Paluchowski UAM 2020paluchja-zajecia.home.amu.edu.pl/diagnoza/wyklad/...Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski 28 z 806 Korekcyjna funkcja diagnozowania (1) Nie przeprowadza

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski 12 z 806

1 Diagnoza - podstawowe pojęcia Specyfika wyjaśnień psychologicznych

Aspekty diagnoz psychologicznych Podstawowe kroki i etapy procesu

diagnozowania


Diagnoza należy do najbardziej podstawowych dziedzin psychologii w potocznym rozumieniu często jest z nią utożsamiana

(Rocio Fernandez-Ballesteros 1999)


Specyfika wyjaśnieńpsychologicznych

bull potocznie wyjaśnienie psychologiczne oznaczabull wtedy gdy ulegamy wpływowi silnych emocji

przeżywamy gwałtowny wstrząs (też pozytywnych -motywacji)

bull odwołanie się do wszystkiego tego co zachodzi w ludzkim umyśle (w tym pamięci ale także ułudy)

bull nieposiadający fizycznego (biologicznego) podłoża też dolegliwości somatyczne o nieokreślonym podłożu

bull jeśli coś ma psychologiczne wyjaśnienie to znaczy że jest chorobą czymś podejrzanym

bull w psychologii oznacza odwołanie się do indywidualnych cech podmiotowych


Jak ogoacutelnie definiuje siędiagnozowanie (1)

bull proces określania stanu aktualnego stanu przyszłego oraz stanu do momentu diagnozowania (przeszłego)

bull diagnoza ndash efekt procesu diagnozowania

bull monitorowanie ndash obserwowanie wartości wybranych parametroacutew w trakcie działania lub w trakcie przeprowadzania procesu diagnostycznego (monitorowaniem roacutewnoległe ciągłe lub sekwencyjne)


Jak ogoacutelnie definiuje siędiagnozowanie (2)

bull działania mające na celu uzyskanie informacji owybranych obiektach i ich otoczeniu oraz o tym jakie zależności występują pomiędzy nimi

bull jest to rozpoznanie istoty i uwarunkowań złożonego stanu rzeczy na podstawie obserwacji jego cech (objawoacutew) oraz znajomości ogoacutelnych prawidłowościpanujących w danej dziedzinie

bull rozpoznawanie jednostkowych stanoacutew rzeczy i ich tendencji rozwojowych przy wykorzystaniu wiedzy o ogoacutelnych prawidłowościach

bull ustalanie przyczyn na podstawie zebranych danych


Czym jest diagnozowanie

stan przyszły

stan przeszły

retrognozatendencje rozwojowe

prognozatendencje rozwojowe

DIAGNOZA

wiedza o ogoacutelnych prawidłowościach w danej dziedzinie

istota

stan aktualny(objawy)

Paluchowski UAM 2020

funkcje wykonawcze
Komentarz w tekście


Etymologia

bull słowo diagnoza pochodzi z greckiegobull bdquodiaacuterdquo (διά) znaczy bdquoprzezrdquo za

pośrednictwem a ldquognosisrdquo (γνῶσις) to wiedza osiągnięta pośrednio poznanie

bull zaś całe słowo bdquodiaacutegnosisrdquo (διάγνωσις) oznacza rozroacuteżnianie osądzanie a bdquodiagnostikeacuterdquo (διαγνωστική) to sztuka odroacuteżniania za pomocą pośredniego (umysłowego) poznawania


Cele diagnozowania

Stosujemy narzędzia diagnostyczne aby na podstawie zebranych informacji

ndashokreślić naturę problemu oraz wskazaćjego przyczyny i konsekwencjebull jedynie prognozować zachowanie

ndash tworzyć plan interwencji

ndashocenić postępy i efekty interwencji

ndash rozumieć jednostkę


Pojęcie i przedmiot diagnozowania w

psychologiibull proces aktywnego poszukiwania

danych (informacji) potrzebnych do podjęcia decyzji o działaniach zmierzających do zmiany aktualnego stanu (położenia) psychospołecznego ludzi aktywizowany albo przez dyskomfort jednostki albo jej społecznego otoczenia

bull naukowo uprawiane budowanie teorii konkretnej jednostki


Podstawowe pytania w diagnozowaniu

Najprościej rzecz ujmując diagnozowanie ma odpowiedzieć na pytania dotyczące konkretnej jednostki i kontekstu jej działania

bull bdquojak jestrdquobull bdquodlaczego tak właśnie jestrdquobull bdquojak to się dziejerdquobull bdquodlaczego będzie tak a nie inaczejrdquobull bdquoco zrobić by uzyskać pożądany stanrdquo


Funkcje diagnozowania

bull bdquojak jestrdquo ndash deskryptywno-ewaluacyjna

bull bdquodlaczego tak właśnie jestrdquo bdquojak to siędziejerdquo ndash eksplanacyjna (mechanizm)

bull bdquodlaczego będzie tak a nie inaczejrdquo ndashpredykcyjna

bull bdquoco zrobić by uzyskać pożądany stanrdquondash korekcyjna


Deskryptywno-ewaluacyjna funkcja

diagnozowaniaOproacutecz poszukiwania pomocy w rozwiązaniu

indywidualnego problemu osoby uczestniczące w badaniu poszukują także informacji o sobie pozwalających lepiej się poznać

Ludzie przeżywają lęki dotyczące tego jacy są na ile są typowi na ile opinia innych jest trafna itp itd

W tym sensie diagnoza jest lustrem w ktoacuterym przeglądają się osoby uczestniczące w badaniu i poszukujące sprzężenia zwrotnego



Korekcyjna funkcja diagnozowania (1)

Nie przeprowadza się diagnozy dla niej samej bo diagnozowanie nie jest czynnością samoistną ndash jest działaniem przygotowawczym i najczęściej staje siępodstawą interwencji ją dookreślającej

Interwencja z kolei jest podklasą czynności projektowania ndash tu rozumianego jako określanie pewnego pożądanego przyszłego stanu rzeczywistości

Diagnozowanie jest więc pierwszym etapem projektowania pozwalającym określić stopieńodchylania się aktualnego stanu rzeczywistości od jej wizji



Da się wyroacuteżnić trzy głoacutewne obszary problemowe diagnozowania ndash co rzeczywiście jest (obszar identyfikacji albo

badania) ndash co i jak ma być zrobione (obszar decyzji) i ndash przybliżanie pierwszego do drugiego (obszar

działania)Badając staramy się opisać stan aktualny by moacutec

zaroacutewno określić co do niego doprowadziło (retrognoza) i jaki będzie rozwoacutej wydarzeń(prognoza)



Rozrywanie związku między diagnoza i terapią a nawet minimalizowanie roli diagnozy (patologia jest w gruncie rzeczy u wszystkich taka sama i należy koncentrować się na szukaniu i implementacji metod interwencji) to nihilizm diagnostyczny


Diagnozowanie jako przetwarzanie danych

Diagnozowanie jest przetwarzaniem danych a nie rejestrowaniem zachowań - nie interesują nas bowiem zachowania per se ale informacje jakie niosą

Rejestrowane przez nas oddzielnie zachowania nie niosą wielu informacji - każde z nich rozpatrywane w oderwaniu od innych może być odbiciem wielu roacutewnie prawdopodobnych znaczeń

Dopiero przetwarzanie danych pozwala wybraćjakieś (użyteczne) znaczenia a inne odrzucić



Efektem przetwarzania danych jest ich Efektem przetwarzania danych jest ich scaleniescalenie

Wieloskalowe metody (WAIS MMPI - lata rsquo30-rsquo60 XX w) skłoniły badaczy do integrowania wynikoacutew i traktowania jako przedmiotu interpretacji całego profiluwynikoacutew ktoacutery jest wskaźnikiem organizacji osobowości


Diagnozowanie vs testowanie (1)

Diagnozowanie to złożony proces rozwiązywania problemoacutew (odpowiadania na pytania) w ktoacuterym wykorzystuje się testy jako jedna z metod zbierania danychW procesie diagnozowania wykorzystujemy wielorakie źroacutedła informacji i procedury diagnostyczne poszukujemy złożonych związkoacutew przyczynowo-skutkowych wyciągamy wnioski i interpretujemy dane oraz poszukujemy pełnego zrozumienia

Testowanie to obiektywny i wystandaryzowany pomiar proacutebki zachowania Obejmuje przeprowadzanie badania oraz interpretacje jego wynikoacutew Testowanie jest elementem diagnozowania




Diagnozowanie skoncentrowane jest na problemie a testowanie zorientowane jest na pomiarze

Tam gdzie chcemy wyjaśnić (zrozumieć) obserwowane zjawisko (problem) odwołanie siędo pomiaru nie wystarcza Może ndash w ramach tzw eksperymentu klinicznego ndash służyć do określania zależności typu bdquoim więcej tego tym więcej czegoś innegordquo Jednak ta zależność to tylko element zrozumienia mechanizmu (wspoacutełdzia-łających niejawnych procesoacutew i jawnych zachowań) analizowanego zjawiska

Testowanie i pomiar normatywny to dobre narzędzie w selekcji (podobieństwo do wzorca) i orzecznictwie (progi odrzucenia)



Czemu psychologom łatwiej testować niżdiagnozować

bull wynik liczbowy wydaje się obiektywny i przez to bardziej przekonującybull za interpretacje odpowiedzialny jestem ja za wynik liczbowy autor testu wydawca ergo bdquotestrdquo więc prościej jest nie ponosić odpowiedzialności osobistejbull bo testowanie jest bdquozatrudnieniem maszynyrdquo i wyręcza psychologabull bo wydaje się prosty i nie wymagający dodatkowego tłumaczenia (potoczne bdquoim więcej tym lepiejrdquo i inne związki prostoliniowe)bull bo tego oczekują (por wyżej) odbiorcy (urzędnicy) a brakuje nam zawodowej asertywności


Diagnozowanie ndash komentarz

Skoro diagnozowanie ma odpowiedzieć na pytania ldquodlaczegordquo łatwo ulec złudzeniu że ldquoprawdziwerdquo odpowiedzi albo zna jednostka ktoacuterej to pytanie dotyczy albo osoby ldquowiarygodnerdquo z jej otoczenia Każda proacuteba unaukowienia takiej diagnozy jawi się jako ldquointelektualne mętniactwordquoCzyli wystarcza wiedza potoczna i dobre

chęciI ndash kto jest (bardziej) wiarygodny


Diagnozowanie ndash uwagi

ndash może być modelem relacji interpersonalnych klienta

ndash powinno spełniać określone profesjonalne wymagania by zminimalizować ryzyko związane z konsekwencjami działań podejmowanych wobec ludzi na podstawie diagnozy

ndash redukuje koszty interwencji (zatrudnienia)ndash monitoruje zmianęndash buduje zawodową tożsamość


Diagnoza pełna wg Ziemskiego

diagnoza (aspekt) klasyfikacyjna

diagnoza (aspekt)genetyczna

diagnoza (aspekt)rozwojowa

diagnoza (aspekt) funkcjonalna

diagnoza (aspekt) prognostyczna

diagnoza cząstkowa

diagnoza pełna

diagnoza cząstkowa


Aspekt genetyczny diagnozy

Diagnoza genetyczna (kauzalna) koncentruje się na pochodzeniu aktualnego stanu a diagnozowanie jest wykrywaniem i identyfikowaniem łańcuchoacutew specyficznych czynnikoacutew przyczynowych ulokowanych w przeszłości

Najczęściej nie wystarcza podanie przyczyn najbliższych bezpośrednich ndash co jest przykładem błędnego wyprowadzania związku przyczyny i skutku ze zwykłego następstwa w czasie zgodnie z zasadą post hoc ergo propter hoc Potrzebne jest zbadanie całego łańcucha uwarunkowań przyczynowych analizowanego zjawiska



Aspekt prognostyczny diagnozy

bull poszukujemy tych stanoacutew (nieplanowanych skutkoacutew oraz oczekiwanych i planowanych wynikoacutew) w przyszłości ktoacutere daje sięwprost wyprowadzić ze stanu aktualnego

bull przewidywanie to może zakładać brak zmiany działania czynnikoacutew kontekstowych (ekstrapolacja ndash por dalej) lub ich zmianę (jak w rozwoju)


Aspekt rozwojowy diagnozyWspoacutełcześnie poszukuje się informacji o stopniu

zaangażowania jednostki w rozwiązywanie zadańrozwojowych (związanych z wiekiem i ktoacuterych podjęcia oczekuje jej społeczne otoczenie) o tym jaka jest wiedza jednostki o sobie i świecie czy wreszcie o tym jakie są jej względnie stałe (niezależne od kontekstoacutew sytuacyjnych) skłonności i preferencje Zwraca się także uwagę na poszukiwanie czynnikoacutew prewencji

Przedmiotem diagnozy (obok specyficznych cech jednostki) musi być także jej społeczne otoczenie uczenie się na podstawie własnych zachowań oraz faza rozwoju w jakiej jednostka się znajduje i charakterystyczne dla tej fazy interakcje społeczne


Diagnoza fazy

koncentruje się albo na poszukiwaniu odchyleń od obrazu typowego dla danej fazy (stadium) rozwojowej (np w dojrzewaniu)

albo na identyfikowaniu tej fazy w jakiej jednostka się znajduje (deficyty rozwojowe =diagnoza negatywna obszary rozwoju w ktoacuterych jednostka jest zaawansowana = diagnoza pozytywna)


Diagnoza procesu

Opis stopniowego rozwijania się npchoroby a także progu dezintegracji (szukania profesjonalnej pomocy) dynamiki patologii (jej historycznego porządku) oraz patologicznej integracji

Tu zwraca się uwagę nie tyle na historię etiologii ale na osiąganie roacutewnowagi z udziałem czynnikoacutew patologicznych poszukiwanie mechanizmu (procesu) stabilizującego patologiczne przystosowanie mimo sygnałoacutew dysfunkcji i przy jednoczesnym braku np samooskarżania się poczucia winy czy braku szacunku do siebie

Np w diagnostyce zachowania bardziej istotne od tego co zachowanie wywołuje jest to co je podtrzymuje


Diagnoza integracjiocena stopnia unifikacji życia psychicznego i

jednocześnie jego organizacyjnej złożoności w doświadczeniu podmiotowym integracja jest podstawą poczucia tożsamości

Diagnoza ta jest opisem hierarchicznych stopni integracji oraz stanu wewnętrznej zgodności jako efektu nieobecności konfliktoacutew lub ich rozwiązania

Jest ona też proacutebą wyjaśnienia kompletności kompetencji i efektywności działań jednostki przez wskazanie czynnikoacutew podmiotowych je warunkujących Tak jak poprzedni rodzaj diagnozy można nazwać diagnoząchoroby tak tę określić można jako diagnozę osobowości


Aspekt klasyfikacyjny diagnozy

bull diagnoza klasyfikacyjna (typologiczna) polega na identyfikacji zaburzenia jakiejś funkcji (uczenia się pamięci snu itp) lub poszukiwaniu wzorca wiążącego albo obserwowane objawy funkcjonowania (nerwicy schizofrenii psychosomatyki itp) albozaburzenia systemoacutew interpersonalnych (rodzina praca itp)

bull klasa (wzorzec) nie jest tu efektem generalizacji ale indukcyjnego uogoacutelniania - poszukiwania jakiego stanu typowego lub pojęcia porządkującego zroacuteżnicowane obserwacje na podstawie ich podobieństwa w ten sposoacuteb wypracowuje się empiryczne kryteria klasyfikacji

bull efektem klasyfikacji jest podział rozłączny podział może być jedno-lub wielowymiarowy jedno- lub wielostopniowy a w tym hierarchiczny

bull w praktycznym postępowaniu badacz poszukuje predefiniowanej klasy dla zebranych danych czyli stosuje wcześniejsze kryteria w celu uporządkowania obserwacji diagnoza oznacza zakwalifikowanie



Diagnoza klasyfikacyjna (1)

bull jest to rozpoznanie badanego stanu rzeczy przez zaliczenie go do określonego typu lub gatunku czy klasy określenie jego obecnej fazy oraz przewidywania jego rozwoju

bull co pozwala na wykorzystanie innych danych związanych empirycznie z owym typem (klasą) ndash np korelatoacutew



bull podstawą jest założenie typologicznej reprezentatywności czyli założenie o (gatunkowej) jednorodności obiektoacutew wewnątrz typu np że zaburzenie nie zależy od cech specyficznych bdquonosicielardquo a jego obraz symptomatologiczny jest podobny u roacuteżnych osoacuteb (cechy wspoacutelne =gt testy)

bull jakby diagnoza roacuteżnic indywidualnych na wspoacutelnych dla badanych jednostek dymensjach


Medyczny model diagnozy

W pejoratywnym znaczeniu termin medyczny dotyczy organicznej i ograniczonej etiologii (tj spostrzegania etiologii jako efektu izolowanego związku biologicznej przyczyny i biologicznego skutku bez brania pod uwagęindywidualnych - także biologicznych -predyspozycji) Choroba - zaroacutewno somatyczna jak i psychiczna - związana była z uszkodzeniem organoacutew ciała (moacutezgu) wyjaśnienie jej etiologii miało charakter mechanistyczny i redukcjonistyczny a terapia naprawy


Aspekt funkcjonalny diagnozyDiagnoza funkcjonalna (celu) poszukuje sensu

wyodrębnionych elementoacutew ze względu na całość z jakiej pochodzą i jakie funkcje w niej pełnią oraz ich zmian pod wpływem działania całości Rodzaj diagnozy teleologicznej

Należy ową funkcję rozpatrywać w powiązaniu z funkcjami innych elementoacutew i tworzonych przez nie całości czyli wyjaśniania systemowego (homeostatycznego)

Czasami używa się zamiennie pojęć bdquodiagnoza funkcjonalnardquo i bdquodiagnoza funkcji (funkcjonowania)rdquo


Diagnoza funkcji dotyczy

albo diagnozy określonej funkcji (np motoryki myślenia czytania rozwoju społecznego itp) i polega na opisie jej zaburzeń i wyjaśnieniu ich (pato)mechanizmu

albo odnosi się do diagnozy poziomu czy jakości codziennej aktywności w danym obszarze(sytuacji np funkcjonowanie w szkole) w jakiejśsferze dla określenia słabych lub mocnych stron (niezdatności lub zdatności do czegoś) ndash a dokładniej przyczyn trudności przystosowawczych niesprawności niedomagań trudności w tym zakresie osoby uczestniczącej w badaniu


Poroacutewnanie diagnozyroacuteżnicowej funkcjonalnej i interakcyjnej

Rodzaj diagnozymodel

diagnozy

Cele diagnozy Odbiorca diagnozy

Typowe instytucje oczekujące diagnozy

Aktywnośćdiagnosty

Relacja między diagnozą a terapią

Nozologicznaczyli

roacuteżnicowa

klasyfikowanie pacjenta do

grupy chorych

instytucja szpital psychiatryczny

więzienie wojsko

rutynowe czynności

(standardowe testy)

brak relacji (terapięprowadzi często

ktoś inny)

Funkcji (funkcjonalna)

zrozumienie rodzaju

trudności i jej źroacutedeł

(przy okazji może być

osiągnięty cel wskazany

wyżej)

sam psycholog

lubinstytucja

szkoła

elastyczny wyboacuter działańna podstawie

wiedzy teoretycznej

wiedzy o narzę-dziach

diagnostycznych

duży związek(rozumiejąc problem pacjenta psycholog może oddziaływać

na niego)

Interakcyjna(psychospo-łeczna)

jw + doprowadzenie do akceptacji diagnozy (gdy trzeba zostaje

ona zmodyfikowana)

pacjent i jego

otoczenie społeczne

psycholog sam uwzględnia

punkt widzenia roacuteżnych

instytucji ważnych dla

pacjenta

jw + oddziaływanie na pacjenta i

jego środowisko

psycholog prowadząc terapię wciąga do

wspoacutełpracy pacjentaoraz jego środowisko

H Sęk (red) (1991) Społeczna psychologia kliniczna Warszawa PWN



Diagnoza psychospołeczna

Trzy przyczyny pojawienia się nowej diagnozybull nowe problemy psychologiczne wymagające pomocy

psychologa (np krytyczne wydarzenia życiowe sytuacje trudne i skuteczne radzenie sobie optymalizacja warunkoacutew własnego rozwoju)

bull problemy psychologiczne ludzi uwarunkowane poprzez szczegoacutelne oddziaływanie środowiska społecznego(np zbyt wysokie lub niskie wymagania)

bull podmiotowe traktowanie innych ludzi przez psychologoacutew doprowadziło do uznawania ich za partneroacutew ktoacuterych pomoc jest niezbędna w rozpoznawaniu własnych problemoacutew a następnie w ich usuwaniu (np terapie poznawczo-behawioralne systemowe)


Diagnoza interakcyjna (1)

[Proces] bdquouzgadniania definicji problemu pacjenta i sposoboacutew jego rozwiązaniamiędzy psychologiem i osobą badaną lub jej najbliższym otoczeniem społecznymrdquo

[Diagnoza dokonywana] bdquoprzy wspoacutełudzialepacjenta ale z uwzględnieniem realnych warunkoacutew sytuacji oraz interesoacutewinstytucjirdquo



bull Diagnoza dotyczy jednostki i jej relacji z otoczeniem ndash diagnoza osoby w kontekście społecznym

bull Psycholog musi posiadać kompetencje do badania środowiska społecznego


Cel negocjowaniadiagnozy

bull uzgodnienie diagnozy może zapoczątkować u pacjenta bardziej aktywny stosunek do problemu (lepsze rozumienie go nastawienie na zmianę)

bull udział pacjenta i jego rodziny w procesie diagnozy zwiększa szanse na ich wspoacutełdziałanie w procesie zmian

bull proces uzgadniania diagnozy podkreśla bardziej partnerskie podejście psychologa do pacjenta i jego rodziny (rola konsultanta doradcy) podmio-towe traktowanie jest realizacją ideałoacutew etycznych(ale jest też dwuznaczne - hipokryzja)


Etapy diagnozy interakcyjnej (1)Subiektywny problem percepcja nieskuteczności

własnego działania w realizacji wymagaństawianych jednostce przez środowisko wobec ktoacuterych nie może się uchylić

1 Określenie własnego problemu przez pacjentabull pacjent często pozostaje pod wpływem opinii

otoczenia społecznego na temat tego co mu dolega

bull tę opinię nazywa się protodiagnozą Można także użyć tu pojęć bdquoetykietowanierdquo bdquostygmaty-zacjardquo bdquonaznaczenierdquo (np bdquoniedorozwiniętyrdquobdquoleńrdquo bdquoagresywnyrdquo bdquoalkoholikrdquo itd)

Do czego ludziom potrzebna jest protodiagnozaDo czego spoleczeństwu potrzebna jest protodiagnoza


Protodiagnoza

bull bdquo() proces poznawczy zachodzący w społeczeństwie ktoacutery ma na celu wyodrębnienie wśroacuted jego członkoacutew tych ktoacuterzy nie są w stanie poprawnie regulowaćwłasnych stosunkoacutew z otoczeniem i ktoacuterzy w wyniku tego wstępnego rozpoznania trafiajądo odpowiednich specjalistoacutew () aby podjęto wobec nich specjalne postępowanie (diagnozę i terapię)rdquo Stanisław Kowalik i Jerzy Brzeziński

bull rodzaj mechanizmu kontroli społecznej ktoacutery ma prowadzić do roacutewnowagi społecznej



Etapy diagnozy interakcyjnej (2)2 Interakcyjne badanie psycholo-

giczneCzęsto głoacutewny problem pacjenta psycholog zaczyna spostrzegaćinaczej niż określił go sam pacjent

3 Negocjowanie diagnozyPsycholog w kontakcie z pacjentem lub osobami z jego otoczenia stara siętak sformułować problem pacjenta aby jego określenie było dla nich do przyjęcia


Etapy diagnozy interakcyjnej (3)

protodiagnoza społeczna

teoretyczna wiedza psychologiczna

osoba badana

problem subiektywny

problem obiektywny

wspoacutelna diagnoza problemu

psychologicznego

negocjacje rezultat diagnozy

psychologicznej

diagnosta


Podstawowe kroki procesu diagnozowania

bull etap prediagnostycznybull etap badania diagnostycznego

ndash rozpoznanie problemundash identyfikacja przyczyn

bull etap wyjaśniania i planowania interwencjindash uzupełnianie luk diagnostycznych

bull implementacja planu interwencji


Plan motywacyjny bdquopotrzeba opieki

szpitalnejrdquoczas

proacute

g d

ezinteg

racji

zasoby

mechanizm patologicznego przystosowania

potrzeba opieki szpitalnej

chorypacjent

narastająca dysfunkcja


Faza prediagnostyczna -czynniki

Cztery grupy czynnikoacutew decydujące o zachowaniu osoby diagnozowanej

bull zadania stawiane przed osobą diagnozowanąbull relacja zaufania między diagnostą a osobą

diagnozowanąbull społeczny i kulturowy kontekst badania (w

tym protodiagnoza)bull cechy diagnosty (ogoacutelne preferencje

poznawcze preferencje paradygmatyczne typ umysłu refleksyjność)


Faza prediagnostyczna ndashtreść

bull obejmuje to wszystko co wyprzedza właściwe badanie to z czym obie strony ndash osoba uczestnicząca w badaniu i badająca ndash wchodzą w interakcję

bull badanie diagnostyczne to nie tylko problem poznawczy ale ndash ze względu na jego interakcyjny specyficzny charakter ndash także emocjonalny i to zaroacutewno dla diagnosty jak i osoby przezeń badanej



Faza prediagnostyczna ndashperspektywy

osoba uczestnicząca w badaniu rozumiejąc rolę diagnosty oraz funkcje i skutki badania przychodzi z dotychczasowąhistorią swego życia w ktoacuterym badanie jest tylko chwilą ze swoimi problemami potrzebami oraz celami

osoba badająca przynosi na to spotkanie wiedzę profesjonalną narzędzia i procedury diagnos-tyczne swoacutej system wartości i preferencję do określonego stylu diagnozowania

Pojęcie bdquoklient dobrowolnyrdquo = zmotywowanym do wizyty u psychologa i uczestniczeniu w badaniu przeżywanym problemem lub świadomą intencją bdquoklient niedobrowolnyrdquo = kontestujący wizytę u psychologa nastawiony na bdquoudowadnianierdquozachowaniem ndash swojemu otoczeniu ilub psychologowi ndash zbędności takiej wizyty


Diagnosta

Diagnosta to osoba wyszkolona w stosowaniu specjalistycznych technik wywoływania i obserwacji zachowań oraz nauczona myślećo zachowaniach w pewien (psychologiczny) sposoacuteb realizująca tzw usługęprofesjonalną oraz specyficzną rolęspołeczną ktoacuterej treścią jest niesienie pomocy (benevolence ndash czynienie dobra) a ktoacuterą to usługę i rolę osoby badane rozumiejąi akceptują


Wiedza diagnostyczna

bull wiedza o wspoacutełwystępowaniu stanoacutew i o dostępnych wskaźnikach między innymi o znakach za pomocąludzie komunikują się w sytuacji badania

bull wiedza o interpretacyjnych znaczeniach wskaźnikoacutewbull wiedza jakie czynności badawcze należy zrealizować

aby uzyskać niezbędne informacje oraz jakich informacji dodatkowych poszukiwać

bull wiedza o stopniu zaufania może diagnosty do tych informacji

bull wiedza o specjalistycznym instrumentarium (wiedzęmetodyczną i metodologiczną) w tym wiedzę o sposobach agregowania obserwacji zgodną z podzielanym paradygmatem


Społeczna rola diagnosty ndash fakty

obejmuje ndash podobnie jak rola adwokata czy lekarza ndash przyzwolenie na szereg jego zachowań jakie w codziennych sytuacjach nie byłyby tolerowane

bull przyzwala się na swoisty voyeryzm przyglądanie się zza szyby profesjonalizmu ludziom w sytuacjach w ktoacuterych nie chcieli by być oglądani i ktoacutere normalnie wywoływaćmogą zażenowanie

bull przyzwala się na osądzanie osobistych myśli pragnień i ukrywanych zachowań z pozycji ldquoobiektywnego sędziegordquo wyroczni


Społeczna rola diagnosty ndashzłudzenia (1)

bull przypuszcza się że psycholog posiada tajemniczą moc (lub roacutewnie tajemnicze testy) umożliwiające mu poznanie ldquocałegordquoczłowieka na pierwszy rzut oka (Augenblick-diagnose) moc ktoacutera nie pozwala psychologa oszukać

bull nie każdy łatwo radzi sobie z otaczającąniekiedy psychologoacutew aurą strachu i autorytetu (a może rzeczywiście potrzeba władzy jest po prostu cechą charakteryzującąpsychologoacutew - jak pisze psycholog społeczny Stanisław Mika)



bull z drugiej strony niektoacuterzy ndash celują w tym absolwenci psychologii ndash lubią to poczucie omnipotencji (wszechmocy) i wierzą że każde zachowanie w każdej sytuacji daje sięinterpretować (ma znaczenie diagnostyczne) oraz nie ma takich obszaroacutew ludzkiego życia ktoacuterych nie można zbadać

bull łatwo w tej sytuacji o megalomanię i autokratyczną postawę psychologa to on moacutewi co kiedy i - czasami - jak ma zachowywać się osoba badana to on lepiej od niej wie czemu tak się ona zachowuje



Społeczna rola osoby badanej(1)

bull musi pozbyć się wstydu i nieufności nie mieć tajemnic i być szczera (do granic ekshibicjonizmu) wobec obcej mu osoby i zakładać że będzie rozumiana i akceptowana

bull mimo poczucia zagrożenia musi godzić się na brak kontroli w relacji z diagnostą(psychologiem)



bull kiedy ktoś staje się klientem psychologa w sytuacji życiowego kryzysu woacutewczas jego poczucie bezradności potrzeba wyznań i pragnienie uzyskania pomocy umożliwia mu przetrwanie

bull sposoacuteb radzenia sobie z tymi problemami obrona poczucia szacunku do siebie (godności) i prywatności z diagnostycznego punktu widzenia nie utrudnia diagnozy ale ją wzbogaca (a niekiedy paradoksalnie ndash umożliwia)


Definicja sytuacji diagnostycznej

bull to taka sytuacja w ktoacuterej osoba badana uczestniczy dobrowolnie świadoma celu jakim jest jej ocena

bull sytuacja tworzona specjalnie dla celoacutew diagnostycznych i w ktoacuterej wywołuje sięzachowania typowe pod względem tej charakterystyki jaka ma być przedmiotem celowej obserwacji

bull sytuacja ktoacutera od diagnosty nie wymagaosobistego zaangażowania i w ktoacuterej jasno określony jest zakres i rodzaj dopuszczalnych zachowań


Sytuacja badania (1)

można wyroacuteżnić dwa przypadki poddawania się ocenie podczas selekcji oraz w przypadku bycia pacjentem

bull sytuacja psychologiczna w jakiej znajdują się badani podczas selekcji nie roacuteżni się tak bardzo od tej w jakiej znajdują się pacjenci w obu przypadkach badanie może mieć dla osoacuteb uczestniczących w badaniu charakter instrumentalny (por klient dobrowolny)

bull w obu przypadkach badanie psychologiczne jest ważnym wydarzeniem życiowym w ktoacuterym ludzie biorą udział z własnej woli i w ktoacuterym starają się wspoacutełpracować z diagnostą (compliance) w taki sposoacuteb i w takim stopniu by zrealizować swoje cele

bull cele te faktycznie mogą być zupełnie inne i odmienne od tych jakie zakłada diagnosta


Sytuacja badania (2)bull założenie o kooperacyjnej postawie osoacuteb

badanych ma charakter aprioryczny i stanowi milczące założenie każdej techniki diagnostycznej

bull jedną z profesjonalnych umiejętnościpsychologa jest uaktywnienie u badanej przez niego osoby postawy kooperacyjnej zapewniającej uzyskanie trafnych i rzetelnych wynikoacutew (dzieląc odpowiedzialność za to z twoacutercą danej techniki diagnostycznej czy testu)


Standaryzacja badaniabull przestrzegania wymogu roacutewnych warunkoacutew

diagnozowania jest ważne dla sensowności poroacutewnywania wynikoacutew osoby badanej z innymi osobami

bull jednak czy warunki te są standardowe zależy nie tylko od psychologa ale i jego klientandash roacutewność warunkoacutew badania oznaczać ma ten sam

poziom rozumienia zadań jakie stoją przed osobąuczestniczącą w badaniu jeżeli mimo standardowej instrukcji nie rozumie ona wymagań sytuacji testowej to nie wystarczy wielokrotne odczytywanie tej samej instrukcji

ndash nadmierna sztywność w tym względzie może prowadzićdo nieroacutewności



Faza badania i wstępnych decyzji (1)

Osoba uczestnicząca w badaniu

bull akceptacja alternatyw oferowanych przez test

bull wyboacuter działania ze zbioru działań dopuszczanych przez zadanie i

bull wyboacuter ekspresji działania ze zbioru działańpsychologicznie dopuszczalnych

Osoba badającabull wyboacuter rejestracja i

agregacja zachowańtestowych a także innych danych o osobie badanej i jej otoczeniu oraz

bull ocena użyteczności i kompletności zebranych informacji



bull diagnosta oczekuje od osoby uczestniczącej w badaniu zachowańtestowych to jest zachowań jakie on (i stosowane przez niego narzędzia) określa jako dopuszczalne w sytuacji badania

bull diagnosta oczekuje tylko takich zachowań testowych ktoacutere może zarejestrować (zapisać utrwalić ) i ocenić (zakwalifikować zagregować) zgodnie ze swoją diagnostyczną wiedzą

bull to może być powodem dla ktoacuterego jedni diagności wolą techniki kwestionariuszowe (gdzie forma i zakres zachowań jest wąski) a drudzy ich przeciwieństwo - techniki projekcyjne (gdzie ciągle trzeba decydować czy jest to zachowanie diagnostyczne czy nie)

bull diagnosta oczekuje że informacje przekazywane przez osobębadaną będą szczere i że diagnostyczna komunikacja będzie wspoacutełpracą a nie proacutebą wywiedzenia w pole (i wzajemnie)


Odczuwanie dyskomfortu

bull jednostka szuka odpowiedzi na ndash metaforycznie rzecz ujmując ndash pytania Dlaczego coś jest nie tak Dlaczego teraz Dlaczego ze mną Jak można wyjaśnić moje zachowanie a także Dlaczego właśnie ja (jestem) (i przez to ogoacutelne wyjaśnienia wydają się nieprzydatne bo przeżywane cierpienia są czymś wyjątkowym)

bull odczuwany przez jednostkę dyskomfort powodowany jest albo subiektywnie odczuwanym brakiem czegośpotrzebnego lub nadmiarem czegoś co niepotrzebne


Problem psychologiczny a proces diagnozowania

bull problem jednostki i jego (do)określanie są istotą (sercem) procesu diagnozowania

bull badanie zaczynamy od analizy problemu w takiej postaci w jakiej przedstawiany jest przez jednostkę i za pomocąkolejnych pytań (hipotez) przeformułowujemy go do postaci bdquoproblemu psychologicznegordquo a więc problemu wyrażonego za pomocą terminologii psychologicznej i w spoacutejnej postaci

bull należy opisać go nie jako zjawisko lecz jako indywidualnąprzeszkodę ku zdrowemu owocnemu życiu

bull w dalszym ciągu postępowania diagnostycznego robocze hipotezy co do przyczyn psychologicznego problemu jednostki weryfikujemy (najczęściej za pomocą testoacutew) a uzyskane tam dane wykorzystujemy w wyjaśnianiu (interpretacji)


Definiowanie problemu klienta

analiza skarg dolegliwości i symptomoacutew(coś jest ze mną nie tak)

analiza sytuacji (okoliczności uwarunkowań kontekstu)

zdefiniowanie problemu(Dlaczego lub Co spowodowało że zdarzyło się )

określenie roboczych hipotez co do bdquoczynnika krytycznegordquowstępne odpowiedzi na pytania Dlatego że

Praktycznie żaden problem nie ujawnia się w sposoacuteb pozwalający podjąćdecyzje co do dalszego postępowania To co na pierwszy rzut oka wygląda na istotne elementy problemu rzadko bywa naprawdę ważne lub znaczące Są to

w najlepszym razie symptomy problemu (trudności) lub jego skutki Etapy definiowania problemu klienta przedstawiono poniżej


Dwupoziomowy model problemoacutew psychicznych

treści

emocjonalne (nastroacutej)

ukryty(te) mechanizm(y)

psychologiczny(e)

zachowanietreści

poznawcze (przekonania)

poziom jawnych trudności

poziom ukrytych mechanizmoacutew



4 Źroacutedła danych diagnostycznych wg R B Cattella Model Bartona Model Fiskersquogo


Źroacutedła danych diagnostycznych

bull źroacutedłem danych diagnostycznych może byćrozmowa psychologiczna (kliniczna) obserwacja badanie testowe pomiarpoziomu specyficznych funkcji czy pomiar psychofizjologiczny

bull generalnie wszystkie one dają się sprowadzić do następujących grup

bull zadawanie pytań osobie badanejbull zadawanie pytań komuś kto zna osobę badanąbull obserwacja osoby uczestniczącej w badaniu w naturalnych

(pozagabinetowych) warunkachbull obserwacja osoby uczestniczącej w badaniu w

standaryzowanych sytuacjach (testy)


Źroacutedła danych diagnostycznych Q-data

Q-data dane z samoopisu i kwestionariuszyzaletybull klient jest najlepszym ekspertem i ma dostęp

swoich stanoacutew wewnętrznychbull łatwe do uzyskania i taniewadybull klient nie zawsze potrafichce powiedzieć o sobie

(zależą od zaufania)bull może przesadzaćwyolbrzymiać lub zatajać

ukrywać


Źroacutedła danych diagnostycznych T-data

T-data dane z kontrolowanych (rzeczywistośćlaboratorium) sytuacji w ktoacuterych klient nie wie coże jest badane(y)

(testowe obserwacyjne)zaletybull szeroki zakres obserwacjibull wiele źroacutedeł lub brak autopromocji - mała tendencyjnośćbull mierzalnośćbull poszukiwanie przyczynwadybull jednostronność (ograniczone hipotezą)bull uprzedzenia prowadzące do pomijania danych (np

rasizm seksizm itp)bull unikanie danych nieobserwowalnychbull kosztowne


Źroacutedła danych diagnostycznych L-dataL-data dane z realnego świata ktoacutere nie powstały na

użytek badania przedmiotowe skutki zachowania

zaletybull rzeczywistebull realnie istotnewadybull mogą być bdquoobciążone etycznierdquo

naruszać prywatnośćbull multikauzalne


Model procesu weryfikacji hipotez i wyboru testu

określenie roboczych hipotez co do bdquoczynnika krytycznegordquo

elementy odpowiedzi na pytania Dlatego że

wyboacuter metody testowej (procedury diagnostycznej)

kategoryzacja (opis) oraz sformułowanie hipotetycznych wyjaśnień dynamiki

analizowanego problemu klienta

weryfikacja roboczych hipotez



Narzędzia diagnostyczne ndashmodel Fiskersquogo


ZałożeniaDonald W Fiske opisuje sześć sposoboacutew badania

osobowości a jego klasyfikację można wykorzystać przy analizie wszystkich narzędzi diagnostycznych

Kryterium podziału jest między innymi to kto jest rzeczywistym źroacutedłem danych kto generuje wskaźniki i określa ich wartośćdiagnostyczną a także kto rejestruje zachowania testowe

Generalnie dzieli metody na subiektywne i obiektywne

Propozycja klasyfikacji nie jest zbudowana na podstawie jednego kryterium i nie spełnia logicznego wymogu rozłączności


Typowe metody samoopis (przeszłość pytania wprost)

kwestionariusze skale szacunkowe inwentarze biograficzne skale postaw

aktualne doświadczanie badanie preferencji stosunek do wyobrażonych zdarzeń

zdolności testy osiągnięć umiejętności wiedzy style poznawcze (odpowiedzi poprawne vs autentyczne)

bull uprzednie (wcześniejsze) zachowania skale szacunkowe o robionym wrażeniu opinie osoacuteb bliskich o zachowaniu w naturalnych warunkach dokumenty osobiste

bull obserwacja zachowania rozmowa nieustrukturo-wana testy projekcyjne testy sytuacyjne

bull psychofizjologia psychogalwanometr pneumograf aparat do wykrywania kłamstwa (wariograf)


Podstawowy podziałsposoacuteb kto generuje

danekto generuje

wskaźniki (przetwarza

dane)

świadomośćdokonywania

pomiaru

samoopis (przeszłość)

osoba badana diagnosta tak

aktualne doświadczanie


zdolności osoba badana diagnosta tak

uprzednie (wcześniejsze) zachowania

obserwator obserwator lub diagnosta

nie

obserwacja zachowania reakcji na SS


tak

psychofizjologia instrument obserwator lub diagnosta

tak


Model Bartona ndashpodstawowe pytania

Wychodząc od definicji diagnozowania jako procedury zbierania danych w celu podejmowania decyzji Barton pisze że diagnosta powinien umieć odpowiedzieć sobie na trzy ogoacutelne pytania

bull kto i co jest przedmiotem pomiarubull jakich używa się miarbull jak dokonuje się pomiaru

Zaproponowany przez Bartona szczegoacutełowy dziewięcio-wymiarowy model diagnozowania jest rozwinięciem tych pytań i pozwala na zdyscyplinowanie decyzji wyboru narzędzia (testu procedury diagnostycznej)

Decyzje takie badający podejmuje podczas diagnozowania wielokrotnie


Model Bartona (1)1 poziom rozwoju OB ndash inaczej wpływa on na wykonanie w

przypadku testu inteligencji a inaczej osobowości bo inna jest mentalna dostępność testu jako komunikatu nie zawsze też poziom trudności instrukcji odpowiada poziomowi trudności zadań czy instrukcja i zadania testu odpowiadają poziomowi rozwoju (intelektualnego kulturowego) osoby badanej czy i jakie aspekty poziomu rozwoju należy wziąć uwagę przy wyborze narzędzia

2 stan lub cecha OB ndash jest to istotne rozroacuteżnienie przedmiotu badania na nabytą dyspozycję behawioralną lub subiektywnie świadomie postrzegany stan wewnętrzny reakcja na konkretny bodziec czy wykorzystane testy powinny odzwierciedlaćwłaściwości ktoacutere trwale charakteryzują jednostkę niezależnie od sytuacji (wymiar osobowości cecha) czy też raczej zamierzamy badać zachowania czy uczucia zmieniające się od okazji do okazji pojawiające się w konkretnej sytuacji (stan)

3 OB norma lub ekstremum ndash inaczej moacutewiąc pytamy o to czy uczestnicząca w badaniu osoba jest zdrowa czy chora typowa czy nieprzeciętna co jest dla niej układem odniesienia w zakresie badanej własności czy oczekujemy że jednostka podobna jest do innych czy też roacuteżni się od nich czy poszukiwane narzędzie jest wystarczająco trafne i rzetelne w zakresie spodziewanych wynikoacutew



Model Bartona (2)4 obszar ndash dotyczy trafności narzędzia zdefiniowanie obszaru jest

szczegoacutelnie istotne przy prognozie (selekcji) jaki obszar życia psychicznego (np osobowość motywacja procesy poznawcze) zamierzamy badać jakie wymiary są niezbędne do pełnego zdefiniowania tego obszaru

5 media (metody) ndash wyboacuter zależy od takich czynnikoacutew jak bdquoodpornośćrdquo metody na celowe manipulacje wynikami istnienie sposobu wykrywania i korygowania zaroacutewno takich manipulacji jak i przypadkowego odpowiadania stopnia wpływu zmiennej aprobaty społecznej trafności rzetelności zakresu koniecznych praktycznych umiejętności testującego trafności fasadowej itd czy i jakie są roacuteżne drogi i sposoby badania tego co zamierzamy badać w jakim stopniu diagnosta jest przygotowany do badania jakimi metodami uzupełniaćdane uzyskane innymi metodami (incremental validity)

6 generalny cel badania ndash badanie nomotetyczne czy idiograficzne badania zorientowane na normy czy na jednostkę czy chcemy rozumieć wzajemne zależności wewnątrz jednostki czy też moacutec je generalizować na większe grupy lub ją z nimi poroacutewnywać czy celem badania jest poszerzenie wiedzy ogoacutelnej czy rozumienie konkretnej jednostki


Model Bartona (3)

7 badanie jakościowe czy ilościowe typ skali pomiarowej ndashzbyt często to pytanie zadajemy sobie po zebraniu danych a nie przed ich zbieraniem w jakim stopniu nasze miary odzwierciedlająjakościowe a w jakim ilościowe aspekty mierzonej właściwości w jakim powinny go odzwierciedlać jaki poziom dokładności pomiaru jest nam potrzebny

8 triangulacja źroacutedeł i metod dających roacuteżne wyniki ndash czy stosujemy jedną czy wiele miar tej samej właściwości co każda z tych miar wnosi nowego (kontekst) czy są to miary wewnątrz tego samego medium lub roacuteżne media (tzw T-data Q-data L-data)

9 częstotliwość badania ndash stabilność (rzetelność) stosowanych procedur tak ważna przy monitorowaniu zmiany czy w badaniu longitudinalnym oraz bdquoodpornośćrdquo narzędzia na wyuczenie sięodpowiedzi ile razy zamierzamy badać daną właściwość czy jesteśmy zainteresowani wielokrotnymi badaniami w celu obserwowania zmian czy też zadawalamy się jednym badaniem


Metody zbierania danych

Biorąc pod uwagę sposoacuteb prezentacji zadań testowych (bodźcoacutew) oraz sposobu udzielania odpowiedzi (reakcji) wyroacuteżnić można

bull użycie papieru i ołoacutewkabull metodę ustnąbull inicjowanie i obserwację postępowaniabull wykorzystanie medioacutew elektronicznych


Formy procesu testowaniaBierze się tu pod uwagę zaroacutewno to od jakiego

zadania się zaczyna jak kontynuuje się badanie oraz kiedy się je kończy

Wyroacuteżnia się trzy formy testowaniabull liniową (najłatwiejsze lub losowe zadanie

kolejność dla wszystkich OD taka sama)bull wielostadialną (w zależności od poziomu

wykonania + lub ndash wewnątrz grupypanelu losowo por Binet)

bull adaptacyjną (od średniotrudnego w doacuteł lub w goacuterę pojedyncze zadania tylko komputerowa)


Wytwoacuter czy proces

sytuację badania można opisaćnastępująco diagnosta prezentuje osobie diagnozowanej określone bodźce i obserwuje jej reakcje (wytwoacuter) a na tej podstawie zapisuje kategorie (wskaźniki)

może też (oproacutecz tego) obserwować(sam za pomocą aparatury lub przy pomocy osoby diagnozowanej) procesdochodzenia do wytworu (reakcji)


Pojęcie użyteczności (1)

Rodzaje użytecznościbull diagnostyczna

użyteczność ważność kliniczna wartość eksplanacyjna

bull warunkowa użytecznośćbull użyteczność informacyjna



Pojęcie użyteczności użyteczność diagnostycznabull kryterium wyboru spośroacuted wszystkich

zachowań badanego tych zachowań ktoacutere dalej zostaną poddane analizie - a także spośroacuted innych danych - jest ich diagnostyczna użyteczność

bull jest ona oceniana w dwufazowym procesie decyzyjnym najpierw ocenia się kliniczną ważnośćpojedynczych danych a potem ich wartość dla wyjaśniania diagnostycznego


Pojęcie użyteczności ważność kliniczna

bull spośroacuted wszystkich zachowańpodczas testowania (badania) wyodrębnia się zachowania testowe o określonym statusie epistemologicznym ktoacutere będąpotem rejestrowane a następnie interpretowane

bullCzy to zachowanie podczas badania generalnie warto rejestrować


Pojęcie użyteczności ważność eksplanacyjna

bull polega na określeniu typu relacji między danymi uzyskanymi podczas badania a elementami interesującego nas zdarzenia (np problemu osoby badanej dysfunkcji procesu leżącego u podstaw zacho-wań osoby badanej właściwości podmiotowej itp) może to być związek przyczynowy wskaźnikowy czy jedynie incydentalny

bullCzy te dane mają związek ze sprawą


Znaczenie diagnostyczno-eksplanacyjne

użyteczność warunkowaokreśl typ związku

ważność kliniczna

dane

ważność eksplanacyjna

jest wskaźnikiem psychologicznym

nie jest wskaźnikiem psychologicznym

stop

mają związek z typem sprawy

nie mają związku z typem sprawy

stop



bull w efekcie każdej informacji nadawane jest znaczenie diagnostyczno-eksplana-cyjne a następnie uznanie części danych za ważne a części za nieistotne

bull w przypadku korzystania z metod testowych obie te decyzje sąpodejmowane przez twoacutercę danej techniki a osoba badająca mniej lub bardziej świadomie je akceptuje



Z tego że jakieś dane zostaną ocenione (lub zaakceptowane) jako użyteczne diagnostycznie nie wynika koniecznie że wszystkie one zostaną poacuteźniej wykorzystane w wyjaśnianiu

Badający dokonuje bowiem jeszcze selek-cji zebranych dotychczas informacji biorąc pod uwagę ich warunkowąużyteczność



Pojęcie użyteczności warunkowa użyteczność

oceniania jest ze względu na konkretny problem osoby badanej oraz przyjęty cel postępowania diagnostycznego wyboacuter danych może byćwięc zaroacutewno skutkiem poroacutewnanie danych z systemem pożądanych wartości (jak to sięzazwyczaj dzieje podczas selekcji) jak i oceny ich powszechności (base-rate najczęściej dla celoacutew modyfikacji) Efektem tego wybierania jest utworzenie wstępnej proacutebki danych o osobie badanej


Pojęcie użyteczności użyteczność informacyjna

Wstępna proacutebka danych o osobie badanej jest przedmiotem następnej decyzji czy można zakończyćjuż zbieranie danych i przystąpić do ich interpretacji czy też jeszcze nie

Pojawia się więc pytanie o reprezentatywność proacutebki dla oceny osoby badanej i jej otoczenia - pytanie o użyteczność informacyjną kompletność danych Pytanie więc dotyczy tego na ile proacutebka dokładnie (także ze względu na cel badania) opisuje osobębadaną i jakie można mieć zaufanie do tego opisu Jeżeli proacutebka ma niską użyteczność informacyjną badający ponawia opisane wyżej działania i zbiera dodatkowe dane


Ważność warunkowa i informacyjna

określ typ związku


dane



nie jest wskaźnikiem

psychologicznym

stop



stop

użytecznośćwarunkowa

użytecznośćinformacyjna

dane kompletne

mają związek z tym konkretnym problemem

nie mają związku z tym konkretnym problemem

stop

szukaj danychistotność


Istotność statystyczna i kliniczna (1)

bull istotność statystyczna polega na tym że dane dotyczące jednostki pod względem nasilenia (wielkości) w odniesieniu do jakiegoś układu odniesienie (np grupy referencyjnej) są znacząco roacuteżne

bull np w badaniu skuteczności psychoterapii roacuteżnica stanoacutew sprzed i po terapii jest większa niżby wynikało to z działania czynnikoacutew losowych (a więc że jest ona istotna statystycznie)

bull istotność kliniczna (ważność użyteczność) polega na tym by aktualny stan klienta można było zakwalifikowaćjako normalny (tj zgodny z przyjętym układem odniesienia) oraz by zebrane dane (informacje) dotyczyły tej dziedziny funkcjonowania ktoacuterej i klient i jego otoczenie przypisują istotne znaczenie oraz aby dotyczyły codziennego życia klienta i innych osoacuteb (ich realnego funkcjonowania)



bull w odniesieniu do danych diagnostycznych oznacza to że ostateczna proacutebka danych o osobie badanej powinna nie tylko być użyteczna diagnostycznie oraz maksymalnie użyteczna informacyjnie - powinna teżdotyczyć istotnych z tego punktu widzenia obszaroacutew inaczej moacutewiąc uzyskane w badaniu dane powinny zdaniem osoby badanej (ilub jej społecznego otoczenia) wiązać się z dostrzeganym przez tęosobę problemem ta bdquofasadowa trafnośćrdquo danych wpływać będzie także na akceptację komunikatu o wynikach badania


Użyteczność warunkowa i informacyjna

dane użyteczne diagnostycznie

dane użyteczne

warunkowowstępna proacutebka

danych

problem osoby

uczestniczącej

w badaniu

przyjęty cel

badania kompletność

istot

ność

klin

iczna



Strategie analizy danych

bull konfirmacyjna poszukiwanie potwierdzeń już zebranych informacji ma z reguły charakter zawężający

bull falsyfikacyjna prowadzi do rozsze-rzania proacutebki danych o osobie badanej by zyskać pewność braku danych zaprzeczających


Kompletność danych a przyrost trafności predykcji

bull zjawisko przyrostu trafności (incremental validity) opisać można w sposoacuteb następujący jeżeli podejmujemy jakąś decyzję (np dotyczącą zaklasyfikowania obiektu) na podstawie jakiegoś testu to trafność tej decyzji jest wyznaczona trafnością tej metody jeżeli teraz zastosujemy inną metodę (test) to powstaje pytanie o ile zwiększy się trafność naszej decyzji

bull w zależności od tego oraz celu diagnozowania (podejmowania decyzji) ta sama metoda może dawać jednocześnie małe i duże przyrosty trafności

bull jeżeli zakres prognozowania na podstawie dwoacutech metod pokrywa się w jakimś zakresie to w tym zakresie przyrost trafności prognozy będzie niewielki choć bowiem dana metoda (test) może mieć generalnie zadawalająca trafność to włączenie jej w proces diagnozowania może poprawić jego trafność w niewielkim stopniu i dostarczać danych o małej użyteczności informacyjnej


Przyrost trafności predykcji

konstrukt

teoretyczny

T1 T2

08 08


5 Kryteria wiarygodności procedur diagnostycznych

Charakterystyka wskaźnikoacutew diagnostycznych


Kryteria wiarygodności procedur diagnostycznych ndash testoacutew (1a)

Kryteria Dauberta (Daubert Standard)Stosuje się je w USA do oceny bdquonaukowościrdquo

przywoływanego podczas procesu sądowego dowodu lub opinii biegłego (także psychologa)

Chodziło o to by zapewnienie oskarżonemu poczucie bezpieczeństwa że badania będące podstawą opinii (dowodu eksperty-zy) wykonywane są według jasno określo-nych i sprawdzonych eksperymentalnie kryterioacutew


Kryteria wiarygodności procedur diagnostycznych ndash testoacutew (1b)

Wszystko zaczęło się w roku 1993 gdy przed Sądem Najwyższym Stanoacutew Zjednoczonych toczyła się sprawa Daubert vs Merrell Dow Pharmaceuticals Inc w ktoacuterej William Daubert i inni wystąpili przeciwko firmie farmaceutycznej o odszkodowanie za upośledzenia noworodkoacutew (Jason Daubert i Eric Schuller) spowodowane przez zażywanie leku o nazwie Bendectin przez matki w ciąży

Sąd woacutewczas orzekł że brak jest naukowych dowodoacutew na związek między zażywaniem leku a uszkodzeniem płodu Kryteria ktoacuterymi się kierował oceniając wiarygodność opinii biegłych stały się znane jako bdquokryteria Daubertardquo

Były one poacuteźniej uszczegoacuteławiane i rozwijane w sprawach General Electric Co vs Joiner oraz Kumho Tire Co vs Carmichael

Wcześniej obowiązywały kryteria Fryersquoa (1923) dot badania poligrafem



Kryteria wiarygodności procedur diagnostycznych ndash testoacutew (1c)

1 Czy teoria lub technika stanowiąca podstawę dowodu jest sprawdzalna Czy da się ją empirycznie weryfikować

2 Czy została ona sprawdzona za pomocą trafnych i rzetelnych procedur i czy wynik powtoacuternych badań był pozytywny

3 Czy teoria lub technika stanowiąca podstawę dowodu została opisana w recenzowanej (peer review) publikacji w literaturze fachowej Czy była faktycznie przedmiotem środowiskowej dyskusji naukowej

4 Czy znany jest poziom błędoacutew uzyskiwanych przy stosowaniu tej metody Jaki jest błąd pomiaru techniki Jak często wynik metody jest błędem pierwszego rodzaju (wynik fałszywie pozytywny polegający na błędnej identyfikacji) a jak często drugiego (wynik fałszywie negatywny polegający na błędnej eliminacji) Jak duże jest ryzyko że przywoływana w opinii teoria jest błędna

5 Czy zostały ustanowione standardy dla stosowania (administracji) danej techniki

6 Czy dana teoria lub technika jest akceptowana (general acceptance) przez odpowiednie środowisko naukowcoacutew więc nie tylko specjalistoacutew ale także przez przedstawicieli ośrodkoacutew naukowych zajmujących się danąproblematyką Czy jest ona zgodna z aktualnym stanem wiedzy w danej dziedzinie lub ogoacutelniej ndash czy jest zgodna z obecnym stanem nauki


Kryteria wiarygodności procedur diagnostycznych ndash testoacutew (2)

Wskazoacutewki wyboru testu dla potrzeb procesu Kirka Heilbruna Test powinien

1 być dostępny w sprzedaży wraz z podręcznikiem oraz opisany (zrecenzowany) w MMY lub podobnym źroacutedle

2 mieć opisaną procedurę badania (administracji) i w tej formie być stosowany

3 mieć rzetelność nie mniejszą niż 080 używanie testoacutew o mniejszej rzetelności powinno być szczegoacutełowo uzasadnione przez psychologa

4 odnosić się do obszaru prawa (wprost lub pośrednio) co powinno być przedmiotem badań trafności

5 być stosowany do populacji i celu do ktoacuterych jest przeznaczony

6 preferować należy narzędzia obiektywne i systemy aktuarialne

7 być opisany co do możliwego wpływu zakłoacuteceń (styl reagowania na sytuacje testowania np styl odpowiadania symulacja dyssymulacja)



Model mieszany (naukowo-prawniczy) Douglasa B Marlowersquoa1 biegły posiada odpowiednią wiedzę doświadczenie i dane przydatne do

zbadania tego problemu prawnego2 znane podstawy teoretyczne testu i podzielane (wykorzystywane) przez

społeczność naukową (większość) oraz mają one falsyfikowalny charakter3 test jest logicznie powiązany albo ma fasadowy związek z przedmiotem

sprawy ma ewidencje empiryczną lub jest powszechnie stosowany w takich sprawach (psychologiczne operacjonalizacje prawniczych pojęć)

4 test posiada podręcznik odpowiednie normy oraz znane są jego podstawowe parametry psychometryczne (dla tej sprawypopulacji)

5 dane powinny być zebrane i analizowane we właściwy (standardowy) sposoacuteb a sposoacuteb ich obliczania powinien być zdefiniowany i powtarzalny

6 wnioski mają jawną empiryczną podstawę w zebranych danych i do nich sięograniczają a biegły potrafi wyjaśnić odstępstwa od bazy empirycznej (doświadczenie kliniczne specyfika przypadku kontekst)

7 biegły uwzględnia probabilistyczny charakter wyrażanej opinii (stopieńpewności)

8 sąd jest autonomiczny w swojej opinii i może odrzucić opinię eksperta nawet wtedy gdy jest uzasadniona z powodu jej nieadekwatności do sprawy (procesu) powtarzania się dowodoacutew lub naruszania praw zaangażowanych osoacuteb



Propozycja Alicji Czeredereckiej (Instytut Ekspertyz Sądowych Krakoacutew)

bull jednolitość i przejrzystość procedury badawczej (standaryzacja procedury badania i obliczania wynikoacutew adekwatne normy ndash w tym problem korzystania z norm bdquozbliżonychrdquo problem czynnikoacutew kulturowych)

bull spełnianie podstawowych kryterioacutew psychometrii rzetelności (w tym stabilności) i trafności (ograniczone zastosowanie trafności teoretycznej trafność kryterialna oczekiwany przyrost trafności prognozy) empirycznie potwierdzona mała podatność na oszukiwanie

bull obiektywność ndash bezstronność (w sensie niezależności od diagnosty brak tendencyjności) intersubiektywna sprawdzalność(falsyfikowalność) oraz wolność od ocen (wartościowania)

bull uwzględnienie aktualnie obowiązującego stanu wiedzy (potwierdzającej i krytycznej) w szczegoacutelności norm i zasad interpretacji określonej metody

bull przydatność i użyteczność zastosowanych metod i treści zawartych w opinii do rozstrzygnięcia problemu sformułowanego przez sąd (przekład na język zachowań)

Czerederecka A (2006) Test Rorschacha w psychologicznej ekspertyzie sądowej wykorzystanie systemu Exnera Krakoacutew Wydawnictwo Instytutu Ekspertyz Sądowych




bull odbycie odpowiednich szkoleń przygotowujących psychologa do posługiwania się wybraną przez niego techniką

bull eliminacja artefaktoacutew przez uzyskanie niewykluczających sięwynikoacutew na podstawie tych samych lub roacuteżnych metod (zasada triangulacji wyjaśnianie wewnętrznych sprzeczności)

bull interpretacja formułowana na poziomie prawdopodobieństwa odpowiednim do uzyskanych wynikoacutew ale też nieuleganie nadmiernej ostrożności interpretacyjnej

bull intersubiektywna komunikowalność (komunikowanie opinii w takim języku ktoacutery jest zrozumiały dla niespecjalistoacutew oraz wyjaśnianie pojęć specjalistycznych jasny tok rozumowania)

bull zgoda na okolicznościową zmianę metody lub ponowne badanie (retest lub ponowna ocena uzyskanych wynikoacutew przez innego biegłego) w przypadku wątpliwości

Czerederecka A (2006) Test Rorschacha w psychologicznej ekspertyzie sądowej wykorzystanie systemu Exnera Krakoacutew Wydawnictwo Instytutu Ekspertyz Sądowych Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski 177 z 806

Techniki zdyskredytowane -opinia 101 ekspertoacutew

1 Test Koloroacutew Lűschera (diagnoza osobowości)2 Test Szondiego (diagnoza osobowości)3 Grafologiczna analiza pisma (diagnoza osobowości) 4 Wzrokowo-Motoryczny Test Gestalt Lauretty Bender

(wykrywanie uszkodzeń neuropsychologicznych diagnoza osobowości)

5 Technika bdquoenneagramrdquo (diagnoza osobowości)6 Lowenfeld Mosaic Test (diagnoza osobowości)7 Stosowanie anatomicznie dokładnych lalek

(wykrywanie nadużyć seksualnych u dzieci)8 Blacky test (diagnoza psychoseksualnego rozwoju

dzieci)9 Wechsler IQ (diagnoza osobowości)10 House-Tree-Person Human Figures Drawings

(diagnoza osobowości)

Discredited psychological treatments and tests A Delphi poll By Norcross John C Koocher Gerald P Garofalo Ariele Professional Psychology Research and Practice Vol 37(5) Oct 2006 515-522



Charakterystyka wskaźnikoacutew diagnostycznych - założenia

Stan rzeczywisty (wynik testu referencyjnego)

Liczba osoacuteb badanych (N = 79 = 100 )

Wynik (x) w teście (ocenianym)

Badani u ktoacuterych zdiagnozowano

poważne zaburzenia

Badani u ktoacuterych nie stwierdzono

poważnych zaburzeń

x = 25 lub x gt 25 patologia

40 5

x lt 25zdrowie

3 31

npdst Dr hab Andrzej Gołąb Matdo wykł Diagnoza i ekspertyza psychol IV r SpołPsychKlin SWPS

43 36

45

34


Charakterystyka wskaźnikoacutew diagnostycznych (1)

DOKŁADNOŚĆ[Accuracy]

Udział prawidłowo wykrytych osoacuteb z określoną właściwościąwśroacuted ogoacutełu badanych osoacuteb (prawidłowe diagnozy wśroacuted wszystkich diagnozowanych)

(PP+PN) (PP + PN+FN+FP )(40+31) 79 = 0899


Wynik (x) w teście

Badani u ktoacuterych zdiagnozowa-no poważne zaburzenia

Badani u ktoacuterych nie stwierdzono poważnych zaburzeń

x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP) 5 (FP)

x lt 25zdrowie

3 (FN) 31 (PN)




CZUŁOŚĆ(wrażliwość)

[Sensitivity]Udział prawidłowo

wykrytych osoacuteb z określoną właściwościąwśroacuted ogoacutełu osoacuteb u ktoacuterych stwierdzono tęwłaściwość (wykryci chorzy wśroacuted rzeczywiście chorych)

PP (PP + FN) 40 (40+3) = 093


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP = 51 )

5

x lt 25zdrowie 3 (FN = 4

)

31




SWOISTOŚĆ(specyficzność

trafność)[Specificity]

Udział prawidłowo wykrytych osoacuteb bez określonej właściwości wśroacuted ogoacutełu osoacuteb u ktoacuterych nie stwierdzono tej właściwości (wykryci zdrowi wśroacuted rzeczywiście zdrowych)

PN (FP + PN) 31 (5 + 31) = 086


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 5 (FP) = 6 )

x lt 25zdrowie

331 (PN) =

39 )




FAŁSZYWY ALARM[False alarm False Positive

Fraction]Udział nieprawidłowo

wykrytych osoacuteb bez określonej właściwości wśroacuted ogoacutełu osoacuteb u ktoacuterych nie stwierdzono tej właściwości (fałszywie wykryci jako chorzy wśroacuted rzeczywiście zdrowych)

FP (FP + PN) 5 (5 + 31) = 0139


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 5 (FP) = 6 )

x lt 25zdrowie

3

31 (PN) = 39 )




WSKAŹNIK bdquoDOBROCIrdquoYoudena

[AccuracyYouden index ]roacuteżnicująca wartość wskaźnika

diagnostycznego

(CZUŁOŚĆ+SPECYFICZNOŚĆ) -1 = 079

1 - (MOC PROGNOZY POZYTYWNEJ+MOC PROGNOZY NEGATYWNEJ)=08


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP) 5 (FP)

x lt 25zdrowie

3 (FN) 31 (PN)





MOC PROGNOZY POZYTYWNEJ

[Positive predictive power positive predictive value

wartość predykcji wynikoacutew dodatnich]

Udział prawidłowych przewidywań pozytywnych wśroacuted ogoacutełu przewidywańpozytywnych (chorzy wśroacuted chorych jaka częśćpacjentoacutew jest trafnie diagnozowana)

PP (PP + FP) 40 (40 + 5) = 089


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP = 51 )

5 (FP) = 6 )

x lt 25zdrowie

3 31


wartość predykcji zależy roacutewnież od częstości występowania danej choroby w populacji



MOC PROGNOZY NEGATYWNEJ

[Negative predictive power negative predictive value wartość predykcji wynikoacutew

ujemnych]Udział prawidłowych przewidy-

wań negatywnych wśroacuted ogoacutełu przewidywań nega-tywnych (zdrowi wśroacuted zdrowych jaka część diag-nozowanych jako zdrowi jest rzeczywiście zdrowa)

PN (FN + PN) 31 (3 + 31) = 091


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 5

x lt 25zdrowie

3 (FN = 4 )

31 (PN) = 39 )




Faza opisywania i interpretacji

bull działania diagnosty podczas tego etapu procesu diagnozowania polegają ndashogoacutelnie moacutewiąc ndash na scalaniu kolejno uzyskiwanych danych w abstrakcyjne kategorie opisowe (klasy) a następnie poszukiwaniu mechanizmu wyjaśniającego problem klienta


Opis i interpretacja

bull opis i interpretacja to efekt myślenia i wychodze-nie poza dostarczone informacje ndash jego wynik stanowi pewne novum w stosunku do tego co diagnosta wiedział wcześniej

bull na tym etapie postępowania mamy do czynienia z procesem odwołania się do pojęć abstrakcyjnych (w szczegoacutelności do teorii psychologicznej) w celu nadania organizacji zebranym wcześniej oddzielnie danym całościowego zrozumienia jednostki oraz sformułowania hipotetycznych wyjaśnień dynamiki analizowanego problemu aby nakreślić plan interwencji (tzw opracowanie przypadku case conceptualization)


OpisOpis zachowań testowych tobull kolekcja zdań odnoszących się do konkretnego

(jednostkowego) zbioru niepowiązanych wynikoacutew testowych ktoacutere oparte są na analizie podobieństwa osoby badanej do grupy odniesienia (norm) ndash ten wynik odchyla się od typowych osoacuteb z proacuteby normalizacyjnej o z

bull zbioacuter korelatoacutew behawioralnych (mechaniczne zestawienie znaczeń interpretacyjnych) ndash inne osoby o podobnych wynikach są także

bull wskazywanie jako przyczyny obserwowanych zachowań nie obserwowanej cechy (opis zagregowany) ndash to jest bdquoneurotykrdquo


Rola teorii psychologicznych w

diagnozowaniuRola ta zależy od etapu procesu

diagnozowaniabull bdquonormalizujerdquo dolegliwości klienta (inni jako

tło)bull przy stawianiu hipotez wyjaśniających jako

generator pomysłoacutew na dane i ich interpretacje

bull przy scalaniu danych daje wspoacutelny układ odniesienia

Odwołanie się do teorii psychologicznej pozwala uniknąć tego że własne stany psychiczne stany znane nam z własnego doświadczenia rzutujemy na innąosobę



Kryteria wyboru teorii psychologicznej

bull albo psycholog z goacutery określa że konkretny klient jest bdquomodelowym człowiekiem danej teorii psychologicznejrdquo często na podstawie pierwszego wrażenia

bull albo wynika on z paradygmatycznych preferen-cji psychologa (a co za tym idzie z doświadczenia lub uprzedzenia)

bull lub dobiera on do konkretnego przypadku znaną mu teorię a nawet wykorzystuje jednocześnie (eklek-tycznie) wiele perspektyw teoretycznych

Zalecany przy zbieraniu danych utrudniający ich scalanie


Proces scalania danych

dane 1

dane 2

dane 3

kategoria opisowa A

dane 4

dane n

kategoria opisowa B

mechanizm psycholo-

giczny(wyjaśnianie)

wyboacuter na podsta-

wie teorii


Dane symptomatologiczne i etiologiczne (1)

Zbierane podczas badania dane można ująć w dwie grupy 1) dane symptomatologiczne oparte na założeniu że

określone właściwości zachowania ujawnione podczas badania charakteryzują zachowania jednostki także w innych pozatestowych sytuacjach w tym ujęciu zachowania testowe podobne są do pozatestowych

2) dane etiologiczne oparte na założeniu iż dane dostarczone przez badanie dają się wykorzystać jako materiał do wnioskowania o przyczynach zachowańpozatestowych tu akceptujemy roacuteżnicę zachowańtestowych i pozatestowych oraz możliwość pośredniego o nich wnioskowania


Dane symptomatologiczne (2a)

bull dane symptomatologiczne pozwalają na bezpośrednią prognozę zachowańjednostki we wszystkich tych sytuacjach ktoacuterych modelem jest sytuacja testowa

bull może ona mieć postać analogiczną z jakąśsytuacją rzeczywistą (jak w symulowanych sytuacjach pracy stosowanych przy rekrutacji) albo modelować tylko jednącharakterystykę takiej sytuacji (np sytuacja stresowa trudna do zniesienia) obserwowanąniejako przy okazji


Dane etiologiczne (2b)

bull kiedy natomiast działania testowe oczekiwane od osoby badanej odbiegają od tych ktoacutere prognozujemy woacutewczas badanie dostarcza informacji etiologicznych

bull na ich podstawie prognozować możemy pozatestowe zachowania jednostki nawet nie mające nic wspoacutelnego z zachowaniami podczas badania bo odwołujemy się do jakiegoś wspoacutelnego ogniwa łączącego zachowania testowe i pozatestowe jakiejśogoacutelniejszej wspoacutelnej ich przyczyny


Dane symptomatologiczne i etiologiczne (2c)

wywoła-ne

zacho-wania

testowe

zacho-wania poza-

testowewywoła-

ne zacho-wania

testowe

zacho-wania poza-

testowe

wspoacutelna przyczy-

na

trafność kryterialna

trafnośćteoretyczna

ocenianie na podstawie pomiaru testowego całokształtu

zachowań ktoacuterych proacutebkępobiera test

ocenianie posiadania przez osobę badaną -w czasie teraźniejszym lub przyszłym -określonej właściwości psychologicznej

innej niż ta ktoacuterą test bezpośrednio mierzy

proacutebka 1 proacutebka 2




Podział ten nie jest nie tyle podziałem metod badania ale podziałem sposobu ujmowania wynikoacutew tych metod

Obie grupy informacji posiadają podobną użytecznośćprognostyczną gdy idzie o przewidywanie zachowańpozatestowych na podstawie zachowań testowych

Ich użyteczność eksplanacyjna jest jednak roacuteżna -tylko bowiem informacje etiologiczne pozwalają na wyjaśnianie przyczynowo-skutkowe Zbieżnośćsymptomoacutew testowych i pozatestowych pozwala jedynie - wnioskując przez analogię - trafnie przewidywać lecz niczego nie moacutewi o przyczynach podobnych zachowań


Wyjaśnianie (1)bull potocznie interpretacja oznacza wyjaśnianie czegoś

komuś kto nie rozumie tego za pomocą dostępnych mu (aktualnie) narzędzi poznawczych

bull wyjaśnianie to uczynienie czegoś zrozumiałym podanie powodoacutew czegoś poszukiwanie racji identyfikacja przyczyn ndash jest więc ono czynnością(procesem myślowym) ktoacutera pozwala w spoacutejny sposoacuteb i zgodny z prawami logiki uzasadnić(uprawomocnić) nowe twierdzenia na podstawiewiedzy (przesłanek) już posiadanej i uznanej za prawdziwą

bull celem wyjaśnienia jest więc udzielenie odpowiedzi na pytanie Dlaczego tak jest


Wyjaśnianie (2a)

Wyjaśnianie w nauce to taki rodzaj rozumowania ktoacutery polega na wyprowadzeniu zdania opisującego zdarzenie ktoacutere ma być wyjaśnione (eksplanandum) z pewnego zbioru zdań zawierających wyjaśnienie (eksplanans)

Innymi słowy jest to wskazanie że wyjaśniane zdarzenie (eksplanandum) zaszło lub przebiega zgodnie z określonym prawem nauki przy czym prawa występujące w eksplanansie nie muszą mieć koniecznie charakteru przyczynowego

Podstawą do przewidywania pojawienia się u osoby uczestniczącej w badaniu właściwości X Y Z może być więc prawo ogoacutelne sformułowane w jakiejś teorii psychologicznej


Typy wyjaśnień (1)Generalnie wzorzec jest A ponieważ B

Wyroacuteżnia się następujące typy wyjaśnień psychologicznychbull tautologiczne (osoba P jest zdolna do naśladowania innych

osoacuteb ponieważ posiada ona zdolność naśladowczą)bull teleologiczne (osoba P studiuje prawo ponieważ chce

zostać prawnikiem)bull mentalistyczne (u osoby P rozwinęło się zaburzenie

ponieważ występuje u niej wewnątrzpsychiczny konflikt id i superego)

bull metaforyczne (u osoby P agresywna energia rośnie jak para w podgrzewanym zbiorniku)

bull genetyczne (osoba P ma duże zdolności muzyczne ponieważ pochodzi z rodziny kompozytoroacutew i dyrygentoacutew)


Typy wyjaśnień (2)

Wyroacuteżnia się następujące typy wyjaśnień psychologicznychbull rozwojowe (osoba P cierpi z powodu społecznych lękoacutew

ponieważ była często odrzucana przez swoje społeczne otoczenie w okresie dzieciństwa)

bull środowiskowe (objawy lęku osoby P słabną ponieważ jest wystawiona na zagrażające bodźceoddziaływania)

bull ewolucyjneadaptacyjne (osoba P ma przymusowy wysoki proacuteg boacutelu ponieważ ułatwia to jej przetrwanie)

bull fizjologiczne (depresyjna osoba P doświadcza pozytywnych emocji ponieważ podnosi się poziom serotoniny w moacutezgu pod wpływem antdepresantoacutew)

bull mieszane


Wyjaśnianie (2c)

ogoacutelna prawidłowość cecha C jest przyczyną zachowańX Y Z

orazbrak czynnikoacutew blokujących ujawnienie się cechy C

[lub][istnieją czynniki sprzyjające ujawnieniu się cechy C]oraz

osoba O posiada cechę C gdyż zaobserwowano jej wskaźnik Iz

ergo

u osoby O spodziewać się należy zachowań X Y

Wyjaśnianie nomologiczno-dedukcyjne można opisać następująco



Wyjaśnianie (3)

Ostatecznym celem działania psychologoacutew (diagnostoacutew) jest wyjaśnienie a ściślej jego charakterystyczna dla diagnozowania psychologicznego postać interpretacja Uprawomocnieniem interpretacji jest przyjęcie założenia o ukrytym znaczeniu kompleksudanych

Wyjaśnienie ma rozwiązać zagadkę jaką stanowią informacje zebrane w system opis to oddzielne informacje ich kolekcja bez wzajemnych relacji

Poszukiwanie zasady modelu sensu reguły organizu-jącej zebrane informacje ndash to właśnie poszukiwanie wyjaśnień


Wyjaśnianie (4)

Przedmiotem psychologicznego wyjaśnienia nie są dane widziane oddzielnie ndash ale wiązane w jakieś sensowne całości systemy To czy udało się taką hipotetycznąsensowną całość znaleźć podlega weryfikacji - na przykład czy pozostające poza systemem dane dają sięweń włączyć Gdy tak nie jest woacutewczas hipotetyczna reguła nie ma zastosowania gdy tak się stanie interpretację można poszerzać

Istotą interpretacji psychologicznej jest więc wiązanie rejestrowanych pierwotnie jako niezależne informacji charakteryzujących jednostkę i zorganizowanie ich w sensownącałość


Wyjaśnianie (5)

Wyjaśnianie w psychologicznym rozumieniu polega na wskazywaniu racji uzasadniających taką a nie inną organizację (strukturę) informacji o osobie badanej

Przedmiotem (obiektem) tak rozumianego wyjaśniania (interpretacji) są zachowaniaobserwowane (rejestrowane) podczas badaniawraz z zachowaniami w sytuacjach w jakich rzeczywiście funkcjonuje osoba badana


Wyjaśnianie (6)Wyjaśnienia psychologiczne powinny wskazywać na źroacutedło zbioru obserwacji ich przeszłą przyczynęwyznaczającą tor obserwowanych zmian wskazywać ich wzajemne funkcje znaczenie (sens) i implikacje

Mechanizm psychologiczny to opis wzajemnych powiązań czynnikoacutew wyjaśniających i wyjaśnianych typu

X4

YX2

X3

X1

X5

bodziec

reakcja


Wyjaśnianie (7)

Wyjaśnianie psychologiczne (interpretacja) polega na wskazywaniu racji uzasadniających taką a nie innąorganizację (strukturę) informacji o osobie badanej a więc między innymi na

bull nadaniu sensu obserwowanym zachowaniom jednostki przez wskazanie ich związku z dotychczasowymi jej doświadczeniami

bull określeniu przyczyn wywołujących i stabilizujących zaobserwowaną organizacjęzachowań jednostki a także

bull ukazywaniu przyszłych konsekwencji tej organizacji


Przedmiot wyjaśniania (1)

Przedmiotem interpretacji psycholo-gicznej (wyjaśniania) są zachowania obserwowane (rejestrowane) podczas badania wraz z zachowaniami w sytuacjach życiowych (rzeczywistych)

Przedmiotem interpretacji nie jest grupa ludzi podobna do siebie pod jakimś względem przedmiotem wyjaśniania psychologicznego jest indywidualna historia życia jednostki ludzkiej




w życiu

1jest

0brak

w badaniu (teście)

1jest

1 1 1 0

0brak

0 1 0 0



weryfikacja hipotez o

podmiotowości zachowania

w życiu

1jest

0brak

w badaniu (teście)

1jest

czynniki sytuacyjne nie mająistotnego

wpływu na zachowanie

czynniki sytuacyjne

blokujązachowanie

0brak

czynniki sytuacyjne wyzwalajązachowanie


Przedmiot wyjaśniania (4)Nie jest to weryfikacja hipotez o trafności

stosowanych testoacutew Jest to natomiast weryfikacja hipotez o stopniu podmiotowości zachowania

W tym rozumieniu stopień podmiotowości zachowania jest odzwierciedleniem swoistego oporu jednostki wobec sytuacyjnych naciskoacutew stosunku jej tendencji akomodacyjnych do asymilacyjnych stosunku niezależności do konformizmu

Ponadto opisać można sposoacuteb w jaki wchodząze sobą w interakcję czynniki podmiotowe i czynniki przedmiotowe odtwarzając specyficzną dla jednostki historię tych interakcji


Opracowanie przypadku (1) (case conceptualizationformulation)

Zbioacuter wyjaśniających hipotez lub roboczy model opisujący ważny i specyficznymechanizm(y) psycholo-giczny(e) jawnych (zgłaszanych) trudności (problemoacutew realnego życia) ilub zachowańadaptacyjnych przez odwołanie się do czynnikoacutew ktoacutere mogą być wykorzystane w interwencji

Sformułowanie roboczej teorii ktoacutera nadaje sens wszystkim zebranym danym (wiadomo że bdquoto może się wydarzyćrdquo jednak ndash jakie jest uzasadnienie że bdquowydarzyło się to właśnie tu i terazrdquo)


Opracowanie przypadku (2)

bull jest to forma indywidualizacji teoriibull pozwala na

bull zrozumienie relacji między konkretnymi problemami (ich organizacji) m in dzięki teorii

bull zrozumienie relacji między specyficznym mechanizmem a trudnościami m in dzięki teorii

bull określenie jak czynniki kontekstowe (SES światopogląd wiara struktura rodziny orientacja seksualna płećpsychologiczna itp) wpływają na subiektywny obraz problemu

bull określenie luk diagnostycznychbull wybranie strategii interwencji

bull wyjaśnienie holistycznie ujmuje problem klienta w sytuacyjnym kontekście i ma charakter utylitarny (mający na celu korzyść praktyczną)



bull pozwala nabull uniknięcie ograniczeń systemoacutew

diagnostycznych (nozologicznych)bull umożliwia unikalne specyficzne wyjaśnienie

problemoacutew klientabull wnioski są ugruntowane w danych

empirycznychbull jest otwarte korektę jeśli dojdą nowe

informacje




Komponenty opracowania przypadkubull podstawowe dane opisowe dot problemowych

zachowań (rozmowa autobiograficzna)bull lista problemoacutew i przekonania na ich tematbull czynniki

ndash predyspozycyjnendash spustowe (precipitating)ndash podtrzymującendash ochraniające zasoby i silne strony (praca poczucie

humoru wsparcie społeczne kompetencje społeczne itp)bull robocze hipotezy i przebieg ich weryfikacji

sprawdzenie ogoacutelności wyjaśnieniabull plan interwencji (jak i w jaki sposoacuteb pomoacutec)


Propozycja scalania wynikoacutew

opis funkcjonowania

w danym obszarze podczas badania i

warunkach rzeczywistych

(w tym zasoby)

lista problemoacutew

poziom funkcjonowania

w danym obszarze (np

wysoki przeciętny

niski)

hipotetyczne wyjaśnienia

hipotezy prawidłowości

związki mechanizm

psychologiczny ocena

wariantoacutew wyjaśniania

uzasadnienie w zebranych danych i ew powołanie

się na źroacutedła literaturowe

zalecenia diagnostyczne

dodatkowe pytania luki

informacyjne obszar i cel zbierania

dodatkowych informacji

zalecenia co do

interwencji


Metody analizy znaczeń(interpretacji klinicznej)

1) analiza formalnych i strukturalnych właściwości komunikatoacutew w tym analiza kontekstu

2) eliminowanie nadmiarowości poprzez proces abstrakcji i selekcji

3) ustalanie wewnętrznej spoacutejności4) analiza emocjonalnych reakcji na zachowania osoby

badanej5) dekodowanie komunikatoacutew za pomocą zestawu

reguł semantycznych i gramatycznych analiza treści

6) poszukiwanie wzorca (synteza danych i kategoryzacja czyli poszukiwanie kategorii wzorca)


Prognozowanie diagnostyczne

Należy rozroacuteżnić trzy rodzaje prognoz ktoacutere można by określić jako przewidywania podstawowe operacyjne i pragmatyczne

Prognozapodstawowa (wyjściowa) Zalecenia

wyprowadzane z wiedzy

prakseologicznej

Przewidywaniawyprowadzane z

wiedzy operacyjnej


Prognoza podstawowa (1)

W prognozie podstawowej opisuje się - z określoną pewnością - przyszłą drogę jednostki i jej społecznego otoczenia od stanu będącego przedmiotem orzekania diagnostycznego do koniecznego (o ile nic sięnie zmieni w układzie jednostka-otoczenie) stanu w przyszłości przy powstrzymaniu się od interwencji

Ma ona charakter ekstrapolacji albo tzw bdquoprognozy inercjalnejrdquo czyli bdquojutro będzie to co dziśrdquo


Prognoza podstawowa (2)Prognoza podstawowa wynika z interpretacji dotychczasowych zachowań testowych i pozatestowych i pokazuje ona konieczną ciągłośćzdarzeń przeszłych i aktualnych Na tej podstawie diagnosta dokonuje ekstrapolacji biorąc pod uwagę aktualny stan jednostki oraz ogoacutelne przesłanki interpretacji określa że stanie się z niąto a to Milczącym założeniem tej (i każdej innej) ekstrapolacji jest przyjęcie warunku że w podobny sposoacuteb jak w przeszłości działać będą dotychczasowe czynniki



Prognoza wyjściowa a interwencja

Przewidywanie w formie wyjściowej ekstrapolacji stanowi podstawę ndashwraz z wiedzą operacyjną i wiedząprakseologiczną ndash i układ odniesienia formułowania przewidywań prowadzących do planu interwencji psychologicznej


Przewidywania operacyjne (1)

Prognozy operacyjne mają następującą formę jeżeli dowolny psycholog wykona (w odpowiednim czasie Tx) takie to działania D1

Dn względem jednostki i jej społecznego otoczenia to (po określonym czasie Ty) zdarzy się ndash z taką oto pewnością Pz ndash to a nie coś innego SIO1 SIOn Określają one pulę możliwych do podjęcia

działań



Przewidywania wyprowadzane z wiedzy operacyjnej zawsze muszą uwzględniaćnie tylko to jakie można podejmowaćdziałania interwencyjne ale także kiedy powinny być wykonywane oraz jakich i kiedy należy spodziewać się skutkoacutewinterwencji

często o charakterze generalizacji empirycznych


Przewidywania operacyjne (3)Przewidywań - projektoacutew przyszłości pod warunkiem podjęcia pewnych działań -sformułować można wiele a ich liczba zależy jedynie od bogactwa posiadanej wiedzy o środkach interwencji i doświadczenia One właśnie - odpowiadając na pytanie bdquoCo można by zrobić (się robi) w tej sytuacjirdquo - stanowiąintelektualną podstawę interwencji psychologicznej

Jednak określają one jedynie zbioacuter możliwych do wykonania działań stanowiąc możliwości a nie dyrektywy


Zalecenia prakseologiczne (1)Prognoza pragmatyczna (prakseologiczna) przyj-

muje postać zaleceń o następującej formie ogoacutelnejaby ten właśnie psycholog Jx osiągnął z określonym z goacutery prawdopodobieństwem Pz

pożądany konkretny stan danej jednostki i jej społecznego otoczenia SIOx we wskazanym momencie w przyszłości Ty należy wykonaćtakie a takie konkretne działania Dx w określonym porządku i ustalonym z goacutery przedziale czasu T1Ti


Zalecenia prakseologiczne (2)

Dopiero wzięcie pod uwagę faktycznych kontekstowych okoliczności oraz ocena wartości przyszłych potencjalnie osiągalnych stanoacutew pozwala na sformułowanie planoacutew zmiany rzeczywistości (interwencji) opartych na wiedzy prakseologicznej

Wartość tych przyszłych stanoacutew zależy zaroacutewno od tego w jakim stopniu zbliżają się do stanu pożądanego (normalności) jak i od tego w jakim stopniu dotyczyć będą tej dziedziny funkcjonowania ktoacuterej i pacjent i jego otoczenie przypisują istotne znaczenie (istotność kliniczna)




Spośroacuted puli działań będących treściąprognoz operacyjnych wybiera siętakie ktoacutere dla tego układu warunkoacutew (jednostka i jej społeczne otoczenie lt=gt osoba realizująca interwencję lt=gt czas jaki ma do dyspozycji) z najwyższym prawdopodo-bieństwem pozwolą osiągnąć pożądany stan

Wybrana prognoza pragmatyczna staje się w ten sposoacuteb zaleceniem (dalej)


Decyzja o interwencji (1)

Zestawienie strat (jednostkowych społecz-nych) ndash wynikających z powstrzymania się od działania i pozostawienia stanu wskazanego w orzeczeniu diagnostycznym (tak jest) lub przewidywanego w predykcji ekstrapolacyjnej (podstawowej ndash tak może być) oraz kosztoacutewosiągania pożądanego stanu wskazanego w predykcji prakseologicznej ndash z zyskami stanowi podstawę podjęcia decyzji o wyborze rodzaju interwencji i planie jej realizacji


Decyzja o interwencji (2)Nie wystarczy stwierdzić że roacuteżnica stanoacutew sprzed

i po interwencji jest większa niżby wynikało to z działania czynnikoacutew dotychczasowych lub losowych (istotna)

Roacuteżnica ta bowiem musi być taka by aktualny stan jednostki można było zakwalifikować jako optymalny oraz by owa zmiana dotyczyła tej dziedziny funkcjonowania ktoacuterej i jednostka i jej otoczenie (w tym np zleceniodawca selekcji) przypisują ważne (duże) znaczenie (istotnośćkliniczna)

W przeciwnym razie interwencja psychologa może być skuteczna (faktyczna) ale nieistotna



Samo jednak oszacowanie roacuteżnicy kosztoacutew nie wystarczy ndash musimy jeszcze znać środki (diagnostyczne) kontroli zmiany

To one bowiem pozwolą nam ocenić czy interwencja osiąga swoje planowane skutki i ndash gdy tak nie jest ndash powroacutecić do poszukiwania optymalnej interwencji


Interwencjatakie celowe przedsięwzięcie planowane przez

osobę wykształconą do takich zadań na podstawie jej wiedzy operacyjnej (bdquoteoretycznejrdquo) i pragmatycznej (bdquoz doświadczeniardquo) ktoacuterego celem jest zmiana położenia jednostki przez usunięcie ograniczeń uczestniczenia w subiektywnie sensownym (bdquow jakim celurdquo bdquodla kogordquo) oraz dającym satysfakcję życiu podejmowana na jej (ich) prośbę

zmiana umożliwiająca zrealizowanie zachowań nie znajdujących się dotychczas wśroacuted faktycznych zachowań jednostki a ktoacuterych nie jest ona zdolna osiągnąć tylko własnymi siłami lub wyłącznie na podstawie istniejących możliwości


Interwencja i jej formy

Formy interwencjibullselekcja (osoacuteb warunkoacutew)

bullmodyfikacja (osoacuteb warunkoacutew)

bullkomunikowanie wynikoacutew działań diagnostycznych (formalne nieformalne)



Selekcja a modyfikacja (1)

W przypadku selekcji przyjmujemy (z takich czy innych powodoacutew) niezmienność osoacuteb i warunkoacutew w przypadku modyfikacji natomiast uznajemy nadrzędność celu selekcja zorientowana jest na normy a modyfikacja na standardy



Działania te mają optymalizować relacjębdquojednostkawarunkirdquo

Kryterium podziału na selekcję i modyfikacjęjest postdiagnostyczna aktywnośćdiagnosty

bull albo zamierza on zmieniać przedmiot swych diagnoz (osobę lub warunki)

bull albo też zamierza tak dobrać osobę do warunkoacutew (lub odwrotnie) by zmaksymali-zować wartości przyjętego przez siebie celu działania


Selekcja i jej specyfika (1)

Z selekcją mamy do czynienia woacutewczas kiedy psycholog dokonuje wyboru z jakiejś grupy ludzi niereprezentatywnej jej podgrupy lub gdy dobiera ludzi do warunkoacutew (nikogo nie odrzucając)



Celem jest optymalny - z możliwie najmniejszym ryzykiem odstępstw od przewidywanego i pożądanego przebiegu zdarzeń - doboacuter jednostki lub grupy osoacuteb do określonych zadańprzy oczywistym założeniu iż właściwości osoby (warunkoacutew) nie ulegną zmianie W zależności od kierunku poszukiwań i możliwości można rozroacuteżniać strategię selekcji osobowej i strategię selekcji warunkoacutew


Modyfikacja i jej specyfika

Gdy psycholog przyjmie że istnieje możliwość ilub potrzeba skutecznej zmiany warunkoacutew zewnętrznych (ilub właściwości podmiotowych) to poszukuje techniki umożliwiającej zmianę (modyfikację) ich na takie ktoacutere pozwolą osobom o wyjściowych właściwościach podmiotowych (lub w wyjściowych warunkach zewnętrznych) uzyskać pożądane efekty

Strategia modyfikacji może przyjąć formę strategii modyfikacji warunkoacutew albo modyfikacji osoacuteb Przykładem realizacji strategii modyfikacji osoacuteb jest terapia lub kształcenie przykładem strategii modyfikacji warunkoacutew może być zmiana organizacji czy programoacutew kształcenia


Komunikowanie

Osobom korzystającym z diagnozy () psychologicznej psycholog udziela informacji o stosowanych metodach i uzyskanych wynikach kierując się dobrem tych osoacuteb Psycholog unika () okazji do błędnej interpretacji podawanych informacji W wypadkach wątpliwych psycholog upewnia się czy informacje zostały właściwie zrozumiane Kodeks Etyczno-Zawodowy Psychologa punkt 20

Osoba badana ma prawo wiedzieć komu i jakie informacje zostaną przekazane ma też prawo poznać wnioski (rekomendacje) wyprowadzane na podstawie badania i ich uzasadnienie



Komunikowanie

Komunikowanie posiada cechy interwencji wspoacutełwystępując z innymi jej formami bądźteż występując samodzielnie

Niezależnie od tego czy adresatem informacji diagnostycznych jest osoba badana czy teżktoś inny (prawny opiekun lekarz nauczyciel rodzice wspoacutełmałżonek sędzia itp) zawsze jednak efektem przekazania tych informacji jest zmiana położenia jednostki


Funkcje komunikowania

legitymizująca wyjaśniająca perswazyjna rozwijająca


Wzoacuter dla psychologii

Kiedy potrafisz zmierzyć to o czym moacutewisz i wyrazić to w postaci liczb wiesz coś o tym ale kiedy nie potrafisz wyrazić tego w liczbach twoja wiedza jest skąpa i niewystarczająca może być to początek wiedzy ale jej poziom zaawansowania jest niewielki w kontekście stanu nauki

William Thomson Lord Kelvin (1824-1907)

Wszystko jest mierzalne w sposoacuteb ktoacutery jest lepszy niż nie mierzenie tego w ogoacutele

Tom DeMarcoszef Atlantic Systems Guild firmy doradztwa informatycznego oraz ekspert w zakresie zarządzania i procesoacutew rozwoju systemoacutew


Pomiar (1)Pomiar klasycznie oznaczał wyrażenie cechy obiektu

jako krotności powszechnie zaakceptowanej jednostki miary

Obiektywność rozumiana jako niezależność wyniku pomiaru od osoby go dokonującej i ma swe źroacutedło w istnieniu wzorca będącego jednostką pomiaru

Wspoacutełcześnie przyjmuje się że pomiar to proces oddziaływania przyrządu pomiarowego z badanym obiektem zachodzący w czasie i przestrzeni ktoacuterego wynikiem jest uzyskanie informacji o własnościach (cechach) obiektu Efektem jest model matematyczny (liczbowy)


Pomiar (2)

Aby można było wykorzystać system numeryczny jako model mierzonej właściwości konieczne jest spełnienie założenia o roacutewności jednostek

Tylko woacutewczas operacje na liczbach mają sens jeżeli założenie takie jest spełnione przez obiekty ktoacutere te liczby reprezentują

Nakłada to na psychologiczne narzędzie pomiaro-we - test - wymoacuteg roacutewnej wartości pomiarowej wszystkich jego zadań (jednorodności testu)

(5-4)=(100-99)=1


Jak obserwować skoroJeśli przyjmiemy ndash jak materialiści ndash że materia

jest pierwotna w stosunku do przeżyćpsychicznych to analiza procesoacutew umysłowych pozwala (między innymi) określić jak jednostka doświadcza specyficznego aspektu aktywności swojego moacutezgu Jednocześnie wierni empiryzmowi zakładamy że źroacutedłem poznania jest wyłącznie lub przede wszystkim obserwacja świata zewnętrznego

W efekcie psychologowie stają w obliczu problemu ndash jak obserwować (i mierzyć) zjawiska z natury swojej nieobserwowalne



Jak mierzyć skoroDla cech psychicznych (będących przedmiotem

zainteresowania psychologa-diagnosty) brakuje wzorca jednostki miary (jak kiedyś metra katolickiego czyli powszechnego lub wzorca metra złożonego w Międzynarodowym Biurze Miar i Wag w Segravevres koło Paryża)

Innym rozwiązaniem układu odniesienia jest stosowana w mineralogii skala twardości Friedricha Mohsa gdzie punktem odniesienia jest diament

Jeszcze innym rozwiązaniem jest stosowanie roztworu mianowanego (titranta) substancji o dokładnie znanym stężeniu jak w chemicznej analizie ilościowej (tzw alkacymetria lub miareczkowanie alkacymetryczne)

Jak mierzyć skoro brakuje układu odniesienia dla naszych pomiaroacutew


Pomiar w sporcieSport jest przykładem rozwiązania pomiaru

ludzkich zachowań w celu poroacutewnywania ludzi

Wszystkie dyscypliny sportu można ogoacutelnie podzielićna wymierne i arbitralne

W dyscyplinach wymiernych liczy się tylko mierzalny wynik (np biegi - czas) ktoacutery pozwala poroacutewnywaći to on decyduje o kolejności (rangi) zawodnikoacutew

W dyscyplinach arbitralnych trudno powiedzieć co dokładnie miałoby być mierzone dlatego o kolejności zawodnikoacutew decydują sędziowie przyznając oceny Nie są one oczywiście w pełni dowolne ndash są tu dość precyzyjnie określone reguły

httpsportskokinarciarskiewinteriaplpkt_skokowhtm


Pomiar w psychologii

Dysponując testem o roacutewnych jednostkach i jednorodnym możemy zmierzyć poziom badanej właściwości wyrażając go w postaci wielokrotności jednostek wzorcowych

Woacutewczas poziom badanej właściwości odpowiada sumie zadań (pytań) poprawnie rozwiązanych (diagnostycznie) przez osobę badaną akceptując arbitralność przyjętych jednostek

Jest to założenie kontrfaktyczne Zadania testowe nie są roacutewne pod względem trafności Stąd ndash efekty takiego bdquopomiarurdquo nie mająreprezentacji w systemie numerycznym


Pomiar w psychologii -krytyka

() termin pomiar nie jest stosowany w psychologii osobowości zgodnie z jego - przyjętym w naukach empirycznych - statusem logicznym () (Stachowski 1983 str196)

To co robi się w psychologii jest liczeniem a nie mierzeniem - czyli że oznaczenia liczbowe wywodzą się ze zliczania a nie pomiaroacutew zaś występująca w liczeniu abstrakcja nie jest abstrakcją naukową (Stachowski 1983 str 202)

W praktyce () często używa się na przykład testoacutew ktoacuterych wyniki nie pokrywają się z wartościami żadnej znanej funkcji pomiarowej Otrzymujemy wtedy liczby ktoacutere o niczym nie informują mimo że na oko nie roacuteżnią się od prawdziwych miar (Walenta 1971 str59)


Rola pomiaru

Inna jest rola pomiaru w psychologii a inna w na przykład fizyce

Thomas S Kuhn twierdzi że pomiar potrzebny jest w fizyce min do pokazania zgodności przypuszczenia o wartościach liczbowych (opartego na teorii) z rzeczywistością

Hipoteza wyprowadzona z iloHipoteza wyprowadzona z ilośściowej teorii dotyczy prognozy ciowej teorii dotyczy prognozy wyniku empirycznegowyniku empirycznego


Specyfika pomiaru w psychologii (1)

Każdy pomiar psychologiczny ma charakter pośredni a jego precyzja wyznaczona jest dokładnościąoperacjonalizacji a nie narzędzi

Pomiar odnoszony do kryterium (criterion-referenced assessment domain-referenced tests objectives-referenced tests) - procedura testowania poroacutewnująca osiągnięcia jednostki z obiektywnymi standardami biegłości lub zewnętrznymi obszarami treści

Pomiar odnoszony do normy (norm-referenced assessment) - pomiar opierający się na poroacutewnywaniu osiągnięć jednostki z osiągnięciami innych osoacuteb



Pomiar odnoszony do kryterium (1)

Podejście to opisał (w 1963) i poroacutewnał z pomiarem odnoszonym do norm Robert Glaser w odniesieniu do psychologii szkolnej

Kryterium ma charakter zewnętrznego (wobec procedury diagnostycznej) odniesienia

Przyjęcie jakiegoś punktu odcięcia jako progu ktoacutery trzeba przekroczyć aby osiągnąć jakiś poziom wymaganej kompetencji ma charakter arbitralny lub (może mieć) empiryczny

Interpretacja wyniku takiego pomiaru zawsze odnosi się do owego kryterium (a nie do konstruktu teoretycznego) Stąd ważne jest precyzyjne zdefiniowanie treści do ktoacuterych pomiar jest odnoszony Przyjmuje się że pozycje testu są dobrą(reprezentatywna) proacutebką kryterium

Podczas tworzenia testu odnoszonego do kryterium tym co głoacutewnie decyduje jest treść pozycji a nie jej parametry psychometryczne (paradoks Niemierki)

(por dalej)Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski 318 z 806


bull Pomiar odnoszony do kryterium jako układ odniesienia wykorzystuje jakiś standard na przykład wiedzyndash 90 i więcej = bdbndash 80 do 8999 = dbndash 70 do 7999 = dst+ndash 60 do 6999 = dstndash 5999 i mniej = nd

Benjamin S Bloom i bdquowariancyjna koncepcja kształceniardquo(por dalej ndash kwestionariusze)


Pomiar odnoszony do norm

bull Pomiar odnoszony do norm oparty jest na założeniu normalnego rozkładu mierzonej cechy przykład wykorzystanie wyniku standaryzowanego zndash bdb = goacuterne 10 (z gt +128)ndash db = następne 20 (+053 lt z lt +128)ndash dst+ = środkowe 40 (-053 lt z lt +053)ndash dst = następne 20 (-128 lt z lt -053)ndash nd = poniżej 10 (z lt -128)

z X X



Psychologowie - inaczej niż wspoacutełcześni fizycy -mierzą za pomocą testoacutew by osiągnąć jeden z dwoacutech celoacutew (lub oba te cele jednocześnie) albo aby opisać badaną osobę ze względu na interesujące psychologa parametry lub aby przewidywać zachowanie tej osoby w określonej sytuacji


Formy danych diagnostycznych

Dane diagnostyczne pochodzące z obserwacji zachowań testowych można widzieć jako

bull proacutebki - celowa lub reprezentatywna proacutebka zachowań badanej osoby

bull korelaty - pozwalają określić stopień w jakim wspoacutełwystępują ze sobą jakieś dwa zbiory wynikoacutew są więc przydatne gdy poszukujemy związkoacutew przyczynowo-skutkowych

bull znaki symbole - rzecz cecha lub zjawisko połączone związkiem z inną rzeczą cechą lub zjawiskiem dla jakiejśgrupy między ktoacuterej członkami istnieje jakaś umowa ustalająca szeroko rozumiany stosunek oznaczania (związek) Bycie znakiem czegoś implikuje możliwość interpretacji ze względu na cel komunikacyjny jaki to coś pełni


Traktowanie danych diagnostycznych jako proacutebek charakterystyczne jest dla analizy zachowania oraz kwestionariuszy i niektoacuterych form wywiadu

Źroacutedła znaczeń danych diagnostycznych - proacutebki

(1)




(2)W tradycyjnym podejściu do diagnozowania zachowania

testowe traktowane są jako celowa proacuteba całości repertuaru zachowań danej osoby ilub ich okoliczności

Jeżeli przyjmujemy że zachowanie testowe jest proacutebązachowań pozatestowych to konstruując test szukamy analogu rzeczywistej sytuacji (ich klasy) a obserwowane zachowanie jest przykładem (mamy nadzieję że trafnym lub typowym) zachowań pozatestowych

Np - pierwotnie treści zadań testowych w technikach kwe-stionariuszowych były - przynajmniej w intencji - proacutebkami zachowania reprezentującymi uniwersum zachowań patologicznych



(3)W analizie behawioralnej badania dotyczą przewidywania

kontroli i interpretacji zachowania pojedynczego organizmu w rzeczywistym otoczeniu Przyjmuje się że zachowanie powinno stanowić samodzielny przedmiot poznania a nie występować jako wskaźnik czegoś innego niewidzialnego (np umysłu) i że obserwowane zachowanie jest determinowane bieżącym stanem otoczenia

W związku z tym że u każdej jednostki można zakładać mało liczebny zbioacuter zachowań będących przedmiotem zainteresowania analityka zachowania możliwe jest badanie wyczerpujące (tj badanie całej populacji takich zachowań) - a więc inwentaryzacja - lub reprezentatywna proacuteba patologicznych zachowań danej osoby


Źroacutedła znaczeń danych diagnostycznych - korelaty

(1)Inny sposoacuteb widzenia informacji diagnostycznych to traktowanie ich

jako korelatoacutew wspoacutełwystępujących z jawnymi właściwościami jednostki i jej zachowań testowych lub pozatestowych Przykładem mogą być dane kwestionariuszowe

Opisuje się dwie strategie tworzenia skal - strategię racjonalną i empiryczną (por dalej)

Na początku wprowadzania kwestionariuszy do praktyki pytania do nich wybierano z puli pochodzącej np z podręcznikoacutew psychiatrycznych a ogoacutelniej - kryterium wyboru pytań była albo zgromadzona niezależnie wiedza albo jakaś teoria (cechy czy osobowości)

Innym sposobem tworzenia skal kwestionariuszowych było odwołanie się do kryterioacutew zewnętrznych Wykorzystywano w tym celu jako grupy kryterialne np pacjentoacutew psychiatrycznych



(2)Strategia empiryczna polega na tym że bierzemy jakąś

pulę pytań i poszukujemy empirycznie potwierdzonych roacuteżnic między odpowiednio dobranymi grupami kontrastowymi Nie przyjmuje się tu żadnych wstępnych założeń co do oczekiwanych roacuteżnic

W skalach empirycznych kryterium zakwalifikowania do nich twierdzeń jest ich - tzw empiryczny co w istocie oznacza bliżej nieokreślony - związek między kryterium podziału na grupy a treścią twierdzeń

W efekcie rekonstrukcja diagnostycznego znaczenia skali na podstawie treści jej twierdzeń jest prawie niemożliwa dla autora skali a tym bardziej dla osoby badanej (a co jest możliwe przy strategii racjonalnej)

(por dalej)


Źroacutedła znaczeń danych diagnostycznych - znaki

(1)Ujmowanie zachowania testowego jako znaku oznacza to że

obserwowane zachowanie testowe jest - na mocy umowy teorii lub związku przyczynowondashskutkowego - powiązane stosunkiem oznaczania z nieobserwowaną właściwościąpodmiotową

Jedną z możliwości jest traktowanie obserwowanych podczas badania zachowań jako wskaźnikoacutew (operacjonalizacji) nieobserwowanych własności podmiotowych Zgodnie z tym podejściem badanie diagnostyczne dostarcza nam znakoacutew (sygnałoacutew) natomiast teoria - ich znaczeń



(2)Istnieje - powiązane z psychologią projekcyjną - inne

podejście do związkoacutew między zachowaniem testowym a własnościami podmiotowymi Zgodnie z tą drugąmożliwością przyjmuje się założenie że każde zachowanie (nie tylko testowe) jest symbolem w (pozaświadomej niewerbalnej) komunikacji jednostki z jej społecznym otoczeniem

Jest to inna sytuacja niż ta ktoacutera dotyczy wskaźnikoacutew -właściwość bdquonie chcerdquo być operacjonalizowana a czyni to badacz tu komunikaty (w tym znaki) nadawane sąintencjonalnie z zamiarem pośredniego (z jakichśpowodoacutew) zakomunikowania danych treści



Czym jest test psychologiczny

bull według Standardoacutew dla testoacutew stosowanych w psychologii i pedagogice test jest bdquo() zbiorem zadań lub pytań ktoacutere () mają wywoływaćokreślone rodzaje zachowańrdquo

bull proacutebka zachowania (emocji uczuć procesoacutew poznawczych)

bull standaryzowana procedura systematycznego zbierania proacutebek (zachowania itp) w celu mierzenia właściwości psychologicznych i opisywania ich za pomocą kategorii lub wynikoacutew liczbowych


Specyfika testoacutew wg Rapaporta Gilla i Schafera

(1)bull badanie i obliczanie wynikoacutew testu nie

powinno zajmować wiele czasu powinien on być prosty dla badającego oraz nie wymagać nawiązywania bliskich stosunkoacutewz osobą badaną

bull ma być to sytuacja standaryzowana zaroacutewno w tym sensie że wszyscy badani powinni otrzymać ten sam materiał w tych samych warunkach jak i tyle samo wspoacutełpracy od badającego



(2)bull zachowania testowe powinny być

jednoznaczne a procedura badania powinna być taka by bez wątpliwości dało sięobserwować początek wykonywania zadania przez osobę badaną a sposoacuteb i czas jego zakończenia jasno był określony w instrukcji

bull zachowanie będące przedmiotem obserwacji powinno dać się w pełni rejestrować a od badającego powinno się wymagać minimum arbitralnych i subiektywnych decyzjiodnośnie do selekcji materiału do rejestrowania


Definicja sytuacji diagnostycznej (testowej)

Przypomnieniebull sytuacja tworzona specjalnie dla celoacutew

diagnostycznych (sztuczna) i w ktoacuterej wywołuje się zachowania typowe pod względem tej charakterystyki jaka ma być przedmiotem celowej obserwacji


Standaryzacjabull aby poroacutewnywania wynikoacutew osoby badanej z

innymi osobami było sensowne należy ujednolicić

bull proces badania testem (administracji) aby byłtaki sam dla roacuteżnych osoacuteb badanych w roacuteżnych sytuacjach

bull sposoacuteb obliczania wynikoacutewbull układ odniesienia przy interpretowania wynikoacutew

ndash co jest opisane w podręczniku testowym (m in)Niestandaryzowane procedury testowe zmieniają

znaczenie wynikoacutew testowych powodując że sąone mylące i nietrafne(w zakładanym obszarze)


Specyfika wyniku testowego

Układem odniesienia dla każdego wyniku testu jest proacuteba normalizacyjna (grupa odpowiednia dla osoby badanej i celu stosowania testu) i jest on wyrażany w jednostkach skal standardowych (centylowej stenowej staninowej skali T czy np skali Wechslera) a nie za pomocąliczby poprawnych odpowiedzi (wynik surowy)



Podstawa wnioskowania

Wyobraźmy sobie następującą sytuację przebadano testem T reprezentatywną proacutebę populacji pacjentoacutew psychiatrycznych leczonych w szpitalach z rozpoznaniem R Przyjmijmy teraz że rozkład wynikoacutew tego testu daje się opisać roacutewnaniem krzywej normalnej (czy nawet innej krzywej)

Badając nowego pacjenta interesuje nas na ile wiedza o pacjentach z rozpoznaniem R i ich losach może odnosić się także do niego

Podstawą prognozowania jest weryfikacja hipotezy statystycznej o przynależności osoby badanej do interesującej nas grupy R Jeśli hipotezy takiej nie można odrzucić woacutewczas mamy prawo wszystko to co wiadomo o grupie przypisać osobie badanej


Testowanie i normybull testowanie jest zbieraniem danych potrzebnych

do zakwalifikowania osoby badanej do grupy odniesienia w celu opisu tej osoby i sformuło-wania prognozy

bull odnoszenie wyniku do norm to weryfikacja hipotezy statystycznej o przynależności osoby badanej do interesującej nas grupy(czy możemy w naszych wyjaśnieniach odnosićsię do danych grupowych)

wynik surowy 12 pkt


Testowanie i prognoza

Prognoza przy testowaniu (odniesienie do norm) ma charakter jakościowy a nie ilościowy dotyczy bowiem ona prognozowania klasyfikacji a nie innych wynikoacutew wyrażonych liczbą (np przewidywań teoretycznych)

Prognoza taka nie rozstrzyga w żadnym sensie powodoacutew ewentualnego podobieństwa do grupy


Trafność interpretacji

Sprawą rozstrzygającą o trafności interpretacji wynikoacutew jest znajomośćistotnych charakterystyk grupy odniesienia Rozumowanie bowiem jest tu następujące o ile osoba przez nas badana jest reprezentatywna dla grupy odniesienia to dokładność jej opisu i prognozy jest funkcją dokładności wiedzy o tej grupie


Znaczenia pojęcia rdquonormardquo (1)

normy

przedmiotowe (realnie istniejące stany rzeczy)

opisowe (co ludzie robią)

ldquopowinnościowerdquo nakazowe (co jest

aprobowane) lub językoweWZORCE

etyczne prawneodwołujące się do teorii psychologicznych

konstrukty wyjaśniające założenia filozoficznej koncepcji człowieka

opisowe (ldquoobserwacyjnerdquo)

statystyczne (psychometryczne)

społeczne kliniczne społeczno-kliniczne (brak symptomoacutew

patologicznych zgodność ze wzorcem lub normą społeczną

kontekst)


Znaczenia pojęcia rdquonormardquo (2)bull Norma teoretyczna ndash stan jednostki odnosi się do ogoacutelnie

przyjętych prawidłowości lub twierdzeń dotyczących fizjologicznego psychologicznego lub społecznego funkcjonowania człowieka wskazanie pozytywnych cech stanowiących pewien wzorzec osobowości (wspoacutełistnieje wiele norm)

bull Norma społeczno-kliniczna ndash ze spełnieniem kryterium normy mamy do czynienia woacutewczas gdy objaw (lub wielkość danego parametru kryterium) nie występuje w przypadku zdrowia (z określonym prawdopodobieństwem za normę szeroką przyjmujemy przeważnie zakres między 3 a 97 centylem a za normę wąską mdashmiędzy 25 a 75 centylem) i jednocześnie występuje w przypadku choroby (z określonym prawdopodobieństwem) czyli ma wysokączułość i swoistość Norma społeczno-kulturowa ndash za jednostkęprawidłowo funkcjonującą uważa się osobę przystosowaną do grupy społecznej o satysfakcjonujących relacjach z innymi (relatywizm)

bull Norma statystyczna ndash odnoszona do zaobserwowanego rozkładu cech w populacji z ktoacuterej pochodzi jednostka (skąd to wiadomo)



Patologia to nie odwrotność normalności

(1)normy dla osoacuteb zdrowych

skrajny niski (lt2 z) skrajny wysoki (gt2 z)typowy

patologia należy do populacji osoacuteb zdrowych patologia



(2)normy dla osoacuteb chorych


należy do populacji osoacuteb chorych


Wnioskowanie sekwencyjne

typowy normy dla osoacuteb

zdrowych

wynik testowy

nietypowy

decyzja

zdrowy

normy dla osoacuteb chorych

(X3)


(X1)

typowy

decyzja X1

nietypowy


(X2)

typowy

decyzja X2

nietypowy


13 Adaptacja kulturowa metod diagnostycznych


Podstawowe problemy adaptacji

Badania antropologoacutew kulturowych dostarczająlicznych dowodoacutew że oderwanie pojęcia normy od kultury nie jest możliwe Przenoszenie narzędzi diagnostycznych z jednej kultury do drugiej pociąga za sobą konieczność zadania sobie pytania co robić aby narzędzie (szerzej ndashprocedura diagnostyczna) trafne i rzetelne w jednej kulturze pozwalało roacutewnie dobrze diagnozować w innej kulturze Jak uniknąćbłędu stronniczości i tego że narzędzie jest nieroacutewnoważne ndash przychylne wobec członkoacutew kultury pierwowzoru i tendencyjne w stosunku do członkoacutew kultury docelowej


Psychologia a kulturaPytanie o związki psychologii i kultury jest w istocie odświeżeniem

klasycznej już debaty uniwersalizm vs relatywizm ndash jak z jednej strony budować naukowe generalizacje biorąc pod uwagę z drugiej strony obserwowane zroacuteżnicowanie

Inaczej moacutewiąc ndash jaka jest relacja między tym co ogoacutelne (kultura) a tym co specyficzne (społeczność) i jakich szukać między nimi powiązań

W przypadku analizy wpływu społeczeństwa i kultury na proces diagnozowania ndash analogicznie do problemu na ile wymiary osobowości są indywidualne (jednostkowe) a na ile powszechne ndashpojawia się problem emic-etic distinction Problem ten pojawił sięjuż w latach pięćdziesiątych w lingwistyce a dopiero potem w psychologii

Wspoacutełcześnie bardziej rozpowszechnione jest poszukiwanie wymiaroacutew globalnych (etic approach) niż wymiaroacutew lokalnych specyficznych (emic approach)



Testy dla poroacutewnańmiędzykulturowych

Dobra adaptacja testu ndash gdy zamierzamy jąwykorzystywać do celoacutew poroacutewnań międzykulturowych ndash powinna umożliwiać dojście do głosu zaroacutewno elementoacutew wspoacutelnych dla poroacutewnywanych kultur (aspekt bdquoetikalny) jak i elementoacutew specyficznych dla każdej kultury (aspekt bdquoemikalnybdquo bdquoemicznyrdquo)

Ponadto tylko tak skonstruowane testy pozwalają uniknąćsprzeczności między dobrą adaptacją testu (eliminującątreści specyficzne dla kultury z ktoacuterej test pochodzi i zastępującą je treściami specyficznymi dla kultury do ktoacuterej test jest adaptowany) a narzędziem do poroacutewnańmiędzy kulturami (nasyconym treściami uniwersalnymi a przez to pozbawionym treści decydujących o trafności specyficznej kulturowo)


Emic czy etic

Jeżeli przyjmiemy uniwersalistyczny punkt widzenia (etic) uzasadnione są takie działania jak adaptacja narzędzi diagnostycznych przenoszonych z innej kultury wraz z przyleg-łościami (zapleczem teoretycznym i literatu-rowym) przyswajanie teorii psychologicznych (o ktoacuterych się apriorycznie zakłada iż są na tyle ogoacutelne że trafne są w każdych warunkach społeczno-kulturowych) stosowanie bdquoponad-kulturowychrdquo technik terapeutycznych itd


Emic czy etic

Przyjęcie bdquoemicznegordquo punktu widzenia wiąże sięnatomiast z uznawaniem istnienia specyficznych kulturowo czynnikoacutew etiologicznych czynnikoacutew (kultur) immunizujących członkoacutew danej spo-łeczności przeciwko zaburzeniom psychicznym lub im sprzyjających Wiąże się to także z przekonaniem o kulturowo specyficznych rodza-jach osobowości uzdolnień rodzajach zaburzeńilub specyficznych ich manifestacji ich terapii i wreszcie wiąże się z niezgodą na implantacjęobcych (kulturowo) narzędzi diagnostycznych teorii systemoacutew klasyfikacji zaburzeń itp


Czy istnieją testy wolne od kultury

W 1940 roku psycholog amerykański R B Cattell skonstruowałniewerbalny test inteligencji ktoacutery określił mianem testu wolnego od uwarunkowań kulturowych (Culture-Free Intelligence Test)

W latach poacuteźniejszych Cattell zaczął posługiwać się innymi określeniami tych testoacutew a mianowicie Culture-Fair Test oraz Culture-Reduced Test Zdaniem Cattella [] test inteligencji fair pod względem kulturowym (culture-fair) lub wolny od uwarunkowań kulturowych (culture-free) lub też o ograniczonym uwarunkowaniu kulturowym (culture-reduced) jest to taki test ktoacutery bazuje na materiale i uwzględnia nawyki wspoacutelne wszystkim kulturom i ktoacutery stara się zminimalizować wpływ specjalnych kulturowo uwarunkowanych sprawności w ujmowaniu złożonych relacji Nie wymaga eliminacji roacuteżnic rasowych i klasowych jeśli takie roacuteżnice istnieją realnierdquo


Normalizacja a adaptacjaWydawać by się mogło że wystarczy po prostu

określenie norm właściwych dla danej populacji aby rozwiązać problem adaptacji kulturowej testu

Takie rozwiązanie problemu adaptacji kulturowej jest jednak klasycznym tzw pseudoetic approach pomija się bowiem fakt że najpierwnależałoby dowieść uniwersalności testoacutew (wymiaroacutew) wedle ktoacuterych zamierza się oceniaćjednostkę zbadać trafność ich ekspresji (wskaźnikoacutew) a dopiero potem je normalizować

Normalizacja testu nie powinna byćutożsamiana z jego kulturową adaptacją


Procedura adaptacji

kulturowej AdaptacjaAdaptacja

Analiza konstruktu teoretycznego i analiza źroacutedła

Tłumaczenia wprost ze źroacutedła(ew z innych tłumaczeń źroacutedła)

Przegląd i poroacutewnanie tłumaczeńwprost

Uzgodniona i ujednolicona wersja robocza

Tłumaczenia odwrotne

Uzgodniona i ujednolicona wersja docelowa

Badania jakościowe i ilościowe

Ostateczna wersja docelowa

Analiza psychometryczna

Upowszechniana wersja docelowaWalidacja

Walidacja

Przegląd i poroacutewnanie tłumaczeńodwrotnych



Co wyjaśniamy w psychologii

1 zachowanie pojmowane jako instrument adaptacji człowieka do otoczenia zjawiska mające ugruntowanie w biologicznej strukturze organizmu

2 świadome ustosunkowanie się do zachowania wytwory intencjonalności fenomenologiczny świat znaczeń


Rodzaje wiedzy ze względu na źroacutedła

wiedza potoczna (PRAKTYCZNOŚĆ zdrowego rozsądku)

mądrość (autorytet KTO)

wiara (SPOSOacuteB kontaktu z ponadnaturalnym autorytetem)

nauka (JAK metodologicznie)


Podstawowe założenia przyjmowane w nauce

bull natura jest uporządkowanabull natura jest poznawalnabull wszystkie naturalne zjawiska mają naturalne

przyczynybull nic nie jest dowiedzione samo w sobiebull wiedza jest wyprowadzana z nabywanego

doświadczenia jeżeli nauka ma nam pomoacutec w zrozumieniu rzeczywistego świata to musi byćempiryczna

bull istotą naukowości jest procedura (metodologia)


Wiedza naukowaPowoacuted dla ktoacuterego odrzucamy astrologię jako naukę nie

leży bowiem w jej przedmiocie badań ale w metodologii stosowanej przez astrologoacutew A ta właśnie traktowana jest jako nienaukowa

Odrzucenie przez naukowcoacutew jakiejś dziedziny wiedzy traktowanej przez wielu ludzi jako wiedzy rzeczywistej oparte jest zawsze na przesłankach metodologicznych Co więcej sama nauka także ciągle się zmienia - wiedza dzisiaj uznawana za naukową jutro może okazać sięnienaukowa

Termin nauka nie odnosi się zatem do jakiejś ogoacutelnej lub konkretnej wiedzy lecz do odmiennej metodologii

Cechy metodologii naukowej - jawność warsztatu replikowalność intersubiektywna komunikowalność źroacutedło procedur i metod obserwacji i weryfikacji


Rodzaje wyjaśnień (1)

niezorganizowana złożoność (agregaty)wyjaśnianie statystyczne

złożoność

upor

ządk

owan

ie

zorganizowana prostota (maszyny)wyjaśnianie analityczne

zorganizowana złożoność (systemy)



bull wyjaśnienie mechaniczne

bull wyjaśnienie statystyczne

bull wyjaśnienie systemowe



Wyjaśnienia mechaniczne

bull charakterystyczne dla tzw newtonowskiego modelu nauki części składowe są nieliczne i mało zorganizowane całość stanowi prostą sumę części

bull istotą redukcyjnego podejścia do rzeczywistości (analitycznego redukcjonizmu) jest podział obiektu badań na części składowe i - przez kolejne upraszczanie - badanie własności jego oddzielnych części by w ten sposoacuteb wnioskować o zachowaniu się całości

bull eliminuje złożoność i nieokreśloność zakładając liniowąprzyczynowość o charakterze deterministycznym lub probabilistycznym


Wyjaśnienia statystyczne

bull opisujemy średnie wartości charakterystyczne dla całego interesującego nas zjawiska (agregatu) nie odnoszące się wprost do jego elementoacutew

bull agregaty składają się - przy założeniu losowości - ze względnie niezależnych od siebie elementoacutew i rządzone są zasadąrosnącej entropii i ujednolicania elementoacutew a ich dynamika ma charakter nieprzyczynowy (koincydencje)

bull statystyczna weryfikacja hipotez teoretycznych polega min na sprawdzeniu czy mamy do czynienia z chaotycznym agregatem czy jakimś porządkiem


Wyjaśnienia systemowebull odnosi się do średnio zroacuteżnicowanych elementoacutew

zorganizowanych w złożone całości im lepiej zorganizowana struktura tworząca system tym lepiej dla wyjaśnienia

bull sieci nieliniowych przyczynowych interakcji generują -dzięki samoorganizacji i sprzężeniom zwrotnym - nowe poziomy złożoności przy rosnącym zroacuteżnicowaniu obiektoacutew

bull podejście to jest holistyczne nastawione na poszukiwanie struktur i procesoacutew a nie opis elementoacutew

A Toffler lsquowspoacutełczesna nauka tak dobrze radzi sobie z rozkładaniem problemoacutew na części że często poacuteźniej zapomina złożyć je w całośćrsquo


Czy wyjaśnienia biologiczne są systemowe

bull moacutezg składa się z ok 90 miliardoacutew neuronoacutew To ponad 14 razy więcej niżjest ludzi na Ziemi Każdy neuron jest wstanie stworzyć nawet do 10 tysięcy połączeń z innymi komoacuterkami nerwowymi

bull na 1 gram moacutezgu przypada ok 65 miliona neuronoacutew


Myślenie systemowe -cechy (1)

Odejście od analizowania izolowanych zdarzeń (skutkoacutew) i ich przyczyn (czyli innych zdarzeń)

Nastawienie na widzenie systemu złożonego z elementoacutew będących w interakcji (wspoacutełzależności)



Myślenie w kategoriach przyczynowo-skutkowych i w kategoriach zamkniętych pętli oddziaływań - mamy tendencje do liniowego przedstawiania zależności P-S

informacja o

problemie

działanie

rezultat

informacja o problemie działanie rezultat

open-loop thinking

closed-loop thinking




Tradycyjnie zaczynamy od zdarzeń i poszukujemy zależności między nimi Jeżeli jednak mamy do czynienia z łańcuchem powiązanych ze sobą przyczyn i skutkoacutew to sensownym rozwiązaniem jest skupianie się na procesach nie na zdarzeniach bardziej na tym bdquoJakrdquo niż na bdquoCordquo

Inaczej moacutewiąc zaczynajmy od zależności zdarzeń następnie analizujmy wzorzec zachowania (proces w czasie) by przejść do modelu struktury systemu (choć przyjmujemy że porządek ontologiczny jest odwrotny)



bull PROCESY Co się właśnie zdarzyło Co siędziało

bull WZORCE TRENDY Czy już doświadczy-liśmy tej sytuacji wcześniej Jakie jest bdquodziśrdquow kontekścierdquowczorajrdquo

bull STRUKTURY SYSTEMOWE Jakie siły (elementy) wywołują obserwowane wzorce

bull UMYSŁOWE MAPY SYSTEMU Jaki jest model mechanizmu


Problemy związane z definicją

bull Czym jest systembull Czym są sieci nieliniowych

przyczynowych interakcjibull Czym są i jak działają

sprzężenia zwrotne


Czym jest systemSystem to byt przejawiający istnienie przez synergiczne

wspoacutełdziałanie swych części System to zbioacuter (zespoacuteł kompleks) wspoacutełdziałających ze sobą

elementoacutew stanowiący celowo zorientowaną jedną całość System to zbioacuter elementoacutew powiązanych ze sobą relacjami i

działających razem we wspoacutelnym celuSystem charakteryzuje zasada zgodnie z ktoacuterą zmiana w

jednej części wpływa na pozostałe Systemy mogą być zamknięte lub otwarte wymieniając z

otoczeniem masę energię i informację

Istotę istnienia i działania systemu należy ujmować w trzech aspektach struktury - procesu - regulacji (przyczynowości)

Sprzężenie zwrotne wzmacniające i roacutewnoważące oraz opoacuteźnienia to podstawowe elementy myślenia systemowego


+ + +

suma działań efekt interakcji

MASZYNA SYSTEM

(np waga) (np sukces)

zespoacuteł gwiazd nie jest wcale najlepszym zespołem

System a maszyna


Czym są sieci nieliniowych przyczynowych interakcji

Zdarzenie może mieć wiele rezultatoacutew (czynnik 2) skutek może mieć wiele przyczyn (wynik a) Przyczyna i skutek są powiązane ze

sobą wzajemnie i zamieniają się jedno w drugie Usunięcie przyczyny nie musi oznaczać usunięcia skutku

czynnik 1

czynnik 2 wynik (b)

wynik (a)

wynik (c)

czynnik 3

ekwifinalność

ekwipotencjalność



Czym są i jak działająsprzężenia zwrotne

Ze sprzężeniem mamy do czynienia gdy jedno zdarzenie (przyczyna) wpływa na inne zdarzenie (skutek)

Ze sprzężeniem zwrotnym mamy do czynienia wtedy gdy skutek zwrotnie wpływa na przyczynę

Przyczynowość to termin temporalny -przyczyna wyprzedza skutek a skutek następuje po przyczynie W kauzalnym łańcuchu (kauzalnej sekwencji) skutek staje się nową przyczyną itd itp


Sprzężenia zwrotne

Dwa rodzaje sprzężeńbull dodatnie - służy zmianie

stanu wyjściowegobull ujemne - służy utrzymaniu

stanu wyjściowego


Ujemne sprzężenie zwrotne (1) informacja dotycząca rezultatoacutew przeszłego

działania systemu jest ponownie włączona w system

(2) działanie systemu ulega kroacutetkotrwałemu zaburzeniu

(3) system koryguje własne działanie i wraca do pierwotnego stanu

Dodatnie sprzężenie zwrotne (1) informacja wynikająca z danego działania

systemu powraca do systemu (2) system reguluje dalsze działanie w

zmodyfikowany sposoacuteb (3) zwiększając odchylenie od stanu

pierwotnego

Sprzężenia


leci woda odkręcam kurek

zakręcam kurek stop

Napełnianie szklanki wodą

Liniowy związek przyczynowo-skutkowy

przyczyna

skutek


przepływ wody

pozycja kurka

pożądany poziom wody

obserwowana luka

chwilowy poziom wody w szklance

Rzeczywisty proces napełniania szklanki

Połączenie oko-ręka informacja + kontrola


chwilowa temperatura ciała

odpowiednie ubraniepożądana temperatura

ciała

roacuteżnica temperatur utrzymanie stabilności

Temperatura ciała -mechanizm autokorekty



Sprzężenie zwrotne roacutewnoważące

Roacutewnoważący (stabilizujący) system ma wbudowany mechanizm auto-korekty ktoacutery dąży do utrzymania określonego kursu albo osiągnięcia założonych celoacutew Napełnianie szklanki wodą jest procesem roacutewnoważącym ktoacuterego celem jest pełna szklanka a nie kałuża na podłodze Proces roacutewnoważący zawsze działa w celu zmniejszenia roacuteżnicy pomiędzy tym czego pragniemy a tym co istnieje

przepływ wody

pozycja kurka


obserwowana luka

chwilowy poziom wody

+

-

+

+

+

czas


Sprzężenia i wzorce zachowania

stan systemu

przyrost

stan systemu

rozbieżność

działania korekcyjne

pożądany cel

stan systemu

rozbieżność


pożądany cel

opoacuteźnienie

opoacuteźnienie

wzrost wykładniczyzachowanie celowe oscylacja

+

+ -


Systemy społeczne (1)

W systemach usunięcie elementu nie powoduje że go nie ma -on istnieje nadal dzięki swoim konsekwencjom stąd konieczność historycznego widzenia systemoacutew

Istnienie celoacutew długookresowych powoduje że system jest ciągle w ruchu (po osiągnięciu celu kroacutetkookresowego -zatrzymuje się ale konsekwencje jego osiągnięcia mająznaczenie dla celoacutew długookresowych)

Jednocześnie w systemach społecznych następuje erozja zapadanie się celoacutew - w miarę upływu czasu spostrzegany jako zadawalający poziom odległego celu się obniża co utrudnia trafne przewidywanie


Systemy społeczne (2)Oddziaływanie na systemy społeczne jest trudne i zawodne

bo decydenci widzą je jako proste maszyny a nie złożone systemy w ktoacuterych przyczyny bieżąco obserwowanych symptomoacutew znikły w przeszłości i dziśtowarzyszą im koincydentalne zdarzenia mylone z przyczynami (post hoc ergo propter hoc) Łatwodostrzegalne w maszynach proste związki przyczynowo-skutkowe stają się trudnodostrzegalne w systemach z powodu sprzężeń zwrotnych Wieloprzyczynowość skutkoacutew nie pozwala łatwo określaćprzyczyn (bdquoKto jest winienrdquo)

Oddziaływanie na system (nawet w jego wrażliwym punkcie) może zostać zniesione przez konsekwencjeoddziaływania innych elementoacutew systemu


budowa nowych droacuteg

zatłoczenie droacuteg opoacuteźnienia

populacja i ekonomiczna aktywność regionu

samochody w regionie

Typowe spojrzenie na problem korkoacutew ulicznych


przepustowośćdroacuteg

natężenieruchu


czas podroacuteży

opoacuteźnienie

populacja i aktywnośćekonomiczna regionu


Co wpływa na czas podroacuteży

+

-

+

+

+




natężenie ruchu


czaspodroacuteży

opoacuteźnienie

populacja i aktywnośćekonomiczna w regionie


presja żeby zredukowaćzatłoczenie

poprawasytuacji

p1

Jak przebiega proces rozwiązywania problemu

+

+

-

+

+

+

+

-



natężenie ruchu


czaspodroacuteży

opoacuteźnienie


pożądany czas podroacuteży

zwiększenieprzepustowości

p1

p2

dodatkowe przejazdyatrakcyjność używania

samochodu



liczba przejazdoacutew na dzień

Niezamierzone efekty budowy nowych droacuteg -dodatkowe przejazdy

+

-

+

- +

+

+

+

+ -

-

+

-

-

+




średnia długośćpodroacuteży


natężenie ruchu


czaspodroacuteży

opoacuteźnienie




p1

p3

dodatkowe kilometryatrakcyjność używania

samochodu

Niezamierzone efekty budowy nowych droacuteg - dodatkowe

kilometry

++

+

- +

+ -

++

-

+

+

-

-

+

-

-+


bull Tradycyjnym rozwiązaniem problemu korkoacutew ulicznych jest budowa nowych droacuteg

bull Natężenie ruchu samochodowego przyjmowane jest jako fakt niezależny od decyzji planistoacutew

bull Natężenie ruchu jest zależne od ilości dostępnych droacuteg ndash ruch samochodowy wzrasta szybciej niżpopulacja prowadząc dodatkowo do powolnej degradacji transportu publicznego

bull Sprzężenia zwrotne wpływające na natężenie ruchu samochodowego (w efekcie - pozytywne) pokazują że wysiłki aby kontrolować zatłoczenie tylko przez budowę nowych droacuteg są skazane na niepowodzenie

Korki uliczne - wnioski


16 Studium przypadku a metodologia jakościowa

Źroacutedła danych Zasada triangulacji

Badania społeczne rozwijają się dzięki ideom ale dyscyplinowane są jedynie przez fakty

C Wright Mills socjolog


Podstawowe pojęcia

bull Przypadek czyli case to zjawisko badane lub analizowane niezależnie od dyscypliny naukowej ktoacutera to zjawisko bada

bull Analiza (studium) przypadku czyli case study to analiza zjawiska opis zjawiska lub analiza opisu

bull Metoda analizy przypadku czyli case study method to metoda służąca do konstrukcji sposobu analizowania przypadku

bull Case report czyli opis analizy przypadku



Cel studium przypadku

Chcąc wszechstronnie scharakteryzowaćczłowieka tak by zupełnie niezależna osoba była w stanie sobie wyobrazić jego specyficzność i niepowtarzalność szukamy odpowiedniej metody Nie istnieje pojedyncza metoda ktoacutera opisuje jednostkę w sposoacuteb doskonały

Celem jest pełne zrozumienie przypadku (co siędzieje i dlaczego) uzyskane dzięki wyczerpu-jącemu opisowi i analizie przypadku (systemu) jako całości i w jego kontekście bez wartościowania


DefinicjaStudium przypadku jest metodą badania

(naukowego) w ktoacuterej badacz dąży do wszechstronnego opisu pewnej zbiorowości lub jednostki z uwzględnie-niem roacuteżnorodnych niezależnych źroacutedeł gdzie interesują go zaroacutewno wartości zmiennych jak i zależności między nimi

Do badania przystępuje się bez wstępnych hipotez z zamiarem dokładnego zbadania zjawiska w jego rzeczywistym kontekście


WyboacuterWyboacuter studium przypadku jako jakościowej

metody badawczej oznacza idiograficzne stanowisko teoriopoznawcze badacza czyli wiąże się z założeniem że wartościowe jest badanie każdego pojedynczego przypadku a nie jedynie poszukiwanie praw ogoacutelnych

Diagnozowanie wiąże się raczej z podejściem idiograficznym niż nomotetycznym


Studium przypadku a metodologia jakościowa (1)

Analiza przypadku (CS) ma swoją specyficznąmetodologię i nie powinno się CS definiowaćprzez negację (nie da się generalizować nie jest abstrakcyjny nie jest reprezentatywny nie jest obiektywny itp)

Także brak umiejętności w zakresie analizy ilościowej nie tworzy jeszcze badacza jakościowego (a wręcz przeciwnie problem bowiem nie w metodach a w podejściu)

akalkulia



Często zarzuca się CS brak wewnętrznej i zewnętrznej trafności powierzchowną i nietrafnąanalizę związkoacutew przyczynowo-skutkowych oraz nieprzestrzeganie przez badaczy rygoroacutew metodologicznych (naukowych)

Jednym z tych rygoroacutew jest jawność procedur - tu oznaczająca dokumentacje danych i decyzji

Ogoacutelne kryteria metodologicznej poprawności CS sąpodobne do tych jakie obowiązują w postpozy-tywistycznej metodologii choć wyrażone innymi słowami a niekiedy specyficzne tylko dla CS


Funkcje studium przypadku

Studium przypadku w badaniach naukowych może być

bull opisem czy instrukcją dodającą realizmu (też dydaktyka)

bull wyjaśnieniem pomagającym generować hipotezybull obszarem krytycznej analizy jakichś założeńbull normatywnym opisem implementacji jakiegoś

programubull testem skuteczności konsekwencji stosowania

jakiegoś programu działaniabull podsumowaniem wielu przypadkoacutew w celach

opisowych normatywnych czy analiz przyczynowo-skutkowych



Studium przypadku w diagnozie

Studium przypadku to wyczerpująca metoda polegająca na jednoczesnym stosowaniu wielumetod w celu jak najdokładniejszej diagnozy psychologicznej

Studium przypadku jest metodą ktoacuterą badacz sam kreuje na podstawie celu diagnozy

Studiowanie przypadkoacutew przyczyniło się w istotnym stopniu do rozwoju psychoanalizy teorii dysonansu poznawczego teorii decyzji kulturowych podstaw motywacji osiągnięć czy relacji w małych grupach Jest więc to metoda należąca do akademickiego głoacutewnego nurtu głoacutewnie dzięki swej heurystycz-nej wartości i eksplorowaniu nowych obszaroacutew tylko dzięki niej widać drzewa spoza lasu


Typy danych (1)

liczbowe nieliczbowe

obiektywne(pomiar)

obiektywne liczbowe

obiektywne nieliczbowe

subiektywne (opinie -

judgmental)

subiektywne liczbowe

subiektywne nieliczbowe


Źroacutedła danychzbieranie danych

dane tworzone na użytek badania

wywiad

dane nie powstające na użytek badania

rozmowa

(nie)jawna (nie)uczestnicząca

obserwacja

dokumenty aktualne

osobiste i wtoacuterne

dokumenty archiwalne


artefakty fizyczne

wytwory i ślady używania


Zasada triangulacjiWyroacuteżnia się cztery rodzaje triangulacjibull źroacutedeł danych (kiedy badacz poszukuje danych

na ten sam temat potwierdzajacych lub zaprzeczających sobie)

bull badaczy (też wywiady weryfikujące rozumienie przez badacza obserwacji w trakcie badań)

bull teorii (kiedy badacz podejmuje proacutebęinterpretacji danych z roacuteżnych punktoacutew widzenia)

bull metodologii (paradygmatoacutew np podejście psychodynamiczne w pracy z człowiekiem dorosłym i behawioryzm w pracy z dzieckiem)


Zasada triangulacji - uwagi

Triangulacja nie jest formąstatystycznej replikacji

Triangulacja nie poszukuje wspoacutelnego


Efekt obserwatora

bull termin ktoacutery w fizyce odnosi się do zmian jakie sam akt obserwacji wprowadza do obserwowanego zjawiska

bull często wynika on z zastosowania przyrządoacutew pomiarowych ktoacutere w sposoacuteb nieunikniony zmieniają stan badanego obiektu



Pomiar nieinwazyjny ndashobserwacja (1)

Pomiar nieinwazyjny znany także pod nazwąpomiaru niereaktywnego to taka metoda zbierania informacji ktoacutera wykorzystuje jużistniejące i powstałe bez udziału badaczadane

Oznacza to że dane te powstały albo nie w tych celach ktoacutere stawia sobie badacz (np obserwacja reakcji fizjologicznych podczas badania testem inteligencji) albo ktoacutere powstały pod nieobecność badacza i bez związku z badaniem (np pamiętnik z dzieciństwa)

Brak interakcji badający-osoba badana pozwala przypuszczać że takie dane nie sąintencjonalnie modyfikowane ani przez osobę badaną ani przez badacza

Problemy etyczne takiego pomiaru (Kozinets netnography)



Wyroacuteżnia się dwie klasy takich znakoacutew fizycznych pomiary erozji i pomiary przyrostu (archeologia)

Pomiary erozji dotyczą znakoacutew zostawianych po użyciu jakiegośobiektu głoacutewnie zużycia (na dworcu stopień wytarcia posadzek i schodoacutew = wzorce aktywności w muzeum wytarcie posadzki = atrakcyjność ekspozycji) Może też mieć charakter intencjonalnego pomiaru (pomiar zniszczenia butoacutew z pomiarem początkowym i końcowym liczba odwiedzin strony WWW)

Pomiary przyrostu obejmują znaki pozostawiane przez ludzi w trakcie ich działań dodające coś do istniejącego stanu rzeczy (na przykład ozdabianie miejsc pracy czy kabin samochodoacutew ciężarowych = preferencje estetyczne niedopałki papierosoacutew=atrakcyjnośćmiejsca krzyże przy szosie = niebezpieczeństwo graffiti śmieci)

Inne miary nieinwazyjne obserwacja nieuczestnicząca nagrania audio i wideo analiza treści analiza logoacutew czy cookies dane archiwalne (wtoacuterne w tym Internet) itp


18 Badanie psychomotoryki


Testy neuropsychologiczne (1)Badanie poznawczych sensomotorycznych i percepcyjnych

konsekwencji uszkodzeń moacutezgu

Wzrokowo-motoryczny Test Gestalt Lauretty Bender (1938)

- 1+8 figur na oddzielnych kartach 3rsquox5rsquo(rewizja - 15) bez ograniczeń czasu cały czas widoczne

- liczy się czas ndash wynik jakościowy testu (większe znaczenie w przypadku dzieci ndash Bender-Kopitz dla dzieci od 4 rżycia)

- pierwsza figura A ndash sprawdzamy czy pacjent zrozumiał instrukcję

- ściśle określona kolejność figur następne figury 1-8 podlegają ocenie jakościowej i ilościowej (punkty za niezgodność z kryterium=wzorem)


Testy inteligencji i zdolności

wystandaryzowane i znormalizowane narzędzia mierzące sprawność

intelektualną na podstawie efektywności (poprawności

szybkości) wykonywania zadańumysłowych mających określone

przez konstruktora poprawne rozwiązania


Rodzaje testoacutewbull werbalne - materiałem

są słowa liczby lub symbole osoba badana udziela odpowiedziustnie lub pisemnie

porządkowanie obrazkoacutew

bull wykonaniowe - często niewerbalne ich rodzajem są testy aparaturowe wykorzystujące specjalne przyrządy osoba badana musi wykonywać jakieśdziałania na konkretnym materiale

bull szybkości - wszystkie zadania są stosunkowo łatwe a przy ocenie bierze się pod uwagę czas ich wykonania lub liczbę zadańw danym czasie

bull mocy - zadania sązroacuteżnicowane pod względem trudności a o wyniku decyduje nie szybkość ale to czy osoba badana potrafi je rozwiązać czas nie jest ograniczony lub jest wystarczająco długi



Myślenie dedukcyjne

Rozumowanie dedukcyjne polega na wyprowadzaniu konkluzji z układu pewnych założeń czy przesłanek Założenia mogą być ujęte w pewien formalno-logiczny lub matematyczny model prowadzący do jednoznacznego rozwiązania

W rozumowaniu dedukcyjnym wniosek zawiera informację ktoacutera była ukryta w przesłankach (Wszyscy studenci zdają egzaminy zatem zdaje je także Anna) W rozumowaniu indukcyjnym konkluzja zawiera informację ktoacutera nie była ukryta w przesłankach (jedna studentka zdaje egzaminy ale takie rozumowanie może okazać się zawodne)


Myślenie indukcyjne

Rozumowanie indukcyjne związane jest z wyprowadzaniem wnioskoacutew ogoacutelnych z dostępnych danych dotyczących istniejących relacji pomiędzy obiektami Ten typ myślenia wymaga utworzenia hipotezy ktoacutera jest następnie testowana poprzez zastosowanie jej do dostępnych alternatyw Na bazie tych procesoacutew może nastąpić wyboacuter odpowiedniego rozwiązania Rozumowanie to zawiera element zgadywania domyślania się i wykorzystywania informacji niepełnych


Badanie procesoacutew poznawczych a zasada

kategoryczności rozwiązania

Znajdź związek łączący pierwszą parę słoacutew Następnie zastosuj tęzasadę i uzupełnij brakujące słowo w drugiej parze (Czas na rozwiązanie - 20 s)

Żyrafa do Arktyki ma siętak jak rzepa domiddot a) klombumiddot b) Azji middot c) hipopotama middot d) dyni

Buda dla

ma się tak jak mieszkanie dla

middot A middot B middot C middot D


Rozwiązywanie zadań testowych- przedmiot badania

poziom wykonania

bull koncentracja na ocenie efektoacutew działania osoby badanej

bull działanie osoby badanej jest skuteczne (bdquo1rdquo) lub nie jest skuteczne (bdquo0rdquo)

sposoacuteb wykonywania

bull odkrywanie mechanizmoacutew psychologicznych odpowiedzialnych za uzyskany przez osobębadaną wynik testowy

bull wgląd w proces rozwiązywania zadań


Odpowiedzi poprawne i błędne jako źroacutedło informacji

diagnostycznych

poprawne

styl rozwiązywania zadań testowych identyczny ze bdquostylem autorardquo

testu

poprawne i błędne

styl rozwiązywania zadań testowych

inny niż ten ktoacutery zaproponował

autor testu styl indywidualny


Analiza procesu rozwiązywania testu

Analiza procesu rozwiązywania testu dostarcza danych na temat trafności teoretycznej testu - gdy test zawiera zadania do rozwiązania lub polecenia do wykonania to obserwacja kolejności wykonywanych czynności elementoacutew zadania sprawiających najwięcej trudności elementoacutew pomijanych popełnianych błędoacutew itp dostarcza informacji o mierzonym konstrukcie teoretycznym



Kwestionariusz wg APA

Kwestionariusz (inwentarz) osobowości jest metodą badania osobowości wykorzystującąsamoopis w postaci odpowiedzi osoby badanej na zbioacuter standardowych pytań stwierdzeń lub jednowyrazowych określeń

W rezultacie zobiektywizowanej oceny odpowiedzi inwentarz dostarcza wynikoacutew ilościowych charakteryzujących siępożądanymi własnościami psychometrycz-nymi to jest rzetelnych i trafnych a jego interpretacja odwołuje się do grupy odniesienia (normalizacji)


Podstawowy problem technik kwestionariuszowych

Inwentarze osobowości to techniki typu self-report oparte na samowiedzy w ktoacuterych wykorzystuje się informację od jednegotylko obserwatora ktoacutery jednocześnie jest podmiotem zdarzeń(bdquoaktoremrdquo bdquoobserwatoremrdquo i bdquointerpretatoremrdquo) i rejestruje subiektywną ocenę zachowania

Jako narzędzia pomiarowe są w związku z deklaratywnym charakterem wypowiedzi bardzo podatne na improwizacje zmyślenia badanych osoacuteb ich skłonność do ulegania wymaganiom społecznej aprobaty czy ich skłonności do potakiwania Inaczej moacutewiąc - pozwalają oszacować mierzonącharakterystykę jedynie w takim zakresie w jakim osoba badana chce i może ją ujawnić

Zakładanie z goacutery szczerości osoacuteb badanych oraz pomijanie faktycznego (życiowego) kontekstu badania może prowadzić nas na interpretacyjne manowce Badanie psychologiczne jest ważnym wydarzeniem życiowym w ktoacuterym ludzie biorą udział z własnej woli i w ktoacuterym starają się wspoacutełpracować z diagnostą jednak po to by zrealizować swoje cele


Kwestionariusz jako medium komunikacji (1)

Twierdzenia kwestionariusza muszą byćformułowane w języku codziennym ndash by osoba badana mogła je rozumieć bez posiadania specjalistycznej wiedzy

Są więc mało precyzyjne mogą być roacuteżnie interpretowane ndash każdemu twierdzeniu kwestionariuszowemu daje się przypisać wiele znaczeń i charakteryzuje się ono raczej polem semantycznym (znaczeniowym) niż jest pojedynczym znakiem (znaczeniem)



Wiele pojęć używanych do opisu zachowania charakteryzuje duża dowolność interpretacyjna (niejasność) ndash doty-czy to zwłaszcza ich ogoacutelności pozwalającej na bdquokwanty-fikacjęrdquo (bdquouilościowienierdquo) zachowania

Pojęcia te wprowadzono do pytań ponieważ konstruktorzy zgodnie z założeniami koncepcji cechy oczekiwali że osoba badana dokona agregacji zachowania to jest uogoacutelnienia go w sensie czasowym oraz sytuacyjnym a więc będzie odpowiadała jak zachowuje się bdquozazwyczajrdquo bdquonajczęściejrdquo bdquozwyklerdquo

W efekcie jednak pytania zawierały kategorie bardzo ogoacutelne ktoacutere dopuszczały możliwość wielorakiej interpretacji ich znaczenia



Znaczenie treści pytań kwestionariusza zależy w dużej mierze od subiektywnego kontekstu w jakim jest ujmowana Odpowiedź twierdząca na pytanie bdquoCzy pracujesz w dużym napięciurdquo co innego oznaczać będzie dla osoby hipomaniakalnej - dla ktoacuterej napięcie to jest miarą siły impulsoacutew popychających ją do działania a co innego dla osoby w stanie subdepresyjnym - dla ktoacuterej napięcie to będzie miarą wysiłku wkładanego przez nią dla przezwyciężenia wewnętrznej inercjiKażda kolejna odpowiedź diagnostyczna powoduje że pole znaczeniowe brane pod uwagę przez diagnostę sięzawęża niejasność (nieokreśloność) się zmniejsza i rośnie prawdopodobieństwo jednego tylko znaczenia danego pytania ndashtego ktoacutere było intencją osoby badanej



obszar wspoacutelny

potencjalne znaczenia (pole semantyczne)

pytania nr 1


pytania nr 21


pytania nr 31


pytania nr 41



Model odpowiadania na pytania kwestionariuszowe

R1

R2

R3

R

pytanie

wariantyodpowiedzi

postawaemocjonalno-motywacyjnawobec treścilub badania

wartośćpytania

(istotnośćznaczenie)

dla problemoacutewosoby badanej

ocenai kontrola

intelektualnapytania

i możliwości odpowiedzi

(jasność łatwość)

ogoacutelne uprzednie doświadczenia(częstość i atrakcyjność)

specyficzneuprzednie

doświadczenia(pamięć

preferencjii strategii)

aprobataspołeczna

Kontrola 2 (użyteczności skutkoacutew odpowiedzi kłamstwo vs dezaprobata) Kontrola 1 (subiektywnej prawdziwości)

Droga 1

Droga 2

Droga 3

R1 - odpowiedźdeterminowana przeztreść pytania

R2 - odpowiedź oparta na społecznie aprobowanych schematach

R3 - odpowiedź oparta na preferencji do określonego wariantu odpowiedzi(odpowiedniego stylu odpowiadania)

Kontrola 1 - kontrola prawdziwości odpowiedzi

Kontrola 2 - kontrola użyteczności odpowiedzi


Pojęcie projekcji (1)Wg Bernarda I Mursteina i Ronalda S Pryera istnieją co najmniej 4

sposoby rozumienia pojęcia projekcji jako zjawiska psychicznego1) projekcja klasyczna ndash oznacza wypieranie ma charakter

mechanizmu obronnego pozwalającego człowiekowi usunąć poza świadomość wszelkie niepożądane zjawiska zachodzące w jego psychice (teorie psychoanalityczne)

2) projekcja atrybutywna ndash oznacza przypisywanie świadomych własnych psychicznych cech (motywacji uczuć i zachowania się pozytywnych lub negatywnych) innym ludziom

3) projekcja autystyczna ndash polega na modyfikowaniu spostrzeżeńzgodnie z własnymi potrzebami motywacja uczuciami postawami (wiedzą młotek i gwoacuteźdź głodny i chleb) stany psychiczne przeżywane przez jednostkę nie są tu przypisywane drugiej osobie lecz deformują widziany przez nią świat zewnętrzny

4) projekcja racjonalna (zracjonalizowana) ndash osoba ktoacutera dokonuje tego może być świadoma swego zachowania ale stara się swoje zachowanie (i poczucie winy) usprawiedliwić wymyślając jakiśuzasadnienie (rację)


Hipoteza projekcyjna

bull Kiedy ludzie starają się zrozumieć niejasne mętne wieloznaczne i nieustrukturowane bodźce woacutewczas interpretacje są zgodne z ich własnym indywidualnym wzorcemświadomych i nieświadomych potrzeb lękoacutew chęci impulsoacutew konfliktoacutew wcześniejszych uwarunkowań czy procesoacutew myślenia oraz styloacutew spostrzegania i reagowania na świat a także aktualnie działających czynnikoacutew sytuacyjnych

bdquoRzeczy nie są dobre czy złe same w sobie Są dla nas takimi jakie się wydająrdquo Hamlet Shakespeare II bdquoNothing is either good or bad but thinking makes it sordquo


Diagnoza projekcyjna (1)Diagnoza projekcyjna oparta jest na

rozszerzonym rozumieniu projekcji atrybutywnej jako przypisywaniu znaczeń zewnętrznej rzeczywistości tzn tworzeniu przestrzeni znaczeń i umiejscawianiu w niej siebie i innych

Atrybucja ta jest tym bardziej zindywidu-alizowana i psychologicznie znacząca (diagnostyczna) im bardziej wielo-znaczna i pozbawiona informacyjnych wskazoacutewek jest ta rzeczywistość


Diagnoza projekcyjna (2)Projekcja diagnostyczna jest przejawem psychologicznego

funkcjonowania jednostki wyznaczonego przez wzajemne zależności między cechami jej osobowości aktywnością własną relacjami społecznymi

Tak rozumiana projekcja ujawnia nie tylko cechy i mechanizmy osobowości jednostki lecz także realizowane przez nią wzory adaptacji Jest ona bowiem złożonym procesem semantycznej transformacji pola bodźcoacutew zdeterminowanym przez

(1) indywidualne cechy jednostki(2) właściwości znaczeniowe materiału testowego(3) społeczno-kulturowe reguły semantyzacji


Metody projekcyjne (1)

Zespoacuteł celowo i specyficznie skonstruowanych bodźcoacutew nie mających znaczenia arbitralnie ustalonego przez eksperymentatora (ambiguity) ktoacuterych zastosowanie ma na celu uzyskanie wglądu w osobistą prywatną opinię osoby badanej

(wprowadził L Frank w r 1939 podczas wykładu na zebraniu w Towarzystwie Psychologicznym w Nowym Jorku i rozwinął poacuteźniej w artykule)

[] dynamiczna koncepcja osobowości jako procesu organizacji doświadczenia i strukturalizacji przestrzeni życiowej rodzi pytanie o to czy potrafimy ujawnićsposoacuteb w jaki dana osobowość organizuje doświadczenie by moacutec dostrzec lub przynajmniej uzyskać wgląd w oacutew prywatny świat znaczeń wartości wzoroacutew i uczuć jednostki []




Sytuacja w ktoacuterej swoboda nadawania materiałowi bodźcowemu indywidualnych znaczeń pozwala na określenie właściwości jednostki i sposoboacutew jej psychicznego funkcjonowania szczegoacutelnie w stosunku do osoacuteb ktoacutere albo nie chcą albo nie potrafią wyrazićtego wprost

Narzędzia o wystandaryzowanym sposobie badania oraz sformalizowanych zasadach interpretacji zespoacuteł zadań w ktoacuterych instrukcja testowa nadaje materiałowi bodźcowemu otwarty znaczeniowo i interpretacyjnie charakter


Wieloznaczność bodźcoacutew (1)

Wieloznaczność (ambiguity dwuznaczność niejasność niejednoznaczność) bodźcoacutew testowych czyli tę ich cechę dzięki ktoacuterej możliwe jest uzyskanie roacuteżnych wynikoacutew percepcji dla jednej osoby ilub roacuteżnych zbioroacutew wynikoacutew dla roacuteżnych osoacuteb rozumie się w dwojaki sposoacuteb

Przyjmuje się że wieloznaczny to tyle co umożliwiający danie więcej niż jednej wypowiedzi przypisującej plamie znaczenie

W innym rozumieniu wieloznaczność określa się jako właściwość bodźca powodującą że nie daje on kryterioacutew do oceny adekwatności (poprawności) wypowiedzi Innymi słowy termin bdquowieloznacznyrdquo w tym sensie zbliżony byłby bardzo do pojęcia bdquoprzypadkowo wiązany z plamąrdquo



Bodźcami ustrukturowanymi nazywa się często bodźce jednoznaczne jasne ktoacutere mają to samo znaczenie dla wszystkich osoacuteb badanych oraz dla tej samej osoby badanej niezależnie od okoliczności

Choć podejmowano wysiłki aby określić fizykalne właściwości wieloznacznych bodźcoacutew testowych na ogoacuteł dwuznaczność bodźcoacutew określa sięna podstawie analizy struktury odpowiedzi w danej populacji osoacuteb badanych



Częstość odpowiedzi na Kartę V w Teście

Plam Atramentowych Rorschacha

Częstość odpowiedzi na twierdzenie 1 w

MMPI Chętnie czytam czasopisma

techniczne

Nietoperz 90Inne 10

Prawda 50 Fałsz 50

Ponieważ plamy atramentowe w teście Rorschacha uchodzą za dwuznaczne oczekujemy iż bodźcom tym a tym samym i pojedynczemu bodźcowi zostanie przypisana większa roacuteżnorodność znaczeń niżsformułowanemu słownie twierdzeniu typu prawda-fałsz jakiegośkwestionariusza Tabela ilustruje pułapkę zawartą w takim sposobie rozumowania

Gdybyśmy przyjęli definicję struktury czy też wieloznaczności opartą na właściwościach odpowiedzi konkluzją byłoby że MMPI jest testem mniej ustrukturowanym bardziej dwuznacznym od testu Rorschacha


Rodzaje metod projekcyjnych

bull techniki konstrukcyjne wymagające od osoby badanej ułożenia (opowiedzenia ilub uporządkowania) pewnej historyjki lub opowiadania (najczęściej obrazkowe TAT)

bull techniki oparte na swobodnej słownej lub pisemnej asocjacji np technika Roschacha test skojarzeń (słownych rysunkowych)

bull techniki wymagające od osoby badanej uzupełnienia treści obrazka (test bdquobąbelkowyrdquo Rosenzweig Picture Frustration Test) czy opowiadania roacuteżne wersje niedokończonych zdań bajek zdarzeń opowiadań (też w trzeciej osobie)

bull techniki ekspresyjne efekt swobodnej twoacuterczości artystycznej (psychodrama odgrywanie roacutel) ilub swobodnej zabawy (rysunek postaci ludzkiej lalki test świata kolorowanie collages)

bull personifikacja (np chiński portret Brand party Family game)


21 Analiza treści

zadaniem słoacutew jest przenoszenie idei



-Jaki z tego płynie morał- Taki jaki sami w nim znajdziecie Ja wiem co chciałem powiedzieć ale wy

wiecie lepiej ode mnie co chcecie zrozumieć i jaki sens jest wam teraz

potrzebny

Zygmunt Miłoszewski bdquoUwiklanierdquo


Historyczne źroacutedło analizy treści

Hermenutyka powstała () w związku z refleksją nad praktykami interpretacyjnymi () Na pierwszy plan wysunęły się trzy rodzaje takich tekstoacutew dzieła antycznej filologii filozofii i historiografii święte księgi religijne (w szczegoacutelności Biblia i Tora) oraz kodeksy prawnicze Wszystkie one utraciły bezpośredni kontekst rozumienia np w skutek dystansu czasowego ()

Przyłębski Andrzej Hermeneutyczny zwrot filozofii


Treści języka (1)

Analiza treści nawiązuje do przednaukowego i potocznego rozumienia języka gdzie poza znaczeniami komuniko-wanymi intencjonalnie (jawne treści) pozwala z tego co się moacutewi i pisze wyciągać także wnioski na temat ukrytych treści

Podstawowym założeniem analizy treści jest że analizujemy treść komunikatoacutew publicznych(upublicznionych) i że owe treści informują nas o sposobie widzenia świata przez ich nadawcoacutew bo analiza ich nośnikoacutew pozwoli odtworzyć obraz świata w jakim nadawcy działają gdyż to on właśnie nadaje strukturę ich działaniom i jednocześnie pozwala je zrozumieć


Treści języka (2)W tym co moacutewią i piszą ludzie dają świadectwo

swoim dążeniom postawom ocenom sytuacji swojej wiedzy oraz milcząco przyjmowanym założeniom dotyczącym otaczającego świata

Owe dążenia postawy itd wspoacutełokreśla system społeczno-kulturowy w ktoacuterym żyje moacutewiący i piszący i dlatego odzwierciedlają one nie tylko cechy osobowe autoroacutew ale także cechy ich społeczności zinstytucjonalizowane wartości normy społecznie zapośredniczone definicje sytuacji itd Analiza materiału językowego pozwala więc na wyciąganie wnioskoacutew dotyczących indywidualnych oraz społecznych zjawisk niejęzykowych Z tych ogoacutelnych założeń wynikają zadania analizy treści


Analiza treści

Analiza treści może być stosowana w badaniach zawartości prasy książek filmoacutew serwisoacutew informacyjnych audycji radiowych programoacutew telewizyjnych plakatoacutew reklamowych itp

Może być analizą ilościową polegającą na badaniu frekwencji jawnych treści przekazu (zawartości) lub analizą jakościową badającąznaczenia (treści) całego przekazu lub jego większych części


Definicje analizy treści

bull technika badawcza w ktoacuterej analizując teksty w sposoacuteb zobiektywizowany i systema-tyczny ustala i opisuje cechy językowe tekstoacutew po to aby na tej podstawie wnioskować o niejęzykowych właściwościach ludzi zbiorowości organizacjibull technika wyprowadzania wnioskoacutew na podstawie systematycznie i obiektywnie[reguły] określanych cech przekazu bull dotarcie przez analizę treści komunikatu do sposobu widzenia świata przez nadawcę jako wskazoacutewki zrozumienia porządku jego działania



Zakres wnioskoacutewWnioski rodzaju mogą dotyczyć bull nadawcy tekstu (np jego intencji

uznawanego systemu wartości określonych cech osobowościowych)

bull założonych przez nadawcę cech odbiorcy czy odbiorcoacutew (np poziomu wiedzy zainteresowań uznawanych wartości) ktoacutere bierze pod uwagęformułując komunikat

bull przypuszczalnych reakcji odbiorcy na komunikat

bull cech systemu społeczno-kulturowego w ktoacuterym tekst powstał lub do ktoacuterego jest adresowany


Wymagania wobec analizy treści

Systematyczność analizy wymaga uwzględnienia wszystkich istotnych dla odpowiedzi na pytanie badawcze aspektoacutew analizowanego tekstu Jest to konieczne do zapobieżenia groźbie rejestrowania tylko tych cech tekstu ktoacutere potwierdzają przyjętą hipotezę Systematyczność i kompletność są więc warunkiem trafności wynikoacutew Jedynie systematyczne podporządkowane ustalonym regułom i standaryzowanym procedurom postępowanie może zapewnić obiektywność analizy to znaczy intersubiektywną ważność jej wynikoacutew Subiektywne i impresyjne interpretacje tekstu są w sensie naukowym nierzetelne


Interpretacja tekstu

Poszukiwać będziemy odpowiedzi na pytanie bdquoDlaczego tekst jest tak właśnie zbudowanyrdquo bdquoCo wyjaśnia jego wątki i strukturęrdquo

Zaczynamy od wstępnego rozpoznania całości określenia o co chodzi w tekście jaki jest jego nadrzędny sens

Analizujemy sytuację (kontekst) komunikacyjną ndash kto do kogo i w jakiej sytuacji moacutewi ndash i staramy się określić w jakim stopniu zmienia ona ogoacutelne społeczno-kulturowe sensy

Analizujemy poszczegoacutelne elementy tekstu (zdania wątki itp) i stawiamy hipotezy interpretacyjne weryfikujemy je analizując pozostałe (inne)

Dokonujemy uogoacutelnienia zebrania rozproszonych wcześniej informacji w całość syntetyzujemy wcześniejsze kategorie (hipotezy)

Podsumowujemy kroacutetko swoje ustalenia określamy wynikającą z całej naszej pracy tezę interpretacyjną zawsze należy powoływać się na tekst i unikać gołosłownych spekulacji

Nie jest prawdNie jest prawdąą żże wszystko jest dozwolone e wszystko jest dozwolone -- przynajmniej w dziedzinie interpretacjiprzynajmniej w dziedzinie interpretacji

Umberto EcoUmberto Eco


Ustalanie znaczeń (1)

Narzuca się pytanie jak można obiektywnie ustalić znaczenia konfiguracji słownych zawartych w tekście Skąd osoba dokonująca analizy treści wie co oznacza określony znak językowy w danym tekście jaką treść nadająmu nadawca i odbiorca komunikatu

Odpowiedź brzmi następująco osoba dokonująca analizy treści opiera się z reguły na własnym intuicyjnym rozumieniu języka



Początkowo ograniczano się do bdquojawnej treści tekstu czyli w efekcie to co w określonym kręgu językowym bdquozazwyczaj lub bdquotradycyjnie uznaje się za właściwe znaczenie danego słowa wyrażenia itd mdash niezależnie od intencji moacutewiącego lub piszącego

Owo znaczenie właściwe jest bezpośrednio dostępne osobie analizującej treść jako członkowi społeczeństwa posługującego się danym językiem Z podejściem takim wiąże się mylne założenie że analizujący rozumie znaczenie komunikatu tak jak je pomyślałnadawca i jak je rozumie odbiorca



Dziś postuluje się sprawdzanie tegointuicyjnego rozumienia przez wtoacuterne weryfikowanie znaczeń z uczestnikami aktu komunikacyjnego

W sytuacji badania diagnostycznego polega to zaroacutewno na proacutebie opisu tego samego z roacuteżnych perspektyw jak i uzgadniania znaczeńz osobą badaną



22 Diagnozowanie jako sytuacja komunikacyjna


Pojęcie komunikowania

Komunikowanie wywodzi się z łacińskiego communicatio to znaczy doniesienie komunikat (rzecz ale nie czynność) Słuszne jest zatem odwołanie się do słowa communicare czyli naradzanie się konsultowanie porozumiewanie się robić coś wspoacutelnie a także do słowa communico czyli coś i z kimś mieć wspoacutelnego coś z kimś podzielać To z kolei prowadzi nas do słowa communio wspoacutelność oraz communis wspoacutelny powszechny

Komunikowanie to nie tylko przekazywanie komunikatoacutew ale także tworzenie wspoacutelnoty oraz zwiększanie zakresu wspoacutelnej wiedzy w trakcie i w skutek komunikowania - procesem budowania jedności


Diagnozowanie jako komunikowanie

Niewątpliwie badanie jest kierowanym komunikowaniem osoba badana informuje badającego diagnostę jakie są jej problemy w języku w jakim myślała o nich do tej pory ilub dostosowując się do języka (też testu czy innego narzędzia) jaki proponuje mu jako środek komunikacji diagnosta

Komunikowanie się jest aktem intencjonalnym - z jednej strony mamy intencję nadawania upubliczniania komunikatu z drugiej - chęćsłuchania (intencję odbierania)


KomunikowanieWspoacutelną płaszczyzną komunikowania się jest tzw

mowa potoczna w ktoacuterej ramach realizuje sięwiększość naszych zachowań językowych

Może się stać ona wspoacutelnie usankcjonowanym podłożem konwersacji gdy przyjmie się że rozmoacutewcy mają dobrą wolę zdolni są do rozumienia i dopełniania znaczeń w kontekście potocznym jako wspoacutelnym i jednakowo odczuwanym oraz że akt porozumie-wania jest uważany za udany jeżeli odbiorca w wyniku interpretacji dochodzi do odkrycia intencji (zamiaru) nadawcy


Diagnozowanie jako interpretowanie komunikatoacutew

Interpretowanie znakoacutew przez diagnostę nie tyle zakłada że osoba badana posługuje się znakami ale opiera się na założeniu iż akceptuje ona regułę porozumiewania się że ma intencję nadawania I to właśnie pozwala diagnoście na poszukiwanie znakoacutew w wypowiedziach osoby badanej na poszukiwanie sensoacutew

Ich rozpoznawanie wymaga wiedzy Stąd osoba nie posiadająca wiedzy diagnostycznej (między innymi wiedzy o znakach za pomocą ludzie komunikują się w sytuacji badania) nie jest zdolna do trafnego rozpoznawania znakoacutew Co więcej - w im większym stopniu wypowiedzi osoby badanej przypominająjęzyk codziennej komunikacji tym łatwiej o złudzenie że diagnozować może każdy kto rozumie codzienne wypowiedzi ludzi


Zasady konwersacji (1)Po raz pierwszy proacutebował je opisać Herbert Paul Grice

formułując teorię racjonalnego wspoacutełdziałania językowego znaną pod nazwą Zasady Kooperacji

Punktem wyjścia są cztery kategorie z ktoacuterych każda reprezentuje szczegoacutełową zasadę Autor nazwał te kategorie Ilością Jakością Stosunkiem i Sposobem Stąd powstały 1) zasada ilości informacji 2) zasada jakości 3) zasada relewancji 4) zasada sposobu

Szczegoacutelnie ważna wydaje się zasada jakości gdyżpozostałe mają zastosowanie tylko przy założeniu że ta zasada jest spełniona



Zasady konwersacji (2)

Zasada kooperacji to - jak wskazuje Grice -językowa wersja zasady nakazującej nam domniemywać o racjonalności ludzkich zachowań Jej nieświadome stosowanie powoduje że nawet w zetknięciu z zachowaniami dla nas niejasnymi lub dziwacznymi z goacutery staramy się je traktowaćjako sensowne i szukamy ich racjonalnego wyjaśnienia


Zasady kooperacji H P Gricersquoa

1 Zasada dotycząca ilości informacji w wypowiedziZawrzyj w swojej wypowiedzi tyle informacji ile

potrzeba (w danej sytuacji komunikacyjnej) Nie manipuluj informacjami Nie ukrywaj informacji

2 Zasada dotyczące jakości wypowiedzi Nie moacutew tego o czym jesteś przekonany że jest

nieprawdą Nie moacutew tego czego nie jesteś pewien 3 Zasada dotycząca stosunku do tematyki rozmowy

(stosowności)Niech to co moacutewisz będzie relewantne (tj związane z

przedmiotem rozmowy) na temat 4 Zasada dotyczące sposobu wypowiedzi

Unikaj niezrozumiałości w wyrażaniu się Unikaj wieloznaczności Bądź zwięzły Moacutew w sposoacuteb porządkowany


Zasady grzeczności Geoffreyrsquoa Leecha

1 Maksyma taktu Staraj się jak najmniej narażać innych na wydatki Działaj maksymalnie na korzyść innych

2 Maksyma wielkoduszności Staraj się jak najmniej zabiegać o własne korzyści Raczej sam ponoś wydatki

3 Maksyma aprobaty uznania Ogranicz do minimum krytykęinnych Krytykuj raczej siebie

4 Maksyma skromności Nie chwal się Raczej krytykuj siebie 5 Maksyma zgodności Ograniczaj do minimum wypadki niezgody

z innymi Dąż do zgody z innymi 6 Maksyma sympatii zrozumienia Ograniczaj do minimum

antypatię do innych Przejawiaj jak najwięcej sympatii do innych Okazuj rozmoacutewcy szacunek i uznanie

7 Maksyma ironii Żarty docinki kpiny można łatwo odroacuteżnić od rozmowy na serio Z ironią już tak nie jest Nie nadużywaj humoru

8 Maksyma ciekawości Okazuj zainteresowanie sprawami istotnymi dla partnera Poruszaj kwestie ktoacutere mogą być dla partnera interesujące


Łamanie zasad kooperacji (1)

Grice wymienia cztery sytuacje w ktoacuterych moacutewiący może się zdecydować na celowe naruszenie zasad

Po pierwsze może złamać ktoacuterąś maksymę w sposoacuteb celowo niezauważalny dla odbiorcy tym samym wprowadzając go w błąd co do swych intencji Jest to jak się wydaje podstawowy sposoacuteb dzięki ktoacuteremu możliwe jest kłamstwo i oszustwo językowe

Po drugie można jawnie w sposoacuteb widoczny dla adresata wskazać że nie przestrzega się albo samej zasady moacutewiąc np że nie jest się w stanie lub nie chce siępowiedzieć nic więcej na dany temat

Po trzecie może dojść do kolizji między poszczegoacutelnymi maksymami

Po czwarte można w sposoacuteb widoczny dla odbiorcy rażąco zlekceważyć ktoacuterąś z zasad


Łamanie zasad kooperacji (2)H P Grice jest twoacutercą oddzielenia tego co jest w zdaniu

powiedziane (said) od tego co jest w nim implikaturą(implicated) co jest wnioskowane przez odbiorcęprzez odwołanie się do wspoacutełpracy (wspoacutełdziałania) z nadawcą o ktoacuterym odbiorca sądzi że chce poprzez wypowiedź coś sensownego przekazać

W przypadku lekceważenia zasad odbiorca może uznać(zakładając że nadawca zna i zazwyczaj przestrzega zasad kooperacji) że złamanie to było celowe a więc znaczące i na podstawie kontekstu wnioskuje o tym znaczeniu

Łamanie reguł kooperacji w kontakcie diagnostycz-nym upoważnia nas do wniosku że nasz rozmoacutew-ca komunikuje się z nami symbolicznie i pewne treści wypiera (ukrywa)


Łańcuch informacyjno-komunikacyjny

stan

informacja

wiedza i przekonania

wypowiedź

komunikat

zachowanie diagnostyczne interpretacja

samopoznanie

ekspresja

badaniebadanie

wnioskowanie

komunikowanie



Autobiografia

bull rodzaj autonarracji ndash interpretacja własnej biografii w formie opowieści (fabuły)

bull formy autobiografii spontaniczna vs wymuszona publiczna vs prywatna kompletna vs częściowa (np 2 lata) ogoacutelna (opowiedz o własnym życiu) vs ukierunkowana (życiorys zawodowy)


Autonarracja w warunkach naturalnych (1)

Sposoacuteb ekspresji ekspresji treści pamięci autobiograficznej jest ograniczany przez

reguły społecznej komunikacjiwykorzystywane wzory kulturowepoziom kompetencji narracyjnejkontekst danej relacji interpersonalnej


Pamięć autobiograficzna ndashdefinicje

bull pamięć autobiograficzna (albo osobista) jest to pamięć odnosząca się do własnej przeszłości wiedza o własnym życiu

bull zawiera zdarzenia ktoacutere zawierają istotne implikacje dla reprezentacji Ja ilub zdarzenia w ktoacuterych jednostka osobiście uczestniczyła

bull pamiętanie ważnych zdarzeń występujących w codziennym doświadczeniu jednostki zaroacutewno tych w ktoacutere byliśmy zaangażowani osobiście i takich ktoacuterych byliśmy jedynie świadkiem


Pamięć autobiograficznaPrzy wyodrębnieniu tej formy pamięci kierujemy

się rodzajem przechowywanych w niej informacji takich jak np wspomnienia z dzieciństwa

Często uważa się że przechowuje ona wiedzę i schematy stanowiące pamięciowe podstawy tożsamości Woacutewczas jej rozumienie dodatkowo rozszerzane jest poza zakres doświadczeń indywidualnych na doświadczenia społeczne i emocjonalne działające w momencie zdarzenia jak i w czasie jego przypominania



Źroacutedłem autonarracji jest głoacutewnie pamipamięćęćautobiograficznaautobiograficzna

zorganizowana narracyjnie (symboliczne wyjaś-nienie teleologiczne)

składająca się z osobiście ważnych wspomnień bardziej konstruowana w relacji społecznej niż

jedynie relacjonowana (odtwarzana przypomi-nana)

będąca podstawą tożsamości narracyjnej


Poczucie tożsamości

stan

informacja


wypowiedź

komunikat

zachowanie diagnostyczne

ekspresja

samopoznanie

komunikowanie



23 Diagnozowanie jako sytuacja społeczna


Atrybucja zachowaniaProces poszukiwania przyczyny (intencji)

zachowania nazywa się atrybucjąAtrybucja sytuacyjna ndash przyczyny zachowania

dopatrujemy się w środowisku sytuacji lub interakcji między ludźmi

Drugi rodzaj atrybucji to atrybucja dyspozycyjna ndashprzypisywanie zachowań danej osoby jej stanowi biologicznemu lub cechom osobowości umiejętnościom potrzebom i uznanym przez nią wartościom

Można poszukiwać stałych i zmiennych determinant zachowania

Można zastanawiać się nad stopniem kontrolowaniazachowania i swobodą wyboru


Podstawowy błąd atrybucji

bull skłonność do przeceniania cech wewnętrznych w stosunku do wpływu sytuacji środowiska okoliczności

bull nieuzasadnione przyjmowanie że przyczynądziałań innych ludzi jest raczej ich osobowośćniż czynniki zewnętrzne (sytuacja) zachowania własne - częściej opisywane za pomocączasownikoacutew (zrobiłem to i to) zachowania cudze - za pomocą przymiotnikoacutew (on jest taki a taki)


Błędy i stronniczość (1)bull Podczas diagnozowania pojawiają się błędy

losowe oraz systematycznebull Błąd systematyczny to takie przetwarzanie

informacji ktoacutere powoduje obniżenie trafności diagnozy o charakterze trans-sytuacyjnym (across cases)

bull Źroacutedłem błędu może byćbull osoba badanabull diagnostabull interakcja osoba badana ndash diagnosta


Błędy i stronniczość (2)bull Osoba badana może symulować

(agrawować) zaburzenia lub je dys-symulować może też inaczej manipulowaćswoim wizerunkiem Może też wyuczyć sięodpowiedzi na test

bull Podczas interakcji wpływ na osobębadaną może mieć sam fakt obserwowania (efekt Hawthorne Rosenthala) jak i zachowania spustowe wynikające z oczekiwań diagnosty co do częstości podstawowej danych zachowań (cold reading)


Błędy i stronniczość (3)

bull Błędy diagnostybull nieuprawniona generalizacjabull nieuprawnione wnioskowanie

logiczne (ukryta teoria osobowości schemat poznawczy)

bull kontrast lub asymilacjabull doszukiwanie się sensu (znaczeń)



Generalizacja oczekiwań jako źroacutedło błędoacutew (1)

bull efekt pierwszego wrażenia (halo pierwszeństwa) - przypisywanie danej osobie cechy pozytywnej (negatywnej) na podstawie jednej cechy ktoacutera jako pierwsza została oceniona pozytywnienegatywnie Solomon Asch zmiana znaczenia kolejnych informacji pod wpływem oczekiwań wytworzonych przez pierwsze informacje

bull efekt świeżościbull efekt aureoli (błąd łagodności) - skłonność do

przypisywania osobie cech pozytywnych przy minimalizowaniu obecności cech negatywnych (por efekt Polyanny)

bull efekt diabelski - skłonność do przypisywania osobie cech negatywnych przy minimalizowaniu obecności cech pozytywnych



bull efekt stereotypu - zniekształcenie w ocenie lub obserwacji pojawiające się kiedy przekonania podmiotu na temat właściwości ludzi należących do jakiejś kategorii wpływają na percepcjęobserwowanej jednostki ktoacutera do tej kategorii należybull samospełniające się proroctwo - wpływ oczekiwań obserwatora na ujawnianie przez partnera interakcji zachowań zgodnych z tymi oczekiwaniami powiązany z efektem stereotypu (por dalej)


Błąd wnioskowania

bull błąd logiczny - podstawą jest tzw ukryta teoria osobowości

bull to zestaw schematoacutew poznawczych skonstruowanych na zasadzie dowolnego grupowania roacuteżnych cech osobowości wg zasady rzekomej korelacji ndash w rzeczywistości brak wspoacutełwystępowania np cech uprzejmości i hojności czy siły aktywności i agresywności

Nasze sądy o konkretnych ludziach i sytuacjach nawet gdy wiemy że sądy te nie muszą być prawdziwe stanowiąkotwicę dla dalszych tendencyjnych jużwnioskoacutew na temat tych ludzi czy sytuacji


Zjawisko wpływu oczekiwań(interakcji) na percepcję cech

Efekt Rosenthala (samospełniające się proroctwo)

Formyndashefekt Galatei (efekt Pigmaliona) ndashefekt Golema (efekt Liwy)


Samospełniające sięproroctwo

bull koncepcja zgodnie z ktoacuterą hipoteza lub oczekiwanie dotyczące przyszłego sposobu działania danej osoby wywiera subtelny wpływ na tę osobę by działała w oczekiwany sposoacuteb(Merton RK (1948) The self-fulfilling prophecy Antioch Review pp 193-210)

ndash przykład kryzys bankowy panika na rynku paliwbull badania Rosenthala

ndash bdquoutalentowanerdquo dziecindash bdquolepsirdquo pływacyndash 5 bdquoutalentowanychrdquo szczuroacutew


Badanie Rosenthala i Jacobson (1)

W jednej ze szkoacuteł podstawowych został przeprowa-dzony niewerbalny test IQ Profesor Robert Rosenthal powiedział nauczycielom iż na podstawie tego testu można sprawdzić intelektualny potencjał człowieka

Rosenthal bez oglądania testoacutew IQ wybrał z każdej klasy 20 proc ucznioacutew oznajmiając iż są to uczniowie z przyszłością i w nowym roku szkolnym należy spodzie- wać się z ich strony wyjątkowych postępoacutew w nauce

Rosenthal R and Jacobson L (1968) Pygmalion in the classroom Teacher expectation and pupils intellectual development New York Rinehart and Winston




0

20

40

60

80

100

10 IQ pts 20 IQ pts 30 IQ pts

utalentowaneinne

Osiem miesięcy poacuteźniej jeszcze raz przeprowadzono ten sam test Dzieci w grupie badanej (czyli te bardzo utalentowane) poprawiły wartośćswojego IQ w stosunku do innych średnio o 4 punkty i to tylko dlatego że zostały potraktowane jako inteligentne Tak więc ten kto zostałzaklasyfikowany jako obiecujący robiłfaktyczne postępy w poroacutewnaniu z innymi


Formy efektu Rosenthala -efekt Pigmaliona

efekt Galatei (efekt Pigmaliona) - wpływ pozytywnych oczekiwań wobec partnera na ujawnianie pozytywnych zachowań wobec niego

W micie o Pigmalionie wyrzeźbił on posąg przepięknej dziewczyny w ktoacuterym się zakochał Zaczął więc błagaćAfrodytę by ożywiła ją Bogini spełniła życzenie ndash Pigmalionnazwał swoją ukochaną Galatea i poślubił ją

W sztuce Pigmalion George Bernarda Shawa (1913) profesor Higgins specjalista od fonetyki wprowadza piękną kwiaciarkęElizę Doolittle w świat wyższych sfer i poprawnej angielszczyzny na podstawie tej sztuki powstał musical My Fair Lady (G Cukor 1964 A Hepburn)

Traktuj człowieka według tego jak wygląda a uczynisz go gorszym Ale traktując go według tego kim moacutegłby być naprawdę takim go uczynisz

JW Goethe


Formy efektu Rosenthala -efekt Golema

efekt Golema (efekt Liwy) - wpływ negatywnych oczekiwań wobec partnera na ujawnianie negatywnych zachowań wobec niego

Golema stworzył w Pradze Rabbi Juda Loeb ben Bezalel zwany przez ucznioacutew Maharalem poacuteźniej zaś teżDostojnym Rabbim Loew (Liwa kroacutetko był rabinem w Poznaniu i Krakowie)

Był to twoacuter uformowany z gliny i mułu na kształt człowieka Rabin tchnął w niego życie przez położenie na czole figury kartki z mistycznym tetragramem czyli niewypowiedzianym imieniem Boga Golem powołany przez mędrca do życia miał bronić społeczność żydowską w czym miała mu pomagać nadludzka siła i wytrzymałość Wypełniał swoje obowiązki dobrze lecz ludzie się go bali Pewnego razu wpadł w szał i zaczął siać zniszczenie trzeba więc było go zgładzić


Schemat poznawczyWpływ schematoacutew na uwagę selektywność percepcji

rozumienie i pamięć zdarzeń oraz przetwarzanie danych

Najpierw uwaga jest ukierunkowywana na cechy obiektu zgodne ze schematem Po potwierdzeniu schematu uwagę przyciągają informacje z nim sprzeczne Najczęściej dane sprzeczne ze schematem sądeformowane

Dane zgodne z naszym zdaniem są szybciej i łatwiej zauważane i mniej informacji potrzeba do ich wykrycia

Użycie schematu zwalnia zasoby umysłu ktoacutere mogąbyć wykorzystane przy innym zadaniu


Schemat poznawczy -efekt Rosenhana (1)

Schematy ułatwiają tendencyjną interpretacjęzdarzeń Potwierdza to słynny eksperyment Rosenhana w ktoacuterym fakt uznania w klinice psychiatrycznej zdrowego człowieka za schizofrenika prowadził do interpretacji wszystkich jego zachowań jako patologicznych



Założenia i kontekst kulturowybull antypsychiatria (Szasz Jankowski)bull termin choroba psychiczna jest narzędziem represji

społeczeństwa wobec jednostek nonkonformistycznychbull instytucjonalne lecznictwo psychiatryczne jest formą przemocybull choroba psychiczna jako kategoria diagnostyczna to termin o

nikłej trafności mętnym znaczeniu i wątpliwej użyteczności (Rosenhan 1973)

bull diagnoza psychiatryczna powstaje na podstawie cech kontekstu (środowiska) w ktoacuterym obserwuje się pacjentoacutew a nie na bazie ich osobowych właściwości (Rosenhan 1973)

Eksperyment Rosenhana przyczynił się do podważenia wiarygodności diagnostyki psychiatrycznej wykazując subiektywność uleganie schematom i stronnicze podtrzymywanie diagnozy




David Rosenhan (psycholog i psychiatra) w 1972 roku przeprowadziłeksperyment w ktoacuterym on i 7 jego wspoacutełpracownikoacutew (pseudopacjenci student ostatniego roku psychologii 3 psychologowie pediatra malarz gospodyni domowa) symulowali halucynacje słuchowe - po czym przyjęto ich do 12 szpitali psychiatrycznych w 5 stanach tylko na podstawie tego jednego objawu (słyszy

niewyraźne głosy pusty głuchy tępy) orzekając że są chorzy na schizofrenię paranoidalną bądź to na psychozę maniakal-no-depresyjną (1 przypadek) Przebywali tam 7-52 dni (średnia 19 dni) zachowując sięjuż całkowicie normalnie (nie symulując i moacutewiąc że nie słyszą już głosoacutew słuchając poleceń przestrzegając regulaminu uczestnicząc w terapii ndash leki ukradkiem wyrzucając)



bull przez cały okres pobytu w szpitali lekarze nie zauważyli u pseudopacjentoacutew oznak normalności a każde ich zachowanie opisywali jako objaw choroby gdy np pseudopacjent spacerowałpo korytarzu napisaliobjawy nerwicowe gdy każdy z pseudopacjentoacutew codziennie robił notatki z pobytu lekarze napisali kompulsywne czynności - potrzeba pisania kiedy pseudopacjent usiadł przed stołoacutewką o poacuteł godziny wcześniej lekarze napisali niezaspokojenie oralneitd

bull żaden z pseudopacjentoacutew nie został zdemaskowanybull ok 30 wspoacutełpacjentoacutew (35118) wyrażało wątpliwości co do

faktycznej choroby pseudopacjentoacutew

Wnioskibull tendencyjna interpretacja zachowań (diagnoza z przyjęcia jako

kotwica interpretacji zachowań na oddziale)bull im wyższy szczebel w hierarchii pracownikoacutew (pielęgniarka

lekarz) tym mniejszy kontakt z pacjentem (średnio 7 min dziennie) traktowanie jak powietrze (brak odpowiedzi na pytanieco ze mną będzie)



Znany psychiatra Robert L Spitzer (1976) skrytykował badania Rosenhana nazywając je oszukańczą prowokacją

Gdybym wypił kwartę krwi a następnie - zachowując w tajemnicy to co zrobiłem - poszedł na oddział intensywnej terapii jakiegokolwiek szpitala wymiotując krwią zachowanie personelu szpitalnego byłoby raczej przewidywalne Jeśli zaetykietowaliby i potraktowali mnie jako osobę cierpiącą na wrzody żołądka wątpię czy moacutegłbym w sposoacuteb przekonujący kwestionować medyczna diagnozę tego stanu

Jednak zainicjowało to reformy w sferze diagnostyki ktoacuterych efektem było powstanie amerykańska klasyfikacji psychiatrycznej DSM III i IV


Efekt Hawthorne

bull źroacutedło błędoacutew (artefaktu) wynikających z tego że psychologiczne skutki wiedzy o tym iż jest się obserwowanym wpływają na obserwowane zachowania (dodatnie sprzężenie zwrotne pomiar reaktywny)

bull zjawisko to odkryte zostało przez Eltona Mayo podczas badań nad wydajnością pracy pracownikoacutew zakładoacutew Hawthorne (Western Electric Hawthorne Works in Cicero Illinois) pod Chicago w latach 1927-1932 gdy badacze proacutebowali mierzyć w jakich fizycznych warunkach pracy wydajność będzie wzrastać okazało się że wydajność pracy i morale wzrastały zaroacutewno w grupach eksperymentalnych jak i kontrolnych czego przyczyną było zaangażowanie się naukowcoacutew w proces badawczy i ich ciągła obecność

bull przeciwieństwem jest tzw efekt Henryrsquoego Forda


Efekt ElizyZjawisko przypisywania przez ludzi znaczenia i sensu znakom słowom

i zdaniom ktoacutere takiego sensu same z siebie nie mają

Nazwa tego efektu pochodzi od pierwszego (1966) naśladującego zwykłąkonwersację programu o nazwie ELIZA (od Elizy Doolittle bdquoMr Shrinkrdquo Joseph Weizenbaum) Eliza była żartobliwą symulacją psychoterapeuty pracującego z pacjentem według zaleceń Carla Rogersa (terapeuta nie daje rad ani poleceń tylko zadaje pytania pomagające zrozumieć pacjentowi swoje problemy)

Program ten wybierał pewne kluczowe słowa z wypowiedzi ludzi a następnie tworzył odpowiedź łącząc słowo kluczowe ze zwrotami z wcześniej wprowadzonej bazy danych bdquootwartych zwrotoacutewrdquo takich jak bdquoco dla Ciebie znaczyrdquo bdquozawsze ma sensrdquo bdquoNie znamrdquo itp co dawało czasami efekt bdquogłębokiego znaczeniardquo odpowiedzi i skłaniało do jej kontynuowania

W przypadku gdy dana osoba wie że może rozmawiać z maszyną efekt Elizy traci na znaczeniu

Na jego podobieństwo Joseph Weintraub napisał w 1986 roku jako bdquoreakcja na nudny program ELIZArdquo program PC Therapist (3-krotny laureat nagrody Loebnera za program ktoacutery przeszedł test Turinga)

httpwww-aiijssielizaelizahtml


Deformacje w spostrzeganiu innych ludzi (podsumowanie)

bull Trafniej spostrzegamy osoby ktoacutere pod jakimkolwiek względem (płeć wiek pochodzenie itd) są do nas podobne

bull Trafniejsze sądy dotyczące cech bezpośrednio przekładalnych na zachowania (np uprzejmość w poroacutewnaniu z twoacuterczością) ndash błędy oceny zachowania ok 4 dotyczące cech ok 47

bull Większość nietrafnych spostrzeżeń jest wynikiem systematycznych błędoacutew można więc nauczyć się ograniczaćich wpływ (wyszkoleni diagności popełniają ok 10 błędoacutew niewyszkoleni ndash ok 50)

bull Ludzie zdolni do emocjonalnego dystansu wobec spostrzega-nych obiektoacutew - bardziej trafni w swych spostrzeżeniach

bull Empatia pomiędzy spostrzegającym a spostrzeganym poprawia trafność



Struktura procesu selekcjiZbioacuter kandydatoacutew

do pracy

Badanie i ocena dokumentoacuteworaz kandydatoacutew

Dokonanie wyboru

Poroacutewnanie kandydatoacutew

Wybrani kandydaciOdrzuceni kandydaci

Bank danych okandydatach ADAPTACJA

Metody selekcji

bull analiza dokumentoacutewbull rozmowa (indywidualna panelowa)bull testy

bull psychologicznebull wiedzybull umiejętności

bull proacutebki pracybull badania psychomotorycznebull badania medycznebull centrum ocenybull niekonwencjonalne metody

Kryteria selekcji

bull pozytywne i negatywne bull podstawowe i ubocznebull mierzalne i niemierzalnebull ogoacutelne i specyficznebull legalne i nielegalne


Istota i założenie selekcji

Z selekcją mamy do czynienia woacutewczas kiedy psycholog dokonuje wyboru z jakiejś grupy ludzi niereprezentatywnejjej podgrupy lub gdy dobiera ludzi do warunkoacutew (nikogo nie odrzucając)

Celem jest tu optymalny doboacuter jednostki lub grupy osoacuteb do określonych zadańprzy założeniu iż właściwości osoby (warunkoacutew) nie ulegną zmianie


Problem

Dlaczego ma być to proacuteba nie-reprezentatywna

Jeżeli byłaby to proacuteba reprezen-tatywna to co może zastąpićselekcję


Selekcja trafność metod

Przykłady korelacji między metoda selekcji a poziomem pracy

Assessment centre (rozwojowe) 07

Ustrukturowane rozmowyTesty zdolności 06Proacutebki pracy 05

Assessment centre (zadania zawodowe) Bio-dataBadanie osobowości

04

Nieustrukturowane rozmowy 03

Rekomendacje zainteresowania doświadczenie zawodowe

01

Grafologia astrologia wiek 0

Pilbeam S amp Corbridge M (2006) People resourcing contemporary HRM inpractice Harlow Prentice Hall


Procedura selekcji (1)

wynik procedury (testu) kwalifikacyjnejkryterium selekcji - predyktor

bieg

łość

zaw

odo

wa


bieg

łość

zaw

odo

wa


bieg

łość

zaw

odo

wa


bieg

łość

zaw

odo

wa

test idealnie trafny

test trafny test mało trafny test nietrafny


Trafność testu a dokładnośćprognozy

predyktor wynik testowy

kryt

eriu

m p

ozio

m s

ukce

su z

awod

oweg

o

punkt odcięcia




bieg

łość

zaw

odo

wa

B

poprawne akceptacje

poprawne odrzucenia

omyłkowe odrzucenia(false negatives)

omyłkowe akceptacje(false positives)

A

C D

Procedura selekcji (2a)punkt odcięcia

punkt odcięcia


Procedura selekcji (2b)

odrzucony wybrany

powodzenie B Aniepowodzenie D C

wynik procedury (testu) kwalifikacyjnej

kryterium selekcji - predyktor

bieg

łość

zaw

odo

wa


bie

gło

śćza

wo

do

wa B

CD

A


Procedura selekcji (2c)

odrzucony wybrany

powodzenie B30

A70

niepowodzenie D70

C30

kryterium selekcji -predyktor

bieg

łość

zaw

odo

wa

stosunek powodzenia bez zastosowania testoacutew = (A+B)(A+B+C+D)=100200

stosunek powodzenia przy zastosowaniu testoacutew =

A(A+C)=70100 trafnie wybrani do wszystkich wybranych

stosunek wyboru = (A+C)(A+B+C+D)=100200 wybrani

do wszystkich kandydatoacutew

użyteczność selekcji = D(C+D) []=70100

koszt selekcji = B(A+B) []=30100

proporcja wolnych miejsc = kandydaciwolne miejsca [Nwybrani]


Skutki selekcji za pomocątestu o niskiej trafności (1)

wynik procedury (testu) kwalifikacyjnejodrzucony wybrany

bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odze

nie

Stosunek powodzenia wysoki (łatwo o sukces)

Stosunek wyboru niski

B

CD

A




bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odze

nie

Stosunek powodzenia niski (trudno o sukces)

Stosunek wyboru wysoki

C

B

D

A




bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odze

nie



AB

D C



Skutki selekcji za pomocątestu o niskiej trafności

Skutki stosowania procedury (testu) o niskiej trafności

bull jeżeli wynik kwalifikujący (punkt odcięcia dla kryterium) umieścimy za wysoko tracimy ludzi o najwyższych kwalifikacjach (szansie na sukces zawodowy)

bull jeżeli za nisko przyjmujemy ludzi o niskich kwalifikacjach

bull selekcja oparta na takim teście może być skuteczna jeżeli chcemy odrzucić ludzi o najniższych kwalifikacjach (najmniejszej szansie na sukces zawodowy) a potem kontynuować selekcję za pomocą procedur trafniejszych


Skutki selekcji za pomocątestu o wysokiej trafności (1)


bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e



AB

D Cwynik procedury (testu) kwalifikacyjnej

odrzucony wybrany

bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e

BA

D C






bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e



C

B

D

A


bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e

C

A

D

B





Skutki stosowania procedury (testu) o wysokiej trafności

bull jeżeli łatwo jest osiągnąć sukces zawodowy to podnoszenie wyniku kwalifikującego (punktu odcięcia dla kryterium) powoduje odrzucenie osoacuteb ktoacutere mogą taki sukces osiągnąć

bull jeżeli sukces osiągnąć jest trudno podnoszenie wyniku kwalifikującego daje dobre efekty


Reguły decyzyjne (1)

Reguły decyzyjne (composition rules) to modelowy opis procesu decyzyjnego (strategii) dzięki ktoacuteremu łączy sięszacunkowe oceny by moacutec ustalić hierarchięobiektoacutew (tu osoacuteb) między ktoacuterymi dokonuje się wyboru

Postępować tak można po uzyskaniu wynikoacutew wszystkich testoacutew można też stosować testy kolejno (metoda przeszkoacuted kolejnych) zaczynając albo od testu najbardziej trafnego albo najmniej trafnego



Gdy wykorzystuje się reguły kompensacyjne woacutewczas słabość w zakresie jednej cechy jest wyroacutewnywanaspostrzeganą zaletą w zakresie innej cechy Wyroacuteżnia się dwa rodzaje reguł kompensacyjnych - liniową(prostą) oraz ważoną Formą strategii kompensacyjnej ważonej jest wykorzystywanie roacutewnania regresji wielokrotnej

Istotą reguł niekompensacyjnych jest to że słabość w zakresie jednej cechy nie może być zrekompensowanaprzez jakiekolwiek inne zalety Wybrana cecha (atrybut) jest na tyle ważna że tylko ona staje się podstawądecyzji Wśroacuted strategii niekompensacyjnych wyroacuteżnićmożna kilka rodzajoacutew oparte na regule leksykograficznej regule eliminacji i regule koniunkcyjnej



Kompensacyjne reguły decyzyjne

cecha hierarchia ważności

cech (waga)

ocena osoacuteb

osoba A osoba B osoba C osoba D

cecha T1 1(4) nadzwyczajna (5)

nadzwyczajna (5)

bardzo dobra (4)

nadzwyczajna (5)

cecha T2 2(3) bardzo dobra (4)

dobra (3) nadzwyczajna (5)

dostateczna (2)

cecha T3 3(2) dobra (3) dobra (3) słaba (1) nadzwyczajna (5)

cecha T 4 4(1) dostateczna (2) dobra (3) dobra (3) nadzwyczajna (5)

reguła kompensacyjna sumy nieważonej

14 14 13 17

reguła kompensacyjna sumy ważonej

40 38 36 41

5 + 4 + 3 + 2 5 + 3 + 3 + 3 4 + 5 + 1 + 3 5 + 2 + 5 + 5

54 + 23 + 52 + 51


Niekompensacyjne reguły decyzyjne


cech (waga)

ocena osoacuteb



nadzwyczajna (5)

bardzo dobra (4)

nadzwyczajna (5)



dostateczna (2)



reguła leksykograficzna (gt bdb) t1+

t2+ t1+ t1+

reguła eliminacji (gt= bdb) t1+ t2+

t1+ t1+ t2+

t1+

reguła konjunktywna (gt =db) t1+ t2+ t3+ t4-

t1+ t2+ t3+ t4+

t1+ t2+ t3- t4+

t1+ t2- t3+ t4+


Predictive Validity for Overall Job Performance of General Mental Ability Scores Combined With a Second Predictor

Selection Method ValidityGMA +

supplement

Gain in validity from

supplement increase in validity

GMA tests 51

Work sample tests 54 63 12 24

Integrity tests 41 65 14 27

Conscientiousness tests 31 60 09 18

Employment interviews (structured) 51 63 12 24

Employment interviews (unstructured) 38 55 01 08

Job knowledge tests 48 58 07 14

Job tryout procedure 44 58 07 14

Reference checks 26 57 06 14

Job experience 18 54 03 06

Biographical data 35 52 01 02

Assessment centers 37 53 02 04

Interests 10 52 01 02

Graphology 02 51 00 00


25 Wykorzystywanie komputeroacutew w diagnozowaniu

Spoacuter bdquokliniczny vs statystycznyrdquo Testowanie interaktywne


Wykorzystywanie komputeroacutew w diagnozowaniu

Computer assistedbased testing (CAT CBT)bull prowadzenie badania testowego (prezentacji zadań i

pomiar głoacutewnie czasu)bull tworzenie bodźcoacutew testowych (w tym losowość)bull tworzenie testoacutew (ze zbioru zadań losowanie kolejności)bull tworzenie testoacutew (analiza czynnikowa)bull obliczanie wynikoacutew (na podstawie ręcznie

wprowadzonych przesłanych elektronicznie lub skanowanych danych)

bull przechowywanie danych i ich organizacjabull tworzenie norm kroczącychbull interpretacja (w ograniczonym zakresie)


Prowadzenie badania testowego

bull Zaletybull rzeczywista i pełna standaryzacja badaniabull dokładność zapisu wszystkich parametroacutew

zachowań testowych (w tym czasu)bull sterowanie przebiegiem na podstawie wynikoacutew

osoby badanej (adaptacyjne testowanie CAT)

bull Wadybull roacuteżnice wersji papier-ołoacutewek (w tym klawiatura)bull wprowadzenie błędu systematycznego (GIGO)



Tworzenie testoacutew (1)Automated test assembly systemsbull ze zbioru pozycji tworzy się wersje testoacutew

o zadanych parametrach lub roacutewnoległe (do replikacji badania lub selekcji)

bull pozycje charakteryzuje się ze względu na cechy kategorialne (problematyka format pytania czy odpowiedzi cecha dyskretna) cechy ilościowe (parametry psychomet-ryczne IRT czy ROC czas odpowiedzi trudność liczba słoacutew cecha ciągła) oraz zależności logiczne


Tworzenie testoacutew (2)Przykładowy algorytm tworzenia zestawubull łączna liczba pytań roacutewna 25bull liczba pytań z zakresu aspektoacutew diagnozy nie

mniejsza niż 10bull liczba pytań z zakresu wykorzystania komputeroacutew nie

większa niż 5bull wszystkie pytania mają po 4 alternatywybull nie ma pytań z grafikąbull nie ma pytań dłuższych niż 490 znakoacutew (ze

spacjami) bull każda alternatywa odpowiedzi do 50 znakoacutew (ze

spacjami)bull trudność pytań między 040 a 060bull pytania 34 56 i 148 nie mogą występować razem


Ocena kliniczna vs statystyczna

Co jest lepsze - ocena statystyczna czy kliniczna

bull Ocena kliniczna = podejmowanie decyzji na podstawie przetwarzania informacji bdquow głowierdquo i ew dyskusji z innymi klinicyści robią to w roacuteżny sposoacuteb a natura tego procesu wymyka sięproacutebom precyzyjnego opisu

bull Ocena statystyczna = podejmowanie decyzji bez wykorzystywania oceniania przez człowieka przy wykorzystaniu empirycznie ustalonych związkoacutew między danymi a przedmiotem zainteresowania


Poroacutewnanie - założenia

bull Meehl przyjął że warunki poroacutewnywania metod klinicznych i statystycznych powinny być następujące1obie metody wykorzystują te same dane (co poacuteźniej

osłabiono choć bez zmiany w rezultatach)2analizy powinny być sprawdzane krzyżowo (cross-

validation) aby uniknąć wariacji specyficznej dla danego zbioru danych

3przewidywania powinny dotyczyć powodzenia (w pracy terapii itp) recedywy generalnej diagnozy (nerwica psychoza itp)


Poroacutewnanie - wyniki badań

Metaanalizy wielu badań (w sumie ok 150) wykonane przez Paula Meehla i Williama Groversquoa wykazały że w około 40 poroacutewnań obie metody okazały sięroacutewnie trafne jednak w pozostałych 60 przypadkoacutew predykcja mechaniczna była bardziej trafna niż predykcja kliniczna


Poroacutewnanie - inne wyniki badań (1)

bull W pewnym badaniu sprawdzano trafność prognoz psychiatroacutew dotyczących ponownych przyjęć pacjentoacutew do szpitala Poroacutewnano trafność owych prognoz z trafnością prognoz opartych na wadze () teczek zawierających dokumentację pacjentoacutew Dlaczego Waga teczki była po prostu pewnym grubym wskaźnikiem tego jak często pacjent poprzednio był jużhospitalizowany (im częściej tym jego teczka stawała się grubsza i cięższa)

bull Okazało się że psychiatrzy nie przewidywali lepiej od wagi teczek pacjentoacutew (wspoacutełczynnik korelacji ponow-nych przyjęć z wagą teczek wynosił 062 a z predykcjąpsychiatroacutew 061)

Tadeusz Tyszka Psychologiczne pułapki oceniania i podejmowania decyzji GWP Gdańsk 2000




W innym badaniu sprawdzano trafność diagnoz dotyczących zaburzeń neurotycznych i psychotycznych na podstawie kwestionariusza MMPI Kiedy poroacutewnano trafność diagnoz doświadczonych psychologoacutew klinicznych oraz ich sekretarek okazało się że diagnozy ekspertoacutew nie były wcale lepsze od diagnoz stawianych przez ich sekretarki




bull Gdy nie dysponujemy odpowiednim materiałem statystycznym i nie możemy określić wag danych predykcyjnych (wyjaśniających) możemy oprzeć się na intuicjach ekspertoacutew Na podstawie tych przewidywań czy klasyfikacji za pomocąprocedury statystycznej (analizy regresji) buduje się wagi dla roacuteżnych wskaźnikoacutew (Kleinmutz)

bull Stała się rzecz zadziwiająca żeby nie powiedzieć tajemnicza wzoacuter wykorzystujący wagi wydobyte od ekspertoacutew (z ich wcześniejszych diagnoz) okazał się przewidywać lepiej niżsami eksperci na zachowaniu ktoacuterych został zbudowany

bull Wygląda na to że pożytecznie jest przefiltrować zachowanie ekspertoacutew za pomocą odpowiednich procedur statystycznych (na przykład analizy regresji) ktoacutere odrzucają przypadkowe zniekształcające czynniki wpływające na pojedyncze zachowanie a zatrzymują podstawowe tendencje



Czy właściwy obszar poroacutewnań

bull Dla celoacutew praktycznych (np Czy udzielićprzestępcy przepustki) psychologowie przewidują i w tych celach diagnoza aktuarialna jest lepsza

bull Klinicysta chce jednak przede wszystkim zrozumieć swoich klientoacutew i tu metoda kliniczna nie da się tu zastąpić przez aktuarialną (mechaniczną)


Istota zadania klinicysty

Robert Holt głoacutewny orędownik metody klinicznej uważa że zadaniem klinicysty jest analiza znaczeń ktoacuterej nie da się wykonać samymi tylko metodami ilościowymi Aby zrozumieć indywidualny system znaczeń i wartości osoby trzeba odwołać się do jakościowych metod klinicznych

Pewne kategorie predyktoroacutew są zbyt rzadkie by mogły być brane pod uwagę w jakichkolwiek wzorach Jednak gdy klinicysta spotyka się z nimi potrafi wyciągnąć z nich trafne wnioski - natychmiast potrafi zrozumiećznaczenie tych danych (np zdarzeń) dla subiektywnej i obiektywnej rzeczywistości tych osoacuteb


Komputerowa interpretacja

bull Rodzaje interpretacjibull aktuarialna (statystyczna) ndash oparta na

szacowaniu prawdopodobieństwabull oparta na regułach (systemy ekspertalne bazy

wiedzy)bull predykcje statystyczne

bull Potencjalne problemybull brak kwalifikacji użytkownikoacutewbull bezkrytyczne podejściebull sztampowość opisoacutew


Interpretacja aktuarialna (1)

aktuarialny od łac actu [amac] ri-us aktuariusz - analityk ksiąg rachmistrz ubezpieczeniowy zadaniem aktuariusza jest głoacutewnie ocena ryzyka w celu prawidłowego skalkulowania składki ubezpieczeniowej

Dane wykorzystywane w ocenie aktuarialnej mają charakter ilościowy i jakościowy a przetwarzane sąmetodami statystycznymi




Postępowanie aktuarialne jest rozwinięciem metody case study Istotą postępowania aktuarialnego jest tworzenie homogenicznych grup ze względu na zmienne predykcyjne (testowe wyjaśniające) a następnie poszukiwanie wspoacutełwystępujących z nimi zmiennych kryterialnych (wyjaśnianych)

Do takiej grupy wchodzą osoby ktoacutere są podobne do siebie bardziej niż do osoacuteb spoza tej grupy Inaczej moacutewiąc - osoba spoza tej grupy jest mniej podobna do każdego z jej członkoacutew niżwynosi najniższy wspoacutełczynnik podobieństwa wewnątrz grupy taksonomicznej


Podejście kliniczne vs statystyczne

PODEJŚCIE Aktuarialne Kliniczne

opiera się na intensywnym badaniu kilku cech

opiera się na ekstensywnym badaniu wielu cech

wszystkie informacje dotyczą grup wykorzystuje się informacje o jednostce i grupowe

przewidywanie oparte jest na obliczaniu prawdopodobieństwa

przewidywanie oparte jest na znajomości teorii

przewidywanie - jako formalna konsekwencja obserwacji - może być dziełem maszyny urzędnika lub laboranta

przewidywanie - jako akt twoacuterczy - musi być dziełem eksperta

nie można wykorzystać rzadkich (jednostkowych) wydarzeń

można wykorzystać rzadkie (jednostkowe) wydarzenia


Interpretacja statystyczna (1)

Roacutewnanie regresji wielokrotnej i jego warianty sąpodstawowymi modelami statystycznego kombinowania ilościowych zmiennych predykcyjnych dla przewidywania wartości ilościowych zmiennych kryterialnych Woacutewczas gdy mamy do czynienia z danymi kryterialnymi o charakterze jakościowym ilub gdy predykcyjne też mają taki charakter to przewidywania (dotyczące zmiennych kryterialnych powiązanych z danym rodzajem zmiennych predykcyjnych) możemy dokonać na podstawie wielodzielczych tabel liczebności



bull predykcje statystyczneprzewidywania oparta na statystycznej zależności (grupowe) mogą nie sprawdzać się w przypadku konkretnej jednostki

średnia najlepszym

predyktorem

odchylenia sąniezauważane


Testowanie interaktywne (1)Testowanie adaptacyjne (Adaptive Testing) -

odmiana testowania w ktoacuterej porządek przedstawiania zadań (lub złożoność zadań) zależą od odpowiedzi na wcześniejsze zadania

Przeciwieństwem jest komputerowe testowanie liniowe (CLT) ktoacutere jest prostym przeniesiem tetsu papier-ołoacutewek

Procedura adaptacyjnego testowania komputerowego (Adaptive Computer Testing CAT) to taka odmiana testu przy ktoacuterej komputer przelicza ocenę osoby badanej po każdej odpowiedzi na pytanie a potem ta ocena wykorzystana jest przy wyborze kolejnego pytania


Testowanie interaktywne (2)Istotą testowania adaptacyjnego jest dostosowywanie

trudności testu do poziomu zdolności osoby badanej Biorąc pod uwagę to jak osoba badana odpowiedziała na pierwsza pozycję testową konstruuje sięindywidualny zestaw zadań ndash inny dla osoacuteb o wysokim poziomie i inny dla osoacuteb o niskim poziomie mierzonej cechy

W efekcie zastosowania takiej procedury może się zdarzyćtak że dwie badane osoby odpowiedzą prawidłowo na taki sam procent zadań jednak wynik końcowy każdej z nich będzie inny Stanie się tak dlatego iżtest ktoacutery osoby te rozwiązywały był inny w każdym przypadku bo inny był poziom trudności poszczegoacutelnych zadań jakie wchodziły w jego skład



Badanie nieadaptacyjne

jeżeli odpowiedź jest błędna pytaj ponownie

(bo może nie rozumie instrukcji)

a potem idź dalej

jeżeli odpowiedź jest poprawna idź do następnego pytania


Badanie adaptacyjne

jeżeli odpowiedź jest błędna przejdź do INNEGO (in -) pytania

jeżeli odpowiedź jest popraw-na idź do INNEGO (in +) pytania


Algorytm generowania pytań (1)

Algorytm generowania pytań dla testu interaktywnego jest znacznie bardziej skomplikowany niż dla tzw testu biernego ponieważ musi wziąć pod uwagę zaroacutewno dopasowanie poziomu trudności pytań dla poszczegoacutelnych osoacuteb badanych jak roacutewnież dokładnie określić poziom badanej właściwości

Ze względu na dopasowanie poziomu trudności dla indywidualnej osoby badanej wyroacuteżnia się trzy roacuteżne procedury testowania adaptacyjnego dwuetapowego piramidalnego oraz warstwowego Dwie ostatnie zasługują na szczegoacutelną uwagę


Algorytm generowania pytań (2a)

Procedura piramidalnego testowania adaptacyjnegoskłada się z następujących krokoacutew

bull rozpoczęcie procedury testowania od pytania o średnim poziomie trudności

bull jeżeli odpowiedź jest prawidłowa to osoba badana rozwiązuje kolejne zadanie z zadań coraz trudniejszych jeżeli udziela ona odpowiedzi nieprawidłowej jako kolejne rozwiązuje on zadanie z serii zadań coraz łatwiejszych

bull zakończenie procedury testowania następuje pondash minięciu czasu badania ndash ustaleniu przesłanek niezbędnych dla podjęcia decyzji lub ndash osiągnięciu zakładanej dokładności pomiaru


Algorytm generowania pytań (2b)

Procedura piramidalnego testowania adaptacyjnego


Algorytm generowania pytań (2c)





Procedura warstwowego testowania adaptacyjnegorealizowana jest na podstawie następującego algorytmu

bull uporządkowanie zadań w m warstwach uporządkowanych pod względem poziomu trudności zadań

bull zaprezentowanie osobie badanej pierwszego zadania z warstwy m (zawierającej zadania o średnim stopniu trudności)

bull jeżeli na pierwsze zadanie warstwy m osoba badana odpowie prawidłowo jako następne prezentowane jest zadanie z warstwy m+1 (jest to następna warstwa zawierająca zadania o wyższym stopniu trudności) jeżeli na pierwsze zadanie warstwy m osoba badana udzieli błędnej odpowiedzi to jako następne prezentowane jest zadanie z warstwy m-1

bull zakończenie procedury następuje po rozwiązaniu zadania z ostatniej warstwy



Procedura warstwowego testowania adaptacyjnego


Od A Bineta do testowania adaptacyjnegogoacuterny pułap

możliwości intelektualnych

dziecka

podstawowy pułap możliwości

intelektualnych dziecka

1

2

3

5

4


Diagnosta - zalecenia


bdquoPrzykazaniardquo dla dobrego diagnosty

bull zredukuj lęk osoby badanej ndash zapewnij jej poczucie bezpieczeństwa

bull zredukuj swoacutej lękbull bądź cierpliwybull unikaj

ndash konfrontacji ilub kłoacutetnindash wypowiedzi bdquonaukowychrdquo lub dziwacznychndash żartoacutew ale nie poczucia humoru

bull wykorzystaj swoacutej czas mądrzebull ucz się od osoacuteb badanych


Refleksyjny praktyk (Schoumln 1983)

doświadczenie

działanie

zaskoczenie

głęboka analiza

wiedza w działaniu

refleksja w działaniu

refleksja nad działaniem



Im więcej wiem tym więcej nie wiem Tego powinna uczyć każda dobra szkoła

Jurij Łotman


Sir What is the secret of your successTwo words

And Sir what are theyRight decisions

And how do you make right decisionsOne word

And What is thatExperience

And how do you get ExperienceTwo words

And Sir what are theyWrong decisions

Version due to Jacques Barber



Etymologia

bull słowo diagnoza pochodzi z greckiegobull bdquodiaacuterdquo (διά) znaczy bdquoprzezrdquo za

pośrednictwem a ldquognosisrdquo (γνῶσις) to wiedza osiągnięta pośrednio poznanie

bull zaś całe słowo bdquodiaacutegnosisrdquo (διάγνωσις) oznacza rozroacuteżnianie osądzanie a bdquodiagnostikeacuterdquo (διαγνωστική) to sztuka odroacuteżniania za pomocą pośredniego (umysłowego) poznawania


Cele diagnozowania

Stosujemy narzędzia diagnostyczne aby na podstawie zebranych informacji

ndashokreślić naturę problemu oraz wskazaćjego przyczyny i konsekwencjebull jedynie prognozować zachowanie

ndash tworzyć plan interwencji

ndashocenić postępy i efekty interwencji

ndash rozumieć jednostkę


Pojęcie i przedmiot diagnozowania w

psychologiibull proces aktywnego poszukiwania

danych (informacji) potrzebnych do podjęcia decyzji o działaniach zmierzających do zmiany aktualnego stanu (położenia) psychospołecznego ludzi aktywizowany albo przez dyskomfort jednostki albo jej społecznego otoczenia

bull naukowo uprawiane budowanie teorii konkretnej jednostki


Podstawowe pytania w diagnozowaniu

Najprościej rzecz ujmując diagnozowanie ma odpowiedzieć na pytania dotyczące konkretnej jednostki i kontekstu jej działania

bull bdquojak jestrdquobull bdquodlaczego tak właśnie jestrdquobull bdquojak to się dziejerdquobull bdquodlaczego będzie tak a nie inaczejrdquobull bdquoco zrobić by uzyskać pożądany stanrdquo


Funkcje diagnozowania

bull bdquojak jestrdquo ndash deskryptywno-ewaluacyjna

bull bdquodlaczego tak właśnie jestrdquo bdquojak to siędziejerdquo ndash eksplanacyjna (mechanizm)

bull bdquodlaczego będzie tak a nie inaczejrdquo ndashpredykcyjna

bull bdquoco zrobić by uzyskać pożądany stanrdquondash korekcyjna


Deskryptywno-ewaluacyjna funkcja

diagnozowaniaOproacutecz poszukiwania pomocy w rozwiązaniu

indywidualnego problemu osoby uczestniczące w badaniu poszukują także informacji o sobie pozwalających lepiej się poznać

Ludzie przeżywają lęki dotyczące tego jacy są na ile są typowi na ile opinia innych jest trafna itp itd

W tym sensie diagnoza jest lustrem w ktoacuterym przeglądają się osoby uczestniczące w badaniu i poszukujące sprzężenia zwrotnego























































diagnoza cząstkowa

diagnoza pełna

diagnoza cząstkowa















Diagnoza fazy




Diagnoza procesu







































diagnozy





Nozologicznaczyli

roacuteżnicowa


grupy chorych


więzienie wojsko

rutynowe czynności

(standardowe testy)


ktoś inny)


zrozumienie rodzaju




wyżej)

sam psycholog

lubinstytucja

szkoła




diagnostycznych


na niego)



ona zmodyfikowana)

pacjent i jego





pacjenta


jego środowisko
































Protodiagnoza












osoba badana

problem subiektywny

problem obiektywny


psychologicznego


psychologicznej

diagnosta









szpitalnejrdquoczas

proacute

g d

ezinteg

racji

zasoby



chorypacjent




















Diagnosta
























































































treści



psychologiczny(e)

zachowanietreści



















ukrywać






































danekto generuje


dane)


pomiaru








nie



tak


tak



















Model Bartona (3)









































dane




stop



stop





















dane




psychologicznym

stop



stop



dane kompletne



stop













dane użyteczne


danych

problem osoby

uczestniczącej

w badaniu

przyjęty cel


istot

ność

klin

iczna













konstrukt

teoretyczny

T1 T2

08 08














































































poważne zaburzenia




40 5

x lt 25zdrowie

3 31


43 36

45

34





(PP+PN) (PP + PN+FN+FP )(40+31) 79 = 0899


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP) 5 (FP)

x lt 25zdrowie

3 (FN) 31 (PN)







PP (PP + FN) 40 (40+3) = 093


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP = 51 )

5


)

31







PN (FP + PN) 31 (5 + 31) = 086


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 5 (FP) = 6 )

x lt 25zdrowie

331 (PN) =

39 )







FP (FP + PN) 5 (5 + 31) = 0139


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 5 (FP) = 6 )

x lt 25zdrowie

3

31 (PN) = 39 )






diagnostycznego




Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP) 5 (FP)

x lt 25zdrowie

3 (FN) 31 (PN)









PP (PP + FP) 40 (40 + 5) = 089


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP = 51 )

5 (FP) = 6 )

x lt 25zdrowie

3 31









PN (FN + PN) 31 (3 + 31) = 091


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 5

x lt 25zdrowie

3 (FN = 4 )

31 (PN) = 39 )
































dane 1

dane 2

dane 3

kategoria opisowa A

dane 4

dane n

kategoria opisowa B

mechanizm psycholo-



wie teorii
















wywoła-ne

zacho-wania

testowe

zacho-wania poza-

testowewywoła-

ne zacho-wania

testowe

zacho-wania poza-

testowe


na




















Wyjaśnianie (2a)



















bull mieszane


Wyjaśnianie (2c)





ergo





Wyjaśnianie (3)





Wyjaśnianie (4)




Wyjaśnianie (5)






X4

YX2

X3

X1

X5

bodziec

reakcja


Wyjaśnianie (7)












w życiu

1jest

0brak

w badaniu (teście)

1jest

1 1 1 0

0brak

0 1 0 0





w życiu

1jest

0brak

w badaniu (teście)

1jest



czynniki sytuacyjne

blokujązachowanie

0brak

























informacje











opis funkcjonowania



(w tym zasoby)




wysoki przeciętny

niski)



związki mechanizm









zalecenia co do

interwencji














prakseologicznej


wiedzy operacyjnej















działań































































Komunikowanie





Komunikowanie


















Pomiar (2)




(5-4)=(100-99)=1






























Rola pomiaru
























z X X













(1)


























(por dalej)



















































wynik surowy 12 pkt










normy











kontekst)




















zdrowych

wynik testowy

nietypowy

decyzja

zdrowy


(X3)


(X1)

typowy

decyzja X1

nietypowy


(X2)

typowy

decyzja X2

nietypowy


















Emic czy etic



Emic czy etic












Procedura adaptacji












Walidacja




























złożoność

upor

ządk

owan

ie




































informacja o

problemie

działanie

rezultat


open-loop thinking




























+ + +


MASZYNA SYSTEM



System a maszyna





czynnik 1

czynnik 2 wynik (b)

wynik (a)

wynik (c)

czynnik 3

ekwifinalność

ekwipotencjalność











stanu wyjściowego









pierwotnego

Sprzężenia






przyczyna

skutek


przepływ wody

pozycja kurka


obserwowana luka







ciała







przepływ wody

pozycja kurka


obserwowana luka


+

-

+

+

+

czas



stan systemu

przyrost

stan systemu

rozbieżność


pożądany cel

stan systemu

rozbieżność


pożądany cel

opoacuteźnienie

opoacuteźnienie


+

+ -


















natężenieruchu


czas podroacuteży

opoacuteźnienie




+

-

+

+

+




natężenie ruchu


czaspodroacuteży

opoacuteźnienie




poprawasytuacji

p1


+

+

-

+

+

+

+

-



natężenie ruchu


czaspodroacuteży

opoacuteźnienie




p1

p2


samochodu





+

-

+

- +

+

+

+

+ -

-

+

-

-

+






natężenie ruchu


czaspodroacuteży

opoacuteźnienie




p1

p3


samochodu


kilometry

++

+

- +

+ -

++

-

+

+

-

-

+

-

-+













Podstawowe pojęcia






















akalkulia





















Typy danych (1)


obiektywne(pomiar)

obiektywne liczbowe



judgmental)






wywiad


rozmowa


obserwacja

dokumenty aktualne




artefakty fizyczne













Efekt obserwatora




















































Buda dla





poziom wykonania








diagnostycznych

poprawne


testu

poprawne i błędne































obszar wspoacutelny


pytania nr 1


pytania nr 21


pytania nr 31


pytania nr 41




R1

R2

R3

R

pytanie

wariantyodpowiedzi


wartośćpytania



ocenai kontrola








aprobataspołeczna


Droga 1

Droga 2

Droga 3



















































techniczne

Nietoperz 90Inne 10

Prawda 50 Fałsz 50











21 Analiza treści






potrzebny







Treści języka (1)








Analiza treści



































































































stan

informacja


wypowiedź

komunikat


samopoznanie

ekspresja

badaniebadanie

wnioskowanie

komunikowanie



Autobiografia

























stan

informacja


wypowiedź

komunikat


ekspresja

samopoznanie

komunikowanie








































Błąd wnioskowania





















0

20

40

60

80

100


utalentowaneinne








JW Goethe









































Efekt Hawthorne






















do pracy


Dokonanie wyboru




Metody selekcji




Kryteria selekcji







Problem









04



01






bieg

łość

zaw

odo

wa


bieg

łość

zaw

odo

wa


bieg

łość

zaw

odo

wa


bieg

łość

zaw

odo

wa






kryt

eriu

m p

ozio

m s

ukce

su z

awod

oweg

o

punkt odcięcia




bieg

łość

zaw

odo

wa

B

poprawne akceptacje

poprawne odrzucenia



A

C D


punkt odcięcia



odrzucony wybrany




bieg

łość

zaw

odo

wa


bie

gło

śćza

wo

do

wa B

CD

A



odrzucony wybrany

powodzenie B30

A70

niepowodzenie D70

C30


bieg

łość

zaw

odo

wa












bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odze

nie



B

CD

A




bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odze

nie



C

B

D

A




bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odze

nie



AB

D C











bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e



AB


odrzucony wybrany

bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e

BA

D C






bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e



C

B

D

A


bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e

C

A

D

B




















cech (waga)

ocena osoacuteb



nadzwyczajna (5)

bardzo dobra (4)

nadzwyczajna (5)



dostateczna (2)




14 14 13 17


40 38 36 41

5 + 4 + 3 + 2 5 + 3 + 3 + 3 4 + 5 + 1 + 3 5 + 2 + 5 + 5

54 + 23 + 52 + 51




cech (waga)

ocena osoacuteb



nadzwyczajna (5)

bardzo dobra (4)

nadzwyczajna (5)



dostateczna (2)




t2+ t1+ t1+


t1+ t1+ t2+

t1+


t1+ t2+ t3+ t4+

t1+ t2+ t3- t4+

t1+ t2- t3+ t4+




supplement



GMA tests 51















































































































średnia najlepszym

predyktorem
















a potem idź dalej



Badanie adaptacyjne

































dziecka



1

2

3

5

4











doświadczenie

działanie

zaskoczenie

głęboka analiza

wiedza w działaniu






Jurij Łotman































































diagnoza cząstkowa

diagnoza pełna

diagnoza cząstkowa















Diagnoza fazy




Diagnoza procesu







































diagnozy





Nozologicznaczyli

roacuteżnicowa


grupy chorych


więzienie wojsko

rutynowe czynności

(standardowe testy)


ktoś inny)


zrozumienie rodzaju




wyżej)

sam psycholog

lubinstytucja

szkoła




diagnostycznych


na niego)



ona zmodyfikowana)

pacjent i jego





pacjenta


jego środowisko
































Protodiagnoza












osoba badana

problem subiektywny

problem obiektywny


psychologicznego


psychologicznej

diagnosta









szpitalnejrdquoczas

proacute

g d

ezinteg

racji

zasoby



chorypacjent




















Diagnosta
























































































treści



psychologiczny(e)

zachowanietreści



















ukrywać






































danekto generuje


dane)


pomiaru








nie



tak


tak



















Model Bartona (3)









































dane




stop



stop





















dane




psychologicznym

stop



stop



dane kompletne



stop













dane użyteczne


danych

problem osoby

uczestniczącej

w badaniu

przyjęty cel


istot

ność

klin

iczna













konstrukt

teoretyczny

T1 T2

08 08














































































poważne zaburzenia




40 5

x lt 25zdrowie

3 31


43 36

45

34





(PP+PN) (PP + PN+FN+FP )(40+31) 79 = 0899


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP) 5 (FP)

x lt 25zdrowie

3 (FN) 31 (PN)







PP (PP + FN) 40 (40+3) = 093


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP = 51 )

5


)

31







PN (FP + PN) 31 (5 + 31) = 086


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 5 (FP) = 6 )

x lt 25zdrowie

331 (PN) =

39 )







FP (FP + PN) 5 (5 + 31) = 0139


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 5 (FP) = 6 )

x lt 25zdrowie

3

31 (PN) = 39 )






diagnostycznego




Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP) 5 (FP)

x lt 25zdrowie

3 (FN) 31 (PN)









PP (PP + FP) 40 (40 + 5) = 089


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP = 51 )

5 (FP) = 6 )

x lt 25zdrowie

3 31









PN (FN + PN) 31 (3 + 31) = 091


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 5

x lt 25zdrowie

3 (FN = 4 )

31 (PN) = 39 )
































dane 1

dane 2

dane 3

kategoria opisowa A

dane 4

dane n

kategoria opisowa B

mechanizm psycholo-



wie teorii
















wywoła-ne

zacho-wania

testowe

zacho-wania poza-

testowewywoła-

ne zacho-wania

testowe

zacho-wania poza-

testowe


na




















Wyjaśnianie (2a)



















bull mieszane


Wyjaśnianie (2c)





ergo





Wyjaśnianie (3)





Wyjaśnianie (4)




Wyjaśnianie (5)






X4

YX2

X3

X1

X5

bodziec

reakcja


Wyjaśnianie (7)












w życiu

1jest

0brak

w badaniu (teście)

1jest

1 1 1 0

0brak

0 1 0 0





w życiu

1jest

0brak

w badaniu (teście)

1jest



czynniki sytuacyjne

blokujązachowanie

0brak

























informacje











opis funkcjonowania



(w tym zasoby)




wysoki przeciętny

niski)



związki mechanizm









zalecenia co do

interwencji














prakseologicznej


wiedzy operacyjnej















działań































































Komunikowanie





Komunikowanie


















Pomiar (2)




(5-4)=(100-99)=1






























Rola pomiaru
























z X X













(1)


























(por dalej)



















































wynik surowy 12 pkt










normy











kontekst)




















zdrowych

wynik testowy

nietypowy

decyzja

zdrowy


(X3)


(X1)

typowy

decyzja X1

nietypowy


(X2)

typowy

decyzja X2

nietypowy


















Emic czy etic



Emic czy etic












Procedura adaptacji












Walidacja




























złożoność

upor

ządk

owan

ie




































informacja o

problemie

działanie

rezultat


open-loop thinking




























+ + +


MASZYNA SYSTEM



System a maszyna





czynnik 1

czynnik 2 wynik (b)

wynik (a)

wynik (c)

czynnik 3

ekwifinalność

ekwipotencjalność











stanu wyjściowego









pierwotnego

Sprzężenia






przyczyna

skutek


przepływ wody

pozycja kurka


obserwowana luka







ciała







przepływ wody

pozycja kurka


obserwowana luka


+

-

+

+

+

czas



stan systemu

przyrost

stan systemu

rozbieżność


pożądany cel

stan systemu

rozbieżność


pożądany cel

opoacuteźnienie

opoacuteźnienie


+

+ -


















natężenieruchu


czas podroacuteży

opoacuteźnienie




+

-

+

+

+




natężenie ruchu


czaspodroacuteży

opoacuteźnienie




poprawasytuacji

p1


+

+

-

+

+

+

+

-



natężenie ruchu


czaspodroacuteży

opoacuteźnienie




p1

p2


samochodu





+

-

+

- +

+

+

+

+ -

-

+

-

-

+






natężenie ruchu


czaspodroacuteży

opoacuteźnienie




p1

p3


samochodu


kilometry

++

+

- +

+ -

++

-

+

+

-

-

+

-

-+













Podstawowe pojęcia






















akalkulia





















Typy danych (1)


obiektywne(pomiar)

obiektywne liczbowe



judgmental)






wywiad


rozmowa


obserwacja

dokumenty aktualne




artefakty fizyczne













Efekt obserwatora




















































Buda dla





poziom wykonania








diagnostycznych

poprawne


testu

poprawne i błędne































obszar wspoacutelny


pytania nr 1


pytania nr 21


pytania nr 31


pytania nr 41




R1

R2

R3

R

pytanie

wariantyodpowiedzi


wartośćpytania



ocenai kontrola








aprobataspołeczna


Droga 1

Droga 2

Droga 3



















































techniczne

Nietoperz 90Inne 10

Prawda 50 Fałsz 50











21 Analiza treści






potrzebny







Treści języka (1)








Analiza treści



































































































stan

informacja


wypowiedź

komunikat


samopoznanie

ekspresja

badaniebadanie

wnioskowanie

komunikowanie



Autobiografia

























stan

informacja


wypowiedź

komunikat


ekspresja

samopoznanie

komunikowanie








































Błąd wnioskowania





















0

20

40

60

80

100


utalentowaneinne








JW Goethe









































Efekt Hawthorne






















do pracy


Dokonanie wyboru




Metody selekcji




Kryteria selekcji







Problem









04



01






bieg

łość

zaw

odo

wa


bieg

łość

zaw

odo

wa


bieg

łość

zaw

odo

wa


bieg

łość

zaw

odo

wa






kryt

eriu

m p

ozio

m s

ukce

su z

awod

oweg

o

punkt odcięcia




bieg

łość

zaw

odo

wa

B

poprawne akceptacje

poprawne odrzucenia



A

C D


punkt odcięcia



odrzucony wybrany




bieg

łość

zaw

odo

wa


bie

gło

śćza

wo

do

wa B

CD

A



odrzucony wybrany

powodzenie B30

A70

niepowodzenie D70

C30


bieg

łość

zaw

odo

wa












bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odze

nie



B

CD

A




bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odze

nie



C

B

D

A




bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odze

nie



AB

D C











bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e



AB


odrzucony wybrany

bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e

BA

D C






bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e



C

B

D

A


bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e

C

A

D

B




















cech (waga)

ocena osoacuteb



nadzwyczajna (5)

bardzo dobra (4)

nadzwyczajna (5)



dostateczna (2)




14 14 13 17


40 38 36 41

5 + 4 + 3 + 2 5 + 3 + 3 + 3 4 + 5 + 1 + 3 5 + 2 + 5 + 5

54 + 23 + 52 + 51




cech (waga)

ocena osoacuteb



nadzwyczajna (5)

bardzo dobra (4)

nadzwyczajna (5)



dostateczna (2)




t2+ t1+ t1+


t1+ t1+ t2+

t1+


t1+ t2+ t3+ t4+

t1+ t2+ t3- t4+

t1+ t2- t3+ t4+




supplement



GMA tests 51















































































































średnia najlepszym

predyktorem
















a potem idź dalej



Badanie adaptacyjne

































dziecka



1

2

3

5

4











doświadczenie

działanie

zaskoczenie

głęboka analiza

wiedza w działaniu






Jurij Łotman



































diagnoza cząstkowa

diagnoza pełna

diagnoza cząstkowa















Diagnoza fazy




Diagnoza procesu







































diagnozy





Nozologicznaczyli

roacuteżnicowa


grupy chorych


więzienie wojsko

rutynowe czynności

(standardowe testy)


ktoś inny)


zrozumienie rodzaju




wyżej)

sam psycholog

lubinstytucja

szkoła




diagnostycznych


na niego)



ona zmodyfikowana)

pacjent i jego





pacjenta


jego środowisko
































Protodiagnoza












osoba badana

problem subiektywny

problem obiektywny


psychologicznego


psychologicznej

diagnosta









szpitalnejrdquoczas

proacute

g d

ezinteg

racji

zasoby



chorypacjent




















Diagnosta
























































































treści



psychologiczny(e)

zachowanietreści



















ukrywać






































danekto generuje


dane)


pomiaru








nie



tak


tak



















Model Bartona (3)









































dane




stop



stop





















dane




psychologicznym

stop



stop



dane kompletne



stop













dane użyteczne


danych

problem osoby

uczestniczącej

w badaniu

przyjęty cel


istot

ność

klin

iczna













konstrukt

teoretyczny

T1 T2

08 08














































































poważne zaburzenia




40 5

x lt 25zdrowie

3 31


43 36

45

34





(PP+PN) (PP + PN+FN+FP )(40+31) 79 = 0899


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP) 5 (FP)

x lt 25zdrowie

3 (FN) 31 (PN)







PP (PP + FN) 40 (40+3) = 093


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP = 51 )

5


)

31







PN (FP + PN) 31 (5 + 31) = 086


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 5 (FP) = 6 )

x lt 25zdrowie

331 (PN) =

39 )







FP (FP + PN) 5 (5 + 31) = 0139


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 5 (FP) = 6 )

x lt 25zdrowie

3

31 (PN) = 39 )






diagnostycznego




Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP) 5 (FP)

x lt 25zdrowie

3 (FN) 31 (PN)









PP (PP + FP) 40 (40 + 5) = 089


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP = 51 )

5 (FP) = 6 )

x lt 25zdrowie

3 31









PN (FN + PN) 31 (3 + 31) = 091


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 5

x lt 25zdrowie

3 (FN = 4 )

31 (PN) = 39 )
































dane 1

dane 2

dane 3

kategoria opisowa A

dane 4

dane n

kategoria opisowa B

mechanizm psycholo-



wie teorii
















wywoła-ne

zacho-wania

testowe

zacho-wania poza-

testowewywoła-

ne zacho-wania

testowe

zacho-wania poza-

testowe


na




















Wyjaśnianie (2a)



















bull mieszane


Wyjaśnianie (2c)





ergo





Wyjaśnianie (3)





Wyjaśnianie (4)




Wyjaśnianie (5)






X4

YX2

X3

X1

X5

bodziec

reakcja


Wyjaśnianie (7)












w życiu

1jest

0brak

w badaniu (teście)

1jest

1 1 1 0

0brak

0 1 0 0





w życiu

1jest

0brak

w badaniu (teście)

1jest



czynniki sytuacyjne

blokujązachowanie

0brak

























informacje











opis funkcjonowania



(w tym zasoby)




wysoki przeciętny

niski)



związki mechanizm









zalecenia co do

interwencji














prakseologicznej


wiedzy operacyjnej















działań































































Komunikowanie





Komunikowanie


















Pomiar (2)




(5-4)=(100-99)=1






























Rola pomiaru
























z X X













(1)


























(por dalej)



















































wynik surowy 12 pkt










normy











kontekst)




















zdrowych

wynik testowy

nietypowy

decyzja

zdrowy


(X3)


(X1)

typowy

decyzja X1

nietypowy


(X2)

typowy

decyzja X2

nietypowy


















Emic czy etic



Emic czy etic












Procedura adaptacji












Walidacja




























złożoność

upor

ządk

owan

ie




































informacja o

problemie

działanie

rezultat


open-loop thinking




























+ + +


MASZYNA SYSTEM



System a maszyna





czynnik 1

czynnik 2 wynik (b)

wynik (a)

wynik (c)

czynnik 3

ekwifinalność

ekwipotencjalność











stanu wyjściowego









pierwotnego

Sprzężenia






przyczyna

skutek


przepływ wody

pozycja kurka


obserwowana luka







ciała







przepływ wody

pozycja kurka


obserwowana luka


+

-

+

+

+

czas



stan systemu

przyrost

stan systemu

rozbieżność


pożądany cel

stan systemu

rozbieżność


pożądany cel

opoacuteźnienie

opoacuteźnienie


+

+ -


















natężenieruchu


czas podroacuteży

opoacuteźnienie




+

-

+

+

+




natężenie ruchu


czaspodroacuteży

opoacuteźnienie




poprawasytuacji

p1


+

+

-

+

+

+

+

-



natężenie ruchu


czaspodroacuteży

opoacuteźnienie




p1

p2


samochodu





+

-

+

- +

+

+

+

+ -

-

+

-

-

+






natężenie ruchu


czaspodroacuteży

opoacuteźnienie




p1

p3


samochodu


kilometry

++

+

- +

+ -

++

-

+

+

-

-

+

-

-+













Podstawowe pojęcia






















akalkulia





















Typy danych (1)


obiektywne(pomiar)

obiektywne liczbowe



judgmental)






wywiad


rozmowa


obserwacja

dokumenty aktualne




artefakty fizyczne













Efekt obserwatora




















































Buda dla





poziom wykonania








diagnostycznych

poprawne


testu

poprawne i błędne































obszar wspoacutelny


pytania nr 1


pytania nr 21


pytania nr 31


pytania nr 41




R1

R2

R3

R

pytanie

wariantyodpowiedzi


wartośćpytania



ocenai kontrola








aprobataspołeczna


Droga 1

Droga 2

Droga 3



















































techniczne

Nietoperz 90Inne 10

Prawda 50 Fałsz 50











21 Analiza treści






potrzebny







Treści języka (1)








Analiza treści



































































































stan

informacja


wypowiedź

komunikat


samopoznanie

ekspresja

badaniebadanie

wnioskowanie

komunikowanie



Autobiografia

























stan

informacja


wypowiedź

komunikat


ekspresja

samopoznanie

komunikowanie








































Błąd wnioskowania





















0

20

40

60

80

100


utalentowaneinne








JW Goethe









































Efekt Hawthorne






















do pracy


Dokonanie wyboru




Metody selekcji




Kryteria selekcji







Problem









04



01






bieg

łość

zaw

odo

wa


bieg

łość

zaw

odo

wa


bieg

łość

zaw

odo

wa


bieg

łość

zaw

odo

wa






kryt

eriu

m p

ozio

m s

ukce

su z

awod

oweg

o

punkt odcięcia




bieg

łość

zaw

odo

wa

B

poprawne akceptacje

poprawne odrzucenia



A

C D


punkt odcięcia



odrzucony wybrany




bieg

łość

zaw

odo

wa


bie

gło

śćza

wo

do

wa B

CD

A



odrzucony wybrany

powodzenie B30

A70

niepowodzenie D70

C30


bieg

łość

zaw

odo

wa












bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odze

nie



B

CD

A




bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odze

nie



C

B

D

A




bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odze

nie



AB

D C











bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e



AB


odrzucony wybrany

bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e

BA

D C






bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e



C

B

D

A


bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e

C

A

D

B




















cech (waga)

ocena osoacuteb



nadzwyczajna (5)

bardzo dobra (4)

nadzwyczajna (5)



dostateczna (2)




14 14 13 17


40 38 36 41

5 + 4 + 3 + 2 5 + 3 + 3 + 3 4 + 5 + 1 + 3 5 + 2 + 5 + 5

54 + 23 + 52 + 51




cech (waga)

ocena osoacuteb



nadzwyczajna (5)

bardzo dobra (4)

nadzwyczajna (5)



dostateczna (2)




t2+ t1+ t1+


t1+ t1+ t2+

t1+


t1+ t2+ t3+ t4+

t1+ t2+ t3- t4+

t1+ t2- t3+ t4+




supplement



GMA tests 51















































































































średnia najlepszym

predyktorem
















a potem idź dalej



Badanie adaptacyjne

































dziecka



1

2

3

5

4











doświadczenie

działanie

zaskoczenie

głęboka analiza

wiedza w działaniu






Jurij Łotman



















Diagnoza fazy




Diagnoza procesu







































diagnozy





Nozologicznaczyli

roacuteżnicowa


grupy chorych


więzienie wojsko

rutynowe czynności

(standardowe testy)


ktoś inny)


zrozumienie rodzaju




wyżej)

sam psycholog

lubinstytucja

szkoła




diagnostycznych


na niego)



ona zmodyfikowana)

pacjent i jego





pacjenta


jego środowisko
































Protodiagnoza












osoba badana

problem subiektywny

problem obiektywny


psychologicznego


psychologicznej

diagnosta









szpitalnejrdquoczas

proacute

g d

ezinteg

racji

zasoby



chorypacjent




















Diagnosta
























































































treści



psychologiczny(e)

zachowanietreści



















ukrywać






































danekto generuje


dane)


pomiaru








nie



tak


tak



















Model Bartona (3)









































dane




stop



stop





















dane




psychologicznym

stop



stop



dane kompletne



stop













dane użyteczne


danych

problem osoby

uczestniczącej

w badaniu

przyjęty cel


istot

ność

klin

iczna













konstrukt

teoretyczny

T1 T2

08 08














































































poważne zaburzenia




40 5

x lt 25zdrowie

3 31


43 36

45

34





(PP+PN) (PP + PN+FN+FP )(40+31) 79 = 0899


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP) 5 (FP)

x lt 25zdrowie

3 (FN) 31 (PN)







PP (PP + FN) 40 (40+3) = 093


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP = 51 )

5


)

31







PN (FP + PN) 31 (5 + 31) = 086


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 5 (FP) = 6 )

x lt 25zdrowie

331 (PN) =

39 )







FP (FP + PN) 5 (5 + 31) = 0139


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 5 (FP) = 6 )

x lt 25zdrowie

3

31 (PN) = 39 )






diagnostycznego




Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP) 5 (FP)

x lt 25zdrowie

3 (FN) 31 (PN)









PP (PP + FP) 40 (40 + 5) = 089


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP = 51 )

5 (FP) = 6 )

x lt 25zdrowie

3 31









PN (FN + PN) 31 (3 + 31) = 091


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 5

x lt 25zdrowie

3 (FN = 4 )

31 (PN) = 39 )
































dane 1

dane 2

dane 3

kategoria opisowa A

dane 4

dane n

kategoria opisowa B

mechanizm psycholo-



wie teorii
















wywoła-ne

zacho-wania

testowe

zacho-wania poza-

testowewywoła-

ne zacho-wania

testowe

zacho-wania poza-

testowe


na




















Wyjaśnianie (2a)



















bull mieszane


Wyjaśnianie (2c)





ergo





Wyjaśnianie (3)





Wyjaśnianie (4)




Wyjaśnianie (5)






X4

YX2

X3

X1

X5

bodziec

reakcja


Wyjaśnianie (7)












w życiu

1jest

0brak

w badaniu (teście)

1jest

1 1 1 0

0brak

0 1 0 0





w życiu

1jest

0brak

w badaniu (teście)

1jest



czynniki sytuacyjne

blokujązachowanie

0brak

























informacje











opis funkcjonowania



(w tym zasoby)




wysoki przeciętny

niski)



związki mechanizm









zalecenia co do

interwencji














prakseologicznej


wiedzy operacyjnej















działań































































Komunikowanie





Komunikowanie


















Pomiar (2)




(5-4)=(100-99)=1






























Rola pomiaru
























z X X













(1)


























(por dalej)



















































wynik surowy 12 pkt










normy











kontekst)




















zdrowych

wynik testowy

nietypowy

decyzja

zdrowy


(X3)


(X1)

typowy

decyzja X1

nietypowy


(X2)

typowy

decyzja X2

nietypowy


















Emic czy etic



Emic czy etic












Procedura adaptacji












Walidacja




























złożoność

upor

ządk

owan

ie




































informacja o

problemie

działanie

rezultat


open-loop thinking




























+ + +


MASZYNA SYSTEM



System a maszyna





czynnik 1

czynnik 2 wynik (b)

wynik (a)

wynik (c)

czynnik 3

ekwifinalność

ekwipotencjalność











stanu wyjściowego









pierwotnego

Sprzężenia






przyczyna

skutek


przepływ wody

pozycja kurka


obserwowana luka







ciała







przepływ wody

pozycja kurka


obserwowana luka


+

-

+

+

+

czas



stan systemu

przyrost

stan systemu

rozbieżność


pożądany cel

stan systemu

rozbieżność


pożądany cel

opoacuteźnienie

opoacuteźnienie


+

+ -


















natężenieruchu


czas podroacuteży

opoacuteźnienie




+

-

+

+

+




natężenie ruchu


czaspodroacuteży

opoacuteźnienie




poprawasytuacji

p1


+

+

-

+

+

+

+

-



natężenie ruchu


czaspodroacuteży

opoacuteźnienie




p1

p2


samochodu





+

-

+

- +

+

+

+

+ -

-

+

-

-

+






natężenie ruchu


czaspodroacuteży

opoacuteźnienie




p1

p3


samochodu


kilometry

++

+

- +

+ -

++

-

+

+

-

-

+

-

-+













Podstawowe pojęcia






















akalkulia





















Typy danych (1)


obiektywne(pomiar)

obiektywne liczbowe



judgmental)






wywiad


rozmowa


obserwacja

dokumenty aktualne




artefakty fizyczne













Efekt obserwatora




















































Buda dla





poziom wykonania








diagnostycznych

poprawne


testu

poprawne i błędne































obszar wspoacutelny


pytania nr 1


pytania nr 21


pytania nr 31


pytania nr 41




R1

R2

R3

R

pytanie

wariantyodpowiedzi


wartośćpytania



ocenai kontrola








aprobataspołeczna


Droga 1

Droga 2

Droga 3



















































techniczne

Nietoperz 90Inne 10

Prawda 50 Fałsz 50











21 Analiza treści






potrzebny







Treści języka (1)








Analiza treści



































































































stan

informacja


wypowiedź

komunikat


samopoznanie

ekspresja

badaniebadanie

wnioskowanie

komunikowanie



Autobiografia

























stan

informacja


wypowiedź

komunikat


ekspresja

samopoznanie

komunikowanie








































Błąd wnioskowania





















0

20

40

60

80

100


utalentowaneinne








JW Goethe









































Efekt Hawthorne






















do pracy


Dokonanie wyboru




Metody selekcji




Kryteria selekcji







Problem









04



01






bieg

łość

zaw

odo

wa


bieg

łość

zaw

odo

wa


bieg

łość

zaw

odo

wa


bieg

łość

zaw

odo

wa






kryt

eriu

m p

ozio

m s

ukce

su z

awod

oweg

o

punkt odcięcia




bieg

łość

zaw

odo

wa

B

poprawne akceptacje

poprawne odrzucenia



A

C D


punkt odcięcia



odrzucony wybrany




bieg

łość

zaw

odo

wa


bie

gło

śćza

wo

do

wa B

CD

A



odrzucony wybrany

powodzenie B30

A70

niepowodzenie D70

C30


bieg

łość

zaw

odo

wa












bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odze

nie



B

CD

A




bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odze

nie



C

B

D

A




bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odze

nie



AB

D C











bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e



AB


odrzucony wybrany

bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e

BA

D C






bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e



C

B

D

A


bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e

C

A

D

B




















cech (waga)

ocena osoacuteb



nadzwyczajna (5)

bardzo dobra (4)

nadzwyczajna (5)



dostateczna (2)




14 14 13 17


40 38 36 41

5 + 4 + 3 + 2 5 + 3 + 3 + 3 4 + 5 + 1 + 3 5 + 2 + 5 + 5

54 + 23 + 52 + 51




cech (waga)

ocena osoacuteb



nadzwyczajna (5)

bardzo dobra (4)

nadzwyczajna (5)



dostateczna (2)




t2+ t1+ t1+


t1+ t1+ t2+

t1+


t1+ t2+ t3+ t4+

t1+ t2+ t3- t4+

t1+ t2- t3+ t4+




supplement



GMA tests 51















































































































średnia najlepszym

predyktorem
















a potem idź dalej



Badanie adaptacyjne

































dziecka



1

2

3

5

4











doświadczenie

działanie

zaskoczenie

głęboka analiza

wiedza w działaniu






Jurij Łotman

































diagnozy





Nozologicznaczyli

roacuteżnicowa


grupy chorych


więzienie wojsko

rutynowe czynności

(standardowe testy)


ktoś inny)


zrozumienie rodzaju




wyżej)

sam psycholog

lubinstytucja

szkoła




diagnostycznych


na niego)



ona zmodyfikowana)

pacjent i jego





pacjenta


jego środowisko
































Protodiagnoza












osoba badana

problem subiektywny

problem obiektywny


psychologicznego


psychologicznej

diagnosta









szpitalnejrdquoczas

proacute

g d

ezinteg

racji

zasoby



chorypacjent




















Diagnosta
























































































treści



psychologiczny(e)

zachowanietreści



















ukrywać






































danekto generuje


dane)


pomiaru








nie



tak


tak



















Model Bartona (3)









































dane




stop



stop





















dane




psychologicznym

stop



stop



dane kompletne



stop













dane użyteczne


danych

problem osoby

uczestniczącej

w badaniu

przyjęty cel


istot

ność

klin

iczna













konstrukt

teoretyczny

T1 T2

08 08














































































poważne zaburzenia




40 5

x lt 25zdrowie

3 31


43 36

45

34





(PP+PN) (PP + PN+FN+FP )(40+31) 79 = 0899


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP) 5 (FP)

x lt 25zdrowie

3 (FN) 31 (PN)







PP (PP + FN) 40 (40+3) = 093


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP = 51 )

5


)

31







PN (FP + PN) 31 (5 + 31) = 086


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 5 (FP) = 6 )

x lt 25zdrowie

331 (PN) =

39 )







FP (FP + PN) 5 (5 + 31) = 0139


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 5 (FP) = 6 )

x lt 25zdrowie

3

31 (PN) = 39 )






diagnostycznego




Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP) 5 (FP)

x lt 25zdrowie

3 (FN) 31 (PN)









PP (PP + FP) 40 (40 + 5) = 089


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP = 51 )

5 (FP) = 6 )

x lt 25zdrowie

3 31









PN (FN + PN) 31 (3 + 31) = 091


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 5

x lt 25zdrowie

3 (FN = 4 )

31 (PN) = 39 )
































dane 1

dane 2

dane 3

kategoria opisowa A

dane 4

dane n

kategoria opisowa B

mechanizm psycholo-



wie teorii
















wywoła-ne

zacho-wania

testowe

zacho-wania poza-

testowewywoła-

ne zacho-wania

testowe

zacho-wania poza-

testowe


na




















Wyjaśnianie (2a)



















bull mieszane


Wyjaśnianie (2c)





ergo





Wyjaśnianie (3)





Wyjaśnianie (4)




Wyjaśnianie (5)






X4

YX2

X3

X1

X5

bodziec

reakcja


Wyjaśnianie (7)












w życiu

1jest

0brak

w badaniu (teście)

1jest

1 1 1 0

0brak

0 1 0 0





w życiu

1jest

0brak

w badaniu (teście)

1jest



czynniki sytuacyjne

blokujązachowanie

0brak

























informacje











opis funkcjonowania



(w tym zasoby)




wysoki przeciętny

niski)



związki mechanizm









zalecenia co do

interwencji














prakseologicznej


wiedzy operacyjnej















działań































































Komunikowanie





Komunikowanie


















Pomiar (2)




(5-4)=(100-99)=1






























Rola pomiaru
























z X X













(1)


























(por dalej)



















































wynik surowy 12 pkt










normy











kontekst)




















zdrowych

wynik testowy

nietypowy

decyzja

zdrowy


(X3)


(X1)

typowy

decyzja X1

nietypowy


(X2)

typowy

decyzja X2

nietypowy


















Emic czy etic



Emic czy etic












Procedura adaptacji












Walidacja




























złożoność

upor

ządk

owan

ie




































informacja o

problemie

działanie

rezultat


open-loop thinking




























+ + +


MASZYNA SYSTEM



System a maszyna





czynnik 1

czynnik 2 wynik (b)

wynik (a)

wynik (c)

czynnik 3

ekwifinalność

ekwipotencjalność











stanu wyjściowego









pierwotnego

Sprzężenia






przyczyna

skutek


przepływ wody

pozycja kurka


obserwowana luka







ciała







przepływ wody

pozycja kurka


obserwowana luka


+

-

+

+

+

czas



stan systemu

przyrost

stan systemu

rozbieżność


pożądany cel

stan systemu

rozbieżność


pożądany cel

opoacuteźnienie

opoacuteźnienie


+

+ -


















natężenieruchu


czas podroacuteży

opoacuteźnienie




+

-

+

+

+




natężenie ruchu


czaspodroacuteży

opoacuteźnienie




poprawasytuacji

p1


+

+

-

+

+

+

+

-



natężenie ruchu


czaspodroacuteży

opoacuteźnienie




p1

p2


samochodu





+

-

+

- +

+

+

+

+ -

-

+

-

-

+






natężenie ruchu


czaspodroacuteży

opoacuteźnienie




p1

p3


samochodu


kilometry

++

+

- +

+ -

++

-

+

+

-

-

+

-

-+













Podstawowe pojęcia






















akalkulia





















Typy danych (1)


obiektywne(pomiar)

obiektywne liczbowe



judgmental)






wywiad


rozmowa


obserwacja

dokumenty aktualne




artefakty fizyczne













Efekt obserwatora




















































Buda dla





poziom wykonania








diagnostycznych

poprawne


testu

poprawne i błędne































obszar wspoacutelny


pytania nr 1


pytania nr 21


pytania nr 31


pytania nr 41




R1

R2

R3

R

pytanie

wariantyodpowiedzi


wartośćpytania



ocenai kontrola








aprobataspołeczna


Droga 1

Droga 2

Droga 3



















































techniczne

Nietoperz 90Inne 10

Prawda 50 Fałsz 50











21 Analiza treści






potrzebny







Treści języka (1)








Analiza treści



































































































stan

informacja


wypowiedź

komunikat


samopoznanie

ekspresja

badaniebadanie

wnioskowanie

komunikowanie



Autobiografia

























stan

informacja


wypowiedź

komunikat


ekspresja

samopoznanie

komunikowanie








































Błąd wnioskowania





















0

20

40

60

80

100


utalentowaneinne








JW Goethe









































Efekt Hawthorne






















do pracy


Dokonanie wyboru




Metody selekcji




Kryteria selekcji







Problem









04



01






bieg

łość

zaw

odo

wa


bieg

łość

zaw

odo

wa


bieg

łość

zaw

odo

wa


bieg

łość

zaw

odo

wa






kryt

eriu

m p

ozio

m s

ukce

su z

awod

oweg

o

punkt odcięcia




bieg

łość

zaw

odo

wa

B

poprawne akceptacje

poprawne odrzucenia



A

C D


punkt odcięcia



odrzucony wybrany




bieg

łość

zaw

odo

wa


bie

gło

śćza

wo

do

wa B

CD

A



odrzucony wybrany

powodzenie B30

A70

niepowodzenie D70

C30


bieg

łość

zaw

odo

wa












bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odze

nie



B

CD

A




bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odze

nie



C

B

D

A




bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odze

nie



AB

D C











bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e



AB


odrzucony wybrany

bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e

BA

D C






bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e



C

B

D

A


bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e

C

A

D

B




















cech (waga)

ocena osoacuteb



nadzwyczajna (5)

bardzo dobra (4)

nadzwyczajna (5)



dostateczna (2)




14 14 13 17


40 38 36 41

5 + 4 + 3 + 2 5 + 3 + 3 + 3 4 + 5 + 1 + 3 5 + 2 + 5 + 5

54 + 23 + 52 + 51




cech (waga)

ocena osoacuteb



nadzwyczajna (5)

bardzo dobra (4)

nadzwyczajna (5)



dostateczna (2)




t2+ t1+ t1+


t1+ t1+ t2+

t1+


t1+ t2+ t3+ t4+

t1+ t2+ t3- t4+

t1+ t2- t3+ t4+




supplement



GMA tests 51















































































































średnia najlepszym

predyktorem
















a potem idź dalej



Badanie adaptacyjne

































dziecka



1

2

3

5

4











doświadczenie

działanie

zaskoczenie

głęboka analiza

wiedza w działaniu






Jurij Łotman





































Protodiagnoza












osoba badana

problem subiektywny

problem obiektywny


psychologicznego


psychologicznej

diagnosta









szpitalnejrdquoczas

proacute

g d

ezinteg

racji

zasoby



chorypacjent




















Diagnosta
























































































treści



psychologiczny(e)

zachowanietreści



















ukrywać






































danekto generuje


dane)


pomiaru








nie



tak


tak



















Model Bartona (3)









































dane




stop



stop





















dane




psychologicznym

stop



stop



dane kompletne



stop













dane użyteczne


danych

problem osoby

uczestniczącej

w badaniu

przyjęty cel


istot

ność

klin

iczna













konstrukt

teoretyczny

T1 T2

08 08














































































poważne zaburzenia




40 5

x lt 25zdrowie

3 31


43 36

45

34





(PP+PN) (PP + PN+FN+FP )(40+31) 79 = 0899


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP) 5 (FP)

x lt 25zdrowie

3 (FN) 31 (PN)







PP (PP + FN) 40 (40+3) = 093


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP = 51 )

5


)

31







PN (FP + PN) 31 (5 + 31) = 086


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 5 (FP) = 6 )

x lt 25zdrowie

331 (PN) =

39 )







FP (FP + PN) 5 (5 + 31) = 0139


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 5 (FP) = 6 )

x lt 25zdrowie

3

31 (PN) = 39 )






diagnostycznego




Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP) 5 (FP)

x lt 25zdrowie

3 (FN) 31 (PN)









PP (PP + FP) 40 (40 + 5) = 089


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP = 51 )

5 (FP) = 6 )

x lt 25zdrowie

3 31









PN (FN + PN) 31 (3 + 31) = 091


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 5

x lt 25zdrowie

3 (FN = 4 )

31 (PN) = 39 )
































dane 1

dane 2

dane 3

kategoria opisowa A

dane 4

dane n

kategoria opisowa B

mechanizm psycholo-



wie teorii
















wywoła-ne

zacho-wania

testowe

zacho-wania poza-

testowewywoła-

ne zacho-wania

testowe

zacho-wania poza-

testowe


na




















Wyjaśnianie (2a)



















bull mieszane


Wyjaśnianie (2c)





ergo





Wyjaśnianie (3)





Wyjaśnianie (4)




Wyjaśnianie (5)






X4

YX2

X3

X1

X5

bodziec

reakcja


Wyjaśnianie (7)












w życiu

1jest

0brak

w badaniu (teście)

1jest

1 1 1 0

0brak

0 1 0 0





w życiu

1jest

0brak

w badaniu (teście)

1jest



czynniki sytuacyjne

blokujązachowanie

0brak

























informacje











opis funkcjonowania



(w tym zasoby)




wysoki przeciętny

niski)



związki mechanizm









zalecenia co do

interwencji














prakseologicznej


wiedzy operacyjnej















działań































































Komunikowanie





Komunikowanie


















Pomiar (2)




(5-4)=(100-99)=1






























Rola pomiaru
























z X X













(1)


























(por dalej)



















































wynik surowy 12 pkt










normy











kontekst)




















zdrowych

wynik testowy

nietypowy

decyzja

zdrowy


(X3)


(X1)

typowy

decyzja X1

nietypowy


(X2)

typowy

decyzja X2

nietypowy


















Emic czy etic



Emic czy etic












Procedura adaptacji












Walidacja




























złożoność

upor

ządk

owan

ie




































informacja o

problemie

działanie

rezultat


open-loop thinking




























+ + +


MASZYNA SYSTEM



System a maszyna





czynnik 1

czynnik 2 wynik (b)

wynik (a)

wynik (c)

czynnik 3

ekwifinalność

ekwipotencjalność











stanu wyjściowego









pierwotnego

Sprzężenia






przyczyna

skutek


przepływ wody

pozycja kurka


obserwowana luka







ciała







przepływ wody

pozycja kurka


obserwowana luka


+

-

+

+

+

czas



stan systemu

przyrost

stan systemu

rozbieżność


pożądany cel

stan systemu

rozbieżność


pożądany cel

opoacuteźnienie

opoacuteźnienie


+

+ -


















natężenieruchu


czas podroacuteży

opoacuteźnienie




+

-

+

+

+




natężenie ruchu


czaspodroacuteży

opoacuteźnienie




poprawasytuacji

p1


+

+

-

+

+

+

+

-



natężenie ruchu


czaspodroacuteży

opoacuteźnienie




p1

p2


samochodu





+

-

+

- +

+

+

+

+ -

-

+

-

-

+






natężenie ruchu


czaspodroacuteży

opoacuteźnienie




p1

p3


samochodu


kilometry

++

+

- +

+ -

++

-

+

+

-

-

+

-

-+













Podstawowe pojęcia






















akalkulia





















Typy danych (1)


obiektywne(pomiar)

obiektywne liczbowe



judgmental)






wywiad


rozmowa


obserwacja

dokumenty aktualne




artefakty fizyczne













Efekt obserwatora




















































Buda dla





poziom wykonania








diagnostycznych

poprawne


testu

poprawne i błędne































obszar wspoacutelny


pytania nr 1


pytania nr 21


pytania nr 31


pytania nr 41




R1

R2

R3

R

pytanie

wariantyodpowiedzi


wartośćpytania



ocenai kontrola








aprobataspołeczna


Droga 1

Droga 2

Droga 3



















































techniczne

Nietoperz 90Inne 10

Prawda 50 Fałsz 50











21 Analiza treści






potrzebny







Treści języka (1)








Analiza treści



































































































stan

informacja


wypowiedź

komunikat


samopoznanie

ekspresja

badaniebadanie

wnioskowanie

komunikowanie



Autobiografia

























stan

informacja


wypowiedź

komunikat


ekspresja

samopoznanie

komunikowanie








































Błąd wnioskowania





















0

20

40

60

80

100


utalentowaneinne








JW Goethe









































Efekt Hawthorne






















do pracy


Dokonanie wyboru




Metody selekcji




Kryteria selekcji







Problem









04



01






bieg

łość

zaw

odo

wa


bieg

łość

zaw

odo

wa


bieg

łość

zaw

odo

wa


bieg

łość

zaw

odo

wa






kryt

eriu

m p

ozio

m s

ukce

su z

awod

oweg

o

punkt odcięcia




bieg

łość

zaw

odo

wa

B

poprawne akceptacje

poprawne odrzucenia



A

C D


punkt odcięcia



odrzucony wybrany




bieg

łość

zaw

odo

wa


bie

gło

śćza

wo

do

wa B

CD

A



odrzucony wybrany

powodzenie B30

A70

niepowodzenie D70

C30


bieg

łość

zaw

odo

wa












bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odze

nie



B

CD

A




bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odze

nie



C

B

D

A




bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odze

nie



AB

D C











bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e



AB


odrzucony wybrany

bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e

BA

D C






bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e



C

B

D

A


bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e

C

A

D

B




















cech (waga)

ocena osoacuteb



nadzwyczajna (5)

bardzo dobra (4)

nadzwyczajna (5)



dostateczna (2)




14 14 13 17


40 38 36 41

5 + 4 + 3 + 2 5 + 3 + 3 + 3 4 + 5 + 1 + 3 5 + 2 + 5 + 5

54 + 23 + 52 + 51




cech (waga)

ocena osoacuteb



nadzwyczajna (5)

bardzo dobra (4)

nadzwyczajna (5)



dostateczna (2)




t2+ t1+ t1+


t1+ t1+ t2+

t1+


t1+ t2+ t3+ t4+

t1+ t2+ t3- t4+

t1+ t2- t3+ t4+




supplement



GMA tests 51















































































































średnia najlepszym

predyktorem
















a potem idź dalej



Badanie adaptacyjne

































dziecka



1

2

3

5

4











doświadczenie

działanie

zaskoczenie

głęboka analiza

wiedza w działaniu






Jurij Łotman


















osoba badana

problem subiektywny

problem obiektywny


psychologicznego


psychologicznej

diagnosta









szpitalnejrdquoczas

proacute

g d

ezinteg

racji

zasoby



chorypacjent




















Diagnosta
























































































treści



psychologiczny(e)

zachowanietreści



















ukrywać






































danekto generuje


dane)


pomiaru








nie



tak


tak



















Model Bartona (3)









































dane




stop



stop





















dane




psychologicznym

stop



stop



dane kompletne



stop













dane użyteczne


danych

problem osoby

uczestniczącej

w badaniu

przyjęty cel


istot

ność

klin

iczna













konstrukt

teoretyczny

T1 T2

08 08














































































poważne zaburzenia




40 5

x lt 25zdrowie

3 31


43 36

45

34





(PP+PN) (PP + PN+FN+FP )(40+31) 79 = 0899


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP) 5 (FP)

x lt 25zdrowie

3 (FN) 31 (PN)







PP (PP + FN) 40 (40+3) = 093


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP = 51 )

5


)

31







PN (FP + PN) 31 (5 + 31) = 086


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 5 (FP) = 6 )

x lt 25zdrowie

331 (PN) =

39 )







FP (FP + PN) 5 (5 + 31) = 0139


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 5 (FP) = 6 )

x lt 25zdrowie

3

31 (PN) = 39 )






diagnostycznego




Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP) 5 (FP)

x lt 25zdrowie

3 (FN) 31 (PN)









PP (PP + FP) 40 (40 + 5) = 089


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP = 51 )

5 (FP) = 6 )

x lt 25zdrowie

3 31









PN (FN + PN) 31 (3 + 31) = 091


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 5

x lt 25zdrowie

3 (FN = 4 )

31 (PN) = 39 )
































dane 1

dane 2

dane 3

kategoria opisowa A

dane 4

dane n

kategoria opisowa B

mechanizm psycholo-



wie teorii
















wywoła-ne

zacho-wania

testowe

zacho-wania poza-

testowewywoła-

ne zacho-wania

testowe

zacho-wania poza-

testowe


na




















Wyjaśnianie (2a)



















bull mieszane


Wyjaśnianie (2c)





ergo





Wyjaśnianie (3)





Wyjaśnianie (4)




Wyjaśnianie (5)






X4

YX2

X3

X1

X5

bodziec

reakcja


Wyjaśnianie (7)












w życiu

1jest

0brak

w badaniu (teście)

1jest

1 1 1 0

0brak

0 1 0 0





w życiu

1jest

0brak

w badaniu (teście)

1jest



czynniki sytuacyjne

blokujązachowanie

0brak

























informacje











opis funkcjonowania



(w tym zasoby)




wysoki przeciętny

niski)



związki mechanizm









zalecenia co do

interwencji














prakseologicznej


wiedzy operacyjnej















działań































































Komunikowanie





Komunikowanie


















Pomiar (2)




(5-4)=(100-99)=1






























Rola pomiaru
























z X X













(1)


























(por dalej)



















































wynik surowy 12 pkt










normy











kontekst)




















zdrowych

wynik testowy

nietypowy

decyzja

zdrowy


(X3)


(X1)

typowy

decyzja X1

nietypowy


(X2)

typowy

decyzja X2

nietypowy


















Emic czy etic



Emic czy etic












Procedura adaptacji












Walidacja




























złożoność

upor

ządk

owan

ie




































informacja o

problemie

działanie

rezultat


open-loop thinking




























+ + +


MASZYNA SYSTEM



System a maszyna





czynnik 1

czynnik 2 wynik (b)

wynik (a)

wynik (c)

czynnik 3

ekwifinalność

ekwipotencjalność











stanu wyjściowego









pierwotnego

Sprzężenia






przyczyna

skutek


przepływ wody

pozycja kurka


obserwowana luka







ciała







przepływ wody

pozycja kurka


obserwowana luka


+

-

+

+

+

czas



stan systemu

przyrost

stan systemu

rozbieżność


pożądany cel

stan systemu

rozbieżność


pożądany cel

opoacuteźnienie

opoacuteźnienie


+

+ -


















natężenieruchu


czas podroacuteży

opoacuteźnienie




+

-

+

+

+




natężenie ruchu


czaspodroacuteży

opoacuteźnienie




poprawasytuacji

p1


+

+

-

+

+

+

+

-



natężenie ruchu


czaspodroacuteży

opoacuteźnienie




p1

p2


samochodu





+

-

+

- +

+

+

+

+ -

-

+

-

-

+






natężenie ruchu


czaspodroacuteży

opoacuteźnienie




p1

p3


samochodu


kilometry

++

+

- +

+ -

++

-

+

+

-

-

+

-

-+













Podstawowe pojęcia






















akalkulia





















Typy danych (1)


obiektywne(pomiar)

obiektywne liczbowe



judgmental)






wywiad


rozmowa


obserwacja

dokumenty aktualne




artefakty fizyczne













Efekt obserwatora




















































Buda dla





poziom wykonania








diagnostycznych

poprawne


testu

poprawne i błędne































obszar wspoacutelny


pytania nr 1


pytania nr 21


pytania nr 31


pytania nr 41




R1

R2

R3

R

pytanie

wariantyodpowiedzi


wartośćpytania



ocenai kontrola








aprobataspołeczna


Droga 1

Droga 2

Droga 3



















































techniczne

Nietoperz 90Inne 10

Prawda 50 Fałsz 50











21 Analiza treści






potrzebny







Treści języka (1)








Analiza treści



































































































stan

informacja


wypowiedź

komunikat


samopoznanie

ekspresja

badaniebadanie

wnioskowanie

komunikowanie



Autobiografia

























stan

informacja


wypowiedź

komunikat


ekspresja

samopoznanie

komunikowanie








































Błąd wnioskowania





















0

20

40

60

80

100


utalentowaneinne








JW Goethe









































Efekt Hawthorne






















do pracy


Dokonanie wyboru




Metody selekcji




Kryteria selekcji







Problem









04



01






bieg

łość

zaw

odo

wa


bieg

łość

zaw

odo

wa


bieg

łość

zaw

odo

wa


bieg

łość

zaw

odo

wa






kryt

eriu

m p

ozio

m s

ukce

su z

awod

oweg

o

punkt odcięcia




bieg

łość

zaw

odo

wa

B

poprawne akceptacje

poprawne odrzucenia



A

C D


punkt odcięcia



odrzucony wybrany




bieg

łość

zaw

odo

wa


bie

gło

śćza

wo

do

wa B

CD

A



odrzucony wybrany

powodzenie B30

A70

niepowodzenie D70

C30


bieg

łość

zaw

odo

wa












bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odze

nie



B

CD

A




bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odze

nie



C

B

D

A




bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odze

nie



AB

D C











bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e



AB


odrzucony wybrany

bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e

BA

D C






bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e



C

B

D

A


bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e

C

A

D

B




















cech (waga)

ocena osoacuteb



nadzwyczajna (5)

bardzo dobra (4)

nadzwyczajna (5)



dostateczna (2)




14 14 13 17


40 38 36 41

5 + 4 + 3 + 2 5 + 3 + 3 + 3 4 + 5 + 1 + 3 5 + 2 + 5 + 5

54 + 23 + 52 + 51




cech (waga)

ocena osoacuteb



nadzwyczajna (5)

bardzo dobra (4)

nadzwyczajna (5)



dostateczna (2)




t2+ t1+ t1+


t1+ t1+ t2+

t1+


t1+ t2+ t3+ t4+

t1+ t2+ t3- t4+

t1+ t2- t3+ t4+




supplement



GMA tests 51















































































































średnia najlepszym

predyktorem
















a potem idź dalej



Badanie adaptacyjne

































dziecka



1

2

3

5

4











doświadczenie

działanie

zaskoczenie

głęboka analiza

wiedza w działaniu






Jurij Łotman
















Diagnosta
























































































treści



psychologiczny(e)

zachowanietreści



















ukrywać






































danekto generuje


dane)


pomiaru








nie



tak


tak



















Model Bartona (3)









































dane




stop



stop





















dane




psychologicznym

stop



stop



dane kompletne



stop













dane użyteczne


danych

problem osoby

uczestniczącej

w badaniu

przyjęty cel


istot

ność

klin

iczna













konstrukt

teoretyczny

T1 T2

08 08














































































poważne zaburzenia




40 5

x lt 25zdrowie

3 31


43 36

45

34





(PP+PN) (PP + PN+FN+FP )(40+31) 79 = 0899


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP) 5 (FP)

x lt 25zdrowie

3 (FN) 31 (PN)







PP (PP + FN) 40 (40+3) = 093


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP = 51 )

5


)

31







PN (FP + PN) 31 (5 + 31) = 086


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 5 (FP) = 6 )

x lt 25zdrowie

331 (PN) =

39 )







FP (FP + PN) 5 (5 + 31) = 0139


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 5 (FP) = 6 )

x lt 25zdrowie

3

31 (PN) = 39 )






diagnostycznego




Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP) 5 (FP)

x lt 25zdrowie

3 (FN) 31 (PN)









PP (PP + FP) 40 (40 + 5) = 089


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 (PP = 51 )

5 (FP) = 6 )

x lt 25zdrowie

3 31









PN (FN + PN) 31 (3 + 31) = 091


Wynik (x) w teście



x = 25 lub x gt 25

patologia

40 5

x lt 25zdrowie

3 (FN = 4 )

31 (PN) = 39 )
































dane 1

dane 2

dane 3

kategoria opisowa A

dane 4

dane n

kategoria opisowa B

mechanizm psycholo-



wie teorii
















wywoła-ne

zacho-wania

testowe

zacho-wania poza-

testowewywoła-

ne zacho-wania

testowe

zacho-wania poza-

testowe


na




















Wyjaśnianie (2a)



















bull mieszane


Wyjaśnianie (2c)





ergo





Wyjaśnianie (3)





Wyjaśnianie (4)




Wyjaśnianie (5)






X4

YX2

X3

X1

X5

bodziec

reakcja


Wyjaśnianie (7)












w życiu

1jest

0brak

w badaniu (teście)

1jest

1 1 1 0

0brak

0 1 0 0





w życiu

1jest

0brak

w badaniu (teście)

1jest



czynniki sytuacyjne

blokujązachowanie

0brak

























informacje











opis funkcjonowania



(w tym zasoby)




wysoki przeciętny

niski)



związki mechanizm









zalecenia co do

interwencji














prakseologicznej


wiedzy operacyjnej















działań































































Komunikowanie





Komunikowanie


















Pomiar (2)




(5-4)=(100-99)=1






























Rola pomiaru
























z X X













(1)


























(por dalej)



















































wynik surowy 12 pkt










normy











kontekst)




















zdrowych

wynik testowy

nietypowy

decyzja

zdrowy


(X3)


(X1)

typowy

decyzja X1

nietypowy


(X2)

typowy

decyzja X2

nietypowy


















Emic czy etic



Emic czy etic












Procedura adaptacji












Walidacja




























złożoność

upor

ządk

owan

ie




































informacja o

problemie

działanie

rezultat


open-loop thinking




























+ + +


MASZYNA SYSTEM



System a maszyna





czynnik 1

czynnik 2 wynik (b)

wynik (a)

wynik (c)

czynnik 3

ekwifinalność

ekwipotencjalność











stanu wyjściowego









pierwotnego

Sprzężenia






przyczyna

skutek


przepływ wody

pozycja kurka


obserwowana luka







ciała







przepływ wody

pozycja kurka


obserwowana luka


+

-

+

+

+

czas



stan systemu

przyrost

stan systemu

rozbieżność


pożądany cel

stan systemu

rozbieżność


pożądany cel

opoacuteźnienie

opoacuteźnienie


+

+ -


















natężenieruchu


czas podroacuteży

opoacuteźnienie




+

-

+

+

+




natężenie ruchu


czaspodroacuteży

opoacuteźnienie




poprawasytuacji

p1


+

+

-

+

+

+

+

-



natężenie ruchu


czaspodroacuteży

opoacuteźnienie




p1

p2


samochodu





+

-

+

- +

+

+

+

+ -

-

+

-

-

+






natężenie ruchu


czaspodroacuteży

opoacuteźnienie




p1

p3


samochodu


kilometry

++

+

- +

+ -

++

-

+

+

-

-

+

-

-+













Podstawowe pojęcia






















akalkulia





















Typy danych (1)


obiektywne(pomiar)

obiektywne liczbowe



judgmental)






wywiad


rozmowa


obserwacja

dokumenty aktualne




artefakty fizyczne













Efekt obserwatora




















































Buda dla





poziom wykonania








diagnostycznych

poprawne


testu

poprawne i błędne































obszar wspoacutelny


pytania nr 1


pytania nr 21


pytania nr 31


pytania nr 41




R1

R2

R3

R

pytanie

wariantyodpowiedzi


wartośćpytania



ocenai kontrola








aprobataspołeczna


Droga 1

Droga 2

Droga 3



















































techniczne

Nietoperz 90Inne 10

Prawda 50 Fałsz 50











21 Analiza treści






potrzebny







Treści języka (1)








Analiza treści



































































































stan

informacja


wypowiedź

komunikat


samopoznanie

ekspresja

badaniebadanie

wnioskowanie

komunikowanie



Autobiografia

























stan

informacja


wypowiedź

komunikat


ekspresja

samopoznanie

komunikowanie








































Błąd wnioskowania





















0

20

40

60

80

100


utalentowaneinne








JW Goethe









































Efekt Hawthorne






















do pracy


Dokonanie wyboru




Metody selekcji




Kryteria selekcji







Problem









04



01






bieg

łość

zaw

odo

wa


bieg

łość

zaw

odo

wa


bieg

łość

zaw

odo

wa


bieg

łość

zaw

odo

wa






kryt

eriu

m p

ozio

m s

ukce

su z

awod

oweg

o

punkt odcięcia




bieg

łość

zaw

odo

wa

B

poprawne akceptacje

poprawne odrzucenia



A

C D


punkt odcięcia



odrzucony wybrany




bieg

łość

zaw

odo

wa


bie

gło

śćza

wo

do

wa B

CD

A



odrzucony wybrany

powodzenie B30

A70

niepowodzenie D70

C30


bieg

łość

zaw

odo

wa












bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odze

nie



B

CD

A




bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odze

nie



C

B

D

A




bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odze

nie



AB

D C











bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e



AB


odrzucony wybrany

bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e

BA

D C






bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e



C

B

D

A


bieg

łość

zaw

odo

wa

niep

ow

odze

nie

pow

odz

eni

e

C

A

D

B




















cech (waga)

ocena osoacuteb



nadzwyczajna (5)

bardzo dobra (4)

nadzwyczajna (5)



dostateczna (2)




14 14 13 17


40 38 36 41

5 + 4 + 3 + 2 5 + 3 + 3 + 3 4 + 5 + 1 + 3 5 + 2 + 5 + 5

54 + 23 + 52 + 51




cech (waga)

ocena osoacuteb



nadzwyczajna (5)

bardzo dobra (4)

nadzwyczajna (5)



dostateczna (2)




t2+ t1+ t1+


t1+ t1+ t2+

t1+


t1+ t2+ t3+ t4+

t1+ t2+ t3- t4+

t1+ t2- t3+ t4+




supplement



GMA tests 51















































































































średnia najlepszym

predyktorem
















a potem idź dalej



Badanie adaptacyjne

































dziecka



1

2

3

5

4











doświadczenie

działanie

zaskoczenie

głęboka analiza

wiedza w działaniu






Jurij Łotman










Documents

Paluchowski UAM 2020paluchja-zajecia.home.amu.edu.pl/diagnoza/wyklad/...Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski 28 z 806 Korekcyjna funkcja diagnozowania (1) Nie przeprowadza