01สถาปตยกรรมอทธพลตะวนตกในเมองเพชรบร *

ภสภรณ ชพชล ** Pasaphorn Cheepchol

* บทความนเปนสวนหนงของวทยานพนธเรอง  “ประวตศาสตรสถาปตยกรรมของเรอนพกอาศยแบบพนถนในเขตชมชนเมองเพชรบร  ในพทธศตวรรษท  ๒๕”.  ซงเปนสวนหนงของหลกสตรสถาปตยกรรมพนถน, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยศลปากร.** นกศกษาปรญญาโท  สาขาวชาสถาปตยกรรมพนถน  คณะสถาปตยกรรมศาสตร  มหาวทยาลยศลปากร

Western Architecture in Phetchaburi

12 12

บ ท ค ด ย อ

ในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว  พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว  และพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว  เมองเพชรบรเปนเมองทมความส�าคญอยางเดนชด  โดยแสดงออกผานทางการสรางพระราชวงและพระต�าหนกทประทบขนในเมองเพชรบร โดยพระราชวงและพระต�าหนกทสรางขนเปนสถาปตยกรรมตะวนตกมชวงเวลาทไลเลยกนกบการกอเกดสถาปตยกรรมตะวนตกในกรงเทพฯ เมอตะวนตกเปนภาพทใชแทนการกาวสสมยใหมและความทนสมย การทพระมหากษตรยสยามมพระราชด�ารโปรดเกลาฯ ใหสรางสถาปตยกรรมอทธพลตะวนตกในประเทศไทย จงเปนหนงในเครองหมายทสะทอนใหเหนถงการเปลยนผานความคดในกรอบของโลกทศนแบบจารตสการมองโลกแบบสมยใหม การเปลยนผานในกรอบความคดนสงผลตอแนวคดการสรางบานเรอนของขาราชบรพารและราษฎร 

เมองเพชรบรจงปรากฏการนยมสรางบานเรอนอทธพลตะวนตกในหมของขาราชบรพาร  ขนนาง  คหบด  ตลอดจนพอคาและราษฎรเพอการอยอาศย  โดยประกอบไปดวยเรอนไมอทธพลตะวนตก  ซงเปนแบบทงทรงปนหยา  ทรงมนลา ทรงจวตด  และเรอนตกซงกอสรางดวยอฐปน  เพอตอบรบกบรปแบบใหมทก�าลงเปนพระราชนยมและความทนสมย ดวยปจจยความพรอมทงปจจยภายนอก ไดแก การเปลยนแปลงโลกทศนแบบจารตสโลกทศนแบบสมยใหมอยางตะวนตก  รวมถงการเปลยนแปลงรปแบบการสรางทประทบของพระมหากษตรย  และปจจยภายในทเมองเพชรบรมความพรอมในเรองของพนททน�ามาสการเขามาของพระมหากษตรย ความพรอมของวสดในการกอสราง และความพรอมของชางฝมอ

ค�าส�าคญ: พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, สถาปตยกรรมตะวนตก, เรอนปนหยา, เรอนมนลา, เรอนจวตด

13 13

A b s t r a c t

During the reign of King Mongkut, King Chulalongkorn and King Vajiravudh, Petchaburi province was one the most important areas in Siam. This  is  reflected  in  the construction of  royal  residences  in  the province. The royal palace and residence built in Petchaburi is based on western architecture and were built during the same timeframe as the establishment of western architecture in Bangkok. As “Western” was considered moving toward modernization, the Siamese King’s intention to  build  the  architecture with western  influence  in  Thailand marks one of the most significant transitions of the Thai world outlook from conventional perspective to a modern world perspective. This transition of ideas affected the courtiers and people’s concept of building houses.

Consequently, it became popular to build houses with western influenced architecture  among  courtiers,  nobles, wealthy merchants and citizens  in Petchaburi province. The building consisted of either wooden or brick houses in a western influenced style. This building style also incorporated either a hip roof, gable roof or trimmed gable roof. This architectural style reflected the acceptance of new ideas which were becoming popular and were considered modern at the time. The reason for the popularity of this building style in Phetchaburi province came from both inside and outside of the province. The change from a conventional to a western modern perspective and changes to the construction of royal residences are the two main external factors. The main internal factor was the readiness of Phetchaburi province in terms of available area, which is the reason why the province was chosen by the King. Material and skilled craftsman in the province also played an important role in the popularity of this building style.

Keywords:  King  Vajiravudh, western  architecture,  hip  roof,  gable  roof,  trimmed gable roof

14 14

บทน�าสนธสญญาเบาวรงระหวางสยามกบองกฤษทลงนามกนในป  พ.ศ. 

2398  ถอเปนจดเรมตนของการน�าเอาความคดแบบตะวนตกเขามาเปลยนแปลงสยาม ถงแมวาสนธสญญาฉบบนจะมสาระส�าคญมงเนนไปในเรองของการยกเลกการผกขาดการคาขายกบตางประเทศโดยพระคลงหลวง แตเปนผลใหมเจาหนาทรฐ พอคา และแรงงานชาวตะวนตกหลงไหลเขามาในสยามเปนจ�านวนมาก คนกลมเหลานเขามาพรอมกบการน�าวถการด�ารงชวต วทยาการ วฒนธรรม ศลปกรรม ตลอดจนสถาปตยกรรมแพรอทธพลเขาสสยามโดยปรยาย

เพชรบรเปนเมองหนงทปรากฏสถาปตยกรรมอทธพลตะวนตกแพรกระจายอยหลายแหง  ทงจากหลกฐานสถาปตยกรรมทยงหลงเหลออยและภาพถายเกา  ทส�าคญไดแก  พระนครคร  พระรามราชนเวศน  คายหลวงหาดเจาส�าราญ และพระราชนเวศนมฤคทายวน ทงน  ไมเฉพาะงานสถาปตยกรรมอนเนองในพระมหากษตรยเทานน  แมสถาปตยกรรมของราษฎรโดยเฉพาะในเขตชมชนเมองกพบเหนบานเรอนรปแบบอทธพลตะวนตกจ�านวนไมนอย 

ทกลาวมาขางตน เปนทมาและความสนใจใครศกษาถงมลเหต ปจจย และชวงเวลาทอทธพลสถาปตยกรรมตะวนตกแพรเขาสเมองเพชรบร รวมทงลกษณะของสถาปตยกรรมตะวนตกในเมองเพชรบร  โดยอาศยจากการ

สถาปตยกรรมอทธพลตะวนตกในเมองเพชรบร

15 15

ภ ส ภ ร ณ ช พ ช ล

ศกษาในสวนของประวตศาสตรจากขอมลเอกสารทเกยวเนอง  และการส�ารวจภาคสนามสถาปตยกรรมอนเนองในพระมหากษตรยทกแหงในเมองเพชรบร  และบานเรอนราษฎร  ศกษาเฉพาะทสรางขนภายในบรเวณเขตเทศบาลเมองเพชรบร บนถนน 2 สาย ประกอบไปดวย ถนนด�าเนนเกษมและถนนพานชเจรญ ตงแตบรเวณสะพานพระจอมเกลาไปจนถงถนนด�ารงรกษ เขตต�าบลทาราบ และต�าบลคลองกระแชง อ�าเภอเมอง จงหวดเพชรบร

วตถประสงคของบทความ:1) คนหาความรเกยวกบประวตศาสตรสถาปตยกรรมในเมอง

เพชรบร โดยเฉพาะในชวงเวลาการรบอทธพลของสถาปตยกรรมตะวนตก ระหวาง พ.ศ. 2349-2475

2) ท�าความเขาใจลกษณะสถาปตยกรรมของบานเรอนอทธพลตะวนตกทปรากฏอยในเมองเพชรบร

ขอบเขตในการศกษา:1) ขอบเขตดานเวลา ศกษาเฉพาะสถาปตยกรรมอทธพลตะวนตก 

ทสรางขนในชวงสมยรชกาลท 4-7 (พ.ศ. 2394-2475) 

2) ขอบเขตดานพนท กรณศกษาสถาปตยกรรมอนเนองในพระมหากษตรยทกแหงในเมองเพชรบร  กรณบานเรอนราษฎร  ศกษา

16 16

เฉพาะทสรางขนภายในบรเวณเขตเทศบาลเมองเพชรบร  บนถนน 2 สาย ประกอบไปดวย ถนนด�าเนนเกษมและถนนพานชเจรญ ตงแตบรเวณสะพานพระจอมเกลาไปจนถงถนนด�ารงรกษ เขตต�าบลทาราบ และต�าบลคลองกระแชง อ�าเภอเมอง จงหวดเพชรบร

3) ขอบเขตดานเนอหา  กรณบานเรอนราษฎร  เนนศกษาเฉพาะประเภทสถาปตยกรรมเรอนพกอาศยและเรอนแถวกงรานคากงพกอาศย

สถาปตยกรรมตะวนตกในสยามสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว  การสรางพระอภเนาว

นเวศนในพระบรมมหาราชวง  ซงออกแบบโดยกรมขนราชสหวกรม  มลกษณะคลายสถาปตยกรรมคลาสสกของยโรป  ตามขอความในประกาศเทวดาในพระราชพธเฉลมพระราชมณเฑยร  เมอ  พ.ศ. 2400  มใจความกลาวถงมลเหตการสรางพระอภเนาวนเวศนอยางตะวนตกขน  เพอใหรบกบการเปนทเกบเครองราชบรรณาการจากยโรปและอเมรกา  เทากบวาสถาปตยกรรมตะวนตกในสยามไดรบการยอมรบอยางเปนทางการจากพระมหากษตรย (สมชาต จงสรอารกษ 2553: 27) 

ในป พ.ศ. 2402 พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวโปรดเกลาฯ ใหสมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศ (ชวง บนนาค) และกรมหมนวษณนาถ  ไปดงานปกครองทสงคโปร  ไดพบลกษณะอาคารแบบตะวนตกทรบเอามาจากองกฤษ  ผยดครองเมองสงคโปรเปนอาณานคมมาตงแตป  พ.ศ. 2362 รปแบบของอาคารในสงคโปรจงไดรบการน�าเขามาเผยแพรในสยาม ประกอบไปดวยตกแถวและบานพกอาศย  2  ชน  มมขยนดานหนา  ซงสมเดจฯ  กรมพระยาด�ารงราชานภาพ  ทรงเรยกวาตกแบบกะหลาปา  งานสถาปตยกรรมอทธพลตะวนตกนไดรบการสรางขนเปนจ�านวนมากในรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ทส�าคญไดแก พระราชวงจนทร

17 17

เกษม จงหวดพระนครศรอยธยา พระนารายณราชนเวศน จงหวดลพบร และพระนครคร จงหวดเพชรบร

ในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว  สถาปตยกรรมหลวงทเกดขนในชวงรชกาลของพระองคเปนรปแบบทไดรบอทธพลจากตะวนตกเกอบทงสน  ในบรเวณพระบรมมหาราชวงมการกอสรางหม พระทนงจกรมหาปราสาท ออกแบบโดยสถาปนกชาวองกฤษ จอหน คลนส  (John  Clunis)  เปนอาคารคลาสสกอยางตะวนตกผสม  ทมผงรปตว  E หลงคาทรงโดม แตไดรบการทดทานจากฝายอนรกษนยมทไมตองการใหมอาคารแบบตะวนตกแทๆ  กลางวงหลวง  เปนทมาของการปรบหลงคาเปนทรงปราสาทตามโบราณราชประเพณของไทย  ดวยรปแบบทผสมผสานกนน ท�าใหมผเรยกขานพระทนงจกรมหาปราสาทวา “ฝรงสวมชฎา” นอกจากสถาปตยกรรมในวงหลวงแลว พระองคยงทรงสรางพระราชวงแหงใหมอยางตะวนตกทพระราชวงดสต และตามหวเมองทส�าคญตางๆ เชน พระราชวงบางปะอน จงหวดพระนครศรอยธยา จฑาธชราชฐาน บนเกาะสชง จงหวดชลบร และพระรามราชนเวศน (วงบานปน) จงหวดเพชรบร

ในรชกาลน นอกจากอทธพลของงานสถาปตยกรรมตะวนตกจะเปนทนยมในพระมหากษตรยแลว  ยงไดรบความนยมจากพระบรมวงศานวงศ   ดงเหนไดจากการสรางวงดวยรปแบบสถาปตยกรรมอทธพลตะวนตก  เชน วงบรพาภรมย ในสมเดจฯ เจาฟาภาณรงษสวางวงศ ต�าหนกกลางวงทาพระ ในสมเดจฯ  เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ  ซงทงสองแหงนออกแบบโดยสถาปนกชาวอตาเลยน  นามวา  โจอาคม  แกรซ  (Joachim  Grasi)  วงบางขนพรหม  ในสมเดจฯ  เจาฟาบรพตรสขมพนธ  และวงปารสก  ใน สมเดจฯ เจาฟาจกรพงษภวนาถ ซงออกแบบโดยสถาปนกมารโอ ตามานโย (Mario Tamagno) ชาวอตาเลยน

ล�าดบตอมา ความนยมสถาปตยกรรมตะวนตกไมไดจ�ากดอยเพยงในกลมพระบรมวงศานวงศเทานน  หากแตแพรขยายมาสบานเรอนของกลมขนนาง คหบด และพอคาดวย แตกตางกนตรงทวสดทใชในการกอสราง ซง

18 18

ในสมยนนบานเรอนของราษฎรสวนใหญหรอเกอบทงหมดสรางดวยไม และยงคงปรากฏหลกฐานหลงเหลอมาในปจจบน เชน บานวนดเซอร

สมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว แมวาจะทรงเนนความเปนชาตนยม มการน�าสถาปตยกรรมไทยมาประยกตใชใหเหมาะสมกบยคสมย  แตสถาปตยกรรมตะวนตกกยงครองความนยมโดยพระมหากษตรย ทงพระราชวงในกรงเทพฯ เชน พระราชวงสวนสนนทา พระราชวงพญาไท และพระราชวงในตางจงหวดอยางพระราชวงสนามจนทร จงหวดนครปฐม พระราชนเวศนมฤคทายวน  จงหวดเพชรบร  ลวนมรปแบบสถาปตยกรรมตะวนตกทงสน แตคลายลกษณะโออา เปนทางการ ดวยผงแบบสมมาตรของสถาปตยกรรมแบบคลาสสกลง โดยปรบเปลยนแนวสรปแบบสถาปตยกรรมโรแมนตก (Romantic) ทเนนความเปนธรรมชาต มบรรยากาศรนรมย และสะดวกสบายในการอยอาศย (สมชาต จงสรอารกษ: 290-291)

ขณะทสถาปตยกรรมทไดรบอทธพลจากรปแบบเรอนบงกะโล (Bungalow) ซงสรางดวยไม ลกษณะเปนเรอนยกใตถนสง หลงคาทรงปนหยา  ท�านองเดยวกบพระราชนเวศนมฤคทายวนกเปนทนยมในหมชนชนสงและขาราชบรพารดวย  ความโปรงโลง  มระเบยงกวาง  และชายคายนคลมโดยรอบ ท�าใหเรอนเยยงนสอดคลองกบสภาพภมอากาศรอนชนของไทยไดเปนอยางด  

สถาปตยกรรมตะวนตกในเพชรบรส�าหรบเมองเพชรบรนน  สถาปตยกรรมตะวนตกเรมปรากฏขนใน

ระยะเวลาทใกลเคยงกบสถาปตยกรรมตะวนตกในสยามทกรงเทพฯ  คอในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว การกอสรางพระราชวงบนเขามหาสมน  ถอเปนงานสถาปตยกรรมทมอทธพลตะวนตกในสมยแรกของเพชรบร  โดยสรางขนในป  พ.ศ. 2401 พระราชทานนามวา  พระนครคร  พระราชวงแหงนกระจายปกคลมยอดเขาทงสาม  โดยยอดดานตะวนออกเปนวดประจ�าพระราชวง  ชอวดพระแกว  ยอดกลางประดษฐานพระ

19 19

ธาตจอมเพชร และยอดตะวนตกเปนพระทนงองคตางๆ รวมทงหอชชวาลเวยงชย (หอดดาว) ออกแบบโดยกรมขนราชสหวกรม ดวยรปแบบทมการผสมผสานสถาปตยกรรมแนวประเพณของไทยและแนวคลาสสกของตะวนตกทมการใชหลงคาจวและปนหยาทรงปาน มการใชซมโคง ประดบดวยลวดบวปนปน ทงยงปรากฏอทธพลศลปะสถาปตยกรรมจนแทรกปนอยดวย เชน การมงหลงคาดวยกระเบองกาบกลวย การปนสนหลงคา เปนตน (ภาพท 1)

ในรชกาลตอมา  พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวโปรดใหมการสรางพระรามราชนเวศน หรอทรจกกนทวไปในนาม พระราชวงบานปน ขนในป พ.ศ. 2453  โดยมคารล ดอหรง สถาปนกชาวเยอรมน เปนผออกแบบ ดวยรปแบบอทธพลสถาปตยกรรมแนวบารอก (Baroque) ของเยอรมน  ลกษณะเปนอาคารทมรปทรงหลากหลาย  มหลงคาทงแบบโดม โคงประทน และหลงคาแบน ผสมผสานกนตามความซบซอนของผง มการประดบดวยกระเบองเคลอบและการเขยนลายแทนงานปนปนแบบเดม การกอสรางมาแลวเสรจเมอป พ.ศ. 2461 ในสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว (ภาพท 2)

ตอมา พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวยงคงใหความส�าคญกบเมองเพชรบร    ในป  พ.ศ. 2461  โปรดใหมการสรางพระต�าหนกยกพนหลงคามงจากขนทต�าบลบางทะล  พระราชทานามวา  คายหลวงหาดเจาส�าราญ  แตเนองจากเปนทกนดารน�าและมแมลงวนชกชม  (ศกดา  สรพนธ 2543: 32) ในป พ.ศ. 2467 จงโปรดใหยายไปสรางทประทบแรมแหงใหม คอ พระราชนเวศนมฤคทายวน ขนทหาดชะอ�า  ซงออกแบบโดยสถาปนก    มารโอ ตามานโย ลกษณะเปนพระต�าหนกยกพนหลงคาปนหยามงกระเบองวาวหลายหลงทเชอมตอกนดวยระเบยงทางเดน (ภาพท 3)

เพชรบรจงเปนเมอง ๓ วง ครนถงสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว  รชกาลท  7  โปรดใหสรางพระราชวงไกลกงวลขนทชายทะเล อ�าเภอหวหน จงหวดประจวบครขนธ

20 20

เรอนอทธพลตะวนตกในเมองเพชรบรในรชสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว  รชกาลท  6 

สถาปตยกรรมแบบตะวนตกในเมองเพชรบรไมไดจ�ากดอยเฉพาะในรวของวงอกตอไป  เมอพระเจาบรมวงศเธอ  กรมพระนราธปประพนธพงศ  เรมบกเบกการสรางต�าบลเพอพกผอนตากอากาศขนทชายทะเลชะอ�าในป พ.ศ. 2464 เรยกวา สหคามชะอ�า เรอนสามหลงแรกของชมชนชายทะเลแหงนคอต�าหนกของกรมพระนราธปประพนธพงศ ในปตอๆ มาเรอนพกตากอากาศของเจานายและคหบดกคอย ๆ  เพมจ�านวนขนตามล�าดบ ทงหมดมลกษณะเปนเรอนไม ใตถนสง หลงคาปนหยาหรอปนหยาผสมจวมงกระเบองวาว

รปแบบของเรอนอทธพลตะวนตกดงกลาวแพรความนยมสหมราษฎรในเมองเพชรบรดวย ปรากฏมเรอนเยยงนในชมชนเมองเพชรบรหลายหลง มเรอนไมยกใตถนสง หลงคาม 3 แบบ ทงทรงปนหยา ทรงมนลา และทรงจวตด โดยเรอนปนหยาเปนเรอนทอยในผงสเหลยมผนผา หรอสเหลยมจตรส หลงคาคลมทง 4 ดาน ไมมจว ใชกระเบองวาวในการมงหลงคา (ภาพท 4)

เรอนมนลา เปนเรอนทอยในผงสเหลยมบางครงมมข หลงคาเปนทรงปนหยาแตจะแตกตางกนตรงทมจวปรากฏอยดานหนา  วสดทใชมงหลงคาพบทงกระเบองวาวและสงกะส (ภาพท 5)

เรอนจวตด หรอเรอนทสมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ทรงเรยกเรอนทหลงคาหนาจวถกตดวา  เรอนหวตด  เปนเรอนทมลกษณะคลายกนกบเรอนมนลา  แตกตางกนตรงทบรเวณจวดานหนาทมการตดสวนบนของจวออกไป  ซงเรอนแบบจวตดนถงแมจะปรากฏใหเหนตงแตสมยรชกาลท  6  แตกลบเปนทนยมในสมยพระบาทสมเดจพระปรเมนทรมหา อานนทมหดล รชกาลท 8 ( น. ณ ปากน�า 2555: 298) (ภาพท 6)

เรอนไมอทธพลตะวนตกทปรากฏหลกฐานวาสรางขนในสมยรชกาลท 6 ไดแก เรอนหลวงบ�าราบประทษฐ (จฑานนท) เรอนหลงนแรกเรมเปนเรอนของมหาดเลกในรชกาลพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวรชกาลท 6 ทประจ�าอยทพระราชวงบานปน ตอมาในป พ.ศ. 2458 เกดไฟไหมบรเวณ

21 21

ตลาด  เรอนหลงนจงไดรบความเสยหาย  รชกาลท  6  จงพระราชทานบานหลงใหมให โดยไมทใชในการกอสรางนน�ามาจากกรงเทพฯ โดยลองเรอมาจากทางบางตะบน (จารก  จฑานนท, สมภาษณ: 24 สงหาคม 2558) เรอนมลกษณะเปนเรอนไม  1  ชน  มใตถน  เสาดานลางเปนปนเหนอขนมาเปนโครงสรางไมทงหมด เปนเรอน 3 หอง ดานซายสดของเรอนมมข 8 เหลยมยนออกมา ฝาบานเปนไมตนอนบงใบ มระเบยงและบนไดขนจากทางดานหนาของเรอน  เจาะชองประตและหนาตาง  เหนอประตและหนาตางมการท�าชองลม  หลงคาปนหยามงกระเบองวาว  บรเวณมขมจว  มการฉลลายประดบสวยงาม (ภาพท 7, 8)

นอกจากน  ในชมชนเมองเพชรบรยงมเรอนตกซงกอสรางดวยอฐปน  อาท  เรอนเลขท  4  (บานวาดเวยงไชย)  ซอยวดเกาะ  2  ถนนพานชเจรญ ต�าบลทาราบ เรอนหลงนมลกษณะผงเปนรปตวอกษร L เปนเรอน 2                                                                                                                                         ชน ผนงกออฐฉาบปน หลงคาทรงปนหยามงกระเบองวาว โดยมสวนทเปนมขยนออกมาหลงคาเปนทรงจว (ภาพท 9) และเรอนเลขท 5 (บานขนวเชยรพานช) ซอยตรงขามศาลเจาตนโพธประตเมอง ถนนพานชเจรญ ต�าบลทาราบ เปนเรอนทมมขทรงหกเหลยม ทางดานขวาของตวเรอนผนงกออฐฉาบปน หลงคามงกระเบองวาว (ภาพท 10) สวนเรอนเลขท 374 (บานหมนศขประสารราษฎร) ถนนพานชเจรญ ต�าบลทาราบ มลกษณะคลายตกแถว ซงสรางขนในสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว รชกาลท 7 มผงเปนรปสเหลยมผนผา  ผนงกออฐฉาบปน  บรเวณหลงคาท�าเปนดาดฟาและใสลกกรงกนตก (ภาพท 11)

ประวตศาสตรเมองเพชรบรกบสถาปตยกรรมอทธพลตะวนตก

แมวางานสถาปตยกรรมตะวนตกหยงรากลงในเมองเพชรบรตงแตสมยรชกาลพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 4 มาแลว แตปรากฏในงานอนเนองในพระมหากษตรย หรอเปนงานของชนชนปกครอง 

22 22

หลกฐานทอยในเมองเพชรบร  คอพระนครคร  หรอเขาวง  ตอมาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว  รชกาลท  5  การปลกเรอนอทธพลตะวนตกเปนทนยมอยากวางขวางมากขนในกลมขนนางชนสง ปรากฏหลกฐานในกรงเทพฯ เปนจ�านวนมาก เชน เรอนเจาพระยารตนาธเบศร (พม ศรไชยยนต) เรอนเจาพระยาสรวงศไวยวฒน (วร บนนาค) เปนตน เมอถงรชสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว รชกาลท 6 เรอนพกอาศยอทธพลตะวนตกไมไดถกจ�ากดอยในผคนชนปกครอง แตกระจายออกมาและพบเหนไดบอยขนในเรอนพกอาศยของประชาชนทวไป 

เมองเพชรบรไดรบการขนานนามวาเปนเมอง 3 วง พระมหากษตรยทง  3  รชกาลใหความส�าคญและเสดจมาประทบอยเนองๆ  จงมความทนสมยใกลเคยงกบกรงเทพฯ  เมอมพระราชด�ารใหสรางพระราชวงทประทบจงน�าเอารปแบบอทธพลตะวนตกซงมความทนสมยในชวงเวลานนมาเปนแบบแผนในการกอสราง  เปนปจจยทท�าใหเกดสถาปตยกรรมตะวนตกในเพชรบร ทงน ในระยะแรกสถาปตยกรรมอทธพลตะวนตกเปนสถาปตยกรรมอนเนองในพระมหากษตรย ไมปรากฏเรอนพกอาศยอยางตะวนตกในเมองเพชรบร  เนองจากราษฎรทวไปยงเขาถงไดยาก  ไมวาจะเปนเรองของวสดกอสรางและความช�านาญของชางฝมอ 

เรอนพกอาศยอทธพลตะวนตกในเมองเพชรบรเปนเรอนทสรางขนภายหลง ดวยปจจยหลก 2 ประการ ไดแก ปจจยภายนอก และปจจยภายใน

ปจจยภายนอก  คอรปแบบสถาปตยกรรมทพระมหากษตรยทรงน�ามาใชในการกอสรางทประทบหรอพระราชวงมการเปลยนไป  ไมนยมสรางพระราชวงแบบประเพณทมการใชหลงคาซอนชนแทนสญลกษณของปราสาทเหมอนดงสมยรตนโกสนทรตอนตน  ซงการสรางทประทบแบบประเพณมขนบวาเปนแบบตองหามทสงวนไวใชแตในทประทบของพระมหากษตรย แตเมอมการเปลยนพระราชนยมมาใชสถาปตยกรรมอทธพลตะวนตกและสภาพของสงคมในสมยดงกลาว  เปนชวงเวลาทพระมหากษตรย มความใกลชดกบขาราชบรพาร  จงมการสรางบานแบบตะวนตกพระราชทาน

23 23

ใหขนนาง ประชาชนจงสามารถปลกสรางตามแบบพระราชนยมได เพราะรปแบบดงกลาวไมไดมขนบทสงวนไวอกตอไป จงมกพบเหนการสรางเรอนพกอาศยอทธพลตะวนตกกระจายอยในกลมเมองทมความส�าคญในชวงเวลาดงกลาว 

นอกเหนอจากแนวความคดทเปลยนไปแลว  คานยมในการพกผอนตากอากาศกเปนปจจยหนงในการสรางเรอนอทธพลตะวนตกในเมองเพชรบร  เมองตากอากาศเปนหนงในวฒนธรรมของตะวนตกทสยามรบมา นอกเหนอจากการพกผอนหยอนใจแลว  ยงเรยนรการพกตากอากาศเพอการรกษาโรคภยไขเจบ  (วรยทธ  ศรสวรรณกจ:  25)  กอใหเกดความนยมในการเดนทางสเมองชายทะเล สงผลใหเกดการสรางบานพกตากอากาศทอ�าเภอหวหนตงแตกอนป พ.ศ. 2460 ตามมาดวยกลมบานพกตากอากาศบรเวณอ�าเภอชะอ�าทเรยกวา “สหคามชะอ�า” ในป พ.ศ. 2464 ซงรปแบบของสถาปตยกรรมทใชในการกอสรางเปนเรอนอทธพลตะวนตก ดวยความใกลชดเชงพนทและระยะเวลา  รปแบบของเรอนพกตากอากาศจงเปนแรงบนดาลใจหนงของเรอนพกอาศยอทธพลตะวนตกในเมองเพชรบร

ปจจยภายใน  คอความส�าคญของเมองเพชรบรในประการทพระมหากษตรยเขามาใชเมองเพชรบรเปนทประทบและการเขามาของชนชนน�า ทตดตามมา  เปนเหตใหวทยาการดานตางๆ  ถกหยบยกน�ามาใชทเมองเพชรบร  รวมถงวทยาการและแนวความคดทางดานสถาปตยกรรมในเวลาทใกลเคยงกบกรงเทพฯ  นอกจากน  ยงมความพรอมของเมองเพชรบรเองในเรองของชาง วสด ชางฝมอในเมองเพชรไดรบการฝกฝนผานการกอสรางพระราชวงแบบตะวนตก  เชน  การมสวนรวมในการกอสรางพระนครคร  พระรามราชนเวศน  คายหลวงหาดเจาส�าราญ  และพระราชนเวศนมฤคทายวน จงไดรบการถายทอดความรตลอดจนลกจ�าน�าเอาความช�านาญและรปแบบมา 

ในสวนของวสดชวงเวลาดงกลาว  ปนเรมเขามามบทบาทในการกอสราง  เมอพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว  มพระราชด�ารให

24 24

กอตงบรษท ปนซเมนตไทย ขนในประเทศไทยในป พ.ศ. 2455 ทบรเวณบางซอ และเรมมการผลตปนซเมนตออกสตลาดเมอป พ.ศ. 2458 เมอปนสามารถผลตไดเองในประเทศ  ท�าใหปนมจ�านวนมากขน  ไมจ�ากดการใชเฉพาะงานกอสรางอนเนองในพระมหากษตรย  วง  และวดอกตอไป  สงผลใหปนเปนวสดทเขาถงไดงาย จงเปนวสดทมความนยมมากขน ปนเขามาสเมองเพชรบรโดยทางรถไฟ ดวยในชวงเวลานนทางรถไฟสายใตไดสรางเสรจและเดนรถมาถงเมองเพชรบรแลว ทางรถไฟสายใตทสรางตอไปจากเพชรบรคอสายเพชรบร-สงขลา ซงแลวเสรจในป พ.ศ. 2459 อกทงต�าแหนงทตงของโรงปนกมความสะดวกในการขนยาย  จงท�าใหมความสะดวกในการขนสงปนซเมนตมายงเพชรบร  เมอปนไมใชวสดทยากแกการเขาถงและเมอผลตไดเองกมราคาทถกลง  ประกอบกบชางในพนทอาจสะสมความช�านาญในงานปนมากขนจากการกอสรางพระนครครและพระรามราชนเวศน  จงสงผลใหปรากฏเรอนทใชวสดปนเพมมากขน    

ดานรปแบบ เรอนอทธพลตะวนตกในเมองเพชรบรมรปแบบทหลากหลาย ไมเฉพาะเจาะจงแบบใดแบบหนง เพราะไมไดสรางขนดวยขอก�าหนด สรางตามแบบแผน  หรอสรางเพอตอบสนองหนาทการใชงานอยางเชนเรอนไทยหรอเรอนแถวอทธพลจน การเลอกน�าเอารปแบบของเรอนอทธพลตะวนตกมาใชในการกอสราง  เปนผลมาจากการตอบสนองความตองการ ทนสมยของเจาของเรอนพกอาศยโดยเฉพาะ  เมอเรอนอทธพลตะวนตกไมไดถกสรางเพอใชในการตอบสนองหนาทการใชงาน หากตอบรบรสนยมของเจาของ จงสงผลใหเรอนอทธพลตะวนตกปรากฏกระจดกระจายไปตามพนทตางๆ (ภาพท 9) ทงบรเวณรมแมน�าเพชรบรซงเปนทตงของเรอนไทยมาแตเดม และบนถนนสายหลกซงมกเปนพนทของเรอนแถว เพอตอบสนองเจาของเรอนซงอาจเปนเจาของเรอนไทยทมอยเดม  เจาของรานคาขาย คหบดทมทนทรพยพอในการกอสรางตองการสรางบานใหมใหทนสมย  

25 25

สรปประวตศาสตรเมองเพชรบรมพฒนาการมาอยางตอเนองยาวนาน 

เมองแหงนไมเคยรางราผคน  แมในครงทกรงศรอยธยาลมสลายและบานเมองถกเผาท�าลาย เพชรบรกยงคงเปนบานเปนเมองอย ไมไดถกท�าลายลงไป  การด�ารงอยของสถาปตยกรรมรวมสมยเดยวกนท�าใหเพชรบรไดชอวาเปนอยธยาทมชวต การปรากฏงานสถาปตยกรรมตะวนตกในเมองเพชรบรในชวงสมยรชกาลท 4 - 6 ถอเปนประวตศาสตรอกหนาหนงของเมองทควรคาแกการศกษาและบนทกไว 

สถาปตยกรรมรปแบบอทธพลตะวนตกเรมแพรเขามาสเมองเพชรบรอยางเปนทางการในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 4 ดวยการสรางพระราชวงพระนครคร  และปรากฏตอเนองมาอก  2  รชกาลตอมา  คอรชกาลท  5  และ  6  ในงานสถาปตยกรรมพระราชวง  ไดแก  วงพระรามราชนเวศน  และพระราชนเวศนมฤคทายวน  ตามล�าดบ  ในระยะแรกยงคงจ�ากดอยในสวนของงานสถาปตยกรรมอนเนองในพระมหากษตรย จากนนงานสถาปตยกรรมตะวนตกกแพรขยายความนยมสพระบรมวงศา นวงศ  คหบด  โดยเฉพาะในรปของบานพกตากอากาศ  ส�าหรบในสวนของบานเรอนราษฎรนนความนยมเกดขนในสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว  ราว พ.ศ.  2453  เปนตนมา  ดวยปจจยหลก  2  ประการ  ไดแก ปจจยภายนอกทเกดจากการเปลยนแปลงโลกทศนแบบจารตสโลกทศนแบบสมยใหมอยางตะวนตก รวมถงการเปลยนแปลงรปแบบการสรางทประทบของพระมหากษตรย และปจจยภายในทเมองเพชรบรมความพรอมในเรองของพนททน�ามาสการเขามาของพระมหากษตรย วสดในการกอสราง และชางฝมอ ทงนกลาวอยางสรปไดวา “พระมหากษตรย เปนผน�ากระแสความนยมสถาปตยกรรมตะวนตกสสยามและเมองเพชรบร” 

26 26

ภาพท 1 พระทนงเพชรภมไพโรจน พระนครคร ต�าบลคลองกระแชง อ�าเภอเมอง จงหวดเพชรบร

ภาพท 2 พระรามราชนเวศน ต�าบลคลองกระแชง อ�าเภอเมอง จงหวดเพชรบร

27 27

ภาพท 3 พระราชนเวศนมฤคทายวน อ�าเภอชะอ�า จงหวดเพชรบร

ภาพท  4  เรอนปนหยา  (ดานซายมอ) บรเวณสะพานพระจอมเกลา  ต�าบลคลองกระแชง อ�าเภอเมอง จงหวดเพชรบร

28 28

ภาพท 5 เรอนมนลา ถนนด�าเนนเกษม ต�าบลคลองกระแชง อ�าเภอเมอง จงหวดเพชรบร

ภาพท 6 เรอนจวตด ถนนด�าเนนเกษม ต�าบลคลองกระแชง อ�าเภอเมอง จงหวดเพชรบร

29 29

ภาพท 7 เรอนหลวงบ�าราบประทษฐ บรเวณสะพานใหญ ต�าบลคลองกระแชง อ�าเภอเมอง จงหวดเพชรบร

30 30

ภาพท 8 รปดานเรอนหลวงบ�าราบประทษฐทมา: ภสภรณ ชพชล. “ประวตศาสตรสถาปตยกรรมของเรอนพกอาศยแบบพนถนในเขตชมชนเมองเพชรบร ในพทธศตวรรษท ๒๕.” วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาสถาปตยกรรมพนถน บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2558.

ภาพท  9 บานวาดเวยงไชย ซอยวดเกาะ 2 ถนนพานชเจรญ ต�าบลทาราบ อ�าเภอเมอง จงหวดเพชรบร

31 31

ภาพท 10 เรอนขนวเชยรพานช ถนนพานชเจรญ ต�าบลทาราบ อ�าเภอเมอง จงหวดเพชรบร

ภาพท 11 เรอนหมนศขประสารราษฎร ถนนพานชเจรญ ต�าบลทาราบ อ�าเภอเมอง จงหวดเพชรบร

32 32

บรรณานกรม 

จารก จฑานนท, สมภาษณ, 24 สงหาคม 2558.

ด�ารงราชานภาพ,  สมเดจฯ  กรมพระยา,  2507. ประชมพงศาวดาร  ภาคท  22-25  เลมท  12. กรงเทพฯ: ครสภา. 

น. ณ ปากน�า [นามแฝง], 2555. แบบแผนบานเรอนในสยาม. กรงเทพฯ: เมองโบราณ.

วรยทธ ศรสวรรณกจ, 2549. การพกผอนหยอนใจแบบตะวนตกของชนชนน�าสยาม พ.ศ. 2445-2475 วทยานพนธปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาอกษรศาสตร บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ศกดา  ศรพนธ,  2543. เพชรบร  ประวตศาสตร  ศลปะ  และวฒนธรรม.  กรงเทพฯ:  ดานสทธาการพมพ.

สมชาต จงสรอารกษ, 2553. สถาปตยกรรมแบบตะวนตกในสยาม สมยรชกาลท 4-พ.ศ. 2480. กรงเทพฯ: คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร.