25

179��������������������������������������������������������������������نتيجه .26

182���������������������������������������������������������)ماخذونه(اخيستن％ي .27

 

5

يو ＇و خبرې

د ژبو او ادبياتو د پوهن％ي د پ＋تو ＇ان／３ په درسي نـصاب كـ３ د پ＋تـو ژبـ３ －رامـري مـسايل

.هم ＄اة لري) صرف، نحوه(لكه

چاپي اثار هم لـرو او د نحـوې پـه برخـه كـ３ . شتهد پ＋تو ژب３ په صرفي برخه ك３ مواد او ليكن３

خواره واره مواد د ب５ال ب５ال كورنيو او باندنيو پياوؤو استادانو او ژبپوهانو لـه خـوا رامـن＃ تـه شـوي

د درسي پالن له مخ３ ＊ايي چـ３ درسـي . دي، خو د يو بشپؤ درسي پالن له پاره كافي نه －２ل كيإي

لإه دريو ＇لورو كالو پـه مـوده كـ３ پـرې نـوى نظـرو شـي او د ور＄نيـو علمـي مواد كال په كال يالإ تر

.تجربو، نويو علمي ＇يؤنو په ر１ا ك３ دغه مواد بشپؤ اوكره شي

دغه كار چ３ زه ي３ دلته وؤانـدې كـوم سـره لـه دې چـ３ نـوې موضـوع نـه ده خـو بيـا هـم دغـه اثـر

.ابلمونو په باب په ＇ه نا ＇ه －＂ه شيكيداى شي د پ＋تو ژب３ د نحوي مسايلو او پر

ددې اثــر پــه ليكنــه كــ３ زياتــه ه）ــه شــوې ده چــ３ مــسايل پــه تطبيقــي تو－ــه بيــان كــؤاى شــي او

ــه عملــي او تطبيقــي برخــه كــ３ د پخــو ــه پ ــات مثالون ــاره زي ــه پ همدارن／ــه د موضــوع درو＊ــانولو ل

د خـوإو محـاورو نويـو او زؤو اصـطالح／انو ليكوالو، استادانو د اثـارو او همدارن／ـه د پ＋تـو ژبـ３

.＇خه كار اخيستل شوى دى

بايد زياته كؤم چـ３ مـا دغـه اثـر د لـوى اسـتاد عالمـه پوهاندرشـتين پـه الر＊ـوون３ چـ３ زه يـ３ د

.شا－ردة وياؤ هم لرم ليكى دى

ته نـو د ＇ن／ه چ３ په دې برخه ك３ تر اوسه كوم درسي چاپ شوى بشپؤ كتاب يا لكچر نوټ نـش

پوهن％ي د پ＋تو ＇ان／３ داؤتيا او ضرورت له مخ３ ما دغه －ران كارته اوإه ورته كـؤې تـر ＇ـو لـإ تـر

لإه زما دغه كار او هل３ ＄ل３ له يوې خوا دا چ３ د پ＋تو ژب３ پـه دغـه －رامـري برخـه كـ３ يـو ＇ـه كـار

.ره د استفادى وؤو－ر＄يشوى وي او له بل３ خوا د مينه والو او د ＇ان／والو له پا

لمريز كال د كابـل پوهنتـون د ژبـو او ادبيـاتو د پـوهن％ي لـه خـوا د كـستتنر پـه 1366دغه اثر په

له بده مرغه د هيواد . شكل چاپ شوى و، چ３ بيا وروسته د چاپ５دوله پاره ي３ منظوري هم شوې وه

.دبدو سياسي حاالتو له كبله چاپ نه شو

كابل د ج／ؤو په نتيجه ك３ د ادبياتو د پـوهن％ي او د هيـواد د نـورو زيـاتو لمريز كال د 1371د

.كتابونو سره يو ＄اى دغه اثر هم له من％ه والؤ

 

6

ســإ كــال د نن／رهــار پوهنتــون د ژبــو او ادبيــاتو پــوهن％ي د پ＋تــو ＇ــان／３ د ضــرورت لــه مخــ３

نو د ساپي ＇５ؤنـو مركـز د خـپل３ ملـي دې چاپ شي، ) پ＋تو نحوه(پريكؤه وكؤه، چ３ دغه درسي اثر

پاليسة له مخ３ چ３ درسي كتابونه په لومؤي قـدم كـ３ چـاپوي، نـو ددې كتـاب پـه چـاپولو كـ３ هـم

مرسته كؤې ده چ３ دغه مركـز لـه يـوې خـوا خپـل ملـي رسـالت تـر سـره كـؤى او لـه بلـ３ خـوا د پ＋تـو

پـه دې تو－ـه مننـه او كـور . انتيا برابـره كـؤې ده ＇ان／３ د استادانو او محصلينو لپاره ي３ درسـي اسـ

. ودانة ورته وايو د الزياتو برياليتوبونو په هيله

پوهندوى أاكتر زرغونه رشتين زيور

د كابل پوهنتون د ژبو او ادبياتو د پوهن％ي استاده

 

7

د پ＋تو ژب３ －رامرته يوه لنأه كتنه

.كيإي او د تشريحي ژبپوهن３ يوه ستره ＇ان／ه ده－رامر د ژب３ د جوؤ＊ت علمي شرح３ ته ويل ژيپوهنه د علومو په لؤ ك３ يوه نوې پوهنه ده او له يوې پيؤة راهيس３ د ژورو كتنو او ＇５ؤنو په مرسته مخ په وؤاندې ＄ـي، خـود ژبـ３ پـه بـاب لـه أ４ـرو لرغونـو زمـانو ＇خـه ＄ينـي كتـن３ او ＇５ـؤن３ روانـ３ دي، د

پ５ؤيــو ژبپوهنــه د نــوې ژبپــوهن３ زؤى او اســاس جــوؤوي، د ) 18-17(ســيك، من％نيــو پ５ؤيــو، لرغــوني، كال 1ژبپوهن３ په پراختيا او پرمختيا ك３ پخوانة هندي او يوناني فاللوژي أ４ره اغيزمنه برخه لري

وازې مونإ دلته د ژبپوهن３ تاريخي سير او پرمخت， په بشپؤه تو－ه نه ＇５ؤو بلك３ غواؤو چ３ يـ نـوې ژبپوهنـه كـه ＇ـه هـم د . د ژب３ －رامر ته يوه لنأه كتنه وكؤو او بيا په خپل مطلب الس پورې كؤو

علومو په لؤة ك３ د شلم３ پ５ؤة ابتكار دى، ول３ －رامر د ژبپوهن３ د يوې ＇ان／３ په تو－ه لرغـونى وؤة او پؤاوونـه تـر شـاكؤي دي چـ３ ددغـو په عمومي تو－ه په نؤة ك３ －رامر ب５ال ب５ل３ پ . تاريخ لري

ب５ال ب５لو د ورو او پؤاوونو په بهير ك３ د ！اكلي جهـان بينـة، نظريـو او الرو چـارو لـه مخـ３ د －رامـر ب５ال ب５گل أولونه رامن＃ ته شوي دي چـ３ تـر ！ولـو مهـم يـ３ كالسـيك عنعنـوي، مقايـسوي، تـاريخي،

ؤة كـ３ د －رامـر ليكلـو منـشا لرغـوني يونـان تـه رسـيإي چـ３ په لويدي％ـه نـ . تشريحي －رامرونه دي .كالسيك －رامر لومؤى په يونان او بيا په روم ك３ من％ته راغى

د يونان نامتو فيلسوف د لويدي％３ نؤة لومؤنى عالم دى چ３ د ژب３ د ) ق م 347-427(افالطون ملـه د ژبپـوهن３ بنـس اي＋ـودونكى او د حقيقت او ＇رن／والي په باب ي３ ＇５ؤنه كـؤې او لـه همـدې ا

ــده －رامـــر ــوى دى (Systematicgrammar)باقاعـ ــوؤوونكى －２ـــل شـ د افالطـــون ＇خـــه . جـــاره كــ３ د ＇５ــؤن３ او ارز＊ــت وؤ ده ــه ب ــه د ژبــ３ پ ــه بــاب ارســتو د . وروســته د ارســتو نظري د ژبــ３ پ

او )2( يـوه ！ـولنيزه او اتفـاقي پ５＋ـه ده افالطون پر خالف داس３ عقيده لرله چ３ ژبه فطري نه ده بلك３ په دې تو－ه ارسـتو لومـؤنى مفكـرو چـ３ . كلمات د خارجي دنيا د مظاهرو دپاره سمبولونه －２لي دي

) اسـم، فعـل، حـرف (د الفاظو ألبندي اوويش مفكوره ي３ رامن％تـه كـؤې او كـالم يـ３ پـه دريـو برخـو .ويشلى دى

رومي تمدن په دورې ك３ د التيني ژب３ د －رامري قواعدو په شرح تردې وروسته روميانو يعني د دوي په حقيقت كـ３ د . كولو ك３ د يو نانيانو د －رامر ليكن３ اصول او الرې چارې په پام ك３ ونيول３

.مخ) 7 (1974لوؤ ＊وون％ى، مسكو (كود وخوف، عمومي ژبپوهنه، . ي. و-1 خياپور، دستور زبان فارسي، چـاپ 7ص 1347 جان، تى، واترمن، سيرى در زبان شناسى، ترجمه فريدون بدره ي３ )2(

).7ص (1347ششم

 

8

ورپـس３ دغـه أول . يوناني ژب３ د －رامـري قاعـدو پـه چوكـاټ كـ３ د التينـي ژبـ３ ب５ل／ـ３ ＄ـاى كـؤل３ عربي پوهانو د خـپل３ ژبـ３ د جوؤ＊ـت . ليكنه او طريقه عربو هم د خپل３ ژب３ د پاره غوره كؤه －رامر

د ارسـتو دغـه ويـش تـر اوسـه پـورې د . هـم ويـشلي دي ) اسـم، فعـل، حـرف (برخ３ په دې دريـو برخـو ره عربــي －رامــر پوهــانو پــه اثــارو كــ３ اســتعماليإي چــ３ دغــه طــريق３ فارســى او پ＋تــو ژبــو تــه هــم ال

.وموندله او د افغاني －رامر پوهانو له خوا دود شوي دي عنعنوي －رامر چـ３ پـه لويدي％ـه نـؤة كـ３ رامـن＃ تـه شـو هغـه －رامـر دى چـ３ د انيـوس تـراكس

(Dionysius thrax)) 2پـه اورپـا كـ３ دارسـتو د ميتـود تـر ＇ـن， رامـن＃ تـه كـؤ او تـرده ) م. پ５ؤة ق تراكس د نن نه نژدې )1(. د التيني ژب３ －رامر رامن＃ ته كؤ (Donatus) دوناتوس) م پ５ؤة 4(وروسته

كاله پخـوا د يونـاني ژبـ３ د ژورې مطـالع３ او د پخوانيـو عالمـانو د كـشفياتو ＇خـه پـه －＂ـ３ 2000 ضــمير، حــرف اضــافت articulus)اســم، فعــل، فعلــي صــفت، ارتيكــل (ســره كلمــه پــه اتــه أولــه

(Prepostion)) چــ３ بيــا دونــاتوس د ＇لــورم３ پ５ــؤة را پــه )2(قيــد، ربــط ويــشل３ ده ) ګپريــدلو ديخوا التيني －رامر د تراكس د －رامر پر اساس وليكه چ３ ددغو －رامر ليكونكو الره بيا وروسـته د

دغه －رامريستان په دې عقيـده وو، چـ３ أ４ـرې ژبـ３ پـه تيـره بيـا التينـي . يورپ －رامر يستانوونيوله پـر ) دود(همدغه د－ريكو رومـن د عنعـن３ . د معتبرو منطقي او عمومي قواعد و درلودونك３ ده ژبه

او 000اساس ليكل شوي －رامرونه دي چـ３ وروسـته يـ３ د نـورو ژبـو لكـه عربـى، عبرانـى، التينـى ك３ د مقايسي او تاريخي ژبپوهن３ پيـل ) ع1784(په كال . نورو ژبو د－رامرونو اساس جوؤ كؤى دى

د مقايسي او تاريخي ژبپوهن３ په پرمختيا او انكشاف ك３ د هندي فاللوژي او سانـسكريت . كيإيپــه دې سلــسله كــ３ د . ســره د اروپــايي پوهــانو اشــنايي او بلــدتيا أيــره ارز＊تناكــه خبــره －２لــه كيــإي

پـه خپلـه . ه كـؤه ده پـه كلكتـه كـ３ د بن／ـال اسـيايي ！ولنـه رامـن＃ تـ . سرويلم جونز نوم د يادولو وؤدى .)3(جونز په هندي ژبو او سانسكريت پوهيده

پ５ؤيـــو پـــه شـــاوخواك３ اروپايـــانو د پـــا１ي نـــي －رامرومونـــد او د هغـــه پـــه واســـطه د ) 18-17(د د پـا１ي نـي －رامـر د سانـس／ري د ژبـ３ پـه بـاب أ４ـر مفـصل او . سانس／ريت د ژبـ３ سـره اشـنا شـول

اورپايي پوهانو د پاني ني د －رامر موندن３ تـر مهالـه پـورې . وركؤل －＂ور معلومات خلكو ته په الس د پـاني نـ３ د －رامـر پـه بـاب داسـ３ ويلـي ) بلوم فيلـأ . (ددغه －رامر په شان بل كوم كتاب نه وليدلى

دا كتـاب د سانـس／ريت د ژبـ３ صـرفي، . دي، چ３ د انـساني ذكـاوت لـه سـترو ياد－ـارونو ＇خـه دى او نحوي شكلونه په أ４رې پاملرن３ سـره شـرح كـؤي دي او تـردې د مخـه ه５ـ＆ يـوه اشتقاقي، تركيبي

د پاني ني د －رامر سره د پوهانو بلـدتيا دوې مهمـ３ . ژبه هم دومره بشپؤه او پوره نه وه ＇５ؤ له شوې

مخ11، 1974مسكو ) لوؤ ＊وون％ى( و، ي، كود و خوف، عمومى ژبپوهنه )1( مخ1974،11مسكو ) لوؤ ＊وون％ى(، ي، كود و خوف، عمومى ژبپوهنه و)2( مخ24، 1974مسكو ) لوؤ ＊وون％ي( و، ي، كود و خوف، عمومى ژبپوهنه ) 3(

 

9

دقيــق اول دا چــ３ د يــورپ پوهــان د لومــؤي ＄ــل لــه پــاره د يــوې ژبــ３ د پــوره او . نتــيج３ وركــؤي دياو وليـدل شـول چـ３ ددغـه －رامـر د قاعـدو او ＇５ؤنـو اصـول د فرضـيو او . تشريح سـره مخـامخ شـول

ذهني تصوراتو پر ＄اى تطبيقي او عملي ＇５ؤونو پربنس والؤ دي، بله دا چـ３ پوهـان د نـؤة د أيـرو ى شـول، چـ３ ژبو سره اشـنا شـوي وو نـو د سانـس／ري سـره هـم اشـنا شـول، پـه دې تو－ـه دوي وكـوال

ددغو ژبو كلم３ او الفاظ يو له بله سره پرتله كـؤي چـ３ البتـه د مقايـسي －رامـر ليكنـه د پـاني نـي د د پاني ني د －رامر سره په －رامر ليكنه كـ３ يـو نـوى بـاب . －رامر د موندن３ ＇خه وروسته پ５ل ك５إي

３ د سانس／ري او د ＄ينو لرغونو ژبـو وروسته تردې د ژب３ ＇５ؤونكو ته جوته شوه چ . پران５ستل شو لكه يوناني، التيني او نـورو اروپـايي لرغونـو ژبـو تـرمن＃ هـم د －رامـري جوؤ＊ـت او هـم د لغتونـو لـه مخ３ ＊كاره ورته والى موجود دى نو ＄كه د سانس／ريت يوناني، التيني ژبو د －رامـري جوؤ＊تونـو

پــه تــرڅ كــ３ د ژبپــوهن３ مقايــسوي برخــه تاســيس شــوه او او لغــاتو د مقايــسوي ＇５ؤنــو د پــرمخت， .پرمختياي３ وموندله

په دې تو－ه د لويدي％３ نؤة ژبپوهان د اتلسم３ پ５ؤة د پيل ＇خه تر نولسم３ پيؤة پورې يعني

ايندو اروپـايي ژبـ３ پـه مقايـسوي تو－ـه مطالعـه او ددغـو ژبـو . پوره سل كاله يوله بله سره تؤلي دي

يــ３ د تقابــل قــوانين د غــإونو بــدلون او نــورې －ــأې ＄ان／ؤتيــاوې او صــوتي، لفظــي، نحــوي تــرمن＃

.مسائل په ژوره تو－ه ＇５ؤلي مطالعه كؤي دي

په همدې تو－ه د ژب３ د مقايس３، مطالع３ سره جوخت تاريخي مطالعه او ＇５ؤنـه هـم پيـل شـوې

اسـنادو لـه مخـ３ د خاصـو ژبـو د تـاريخ پـه مطالعـه او په دې وخت ك３ يوه أله پوهـان د مرقومـو . ده

كالسـيك، (ددغو مطـالبو د مطـالع３ مهمـه نتيجـه د ژبـ３ ددرې －ونـو دورو . ＇５ؤنه بوخت شوي دي

！اكنه وه او پـه دې تو－ـه د يـوې دورې نـه بلـ３ دورې تـه د انتقـال مـرحل３ ) اوسنة(من％نة، معاصره

خـصوصيات بيـان او ) سن＂كـسي (او نحـوي ) مـور فولـوجيكى (رفي چ３ د هرې دروې صـ . شرح شوي

＇ن／ه چ３ د مخه مو اشاره وكؤه معاصـره او علمـي ژبپوهنـه پـه اروپـا كـ３ د شـلم３ .＊ودل شوي دي

پ５ؤة په لومؤي سـرك３ ) 20(پ５ؤة له لومؤة نيمايي ＇خه شروع كيإي يعنى د ژب３ علمي مطالعه د

دا وخـت ＄ينـي پوهـان دې نتـيج３ تـه ورسـيدل چـ３ ژبـه د دوو ب５ـال . ليإييوې نوې مرحل３ ته ورداخ

.يوه په تاريخي او بله په تشريحي تو－ه: ب５لو خوا وو ＇خه مطالعه كيداى شي

＇ن／ه چ３ ژبه د زمان３ په يوه خاصه موده ك３ او يا د زمان３ پـه اوإدو كـ３ تغييـر اوبـدلون كـوي

دو لـه مخـ３ عمـل كـوي، نـو كـه د ژبـ３ د بـدلون قـوانين د زمـان３ د يـوې او د ！اكلو قوانينـو او قاعـ

مرحل３ ＇خه بل３ مرحل３ ته په ترتيب سره مطالعه شي نو د تاريخي ژبپـوهن３ مبحـث جـوؤ وي او كـه

چ５ــرې د ژبــ３ قواعــد د زمــان３ پــه يــوه ！ــاكلي مرحلــه كــ３ و＇５ــؤل شــي نــو بيــا د تــشريحي ژبپــوهن３

 

10

البتـه پوهـان پـه . په دې تو－ه －رامر د تشريحي او تطبيقي ژبپوهن３ يوه برخه ده موضوع جوؤوي چ３

يعنـى . دې نظريه هم دي چ３ د ژب３ تشريحي مطالعه، د تاريخي مطالع３ ＇خه ؤومبى او مخك３ ده

او تر هغه چ３ د ژب３ موجوده حالت شرح نه شي نو تر هغ３ پورې بايد د هغ３ ت５ر تـاريخ هـم مطالعـه

.)1(تحقيق نه شي

د شلم３ پ５ؤة د منحنـة دورې د ژبپـوهن３ ＄ان／ؤتيـا او مهـم خـصوصيت دا دى چـ３ ژبـه د يـوه

！اكلي جوؤ＊ت درلودونكي بولي او په دې تو－ه ه）ه كيإي، چ３ ژبني علوم د نـورو طبيعـي علومـو

.او مكتب من＃ ته راوؤيد ＇５ؤن３ دغه الره د ژب３ د جوؤ＊ت د اصالت الره . سره نژدې كؤي

معنا داده چ３ ژبه د رابط３ سيـستم يـا يـو لـه (Structuratism)د ژب３ د جوؤ＊ت د اصالت

د ژب３ جوؤونكي عناصر لكه غإونه، الفاظ او نور په خپل من＃ . بل سره تؤلوسيستمونو مجموعه ده

اعتبار او اهميت نـه لـري نـو پـه ك３ پرته د متساوي او متناقصو اؤيكو دلرلو ＇خه په ＄ان／ؤي تو－ه

كال كـ３ د چامـسكى پـه نامـه 1957دې تو－ه د －رامر ليكن３ تاريخ راوروسته زمانو ته رسيإي، په

دغـه . تر عنوان الندې يوه رساله ليكل３ دهSyntactics Structureيوه عالم د نحوي جوؤ＊ت

هغه غو＊تل چـ３ د ژبـ３ د جوؤ＊ـت پـه بـاره .ليكنه د －رامر ليكن３ په چوكات ك３ خورا بدلون ＊يي

ك３ د يوې داس３ عمومي او كلـي نظـري３ بنـس ك＋يـإدي چـ３ د ژبـ３ پـه بـاره كـ３ پـه عـام أول او د

ده خپلـــه دغـــه نظريـــه د －زارشـــي نظـــري３ . هـــرې ژبـــ３ پـــه بـــاره كـــ３ پـــه خـــاص أول د تطبيـــق وؤوي

Transformational theoryد . غــه نظــري３ پــه اســاس ليكــل شــوى و او هغــه －رامــر چــ３ دد

－زارشي يا تطبيقي －رامر چ３ يوه نوې －رامـري الره ده، د ان／ريـزي، . －زارشي －رامر په نامه ياد كؤ

روسى او جاپانى ژبو په －رامر ليكنه ك３ تطبيق شوې ده، دا －رامر ليكونكي په دې خبره ！ين， دي

م／ـر ددې پـه ＇ـن， كـ３ ＄ينـي . ！ولـو ژبـو كـ３ تطبيـق كيـدالى شـي چ３ د －رامر ليكن３ دغـه الره پـه

د تطبيقــي يــا －زارشــي . ژبپوهــان هــم شــته چــ３ تــر اوســه ال ددغــ３ نظــري３ پــه ر＊تينــوالي شــكمن دي

－رامر او تشريحي －رامر تر مـن＃ تـوپير دادى چـ３ پـه تـشريحي －رامـر كـ３ د ژبـ３ حالـت او شـكل تـه

و د ژب３ تطبيقي يا عملي جنبه له نظره غور＄ول كيإي، يعنى په تشريحي －رامر أ４ره پاملرنه كيإي ا

په دغه أول －رامر ك３ د ژب３ ثابـت او . ك３ د ژب３ د حالت او فعال３ عملي ترمن＃ توپير نه ＇ر－نديإي

نـه ！اكلى شكل په يوه معينه زمانه كـ３ مطالعـه كيـإي او د ژبـ３ عملـي او فعـال صـورت تـه پاملرنـه

101 ص 1347 جان، تى، واترمن، سيري د رزبانشناسى، ترجمه بدره ي３ )1(

 

11

كيإي، －زارشي －رامر د ژبـ３ د عملـ３ جنـب３ د شـرح３ پـر اسـاس ！يـن， او اسـتواره دى، چـ３ طبعـا

. ددغه هدف د الس ته راوستلو له پاره د ژب３ د حالت ＇خه هم خبرې كيإي

د پ＋تو ژب３ په . اوس په دې برخه ك３ غواؤم د پ＋تو ژب３ ژبنيو ＇يؤونو ته يو لنأ نظرواچوم

و لرغوني تاريخ ك３ دوه وروست３ پ５ؤة د ژبنيو ＇５ؤنو او ژبنيو مواد و په رامن＃ ته كيدلو ك３ اوإد ا

مونإ . تر دې د مخه د پ＋تو ژبنيو ＇５ؤنو ته د چاپام نه دى ور－ر＄يدلى. ارز＊تناكه دوره －２له كيإي

وينو او په دې برخه ك３ ＇ه پته پ５ؤة ＇خه وؤاندې د پ＋تو ژب３ د اصولو په باب ＇ه ＇رك نه) 18(د

.نه ل／يإي او يا خوال دركه دي

پـه . پ＋تو يا د افغانانو ژب３ أ４رو وروستو زمانو ك３ د نؤة د ژبپوهانو پام ＄ان تـه را اؤولـى دى

اروپا ك３ د ژبپـوهن３ د پـرمخت， او د هنـدي اريـايي ژبـو سـره ددوي بلـدتيا ددې سـبب شـوه چـ３ د

. باب ＇５ؤن３ او تحقيقات هم رامن＃ ته شيپ＋تو ژب３ په

د پ＋تو ژب３ د －رامرونو په باب كه ＇ه هم په اول سرك３ د پ＋تنو پوهانو له خوا اثار ليكل شـوي

دي خو وروسته په ك３ اروپايي پوهانو هم پوره برخه اخيست３ ده او د شرقي ژبـو د پل＂نـو پـه سلـسل３

ختي＃ پوهانو د علمي پل＂نو په لؤ ك３ پ＋تو ژبـ３ تـه . ３ پل＂ن３ كؤي دي ك３ ي３ د پ＋تو ژب３ په باب ＊

هم پوره پاملرنه كؤې ده او د ب５لو ب５لو هيوادو ختي＃ پيژندونكو د پ＋تـو ژبـ３ قاموسـونه، －رامرونـه

.او نور ژبني اثار ليكلي او علمي ＇５ؤن３ ي３ ترسره كؤي دي

هيوادونــو لكــه المــان، ان／لــستان، شــوروي اتحــاد، فرانــسه، دغــه ＇５ــؤن３ د نــؤة پــه بيلــو بيلــو

د يورپ پوهانو د پ＋تو ژبـ３ . امريكا، چكوسلواكيا، اي＂اليه، سويس، ناروى او نورو ك３ شوي دي

په باب او د هغ３ د منشا او پيداي＋ت په باره ك３ نظري３ او ＇５ؤن３ وؤاندې كؤي دي او همدارن／ه د

او اؤيكي د نورو ايندو اروپايي ژبو سره د مقايسوي تاريخي، مقابلوي ژبپـوهن３ پ＋تو ژب３ خپلوي

.له مخ３ ثابته كؤې ده

او ) 1942-1856(او ورپـــسي د －ـــاي／ر ) 1894-1849(پـــه يـــورپ كـــ３ د جميـــز د ارمـــس＂＂ر

او د پ＋تو په بـاب ددوي ＇５ـؤن３ د قـدر ) 1976-1902(ايمل بنونيست ) 1980-1892(مار－５نستر

تــر ســرليك النــدې يــو اثــر ) افغانــانو ژبــه( كــال پــه اروپــا كــ３ د 1888دار مــستتر پــه . يــا دولــووؤ دي

او همدارن／ـه پـه همدغـه . صرف، اشتقاق او تركيـب بـرخ３ لـري ) اواز شناسى (ليكلى دى چ３ دواك

.اثر ك３ د پ＋تو د منشا په باب نظري３ ＄اى شوي دي

 

12

داو ستا د ژب３ سره د پ＋تو مقايسه ترسـره كـؤې چـ３ ) 1942-1856(ترده وروسته ويليم －اي／ر

پ＋تو كلم３ د اوستا او نـورو لرغونـو ژبـو سـره مقايـسه كـؤي چـ３ بيـا مار－نيـس＂رن 389په دې ك３

.دغه كار بشپؤ كؤى دى ＄كه مار－نس＂رن خپل اثر －اي／ر ته اهدا كؤى هم دى

پـه ) تحقيـق، تلفـظ (مبحثه لري د پ＋تو ژب３ واكـشناسي ) 27(د －اي／ر د كتاب دويمه برخه چ３

.نامه ياديإي

كه د پ＋تو ژب３ د تحول او انكشاف د أيرو لوؤو او ژورو ＇خه رات５ر شو او د ژب３ د ژبني موادو

پيـؤة پيـل د پ＋تـو قاعـدو پـه ) 19(او مطالعاتو تاريخچ３ ته نظر واچوو نو داس３ ＇ر－نديإي چ３ د

اولره، بره پ＋تونخوا ك３ ددغو الندنيو علتونو لـه مخـ３ مـن＃ ) اروپا(ي اثرونه په لويدي％ه باب لومؤن

.ته راغلي دي

ــه اور ســال３ ليكلــي او د پ＋تنــو ــاتو كتــابونو تر＇ن／ــه ژبنــي كتابون ــورو زي ــو د ن پ＋تنــو ليكوال

ليكوالو مرام او مقصد د ژبـ３ پاملرنه ي３ د پ＋تو ژب３ د ترقة او ژوند د پاره را－ر＄ول３ چ３ دلته د

.تعليم او ＊وونه ده

كوم پ＋تو －رامرونه چ３ تر اوسه ليكل شوي، ＄يني مفـصل او ＄ينـي يـ３ لنـأ دي چـ３ پـر ！ـاكلو

موضوع／انو بحث كوي او بشپؤ او نا بشپؤ أولونه هم په ك３ ليدالى شو، په هر حـال دغـه －رامرونـه

.وي ديد الندنيو مرامونو له پاره جوؤ ش

ــر تـــرې زده او －رامـــري :الـــف ــپل３ ملـــي ژبـــ３ －رامـ ــاره، چـــ３ د خـ لومـــؤة ألـــه د پ＋تنـــو لپـ

.اصطالح／انو سره بلدتيا پيدا كؤي

دويمــه ألــه هغــه دي چــ３ زده كــوونكي د هغــو پــه مرســته پ＋تــو زده كــؤي چــ３ پــه دې كــ３ :ب

.باندنيو او كورنيو پوهانو برخه اخست３ ده

شي چ３ د خارجى ختي＃ پوهانو له خوا ＄ينـي －رامرونـه او يـا－رامر أولـه اثرونـه دلته بايد زياته

پـه دې لـؤكي د هـانري . اساسا د پ＋تو زده كؤې له پاره پـه سياسـي او اداري لحـاظ ليكـل شـوي دي

و په خپله بيليو د پ＋ت . －رامرونه د بيل／３ په تو－ه نومولى شو ) 1906-1825(والتؤبيليو او راور！ى

ــاره حتمــي ــانوي مــامورينو داداري او سياســي اغيزناكــة د پ ــه افغــاني ســيمو كــ３ د برت زده كــؤه پ

.)1(－２له

. مخ87 كال 1357كابل ) ！ول／ه( پ＋تو چاپى اثار و د مقالو مجموعه )1(

 

13

د السته راغلو مداركو او اسنادو له مخ３ د پ＋تو ژب３ په －رامر ليكنه ك３ د دووم５تودونو ＇خه

.كار اخيستل شوى دى

يب شوي چ３ دغه أول په اسالمي هيواد ك３ لومؤة هغه ب２ه ده چ３ د عربي －رامر په دود ترت -1

.أ４ر رواج موندلى دى

دې －رامـر تـه مونـإ غربـى م５تـود يـا . او بله أله هغه چ３ د غربي نمون３ رن， پـه كـ３ غالـب دى

.تحول موندل３ نمونه وايو

يـا ددغه پورتنيو ميتودونو په اساس د پ＋تو ژب３ ليكل شوي －رامرونـه چـ３ د ختـي＃ پوهـانو او

.پ＋تنو پوهانو له خوارامن＃ ته شوي د يولنأ فهرست په تو－ه راوؤل كيإي

: هغه اثار چ３ د كورنيو پوهانو له خوا رامن＃ ته شوي دي په الندې أول دي:الف

دغه اثر . كال چاپ شوى دى) ع1806(دا د نواب محبت خان اثر دى چ３ په : رياض المحبت-1

د اثر يوه . د تاريخي احوالو بيان: د فعلونو－ردانو نه ج: تو ژب３ لغات بد پ＋: الف: درې برخ３ لري

كال د كلكت３ ＇خه لينن／راد ته وؤل شوې ده او بله نسخه ي３ د لندن په 1855قلمي نسخه په

.موزيم ك３ شته دى

كـال ) هــ ش 1195( دغه اثر درسي ب２ه لري او د پير محمد كاكؤ لـه خـوا پـه : معرفت االفغاني -2

.ليكل شوى دى

ك３ د مالجان او مال بسم اهللا تاجرانو له خوا چـاپ شـوى او بيـا د اطالعـاتو ) هـ1341(يو ＄ل په

.كال چاپ شوى دي) ش1356(او كلتور وزارت له خوا په

) ع1817(دغه كتاب په . ددغه كتاب ليكونكى نواب انشا اهللا خان انشا دى: پ＋تو －رامر-3

او خيال بخاري د خپل －رامر په سريزه ك３ ددغه اثر ذكر راوؤى دى او د كتاب كال ك３ ليكل شوى

.په باره ك３ نور ＇ه معلومات نشته

د پ＋تــو ژبــ３ －رامــر دى چــ３ مولــف يــ３ قاضــي ميــر احمــد شــاه رضــوانى دى او دغــه : وافيــه-4

روي د تاجكـستان يوه نسخه ي３ د پخـواني شـو . كال په الهور ك３ چاپ شوى دى ) ع1890(كتاب په

.د علومو د اكاأيمة په كتابتون ك３ خوندي ده

ددې كتـــاب ليكـــونكى مولـــوي محمـــد اســـماعيل نوميـــإي دغـــه كتـــاب پـــه : اتـــاليق پ＋تـــو-5

كـال پــه پنجـاب كــ３ خپــور شـوى دى پــه دې اثـر كــ３ دا ســمونو، فعلونـو او نــورو معمــولي ) ع1896(

 

14

ه د پخــواني شــوروي تاجكــستان د علومــو د ددغــه اثــر يــوه نــسخ : محــاورو اســتعمال راغلــى دى

.اكاأيمة په كتابتون ك３ خوندي ده

＇ن／ه چ３ دغه اثر د امير شير عليخان نامه ته اهدا شوى دى نـو پـه دغـه نامـه : االمير تحفة -6

) هــ 1279(دغـه كتـاب پـه . سره ياديإي دا هم د پ＋تو －رامر دى چ３ مولف ي３ نور محمد افغـان دى

اثر په پاؤسى ژبه ليكل شوى او مثالونه ي３ په پ＋تو دي، په اثـر كـ３ صـرفي او . ى دى كال ليكل شو

.نحوي مسايل راغلي دي او يوم نسخه ي３ په پ＋تو ！ولنه ك３ وه

كال په كابل ك３ ) هـ ق1347(دغه اثر د پ＋تو مرك３ له خوا ليكل شوى او په : پ＋تو پ＋و يه -7

.خپور شوى دى

كال په كندهار ك３ چاپ شوى ) هـ ش 1314( دغه اثر هم د پ＋تو مرك３ له خوا په : معلم پ＋تو -8

.دى

كال ك３ بشپؤ كؤى ) ع1938(قاضي رحيم اهللا پ５＋اوري دغه نوموؤى اثر په : －نجينه افغاني -9

كـال پ５＋ـور كــ３ ) ع1966( همدارن／ـه قاضـى رحـيم اهللا خــان يوبـل درسـي －رامـري كتــاب پـه )1(.دى

.ددغه اثر تشريحات ان／ريزي دي(2)ى دى چاپ كؤ

كـال كـ３ د كنـدهار ) هــ ش 1313(دغه يو درسي －رامـري اثـر دى چـ３ پـه : خود اموز پ＋تو -10

.ددې اثر مولف صالح محمد كندهارى دى. طلوع افغان له خوا خپور شوى دى

: پ＋تو ژبه لومؤى او دوهم ！وك-11

ددغــه اثــر . بــ３ د －رامرونــو پــه لومــؤي كتــار كــ３ ＄ــاى لــري د پ＋تــو ژ: د پ＋تــو ژبــ３ ليــاره -13

او پـه ) ع كـال 1938) ( هــ ش 1317(د خپريـدو ن５＂ـه يـ３ . ليكونكى اروا＊اد محمـد －ـل مومنـد دى

.د صرف، د نحوې، د مصدرونو برخه: دغه اثر درې برخ３ لري. الهور ك３ خپور شوى دى

د ) هـــ ش1318( محمــد اعظــم ايــازي ده چـ３ پــه كــال دغــه －رامــري ليكنـه د : قواعـد پ＋تــو -14

.په اثر ك３ دپ＋تو ژب３ صرفي او نحوي قواعد ＇５ؤل شوي دي. پ＋تو ！ولن３ له خوا چاپ شو دى

(1) Qazi rahimullah Khan. The Modern Pushto Instructor. Peshawar, I-II, 1938 -1943. (2) Qazi Rahimullah Khan. The Modern Pashto Instructor. Peshawar, Volume I, 1966.

 

15

د －رامـري قواعـد و سـاده، روان درسـي كتـاب ) پ＋تـو شـپإمه كلـي : ( د پ＋تو درسي －رامـر -15

ر＊تين ليكلـى او د پ＋تـو ！ـولن３ لـه خـوا پـه كابـل ك３ پوهاند ) هـ ش 1324ع 1945(دى چ３ په كال

.مطبعه ك３ چاپ شوى دى

د پ＋تو ！ولن３ له خوا د كابل ) ع1947) ( هـ ش1326(دغه اثر په كال : لومؤى ليار＊وونكى -16

پـه دې كـ３ . په مطبعه ك３ چاپ شـوى او ددغـه كتـاب ليكـونكى هـم پوهانـد صـديق اهللا ر＊تـين دى

.په درسي ب２ه ليكل شوي دي－رامري قواعد

د كتـاب . دغه －رامر د ژب３ د دستور او قاعـدې ＊ودلـو كتـاب دى : پ＋تو －رامر لومؤى جز -17

كال په كابل ك３ د پ＋تو ！ـولن３ ) هـ ش 1327(نوموؤى اثر په . ليكوال پوهاند صديق اهللا ر＊تين دى

. رامـري قواعـد او اصـطالح／ان３ راغلـي دي په دغه اثر ك３ أ４ر نـوي پ＋تـو － . له خوا چاپ شوى دى

او د پ＋تـو ژبـ３ د قاعـدو ＊ودلـو ＊ـه علمـي اثـر －２ـل .دغه اثر يو لوى اكاأيميـك علمـي －رامـر دى؟

. كيإي

لمريز ك３ د لوى اسـتاذ پوهانـد صـديق 1359دغه مهم اثر په كال : د پ＋تو －رامر دويم جز -18

لمريـز كـال د ＊ـوون３ او روزنـ３ دوزات لـه 1370－رامر بيا په دغه . اهللا ر＊تين له خواليكل شوى و

په پ＋تو －رامر ليكنه كـ３ د اروا＊ـاد . " مخونو ك３ چاپ شوى دى223خوا په دولتي مطبع３ ك３ په

د －رامر ليكـن３ د اصـولو . لوى استاد پوهاند صديق اهللا رشتين علمي ＇５ؤنى او اثار ستر ＄اى لري

３ －رامري ＇５ؤنى كؤى او داس３ اثار خپاره كـؤي چـ３ تـر اوسـه پـورې پـه پ＋تـو ژبـه په اساس ي３ داس

.ك３ په افغانستان ك３ سارى نه لري

د لوى استاد دغه اثار نه يوازې په افغانستان ك３ بلك３ د اكثـرو بهرنيـو ژبپوهـانو لپـاره چـ３ د

اد او اساسي منـابع دى او پـه افغانـستان پ＋تو ژب３ －رامرونه ي３ ليكلى دي د استفادې مستند اسن

ك３ تر اوسه پورې هم داس３ د پ＋تو －رامر نه دى ليكل شوى، چ３ د پ＋تو ژب３ د عملي زده كؤې لـه

".پلوه دې د لوى استاد پوهاند ريشتن د اثار ور＄اى ونيسي

دواؤه ！وكـه يـو ) م جـز اول او دويـ (د لـوى اسـتاد پوهانـد ر＊تـين پ＋تـو －رامـر : پ＋تو －رامـر -19

د پوهاندرشيتن دغـه －رامـر . ＄اى په يوه ！وك ك３ د يونيورستي بك ايجنسي له خوا خپور شوى دى

د نومـوؤي اثـر فارسـي مـتن ＊ـاغلي سـيد . د پ＋تو ژب３ اكاأيميك اعلمي معيارى او مكمـل اثـردى

.لى دىد اروا＊اد پوهاند صاحب په مشوره په پ＋تو ژباؤ" هاشمي"محى الدين

 

16

په دغه اثر ك３ د . ددې تدريسي اثر ليكوال هم پوهاند صديق اهللا ر＊تين دى: ژب＋ودنه -20

1342 لمريز بيا په 1341دغه اثر په . ژب＋ود يا ژب دود، د ليك دود او ليك ＊ود برخ３ راغلي دي

. چاپ شوى دى لمريز كال خپور شوى دى او ＇لورم ＄ل په پ５＋ور ك1347３لمريز دريم ＄ل په

دا كتاب د پ＋تـو ژبـ３ د مـصدرونو او د فعلـي صـرفي مـسايلو : د پ＋تو مصدرونو الر＊ود -21

ددې اثـر ليكـونكى هـم . د پ＋تو ！ولن３ له خوا خپـور شـوى دى 1344＊ه الر＊ود دى دغه اثر په كال

.استاد پوهاند رشتين دى

م شـاه خيـال نوميـإي كتـاب پـه پ５＋ـور ددې كتاب مولف ＊اغلى عظـي : صرف و نحو پ＋گتو -22

ك３ چاپ شوى ولى د چاپ ني＂ه ي３ نه ده ＊ودل３ شوې، يوازې ليكوال د كتاب په سريزه ك３ ليكـي

. ع كاله پورې ليكل شوة دة1944 ＇خه تر 1940چ３ دغه اثر د

نـه ده، چـ３ ليك) اثـر (د ＊اغلي حافظ محمد ادريس او ＊اغلي عبـدالحليم : د پ＋تو قواعد -23

د من％نيو ＊وون％يو له پاره د درسي كتاب په تو－ه ور＄ني كـار اخيـستل كيـإي دغـه －رامـر پـه اردو

.ژب３ ليكل شوى دى

ددغــه كــوچني －رامــري اثــر ليكــوال ســيد راحــت زاخيلــى دى چــ３ پــه : د پ＋تــو قاعــدې -24

.كال په پي＋ور ك３ خپور شوى دى) ع1954(

ې اثر مـولفين سـيد تقـويم الحـق كاكـا خيـل او سـيد تـسنيم الحـق كاكـا دد: د پ＋تو قواعد -25

. ك３ پ＋تو اكاأيمي چاپ كؤى دى1953په . خيل دي

شمسى كال په كندهار كـ３ د فـضل 1320دغه كوچنو！ى كتاب په : د پ＋تو ژب３ لنأ －رامر -26

.محمد كندهاري له خوا ليكل شوى دي

ع كـ３ خپـره 1969دغـه رسـاله پـه كـال . اردو ژبـه ليكلـى دى خيال بخارى پـه : اتاليق پ＋تو -27

.شوې ده

په دې نامه د پوهاند محمد رحيم الهـام هغـه ＇５ـؤن３ دي چـ３ د پ＋تـو : د پ＋تو－رامر طرحه -27

همدارن／ه د ژبپوهن３ د ＇ان／３ په برخه ك３ . －رامر د فونولوژة په برخه ك３ معلومات وؤاندى كوي

－２و ك３ خپـره ) 3-2-1( لمريز كال په 1344ت هم لري دغه رساله د وإم３ مجل３ د تشريحي معلوما

.شوې ده

پ＋تو اكاديمي بلوچستان كوي＂ـه . مولف ي３ عبدالكريم بريالى دى : جامع القواعد د پ＋تو -28

.له خوا چاپ دى

 

17

. پ＋تو پ＋ويه د＊اغلي مجاور احمد زيار له خوا ليكل شوى دى-29

لمريز د كابل پوهنتون له خوا －ستتنر په تو－ـه چـاپ 1366دغه اثر هم په كال : نحوه پ＋تو -30

.شوى دى

ــوه جــايزه -31 ــه : ســوچه پ＋تــو ي ــر دى پ ــداد اث ع كــال د بلوچــستان پ＋تــو 1988د أاكتــر خداي

.اكيديمة چاپ كؤى دى

:يإيهغه －رامري قلمي نسخ３ چ３ تراوسه چاپ شوي نه دي په الندې أول پيژندل ك

دا د ＊اغلي عبدالواحد خان له خواليكل شوى او دعامه كتابخان３ په كتابتون : پ＋تو －رامر -1

.ك３ د جوايزو په ＇ان／ه ك３ خوندى دى

د غالم جيالني خان جاللي ليكنه ده، چ３ د عامه كتابخان３ په : د پ＋تو مفصله صرف ونحو -2

.قلمي نسخو ك３ ＄اى لري

.دغه اثر محمد دالور ليكلى او په عامه كتابخانه ك３ خوندى دى: －رامر د پ＋تو كوچنى-3

د افغانستان د (دا د ＊اغلي مولوي شير－ل هغه ليكنه ده، چ３ په پ＋تو ！ولنه : پ＋تو －رامر-4

.ك３ خوندي ده) علومو اكاأيمي

را په د هغو ختي％پوهانو د －رامري اثارو يادونه كوو چ３ د اتلسم３ پ５ؤة :ب

.د４خوا ليكل شوي او خپاره شوي دي

دروسي پوهان كالپورت ＇５ؤن３ د پ＋تو －رامر په برخه ك３ د لومؤي ＄ل له پاره لومؤنة ه）ه -1

.ع كال چاپ كؤ1810ده خپل اثر په . ده

ترده وروسته ايوريـسمن د كالپـروت د تحقيقـاتو پـر اسـاس ＇５ـؤن３ ترسـره كـؤل３ او دده دغـه -2

.ع كال د چاپ له أ－ر ＇خه راوتلي دي1833ن３ په ＇５ؤ

.ليچ د پ＋تو ژب３ د －رامر په برخه ك３ يوه وؤه رساله ليكل３ ده. ر.ع كال ك３ ميجر1839 په -3

ع كلونو ك３ د پ＋تو ژبـ３ －رامـري اثرونـه د پروفيـسور دورن لـه خـوا ليكـل 1845-1842 په -4

پــه ألــه كــ３ لومــؤى ســؤى دى چــ３ د پ＋تــو ژبــ３ د علمــي د ختــي＃ پوهــانو. شــوي او چــاپ شــوي دي

.مطالع３ له پاره ي３ هل３ ＄ل３ كؤي دي

 

18

لـه خـوا پـه كلكـت３ كـ３ (Vaughan)ع كـال كـ３ د پ＋تـو كـوچنى －رامـر د وا－ـن 1854 په -5

.خپور شو

-1855وا پـه په نامه －رامر د جارج، هانري راور！ـي لـه خـ ) د پ＋تو يا افغانانو د ژب３ قواعد (-6 . كال په لندن ك３ له چاپه راوتلى دى1960 او دوهم چاپ 1856

ع كال په لندن ك３ خپور 1867د هانري والتربيليوله خوا په ) د پ＋تو يا پختو ژب３ قواعد (-7

هـ ش كال په پ＋تو 1318دغه اثر په . په الهور ك３ شوى دى1901او دوهم ＄ل چاپ ي３ په . شوى دى

ترجمه شوى خو تر اوسه الچاپ شوى نه دى！ولنه ك３

Grammar of the Pashto or the Language of the Afghans-8 ليكلى چ３ په (Trumpp)ع كال ك３ د جرمنى ختي＃ پوه ترومپ 1873دغه پ＋تو －رامر په

.ي دياثر په جرمنى ژبه ليكل شوى او مثالونه ي３ په پ＋تو او هندي راوؤ. لندن ك３ خپور شوى دى

د . لومؤنى جرمنى ختي＃ پوه دى، چ３ د پ＋تو په باب ي３ يو اثر ليكلى دى: －ولأن شتيت-9

په قول نوموؤى د ختي％پوهانو له أل３ ＇خه لومؤنى سؤى دى چ３ )1(معاصر روسى ختي＃ پوه برتلس

تونو فهرست ليدل دده په اثر ك３ د －رامر او لغ. د پ＋تو ژب３ په هكله ي３ ＇５ؤن３ شروع كؤي دي

ك３ خپور شوى دى او داس３ ＊كاري ) لينن／راد(په سنت بتر زبورګ ) ع1791(دغه اثر په . كيإي

.)2(په كتابتون ك３ خوندي دى) بر！ش موزيم(چ３ دغه اثر تر اوسه د

پـه نامـه يـو اثـر )3()د افغانـانو ژبـه (ع كال ك３ 1888 أارمستتر فرانسوى ختي＃ پوهان دى په -10

.يكلى چ３ علمي او －رامري ارز＊ت لريل

ع كـال كـ３ دپ＋تـو ژبـ３ د 1893ده پـه . په المانى ختي＃ پوهانو ك３ د－اي／ر نوم مـشهور دى -11

.فاللوژة په برخه ك３ يوه رساله ليكل３ ده

ده په دې رسال３ ك３ د تهجى حروف په ترتيب سره او أ４ـر پ＋تـو لغتونـه د سانـس／ري، او سـتا

.وانة او اوسنة پاؤسو سره پرتله كؤي ديپخ

.ع كال په لندن ك３ خپور شوى دى1890 د پ＋تو ژب３ لنأ －رامر د بيدولف له خوا په -12

.)1(ع كال د روس كيپل له خوا د پ＋تو ژب３ يو －رامر ليكل شوى دى1901 په -13

مخ173 كال 1935 برتلس، د پ＋تو ژبى كندهاري لهجهء لينن／راد )1( مخ201كال ع 1972 اولس مجله )2(

)3( James Darmesteter, La lanague des Afghans, premier chapter dansla collection chants populaires des Afghans Paris 1888-189

)1( A.G.Roos keppal, A Manual of Pashto. London. 1901

 

19

هجـ３ يــو－رامر او قــاموس ج، الريمـر هــم د ختـي＃ پوهــانو لـه ألــ３ ＇خــه دى چـ３ دوزيــرو د ل -14

.)2(ع كال په لندن ك３ خپور شوى دى1902دغه اثر په . ليكلى دى

ع كال د پ＋تو ژب３ د －رامر او لغت په باره ك３ يوه كوچنة رساله د تومانووپچ لـه 1908 په -15

.دغه اثر په روسى ژبه ليكل شوى دى. خوا په تاشكند ك３ خپره شوې ده

.ع كال په لندن ك３ چاپ شوى دى1911خوا د پ＋تو ژب３ －رامر په دي كاكس له . داي-16

كـال پـه اكـسفورأ كـ３ 1915پـه نامـه خپـل اثـر ليكلـى او پـه ) د پ＋تو نحوه ) (ز.ل.أ( الريمر -17

مخونـه لـري او پـه پـاى كـ３ د پ＋تـو لغتونـه پـه ان／ريـزي ترجمـه 377 دغه كتـاب )3(.خپور شوى دى

. ش كال د پ＋تو ！ولن３ له خوا پ＋تو شوى دى1319دغه اثر په . شوي دي

مار－ن س＂رن د ختي＃ پوهانو له أل３ ＇خه هغه ژبپوهـان دى چـ３ د پ＋تـو ژبـ３ پـه بـاب او د -18

.ژبو ك３ هم ＇５ؤن３ كؤي دي) پراچى، اورمؤي، پاميري او نورستانى(افغانستان د نورو ژبو لكه

دده ادبـي او ژبنـة ＇５ـؤن３ نـه . او الر＊ـود ويلـى شـوى دى ＄كه ورتـه د پ＋تـو پيژنـدونكو اسـتاد

نومــوؤي د پ＋تــو كلمــو د ايتمالوجــة پــه بــاب يــو ＊ــه علمــى او ارز＊ــت نــاك اثــر . هيريــدونكي دي

. كال په اوسلوكى چاپ شوى دى1927دغه اثر په . ليكلى دى

امــه يـوه رســاله كــال د پ＋تـو ژبـ３ كنــدهارة لهجـه پـه ن 1935 بـرتلس روسـى ختــي＃ پـوه پـه -19

كـال ترجمــه او د هــم دغـه كــال د وإمــ３ 1356رســاله پــه . لـيكل３ او پــه لينن／ـراد كــ３ خپــره شـوې ده

.مجل３ په دويمه －２ه ك３ خپره شوې ده

همدارن／ه برتلس د پ＋تـو ژبـ３ تركيـب او سـاختمان پـه بـاب هـم يـوه رسـاله لـيكل３ چـ３ پـه كـال

. ده په لينن／راد ك３ خپره شوې1936

ــادولو وؤ خــدمت ترســره كــؤى دى -20 ــاب د ي ــه ب ــ３ د －رامــر او لغــاتو پ . اســالنوف د پ＋تــو ژب

كال په مسكو ك３ چاپ كـؤى 1936اسالنوف د پ＋تو ژب３ لنأ －رامر د پ＋تو زده كوونكو د پاره په

.دى

و پـه پـاي ع كال پـه مـسكو كـ３ خپـور شـوى ا 1950او بل اثري３ د پ＋تو ژب３ داصواتو تركيب په

. د پ＋تـو ژبـ３ معاصـر －رامـر هـم د نومـوؤي بـل اثـردى . ك３ د پ＋تو روسى قاموس ضميمه هـم لـري

.ددغه اثر په باب زما په نظر بشپؤ معلومات نه دي راغلى

.مخ ك３ خپله د ليكوال３ مقاله و－ورئ) 46 ( كال د وإم３ مجلى در４يمه －２ه1355د زياتو معلوماتو دپاره د )2( .مخ) 46(د همدغه مجل３ دريمه －２ه )3(

 

20

د پ＋تــو ژبــ３ . د پ＋تــو ژبــ３ پــه －رامــر ليكنــه كـ３ ز＊ــت زيــات كــار－ؤى دى -ليبـديف . ا. ك-21

.ع كلونو ك３ چاپ كؤي دي1970په ) 3(ع 1956په ) 2 (1945چ３ ) 1(كو －رامرونه ي３ په جال！و

ع كال په مسكو ك３ 1960په نامه يو－رامري اثر لري چ３ په ) د پ＋تو ژبه (دوريانكوف . ا. ن -22

.خپور شوى دى

د پ＋تــو د . ارانــسكى د پ＋تــو ژبــ３ －رامــر پــه نامــه يــوه وؤه رســاله لــيكل３ ده . م. دوكتــور ا-23

)1(. صرې ژب３ د فعل شكل او د تكرار دكته －وريو په باب علمي ليكنه －２له كيإيمعا

هربرت پنزل په افغانستان ك３ د خپل３ استو－ن３ په موده كـ３ ＄ينـي علمـي ＇５ـؤن３ كـؤي او -24

Aپـــه دغـــه وخـــت كـــ３ يـــ３ ＄ينـــي مـــواد را！ـــول كـــؤي او پـــه دې اســـاس يـــ３ يـــو پ＋تـــو －رامـــر د Descriptive Study of the Dialect of Kandahar دغـه كتـاب . په نامـه ليكلـى دى

. هــ 1340دغه اثـر پوهانـد الهـام ترجمـه كـؤى او پـه . ع كال په واشن／＂ن ك３ خپور شوى دي1955په

ــه خــوا چــاپ شــوي دى ــه كــ３ د پ＋تــو كنــدهارة لهجــ３ . ش كــال د كابــل پوهنتــون ل ــه دغــه ليكن پ

５ـؤل３ دي او د نن／رهـارة كنـدهارة لهجـ３ ＄ينـي توپيرونـه يـ３ ＇ر－نـد فوني＂كى، －رامري بـرخ３ ＇

.كؤي دي

. أاكتربرژي بيچكا چكوسلواكى ختي＃ پوه د پ＋تو خج په نامه يوه وؤه رساله ليكل３ ده-25

دا ختـي＃ . د شـوروي اتحـاد د ختـي＃ پوهـانو لـه ألـ３ ＇خـه ده : زويا، مارتيا نيونا، كالينينا -26

د كــالينيني ！ــول３ ليكــن３ او . پــه انــستيتوت كــ３ د افغانــستان ＇ــان／３ يــوه تكــؤه غــؤې وه پيژنــدن３

.＇５ؤن３ د پ＋تو په ژبني او －رامي موضوع／انو پورې اؤه لري

د مـسكو چـاپ او پـه معاصـره ادبـي پ＋تـو كـ３ 1972د معاصري ادبي پ＋تـو ژبـ３ لغـت پوهنـه

شـرطيه او ) 1( او په معاصـره ادبـي پ＋تـو كـ３ امريـه جملـ３ د مسكو چاپ1966مركب３ تابع جمل３

.مقال３ په روسي ژبه د نوموؤې ليكن３ دي) 2(تمنايي جمل３

دغـه اثــر پـه روسـي ژبــه د . شــافيف ليكنـه ده -د-د ا: د پ＋تـو ژبـ３ د －رامــر ＄ينـي اساسـات -27

.زودين روسي پ＋تو قاموس په پاى ك３ خپور شوى دى

د پ＋تـو ژبـ３ د . غنى يف هم د پ＋تو ژب３ په باره كـ３ ＄ينـي ليكـن３ كـؤي دي - عبدالحفيظ -28

.افعالو مجهول３ صيغ３ او د پ＋تو ژب３ د افعالو مجهولو صيغو جوؤ＊ت په باب ليكن３ دي

.مخونو پورې) 223-201( كال د 1954د تاجكستان دولتي پوهنتون علمي ياد＊تونه د بشري علومو سلسله، )1(

 

21

له خـوا ليكـل شـوى دى چـ３ پـه لينن／ـراد كـ３ پـه ) －رونب５رګ -ل-ا( پ＋تو －رامر د پروفيسر -29

اپ دى او دغه －رامر زما په خيال په شوروى اتحاد ك３ وروستنى ليكل شـوى －رامـر ع كال چ 1987

.دى چ３ چاپ شوى دى

(Grammatics) د －رامـر اصـطالح د التينـي ژبـ３ د －رامـاتكس :Grammar－رامر

.＇خه راپاتى ده) ري＋３( له ارې (Grammatike)او يوناني －راماتيك３

－رامــر د تــشريحي . روســي كــ３ －راماتيكــه ويــل كيــإيGrammar) －رامــر(پــه ان／ريــزى كــ３

ژبپوهن３ يوه غوره او ستره ＇ان／ه ده چ３ د يوې ！اكل３ ژبـ３ د كلمـو، جملـو درغـاون３ او جوؤ＊ـت د

) سينتكـسي (، نحـوي )مـور فولـوجيكى (قاعدو سيستم تشريح او مطالعه كوي او يا د ژبـ３ صـرفي

د ) لغاتو(په دې معنا چى د يوې ژب３ د الفاظو . او ＇５ؤن３ الندې نيسي جوؤ＊ت او ساختمان تركتن３

.تغير او بدلون اشكال د هغوى تركيب د جملو جوؤ＊ت او ＇رن／والى مطالعه او تشريح كوي

په －رامري ＇５ؤنو ك３ ژبه د قوانينو تـابع نـه －ر＄ولـه كيـإي، بلكـ３ －رامـر د ژبـ３ قاعـدې ＇ن／ـه

＇ن／ـه چـ３ هـره ژبـه ＄انتـه د . غ３ ژب３ اصلي ويونكي اسـتعمالوي راباسـي اوشـرح كـوي يـ３ چ３ د ه

جوؤ＊ت اصول او قاعدې لـري نـو ＄كـه د ！ـاكل３ ژبـ３ پـه －رامـري ليكنـو كـ３ خپلـه د هـم هغـ３ ژبـ３

. دهقواعد او اساس غوره －２ل كيإي، چ３ د نوې ژبپوهن３ د اصولو او اساساتو سره برابره خبره

:په أيرو زياتو ليكنو ك３ ليدل كيإي چ３ دغه موضوع په دوو اساسي برخو ويشله شوې ده

＇خه الس ) پوهه ((Logos)او لو－وس ) فورمه ((Morph)د يوناني د مورف ( مورفولوژي -1

.ته راغل３ ده

) ابطـى ر(او ) ترتيـب ) (جوؤ＊ـت ) (يـو ＄ـاي كيدنـه ( ＇خه د (Syntaxis) سينتكس د يوناني -2

.)1(په معنا رواج موندلى دى

:تر من＃ ب５لوالى اواؤيكى) مورفولوژي او سن＂كس(د صرف او نحوې

Syntax نحوه(سن＂كس(

مخ) 163 (1975. مسكو. ويشايا شكوله. د ژبپوهن３ مقدمه. ماسلوف. د. يو )1(

 

22

ده ) طـرز - دود -په اصل ك３ نحوه يوه عربى اصطالح ده چ３ لغوي معنـا يـ３ الره، طريْقـه، روش

، چ３ پـه جملـه كـ３ د كلمـو پـه مطابقـت ارتبـاط، مگ／ر د －رامري معنا له مخ３ د －رامر هغه برخه ده

ترتيب او تركيب باندې غإيإي يا په بله وينـا نحـوه هغـ３ پـوهن３ تـه وايـي چـ３ د يـوې ژبـ３ د جملـو،

ــأونو د جوؤ＊ــت، ترتيــب، تنظــيم او جوؤ＊ــت ＇５ــؤي ــارتونو، فقــرو، غون ــه ) ســين＂كس(نحــوه . عب ل

لري ＄كه د ژب３ صرفي جوؤ＊تونـه تـر أ４ـره ممكنـه ＄ايـه مورفولوژى، سره نژدې او مستقيمه رابطه

برسـ５ره پـردې پـه اساسـي . پورې د نحوې نظم جوؤ＊ت او ترتيب سره مشخصه او ！اكلى وظيفـه لـري

تو－ه هغه معنا لرونكي عناصر چ３ عبارتونه او جمل３ جوؤوي پـه واقعيـت كـ３ همدغـه مورفيمونـه

.３ په －رامري ساختمانو ك３ ستره برخه اخليدي چ３ د يوې ژب) ازاد، مقيد(

دواؤه اصـطالح／ان３ د ！ـاكلي －رامـري مفهـوم او معنـا لـه ) نحوه او سين＂كس (په پ＋تو ژبه ك３

پــاره كــارول كيــإي او پــه －ــ０ شــمير －رامرونــو كــ３ چــ３ پــه پ＋تــو ژبــه كــ３ ليكــل شــوي دي د عربــي

ه پــورې هــم رواج لــري، ولــى پــه شــلمه پ５ــؤة كــ３ مــروج اوتــر اوســ ) نحــوه-صــرف(اصــطالحات لكــه

سني＂كس د نحوې په معنا يا نحوه د سني＂كس په معنا رواج شوې ده، چ３ البته د معنا او مفهوم

كـه د سـين＂كس اصـطالح تـه ＄يرشـو او هغـه هـم د . له مخ３ د يوه ！اكلي مقصد د پاره اسـتعماليإي

مقايسه كؤو، －ورو چ３ په دواؤو كلمو ك３ يوه －أه ري＋ه پرتـه يوناني ژب３ سين＂يس د اصطالح سره

چ３ د تركيب، يو ＄اى كيدو، －أون په معنا . برخه په دواؤو ك３ شريكه ده) سينSynt)ده يعنى د

سـين＂كس Syntax د برخو د اجزاو د تركيب په معنا دى نـو Sinthesisراتالى شي، نو ＇ن／ه چ３

ددې لـه پـاره چـ３ د سـين＂كس پـه برخـه كـ３ زيـات３ . پـه معنـا ترجمـه كيـداى شـي هم د ژبنـي تركيـب

ــه وي چــ３ د ژبپــوهن３ ددغــ３ اصــطالح د اســتعمال ＄ــاى او ــه ن ــده ب ــو ب ــر الســه كــؤو ن ــدون３ ت ＇ر－ن

＊كاره ده، چ３ ژبنى سيستم د تركيب او او أن３ ＇خـه پرتـه نـه شـي راتـالى او پـه . ＇رن／والى وپيژنو

ــاكلو ＄ــايونو، د كلمــو د ) ســين＂كتيك(و－ــه دې ت ــه كــ３ د كلمــو او لغــاتو د ！ ــه جمل ژبنــى سيــستم پ

استعمالولو ترتيب او تنظيم ＇خـه پرتـه بـل شـى نـه دى او يـا دا چـ３ پـه نحـوي سيـستم كـ３ د نحـوي

.واحدونو او د هغوى مربوطه اجزاو تجزي３، تركيب، ترتيب او ＇رن／والى نحوه بلل كيإي

／ه دا سيستم د ژبنـي تركيـب د لغتونـو او كلمـاتو د يـووالي او پـه ژبـه كـ３ د لغتونـو لـه همدارن

دلته خو ددې خبرې يوه يادونه هم ب３ ＄ايه نه بري＋ي چ３ په مورفولـوژة . استعمال ＇خه بحث كوي

د كــ３ هــم د لغــاتو جــوؤون３ او تركيــب ＇خــه خبــرې كيــإي خــو دا أول لغــات جوؤونــه او تركيــب بايــد

 

23

Syntax) ن／ه چ３ وينو په ترمينالوژة كـ３ هـم . او نورو ژبنيو تركيبونو سره －أ نه شي ) سين＂كس＇

د كلمــو او اصــطالح／انو د جــوؤون３ او تركيبونــو ＇خــه خبــرې كيــإي ولــ３ ســين＂كس، مورفولــوژي،

پـر مـشابهتونو د پورتنيـو ＇ـان／و تـر مـن＃ . ترمينالوژي او نـور ژبنـي تركيبونـه بايـد سـره －ـأ نـه شـي

سرب５ره توپيرونه هم شته او هم شريك３ ن＋３ ن＋ان３ ي３ تر ＇يؤن３ الندې بايد ونيول شي ＄كه پرته له

دغه أول ＇５ؤن３ ＇خه نه شوكوالي چ３ سين＂كس باندې وپوهيإو خو دا حقيقت ＊ايي هم ه５رنـه شـي

ه دومره پراخـه اوارتـه نـه ده، چـ３ يـو تـر بلـه دې چ３ د ژبپوهن３ د پورتنيو ＇ان／و ترمن＃ د توپير كر＊

.نژديوالى او ژبني اؤيكي ونه لري

:د －رامر د بل３ اساسي برخ３ په تو－ه) مورفولوژى( صرف -2په دې پوهيإو چ３ مورفولوژي د ژبپوهن３ د يوې ＇ان／３ په تو－ه د ژب３ د كوچنيو واحدونو د

بله وينا سره مورفولوژي د ژب３ د مورفيمونو د همدغو كوچنيو يا په. جوؤ＊ت او ستركچربيان دى

دغه د ژب３ مورفولوژيك . واحدونو تركيب او رغاون３، －ردان او د هغو له أولونو سره سروكار لري

:سيستم دوې برخ３ لري

):صرف( انفلكشن -1

).اشتقاق( أرايويشن -2

مختـاؤي، وروسـتاؤي، من％تـاؤي، تنـه، (نو لكـه د －رامر په دې ＇ان／３ ك３ د ＄ينو اصـطالح／ا

الومــورف او داســ３ نــور مورفولــوژيكي - همدارن／ــه د مــورفيم-ســره مخــامخ كيــإو ) مونــأ ياريــشه

په سين＂كس ك３ هم د ＄ينو اصطالح －ـانو سـره مخـامخ كيـإو لكـه . اصطالحات هم تر ستر－و ك５إي

＇ن／ـه چـ３ د . سـين＂كس ＇خـه جـال او ب５لـولى شـو ت／ميم او سينتاكم، نوله دې پلـوه مورفولـوژي لـه

هغه علم ته وايي چ３ مونإ ته د جمل３ د جوؤولو قاعدې او د هغـSyntax ３مخه موهم وويل، نحوه

همدارن／ـه ويلـى شـو چـ３ مورفولـوژى او . داجزاو ترتيب او د كلمو ترمن＃ رابطه يو د بل سـره را＊ـي

انو او خصوصياتو په درلودلو سره پـه تيـوريتكي لحـاظ كـه لـه سين＂كس د خپلو ＄ان／ؤو اصطالح／

.يوې خوا سره ب５ل دي نو له بل３ خوا يو تر بله اؤيكى هم لري

ســـين＂كس د . د پورتنيـــو ＇ـــان／و د تيـــورة سيـــستمونه او نظامونـــه يـــو لـــه بلـــه تـــوپير لـــري

تي م／ـر د ژبـ３ د نحـوي مورفولوژي، ترمينالوژي او نورو ژبنيو مركبـاتو سـره هـم ژبنـة اؤيكـ３ سـا

دلته د اسوال رامن％ته كيإي چ３ جملـه د ژبـ３ د . واحدونو او نحوي كته －وريو اصلي برخه جمله ده

 

24

فـونيم، مـورفيم، كلمـه، (نورو نحوي واحدونو ＇خه ＇ه توپير لري، د ژب３ د جملو او نـورو واحـدونو

توپير په ＇ه ك３ دى؟) غونأ(تركيب

په ＄ان／ؤي تو－ه پوره ) غونأ(فونيم، مورفيم، كلمه، تركيب (ونه لكه د ژب３ دغه نور واحد

:مطلب نه رسوي يا په ساده أول وايو

د جملـ３ پـه بـاب يـو ژبپـوه داسـ３ . مونإ پرتـه لـه جملـو ＇خـه پـوره، مطلـب ترالسـه كـوالى نـه شـو

:＇ر－ندونه هم كؤې ده

تـر يـوې انـدازې پـورې پـه منطقـي لحـاظ ولـ３ بيـا دا خبـره )1()جمله يو بشپؤ پوره مطلب رسوي (

دى وايي چ３ د بشپؤتوب او نابشپؤتوب په باب كوم خاص بريدنه شو ！اكلى، ＄كه پـه . سمه نه －２ي

وينا ك３ جمل３ يو په بل پس３ دوام پيدا كوي او يا دا چ３ جمله د خپل３ قرين３ په نـسبت پـه أ４ـر لنـأ

ثال په تو－ه په سـوال او ＄ـواب كـ３ دغـه خبـره ＊ـه ＇ر－نديـداى د م . چوكاټ ك３ ＇ر－نديداى هم شي

.)2(شي

د مثـال پـه ！و－ـه . په دې حساب سين＂كس او فونولوژي هم يو تر بله ژبني اؤيكي درلود الى شي

ميرويس پوهنتون ته والؤ؟: كه ووايو

ته ＊ه ي３؟

هويا اه-＄واب به داس３ وي

هـم ) 1(يـو فـونيم دى او ) اه(－و＊３ تو－ه و ＇يؤو نوليدل كيإي چ３ په يوازې او ) اه -هو(دلته كه

ياهو ته د نورو －رامري ＇ان／و لـه نظـره وكتلـى شـي نـو ＇ر－نـده ) 1(د فونيمونو په أله ك３ را＄ي كه

.جمله، متن، ＄واب دى) هو(، )1(به شي چ３ د －رامر له مخ３ دغه

ولوژي له مخ３ به ورته مورفيم وويالى شـو لـه دې كبلـه د د سين＂كس له مخ３ به فريزاو د مورف

ژبپوهن３ يا د －رامر د ＇ان／و ترمن＃ ژبني خام مواد په ＄ينو وختونـو كـ３ شـريك وي خـو دا چـ３ هـره

ــاكلي چوكــاټ كــ３ ＇يــؤي، ب５ــال ب５ــل ــه خپــل مربوطــه او ！ ــه مخــ３ پ ــ３ د خــپل３ تيــورة ل ＇ان／ــه ي

تيــوري او تطبيــق د ژبپــوهن３ د ！ولــو تيوري／ــانو زيإنــده ده يــا پــه بــل بلــه دا چــ３. خــصوصيات لــري

لـه . عبارت د تيوري او عمل خصوصيت د ژبپوهن３ د ！ولو ＇ان／و －أه او شريكه خاصه او مميزه ده

.دې امله په ！ولو برخو ك３ په كاريإي

.مخونه) 177-197(ع كال 1973ويشيا شكوله، مسكو . د ژبپوهنى مقدمه. ، ن، كوله وينب )1( ).مخ197(همدا ماخذ )2(

 

25

د علـم مطالعـه او ＇５ؤنـه د ژبـ３ . ＇ن／ه چ３ ليدل كيإي ننى سين＂كسي تيوري پراخه سـاحه لـري

مونإ هم په دې برخـه كـ３ اؤيـو چـ３ د ژبـ３ د . دغه ！ول３ خواوې په پوره او بشپؤه تو－ه نه شي ＇５ؤلى

.نحوي ساختمان او جوؤ＊ت د پوهيدان３ له پاره ＄يني خاص３ او مهم３ ن＋ان３ په －وته كؤو

غونــأونو د جوؤ＊ــت د قاعــدو ＇خــه هغــه پوهــه ده، چــ３ د جملــو، فقــرو، عبــارتونو، :نحــوه

پــه نحــوي چاپيريــال كــ３ نحــوي . د جملــ３ د اجــزاو، قاعــدې هــم پــه كــ３ بيــان او ＇ر－نــديإي . غإيــإي

پـه سين＂كـسي . او جملـ３ د معنـا او جوؤ＊ـت لـه مخـ３ پـه نظـر كـ３ نيـول كيـإي ) غونأونـه (تركيبونه

وؤ＊ـت كـ３ دمورفيونـو تركيـب، تنظـيم، چاپيريال ك３ د نحوي واحدونو يعنى ت／ميم په تشكل او ج

.بدلون او －رامري رابطو باندې خبري كيإي

له دې كبله د ژبپوهانو له خوا د ژب３ د مختلفو او ب５ال ب５لو برخو د پ５ژندن３ او مطالع３ له پاره

ى لكه فونيم چ３ د صوتي جوؤ＊ت تر ！ولو أير كوچن. ＄يني خاص او جال واحدونه ！اكل شوي دي

دغه راز په نحوي . واحد دى او مورفيم د لفظي جوؤ＊ت تر ！ولو معنا لرونكى كوچنى واحد دى

.تر ！ولو كوچنى واحد －گ２ل شوى دى) نحوي واحد(چاپيريال ك３ هم سنتاګ، ت／ميم

د نحوي جوؤ＊ت هغه واحد دى چ３ د خپل ＄ان نه د كوم بل لوى واحد كومه برخه نه : ت／ميم

يعنى هغه كوچنى واحد دى چ３ په . د جوؤ＊ت په لحاظ د تجزي３ وؤ هم نه ويوي او هم

سينتاكتيكي يا نحوي سيستم دننه ژبنى فورم پرې اندازه او ＊ودل كيإي ＄كه چ３ په نحوي

دى او د يوه نه تجزيه كيدونكي جز په تو－ه منل شوي ) نحوي واحد(ت／ميم ) سيستم(جوؤ＊ت ك３

په هره ژبه ك３ جمله د جوؤ＊ت په لحاظ . (تجزيه كيدونكى واحد －گ２ل شوې دهدى نو جمله هم نه

.په دې معنا چ３ كه تجزيه شي، پوره مفهوم له السه وركوي) يونه تجزيه ك５دونكى واحد دى

＇ن／ه چ３ هره ژبه ب３ شميره جمل３ لري نو ＊ايي چ３ داس３ فكرونه شي چ３ د هرې جمل３ لپـاره

په واقعيت ك３ د هرې ژب３ اصـلي ويـونكي يـو لـؤ . شميره ساختماني شرح３ او قاعدې ولري دې ب３

لــه پــاره لــري او د مفــاهيمو د ) رغــاو３１(او توليــد ) درك(محــدود قواعــد د ژبــ３ د جملــو د پ５ژنــدن３

ه نحـوه هـم په دې تو－ـ . قاعدو ＇خه －＂ه اخيستل كيإي ) محدودو(＇ر－ندولو د پاره د همدغو ！اكلو

د همـدې اصـل لـه . په ژبه ك３ محـدود قواعـد د جملـو ！ـاكلو او ＊ودلـو لپـاره شـرح او توضـيح كـوي

:مخ３ نحوه دغه أول پ５ژنو

 

26

ددغـه نظـر لـه مخـ３ پـه نحـوه كـ３ د معنـا . نحوه د جملـو پـه معنـا او مفهـوم بانـدې پوهيـدل دي

.مطالع３ ته زيات ارز＊ت وركول كيإي

د هغ３ د معنا نه أ４ر با ثباته دى او په اسانة سره د هغ３ پوهيدنـه او پ５ژندنـه د يوې ژب３ شكل

فونيمونـه، مورفيمونـه، (كيداى شي او علت يـ３ هـم هغـه د ژبـ３ چاپيريـال دى چـ３ د ژبـ３ شـكلونه

م／ـر پـه مقابـل كـ３ د معنـا چاپيريـال او سـيمه أيـره . پـه كـ３ شـامل دي ) نحوي واحدونـه تكميمونـه

وي پـه دې علــت سـره چـ３ أيــر ژبنـي شــكلونه د يـوې ＇خـه أيــرې معنـا －ـاني لــري او پـه أ４ــرو پراخـه

.＄ايونو ك３ كارول كيإي

＇ن／ه چ３ په نحوې ك３ د كلمو تنظيم د هغوي تؤون او ارتبـاط د يـو بـل سـره چـ３ ＇ن／ـه خبـرې،

(Syntax)وايـو چـ３ د نحــوې فقـرې، غونـأو نـه، عبـارات او جملـ３ جـوؤ وي ＇５ــؤل كيـإي نـو ＄كـه

جملـو ) غونـأونو (وظيفه د جملو او د هغوى ساختماني شرح ده يعنى د يوې ژب３ د عبارتونو، فقـرو

په عمومي تو－ه يا په كلي أول ＊ـايي . او كلمو د نظام او جوؤ＊ت اصول او الرې چارې مطالعه كوي

.ته سم او علمي ＄واب وركؤيد نحوې برخه د هرې جمل３ په باب الندينيو پو＊تنو

د يوې جمل３ تر ！ولو كوچنة برخه كومه ده، يعنى هغه كوچني واحدونه چ３ جمل３ جوؤ .1

وي؟

＇نكه يو دبل سره يـو ＄ـاى كيـإي تـر ＇ـو جملـ３ جـوؤې كـؤي؟ ) اجزا(د جمل３ دغه برخ３ .2

.يوه جمله بايد تر وروستي بريده پورې وويشل شي

يـوې جملـ３ مورفيمونـه مـو پـه －رامـري واحـدونو وويـشل الزمـه وروسته له هغـ３ چـ３ د .3

او كـوم . بر４＋ي چ３ ددې پو＊تن３ د ＄واب په ل＂ه ك３ شو چ３ دغه －رامري واحدونه ＇ه نوميـإي

دي؟

. د ژب３ په －رامري مطالع３ ك３ د الفاظو معنا او ساختمان دواؤه په نظر ك３ نيول كيإي

ژبه په خپـل وار كـه لـه يـوې خـوا د ژبپـوهن３ پـه بنـس ＄ينـي －ـأ －رامـري د نؤة په ژبو ك３ هره

خصوصيات لرې ولي له بله پلوه ＄ان／ؤي او ！اكلي خصوصيات هم لري چ３ د هرې ژب３ په ستركچر

.او جوؤ＊ت پورې اؤه لري

من＃ كـوم ！ـاكلى او د مثال په تو－ه كه د نؤة ژبوته ＄ير شو په ＄ينو ژبو ك３ د صرف او نحوې تـر

) ＇پركـو (معين ب５لوالى نه ليدل كيإي نو په دې تو－ه صرف او نحـوه پـه ب５ـال ب５لـو برخـو او فـصلونو

 

27

ســرب５ره پــر ＄ينــو (خــو د نــؤة پــه اكثروژبــو كــ３ صــرفي او نحــوي جوؤ＊تونــه . بانــدې نــه ＇يــؤل كيــإي

.په اسانة سره جال او ب５ل مطالعه كيإي) اؤيكو

زمونإ مطلب د پ＋تو ژب３ د نحوې موضوع ده د ＇５ؤل شويو موادو له مخ３ پـه پ＋تـو ＇ن／ه چ３

.ژبه ك３ صرفي او نحوي جوؤ＊تونه په اسانة سره جال او ب５ل مطالعه كيإي

پـه نحـوې كـ３ . په دې تو－ه د مورفيم پـوهن３ او سين＂كـسي بحثونـه پـه ب５لـو ب５لـو برخـو ب５ليـإي

أونه او جوؤ＊تونه د ترتيب او تنظيم داس３ اصول او قواعد لري چ３ د اشتقاق نحوي تركيبونه، غون

.او －ردان د طريقو او أولونو تابع دي

، جمل３ او د جملو تركيبونـه د نحـوي واحـدونو پـه )غونأونه(نحوي تركيبونه

:تو－هد يوې ژب３ تركيبونـو، په تو－ه ) برخ３(＇ن／ه چ３ د مخه وويل شو، نحوه د －رامر د يوې ＇ان／ي

عبارتونو، غونأونو، فقرو، جملو د جوؤ＊ت ساختمان او په هغوى ك３ د كلماتو د ترتيب، مطابقـت

او رابط３ اصول او قاعدې مطالعه او تر＇５ؤن３ الندې نيسي او يا د هغوى د قاعـدو ＇خـه غإيـإي او

كيـإي، نـو لـه دې كبلـه ژبپوهـانو د ژبـ３ د د جمل３ د اجزاوو، اركانو، قاعدو او قوانينو بيان په ك３

د پيژنــدن３ او مطــالع３ لــه مخــ３ ＄ينــي بيــل او خــاص واحدونــه ) اجــزاو(مختلفــو او ب５ــال ب５لــو برخــو

او د (Phoneme)د ب５ل／３ په تو－ه د ژب３ د صـوتي جوؤ＊ـت او سـاختمان دپـاره فـونيم . ！اكلي دي

د واحـدونو پـه تو－ـه منـل شـوي دي پـه دې (Morpheme)ساختمان له پاره مـورفيم ) لفظي(صرفي

:معنا چ３

. واحد يا نه تجزيه كيدونكي صوتي غؤي په تو－ه(Phonology) فونيم د فونيم پوهن３ -1

يـا نـه تجزيـه كيـدونكي لفظـي واحـد ) Morphologyمورفولوژة ( مورفيم د مورفيم پوهنى -2

.په تو－ه

هم د ＄ان／ؤو اصطالح／انو سره مخامخ كيـإو كـه ＇ـه هـم پـه ك３) نحوه Syntax( دغه راز په -3

ان／ريـزي، (پ＋تو ژبه ك３ دغه سين＂كسي اصطالح／ان３ خاصه نومونه نه لري م／ر په نورو ژبو لكـه

اصـطالحات ) سـينتا－م Syntagam( ت／ميم (Tagmeme)التيني، روسي او داس３ نورو ژبو ك３ د

.پله معنا ＇ر－ندوالې شيشته چ３ په هماغه ژبو ك３ خ

هغـه كـوچنى نحـوي واحـد ) نحـوي جوؤ＊ـت (ت／ميم، سينتا－م، تاكسيم يا سين＂اكتيكي تركيب

. يا نحوي سيستم د ننه ژبنى فورم پرې اندازه او ＊ودل كيإي) د سين＂اكتيكي(دى چ３

 

28

＇خـه (Syntagma)په معاصره ژبپوهنه ك３ د ت／ميم، سينتا－م اصـطالح د يونـانى سـينتا－مه

د يو ＄اي كيدو په معنا سره راغلى دى ول３ په مختلفو او جال اثارو ك３ ي３ معنا－ان３ په توپير سـره

.)1(راغلي دي

:په دې برخه ك３ د شوروي ژبپوه ريفرماتسكي نظر د سينتا－م په باب داس３ دى

ه چ３ يو تر بله اؤيك３ ولري ＇خ) مورفيم، لغت، د كلماتو تركيب(سينتا－م ددوو غؤو د تركيب (

).عبارت دي

. په دې أول پ５ژندلى او ＇５ؤلى شو(Syntax)همدارن／ه نحوه

پــه نحــوي سيــستم كــ３ د ت／مــيم ســينتا－م تجــزې او تركيــب او د هغــوي ترتيــب او تنظــيم تــه

مربوطـه په بله وينا سره په نحوي سيستم ك３ د نحوي واحـدونو او د هغـوي د . سين＂كس ويل كيإي

.ويل كيإي) سين＂كس(اجزا وو تجزيه، تركيب، تنظيم او ＇رن／والي ته نحوه

يو نحوي واحـد Syntagma يا سين＂ا－م Tagmemeت／ميم (＇ن／ه چ３ په نحوي جوؤ＊ت ك３

.نحوى واحد په تو－ه راوؤل شوى دى) نه بيليدونكى(دى او بيا يو نه تجزيه كيدونكى

پـه ) تركيـب (ازاد －رامري شكلونه جوؤوي، په دې معنا چ３ هر يو غونأ نو دغه نحوي واحدونه

جمله چ３ د معنا له مخ３ يو نه تجزيه كيدونكى نحوي واحد دى . مستقله تو－ه پوره مطلب ورسوي

په هـرې ژبـ３ كـ３ جملـه د جوؤ＊ـت، معنـا (نو په پ＋تو ژبه ك３ مونإ جمله د نحوي واحد په تو－ه منو

).و نه تجزيه كيدونكى واحد دى چ３ بشپؤ مطلب رسويله مخ３ ي

د كلمـو د . د جملو او كلمـاتو د تركيـب د پـوه３ او مطـالع３ بحـث تـه وايـي ) نحوه(په دې اساس

د يو ＄اي كيدو ＇خه من％ته راغلي وي ) لغتونو(تركيب يا هغه اصطالحات چ３ د دوويا أ４رو كلمو

.له كبله جوؤ شوي وي) پيوستون(اداتو د يو ＄اي كيدو يا دا چ３ د دوويا زياتو لغاتو او

:يادونهمطـالع３ او ＇５ـؤن３ تـه ) جملـوي جزيـا نيم／ـؤې جملـPhrases) ３＄يني پوهان د ژبني تركيبونو

. وايي(Syntax)هم

تيـوري (Phrases)كه چ５رې دا ومنل شي نو په سين＂كس پورې تؤلى تيوري به هم د تركيبونـو

.وي

.مخ) 253 (1973ن －له وين، د ژبپوهن３ مقدمه، مسكو . ب )1(

 

29

ركيبونو يا فريز د تيورة ＇خه مطلب هغه م５تود دى چ３ د هغه په واسطه د جمل３ متن بيان د ت

. له مخ３ متن بيان او جمله جوؤيإي(Phrases)او جملوي اجزا جوؤيإي او يا دا چ３ د تركيبونو

دا صوتي نخ＋３، لفظي نخ＋ـ３ يعنـى . يوه دست／اه ده ) نخ＋و(＇ن／ه چ３ پوهيإو ژبه د عاليمو

چ３ صوتي نخ＋３ يوازې او يا هم پـه تركيبـي أول لفظـي نخ＋ـ３ جـوؤوي او مطلـب تـر سـره كـوي او

معنـاوي جـوؤوي چـ３ －رامـري ) عمـومي (دغه نخ＋３ بيـا پـه خپـل وار يـوازې او يـا هـم پـه －گـأه كلـي

او همـدا راز دغه اؤيك３ چ３ د خبرو د مختلفو برخـو . شكل －２ل كيإي او په پاى ك３ خبرې جوؤيإي

.د هغوي د اشكالو ترمن＃ موجود دي د نحوې موضوع جوؤوي

كله چ３ يو －رامري شكل د يوه لوى شكل يوه برخه وي نو داس３ ويلى شي، چ３ دغه نوموؤى شكل

نه وي بيانو ازاد －رامري شكل دى چ３ مونإ ) جز(دى خوكه چ５رې د يوه لوى شكل برخه ) ناخپلواك(مقيد

. مستقل －رامري شكل د ت／ميم يا نحوي واحد په نامه يا دوو چ３ جمله ي３ محتوا دهدغه ازاد

دغه ＇وك دى؟ نو ددغه سـواليه جملـ３ پـه ＄ـواب كـ３ كـه وويـل شـي، : د مثال په تو－ه كه ووايو

هلك نو مطلب پوره رسول كيإي په دې تو－ه هلك په دغـه حالـت كـ３ يـو ت／مـيم دى ＄كـه يـو ازاد او

هلـك (نـه دى م／ـر كـه د ) جـز (واك －رامري شكل دى او د خپل ＄ان نه د كوم بل لوى شكل برخه خپل

په تركيـب كـ３ ) هلك.. هو＊يار(سره د هو＊يار لفظ ورزيات كؤاى شي او د يو－رامري شكل په تو－ه

ى دى د جز په حيـث كّـارول شـو ) ساختمان(د خپل ＄ان نه د لوى شكل ) هلك(وليدل شي نو بيا دلته

.او مقيد دى نو ＄كه ت／ميم ورته ويالي نه شو

په توصـيفي حالـت ) هو＊يار هلك (م／ر كه چ５رې دغه تركيب په ＄ان／ؤي تو－ه سره و－ورو يعنى

هو＊يـار (پـه －رامـري شـكل كـ３ ＇گن／ـه چـ３ ) هو＊يـار هلـك راغـى (ك３ ت／ميم دى، ول３ بيا هم كـه د

پـه ) هو＊يـار هلـك راغـى ( يوه برخه ده نـو ＄كـه ت／مـيم نـه دى م／ـر د خپل ＄ان نه د لوى شكل ) هلك

كلـه چـ３ هو＊يـار هلـك (كه چ５ـرې دغـه جملـه پـه دې أول سـره . خپل ذات ك３ ت／ميم او يوه جمله ده

ووايو دلته －ورو چ３ په －رامـري شـكل كـ３ ＇ن／ـه چـ３ پـه يـوازې او ＄ـان／ؤي تو－ـه يـ３ معنـا ) راغى

ره نه ده او يو بل －رامري شكل ته اؤتيا لري نو ＄كه دغه غونأ په دغـه أول سـره ت／مـيم بشپؤه او پو

او جملـــه نـــه شـــو بللـــى، بلكـــ３ د يـــو بـــل شـــكل ســـره يـــو ＄ـــاى －رامـــري شـــكل يعنـــى پـــوره جملـــه

(Sentence) كلــه چــ３ (دلتــه ) كلــه چــ３ هو＊يــار هلــك راغــى كارونــه وويــشل شــول ( جــوؤ وي لكــه

－رامري شكلونه دواؤه مقيد دي يعنى د معنا له مخ３ ) كارونه وويشل شول( او )هو＊يار هلك راغى

.يو بل سره رابطه او تؤون لري

 

30

＇ن／ه چ３ د شكل له مخ３ －ورو چ３ د جمل３ دواؤه برخ３ هره يوه يـ３ تقريبـا پـوره جملـ３ دي او

３ دا جملـ３ د فقـري كيداي شي په خپلواك صـورت كـ３ هـم اسـتعمال شـي او ت／مـيم و－２ـل شـي، چـ

(Clause) نو ＄كه د ژبپوهن３ د اساسونو په دې برخه ك３ د علمي ＇５ؤنـو لـه مخـ３ . په نامه ياديإي

ت／مــيم يــا نحــوى واحــد، داســ３ يــو : (ت／مــيم چــ３ د جملــ３ محتــوا هــم －２ــل كيــإي داســ３ تعريفــوو

او يا د －رامري شكلونو تـر ！ولـو نه وى ) جز(－رامري شكل دى چ３ د خپل ＄ان نه د لوى شكل برخه

نو ت／ميم تر ！ولو كوچنى نه تجزيه كيدونكى . دى (Tagmeme)كوچنى معنالرونكى واحد ت／ميم

نحوي واحد دى چ３ يو مستقيم، مستقل او با مفهومـه －رامـري شـكل دى چـ３ پـه نحـوه كـ３ پراخـه

.برخه لري

:په دې الندې مثال ك３ －وروه حالــت كــ３ كــه ＇ــه هــم دغــه أول خپلــواك －رامــري شــكل د جوؤ＊ــت لــه مخــ３ د نــدا پــ) هلكــه(

) هو＊ياره هلكـه ( ورته وايي او (Uttrance)نيم／ؤى دى م／ر ＇ن／ه چ３ پوره معنا انتقالوي نو＄كه

كه ＇ه هم د شكل او مفهوم له مخـ３ پـوره دى م／ـر ددې ) هو＊يار هلك راغى(خو . هم همدا أول دى

دلتـه جملـه .. كله چ３ هو＊يـار هلـك راغـى (３ ＄ين３ وخت مقيد كيإي لكه په دې مثال ك３ له پاره چ

.مقيده شوه تر ＇و چ３ دويمه برخه رانه شي مطلب نه بشپؤيإي

هو＊يـار ( بلـل كيـإي م／ـر (Clause)مقيده فقره يا ) كله چ３ هو＊يار هلك راغى (په دې اساس

ــه خپلواكــه تو－ــه وكــارول شــي .خپلــواك －رامــري شــكل دى ) هلــك راغــى نــو ＄كــه يــ３ جملــه . كــه پ

Sentenceيا ت／ميم بولو .

كه چ５رې يو－رامري شكل د خپل ＄ان نه د كوم بل لوي شكل برخـه يـا جـزوي نـو مقيـد －رامـري

شكل دى او كه چ５رې، د خپل ＄ان نه د لوى شكل برخـه نـه وي نـو خپلـواك －رامـري شـكل دى چـ３

.ي واحد هم －گ２ل كيإيت／ميم يا نحو

اوس چ３ مو د ت／ميم يا نحوي واحد په باب ＇ر－ندون３ كؤې نو لومؤى غـواؤو د جملـ３ پـه بـاب

＄ينى لنأې ＇ر－ندون３ او هم د ژبپوهانو له خوا د جمل３ په باب نظري３ وؤاندې كـؤو بيـا بـه د پ＋تـو

البتـه زمونـإ د موضـوع . بانـدې ر１ـا واچـوو جلمو په أولونـو، جوؤ＊تونـو (Phrases)ژب３ تركيبونو

.اصلى برخه ده

(Sentence) جمله

 

31

.جمله يوه عربي كلمه ده، په لغت ك３ مجموع３ ته ويل كيإي

، هـــسپانوي Staz ، جرمنـــى Propostion ، فرانـــسوي Sentenceجملـــه د ان／ريـــزي

Oracion ژبه كـ３ د خپلـو خپلـو ＄ـان／ؤو او روسى ژبى پريدلو ژينيه سره برابره معنا لري، په هره

: د مثال په تو－ه)1(ول３ －رامري معنا－ان３ ي３ سره ورته يا يو－２ل كيإي. معنا－انو درلودونكى وى

په ان／ريزي ژبه ك３ كه د س５ن＂５نس كلم３ ته ＄يـر شـو او ＇５ؤنـه پـرې وكـؤاى شـي سـرب５ره پـردې (

. او نـورې هـم لـري ) پريكـؤه، حكـم، جـزا ( معنا－ـان３ لكـه چ３ د جمل３ معنـا لـري يـو لـؤ داسـ３ نـورې

.)2(ته راك＋لو په معنا－انو سره هم را＄يلعنت پرويلو او محكم３ همدارن／ه د س５ن＂５نس كلمه در！لو

دلته مونإ د جمل３ يا سين＂ينس د لغوي معنا سره ＇ه كار نه لرو، بلك３ غواؤو په دې برخه ك３

د －رامر له مخ３ ر１ا واچوله شي يعنى د جمل３ پيژندنه او ＇５ؤنه په －رامري د جمل３ په هكله

＊ايي چ３ ددې مطلب د ＇ر－ندولو له پاره ＇ه نا ＇ه －رامرونو ته پاملرنه . چاپيريال ك３ تر سره شي

باب وكؤو، خو مخك３ تردې چ３ د جمل３ پ５ژندنه او تعريف وكؤو بايد يادونه وشي، د جمل３ په

بشپؤ او مكمل تعريف چ３ هي＆ أول سمونه او اصالح ونه غواؤي او د تل له پاره ثابت او ＄اي پر

د تفكر دودې او . ＄اي وي نشته ＄كه تعريفونه او مفاهيم ورځ په ورځ الپس３ كره او بدلون مومي

.ور دروم３＄اى په ＄اى نه دريإي د بشپؤتيا او پرمخت， په ل) جريان(پرمخت， پروسه

په دې برخه ك３ ممكن په －رامرونو ك３ په عنعنوي تعريفاتو باندې زيات ！ين／ار شوى وي خو ددې

پرنسيب له مخ３ چ３ په ＇５ؤنه ك３ ت５ر معلومات او پخوانى شتمني كه ＇ه هم نيم／رتياوې به ولري د

.＇و نسبتا كره او نوي معلومات تر السه شينويو ＇５ؤنو په هكله بايد تر مطالع３ الندې ونيول شي تر

كه نن د جمل３ په باب زمونإ معلومات نيم／ؤي وي نو ＊ايي چ３ بله ورځ بـه الپـس３ بـشپؤ او زيـات

د پخـوا ＇خـه د جملـ３ پـه هكلـه أيـر تعريفونـه شـوي او د ب５لـو ب５لـو پوهـانو لـه خـوا ورتـه جـال جـال . شي

ول３ په علمـي تو－ـه د جملـ３ پـه بـاب معـين ！ـاكلى او ثابـت تعريـف نـه تعريفونه او ＇ر－ندون３ شوي دي

.)1(ليدل كيإي م／ر په مقابل ك３ ي３ د دوو سونه زيات تعريفونه په دې برخه ك３ موجود دي

د جمل３ په باب د پوهانو نظريي

. مخ347، 1966اخمانووه، ژبنى اصطالحي قاموس، مسكو . س.و )1( .مخ) 10(ل كال، لومؤي －２ه 1356كابل مجله، )2( مخ) 280 (1964معاصره روشي ژبه، مسكو . روزينتل. اى. د )1(

 

32

ومجبوريـو چـ３ كله چ３ مونإ په وينا او ليكنه ك３ خپل فكر په شفاهي ياليكل３ ب２ه افـاده كـوو ن

په دې ) د جملو ＇خه جوؤه ده(جمل３ جوؤې كؤو ＄كه چ３ زمونإ وينا د جملو په مرسته ＇ر－نديإي يا

پـه دې ترتيـب د جملـ３ . تو－ه زمونـإ افكـار يـوازې پـه جملـو كـ３ او د هغـوي پـه مرسـته افـاده كيـإي

.پ５ژندنه د ارستو زمان３ ＇خه پيل كوو

. د افادې او پوهولو سلسله دهجمله د يو منطقي قضاوت

:ارستو د جملى په باب داس３ ويلي دي

په جملو . د جمل３ په شكل ＇ر－نديإي م／ر ！ول３ جمل３ مفاهيم نه ＇ر－ندوي ) مفهوم(هره نظريه (

ك３ ممكن سوال، خبر دارى او داس３ نور مفاهيم ＄اى شـي خوپرتـه لـه دې ＇خـه ممكنـه ده، چـ３ يـو

:د دماغ فعاليت ان％وروي. ر د ＄ينو نورو اشكالو په واسطه هم ورسول شي د شعو–فكر

مفـاهيم (همدارن／ه په پخوانى فاللوژي ك３ جملـه . )2()جمله د احساس د ＇ر－ندولو وسيله هم ده

پـه پـه )3(د الفاظو په مرسته ＇ر－ند شوي وي او يا د الفاظو تركيب چ３ پوره يـو مطلـب ＇ر－نـد كـؤي

ــه لرغــوني ي ــان كــ３ د نــن ن ــوه د يونيــوس تــراكس 2000ون ــاني پ ــه د مخــه يون Dionysius كال

Thrax كـ３ يـ３ د جملـ３ هغـ３ پـه . د يوناني ژب３ د قاعـدې پـه بـاب يـوه كوچنـة رسـاله لـيكل３ وه

:تعريف او پ５ژندنه په الندې أول كؤې ده

معنـا او مفهـوم هرت ده چـ３ پـور جمله پـه نظـم او نثـر كـ３ د كلمـو او الفـاظو د مجمـوع３ ＇خـه عبـا (

(1))＇ر－ند كؤي

ولـــ３ د غربـــي . دىى－رامريـــستانو هـــم دغـــه تعريـــف منلـــى او كـــارول) لويـــدي＃(وروســته بيـــاغربي

－رامريستانو ＇خه د مخه عربى －رامر پوهانو هم دغه تعريف منلـى دى چـ３ كـالم يـا جملـه هغـ３ تـه

.مطلب الس ته راوؤيويل كيإي چ３ اوريدونكي د هغ３ ＇خه پوره

تركيـب پـه تو－ـه ي قـضاوت فعلـ ي ده چـ３ جملـه د يـوه مگنطقـ ې پيؤة ك３ دا ه）ه رامن＃ ته شو 19په

چــ３ د ) نظــر(هغــه قــضاوت (وســاليف ويلــى دي ب د منطــق لــه نظــره د جملــ３ پــه هكلــه .وپيژنــدل شــي

.(2))الفاظو په واسطه ＇ر－ند كؤاي شي جمله ده

.همدغه اثر او همدا مخ )2 .مخ) 633(، 1975مسكو، ) اساسات(يو، س، ماسلوف، د ژبپوهن３ مقدمه ) 3(دســتور زب ان دري، پــوهن％ى ادبيــات و علــوم بــشري، كابــل (پوهنــوال محمــد رحــيم الهــام روشــى جديــد در تحقيــق )1( ). ش كال1349(

 

33

پ５ؤي پيل په لويدي％ه نؤة او روسي３ ك３ د جمل３ په باب روحياتي نظـر مـن＃ 20 او ى پا ة پ５ؤ 19د

.ىته راغلى د

شـاخمتوف دى چـ３ د جملـو پـه بـاب يـ３ 1-1ك３ ) شوروى(ددغه نظري３ نمايند－انو ＇خه په روسيه

ف . تـر دې وروسـته ف (3)ه هـم نـه دى رارسـيدلي تـ خورا زيـات３ ＇５ـؤن３ كـؤي دي خـو بـشپؤې نتـيج３

جملـه يـو أول د كلمـو د . عنعنوي －رامر پلوي د جملـ３ پـه بـاب داسـ３ بيـان كـؤي دي د فورتوناتوف

: －２ي او ليكلي ديتركيب ＇خه

ي ردوينا هغه －رامري تركيبونه چ３ په جمله ك３ استعماليإي په جمله ك３ د －رامري مبتـدا او －رامـ (

.(4)ا＄يخبر په تو－ه ر

) د نظـم او نثـر (پرويز ＄انلري د جمل３ تعريف د تراكس پـه تو－ـه كـؤى دى يـوازې ايراني ژبپوه أاكتر

جمله مجموعه ي３ از كلمات اسـت كـه بـر روى هـم دارائـى (په دې أول . الفاظ ي３ ترينه ويستلي دي

.(5))يك مفهوم تمام وكامل باشد

:ى دىهمدارن／ه ＄ينو پوهانو د جمل３ تعريف داس３ كؤ

.مخ) 110 (1858 －رامر، ي تاريخ３بوساليف، د روسي ژب. ي.ف )2( . مخ233 -1975ماسلوف، د ژبپوهى اساسات، مسكو، . س. يو )3( ).مخ36 (-1899فورتونانوف د روسي ژب３ －رامر مسكو . ف.ف )4( -1349يـات وعلـوم بـشري، كابـل پوهنوال محمدرحيم الهام، روش جديد در تحقيق دستور زبـان دري، پـوهن％ى ادب )5 .مخ) 141(

 

34

تر اوسـه پـورې پـه .ؤ مفهوم افاده كؤيپ چ３ يو بشى د الفاظو او كلمويو داس３ تركيب د - جمله

.شمير －رامرونو ك３ جمله يا كالم داس３ راپ５ژندل شوى دى－０

كلمـو ＇خـه جـوؤه شـوې وي او بيـا پـه دوه دووجمله هغه عبارت ته وايي چ３ لإ تـر لـإه لـه ، كالم

.او نيم／ؤې جمله بشپؤه جمله ،أوله ب５ل５إي

چ３ ارويدونكي ي３ په اوريدو سـره دىد بشپؤې جمل３ ＇خه په همدغو －رامرونو ك３ مطلب دا

.يور＄يني واخل بمطلپوره

د －النــو (لكــه . نيم／ــؤې جملــه چــ３ اوريــدونكي تــرې پــوره او بــشپؤ مطلــب وانخيــستيالي شــي

. او نور…) غونچ３، توره وري＃

جملـه د كلمـو د يـو ＄ـاي كيـدو ＇خـه جوؤيـإي :ى د راغلى تعريف داس３ هم همدارن／ه د جمل３

.چ３ د نحوې كوچنى واحد دى

:ىپه بل ＄اي ك３ داس３ بيان راغلى د

ولـه دې املـه د يـو شـمير ند يو مقصد د ＇ر－ندولو دپاره مجبوريو چ３ كلم３ سره يو ＄ـاى كـؤو

او جملــه مــن＃ تــه را＄ــي او د جملــ３ پــه مرســته خپــل كلمــو او لفظونــو لــه يــو ＄ــاى كيــدو ＇خــه كــالم

هغــه تــوكي چـ３ جملــه يــا كــالم ور＇خـه جوؤيــإي د كــالم جزيــا . شــوىمقـصدونه يــو بــل تــه ＇ر－نـدوال

.اجزابلل كيإي

دغه پورتني تعريفونه د پ＋تو ژب３ په －رامرونو كـ３ لكـه د محمـد اعظـم ايـازى قواعـد پ＋تـو د

د عظـيم شـاه ،پ＋تـو －رامـر (، )ژب＋ودنـه (د پوهاند ر＊تين پـه ) ژب３ ليارهد پ＋تو (محمد －ل مومند

. ديي او داس３ نورو ك３ راغل…) صرف و نحو پ＋تو) خيال

د جملـ３ سـاختماني . ى د ىد امريك３ ژبپوهان بلوم فيلأ د جمل３ ساختماني تعريف دا أول كؤ

خـواوې ) لغـوي (له دې چ３ قاموسي نديإي ب５معنا هغه معنا ده چ３ د جمل３ د توكونو په مرسته ＇ر－

.په نظر ك３ ونيول شي

د جمل３ د جوؤ＊ت او ساختماني معنـا يـوازې د بلـوم فيلـأ پـه ذريعـه نـه ده ＊ـودل شـوې بلكـي

. ه هم دغه أول موضوع بيان كؤې دهبو شير . ل.اكاأيميسن أ

چ３ ىمونو هغه تنظيم او ترتيب د له ساختماني معنا ＇خه د مورفي جمليد بلوم فيلأ مقصد د

چ３ دا نظريه هم د چا مسكي ىد جمل３ په لغتونو پورې اؤه نه لري يعنى لغوي ترتيب او تنظيم نه د

 

35

كـال چـا مـسكي 1957 ترانسفور ميشنل －رامـر چـ３ پـه )1(له خوا پر مخ والؤه او پراختيا ي３ وموندله

دوي ＇ر－نـده كـؤه، چـ３ كـه د يـوې جملـ３ كلمـ３ پـه . ى د نحوي جوؤ ＊تونو په نامه اثـر د ىليكلى د

غير شعوري أول انتخاب شوي وي نو بيـا بـه هـم سـاختماني معنـا ولـري خـو پـه دې شـرط كـه ژبنـي

فورمونـو د ژبنيـو －رامـر تـه د ) بلـوم فيلـأ ( نومـوؤي ژبپوهـان .فورمونه منظم او سم ترتيب شـوي وي

ي چـ３ پـه ژبـه كـ３ د ژبنيـو فورمونـو معنـا لرونكـي نظـم او معنا لرونكي نظم په تو－ه －وري او زياتو

شـته الرې ترتيب د ژب３ －رامر جوؤوي او دا هم زياتوي چـ３ د ژبنيـو فورمونـو د پـاره دا النـدې ＇لـور

.يد

د هغو فورمونو انتخاب چـ３ د معنـا -4 مشخصات فوني＂كي -3 داواز برابروالى -2 ترتيب -1

. ل په تو－ه مرسته كويپه ＇ر－ندولو ك３ د عام

د جمل３ د تعريف د كره كولو له پاره ＊ايي جمله د فورم او معنا له مخ３ په پام ك３ ونيوله شـي

او معنـا هـم پـه －ـو＊３ تو－ـه سـره د جملـ３ پيژندنـه نـه شـي راپ５ژندل３ورم جمله نه شي فيوازې ＄كه

.كوالى

حــد دى چــ３ د فــورم او معنــا پــه شــريك او －ــأ و چــ３ جملــه يــو داســ３ نحــوي وامنــكــه چ５ــرې داو

يـو ژبنـى ) جملـه ( ژبنى سيـستم جـوؤوي نـو دا بـه هـم ومنـو چـ３ دا نحـوي واحـد ىارتباط سره ＄ان／ؤ

＇ن／ه چ３ ژبه يو جال ژبنى سيستم دى او جمله په دې سيستم ك３ د نحوي واحد پـه . سيستم هم دى

.وكوچنى ژبنى سيستم دىتو－ه پ５ژنو نو بيا ويلى شو چ３ جمله هم ي

ولـه دې كبلـه ＊ـه بـه نپه دې ك３ هي＆ شك نـشته چـ３ جملـه معنـا لـري او يـو مفهـوم افـاده كـوي

.ته پاملرنه وكؤونظري３ فيلأ ومداوي چ３ د بل

چـ３ شـرايطو اؤباسـي دې تـه ىدونكيدى وايي متكلم او خبرې كوونكى د عبارت په ذريعه اور

پورې مربوط ＄واب ته د هغـه عبّـارت ىدغو شرايطو او حاالتو او په هغو . ؤياو حاالتو ته ＄واب ورك

＇خـه وو＄ـي نـو اوريـدونكي هغـ３ تـه هـم خول３له فورمژبنى معنا وايي يا په بل عبارت كله چ３ يو

.هغس３ ＄واب او عكس العمل وركوي، چ３ د ！اكلي مربوطه ژبني شكل معنا －２ل كيإي

ىمونو معنا－ان３ په عملي او علمي تو－ه هغه وخت ！اكـل كيـدا ر د ژبني فوبلوم فيلأ وايي چ３

شي چ３ د پوه３ ！ـول３ ＇ـان／３ بـشپؤې شـي او پـرمخت， تـه ورسـيإي نـو بيـا ويلـى شـو، چـ３ جملـه

يم لـه يمجملـه د سـ ( پـه دغـه سيـستم كـ３ ىسرب５ره پر نورو سيـستمونو يـو سـيمبوتيك سيـستم هـم د

)1( Transformational Generative Grammar.

 

36

＇ن／ـه چـ３ ＇ر－نـده ده پـه . او سيميم د جمل３ د انـدازې لـه پـاره معنـوي واحـد دي نظره اندازه كيإي

ى ددى پـه دې معنـا جملـه دوينـا هغـه واحـد ) ت／مـيم (كوي جوؤ＊ت ك３ اساس د نحوې واحـد جملـه

جملــه يــا خبــري يــا پــو＊تني يــا تعجبــي يــا امــري وي او هــر يــو نحــوي واحــد د .چــ３ مطلــب ورســوي

اس ＇خه جوؤ شـوى وي لكـه مـسنداليه او مـسند، الكـن جملـه داجـزاو پـه لحـاظ پـه دووركنونو د اس

. مختلط شكل تقسيميإي،بسيط، مركب او

－رامرونو ك３ د جمل３ په باب ＇ه معلومات وؤاندې شـو ＊ـه بـه داوي چـ３ د جملـ３ اوس چ３ په

.په هكله د مورفيم بحث ته هم ورننو＄و واحدونـه يپه جوؤ＊ت كـ３ لفظـ Structure Syntactic واحدونو نحوي دليدل كيإي چ３

Morphologicl Structureدغه واحدونه د موقعيت او نورو خصوصياتو له مخـ３ . برخه لريبونو او جملو ك３ په اسمونو، صفتونو، قيدونو، فعلونو او نورو اقسامو باندې تقـسيميإي، يپه ترك

نــا (او مقيــد ) خپلــواك(و اســتعمال لــه مخــ３ پــه ازاد چــ３ بيــا دغــه لفظــي واحدونــه د مــستقل والــي ا .باندې سره ب５لگ５إي) خپلواك

في او اشـتقاقي جوؤ＊تونـو كـ３ د ازادو لفظـي واحـدونو سـره ونـد رپه صـ : مقيد لفظي واحدونه واحـدونو سـره ارتبـاط پيـدا د مقيـدو ) اساسى واحدونه-ازاد(په ژبه ك３ . مختاؤي، ورستاؤي ن＋لي

ه تركيبونو او جملـو كـ３ د الفـاظو ارتبـاط او يـو ＄ـاى كيدنـه صـورت مـومي او پـه دغـه كوي يعنى پ Function ترتيب سره الفاظ په يوه ！اكلي نحوي حالت ك３ واقع كيإي چـ３ د سـاختماني شـكل

Formaپه نامه ياديإي . جــنس －＂ــه －ــوري لــري لكــه اســمونه چــ３ د －رامــريلفظــي واحدونــه هــر يــو ＄انتــه يــوه خاصــه

صــورتونه ) ي، غيراصــليصــلا(مــستقيم، غيرمــستقيم (حالــت ) مفــرد، جمــع(عــدد ) نارينــه، ＊％ينــه(اشـارې نـژدې او . او زمـان３ مقـوالت لـري ) 1،2،3(او فعلو نه دوجهه الزمي، متعـدي د شـخص . لري

.لري صورتونه هم ＊يي د يوې ژب３ و،يان داس３ لنأو اتو ＇خه ت５ر شونو خپل ب يكه مونإ د مورفيم د تعريف د پاره د جز

كه چ５رې په جملـه كـ３ ددغـه مورفيمونـو دريـ＃ . په خبرو ك３ كوچنى لفظي واحد دى چ３ معنا ولري ته پاملرنه وكؤونو وبه ليدل شي، چ３ په جمله ك３ د مورفيمونو د ＄ـاي تغييـر او تبـديل د جملـ３ پـه

. كبله هره جمله ＄ان ته جـال سيـستم لـري ي، له دې ك３ تغيير او بدلون پ５＋و ) جوؤ＊ت(ار－انيزيشن د . چ３ ديوې ژب３ زده كـؤه د جملـو پـه يـادولو اوزده كولـو بانـدې زيـات اؤخ ل／ـوي ىهمدغه علت د

.دولو سره ژبه نه زده كيإيامجردو لغتونو په يني او مكـاني په وخت ك３ د دوي تـرمن＃ د الزم زمـا راوؤلوكه په يوې جمل３ ك３ د مورفيمونو د

.تناسب او رابطه ونه ساتله شي نو په داس３ حالت ك３ سمه او اصلي معنا په الس نه را＄ي

 

37

: په جملو ك３ －ورو)زه له پوهن％ي ＇خه راتلم (-2) زه له پوهن％ي ＇خه راغلم(لكه د ) تـل ( او )غل(مورفيم د زماني فاصل３ له مخ３ داس３ راشي چ３ د ) را(＇خه وروسته ) زه( كه -1

د مـورفيم سـره زمـاني رابطـه ونـه سـاتي نـو بيـا دغـه ！ـاكل３ معنـا نـه ) م em(دري＋و ＇خـه وروسـته .＇ر－ندوي

له دې امله جمله سرب５ره پر مورفيميك سيستم زماني او مكاني سيستم هم لري كه چ５ري دغـو .ىسيستمونو ته پاملرنه ونه شي دجمل３ ＇خه معنا نه شو اخيستال

دى كـه ＇ـه هـم د جملـ３ سيـستمونه ىه دې ！كي ته ＄ير شو، چ３ د جمل３ سيستم ＇ـه شـ ب اوسزيات دي خو مونإ د تعريف د پاره په خپله سيستم تعريفوو، وروسته به بيا تروسه وسـه د جملـ３ پـه

.نورو سيستمونو باندې خبرې وكؤوكـ３ هـم تغييـر او بـدلون ) ؤ＊ـت جو(هغه نظم او ترتيب دى چ３ د هغه په تغييـر سـره پـه : سيستم

.را＄يتر＇و چ３ د جمل３ د ساختمان اجزا او په هغـ３ پـورې مربوطـه جريانونـه او مميـزات ونـه پ５ژنـدل

. د جمل３ پ５ژندنه －رانه ＊كاريشي تر هغه وخته پورېدى ى＇ر－نده شوه چ３ جمله د ژبنيو فورمونو داس３ مجموعه ده، چ３ نحـوي واحـدي３ جـوؤ كـؤ

.نو دلته ب３ ＄ايه نه ده، چ３ دغه مجموعه مطالعه كؤونـه دى بلكـ３ داسـ３ مجموعـه مبارد ژبنة جمل３ د توكونو مجموعه يو ميخانكي مجموعه او ا

. ＄اى لريىجال او ＄ان／ؤ) ژبنى فورم(برخه = ده، چ３ هره پرزه ژبني فورم پر ميلي ژبنى فورم داس مل３ ك３ －ورو چ３ فع جد مثال په تو－ه د پ＋تو ژب３ په يوې

＄اى او اسمي ژبنى فورم د فعلي ژبني فورم پر ＄اى نه شي راتالى م／ر كه را هم شي يا به جمله بـ３ .معنا او يا به د هغه مفهوم بل أول افاده كيإي

ا سـمي جـز پـه تو－ـه د جملـ３ د مبتـد ا د يو ) قلم(په دې ساده جمل３ ك３ . قلم مات شو : كه ووايو : بدل كؤو او د جمل３ په خبر پورې ي３ و تؤولكه دغه الندې جملهاى＄) قلم(په حيث او كه ددغه اسم

.ا＇ك قلم مات كؤ يا ا＇ك قلم واخيست＇خـه －２ـل ) مممـت ( چ３ د خبـر لـه اجـزاو ىد جمل３ په فعلي برخه ك３ راغل ) قلم(په دې جملو ك３

.كيإي په نامـه ياديـإي كـه ＇ـه هـم پـه خپلـه )1(قبل دستوري جوؤ＊تونو همدارن／ه صوتي واحدونه د ما

سـاختمانونو كـ３ ) －رامـري ( د ژب３ پـه دواؤو دسـتوري .معنا نه لري م／ر د معنا د تغيير سبب كيإي .دنده لري

كال هـ ش1358 ، تيوري هاى نحو در زبان دري، كابل پوهنتون، محمد رحيم الهام)1(

 

38

همدارن／ه جمله د فونو لوژي لـه مخـ３ د ژبنيـو اوازونـو داسـ３ مجموعـه ده، چـ３ نحـوي واحـد او داســ３ . وازونــه د ＄ــان／ؤي سيــستم النــدې خــاص نظــم او ترتيــب پيــدا كــوي دغــه ژبنــي ا. جــوؤوي

لــه رعــايتولو ＇خــه پرتــه زده شــي بلكــي د ، چــ３ د ژبنــي سيــستم د اصــولوىاختيــاري تسلــسل نــه د .！ولن３ د اجتماعي قرار داد سره سم من％ته را＄ي او په هم هغه چوكاټ ك３ دننه زده كيإي

: دهېامر له مخ３ اوس داس３ پ５ژندل شوپه هر صورت جمله د －ركــ３ د ) ســاختمان(، چــ３ پــه كــوم بــل صــورت ىد وينــا يــو داســ３ خپلــواك او مــستقل صــورت د .－رامري ساختمان د كوم３ بل３ برخ３ حيثيت ونه لري

:د مثال په تو－ه ＇وك خبرې كوي؟ .1 چا خبرې وكؤي؟ .2 په كو！ه ك３ ＇وك ناست دي؟ .3 تا ＇وك وليد؟ .4 ه ليكوال ＇وك دى؟دغ .5

چ３ دغه ＄ـواب يـو ＄ـان／ؤى ) ميرويس: (د پورتنيو سواليه جملو ＄واب د قرين３ له مخ３ داس３ را＄ي

. حيثيت نه لري３ برخ３د كوم) د كوم بل صورت( او د كومى بل３ جملى يا ىاو مستقل شكل د

:م／ر د پورتنيو جملو بشپؤ ＄وابونه داس３ دي

.ميرويس خبرې كوې .1

ميرويس خبرې وكؤې .2

.په كو！ه ك３ ميرويس ناست دى .3

ماميرويس وليد .4

.دغه ليكوال ميرويس دى .5

.په تو－ه ＄واب دى) فاعل(ميرويس په دريو لومؤيو جملو ك３ د مبتدا

.په ＇لورمه جمله ك３ د مفعول په تو－ه ＄واب دى

.په پن％مه جمله ك３ د خبر د جز په تو－ه ＄واب －２ل كيإي

. دې لحاظ ميرويس يوازې او په ＄ان／ؤي تو－ه هم سم －２ل كيداى شيپه

.ميرويس توره او ميؤانه وكؤه: ول３ په دا أول جمله ك３ لكه

.په تو－ه دنده ترسره كوي) جز(دلته وينو چ３ ميرويس په پورتنة جمل３ ك３ د يوه غؤي

 

39

چـ３ پـه يـوه . ك３ يوه برخه ده ) تركيب(يعنى ميرويس د جمل３ معنا نه لري، بلك３ په دغه غونأ مستقل او خپلواك صورت ك３ د －رامري جوؤ＊ت او ساختمان د يوې برخ３ حيثيت لري، چ３ دلتـه

.ميرويس توره او ميؤانه وكؤه، ！ول عبارت يوه جمله دهه پـ ) فعل(مفعول او مسند ) فاعل(په عمومي تو－ه پوره جمله هغه ساختمان دى چ３ مسند اليه

.ك３ موجود وي

فعـل ونـه لـري او پـه خپلـه د ) او＊تـونكى ( يا جمله هغه ته وايي چ３ منـصرف :لنأ عبارت

.برخه نه وي) ساختمان(كوم３ پوره جملى :همدارن／ه مونإ دغه أول جمل３ په مقايسوي أول تر ＇５ؤن３ الندې نيسو لكه

＊ه در＄م: ＄واب ! راشه – زرمين３ -1 هو در＄م را＄３؟ زرمين３ -2

دغه دواؤه جمل３ د ساختمان او جوؤ＊ت له مخ３ د مبتدا او خبر د تركيب او رغـاون３ لـه مخـ３ زيات توپير نه لري م／ر د خصوصياتو او مميزاتو د سيستم له مخ３ پوره توپير په ك３ ليدل كيـإي،

د همدغـه اصـل . مل غو＊تنه كـوي ＄كه پورتنة هره يوه جمله د جال او ＄ان／ؤي ＄واب او عكس الع له مخ３ وايو چ３ جمله هغه نحوي واحد دى چ３ پـه تـشريحي سـاختمان كـ３ د ＄ـان／ؤو اصـولو تـابع

لـه دې املـه . دى يادا چ３ جمله هغه نحوي واحد دى چ３ ！اكلى اهن，، تون، لحن او موسـقيت لـري ليـإي پـه دې لحـاظ د جملـ３ پـه ب５لونـه كـ３ جمله د پورتنيو مميزاتو له مخ３ هم يـوه لـه بلـ３ ＇خـه ب５

.خاص ارز＊ت لري) فشار، اهن，، لحن، فصل ، وصل(عروضي واحدونه لكه :د تيرو خبرو په استناد يوه جمله النديني خصوصيتونه به لري

. دا نحوي واحد د مورفيمونو تركيب دى-2 نحوي واحد دى -1 . زماني او مكاني سيستم تابع دى دخاص-4 . د ژبنيو اوازونو سيستم دى-3 . هره جمله ＄ان／ؤى لحن، تون او موسقيت لري-5 لكـه ددغـ３ النـدې جملـ３ )1()د بلوم فيلأ په نظر جمله كيداى شي يو اواز وي يا يو نـوم وي (-6 اكارونه دې خالص شول؟: ＄واب

هو ＄واب د پ＋تو ژبى او ادب پالر ＇وك دى؟ -2

＄واب، خوشحال

. جملى ته د متن د اندازه كولو واحد هم ويلى شو-7

.مخ لومؤة －２ه) 2-6( كال 1356كابل مجله، )1(

 

40

همدارن／ـه جملـه . جمله د معاشرت په جريان ك３ د فكـر د انتقـال، اخبـار اساسـي وسـيله ده -8

دغـه رازهـره جملـه پـه . دوينا او محاورې ژبني واحد په تو－ه ديوه بشپؤ او مكمل فكـر ＇ر－ندونـه ده

يه او ددغه أول واقعيت په باب ！اكل３ اظهار يه ده، ＄كه ذهن ك３ د منعكس شوي واقعيت ＇ر－ندو

ويونكى د جملـ３ پـه چوكـاټ كـ３ نـه يـوازې د خـارجى نـؤة او چاپيريـال د پ５＋ـو پـه بـاب د ＇ـه شـي

اظهار كوي بلكـ３ پـه دې بـاب د خپـل نظـر ！كـي بيـانوي چـ３ ويـل يـ３ لـه واقعيـت سـره ＇ـه ارتبـاط

پـه شـاوخوا كـ３ د پورتنيـو ) جملـو (ؤن３ ك３ د پ＋تو ژب３ د نحوي واحدونو مونإ په خپل３ ＇５ )1(ولري

يا دوشوو نظريو له مخ３ دغه النـدې پرنـسيبونه پـه خيـال كـ３ سـاتل غـواؤو او ديـوې بـشپؤې جملـ３

:عمومي مشخصات داس３ بيانوو

ت او －رامـري شـكل دى چـ３ د جوؤ＊ـ ) مـستقل ( د بشپؤې جملـ３ ＇خـه مطلـب هغـه خپلـواك -1

.معنا له مخ３ بشپؤ مطلب وي

. موجود وي)2( د جمل３ په جوؤ＊ت ك３ د جمل３ اصلي او اساسي اركان-2

.نه وي) جز(برخه ) ساختمان(چ３ د كوم بل لوى شكل ) نحوي واحد( جمله -3

جمله نه تجزيه كيدونكى نحوي واحد يعنى ت／ميم د ىكه تجزيه شي خپله بشپؤه معنا له -4

.ويالسه ورك

تـرمن＃ نحـوي رابطـه موجـوده وي او پـه وينـا )3()برخـو ( په جملـه كـ３ د تـشكيل５دونكو اجـزاو -5

او هم په ليكن３ كـ３ ) چ３ وروسته به پرې ر１ا واچوله شي (ك３ مشخص عروضي خصوصيات ) خبرو(

ن＋ـو د سـره جـال كيـإي چـ３ ددغـو ) بريدونـه (دليك دود د ن＋و ن＋انو په مرسته د هرې جمل３ حـدود

.استعمال د ＄ايونو پ５ژندنه ضروري ده

. مخ4 ع،３1966، مسكو كالينينا، په معاصره ادبي پ＋تو ك３ مركبي جمل. م. ز )1(＇خـه دي چـ３ عمـده او اساسـي سـاختماني اجـزاوې پـه دې أول وي ) مبتـدا او خبـر (يا ) مسند اليه، مسند (عبّارت له )2(

.فعلى غونأ+ فعل يا اسمى غونأ . . .) + اسم، ضمير-اسيمه(

فيم ته وايي چ３ په كوم يوه لوى جوؤ＊ـت داس３ يوه كلمه يايو ساختمان يا يو مور Constituent تشكيلوونكى برخه -3

بايد په ياد ك３ وساتل شي چ３ ！ول تشكيلوونكي اجزا نحوي سـاختمانونه دي، خـو . ك３ د هغه د جز په تو－ه شامل وي

همدارن／ه ！ول نحوي ساختمانونه تـشكيلوونكي . خورا أ４ر واؤه او كوچني تشكيلوونكي اجزا نحوي جوؤ ＊تونه نه دي

پـه ) جملـه (ددې خبـرې معنـا داده چـ３ كـه عبـارت . خوبيخي نحوي ستر ساختمانونه تـشكيلوونكي اجـزا نـه دي اجزادي

.يوه برخه وي نو تشكيلوونكي جزورته ويالى شو) جملى(خپله د كوم بل اوإده عبارت

 

41

دويم ＇پركى

) عبارت-غونأ(تركيب

د －رامر د يـوې بـرخ３ پـه تو－ـه او پـه يـوې جملـي كـ３ د كلمـو ) نحوه(＇ر－نده ده چ３ ويل پوهنه

ژبـ３ كـ３ د －رامري تركيـب يـو ＄ـاى كيـدو طريقـه، ترتيـب او معنـوي رابطـه پـه ！ـاكل３ ) مورفيمونو(

＇５ؤي په دې معنا چ３ د جملو لفظـي جوؤ＊ـت او معنـوي رابطـه ＇５ـؤي او همدارن／ـه د جملـو لفظـي

جوؤ＊ت او معنوي ＄ان／ؤتياوې مطالعه كـوي، نـو ＇ن／ـه چـ３ د نحـوي ＇５ـؤن３ د مطـالع３ او ＇５ؤلـو

هـم د جملـو ) لفاظو، غونأونود ا (اصلي او اساسي مواد جمل３ دي نو په هم دې تو－ه د كلمو تركيب

.په جوؤ＊ت ك３ يو توكى يا يوه برخه －２له كيإي

لومـؤة برخـه يـ３ . يوه ساده جمله ده او دغـه جملـه د دووكلمـو ＇خـه جـوؤه ده . هلك ولويد : لكه

كـه چ５ـرې پـه . دى) مـسند (فعـل ) ولويـد (اودو همـه برخـه يـ３ ) مسند اليـه (چ３ د جمل３ فاعل ) هلك(

سره ＄يني مورفيمونه چ３ نحوي رابطه سره ولري يو ＄اى ) هلك(３ ك３ دجمل３ د فاعل همدغ３ جمل

: دى لكه) عبارت(د خپلو مربوطه اجزاوء سره يو تركيب ) هلك(شي په دې وخت ك３ دغه فاعل

دغـه ألـه كلمـ３ د يوبـل سـره نحـوي . . . ＊ه هلك، يو أ４ر ＊ـه هلـك، يـوغ＋تلى تكـؤه ＊ـه هلـك

او په پورتنة جمله ك３ د هلك سره د مبتدا په حيـث را＄ـي او هـم د هلـك پـه ＄ـاى راتـالى رابطه لري

فعل سره چ３ د جملـ３ ) ولويد(همدارن／ه د . په نامه ياديإي ) عبارت) (غونأ(شي چ３ دغه د تركيب

لـ３ دغه أله كلم３ چ３ نحوي رابطه هم سره ولري د جم. مسند دى يو شمير نورې كلم３ يو ＄اي شي

.ك３ سره را＄ي) خبر(مسند

 

42

خـورا . أ４ر وران ولويـد . يا وران ولويد. سخت په زوره ولويد . په زوره ولويد . سخت ولويد : لكه

.ب３ ＄ايه خورا أ４ر وران ولويد. أ４ر وران ولويد

په پورتني اسمي غونأ ك３ －ورو چ３ هلك د غونأ اصلي جزدي او د خپلو متعلقاتو سره يو اسمي

اصلي او اساسي جزدى نو ) عبارت) (غونأ( －２ل كيإي او په دويمه برخه ك３ ولويد د فعلي غونأ

په ＄ان／ؤي تو－ه بشپؤ ) اسمي او فعلي(م／ر دواؤه تركيبونه . ورته ويلى شو) تركيب(فعلي غونأ

. كيإيپه راوؤو سره په ＄ان／ؤي تو－ه معنا ناتمامه پات３) تركيب(مطلب نه رسوي او ديوه غونأ

: د تركيب اصطالح／ان３ او نظري2-３غواؤو پـه پ＋تـو ژبـه كـ３ د . په هكله ＇ه معلومات ترالسه شول (Phrase)اوس چ３ د تركيب

.افغاني او خارجي －رامر پوهانو نظري３ او اصطالح －ان３ هم ذكر كؤو

په النـدې ماخـذونو كـ３ په دې برخه ك３ تر هر ＇ه د مخه غواؤو د پ＋تو ژب３ د كلمو تركيب چ３

نـــاقص )4( كـــالم نـــاقص)3( نيم／ـــؤي تركيبونـــه)Phrases )2( د كلمـــو تركيـــب )1(د سلواســـچ５تانيا

. او غونأ په نومو سره نومول شوي دي تر غور او مطالع３ الندې ونيسو)6( عبارت)5(مركب

ه ＄ان／ؤي تو－ه پـوره معنـا دا خو جوته خبره ده، چ３ دوينا او خبرو په ترڅ ك３ الفاظ او وئيونه پ

تركيـب، ) الفـاظو (نه شي ＇ر－ندولى، نو د يوې معنا د پوره او بشپؤې ＇ر－ندون３ لـه پـاره د ويئونـو

.يو ＄اى كيدنه او د هغوي ترمن＃ نحوي رابطه ضروري خبره －２له كيإي

روري خبـره او مهـم په جملو ك３ د كلمو تركيب، رابطه او د －رامري قاعدو خيال ساتل أ４ـره ضـ

＇ن／ه چ３ تركيبونه په جملو ك３ ستره نحـوي دنـده لـري نـو ＊ـايي چـ３ ددغـو تركيبونـو پـه . ركن دى

.برخه ك３ پوره ＇５ؤنه او مطالعه وشي

مونإ ته معلومه ده چ３ د نؤة په أ４رو ژبو ك３ د تركيبونو موضوع أ４ره ستره برخه لري چ３ بيـا

.روپونو ويشل كيإيپه ب５ال ب５لو ألو او －

.مخ) 193 (1974ن، كله وين، د ژبپوهنى مقدمه، مسكو . ب )1( .مخ) 451 (1354و ！ولنه، كابل ان／ليسي پ＋تو قاموس، پ＋ت )2( .مخ) 317(، 1317بلخ . محمد －ل مومند، د پ＋تو ژب３ لياره )3( .مخ) 182 (1327محمد اعظم ايازي، قواعد پ＋تو، كابل )4( .مخ) 283(عظيم شاه خيال، صرف ونحو پ＋تو )5( .مخ) 15(1349 كابل پوهنتون. محمد رحيم الهام روشى جديد در تحيقيق دستور زبان دري )6(

 

43

كه چ５رې مونإ خپل３ لرغونة مورنـة پ＋تـو ژبـ３ تـه پاملرنـه وكـؤو او پـه أ４ـر غـوراو ＄يـر ورتـه

او . و－ورونو جوته به شي چ３ په پ＋تو ژبه ك３ هـم دغـه تركيبونـه راز، راز او د انـدازې نـه زيـات دي

.نديهر تركيب په خپل ＄اى او موقع ＄ان／ؤې معنا او مفهوم ＊

په پ＋تو ژبه ك３ تركيبونه ＄انله خـاص أولونـه او قـسمونه لـري چـ３ هـر يوبـه يـ３ پـه خپـل ＄ـاى

.و＊ودل شي

) Idiomايـأ يـوم ( ، اصـطالح Phrasesدلته دا خبره ضروري ده، چ３ د مـستقلو تركيبونـو

.او داس３ نورو تركيبونو سره توپير وشي

)غونأ(تركيب

كلمو او مورفيمونو يو ＄ـاى كيـدو ＇خـه عبـارت ) واكو او ناخپلواكوخپل(تركيب د دوويا زياتو

دى چــ３ اجــزاي３ يــو لــه بلــه ســره －رامــري ارتبــاط ولــري، يــا د دوو يــا زيــاتو خپلواكــو او نــا خپلواكــو

د تركيبونــو د ＇５ــؤن３ او . مورفيمونــو مجموعــه ده چــ３ بــرخ３ يــ３ يــو بــل ســره －رامــري رابطــه ولــري

.３ جوتيإي چ３ تركيبونه د معنا، جوؤ＊ت له مخ３ بيل أولونه لريمطالع３ ＇خه داس

برســ５ره پــردې چــ３ د جملــو پــه جوؤونــه كــ３ برخــه لــري پــه ＄ــان／ؤې تو－ــه د ) غونأونــه(تركيبونــه

.نحوي واحدونو وظيفه هم سرته رسوي

د تركيبونـو Syntax نحـوه )2(پيترسون. ن. اوم )1(فورتون اتوف . ف.＄يني －رامريستان لكه ف

(Phrases) : ２لي دي) قسم(＇５ؤن３ او مطالع３ ته وايي او جمل３ ي３ د تركيبونو يو أول－.

پ＋تـو ژبـ３ ليـاره كـ３ . د پ＋تو ژب３ په －رامرونو كـ３ د تركيبونـو ذكـر پـه النـدې أول راغلـى دى

:داس３ ＇ر－ندونه شوې ده

.و د كلمو د استعمال موقع بيانويد نحوې علم د خبرې كالم تركيب او تاليف ا(

.هغه نطق او عبارت ته وايه شي چ３ د مقصد د بيان د پاره ويل كيإي: كالم

ته ويل كيإي چ３ د دووليـا زيـاتو كلمـو ＇خـه حاصـله شـوې ) أل／ة(د خبرو هغه بيئت : تركيب

.)1()نيم －ؤى تركيب بل بشپؤ تركيب(تركيب دوه أوله دى يو . وي

.1970مسكو . معاصره روسي ژبه )1( .همدا اثر )2( . مخ د زياتو معلوماتو د پاره همدغه ماخذ و－وري316 كال 1317محمد －ل مومند، د پ＋تو ژبي لياره، بلخ، )1(

 

44

مد اعظم ايازي په خپل３ كوچنة رسال３ پ＋تونحوه ك３ د تركيبونـو يادونـه كـؤې همدارن／ه مح

:كالم پردوو أولو دى: او د كالم اقسام تر سرليك الندې داس３ ليكي

)2()كالم ناقص او كالم تام(

همدارن／ه د هر برت پنزل پ＋تـو －رامـر كـ３ د پـوره عبـارت او لنـأ عبـارت ذكـر راغلـى او هـم د

دلتــه عبّــارت مقــصد لــه . اصــطالح／ان３ يــادې شــوي ديPhrasesكلمــو يعنــى د تركيــب مركبــو

په دې تو－ه د تركيب په برخه ك３ دا داتي تركيبونو اسـمي غبر－ـو تركيبونـو، فعلـى . جمل３ ＇خه دى

پـه ك３ د تركيبونـو ) د پ＋تو رف ونحوه (عظيم شاه خيال . تركيبونو او داس３ نورو يادونه ي３ كؤې ده

مركب د دوو يا ددوو ＇خه زياتو كلمو يو ＄ـاى كولـو تـه ترتيـب وايـي : باب داس３ ＇ر－ندونه كؤې ده

او په دې ك３ چ３ كومه خبره يا جمعه جوؤه شي هغه ته مركب كالم وايـي مركـب يـا كـالم دوه قـسمه

.دى

.تام مركب يا كالم يا جمله) 2( ناقص يا نيم／ؤي مركب كالم -1

هغه مركب ته وايه شـي چـ３ ＇ـه پـوره خيـال يـا مطلـب تـرې نـه : كب ك３ داس３ وايي په ناقص مر

＇ر－نديإي يعنى داس３ مركب چ３ اوريدونكى ترې پوره فايده وانخستى شـي او تـسله يـ３ پـرې ونـه

:شي او هغه د پوره مطلب د بيان منتظر وي لكه

.)3(د انوراس، هغه دارو، ناقص مركب تل د يوي جملى جزوى

پـه الس كـ３ لـرو چـ３ د لغـت پـوهن３ )4(همدارن／ه د تركيبونو په باب د پوهاند ر＊تين علمي اثر

د تركيبونو په برخه ك３ هم پـه زؤه پـورې مـواد . په برخه ك３ أ４ر ＊ه معتبر مواد لري ) لكسيكالوجى(

غبـرګ . ول أولونـه پـه دغـه اثـر كـ３ د اسـمي تركيبونـو ！ـ . لري، چـ３ پـوره د اسـتفادې وؤ －２ـل كيـإي

او هـم دارن／ـه د فعلـي …تركيبونه، بشپؤ نابشپؤ، عددي، ضميري، قيـدې، صـفتي او داسـ３ نـور

.تركيبونو مثالونه هم راوؤل شوي دي

.1327 محمد اعظم ايازي، پ＋تو نحوه، كابل )2( . مخ283. عظيم شاه خيال، صرف نحو پ＋تو، پ５＋ور )3( .هـ ش كال1327 صديق اهللا ر＊تين، پ＋تو اشتقانونه او تركيبونه، كابل )4(

 

45

پـه برخـه ) تركيبونـو (همدارن／ه پوهاند ر＊تين د پ＋تو －رامر دويم ！وګ كـ３ د نحـوي واحـدونو

.)1(ديك３ پوره مفصل معلومات وؤاندي كؤي

:د تركيب مشخصاتاصل مطلب په دى ك３ دى چ３ دغه أول تركيبونه د مفهوم او معنا د افادې له مخ３ د الفاظو،

كلمو سره يو شي －２ل كيإي م／ر فرق ي３ دادى چ３ دغه أول تركيبونه مركـب مفهومونـه ＇ر－نـدوي

.２ه وركوياو د نومونو، فعلونو معنا －انو ته زياته ！اكل３ او مشخصه ب

:نو په دې اؤه ويلي شو. خواإه انار، لومؤى لوست، د پ＋تو لوست، اته بج３: د مثال په تو－ه

.تركيب د دوويا زياتو مستقلو يا نامستقلو كلمو ＇خه جوؤيإي .1

.په تركيب ك３ يوه كلمه د بل３ تابع －ر＄ي .2

.په تركيب ك３ د كلمو ترمن＃ نحوي رابطه ！ين／يإي .3

.ت كلم３ ته پراخه او مركب مفهوم ＇ر－ندويتركيب نسب .4

.د جملى او تركيب ترمن＃ توپير او ب５لوالى ضروري دى .5

:د پ＋تو ژب３ په تركيبونو ك３ د كلمو ترتيبله الرې سرته رسيإي او په دې ك３ د كلمـو ترتيـب ) دمطابقت(د كلمو تركيب د －رامري قاعدې

.هم برخه لري

په پام ك３) سمون( د كلمو په تركيب ك３ د كلمو ترتيب او مطابقت په دې اساس كه چيرته

.ونه نيول شي نو پوره مطلب او معنا هم الس ته نه را＄ي

ترتيـب داسـ３ دى چـ３ لومـؤى ) غونـأ (پـه پ＋تـو ژبـه كـ３ د توصـيفي تركيـب : د ب５ل／３ په تو－ـه

: صـفت د موصـوف تـــــابع وي لكـه پـه －رامــــري لحـاظ ). نـوم + صفت . (صفت او بيا موصوف را＄ي

م／ر كه ووايو ＇５ره ناول３، سيمه ＊يـرازه نـو بيـا دا هغـه / ناول３ ＇５ره، ＊５رازه سيمه، ＊كل３ ودانة

نه دى چ３ ！اكلي معنا ＇ر－نده كـؤي پـه دغـه صـورت سـره د كلمـو او ويئونـو بـ３ (Phrase)تركيب

. معنا نه وركويكومه ！اكل３) يو ＄اي كيدنه(اساسه تركيب

. لمريز كال كابل چاپ1370، )كال1359( ！وك 2پوهاند صديق اهللا ر＊تين، پ＋تو －رامر )1(

 

46

دي چـ３ د هغـو ) سرين３، پـسين３ ( د پ＋تو ژب３ په نحوي سيستم ك３ د كلمو د رابط３ وسيله -2

.د ه５واد شاؤې د＊ت３، د افغانستان غرونه: په مرسته هم تركيبونه جوؤيإي لكه

همدارن／ـه رابطه او ترتيب ارز＊ت لري نـو ) الفاظو( ＇ن／ه چ３ د كلمو په تركيب ك３ د كلمو -3

.په جملو ك３ هم أ４ر ارز＊ت لري، ＄كه د ！ول تركيب معنا او مطلب د كلمو په ترتيب پورې اؤه لري

په پ＋تو ژبه ك３ د تركيبونو د ＇５ؤن３ له مخ３ ويلى شو چ３ تركيبونه د نورو اريـايي ژبـو پـه -4

.＇５ر په جال او ب５لو ألو او أولونو ويشل كيإي

:＊ت له مخ３د معنا او جوؤ

هغـه دي چـ３ د مـستقلو مورفيمونـو لـه تركيـب :په پ＋تو ژبه ك３ خپلواك تركيبونـه

:＇خه جوؤ شوي وي دغه تركيبونه په ！اكلو او نا！اكلو باندې هم بيليإي

او د هغـو اجـزاو پـر )1(هغه دي چ３ د تركيب اجـزا يـ３ ！ـاكلي او ثابـت وي : ！اكلي تركيبونه : الف

ى بله كلمه راوؤو ＄كه دغه تركيب پـه خپـل ＄ـاى ！ـاكلى او پـوره مطلـب پـه مـستقيمه ＄اي نشو كوال

:تو－ه وؤاندې كوي لْكه

د كابل پوهنتون، د ژبو او ادبياتو پوهن％ى، د قبايلو وزارت، د پ＋تنو مشر، د ميوند ＇لـى، د

.ماللة م５ؤانه، د پ＋تنو م５ؤانه، نوى ＊ار، پ＋تني دودونه

يبونه معموال د يوې مركب３ كلم３ په تو－ه پريوه معين او مشخص شي ياكس پورې ！اكلي ترك

.اؤيكه پيدا كوي

！ـاكلي تركيبونـه د اضـافي او . او عبارتونه هم خاص نومونه جوؤ وي ) تركيبونه(＄يني دغه أول

.)2(توصيفي له أول ＇خه دى

نكي برخ３ ي３ ！اكل３ او ثابت３ نه وي هغه دي چ３ جوؤوونكي يا ترتيبوو : نا ！اكلي تركيبونه : ب

كـ３ ＄ينـي نـورې ) ＄ـايونو (په دې معنا چ３ د جوؤ شوي تركيب د اجزاو پر ＄اى په ب５ل ب５لـو مـواردو

:كلم３ راوؤل ك５داى شي لكه

. عبدالظهو روف101،س، صديتوف، 1ا سكالوف، . ك. د )1(كابـل پوهنتـون، ميـرويس : او د توصيفى تركيب په دودهم را＄ي لكه حذفيإي ) د(اضافت(د (په پ＋تو ژبه ك３ كله هم )2(

.ميدان، انار－ل

 

47

. او داسـ３ نـور …د ماللة كميس، د اجمل كو！ه، زمونإ كتابونه، توركميس، لس تنه، ＇و تنه

ژبــه كــ３ د ＄ينــو ！ــاكلو او مشخــصو اضــافي او توصــيفي تركيبونــو ＇خــه پرتــه نــور ！ــول پــه پ＋تــو . .

.تركيبونو له جمل３ ＇خه دي) غير ثابتو(تركبيونه د نا！اكلو

په پ＋تو ژبه ك３ زيات شمير تركيبونه شته چ３ د يوې معنا د پوره او بشپؤي افادې د پاره -: ج

دغـه تركيبونـه د . تو－ه مـروج دي …دغه تركيبونه په جوؤه تكراري په مقيده تو－ه استعماليإي چ３

.باندې ويشل كيإي) نا مكمل-مكمل(جوؤ＊ت له مخ３ په بشپؤ او نا بشپؤ

په بشپؤو او نابشپؤو تركيبونو ك３ يوه كلمه د بل３ كلم３ سره نـه تـابع كيـإي خـو پـه تكـراري او

خـامخ، غرونـه غرونـه، أول أول، رنـ， رنـ，، خـواإه پـاك سـپي）لى، م : لكه. جوؤه تو－ه سره را＄ي

.خواإه، جوؤه جوؤه، نيغ نيغ، ژر ژر، من من، خروار خروار، سور سور

چـاي مـاى، أوأة مـوأة، كارمـار، كـوؤ وإ، كـأوأ، البتـه د : نيم／ؤي يا نابشپؤ مثالونه لكـه

)1(－ورئپورتنيو تركيبونو په باب بشپؤ معلومات د لوى استاد پوهاند رشتين اثر و

تركيبونه په اسمي او فعلي ألو بانـدې ويـشل ) ازاد(＇ن／ه چ３ دمخه مو اشاره كؤې ده خپلواك

كيإي نو دلته دا هم زياتو چ３ داسمي اوفعلـي تركيبونـو تـرمن＃ زيـات تـوپير هـم ليـدل كيـإي، ＄كـه

خـ３ سـره تـوپير لـري يـو اسمي تركيبو نه او فعلى تركيبونه د معنا د بشپؤ تابه يا نابـشپؤ تـا بـه لـه م

اسمي تركيب د جمل３ د مبتدا پـه حيـث او فعلـى تركيـب د جملـ３ د خبـر پـه تو－ـه را＄ـي چـ３ پـه دې

. مثالونه راوؤل شي) عبارت(برخه ك３ به په خپل ＄اى د اسمي او فعلي تركيبونو

:ترمن＃ توپير) غونأ(د جمل３ او تركيب شـته ＄كـه هغـه ＄ان／ؤتيـا چـ３ د جملـ３ پـه جوؤ＊ـت كـ３ د جمل３ او تركيب تـرمن＃ خـاص تـوپير

ــه كيــإي ــه ليدل ــه تركيــب كــ３ ن ــو . موجــوده ده، پ ــو د تركيبون ــر هــر ي ــا خب د يــوې جملــ３ مبتــدا او ي

پـه بـشپؤې او پـوره جملـ３ كـ３ مبتـداء او . د مثـال پـه تو－ـه . ＇خه جوؤيإي) فعلي -اسمي) (غونأونو(

ت ＄ـاي لـري م／ـر پـه تركيـب كـ３ دغـه بـرخ３ نيم／ـؤې وي خـو پـه خبر او همدران／ه د هغوي متعلقا

) جملــه( عبــارت (Utterance)پ＋تـو ژبــه كـ３ هــر أول كلمـ３ او داســمي يـا اداتــي تركيـب يــو لنـأ

د لنـأ عبـارت ＇خـه د ؤومبـي يـا ورپـس３ عبـارتونو لـه قـرين３ ＇خـه ددغـه عبـارت . تشكيلوالى شـي

: ＇خه معلوميإي لكهمستقلوالى د عبارت له سر او اهن，

!سبا؟، زما په كورك３؟، اى سؤيه

. لمريز كال1327صديق اهللا ر＊تين، پ＋تو اشتقاقونه او تركيبونه، كابل )1(

 

48

م／ـر كـه چ５ـرې دغـه النـدنيو )1(او داسـ３ نـور تركيبونـه ! وا وا وا (، نـه نـه، !، بلى هو !هو صاحبه

يا جمل３ په ب２ه نـه شـي راتـالى، خـو د يـو بـشپؤ ) لنأ عبارت(تركيبونو ته نظرواچو، نو بيا د عبارت

.حيثيت به ولري (Phrase)او مكمل تركيب

سور قلم، ＊كل３ ننداره، －ران ه５واد: لكه

.سور قلم دى) دا: (كه چ５رې ووايو

په دغـه أول تركيبونـو كـ３ معمـوال كلمـ３ يـو لـه . نو دا به ساده جمل３ وي . ＊كلي ننداره ده ) دا(

كلمــو او پــه پ＋تــو ژبــه كــ３ د . بلــ３ ســره پــه جــنس، عــدد، حالــت كــ３ －رامــري مطابقــت ＇ر－نــدوي

.عبارتونو ترتيب او －رامري مطابقت ضروري دى

د سيند ＇په، داسونو ش２ا، مست هاتيان، شنه زمريان، لوى غر: لكه

:أولونه) غونأ(په پ＋تو ژبه ك３ د تركيب ب５ليإي چ３ بيا هـره ألـه يـ３ پـه خپـل ) اسمي اوفعلي (په پ＋تو ژبه ك３ تركيبونه په دوو ألو سره

.ال أل／يو ويشل كيإيوار سره په ج

:او أولونه ي３ (Phrases) اسمي تركيبونه: لومؤىوي او دغه اسمي ). اسم(ي３ نوم ) اجزا(اسمي تركيبونه هغه دي چ３ د تركيب اصلي او اساسي برخه

.په برخه ك３ را＄ي) مسند(او په اسمي جمله ك３ د خبر ) مسنداليه(تركيبونه په جمله ك３ د مبتدا

:كيبونه په الندې أل／يو ويشل كيإياسمي تر

:اضافي تركيبدا هغه أول تركيبونه دي چ３ د يو اسم نسبت يو بل اسـم يـا ضـمير تـه شـوى وي يـا پـه بلـه وينـا

د مالكيت مقيـد مـورفيم پـه واسـطه لـه يـو بـل سـره ارتبـاط ) د(اضافت (سره كه چ５رې دوه نومونه د

.)2(＄يپيدا كؤي نو يو اضافي تركيب الس ته را

د پ＋تو ژبي په اضافي تركيبونو ك３ معموال يونوم مضاف اليه او بل نوم د مضاف پـه تو－ـه وي

.چ３ مضاف د مضاف اليه ＇خه وروسته را＄ي

.مخ) 194 (1340هر برت پنزل، دپ＋تو －رامر، كابل )1( .مخ) 150(، 1349ابل محمد رحيم الهام، روش جديد در تحقيق د ستور زبان دري، ك )2(

 

49

:په پ＋تو ژبه ك３ اضافي تركيبونه په الندې تو－ه جوؤيإي نوم+ نوم + د اضافت تورى ) د(

مضاف+ مضاف اليه + د

ار واليت، د پ＋تو نخوا غرونـه، د پوهنتـون كتـابتون، د خوشـحال خـان د سـتار د نن／ره : بيل／ه

.نامه، د كابل ＊ار

.د معنا له مخ３ د الندينيو مقصدونو لپاره را＄ي) عبارت(اضافى تركيب : الف

: د ملكيت يا نسبت او قرابت معنا ＇ر－ندوي لكه-1

.د ماللة ك）وؤه، د ＄لمي ورورد پوهن％ي محصلين،د افغانستان خلك، د زمرك كتاب،

: د اختصاص په مفهوم سره-2

د ب０ －لونه، د كابل ＊ار، د كابل م３２، د ＊ار و ＄اله، د جر－ـو وطـن، د زمريـو كـور، د قبـايلو

.جر－ه، د مشرانو جر－ه

: د بيان او وضاحت په معنا -3

.د زرو －وته، د خاورو كنأولى، د اخترو ورځ، د سپوإمة شپه

: د تشبيه په مقصد-4

د ستر－و تور، دب５لتون اور، د ب２و غشى، د مين３ اور، د لستو１ي مار، د ان％ر－ل، د فكر ！ال،

.د عقل الس

داوبو جام، د غوؤو ！ـيم، د چـايو أبلـى، د اوبـو －ـيالس، دوينـو جـام، د : د ظرفيت په معنا -5

.ميو جام

: د وؤتوب په مفهوم-6

ــدن３ وؤ، د مــ ــك، د د لي ــو ســؤى، د دوســتة خل ــه، د وژل رك３ وؤ، د دوســتة وؤ، د خــوؤ لوم２

.اشناية وؤ، دويلو خبره

:د جوؤ＊ت له مخ３ اسمي تركيبونه: ب

:تركيبونه په ساده او مركب أول دي) اسمي(نوميز

: لكه . نومونو ＇خه جوؤ شوي وي) مفرد(هغه تركيبونه چ３ د دووساده و : الف

:نوم+ نوم+ د

 

50

د غـاؤه، د پـسرلي موسـم، د علـم ر１ـا، د انـصاف تلـه، د نـارنج م５لـه، د پـسرلي وإمـه، د د سين

.انار－ل

يـ３ ) مـضاف (يـ３ يـو مفـرد اسـم او دويـم اسـم ) مـضاف اليـه (هغه تركيبونه چـ３ لومـؤى اسـم : ب

:دجمع عدد نوم وي

)جمع(اسم ) + مفرد(اسم + د

ونه، د ب０ چـو１ي، د هـوا مرغـان د داور تـورې د اور د نن／رهار باغونه، د نارنج －لونه، د باغ －ل

.لمب３

يـ３ مفـرد نـوم ) مضاف(د جمع عدد او دويم نوم ) مضاف اليه (هغه تركيبونه چ３ لومؤى اسم : ج

:وي

).اسم(مفرد + نوم ) جمع عدد+ (د

.د غرونو هوسة، د ستورو ر１ا، د －النو ＊كال، د تورو بري＋نا، د اسونو ش２ا

: به دلته مضاف اليه او مضاف دواؤه د جمع عدد نو مونه وياوس: د

.جمع عدد نوم+ جمع عدد نوم + د

يـا مـضاف اليـه مركـب نـوم او مـضاف . د خلكو ارز－ان３، د بور－انو اوازونـه، د خـا！ولو جنـأي

.نوم وي) مفرد(ساده

د قصه خانة بازار، د كابل پوهنتون محصل، د پ＋تو ！ولن３ ودانة

. او مضاف صفت وي) مفرد نوم(ضاف اليه م: هـ

د كــور مــشر، د . دروغتــون نــاروغ، د ليونتــون ليــونى، د زمــان３ پــوه : صــفت+ نــوم ) مفــرد+ (د

.زمان３ هو＊يار

: هغه تركيبونه چ３ مضاف اليه د جمع عدد نوم او مضاف ي３ اسم معنا وي لكه: و

.د زؤ ورو خپلوي، دنا اهلو دوستي، د خلكو اشنايي

:او مضاف فعلي صفت وي) مفرد، جمع) (اسم( مضاف اليه -ز

:فاعلى صفت) + جمع–مفرد (نوم + د

د پسرلي ＊كلوونكي، د مجل３ چلوونكى، د مجلـ３ چلـوونكي، د مجلـو چلـوونكي، د جريـدو

.خپرونكي

:مفعولي صفت) + مفرد(نوم + د

 

51

.د زمان３ ر！لى، د خلكو ＄پلى

.ب مفرد په تو－ه او مضاف د مفرد نوم په تو－ه راغلى ويمضاف اليه د توصيفى تركي: ح

.نوم) مفرد) + (مفرد(توصيفى تركيب + د

.د نوي ＊ار جمات، دسره قلم قيمت، د نوي كال ورځ، د لوى خداى كالم

.او مضاف د مفرد نوم وي( جمع(مضاف اليه د توصيفى تركيب : ط

نوم) مفرد) + (جمع(د توصيفى تركيب

.ارونو اوسيدونكى، د ر１ا ور＄و غلد لويو ＊

.د ژيؤو －لو باغ، د تورو ستر－و رن，

. او مضاف هم دجمع عدد نوم وي) جمع(مضاف اليه توصيفى تركيب : ك

. د لويو غرونو زمريان، د شنوونو توتيان). ون３(د تور و غرونو ليوان، د سرو انارو باغونه

.سم او مضاف ي３ توصيفى تركيب ويهغه تركيبونه چ３ مضاف اليه مفرد ا: ل

).مفرد(توصيفى تركيب + اسم + د

.د زمان３ هو＊يار سؤى، د قوم سپين إيرى، د پسرلي خوإه وإمه: مفرد

).جمع عدد(توصيفى تركيب ) + مفرد(اسم + د

دغم درانه خوبونه، د خوشحالة لنأ وختونه، د مل／رتوب ＊３ ور＄３، د ژمـي اوإدې شـپ３، د

.ي لنأې ور＄３ژم

) جمع) (مفرد(مضاف اليه د جمع عدد نوم او مضاف توصيفى تركيب : م

، )مفرد(توصيفى تركيب + جمع عدد د نوم + د

).جمع(توصيفى تركيب + جمع عدد نوم + د

د اوبو أك جام يا د اوبو أك جامونه

د كوچيانو اوإده كتارونه-د شودو غ پيروى

.يندونو مست３ ＇پ３، د بورا－انو سوې نغم３ د س-د مستو أكه ك＂وه

او مــضاف توصــيفي ) فــاعلي، مفعــولي(پــه دې أول تركيــب كــ３ مــضاف اليــه فعلــي صــفت : ن

. تركيبونه وي…تركيب، عددي، اشاري

.توصيفي تركيب) + فاعلى مفرد(فعلي صفت + د : الف

 

52

جمع

د ليكونكو ＊３ مقال３

دپوهاندانو پاخه فكرونه

انو درن３ وظيف３د ＇يؤاند

د ＇ارندويانو درن３ وظيف３

د تللو ه５ريادونه

مفرد

د ليكونكي ＊ه مقاله

د پوهاند پوخ نظر

د ＇５ؤاند علمي ＇５ؤنه

د ＇ارندوى درنه وظيفه

د تللي ه５رياد

.توصيفى تركيب) + مفعولي(فعلي صفت + د -2

د أبيدلي ژيؤه ＇５ره

.دوهلي تيزه منأه

＄وؤند سردر！ل شوي

.عددي صفت+ فعلى صفت : ب

:عددي صفت+ فعلى صفت + د

د ＊وونكي يو كتاب .د －نأونكي يو ماشين

.د پرزول شوي خؤه ＇５ره .د ＄ورول شوي يوه خبره

:جمع د －نأونكو درې ماشينونه

.د ＊وونكو لس كتابونه

=اشاري تركيب + نوم + د :ج

.د ب２وال دغه باغونه

.هغه د＊ت３د وطن

.د كلى وال هوغه ون３

:نوم او مضاف عددي تركيب وي) مفرد، جمع(مضاف اليه + د

:عددي تركيب) + مفرد(نوم + د -1

. د ژوند يوه ＊كال، د سريو وي＋ته، دون３ يوه ل＋ته، د كو！３ ＇لور ديوالونه

:عددي تركيب) + جمع(نوم + د -2

 

53

.نو پن％ه －وت３، د مل／رو پن％ه بكسونهد كورونو ＇لور －و！ونه، د السو

).مفرد(نوم + عددي تركيب + د : بل داس３ چ3-３

.د يوې و３１ م２ه، د ＇لورو تنو خيال، د لسو تنو زور

)جمع(نوم + عددي تركيب + د -4

.د ＇لورو تنو نظري３، د سلو تنو جر－３

:عددي تركيب+ عددي تركيب + د -5

.ه برخ３، ديوه كلي يو مشر، د يوه كلي يو سپين إيريد پن％و تنو پن％

د يـوه مـين درمنـد زؤه د . مضاف اليه عددي تركيب او مضاف توصيفى تركيـب راغلـى وي : ح

.يوې ون３ لويه ＇ان／ه، د يوه كتاب لويه برخه

اوس په دې برخه ك３ －ورو چ３ مضاف اليه توصيفي تركيـب او مـضاف هـم د توصـيفي تركيـب

.و－ه راغلي ويپه ت

.توصيفى تركيب+ توصيفى تركيب + د

د لوى خداى پاك كالم، د لوؤ انسان لوؤ فكر: الف

د لوؤو انسانانو لوؤ شخصيتونه: ب

.د غمجنوزؤونو سوي اهونه

.د درندو خلكو درانه خو يونه

: بيا هغه تركيبونه －ورو چ３ په پ＋تو ژبه ك３ هم ز＊ت زيات مروج دي لكه

.او مضاف ي３ ساده نوم وي يا جمع وي) عطفى تركيب(يه د عطف په صورت ك３ مضاف ال

:مضاف+ مضاف اليه + د

):نوم+ (عطفي تركيب + د

.د موسى خان او －لمكة فلم، د دوست او د＊من مقابله

)ور＄３(دادم خان او درخانة داستان، دغم او＊ادة وختونه

.ؤهد نن او سبا فكر، د سبا او ب５／ا خوا

د عطف …ددې نه پرته مضاف اليه كيداى شي چ３ ددوونه زيات نومونه، صفتونه، ضميرونه

.د كابل، كندهار، نن／رهار، ＊ارونه، دا ＇ك، بريالي، زمرك او ＄لمي دوستي: په تو－ه راشي لكه

.وي او مضاف د عطف په صورت سره راغلى وي) مفرد، جمع(بله دا چ３ مضاف اليه نوم

 

54

:مضاف+ اف اليه مض+ د

:عطفى تركيب) + مفرد، جمع(نوم + د

د كندهار م３２ ان／ور او انار، دا ＇ك بوتلونه كتابونه او قلم، د خلكو ارزو－ان３ او هيل３

:مضاف په دې ترتيب سره چ３+ مضاف اليه + د

.وي) توصيفي تركيب+ عطفي تركيب + د (

ساز أك３ نغم３د كابل او نن／رهار لويه الر، د سوز او

).لوؤ اوازونه(د بلبلو او بور－انو سوې نغم３

.د شتمنو او دولتمنو بدنيتونه

پات３ دې نه وي چ３ په اضافي تركيـب كـ３ برسـ５ره پـه نومـوؤ و تركيبونـو د پ＋تـو ژبـ３ تكـراري

ي، چـ３ د مشابه او متضاد تركيبونه هم د مضاف اليه او يا د مـضاف پـه تو－ـه را＄ـ -جوؤه، مترادف

:！ولو راوؤنه دلته أير وخت غواؤي، يوازې دغه ＇و مثالونه ي３ د ب５ل／ي په تو－ه راوؤو

. د دوستانو غرونه غرونه سالمونه، د دوستانو ＄ولة ＄ولة سالمونه-1

. د لوي３ ون３ خواره واره ＊اخونه، دغ＂３ ون３ خورې ورې ＇ان／2-３

.ته، د هو سيو ستر－و ترنده ترنده كاته د زركو ستر－و تيز تيز كا-3

. د پ５غلو لنأ لنأ قدمونه-4

. د لسو لسو تنو أل5-３

. د تك رات， الر، د خوا په خوا مركه، د شورماشور خبرې-6

.يا د مل／ري ت， رات，، د خلكو شورماشور

:يادونه

مير راشـي نـو پـه دغـه أول پر ＄اي ضـ ) مضاف اليه(په اضافي تركيبونو ك３ كه چ５رې د يوه نوم

:مضاف خپل دري＃ ثابت ساتي لكه+ مضاف اليه ): د(تركيب ك３ هم د اضافت

ــه، دده ورور، ددې كتابچــه، ددوى ) د( ــإ هيــواد، ســتا خو＊ــه، ستاســي هيل زمــا كتــاب، زمون

چـ３ پـه دغـو تركيبونـو كـ３ هـم د مفـرد او جمـع صـورتونه را .. مل／ـري، د هغـوي ) هغ３(خبره، دهغه

.په دغه أول تركيب ك３ هم مضاف اليه تر مضاف د مخه را＄ي. تالى شي

په پ＋تو ژبه ك３ يوازې په هغه صورت ك３ مضاف تر مضاف اليه د مخه راتالى شي چ３،

.ضميرونه وي) اداتي( مضاف اليه ناخپلواك -1

 

55

ادبـي هنـري ليكنـو كله نا كله د بدل په تو－ه هم مضاف د مخه را＄ي البته پـه شـعر او ＄ينـو -2

.ك３ دغه طريقه دود لري

.ونه د چنار، پا１ه د－ور －ورې، ل＋ته دون３، سر د زؤه: لكه

:توصيفى تركيب

په ألـه كـ３ راغلـي دي، چـ３ دغـه ) عبارت، غونأ (تركيبونو ) نوميز(داأ له تركيبونه هم داسمي

ه صورت ك３ چ３ مركب مفهوم ورسوي وايي البته په هغ )1(تركيبونو ته په عامه تو－ه مركب صفتونه

له تركيـب ＇خـه ) كلمو(سره د صفتي أل３ ) زؤي( د يو اسمي مركز (Phrases)دغه أول تركيبونه

.الس ته را＄ي

يا ضمير حالت ＇رن／والى د صفت په ) نوم(هغه دي چ３ ديوه اسم ) غونأونه(توصيفى تركيبونه

.واسطه بيان او ＇ر－ند شي

.３ توصيفي تركيبونه د جوؤ＊ت له مخ３ په الندې تو－ه جوؤيإيپه پ＋تو ژبه ك

:د مثال په تو－ه

+ صــفت (، )فعلــى صــفت+ نــوم (، )قيــد+ نــوم (، )صــفت+ نــوم (، )نــوم+ نــوم (، )اســم+ صــفت (

).صفت

.)5)(4)(3)(2(ددغه أول تركيبونو بشپؤ فهرست په الندنيو ماخذونو ك３ ليدلى شو

موصوف ＇خه دمخه را＄ي او د －رامري قاعدې له ) مركز، زؤي( نوم په پ＋تو ژبه ك３ صفت د

.مخ３ صفت د نوم موصوف تابع دى

د نارينه يا ＊％ينه مفرد يا جمع وي نـو صـفت ورسـره هـم پـه هماغـه أول د ) موصوف(كه چ５رې

.)1(عدد، جنس، حالت له مخ３ سمون كوي

.مخ) 77(، 1327صديق اهللا ر＊تين، د پ＋تو اشتقاقونه او تركيبونه، كابل، )1( مخونه) 79-77(، 1327صديق اهللا ر＊تين، د پ＋تو اشتقاقونه او تركيبونه، كابل، )2( .مخونه) 54-52(رسي نوټ كال د پوهن％ي د1357داكتر زرغونه، د پ＋تو اشتقاقونه او تركيبونه، كابل پوهنتون، )3( . ع كال1942عظيم شاه خيال، پ＋تو صرف ونحو، پي＋ور )4( . ل كال1356. د ارمستر، －اي／ر، مور －نسترن، تاريخ تلفظ و صرف پ＋تو لومؤى ！وك، كابل )5(

 

56

فكر ستؤى هلك، سبزنى كال، لنأ ) مفرد(نارينه : لكه .نارينه جمع، ستؤي هلكان، خواإه نثرونه

. خوإه وإمه، تازه هوا): مفرد(＊％ينه . خوإې نغم３، ترخ３ ور＄３) جمع(＊％ينه

:په پ＋تو ژبه ك３ توصيفي تركيبونه په الندې تو－ه ＊ودلى شو وې مفكورهلنأ فكر، اوإ د تار، ر１ا ورځ، لنأه ورځ، ن)! مفرد(نوم ) + مفرد(صفت : الفــوم ) + جمــع(صــفت : ب ــه، لنــأې : لكــه) جمــع(ن ــاوده ســالمونه، كــاإه ورم５إون ــه، ت زاؤه خيالون

.ور＄３، اوإدې شپ３هغــه خــوار، دغــه بــ３ وزلــى، تــه خــوار، تــه خــواره، ＇وليــوني، ＇ــومره أ４ــر، : صــفت+ ضــمير : ج

.＇ومره لوؤ، ＇ه ＊كلى .توصيفى تركيب= نوم + نسبتي صفت : د

لى ســؤى، نن／رهــاري خلــك، افغــاني كلتــور، ادبــي جر－ــه، ملــي پان／ــه، النــدينى پــوؤ، ننــة كــابورځ، دولتي موسسه، خاورين كنأولى، وري＋مين كالى، او بلن ماسته، خيرن كـالي، زؤ ور خلـك،

.－＂ه وركار، شته من سؤي، غيرتمن پ＋تون، كركجن سؤي، كبرجن سؤي، تور＄ن سؤي .اسم+ نسبتي عددي صفت : هـ

.شليز نوټ، سل／ون نوټ، لسيز نوټ، پن％وس －ون نوټ :ستوصيفى تركيب= نوم + نوم ) معنا(مجرد : و

.توريالى سؤى، توريالي جن／يالي خلك، فرهن／يالى خوشحال :توصيفى تركيب= نوم ) + فاعلى(فعلي صفت : ز

هلـــك، و！نـــدوى هلـــك، راغلـــى ســـؤى، تللـــي وختونـــه، ســـو＄ونكى بـــم، تلـــونك３ دوره، تلـــونى .ماشوم) ＄و＄ند(－ر＄ندوى مو！ر، خو＄ندوى

.نوم) + مفعولى(فعلي صفت : ح

.ر！لى هلك، وهلى هلك، ＄پلى هلك، ر！ل شوى هلك، وهل شوى ماشوم، ＄ورول شوي خلك

سـؤي، (اأه، خپـه هـو سـا، سـاده، قـوي، أ : په ＄ينو شريكو صفتونو ك３ ددغه قانون ＇خه مـستثني دي لكـه : يادونه )1(

). ＊％ه

 

57

:)1(اسم+ اشاري ضمير : ط

. ＊ار هغه دغه دا-1

.جونكؤه هغه دغه دا

و－ؤي ه هغ دغه دا

ورځ هغه دغه دا

.كوم خلك، ＇ه شيان، ＇و سؤي، ＇ومره كسان، ＇و تنه، ＇ووم سؤى: نوم+ استقهامي ضمير -2

په پورته مثالونو ك３ مووليدل چ３ صفت او موصـوف د بـسيط３ او سـاده كلمـ３ ＇خـه دي ولـ３

و چ３ د تركيب يوه برخه ي３ مركب او بله ي３ پرته له دې ＇خه په پ＋تو ژبه ك３ أ４ر داس３ مثالونه وين

.ساده او يا برعكس وي او يا دواؤه برخ３ ي３ مركب３ وي

.أيرې خوإې م３２، خورا أ４رې لنأې ور＄３: لكه

. أ４ر درانه او سپي）لي خويونه-1

وإى مؤ ژواندى سؤى، روغ جـوؤ خلـك، وچ كلـك لر－ـى، سـره سـپينه ＇５ـره، خـواره واره كـالي،

.تإى مسافر

.لنأ لنأ كميسونه، اوإده اوإده كالي، اته اته برخ３

. شنه باغونه او چمنونه، شن３ ون３ او ＇ان／2-３

. هغه يوه ＊كل３ نجلة، دغه يو＊ه پوخ مضمون-3

.علمي خپره شوې مقاله، دغه يوه خپره شوي علمي مقاله

.رو＊انه ليدله شوې مياشت، ر！ل شوي مظلوم خلك

.و أ４ر ＊ه اسان كار، دغه راغل３ پ＋تنه م５لمنه پ５غلهي

په پ＋و ژبه ك３ د صفتونو د ＄ينو ألو او د ＄ينو ضميري صورتونو أولونه په ＊كاره تو－ه ＇ر－ند نه وي نو داسمي مركز

تـه خـوار يـا تـه : او د هغوي د متعلقو صفتونو په من＃ ك３ كله دغه د اسـم او صـفت مطابقـت ＊كـاره نـه ＇ر－نـديإي لكـه

. . .دغه كار، دغه پوهه ! ه، هغه ＊ار، هغه جون／ؤهخواره، ته ساد .يادونه شوي وي اشاري صفت بيا توصيفي تركيب دى) نوم(كه د اشاري ضمير ونو سره د مرجع )1(

 

58

پــه دې . ＇خــه رغيــدلي وي ) معــدود(او نــوم ) شــم５ر( چــ３ د عــدد :عــددي تركيبونــه

پـه پ＋تـو ژبـه كـ３ عـدد هـم تـر خپـل معـدود د . وي) زؤى(تركيبونو ك３ بيا هم نوم د تركيـب مركـزي

.)1(ع ويمخه را＄ي او د عدد، جنس په لحاظ د معدود تاب

:په الندې تو－ه عددي تركيبونه دي

.دوه كتابونه، دوې ＇ان／３، يو خبر، يوه ما１ة، درې كتابونه، درې كتابچى: نوم + عدد -1

يو هغه، يوزه، دوه دوي، دوه مونإ، دوه تاس３، دوه هغوي، يوته، يـوزه، يـو : ضمير + عدد -2

.＇وك، يو چا

.كوم يو، كومه يوه هريو، هره －ؤة، هر ساعت. ه يو، دغه لسهغه دوه، دغ: عدد+ ضمير -3

.پن％م سؤى، لسم ！ول／ى، شلمه پ５رة، پن％مه برخه: اسم+ ترتيبي عدد -4

دوه تنـه سـؤي، : كلمـ３ هـم راوؤل كيـإي ) تميـزي ( داسمونو او عددونو ترمن＃ كله كلـه قيـدي -5

لمونه، ＇لور ！وكه كتابونه، يو تختـه كاغـذ، دوه ديرش كسه ميلمانه، ＇لور سره غويان، دوه دان３ ق

.تانه رخت، يوه ！و！ه ＄مكه، يوه پايه المارة، ＇لور جوؤې بو！ان

:سره) سرينه(پريدلوك ) پر( د مطلقو عددونو تركيب د -6

.دوه پرپن％ه، درې پرلس، يوه پر ＇لور، يو پر ＇لور

.)2( 2/20(دوه شلمه برخه ) 2/5(برخه دوه پن％مه : نوم + رتبي عدد + مطلق عدد -7

):غونأ(توصيفى تركيب + عدد : په مركبه تو－ه-8

يوه ＊كل３ مرغى دوې هو＊يارې نجون３، درې غ＂３ غ＂３ چر－３، لـس تنـه پاخـه پاخـه مـشران،

.يوه أيره لويه درنه جر－ه

:قيدي تركيبونهرخه لري، چ３ ددغـو تركيبونـو اصـلي او اساسـي د نوميزو تركيبونو په أله ك３ قيدونه هم ستره ب

تاكيد، عدد، نوم، (توكي قيدونه دي او د جال او ب５ال ب５لو معنا－انو په غرض ＄يني نور مورفيمونه

تـصريفيإي م／ـر ) يـو او دوه (په پ＋تو ژبه ك３ عدد د يو ＇خه وروسته د جمع په تو－ه راوؤل كيإي او دجنس په لحاظ )1(

. ＇خه وروسته د ！ولو جنسونو له پاره يو أول را＄يددرې شمير :د زياتو معلوماتو د پاره و－وري )2(

.مخ) 121( لمريز كال 1327. كابل. لومؤى ！وك. د پوهاند صديق اهللا ر＊تين، پ＋تو－رامر

 

59

د . ورسره يو ＄ـاى كيـإي او ！ـول تركيـب د قيـد پـه تو－ـه پـه جملـه كـ３ اسـتعماليإي ) سرينه او پسينه

. په الندې تو－ه لنأ لنأ راوؤل كيإي(Adverbial)پ＋تو ژب３ قيدي تركيبونه

)تركيب(قيدي غونأ = قيد + قيد :الف

ك＋ته پورتـه، النـدې بانـدې، اپلـو دې پلـو . لره بره، وؤاندې وروستــه، هلته دلته، اخــــوا ديخـــوا

.ورو ورو، چابك چابك، －ؤندى －ؤندى. اوس اوس، كله كله، ژر ژر: په تكراري توْ－ه

.قيدي غونأ= نوم + نوم : ب

.اغزي اغزي، غرونه غرونه، كلي كلي، سيندونه سيندونه، پنأ پنأ، ＄ولة ＄ولة، أل３ أل３

:قيدي غونأ= صفت + صفت : ج

پ پ، پوست پوست، لوى لوى، تود تود، خوار خـوار، شـور شـور، غـ غـ، غلـى غلـى، －ـ０

.－０، وران وران، مات مات، ！وك ！وك

.قيدي غونأ= عدد + عدد: د

پن％ه پن％ه، شل شل، لس لس،

).غونأ(قيدي تركيب = نوم + عدد + عدد : هـ

.يو دوه ور＄３، دوه درې ساعته، درې ＇لور كتابه، پن％ه شپإ كاله

).غونأ(قيدي تركيب = اسم + عدد

.دوه ور＄３، درې مياشت３، يوه ورځ، يو ＄لي

).أغون(تركيب = قيد + صفت : و

أ４ر لإ، لإ ورو، سپين سبا، توره شپه. ＊ه ك＋ته، أ４ر ژر= أ４ر نژدې، أ４ر لرې

.قيدى تركيب= ضمير + ضمير : ز

.＇وك ＇وك، چا چا، ＇ه ＇ه، كوم كوم

:صفت+ صفت : ح

.أير هو＊يار، ＊ه غ＋تلى، توره خؤه

:نوم+ ！اكلى ضمير : ط

)مكاني قيد(هر ＄اى، هر چ５رته

)دزمان３ قيد(وخت، هر كله هر

 

60

.مكاني قيدي تركيب= نوم + سرينه : ي

.هم هلته، هم دلته

مكاني، زماني= نوم + په + نوم : ك＄اى په ＄اى، كور په كور، كو＇ه په كو＇ه، كلي په كلي، وخت په وخت، كال په كال، مياشت پـه

.مياشت، ！ك په ！ك، －ؤة په －ؤة

پ په پ＂ه: حالت３ قيدي تركيب= ت صف+ په + صفت : ل

.دوه په دوه. يو په يو): عدد+ په + عدد (

:زماني قيدي تركيب= نوم + تر + نوم : م

كال تر كاله، ساعت تر ساعته، ورځ تر ور３＄

:قيد+ تر + قيد : ن

.ژر تر ژره، تل ترتله

.لإ تر لإه، أ４ر تر أيره: صفت + تر + صفت : ق

.ا خپلواك ضميرن+ تر + قيد : ر

.وروسته تردې يا تردې وروسته، پخوا تر دې، مخك３ تردې

):قيد(نوم + صفت + سر بل په ) سرينه: (ش

په ＊ه تو－ه، په أ４ره بيؤه

 

61

په خندا، په ژؤا، په مؤانه، په تلوار، په منأه: نوم+ سر بل په ) سرينه: (ت

نـأه، پـه د ان／ـو دان／ـو، پـه خنـدا خنـدا، پـه په منأه م : قيدي تركيب = نوم + نوم + سربل په : ض

.ژؤا ژؤا، په نارو نارو، په چيغو چيغو، په كؤيكو كؤيكو

:تاكيدي تركيبونه

.په پ＋تو ژبه ك３ تاكيدي تركيبونه له دووهم اهن／ه او هم معنا كلمو ＇خه جوؤ شوي وي

:تاكيدي تركيبونه په دوه أوله دي

:لكه پورتني ＄يني مثالونه. ك３ ك م تكرار شوي ويپه تركيب) كلمه(چ３ يو لفظ : الف

.！ك ！وك، أزأوز، ！يل ！ال: چ３ يو لفظ په ك３ په لإ تغير سره تكرار شوي وي لكه: ب

:راوؤل شوي وي لكه) و(يا ) ب(يا ) پ(يا ) م(چ３ په دوهم３ كلم３ ك３ داول توري په ＄اي : ج

ه، غنم منم، زوؤ پوؤ، خؤپؤ، ژ４ؤپيؤ، كلك پلـك، هـك پـك، لر－ي مر－ي، أوأوة موأة، اوبه موب

.)3)(2)(1(د زياتو معلوماتو د پاره و－ورئ. سوؤ پوؤ، ＇يرې ويرې، كوإ وإ، خورور، －أوأ، تور بور

)غونأونه(تركيبونه ) ارتباطي(اداتي ددې تركبيونو .اداتي تركيبونه ＄كه ورته وايو چ３ له ادواتو او اسمي مركز ＇خه جوؤ شوي وي

په دې تركيبونو ك３ ادات . اسمي مركز ضمير يا اسم، صفت او يا كوم بل هر أول اسمي تركيب وې

. ＇خه وروسته او هم د مخه او هم داسمي مركز په دواؤو خواو وك３ استعماليداى شي)4(هم له اسم

يـوه نـوم ＇خـه د مخـه يـا هغه ادات يا توري چ３ په يـوې جملـ３ يـا يـو تركيـب كـ３ د كلمـ３ يـا لـه

.وروسته راغلى وي د هغه ！اكلى حالت او دري＃ ＇ر－ندوي

نـه د مخـه راشـي سـرينه او هغـه چـ３ وروسـته راغلـى وي پـسينه ) نومونـو (دغه ادات چ３ د كلمو

.ورته ويل كيإي

لمريز كال. 1327كابل، . د پ＋تو اشتقاقونو او تركيبونه. ر＊تين پوهاند صديق اهللا )1( ع. 1970كالينينا، د پ＋تو ژب３ لغت پوهنه، مسكو، . م. ز )2( .، درسي لكچر نوټ1357أاكتر زرغونه، د پ＋تو اشتقاقونه او تركيبونه، كابل، )3( . اسمى مركز)4(

 

62

د ()7()ر كلمـات غيـر متغيـ )6)(5(د پ＋تو ژب３ په زياتو －رامرونو ك３ دغه ادات د جاره، جري تـوري

. مغيره تورو په نامه راغلي دي)11)(10)(9(ادات يا توري)8()مفعول توري

په ＄ان／ؤي تو－ه كومه خاصـه لغـوي ) پيشين３، پسين３ (په هر صورت ＇ر－نده ده، چ３ دغه ادات

معنا نه لري ول３ چ３ په جمله يا تركيـب كـ３ د نـاخپلواكو يـا مرسـتيالو توكونـو پـه تو－ـه را＄ـي چـ３

. معناي３ د هماغو نومونو، فعلونو، قيدونو سره په استعمال ك３ ＇ر－نديداې شي

په اداتي تركيبونو ك３ هره سرينه د خاص او ！اكلي معنا د ＇ر－ندولو لـه كبلـه خاصـه او ＄ـان／ؤې

وپـه پسينه قبلوي ليكن په پ＋تو ژبه ك３ كه سرينه له پسينو سره جوؤه په تركيبونو كـ３ برخـه اخلـي ن

.زياتو مواردو ك３ يوازې سرينه او يا يوازې پسينه هم د مطلب ！كى بيانولى شي

پرميز باندې پر＄اي كه ووايو ميز باندې(د : لكه

)كوره پورې(تركوره پورې پر ＄اي كه ووايو ( د -1

.پر كتاب بّاندې پر ＄اي كه ووايو، پر كتاب( د -2

－ـورو چـ３ يـوازې سـرينه راوؤل كيـإي، خـو پـسينه يـ３ عامـه نـه م／ر په دې الندې مثـالو كـ３ -3

.په پ＋و الؤم: بري＋ي لكه

. په توره ي３ وواهه، په چاؤه ي３ پرې كؤ، په دعا ＊ه شو، په ژؤاله كوره ووت

.الزمي دي) سرينه، پسينه( م／ر كه ＄ينو مثالونو ته ＄ير شو نو بيا －ورو چ３ هلته دواؤه توكونه -4

.)1(په كورك３، په من／ي ك３، په پوهه ك３: كهل

په ارتباطى حالـت كـ３ داسـ３ هـم ليـدل كيـإي، چـ３ پـسينه پرتـه لـه سـرين３ پـه ＄ـان／ؤي تو－ـه -5

.را＄ي

…كورته، هغه ته، غرم３ ته، سباته، خواته، زؤه ته

.مخ) 238(صرف و نحو پ＋تو، پي＋ور ) خيال( عظيم شاه )5(

.1318 محمد اعظم ايازي، قواعد پ＋تو، كابل )6( ل. 1356ارمستتر، تاريخ تلفظ و صرف پ＋تو، ترجمه جميزه د )7( .مخ) 309 (1317 محمد －ل مومند، د پ＋تو ژب３ لياره، بلخ )8( .مخ) 30 (1327كابل، ) ！وك-1( پوهاند صديق اهللا ر＊تين، پ＋تو －رامر )9( .مخ) 6 (1343 پوهاند صديق اهللا ر＊تين ژب＋و دنه، كابل )10( .مخ) 18 (1340تو －رامر، كابل، هر برت پنزل، پ＋)11( .كورك３، من／ي ك３، پوهه ك３: دلته كله كيداي شي، چ３ سرينه حذف شي م／ر پسينه به خامخا را＄ي لكه )1(

 

63

:په تو－ه راوؤواوس غواؤو د پ＋تو ژب３ د ب５ال ب５لو سرينو او پسينو مثالونه د تركيبونو

):غونأونه، عبارتونه(سرينه ي３ او پسينه ي３ تركيبونه

:سره دغه الندې پسين３ را＄ي) په( د :لومؤي

.پسينه) ك３(سرينه او ) په( د :الف

.پسينه+ اسميه + سرينه

. په كورك３، په المارة ك３، په افغانستان ك３، په هيواد ك1-３

.ك３، په شپه ك３، په كال ك３، په ورځ ك３ په مياشت ك３، په دوبي -2

.حالت ＇ر－ندوي) مكاني، زماني(د مربوطه نوم ظرفي حالت ＊ي ) په، ك３(دلته －ورو چ３

:سرب５ره په ظرفيت د شموليت معنا هم لري لكه

－نـد پـه دې برخـه كـ３ پوهانـد ر＊تـين داسـ３ نظـر ＇ر . يازه په دې خبره كـ３ نـه يـم : زه په ك３ نه يم

.كؤى دى

كه د ظرف مكان او ظرف زمان سره استعمال شي حقيقي ظرفيت افـاده ) په،ك３(د ظرفيت ادات

: كوي او كه د نورو اسمونو سره راوؤل شي غير حقيقي ظرفيت ＊كاره كوي لكه

. په اوؤي ك３ －رم３ ده-2 . سليم په كو！３ ك３ دى-1

.په كاركى مؤنى دى حميد -4 . په سليم ك３ دروغ نشته-3

. په پوهه ك３ زيات دى-6 . په منأه ك３ ت５زدى-5

.)1( په لوستلو ك３ مؤنى دى-7

.پسينه ورپورې پيوستون ＊ي) پورې(سرينه او ) په( د :ب

په ＄ان پورې، په زؤه پورې، په خوا پورې: پسينه+ اسميه + سرينه

:پسينه+ ضمير + سرينه

.پورې، په هغه پورې، په مونإ پورېپه تاپورې، په چا

.حالت ＇ر－ندوي) پيوستون(دلته －ورو چ３ الحاقيه

.پسينه) سره(سرينه او ) په(د : ج

.دغه تركيب داله توب يادال３ حالت ＊يي) 1(

لم1370. نا چاپ1359 ！وك، كابل، 2پ＋تو －رامر . پوهاند صديق اهللا ر＊تين)1(

 

64

سره+ اسميه + په

په زور سره، په خو＊ة سره، په چؤې سره

.سرينه او باندې پسينه) په) (2(

) پـه (پـسينه د ) بانـدې (پـه چـاؤه بانـدې، پـه تبـر بانـدې او د : لكـه . ３ حالـت ＇ر－نـدوي دغه هم دال

سرين３ سره د پ＋تو ژب３ په شرقي لهجو ك３ را＄ي ول３ كه عام３ او اصلي محاورې ته ＄ير شو دلتـه

حالــت ＇خــه دالــ３ ) ســره، بانــدې(ســرينه غ５رلــه پــسينو ) پــه(د أيــرو مثــالونو ＇خــه جوتيــإي چــ３ د

:＇ر－ندوي لكه

.په توري، په قلم، په پ＋و، په دستمال، په چاكو، په ！وپك، په لر－ي) په بياتي(په خو＊ه، په

:اوس به دغه مثالونه په جملو ك３ و－ورو

په توره ي３ وواهه،. په بياتي ي３ پرې كؤه. په خو＊ه الؤشه

. كؤهپه پ＋و والؤم، په قلم ي３ وليكه، په دستمال ي３ وچ

.په چاكوي３ پرې كؤه، په تور ！وپك ويشتلى راش３، په لركي ي３ سرمات كؤ

:سرينه د نوم سره د قيد معنا وركوي) په(د ) 3(

.په منأه، په ژؤا، په ن）ا، په بيؤه، په تلوار، په زوره

):پس３(او ) په(د

:د پرله پس３ والي معنا ＇ر－ندوي) سرينه او پسينه(نوموؤې

:پس３) + ضمير(اسيمه + ) په(

. په ماللة پس３، په او بوپس３، په دوبي پس３، په －رمة پس３، پـه غـم پـس３، پـه شـوي كارپـس３

.)1(په ما پس３، په هغه پس３، په ده پس３، په تاپسي

.پسينه، استعاليي ادات دي چ３ معموال د پورته معنا لري) باندې(پيشنه او ) په= پر(د : دويم

ك３ ) غربى(سرين３ په أ４رو ＄ايونو ك３ د يوه مفهوم دپاره را＄ي، كه ＇ه هم په ْ＄ينو لهجو ) هپ= پر (د

د اسـتعاليى ) پـه =پـر (د استعمال موارد بيل دي، ول３ د پ＋تو ژبي په نـورو اكثـرو لهجـو كـ３ ) پر اوپه (د

. الس ته راتالى شياداتو په تو－ه استعماليإي البته د قرين３ او د جمل３ د محتوا ＇خه معنا

.سرينه د باندې پسين３ سره په الندې تو－ه تركيب جوؤ وي) پر، په(د

.پسينه به خامخا وي) پس３( ول３ د سرينه حذفيداى شي) په( په دغو مثالونو ك３ د )1(

 

65

لكه پر د＊من باندې، پر سـرحد بانـدې، پـر الرې بانـدې تـك راتـ，، پـر كتـاب بانـدې، پـر ＄مكـه

.باندې، پر زؤه باندې

سـرينه پرتـه لـه )په=پر(ور＄يإي او د پسينه زياتره غ) باندې( ولى په دغو مثالونو ك３ －ورو چ３ د

پر د＊مـن يـ３ يرغـل ) اسميه+ سرينه : (لكه. ＇خه هم په دغه مفهوم سره راوؤل كيإي ) باندې(پسين３

پر اوإو باردى، پر كتاب پروت دى، په پرميز پروت دى، اپرديوال ＄وؤند دى، پر زؤه يـ３ تيـاره . وكؤ

.ده، په زؤه يو ＇ه پر خوله بله

) غـور＄ي (سـرينه حـذفيإي ) پـر (پـسينه را＄ـي پـه دې معنـا چـ３ د + ３ هم وي چـ３ اسـميه كله داس

ميز باندې، بام باندې، كو！３ بانـدې، المـارة بّانـدې، زؤه : پسينه ورسره را＄ي لكه ) باندې(يوازې

.باندې، سرباندې، ده بّاندې

:پسينه) الندې(سرينه او ) تر(د : در４يم

استياليي حالت ＊يي يعنى د الندې معنا وركوي چ３ دغه حالت كـ３ د النـدې پـسينه ) الندې -تر(

اصـلى . سرينه كه رانه وؤ له شي خو خپله معنا لـه السـه نـه وركـوي ) تر(هي）كله نه غور＄يإي م／ر د

:صورت ي３ داس３ دى

.پسينه+ اسميه + پ５شينه : الف

و النـدې، چـ３ الس النـدې، كـو！３ النـدې، ميـز النـدې، اوبـو تركو！３ النـدې، ترميـز النـدې، تـر اوبـ

.الندې هم را＄ي

.چ３ دغه ادات اتصالي حالت ＊يي) تر، پورې، ان: (ب

ادات هــم وايــي چــ３ د يــو فعــل د ) تــم ＄ــاي(همدارن／ــه نومــوؤي ســرين３ او پــسين３ تــه د انتهــا يــا

.اظهار ختم انتها او انجام ＊يي

:پورې+ اسيمه + تر : دىتركيب ي３ داس３

.تركابله پورې، تر كوره پورې، تر مازي／ره پورې، تر غرم３ پورې، تر اوسه پورې، ترماپورې

.په دغو مثالونو ك３ مكاني او زماني ＇ر－ندونه كيإي

كوره . په جال تو－ه هم راوؤل كيإي خو په معنا ك３ كومه نيم／ؤتيا نه را＄ي) پورې(او ) تر(كله هم

پــورې، كابلــه پــورې، غــرم３ پــورې، ما＊امــه پــورې، يــا تــر بــازاره، تــر كــوره، تــر كابلــه، تــر غــرم３،

…ترما＊امه او داس３ نور :قيد سره) د مخه(د وروسته يا راوروسته ) تر: (ج

 

66

وروسته+ اسميه + تر

تر غرم３ وروسته، تردې وروسته، ترما وروسته، تر مارا وروسته،

:سره) ＄يني، نه( د )تر: (د

: ترتـا＄يني، ترتانـه، او يـا خوپرتـه لـه پـسين３ را＄ـي لكـه : دغه ادات د مقايس３ مطلب ＇ر－ندوي

.ترتا، داكور تر هغه ＊ه دى، دى تر هغه مشر دى

.)2( )1(معنى هم وركوي) له(د ) تر(دلته

.امه، تر－ريوانه، ترستونيتر ！ولو مشر، ترما ＊: تر يوازې د سرين３ په تو－ه هم را＄ي: هـ

:د الندنيو پسينو سره راتالى شي) پ５شينه(سرينه ) له(د : ＇لورم

سره ادات ابتدادي چ３ پيل ＄اي يامنشايي حالـت ＇ر－نـدوي يعنـى ) ＇خه، نه، ＄ني (د ) له: (الف

.د يوه كار پيل او ابتدا＊يي

.＄يني+ ه اسمي+ له -3نه + اسميه + له -2＇خه + اسميه + له -1

. له كور＄ني-3 له كورنه، -2 له كور ＇خه، -1

له بّازار ＇خه، له افغانستان نه، له بازار ＄ني

.له افغانستان ＇خه له، نن／رهارنه

.پسينو ＇خه استعماليإي) ＇خه، نه(سرينه كله هم يوازې پرته لهْ ) له(د

.له كوره، له ＊اره وو＄ه له نرخه مه و＄ه: لكه

پـسينو سـره د ) نه، ＇خه (دلته بايد ووايو چ３ . ا بازار ＇خه، كور ＇خه، ميل３ نه، لوبغالي نه او ي

.)1(！ول３ پيس３ ورنه ب３ ＄ايه والؤې. خپه والؤ. لكه سليم رانه. ضميرونه را＄ي) در، ور-را(

.مطلب هم وركوي) پرتليز(نسبي يا مقايسي ) له، ＇خه، نه: (الف

.انه مشريم، له تا ＄ني وؤاندې يمله تا ＇خه، له ت

.سببي علتي حالت ＊يي) ＇خه، نه(او ) له: (ب

.له －ر＄يدو ＇خه ستؤى شوم، له －ر＄يدو نه ستؤى شوم1 2 3 4

)＇خه( اوريدونه له اوريدو له اوريدونه له اوريدو ＇خه

.هم را＄ي او همدغه معنا ＇ر－ندوي لكه د كو！３ الندې د ميز الندې، د اوبو الندې) د(په ＄اي ) تر ()1( .له تازه ＊ه يم= تر تازه ＊ه يم : سرينه هم را＄ي لكه) له( د تر په ＄اى د )2( . لمريز كال1370 ！وك اوس چاپ كابل د پوهن３ وزارت، 2پوهاند صديق اهللا ر＊تين، پ＋تو －رامر )1(

 

67

)＇خه( نول نه له نوله له نول نه له نول ＇خه

)＇خه( غم نه له غمه له غم نه له غم ＇خه1 2 3 4

)＇خه( ويرې نه له ويرې له ويرې نه له ويرې ＇خه

)＇خه( لوإې نه له لوإې له لوإې نه له لوإي ＇خه

)＇خه( ستؤيانه له ستؤيا له ستؤيانه له ستؤ يا ＇خه

پرتـه لـه ) 3(خـو . نو په مرسته بشپؤ تركيبونـه دي د پيشينو او پسي ) 2-1(پورتني مثالونه : يادونه

.ب３ له پيشينو ذكر شوي دي) 4(پسينو ＇خه او

:قيد سره را＄ي) سره(د ) له: (ج

.سره يو ＄اي استعماليإي) د(او ) له(د معيت او مل／رتيا ادات －２ل كيإي، چ３ د ) سره(

:پسينه+ اسميه + پيشينه

له هغوى سره ه دوي سرهل له خلكو سره له ＄لمي سره

.له هيواد والو سره له ！ولو سره له هر چا سره

ماللـة دوي سـره . خلكـو سـره مل／رتيـا كـوي : په دغه تركيب ك３ پ５شينه حذفيـداى شـي لكـه

كه رانـه وؤل شـي نـو بيـا دغـه مطلـب ور＄ـن３ پـه . پسينه معموال راوؤل كيإي ) سره(ول３ . روانه ده

تورى كه الزم االضافه وي د ضـميرونو او اسـمونو سـره اضـافي حالـت لـري ) هسر(د . الس نه را＄ي

.)1(لكه دده قلم زما سره دى

) مهالي(سره يو ＄اى استعماليإي چ３ زماني ) له(ادات دي چ３ اصال د ) راهيس３، راس３(د : د

:دغه ادات د وخت پيل او د يو فعل شروع ＇ر－ندوي لكه. قيد جوؤوي

.له أيرو كالورا هيس３ نه دي راغلي هيس３ په تمه يم،له پروسإكال را

.دى له بي／ا راس３ وإى دى له پرونه راهيس３ مانه دى ليدلي،

).نه دى ليدلى) راهيس３(دى م３ بي／ا راس３ : يوازې هم را＄ي لكه) راهيس３(او كله

. معنا وركويد ب５لوالي او استثنا. سره را＄ي) له(د پرته پسينه ده چ３ د : هـ

.له مباحثو پرته، له كوربنو پرته، له تاپرته: لكه

. لمريز كال1370 ！وك، كابل 2 پوهاند صديق اهللا ر＊تين، پشتو －رامر )1(

 

68

لـه تـاغير او غيـر (پرته له كور بنو، پرتـه لـه تـا د : دغه تركيب كله په مقلوب شكل هم راتالى شي

.هم دغه مطلب لري) له تا

) كندهارة(پسينه ده، چ３ معموال پيشنه نه غواؤي، كه ＇ه هم د پ＋تو ژب３ په غربى ) ته(د : پن％م

كـارول ) تـه (پيشينه استعماليإي م／ر د پ＋تـو ژبـ３ پـه نـورو ！ولـو لهجـو كـ３ يـوازې ) و(لهجه ك３ د

: هم را＄ي لكه) لره(يا ) له(په ＄اي ) ته(په ＄ينو لهجو ك３، د . كيإي

.هغه له كتاب وركؤه. هغه ته كتاب وركؤه

).ى＇ه ته راغل. كورته ＄م. م３ كتاب وركؤ) ته(خوازك

ادات د مفعوليـت ادات پـه نامـه يـاد ) تـه، لـه، لـره ( ك３ د )2(همدارن／ه پوهاند ر＊تين په خپل اثر

.كؤي دي

يا دا قلم واخلـه او . سليم ته م３ خپل قلم وبا＊ه، ماته و－وره، دا قلم واخله او هغه له وركؤه : لكه

.په اشعار وك３ زيات استعماليإي) لره(هغه لره ي３ يو سه

.＊يي) پاي(ادات كه د مكاني او زماني نومونو په اخر ك３ راوؤل شي د فعل انتها ) هت(د

.پسرلي ته به راشي. دى ＊وون％ي ته تللى دى. زه غواؤم چ３ نن جالل اباد ته والؤ شم: لكه

: د ظرفيت معنا وركوي لكه) ته(او كله . مني ته به ي３ بو＄م

.)1( پ＋وتهسليم د ك سرته ناست دى او حميد ي３

.پ５دا دي) ته(غوإونه اوريدوله . دا هلك أوأة ته ناست دى

هر سؤي پ５دا دى خپل خپـل كـارلره كنـه

ستر－３ چ３ پ５دا دي خـو ديـدار لـره كنـه

زلف３ چ３ ولول شي خو خپل يار لره كنـه

:په ＄اي هم را＄ي لكه) دپاره، له پاره(توري د ) ته، له(همدارن／ه

).تاله پاره كوم= ( خوارة تاله كوم زه دا ！ول３

)تا دپاره كرم). (تا لپاره كوم= (زه دا ！ول３ خوارة تاته كوم

.ل1370 ！وك، كابل چاپ 2 پوهاند صديق اهللا ر＊تين، پ＋تو －رامر )2( . لمريز كال1370 قلمي، 1359 ！وك، كابل 2 پوهاند صديق اهللا ر＊تين پ＋تو －رامر )1(

 

69

وصليه په نامه ياديإي او د غير مـستقيم ) واو(سره را＄ي هغه د ) ته(كومه پيشينه چ３ د : يادونه

ــاده كـــوي ــا افـ ــه را＄ـــي او د مفعوليـــت معنـ ــه د مخـ ــول ＇خـ ــاتره د . مفعـ ــو زيـ ــه(خـ ــره ) تـ پـــسين３ سـ

.وماته ＇ه واي３. لكه و ده ته ووايه چ３ راشي. استعماليإي

.پرته له پسين３ هم استعماليإي) و(م／ر د پ＋تو ژب３ په اشعارو ك３ د نوموؤي مفهوم د پاره يوازې

هر－ـــــوره چـــــ３ －ـــــورم و عـــــالم وتـــــه حيـــــران يـــــم

ــوم ــوؤ شـ ــ３ مـ ــؤ وى مـ ــا راكـ ــ３ ومـ ــه يـ ــسينه خولـ پـ

دوإم３ : فت تورى دى چ３ د نومونو، خپلواكو ضميرونو ＇خه وؤاندې را＄ي لكهد اضا) د: (شپإم

.په دود زيات استعماليإي) ستا(او ) زما(قلم، د زر－３ ستر－３، د ما نظر، د تافكر، چ３

.)2(پيشينه پر４دلوګ دغو وروستيو معنا－انو د پاره په كاريإي) د(

.د كابل پوهنتون، د كابل ＊ار، د كبر جام: ارهد ＇يزيا يوشي تعلق او ملكيت دپ: الف

:د تشبهه او مكاني اداتو سره د پيشيني په تو－ه: ب

. د مارغوندې، د －النو په رن，، د ماللة په ＇５ر، د مثال په أول-1

. د كور دننه، د كور د باندې-2

د پـالر د پـاره : لو له پاره را＄ـي په تركيب ك３ د مقصد او كؤن３ د ！اك ) له پاره ) (د(همدران／ه : اوم

.يا ستا لپاره. د هغه له پاره–

) : تركيبونه(فعلى غونأونه : دوهمد نوميزو تركيبونو په باب مـو ＇ـه نا＇ـه يادونـه وكـؤه اوس بـه د پ＋تـو ژبـ３ د فعلـي تركيبونـو پـه

.باب يو ＇ه ر１اواچو

دلتـه مونـإ . ده نو＄كه پراخه ＇５ؤنه هم غـواؤي ＇ن／ه چ３ د پ＋تو ژب３ د فعلونو برخه أ４ره پ５چل３

نه غواؤو يوازې په دې هكله ژوره او هر اؤخيزه ＇５ؤنـه وكـؤو ＄كـه يـوازې د پ＋تـو ژبـ３ د فعلونـو پـه

.برخه ك３ پوره يو بشپؤ علمي اثر ليكل كيداى شي

ونو په برخـه كـ３ ＄يـن３ د ＇５ؤن３ له مخ３ داس３ ＊كاره شوې، چ３ داسمي نحوي تركيبونو او أول

البتـه فعلـى تركيبونـه د جملـو د خبـر . ليكن３ شته خو د فعلي تركيبونو په هلكه كوم جال اثر نه وينو

.مخونه درسي لكچر نوټ －ستتنر) 145-144( ل كال، 1360زيور، د پ＋تو －رامر لومؤى برخه، كابل پوهنتون . داكتر زرغونه)2(

 

70

ك３ د صرف په باب ك３ ) －رامرونو(ول３ په ژب＋ودنو . په برخه ك３ ＊ودل شوي او اشاره ورته شوې ده

پـه ب５لـو ب５لـو ماخـذونو . ه او مركبأول راغلي ديد فعل صرفي قاعدې د ！ولو زمانو له مخ３ په ساد

.ك３ دغه موضوع ليدلى شو

او په همدي ترتيب د پوهاند رشتين د پ＋تو اشتقاقونه او تركيبونه چ３ دپ＋تو ژب３ د لغت پوهن３

په دې اثر ك３ يوه برخه ي３ د مركبو فعلونو تر عنوان الندې راغلى او هم . مشهور او علمي اثر دى

وروسته . رن／ه د حاليه او ماضيه فعلونو د جوؤولو د تركيب صورتونه په پوره تو－ه ＇５ؤل شوي ديدا

: د پنزل پ＋تو－رامر ك３ د فعلي تركيبونو په باب نوموؤي داس３ ليكلي دي1340تردې په كال

:د پ＋تو فعل له ادواتو سره تركيبإي او هغه ادوات دادي

لـه دغـه ) نه(او د نفى ) م３، دې، ي３، مو : (ضميري ادوات لكه : داتد فعل د أول ＇ر－ندونكي ا

.راز تركيبونو ＇خه دي

+ فعل ＇خه تركيبونه چ３ په عين حال ك３ پوره جمل３ دي، تشكيل５إي دا أول ادات+ داسم : الف

ي نور اسمي صورتونه په عبارت ك３ موجود نه و1فعل، تركيبونه هغه وخت زيات استعماليإي چ３

＇ر－ندوونكي ادات يا د نورو هر . په دې راز مواردو ك３ ادات په يوه ！اكلي ترتيب سره استعماليإي

: أول پسينو ＇خه او د مطلق فعل د تجزيه كيدونكو برخو ＇خه وروسته استعماليإي لكه

.يو به سم. والؤ به شم. را به وؤم. وبه －وري

: ＇خـه سمدسـتي وروسـته اسـتعماليإي لكـه ) بـه ( لـه په مركبو تركيبونو كـ３ : ضميري ادوات : ب

.بوبه م３ ＄ي، تاس３ به مو امتحان ته پريإدئ؟ هوپرې به موإ دو، وم３ ويل

ادات په تركيبونو ك３ تر ！ولو ادواتـو وروسـته را＄ـي او د منـصرف فعـل د ) نه(منفى كوونكى : ج

. و مى نكؤ. رابه نه شي. رابه نه وؤى) بونه ته(ونه رسيدم، بونه تى : مادې په سرك３ ن＋لي لكه

.)1( د زياتو معلوماتو د پاره و－وري-وادې نه وريد، وبه ي３ نه تؤم، پرې به مونه إدي

همدارن／ه د اسم فعل د تركيبونو أولونه هم پـه －وتـه كـوي او مثالونـه يـ３ راوؤي چـ３ دلتـه د : د

كـومكى ) وم) (يـم (نومونو سره ＊ـودلي او هـم يـ３ د اسمى ) نوميزو(كول او كيدل د فعلونو تركيب د

.مخ،) 202 (1340 هرپرت پنزل، پ＋تو －رامر، كابل )1(

 

71

فعلونــو تركيــب د اقتــداري او تمنــايي فعلونــو صــورتونه د متعــدي مجهولــو فعلونــو تركيبونــه د

.)2(مثالونو سره راوؤل شوي دي د زياتو معلوماتو دپاره و－وري

په جمل３ كـ３ په فعلى تركيبونو ك３ اصلي او اساسي توكى فعل وى چ３ دغه أول تركيب معموال

برخــه جــوؤوي، دغــه تركيبونــه پــه ＄ــان／ؤي تو－ــه د －رامــري مانــا لــه مخــ３ مانــا هــم ) خبــر(د مــسند

پ＋تو ژبه ك３ فعلى تركيبونه پـه النـدې . ＇ر－ندوي او په ＄ان／ؤي تو－ه يوه جمله هم －２له كيداى شي

:صورتونو سره جوؤيإي

)مصدر(د فعل نوم + اسم -1

.كتاب لوستل، ارام ل＂ول، ليك ليكل: سط３بى وا: الف

د مل／ـرو (، )پرميـز بانـدې اي＋ـودل (، )كورتـه تلـل (، )په الره ك３ دريدل : (ارتباطي صورت ك３ : ب

).د هنر په باب خبرې كول(، )سره ليدنه كول

غو＊تل كوم، ليدل كوي، كتـل كـوو، ر！ـل كـوي، جـوؤول يـا سـازول : تركيب= فعل + مصدر -2

.كوم

.)1(عادالنه چلند كول: فعلي تركيب+ د قيد -3

په برخ３ ك３ را＄ي يعنى د جمل３ خبر وي نو ＄كه ورته ) مسند(فعلي تركيبونه تل د جمل３ د خبر

) مبتـدا (كه چ５رې دغه فعلي تركيبونه په جمله ك３ د مسند اليه . هم ويل كيإي ) غونأ(فعلي تركيب

ل شي نو بيا هم يـوه پـوره او بـشپؤه معنـا تر４نـه ترالسـه كيـإي او پـه سره رانه شي او په جال تو－ه راوؤ

.)2(＄ان／ؤي تو－ه جمله هم ده

＄كــه پــه ＄ينــو تركيبونــو كــ３ د فعــل د －رامــري مشخــصاتو لــه مخــ３ د مبتــداء يــا فاعــل دريــ＃

نيو پــه النــديPhrases)غونأونــه (د پ＋تــو ژبــ３ پــه جملــو كــ３ فعلــي تركيبونــه . ＇ر－نديــداي شــي

.شكلونو سره را＄ي

)تركيب(فعلى غونأ = فعل ) + اسمى أله( نوم -1

).تركيب(فعلى غونأ = فعل ) + فعلى نوم (-2

).تركيب(فعلى غونأ = فعل + قيد -3

.مخونه) 204-203( همدا اثر )2( مخونه) 288-287 (1966. عهمعاصره روسي ژبه مسكو، د لوؤ و تحصيالتو مطب )1( .په پ＋تو ژبه ك３ يوازي ساده او يوستوي فعلونو ته هم جمله ويلي شو )2(

 

72

فعلـي تركيبونـه جـوؤوي ) متعـدي -الزمـي (فعـل پـه تركيبونـو كـ３ بـشپؤ فعلونـه + د نوم : الف -1

النـدې . پـاس خيـژوم : بشپؤ فعل+ قيد . نارى وهي. كور اخلم. كتاب لولم: بشپؤ فعل+ نوم : لكه

.وؤاندې بو＄م. ك＋ته كوم

كـومكى فعلونـو )3()وم(،)يـم (د نومونو، صفتونو، قيـدونو، اعـدادو فعلـى صـفاتو سـره د : ب -1

:تركيب

:كومكى فعل+ نوم -1 .انسان يم، انسان ي３، انسان ياست، سؤي دي

.خلك وو. هلك دى. خبر ياست. لك يوخ. ＊％ه ده

، )و(، سـپين دى )وه(وؤه ده ) و(ووؤ دى ). و(، ناروغـه دى )وم(جـوؤيم : كومكى فعـل + صفت -2

).وې(، سپين３ دي )وه(سپينه ده

).وه(ج／ه ده ) و(، پورته دى )وم(، نژدې يم )وم(لرې يم : كومكى فعل+ قيد -3

، )وو(، ＇لـور دي )وې(، دوې دي )وو(، دوه دي )وه(، يـوه ده )و(و دى يـ : كومكى فعـل + عدد -4

).وې(＇لور دي

).وه(، لومؤة ده، شلمه )و(، شلم دى )و(لومؤي دى

) تركيبونـه ( ديم، وم كومكى فعلونه د فعلي صفتونو سره په دغه الندې تو－ه فعلي غونـأ ونـه -5

:جوؤ وي

). وم) (يم(يدلى، جوؤ شوى، جوؤ كؤى راغلى، تللى، －ر＄يدلى، پا＇: الف

) يـم، يمـه (راغل３، تلل３، －ر＄يدل３، پا＇يدل３، جـوؤه شـوې، جـوؤه كـؤې : د مونث په صورت ك３

.را＄ي) وم، ومه(

).وو) (يو(راغلي، تللي، －ر＄يدلي، پا＇يدلي : او د جمع په صورت ك３

). وېي３،(مفرد، راغلى، تللى، －ر＄يدلي، پا＇يدل３ : ب

)ياست، يئ، وئ(جمع، راغلى، تللى، －ر＄يدلي، پا＇يدلي

). و-دى(مفرد مذكر، تللى، راغلي، －ر＄يدلى، پا＇يدلي : ج

).وه) (ده( تلل３، راغل３، را－ر＄يدل３، پا＇يدل３ -مفرد مونث

كومكي فعلونه د غايب له پاره ب３ قاعدې صورتونه لـري او پـه دريـم شـخص كـ３ د جـنس لـه مخـ３ هـم ) وم(او ) يم(د )3(

.تغير مومي

 

73

:د دريم شخص د جمع صورتونه: د

).وو) (دي(راغلي －ر＄يدلي، پا＇يدلي : مذكر

).وې) (دي(－ر＄يدلي، پا＇يدلي . اغلير: مونث

).و(ر！ل شوى دى ) (و(وهلى دى : (د متعدي فعلونو سره د كومكي فعلونو تركيب

) :وم) (يم+ (فعلي مجهول صفت : په مجهول صورت ك３

).وم(، وهل３ شوې يم )وم(وهل شوى يم

: كيدل فعلونو سره-د كول

كول ) + نوم( اسم –الف

، )تيـاره كــوي (، )ر１ـا كـوي (، )او بـه كـوم (، )اشـنا كـوم ). (پخـال كـوم : (نى زمانـه متعـدى فعـل اوسـ

).كاركوي

.ليدل كوي، خوؤل كوي، سازول كوي: كول) + فعلى نوم(مصدر : ب

＄ورونـه (، )＊وونـه كـوم (، )روزنـه كـوي (ليدنه، كتنه كوي، : فعل) + حاصل مصدر (فعلى نوم : ج

).كوي

) نژدې كاوه(، )پورته كوم(، )لرې كوم(، )وؤاندې كوم(، )نژدې كوم: (كول+ قيد : د

).پورته كاوه(، )وؤاندې كاوه(

).په ستر－و خوؤل كوي(، )له ورايه ليدل كوي): (فعل(كول + فعلى نوم + قيد -2

).دوه كوي(، )يو كوي(، )دوه كول(، )يو كول: (كول+ عدد : هـ

).وو، دريم ك)لومؤى كوي: (ترتيبي اعداد هم را＄ي

:د كيدل كومكي فعل سره تركيب

:الزمي فعل

).ر１ا كيدله(، )اشنا كيدم(، )ر１ا كيإي(، )اشنا كيإي: (كيدل+ نوم

).جوؤيإي= جوؤ كيإي (، )زؤ وركيإي(، )ليونى كيإي: (كيدل+ صفت

).كيدم= (تر شاكيإم (، )كيده= نژدې كيإي : (كيدل+ قيد

).دوه كيإي(، )يو كيدو(، )، يو كيإو)يو كيإم: (كيدل+ عدد

).، ساتل كيده)كيندل كيده(، )، ساتل كيإي)كيندل كيإي: (كيدل+ مصدر

 

74

！وليــد نــه (،)پالنــه كيــإي(، )روزنــه كيــإي(، )＊وونــه كيــإي: (كيــدل+ حاصــل مــصدر ) فعلــي نــوم(

).كيإي

و پـر فعلون) نابشپؤ صورت( چ３ معموال د كيدل او كول استمراري :دكؤل او شول كومكي فعلونه

.)1(صورتونه جوؤ وي) مطلق(صورتونه د فعل بشپؤ ) كؤل او شول(＄اى را＄ي او د

).وي（ كؤم(، )اوبه كؤم(، )ر１ا كؤم: (كؤل+ نوم

ودان (، )ويجـاؤ كـؤه (، )وران كـؤه (،)پـاك كـؤم (، )سـپين كـؤه (، )جوؤ كـؤو (جوؤ كؤم، : كؤل+ صفت

.، پخه كؤه، لوند كؤه)كؤه

. لرې كؤه، پات３ كؤه، پورته كؤه، ك＋ته كؤنژدې كؤه،: كؤل+ قيد

.يوكؤه، دوه كؤه، يو كؤم، دوه كؤم: كؤل+ عدد

.ليدل وكؤه، پا＇ول وكؤه، جوؤول وكؤه: كؤل+ مصدر

.ليدنه وكؤه، پاكونه وكؤه، ساتنه وكؤه: كؤل+ حاصل مصدر

:د شول كومكي فعل سره تركيب

. عسكر شواشنا شوم، جال شوو، شا－رد شو،: شول+ نوم

.جوؤ شو، وران شو، روغ شو، زيات شو: شول+ صفت

.پورته شو، ك＋ته شو، وؤاندې شو، نژدې شو: شول+ قيد

.يو شو، سره يو شول، سره يوشئ، دويم شو، دريم شو: شول+ عدد

.مختاؤى هم ورزياتيإي) و(په دغه صورت ك３ د : شول+ مصدر

.)1( تو－ه وپالل شو، وروزل شواو يا په دې. ليدل وشول، ليدل كتل وشو

.ليدنه وشوه، پاكونه وشوه، لوبونه وشوه: شول) + فعلى نوم(حاصل مصدر

او كـومكي فعـل ＇خـه ) اسـمي، نـوميز (په عمومي تو－ـه د پ＋تـو ژبـ３ زيـات شـمير فعلونـه د يـو

اسـتمراري، (رتونو مركب وي، په دې تو－ه د ت５رې زمان３ او اوسنة زمان３ د فعلونـو ب５ـال ب５لـو صـو

او نـــور د فعلـــي تركيبونـــو ) مطلـــق، امكـــاني، توانـــايي، تمنـــايي، －ومـــاني، احتمـــالي، ！ين／ـــاري

پــوره بــشپؤ مثالونــه دي چــ３ د ت５ــرې زمــان３ او اوســنة زمــان３ د ري＋ــو ＇خــه د كــومك３ ) غونــأونو(

.مخونه －ستتنر) 88-87(، 1360، كابل )لومؤي برخه(داكتر زرغونه زيور پ＋تو－رامر )1(حـذفيإي ) ل(راغلـى وي نـو د كـومكي فعـل د جمـع صـورت ＇خـه ) كـؤل -شـول + (په هغو غونأونو ك３ چ３ د مـصدر )1(

＇ـن， پـه ) ل(راوؤل شـي نـو بيـا دوه ) ل(راوؤل كافى －２ل كيإي ＄كه كه چ５رې د كـومكي فعـل سـره ) ل(يوازې د مصدر

. ل／يإي، يعنى دغه مصلحتا غورزولى شي＇ن， ＊ه نه

 

75

دغه بيا په جملو كـ３ د او فعلونو په مرسته جوؤيإي چ３ ) فعلي خاتمو (فعلونو، ضميري ورو ستاؤو

.فعلي غونأ يا تركيب په نوم ياديإي

) فعلـي، اسـمي (، )سـاده، مركـب (＇ن／ه چ３ په دې برخه كـ３ د پ＋تـو ژبـ３ ！ـول فعلـي جوؤ＊تونـه

برخ３ په باب پوره أ４رې ليكن３ شوي دي ) صرفي(شامل５إي او د پ＋تو ژب３ د فعلونو مارفولوژيكي

تو ژب３ －رامرونه او په خاصه تو－ـه د لـوي اسـتاد پوهانـد رشـتين پ＋تـو －رامـر په دې برخه ك３ د پ＋

.لومؤي او دويم ！وك ك３ پوره ＇５ؤنه او كافي معلومات شته

)فرازيالوژيكي واحدونه(اصطالحات اصطالحي واحدونه هغه تعبيرونه دي چ３ هر ملت او اولس ي３ د خپل ژوندانه په چاپيريال ك３ د

دغه . نعنو، اخالقو، روحياتو په چوكاټ او چاپيريال ك３ په خپله ژبه ك３ رامن＃ ته كويخپلو ع

واحدونه نه يوازې په خبرواترو ك３ استعماليإي بلك３ په ليكلي اثرونو ك３ هم ستره برخه لري

بي اصطالحات كه له يوې خوانه د ژب３ دلغوي پان／３ بشپؤونك３ برخه ده نو له بله پلوه يو اد

.خونداو رن， هم لري

كوم خاص سبك پورې تـؤلي نـه وي، بلكـ３ د ＇ـو سـبكونو ترمن％ـه شـريك (Idiom)اصطالحات

.واحدونه －２ل كيإي

په ژبه ك３ دغه أول تركيبونه ＄انته جـال او ب５ـل ب５ـل خـصوصيات لـري، پـه دې معنـا چـ３ نحـوي

د . يـو تـر بلـه ْبـه تـوپير لــري ) ي واحدونـه فرازيـالوجيك ( او ژبنـي اصـطالحات (Phrases)تركيبونـه

اوس به و－ورو چـ３ دغـه ژبنـى . په باب مو د مخه ＇ه نا＇ه اشاره كؤې ده ) غونأونو(نحوي تركيبونو

موضوع لـه پلـوه تربحـث ) سيمانتيكي( برس５ره پردې چ３ په ژبه ك３ د معنوي (Idiom)اصطالحات

د جوؤ＊ت له مخـه ＇ـه أول تركيبونـه دي او پـه ژبـه كـ３ او غور الندې نيول كيإي نو په نحوي لحاظ

دغـه أول ژبنـي تركيبونـه د ژبـ３ خـاص عنـصر او ژبنـي خـاص أول ) اصـطالحات (＇ه ارز＊ـت لـري؟

چـ３ د زمـان３ پـه اوإدو كـ３ د خلكـو لـه خـوامن＃ تـه راغلـي او پـه ژبـه كـ３ )1(＇ر－ندونو ته ويل كيإي

، ددغو تركيبونو اجزاوې دومره ثابت３ او！ين／３ اؤيك３ سره لـري دي) غونأونه(ثابت لغوي تركيبونه

.چ３ ب５لول ي３ －ران كار دى

.ژبني اصطالحاتو په نامه ياديإي )1(

 

76

اصــطالحات سمدالســه د خبــرو كولــو پــه وخــت كــ３ نــوي نــه جوؤيــإي چــ３ د كــوم ！ــاكلي مطلــب د

ه ＊كاره كولو د پاره ور＄ني كارواخيستل شي، بلك３ په جـوؤ شـوي أول د ژبـ３ د ويونكـو پـه حاُفظـ

پـه أول د ) غونـأ (ك３ ساتل كيإي او هر كله د ضرورت په وخت ك３ د تيار جوؤ شـوي لغـوي تركيـب

.)2(مطلب د رو＊انولو د پاره ور＄ني كار اخيستل كيإي

دغه اصطالحات ثابت او ！ـاكلي دي پرتـه لـه تـصرف كولـو ＇خـه د ضـرورت پـه وخـت كـ３ د جـوؤ

پخپلـه . چـ３ مجـازي او كنـايي معنـا ＇ر－نـدوي )3()كيـإي په تو－ه كـارول ) تركيب(شوي غونأ ) تيار(

ددغه تركيب، معنا پـه . لور په لو！ه ت５ره كول : معنا نه وركوي لكه ) مستقيمه(نيغه ) غونأ(دغه أول

مستقيمه تو－ه نه ＇ر－نديإي م／ر په دوهمه مجازي معنا سره د چل ول كولو يا فريـب او غولولـو او

.يوخت تيرولو په معنا را＄

پـه همـدې تو－ـه أ４ـر مثالونـه لـرو، چـ３ د پ＋تـو ژبـ３ . اوښ په بده منأل، لوى الس لـرل : بل مثال

.لغوي پان／ه زياته شتمنه او بدايه ده، چ３ را！ول او راغونأول ي３ أ４ر زياد او كار غواؤي

５ؤل ك５إي، بلك３ ايأيوم د معنا او سيمانتيك له نظره د نحوي پوه３ په چوكاټ ك３ نه ＇ : يادونه

د ) اصـطالح پوهنـه ) (فرازيـالوژة . (د ژبپوهن３ يوه ب５لـه ＇ان／ـه ده چـ３ دغـه أول اصـطالحات ＇５ـؤي

ژبپوهن３ د يوې ＇ان／３ پـه تو－ـه او هـم د ژبپـوهن３ د همـدغ３ ＇ـان／３ د ＇５ؤلـو د موضـوع پـه حيـث

م ويـل شـوى دى چـ３ پـه ت５ـرو وختونـو كـ３ د د ＇５ؤلو دغ３ موضوع ته فرازيالو－يزم ه . پ５ژندل شوې

.)2(دغه ＇ان／ه د ژب３ د لغتونو لغوي، معنوى تركيبونه ＇５ؤي)1(ايأيوم په نامه ياده شوې ده

د (Phrasis) ＇خـــه من％تـــه راغلـــي، نـــو Logos او Phraesفرازيـــالوژى د يونـــانى ژبـــ３ د

همدارن／ــه پــه دغــه بــاب أيــرو ژبپوهــانو )3( د پــوهن３ پــه معنــاLogos＇ر－نــدون３ معنــا وركــوي او

:＇ر－ندون３ كؤي دي

.)4(ته ويل كيإي) غونأ(فرازيالوژي په ژبه ك３ د ژب３ ثابتو تركيبونو مجموع３ : الف

.1357داكتر زرغونه زيوره د پ＋تو اسثتقاقونه او تركيبونه درسي نوټ، كابل پوهنتون، )2( .سره －أ نه شي) اصطالحات(＊ايي يادونه وكؤو چ３ په ژبه ك３ عادي تركيبونه او )3(

.تاريخى قدامت او لرغونتوب لري د متلونو په ＇ير -

. ايأ يوم هم ورته ويله كيإي- .مخ) 72( －２ه 3ل . 1355 داكتر دولت محمد، فرازيالوژى، كابل مجله، )1( مخ) 540. (ع1969س اخمانوه، د ژبپوهن３ د اصطالحاتو قاموس، مسكو، . او)2( ).مخ70( كال 1967د ژبپوهنى مقدمه، مسكو، " ريفرماتسكى . 1.1 )3(

 

77

.)5(－２ل كيإي) فرازيالوجى(ثابت لغوي تركيبونه فرازيا لوكيإم : ب

.)6( فرازيالو－يزم په نوم ياديإيلغوي ثابت تركيبونه چ３ په عنعنوي أول تكرار شوي وي د: ج

فرازيالوژيكي واحدونه چ３ د ايأ يوم د اصطالح په ＄اى را＄ي د معنا او جوؤ＊ـت لـه مخـه دغـه

.الندنة ن＋３ لري

پـه اسـمي او فعلـي . ثابت داخلي تركيب چ３ په －ـأه يـوه عمـومي معنـا او مفهـوم ＇ر－نـده وي -1

فرازيالوژيكي فعلـي تركيبونـه كـه ＇ـه هـم د مركبـو فعلونـو پـه . تركيبونو ك３ ي３ اهميت يو شان دى

＇５ر ＊كاري ول３ د مركبو فعلونو ＇خه توپير لري ＄كه په ثابتو فعلي تركيبونو ك３ ！ـول تركيـب يـوه

.－أه عمومي معنا وركوي

اصطالحات د هغو توكونو ＇خه جوؤيإي چ３ پـه دغـه ثابـت تركيـب كـ３ خپلـه لغـوي معنـا لـه -2

ب５ــل ب５ــل معنــا شــي نــو خپلــه ！ــاكل３ ) تــوكي(كــه چ５ــرې ددغــه ثابــت تركيــب واحدونــه . ســه وركــويال

.معنا له السه وركوي) اصطالحي(فرازيالوژيكي

).زؤه خوؤل) (غم خوؤل(، )پ＋ه نيول(، )ژبه نيول(، )ژبه كول(، )الروهل(د : د ب５ل／３ په توْ－ه

توكى ي３ په جال جال تو－ـه معنـا كـؤو نـو بيـا هغـه خاصـه كه ددغو مثالونو هره برخه يعنى هر يو

كــ３ د تــ， معنــا پرتــه ده پــه لغــوى معنــا ســره الر ) الر وهــل(＄كــه . ！ــاكل３ معنــا او مطلــب نــه وركــوي

.يا ژبه او كول سره جال مفهومونه دي. اووهل كوم معنوي ارتباط سره نه لري

را＄ي يعنى ！ول تركيب د يوه واحـد مفهـوم د تركيبوونكو عناصرو ＇خه عمومي معنا الس ته -3

.په تو－ه معنا وركوي

پــه فرازيــالوژيكى واحــدونو كــ３ ＄ينــي محــاورې او متلونــه هــم راتــالى شــي او همدارن／ــه د -4

:لكه. ليكوالو او پوهانو غوره ويناوې هم شامل３ دي

. پوره ورك دې كؤه دوه كوره، د كبر كاسه نسكوره ده-

.！كي په ！كي نه ترجمه كيإي) تركيبونه(اصطالحات دغه أول -5

. هره ژبه خاص او جال اصطالحات لري-6

.1966روزنتينا، اوسنى روسى ژبه، مسكو، . ز. وال／ينا، د. س. ن )4( .مخ)69. (1973مسكو، ) اساسات(－له وين د ژبپوهنى مقدمه . ن. ا )5( .مخ) 143. (1975مسكو، ) اساسات(يو، اس، ماسلوف، د ژبپوهنى مقدمه )6(

 

78

فرازيالوژيكي واحد ونه د خپل معنـوي خـصوصيتونو لـه مخـ３ د نـورو ازادو تركيبونـو ＇خـه -7

.توپير لري

چـ３ ！ولنـه نوي نه جوؤيإي خو داسـ３ ＄ان／ؤتيـا ＇ر－نـدوي . په ژبه ك３ دغه تركيبونه ثابت وي -8

.ي３ په معنا باندې پوهيإي ＄كه چ３ د ژب３ د ويونكو له خوا من＃ ته راغلي دي

په ＇５ـر د ژبـ３ پـه لغـوي سيـستم كـ３ ) تركيبونو( فرازيالوژيكي واحدونه د نورو ازادو لغتونو -9

:چ３ موجود دى لغوي معنا ئيزاو －رامري خاصيت هم لري

:لو په ＇５ر هم را＄ي لكه ثابت تركيبونه د مكملو جم-10

. ابى مؤه شوه تبه ي３ وشليده-2 ستر－３ نه دي تيإې دي-1

د جوؤ＊ــت لــه مخــ３ كيــداى شــي دغــه تركيبونــه ثابــت نــه وي خــو د معنــا لــه مخــ３ يونــه تجزيــه

يا په بله وينا سره يوه اصطالح د كلمو داس３ يوه مجموعه . －２له كيإي ) مجموعه(كيدونكى تركيب

البتـه هـر أول －رامـري . ده چ３ په نحوي چاپيريال ك３ ب５ال بيل لفظي خپلواكي ساتلى شـي ) كيبتر(

د اجـزاو ＇خـه الس تـه را＄ـى نـه ) غونـأ (تغيير په ك３ راتالى شي خـو مـشتركه －ـأه معنـا چـ３ ددغـه

.تجزيه كيدونك３ معنا به وي

حدونه په غور سـره و＇５ؤونـو دا بـه جوتـه د مثال په تو－ه كه مونإ د پ＋تو يو ＇و فرازيالوژيكي وا

شي چ３ ＄يني دغه أول تركيبونه ثابت او مستقيمه معنا ور＄ـن３ نـه راو＄ـي بلكـ３ پـه مجـازي تو－ـه

معنا وركوي يعنى معنوي اؤخ ي３ د ！ـول تركيـب نـه الس تـه راغلـى وي او دې سـره －رامـري ب２ـ３ هـم

:ثابت３ وي لكه

سپين ستر－ي كول، -3 د بوسوالندې اوبه ت５رول -2كي نه ＄ايدل د خوشحالة نه په جامو-1

. اور په اوبوكى بل５دل-6 په چپ اؤخ پا＇يدل -5. ج， لوكول

:د نومونو مثالونه

) د پورتنيــو مثــالونو ＇خــه ). د لــستو１ي مــار (، )نــوك او اورى(، )د اســمان پــؤك (، )د اســمان كــ

پـه دې معنـا چـ３ د يـوې . لغـوي او －رامـري تغييرنـه پي＋يـإي ＇ر－نديإي چ３ پـه دغـو تركيبونـو كـ３

.！اكل３ كلم３ پر＄اى بله كلمه نه شي راتالى

الس وين％ل يوه اصطالح ده، چ３ د انكار كولو او صـرف نظـر كولـو پـه معنـا ده : د مثال په تو－ه

يــا ) الســونه مين％ــل(او يــا الس تــه راوســتل هــم بلــه اصــطالح ده كــه ددغــو پــر ＄ــاي داســ３ وويــل شــي

 

79

دلته －ورو چ３ فرازيالوژيكي معنا له السه وركوي او بيا ازاد لغوي تركيب جـوؤ ) السونوته راوستل (

په پ＋تو ژبه ك３ داس３ تركيبونه چ３ د يـو جـز پـه ＄ـاي بلـه مترادفـه كلمـه راتـالى شـي او ددغـه . وي

ته او دوهمه برخه ك３ بدلون را＄ى لكـه، اصطالح په معنا ك３ تغييرنه پ５＋وي يعنى لومؤة برخه ثاب

زؤه لويــــدل، . زؤه اچــــول او زؤه غور＄ــــول، خواســــؤيدل خوايخيــــدل، زؤه ＊ويــــدل، زؤه غور＄يــــدل

خواسؤول، خوايخول، زؤه تشول، زؤه سؤول يخول، همدارن／ه سور شين ك５دل يا سورشين او＊تـل،

.تور سپين او ＊تل او داس３ نور. تور سپين كيدل

／ه داس３ اصطالحات هم په پ＋تو ژبه ك３ شـته چـ３ د تركيـب دوهمـه برخـه يـ３ ！ـاكل３ او همدارن

.ثابته وي م／ر لومؤة برخه ك３ جال مترادف الفاظ راغلى وي

قول كول، لفـظ كـول، ژبـه كـول، وعـده كـول پـه دغـو مثـالونو ) 2( تندر پريوتل او ！كه پريوتل -1

ح پـه معنـا بانـدې كومـه اغيـزه نـه كـوي او معنـا ورسـره نـه ك３ －ورو چ３ دغـه لفظـي تغيـر د اصـطال

په نوموؤي اصطالح ك３ پـه －رامـري لحـاظ . اوؤي، كه ووايو ساؤه اسويلي كول يا سوؤ اسويلى كول

. د جمع پر＄اى مفرد راغلى دى م／ر بيا هم په معنا ك３ كوم بدلون نه ليدل كيإي

ركيبونه هم شته دى، كه د تركيب د يوې بـرخ３ پر＄ـاي د پ＋تو ژب３ په اصطالح －انو ك３ داس３ ت

:يوه بله كلمه راوؤله شي د ثابت تركيب په تو－ه به وي خو د معنا له مخ３ به توپيرو كؤي لكه

هغه تركيبونه چ３ لومؤة برخه ي３ بدلون او دوهمه يـ３ پـه خپـل ＄ـاى وي، د زؤه توريـدل، پـه -1

راشـي نـو بيـا د ) مـخ توريـدل (همدارن／ـه مـخ ) سـتر－３ توريـدل (اصطالح ك３ د زؤه په ＄ـاى سـتر－ي

.تركيب په معنا ك３ بدلون را＄ي

هغه تركيبونه چ３ دوهمه برخه ي３ بدلون ومني خو لومـؤة برخـه كـ３ هماغـه ！ـاكل３ كلمـه وي -2

.دلته په معنوي لحاظ أير توپير په ك３ را＄ي

ه ايـستل، زؤه لويـدل، زؤه ماتيـدل، زؤه تـشول، زؤه زؤه كول، زؤه ساتل، زؤه وهـل، زؤه وؤل، زؤ

).خوؤل، خوإول، －ر＄ول، غؤول، ماتول(خوريدل، زؤه چاودل، يا سر

).000ل／ول، اخيستل، رسيدل، پورې كول، نيول(الس

په پ＋تو ژبه ك３ داس３ اصطالح／اني هم وينو برس５ره پردې چ３ د هغو ＇خه مجازي او كنايي

).تاراچول: (لكه. ا＄ي نو لغوي معنا يا مستقيمه معنا هم وركويمعنا الس ته ر

.په لومؤي لغوي معنا ك３ ＊كاري چ３ تار په ستن ك３ اچول دي: الف

.په دوهمه معنا ك３ د اشناية، دوستة رابط３ په معنا سره لكه د فالني سره ي３ تاراچولى دى: ب . د كميس ！نة وشليده-1！نة شلول

 

80

سره وشلول３ ！نة ي2-３

.دلته مقصد او هدف په دوهمه معنا ك３ د شخؤي او ج／ؤې ＇خه دى

:د جوؤ＊ت له مخ３ اصطالحات) اسمي، فعلي(په پ＋تو ژبه ك３ اصطالح／ان３ هم د نورو ازادو نحوي تركيبونو په ＇５ؤ دوه أوله

.ب５لولى شو

چــ３ د جوؤ＊ــت لــه مخــي د . ديد نحــوې لــه مخــ３ دغــه تركيبونــه اســمي ):نــوميز( اســمي -1

(Phrase)) تركيــب ســره توپيرنــه لــري م／ــر پــه فرازيــالوژيكي لحــاظ بيــا دغــه اصــطالحي ) غونــأ

:غونأونه ب５له مجازي معنا ＇ر－ندوي د مثال په تو－ه

د بوأة ！ال، د －يدؤواده، د شؤومبو مچ، د اسمان ك، د غاؤې غور، د لـستو！３ مـار، د عقلـه

.مى، نوك اوورة، ！ي وپاس، د ستر－و تور، شين زمرىپلى، شين ا

د ！ـول تركيـب : په پ＋تو ژبه ك３ فعلي فرازيالوكيزم پـه النـدې تو－ـه پ５ژنـدل كيـإي : فعلى -2

وظيفـه او ) مسند(نه د فعل مفهوم ＇ر－نديإي او په جمله ك３ په عمومي أول د فعل ) فرازيا لو－يزم (

حات يا فرازيالوژيكي واحدونه هم هغه ثابت لغوي تركيبونه دي چ３ فعلي اصطال . دنده ترسره كوي مـسند، -فعـل (برخو ＇خه جوؤ شوي وي چ３ بشپؤ تركيب د ) او فعلي ) نوميز(اسمي (د دوو اساسي

د كؤن３ يا جريان معنا وركـوي او . په دود را＄ى ) خبر(په جمله ك３ د مسند . مفهوم ＇ر－ند كؤي ) خبر

. －رامري قاعدو تابع ويسرب５ره پردې د

په پ＋تو ژبه ك３ يوه اسمي اصطالح هم د نورو ازادو تركيبونو په ＇５ر د يوه فعل په مرسته فعلـي

:د شؤومبو مچ سره داس３ تركيبونه جوؤو: اصطالح جوؤ وي لكه . د شؤ ومبو مچ كيدل-2. د شؤومبو مچ دى-1

جوؤونه ك３ هغه عناصر چ３ فعلي فرازيالوكيزم د پ＋تو ژب３ د فعلي فرازيالوژيكي واحدونو په جوؤ وي او نوميز عناصر دي د لغوي كتارونو، لغوي －رامري مختلف لغات او لغوي تركيبونه دي

په پ＋تو ژبه ك３ دغه أول مثالونه ز＊ت زيات دي چ３ . چ３ فعلي اصطالح －انى ي３ جوؤې كؤې دي :لكه. معنا ي３ زياته ده اوعموميت لريمعنا فرازيالوژيكي) تحت الفظى(پر لغوي

لغوي معنا اصطالحى فرازيالوژيكي معنا اصطالح

اورته غور＄ول، سو＄ول له من％ه وؤل، تباه كول اورته اچول-1

جالل كول، ب５لول مؤه كول سر له تنى بيلول-2

 

81

يپر ＄مكه باندې د يو ش اهميت نه وركول په ＄مكه غور＄ول-3

.اچول يا －ذارول

همدران／ه خبره اؤول، خبره سپينول، بار درنيدل، پوره كول او داس３ نور مثالونـه هـم شـته، چـ３

.د فعل يو مركب شكل دى، خو اصطالح هم جوؤ وي لكه، نيم／ؤتيا پوره كول) پوره كول(دلته

.فرازيالو－يزمونه جوؤ ويد كول اوك５دل فعلونه د خپل３ پراخ３ معنا له مخ３ أير فعلي

.فعلي اصطالح／انو په جوؤولو ك３ ستره برخه لري( په پ＋تو ژبه ك３ داسمي تركيب سره فعل د

په دې تو－ه مونإ ويلى شو، چ３ فرازيالوژيكي واحدونه د هماغو لغتونو په اساس جوؤيـإي چـ３

و ！ـول تركيـب پـه مجمـوعي أول يـوه دوه يا زيات لغتونه سره يو ＄اي كيإي ا . په ژبه ك３ موجود وي

خاصه او ！اكل３ معنا لري او د نـورو لغـاتو پـه ＇５ـر د ژبـ３ پـه لغـوي سيـستم كـ３ شـامل لغـوي معنـا

.معنايز －رامري خاصيت هم لري

برسـ５ره د خپلـو فرازيـالوژيكي )1(په پاي ك３ ＊ايي يادونه وكؤ وچ３ ！ول فرازيالوژيكي واحدونـه

.جملو، فقرو، ك３ نحوي وظيفه هم ترسره كوي( ژب３ په نحوي ساختمانو معناو په ساتلو د

فرازيالوژيكي واحدونه په جملـو كـ３ د اجـزاو پـه تو－ـه د جملـ３ ) اسمي او فعلي(په دي معنا چ３

همدارن／ـه برسـ５ره پـردې چـ３ پـه جملـو كـ３ د . جـوؤوي ) مبتـداء او خبـر (اركان مسند اليـه او مـسند

: لري په خپله هر تركيب په نحوي چاپيريال ك３ د بـشپؤې جملـي پـه تو－ـه هـم را＄ـي غونأونو وظيفه

.اوبه په أان， بيلول، اوبه په أان， نه بليإي

د＊مــن د . (پــه جملــه كــ３ داســ３ را＄ــي . د لــستو１ي مــار، يــو اســمي فرازيــالوژيكي واحــد دى -1

).لستو１ي مار دى

.په ستر－و ك３ خاورې اچولى. و ك３ ي３ خاورې واچول３ په ستر－و ك３ خاوري اچول، په ستر－-2

.په معنا) پ＋يماني كول( سرتندي وهل -3

.د شكايت په معنا) سر！كول. (＄لمي له خپل ورور ＇خه سرتندى ！كوي. ＄لمي سرتندى وهي

و مقـول３ غـوره وينـاوې هـم ثابـت ا (Phroverbial, Saying)＇ن／ه چـ３ ليـدل كيـإي متلونـه او

هم ي３ كري هم يـ３ : ！اكلي تركيبونه دي خو معموال دغه أول مفاهيم د پوره جملو په تو－ه را＄ي لكه

.او＊ان نه ژاؤي بارونه ژاؤي، ترخه خوره ترخه مه وايه. يبي

.يله يوه ＇خه زياتو مور فيمونو، كلمو ＇خه تركيب شوي و )1(

 

82

در４يم ＇پركى

د پ＋تو ژب３ د جمل３ جوؤ＊ت

):اجزا(د جمل３ جوؤ＊ت او رغنده توكونه د جمل３ د پ５ژندن３ په باب مود مخه ليكنـو كـ３ زيـات３ خبـرې كـؤي دي دلتـه مونـإ غـواؤو چـ３ د

.جمل３ د جوؤ＊ت اوساختماني توكونو په باب ＇ه ووايو

زمونــإ مطلــب د جملــ３ هغــه ســاختمان دى چــ３ يــوه بــشپؤه جملــه د كومــو برخــو او توكونــو ＇خــه

ــه رغيــدل３ ده او ددغــو برخــو او اجــزاو د ＇ــو مره والــي لــه مخــ３ د جملــ３ تركيــب، جوؤ＊ــت، أولون

په يوې جملي ك３ د كلمو، مورفيمونو اندازه او شمير سـره تـوپير لـري پـه دې معنـا چـ３ . ＇ر－نديإي

.يوه جمله له دوويا زياتو كلمو ＇خه جوؤه شوې ده

:د يوې جمل３ په جوؤ＊ت ك３ دغه الندې توكونه برخه لري

نومونه دا شياو (په دې برخه ك３ ！ول ازاد او خپلواك مورفيمونه : توكونه) كخپلوا( اصلى -1

يا ساده اشتقاقي، ) مرستيال-بشپؤ(فعلونه ) شمير نومونه(نومونه، صفتونه، ضميرونه، عددونه

را＄ي، دلته ＊ايي ووايو چ３ دغه توكونه مختلفو سوالونو ته ) اصلي، غير اصلي(تركيبي، قيدونه

 

83

ؤي تو－ه ＄واب وركوي يعنى د موضوع ＇رن／والى، ＇ومره والى، فعاليت او داس３ نور په ＄ان／

.مفاهيم نوموي او ياورته اشاره كوي او يا خو هم －رامري لغوي معنا ＊ندي

پــه ＄ــان／ؤي تو－ــه د جملــ３ خپلــواك توكونــه نــه دي ＄كــه دغــه : توكونــه) كــومكى( مرســتيال -2

ه سوالونو ته ＄واب نه وركوي او د كوم شي نومونه نه ده يوازې پـه جملـه ناخپلواك توكي په جال تو－

كــومكي توكونــه ورتــه ＄كــه ويلــى شــي چــ３ د جملــ３ د اصــلي -مرســتيال. كــ３ －رامــري معنــا رســوي

نـه ) (نـه اوؤيـدونكي ) (كومكى(توكونو، تركيبونو او جملو ترمن＃ ارتباط او تؤون ！ين／وي، مرستيال

او داســ３ نــور ) ربــط، عطــف، پيــشين３ او پــسين３( توكونــه دي چــ３ پــه دې كــ３ ادات )－ردانيــدونكي

:د ＇ر－ندتيا له پاره دغه الندې ب５ل／ه －ورو. را＄ي

د، خلكـو، سـره، مرسـته، پـه، : دغه جمله په دې تو－ـه تجزيـه كـوو . د خلكو سره مرسته په كارده

.كار، ده

او نـور ) اصـلي (خـه جـوؤه ده م／ـر پـه دې كـ３ ＇لـور خپلـواك －ورو چ３ دغه جمله له اووتوكونو ＇

: توكي دي چ３ په دې تو－ه دغه جمله په الندنيو برخو سره ب５لوو) مرستيال(ناخپلواك

.مرسته په كار ده/ د خلكو سره

مرسـته پـه (ب２ـه لـري چـ３ لومـؤة برخـه ده او ) مبتدا(د مسند اليه ) د خلكو سره (په دې جمله ك３

.برخه －２ل كيإي) اسناد(د ) ده(او ) مسند(خبر ) ر دهكا

: يـا دا بـل مثـال . دى) مـسند -خبـر (د جملـ３ دوهمـه برخـه ) مرسته په كـار ده (چ３ په مجموع ك３

.هغوي د خلكو سره مرسته كوي

فعـل او ) كـوي ) (مرسته د فعل متمم) (معيتي قيد) د خلكو سره ) (فاعل(په دې جمل３ ك３ هغوي

. دى) خبر(هغوي مبتداء او د خلكو سره مرسته كوي (وع ك３ په مجم

په پ＋تو ژبه ك３ داس３ مثالونه هم لرو، چ３ د كلمو اندازه او شم５ر ي３ دجمل３ د اجزاو سره برابر

.ليونة راغله: وي لكه

. دى) فعل(دوهمه برخه راغله ) فاعل(لومؤة برخه ليونة

３ معنا－ان３ ولري د خپل نحوي دري＃ لـه مخـ３ د جملـ３ بـيال په پ＋تو ژبه ك３ كلم３ چ３ خپلواك

:ب５ل３ اجزاوې هم جوؤ وي لكه

. دغه د كابل ＊ار دى-4 . كابل د افغانستان مركز دى-1

دغه لوى ＊ار كابل دى-5 مونإ په كابل ك３ اوسيزو-2

 

84

. مونإ كابل ته ＄و-6 كابل په يوه ＊كلي ＊ار بدلوو-3

ظرف مكان -2 مسند اليه -1ه دغو جملو ك３ د كابل كلمه په ترتيب سره －ورو چ３، كابل دلته پ

.په تو－ه راغلى دى) د تم ＄اى حالت( غير مستقيم مفعول يا -6 خبر -5 مصاف اليه -4 مغفول -3

د پــورتني مطلــب ＇خــه دا نتيجــه ترالســه كــوو، چــ３ پــه پ＋تــو ژبــه كــ３ د جملــ３ اجــزا د دوو ＇خــه

جملـ３ سـره ) ارتـه (او منكـشف３ ) لنـأه (ول３ تر زياتو تو كونو پورې رسيإي په همدغه اسـاس سـاده ني

.ب５ليإي

: دا لنأې يادوه توكيزې جمل３ دي، م／ر كـه ووايـو .) لمر راوخوت، ساؤه دي،پسرلى شو : بيل／ه

نــو بيــا دا يــوه اوإده . زه او زمــا ورور د خپلــو او خپلوانــو ســره د هيــواد ختــي％３ بــرخ３ تــه تللــي وو

په دې تو－ه مونـإ پـه پ＋تـو ژبـه كـ３ د جملـ３ اساسـي بـرخ３ پـه مبتـدا . جمله بلله كيإي )1()منكشقه(

) لومـؤة درجـه (باندې ب５لوو او په دې كـ３ د جملـ３ اصـلي ) مسند، فعل (او خبر ) مسند اليه، فاعل (

.غؤي په الندې توْ－ه ＊ودل كيإي) دوهمه درجه(او فرعي

د جمل３ رغنده توكونه

.ارتباطى ادات هم په فرعي توكو ك３ را＄ي )1(

غؤى)فرعي(غير اصلى : ب

د فعل او فاعل متعلقات

غؤي)اساسى(اصلي:الف

فعلي أله اسمي أله

فاعل )الزمي(فعل

 

85

:د فعل او فاعل متعلقات او مربوطات د حالت او وضعيت قيد او مقياس، -3) قيد) مكانى(د ＄اى (-2قيد ) زمانى( د مهال -1

دلو پيل ＄اى چ３ د فعل د شروع كي-4. اندازه ده چ３ د فاعل، مفعول، فعل حالت او كيفيت ＊يي د مقصد سبب او كيفيت قيد چ３ د فعل د كيدلو انتها علت سره د -5. مبدا ور＇خه معلوميإي

. ملتيا چ３ د فاعل او مفعول ملتيا او معيت ＇ر－ندوي-6. مقصد او ＄اى ＊كاره كوي مطلــب د ارتبــاطي اداتــو پــه واســطه 6-5-4 مطلــب د قيــدونو پــه واســطه ＊ــودل كيــإي او 1-2-3

.＊ودل كيإي

:د جمل３ اساسي برخ３ يا دجمل３ لومؤة درجه غؤي: الف

دا يوه ＇ر－نده خبره ده، چ３ يوه جمله برس５ره پر فرعي توكونو دوې اساسي برخ３ لري چ３ ددغو

.له پيوستون ＇خه بشپؤ مطلب الس ته را＄ي

زؤي جـوؤوي دا مبتدا او خبر د جمل３ مهم３ برخ３ －２لـى شـوي دي او داوؤه بـرخ３ ديـوې جملـ３

. ＄كه چ３ مبتدا او خبر پرته له فرعي اجزاو ＇خه هم يوه پوره او ＄ان／ؤې جمله جوؤ والى شي

.شپه ت５ره شوه. هلكان راغلل. رو＊نايي راروانه ده، هيواد پرمخت， كوي: لكه

تو－ـه ليدل كيإي چـ３ پـه هـرې جملـ３ كـ３ د مـسند اليـه او مـسند بـرخ３ پـه خپلواكـه او مـستقله

.راغلي او په دغو جملو ك３ نورو اجزاوته كومه اؤتيا نه ليدله كيإي

–مونــإ د پ＋تــو او فارســي ژبــو د ＄ينــو －رامرونــو د مطــالع３ ＇خــه د مــسند اليــه فاعــل : يادونــهپ＋تـو (مبتدا او مسند، فعل، خبر د اصـطالح／انو سـره مخـامخ شـوي يـو لكـه دمحمـد －ـل مومنـد

د ) 1328د پ＋تـو قاعـدي ( پوهاند ر＊تـين پ＋تـو －رامـر د محمـد اعظـم ايـازي د) 1317ژب３ لياره

) روش جديـد در تحقيـق دسـتور زبـان دري (، د پوهانـد الهـام )صـرف ونحـو پ＋تـو (عظيم شـاه خيـال

. －ذاره په نامو سره راغلي دي–ك３ دنهاد ) دستور زبان فارسي(همدارن／ه د پرويز خانلري په

)متعدى معلوم(فعل+ مفعول+فاعل

)متعدى مجهول(فعل + مفعول

 

86

پـه جملـه كـ３ . ك３ ！اكل３ او معيـن３ بـرخ３ دي چـ３ مخكـي پـرې غإيـدلي يـو په هر حال مطلب په

مـسند اليـه، (دغه دوې اساسي برخ３ په اسـمي او فعلـي غونـأونو ب５ل５ـإي چـ３ اسـمي بـرخ３ تـه يـ３

.وايي) مسند، فعل، خبر(او فعلي برخ３ ته ) فاعل، مبتدا

تو－ه او اسمي غونأونه هم د مسند اليه په په) مسند، فعل(په پ＋تو ژبه ك３ فعلي غونأونه د

تو－ه او هم د مسند په تو－ه راتالى شي چ３ دا بيا په اسمي او فعلي جملو ك３ دغه موضوع ＊ه

.＇ر－نديداى شي

:(Subject)مبتدا، مسند اليه، فاعل : لومؤى له كيـإي، پـه جملـه كـ３ د په －رامري تو－ه د جمل３ يوه خپلواكه او مستقله معنا لرونكي برخه －２

.هغ３ په باب خبر وركول كيإي

يا په بله وينا مسند اليه هغه برخه چ３ د هغ３ په نسبت ＇ه ويـل كيـإي يعنـى د يـوه حكـم نـسبت

پــه ) فاعـل (پـه پ＋تـو ژبـه كـ３ مـسند اليـه . د ＇ـوك، چـا، ＇ـه پو＊تنـو تـه ＄ـواب وركـوي . ورتـه كيـإي

پــه دغــ３ بــرخ３ كــ３ د كــالم د ！ولــو اجــزاو ＇خــه د . برخــه جــوؤويخپلواكــه تو－ــه د جملــ３ يــوه اصــلي

په تو－ه را＄ي چ３ په هغ３ ك３ د اشخاصو نومونه د شيانو نومونه ساك（ او ب３ ) فاعل، مسند اليه (

شـكلونو ) اشـتقاقى ) (تركيبـى (سانومونه، ضميرونه، صفتونه، عددونه، قيدونه پـه سـاده يـا مركبـو

تو ژبه ك３ د قاعدې له مخ３ نومونه، صفتونه، ضـميرونه، عددونـه برسـ５ره پـه په پ＋ . سره هم را＄ي

همدارن／ـه د ارتبـاط . حالت سره هم را＄ى چ３ دغه برخه جوؤ وي) غير اصلي(اصلي حالت په مغيره

د پيشينو او پسينو سره هم يو ＄ـاى راتـالى شـي، (Postpsition, Prepostion)له اداتو سره د

: به ي３ يو يو په وروسته أول راوؤوچ３ مثالونه

:د كالم د ب５ال ب５لو توكو په مرسته) مسند اليه، فاعل(په پ＋تو ژبه ك３ مبتدا

چ３ مبتدا يو مفرد عام نوم وي دغه نوم په جمله ك３ نسبت نورو نومونو ته اساسي : الف-1

.وظيفه ترسره كوي

.ك３ په فكر ك３ دىبز－ر د خپل３ ＄م. لمر راوخوت، پوهنه ر１ا ده

 

87

.وظيفه لري) مسند اليه، فاعل(لمر، پوهنه، بزر－ر مفرد عام نومونه دي چ３ په جملو ك３ د

:په تو－ه راغلي وي) فاعل(د جمعيت نوم د مبتدا : ب

.رمه ＇ريإي. ل＋كر پرشاشو. جر－ه راغله. اولس غونأه وكؤه

تيـل، . او بـه تـوي３ شـوې . غـوؤي تـوى شـول : －نـد شـي د جنس نـوم پـه أول ＇ر ) مبتداء، فاعل : (ج

. غنم خالص شول. اوؤه خالص شول. سو＄يإي

خوشحال خ＂ـك ＊ـه . مسجع نثر ليكلى دى ) رو＊ان(بايزيد : يو خاص نوم وي ) مبتداء، فاعل : (د

مرغـة پا＇يـدل３ او پـه زاريـوي３ . (صـفويانو تـه مـات３ وركـؤې ده ) نيكه(ميرويس . شعرونه ويلي دي

)الس په تندي ك５＋ود

.كابل لوى ＊ار دى. درخانة د طاوس خان لوروه: په اسمي جملو ك３

. ＊ي／２ه ＊ه ده. روغتيا لوى نعمت دى: نوم وي) معنا(چ３ مبتدا يو مجرد : هـ

:د جمع عدد نومونه وي) فاعل( په جمله ك３ مبتدا -2

: يا دغه بل مثال ك３. پخوا نه ج， الؤلنرخونه له . بز－ران دمني په كركيله ل／يا دي

لنأه دا چ３ غرونه وجؤ كيدل، سيندونه وش５２دل، بادونه وزغليدل، ستوري و＇رخيـدل، كاينـات

.وخو＄يدل، دزيإندې او ودې له مخ３ بنديزونه لرې شول

.ك３ وي) مغير حالت(چ３ نومونه په او＊تي ب２ه ) مبتدا، فاعل (-3

: شكلونهمفرد مغيره: الف

. پسرلي ＊ه زيرى راوؤ. ！ولن３ وده كؤې ده. پوهن３ ！وله نؤة ر１ا كؤه

:د جمع مغيره شكلونه: ب

.خلكو تلوار كاوه. دهقانانو د مني فصلونه ！ول كؤه

.اوبو الره وكؤه. لوستلو معلومات أ４ر كؤه. چر－انو بان／ونه ووي

 

88

:ضميرونه وي) فاعل( د جمل３ مبتدا -4

: خصي ضميرونهش: الف

.زه تاته ننوات３ راغلى يم نو ته زماننواتي ومنه. زه تاته په غيإ ك３ ＄اى دركوم ＊ه راغل３

.هغه په بيؤه راغله. دا د خپل هيواد په ستونزو الخبره نه ده. دى دې ه）ه وكؤي

:په تو－ه) فاعل(شخصي ضميرونو مغيره شكل د مبتدا

.ده يوه الره جوؤه كؤه. وكؤلما د ＄ان سره كرل ريبل تا＇ه

. هغ３ ب３ ＄ايه هل３ ＄ل３ كول３. هغه خيال كؤى وچ３ دا كار أير اسان دى. دې هي＆ ونه ويل

.ده پر خلكو ملنأې وهلي

: د شخصي ضمير جمع د مبتدا په تو－ه: ج

.ريدوي د رحم زؤه نه ل. تاسو ＇５ؤنه كؤې ده. مونإ حقيقت ل＂وو

.دوي د ظلم نه دومره خوند اخلي لكه چ３ د رحم نه ي３ زؤه سواندى انسان اخلي

:په تو－ه) مبتداء(استفهامي ضميرونه د فاعل : د

＇وك تا په كلي ك３ نه پريإدي؟ ＇وك ل＂وئ؟ ＇ه كيإي؟ ＇ومره ويل كيإي؟

چاوليد؟ چا ول＂ول؟ چابيؤه وكؤه؟ چا وليكل؟ : مغ５ره شكل

ه ＇ووم دى؟ ＇ووم والؤ؟ كوم راغى؟ كومه راغله؟ ＇وومه ده؟ همدارن／

＇ووم راغلل؟ كوم راغلل؟ كوم الؤل؟ : دجمع په صورت ك３

كومو بيؤه درلوده؟ ＇وومو راوؤل؟: مغيره صورت ي３

:مبهم ضميرونه د مبتداء په تو－ه: هـ

چاكـار وكـؤ او چاونـه . نغلـل ＇وك راغلل او ＇وك را . ＇وك كاركوي او ＇وك ساعت تيروي : ！اكلي

.＇وك به كار كوي او ＇وك به ساعت تيروي. كؤ

.هر چا خپله رايه وؤاندې كؤه. هر ＇وك حاضر دي

هيچاونـه . هر ＇ه دلتـه پيـدا كيـإي . ＇ه په ستر－ونه ليدل كيإي . ＇ه دادي او ＇ه نور دي : نا！اكلي

كـوم يـوه وويـل، دلتـه . زما په كار نـه پوهيـإي يو ＇وك راغى، بل ＇وك . هيچا پاملرنه ونه كؤه . ليدل

.هي＆ نه پيدا كيإي

د فاعل په تو－ه وي نو بيا ) م３، دې، مو، ي３(په هغو جملو ك３ چ３ ناخپلواك ضميرونه : يادونه

:د جمل３ د اجزاو ساختمان په دې أول را＄ي

 

89

. قلم م３ وروباخ＋ه، كوري３ جوؤ كؤ-كتاب م３ وركؤ

:په جمله ك３ صفتونه وي) فاعل( مبتدا -5

موؤ د وإي له . ويده هماغس３ ناخبره پاتى شو. ليونى راغى. هو＊يار دي. ＊ه ＊ه دي بد بد دي

.خپل خپل دي پردي په أ４رو نارو خپل دي: يا دا متل. پلى د سپور له حاله ＇ه خبردى. حاله ＇ه خبردى

.＄مكه وال خپله ＄مكه سمبالوي. ويرجن ارمانجن ناست دى. كندهارى راغى: نسبتى صفات

:په حيث) فاعل(فاعلى صفت د مبتدا ): نومونه(فعلي صفتونه

.＇ارندوى شپه او ورځ كاركوي. ليكونكى ليك ليكي. ＊وونكي خپله دنده ترسره كوي

:په تو－ه) فاعل(مفعولي صفت د مبتداء

.برې كوي＄پلى له ＄ان سره خ. ر！ل شوى خبرې نه كوي. وهلى الناست دى

.ل／＋ت أ４ر شو. اور＊ت ك＋تونه خؤوبوي: فعلي نومونه

.پالنه د ماشومانو له پاره پكارده. روزنه د ماشومانو له پاره پكارده

:مصدر د مبتدا په تو－ه

ليكلـو سـتؤى كـؤم، ژبـه كـول لـه مـشرانو سـره ＊ـه . ليكل اسان كار نـه دى . تيرى كول لويه －ناده

.خبره نه ده

:نوم وي) عدد(بتدا د شمير م-6

.پن％و تنو ＇خه دوه راغلي وو. په دې ك３ يو＄ي او يو را＄ي خبره نه ده معلومه-1

.اتم الپاتى و. شپإم كو！３ ته راغى. لومؤي وويل. لومؤى وايي-2

. شل په ＇لورو تقسميإي-3

راوؤل شـول د سـاده پـورتني زيـات شـمير مثالونـه چـ３ . نولس به شل نـه شـي . لس جوؤه عدد دى

.مبتدا كله په ساده او كله په تركيبي أول هم را＄ى. توكونو په تو－ه راغلي وو

هغه زيات شمير مثالونه چ３ مخك３ مور اوؤي وو پـه دغـه : مبتدا چ３ ساده جوؤ＊ت ولري : الف

.برخه ك３ را＄ي

:ې مثالونو ك３ ي３ －وروله دوو ＇خه زيات كلمات وي الند) مبتدا، فاعل(هغه چ３ : تركيبى: ب

پرته له ＇وك او چا ＇خه نور ！ول استفهامي ضميرونه د مرجع سره را＄ي چ３ استفهامي صفت هم ورته : يادونه

. مخ د ليكوال３ درسي كستتنر-61پ＋تو －رامر لومؤي ！وك (وايي

 

90

: مثالونه راوؤو)1(لومؤى په ترتيب سره اول دا ضافي تركيبهغه اضافي تركيبونه وي چ３ مضاف اليه او مضاف ي３ يو ) مسند اليه، فاعل، مبتدا (-1

.نومونه وي) ساده(توكيز مفرد

.س كي＋ودل شودودانة بن. د شپونكي شپيلة په جرس راغله. د كابل ＊ار أ４ر لوى شوى دى

د افغانـستان خلـك پـه : او مضاف يوتوكيزوي، مثال ) اشتقاقى، تركيبى ( مضاف اليه مركب -2

.خپله اراده ！ين， والؤ دي

.د خوشحال خان اشعار په پ＋تو ادب ك３ يوه لويه او درنه پان／ه ده

: مضاف اليه د جمع عدد په شكل او مضاف مفرد نوم وي-3

. د شــاعرانو خيــال لــوؤ ＊كــاري . اره ده، د زمريــو كــور بــ３ هــأوكي نــه وي د پت／انومينــه ＊كــ

.د －النو رن， ＊ه ＊كاري. داديبانو فكر پوخ وي

. چ３ مضاف اليه مفرد او مضاف د جمع نومونه وي-4

.د باغ －لونه په غوؤيدو شول، د مين３ او＊ك３ په －ريوان دي

: اف دواؤه د جمع عدد نومونه وي د مبتدا په تو－ه چ３ مضاف اليه او مض-5

د اميدونو غو！ة －ل شوې . د غرونو سرونه سپين ＊كاري، د زمان３ توپانونه راغلل

او مضاف ) اسم(نوم (د مبگتدا په تو－ه د هغو اضافي تركيبونو مثالونه راوؤو چ３ مضاف اليه

:توصيفي تركيب وي

.د پسرل３ ＊كل３ ＇يره رابر＇يره شوه

). نوي كال نوي زيري(ودو وؤان／و په ك３ －رم３ او تودو ＊５ي واچوله د لمر ت

اوس د هغو تركيبونو مثالونه په مبتـدا كـ３ راوؤل كيـإي، چـ３ مـضاف اليـه توصـيفى تركيـب او

:وي) جمع(مضاف اسم

. د سرو －لونو كتارونه جوؤ شول او د ز４ؤو －لونو صفونه ودريدل

په پ＋تو ژبه ك３ دغه أول تركيبونـه د اضـافى تركيـب پـه نامـه ياديـإي چـ３ د دريـو توكونـو د اضـافت د : الف: يادونه )1(

قلـم مـ３ : لكـه . كه مضاف اليه ناخپلواك ضميرونه وي نو بيا مضاف د مخه را＄ي. مضاف ＇خه جوؤيإي+ مضاف اليه

.كتاب ي３ ورك شو. پرميز پروت دى

همدارن／ه په نظم او نثر او نورو ＄ايونو ك３ دغه تركيب كله نا كله بدليإي او مضاف د مضاف اليه ＇خه وؤاندې : ب

ماليدلى خال دى پ پ ي３ خندل يا اوبه + ونه د چنار ！يك ي３ په اوربل: را＄ى چ３ دغه أول ته بدلي تركيب وايي لكه

.پا１ه د －ور －ورې ده. ن３ خوإې ديد چي

 

91

له دوو نه زيات وي د مبتدا په تو－ه راوؤل كيإي يعنى مـضاف اليـه هغه تركيب چ３ صفتونه ي３

.زيات شمير توكي ولري

. دشين بخملي －اللي فرش موسم راغى-1

. د خوإو ارمانو، پاكومينو، ستر منو ارزو－انو او سپ５）لو اميدونو ماشومان وزن／يدل-2

ا چـ３ دغـه أول تركيبونـه ديـوه صـفت په دې معن : د توصيفى تركيب په تو－ه ) فاعل(مبتدا : دويم

.او يوه اسم د يو ＄اي كيدو ＇خه الس ته راغلي وي

.)1(په پ＋تو ك３ صفت تر موصوف د مخه د مطابقت په أول تركيبيإي

. توره وري＃ راببره شوه

. خوإې نغم３ د ملن， جان د اشعارو مجموعه ده

: په تو－ه) فاعل(دا فعلي صفتونه د موصوف سره توصفي تركيب د مبت

. ر！ل شوي هلك غلى ناست دى . توكل３ الؤې بيرته نه را＄ي . تلل３ او به په بيرته نه را －ر＄ي

.تلونكي سؤي ورو ورو روان دي

:مبتدا اشاري تركيبونه وي: در４يم . ره نوي شيان راوؤي ديدې زمان３ د ＄ان س. دا او＊ك３ خوؤونه شوه. دا قلم تور دى

. دا اوؤه خراب دي. اوس هغه پخوانة زمانه نه ده

).مغيره شكل. (دغ３ ＊％３ كور ودان كؤ. دغه لر－ي المده دي

:عددي تركيبونه د مبتدا په تو－ه: ＇لورم . ＇لورتنه ناست او خبرې كوي-2 . زمونإ په كور ك３ يو －ل وغوؤيد-1

. دولس كلنه دوستي خرابه شوه-4 .دونه تش شول پن％ه كمربن-3

. يولس تنه سؤي كار كوي-6 .شمله پ５ؤة ده. شلم قرن دى-5

. پن％ه －وت３ سره برابرې نه دي-8 . درې هلكان سيند غاؤې ته راغلل-7

. يو ＇و كاله په دغه تو－ه ت５ر شول-9

. په سل／ونو خلك راغلي وو. به كيإييو ＇و كسه نارينه راغلل، يو ＇و خبرې

خاص نومونه، لقبونه د موصوف نه وروسته را＄ي لكه احمد شاه بابّا، حميـد بابّـا، ميـرويس نيكـه، زرغونـه : يادونه )1(

…انا

 

92

:عطفي تركيب وي) مسند اليه(مبتدا : پن％م :دوه مفرد نومونه د عطف په صورت ك３) يو توكيز: (الف

. وؤان／ه او پلوشه ناست３ دي-2 . بريالى او ا＇ك راغلل-1

:دوه د جمع نومونه

. －أې اووزې په مزه مزه په ＇رل／يا دي-2. ي زاؤه او ＄وانان د وطن د ابادة له پاره كار كو-1

:صفتونه د عطف په تو－ه: ب

. خپل اوپردي ورنه را！ول وو-2 . وإي او تإي ناست دي-1

. زورورو او كمزورو سره معلومه كؤه-4 . زورور او كمزوري سره معلوم دى-3

.پر４＋ودل جوؤ او روغ ي３ سره -6 . ＄ورونكى او خپه كوونك３ خبره ده-5

.يا وچ او النده سره يودي. النده او وچ يودي-7

.په مبتدا ك３ ضميرونه د عطف په أول وي: ج

مـا او تـا سـره . ته او زه بـه سـره يـو ＄ـاى كـار كـوو . زه اوته به د وطن په پرمختيا ك３ ه）ه كوو -1

هغـه او . ده او دې ＇ـه وكـؤل . دا اودى سره خور او ورور كيإي . تا او ما كارونه سره وويشل . وپ５ژندل

.هغ３ او هغه خبره كؤې ده. هغ３ خبره پخه كؤې ده

. دوى او هغوي پالن جـوؤوي . تاس３ او مونإ ＇ه كوو، مونإ او تاس３ ！ول ؤانده يو : د جمع په تو－ه

.هغوي او تاس３ ＇ه كوئ

:مبتدا، فاعل استثنايي تركيب وي: شپإم！ول په غيـر . دوى ب３ له ده نه ＇ه نه شي كوالى . پرته له مونإ والؤيئ تاسى . ب３ له ما！ول حاضر وو

.د ＄لمي نه راغلي وو

. ستا ورور بريالى راغى: بدلي تركيب وي) فاعل(مبتدا : اووم

چ３ －لونه د بهار واؤه تمام شي، د زؤه سود شيدا بلبله په خ＂وكي

:متعدده مبتدا لرونك３ جمله: اتم

د يـوه خبـر سـره راغلـي وي نـو دغـه ) فاعـل ( جمل３ ك３ دوه يا زيات３ مبتدا－ان３ كه چ５ري په يوې

.جمله متعدده مبتدا لرونك３ جمله －２له شي

. ＊ايستو ك３ مرغة او －اللة بلبل３ خبرې شوې-1: لكه

. د هيواد مشران، د كلي خانان او ملكان او داس３ د اولس خلك راغلي وو-2

 

93

ده كوونكـــو، د دوترونـــو كـــار كوونكـــو، د پوهنتونـــو محـــصالنو، د كارخـــانو د ＊وون％يـــو ز-3

.مزدورانو او كار－رانو په －أه كار كاوه

تركيبونه هـم د مبتـدا پـه تو－ـه را＄ـي ) بشپؤ او نيم／ؤي (همدارن／ه د پ＋تو ژب３ تكراري : يادونه

: راوؤودغه ＇و مثاله. چ３ البته دلته ي３ د ！ولو راوؤل أ４ر وخت غواؤي

.كلي كلي نؤيإي، －０ －０ پراته دي. اولسونه اولسونه تبا شول، ＊ه نا ＊ه －أ دي

.يو يو راروان دى. سره دوه دوه كيإي

. اخلي پخلي كيإي، سابه مابه پخيإي، ژرنده مرنده ماته شوه-2

:(Predicate) )فعل) (مسند(خبر : دوهممسند د . د جمل３ بله مهمه برخه ده) ليه، فاعلمبتدا، مسند ا(هم لكه د ) مسند، فعل(خبر

. دي) ＇ن／ه( په جمله ك３ خبر د＇ه كوي، ＇ه كيإي، ＇ه أول )1(مبتدا او مسند اليه حال ＊كاره كوي .＇ه دي، ＇وك دى، د چا، ＇ه په باب، ＇ه وخت، چ５رته سوالوته ＄واب وركوونكى دي

: و مطالع３ ＇خه داس３ نتيجه تر السه كوود پ＋تو ژب３ د ！ولو جملو د ＇５ؤن３ ا

. د جمل３ خبر د مبتدا په شان د كالم د ！ولو توكونو ＇خه راتالى شي-1

او پـه متعـدده تو－ـه سـره ) دوه توكيز، تركيبى (مركب ) يوتوكيز( خبر د جوؤ＊ت له مخ３ ساده -2

.راتالى شي

تو－ـه راوؤل كيـإي يـا بـه فعلـي غونـأوي او يـا د پ＋تو ژب３ په جملو ك３ هغه ＇ه چ３ د خبر په -3

.خو به اسمي غونأوي

وي د فعلـي ) غونـأ ( هغه جمل３ چ３ د خبر په برخـه كـ３ يـ３ يـو پـوره فعـل او يـا فعلـي تركيـب -4

نـو . جمل３ په نامه او هغه چ３ دخبر برخه ي３ د مبتدا په ＇５ر اسمي وي داسمي جمل３ په نامه ياديإي

:پ＋تو ژبه ك３ خبر په دووأولو ويشل كيإيپه دې تو－ه په

فارسـى او داسـ３ نـورو )1(داسمي او فعلي اصطالح په أيرو نورو ژبو لكه روسـى : اسمي او فعلي

ك３ هم شته او په همدغه ترتيب سره جمل３ په اسمي او فعلي باندې جال كيإي، نو په دغه اسـاس پـه

:دې ويشلى شوپ＋تو ژبه ك３ هم جمل３ په اسمي او فعلي بان

. لمريز كال1370پوهاند صديق اهللا ر＊تين، پ＋تو－رامر دويم ！وك، كابل چاپ )1( .مخونه) 46-43-17 (1974. ژبه ك３ د ساده جملو نحوي سيستم، مسكوليكانت، معاصره روسي . ا.پ )1(

 

94

يـ３ دواؤه نومونـه وي ) مبتـدا او خبـر (هغ３ جمل３ ته وايي چ３ مسند اليـه او مـسند : اسمى جمله

＇خــه تركيــب شــوي وي او د يــو اســناد ) اجــزاو(يعنــى د مبتــدا او خبــر بــرخ３ يــ３ داســمي غونــأونو

３ اساسـي تـوكي په مرسته ي３ سره ارتباط پيـدا كـؤى وي يـا پـه بلـه ژبـه داسـمي جملـ ) كومكى فعل (

.)2(د مسند اليه او مسند ترمن＃ حكم ته اسناد وايي) مسند اليه، مسند، اسناد(درې دي

نومونــه، صــفتونه، ضــميرونه، (د كــالم ب５ــال ب５لــ３ اجــزاوې ) خبــر، مــسند(پــه اســمي جملــو كــ３

م حالـت په مستقيم او غيـر مـستقي ) عددونه، قيدونه، فعلي صفات، اسمي فرازيالوژيكي تركيبونه

.سره راتالى شي

د بيزو : په سوال او ＄واب، ديالوګ، متلونو او اصطالح／انو ك３ كومكي فعلونه غور＄يإي لكه

. سردې －ل بيخ دې پياز.خپل عمل د الرې مل . دوستي د ＄ان تاوان

.د مثال په تو－ه يو ＇و اسمي جمل３ په الندې تو－ه －ورو

: خبر په تو－ه او د كومكي فعل سره نوم په اصلي حالت ك３ د-1

.د كلي مشر خانميردى. دى استاد دى. زه ＊وونكي يم. خوشحال خوشحال دى

: نوم په غ５ر اصلي حالت ك３ د پ５شين３ او پسين３ سره د خبر په تو－ه-2

.دى زمونإ له دوستانو ＇خه دى. داؤونكي ＄ناوران په ＄ن／له ك３ وي

:سمي خبر په تو－ه په جمله ك３ صفت دا-3

كتـاب . هوارو＊انـه ده . د ظلـم ما１ـة ؤن／ـه ده . دغه ＊ـار زوؤ دى . د كابل د ＊ار كو＇３ لوي３ دي

په دغو جملو ك３ لوي３ دي، زوؤ دى، ؤن／ه ده، رو＊انه ده، پرميز . ＊ه خلك لإ دي . پر ميز پروت دى

.پروت دى داسم３ خبر په تو－ه پ５ژندل شوي دي

:داسمي خبر په تو－ه) نومونه ( فعلي صفت-4

.اباسيند تل ＇پاندوي. داس３ وخت راتلونكى دى. دوي خپل كلي ته تلونكي دي

. پ＋تانه د هيواد ساتندوى دي . دى ＊ه －＂ندوى دى . ＄النده دى . په دوبي ك３ لمرسو＄ونكى وي

.ددې كتاب ＇ومره ارز＊ت دى. ماشومان خو＄نده دي

:تو－ه قيد داسمي خبر په -5

.خبره نژدې ده. كتاب هلته دى. ددوي كور د ＊ار له مركز ＇خه لرې دى

.دده مطلب زه يم، ته ته ي３ اوزه زه يم. ددې هلك پالر دى دى: ضمير د خبريه تو－ه-6

. لمريز كال1370پوهاند صديق اهللا ر＊تين، پ＋تو －رامر دويم ！وك د نحوې برخه، كابل، )2(

 

95

ددغـه كتـاب لومـؤة بـرخ３ . دغـه كتـاب سـتادى . دغه كور زمونإ دى: خبر اضافى ضمير وي -7

.زما دي

دلتـه ＇ـوك دي؟ . دغه راروان هلك ＇وك دى : ضميرونه وي ) استفهامي(پو＊تن３ اسمي خبر د -8

هلته ＇ه دي؟ خلك ＇ومره وو؟ د پوهن％ي الركومه ده؟ دى په ！ول／ي ك３ ＇وم دى؟ دغـه ＊كلـى ليـك

د چادى؟

أيـرې خبـرې . دا كو！ه پن％مه ده . په پ＋تو ژبه ك３ واولونه اته دي : په تو－ه ) خبر( عدد د مسند -9

.سري３ يو دى

.ددوي مطلب يوازې او يوازې پخال كول دي. ددوي مقصد تلل وو: مصدر داسمي خبر په تو－ه-10

لومؤنة زؤده كؤه د كوچنيـانو لـه پـاره روزنـه : داسمي خبر له پاره ) حاصل مصدر ( فعلي نوم -11

.او پالنه ده

:ندونهپه تو－ه د اسميه خبر ＇ر－) غونأونو( د تركيبونو -12

: د اضافي تركيب په تو－ه-1

.خندا د ژوند مال／ه ده. خوشحال خان د ملك اكوؤي لمسى دى

دا زما سـره هلـك زمـا د . دغه هلك زما ورور دى: د اضافى ضمير تركيب داسمي خبر په تو－ه -2

.دا وطن زمونإ مور ده. ترور زوى دى

ان ا درخانى د كوم ＄اى وو؟ دغه سؤي د چا ورور دى؟ ادم خ: د پو＊تن３ له پاره

روغتيـا او صـحت . خوشـحال خـان خ＂ـك پيـاوؤى شـاعر دى : توصيفى تركيـب د خبـر پـه تو－ـه -3

＇ــه ＊كلــ３ . ناســت كــسان ＊ــه خلــك دي. نــن ＇ــومره ＊ــه هــوا ده. علــم پ＂ــه خزانــه ده. لــوى نعمــت دى

!مرغة ده

و په اسـمي خبـر كـ３ داسـ３ راوؤل همدارن／ه صفات د قيد په تو－ه هم توصيفي تركيب جوؤ وي ا

.نن أ４ره ＊ه توده هوا ده: كيإي

يـوه اوونـة اووه ور＄ـ３ ده . علم يـوه ر１ـا ده : تركيب په تو－ه د خبر ＇ر－ندونه ) عددي( د شمير -4

.په ساعت ك３ اوس ＇لوربج３ دي. دروژې مياشت أ４رش ور＄３ ده. او اووه ور＄３ يوه اونة ده

.نمراو سپوإمة په اسمان ك３ دي: في تركيب په تو－ه خبر د يو ظر-5

.قلم تر ميز الندې دي. كتاب پرميز باندې دى. ماللة په كور ك３ ده

:په پ＋تو ژبه ك３ فعلي خبر

 

96

هغه جمل３ دي چ３ خبري３ فعلي بشپؤه ب２ه ولري يعنى د فعل برخه ي３ اصلي فعلونه : فعلي جمله

. بله وينا فعلي جمله هغه ده، چ３ له پوره فاعل فعل او يا له فاعل، مفعول، فعل نه جوؤه ويوي، يا په

زمانه، جنس، عدد، شخص، وجه، (په دغه أول جملو ك３ خبري برخه د فعل ！ول －رامري شكلونه

.خواوې ＇ر－نديإي) د فعل أولونه، الزمي، متعدى، معلوم، مجهول، مثبت او منفى) حالت

. وي) اشــتقاقي، تركيبــي(دوه تــوكيز ) ســاده(ارن／ــه فعلونــه د جوؤ＊ــت لــه مخــ３ يــو تــوكيز همد

اســم، صــفت، عــدد، قيــد، مــصدر، فعلــى (تركيبــي فعلونــه يعنــى هغــه نــوميز فعلونــه دي چــ３ د يــو

فعلونو ) تركيبي، اشتقاقي(فعلونو په مرسته جوؤيإي البته د ساده او ) مرستيال(د كومكى ) نومونه

دلته مونـإ يـوازې د فعلـي جملـو مثالونـه پـه . ك３ ليدلى شو ير مثالونه په زياتو ماخذونو زيات شم

: الندې تو－ه راوؤل غواؤو

.تاريخ درومي. زه ＊ار ته ＄م: ساده الزمي فعل د خبر په تو－ه

.ده اخبار ولوست. دى اخبار لولي: ساده متعدي فعل د خبر په تو－ه

لـه . ليكونه به وليكو . لمر راوخوت، كتابونه به راوؤم : د خبر په تو－ه اشتقاقي او تركيبي فعلونه

.دې اوبو، به پوريو＄ي

كارونه بـه پـه لـسو . فلم په اتو بجو شروع كيإي. ＄مكه به اوبه كؤي. ＄مكه به او به شي : بل مثال

.بجو ختم شي

ماشـومان لـوب３ كـول . دوي پـه خپـل كـورك３ ارام كـول غـواؤي . بريالى خپلو هيلوته نـژدې كيـإي

د كـور غـل نـه نيـول . دوي په تهمت او تـور ونيـول شـول . مونإ په دې خبره ＄ان خبرول غواؤو . غواؤي

.＇وك د كور غل نه شي نيوالى. كيإي

.په دغو جملو ك３ ليدل كيإي چ３ خبر د بشپؤو تركيبونو په تو－ه راغلى دى

:خبر په متعدد أول

.1327. پوهاند صديق اهللا ر＊تين، اشتفاقونه تركيبونه، كابل-1

)د فعل برخه (1324 محمد اعظم ايازى، قواعد پ＋تو، كابل، -2

.1340 هربريت پنزل، پ＋تو －رامره كابل، -3

).د فعلونو برخه( درس －ستتنر 1360 داكتر زرغونه، پ＋تو －رامر، كابل، -4

 

97

ر په متعدد أول هم را＄ي، پـه دې معنـا چـ３ د يـوه مبتدالـه پـاره ＇ـو په پ＋تو ژبه ك３ د جمل３ خب

خبره ذكر شوي وي، كه چيري په يوه جمله ك３ د يوه خبر له پاره زيات３ مبتداوې راشـي نوهغـه جملـه

-اسـمى ) (خبـر (همدارن／ـه كـه پـه جملـه كـ３ ددوونـه زيـات فعلونـه . متعدده مبتدا لـرونك３ جملـه ده دى لـه قهـره : ي وي نو دا به هم د متعددې خبر لرونك３ جمل３ په نامـه ياديـإي لكـه راوؤل شو ) فعلى

:پا＇يد، ك＋يناست، ويي ويل

دى د جمل３ فاعل، پـات３ برخـه د فاعـل سـره نحـوي رابطـه لـري او د فعـل مطابقـت د فاعـل سـره

فعليـه جملـه كـ３ د پـه . لون， پورته وغور＄يد، ك＋ته وغور＄يد، له أيره قهره غلـى شـو . ＇ر－ندوي

فاعل، مفعول، فعل، البته په متعدي فعلونـو كـ３ مفعـول : جمل３ اصلي توكي درې ＊ودل شوي دي

.هم د فعل د معنا د بشپؤونكي توكي په حيث د جمل３ مهم جز －２ل كيإي

مفعول د خبر . هغه ＇وك ياشى دى چ３ دفعل اثرور باندې شوى وي ياور رسيدلى وي :مفعول

كه چ５ري په يوه جمله ك３ فعل متعدي وي يوازې د فاعل ذكر وشـي او مفعـول . ك３ برخه ده بشپؤون

. بوتللـه . . . بريـالي . وكؤه. . . بريالي: رانه وؤل شي نو په دغه صورت ك３ معنا به رو＊انه نه وي لكه

ى نـو پـه دې دلته د مفعول شته والى چ３ د فعل د معنا ＇ر－ندونكى يا متممـه برخـه ده نـه دى راغلـ

يابريـالي . يابريـالي كلبـه وكـؤه . تو－ه مطلب هم پوره نه دى رسول شوى او كه ووايو بريالي يوه وكؤه

.كلبه بوتله نو مطلب پوره شو

په يو شمير هغو －رامرونو ك３ چ３ ختي＃ پوهانو برابر كؤي دي مفعول هم د جمل３ دوهمه درجه

ه د غوروؤ هم وي ＄كه په معلوم متعدى فعل ك３ د فاعل غؤى －２لى شوى دى ولى دا خبره به يو ＇

شته والى، مفعول له فعل سره د جملي خبر جوؤ وي ول３ په مجهولو فعلونو ك３ بيا مفعول د نائب

.－２ل كيإي) مسند اليه(فاعل په تو－ه دجمل３ مبتدا

په جمله كـ３ د مفعـول په هر حال مفعول د جمل３ د يوه توكي په حيث د فعل متمم －２ل شوى دى

.دري＃ د هغ３ په نحوي موقعيت پورې اؤه لري

:مفعول (Indirectorbject) او (Directobject)مستقيم او غير مستقيم

په پ＋تو ژبه ك３ مستقيم مفعول ته نژدې مفعول هم وايي ＄كه چ３ د :اول مستقيم مفعول

مفعـول هغـه اسـمي تـوكى دى چـ３ لـه فعـل سـره )1(فعل اثر ورباندې ب３ له كـوم３ واسـط３ شـوى وي

. لمريز كال1370پوهاند صديق اهللا ر＊تين، پ＋تو －رامره دويم ！وك كابل، كابل د معارف مطبعه )1(

 

98

) نـژدې (مـستقيم . نيغه او مستقيمه رابطه ولري او دغه توكى پـه ارتبـاطى حالـت كـ３ نـه وي راغلـى

مـستقيم مفعـول كومـه خاصـه ن＋ـه نـه . مفعول د متعدي فعلونو سره تل فعل ته نژدې اؤيكي سـاتي

.ترتيب ＇خه پ５ژندل كيإيلري م／ر د فعل د －ردان له مخ３ او د جمل３ له

په پ＋تو ژبه ك３ مستقيم مفعول په اصلي حالت ك３ را＄ي كوم بل خاص صورت نه لري يوازې د

ضميرونه كه د متعـدي فعـل پـه حـال زمانـه كـ３ د مفعـول پـه تو－ـه راشـي نـو پـه غيـر اصـلي ) ته -زه(

).وينيته ماوين３، زه تاوينم، دى تاوينى، دى ما: لكه. حالت سره را＄ي

:ددغه أول مفعول مثالونه په الندې جملو ك３ ＊يو

.پورته شه قامونو ك３ خپل قام پورته كؤه! پ＋تونه-1

. دراأيو غإ به ！ي كؤم، لكه چ３ دوؤې راغل３، زه به كؤكة هم وتؤم-2

. اوس ته غوإ ونيسه-3

ي او د فعـل سـره نـژدې په دغو جملو ك３ خپل قام، دراأيو غـإ، كؤكـة، غـوإ مـستقيم مفعـول د

.راغلي دي

په متعدي مجهولو فعلونو ك３ چ３ فاعـل نـشته، مفعـول د فاعـل پـه ＄ـاي د مـسند اليـه : يادونه

.غونأه كيإي، د كورغل نه نيول كيإي. وظيفه لري

:د نژدې مفعول په تو－ه و－ورو) ساده، مركب(اوس به په الندې جملو ك３ د كالم اجزاوې

: يو توكيز كلماتساده يا: الف

:د مفعول د په تو－ه) مفرد مذكر( نوم -1

.ماللة كميس و－انأه، غل غل پ５ژني. زه كتاب لولم

.هغوي فكرونه په ＄اى كؤل. مليار －الن وكرل: د مفعول په تو－ه ) جمع مذكر(نوم

. هغه م２ه وخوؤه. دې ستر－ه پ＂ه كؤه: د مفعول په تو－ه) مفردمونث( نوم -2

.دوي پرواقعيت باندې ستر－３ پ＂３ كؤل３: د مفعول په توْ－ه) جمع مونث(وم ن

دوي تاس３ م５لمانه . خلك مونإ پ５ژني . زه دى وينم . ده زه وليدم -) 1: ( ضمير د مفعول په تو－ه -3

.دوي مونإ ويني. كوي

ا، تـا شخـصي دلتـه زه، دى، مونـإ، تاسـى، مـ . دى ماخبروي، دى تا خبـروي : په مغيره حالت ك３

.ضميرونه دي د مفعول په توْ－ه

 

99

) دا، هغـه، هوغـه (دوي هو غه خلك نه پ５ژنـي . دغه كتاب واخله او هغه ولوله . ماللى دا اخلي -2

.اشاري ضميرونه د مفعول په تو－ه ذكر شوي دي

ه تـه ＇ـه اخلـ３؟ تـه ＇ـوك غـواؤې؟ ＇ـوك ويـن３؟ تـا ＇ـ : استفهامى ضميرونه د مفعـول پـه تو－ـه -3

:وليدل؟ اشاره هم دشي او هم د شخص لپاره را＄ي

ستا ＇وك په كار دي؟ ستا كوم خو＊يإي؟ ستا ＇ومه په كارده؟ ستا كومه خو＊يإي؟ پـه پورتنيـو

.مثالونو ك３ ＇ه، ＇وك، ＇ومره، ＇ووم، كوم د پو＊تن３ ضميرونه دي د مفعول په تو－ه

.وينيدى ！ول . ما！ول وليدل: ！اكلي ضميرونه-4

.＄يني وينم او ＄يني نه وينم. زه هي＆ نه وينم: نا！اكلي ضميرونه

دى يـ３ . تـه يـ３ ويـن３ . دغه چوكة واخله او هلتـه يـ３ كيـإده : چ３ مفعول ي３ اداتي ضمير وي -5

.دوي موخبروي. هغه دې بيايي. －وري

ه افعـالو كـ３ مفعـولي دلته وينو چـ３ اداتـي متـصل ضـميرونه يـوازې د اوسـنة زمـان３ پـ : يادونه

) زه دې وپ５ژنـدم (حالت لري م／ر په ماضيه فعلونو ك３ مفعول نه بلك３ د فاعل پـه تو－ـه را＄ـي لكـه

.زه مو خبر كؤم. دى ي３ وليد

. كاإه يـ３ سـم كـؤل . زاؤه ي３ لرې كؤل . وإي ي３ بوت . زه رن％ور وينم : صفت د مفعول په تو－ه -6

.غان وليدليا نارو. طبيب ناروغ وليد

. دوه يــ３ مــؤه كــؤل، درې يــ３ ونيــول . يــوي３ راووســت. مــا يــو وليــد : عــدد د مفعــول پــه تو－ــه -7

.دويم در４يم ي３ وغو＊ت. ＇لوري３ په تن， كؤل

.زه ليكوونكى وينم چ３ ليكنه كوي: فاعلي صفت د مفعول په تو－ه-8

. دى أ４ر لوستل كوي. ته تلل غواؤيدى ＄ن／له : د مفعول په تو－ه) فعلى نوم( مصدر -9

:مستقيم مفعول د يو تركيب په تو－ه: ب

. －اللة د جاموغو！ه پر سراي＋３ ده. سيالنيانو د افغانستان غرونه وليدل-1

.د افغانستان راتلونكى زمونإ په فعاليت او لياقت پورې اؤه لري

. شاعران ＊ه ＊ه خوبونه ويني. مليار ＊كلي －لونه كرلي دي. ماللة تور قلم وموند-2

.هفه خپل３ ！ول３ زده كؤې پاى ته ورسول３

كليــد افغــاني د خوشــحال خ＂ــك د ديــوان ＇خــه پن％ــه لــس غــزل３، يــوه ربّــاعي او اوه قــصيدې -3

.رااخيست３ دي او د كتاب په وروستنة برخه ك３ ي３ هم دوه شعرونه رانقل كؤي دي

 

100

په لوؤ و مثالونو . اوس به بل ＇ه و－ورو. مونإ هي＆ نه اخلو . ك به ووينو هلته به والؤ شو هر ＇و -4

.دي) غونأونه( مبهم تركيبونه -4 عددي -3 توصيفى -2 اضافى تركيب -1ك３

: مفعول د بدلي تركيب په تو－ه

ه نـه ده زمـا ژبـ . دلته ديار زؤه دبدل په تو－ه راغلـى . اول زؤه ＊ه كؤه ديار ＊ه په بوس اوكنار

.اور ده －ذارونه د ！وپك كا

. تيرى كول لويه －ناه ده. دى پر هر چات５رى كول نه غواؤي: مصدري تركيبونه د مفعول په تو－ه-5

. مطالعه كول －＂ه لري. پر چا باندې ستر－３ سرې كول ＇ه معنى لري. دى حق خوؤل ناروا كار－２ي

پــه همــدې ترتيــب . ＇ــاروي خــوراك ＇＋ــاك كــوي: پــه تركيبــى أول) حاصــل مــصدر( فعلــي نــوم -6

:مفعول د بشپؤو او نابشپؤو تكراري تركيبونو په تو－ه هم را＄ي د مثال په تو－ه

. غرونه غرونه م３ چپه كؤل. كتابونه كتابونه م３ وليكل-1

پـه دغـو مثـالونو كـ３ زيـات تاكيـد . په ＄اى كـؤل غنم منم ي３ . كورمور دې جوؤ كؤ كه نه -2

.ليدل كيإي

.په همدې تو－ه أير نور مثالونه هم شته

:مفعول) لرې(دويم أول غير مستقيم پــه پ＋تــو ژبــه كــ３ دغــه أول مفعــول هــم د كــالم د ب５ــال ب５لــو اجــزاو ＇خــه پــه مغيــره حالــت كــ３ د

سـره پـه ارتبـاطي حالـت كـ３ را＄ـي او پـه Postposition) او (Prepositionپيـشين３ او پـسين３

دلــرې ) لــه، تـه، لــره (زمونـإ －رامــر ليكونكـو ) ！ــاكي(جملـه كــ３ د يـوه نــوم حالـت او دريــ＃ ＇ر－نـدوي

د موضـوع . لرې مفعول د فعل سره د يـوې واسـط３ لـه مخـ３ رابطـه ！ين／ـوي . مفعول ن＋３ －２لي دي

و تفــصيالتو ＇خــه دلتــه ت５ريــإو، يــوازې دومــره وايــو چــ３ ددغــه أول پراخــوالي لــه كبلــه مونــإ د أ４ــر

مفعول د يو اسمي مركز حالت داداتو له مخ３ ＇ر－نديإي يعنى د كوموكو موپيشينو او پـسينو سـره

:د ب５ل／３ په تو－ه. په كوم يوه نحوي حالت ك３ قرار لري

):پسينه(ته ) + ازاد مورفيم(اسم، ضمير

مونإ له كور . بريالي ته ووايه چ３ ＄ان ساته . جر－ه كلي ته ستنه شوه -2. تاب دركوم زه تاته ك -1

په دغـو مثـالونو كـ３ تاتـه، كلـي تـه، بريـالي تـه، لـه . تاس３ له دوي ＇خه غو＊تنه وكؤئ . ＇خه راغلو

.كور ＇خه، له دوي ＇خه ارتباطى حالت ك３ واقع شوي دي او ددوهم مفعول په نامه نومولى شي

 

101

＇ن／ه چ３ د جوؤ＊ت او معنا د افادې لـه مخـ３ د اداتـي تركيبونـو پـه برخـه كـ３ دغـه موضـوع پـه

په پ＋تو . بشپؤه تو－ه راوؤل شوې ده نو په جملو ك３ ددغو تركيبونو راوؤل دومره ضروري نه بري＋ي

فعـل د پ５＋５ـدو ژبه ك３ د فعل د مربوطاتو او متعلقاتو په باب ويلى شو، چ３ دغه مربوطه بـرخ３ د

وخــت، ＄ــاي، حالــت، وضــعيت، ســبب، علــت، ملتيــا، تــم ＄ــاى، پيــل ＄ــاى ＇ر－نــدوي، پــه عربــي

اصطالح د مكان او زمان قيدونه مفعول فيه، د فعل مبدا او پيل ＄اى مفعول منه او د فعـل مقـصد

په واسطه ＊ـودلى په پ＋تو ژبه ك３ مهال، ＄اى وضعيت او حالت د قيود و . او تم ＄اي مفعول له دي

: په الندن３ مثال ك３ －ورو. شي م／ر نورې ！ول３ برخ３ د ارتباط３ حالت سره ياديإي

د فابريك３ كار－رانو پرون په فابريكه ك３ په تلوار لـه خـپل３ قـابريك３ ＇خـه خپلـو كورونـو تـه يـو

.شمير ضروري شيان را！ول كؤل

پـه فـابريك３ كـ３ ) د زمان３ قيـد (پرون ) اعل مغيره حالت ف(په دغه جمله ك３ د فابريك３ كار－ران

دفعــل (خپلــو كورونوتــه ) حــالتي قيــد(پــه تلــوار ) پيــل ＄ــاى(لــه خــپل３ فــابريك３ ＇خــه ) مكــاني قيــد(

.دى) مركب فعل(را！ول كؤل ) مفعول(يو شمير ضروري شيان ) مقصد، سبب

اتو ＇خـه دي او د جملـ３ د قيدونه خود فعل له مربوطـ :په پ＋تو ژبه ك３ نحوي قيدونه

په پ＋تو ژبه ك３ په خپله اصـلي قيدونـه . ＇ن／ه چ３ ＊كاره ده . دوهم３ درج３ د غؤو ＇خه －２ل كيإي

زيات شمير نه لري خو زيـات صـفتونه، نومونـه پـه سـاده او هـم پـه تركيبـى شـكل سـره پـه جملـه كـ３

پـه جملـه كـ３ قيدونـه پـه . سـره را＄ـي دقيد وظيفه ترسـره كـوي چـ３ دغـه كلمـ３ د پيـشينو او پـسينو

.اصلي او غير اصلي حالت سره هم را＄ي

. مـسافر أ４ـر تـإى دى : الف په جمله ك３ د ساده قيدونو مثالونـه : قيد په ساده او تركيبي أول -1

.دى په دې برخه ك３ هأو نظر هم نه ＊كاره كوي. ملن， غلى ناست دى

. قيدونو په تو－ه وظيفه لري) يوستوى(اده د س. صفات دي) أ４ر، غلى، هأو(دلته

: په جمله ك３ د تركيبي قيدونو ب５ل／2-３

دى اوس اوس . دى غل３ غل３ خبـرې كـوي : قيد د يو پوره بشپؤ تكراري تركيب په تو－ه وي : الف

.دى ژر ژر خبرې كوي. راورسيد

ه لـه دې چـ３ قيـدي مطلـب اوس اوس، غلـى غلـى، ژر ژر، ＄يـر ＄يـر سـر . ده ورته ＄ير ＄يـر كتـل

.وركوي خو تاكيد هم دى

 

102

ادم خان او درخانة پ پـه پ＂ـه د . چ３ قيد د يو من％ني ارتباط په مرسته تكراري تركيب وي : ب

.يوبل ديدن كولو

ك３ ان／ريزان زمونإ له هيواد ＇خـه 1919په : قيد له يوه نوم او پ５شين３ په مرسته تركيب وي : ج

.دلپه تي＋ته وت＋تي

:د معنا له مخ３ د قيد أولونهدغـه د ＇ـه أول، . د فعل ＇رن／والى او حالت ور＄ني ＊كاره كيإي : د حالت او ＇رن／والي قيد -1

＇ه قسم، ＇ن／ه سوالونو ته ＄واب وايي او ددغه قيد مثالونه أير دي خو مونـإ يـ３ يـو ＇ـو د ب５ل／ـ３

:په تو－ه رااخلو

.خوبه راوي＋ه شوه درخانة نا＇ا په له -1

له ب５رې سمدستي وت＋تيد -4. له أيره غمه په زوره خندا كوي-3. دوي په خو＊ه كار كوي-2

. په ＊كاره نارې وهم چ３ خوله ي３ راكؤه. زه خوشحال كمزوري نه يم چ３ به أاركؤم-5

.هچ３ ي３ تللم په خندا خندا ديدارته اوس ي３ دروممه په ژؤا ژؤا مزار ت

. وروغوندې پرده پورته كيإي او يو ＇وك نا اشنا غوندې سؤى راننو＄ي-6

تورپيكـة لـه خـپل３ خـوا＊３ سـره پـه زوره زوره -8. مونإ له تا سونه د زؤه له كوم３ مننه كـوو -7

. ل／يا ده

. د سيند اوبه په كرار كرار د ＄مك３ تل ته الرپيدا كوي-9

:قيد) ميتك-شمير ( د درج３، اندازې -2 .مور او زوى پن％ه كاله سره ونه ليدل. ماللة لإه لإه ناروغه ده: د فعل اندازه او درجه ＊يي

پــه دې ور＄ــو كــ３ بيخــي نــه ). ＇ــووارې(مــا ＇ــو ＄لــ３ درتــه ويلــي دي چــ３ دا ＊ــه كــار نــه دى يــا

.ب３ شانه －ران دىهيواد پرمونإ : دوي سره مونإ لإ لإ پيژنو. معلوميإې يا له سره نه ＊كارې

: د سبب او علت له پاره-3دغه قيدونه هم د كالم له ب５ال ب５لو توكونو ＇خه جوؤيإي تاس３ په ＇ـه وجـه مرورياسـت يـا پـه ＇ـه

.سبب مرور ياست

.ماشومانو ته له ب５رې خوب نه ور＄ي . ستاله السه هي＆ ارام نه كيإي

.په كن％لو له كوره ويستلدوي ي３ .دغه خلك په غالنيول شوي دي

 

103

: د مقصد قيد-4. ستاليدوته راغلـم ! د خداي د پاره راشه . هدف او مقصد ＇ر－نديإي ) فعل(ددې قيد ＇خه د خبر

دلتــه د خــداى لــه پــاره، . دا دومــره هلــ３ ＄لــ３ ســتا د پــاره كــوم. ماشــوم خبــرو كولــو تــه ＄ــان جــوؤ وي

. قيد دنده ترسره كويستاليدو ته، خبرو كولوته، ستا د پاره، د

.لكه چ３ نه را＄ي. خداى زده كله به راشي، －وندې سبا ته راشي: د شك قيد-5

دغه كالي . دى نن په خپله راغى . ته به نن خامخا زمونإ مجلس ته را＄３ : د تاكيد قيد -6

.دغه سؤي سوچ ليوني دي. ＊ه پاك ووين％ه

: نحوي قيود) زمان( د مهال -7 .پ５＋يدو ش５به او وخت ＇ر－ندوي، د زمان３ قيد هم د لفظ په لحاظ ساده او يا تركيبي ويد فعل د

. دى پرون له نن／رهاره راغى . مونإ اوس پر خپل ＄ان باور لرو : د ساده زماني قيدونو مثالونه -1

. نن هر ＇وك خپل دوست او د＊من پ５ژني

:په تركيبى تو－ه

يا . تر اوسه پورې الپريكؤه نه ده شوې . له پخوا ＇خه دا متل دى . ويپه ژمي ك３ د كابل هوا سؤه

په يوه ورځ په يوه ساعت . له هغه وخت نه تردې وخته پورې أير كلونه ت５ر شول . تر ما＊امه ناست وو

.ك３ له يوې شفاخان３ نه دوه جنازې راووتل３

: قيد د عطف په تو－ه . به نن او سباك３ معلومه شيخبره. مونإ شپه او ورځ كاركوو

: د ＄اى قيد-8دا . حالتونـه ＊يـي ) چ５رته، د كوم ＄اي نه، كوم ＄اى ته، په كوم ＄اى كـ３ (د فعل د پ５＋يدو ＄اي

. هم په ساده او تركيبى تو－ه را＄ي

:د پيل ＄اى او تم ＄اى په تو－ه

په دغو . رته دې ＊ه هلته دې شپهچ５. بهر ساؤه دي. دورې ＇ه كيإي. هورې خلك ناست دي-1

.مثالونو ك３ هوري، دورې، بهر، چيرته، هلته د ＄اى قيود دي

.له نژدې ＇خه خبرې كوي. مخ ته مه را＄ه. شاته ＇وك ناست دي: په تركيبي تو－ه-2

 

104

په كالـه . شوي دي په المارة ك３ ＇ه شيان ＄اى . له كوم ＄ايه راغل３، تردې ＄ايه پورې راغل３

.ك３ ك＋ينه، د سيند په غاؤه يوه ك＋تة وه

:د ＄اي قيد د يوتكراري تركيب په تو－ه وي

. كوراكور خلك خبر شول-4 حجره په حجره －ر＄ي -3 كلي په كلي و－ر＄يد -2 ＄اي پر ＄اي ودريإه -1

وې ！ـاكل３ پـو＊تن３ تـه ＄ـواب په پ＋تو ژبه ك３ دوه يا زيات ＇و قيدونـه د يـوه فعـل تـابع وي او يـ

:دغه وروسته جمل３ د مثال په تو－ه －ورو. وركوي

دنوي . په أ４ره مينه په أيره تلو سه په بيؤه بيؤه ي３ ＄انونه د －لونو د خنديدو تماش３ ته راورسول

ورشو، د كال استازى او د نوي ژوند قاصد په أير د رزاو د روز داكسوس په غاؤو، د ＊ايسته بلخ په

هري رود په ＇نأو، دغور په غوؤې مرغ３، د بست په لرغونو م５نو، د هلمند په －ل ك）ونو، د كندهار

او كابل په دربارونو، د غزني په ياد－ارونو، د پكتيا په زؤو درو، د بوالن او －ومل په تاريخي درو، د

سوات او بنير په سردرو، د با－رام په باغ كسي غره او سپين غره په ＇وكو، د خيبر او تاترې په تؤو، د

.وب０، د چترال او －ل／يت په ＄ن／لونو، د بستي او －واد رپه بندرونو ك＋ته پورته و－ر＄يد

د حالتي قيد ＊ودنه ده او نور ！ول د ＄اي ) په أير درزاو د روز(په دغو جملو ك３ －ورو چ３

. ر قيد ترمن＃ يو عطفي رابطه او اضافى رابطه ليدل كيإيد ه. قيدونه په پرله پس３ تو－ه راغلي دي

.په پ＋تو ژبه ك３ دغه أول متعد د قيدونه زيات مروج دي

 

105

＇لورم ＇پركى

)＄ان／ؤتياوې(په پ＋تو ژبه ك３ د جملو خصوصيات

＋تو ژب３ پـه د ژب３ د ژبنيو فورمونو د مطالع３ او ＇５ؤن３ ＇خه داس３ نتيجه ترالسه كيإي چ３ د پ

عروضــي او (دغــه دواؤه بــرخ３ . جملــو كــ３ د جوؤ＊ــت او ســاختمان دوه أولــه ＄ان／ؤتيــاوې شــته دي

:په الندې كر＊وك３ بيانول غواؤو) نحوي

:د عروضي جنب３ په باب ＇ر－ندونه: لومؤى

ؤن３ تر اوسه ＇５) سينتكسي(＇ر－نده ده چ３ داكثرو ژبو په ت５ره بيا د پ＋تو ژب３ عروضي، نحوي

پـه اسـاس تجزيـه ) ليـك (پوره بشپؤې شوي نه دي ＄كه چ３ تر اوسه پورې ＇５ؤونكو ژبه درسـم الخـط

كؤې ده، خو په أيرو ژبو ك３ او په پ＋تو ژبه ك３ ＄يني داس３ نحوي عناصر شته چ３ يوازې په تلفـظ

خـه د خـج، اهـن，، الحـاق پيوسـتون، لـه دغـو ＇ . ك３ ＇ر－نديإي او په ليك ك３ نه ＇ر－نـديإي ) وينا(

د پ＋تو ژب３ دغه عروضي بـرخ３ تـه كومـه خاصـه پاملرنـه نـه ده . عناصر دي ) وصل او فصل (بيلتون

، فصل او وصل موضوع پوره رو＊انه ＇５ؤل شـوې نـه ده، (Intonation)شوى، په ت５ره بيا د اهن，

＄ان／ؤي تو－ه خواره واره مواد ليـدل كيـإي، چـ３ م／ر د خج و په باب په أيرو －رامرونو ك３ او يا په

ك３ د خج د اهميـت ) مخ12( لومؤى ！وك 1327د پ＋تو －رامر (د هغو له ألو ＇خه د پوهاند ر＊تين

د دروند او سپك خج يادونـه يـ３ هـم . او په كلمو ك３ د معنا وو د بدلون په باب ＇ر－ندون３ شوي دي

د زيـاتو . ك３ د خج يادونه ي３ هـم كـؤې ده ) د پ＋تو ژب３ لياره (ل مومند همدارن／ه محمد － . كؤې ده

.مخونه و－ورئ) 20-19-18(معلوماتو له پاره د همدغه اثر

د ( كـال 1348د پ＋تو ژب３ خج پـه بـاره كـ３ ＇５ؤنـه د أاكتـر بيچكـا ليكنـه ده، چـ３ ترجمـه يـ３ د

تو ژبـ３ د ＄ينـو فعلونـو او تركيبـي كلمـو د خـج پـه －２و ك３ چاپ شوې او د پ＋ ) 3-2(كابل مجلى په

.د زيات تفصيل له پاره همدغه مقاله و－ورئ. باب ＄يني ژبپوهنيز پرنسيبونه وؤاندې كؤي دي

－２ـه چـاپ د معلومـاتو د پـاره ) 10(كال د كابـل مجلـ３ 1346د ) خج يا فشار د پ＋تو په ژبه ك３ (

پـه بـاب ＇ـه ضـروري ) غإيزواحـد (ه اؤه د لغوي خـج او فـونيم همدارن／ه دلته به د موضوع پ . و－ورئ

.＇ر－ندون３ وؤاندې كول ب３ ＄ايه نه －２و

:د پ＋تو ژب３ ！ول غإونه د غإيز سيستم له پلوه پر دوو برخو ب５ليإي

 

106

او يا د كتاريز ) كال لومؤة －２ه1355كابل مجله . وايي) يوې ته كتاريز او بل３ ته سر كتاريز

.غير كتاريز په نومو سرهء ياديإياو

ــو كــ３ كتــاريز غــإونو ــه ان／ليــسي، روســي ژب ــو(پ او غيــر كتــاريز Segmentalتــه ) فونيمون

. وايي(Suprasegmental Phonemes)غإونوته

پوهاند رحـيم الهـام د دري ژبـ３ د فونيمونـو د تـشريح پـه برخـه كـ３ د سـي／مينSegment د

د پـاره عروضـي اصـطالحات وضـع كـؤي (Supra Segment)／م５ او سوپر س５) ء مقطعه(پاره

. كوم اصطالحات چ３ ＊اغلي پوهاند الهام د ژبپوهن３ د پورتنيو اصطالحاتو له پاره ！ـاكلي دي . دي

＇ن／ـه چـ３ د پ＋تـو ژبـ３ ددغـو اصـطالح／انو دپـاره كومـه خاصـه نومونـه نـه . پوره سمون كولى شـي

و برخو ك３ بـه د نومـوؤو اصـطالح／انو ＇خـه －＂ـه اخيـستل هـم بـ３ ＄ايـه نـه لرونو د استعمال په ＄ين

.وي

اصطالحات د ان／ليسي ژب３ سره پرتلـه كؤونـو كـ ) كتاريز يا غير كتاريز (كه مونإ د پ＋تو ژبي

د پ＋تو ژبـ３ ！ـول واولونـه او كانـسو نين＂ونـه كتـاريز غـإيز واحدونـه . م يو أول مفاهيم افاده كوي

غــإيز واحدونــه ) خــج، اهــن，، لحــن (غإونــه ) ســوپر ســي／م５نت(م／ــر غيــر كتــاريز . دي) ونيمونــهف(

. د خـج د ＇５ـؤن３ پـه برخـه كـ３ د ژبپوهـانو تـرمن＃ د نظرونـو ب５لـوالى ليـدل كيـإي . نـه دي ) فونيمونه(

اؤو نظريــو د دو. ＄ينــي پوهــان خــج فــونيم －２ــي م／ــر ＄ينــي بيــا خــج د فونيمونــو پــه ألــه كــ３ نــه －２ــي

ونـه ) فـونيم (مونإ دلته دغـه قـضاوت چـ３ خـج . خاوندان ＄يني ذهنى اوعيني داليل هم وؤاندې كوي

:－２ل شي د يو ＇ه منطقى استدالل سره سم دواقعيت ＇خه لرې نه －２و د موضوع د تائيد لپاره －ورو

:دى چ３) ！وك(فونيم هغه غإيز واحد

دى ) مقطعـة ( سيكم５نت كتـاريز -3) د مقايس３ له پلوه (واك دى خپل -2 نه تجزيه كيدونكى دى -1

.غإيزه ب２ه جوؤ وي) مورفيم، كلمه( د معنا لرونكو ژبنيو واحدونو -5. بالقوه د معنا سره ارتباط لري-4

ي３ په صـــــــوتي لحاظ غإيز) الوفونونه( ！ول غؤي -7 معنا لرونكي ژبني واحدونه سره ب５لوي -6

بهت سره لري م／ر خج دغه ！ول３ ＄ان／ؤتياوې نه لري، يوازې د كلمو د معنا په تغير او د مشا

د خج او فونيم يوبل ＇ر－ند او جوت توپير دادى چ３ خج د غإيز . غإيزې ب３２ په توپير ك３ رول لري

. په باپ معلومات په الندې ماخذونو ك３ شتهسي／مينت تعريف او سوپر سي／مين: يادونه

.1970د عالي ＊وون％ي خپرونه، مسكو ) فنيتي／ا(بوالنين، د ننة روسي ژب３ فونولوژي . ل. ل-1

.يو شويدووه په مسئوليت اوالر＊وونه. د ن. د1970 د اوسنة روسي ژب３ －رامر، د علومو خپرونه، مسكو، -2

 

107

ه يا خصوصيت يو داس３ ＇ر－ندون) غإيز واحدونو(سيستم يو مستقل عنصر دى، بلك３ د فونيمونوْ

.دى چ３ د يوې كلم３ په ＇په يز جوؤ＊ت ك３ جوتيإي

ول３ پـه همـدې . برخى دي) ښ، ك، ا، ر، ي (د فونيم له نظره ) ＊كاري(د پ＋تو ژب３ دغه كلمه : مثال

پـه ) ＊كـاري (لكـه د . فونيم ك３ يو ！اكلي غإ يا خج چ３ پر لومؤة يادوهم３ ＇پ３ كـ３ ＊كـاره كيـإي

چ３ خج پر لومؤة ＇پ３ وي نـو فعـل حـال دى يعنـى دليـدل كيـإي يـا ＇ر－نـديإي پـه معنـا، كلمه ك３

.همداسى نور مثالونه. ول３ په دوهم３ ＇پ３ باندې خج د نوم حيثيت لري يعنى ＊كاركوونكى

دلته داهم . اوس چ３ د س５／مينت او سوپر سي／منت په معنا پوه شو نو را－ر＄و خپل３ موضوع ته

وويل شي چ３ د عروضي جنبـو پـه بـاب د خـج، اهـن， او الحـاق پـه نومونـو سـره ＇ر－نـدون３ او بايد

او درې ) او سـپك ) دروند، من％نى متوسـط (پنزل په پ＋تو ژبه ك３ درې أوله خجونه . ＇５ؤن３ شته دى

ولـه الحـاق ＊ودلي دي او همدران／ه وايـي چـ３ ＊ـايي درې أ ) ج，، من％نى، ك＋تنى (أوله اهن／ونه

و مومـو او ورپـس３ د خـج Closeالتـصاقى (او پوره ) Hyphenفاصلوي (جزيي ) Openخالص (

وروســته تــردې د . او فــونيمي تغييــر، داف／ــسونو خــج، د خــج تغييــرات ســره د مثــالونو ＊ــودلي دي

جملو د خج او اهن， په باپ د تركيبونو د الحاق په برخه كـ３ توضـيحات وركـؤي دي او د عروضـي

جنب３ اوليك دود په باب ＇ه خبرې هـم شـته دي، چـ３ مونـإ يـ３ د موضـوع د اوإدوالـي لـه كبلـه ورنـه

همدارن／ه أاكتر زيار د خبـري جملـو د پـاره وليـدونكى او سـوالي جملـو لپـاره ج／يـدونكى . تيريإو

جملوي، لغوي اهن， په －وته كوي م／ر خج ي３ بيا په دريو أولو په دوديز أول ب５ل كؤى دى، چ３ د

＄كه دا خبره بايد له ياده ونه باسـو . خو دلته ＇ه غورهم په كار دى . هجايي په نومو سره ي３ نومولى

.چ３ په جمله ك３ پر كلمو باندې د خج دري＃ د جملو د اهن， ！اكونكى هم وي

تمان سره هم خج معموال په كلمو ك３ او د كلمو په ساختمانونو ك３ برخه لري د ژب３ د صرفي ساخ

په دې ترتيب سره اهن， له . اؤيكي ！ين／وي او په جملو ك３ د جملوي فشار په تو－ه وظيفه ترسره كوي

.اوإدو ساختمانو يعنى جملو، فقرو سره تؤون او ارتباط لري او د هغوي د نحوي معنا －انو ！اكونكى وي

دل كيـإي تـر اوسـه پـورې پـه پ＋تـو يـا ＇ن／ـه چـ３ ليـ . اهن， په پ＋تو جملو ك３ ژبنى ارز＊ت لري

لكه خورا جـ， اهـن，، . معيارونه په －وته شوي دي) ＇لور(فارسي ژبو ك３ د اهن， أولونه درې يا

:د موضوع درو＊انتياله پاره يوه داس３ جمله راوؤو. ج， اهن，، من％نى اهن， او ！ي اهن，

. تورپيكة راغله-2. تورپيكة راغله-1

. راغله! تورپيكة-4! تورپيكة راغله-3

 

108

په پورتنيو جملو ك３ ترتيب او تشكيلوونكي اجزاوې ك م سره يودي پرته له ＇لورم３ جملى

.＇خه، ول３ د اهن／ونو له مخ３ معنوي ب５لوالى ي３ پيژندل كيإي

) معنـوي تـوپير سـره لـري (وه جملـه چـ３ د نحوي تجزي３ له مخ３ زمونـإ پـورتني مثالونـه يعنـى هـره يـ

:درې تشكيلووئكي برخ３ لريز دوې برخ３ ي３ په ليك ك３ ＇ر－ندې دي لْكه

دغه جمله په اسمي او فعلي برخو سره ب５ليإي چ３ او له برخه د جملى فاعل . تورپيكة راغله

ك３ نه ان％وريإي په دې دريمه برخه ي３ په ليك. دى) مسند(او دوهمه برخه ي３ فعل ) مسند اليه(

حساب ب５ل ب５ل اهن／ونه په دغو جملو ك３ د ＇لورو جملو معنا ！اكي يعنى د اهن， توپير د جمل３ د

.معنوي نوعيت سبب －ر＄ي

.په دې تو－ه غواؤو د پ＋تو ژب３ د جملو عروضي ＄ان／ؤن３ په جال تو－ه په －وته كؤو

:خصوصياتد پ＋تو ژب３ دجملو عروضى : اول

د يوې جمل３ د ساختمان او جوؤ＊ت په ＇５ؤ نه او مطالعه ك３ دغـه النـدې عروضـي ن＋ـ３ ن＋ـان３

:سره بيلول غواؤو

په پ＋تـو ژبـه كـ３ د . په ژبه ك３ اهن， دا وازد ！ي＂５دو او لوؤيدو يو أول زيروبم دى : اهن，: الف

لري ＄كه هره ژبـه د جملـ３ او نـورو غونـأونو يـو نورو أيرو ژبو په ＇５ر داهن， مفهوم خاص ارز＊ت

كه ＇ه هـم د جملـى . د اهن， بدلون او توپير د جمل３ د معنا د بدلون سبب －ر＄ي . خاص اهن， لري

به بدلون نه وي مونـدلى خـو همدغـه اهـن， دى چـ３ پـه دغـه أول جملـو كـ３ ) شكل(جوؤ＊ت، فورم

.خبري او نا خبري جمل３ سره بيلوي

， د بدلون له مخ３ جمل３ د معنا له مخ３ په خبري، سواليه، تعجبي، ندايي باندې ويشل د اهن

.)1(كيإي

د جملـى د . كه چ５رې جمل３ د ليك د ن＋و له مخ３ بيل３ كؤاى شي نو دا به يوه نيم／ؤې ه）ـه وي

پ＋تـو ژبـه خولـه بـده مرغـه پـه . أولونو ويش د معنا له مخ３ د عروضي خصوصياتو له مخـ３ كيـإي

ك３ دغه عروضي برخه پوره او علمي نه ده ＇５ؤل شـوې كـه كـوم３ ويـشن３ شـوي دي هغـه هـم ا！كلـي

خبره ده م／ر دغه كار به هغه وخـت بـشپؤ او بـاوري وي چـ３ البراتـواري ازموينـه د جملـو د عروضـي

) پؤې او نابــشپؤېبــش(كــه د پ＋تــو ژبــ３ جملــ３ . پــه برخــه كــ３ ترســره شــي) اهــن，، فــشار(＄ــان／ؤن３

ف د خارجى محصلينو د پاره د ژبپوهن３ درسي كتاب، د مسكو پوهنتون ال. س. زما يانكوايا. ل. －ولوانوه )1(

.مخونه) 41-36(، 1973چاپخانه،

 

109

داهن， له مخ３ و＇５ؤل３ شي نو د جمل３ أير أولونه به هـم ＇ر－نـد شـي خـو دلتـه مونـإ ＇ـه نـا ＇ـه پـه

مونـإ . دوديز أول خبري، سوالي، تعجبي، ندايي او امـري جملـى د خپلواهن／ـو نـو پـه مرسـته بيلـوو

.＇خه راوؤى دى) ريدغه مطلب د پوهاند الهام له روش جديد در تحقيق د ستور زبان د

البتـه وليـدونكى نـرم . پـاى تـه رسـيإي ) پـروت (اوار پيـل كيـإي او بيالـإ ك＋تـه : خبري اهـن， -1

.اهن， دى او په يو من％ني لحن سره ويل كيإي

ددې لپاره چ３ د نورو جملو ترمن＃ ب５لوالى مو＊ودلى وي نو د خبري جمل３ د اهن， د پاره : نوټ

Intonation=I راوؤ ويا ن＋هIC=1په دي مانا. فورم ورته ！اكو:

I د Intonation لنأيز او (C) د Constructionلنأيز په تو－ه :

IC –1 : عمومي ب２ه، خبري جمله: مثال ي３

.د －النو سرونه وإمو ورو ورو او په خيال سره ＊ورول. پسرلى د خپلو خوإو وإمو سره راورسيد

په هغه صـورت كـ３ چـ３ پـه جملـه كـ３ د پـو＊تن３ كلمـ３ ولرونـو ددغـه أول : د پو＊تن３ اهن， -2

:جمل３ اهن， لوؤبيا ！ي وي په دې تو－ه ي３ پيژنو

IC- 2

:مثال

چ５رته تاسى روان ياست؟ ＇وك ستاسى پو＊تن３ ته راغلى و؟

و ك３ اهن， ！ي پيـل كيـإي بل په هغو جملو ك３ چ３ استفهاميه كلمه نه وي نو په دغه أول جمل

تاسـى دلتـه هـره ورځ را＄ـى؟ تاسـى لـه مونـإ سـره خبـرې : لكـه . او بيا نيغ پروت لـوؤ پـاي تـه رسـيإي

كوئ؟

 

110

IC –4همدارن／ه په داس３ جملو ك３ چ３ د سوال او ＄واب په تو－ه وي هم يو بل أول اهن， چ３

.ياهن， په پاي ك３ لوؤيإ. په تو－ه راغلى دى

:مثال

م５له خالصه شوه مونإ كورونو ته والؤ واوتاس３؟

هغه استفهاميه جمل３ چ３ ＄واب ي３ هويانـه وي اهـن， يـ３ جي／５ـدونكى وي او د نـورو : يادونه

. استفهاميه جملو اهن， په هغه برخه ك３ لوؤيإي چ３ مطلوبه ＄واب غو＊تل شوى وي

پيل كيإي او بيا پورته مخ په ＄وؤ پاى ته رسيإي م／ر كله داس３ هم ！ي: د تعجبي جمل３ اهن，-3

.هم پ５＋５إي چ３ لوؤ پيل پريو！ى پاي ته رس３ چ３ دا بيا د جمل３ د مطلب په ！كي پورې اؤه لري

! دې ته ال－وره-4!! ته هم الدومره شوې-3! داهم شوه خبره-2! ＇ه كارونه ي３ ونه كؤل-1

:ه پ＋تو ژبه ك３ خجپ: باو جملـه كـ３ ) لغـت (هره ژبه د خج ＄ان／ؤى سيستم لري او په هرې ژب３ ك３ د خـج دريـ＃ پـه كلمـه

د ژبپوهانو په نظر په نـؤة . خج په ب５ال ب５لو ژبو ك３ ب５ال ب５ل３ ＄ان／ؤتياوې لري . يو له بله توپير لري

لري م／ر داس３ نـورې ژبـ３ دي چـ３ خـج لرونكـي وي ك３ داس３ ژب３ هم شته چ３ خج يا لغوي خج نه

د نـؤة . دغه خج لرونكي عناصر د ＄ان／ؤو خصوصيتونو او موقعيتونو له مخ３ سره تـوپير هـم لـري

په ＄ينو ژبو ك３ لغوي خج يو معين او ！اكلى ＄اى لري خو په ＄ينو نـورو ژبـو كـ３ بيـا د موقعيـت او

.دى) خو＄ند(＄اى له مخ３ متحرك

＄انته ！اكلى خج لري خـو دا هـم بايـد زياتـه كـؤو چـ３ د ！ولـو ) مورفيم(په پ＋تو ژبه ك３ هره كلمه

په ＄ينو ك３ ) وسپنه، －＂ه (كلمو د خج موقعيت يو أول نه دى په ＄ينو كلمو ك３ پر لومؤة ＇پ３ لكه

 

111

－＂ـه، (و پرورستنة ＇پ３ لكـه او بيا كله د ＄ينو كليم ) لوؤوالى، مغلواله، پ＋تنواله (پرمن％نة ＇پ３

:خج را＄ي بيا ＄يني كلم３ هم شته چ３ د هغو خج تغيير نه كوي لكه) تللى وو

).＊％ه، ＊％３، ＊％و(خ＂／ر، خ＂／ره،

. په وينا ك３ خج لرونك３ ＇په د ب３ خجه ＇پي ＇خه په دې الندنيو خصوصياتو سره جال كيإي

د خجـن３ ＇ـپ３ دغـه ＄ان／ؤتيـاوي پـه بيلـو ژبـو كـ３ . اوإدوالـى -3 د اهن， ج／ـوالى -2 فشار -1

.سره توپير لري

پــه ) ＇ــپ３(دلتــه زمونــإ مقــصد د پ＋تــو ژبــ３ خجــن عناصــر دي، پــه دې تو－ــه دغــه خجــن عناصــر

.عمومي تو－ه دوې ＇ر－ندې ＄ان／ؤتياوي لري

خجنـه ＇پـه نـسبت بـ３ -2. كيـإي خجنه ＇په نسبت ب３ خجه ＇پ３ ته په زيات فـشار سـره ويـل -1

ددې علـت دادى چـ３ پـه پ＋تـو ژبـه كـ３ هغـه واول چـ３ خـج لـرونك３ . خجه ＇پ３ ته اوإده ويل كيـإي

.＇پ３ ك３ راغلى وي نسبت هغه واول ته چ３ په ب３ خجه خپ３ ك３ وي اوإدويل كيإي

رو عواملو سرب５ره د په همدې اساس په پ＋تو ژبه ك３ دنيا ميكي خج موجود دى چ３ پر نو

په دې تو－ه خج په پ＋تو ژبـــــه ك３ دوه ＇ر－ند . اهن， او د غإ د اوإدوالي سره مستقيم ارتباط لري

خصوصيتونه لري يعنى پركوم３ ＇پ３ چ３ خج راغلى وي هغه نظر ب３ خجه ＇پى ته اوإد او هم ي３

دى نو د پ＋تو ) خو＄ند(ه كلمو ك３ متحرك ＇ن／ه چ３ د خج دري＃ د پ＋تو ژب３ پ. فشار زيات وي

ژبى په لغوي او －رامري جوؤ＊ت ك３ أير ارز＊ت لري، يعنى خج په جمله ك３ د خپل اهميت له

دغه د خج موقعيت د كلم３ په معنا او ) منطقى، لغوي او د جمل３ خج(مخ３ هم ＇و أوله دى

او ) فعلي-اسمي) (الفاظ(ه اساس كلم３ مقصد باندې هم أيره اغيزه كوي او د خج د موقعيت پ

:ددې له پاره دغه الندې مثالونه راوؤو. نورو سره ب５ل５إي

.＄اله، اشيانه) خج پرلومؤة ＇پ３) (جاله (-1

.داوبو جاله) وروستة ＇پ３(خج پر دوهم３ ) (جاله (-2

زوى مؤې) خج په لومؤة ＇پ３(، )بوره (-3

).قند) (خوإه) (ستة ＇پ３خج پر ورو) (بوره (-4

نو ك３ چ３ هلته خج بدلون مومى معموال د －رامري صيغو د جوؤ＊ت د بشپؤونكو او مرستيالو وسيلو په په داس３ حالتو : يادونه

پالر، پلرونه او كله كله د دوو －رامري صيغو ب５لتون يوازينة الره داوي چ３ د خج په واسطه يو : حيث كارور＄نى اخيستل كيإي لكه

يادوهم３ ＇پ３ باندې ول３ ＄يني او＊تونكي مورفيمونه ه５）كله ب３ خجـه نـه وي لكـه خج پر لومؤى ) ك＋ينه(له بله وپيژندل شي لكه

).وو(او فعلي الحق３ ) ان، ونه(د جمع الحق３

 

112

. ＇ر－نديإي، معلوميإي. ليدل كيإي= فعل ) خج پرلومؤة ＇پ３ (-＊كاري

)فاعلى صفت. (＊كار كوونكى= نوم ) خج په وروستة ＇پ３(＊كاري،

).تيره زمانه(ماضي ) پر لومؤة ＇پ３ (–ت５ره

ت５ز= د پ＆ ضد ) پر وروستة ＇پى(ت５ره

سوله، روغه) ３پر لومؤة ＇پ (–جوؤه

.جفت، جام３، دناوې جوؤه) په وروستة ＇پ３ (-جوؤه

. د خج د موقعيت په اساس د＄ينو كلمو －رامري معنا－ان３ ！اكل كيإي-2

جمع عدد ماضى فعل ) استمرارى) (خج پر وروستة ＇په (-ننوتل

).مطلق جمع عدد ماضى فعل) (خج پر لومؤة ＇پ３ (–ننوتل

):استمراري ماضي مفرد دريم شخص) روستة ＇پ３خج پر و: (ننوت

. مطلقه ماضي مفرد دريم شخص) خج پر لومؤة ＇پ３: (ننوت

كه ＇ه هم فشار په كلمو او د كلمو په ساختمانونو ك３ را＄ي يعنى يـوه كلمـه ممكـن ＇ـو هجـاوې

لـه ألـ３ ＇خـه يـو ولري م／ر ！ول سـيالبونه يـو أول نـه ويـل كيـإي پـه دې معنـا چـ３ ددغـو سـيالبونو

يعنـى پـه . دغه برخه د خج لرونكي هجا په نامـه نومـول كيـإي . سيالب نظر نوروته دروند ويل كيإي

. او لنــأې ويــل كيــإي. دغــه هيجــا بانــدې فــشار راوؤل كيــإي خــو د كلمــ３ نــورې هجــاوې كمــزورى

ې زيـات فـشار راشـي همدارن／ه خج په جملو ك３ هم اغيزه ＊ندي يعنى كه دجمل３ پريوه تـوكي بانـد

.هماغه توكى خجن كيإي او نور توكونه به ي３ ب３ خجه او يا كمزوري خجونه ولري

. د مثال په تو－ه. دغه خجن توكي د نورو توكونو ＇خه زيات د مطلب ！كي بيانوي

.يا ماليك وليكه. زه كورته ＄م

چ３ د جمل３ فاعل هم دى راشي نو ضميرونو باندې ) ما (–) زه(په دې جملو ك３ كه چ５رې خج په

دلته مونإ سمدالسه پوهيإو چ３ جمله د ＇وك او چا استفهامي ضميرونو په مرسته سـواليه كيـإي او

يا برعكس كه جمله د ＇وك او چاپه مرسـته سـواليه شـي نومونـإ پوهيـإو چـ３ پـه ＄ـواب كـ３ جملـوي

.باندې زيات دى) ما( پر –) 2) (زه( په –) 1(فشار د جملو د نورو برخو ＇خه

م／ر كه چ５رې جمله د چ５رې، چ５رته يا ＇ـه او يـا داسـ３ نـورو ژبنيـو فورمونـو پـه واسـطه سـواليه

باندې را＄ي او يا كه فشار پـه خبـري ) ليك) (كور(نو پوهيإو چ３ په ＄واب ك３ جملوي فشار پر . شي

بانــدې زيــات وي نوســواليه جملــه د ) ليــك(او ) كــور(كــ３ د ) يــا ماليــك وليكــه) زه كورتــه ＄ــم(جملــو

 

113

) وليكــه(او ) ＄ـم (ولــ３ كـه فـشار پــر . او داســ３ نـورو فورمونــو پـه ذريعـه ســواليه كيـإي ) ＇ـه -چيـري (

پـسرلى : يا دا بـل مثـال . فعلونو باندې زيات وي نو په ＄واب ك３ هم فشار په دغه برخه باندې را＄ي

.راغى

باندې وي بيـانو ) راغى( مقصد د پسرلي ＇خه دى او كه پر راشي دويونكي) پسرلي(كه فشار پر

همدغـه . د پسرلي د رات， مفهوم زيات ارز＊ت لري او پسرلي ته دويمه درجه ارز＊ت وركول كيـإي

.راز په سواليه، تعجبي، امري جملو ك３ دغه قاعده د تطبيق وؤ ده

):فصل او وصل(بيلتون او پيوستون : جد ب５لولـو لـه ) كلمـو، تركيبونـو (او جمله ك３ د لفظـي او نحـوي ألـو ) غونأ(كيب بيلتون يا وقفه په تر

.له مخ３ د جملو په پاي ك３ يوه جمله له بل３ نه جال كيإي) وقف３(پاره را＄ي او همدارن／ه د ب５لتون

په تركيبونو او جملو ك３ د مربوطه اجزاو ترمن＃ الحاق او پيوستون －２ل: پيوستون يا اتصال

په دې معنا سره چ３ دلته مقصد د كلمو، عبارتونو او جملو په برخه ك３ دوينا اصلي اوسمه . كيإي

دلته كه د . ب２ه ده په كومو كلمو، تركيبونو يا جملو ك３ د بيلتون يا پيوستون ضرورت ليدل كيإي

ا او كه بيل او پاي او پيل سره يو ＄اي جوخت وويل شي يوه معن) كلمو، غونأونو، جملو(دووتوكونو

جال يعنى په يو ＇ه ＄نأ سره وويل شي، نو مطلب بدليإي، دلته بايد دا په نظر ك３ ونيول شي چ３

مطلب او مقصد په نوموؤي، جمل３ او يا تركيب ك３ ＇ه شى دى او يا خو په ＄ينو ＄ايونو ك３ ددغو

ددې مطلب د رو＊انولو له پاره . يعناصرو معنا －أوأه كيإي يا خو پوره او سم مطلب په الس نه را＄

په دې الندنيو جملو ك３ ب５لتون او پيوستون په ＊ه تو－ه رو＊انه . د پ＋تو ژب３ يو ＇و مثالونه راوؤو

.كيإي

. بريالى حيران، ناست دى-1

. نور－ل زؤور، ورغى-2

. سور－ل ستومان، راغى-3

. نور محمد غمجن، الؤ-4

رې حيـران، زؤور، سـتومان، غمجـن د جملـ３ د مـسند اليـه لـه متعلقـاتو په دغو جملو ك３ كه چ５

. فعلونه دي) مسند(د جملو ) ناست دي، ورغى، راغى، الؤ(＇خه وي نوپات３ برخه ي３

:همدارن／ه يو بل مثال

 

114

فريــــــاد فريــــــادي الؤ لــــــه دنيــــــا نــــــه ارمــــــاني

د مـــــرګ قاصـــــد تـــــه －ـــــوره را＄ـــــي نا－هانـــــه

: نيو جملو په ترتيب سره پيوستون او بيلتون په تو－ه لولو لكهد لومؤي بيت مطلب د مخك

فرياد فريادي، فرياد، فريادي م／ر په دوهم بيت ك３ د مرګ قاصد تـه －ـوره را＄ـي نا－هانـه، پـه

＇خـه، م／ـر كـه ) تـه (وروسـته لـه ) مكث(د مرګ قاصد ته يعنى وقفه . اصل ك３ داس３ لوستل كيإي

اصد د كلم３ سره پيوست ونه ويل شي او ＇ـه پـه ＄نـأ سـره وويـل شـي نـو بيـا ارتباطى تورى د ق ) ته(

بيا د دويـم شـخص ضـمير پـه تو－ـه مفهـوم وركـوي چـ３ د مطلـب ) ته. (پورتنى مطلب له السه وركوي

.！كى نه دى لكه د مرګ قاصد ته －وره را＄ي نا－هانه

.دازمانه، حيانه كوي: بله نمونه

. حيانـه كـوي ) دا زمانـه : مطلـب دى، پيوسـتون ) نفى، له مـا ＇خـه (يانه كوي نه ح -دا زما : بيلتون

).زمانه مقصد وخت او نوم دى(دلته

:په الندې مثال ك３ دوه مشترك تكراري الفاظ وينو

. سور－ل، حيران حيران كتل-1

ن كتـل ＇خه وروسته يو ＇ه ＄ند خامخا را＄ي چ３ حيـران حيـرا ) سور－ل(بيلتون په لومؤي سرك３

د فاعل سره د پيوسـتون لـه . د فعل قيد په تكراري تو－ه ＊يي او د فعل له پاره پيوستون －２ل كيإي

.پاره سور－ل حيران، حيران كتل

مربوطـه برخـه ) فاعـل (چ３ دلته سور－ل حيران نه وروسته ＇ه وقفه راشي نو لومؤى حيـران د نـوم

و كه چ５رې د فاعل سره جوخت ونه ويل شي نو بيا خ. جوؤوي او دوهم حيران د فعل سره اؤيكي لري

.به داس３ معنا ＊ندي

. نورمحمد، غمجن الؤ-4 سور－ل، ستومان راغى -3 زؤور راغى - نور－ل-2 بريالى، حيران ناست دى -1

غمجن د فعل د مربوطاتو ＇گخه دى يعنى د جمل３ دفعل -په دې ترتيب حيران، زؤور، ستومان

كيبونه جوؤ كؤي او قيدي معنا－ان３ ＊ندي يعنى دغه صفتونه د قيد په تو－ه سره ي３ فعلي تر

.يادغه الندې تركيبونه په جمله ك３ －ورو. وظيفه ترسره كوي

پــه دغــه جملــه كــ３ دوه ＄ايــه د فــصل او وصــل . د زؤه ســوي اهونــه يــ３ لــه خــول３ نــه پورتــه كيــإي

:مثالونه وينو

 

115

كــه د زؤه ســوي نــه وروســته لــإ ＇ــه مكــث وكــؤاى شــي او ) هونــهد زؤه ســوي ا(دجملـ３ مبتــدا : اول

پـه مفهـوم د يـوه ) زؤه سـوي (وويل شي نو دغـه د اضـافي تركيـب پـه تو－ـه د لـسوزي ) اهونه(ورپس３

مـضاف اليـه او اهونـه مـضاف ) زؤه سـوى (مجرد نوم معنا او مفهوم رسوي چـ３ پـه دغـه تركيـب كـ３

مضاف اليه او سـوي ) زؤه(د زؤه، سوي اهونه نو دلته بيا : شيخو كه چيرې دا أول ويل . －２ل كيإي

.مضاف دى چ３ په منطقي لحاظ د زؤه، سوي اهونه سم بري＋ي) توصيفى تركيب(اهونه

.دويم ددغه جمل３ د خبر برخه هم －ورو

ه له خـول３، نـه پورتـ : (داسي ولولو) مسند( له خول３ نه، پورته كيإي او كه بيا دغه فعلي برخه -1

.دلته بيا منفى فعل ＇ر－نديإي چ３ البته مطلب د نف３ صورت نه دى) كيإي

):＄ان／ؤتياوي(په پ＋تو ژبه ك３ دجمل３ نحوي خصوصيتونه : دويم＇ن／ه چ３ ＊كاره ده هر أول كلم３ او مورفيمونه په جال او پرته له ارتباطه پوره او بشْپؤه معنا

＇خه ) خصوصياتو(پرته له نحوي ＄ان／ؤن３ ) جمله-غونأ(يب ته نه وركوي نو په دې تو－ه هر ترك

چ３ يو بل سره نحوي رابطه ولري ) غونأونه(جمله نه شوو يالى م／ر هغه الفاظ او مورفيمونه او

.جمله، تركيب، غونأ ورته ويلى شو

په النـدې غونأونو ترمن＃ نحوي رابطه) اسمي، فعلي (دلته مونإ په جملو ك３ د كلمو، مورفيمو،

:تو－ه بيانوو

):سمون(مطابقت : الفد كلمو ترمن＃ او په جمله ك３ د جمل３ د اجزاو يا ) 1(د مطابقت معنا هغه ده چ３ په تركيبونو ك３

ترمن＃ －رامري مطابقت موجود وي دغه مطابقت او سمون د جمل３ د فاعل ) فعلي -اسمي(غونأونو

.عدد، جنس او شخص له مخ３ په نظر ك３ نيول كيإياو فعل يا مبتدا او خبر ترمن＃ د

: د عدد له پلوه مطابقتكـه چ５ـرې د . لـه مخـ３ سـره سـمون ولـري ) مفـرد، جمـع (د عـدد ) اجزا(هغه وي چ３ دجمل３ اركان

برخـه هـم ورسـره د ) فعـل (أير كـسان وي نـو د خبـر ) جمع(يووي يا ) مفرد(جمل３ د مبتدا فاعل برخه

.شكل راوؤل كيإيمفرد يا جمع په

: د جنس له پلوه سمون او مطابقت

 

116

كه فاعل ＊％ينه جنس وي فعل ورسره په ＊％ينه أول كارول كيإي او كه فاعـل نارينـه جـنس وي

.نو د جمل３ فعل ورسره د نارينه په أول راوؤل كيإي

: د شخص له مخ３ مطّابقت او سمون) در４ـيم – دويـم -لومـؤى (هـر يـو شـخص ) دافاعـل، مـسند اليـه، مبتـ (هغه دى چ３ پـه جملـه كـ３

.ورسره سم وكارول شي) فعل، مسند، خبر(راغلى وي نو

:په پ＋تو ژبه ك３ د مسند اليه او مسند سمون .په پ＋تو ژبه ك３ د مسند اليه او مسند رابطه اوسمون د فعل په أول او －روپ پورې اؤه لري

)الزمي او متعدي(په دوو اساسي ألو ويشل كيإي د نحوي وضعيت له مخ３ دپ＋تو ！ول فعلونه

－روپ ك３ د فعل او فاعل ترمن＃ مطابقت ) نات５ره(د ！ولو الزمي او متعدي فعلونو په حاليه : يو

.وي

－ـروپ كـ３ د فعـل او مفعـول تـرمن＃ ) ت５ـره (افعـالو پـه ماضـيه ) معلـوم او مجهـول (د متعدي :دوه

.مطابقت ليدل كيإي

:انولو لپاره دغه الندې مثالونه راوؤود موضوع د رو＊

:په الزمي فعلونو ك３ د فعل او فاعل سمون په الندې تو－ه دى: الف

:الزمي فعل په ت５ره زمانه ك３

. زه پرون له پوهنتون ＇خه كورته راغلم-1

. مونإ پرون له پوهنتون ＇خه كورته راغلو-2

. ته پرون له پوهنتون ＇خه كورته راغل3-３

. تاس３ پرون له پوهنتون ＇خه كورته راغلئ-4

. دى پرون له پوهنتون ＇خه كور ته راغى-5

. دوي پرون له پوهنتون ＇خه كورته راغلل-6

. دا پرون له پوهنتون ＇خه كورته راغله-7

. دوى پرون له پوهنتون ＇خه كورته راغل8-３

لـه فاعـل سـره پـه ت５ـره زمانـه كـ３ د عـدد او د جملـ３ ) الزمـ３ (په دغو مثالونو ك３ －ورو چ３ فعل

.شخص له مخ３ سمون لري

 

117

:ك３ د فاعل سره) زمانه) ناتيره( الزمي فعل مطابقت په اوسنة -2 .مونإ ستاليدو له پاره را＄و زه ستاليدو له پاره را＄م-1

.تاس３ زما ليدو له پاره را＄ئ ته زما ليدو له پاره را2-３＄

.دوي زماليدو له پاره را＄ي ليدو له پاره را＄ي دى، دا زما-3

په دغو جملو ك３ د فعل سمون د فاعل سـره د شـخص او عـدد لـه مخـ３ جـوت دى ولـ３ د در４ـيم

.شخص مطابقت د فعل سره د جنس، عدد له مخ３ نه ＊كاري ＄كه يو أول تصريف شوى دى

:فعل مطابقت) معلوم(د متعدي : ب

: اوسنة زمانه-1

جمع مفرد

مونإ مقاله ليكو زه مقاله ليكم-1

.تاسى مقاله ليكئ ته مقاله ليك2-３

.دوي مقاله ليكي دى مقاله ليكي-3

.دوى مقاله ليكي دا مقاله ليكي-4

:فعل مطابقت په ت５ره زمانه ك３) معلوم( د متعدي -2

جمع مفرد

پلوش３ مونإ ليدلو ماللة زه ليدم

.وري＋مين３ تاسى ليدلئ لة ته ليدېمال

－ل پا３１ دوي ليدل زرمين３ دى ليده

.)1(－ل پا３１ دوي ليدل３ زرمين３ دا ليدله

:بله بيل／هكه چا خپل ＄ان وپ５ژاند، خپل تاريخ، خپل قوم، خپل هيـواد يـ３ وپيژانـد خپلـه خـاوره او خپلـه (

…دغه ي３ ونه پيژندل نو او كه نه . . . خ＂ه ي３ وپيژند له

په لوؤ مثال ك３ خپل ＄ان، خپل تاريخ، خپل قوم او خپل هيواد هر يو د مفعول په تو－ه دي چ３ د

) وپيژاند(جنس او عدد له مخ３ مفرد، مذكر －２ل كيإي نو فعل ي３ هم د مفعول سره په هماغه تو－ه

.دجنس، عدد، شخص دريواؤوله مخى سمون لري )1(

 

118

په تو－ه ＊％ينه مفرد جنس دى او فعل ي３ د مفعول) خپله خ＂ه) (خپله خاوره(او بيا . سمون لري

.＊％ينه جنس مفرد په تو－ه ورسره سمون كوي

د جمع پـه تو－ـه د مخكنيـو برخـو لـه پـاره د جمـع پـه صـورت كـ３ د أيـرو ) ونه پ５ژندل (همدارن／ه

.مفعولونو سره سمون او مطابقت ＊ودلى دى

:د متعدي مجهول فعل سمون: جسـمون او مطابقـت پـه دواؤو ) مـسند (غـه أول متعـدي فعلونـه وي د فعـل په هغو جملو ك３ چ３ د

د مفعـول سـره ضـروري دى ＄كـه چـ３ دلتـه د فاعـل د نيـشتوالي پـه وجـه ) ت５ـره = نـات５گره (زمانو كـ３

.وظيفه ترسره كوي او په دې وجه ورته د فاعل نائيب هم وايي) مسند اليه(مفعول د نائب فاعل

:ه اوسنة زمانه ك３ متعدي مجهول فعل پ-1

.اوس نوي پالنونه جوؤيإي. اوس نوى پالن جوؤيإي

.دوي او مونإ ＄ورول كيإو. تاس３ ＄ورول كيإئ

او فعـل ورسـره ) نايب(دوي او مونإ مفعول ) تاسى) (نوي پالنونه ) (نوى پالن (په دغو مثالونو ك３

.سمون لري

: متعدي مجهول فعل په ت５ره زمانه ك2-３

كورونه وساتل شول شوكور وساتل

مضمونونه وليكل شول ونه پرې شوه

ون３ پرې شوې ＄مكه خؤو به شوه

＄مك３ خؤوب３ شوې مضمون وليكل شو

فعلونه ي３ . دي) نرينه، جمع(كورونه، مضمونونه ) نرينه، مفرد(په لوؤو مثالونو ك３ كور، مضمون

د ) ون３، ＄مك３(＊％ينه مفرد نومونه دي او ) ونه، ＄مكه(ه همدارن／. هم د مفرد او جمع صورتونه ＊يي

.＊％ينه جمع نومونه دي نو فعلونه ورسره د جنس، عدد له مخ３ په هم هغه أول سمون لري

:يادونه

 

119

په پ＋تو ژبه ك３ كله په يوه مجهوله فعلي جمله ك３ د مفعـول سـره فاعـل هـم پـه ارتبـاطي حالـت (

فعل باندې دغـه فاعـل مخـامخ اثـر نـه اچـوي نو＄كـه يـوازې د مفعـول تـابع ك３ راوؤل كيإي م／ر په

: لكه)1(－２ل كيإي

. دا ليكونه د ماللة له خوا ليكل شوي دي. دا ليك د ماللة له خوا ليكل شوى دى

په پ＋تو ژبه ك３ د مجهول فعل يو بل شكل هم شته چـ３ دلتـه هـم مفعـول د نائـب فاعـل حيثيـت

.ده وهل غو＊تل. لك وهل غواؤي، هلته تلل غواؤيدا ه: لري لكه

دا جملــ３ د معنــا لــه مخــ３ د مجهــول فعــل رنــ， لــري ولــ３ چــ３ وهــونكى او تلــونكى پــه كــ３ نــه

＊كاري خو په لفظي تو－ه د معلوم فعل رن， لري، خـو بيـا هـم فعـل پـه كـ３ د مفعـول تـابع دى چـ３

.ورسره سمون لري

) نـوم، صـفت، قيـد، عـدد ( فعلونو ك３ چ３ كومكي فعل او يو اسمي جـز د پ＋تو ژب３ په هغه أله

سره يو ＄اي اسمي، فعلي تركيبونه ي３ جـوؤ كـؤي وي چـ３ مطلـق فعلـي مونـأ جـوؤ وي پـه دغـه ألـه

هم د جـنس عـدد لـه مخـ３ د فاعـل يـا مفعـول ) صفت، قيد) عنصر(فعلونو ك３ د فعل لومؤنة برخه

.سره سمون ＊يي

:تيرې زمان３ بشپؤ شكلد نا: بيل／３

ماللـة . ＄لمـى نـاروغ دى . ＄لمـى روغ دى . تـه جـوؤه شـ３ . زه جـوؤه شـم . ته جوؤ شـ３ . زه جوؤ شم

.ماللة ناروغه ده. روغه ده

:د تيري زمان３ بشپؤ صورت

.دوى جوؤې شوې. دا جوؤه شوه. ته جوؤ شوې. زه جوؤ شوم

.شوهم５لمنه لمده . كوربه ؤوند شو. م５لمه لوند شو

.م５لمن３ لمدې شوې. كوربانه ؤانده شول. ميلمانه النده شول

همدارن／ه فعلى صفات د نژدې او لرې ت５رې زمان３ په تركيبونو ك３ هم داسمي صورتونو په ＇５ر

:د جنس، عدد ＇ر－ندونه كوي لكه

كال أ４ــره واوره يــا ســإكال ＊ــه بــاران وريــدلى دى، ســإ ) مونــث(زه تللــ３ يــم ) مــذكر(زه تللــى يــم

.وريدل３ ده

. لمريز كال1370！وك 2پوهاند صديق اهللا ر＊تين، پ＋تو －رامر )1(

 

120

پـه مـن＃ كـ３ مطابقـت ليـدل كيـإي ) عنـصر (همدارن／ه كله هم د مفعول او د مركـب فعـل داسـمي

.ولى په اصل ك３ د جمل３ دفعل او فاعل ترمن＃ مطابقت له ورايه ＊كاري

:زه به ناك پاك كؤم. زه به ميوه پاكه كؤم

مفعـول ىـي د فعـل داسـمي بـرخ３ ) ميـوه (ي ولـ３ فاعـل دى او د كـؤم سـره مطابقـت لـر ) زه(دلته

.سره د جنس او عدد له مخ３ مطابقت ＊كاره كوي) پاك(

هـم مـذكر دى يـا دا بـل ) پـاك (مـذكر ) نـاك (مونـث شـكل لـري او ْ ) پاكـه (＄كه ميوه مونث نوم دى

:مثال د جمع په صورت ك３ －ورو

.زه به م３２ سپين３ كؤم . مونإ به ميوې پاك３ كؤو

:ه مهمه خبره د مسند اليه او مسند د سمون په برخه ك３ دادهبل

په هغو جملو ك３ چ３ قيدونه د فعل د متعلقاتو په تو－ه راغلـى وي نـو دغـه قيـود بيـا د فعـل نـه

د فعـل سـره )1(قيود د مطابقـت او سـمون لـه مخـ３ . دمخه را＄ي او دفعل ＇رن／والى او كيفيت ＊يي

كه چ５ري يو فعـل د فاعـل تـابع وي نـو دغـه مربوطـه قيـود هـم د فاعـل فعلى غونأ جوؤوي، نو＄كه

:يا په بله وينا قيدونه هم د فاعل د پاره تصريف كيإي لكه. تابع ياورسره سمون كوي

كه چ５ري قيد د الزمي فعل سره راشي نو بيـا : د الزمى فعل سره د قيدونو استعمال او سمون -1

).په دواؤو زمانوك３( كوي قيد او الزمي فعل د فاعل سره سمون

).－ر＄يد( زمرك د خپلواكة په جشن ك３ توند توند －ر＄ي –مفرد

)－ر＄يده(ماللة د خپل３ خور په واده ك３ توده توده －ر＄ي

.جمع، پوه خلك د ژوند په أ－ر ك３ پاخه پاخه قدمونه إدي

).－ر＄يدې. (دغه م５لمن３ تودي تودې －ر＄ي

:سره د قيدونو استعمال او مطابقتد متعدي فعل

د متعدي فعل سره پـه اوسـنة زمانـه كـ３ فعـل د فاعـل سـره سـمون ＊يـي او قيـد د مفعـول سـره

:مطابقت ＇ر－ندوي

زه دغه ليكواالن پاخه پيژنم زه دغه ليكوال پوخ پ５ژنم

زه دغه ليكوال３ پخ３ پيژنم زه دغه ليكواله پخه پ５ژنم

. فعل سره سمون ＊يمطلقى أل３ تركيبونه د جنس، عدد، شخص له مخ３ د فاعل او )1(

 

121

فعل د فاعل سره سمون كوي م／ر په دغو جملـو كـ３ پـوخ د پ５ژنـدل سـره يـو په دغو مثالونو ك３

جوؤ كؤى دى نـو دغـه د فعـل اسـمي جـز، د مفعـول سـره مطابقـت كـؤى او دفعـل ) متمم(مركب فعل

.د فاعل سره سمون ＊ودلى دى) پ５ژندل(دويم توكى ي３

: متعدي فعل او قيد په تيره زمانه ك2-３

).مفرد مذكر( . ى پوخ وپ５ژندما دغه سؤ: ب５ل／３

).مفرد مونث( مادغه ＊％ه پخه وپ５ژنده

).جمع مذكر( مادغه هلكان پاخه وپ５ژندل

).جمع مونث( مادغه تور سرې پخ３ وپ５ژندل３

.د مفعول سره سمون لري) دواؤه(په دغو مثالونو ك３ فعل او قيد په －أه

:داس３ راوؤو په متعدي مجهولو فعلونو ك３ هم -3

. ناتيره زمانه-1

.أوأة تودې تودې خوؤل３ كيإي. أوأة تو ده توده خوؤ له كيإي

: تيره زمانه-2

.أوأة －ان３ سؤې سؤې وخوؤل شوې. أوأة －ان３ سؤې سؤې خوؤل كيدې

دي نو فعل او ) ايبد فاعل ن (دلته －ورو چ３ په دواؤو زمانو ك３ فاعل نشته أوأة －ان３ مفعول

.قيود يو ＄اى ورسره سمون ＊يي

د موضوع د ＊ه رو＊انولو د پاره په الندې تو－ه د جملو داجزاو ترمن＃ لومؤة د عـدد بيـا د جـنس

:او ورپس３ د شخص له مخ３ برابرتيا او سمون سره د مثالونو راوؤو

:مطابقت) مسند، فعل( خبر او) مسند اليه، فاعل( په جمله ك３ دعدد له پلوه د مبتدا -1

ليدل كيإي چ３ په پ＋تو ژبه ك３ فعل د فاعل يـا د مفعـول دپـاره تـصريفيإي نـو پـه دغـه صـورت

فاعــل، (كــ３ فعــل د فاعــل يــا مفعــول ســره تابعيــت او مطابقــت ＇ر－نــدوي پــه دې معنــا كــه د جملــ３

:＄ي لكهمفعول مفرد يا جمع وي نو فعل يا خبر هم د مفرد يا جمع په تو－ه را

.مفرد وي) مسند اليه(فاعل ( چ３ -1

. هغه په كومو چرتونو ك３ أوب دى-2 . دى دهاتي په غوإ ك３ ويده دى-1

. ＄لمى －رم نه دى بلك３ ماللة －رمه ده-4 . ＄لمى د بركلي د خان نوكر دى-3

:د جمع عددوي) مسند اليه( فاعل -2

 

122

.رتنه شاعران ت５ر شوي ديپه پ＋تو ادب ك３ د قلندر په نامه ＇لو

.دوي د چا نو－ران دي . دوي ال خبرنه دي-

. د پ＋تونخوا په سيمه ك３ درې لوى ادبي مركزونه من＃ ته راغلي دي-

. دوي الخبرې نه وې چ３ كأې روان３ شوې-

:د مفعول مثالونه

).مفعول مفرد، مذكر(ماللة كتاب ولوست

مفعـول جمـع (ماللـة كتابونـه ول＂ـول، ولوسـتل ) ول مفـرد، مونـث مفعـ . (ا＇ك كتابچـه وركـه كـؤه

).مذكر

دې مقـال３ ) مفعـول جمـع مونـث (، ده كتـابچى راوؤلـ３ )مفعـول جمـع مـذكر (ده كتابونه وليكـل،

).مفعول جمع مونث(وليكل３

: د جنس مطابقت اوسمون-2لـوه ＊％ينـه جـنس وي نـو د جـنس لـه پ ) مسند اليه (د جنس سمون په دې معنا، كه د جمل３ فاعل

.او كه نارينه جنس وي نو بيا فعل مذكر كارول كيإي. مونث راوؤل كيإي) فعل، مسند(بيا

.د مبتداء او خبر سمون په اسميه او فعليه جملو ك３ الزمي دى

. ماللة په دې الره ت５ره شوه-4. پخوانة دوره ت５ره شوه-3) ت５ر شو( ژمى والؤ -2 پسرلى راغى -1

. پخوانة زمان３ ت５رې شوې-6 پخواني كارونه ت５ر شول -5

:په اسميه جمله ك３

. دغه كتابچه زما د ورور ده-2. دغه كتاب زما د ورور دى-1

په اسميه جملو ك３ چ３ د مبتداء او خبر برخ３ دواؤه اسمونه وي نوكومكي فعل د نژدې والـي پـه

.وجه د خبر تابع كيإي

اسناد + مسند+ مسند اليه

).مونث( پوهنه ر１ا ده -2) مذكر. ( ظلم زور دى-1

.＄ورونه ظلم دى . علم رو＊نايي ده . علم ر１ا ده .ظلم －ناه ده

:د فعل سمون د مفعول سره د جنس له مخ３

).جمع مذكر(فعل ) + جمع مذكر(مفعول : الف

.ديوالونه اخيؤ شول. －الن وكرل شول

 

123

).جمع مونث(عل ف) + جمع مونث(مفعول : ب

.ور＄پا３１ وويشل شوې. مقال３ خپرې شوې

.مسند اليه دنده تر سره كوي) نايب فاعل(مفعول د

:په ماضي متعدي معلوم فعل ك３ د فعل مطابقت له مفعول سره د جنس له مخى

).مذكر(فعل ) + مذكر(مفعول + فاعل : الف

.ماليار －الن وكرل. ماليار باغونه اوبه كؤل

).مونث(فعل ) + مونث(مفعول + فاعل : ب

.ب２وال د －النو غونچ３ جوؤې كؤې

.ب２وال د －النو سرې سپين３ －يأة راوؤل３

په هغو جملو كـ３ چـ３ دمبتـدا برخـه دوه نومونـه د عطـف پـه تو－ـه راغلـي وي هـم د جمـع : يادونه

ل ورسره په هماغه تو－ه سمون حكم لري د جنس له مخ３ د جمع مذكر يا جمع مونث حكم لري او فع

.كوي

د ＊ــار -3. پيــال３ او چاينكونــه مــات شــول -2. دا چاينكونــه او پيــال３ مــات３ شــوي دي -1: الــف

هلكــان او نجــون３ رابللــ３ شــوې -5. ســؤكونه او كــو＇３ خــراب３ دي-4. كــو＇３ او ســؤكونه خــراب دي

. نجون３ او هلكان رابلل شوي دي-6. دي

:ليه او مسند سمون د شخص له مخ３ د مسند ا-3-2-1) (شـخص (بايد د هر يـوه و－ـؤي ) مسند(په جمله ك３ د شخص سمون دا معنا لري چ３ فعل

.سره سم راوؤل شي) 3

). 3-2-1(و－ؤي وي فعل ورسره سم د ) 3-2-1(كه په جمله ك３ د جمل３ فاعل يا مفعول

.و－ؤي له پاره سمون كوي

فعلـي (د لومـؤي شـخص مقيـد مـورفيم + فعلـى ريـشه + لومؤي شخص ) مسند اليه (فاعل : الف

.چ３ ارمان كوم تاله به ژؤاته نه در＄م: لكه) خاتمه

: بله بيل／ه. د لومؤي شخص ！اكنه او مطابقت دى) در＄م(، )كوم(په دغه مثال ك３

. زه خو دلته پات３ كيداى نه شم-2. زه يوې فيصل３ ته راغلى وم-1

) فعلى خاتمـه (د دويم شخص مقيد مورفيم + فعلى ريشه + دوهم شخص ) مسند اليه (فاعل : ب

.وې؟ تاس３ راغلئ) تللى(چيرې تلل３ . ته راغل３

 

124

): فعلى خاتمه(د دريم شخص مقيد مورفيم + فعلى ريشه + فاعل دريم شخص : ج

.دوي راغلل３. دا راغله. دوي راغلل. دى راغى

:ت ＄ين３ نورې قاعدېپه پ＋تو ژبه ك３ د مطابق . د جمع په تو－ه راوؤل كيإي) خبر(په پ＋تو ژبه ك３ په الندې مواردو ك３ فعل : اول

نومونه، ضميرونه، (د جمع عدد په تو－ه ) مفعول(او ) فاعل( په هغو جملو ك３ چ３ مسند اليه -1

: را＄ي لكهراغلى وي نو فعل د فاعل يا مفعول سره د مطابقت په أول جمع ) صفتونه

): جمع عدد(فعل ) + جمع عدد(فاعل

).جمع عدد مذكر(خبر ) + عدد مذكر-جمع(مبتدا . نجون３ راغلل３. هلكان راغلل

. كاغذونه پر ميز پاندې پراته دي

.كتابچ３ پرميز باندې پرت３ دي) جمع عدد مونث(خبر ) + جمع عدد مونث(مبتدا

د عطـف پـه صـورت كـ３ دوه ) مـسند،اليه، فاعـل (ا مفعـول په هغو جملو كـ３ چـ３ فاعـل يـ : دويم

وي صـفات د كـومكي فعـل لـه تركيـب سـره د قاعـدې لـه مخـ３ د نـژدې ) يو مذكر بل مونث (نومونه

.فاعل يا نژدې مفعول تابع كيإي

. د مفرد په أول نومونه د جملي مسند اليه، مسند-1

.ت دىد خوشحال خان په افكارو ك３ ملي جذبه او جوش پرو

: ملي جذبه او جوش د خوشحال خان په افكارو ك３ پروت دى يـا پـه دې تو－ـه : يا داس３ هم را＄ي

.د حميد بابا په اشعارو ك３ مجاز او استعاره پرته ده

هــم دوه نومونــه ) مفعــول(همدارن／ــه پــه دې النــدې مثــال كــ３ هــم －ــورو چــ３ د جملــ３ مــسند اليــه

. د نژدې مفعول سره سمون لري) فعل( وروستة برخه دي چ３ د جمل３) مونث-مذكر(

.دوي الره او قانون برابر كؤ. دوي قانون او الره برابره كؤه

د عطـف پـه صـورت كـ３ )1(د جمـع نومونـه وي ) مفعـول (يـا ) فاعـل (كه چ５ـرې مـسند اليـه : در４يم

.جون３ راغل３هلكان او ن. نژدې فاعل يا مفعول تابع دى) فعل(راشي نو بيا مسند

.نجون３ او هلكان راغلل

.يو جمع مذكر او بل جمع مونث وي )1(

 

125

دوه هـم جنـسه ) مفعـول (يا نايـب فاعـل ) مسند اليه (كه چ５رې داس３ جمل３ وي چ３ فاعل : ＇لورم

:نومونه د عطف په تو－ه راغلي وي نو فعل هم د جمع په تو－ه ورسره را＄ي لكه

＊％ينه نومونه نارينه نومونه -1

فعل+ نوم + او + وم ن فعل+ نوم + او + نوم

ماللة او تورپيكة الؤل３ .ا＇ك او بريالى الؤل

.پا１ه او ل＋ته راروان３ دي .زمرك او ا＇ك راروان دي

.ماللة او غازې ادې د ج／ؤې قهرمان３ ＊％３ دي

: د مفعول په تو－ه-2

فعل+ مفعول + فاعل

مذكر

.مونإ ا＇ك او زمرك وليدل

فعل+ ل مفعو+ فاعل

مونث

مونإ ماللة او تورپيكة وليدل３

كه د جمل３ فاعل يا مفعول دوه نومونه يو نارينه او بـل ＊％ينـه جـنس د عطـف پـه صـورت : پن％م

:ك３ راغلي وي فعل د جمع مذكر په تو－ه را＄ي لكه

فاعل

＊％ينه+ او + نارينه

.ا＇ك او ماللة له ＊وون％ي ＇خه راغلل

فاعل

نارينه نوم+ او + م ＊％ينه نو

.－اللة او ＄لمى له ＊وون％ي ＇خه راغلل

:د مفعول مثال

فعل+ مفعول + فاعل

＊％ينه) مونث(نارينه او ) مذكر(

ماناك او م２ه وخوؤل

 

126

.مام２ه او ناك و خوؤل

. خبر د جمع په تو－ه هغه وخت را＄ي چ３ د جمل３ فاعل او يا مفعول د جنس نومونه وي:شپإم

او به روان３ شوې .وبه پاك３ دي ا-1

.په كرونده ك３ غنم شنه شوي دي . غنم پاك دي-2

.په ژرنده ك３ غنم اوؤه شوي دي

: په تو－ه را＄ي لكه) عدد، جنس(د جنس نومونو سره فعل دجمع : د مفعول په تو－ه

. غنم ي３ اوؤه كؤل په ژرنده ك３ -3 . بز－ر غنم وكؤل-2 . هغه اوبه توي３ كؤل1-３

. دوي أير غوؤي وخوؤل-5 . په ！يم ك３ ي３ تيل راوؤل-4

نومونـه وي پرتـه لـه يـوه ＇خـه د نـورو ) شـمير (د عـدد ْ ) فاعـل (كه په جمله ك３ مسند اليـه : اووم

-＇لـور . دوې پا＇يـدل３ . درې ك＋يناسـتل . دوه الؤل: ！ولو اعدادو سره فعل د جمع په تو－ه را＄ي لكـه . شل پا＇يدل–ن％ه پ

.لس ي３ وت＋تول. درې م３ وليدل３، ＇لوري３ وپر＄ول. دوه م３ وليدل: عدد د مفعول په تو－ه:ب

د مفعـول پـه تو－ـه د متعـدي ) فعلـى نـوم ( هغه وخت فعل د جمع په تو－ه را＄ـي چـ３ مـصدر :اتم

:ماضى فعل سره راغلى وي لكه

. مونإ ورسره ليدل كتل وكؤل.دوي د ＄ان سره ＊ه كرل ريبل كؤي دي

.هغه ＊كن％ل كول. ده وهل كؤيدي

استفهامي ضـمير د فاعـل پـه تو－ـه راشـي خبـر يـا فعـل د جمـع پـه ) ＇و، ＇وك (كه د ) الف :نهم

.＇وك د مفرد د پاره هم را＄ي. تو－ه را＄ي

＇ورا غلل؟ يا ＇و تنه راغلل؟

＇و ناست دي؟ ＇و تنه ناست دي؟

＇وك ناست دي؟ ستل؟ ＇و ناست دي؟ ＇وك ناست دى؟＇و ك＋ينا

خبـر، (كه د ＇ه، ＇و، ＇ـومره اسـتفهامي ضـميرونه پـه جملـه كـ３ د مفعـول پـه ب２ـه راغلـي وي : ب

.جمع را＄ي) فعل

تا ＇ه وليدل -2 ＇ه دې ليدلي دي -1

. ما ＇ه وكتل-3

 

127

. ＇ه م３ وليكل يا ونه ليكل-4

.نه ي３ ＇ه وليدل نه ي３ ＇ه وكتل او -5

＇و دې راوؤل؟ ＇و ي３ وخوؤل؟-2

＇ومره دې وژؤل؟ ＇ومره دې وكؤل؟ ما＇ومره زيات وخوؤل؟-3

＇ه نا＇ه م３ كؤي دي، ＇ه نـا ＇ـه . يو ＇ه م３ وليكل : مركب تركيبى ب２ه هم دغه قاعده ساتي لكه

.ي３ ليكلي دي

شخـصي ضـميرونه وي پـه دې ) 3-2-1(د ) مبتدامسند اليه، فاعل،(په هغو جملو ك３ چ３ : لسم

د جمـع ) مـسند، فعـل، خبـر (معنا چ３ د يوه نه زيات ضميرونه د عطف په صورت ك３ راغلي وي نو

.په تو－ه را＄ي

.فعل+ دوهم شخص + او + لومؤى شخص -1 -الف

.زه او ته به سره خبرې كوو

فعل+ در４يم شخص + او+ لومؤى شخص -2

.به سره －ورو) ا دادى ي(زه او

فعل+ دريم شخص + لومؤى شخص دوهم شخص -3

.به سبا نن／رهار ته ＄و) دى، دا(زه ته او

فعل+ در４يم شخص + او + دويم شخص : ب

.به كورونه جوؤ كؤئ) دى، دا( ته او -1

. ته او هغه به راشئ-2

.دا، دى او ته به والؤ شئ (-3

چ３ فعلونه د جمع３ په ب２ه راغلي دي او دفعل د جمـع صـيغه د په لوؤ و مثالونو ك３ ليدل كيإي

مثـالونو كـ３ د دوهـم ) 3-2-1(مثالونو ك３ د لومؤي شخص په تو－ه جمع شوى او دب ) 3-2-1(الف

.)1(شخص د جمع په تو－ه راغلي دي

:د پ＋تو ژب３ په جملو ك３ د كلمو د ترتيب مسايل: ترتيب: ب

. شخص د لومؤي شخص تابع وي3-2په پ＋تو ژبه ك３ )1(

. شخص د دوهم تابع كيإي همدغه قاعده په مفعولي صورت ك３ هم را＄ي-

 

128

غونأونو د اجزاو ترمن＃ يو ！اكلى نظم او ترتيب ＇خه عبارت دى په اصل ك３ ترتيب د جملو،

.چ３ دغه اجزاوې بيا په خپلو من％و ك３ نحوي رابط３ ولري

د يوې جمل３ د اجزاو د ترتيب ＇خه مطلب په يوې جمل３ ك３ د جملي درغنده تو－ونو

نظم او ترتيب چ３ د جمل３ برخ３ د پرله پس３ راوؤ لو ترتيب او د هغو اجزاو) مورفيمونو او كلمو(

:په الندې تو－ه ي３ شرح كوو. جوؤ وي په نظر ك３ نيول كيإي) اجزا(

: په پ＋تو ژبه ك３ دجمل３ د اساسي غؤو ترتيب–اول

ددې له پـاره . په پام ك３ نيسو ) فعل، مسند (او ) فاعل، مسند اليه (لومؤى د جمل３ اساسي غؤي

＃ په باب ＇ر－ندونه وشي ＊ـايي دا زياتـه كـؤو، چـ３ پـه پ＋تـو ژبـه كـ３ يـوه چ３ د جمل３ د غؤو د دري

:جمله لإ تر لإه د دوو اساسي برخو ＇خه الس ته را＄ي

چ３ په جمله كـ３ ديـوه اسـمي تـوكي يـا اسـمي غونـأ يـا غونـأونو ) مسند اليه فاعل (مبتدا : الف

.＇خه جوؤ شوي وي

. يوه فعل يا فعلي غونأ يا غونأونو ＇خه جوؤ شوي ويچ３ په جمله ك３ د) فعل-مسند(خبر : ب

ك３ د ب５ـال ب５لـو توكونـو داجـزاو ترتيـب او ) مسند اليه او مسند(په دغه اسمي او فعلي تركيبونو

.！اكنه او د هغوي رابطه په هرې ژب３ ك３ جال او ب５ل３ ＄ان／ؤن３ لري

＄كـه . يـوه فعلـي صـورت ＇خـه هـم الس تـه را＄ـي په پ＋تو ژبه ك３ يـوه أ４ـره لنـأه جملـه يـوازې د

.فعلي صورت د فعل، مونأ د اصل او فعلي خاتم３ سره د مسند او مسند اليه وظيفه تر سره كوي

.يم+ پا＇يدلي وم+ تللى و+ والؤ م+ －ور : لكه

).ذكر په جمله ك３ نشته) نوم(كه ＇ه هم دلته د مستقيم فاعل (

.سره داسمي ألو تركيبونه اداتي ألو تركيبونه هر يو ＄ان ته يوه جمله جوؤ ويهمدارن／ه د فعل

!خبره واروه !دلته راشه !پا＇يژه

.هلته راغلى .ور！ل شو .الس اوإ دوم

لومؤي درې . په واسطه ＇ر－نديإي) خاتمو(په لوؤ ومثالونو ك３ د شخص، عدد أله د فعلي پسينو

＇لورم مثال د لومؤى شخص مفرد، پن％م مثال د لومؤي شخص جمع، مثالونه ددويم شخص مفرد،

.په دې تو－ه د ＇ر－ند نوم فاعل ذكر نشته يا حذف دى. شپإمه بيل／ه ددويم شخص جمع جمل３ ＊يي

:ترتيب) كليمو(په نحوي جوؤ＊ت ك３ د جملو داجزاو : دويم

 

129

) مـسند اليـه او مـسند (برخـو ) اصـلي (＇ر－نده ده،چ３ په پ＋تو ژبـه كـ３ يـوه جملـه د دوو اساسـي

＇خه جوؤه يا تركيب شوې وي په هغو جملو ك３ چ３ الزمي فعل يا متعدي معلوم فعلونه راغلـي وي

پـه تو－ـه ) مبتـدا (نو د نوموؤ و جملـو فاعـل ＄انتـه او يـا د خپلـو مربوطـه توكونـو سـره د مـسند اليـه

) اجـزا ( مفعول ＄انته يا د خپلو مربوطـه توكونـو او كه دجمل３ فعل متعدي مجهول وي نو بيا . را＄ي

.سره د مسند اليه په تو－ه را＄ي

ــور ادات ارتيكــل د فعــل ســره د متعلقــاتو ــه، عددونــه او ن ــه، نومون ــو كــ３ قيدون الزمــي فعلون

يـوازې پـه متعـدي معلـوم كـ３ ورسـره مفعـول . په تو－ه د جملـ３ د مـسند پـه حيـث را＄ـي ) مربوطاتو(

(Object) د موضـوع درو＊ـانولو لـه پـاره د . د فعـل د متعلقـاتو بـشپؤونك３ بـرخ３ پـه تو－ـه وي هم

.مسند اليه او مسند متعلقات هر يو جال جال په الندې مثالونو ك３ تر ＇５ؤن３ الندې نيسو

):توابع(متعلقات ) فاعل(د مسند اليه : الف) مـسند اليـه (سـته را＄ـي يعنـي فاعـل د خپلـو توابعـو ＇خـه ورو ) نـوم (په پيل يا مبتدا كـ３ فاعـل

د مخه د فاعل نژدې ！ـاكوونكي لكـه ) نوم(اصلى زؤى تر ！ولو مربوطه بر خو وروسته را＄ي تر فاعل

.راوؤل كيإي) نوم(را＄ي او په پاي ك３ ) صفت، عدد، نوم، ادات(

او عطف په ب２ـه وي دمسند اليه توابع د صفت او بيان په تو－ه يا د تاكيد په شكل او يا به د بدل

:په مبتدا ك３ د اجزا و ترتيب داس３ را＄ي

:الزمي فعل سره )فعل(خبر + فاعل ( مبتدا -1

.راغى+ هلك ) يوازې د يوه نوم په تو－ه(

.راغى+ هو＊يار هلك -)نوم+ صفت (د نوم مربوط برخه (

. ىراغ+ أير هو＊يار هلك ) نوم+ صفت + قيد (د نوم مربوطه برخ３

. راغى+ خورا أ４ر هو＊يار هلك ) (نوم+صفت + قيد + تاكيد (د نوم مربوطه برخ３

.راغى+ يو خورا أ４ر هو＊يار هلك ) نوم+ صفت + قيد + تاكيد + ！اكلى عدد (

:توصيفى تركيب+ معينه ！اكلى عدد

. راغى+ عددي مركب تركيب، دغه يو خورا أير هو＊يار هلك + اشاره

 

130

تيب صفت تر موصوف د مخه عدد تر معدود د مخه او اشاره تر مشار اليه د مخـه ذكـر په دې تر

شوى دى او اؤيكي ددغو تركيبونو ترمن＃ د مطابقت په اساس شته دى ＄كه په پ＋تو ژبه ك３ صـفت

.له مخ３ مطابقت لري) عدد، جنس، حالت(د موصوف او عدد د معدود سره د

تركيب وي نو د قاعدې سره سـم مـضاف اليـه د مـضاف ＇خـه د همدارن／ه كه مبتداء اضافي -2

.مخه را＄ي او په همدې تو－ه د مضاف نورې مربوطه برخ３ هم د مضاف ＇خه مخك３ را＄ي

)فعل(خبر ) + فاعل(مبتداء

)فعل(خبر + مضاف + مضاف اليه + د

پا＇يد+ د ＄لمي ورور

راغى+ د ＄لمي كشرى ورور

بريالى شو+ لو كشرى ورور د ＄لمي تر ！و

راغى+ د ＄لمي تر ！ولو يو كشرى ورور

.تر ！ولو برخو د مخه را＄ي) د(په دغه تركيب ك３ د اضافت

:متعلقات) فعل(د مسند : باو ) اسـمونه، اشـاره، اسـتفهامي ضـميرونه، عددونـه، قيدونـه، ادات ارتيكـل (د فعل مربوطـات

.داس３ نور وي

اصــلي، (د فعــل . د فعــل د متعلقــاتو ＇خــه وروســته را＄ــي ) كــومكي-ياصــل(پــه خبــر كــ３ فعــل

＇خه د مخه په متعدي معلومو فعلونـو كـ３ مفعـول دمخـه او د مفعـول ＇خـه د مخـه بيـا د ) كومكي

كــه چ５ــرې پــه جملــه كــ３ قيــود راغلــي وي هغــه هــم زيــاتره د مفعــول ＇خــه . مفعــول مربوطــات را＄ــي

.مخك３ را＄ي

وي３ د زمان３ او بل ي３ د ＄ـاى پـه خبـر كـ３ راغلـى وي نـو د زمـان３ قيـد د ＄ـاى كه دوه قيد ونه ي

د ＄اى قيد كله هم د مفعول ＇خـه وروسـته راتـالى . ＇خه يا بل كوم قيد او مفعول ＇خه دمخه را＄ي

.شي

:الندينة بيل／３ －ورو

)فعل(_____________________________________________ فاعل

راغلم--------------------------------------------------------------------------زه

پرون راغلم--------------------------------------------------------------------------زه

 

131

ــه نن／رهـــ -------------------------------------------------------------------------دى ــرون لـ اره پـ

راغى

پرون له كندهاره كابل تـه --------------------------------------------------------------------دى

راغى

.ا＇ك پرون له خپل ورور سره له كندهار ＇خه كابل ته راغى

. ا＇ك له خپل ورور سره پرون له كندهار ＇خه كابل ته راغى

:متعدي فعل: بل مثال

)فعل(مسند ___________________________________ _____مسند اليه

فعل مفعول فاعل

لولم كتاب زه

لولم يوكتاب زه

لولم يو أير ＊ه كتاب زه

لولم نن يو أ４ر ＊ه كتاب زه

لولم نن په كتابتون ك３ يو أير ＊ه كتاب زه

لولم ر هغه ＊ه كتاب نن په كتابتون ك３ د ماللة د خو زه

د خبر په برخه ك３ －ورو چ３ فعـل تـر ！ولـو مربوطـه اجـزاو وروسـته راغلـى چـ３ فعلـي تركيـب يـ３

.جوؤ كؤى دى نو په دې اساس ددغه تركيب زؤى هم همدغه فعل دى

:دري＃) فاعل(په پ＋تو ژبه ك３ د مسند اليه ، د جملـ３ پـه )فاعـل (عـدې سـره سـم مـسند اليـه په وؤاندې پـا１و كـ３ مـودا ＇ر－نـده كـؤه چـ３ د قا

. سرك３ يا دجمل３ لومؤة برخه جوؤ وي نو دغه قاعده په أيرو ＄ايونو ك３ پوره سمون لري

＇ن／ه چ３ د پ＋تو ژب３ د نثر او نظم لمن أ４ره پراخه ده او په ادبي او هنري برخو ك３ داس３ أيـرې

فاعل دجمل３ په سريا پـه مـن＃ كـ３ د قيـدونو ＇خـه وروسـته يـا ب５ل／３ موندالى شو، چ３ په هغو ك３

:خو كله د جمل３ په پاي ك３ راغلي وي نو د موضوع د رو＊انو لوله پاره مثالونه راوؤو

:دجمل３ په سرك３) فاعل(مسند اليه : الف . قافل３ په كابل ك３ ددم３ كولو په نيت واؤول-1

. پ＋تو مركه جوؤه شوه-2

 

132

وان ب５رته راو－ر＄يد په كندهار ك３ ي３ د ميرويس او احمد شـاه پـه لـوى ان／ـؤ كـ３ د دمـ３ كار -3

.＄اي وموند

. د سهر سيپدې و چاودې او قافل３ خپله الرو موندله-4

. رهبر د مخه شو او نن／يالى كاروان ورپس３ －ؤندى روان شو-5

.)خپره شوه) وإمه(ن د باغ وب０ نه پ＋تو د پوهن３ ر１ا وپؤك５دله ورپس３ د كابل پوهنتو-6

پــه پورتنيــو جملــو كــ３ قــافل３، پ＋تــو مركــه، كــاروان، د ســهر ســپيدې، قــافل３، رهبــر، نن／يــالى

كاروان، د پوهن３ ر１ا، پ＋تو وإمه د جملو مسند اليه، فاعل په تو－ه ＊ودلي شو او د جملو پـه لومـؤ

د نايـب فاعـل پـه تو－ـه د جملـ３ مـسند اليـه د ) ＋تـو وإمـه د پ (برخـو كـ３ راغلـي دي يـوازې ) سر(يو

.قيودو ＇خه وروسته او د فعل ＇خه د مخه ＄اى لري

:دجمل３ په من＃ ك３) فاعل(مسند اليه : ب .په دغه صورت ك３ معموال د زيات اهميت له كبله د مفعول يا قيودونه وروسته را＄ي

د سـيالب مخـه چـانيولي . خلك مانه دي ليـدلي داس３ غميدلي : فاعل د مفعول نه وروسته -1

ده؟

همدغه وخت دوى خپله ژبه پ＋تو په خپلـه سـيمه او ورشـو كـ３ : د زمان３ د قيد ＇خه وروسته -2

.لكه بري＋نا و＄لوله

.خو او شا د پ＋تو پ５لو＄ي ول／يدل: دمكان قيدنه وروسته-3

: نه دمخه راغلي ويد زمان او مكان قيود يو په بل پس３ د مسند اليه

پـه اشـعارو كـ３ دغـه قاعـده معمولـه ده لكـه . پن％ه ويشت كاله پخوا هلته د پ＋تو مجله راووتلـه

:چ３ د خوشحال خان دغه الندې شعر －ورو

لن／ر كوټ مغلو ساز كؤ

زه په نن， بيا د افغان شوم

.فعل) سازكؤ(فاعل ) مغلو(په لومؤي بيت ك３ لن／ر كوټ مفعول

ه ودې ته وې ليال كه له تابيل شم د

د هجران په تيغ به زه په زؤه غلبيل شم

:د جمل３ په پاي ك３) فاعل(مسند اليه : ج

 

133

دغه طريقه هـم د پ＋تـو د شـعري او ادبـي نثـري ژبـ３ خاصـه مميـزه ده، چـ３ د عـادي محـاورو او

. جملو سره توپير لري

: مثال

د خوشحال قدر كه اوس په هيچا نشته

پس له مر－ه به ي３ ياد كا أير عالم

.د فاعل په تو－ه د بيت په پاى ك３ راغلى دى) أ４ر عالم(په دويم نيم بيتى ك３

شيخان پيران دې واوري دايم وايم په نارو زه هر－ز به توبه نه كؤم د ＊ه مخ له نندارو زه

)خوشحال(

.اغلى دىد جمل３ فاعل په وروستة برخ３ ك３ ر) زه(

:دري＃) فعل(په پ＋تو ك３ دمسند :دجمل３ په پاى ك３ را＄ي لكه) مسند(هس３ خو په حقيقت ك３ فعل : -الف

. پ＋تنو هر أول مبارزې ته مالتؤل３ وه-1

كوم كام چ３ يو ＄ل د ازادة خوند بيامومي نو بيا هغه په خو＊ة د غالمـة رسـة پ＋وتـه نـه -2

. اچوي

.ې ميرويس خان د كندهار ！ول اولس راغونأ كؤ په سبا باند-3

:د جمل３ په من＃ ك３) مسند(فعل : بــه ــوان تـ ــوت و－ريـ ــ３ پريـ ــر مـ ــون ＄ن％يـ دجنـ

چــ３ پــه زؤه مــ３ ســتا د زلفــو ســودار اغلــه

.د جمل３ فعل دى) پريوت(په اول بيت ك３

ــه ــر مغربــ ــشرقه تــ ــه مــ ــه شــــي لــ ــه نــ ورك بــ

كـــــه د علـــــم رهنمـــــا كانـــــدي پيـــــدا ＇ـــــوك

ه زمــــــــا أك دى لــــــــه ميــــــــن３ د وطــــــــن زؤ

خپـــل وطـــن ماتـــه عزيـــز دى تـــر خپـــل تـــن

:رات， دجمل３ په سرك３) فعل(مسند : ج

 

134

په شعري ژبه ك３ خو خامخا دغه ترتيب زيات ليدل كيإي م／ر كله هم پرته له شعر ＇خه په ＄ينو

:مواردو ك３ فعل د مخه را＄ي چ３ مونإ به ي３ په ب５له برخه ك３ راوؤو

.ې برخه ك３ اوس يو ＇و نور مثالونه راوؤوپه د

راغلـــــــــه ليـــــــــونى لـــــــــيال پـــــــــه نـــــــــاز

＊كــــــار كــــــوي د زؤونــــــو لكــــــه بــــــاز

.تر نورو برخو دمخه راغلى دى) ＊كار كوي(او ) راغله(دلته

د تاريخ د كار ناموزه يم اتل د زما نوزه: يا

د پرلـه پـس３ والـى )اجزاو(په پ＋تو ژبه ك３ دجمل３ په جوؤ＊ت ك３ د غؤو : در４يم

:قاعدېكه جمله اسمي وي د . دلته بايد ووايو چ３ دجمل３ اجزا د جملو په أولونو پورې هم اؤه لري : الف

) ربــط(كلمــو ترتيــب أيــر ســاده او اســان دى او دجملــ３ بــرخ３، اول مــسند اليــه بيــا مــسند او در４ــيم

ه او ازادو جملـو كـ３ لومـؤى فاعـل بيـا فعل را＄ي ول３ كه چ５رې فعلـي جملـ３ وي پـه سـاد ) كومكي(

: فعل را＄ى م／ر په مقيدو جملو ك３-3 مفعول، -2 فاعل، -1فعل يا

. فعل را＄ي-5 نور قيدونه -4 مكانى -3 زمانى -2 فاعل -1

:دغه موضوع په الندې مثال ك３ －ورو

)الزمى، متعدي(فعل فاعل -1

راغلل ！ول

عل ف–مفعول فاعل -2

نغم３ وايي بلبالن

فعل-غير صريح مفعول، صريح مفعول فاعل-3

.ماته يو قلم، راكؤ بريالي

فعل+ صريح مفعول + غير صريع مفعول + قيد مكان + قيد زمان + فاعل -4

راكؤل كتابونه ماته دلته نن بريالى

 

135

فعل+ مفعول + د حالت قيد + د مكان قيد + قيد زمان + فاعل -5

غونأوي كتابونه ژر ژر دلته نن بريالى

لومؤى د ظرف قيدونـه بيـانور . په دې تو－ه د فاعل او فعل ترمن＃ د فعل متعلقات راوؤل كيإي

.قيدونه او مفعول را＄ي او په پاي ك３ فعل را＄ي

ي قيـدد مخـه په هغو جملو ك３ چ３ د زمان３ او ＄اى قيدونـه راغلـي وي، د زمـان３ قيـد تـر مكـان

:لكه. راوؤل كيإي

.زه پرون په تلوار له كوره پوهنتون ته والؤم

.فاعل، قيد زمان، حالت، پيل ＄اى، تم ＄اى، فعل

پــه دغــه جملــه كــ３ د فعــل مربوطــات چــ３ ＇لــور تــوكي دي د اهميــت لــه مخــ３ وؤانــدې وروســته

.كيداي شي

:په متعدي فعلونو ك３ هم په دې تو－ه را＄ي

. په بازار ك３ په تلوار ديوه دوكاندار ＇خه خپل زوي ته يو كتاب واخيستده پرون

په مجهولو فعلونو ك３ د فاعل پر ＄اي مفعول راوؤل كيإي او نور مربوطات هم ورسره را＄ي م／ر

.شمير ي３ لإ دى

.ماللة پرون په كورك３ ور！ل شوه

ه دفعـل د نـورو مربوطـاتو ＇خـه د بله دا چ３ كه د جمل３ مفعول شـخص يعنـى پـوهمن وي نـو هغـ

:مخه راوؤل كيإي لكه

ما ＄لمى له ＄انه سره بازار ته بوت

زه توريالى له ＄انه سره كور ته بيايم

. ما توريالى د كار له پاره د ＄ان سره راوستى دى

.ما توريالى د بريالي سره يو ＄اى مكتب ته استولى دى

. نه هم د مفعول ＇خه وروسته راغلي ديپه دې صورت ك３ علتي او معيتي قيدو

 

136

په پ＋تو ژبه ك３ دجمل３ اجزا د تاكيد او ياد زيات３ توجه درا－ر＄ولو له پـاره وؤانـدې وروسـته -3

د مثال په تو－ه كه ＇ه هم مفعول په عادي جملو كـ３ د فعـل سـره جوخـت راوؤل كيـإي ولـ３ د . كيإي

.ه مخك３ را＄يزيات３ توجه او اهميت له مخ３ د فاعل ن

.د كندهار زوؤ ＊ار احمد شاه بابا جوؤ كؤ: لكه

. زما كتاب تا چاته وركؤ. د －النو سرونه وإمو ورو ورو او په خيال سره ＊ورول: يا دا بل مثال

په دې جملو ك３ د كندهار زور ＊ار، د －النو سرونه، زما كتاب مفعول －گ２ل كيإي او تـر فاعـل د

.ديمخه راغلي

په پ＋تو ژبه ك３ كه د جمل３ فاعـل نـا خپلـواك ضـميرونه وي د شخـصي ضـمير د غيـر اصـلى -4

دوي مــ３ . د پ＋ـو ترپـام３ تــر غـوإ شـوه . حالـت پـه ＄ـاي راغلــى وي نـو مفعـول تر４نـه د مخــه را＄ـي

.دى دې وليد. او به دې راوؤې. وليدل

هغـه وخـت را＄ـي چـ３ فاعـل صـرف د فعلـي همدران／ه پـه جملـه كـ３ دمفعـول او فعـل ترتيـب -5

: د تاكيد له پاره. أوأة وخوره. سؤى وينم: لكه. په واسط ＇ر－ند شوي وي) پسينى(خاتمى

＇ه وينئ؟

په هغو جملو ك３ چ３ مـستقيم فاعـل ذكـر نـه شـي او مفعـول نـاخپلواك ضـميروي فعـل بيـا د -6

. －ورم دې، جوؤوم ي３، پا＇وم ي３مفعول نه دمخه وي لكه وينم دې، ليكم ي３،

بله خبره خو داده چ３ د فعل مربوطات لكه زمانى، مكانى او نور قيدونه د اهميـت لـه مخـ３ -7

. پرون زه پـه كـور كـ３ وم . د جمل３ په سرك３ دفاعل نه د مخه هم را＄ي لكه پرون ته چ５رې تللى وې

ددغـه ＄ـاى . پـه فابريكـه كـ３ كارشـته . د ك３ خلك كار كوي په هيوا . په هيواد ك３ ＇وك كار كوي

.په منأه ك３ زمرك لومؤة شو. په منأه ك３ ＇وك لومؤي شول. په ＊كلي درې ك３ يو اولس ودان و

په امريه جملو ك３ هم د ظـرف قيدونـه اول را＄ـي بيـا نـور قيدونـه او پـه پـاى كـ３ مفعـول او فعـل

!سبا ته د سليم سره زمونإ ＄اى ته راشه. ك３ ماته يو ＊ه قلم واخلهسبا ته په بازار. را＄ي

 

137

د پ＋تو ژبى د جملو په اجزا و ك３ لرې والى او نژدې والى

(Contiuguos) او Noncontiuguos

هـر كلـه چـ３ . د پ＋تو ژب３ د جملو ترتيب په عادي تو－ه لومؤى مبتـدا او وروسـته د خبـر برخـه ده

د خپلو مربوطه برخو متعلقاتو سره نـژدې ) فعل(سره او مسند ) متعلقاتو(د خپلو توابعو مسند اليه

نـژدي Contiuguosاو پرله پس３ راشي او نژدې نحـوة رابطـه يـ３ هـم سـره جـوؤه كـؤې وي دغـه د

په نامه ياديإي ول３ كه چ５رې دغه نوموؤې برخ３ د خپل ！اكلي موقعيت ＇خه لـرې ) مجاورت(والى

لرې او ددوي ترمن＃ يوه فاصله راغل３ وي چ３ بيا د هغو كلمو سره نژدې راشي چ３ ورسره ＄ـان／ؤي

نحــوي تركيــب جــوؤ نــه شــي كــؤاي دغــه د تركيــب د اجــزاو او د جملــو د اجــزاو دلــرې والــي موضــوع

Noncontiguosمونإ په پ＋تو ژبه ك３ دغه أول مثالونه په الندې تو－ه ＊ودالى شو. دى.

.خو دا بايد ووايو چ３ په هنري او شعري ژبه ك３ دا أول مثالونه زيات موندلى شو

: مثال

چ３ اثر ي３ په زؤه لوب３ د مستة كوي

زه ويلي شم هغه ته معتبر غإ

په دغه بيت ك３ دوهمه مسره －ورو چ３ دجملو د غؤو تر من＃ هغه لرى والى وينو چ３ په معمولي

چـ３ پـه واقعيـت كـ３ . زه هغه ته معتبر غإ ويلى شـم : دا به داس３ وي . ３ نه وينو جمله ك ) عامه ساده (

د خپل ＄اى ＇خه لومؤة برخ３ ته ليـإ د كـؤى دى او د خپـل مـتمم ＇خـه لـرې واقـع شـوى ) ويلى شم (

.د غير صريح مفعول ＇خه لرى دى) زه(دى او

: بل مثال

راغلـــــــه ليونـــــــة لـــــــيال پـــــــه نـــــــاز

كـــــه بـــــاز＊كـــــار كـــــوي د زؤونـــــو ل

 

138

تركيب سره نژدي معين تركيب جوؤ كؤي ولى فعل ور＇خه د ) ليونة ليال(دلته －ورو چ３ د

＇خه لرى راغلى دى يعنى د بيت ) فعل(د خپل كاونأي ( په ناز(مخه راغلى خو د فعل متعلق قيد

ې والى قيد دبيت په پاي ك３ چ３ دغه فاصله ددوى ترمن＃ لر) په ناز(فعل او ) راغله(په سرك３

بيانوي البته په عادي جمله ك３ د فعل سره د قيد جوخت والى ضروري دى، چ３ په نثري ژبه ك３

) د زؤونو ＊كار كوي(او په دويمه مسره ك３ هم دٌغه تركيب . ليونة ليال په ناز راغله: به داس３ وايو

) لرى والى(تركيبه فاصله سره لرې وينو په دې معنا چ３ ددغه تركيب د مضاف اليه برخه له خپله

.پيدا كؤى او وروسته راغلى دي

د بلبلو له نظره －لوته －وره-3

ليلى نه ده چاليدل３ ب３ مجنونه

:په دويمه مسره ك３ دغه موضوع ＇ر－نديإي

په اصل ك３ يو استثناي３ تركيب دى يعني ب３ مجنونه ليلى ددغه تركيب لومؤة برخه د ＄اى پـه

همدارن／ـه پـه . ت په پاى ك３ راغلى چ３ ددغه تركيب د اجزاو تـرمن＃ لـرى والـى وينـو تغيير سره د بي

مركبو جملو ك３ هم مبتدا له خبر ＇خه په يوه لرې فاصـله كـ３ واقـع كيـإي پـه دې معنـا چـ３ دجملـ３

.جمل３ راغل３ وي په دې نسبت د فاعل او فعل لرې والى وينو) تابع(داصلي برخو ترمن＃ معترضه

خوشحال خ＂ك پخوا تر دې چ３ په －واليار ك３ بندي شي له اورن， زيب سره په داس３ ميؤانه -4

.چ３ سارى نه درلود جن， وكؤ

فعلي صفت د خپـل ) خوؤلي(په دغه مثال ك３ د يوې خوا ＇خه . زه خوؤلى من／رو زلفو ستايم -5

.)1(＇خه لرې والي لري) يم(كومكى فعل

تـه (Inverse)３ په جملـو كـ３ ＄ينـو نحـوي او سـبكى بـدلونونو د پ＋تو ژب : ج

:لنأه اشارهترتيـب ) اجزاو(كه چ５رې په يوې جمل３ ك３ د توكونو : دجمل３ د توكونو وؤاندې او وروسته كيدل

د ترتيـب موضـوع بـه برسـ５ره د نحـوي رابطـ３ پـه ) توكونـو (وؤاندې يا وروسـته شـوي وي نـو د برخـو

.هم ورته وايه شي) ورسيان(همدارن／ه د جملى د نورو برخو له مخ３ د ＄اي تغيير هم په ك３ راغلى چ３ بدلون : يادونه )1(

 

139

يوه بله ＄ان／ؤتيا هم ＇ر－نـدولى شـي، چـ３ دموضـوع پـه مشخـصوالي، اهميـت، د يـوه درلودلو سره

.ليكوال ياد يوه شخص دوينا په خاص سبك پورې اؤه لري

) مسند اليه (په پ＋تو ژبه ك３ مونإ د جملو داس３ مثالونه وينو چ３ په هغه ك３ فعل د خپل فاعل

ه او مسند اجزا د خپل ＄ان／ؤي ترتيب له مخ３ وؤانـدې نه دمخه راغلى وي او يا دا چ３ د مسند الي

. واييInverseوروسته راغلى وي چ３ په ژبه ك３ دغ３ عملي３ ته

وينـو چـ３ پـه : وؤانـدې والـى لـه مـسند اليـه ＇خـه پـه －وتـه كـوو ) فعـل (دلته مونإ لومؤى د مسند

＄ـي او معمـوال پـه پ＋تـو ژبـه كـ３ ＇خه را ) فاعل(وروسته د مسند اليه ) فعل(عادي جملو ك３ مسند

فعل د جمل３ په پاى ك３ راوؤل كيإي م／ـر كلـه داسـ３ هـم كيـإي چـ３ برسـ５ره پـر شـعري موضـوع پـه

.دمخه را＄ى) مسند(＄ينو موارد وكى فعل

پــه هغــه وخــت كــ３ چــ３ مــسند أيــر اهميــت ولــري او توجــه دور－ر＄ولــو لــه پــاره مــسند دمخــه -1

.)1(را＄ى

! لرې شئ له مخ３! وغؤوئ ستر－３! هلة وتؤئ مالوې! نهواورئ خبرو

!د قيد سره هم داس３ وي اوس واروئ خبرونه

.لرې كؤه دا جاهالن د دفتر د مخى نه: د تاكيد له پاره-2

!كوه د ＊ار هو！لو نوك３ مزې: د تمسخر له پاره-3

!وره اوردى－! پام كوه وروره! وساته ＄ان: د خبر دارة په مقصد-4

!ميراث شي خو د غرضه! د دعا او＊يرا په وخت ك３ لوى ش３ هلكه-5

په هغو فعلونو ك３ چ３ د نف３ ساختمان ولري هم بدلونه د فعل په تركيب ك３ وينو-6

دلته ژؤل نه، دنه ژؤل له مخـ３ . داس３ ＇وك نه ووچ３ پرده ي３ بدنه ويلو او ددې د پاره ي３ ژؤل نه

! كاكا چپ شه ＇ه وايه مه. －وري نه چ３ ＇ه كوي. ه ＊كاريبدلون

!زه م５لمه سؤى يم ما په چاسپكوه مه: تاكيد امر

همدارن／ه په هغه مركبو فعلونو ك３ چ３ دفعلي صفت او د شول كومكي فعل په مرسته جـوؤ -7

. مومى) وؤاندې وروسته(ادات سره په دې تو－ه بدلون ) نه(وي د

لمريز كال1370 ！وك كابل، 2پوهاند صديق اهللا ر＊تين، پ＋تو －رامر )1(

 

140

.دې چ３ دى جوؤ شوى وخونه شو －ر＄يدالىسره د

.هم را＄ي) －ر＄يدالي نه شو(چ３ دغه تركيب په دې تو－ه

. سره د ＇پلو نه شو－ر＄يدلى-2

يعنـى د ＇پلـو سـره پـه . ليـدلى شـو ) بدلونـه (ددغ３ جمل３ په لومؤة او دوهمه برخـه كـ３ انورسـي

.راغلى دى) سره د ＇پلو(＄اي

.او نور هم په جمله ك３ وؤاندې وروسته كيإي الندې مثالونه و－ورئ قيود، مفعول -8

. واؤه واؤه رومالونه دي ورسره-2 الس په نامه شو ورته -1

.چ３ دا حال دى نو بيا خلك ورته ＄ي ＇ه دپاره

.په دغو مثالونو ك３ ورته، ورسره، ＇ه د پاره تر فعل وروسته راغلي دي

 

141

پركىپن％م ＇

او جوؤ＊ت له مخ３ د جمل３ أولونه) شكل(د جول３

:په پ＋تو ژبه ك３ د جملو د ب５ال ب５لو شكلونو نحوي ساختمانپه پ＋تو ژبـه كـ３ جملـه د سـاختمان اوجوؤ＊ـت لـه مخـ３ لومـؤى پـه دوو اساسـي أولونـو ويـشل

:كيإي

)مركبه( غبر－ه -2 ) ساده( يوستوې -1

:جمله) ساده(اول يوستوې

جمله هم هماغـه ) ساده(چ３ مود مخه د جمل３ په باب كؤى دى يوستوې ) تعريف(كومه پ５ژندنه

په دې معنا چ３ ساده هغه جمل３ دي چ３ په هغ３ ك３ د يوه مفهوم ＇ر－ندونـه شـوې وي . تعريف لري

و غونأونو ＇خه جوؤې او د كوم３ بل３ جمل３ سره اؤيكى ونه لري يا دا چ３ له يو فعل او فاعل يا دو

.د پ＋تو ژب３ په ساده جملو ك３ د مبتدا او خبر برخ３ ازادې وي. شوې وي

د مخكنيـو مثـالونو د ＇５ـؤن３ . باندې ب５ليـإي ) او اوإده ) لنأه(ساده جمل３ د مشكل له مخى په

وي چاپيريـال كـ３ ＇خه داس３ نتيجه تر السه كيإي، چ３ په پ＋تو ژبه ك３ يوستوې جمل３ په خپـل نحـ

.ويشل３ شوي دي) ارته(په لندو او اوإدو

او يـا ) كلمـ３ ( چ３ د جمل３ اساسي برخ３ ي３ د يوه مـستقل مـورفيم :جمله) لنأه(يوستوې : الف

:ساده غونأونو ＇خه رغيدل３ وي لكه

).فعلي ساده غونأ+ اسمي ساده غونأ (يا ) فعل+ فاعل (

. ژ４ؤة لمر په غرغرو دى-3 يدل －الن وغوؤ-2 . پسرلى راغى-1

.＇و كلونه ت５ر شول

د ＇ـو ) مـسند اليـه، مـسند ( چـ３ دجملـ３ اساسـي بـرخ３ هـر يـو !جملـه ) ارتـه (يوستوې اوإده : ب

دغه وخت احمد شاه بابّا په دوا به ك３ د فوځ : ＇خه وي لكه) غونأونو(ساده لنأو يا اوإدو تركيبونو

. خوراكي موادو په تيارولو بوخت وپه تنظيم، ترتيب، روزنه او د

.دلته دغه وروستة برخه د يوه اوإده تركيب په تو－ه د جملى خبر سره رابطه او تعلق ＊يي

 

142

. د ستارنامه د خوشحال خان خ＂ك د نثر يو غوره او مشهور كتاب دى-

نتــون پــه د ژبــو او ادبيــاتو د پــوهن％ي د دريــم ！ــول／ي محــصلينو نــن پــه اتــو بجــو د كابــل پوه -

.كتابتون ك３ ستره او درنه مشاعره وكؤه

په دغه دويم مثال ك３ د جمل３ د مبتدا او خبر دواؤه برخ３ د أيروتوكونو ＇خه رغيدلي او

اوس مو چ３ دساده . اوإده يوستوې جمله －２له كيإي، چ３ زيات مثالونه ي３ په －وته كولى شو

معنا له مخ３ د يو ستوو جملو أولونو ته هم يوه لنأه اشاره چ３ د . جملو يادونه وكؤه، بده به نه وي

:غوندې وكؤو

:د معنا له مخ３ د يو ستوو جملو أولونه. په پ＋تو ژبه كـ３ د جملـ３ معنـوي ويـش د عروضـي خـصوصياتو لـه مخـ３ ＊ـه پ５ژنـدلي كيـإي

مونـإ دلتـه پـه . ل شـوې ＇ن／ه چ３ د مخه موهم يادونه وكؤه، چ３ دغه عروضي برخه پـوره نـه ده ＇５ـؤ

:لنأه تو－ه د عروضي او نحوي خصوصياتو په نظر ك３ نيولو سره داس３ يادونه كوو

) نـاخبري (، انـشايي )بياني(په پ＋تو ژبه ك３ د ليكلي او شفاهي موادو په تائيد جمل３ په خبري

خبــري، ســوالي، (ه د ＄ينــو ماخــذونو پــه اتبــار د جملــ３ أولونــ . او داســ３ نــورو بانــدې جــال شــوي دي

. پـه أول راوؤي دي )2()بيـاني، سـوالي، امـري، خطـابي ( ＊ودلي دي ولى بيـا ＄ينـو )1()امري، تعجبى

همدران／ه پوهاند ر＊تين جملي په خبريه او انشاي３ سره جال كؤي دي چ３ په انشايي جملـو كـ３ بيـا

.)3( تاكيدي ＊ودلي دياستفهامي، امريه، تمنا يي، ندايي، قسمي، تعجبى، شكي، توبيخي، او

:مونإ د معنا له مخ３ يوستوې جمل３ په الندې تو－ه د مثالونو سره راوؤو

يا په بله وينا په هغـ３ . هغه ده، چ３ د يوشي د حال او كيفيت بيان كوي :خبري جمله : اول

: لكه. ىرا＄) ！كى(ك３ فكر د خبر په تو－ه بيانيإي چ３ ددغ３ جمل３ په پاى ك３ دليك نخ＋ه

.ماللة د ميوند د ج／ؤې زمرة وه

) مخ179). (توريالى پ＋تون. (د دستارنام３ نثر يو عادي او ازاد نثر دى

: دغه خبري جمل３ د مفهوم او ساختمان په لحاظ هم سره ب５ليإي

. مخ11، 1352 پرويز ＄انلري، دستور زبان فارسى، ايران، )1( .مخونه) 35-21 (1360 محمد اهللا لطف دستور زبان فارسى، نحو، كابل، )2( لمريز كال1370！وك، كابل 2امر، پوهاند صديق اهللا ر＊تين، د پ＋تو－ر)3(

 

143

پـه دغـه أول جملـو كـ３ ممكنـه ده د . دغه جمل３ د نورو ＇خه داهـن，، تـون لـه مخـ３ توپيريـإي

فشار لوؤوالى د جمل３ په يوې برخ３ باندې راشي خو په عمومي تو－ه اهن， ي３ ！ي＂５دونكى اهن，

.دى

په خبري جمله كـ３ يـو واقعيـت، پديـده، پ５＋ـه او داسـ３ نـور حالتونـه پـه مثبـت يـا منفـى تو－ـه

:بيانيإي او په الندې تو－ه ي３ راوؤو

. د يوې پ５＋３ اصلي بيان دىپه واقعيت ك３: خبري حقيقي مثبته جمله:الف

.ماللة كؤكة پورې كوي

.دلته دكؤكة پوري كول د ماللة له خوا يو حقيقت دى چ３ بيانيإي

. خبري جمله د يو واقعيت تائيد او تصديق كولو او تاكيد په لحاظ هم وي:ب

خــو ＇ــه دا . وطــن خــو زمونــإ مــور اوپــالر دى . ادات ورســره زيــات راوؤل كيــإي ) خــو(او دغــه د

.دا خو ＇ه －رانه خبره نه ده. ＇ر－نده خبره نده

د هغه واقعيت پديدې اظهاريه ده چـ３ پـه واقعيـت كـ３ موجـوده : حقيقي منفى خبري جمله :ج

.نه وي يا شته والى ي３ ثابت نه وي

.ادات د فعل ياكومكى فعل نه د مخه را＄ى) نفى(په دغه أول جملو ك３ د

.لى، دلته ر１ا نشته، ＇وك كار نه كوي ستاليك نه دى راغ-1

:دوهم ناخبريد يــوه شــخص يــا يــوې . دويــونكي مطلــب او مقــصد ســوال او پو＊تنــه وي : د پــو＊تن３ جملــه-1

موضوع يا يو ＄اي او وخت په بـاره كـ３ پو＊تنـه كيـإي او دغـه أول جملـ３ د ＄ـواب غو＊تـونك３ هـم

.دي

اهن， او فشار دى د غإ په لـوؤوالي پـورې اؤه لـري او ددغو جملو مهمه ＄ان／ؤنه د ويلو خاص

.په ليك دود ك３ د پو＊تن３ ن＋ه د جمل３ په پاى ك３ اي＋ودل كيإي

.سواليه د خبري جملو ＇خه د اهن， په توپير هم ب５ل５إي

د فــشار اهــن， لــوؤوالى ) ســواليه( ＊ــه －لونــه يــ３ وكــرل؟ -2) خبــرى( ＊ــه －لونــه يــ３ وكــرل، -1

.مل３ په سريا پاي ك３ را＄يدج

دا خلك ويده دي؟ دا خلك ويده دي؟ په كو！ه ك３ ته وي؟. دا خلك ويده دي

 

144

: د پو＊تن３ دا داتور په راوؤلو سره-2

:د يو شخص يا شخص د ！اكلو او پ５ژندلو لپاره: الف

＇وك پرون راغى؟ پرون ＇وك راتمى؟ چا كتاب راوؤى و؟ كتاب چا راوؤى و؟ �2

＇وك ي３؟ دا ＇ن／ه قام خادم ي３؟ ＇ن／ه راغل３؟ ته -2

.د يو شي، ＄اى، وخت اندازې، علت او داس３ نورو مقصدونو لپاره پو＊تنه ده: ب

چ５رته ＄３؟ ＇ه ي３ وويل؟

كوم پلو＄ئ-2 ＇ه شى كوې؟-1

كوم３ خواته ＄ي؟ كوم شي غواؤي؟

ل３؟له كومه ＄ايه راغ ＇ه أول كتابونه غواؤې؟

تر كومه ناست ي３؟ ＇ه وخت راغل３؟ كله راغل３؟-3

＇ونه اخل３؟ ＇ومره دې په كار دي؟ ＇ومره خبرې كوې؟-4

د ＇ه دپاره خبرې نه كويژ ＇له راغل３؟ ＇ن／ه راغل３؟-5

دوى ول３ ＇ه نه اوري؟ ول３ دې ونه ويل؟

:همدارن／ه استفهامي جمل３ د تاكيد په تو－ه

و دغه كتاب لوستلى دى؟تا خ

. د كلم３ سره هم را＄ي او خطا بي مفهوم وركوي) ايا(همدغه شان د : ج

ايا په دې ＇وك نه پوه５إي؟ ايا دا انصاف دى؟

. بله دا چ３ استفهاميه جمل３ چ３ د احتمال په صورت ك３ هم را＄ي: د

ې وؤي؟ لكه چ３ ناروغه ي３؟دا قلم لنأ دى كه اوإد؟ چاى ＇＋３ كه اوبه؟ لكه چ３ خوب د

چ３ دويونكي مطلب او مقصد په ك３ د يوه كار غو＊تل، د امر، حكـم، غـو＊تن３، : امريه جمله -2

.دغه جمل３ هم په خاص اهن， سره ويل كيإي)1(. هيل３، بلن３ مشورې اخطار په تو－ه وى

!ته نوره مه ژاؤه ! كار وكؤه-1

! ＄ايه خبرې مه كوئب３ ! را＄ه چ３ والؤ شو-2

!پام كوه رانه ش３ ! －وره رانه ش3-３

! هلكان دې والؤ شي-4

ل كال1370 ！وك كامل 2 پوهاند صديق اهللا رشتين، پ＋تو －رامر، )1(

 

145

! خداى دې خير كؤي-5

. د حيرانتيا په حالت ك３ ＇ر－نديإي: تعجبي جمله-3

تعجبى جمله د سواليه په تو－ه را＄ي ليكن توپيري３ دادى چـ３ سـواليه جملـه د ＄ـواب غو＊تنـه

.واب نه غواؤيكوي م／ر تعجبي ＄

د افـسوس، شاباسـي او نـورو اداتـو ! ＇ـه ور＄ـ３ وي ! ＇ه كارونه يـ３ ونـه كـؤل ! ＇ومره ＊ه هوا ده

.سره هم دغه أول جمل３ جوؤيإي

دغــو＊تن３ او هــيل３ مطلــب پــه كــ３ وي د تمنــا لــه كلمــو او فعــل ＇خــه : تمنــاي３ جملــه-4

.ونه رسيإيكاشك３ خپلو هيلوته ورسيإو، ارمان وسه م: جوؤيإي

چ３ مقصد او مطلب ثابـت نـه وي او سـؤى پـه دووكـ３ حيـران وي : شكي احتمالى جمله -5

.－وندې ＊ه قلم وي ا＇ك به الؤشي كه نه. －وندې راشي. ＊ايي خور ورسره راغل３ وي. يعنى زؤه نازؤه

: د تاكيد او ！ين／ار په مقصد را＄ي: ！ين／اري جمله-6

. امخا به ي３ غا＊ونه پرې وباسم چاچ３ كؤى نن پرون پرمونإ ت５رى دىخ. خامخا به را３＄

.ضرور به را＄ي. هر و مرو به تللى وي

په يو كار باندې د خلكو د يقين راوستلود پاره په يوه مقـدس او محتـرم : قسميه جمله -7

:شي، ذات باندې لوؤه كول ＇ر－ندوي لكه

خداى إور＊تيا وايم .د وطن په پاكه مينه زه قسم خورم

. د خير او＊ي／３２ دغو＊تنو او ＇ر－ندولو له پاره وي: دعايه-8

.خداى دې مل شه . خداى دې زمونإ هيواد اباد لري

!غازيانو ＇＋تن مومل شه !ژوندى دې وي افغانستان

!تل دې وي خپلواكي

خپلـه نـدايي تركيـب هـم د پـه . چ３ دندايي تركيب او فعل ＇خـه جـوؤه وي : ندايي جمله -9

جمل３ مطلب لري البته په ＄ان／ؤي نحوي واحد ك３، م／ر كه د كـوم３ جملـ３ د يـوې برخـى پـه تو－ـه

.وي نو بيا د هماغه جمل３ د يوه غؤي په تو－ه ندايي جمله جوؤ وي

!اي خدايه خير كؤې ! اى خدايه

 

146

!اى ＄لمو خبره واروئ !بختورې

)1(! او خپله خدايه

د پ＋تو ساده جملو په باب مود مخه يادونه كؤې ده اوس : جمله) غبر－ه(مركبه : دويم

.غواؤو د پ＋تو ژب３ د مركبو جملو په باب هم يو ＇ه وغإيإو

＇ن／ه چ３ علم او تجرب３ ＇ر－نده كؤې ده د لومؤنيو د ورو انسانانو خپل خيالونه او خپل３ مفكورې د

بيانول３ او مطلب ته به سره رسيدل، ول３ د ژوندانه د ضرورتونو او د ！ولن３ د ！ولو ساده جملو په وسيله

پرمخت／ونو له امله په ژبه ك３ هم داس３ بدلون او انكشاف راغلى چ３ د ساده جملو ＄اى مركبو ته پات３

.د وموندشو او په دې تو－ه د مركبو جملو استعمال هم په ژبه ك３ د ساده جملو تر ＇ن／ه دو

د مركب３ جمل３ هغـه تعريفـو نـه او د أولـو نـوويش چـ３ . د خپل３ موضوع ＇خه به لرې نه درومو

ب５ال ب５لو ژبپوهانو په ب５ال ب５لو وختونو ك３ كؤى د هغو په استفادې سره مونإ غواؤو چـ３ پ＋تـو ژبـه

د مثالونو او موادو پـر اسـاس ك３ غبر－３ جمل３ او د هغوي أولونه د پ＋تو د ليكلي او شفاهي ژب３

.تركومه ＄ايه چ３ ممكنه وي و＊يو

و＊يونو ) جول３(مخك３ تردې چ３ مونإ په پ＋تو ژبه ك３ مركب３ جمل３ او د هغوي أولونه او شكلونه

كتـل شـوي )2(لومؤة بايد دا هم ＇ر－نده كؤو چ３ د غـــبر－و جملو پـه بــــــــرخه كـ３ ＇ـومره ماخـذ ونـه

ــه كالسيفيكــشن دي ــو پ ــو جمل ــ３ د مركب ــو ول ــژدې وين ــانو نظــري３ ســره ن ــاب د ژبپوه ــه ب ــه دغ او پ

دلته د موضـوع د اوإدوالـي لـه كبلـه دغـه ！ـول３ نظـرې نـه . ك３ ＄يني توپيرونه ليدل كيإي ) ألبندة(

.)1(راوؤم ＊ايي په دغه هكله دغه الندې ماخذونه و－ورئ

. د ژب３ د وينا ＄يني اشكال كه ＇ه هم د ساختمان له مخ３ به جمله نه وي ول３ كله هم په خپلواكه او مستقله تو－ه را＄ي: يادونه)1(

په جملو ك３ د . دا خبره د يادولو وؤده چ３ دغه شكلونه اصوات د افسوس، تعجب، ندا، تاكيد＄يني ورته نيم／ؤي جمل３ وايي خو

! واى ＇ه وشول! خپلو مخكنيو او يا وروستنيو مفاهيمو له مخ３ د جملو سره معنوي رابطه ＇ر－ندوي لكه او ＇ومره بده خبره ده

!.داس３ نه دهنه ! شاباس ＇ه باس ＇ه ＊ه خبره ده! افسوس ＇ه بد كاروشو .مخونه) 741-652 (1970د شوروي د علومو اكاأمى د روسي ژبى انستيتوت، د معاصرې ادبي روسي ژب３ －رامر مسكو : الف)2(

مخونه هربرت پنزل پ＋تو －رامر ) 162-157 (1340پوهاند محمد رحيم الهام روش جديد در تحقيق زبان دري، كابل پوهنتون : ب

.مخ) 207(1340كابل،

) 253– 247-243 (1354پرويز خانلري، دستور زبان فارسى، انتشارات فرهن， ايران شهر پوره ) ج(

. لمريز كال1370 ！وك كابل،2پوهاند صديق اهللا ر＊تين پ＋تو －رامر ) د( .مخ) 335(، 1317 الف محمد －ل مومند، د پ＋تو ژب３ لپاره بلخ )1(

.مخونه) 209-200(، 1318ابل، محمد اعظم ايازي، پ＋تو قواعد، ك: ب

 

147

ح موضوع په زياترو －رامرونو ك３ يو أول، نژدې او سره ورتـه د مركبو جملو د پ５ژندن３ او تشري

دي چ３ مرام او مقصد په ك３ هماغه يو دى ول３ د غبر－و جملو په ويش او ألبندة كـ３ ＇ـه نـا ＇ـه د

:يوازې مونإ دغه نظر رانقلوو. نظر ب５لوالى ليدل كيإي

توو جملو ＇خه جوؤې شوې وي او د مركب３ جمل３ هغو جملو ته ويل كيإي چ３ د دوويا ＇و يوس

او يا دا چ３ غبر－ه جمله د دوويا زيـاتو فعلـي واحـدونو ＇خـه . يوه پوره مطلب ＇ر－ندونه وكؤاى شي

.جوؤه شوي وي

جملو ＇خه جوؤه او يوه جمله د بلـ３ ) يوستوي( د دوويا زياتو ساده :جمله) غبر－ه(مركبه

مـركب３ جملـ３ پـه . ه يوه جمله ＄ان／ؤي خصوصيات هـم لـري سره لفظي او معنوي رابطه ساتلى او هر

.)2(دوو－روپونو ويشل شوي دي

.تؤلي) تابع( مركبه -2مساوي ) پيوسته( مركبه -1

:په هر حال دغه دوه －روپه غبر－３ جمل３ په الندې تو－ه سره ب５ليإي

لـــوونكي، ارتبـــاطي د الحاقيـــه ن＋(جملـــو كـــ３ ســـاده جملـــ３ ) مـــساوي( پـــه غبر－ـــه پيوســـته -1

Conjunctive ــابلوى Disjunctive ب５لـــوونكى Adversative خالقـــى Contrastiveمقـ

.)3(اداتو سره يو ＄اي كيإي

دغه أول مركب３ جمل３ عبارت له هغو جملـو ＇خـه دي چـ３ دسـاده جوؤونكـو جملـو شـكلونه پـه

أول جملـ３ پـه خپـل مـن＃ كـ３ سـره ددې چـ３ دغـه . نحوي تو－ه سره برابرې او مساوي حيثيـت ولـري

.)1(معنوي ارتباط ولري م／ر په نسبي تو－ه سره مستقل３ خپلواك３ －２لي كيإي

پـه دې معنـا چــ３ پـه دغــه أول جملـو كــ３ نـسبتا معنــوي او نحـوي خپلــواكي او برابروالـى ليــدل

. همدغه جمل３ د معنا په لحاظ په ＇و برخو ويشل كيإي. كيإي

) محدوده(او لنأه ) منكشفه(ل غبر－３ جمل３ د جوؤ＊ت له مخ３ بيا په اوإده همدارن／ه دغه أو

:باندې جال كيإي

.مخونه) 345 -335(پي＋ور . صرف ونحو پ＋تو. عظيم شاه خيال: ج

.پوهاند ر＊تين پ＋تو －رامر دويم توك) د( او 57 (1970 د شوروي اتحاد د علومو اكادمة د روسي ژب３ انستيتوت د معاصرې ادبي روسي ژب３ －رامر، مسكو )2(

.مخونه) 606 .مخونه) 362(-)134 (-4) 369(-3-442–) 439 (1966ژبپوهنى اصطالحى قاموس مسكو (ا، د س اخمانو)3( .مخ) 656 (1970 شوروي اتحاد د علومو اكاأيمي، د معاصرې ادبي روسي ژب３ －رامر، مسكو )1(

 

148

:مساوي غبر－ه جمله) پيوسْته( اوإده خپلواكه -1چــ３ د دووه يــا ددوونــه زيــات３ يوســتوي اوإدې جملــ３ ســره يــو ＄ــاى او ددوي تــرمن＃ معنــوي يــا

چ３ د ارتباط داداتو په واسطه سره ن＋تـي يـا پرتـه لـه هغـو لفظي ارتباط ساتل شوى وي په دې تو－ه

. ＇خه وي

:غبر－ه جمله) مساوى(خپلواكه ) محدوده( لنأه -2ــه راغلــى وي ــوازې دوه يوســتوې جملــ３ د . چــ３ د دوولنــأو يوســتوو جملــو ＇خــه الس ت دلتــه ي

كب３ جملـ３ د يـو بـل سـره ارتباطي توري ياپرته له هغو نـه يـو ＄ـاي كيـإي او همدارن／ـه دغـه أول مـر

.)2(درابط３ او معنا له مخ３ په ＇و برخو ويشل كيإي چ３ پوره بشپؤ مثالونه ي３ هم راوؤل شوي دي

جملـه هـم ورتـه ويـل )5()مخلوطـه ()4( جملـ３ چـ３ مختلطـه )3( همدارن／ه دوهم أول تابع غبر－３ -2

ليدل كيـإي، تـابع غبـر－３ جملـ３ د تـابع ددغه أول جملو ترمن＃ د تابعيت اؤيكي او رابطه . شوې ده

كوونكي ارتباطاتو له مخ３ سره تؤون لـري او تـابع كـوونكي رابطـه د نحـوي دريـ＃ لـه پلـوه د غبر－ـو

جملو د اجزاو ترمن＃ تؤون او پيوستون ＊يى، چ３ د غبر－３ جمل３ تفسير او پراختيا او يـا د جملـ３ د

３ دغه ارتباط د غبر－３ جمل３ د جوؤ＊ت او ترتيب په ب３２ ك３ يوه توكي د بيان له پاره وظيفه لري چ

.من＃ ته را＄ي او د ب５ال ب５لو لغوي او －رامري عناصرو په وسيله ＇ر－نديإي

:جمله) مركبه(په پ＋تو ژبه ك３ غبر－ه ه د جملو د أولونو او جوؤ＊تونو ＇خه جوته شوه، چ３ هره يـوه يوسـتوې جملـ ) ساده(د يو ستوو

(Pridicative)يـا پـه بلـه وينـا د يـوه پـرې دي كـاتيفى ) مـسند (او يـو فعـل ) مسند اليـه (يوه فاعل

دي چـ３ ) تركيبونـه (واحد لرونكي وي چ３ پوره مطلب ＊يي ول３ غبر－ه جمله د جملـو هغـه غونأونـه

ه ك３ دوه دوه يا بشپؤ مطلب ي３ ＇ر－ند كؤي وي او د جوؤ＊ت له مخ３ د يوه فاعل او فعل پر ＄اي پ

په غبر－و جملـو كـ３ لـإ تـر لـإه دوه يـا ＇ـو يوسـتوې جملـ３ : زيات３ راغلي وي يا په رو＊انه تو－ه وايو

سره يـو ＄ـاى شـوي وي او پـه دې كـ３ د لفظـي او معنـوي ارتبـاط خيـال سـاتل ضـروري دې ＄كـه كـه

.مخونه) 981-657 (1970 د شوروي اتحاد د علومو اكاأيمي، د معاصري ادبي روسي ژب３ －رامر مسكو )2( .1970 د شوروي د علومو اكاأمي، دروسي ژب３ انستيتوت، د معاصري ادبي روسي ژب３ －رامر، مسكو )3( .مخ) 159 (1349 پوهنوال محمد رحيم الهام روش جديد در تحقيق زيان دري، كابل پوهنتون )4( .مخ) 206 (1318 محمد اعظم ايازي قواعد پ＋تو كابل، )5(

 

149

نـه －２لـ３ كيـإي او هـره ) غبر－３(３ چيرې دغه لفظي او معنوي ارتباط د جملو ترمن＃ نه وي بيا مركب

.او د مطلب ！كي به ور＄ن３ په الس نه را＄ي. يوستوې جمله ＄انله －２له كيإي

غبر－３ جمل３ د يوه مطلب د بشپؤې ＇ر－ندون３ په مقصد جوؤيإي د پ＋تو ژب３ په غبر－و جملو

تـابعي تـوري يـا پرتـه لـه هغـو ترسـره ك３ د يوستو جملو رابطه او اؤيكى د كوم يوه ارتباط، عطفي،

.كيإي

＇ن／ه چ３ يوستوې جملـ３ د معنـا او جوؤ＊ـت لـه مخـ３ راز راز أولونـه لـري نـو د غبر－ـو جملـو

أولونه او قسمونه هم د ارتباطي اداتو د أولونو د استعمال له مخ３ سره جال او بيليإي چ３ وروسته

.به راوؤل شي

:د غبر－و جملو أولونه له پاره چ３ د غبر－و جملو معنا او په مركبو جملو ك３ د ب５ال ب５لو يو ستوو جملو رابطه بـه ددې

.＊ه شان ＇ر－نده شي نو په پ＋تو ژبه ك３ غبر－３ جمل３ په دوو ألو ب５لوالى شو

:غبر－３ جمل３) خپلواك３(پيوست３ : اولوستو، متوازنو جملو ＇خه رغيدل３ وي خپلواك３ مساوي جمل３ هغه دي چ３ له د وو يا زياتو ي

او دغــه جملــ３ پــه نحــوي تو－ــه ســره برابــرې او مــساوي حيثيــت ولــري ولــي پــه دغــه أول جملــو كــ３

.يوستوې جمل３ يو تربله كلك تابعيت نه ＊يي خو په نسبي تو－ه خپلواك３ او مستقل３ －２ل３ كيإي

ساختماني اجزاوې جوؤ وي او يو بـشپؤ مفهـوم او سرب５ره پردې چ３ دغه جمل３ د مركب３ جمل３

ــري ــاط هــم ل ــوي ارتب ــو من％ــو كــ３ معن ــه خپل ــدوي پ ــاط او اؤيكــي د . هــم ＇ر－ن ــرمن＃ ارتب ــو ت د جمل

اداتو په مرسته ！ين／يإي چ３ په خپل ＄اي به ي３ يادونه ) ن＋لوونكي او بيلوونكي (ارتباطي، عطفي

.و ذكر په ك３ شوي نه ويم／ر كله كله هم دغه د عطفي ادات. وكؤو

جملـ３ خـورا زيـات３ اسـتعماليإي او پـه ب５ـال ب５لـو ) پيوسـت３ (په پ＋تو ژبه ك３ مساوي خپلواك３

.صورتونو سره ＇ر－نديإي

:جمله) مساوي(د شكل او جول３ له مخ３ غبر－ه پيوسته لنـأه غبر－ـه . ودالي شـو جمل３ پـه دوو أل／يـو ＊ـ ) پيوسته(د جول３ له مخ３ د پ＋تو ژب３ غبر－３

:غبر－ه جمله) منكشفه(جمله او اوإده

 

150

هغ３ جمل３ تـه ويـل كيـإي چـ３ د دواؤو جملـو اركـان :لنأه غبر－ه پيوسته جمله : الف

.＇خه جوؤه شوى وي) اجزا(ي３ د لنأو او ساده اسمي او فعلي غونأونو

لنأه ساده جمله+ عطف + لنده ساده جمله

مسند+ مسند اليه + او + مسند + مسند اليه

.د بيل／ي له پاره دغه الندې جمل３ و－ورئ

. ＇وك تلل او ＇وك راتلل-2 لمر＄ليده او باران وريده -1

. كاروان روان دى او ته خوبونه كوې-4 . ＇وك به ＄ي او ＇وك به را＄ي-3

يو توكيز كلمات دي م／ر په ) فعل(او خبر ) فاعل(په لومؤي او دويم دريمو مثالونو ك３ مبتداء

.＇لورم مثال ك３ لومؤة برخه د جمل３ يو توكيز او دوهمه برخه ي３ دوه توكيز مركب فعل دى

. همدارن／ه د ب５لوونكو ن＋و په واسطه هم دغه أول أ４رې جمل３ جوؤ４إي

.زه راغلم خو ته نه وې، دوى خبرې كول３ يا دوي غلي ناست وو

.يا يا رشه يا بيزار. كارونه أير كوي ول３ نتيجه نه لري. ر دارا نغلهزه په تمه وم م／

:پيوسته غبر－ه جمله) منكشفه(اوإده : بفاعل، قيدونه، (هغه أول جمل３ دي چ３ د جملو په مسنداليه يا مسند او يا په دواؤو برخو ك３

جـزاوك３ يـ３ پـوره ارتـوالى، د جمل３ اجزاوي د دوونه زيات توكي ولري او د جملو په ا ) مفعول، فعل

.زياتوالي راغلى وي

:په پ＋تو ژبه ك３ دغه أول جمل３ په الندې جملو سره ＊ودلي شو

.اوإده يوستوې جمله+ عطف + لنأه يوستوې جمله : الف

ژمى راغى اوب３ وزلي خواران دژمي له سؤو او سختو ور＄و ＇خه په أاراو اندي＋نه كـ３ : بيل／ه

.دي

.لنأه يوستوي+ عطف + ده يوستوې اوإ:ب

د پ＋تنـو ملـي سـتر مـشر ميـرويس خـان ديـر غل／ـرو پـر ضـد أيـرې كلكـ３ او سـخت３ :بيل／ه

.ج／ؤي وكؤي او هيواد ي３ د د＊منانو ＇خه وژغوره

.اوإده يوستوې) + او(عطف + اوإده يوستوې :ج

 

151

د نن， تورې او قلم غ＋تلي اتل او د پ＋تو ژب３ او ادب پالر خوشحال خ＂ك به پ＋تني نؤة ك３

.پهلوان ت５ر شوى دى او دده په اثارو ك３ د هي＆ أول مضمون كم３ او خامي نه ليدل كيإي

:دا بل مثال

زمونإ د！ولن３ پوهانو د نوي فكر د روزلو اصلي ＊وون％ى سراج االخبار بللى دى او په خپـل وار

. د قدر او عزت په ستر－ه كتلي ديسره ددې ستر ＊وون％ي زده كوونكو ته

د پورتنيو مثالونو ＇خه جوته ده، چ３ په غبر－و جملو ك３ د يوستوو جملو اجزاوې د يو تـوكيز،

غونأونو ＇خه جوؤې شوي دي چ３ په لوؤو ) اسمي او فعلي (او يا خو د اوإدو ) اسمي او فعلى (لنأو

. ＊كاريمثالو ك３ ي３ ！اكلي غونأونه او جمل３ سره جال

او محدوده ) خالصه(دغه أول پيوست３ غبر－３ جمل３ د استعمال او معنا له مخ３ په ازاده

:سره ب５ليدالى شي) تؤلي(

چ３ ددوو، دريو يا أيرو جملو ＇خه جوؤه شوې وي چ３ دغه شمير ):پرانيست３( ازاده -1

لـو ＇خـه دعطفـي ربـط او يـا پرتـه لـه نور هم الزياتيداى شي په دې معنا چ３ غيـر معينـو يازيـاتو جم

:چوكاټ ك３ را＄ي لكه) ازاد(البته دغه جمل３ په خالص . هغ３ ＇خه وي

كله به باران وريده، كله واوره وريده، كله به شين شـو، شـين بـه شـو، وريـ＃ بـه شـوه او د بـاران

.＇ا＇كي به شو

معمـوال پـه دوو جملـو دغـه أول جملـ３ :غير ازاده غبر－ه جمله ) تؤل３( محدوده -2

.باندې ختميإي كله نا كله دريو ته هم رسيإي

. هغه ته ويديدل ضروري وو خو خوب نه ورته-1: لكه

:يا دا بل مثال. په دې جمل３ ك３ مطلب او مقصد په وروستة جمل３ باندې ختم شوى دى

. دده كارونه هم أيروو او ت， هم ورپه غاؤه و-2

. م／ر رانغى دى بايد راغلى واى-3

. دى تر اوسه په كور ك３ ناست و خواوس سمدستي ووت-4

په دې برخه ك３ ＄يني پ＋تو اصـطالح／ان３ او متلونـه . په همدې تو－ه زيات مثالونه راوؤى شو

:هم ＄اييإي لكه

.＇ه لورپ＆ واو＇ه د لو－ري زؤه لوته نه كيده

 

152

معنا له مخ３ پـه ！ـاكلي موقـع كـ３ اسـتعماليإي دلته －ورو چ３ دغه خاصه ＄ان／ؤې اصطالح د

چ３ ترينه پوره مطلب اخيستل كيإي د عطف ادات پـه مرسـته ددووجملـو يو＄ـاى كيـدن３ سـره پـوره

مقصد بشپؤيإي او په جمل３ پس３ د بل３ جمل３ حاجت نـه پـات３ كيـإي ＄كـه د لومـؤة جملـ３ معنـا د

.دويم３ له مخ３ ثابته او پوره شوه

:و پيوسته، جملو ك３ د يوستو و جملو نحوي رابطهپه غبر－ :ددغه أول جملو په پيوستون ك３ يوستوې جمل３ په دوو الرو سره يو ＄اى كيإي

. پرته له عطف او ربط ＇خه-2 د عطف اوربط په وسيله -1

:جمل３ جوؤ＊ت د عطف او ربط له مخ３) پيوسته(د غبر－３ : اول

أول جملــو پــه جوؤ＊ــت كــ３ نحــوي تــؤون ＊يــي يعنــى پــه غبر－ــو هغــه عطفــي ادات چــ３ ددغــه

جملو ك３ د يوستوو جملو اؤيك３ او رابطـه ！ين／ـوي د مانـا او مفهـوم لـه مخـ３ پـه النـدنيو ) مساوي(

:دريو أل／يو ويشل كيإي

. هغه عطفي ادات چ３ د دواؤو يوستوو جملو ترمن＃ اتصال او پرله پس３ والى ＊يي-يو

دي چ３ اكثـرا د خپلواكـو مـساوي جملـو ) و) (او(ژبه ك３ د لومؤة أل／ة عطفي ادات په پ＋تو

دغــه عطفــي ادات د يوســتوو جملــو د تؤلــو او ارتبــاط د پــاره پــه النــدنيو : پــه تركيــب كــ３ برخــه اخلــي

.صورتونو ك３ استعماليإي

پـه يـوه ！ـاكلي وخـت د هغو جملو د پيوستون له پاره پكاريإي چ３ دوې يادرې پـي＋３ ) او: (الف

.او زمان ك３ سرته رسيدل３ وي يا ورسيإي

. ماشومان لوب３ كوي او زاؤه خوب كوي-1لكه

. ＇وك به وطن ورانوي او ＇وك به وطن ابادوي-3. مليار －الن كري او د＊ن زو زان كري-2

-3او ). ياسـتمرار ( مثالونـه د اوسـنة نابـشپؤې 2-1) مـساوي غبر－ـو جملـو كـ３ (په دغو دريـو .مثال دراتلونك３ زمان３ نابشپؤ صورتونه ＊ودل شوي دي

همدارن／ه د تيرې زمان３ مثالونه هم ＊ودالى . زوؤ كال په تيريدو دى او نوى كال راوران دى -4

:شو

ماللة لـه خـپل３ همـزول３ سـره ج／ـؤه كولـه او سـپوإمة ورتـه -2 . دوي تلل او هغوي راتلل-1

.تاب لوست او هغه ليك ليكه ما ك-3 . خندل

 

153

جملــو كــ３ د هــرې يــوې جملــ３ فعلونــه د تيــرې زمــان３ نابــشپؤ ) مــساوي(پــه دريــو واؤو غبر－ــو

.صورتونه ＊يي

خـو زيـات اسـتعمال د . كيداى شي چ３ د فعل بشپؤ صورت هم په دغو مـواردو كـ３ راوؤل شـي

.نابشپؤو فعلونو دى

:ل３ －ورود بشپؤو فعلونو د پاره دغه الندې جم

.دوي به خپلو خپلو كورونو ته والؤ شي او خپل خپلوان به و－وري: الف

كــ３ پ５＋ــ３ يــا ) دريــو اؤو(د هغــو يوســتو جملــو د پيوســتون لــه پــاره چــ３ پــه هغــو دواؤو ) او: (ب

په دې مانا چ３ لومؤة جمله ك３ يوه پ５＋ه ذكـر شـوي او ورپـس３ د . واقع３ يو په بل پس３ راغلي وي

.ل３ پ５＋３ پ５＋يدنه په دوهم３ جمل３ ك３ راغلي ويب

يا په بل عبارت د يوې پ５＋ـ３ پـاى او د بلـ３ پيـل و＊يـي دا أول جملـ３ پـه النـدنيو مثـالونو كـ３

:－ورو

كارپوره شو او هندو غره شو-2 زوؤ كال ت５ر شو او نوى كال راغى -1

. باغ پوخ شو او باغوان ي３ كوإ شو-4 منى راغى او دونو پا３１ ژيؤې شوې -3

په دغو مثـالونو كـ３ ليـدل كيـإي چـ３ پـه هـره جملـه كـ３ لومـؤة يـوه پي＋ـه ذكـر شـوې يـا سـرته

.رسيدل３ او بيا په دوهمه جمله ك３ د بل３ پ５＋３ پ５＋يدنه راغل３ ده

بـشپؤ حالتونـه دلته بايد وويل شي چ３ د هرې يوستوې جلمـ３ فعلـي صـورتونه د ت５ـرې زمـان３

.＊يي

.همدارن／ه په دې الندينة امري جمله ك３ هم داس３ قاعده راتالى شي

.ورو１و راشئ او د خپل هيواد د ابادة د پاره كار وكؤئ: لكه

. دلته هم لومؤي د يوه كار غو＊تنه كيإي او بيا په دوهم３ جمل３ ك３ د بـل كـار غو＊تنـه كيـإي

جملــ３ لومــؤة ) مــساوي( داســ３ مثالونــه هــم شــته دي چــ３ د غبــر－３ پــه پ＋تــو ژبــه كــ３ غيــر لــه دې

) غيـر مطلـق (او پـه دوهمـه يوسـتوې جملـه كـ３ يـ３ نابـشپؤ ) مطلـق (يوستوې جمله ي３ د فعـل بـشپؤ

.فعلونه راغلى وي او دغه پورتنى مطلب تر سره شي

.زوؤ كال ت５ر شو او نوې كال راروان دى: لكه

د ) ت５ـر شـو (دوې مخـتلف３ زمـان３ ＊يـي يعنـى ) راروان دې (او ) تير شو (３ دلته په دغ３ جمل３ ك

.أول ＇ر－ندوي) استمرارى(ت５رې زمان３ مطلق فعل او راروان دى داوسنة زمان３ نابشپؤ

 

154

عطفي ادات هغه خپلـواك３ جملـ３ چـ３ مانا－ـان３ يـ３ سـره بـيل３ او مخـالف３ وي ) او(كله هم : ج

:سره تؤي لكه

. سري３ لوى و او فكري３ خام و-2 نوم ي３ خان دى او كوري３ وران دى -1

! هندو ستؤى او خداى ناراضه-3

.چ３ د دوويو ستوو جملو ترمن＃ پيوستون راولي) خالفي، مقابلوى(هغه عطفي ادات : دوه

تـورو ) خو، م／ر، اما، نـو، ولـى،ليكن، يـوازې (جمل３ چ３ په پ＋تو ژبه ك３ د ) مساوي(غبر－３

هغه يوستوې جمل３ سره يو ＄اى كـوي چـ３ د جملـو مانا－ـان３ ) ادات(په مرسته جوؤيإي، دغه توري

.ي３ د يو بل نه خالف او يا مقابل طور سره بيان شي

:＇و مثالونه و－ورئ

)خو: (الف

ه أول نه پ＋تو د لغاتو يوه لويه ذخيره او پان／ه لري خو له بده مرغه تر اوسه پورې په پور-1

).ر＊تين. (دي را！ول３ شوي

).الفت( دلته شاعرانو أ４رې سندرې ويلي دي خو نوى فكر په ك３ نه و -2

).اجمل: ( ما په ＄ان پرده واچوله خو حاجتي غلى نه شو-3

م／ر : ب

د زياتو ختي＃ پوهانو په نظريه پ＋تو، سانسكريت او او ستاد خوإ وخويندو په نامه ياديإي ) 1(

)ر＊تين. (م／ر اوس په ك３ يوازې پ＋تو ژوندى ده

د كوه تور په لمنو ك３ أير خلك ك＋ته او پورته －ر＄يـدلي دي م／ـر د حـق او حقيقـت ر１ـا هـر -2

.چانه ده ليدل３

. د هر يوه له ستر－و او＊ك３ توې شوې م／ر د اسمان له ستر－و يوه او ＊ه هم تويه نه شوه-3

) نو: (ج

يمنار د شروع كيدونه لس د ولس ور＄３ د مخه ماته د مضمون د ليكلو خبر راكؤى شـونو د س (

)ر＊تين. (ما ژر ژر د يو خاص عنوان په ＄اى دغه لوى عنوان غوره كؤ

.ما درته ويلي وو نو ته ول３ رانغل３: يادغه بل مثال

) : بلك３: (د

. ه شريكه پان／ه دهلنأة كوم معلوم ويونكى نه لري بلك３ د ！ول اولس يو

 

155

.ا＇ك سنك نه ＄وروي بلك３ ！ول خلك ي３ ＄وروي

):ول３: (هـ

) داس３ غل３ ژرندې اوس هم شته ول３ مونإ او تاسوته نه ＊كاري(

.ما أير صبر وكؤ ول３ ب３ صبره شوم

. ！ول په كارونو بوخت وو يوازې ماللة په كو！ه ك３ وز－اره ناسته وه) 1: (يوازې: و

پ＋تو لنأة تر اوسه پور په كامل أول نه دي را！ول３ شوي يوازې اتـه زره لنـأة د پ＋تـو ！ـولن３ (

). ل كال ك３ خپرې شوي دي1334له خوا په

چـ３ دوه يـا درې يوسـتوې جملـ３ سـره يـو ＄ـاى ) فاصـلوي، ب５لـوونكي ( هغه عطفـي ادات -درې

واؤو يوسـتو جملـو ＇خـه يـوه پ５＋ـه تـر سـره كيـإي يـا جملو ك３ د د ) مساوي(كوي په دې أول غبر－و

.تراجرا الندې نيول كيإي او يا يوه د بل３ پر ＄اي را＄ي

. په پ＋تو ژبه ك３ عطفى ادات لإ دي چ３ يو دوه مثاله ي３ ＊ودلى شو

په . هم مانيزدي) كه-يا) (ادات(دغه توري . توري دي چ３ سره نژدې مانالري) كه(او بل ) يا(يو د

.جملو ك３ د هرې يوستوې جمل３ په سرك３ را＄ي او يا د دواؤو جملو ترمن＃ را＄ي) مساوي(غبر－و

. دوي خبرې كول３ يا غلي ناست وو-1: د جملو ترمن＃

خـصوصا متلونـو، (ادات راغلـى دى ولـ３ داسـ３ أيـر مثالونـه ) يـا (دلته د دواؤو جملو ترمن＃ د

ادات دوه ＄لـ３ پكـ３ راغلـى وي يعنـى د هـرې يوسـتوې جملـ３ پـه ) يـا ( د ك３ لـرو، چـ３ ) اصطالحاتو

:سرك３ يو يو ＄ل راغلى وي

: لكه دغه الندې مثالونه

:د جملو په سرك３

. يا به دې واورم يا به م３ واورې-2 . يا يارشه يا بيزار شه-1

. يا لويو غروته ＄ه يا لويو كوروته ＄ه-3

:كلي شعر －ورواو يا دغه الندې ＊

)1(غنى خان(يا به داب３ نن／ه ملك باغ عدن كؤم يا به د پ＋تنو كو＇３ كؤم ويجاؤې

:له پاره مثال) كه(د

.خو＊ه دې ده كه خو＊ه دې نه ده

.عطفي ادات هم استعماليإي چ３ البته د تاكيد مفهوم وركوي) او) (خو(وختونو ك３ د سره په ＄ينو ) يا( د )1(

 

156

.دوي په خپلو كارونو ل／يا وو كه وزكارناست وو

ف لـه اداتـو جملـ３ پرتـه د عطـ ) مـساوي (په پ＋تو ژبه كـ３ غبـر－３ : دويم

:＇خهلـه اداتـو ) ربط(جمل３ كيداى شي پرته له عطف ) يوستوې(په پ＋تو ژبه ك３ دغه أول دوه يا ＇و

پـه وينـا كـ３ . په دغه أول جملو ك３ دويلو لحن او اهن， ستره برخه لـري . ＇خه په غبر－ه تو－ه راشي

م／ر پـه ليكنـه كـ３ د سـاده جملـو دغه يوستوې جمل３ دويلو داهن，، لحن په واسطه سره تؤل كيإي

راوؤل كيـإي چـ３ د جملـو تـرمن＃ د ارتبـاط وظيفـه ترسـره كـوي او يـوه ) كامه(ترمن＃ ب５لوونك３ ن＋３

.جمله له بل３ ＇خه د هم دغ３ ن＋３ په واسطه ب５ليإي

).الفت(د ژمي واوروې شروع شوې، هر ＇وك تيارې غل３ ته ك＋يناست ) 1: (لكه

).ر＊تين(ه خيال دا ！ول ب３ فايدې كؤ او دى له دې خبرې نه هي）وك انكار نه كوي زما پ-2

. احمد شاه بابّا په خپله باذوقه اديب و له تصوف سره ي３ أيره دلچسپي درلوده-3

. نرخونه له پخوا نه ج， شول، هر ＇ه د اور په بيه شول-4

. جملـه ده او ددوي تـرمن＃ يـو معنـوي ارتبـاط وينـو په لوؤ و مثالونو ك３ هره جمله يوه ＄ـان／ؤې

جملو رابطه او اؤيك３ پرته له عطفى اداتو ＇خـه د ) يوستوو(پات３ دې نه وي چ３ د دوويا زياتو ساده

:د ب５ل／ي په تو－ه دا النديني متلونه －ورو. پ＋تو ژب３ په زياتو متلونو او اصطالح／انو ك３ هم وينو

. جن， سوؤ شو ميرى تود شو-2 .ي بارونه ژاؤي او ＊ان نه ژاؤ-1

. ستؤو －＂له هو ساوو ＇＂له-4 په غار موي３ و－＂ه په سيوري ي３ و＇＂ه-3

. زه پور غواؤم دى النور غواؤي-5

په دغو متلونو ك３ ليدل كيإي چ３ د هر يوه متل هره يوه برخه جال او مستقل صورتونه دي خو

پرتـه لـه دې ＇خـه پـه . معنـوي او كلـك فرازيـالوژيكي تركيـب يـ３ جـوؤ كـؤى دى د معنا له مخ３ سره

.＄ينو محاورو او اصطالح／انو ك３ هم دغه موضوع ＊ودلى شو

. غله ته وايي غال كوه د كور خاوند ته وايي ＄ان ساته-1

. زه پور غواؤم ته واي３ پتيرې پخ３ كؤه-2

.３ ل＂وي يو له لوإې مري بل ي３ سرته پرا！-3

 

157

همدارن／ه په مساوي غبر－و جملو ك３ چ３ خالفى يا متقابل３ معناوې ولـري هـم د عطـف ادات

په دغه أله ك３ داس３ جمل３ هم سره يو ＄اى كيإي، چ３ د معنا له مخ３ يو د بـل . نه وي راوؤل شوې

:متقابل صورتونه ولري لكه

. يو خوا پؤان， دى بل خوا أان， دى

. م دى بل خوا زور دىيو خوا ظل

.كورټ كورټ دلته كوي ه／ة بل ＄اى اچوي

نن په ＄مكه －ر＄ي سبا په اسمان

.نن ي３ شليدل３ ＇پلة را＊كل３ سبا به ي３ د مو！رو نه كوزه پ＋ه نه كي＋وه

:پيوستو جملو ＄يني نورې ＄ان／ؤتياوې) مساوي(د غبر－و مستقل３ جمل３ د عطف د اداتو په مرسته او هم پرته له ) يوستوې( كيداى شي چ３ ＇و ساده -1

.عطف ＇خه ارتباط پيدا كؤي

غرونــه و جؤكيــدل، ســيندونه وشــ５２دل، بادونــه وزغليــدل، ســتوري و＇رخيــدل، كائينــات : لكــه

وخو＄يــدل، د زيإنــدې او ودې لــه مخــ３ بنديزونــه لــرې شــول، د ＄مكــ３ لؤمــون وســپؤ دى شــو او د

).ر＊تين. ( ＇５ره رابر ＇يره شوهپسرلي ＊كل３

په دغه مثال ك３ وينو چ３ اته يوستوې جمل３ دي چ３ اوه جمل３ پرته له عطفـي اداتـو ＇خـه سـره

.په مرسته تؤون ＊يي) او(يو ＄اى شوي او روستنة اتمه جمله ورسره د

يـو شـمير يوسـتوو پ５وسـت３ جملـ３ كـ３ چـ３ د ) مـساوي ( كله هم داس３ پ５＋يإي چـ３ غبـر－３ -2

جملو سـره يـ３ تـؤون او پيوسـتون مونـدلي وي او د ！ولـو جملـو د خبـر پـه برخـه كـ３ كـومكي فعـل پـه

تو－ه راغلي وي نو په دغه أول جملو ك３ خبر په پوره تو－ـه يـو ＄لـ３ راوؤل كيـإي او ) تكراري(بيابيا

.په نورو جملو ك３ ي３ راوؤل ضرورى نه دي

كتابونه أيروو ＇ـه يـ３ ＊ـه او ＇ـه يـ３ : لكه. ！ولو جملو سره به ارتباط لري ＄كه هماغه يو خبر د

. ＇ه ي３ نه) 3(＇ه ي３ ＊ه ) 2. (كتابونه أير وو) 1(په اصل ك３ درې جمل３ دې . نه

. خبر په لومؤة جمل３ ك３ پوره او په نورو ك３ بشپؤ شكل نه لري

.اؤو يو ستو جملو ك３ د خبر برخه پوره نه وي همدارن／ه داس３ هم پي＋يإي چ３ په دو-3

: لكه

. په خوله خوإ په زؤه كوإ. أيري３ مال بدي３ حال، إيره زما واك ي３ د مال

 

158

په دغه أول جملو ك３ چ３ مبتدا يـو تـن يـا يـو شـى وي او ＇ـو خبـره ورسـره راغلـي وي نـو پـه -4

: خو ك３ يوازې فعلونه راوؤل كيإيلومؤة برخ３ ك３ مبتدا راوؤل كيإي م／ر په نورو بر

ــه شــاخ كــ３ ــه شــو، بيــا ســيندونه شــوه او بيــا ويــال３ شــوې او وروســته د －ــل پ او＊كــ３ خوؤون

.وچليدې

دغه رن／ه غبر－３ جمل３ چ３ پرته له عطف، ربط ＇خه تركيـب شـوې وي پـه يـوه وخـت كـ３ د -5

پرله پس３ تو－ه او يا يوه جمله د علت او معلول په يا په . ＇و پ５＋و، واقعو او پديدو اظهار به هم وي

. تو－ه يا د نتيجوي شكل په تو－ه را＄ي او يا د يو بل سره په مقابلوي تو－ه راغلى وي

كندهاري كوچيان هر پسرلى د پامير او چت３ ＄مك３ ته ورخ５ژي او بيا ژمى ب５رته د كندوز او

.سمن／انو هوا روته راكوزيإي

:جمل３) مختلط(３ تابع غبر－-2خپلواك او (وي يا ) يوه ي３ اصلي او بله ي３ فرعي(په پ＋تو ژبه ك３ غبر－３ تابع جمل３ چ３

له مخ３ د نورو غبر－و جملو ＇خه ي３ ب５لولى شو، په ) تؤونو(د تابع كوونكو ارتباطاتو ) ناخپلواك

ؤون د تابعيت رابطه ده يا په بله وينا يوه د تابع غبر－و جملو ك３ د يوستوو جملو ترمن＃ رابطه او ت

.بل３ تابع وي

جمله ده اوهغـه چـ３ ) اصلي(په هغو جملو ك３ چ３ اصلي او اساسي مطلب ＄اى شوي وي عمده

د اصلي جمل３ د برخو شرح او بيـان وكـؤي او د نومـوؤي اساسـي جملـ３ تـابع وي فرعـي نـا خپلواكـه

. ع كيدونكو په نامه ي３ هم نومولى شوجمله ده، چ３ د تابع كوونكو او تاب

تابع جمله هغه جمله ده چـ３ د اصـلي جملـ３ جـزوي او پرتـه لـه اصـلي جملـ３ خپلـه معنـا ＊كـاره

:كولى نه شي لكه دغه الندې مثال

. هغه هلك چ３ پرون دلته راغلى و د احمد زوى دى

.تابع جمله ده. ه راغلى وهغه هلك د احمد زوى دى اصله خپلواكه جمله ده او چ３ پرون دلت

په پ＋تو ژبه ك３ اصلي جمله كله د تابع نه د مخـه او كلـه هـم وروسـته راتـالى شـي او كلـه هـم د

.مبتدا او خبر ترمن＃ را＄ي

پــه پــورتني مثــال كــ３ . نــوى او ＊كلــى ＊ــار مــ３ وليــد چــ３ لـوؤې ونــ３ او ودانــة درلــودې : لكـه

.ربطيه سره ي３ تؤون موندلى دى) چ３(لومؤة عمده او دوهمه تابع او د

 

159

. )1(په دې حساب د جمل３ لومؤة برخ３ ته اصلي او دويم３ ته فرعي يا تابع جمله ويل كيإي

جملـي نـه ) نـاخپلواك (نـه را＄ـي بلكـ３ د فرعـي ) د مخـه (＊ايي ووايـو چـ３ اصـلي جملـ３ هركلـه

.وروسته هم را＄ي

مـا خپـل (پـه دغـه جملـه كـ３ . ل كتـاب خـالص كـؤ كلـه چـ３ دوي دواؤو خبـرې كـول３ ماخپـ : لكه

.جمله ده) عمده(اصلي ) كتاب خالص كؤ

غبر－３ جمل３ هم دربطي تابع اداتود استعمال لـه مخـ３ دمعنـا پـه لحـاظ بيـل أولونـه لـري چـ３

!وروسته به ي３ و＊يو

３ د مخـه مـو د په پ＋تو ژبه ك３ غبر－３ تابع جمل３ هم د نورو غبر－و او يوستوو جملو په شان چ

.دلته ي３ راوؤنه تكراري ده . هغو يادونه وكؤه په لنأو اواوإ د و جملو باندې ب５لولى شو

:د غبر－و تابع جملو أولونه د معنا او تابعيت له مخيجملـو د أولونـو ！ـاكل３ ) پ５وسـتو او تـابع (تركومه ＄ايه چ３ ＊كاره ده په پ＋تو ژبه ك３ د غبر－ـو

شوې خو د ＇５ؤن３ او پل＂ن３ له مخ３ په الندې تو－ه ي３ ب５لول غواؤو، ولى دا به هـم پـوره ويشنه نه ده

. ＊ايي په راتلونك３ ك３ دغه موضوع نوره هم وپل＂و. او بشپؤ كارنه وي

:په پ＋تو ژبه ك３ غبر－３ تابع جملى د معنا له مخ３ په الندې تو－ه راوؤو

: بياني تابعيت-1په دغو جملو ك３ اصلي . ياني جمل３ ك３ تابع جمله داصلي جمل３ شرح او توضيح كويپه دغه ب

. وروسته را＄ي چ３ دا زياته اوإده شرح هم غواؤي) فرعي(جمل３ د مخه او تابع ) عمده(

.ده وويل چ３ ماته يو ＊ه ساعت راوؤه: الف: لكه

.ه دىويلي شم، چ３ په نؤة ك３ أ４رې كؤك５چن３ مسئل３ شت: ب

.تاس３ خو ماته اجازه راكؤئ چ３ خپل مقصد ووايم: ج

پـه . هغه دي چ３ د اصلي جمل３ د يوې برخ３ شرح او ＇ر－ندونه كوي : تشريحي جمل３ -2

خبـر، مفعـول او مـتمم شـرح او ) فاعـل (دغه أول غبر－و جملو ك３ تابع جمله د اصلي جمل３ د مبتـدا

:اوؤووصف كوي چ３ په الندې تو－ه ي３ ر

. لمريز كال1370كابل ! پ＋تو －رامر دوهم ！وك. پوهاند صديق اهللا ر＊تين)1(

 

160

ــه : الـــف ــه جملـ ــابع غبر－ـ ــدا تـ د حالـــت او وضـــعيت ) فاعـــل( چـــ３ دمبتـــداء :د مبتـ

.＊كارندويه وي دلته په اصلي او فرعي دواؤو جملو ك３ فاعل يا مفعول يو شخص وي

. دده ＇ه كار وو چ３ دلته راته-1

.ط دىد دواؤو جملو ترمن＃ تابع كوونكى رب) چ３(په دغه دواؤو جملو ك３ فاعل يو تن او

.فاعل دى) ！ول خلك(په دغه جمله ك３ . ！ول خلك غواؤي چ３ د＊من له ملكه وباسي-2

.＄مكه هغه سو＄ي چ３ اور پرې بليإي: يا دا مثال

).خبر(، سو＄ي )فرعى(په دې جمله ك３ مبتدا هغه ＄مكه چ３ اورپرې بليإي

اسـتفهامي، اشـاري، ربطـي . را＄ـي په جمله ك３ تابع كوونكى تورى په سـاده او مركـب أول هـم

.ضميرونه په دغه برخه ك３ زيات را＄ي

. ＇وك چ３ وز－ار شي ياغل شي يا بيمار شي-1

. ＇وك چ３ د خپل هيواد سره مينه لري هغه د خپل وطن د لوؤتيا له پاره زيار وباسي-2

م منـي چـ３ خوشـحال ＇وك چ３ خوشحال خ＂ك پ５ژني او يا دده نوم ي３ اوريدلي وي هغه دا ه -3

. خ＂ك د پ＋تو ژب３ لوى نوميالى شاعر ت５ر شوى دى

ربطـى ضـميرونه د ) ＇ـوك چـ３ (په پورته جملو ك３ ليدل كيإي چ３ دجملو په لومؤيو برخو ك３ د

له پاره راغلي دي خو كله ) ＇وك چ３(د (د اشاري ضميرونه ) هغه(فاعل په تو－ه او دوهمي برخي ي３

. چ３ په دغه أول جملو ك３ اشاري ضميرونه رانه شي او هماغـه مطلـب ＇ر－نـد كـؤي داس３ هم كيإي

:لكه

. ＇وك چ３ الس ت２ا ك３ نه كؤي خواري ونه كؤي زحمت ونه باسـى هـو سـايي نـه شـي مونـدلى -1

دلته د لومؤة جملـ３ پـه ارتبـاط دوه نـورې جملـ３ هـم د عطـف پـه تو－ـه راغلـي او دوهمـه جملـه كـ３

.اري ضمير حذف شوى دىاش) هغه(

. ＇وك چ３ دخلكو د پاره ＄ان ستؤى نه كؤي ＊ه سؤى نه دى-2

.ضميرونه په غير اصلي حالت ك３ را＄ي) ＇وك چ３(په متعدي ماضي فعلونو ك３ د

يعنـى ماشـومان وو چـ３ زه يـ３ كارتـه نـه . چـاچ３ زه كارتـه نـه پر４ـشودم هغـه ماشـومان وو : لكـه

.پري＋ودم

.خپل وطن سرونه بايللي دي هغوي تل په عزت ياديإيچاچ３ په

.چاچ３ غ＂ه چوكة غو＊تله پيداي３ كؤه

 

161

:چ３+ ＇وك + هر : په مركب أول

.هر ＇وك چ３ كو＊（ كوي كامياب５ري

. هر ＇وك چ３ له د＊منه ت５＋ته وكوي نو تل پ５غور ورته پات３ كيإي-

:چ３+ ＇وك + هغه

. ل كارونه په خپل وخت سره سرته رسوي هي）كله نه ستؤى كيإي هغه ＇وك چ３ خپل خپ-2

پـه مرسـته جـوؤې شـوې وي ) هر ＇وك چـ３ (دغه أول جمل３ چ３ د ！اكلي ربطي مركبو ضميرونو

دى چـ３ ) هر چا چـ３ (مغيره شكل ) هر ＇وك چ３ (د . زمانه ك３ را＄ي ) ناتيره(نو فعل معموال په حاليه

:لكه. ه را＄يد ماضى متعدي فعلونو سر

.هر چاچ３ زحمت －اللى وي راحت به ي３ ليدلى وي

.هر چاچ３ كاركؤى وي نتيجه به ي３ الس ته راوؤې وي

اصـلي جملـه (داس３ جمل３ هم لرو چ３ يوه تابع جمله ي３ د ت５ري زمان３ مطلق فعل و＊يي او بله

.ي３ د راتلونك３ زمان３ فعل وي

يعنـى د فعـل بـشپؤ او ) وركـول كيـإي (غه ته به انعام وركؤ شي يـا هر چا چ３ ＊ه كتاب وليكه ه

.نابشپؤ دواؤه صورته را＄ي

.هر چاچ３ كار وكؤ －＂ه به تر السه كؤي

له تركيب سره تابع مركبه جمله جوؤه شوې وي نو دلته د اشاري ضمير راتلـل ) هغه ＇وك چ３ (د

زيـاتوي م／ـر كيـداى شـي چـ３ پـه دغـه أول د ارتباطى ضمير سره خـاص د تاكيـد او اشـارې مفهـوم

.ضمير هم حذف شي) هغه(تركيبونو ك３

.هغه ＇وك چ３ د وطن د پاره زيارنه شي －اللى ＊اغلى سؤى نه دى: لكه

. هغه ＇وك چ３ د أير احترام او ستا４ن３ وؤاو پر مونإ أير حق لري زمونإ نيكونه دي-

:په مغ５ره صورت ك３

.ر قربان كؤى دى په تاريخ ك３ به رو＊انه ستورى ويهغه چاچ３ په وطن س

:وي) شى(هغه غبر－ى جمل３ چ３ په دواؤو جملو ك３ ي３ فاعل يا مفعول يو ＇يز،

:د ربطي تابعيت سره) چ３(＇ه د

.＇ه چ３ كيدل هغه وشول. ＇ه چ３ وي هغه به وي-1

.، هغه ！ول زمونإ ادبي شتمني ده ＇ه چ３ په پ＋تو ادب ك３ تر اوسه پورې ليكل شوي دي-2

 

162

. هر ＇ه چ３ كيإي، هغه به كيإي-3

. هغه ＇ه چ３ ژمي ته په كار وي هغه واخله-4

:فاعل نوم وي: الف منشى احمد جان د پ＋تو ژب３ يو مشهور ليكوال د تاليف او تصنيف خاوند دى چ３ د أ４رو -1

.＊و نثر ليكونكو ＇خه －２ل كيإي

انصاري چ３ د پ＋تو ادب په پخوانو شاعرانو ك３ لوؤ مقام لري با ارز＊تـه ديـوان ميرزا خان -4

.ي３ ليكلى دى

:د مفعول دحال او كيفيت ＊كارندوي وي: ب .زه هغه چاسره مينه لرم چ３ د وطن سره مينه ولري

.زه هغه شى خو＊وم چ３ د نورو هم خوښ وي

پـه اصـلي . په وسيله تـؤل كيـإي ) چ３(سند پورې د د مفعول ＇ر－ندويه جمله د اصلي جمل３ په م

او داسـ３ نـور ) عـددي، اضـافي، اشـاري (جمل３ ك３ ضميرونه اشاري استفهامي، نومونه، تركيبونه

په دغه صورت ك３ تابع جمله د هغه مفعـول معنـا ＊كـاره او . ك５داى شي، چ３ د مفعول په تو－ه وي

.＇ر－ندوي

ته چ３ د اصلي جمل３ فعل تل متعدي فعلونه وي نو＄كه پرته له دلته ددې خبرې ضرورت هم ش

.مفعول ＇خه پوره معنا نه ＇ركندوي

. زه ＇ه وينم چ３ ته ي３ نه ويني-1

. زه ＇وك غواؤم چ３ خبرې ورسره وكؤم-2

. تاس３ ما شومان －ورئ چ３ لوب３ كوي-3

:همدارن／ه مفعول په تركيبى أول

.م چ３ د وطن ر＊تيني خدمت／ار وي زه هغه ＇وك خو＊و-1

. زه هغه ＇ه غواؤم چ３ دلته نه پيدا كيإي-2

. دوي هغه وعدې چ３ خلكو ته ي３ وركؤې وې تر سره نه كؤي-3

. دغه كتاب چ３ دى ي３ لولي ＊３ موضوع／اني لري-4

.زما داس３ －ل خو＊يإي چ３ ＊ه وإم ولري: يو بل مثال

. خوإې ويداس３ اوبه راكؤه چ３

 

163

په پورتنيو جملـو كـ３ ＇ـه، ＇ـوك، ماشـومان، هغـه ＇ـوك، هغـه ＇ـه، دغـه كتـاب، داسـ３ －ـل او

يعنى . داس３ اوبه د مفعول په تو－ه چ３ په لومؤ يو تابع جملو ك３ ي３ شرح او توضيح －ان３ شوي دي

كيفيـت وضـاحت او جملـو كـ３ د هغـوي د حـال ) فرعـى (د اصلي جمل３ د مفعول پـه حيـث پـه ＇５گرمـه

.＇ر－ندونه ده

. يو ＇و مثاله چ３ مفعول د تابع جمل３ په سرك３ راغل３ وي

＇ه فيصل３ چ３ پ＋تنو ليكوالو د مفاهم３ له الرې په ادبي جر－و ك３ منلي دي بايد له نظره ونه

.هغه كورونه چ３ ما ليدلي دي پاخه نه دي. غور＄ول３ شي

. تابعيت د مفعول ＇خه د مخه وي) چ３( داس３ هم وي چ３ د د مفعول په تابع جملو ك３

. چ３ ＇ه ورته وايم هغه مني

.چ３ چا＇ه ووي هغه ماوكؤل

.چ３ چا＇ه ！و！ك３ راو＊ودل３ هغه م３ كؤي دي

: هغه تابع جمل３ چ３ د فاعل او مفعول دواؤو حالت او كيفيت ＇ر－ندوي:ج

. پرون ور＇خه ورك شوا＇ك چ３ يو ＊ه قلم درلود: لكه

دلتـه تـابع جملـ３ د . يا فعل حالت او كيفيـت بيـانوي ) مسند -خبر( تابع مركب３ جمل３ چ３ د :د

.حالت او كيفيت شرح كوي) خبر، فعل(اصلي جمل３

) نـژدې او لـرې (لومؤى مونإ هغه مثالونه راوؤو چ３ د جمل３ خبر اشاري ضمير او كومكي فعـل

:په واسط３ د بل３ جمل３ سره ارتباط ولري) ３چ(وي او بيا د ربطي

. دخلكو وظيفه داده چ３ د وطن په ابادولو ك３ زحمت وكاإي-1

. زمونإ يوازينى كار به داوي چ３ خپل هيواد اباد كؤو-2

. وسله هغه ده چ３ په الس راغله-3

:خبر د ！اكلي توصيفي تركيب په تو－ه . ＄اى ك３ نه پيدا كيإي دا يو أير ＊ه قلم دى چ３ په بل-4

. دده يو غ صفت دادى چ３ د هر چا له غمه خوب نه ور＄ي-5

.اديب هغه ＇وك دى چ３ په ادبي علومو ك３ د پوه３ خاوندوي: شخص د پاره-6

:قيد راغلى وي) داس３( اسمي خبر په تابع جملو ك３ د -7

 

164

. كريد افغانستان أير خلك داس３ دي چ３ خپله ＄مكه په خپله

: خبر د مقدار او اندازې ضمير په تو－ه-8

.لنأه دا چ３ ددې ماشوم وؤ وكوالى او كمزوري دومره وه چ３ د ژوند تمه ي３ نه كيدله

: تابع خبر د اشتراكيت د قيد او د اشاري ضمير سره د تركيب په تو－ه-9

. راك＋ون ولريد هر اولس أيرې خوإې كيس３ او خوإې سندرې هم هغه دي چ３ زؤه

:په تو－ه) غونأ(تركيب ) توصيفى( خبر د يو اشاري -10

حميد ماشوخيل هغه نازكخيال شاعرو چ３ اسمان ته د شعر زين３ اي＋ودل د اسمان ستوري د

.شعر په لؤ ك３ پيل دده هنر دى

: تابع خبر عددي تركيب وي-11

. دادريم وار دي چ３ زه را＄م او ته نه ي３

:تابعيت ولري) اندازې درج３ مقدار(له چ３ د غبر－ه جممونإ په دې . غبر－ه تابع جمله چ３ د اصلي جمل３ د فعل د پ５＋يد درجه اندازه او حالت بيانوي

ضميرونه هم په دغه أول جملو ك３ وينو چ３ د مقدار او كيفيت دپاره ) دومره(او ) داس３(برخه ك３ د

. وي

: د پارهداس３ د مقدار او د كيفيت .په نحوي استعمال ك３ د اندازې او درج３ د قيدونو دنده ترسره كوي. دومره د اندازې د پاره

. د فعل سره هم رابطه ＊يي-2. داس３ او دومره د صفاتو سره رابطه لري-1

. ＄ينــي جملــ３ او كلمــ３ پــه وينــا كــ３ دومــره لنــأې شــوي دي چــ３ يــوې كلمــ３ غونــدې وي : لكــه

جمل３ اندازه د تابع جمل３ ＇خه ＊كاري يعنى د اصلي جمل３ تفسير كوي همدارن／ه ) عمده(داصلي

:داس３

. دوي داس３ كلك ويده شوي وو، چ３ د هيچا په چيغو او نارونه وي＋يدل

＇ومره، ＇ومره چ３، تركوم３ اندازې، تركومه، هر＇ومره، هر ＇ومره چ３ او داس３ (پرته له دې د

ددې دپــاره دغــه . عي كلمــو پــه مرســته غبــر－３ تــابع جملــ３ پــه پ＋تــو ژبــه كــ３ موجــودې دي نــورو تــاب

:النديني مثالونه －ورو

. ＇ومره چ３ －ؤة ت５ريدل３ هغومره په خلكو ك３ د مهربان افسر دراتلو تلوسه زياتيدله-1

＇ومره به چ３ وخت تيريدونو هغو مره به خلك زياتيدل -2

 

165

.به شپه پخيدله نو د خان پريشاني به زياتيده ＇ومره چ３ -3

هر ＇ومره چ３ د يو ملت شعر او ادب عالي وي هغومره ي３ اخالقي نظر او روحيات يـ３ لـوؤ -4

. وي

علمي سويه لوؤيـإي او تركومـه حـده چـ３ خلـك لـه ) په كومه اندازه چ３ ( تركوم３ اندازې چ３ -5

ــدازه ــه هماغــه ان ــايقو ســره اشــناء كيــإي پ ــإي حق ــام لوؤي ــه . د خلكــو د هــدف مق ــو پ د پورتنيــو جمل

:ساختمان ك３ وينو چ３

.دي) خپلواكى( د جملو لومؤة فقرې فرعي او دوهم３ فقرې اصلي -1

.جملو ك３ د فعل نابشپؤ صورت او ت５ره زمانه په دواؤو جملو ك３ ＇ر－ندوي) 3-2-1( پهْ -2

. فعل ＊كارندوينه كوي) بشپؤ( جمله د مطلق -4

.فعل جريان راغلى دى) استمراري( په جمله ك３ د اوسنة زمان３ د نابشپؤ -5

. په دې برخه ك３ داس３ مثالونه هم وينو چ３ اصلي جمله د ＇و فرعي جملو غو＊تونك３ وي

تاته ＊ه معلومه ده، چ３ هر حركت په لومؤة مرحله ك３ د رن／ـارن／و موانعـو او مـشكالتو سـره

＇ومره چ３ هغه حركت مخ په وؤاندې ＄ي او زمانه ورباندې تيريإي هغو مره يـ３ پـه مخامخ كيإي نو

.مخ ك３ موانع كميإي

په دغه أول مركبو جملو ك３ مونإ مقابلوي او نتيجوي مفاهيم هم ونيو چ３ په پورتنيو مثـالونو

.ك３ ي３ بيل／３ شته دى

د هغـو ربطيـه ن＋ـو پـه مرسـته چـ３ د ＄ـاي معموال غبـر－３ تـابع جملـ３ : تابعيت ) مكان(د ＄اى

＇ر－ندونــه وكــؤي د اصــلي جملــ３ ســره يــو ＄ــاى كــوي او تــابع جملــه د اصــلي جملــ３ د ＄ــاى شــرح او

＇ر－ندونه كوي په دې معنا چ３ د عمده جمل３ د فعل پ５＋يدنه په كوم ＄اى ك３ شرح او دغـه د ＄ـاى

.３ سوالونو ته ＄واب وركويتابع جمله د چ５رې، چ５رته، كوم ＄اي ك

ربطي ضمير سره تابع جمل３ د اصـلي جملـو سـره ن＋لـوي ) چ３(قيود د ) هلته، چ５رته، چ５رې (د

:هم －２ل كيإي) ＄اى(او هم په دغه وخت ك３ د تابع جمل３ يو جز

:چ５رې دې ＊ه هلته دې شپهد ثقافت خاوره بأايه او حاصـل خيـزه هر چ５رته چ３، : د ＄اي تابعيت د مركب تركيب په واسطه

.وي د علم او هنر بو！ي هم هغلته زرغونيإي او －الن نيسي

 

166

به مقابل ك３ هلته ) چيرته چ３(او د ) هغلته(په مقابل ك３ ) هر چ５رته(په دغه أول جملو ك３

.راوؤى شي

ان ＇ر－نـدوالي په اصلي جمله ك３ چ３ ربطي كلم３ نه وي تـابع جملـ３ د هغـه د اصـلي جملـ３ بيـ

:شي لكه

.چيرته چ３ ＄３ ما هم له ＄ان سره بو＄ه

پـه ) چيـري (همدارن／ه چ３ د چيرې قيد او ربطي ضمير چ３ په تـابع جملـو كـ３ را＄ـي نـو د قيـد

.هم په دغه برخه ك３ را＄ي او په اصلي جمله ك３ د ＄اى د قيد وظيفه تر سره كوي) ＄اي(＄اي نومْ

يـا مونـإ داسـ３ ＄ـاى تـه راغلـي وو، . اى ك３ استو－نه كوو چ３ نور ＇ـوك نـشته مونإ په داس３ ＄

. چ３ د غا＊ي ترسره پورې نورې نيغ３ او كإې وإې الرې نه وې پات３

دغه بل مثال ك３ －ورو چ３ په دواؤو ك３ قيـد راغلـى او د ＄ـاى تابعيـت پـه ＇ر－نـد أول ليـدالى

.شو

. و چ３ هلته خلك نه اوسيإيمونإ هغه ＄اي ته والؤ

په دغه أول جملو ك３ داس３ اشكال هم ليدلى شو چ３ د تابع جمل３ مسند د اصلي جملـ３ ＇خـه

:راغلى وي لكه) په پاى ك３(وروسته

.يوه ورځ مونإ هغه ＄اى ته چ３ هلته د وؤكتون ماشومانو لوب３ كول３ ورغلو

:غبر－３ جمل３ چ３ د وخت تابع جمله ولريد وخـت ＇ر－ندونـه . جملونه مخك３ را＄ـي ) اصلي(په پ＋تو ژبه ك３ د وخت تابع جمل３ معموال د

) هالـه -هلـه (كله چ３، ＇ه وخت چ３، هغه وخـت چـ３ : ساده ربطيه او مركبو شكلونو ك３ لكه ) چ３(د

.په مرسته كيإيهغه مهال چ３، هر كله چ３، تر ＇و پورې، چ３، تر＇و چ３، ＇و چ３ او داس３ نورو

:په مرسته تابع جمله) چ３(لومؤى، د

. چ３ ته راش３ زه به والؤ شم

.زه به هله ＄م چ３ خبره خالصه شي

:يا دا شرف خان هجري دغه شعر

.چ３ ا！ك وته م３ شاه كؤه په ژؤا شوم+ ما هاله د ＄ان ماتم وكؤ په وينو

.ه ورش３هله به خبر ش３ چ３ تارو جب３ ت: يا دا بل مثال

 

167

برخو ك３ تكرار او يا ب５ل３ ب５ل３ ) اصلى، فرعى (په هغه غبر－ه جمله ك３ چ３ يوه پ５＋ه په دواؤو

ربطيه د فرعي جمل３ په سر او يا په دوهمه برخـه كـ３ د اصـلي غـؤي نـه وروسـتى ) چ３(واقعي وي د

.راشي

ه دې معنـا چـ３ د شـرطيه پـ . سره شروع كيـإي ) نو(فرعي جمله د مخه او اصلي جمله وروسته د

.سره پيل كيإي) نو(جمل３ نه وروسته جزائيه جمله د

. چ３ شپه په ت５ريدو شي نو سباپس３ را درومي: لكه

.چ３ خلك ترينه الؤل نو دى غريب يوازې پات３ شو

.د وخت په معنا استعماليإي) چ３(دلته

د فاعـل مربوطـه غؤونـه . ته هـم را＄ـي تؤونى د فرعي جمل３ د يوه غؤي نـه وروسـ ) چ３(كله هم د

.وروسته

.د فابريك３ خاوند چ３ دا خبره واوريده سم د السه ي３ فابريكه وتؤله

.په تابع جملو ك３ د قيودونه وروسته هم را＄ي) چ３(

. پروسإ كال چ３ راغلى وم نو دلته يو ＊ه شا＄لمى چامؤ كؤى و-1

چـ３ تـه پـر كرسـة ناسـت وې نـو سـتا هـم سـتر－３ پـه دې زمانه كـ３ بـاد داسـ３ را الـوتى دى -2

.اسمان ك３ وي

. په معنا د تابع جمل３ په سرك３ راغلى دى) كله چ３(د ) چ３(جمله ك３) 2(په

سربيره پـه نـورو معنا－ـانو د زمـان معنـا هـم وركـوي او پـه ) تؤوني(په پ＋تو ژبه ك３ دچ３ ربطيه

.د تابع جمل３ ＇خه وروسته را＄يجمله ) اصلي(دې أول جملو ك３ عمده

د تابع او اصلي جمل３ خبر، په هغو جملو ك３ چـ３ چـار ياكـار پـه دواؤو جملـو كـ３ پـه يـوه وخـت

صـورت ) نابـشپؤ (ك３ سر ته رسيدلى وي د قاعدې په تو－ه د دواؤو جملو فعلونـه اسـتمراري ) زمان(

.چ３ لمر راخيژي نو ورځ كيإي: ＊يي

. ره و＄ي نو كور به هم ورسره بدر－ه ＄يم５لمه چ３ له كو

او اصـلى ) بـشپؤ صـورت (جمل３ فعل مطلـق ) فرعي(همدارن／ه داس３ جمل３ هم شته چ３ د تابع

:شكل ولري) نابشپؤ(جمله استمراري ) خپلواكه(

دوستان چ３ سـره مخـامخ شـي نـو . زه چ３ ستؤي شم استراحت كوم . زه چ３ تإى شم او به غواؤم

. كويروغ بؤسره

 

168

.ت５رې زمان３ ＇ر－ندونه كوي) بشپؤې(بله هم زمانه پي＋ه د مطلق３

. چ３ درخو ستر－３ وغؤول３ نو هغه بشره ورته والؤه وه، چ３ د چا په خيال ك３ او ده شوې وه-1

:په دې ترتيب يو بل مثال هم راوؤو

. پاي او د بل３ پيل ويپه پرله پس３ تو－ه يعنى د يوې پي＋３) عمل(چ３ يوه پ５＋ه

.داكبر خان خبرې چ３ م３ واوريدې په زؤه م３ ورته اور بل شو

همدارن／ه هغـه غبـر－３ تـابع جملـ３ چـ３ فرعـي جملـه يـ３ د اوسـنة زمـان３ او اصـلي جملـه يـ３

.دراتلونكي زمان３ د بشپؤ فعل ＇ر－ندويه وي

. ي３ وليإم احمد چ３ له ＊وون％ي نه راشي نو بازار ته به-1

. چ３ منزل ته ورسيإو خبرې به وكؤو-2

:غبر－３ جمل３ چ３ د مقصد تابع جمل３ ولري

ادات پـه واسـطه ) چـ３ (پـورى د ) مـسند (جملـ３ پـه فعـل ) خپلواكى(د مقصد تابع جمله د اصلي

:ن＋لي لكه

. كتابتون ته ＄م چ３ كتاب ولولم-2 . زه راغلم چ３ تا ووينم

جمل３ ＇خه مخك３ هم را＄ي نو هغه وخت د تابع جمل３ ) خپلواك３(له د اصلي د مقصد تابع جم

ددې د پاره چ３ په ازموينه ك３ بريالى شي ＊ايي . (را＄ي) سيوز(ربطيه ) ددې د پاره چ３ (په پيل ك３

:＊ه سبق ووايي

:علتي ياد علت تابع غبر－ه جمله＄كه، ＄كه چـ３ چـ３، دا (ادات ) ربطيه(او د علت هغه ده چ３ يوه په ك３ د بل３ دليل اوسب وي

.چ３، په دې چ３، نوول３ او داس３ نور دي

هم مركب تؤونكى علتـي ) ＇ن／ه چ３(همدارن／ه له دې كبله چ３، له دې سببه چ３، هر كله چ３،

.)1(ارتباط －２ل كيإي

.ويلى بريالى په ＊وون％ي ك３ بريالي نشو ＄كه چ３ سبق ي３ نه و-1

.دلته د بريالي د پات３ كيدو علت د سبق نه ويل دي

. دغه سؤى ＊ه عادت نه لري ＄كه ورسره ＇وك راشه درشه نه كوي-2

. دمقصد په تابع مركبو جملو ك３ فعل داوسنة زمان３ مطلق شكل راوؤل كيإى)1(

 

169

دلتـه عمـده اصـلي جملـه د مخـه او ملـه يـا . پرون پوهن％ي ته تللى نه وم ＄كه أير كارم３ درلود

.تابع جمله ورپس３ راغل３ ده

. چ３ يووټ ي３ راباندې په ＇و ＇و شانه خرڅ كؤى دىهغوي خوماته غ غله وو ＄كه

تابع عمده

:همدارن／ه دغه بل مثال هم －ورو

.په زور او دولت م３ ＄ان ميمبر كولو ددې د پاره چ３ ميمبرة ك３ نور زور او دولت پيدا كؤم: الف

.په دغه مثال ك３ دوهمه جمله اصلي او عمده جمله ده

:ستا سره ＄م چ３ الر درته و＊ايم) له دې كبله(دې له پاره زه د: ب اصلى عمده تابع

.＇ن／ه چ３ تاويلي وو نو ＄كه راغلم: ج

.＇ن／ه چ３ دى ناروغه ونورانغي: د

ب، ج، د، مثالونو ك３ وينو چ３ ورستة جمل３ اصليس يا عمده دي او مخكنـة : پورته د الف

.جمل３ دي) فرعى(تابع

:بر－ه شرطيه تابع جملهغتابع جملـه وي او تـابع جملـه معمـوال د ) فرعي(په دغه أول غبر－ه جمله ك３ هم يوه اصلي او بله

اصلي جمل３ ＇خه د مخه او كله هم وروسته يا داصلي جمل３ په من＃ ك３ هم را＄ي په دغه أول جملـو

.－２ل كيإيك３ اصلي جمله د شرطي جملي يوه برخه يا د هغ３ ＄واب هم

د ارتبـاط ) چـ３ (كه چيرې، كه چيرته، كه كلـه او همدارن／ـه د (په پ＋تو ژبه ك３ شرطيه جمل３ د

.ترمن＃ په شرطي جملو ك３ فرق نشته) كه او چ３(په مرسته سره ن＋لي په نحوي لحاظ د

: كه-1

).راتلونكى زمان３ فعل( كه ته راغل３ زه به هم درشم -1

. جمله، كه ته راغلى تابع دهزه به درشم اصلى

. كه ماللة دې وليدله سالم ورته ووايه-2

).اصلى(ماللة ته سالم ووايه ) تابع(ماللة دې وليدله

. كه باد نه وي ونه نه ＊وري-3

 

170

په دغه مثـال كـ３ . كه داس３ ي３ شميرم نو زه به ي３ په شميرلو ستؤى شم او تاس３ په لوستلو -4

راغلـى وي نـو ) ربـط (يعنى په كومه جمله كـ３ چـ３ د شـرطيه . راغلي دي ) ربط(ؤه د شرط او جزا دوا

.ربط هم را＄ي او هم پرته له هغ３ ＇خه لكه چ３ په لوؤو مثالونو ك３ مووليدل) جزائيه(

.خوي３ ＇وك نه منأي) ＄ي／ر(كه چاؤه د سروزرو شي نو په كيأه

:د شرط په معنا) چ３ (-2

شي شعرونه ي３ ستايهچ３ شاعر دې دوست

. تابع جمله ده) اصلي جمله ده چ３ شاعر دې دوست شي) د شاعر شعرونه ستايه(دلته

.همدارن／ه دغه مطلب په الندې متلونو او اصطالح／انو ك３ هم ليداى شو

چ３ نه دې وي له مـوره ورتـه مـه وايـه چـ３ ) 2. ( چ３ والؤ ش３ تر بلخه درسره به وي خپله برخه -1

.چ３ خان ي３ په ياران ي３) 3(روره و

. هم دود لري) كه كله–كه چ５رې (لكه ) مركب ربط( د شرطيه له پاره -2

. كه چ５رې په تندي ي３ د تور كاكا د ديوال داغ نه وي نو ما به هم نه وپ５ؤندلى

.كه كله راپ５（ شوې نو موزيم ته به الؤ شو: كه كله -3

.م وركوي خو بيا هم په دغه جمله ك３ د شرطه ن＋ه دهد زمان مفهو) كه كله(

:په غبر－و تابع شرطيه جملو ك３ د فعلونو زمانه :اول چ３ اصلي او فرعي جمل３ د اوسنة زمان３ فعلونه ولري لكه

. كه ته ＄３ والؤ شه مكر ژر راشه-1

.سنة زمانه ＊ييدلته －ورو چ３ د تابع جمل３ فعل نابشپؤ او اصلى جمل３ فعل بشپؤه او

. كه دې زؤه غواؤي چ３ زمونإ سره الؤ ش３ نو ＄ان جوؤ وه-2

.د دواؤو جملو فعلونه نابشپؤه اوسنة زمانه ＊يي

. كه ＇وك يو كاركوي او شوق ورسره نه لري هغه هي＆ كله په هغه كارك３ نه كامياب５إي-3

مراري حـال فعـل او تـابع يـ３ مطلـق دوهم په غبر－ه تابع شرطيه جمله ك３ چـ３ اصـلي جملـه اسـت

.فعل حال راغلى وي) بشپؤ(

. كه كوم３ پردة ژب３ ته غوإ كيإدو نو غوإونو ته مو ＄يني ب３ ربطه او －ـأو د غإونـه را＄ـي -1

.لومؤى فعل بشپؤ او دوهم ي３ نابشپؤ صورتونه دي

.نه اخلي كه دهقان په خپل３ ＄مك３ ك３ خواري ونه كؤي له ＄مك３ ＇خه غله -2

 

171

.ساي３ خيژي كه يوه ديكه دې وركؤه -3

استمرارى مطلق

:لكه. دريم په شرطيه تابع جمله ك３ د ت５رې زمان３ فعلونه راغلي وي

. كه ليك دې ماته ليكالى واى نو خوشحاله شوى به وم

.كه تاس３ ويلى واي ما به كتاب راوؤى و

:تابع غبر－ه جمله) تقابل(د متضاد جملـ３ تـرمن＃ پـه واقعـي، غيـر ) فرعـي (او تـابع ) مـستقل３ (غه أول جملـ３ دي چـ３ د اصـلي دا ه

واقعي تو－ه تقابل او تضاد موجود وي او سره د اختالفه تـوازن هـم ولـري دغـه أول جملـ３ معمـوال د

ب دغـه ربطيـه تـابع ادات يـا سـاده او يـا خـو مركـ . ربطيه تابع اداتو په مرسته يو ＄اي كيـإي ) تؤوني(

پـه پ＋تـو ژبـه كـ３ . أول وي اوكله هم په ＄ينو ＄ـايونو كـ３ پرتـه د تابعيـت لـه اداتـو ＇خـه ＇ر－نـديإي

.په وسيله ＊ودالى شو) ربط(زيات مثالونه د مركب تابع تؤوني

او هــم ) ＇ــه(شــرطيه او مــبهم نا！ــاكلي ضــمير ) كــه(د ) تــابع(معمــوال لومــؤى أول مركــب تــؤونى

اداتـي ) دې(ادات، ) لـه (قيـد او ) سـره (＇خـه جـوؤ وي بـل أول يـ３ د ) تركيـب (ن تاكيدي اداتو له －أو

دغه تـابع ادات د فرعـي جملـ３ پـه . ضمير له تركيب ＇خه جوؤيإي چ３ وروسته به ي３ مثالونه راوؤو

.سر او ياد فاعل ＇خه وروسته هم را＄ي

) ولـ３ بيـا هـم، م／ـر، لـيكن نو، ول３، نو بيا هـم، خـو بيـا هـم، (جمله معموال د ) مستقل(اصلي

.خالفي اداتو سره پيل كيإي

. كه ＇ه هم مازيار ايستلى وخوبريالى نه شوم-1

. كه ＇ه هم مارابللى نه و بيا هم راغى-2

لپــاره ) ســول３( كـه ＇ــه هـم پــه دې ور＄ـو كــ３ د نـؤة النجــ３ زيــات３ شـوي دي خــو بيـا هــم نـؤة -3

.كو＊（ كوي

):سره له دې( . سره له دې چ３ كارم３ درلود خو پوهن％ي ته الؤم. ې چ３ ناروغ وم پوهن％ي ته والؤمسره له د

.سره له دې چ３ ناروغ وم خو بيا هم پوهن％ي ته الؤم

:هم ورسره را＄ي) ولى(د اصلي جمل３ په سر ك３

.سره ددې چ３ په كور ك３ كومه ستونزه نه لري ول３ وظيف３ ته ناوخته را＄ي

 

172

:ي جملو په سركى م／رد اصل

ژبه كه ＇ه هم په ＊كاره أول دغو＊３ يوه ！و！ه ده م／ر په حقيقت ك３ د انسان، سؤيتوب، پوهه،

.＊ه ژوند او داس３ نور ！ول په ژبه پورې اؤه لري

):ليكن(جمل３ په سرك３ ) اصلى(د مستقل３

ه د تابعيت ادات د جمل３ په سرك３ او همدران／. كه ＇ه هم ر１ا لإه شوه ليكن الره ＊ه معلوميإي

.د اصلي جمل３ په سرك３ هم راوؤل كيإي) سره ددې(

.كه ＇ه هم هل３ ＄ل３ موأ４رې وكؤې سره ددې خپلو هيلو ته ونه رسيدو

پــه پ＋تــو ژبــه كــ３ برســره پــردې يــو شــمير داســ３ مثالونــه هــم وينــو چــ３ ددغــه پــورتني مطلــب

هم د تابعيت تؤونى ورسره په ساده تو－ه او يا هي＆ نه وي خو بيا هم تقابل او كه ＇ه . ＇ر－ندونه كوي

.تضاد ＊يي

. وسله كه بار ده په سخته ورځ په كار ده-1

چ３ دا د يو متل په تو－ـه فرازيـالوژيكي تركيـب －２ـل كيـإي . كه غرلوى دى پر س５ري３ الرده ) 2(

ده خـو بيـا هـم پـه سـخته ورځ كـ３ پـه ) زيـاتي (سـله بـار كـه ＇ـه هـم و . په بل أول بـه داسـ３ ويـل كيـإي

.كاريإي

.＇وك ي３ په －لي ك３ نه پريإدي وايي اس م３ د خان كره وتؤه

دلته د تابعيت كومه ن＋ه نه وينو خو ＇ن／ه چ３ د پ＋تـو ژبـ３ يـوه مـشهوره اصـطالح ده او دغـه

.ويتركيب په معنوي لحاظ يو فرازيالوژيكى تؤلى مطلب ＇ر－ند

. سره له دې چ３ ＇وك ي３ په كلي ك３ نه پريإدي م／ر وايي چ３ اس م３ د خان كره وتؤه

:غبر－ه تابع جمله) پرتليز(مقايسوى

د اصــلي جملــ３ بيــان د مقايــس３ پــه مرســته كيــإي د ＇ن／ــه، لكــه چــ３، لكــه ＇ن／ــه چــ３، ＇ن／ــه

). ＇ن／ه غروي هس３ ＄ناوروي. (پروسيله مقايسه كيإي

.يا ＇ن／ه ژرنده هس３ دوؤه. ＇ن／ه مخ هس３ خپ５ؤه

:نتيجوي غبر－ه تابع جمله :په دې أول جملو ك３ هم تابع جمله د اصلي جمل３ نتيجه او پاى بيانوي

. هغه أير زياروكي（ تر ＇و برياليتوب ي３ په برخه شو-1

 

173

ه ناول، افسانه ده كه نـور ＇ـه نـو زه په خپله هم نه پوهيإم چ３ د سرو تعويذ ته أرامه ووايم ك -2

.＄كه دا فيصله －رانو لوستونكو ته پريإدم

. ده چ３ پر تو د چاى پس３ سمدالسه سؤې او به و＇＋ل３ نو ناروغه شو-3

:غبر－３ جمل３ چ３ د يوستو و جملو شم５ر په ك３ له يوې يا دوو ＇خه ت５رى كؤي وي

لـ３ چـ３ د مخـه مـو ＊ـودلي دي پـه هغـو كـ３ دجملـو شـم５ر او جم) پيوست３ او تـابع (هغه غبر－３

اندازه دووته رسيإي او په خپل خپل ＄اي مور اوؤي دي ولـي ＇ن／ـه چـ３ ليـدل كيـإي د ادبـي پ＋تـو

ژب３ په ساختمان او جوؤ＊ت ك３ داس３ غبر－ـي جملـ３ پـه ن＋ـه كـوالي شـو چـ３ د درويـا زيـاتو جملـو

ه د پ＋تـو ژبـ３ د جملـو پـه جوؤ＊ـت او سـاختمان كـ３ أيـر كـؤك５چن او لرونكي وي كه ＇ه هم پـه خپلـ

مغلق شكلونه نه ＄ايإي، ول３ تركوم３ اندازې پـورې چـ３ ليـدل كيـإي پـه پ＋تـو ژبـه كـ３ ددغـه أول

:غبر－و جملو جوؤ＊تونه په الندې تو－ه راوؤو

لـ３ مربوطـه جملـ３ كيفيـت، په غبر－ه جملـه كـ３ چـ３ د يـوې يـا ＇ـو جملـو پـه واسـطه د ب :الف

.حالت رو＊انه كؤى شي

داس３ تابع جمل３ راغل３ وي چـ３ او لـه جملـه …جمل３ نه وروسته دوه) عمده( چ３ د اصلي :ب

.)1(ي３ د مبتدا توضيح كوي او دوهمه ي３ د لومؤي تابع جمل３ وضاحت كوي

３ يـا ورسـره دوه فرعـي جملـ３ په غبر－و تابع جملو ك３ داس３ مثالونه وينو چـ３ دوه اصـلي جملـ

راغلى وي او يا خو يوه اصلي دوه تابع يا دوه اصلي يوه تابع او دغه جمل３ بيا په خپلو من％ـو ) تابع(

.رابطه هم لري) مساوي(ك３ د تابعيت يا د توازن

:ددې له پاره دغه الندينة جمل３ راوؤو

دلتــه دوه تــابع . ديــدن لــه مالوتــؤ لــه شــپه چــ３ پخــه شــوه او ！ــول ويــده شــول ادم خــان د درخو -1

.جمل３ چ３ عطفي رابطه سره لري مخك３ او دريمه اصلي جمله وروسته راغل３ ده) فرعى(

. كله چ３ دوي راغلل او كارونه ي３ سرته ورسول د ＇ان／３ مشرله دوي ＇خه أ４ر مننه وكؤه-2

. ته به الؤ شو كه كارونه مو خالص كؤل او هوا هم ＊ه وه د －لونو م５ل3-３

هغه افكار چ３ －أوأو ليكل شي او يو له بلـه رابطـه ونـه لـري د تـاليف ارز＊ـت نـه لـري او د -4

.ليكونكي د انشايي قوت أ４ره نيم／ؤتيا ＇ر－ندوي

. لمريز كال چاپ1370！وك كابل د 2تو －رامر پوهاند صديق اهللا ر＊تين، پ＋)1(

 

174

دوه لومؤة تـابع او دوه وروسـتة اصـلي جملـ３ دي چـ３ بيـا پـه خپلـو خپلـو من％نـو كـ３ عطفـي

.رابطه هم لري

چ３ أير مقيد روزل شوي وي او أ４ر ويريدونكى وي خيال او فكري３ لكه كورنى هغه ＇وك -5

. مرغه لوؤ پروازنه شي كوالى او په اثارو ك３ ي３ د عالي فكر او ازاد خيال ن＋３ ن＋ان３ نشوليدلى

په پن％م مثال ك３ لومؤة دوه تابع جمل３ د عطف په مرسته يو ＄اى شوي چ３ دوهمه دلومؤي

جمل３ دنده لري داهم په خپلو ) عمده(ي او ورپس３ دوه يوستوې جمل３ دي چ３ د اصلي حال ＊ي

.جمل３ －２ل３ شي) غبر－３(من％و ك３ عطفى ارتباط لري او په مجموع ك３ تابع مركب３

جملـ３ كيفيـت حالـت ＇ر－نـدوي ) عمـده ( په غبر－ه تابع جمله ك３ دوه د تـابع جملـ３ د اصـلي -5

:لكه

ش كال ك３ د خوشحال خ＂ك د لمان％ن３ او درنـاوي يـوه درنـه كـاليزه جـوؤه شـوې ) 1345 ( په -6

وه چ３ په هغ３ ك３ أيرو پوهانو، ليكوالو، شـاعرانو برخـه اخيـست３ وه او غـوره مقـال３ او مـضامين

. دهاو دوه نورې د لومؤي جمل３ بيان او شرح) عمده(په دغه مثال ك３ لومؤى اصلى . ي３ ليكلي وو

مزدورې ماته وويل، چ３ نور ＄واب نـه شـم وؤاى ＄كـه مونـإ مـزدور خلـك يـو او لـه : بل مثال -7

.كوره به مو وباسي نو بيا به كوم３ خوا ته ＄و

.په دغه جمله ك３ د لومؤيو جملو شرح علت او نتيجه په وروستيو جملو ك３ بيان شوې ده

ه وروسته راغل３ وي چ３ اولـه يـ３ د مبتـدا توضـيح هغه دوه تابع جمل３ چ３ د اصلي جمل３ ن -8

اصلي پوهه هغه ده چ３ په هغو الرو الس : لكه. كوي او دوهمه ي３ د لومؤي تابع جمل３ وضاحت كوي

.ته راشي چ３ خلكو ته پرې فايده رسيداى شي

ه مغلـق او په پ＋تو ژبه ك３ د غبر－و په ت５ره تابع جملـو جوؤ＊ـت، نـه دومـره لنـأ او نـه خـو هـومر

.كؤك５چن جوؤ＊ت لري، چ３ اصلي مطلب په ك３ تري تم شي

:يادونه

: معترضه جمل３دلته د معترضو جملو په باب ＊ايي دومره ＇ر－ندونه وشـي چـ３ دا هغـه أول جملـ３ دي چـ３ پـه

فعلي جملو ك３ د فاعل، مفعـول او فعـل تـرمن＃ راوؤل كيـإي خـو د اصـلي جملـ３ سـره كومـه نحـوي

دغه أول جمل３ د يوستوو جملو او كله هم د غبر－و جملـو پـه مـن＃ كـ３ ورغور＄يـإي . ه نه ساتي رابط

 

175

كه چ５رې دغه جمله له دغه نحوي ساختمان ＇خه راوويستل شي د جمل３ اصلي مطلب ته كوم تاوان

.نه رسيإي

: معترضه جمل３ اكثرا د عايه وي يا د بل３ جمل３ وضاحت كوي لكه

په دغه جمله ك３ . له تا سوسره پوره مرسته كؤې ده) اى دې ورسره ＊ه وكؤيخد(دغو خلكو

د جمل３ ) مسند(خبر ) له تاسو سره مرسته كؤي(او ) مسند اليه(مبتدا ) مغيره حالت) (دغو خلكو(

.برخ３ دي) عمده(اصلى . معترضه جمله بلله كيإي) خداى دې ورسره ＊ه وكؤي(او

.ليو پ كؤي له دوي سره ي３ أ４رې هل３ ＄ل３ وكؤېزمرك دې خداى په خوشحا

زمـرك لـه دوي (او . معترضـه جملـه ده ) خداى دې په خوشـحاليو پـ كـؤي (په لوؤه جمله ك３ هم

.اصلي جمله بلله كيإي) سره أ４رې هل３ ＄ل３ وكؤې

 

176

شپإم ＇پركى

د ) Ellpsisايلپــسي (زاو پــه پ＋تــو جملــو كــ３ د جملــ３ د يــوې بــرخ３ يــا اجــ

:حذف مسئلهمونإ د پ＋تو ژب３ په جملـو كـ３ داو ＊ـود لـه او پـه ！ـاكلي او معينـه تو－ـه ＇ر－نـده شـوه چـ３ هـره

درلـودونكي وي چـ３ بيـا ) فاعـل، مفعـول، فعـل (يوستوې او يا غبر－ه جمله د مسند اليه، مسند يا

ولـ３ دلتـه مونـإ . ！ـاكلي او ثابـت ترتيـب سـره را＄ـي سـره پـه ) اجـزاو (هره برخه دخپلو مربوطه توكونو

.هغ３ موضوع ته پاملرنه را اؤوو چ３ كله يوه جمله يا يو بشپؤ مطلب داجزاو په لحاظ بشپؤ نه وي

ك３ د جمل３ د اجزاو يا د برخو حـذف او نـه راوؤل د ..) كانت كس (خو د ابايد ووايو چ３ په متن

مونـإ ددې . ＊يـي البتـه پـه دې شـرط چـ３ يـوه قرينـه او ن＋ـه ولـري جمل３ په معنا ك３ كـوم بـدلون نـه

كه ＇ه هم دا موضوع أيره . مقصد له پاره د يوستو او غبر－و جملو ＄يني مثالونه په لنأه تو－ه راوؤو

.پراخه او زياته ＇يؤنه غواؤي

:حذف) مسند اليه(فاعل (د : الف

:ؤ زمرك پوهنتون ته راغى او وال:لومؤة ب５ل／ه

پــه دويمــه جملــه كــ３ والؤ پــه يــوازې تو－ــه راغلــى دى چــ３ اوريــدونكى او لوســتونكى دجملــ３ د

لومــؤة بــرخ３ پــه معنــا پــوره پوهيــإي او فعلونــه د عطــف پــه صــورت كــ３ راوؤل شــوي دي، نوپــه دې

. دى) زمرك(اساس د دويم３ جمل３ فاعل هم ＇ر－نديإي چ３ په خپله

يادونه شوې ده نو په دويمه جمله كـ３ يـ３ ) زمرك( ك３ د فاعل د نوم ＇ن／ه چ３ په لومؤة جمل３

.راوؤل ضروري خبره نه ده

: دويم مثالــال３ شــوې او وروســته د －ــل پرشــاخ كــ３ ــا وي ــا ســيندونه شــول او بي ــه شــول بي او＊كــ３ خوؤون

.وچليدې

او يـا د هـر مـسند لـه ) لفعـ (لـه پـاره ＇ـو مـسنده ) فاعل(په دغ３ جمل３ ك３ هم د يوه مسند اليه

كه چ５رې لومؤة جمله نه . پاره مسند اليه هماغه قرينه يعنى د لومؤة جمل３ فاعل سره ارتباط لري

.وي نو بيا به خبره بل أول وي

 

177

: در４يم مثالپه دغو جملو كـ３ د . هلك هم پوه دى او هم زيارك（ يا هره ژبه له بل３ نه ＇ه اخلي او ＇ه وركوي

.تكرار په دويمه جمله ك３ الزمه نه －２ل كيإي) هره ژبه(او ) هلك(

په هغو جملو ك３ چـ３ فاعـل يـ３ شخـصي ضـميرونه وي نـو د فاعـل نـه راوؤل د : ＇لورمه ب５ل／ه

.＇ر－ندونه كيإي) فاعل(معنا له پاره كوم ضرر نه پ５＋وي ＄كه د فعلي خاتم３ له مخ３ د شخص

.نوتمزه په كلي ورن= په كلي ورننوتم

.زه د يوې نندارې په ننداره شوم= د يوې نندارې په ننداره شوم

كـه پـه )1(پن％مه ب５ل／ه ك３ －ورو چ３ مسند اليـه د اختـصار او لنـأيز پـه غـرض حـذف شـوى دى

راغلى وي نو پـه ＄ـواب كـ３ يـ３ بيـا راوؤلـو تـه ضـرورت نـه ليـدل ) نوم(يوې پو＊تن３ ك３ مسند اليه

.ك５إي

تاسى چ５رته اوسيإئ؟-2نصرالدين چ５ري و؟ مال .1

دلتـه ) پـه كابـل كـ３ اوسـيإو (او د دويم３ جملـ３ ＄ـواب ) په كور ك３ دى (د لومؤة جمل３ ＄واب

.مسند اليه نه راوؤل كيإي نو اصل مطلب ته كوم زيان نه رسوي

: شپإمه ب５ل／ه .اوؤل كيإي＇ر－ندول مناسب نه وي نو بيا نه ر) نوم(كله د مسند اليه

هلتـه پـ ناسـت (او يوازې د ＄اى او قرين３ له مخ３ ويونكى او اوريدونكى پوه５دلى شي لكـه

.په داس３ صورت ك３ چ３ بل چاته ي３ د نوم ＊ودل نه غواؤي) دى

: اوومه بيل／ه

پـه دې ＄ـاى كـ３ ! －وره پـر يـو＄ي ! هله سو＄ي : د خطر او سختة او دوخت د تن／ة په وخت ك３

.مسند اليه حذفيزي او د ＄اى او حال قرينه ورباندې داللت كوي

:د مفعول حذف: بپه نحوه ك３ مفعول هم د فاعل د نائب په تو－ه د مـسند اليـه حيثيـت لـري او كلـه كلـه حـذف５إي

.يعنى د نوم اخيستنه ي３ ضرر يا عيب او يا تكرار وي

. لمريز كال1370 ！وك كابل 2 پوهاند صديق اهللا ر＊تين، پ＋تو －رامر )1(

 

178

.)دوه كارتوسه( دوه دان３ م３ واخ５ستل يعنى -1

د سوال په ＄واب ك３ راوؤل ي３ هم ب３ ضرورته بري＋ي يعنى كه په سوال ك３ راوؤل شي نو په -2

.＄واب ك３ ي３ راوؤل نه ＊ايي

تا ژمني كالي جوؤ كؤي دي؟: سوال

.هو جوؤ كؤي م３ دي: ＄واب

.ماللة خپل３ مل／رې ته ليك ليكلى دى؟ هو ليكلى دى: بل مثال

هم د پ＋تو ژب３ په خاصو نحوي او ) حذفيدل( يا كومكي فعل نه راوؤل د فعل :د فعل حذف : ج

:سبكي جملو ك３ وينو چ３ په الندې كر＊و ك３ ي３ بيانوو

په پ＋تو ژبه ك３ كه ＇ه هم په نحوي چاپ５ريال ك３ د فعلي او اسمي جملـ３ خبـر د فعـل بـشپؤ -1

موضـوع كـ３ دغـه برخـه نيم／ـؤي ) حـذف (فعل او كومكى فعل په مرسـته جوؤيـإي ولـ３ پـه ايلپـسى

) اسـناد (ددې لپاره لومؤى د هغو جملو مثالونه چـ３ د مـسند اليـه او مـسند ＇خـه وروسـته د . كيإي

:كومكي فعل حذفيدنه وي راوؤو او وروسته بشپؤ فعلي اشكال

سـوال و مونإ دغه أول مثالونه د پ＋تو ژب３ په اصطالح －انو، متلونو، ديالو－ونو، خبرو اتـرو،

د بيـزو د . كوزوإ له خپلـه السـه خـوإ . خپل عمل دالرې مل : ＄واب او ＄ينو نورو جملو ك３ ليدلى شو

پـه دغـو مثـالونو كـ３ خپـل عمـل، كـوإوإ، دبيـزو دوسـتي، .. دروغجـن هيـرجن . وستي د ＄ان تـاوان

.شوي ديدروغجن د جمل３ مسند اليه او نورې پات３ برخ３ ي３ مسند دي ول３ اسنادي３ حذف

په هغو جملو ك３ چ３ غبرګ مطلب ولري يعنى ددوو جملو ساختماني شكل ولري هم -2

).سردې －ل بيخ دې پياز(كومكي فعل په دواؤو برخو كي نه وي راغلى لكه

) دى(په اوله جمله ك３ ) خبرې أيرې سري３ يو) (زه په تمه ته ب３ غمه) (＇وك خپه ＇وك خوشحاله(

.حذف دي) دى(＇لورمه ك３ ) يم ي３(دريمه ك３ ) يو(دويمه ك３

. په جمله ك３ چ３ لومؤة برخه پوره او دويمه ي３ د كومكى فعل ول５دلى وى-3

… ＄ان ＊ه دى كه جهان…نه خان يم نه زميندار

.هلك هم پوه دى هم زيار ك（. . . خپله خوله هم كالده هم بال

… او ＇ه ي３ نه…３ ＊هكتابونه أ４روو ＇ه ي. ياوؤ دى يازوؤ

: په هغو غبر－و جملو ك３ چ３ فعل په دواؤو ك３ مشترك وي د تكرار د مخنيوي په غرض-4

. چا ياران كتل چاماران-1

 

179

. يو مو！ر د پاسه راغى يو د＊كته او دواؤه سره وجن／يدل-2

. زه ستاس３ نه خو＊ي ＇ر－ندوم او هغوي نه هم-3

. كارغه يوه خوا－ر＄ي، بلبل په بله خوا-5 ل جهان يو ＄ان نه ويني او ب-4

… د چا ديدار په كاردى او د چا دينار-6

په دغو جملو ك３ ليدل كيإي، چ３ د غبر－و جملو په تو－ه استعماليإي لومؤة جمل３ د فعـل او

ذف شـوې ！وله برخه او يا يـوه برخـه حـ ) مسند(فاعل له مخ３ پوره دي م／ر دويم３ جمل３ ي３ د فعل

.ده

چـاي ＇＋ـي كـه : همدران／ه په ＄ينو شرطيه يا د پو＊تن３ په جملـو كـ３ هـم حـذف را＄ـي لكـه -5

اوبه؟

پـه سـوال كـ３ .. د سـوال او ＄ـواب پـه جملـو كـ３ هـم حـذفيإي پـه دى معنـا چـ３ ) فعـل ( مـسند -6

:مسند راوؤل شوي وي م／ر په ＄واب ك３ د لنديز لپاره نه راوؤل كيإي لكه

.دوي ستر－３: ج ؤوند له خدايه ＇ه غواؤي؟: س

د خوشحال خ＂ك لمسى: ج افضل خ＂ك ＇وك دي؟: س

: په تعجبي جملو ك３ هم د جمل３ ＄يني غؤي نه راوؤل كيإي لكه-7

! افسوس-4 ! ＇ن／ه ناوخته-3 ! ＇ه عجبه-2 ! ر＊تيا-1

!.ايله پن％ه زره روپة! تعجب! دي سحرم３ د ماما د پ＂ي په سر پن％ه زره روپة اخيست5-３

د ＄ينو خاصو ＄ان／ؤتياو او سبكي خصوصياتو له امله هم يوه جمله پـوره ) فعل( په وينا ك３ -8

نه راوؤل كيإي يعنى په هنري ادبياتو ك３ په خاص سبك سره ليكوال د جمل３ د ＄ينو برخـو بـشپؤول

:د لوستونكي ذهن ته پريإدي لكه

. . . ＇ه ويره او ＇ه د ！ان／３ او اسپ３ بد حال مونإ ＇ه هيبت-1

000 ماوي ＇ه －ذاره-2

: همدارن／ه كله د تمسخر او خندا په غرض000 دا مو دويمه غله ژرنده-3

. . .تاسو زمونإ تيار خواره

: كله په جمله ك３ قيدونه هم حذفيإي يعنى نه راوؤل كيإي لكه:د

.اشاك ！ولوي او ＄يني د －لو دست３ جوؤ ويپه يوه باغ ك３ ＄يني خس او خ

 

180

د دواؤو جملـو شـامله برخـه ده خوپـه دويمـ３ ) پـه يـوه بـاغ كـ３ (په دغـ３ جملـ３ كـ３ د ＄ـاي قيـد

پـه همـدې تو－ـه مونـإ . جمل３ ك３ ي３ حذف شوى دى خو د قرين３ له مخـ３ پـه مقـصد پوهيـداى شـي

.زيات مثالونه ＊ودلى شو

－رامري اجزاو د ماهيت بدلونپه ژبه ك３ دوينا د

Conversion)كونو４رژن (له يوه حالت نه بل حالت ته تغيير، تصرف يا اؤول، (په واقعيت ك３ كونويرژن اؤونه، －ر＄ونه

: چ３ په دې تو－ه شرح كيإي)1(.－ر＄ول، بدلول او معنا ته تغيير وركولو مفهوم لري

جوؤلولو طريقه هم ده په دې معنا چ３ په لغـت جوؤونـه د يوې كلم３ ＇خه د نوي لغتونو د : الف

. د مثال په تو－ه)2(ك３ د اصلي كلم３ مطلب د نورو اجزاو د تركيب سره اوؤي

ورسـتاؤي ＇خـه ) والي(صفت او ) تور(اشتقاقي كلمه ده، چ３ د (په پ＋تو ژبه ك３ يوه ) توروالى(

. سره دماهيت له مخ３ په نوم باندې او＊تى دىدلته －ورو چ３ صفت ددغ３ الحق３. جوؤه شوې ده

د . معنـا پـه فعلـي بّانـدې بـدلوي ) اسـمي (يا دا چ３ د يوه اسم ＇خـه د فعلـي تركيـب جـوؤول هـم

يـو غـإن (ژبپوهن３ اصطالحي قاموس ك３ داس３ هم راغلي دي چ３ يو اواز په بل اواز اوؤي او يا خو

خـو مونـإ پـه دې برخـه كـ３ د اوازونـو پـه )3()ز بانـدې بـدل شـي اواز په ب３ غإه يـا بـ３ غـإه پـه غـإن اوا

نـوم، صـفت، قيـد، (كانويرژن باندې نه غإيـإو يـوازې پـه لنـأه تو－ـه د ＄ينـو لفظـى واحـدونو لكـه د

.بدلون د ماهيت او معنا له مخ３ ＇５ؤو، ＄كه دغه هم زمونإ د موضوع سره اؤخ ل／وي) فعل

ز＊تناكه او د غوروؤ ده او په دې برخه ك３ ＇ه كار هـم نـه دى شـوى كه ＇ه هم دا موضوع أيره ار

.نو په دې تو－ه خورا زياته ＇５ؤنه هم په كارده

:په پ＋تو ژبه ك３ دوينا د －رامري اجزاو د ماهيت بدلوند －رامري اجزاو د ماهيت بـدلون دا معنـا لـري چـ３ يـوه كلمـه د －رامـري اجـزاو د يـوې معنـا پـر

بله معنا او ＄ان／ؤتيا ترالسه كـؤي، چـ３ دغـه تغيـر او بـدلون تـه كونـويژرن يـا د الفـاظو معنـوي ＄اي

.مخ) 156(، 1354 پ＋تو ！ولنه، ان／ليسي پ＋تو قاموس، كابل، )1( .مخ) 202 (1966 و، س، اخمانوا، د ژبپوهنى اصطالحي قاموس، د شوروي دايره المعارف مطبعه، مسكو )2( .مخ) 202 (1966د ژبپوهنى اصطالحى قاموس د شوروي د ايره المعارف، مسكو، . اخمانوا. س. و)3(

 

181

د الفاظو معنوي تغيير يوه نحوي او سيمانتيكي مسئله ده چـ３ يـوازې او يـوازې . تغيير ويل كيإي

. په جمله ك３ ＊ه ＇ر－نديإي

چـ３ د هغـو معنـا پـوره رو＊انـه نـه وي د په پ＋تو ژبه ك３ يو شمير داسـ３ كلمـ３ او لغتونـه شـته

مثال په تو－ه د اسم، صفت او قيد كلم３ چ３ ددوي ترمن＃ ب５لوالى په ＄ينو ＄ايو كـ３ －ـران دي ولـ３

.په نحوي چاپيريال ك３ هغه د استعمال له مخ３ خپله معنا ＇ر－ندولى شي

عيت لـه مخـ３ سـره ب５لـولى شـو د همدران／ه د يوه اسم او صفت ترمن＃ ب５لوالى هم د نحوي موق

.چ３ يو صفت په اسمي معنا بدل شوي وي او يا برعكس. نحوي دري＃ له مخ３ وينو

بـدل او اسـمي مطلـب ＇ر－نـد كـؤي د ) اسـم (پـه نـوم ..) هغـه عمليـه چـ３ يـو صـفت، فعلـى صـفت

ت پـه معنــا د صـف . . . پــه نامـه ياديـإي او يـا بـرعكس كــه نومونـه ) اسـمي كيدنـه (سوبـستانتيوا ＇يـه

پـه صـفت او＊تـي وي يعنـى ) اديكتيـو ا＇پـه (راغلى او يا د صفت دنده ترسره كـؤي دغـه عمليـه بيـا

: د مثال په تو－ه).صفتى كيدل(

په جمله ك３ د الفاظو د استعمال له مخ３ مونإ ويلـى شـو چـ３ دغـه كلمـ３ ＇ـه حيثيـت او دريـ＃

.دياسم دى كه صفت كه قيد او يا ＇ه نور اشكال . لري

البته د لفظ او شكل لـه مخـه ＇ـه نـه شـوويلى ＄كـه پـه پ＋تـو ژبـه كـ３ د اسـم او صـفت تـرمن＃ د

شكل له مخه د－رامـري ك＂ـه －وريـو پـه لحـاظ كـوم خـاص توپيرنـه وينـوول３ د معنـا پـه لحـاظ تـوپير

چـ３ د شـكل لـه د ＇ر－ندون３ له پاره يو ＇و نومونه او صفتونه سره پرتله كوو او －ورو . ＊كاره كيإي

.مخ３ ＇ه －رامري ب５لوالى لري او كه نه

پـه غبـرګ غـإ خـتم ) ى- ay(په پ＋تو ژبه ك３ يو شمير نارينـه نومونـه دي چـ３ د : الف: نوم -اول

لر－ـى، سـؤى، . د －رامري ك＂ه －ورة له مخ３ مفرد عدد، نارينه جنس او اصلى حالت لري لكـه . وى

.ستورى، غؤى، ميإى، ورى

كـور، : ه نومونه چ３ پـه كانـسونين خـتم وي دا هـم مفـرد نارينـه اصـلي حالـت لـري لكـه هغ: ب

.اور، لور او داس３ نور

پـه غبـرګ غـإ مختـوم ) ay) (ى(په پ＋تو ژبه ك３ داس３ صفتونه هم لرو چ３ پـه نرمـه : الف: دويم

نـوى، : ري لكـه وي او د －رامري كته －ـورة لـه مخـ３ هـم مفـرد عـدد، نارينـه جـنس، اصـلي حالـت لـ

.پردى، وإى، ＊كلى، لوى، سوى

.ختم وي) كانسونين(هغه صفتونه چ３ په اصلي غإونو : ب

 

182

. تور، موؤ، سپين، سپور، كوز، ؤوند: او هم مفرد، عدد، نارينه جنس، اصلي حالت لري لكه

رنـه لـري له مخه ＇ه توپي ) ارفو－رافي(د نوموؤو مثالونو له مخ３ －ورو چ３ د صرفي اوليك دود

او په دغو كلمو ك３ جنس عدد او داس３ نور －رامري او لفظي ن＋３ هم نشته چ３ يو تربله ي３ ب５لونـه

.وكؤاي شي

:په دې تو－ه دغه الندې مثال په مقايسوي أول －ورو

هـم مفـرد مونـث صـفتونه چـ３ جمـع يـ３ ) پخـه، سـپينه (ونه، ل＋ته، مفـرد مونـث نومونـه دي او (

.دي) سپين３-پخ３) (ون３ ل＋ت３(

په پ＋تو ژبه ك３ يو شمير ＄يني سو فكسونه هـم شـته دي چـ３ هـم د اسـم د جوؤولـو او هـم د : ج

پنـأي، ) صـفت (ميـوه دار، －لـدار ). اسـم (＇وكيدار، زمينـدار : صفت د جوؤولو لپاره په كاريإي لكه

تــرمن＃ هــم كومــه ＊كــاره د پــه دې تو－ــه د بنــوال او كامــه وال ) صــفت(وطنــي، دولتــي ) اســم(جــوالي

پــه دې حــساب ددغــو پورتنيــو －رامــري شــكلونو او سوفيكــسونونه د اســم او . ب５لــوالي ن＋ــه نــه وينــو

صــفت ب５لــوالى نــه ＇ر－نــديإي ＄كــه دغــه －رامــري او اشــتقاقي ن＋ــ３ ن＋ــان３ پــه نــوم او صــفت كــ３

. شييوازې د مفهوم او موقعيت له مخه سره ب５ل５داى. مشترك３ دي

:يو بل مثال داس３ راوؤو

د سـاختمان او جوؤ＊ـت لـه مخـ３ لومـؤة ) دكتاب ليكونكي وويل ) (2) (يو ليكونكى سؤى (-1

مثال عددي توصيفى تركيب دى او دويمـه جملـه، چـ３ د كتـاب ليكـونكى اضـافى تركيـب دى او د

صـفت دى چـ３ د ) يكـونكى ل(دلته －ورو په لومؤي مثال ك３ . جمل３ د مسند اليه په تو－ه راغلى دى

تر موصوفه د صفت وؤاندې والى . سره اؤه لري او －رامري مطابقت هم په ك３ موجود دى ) سؤى(نوم

.هم په ك３ ليدل كيإي

او اسـم ) فاعـل (او په دويم مثال كـ３ ليكـونكى پـه خپلـه اسـم دى، چـ３ د فعلـي جملـ３ د مبتـدا

.يفعل سره تعلق لر) وويل(دنده ترسره كوي او د

په پ＋تو ژبه ك３ د كلمو موقعيت پـه : په جملو ك３ د －رامري اجزاو د ترتيب په هكله بايد ووايو

او په پاي ك３ فعل ) مسند اليه، فاعل (جملو ك３ يو ＇ه ثابت شوى شكل لري يعنى اول اسمي غونأ

خـه را＄ـي او صفت د اسم نه د مخه او مفعول، ظـرف، قيـد هـم د فعـل ＇خـه د م . راغلى وي ) مسند(

.م／ر دغه ترتيب كله هم اوؤي چ３ دجملو د اجزاو د ترتيب په برخه ك３ مو ورته اشاره كؤې ده

 

183

اجزاو او ＊تنه) ＄ينو －رامري(په اسمى تو－ه د كالم :Substantivization) : صفت د اسم په تو－ه -1

مشران سره جر－ه . ديزمونإ سپين إيري د قدر وؤ دي يا زمونإ مشران ＊ه خلك ت５ر شوي

.شوي دي

محترمـو . په نوموؤو جملو ك３ سپين إيري يا مشران صفتونه دي چ３ د نوم په تو－ه راغلـي دي

مشران په ندايي حالت ك３ د اسم په تو－ه دري＃ لري يعنى په خپله د اسـم وظيفـه يـ３ ترسـره ! مشرانو

دلتـه －ـورو . و نـورو توابعـو قبلـوونكي هـم دي چ３ د نورو اسمي ألو په ＇５ر د صفت، قيد ا . كؤې ده

.ي３ لري) دوستان(معنوي دري＃ هم هغسى دى لكه چ３ ) مشران(چ３ د

د دوستانو سـره توصـيفي تركيـب －２ـل كيـإي ) محترم(په جمله ك３ وينو !) محترمو دوستانو (د

.سره هم محترم دغه أول تركيب دى) مشران(نو د

په دې . هم په دغه أول مثالونوك３ را＄ي). كشران ب３ تجرب３ وي) (يلويان مهربان د(همدارن／ه

پـه ) فاعـل (او سپين ستر－ى صـفتونه دي چـ３ پـه جملـه كـ３ د نـوم ) د زوؤ په معنا (تو－ه سپين إيرى

. سپين إيري راغى ياسپين ستر－３ والؤه: تو－ه را＄ي لكه

ال داس３ مثالونه په پ＋تو ك３ لـرو چـ３ او. فاعلي صفات هم زيات اسمى رن， غوره كوي : دويم

. او خپلـه اصـلي صـفتي معنـا يـ３ لـه السـه وركـؤې ده . دغه فاعلي صفات كورټ اسم تـه او＊تـي دي

د فعلـي ري＋ـي ＇خـه جـوؤ شـوي ) ＊وول، چلول، كنـأل (＊وونكى، چلوونكى، －نأونكى چ３ د : لكه

چـ３ د فـاعلي صـفت معنـا پـه اسـم او＊تـي وي همدارن／ه ＄يني داس３ مثالونه هم وؤاندې كـوو . دي

:بيل／ه

.＄يني معلومات －رانو اوريدنكوته وؤاندې كيإي

پسين３ د عمل ) ته(په دويم حالت ك３ د اوريدونكي دجمع شكل دى چ３ د ) اوريدونكوته(دلته

. غلـى دى حالـت پـه تو－ـه را ) مفعـول لـه (وروستاؤى منلى دى او د جمع اسـم ارتبـاطي ) و(په وجه ي３

.په تركيب ك３ داسمي مركز په تو－ه وظيفه لري) ＊ه اوريدونكى، ＊ه ليكونكى(دغه شان د

:مفعولى صفت د اسم په تو－ه: در４يم

. اوبو اخستى خلوته هم الس اچوي-2 مار خوؤلى له رسة همه ب５ريإي -1

. خداى بخ＋لي ＇ه ＊ه كارونه ي３ سرته رسولي دي-3

:سم په تو－همصدر دا: ＇لورم

 

184

. ك＋تة را و＄غليدې او د مالونو كوزيدل او ختل شروع شول-1

ددې بــاغ پــه ＊ايــسته كولــو كــ３ د طبيعــت نــه عــالوه د روزنــ３ الســونه هــم خپــل پــوره كمــال -2

＊ودلى دى

):اديكتيوا ＇يه(صفت په تو－ه (اسم د :دلته يو اسم د صفت په تو－ه معنا ＊ندي لكه

.دلته ر１ا ورځ نه ده) 2(ياره كو！ه ك３ ناست دي دوي په ت-1

په اصل ك３ نومونه دي ول３ په دغو جملو ك３ د صفت په تو－ه ) ر１ا اوتياره(په دغو مثالونو ك３

.دنده لري

:فعلي صفت د مطلق صفت په تو－ه راغلي وي

وويل خبررسوونكي اژانس-2 . مسافر وؤونك３ ك＋تة د سمندر په غاؤه ودريده-1

له پروت زمري نه －ر＄نده كيأر ＊ه دى-4 . خبر لوڅ خلك بل كارنه لري-3

په دغه مثـالونو كـ３ ك＋تـة، اژانـس، خلـك، كيـدؤ نومونـه دي چـ３ فعلـي نومونـه، صـفتونه د

.مطلق صفت په تو－ه ورسره كار وركوي

:همدارن／ه مفعولي صفات هم په دې برخه ك３ راتالي شي لْكه

.غم ＄پلى زؤه ي３ وچاود. شوى كاروان راورسيد وهل -1

:صفت دقيد په تو－ه＇ن／ه چ３ په ＄ينو ＄ايونو ك３ د صفت او اسم پ５ژندل －ران كـار دى پـه همدغـه تو－ـه دصـفت او

قيدونو ب５لو نه هم ＇ه قدرې فكر غواؤي م／ر دغه توپير په نحوي چاپيريال ك３ أيره اسانه خبره ده،

په پ＋تو ژبه ك３ صفات دقيد په تو－ه دنـده تـر سـره كـوي او هـم د تاكيـد پـه مفهـوم سـره راوؤل ＄كه

＇ن／ه چ３ وينو يو صفت په يوې جمل３ ك３ صفتي معنا لـري م／ـر هماغـه نومـوؤى صـفت پـه . كيإي

.بل３ جمل３ ك３ دقيد او تاكيد وظيفه لري لكه دغه الندې ＇و مثالونه －ورو

د يو صفت پـه تو－ـه معنـا وركـوي ) ＊ه(دلته . بز－رانو ＊ه غنم وريبل. －الن وكرلماليار ＊ه

. خوشحال خان ＊ه تور＄ن و. بز－رانو ＄مكه ＊ه او به كؤه: م／ر په دې جملو ك３

. دوي أير ＊ه كار كوي-2. ايا دوي أير ＊ه خلك دي. د قيد دنده لري) ＊ه(په دعو جملو ك３

سـره توصـيفى تركيـب پـه تو－ـه ) خلـك (قيـد او تاكيـد دى او د اسـم ) أيـر ＊ـه (لـه كـ３ په اوله جم

.داسمي جمل３ خبر جوؤ وي

 

185

يـا . او د فعلي جمل３ د خبـر دمتعلقـاتو ＇خـه دى . تاكيدي قيد دى) أير ＊ه(په دويمه جمله ك３

:دا بل مثال ته هم پاملرنه كوو

په اوله جمله ك３ د صـفت او . غواو تريده -3. －وري ترنده ترنده شاوخوا -2 ترنده غوا راغله -1

م／ـر پـه دريمـه جملـه كـ３ داسـمي ماهيـت پـر ＄ـاي فعلـي . په دويمـه جملـه كـ３ قيـدي معنـا وركـوي

.ماهيت لري

.ته لنأه غوندې كتنه) كونويرژن(دا وو په پ＋تو ژبه ك３ دوينا د －رامري اجزاو د ماهيت بدلون

نتيجه او وروستة خبري

په نورو ژبو ك３ د نحوې په برخه ك３ البته كافي كارشوى دى ول３ په پ＋تو ك３ تر اوسه پورې د

پ＋تو ژب３ او ادب د اسمان ＄النده ستوري لوى استاد عالمه پوهاند رشتين د －رامـر ＇خـه پرتـه بـل

ســتونزو ســره كــوم بــشپؤ علمــي او اكاأيميــك كارنــه دى ترســره شــوى او زه هــم پــه دې تو－ــه د أيــرو

مخامخ شوى يم ليكن د ＇و كالو په ترڅ ك３ م３ ددې اثـر د ليكلـو دپـاره د مخـه مـواد راغونـأ كـؤل

البته زما دغه كار به هـم پـه سـلوك３ سـل بـشپؤنه وي ＄كـه چـ３ د يـوې . تر＇وم３ دغه پالن ترسره كؤ

.ې دىژب３ ！ول３ بشپؤې نحوي ＄ان／ؤتياوې ددې اثر د حوصل３ ＇خه لوؤ

＇ن／ـــه چـــ３ د نحـــوې غـــرض او مطلـــب د يـــوې ژبـــ３ دجملـــو قـــسمونو او أولونـــو او د جملـــو د

جوؤ＊ــت، تركيــب او پــه جملــه كــ３ د كلمــاتو ترتيــب او يــو تربلــه ددوي تــرمن＃ ارتبــاط او پيوســتون

تونكي او مطابقت او نورو حاالتو ＇５ؤل دي، چ３ ددې ＇５ؤن３ د پ５ژنـدن３ د هـدف لـه مخـ３ چـ３ لوسـ

زده كوونكي د پ＋تو ژب３ د ＊وروانو جملو او د فصيحو او بليغو عبارتونو په واسطه خپل مطلب او

نومونـإ د كـار د . عبـارت او جملـ３ د كـؤكيچ او عيـب نـه خـالى وي . مقصد په ＊ه شـان ＇ر－نـد كـؤي

ى دى او بيـامو د پ＋تـو اسانتيا دپاره لومؤى د صرف او نحوې توپير په دويم ＇پرك３ ك３ رو＊انه كؤ

په هكله هم ＇ر－ندون３ كؤي دي چـ３ پخپـل ＄ـاى پـه مفـصل ) تركيب او جمله(ژب３ د نحوي واحدونو

.أول راغلي دي

 

186

اسـمي او (په دې تو－ه د پ＋تو ژبـ３ هغـه ！ـول تركيبونـه چـ３ نحـوي سـاختمانونه جـوؤ وي يعنـى

پؤه تو－ـه د زيـاتو مثـالونو سـره رو＊انـه كـؤي د جوؤ＊ت او ساختمان او معنا لـه مخـ３ پـه بـش ) فعلي

.دي، چ３ دغه موضوع هم درسال３ په يو بيل فصل ك３ راغل３ ده

مونإ ته د پ＋تو ژب３ د نحوي تركيبونو د ＇５ؤن３ ＇خه داس３ جوته شوه چ３ تركيبونـه د －رامـري

اؤيكي په دوو صـورتو سـره مطابقتونو او ترتيب په اساس تركيب او ارتباط ساتي چ３ دغه رابطه او

:وي

. مطابقت-2 ربطي او عطفي -1

په جوؤ＊ت ك３ يو عنصر د تركيب اساسي غؤي په تو－ه چ３ زؤى يا ) تركيب(همدارن／ه د غونأ

ددې له پاره دغه . هسته ورته ويالى شو ＄اى لري او د نورو غؤو سره ！اكلي اساسي عمده رول لري

:الندې مثالونه ＇５ؤو

) زؤي(ددغه غونـأ د اصـلى جـزاو د اساسـي ) شاعر(دى چ３ ) غونأ(يو تركيب : نامتو شاعر -1

شي بيا هم د شـاعر نـوم ثابـت او د ) لوى(كه چ５رې دغه غونأ الپس３ اوإد . په تو－ه پ５ژندل شوى دى

:لكه. هست３ په تو－ه پات３ كيإي

) شـاعر (وؤى، نامتو شاعر په غونأ ك３ پياوؤى نامتو شاعر او يا زمونإ نن／يالى، توريالى، پيا

.د تركيب اساس دى

:همدارن／ه كه دغه تركيب په جمله ك３ راوؤو

كــه د لــوؤو تركيبونــو ＇خــه د ) ژونــدى دى(يــا . زمونــإ پيــاوؤى نــامتو شــاعر خوشــحال خ＂ــك دى

ارتباط پرې شاعر نوم له من％ه وباسو پات３ برخه خپله معنا له السه وركوي او ددغو پاتو برخو ترمن＃

د همدغـه مركـزي . مركزي هـسته جـوؤ وي ) جمل３(د غونأ او د ) شاعر(دلته ليدل كيإي چ３ . كيإي

د اجـزا و تـرمن＃ رابطـ３ او مطابقـت موضـوع او د جملـ３ د ) غونـأ (له مخـ３ د تركيـب ) شاعر) (زؤي(

.ترمن＃ رابطه او مطابقت په ＊ه تو－ه ＇ر－نديداي شي) برخو(اجزاو :تو ژب３ د جملو د جوؤ＊ت په باب بايد ووايو چ３د پ＋

.را＄ي) خبر(او ورپس３ مسند ) مبتدا( په عمومي تو－ه لومؤى مسند اليه -1فاعل او فعل ترمن＃ د فعل متعلقات وؤاندي وروسته كيداي : د پ＋تو ژب３ د جمل３ اجزاوې -2

.كر شوې دهشي چ３ دغه موضوع د جملو په ترتيب ك３ په پوره تو－ه ذ

 

187

بله خبره دا ده چ３ په پ＋تو ژبـه كـ３ د مـسند او مـسند اليـه سـمون او مطابقـت پـه بـشپؤه تو－ـه مونإ پخپلـه ＇５ؤنـه كـ３ پـه پ＋تـو ژبـه كـ３ جملـه د شـكل او جوؤ＊ـت پـه لحـاظ پـه . رو＊انه شوى دى .دووألو ويشل３ ده

.جمل３) مركب３( غبر－３ -2 جمل３) ساده( يو ستوي -1 .چ３ بيا دغه هره يوه په لنأو او اوإدو باندې ب５ل３ كؤاى شوي دي

د پ＋تــو ژبــ３ د يوســتو جملــو پــه برخــه كــ３ كومــه خاصــه نظريــه نــه ليــدل كيــإي ولــ３ د مركبــو د مثـال پـه تو－ـه دالريمـر پـه ليكنـه كـ３ چـ３ يـوه . جملو په باب ＄ين３ ب５ل３ نظـري３ شـته دي ) غبر－و(

－ونـدې پ＋تـو ژبـه د غبر－ـو او (تو ژب３ دجملـو پـه بـاب داسـ３ نظريـه درلـوده چـ３ پ５ؤة د مخه د پ＋ اوإدو جملو اسـتعداد نلـري بلكـ３ داسـ３ جملـ３ پكـ３ شـته چـ３ پـه هغـ３ كـ３ أيـر سـاده او ابتـدايي

).جوؤ＊تونه ليدل كيإيته د جملـو پـه جوؤ＊ـت ول３ دا نظريه په عملي أ－ر ك３ د قبلولو وؤ ＄كه نه ده، چ３ هره ژبه ＄ان

او ترتيب ك３ يوه خاصه ＄ان／ؤتيا لري او هغه ＇وك پرې ＊ه پوهيداي شي چ３ هم په ژبه ك３ پوهـه او مونإ د پ＋تو ژب３ د ادبي او محاوروي مـوادو پـه اسـتنادويالي شـو، چـ３ پ＋تـو ژبـه . پوره الس ولري

جملو ساختمانونه هـم لـري چـ３ يـو ) مركبو(و جملو په درلودلو سره د غبر－ ) ساده(برس５ره د يوستوو زيات مثالونه او تحليلونه ي３ د مركبو جملو په برخه ك３ راغلـي دي ولـ３ دا خبـره بايـد لـه يـاده ونـه باسو چ３ پ＋تو ژبه أير كؤك５چن او مغلق جوؤ＊تونه نشي زغمالى بلك３ د مطلب او مقصد افاده د

－نديإي، كوم３ كؤك５چن３ او مغلقـ３ جملـ３ چـ３ پـه پ＋تـو ژبـه فصيح او بليغو عباراتو په واسطه ＇ر .ك３ اوس استعماليإي هغه د نورو ژبو د اغيزې او يا د نامناسبو ترجموله الرې جوؤې شوي دي

.لنأه دا چ３ پ＋تو ژبه د نحوي جوؤ＊تونو په لحاظ أيره شتمنه ده

３ د －رامر د علمي اساس په ！ين／＋ت ك３ د په پاي ك３ ددې خبرې يادونه كوو، چ３ د پ＋تو ژب

!!!پ＋تو ژب３ ب５ال ب５ل３ لهج３ او ادبي ژبه د متقابلو اؤيكو له مخ３ په پوره تو－ه مرسته كوالى شي

اخيستن％ي

 

188

لمريز كال1338－ل پاچا، امال او انشاء پ＋تو ！ولنه، كابل، . الفت .1

لمريز كال1321مطبعه، كابل، －ل پاچا، لغوي ＇５ؤنه، عمومي، : الفت .2

الهام پوهاند محمد رحيم، روش جديد در تحقيق دسـتور زبـان دري، پوهنتـون، كابـل، .3

.هـ ش1349

الهام پوهاند محمد رحيم، تيوري هاي نحو در زبان دري، د ادبياتو پوهن％ي، －ـستتنر .4

ع1358

ع1966س، پ＋تو روسى قاموس، د شوروي دايره المعارف، مسكو . م. اسالنوف .5

س، د ژبپـــوهن３ اصـــطالحي قـــاموس، شـــوروي دايـــره المعـــارف، مـــسكو . و. اخمـــانوا .6

ع1966

هـ ش1318ايازي، محمداعظم، قواعد پ＋تو، كابل، .7

لمريز كال1357اطالعات او كلتور وزارت، پ＋تو چاپي اثار، كابل، .8

لمريز كال1340ب５نوا عبدالروف، اوسني ليكوال، لومؤى ！وك، كابل، .9

لمريز كال1326پ＋تو ！ولنه، كابل . عبدالروف، ادبي فنونبينوا، .10

ع1935د پ＋تو ژب３ كندهاري لهجه، لينن／راد . ي. برتلس .11

ع1935د پ＋تو ژب３ جوؤ＊ت، لينن／راد، . ي. برتلس .12

ع1974بي＂نى، منتظر، پن％ه حرفونه ديارلس اوازونه، پي＋ور، .13

ع1975پ＋تو ！ولنه، ان／ليسي پ＋تو قاموس، كابل، .14

ع1950پ＋تو ！ولنه، توريالى پ＋تون، كابل .15

ع1345پ＋تو ！ولنه، نن／يالى پ＋تون، كابل، .16

لمريز كال1354پگ＋تو ！ولنه، پ＋تو ＇５ؤني، كابل، .17

) لمريز1340(كابل پوهنتون ) د پوهاند الهام ترجمه(پنزل، هربرت، پ＋تو －رامر .18

لمريز كال1362 كابل .د ليكوالو اتحاديه) موسكا(افغان پور، امين .19

ع كال1960. خ＂ك، خوشحال خان، كليات خوشحال خان، پي＋ور .20

ع كال1944خ＂ك، اجمل، كچكول، پي＋ور .21

ع كال1944خيال، عظيم شاه، صرف ونحو پ＋تو، پي＋ور، .22

ل كال1352خانلري، پرويز، دستور زبان درى، ايران، .23

 

189

ل كال1354. كابل. پ＋تو ！ولنهدوست، دوست محمد، د افغانستان ژب３ او توكمونه، .24

ع كال1960پ＋تو ژبه، د شرقي ادبياتو مطبعه، مسكو، . ا. دوريانكوف، ن .25

تاريخ تلفظ و صرف پ＋تو، جلد اول و دوم، كابل چاپ. أار مستتر .26

ع كال1938رحيم اهللا، قاضي، －نجينه افغانى، پ５＋ور، .27

لمريز كال1326ولنه، كابل، ر＊يتن، صديق اهللا، اشتقاقونه او تركيبونه، پ＋تو ！ .28

لمريز كال1327ر＊تين، پوهاند صديق اهللا، پ＋تو －رامر اول جز، پ＋تو ！ولنه، كابل .29

لمريز كال1370ر＊تين، پوهاند صديق اهللا، پ＋تو －رامر دوم ！وك، كابل، .30

ل كال. هـ1344 ر＊تين پوهاند صديق اهللا، پ＋تو مصدرونه، پ＋تو ！ولنه، كابل، .31

. لمريز كال1343-1343＊تين، پوهاند صديق اهللا، ژب ＊ودنه، پ＋تو ！ولنه، كابل ر .32

ل كال1334ر＊تين پوهاند صديق اهللا، د هند سفر، پ＋تو ！ولنه، كابل، .33

ع كال1954زاحيلى، سيد راحت، د پ＋تو قاعدې، قصه خوانة بازار پي＋ور، .34

ــرې پ＋تونخــوا .35 ــرې او ب ــه، د ل ــر زرغون ــه كــ３ د لهجــ３ رشــتين أاكت ــو ژب ــي پ＋ت ــه ادب پ

).د أاكترة تيزس(ع كال 1975خصوصيات، مسكو

ــور .36 ــون . زيـ ــل پوهنتـ ــنة دوره، كابـ ــاريخ اوسـ ــاتو تـ ــو ادبيـ ــدين، د پ＋تـ ــور الـ ــر زيـ أاكتـ

لمريز كال1360

ع كال1975مسكو، . د عمومى ژبپوهني اساسات. يورس. سيميونوف .37

لمريز كال1350ن％ى، كابل شاكر نور احمد، ژبنة ＇５ؤن３، د ادبياتو پوه .38

.لمريز كال1359د پ＋تنو تاريخ، لومؤى ！وك، حربى پوهنتون مطبعه، كابل . عطا اهللا .39

ــايي او ســامي ژبــو ويــشنه، پ５＋ــور، .40 عوريــا خيــل، كــوثر، حــسين بخــش، د هنــدو اروپ

ع كال1359

عوريــا خيــل، كــوثر، حــسين بخــش، افغــان يــو ريــشايي او ســامى ژبــو ويــشنه، پ５＋ــور، .41

ع كال1961

ل كال1356معرفه االفغاني، كابل، . كاكؤ، پير محمد .42

ع كال1972م، د ادبي پ＋تو ژب３ لغت پوهنه، د علومو مطبعه، مسكو، . ز. كالينينا .43

ع كال1974عمومي ژبپوهنه، لوؤ ＊وون％ي، مسكو . ي. و. كود و خوف .44

 

190

ب، د مـــسكو د خـــارجي محـــصلينو لـــه پـــاره د ژبپـــوهن３ درســـي كتـــا. ز،. ل. －لووانـــوا .45

ع كال)1973(پوهنتون مطبعه

. ع كال1987－رونب５رګ، پ＋تو －رامر، .46

ع كال1973د ژبپوهن３ اساسات، مسكو . ن. ب. －الوين .47

لمريز كال1355. كابل. لغت پوهنه، پ＋تو ！ولنه. دولت محمد. لودين .48

1973. ، روسي پ＋تو قاموس، شوروي دايره المعارف، مسكو0ا. ك. ليبيديف .49

ع كال1970. پ＋تو ژب３ درسي －رامر، مسكو. ا. ك. بيديفلي .50

ع كال1974. مسكو. په معاصره روسي ژبه ك３ ساده جمل３. ا. ب. ليكانت .51

. دادبي روسي ژب３ －رامـر . د روسي ژب３ انستيتوت . د شوروي اتحاد د علومو اكاأيمي .52

ع كال1970. د علومو مطبعه، مسكو

لمريز كال1317 لياره، بلخ، مومند، محمد －ل، د پ＋تو ژب３ .53

ع 1975لـوؤ ＊ـوون％ي مطبعـه مـسكو ) اساسات(د ژبپوهن３ مقدمه، . س. يو. ماسلوف .54

كال

لمريـز 1320نوري، محمد －ل، د پ＋تـو اصـطالحات او محـاورې، پ＋تـو ！ولنـه، كابـل .55

كال

. لمريز كال1346هير، سيد احسان اهللا، رن％ور، پ＋تو ！ولنه، كابل، .56