P A P U N Ë S I A

V.S

PapunësiaPapunësia

• Papunësia përbën një ndër sëmundjet më Papunësia përbën një ndër sëmundjet më të rënda makroekonomike.të rënda makroekonomike.

• Në varësi nga ciklet e biznesit lëvizë dhe Në varësi nga ciklet e biznesit lëvizë dhe papunësiapapunësia. .

• • Në kohën e recesionit vie deri tek Në kohën e recesionit vie deri tek zvogëlimi i kërkesës për punë (forcë zvogëlimi i kërkesës për punë (forcë punuese)punuese)..

• Papunësia lëvizë së bashku me nivelin e Papunësia lëvizë së bashku me nivelin e prodhimit.prodhimit.

Papunësia“Ekonomia është në recesion, kur fqiu i juaj

është i papunë, bie në krizë kur edhe ju mbeteni pa punë”

(Harry S. Truman)

PunësimiSigurimi i vendeve të punës për të gjithë

mund të jetë diçka e dëshirueshme dhe e pëlqyeshme dhe politikanët mund të jenë të gatshëm që të angazhohen në këtë drejtim, por asnjë gjykatës nuk mund t’i detyrojë punëdhënësit që të punësojnë të gjithë ata që kërkojnë punë. Për më tepër, punësimi si qëllim në vetvete është treguar si një metodë ekonomike jofrytdhënëse (rasti në ish-shtetet komuniste).

Norma e papunëimiPër t’i shpjeguar

këto probleme, duhet të njihemi me një tregues të rëndësishëm makroekonomik, e ai është norma e papunësisë (NP), që mund të shprehet përmes formulës së mëposhtme :

NP = norma e papunësisë

100 nfp

NpNP Np = numri i të papunëve

nfp = numri i punësuar i forcës punuese

Llojet e papunësisëPapunësia ciklike është e ndërlidhur me

rastet e kërkesës së vogël të forcës punuese, në këto raste kërkesa për punë është më e ulët për shkak të prodhimit dhe konsumit më të ulët. Papunësia ciklike krijohet në periudhën e depresionit ose të krizës ekonomike. Ky lloj i papunësisë në shumicën e rasteve eliminohet ose zvogëlohet në minimum në fazat e gjallërimit ose të bumit ekonomik

Llojet e papunësisëPapunësia strukturale paraqitet si

rezultat i mospërputhjes agrega-te ndërmjet ofertës dhe kërkesës për forcë punuese, dhe ate për disa profile ose profesione të caktuara. Kështu p.sh. në tregun e punës ekziston oferta e mjaftueshme për disa profile të caktuara, por tregu në atë periudhë, kërkon profile të tjera që në tregun e punës janë deficitare (gjinden në mungesë).

Llojet e papunësisëPapunësia frikcionale (e dëshirueshme),

paraqitet për arsye të ndë-rrimit të vendbanimit, kërkimit të punës për shkak të pagave më të larta, për shkak të lëvizjes së pandërprerë të popullatës nga një rajon në rajonin tjetër, të punësimit të ri të stadeve të ciklit jetësor etj.;

Llojet e papunësisëPapunësia sezonale, është papunësi

afatshkurte që zakonisht krijohet nga punësimet në veprimtaritë që zakonisht kanë karakter sezonal brenda vitit, ose nga llojet e veprimtarisë së caktuar, produktet e të cilave kanë kërkesë sezonale.

Llojet e papunësisëPapunësia e vullnetshme dhe e

pavullnetshme, janë nocione të përdorura nga J.M.Keynes. Me papunësi të vullnetshme sipas tij nënkuptohet pjesa e popullsisë së aftë për punë, e cila me dëshirë nuk dëshiron të punojë, për arsye se nuk ka nevojë ose që nuk pranon të punojë me lartësinë e pagesës që i ofrohet

Llojet e papunësisëPapunësi e “fshehtë”, paraqet

papunësinë ekzistuese në disa rajone rurale (në sektorin parësor), e që për arsye të ndryshme nuk deklarohet dhe nuk prezantohet nga statistikat zyrtare si të papunësuar dhe atë për arsye të ndryshme

Llojet e papunësisëPapunësi kronike, e cila thuajse në

vazhdimësi ekziston në çdo ekonomi të tregut etj.;

Papunësi zyrtare, është madhësia absolute e papunësisë, që është e regjistruar dhe e prezantuar nga statistikat zyrtare të shtetit të caktuar.

Llojet e papunësisë

Llojet e papunësisë

Për shkak të ndryshimeve të profesionit, kërkim të punës së re, për pagë më të lartë, perfeksionimit në punë.

Rezultat i recesioneve dhe krizave ekonomike që rezulton me kërkesë të vogël të forcës së punës.

Funksionale Klasike

Nëse pronari nuk do të paguante aq shumë, tani nuk do të isha në rrugë dhe të kërkojë punë të re.

Më ofrohet puna, por unë nuk jam i gatshëm ta kryej atë punë. Duhet të preorjentohem (të përgaditem) për ndonjë profesion tjetër, me të cilin mund të gjejë punë.

Strukturale Ciklike

Shkaqet e papunësisëGrafikoni nr.15: Papunësia dhe shkaqet (% e forcës punuese për arsye të ndryshme). Burimi, Paul A. Samuelson & William Nordhaus: Ekonomija, četrnaesto izdanje, Mate, Zagreb, 1992, fq. 582.

0,7 %

0,7 %

1,5 %

1,9 %

0,8 %

1,1 %

2,2 %

5,7 %

Ata që e humba-sin punësimin

Ata që presin të kyçen në forcën

punuese

Ata që për herë të parë kyçen në

forcën punuese

Ata që i lëshojnë vendet e punës

1973 1982

Bumi ekonomik

Recesioni

Matja e papunësisëMatja e papunësisëtë punësuarit - popullata që kryen

ndonjë punë të paguar si dhe ata që momentalisht mungojnë nga puna, për shkak të sëmundjeve, grevave, festave etj.;

të papunësuarit - popullata që nuk është e punësuar, por në mënyrë aktive kërkon punë ose pret që të kthehet në punë;

jashtë forcës punuese - janë personat që gjenden në shkollim, janë në pension, mirëmbajnë shtëpinë etj.

Kush janë të Kush janë të papunësuaritpapunësuarit??

• Çdo kush që dëshironë që të punoj Çdo kush që dëshironë që të punoj dhe njëkohësisht është i aftë për, dhe njëkohësisht është i aftë për, dhe njëkohësisht nuk mund të gjej dhe njëkohësisht nuk mund të gjej punë konsiderohet si i papunësuarpunë konsiderohet si i papunësuar..

Ligji i Ligji i OkunOkunitit

• Ligji i Ligji i OkunOkunitit:: Çdo zvogëlim i Çdo zvogëlim i 22 % i % i GDP-GDP-së në krahasim me së në krahasim me GDPGDP-në -në potenciale, e rritë shkallën (normën) e potenciale, e rritë shkallën (normën) e papunësisë për papunësisë për 1%.1%. P.sh. Në qoftë se P.sh. Në qoftë se GDP potenciale është 100%, norma e GDP potenciale është 100%, norma e papunësisë është 6% dhe GDP aktuale papunësisë është 6% dhe GDP aktuale bie në masën (96% të GDP potenciale, bie në masën (96% të GDP potenciale, atëhere norma e papunësisë do të rritet atëhere norma e papunësisë do të rritet nga 6 në 8%.nga 6 në 8%.

• Ligji i Ligji i OkunOkunit paraqet ndërlidhjen në it paraqet ndërlidhjen në mes të tregut të punës dhe tregut të mes të tregut të punës dhe tregut të mallrave dhe shërbimeve.mallrave dhe shërbimeve.

Ligji i Okunit Ligji i Okunit

Arthur Okun (1929-1979), konsiderohet kreator i politikës ekonomike amerikane. Fushëveprimi shkencor i tij ishte si të ndalet inflacioni, i cili sipas analizave të shumta shkencore të tij, shkaktonte paraqitjen e papunësisë, por dhe shumë problemeve tjera ekonomike, politike dhe sociale. Në bazë të analizave të shumta ka konstatuar (Ligji i Okunit) se zvogëlimi i GDP për 2% shkakton rritjen e papunësisë për 1%, përkatësisht, nëse p.sh. GDP në vitin e kaluar ishte 100 milionë $ dhe nëse në këtë vit ndodhë rënia e GDP për 2% (d.m.th. në 98 milionë $), norma ekzistuese e papunësisë, p.sh. nga 10% do të rritet në 11%.

MMatja e papunësisëatja e papunësisë

• Norma e papunësisëNorma e papunësisë – është – është numri që fitohet me pjestimin e numri që fitohet me pjestimin e numrit të të papunësuarve me numrit të të papunësuarve me numrin e tërësishëm të popullsisë numrin e tërësishëm të popullsisë të aftë për punë, shumëzuar me të aftë për punë, shumëzuar me 110000

Forca punueseSegmentimi i tregut të forcës punuese, sipas

grupeve jokonkurruese, mund të vështrohet në disa aspekte dhe ate në:

Njerëzit e njëjtë - punët e njëjta, ku nuk kemi dallime të theksuara në paga;

Njerëzit e njëjtë - punët e ndryshme, në këtë rast na paraqitën të ardhurat kompenzuese;

Grupet jokonkurruese - me ç’rast na paraqitet renta e pastër ekonomike, dhe

Grupet pjesërisht konkurruese - dallimet në paga i përcakton oferta dhe kërkesa agregate për forcë punuese.

MMatja e papunësisëatja e papunësisë

• Personi i papunësuarPersoni i papunësuar në shumicën e në shumicën e legjislacioneve konsiderohet individi që legjislacioneve konsiderohet individi që është i aftë për punë, i moshës prejështë i aftë për punë, i moshës prej15 15 dderi në eri në 65 65 vjecvjec,, që është e evidentuar në që është e evidentuar në entin e punësimit si person që kërkonë punë, entin e punësimit si person që kërkonë punë, paraqitet rregullisht në entin përkatës, që paraqitet rregullisht në entin përkatës, që njëkohësisht nuk është në marrëdhënje të njëkohësisht nuk është në marrëdhënje të punëspunës,, nuk është pronar ose bashkëpronar me nuk është pronar ose bashkëpronar me më shumë semë shumë se 51% 51% të pjesëmarrjes në të pjesëmarrjes në shoqërinë tregtare ose në ndonjë subjekt tjetër shoqërinë tregtare ose në ndonjë subjekt tjetër juridik, nuk ushtronë në mënyrë të pavarur juridik, nuk ushtronë në mënyrë të pavarur ndonjë veprimtari profesionale ose ekonomike, ndonjë veprimtari profesionale ose ekonomike, dhe se nuk është nxënës i rregullt, student ose dhe se nuk është nxënës i rregullt, student ose pensionistpensionist..

MMatja e papunësisëatja e papunësisë

• Dallohen normat e papunësisë që i Dallohen normat e papunësisë që i përcjellin entet statistikore të disa përcjellin entet statistikore të disa shteteve dhe ato që prezantohen nga shteteve dhe ato që prezantohen nga ana e ana e ILOILO-së.-së.• Dallimet metodologjikeDallimet metodologjike..

• ILO ILO në analizat e veta përfshinë edhe në analizat e veta përfshinë edhe kategorinë e gjysëmtë punësuarve në kategorinë e gjysëmtë punësuarve në kategorinë e personave të punësuar,kategorinë e personave të punësuar,

• Gjysëmtë punësuaritGjysëmtë punësuarit – janë individët – janë individët që punojnë kohë pas kohe , por që punojnë kohë pas kohe , por njëkohësisht në mënyrë permanente njëkohësisht në mënyrë permanente kërkojnë punë.kërkojnë punë.

MMatja e paunësisëatja e paunësisë

• Norma e participimit të forcës Norma e participimit të forcës punuesepunuese mmatë pjesëmarrjen e atë pjesëmarrjen e forcës punuese në numrin e forcës punuese në numrin e tërësishëm të popullsisë.tërësishëm të popullsisë.

• Norma e punësimitNorma e punësimit matë se sa matë se sa është përqindja e të është përqindja e të punësuarve në kontigjentin e punësuarve në kontigjentin e forcës punueseforcës punuese..

PunësimiPunësimi

• PPunësimi i plotëunësimi i plotë – , – , ekonomia ekonomia gjindet në fazën kur të gjithë gjindet në fazën kur të gjithë individët që kërkojnë punë arrinë individët që kërkojnë punë arrinë që të realizojnë qëllimin e tyreqë të realizojnë qëllimin e tyre..

Numri i të punësu

Pag

a

Ekuilibrimi në tregun e Ekuilibrimi në tregun e punëspunës – fleksibil – fleksibiliteti i iteti i pagavepagave

La

ë

E

D

S

Të punësuar

Vullnetarisht të papunësuar

Nr.të punësuarëve

Pag

a

Jo ekuilibrimi në tregun e Jo ekuilibrimi në tregun e punëspunës – – jo fleksibiliteti i jo fleksibiliteti i pagavepagave

La

ë

E

D

S

ë1A B

AB të papunësuarit jo të vullnetshëm

QD la QS la

Analiza Analiza e tregut të punës në e tregut të punës në KroaciKroaci

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

Viti

%

>50

40-49

30-39

25-29

20-24

15-19

Hours per capita Hours per worker Employment rate Working-age share of total population

Source: OECD Employment Outlook, 2004

Trends in hours per capita have diverged since 1970Percentage change 1970-2002

-30

-20

-10

0

10

20

30

Standardized unemployment rates

2 0 0 2 2 0 0 3 2 0 0 4Unite d S tate s 5 ,8 6 5 ,5J ap an 5 ,4 5 ,3 4 ,7F ranc e 8 ,9 9 ,5 9 ,7G e rm any 8 ,2 9 ,1 9 ,5I taly 8 ,6 8 ,4 8P o land 1 9 ,8 1 9 ,2 1 8 ,8S p ain 1 1 ,3 1 1 ,3 1 0 ,8S we d e n 4 ,9 5 ,6 6 ,4S witze rland 3 ,2 4 ,2 4 ,4Unite d K ing d o m 5 ,1 5 4 ,6

Labor market movements

1,17

0,18

1,16

3,64

1,21

0,15

1,49

2,92

0

1

2

3

4

5

6

7

1 2

West Germany: Entry and Exit into Unemployment

Dependable employment

"Reserves" (discouragedworkers, among others)

Self-employment

Non employment

Zur Anzeige wird der QuickTime™ Dekompressor „“

benötigt.

Entry from..

Zur Anzeige wird der QuickTime™ Dekompressor „“

benötigt.

Exit to ..

Total 6.15 million

Total 5.77 million

Unskilled labor: A historical review

ë/P = real ëage

Hours ëorked

Su

bsi

sten

ce level

Marx’s “Industrial

reserve army”

H*

Labor demand

F. Lassalle1825-64

““Dual” labor market and increase in Dual” labor market and increase in roductivityroductivity

(w/P)1

L1

(w/P)2

L2

ëag

e d

iffe

ren

ettia

l

Ls Ls constant

As productivity increases, the

ëage differential becomes larger

Dependency between kills and Dependency between kills and

employmentemployment Training and employment rates are correlated

Employment rate

Training participation and aggregate labour market performance, second half of the 1990s

NOR

CHE

DNK

USA

SWE

NZL

CZE

GBR

CAN

PRT

NLD

AUS

FIN

AUT

DEU

FRA

IRL

POL

BEL

GRCHUN

ESPITA

0,00

10,00

20,00

30,00

40,00

50,00

60,00

70,00

50,00 55,00 60,00 65,00 70,00 75,00 80,00 85,00 90,00

Employment rate %

Training participation %

Correlation : 0.63 ***

Source: OECD

Collective bargaining and labor union Collective bargaining and labor union density density

Source: OECD

Percentage of wage and salary earners

Union density and coverage, 2000

Australia

Austria

Belgium

Canada

Czech Republic

Denmark

FinlandFrance

Germany

Hungary

Italy

Japan

Korea

Luxembourg

Netherlands

New Zealand

Norway

Poland

Portugal

Slovak Republic

Spain

Sweden

Switzerland

United Kingdom

United States

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

80,0

90,0

100,0

0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 90,0 100,0Trade union density (%)

Col

lect

ive

barg

aini

ng c

over

age

(%)

““Minimum” wages and Minimum” wages and unemploymentunemployment

L

w/P

“Sti

cky”

real ëag

e

Labor demand

Labor supply

Unemployment

““Dual” labor market,Dual” labor market,and collective bargainingand collective bargaining

L1 L2

Lin

ked

by

con

trac

t

(W/P)1

Unemployment Employment increase

(ë/P)2 wage increase is“validated” throughhigher productivity

France: minimum ëages and France: minimum ëages and unemployment unemployment by groups by groups

Source: Ministry of Education, France

The demand for labor function The demand for labor function