STTH v tnCng vicnh gi

103Nguyn Bo Trang2.2.1 Yu t cu thnh

104Nguyn Th Thu Trang2.2.2 Quy trnh din ra l hi.

105Bi Anh Tng2.3.1 c trng ni bt ca l hi.

106V Th Ti2.3.2 ngha ca l hi.

107Cao Th Tuyt2.4 nh gi v nh hng tch cc v tiu cc ca l hi i vi i sng nhn dn.

108L Th Vn1.3 S khc bit l hi gia ba vng min.1.4 Gi tr v vai tr ca l hi i vi i sng nhn dn.

109Nguyn Th Vn2.1 S hnh thnh ca hi ging.2.2 Quy trnh ca l hi.

110Trn Th Yn3.1 Thc trng3.2 Gii php bo tn v pht huy cc l hi truyn thng.

111Lu Th Ha

112Nguyn Minh Hng

113V Thanh Hng

114Dng Th N

115Trn Xun Chc

116Trnh Th L3.3 Xu hng pht trin.

117Nguyn Th Nhn

118Trn Vn Lm1.1 Khi nim l hi1.2 S hnh thnh l hi v nhng nt c trng.

MC LCI.Khi qut v l hi truyn thng. 1. Khi qut. 1.1 Khi nim v l hi. 1.2 S hnh thnh ca l hi v nhng nt c trng. 1.3 S khc bit l hi gi ba vng min. 1.4 Gi tr v vai tr ca l hi i vi i sng ca nhn dn.II.Hi Ging. 2.1 S hnh thnh. 2.2 Quy trnh l hi. 2.3 c trng ni bt v ngha ca l hi ging. 2.4 nh gi v nh hng tch cc v tiu cc ca hi Ging i vi i sng ca nhn dn.III.Thc trng v mt s gii php bo ton v pht huy gi tr truyn thng ca l hi. 3.1 Thc trng. 3.2 Xu hng pht trin. 3.3 Gii php bo tn.

1,nh ngha v l hi. L hi l hnh thc sinh hot vn ha cng ng din ra trn mt a bn dn c trong thi gian v khng gian xc nh; nhm nhc li mt s kin, nhn vt lch s hay huyn thoi ng thi l dp th hin cch ng x vn ha ca con ngi vi thin nhin, thn thnh v con ngi trong x hi.2. S hnh thnh ca l hi v nhng c trng c bn ca l hi.* S hnh thnh. L hi truyn thng l loi hnh sinh hot vn ho, sn phm tinh thn ca ngi dn c hnh thnh v pht trin trong qu trnh lch s. Ngi Vit Nam t hng ngn i nay c truyn thng Ung nc nh ngun. L hi l s kin th hin truyn thng qu bu ca cng ng, tn vinh nhng hnh tng thing, c nh danh l nhng v Thn - nhng ngi c tht trong lch s dn tc hay huyn thoi. Hnh tng cc v thn linh hi t nhng phm cht cao p ca con ngi. l nhng anh hng chng gic ngoi xm; nhng ngi khai ph vng t mi, to dng ngh nghip; nhng ngi chng chi vi thin tai, tr c th; nhng ngi cha bnh cu ngi; nhng nhn vt truyn thuyt chi phi cuc sng ni trn gian, gip con ngi hng thin, gi gn cuc sng hnh phc... L hi l s kin tng nh, t lng tri n cng c ca chng ta v vi cc v thn i vi cng ng, dn tc Vit Nam.

L hi l dp con ngi c tr v ngun, ngun ci t nhin hay ngun ci ca dn tc u c ngha thing ling trong tm tr mi ngi.L hi th hin sc mnh cng ng lng x, a phng hay rng hn l quc gia dn tc. H th chung v thn, c chung mc tiu on kt vt qua gian kh, ginh cuc sng m no, hnh phc.L hi cng l nhu cu sng to v hng th nhng gi tr vn ho vt cht v tinh thn ca mi tng lp dn c; l hnh thc gio dc, chuyn giao cho cc th h sau bit gi gn, k tha v pht huy nhng gi tr o c truyn thng qu bu ca dn tc theo cch ring, kt hp gia yu t tm linh v cc tr chi ua ti, gii tr...L hi l dp con ngi c gii to, di by phin mun, lo u vi thn linh, mong c thn gip , ch che ng vt qua nhng th thch n vi ngy mai ti sng hn.* Nhng c trng c bn.- L hi c truyn gn vi i sngtm linh, tn gio tn ngng,nmang tnh thing,do vy n thuc th gii thn linh, thing ling, i lp vi i sng trn gian, trn tc. C nhiu sinh hot, trnh din trong l hi nhn b ngoi l trn tc, nh cc tr vui chi gii tr, thi ti, cc din xng mang tnh phn thc, nn n mang tnh tc, nhng li l ci trn tc mang tnh phong tc, nn n vn thuc v ci thing, nh tn sng sinh thc kh m hi Tr Trm (Ph Th) l in hnh.Tnh tm linh v linh thing ca l hi n quy nh ngn ng ca l hi lngn ng biu tng, tnh thng hoa,vt ln th gii hin thc, trn tc ca i sng thng ngy. V d, din xng ba trn nh gic n trong Hi Ging, din xng c lau tp trn trong l hi Hoa L, din xng rc Cha gi (M Nng) trong Hi Tn Vin Chnh cc din xng mang tnh biu tng ny to nn khng kh linh thing, hng khi v thng hoa ca l hi.

- L hi c truyn l mt sinh hot vn hamang tnh h thng tnh phc hp,mt hin tngvn ha dn gian tng th,bao gm gn nh tt c cc phng din khc nhau ca i sng x hi ca con ngi: sinh hot tn ngng, nghi l, phong tc, giao tip v gn kt x hi, cc sinh hot din xng dn gian (ht, ma, tr chi, sn khu), cc cuc thi ti, vui chi,gii tr, m thc, mua bn Khng c mt sinh hot vn ha truyn thng no ca nc ta li c th snh c vi l hi c truyn, trong cha ng c tnh va a dng va nguyn hp ny.- Ch th ca l hi c truyn lcng ng, l cng ng lng, cng ng ngh nghip, cng ng tn gio tn ngng, cng ng th dn v ln hn c l cng ng quc gia dn tc. Ni cch khc khng c l hi no li khng thuc v mt dng cng ng, ca mt cng ng nht nh. Cng ng chnh l ch th sng to, hot ng v hng th cc gi tr vn ha ca l hi.Ba c trng trn n quy nhtnh cht, sc thi vn ha, cch thc t chc, thi v hnh vi, tnh cmca nhng ngi tham gia l hi, phn bit vi cc loi hnh l hi khc nh l hi s kin, cc loi Festival...L hi cng nh bt c mt hin tng vn ha, x hi no cng uchu s tc ng bi cnh kinh t - x hi ng thi v n cng phi t thch ng bin i theo. Tuy nhin, vi loi hnh l hi truyn thng th ba c trng nu trn l thuc vbn cht, l yu t bt bin, l hng s,ch c nhng biu hin ca ba c tnh trn l c th bin i, l kh bin ph hp vi tng bi cnh x hi. Khng nh iu ny c ngha l lun v thc tin i vi vic phc hi, bo tn v pht huy l hi trong x hi hin nay. Vic phc dng, lm mt i cc c trng trn ca l hi c truyn thc cht l lm bin dng v ph hoi cc l hi .1.3 S khc bit gia l hi ca ba vng min. L hi truyn thng ca ba min: l hi Thnh Ging Gia Lm- H Ni, l hi b Ch c Thng Bnh- Qung Nam, l hi ua b By Ni- An Giang. * S khc nhau gia l hi ca ba vng min. Phn l: l rc nc, l mc dc, l gia quan, l rc, i t, l tc trc, li tuyn khnh chc, l gi m. L rc nc:+ L hi Ging c rc nc tm tng cho b t ging lng hoc sng.+ L hi b ch c v l hi ua b bay ni th khng c nhc n L mc dc.+ Chi c l hi ging cn li v khng c l rc nc. Nhng l hi b Ch c li c phn l t xun thay v l rc nc v mc dc trc phn i l. L gia quan.u c hai l Thnh Ging v l ch B c cn l hi ua b by ni th khng. L rc.+ i vi hi Ging th quy trnh ny c tin hnh ng ghi thc truyn thng l ngy 7/4 m lch rc c chay ( cm c) ln n thng. Bui tra c ma ri nh Thy nh trc n Thng. Bui chiu rc khm ng ( thm d ng n trn a)+ i vi l hi ch b c th l rc ny c t chc sau phn t l hay i t, chnh l l rc c vo ban m.+ Trong l hi nta ch c rc ng b v nh vo ngy 29/8. i t.+ L hi Thnh Ging: y chnh l phn hi trn vo ngy chnh hi, vi nhng ngi tham gia quan trng l ng Hiu c, ng Hiu trng, ng Hiu ching, ng Hiu Trung Qun, ng Hiu tiu c.+ Trong l hi b Ch c th phn i t lf phn tip theo l t xun. Nh vy, l hi ny ngi ta thc hin l i t trc sau mi thc hin l rc, vi thnh phn tham gia gm chnh t, ba hi t, ng Xng, ty Xng ni tn, mi ngi chp s.+ i vi l ca l hi nta th phn rc ng b ln cha chnh l phn rc ca l hi ny. L ny th mang tnh c nhn mi gia nh ch khng mang tihs ton x nh cc l hi min trung v min nam. V ngi ng ra lo l l cc s trong cha, ngi nh ch c nhim v mang lleex vt n v hu knh L tc trc.y l phn l cng trong ngy t khi rc thnh v nh. Nh vy, l hi Ging mi c l ny cn hi ua b min Nam th thuc phn l ca l hi n-ta v n l cng cm hng ngy i vi ng b. Li tuyn khnh chc v l gi m.+ i vi l Thnh Ging th hai l ny vo ngy 12/4 l rc c bo tin thng trn vi tri t v cui cng l l khao qun.+ i vi l b Ch c th hai l ny c t chc sau l rc c vo m 11.+ i vi l n-ta th y l l cng a ng b i trn chic b chui a ng b v m ph vo ngy cui cng l 1/9.Phn hi.Cc phn hi u t chc song song vi l hi.Ty vo cc l hi, v thn c th cng v ngha ca l hi m c cc hi hay c cc tr chi khc nhau. L hi Ging c vt, chi g. L hi B Ch c th c thi nu cm v thi ua thuyn. L hi n-ta vi hi ua b By Ni. ngha L hi Thnh Ging: Ngoi ngha chung cn c nghia ring ca l hi l tinh thn rn luyn sc khe, ch chng ngoi xm. L hi b Ch c: c ngha ring l mong c v cuc sng m no. L hi nta vi hi ua b: ging nh l vu lan ca ngi Vit th y l l bo hiu cho cha m ng b v c c im l gn vi o pht rt nhiu.Nh vy qua 3 l hi ny cho ta thy s khc bit trong vn ha tinh thn ca 3 vng min v c trng vn ha ca nhng ngi truyn thng min Bc vi vic gi vng vn ha xa, s thoi mi trong t duy ca ngi min Trung vi s thay i trong kt cu v t chc l hi, v s khc bit trong vn ha ngi Khmer nam b so vi ngi min bc v trung.1.4 Gi tr v vai tr ca ca l hi truyn thng. Khi nc ta cng nh nhiu nc khc bc vo cng nghip ho, hin i ho nhng l hi c truyn vn tn ti thm ch cn bng pht mnh m. Phi chng l hi c truyn vn thu ht v li cun con ngi x hi hin i? Ni cch khc, l hi c truyn vn p ng nhu cu ca con ngi khng ch trong x hi c truyn m c x hi hin i. C c iu l do l hi c truyn hi t cc gi tr sau:Gi tr c kt v biu dng sc mnh cng ng:L hi no cng l ca v thuc v mt cng ng ngi nht nh, c th l cng ng lng x (hi lng), cng ng ngh nghip (hi ngh), cng ng tn gio (hi cha, hi n, hi nh th), cng ng dn tc (hi n Hng - quc t) n cng ng nh hp hn, nh gia tc, dng h... chnh l hi l dp biu dng sc mnh ca cng ng v l cht kt dnh to nn s c kt cng ng.Mi cng ng hnh thnh v tn ti trn c s ca nhng nn tng gn kt, nh gn kt do cng c tr trn mt lnh th (cng c), gn kt v s hu ti nguyn v li ch kinh t (cng hu), gn kt bi s mnh chu s chi phi ca mt lc lng siu nhin no (cng mnh), gn kt bi nhu cu s ng cm trong cc hot ng sng to v hng th vn ho (cng cm) L hi l mi trng gp phn quan trng to nn nim cng mnh v cng cm ca sc mnh cng ng.Ngy nay, trong iu kin x hi hin i, con ngi cng ngy cng khng nh ci c nhn, c tnh ca mnh th khng v th ci cng ng b ph v, m n ch bin i cc sc thi v phm vi, con ngi vn phi nng ta vo cng ng, c nhu cu c kt cng ng. Trong iu kin nh vy, l hi vn gi nguyn gi tr biu tng ca sc mnh cng ng v to nn s c kt cng ng y.Gi tr hng v ci ngun:Tt c mi l hi c truyn u hng v ngun. l ngun ci t nhin m con ngi vn t sinh ra v nay vn l mt b phn hu c; ngun ci cng ng nh dn tc, t nc, xm lng, t tin, ngun ci vn ho... Hn th na, hng v ngun tr thnh tm thc ca con ngi Vit Nam - ung nc nh ngun, n qu nh ngi trng cy. Chnh v th, l hi bao gi cng gn vi hnh hng - du lch.Ngy nay, trong thi i cch mng khoa hc k thut, tin hc ho, ton cu ha, con ngi bng tnh v tnh trng tch ri gia bn thn mnh vi t nhin, mi trng; vi lch s xa xa, vi truyn thng vn ho c o ang b mai mt. Chnh trong mi trng t nhin v x hi nh vy, hn bao gi ht con ngi cng c nhu cu hng v, tm li ci ngun ci t nhin ca mnh, ho mnh vo vi mi trng thin nhin; tr v, tm li v khng nh ci ngun gc cng ng v bn sc vn ho ca mnh trong ci chung ca vn ho nhn loi. Chnh nn vn ho truyn thng, trong c l hi c truyn l mt biu tng, c th p ng nhu cu bc xc y. cng chnh l tnh nhn bn bn vng v su sc ca l hi c th p ng nhu cu ca con ngi mi thi i.Gi tr cn bng i sng tm linh:Bn cnh i sng vt cht, i sng tinh thn, t tng cn hin hu i sng tm linh. l i sng ca con ngi hng v ci cao c thing ling - chn thin m - ci m con ngi ngng m, c vng, tn th, trong c nim tin tn gio tn ngng. Nh vy, tn gio tn ngng thuc v i sng tm linh, tuy nhin khng phi tt c i sng tm linh l tn gio tn ngng. Chnh tn gio tn ngng, cc nghi l, l hi gp phn lm tho mn nhu cu v i sng tm linh ca con ngi, l cuc i th hai, l trng thi thng hoa t i sng trn tc, hin hu.X hi hin i vi nhp sng cng nghip, cc hot ng ca con ngi dng nh c chng trnh ho theo nhp hot ng ca my mc, cng thng v n iu, n o, cht chi nhng vn cm thy c n. Mt i sng nh vy tuy c y v vt cht nhng vn kh cng v i sng tinh thn v tm linh, mt i sng ch c dn nn, trt t m thiu s ci m, x b, tho khon... Tt c nhng ci hn ch kh nng ho ng ca con ngi, lm thui cht nhng kh nng sng to vn ho mang tnh i chng. Mt i sng nh vy khng c thi im mnh, cuc sng th hai, khng c s bng chy v thng hoa.Tr v vi vn ho dn tc, l hi c truyn con ngi hin i dng nh c tm mnh trong dng nc mt u ngun ca vn ho dn tc, tn hng nhng giy pht thing ling, ngng vng nhng biu tng siu vit cao c - chn thin m, c sng nhng gi pht giao cm h hi y tinh thn cng ng, con ngi c th ph by tt c nhng g l tinh tu p nht ca bn thn qua cc cuc thi ti, qua cc hnh thc trnh din ngh thut, cch thc n mc lng ly, p khc hn ngy thng... Tt c l trng thi thng hoa t i sng hin thc, vt ln trn i sng hin thc. Ni cch khc, l hi thuc v phm tr ci thing ling ca i sng tm linh, i lp v cn bng vi ci trn tc ca i sng hin thc.Gi tr sng to v hng th vn ha:L hi l mt hnh thc sinh hot tn ngng - vn ho cng ng ca nhn dn nng thn cng nh th. Trong cc l hi , nhn dn t ng ra t chc, chi ph, sng to v ti hin cc sinh hot vn ho cng ng v hng th cc gi tr vn ho v tm linh, do vy, l hi bao gi cng thm m tinh thn dn ch v nhn bn su sc. c bit trong thi im mnh ca l hi, khi m tt c mi ngi chan ho trong khng kh thing ling, hng khi th cc cch bit x hi gia c nhn ngy thng dng nh c xo nho, con ngi cng sng to v hng th nhng gi tr vn ho ca mnh.iu ny c phn no i lp vi i sng thng nht ca nhng x hi pht trin, khi m phn cng lao ng x hi c chuyn mn ho, nhu cu sng to v hng th vn ho ca con ngi phn no tch bit.y l cha k trong x hi nht nh, mt lp ngi c c quyn c tham vng cp ot cc sng to vn ho cng ng phc v cho li ch ring ca mnh. n nh nhu cu giao tip vi thn linh ca con ngi cng tp trung vo mt lp ngi c kh nng c bit. Nh vy, con ngi, ng t gc qung i qun chng, khng cn thc s l ch th ca qu trnh sng to v hng th cc gi tr vn ho mt cch bnh ng na. Xu hng phn no xi mn tinh thn nhn bn ca vn ho, lm tha ho chnh bn thn con ngi. Do vy, con ngi trong x hi hin i, cng vi xu hng dn ch ho v kinh t, x hi th cng din ra qu trnh dn ch ho v vn ho. Chnh nn vn ho truyn thng, trong c l hi c truyn l mi trng tim n nhng nhn t dn ch trong sng to v hng th cc gi tr vn ho y.Gi tr bo tn v trao truyn vn ha:L hi khng ch l tm gng phn chiu nn vn ho dn tc, m cn l mi trng bo tn, lm giu v pht huy nn vn ho dn tc y.Cuc sng ca con ngi Vit Nam khng phi lc no cng l ngy hi, m trong chu k mt nm, vi bao ngy thng nhc nhn, vt v, lo u, ri xun thu nh k, thng tm gi cha, thng ba gi m, cuc sng ni thn qu vn tnh lng y vang dy ting trng ching, ngi ngi t hi ni nh cha m hi. Ni , con ngi ho thn thnh vn ho, vn ho lm bin i con ngi, mt bo tng sng v vn ho dn tc c hi sinh, sng to v trao truyn t th h ny sang th h khc. Ti nhiu ln t hi, nu nh khng c nghi l v hi h th cc ln iu dn ca nh quan h, ht xoan...; cc iu ma xanh tin, con nh bng, ma rng, ma ln...; cc hnh thc sn khu cho, ht bi, ri nc, ci lng...; cc tr chi, tr din: nh c ngi, chi g, chi u, nh vt, bi tri, nh pht, tr trm... s ra i v duy tr nh th no trong lng dn tc sut hng nghn nm qua. V nh vy th dn tc v vn ho dn tc s i u, v u, s cn mt ra sao? ai tng ni lng x Vit Nam l ci ni hnh thnh, bo tn, sn sinh vn ho truyn thng ca dn tc nht l trong hon cnh b xm lc v ng ho. Trong ci lng x ngho nn y, ngi nh mi cha, ci n v cng vi n l l hi vi xun thu nh k chnh l tm im ca ci ni vn ho . Khng c lng x Vit Nam th cng khng c vn ho Vit Nam.iu ny cng cc k quan trng trong iu kin x hi cng nghip ho, hin i ho v ton cu ho hin nay, khi m s nghip bo tn, lm giu v pht huy vn ho truyn thng dn tc tr nn quan trng hn bao gi ht, th lng x v l hi Vit Nam li gnh mt phn trch nhim l ni bo tn, lm giu v pht huy bn sc vn ho dn tcII. Hi Ging.2.1 S hnh thnh ca hi Ging Truyn thuyt k rng, vo thi Hng Vng th 6 (khong 1718-1631 TCN), lng Ging (nay thuc x Ph ng, huyn Gia Lm, H Ni), c mt ch b mi 3 tui bng chc vn vai thnh mt thanh nin cng trng, ci nga st ra trn nh ui gic n phng Bc xm lc. Gic tan, ng n ni Sc (nay thuc x Ph Linh, huyn Sc Sn, H Ni) ri bay v tri Vi nhng chin cng thn thnh y, dn gian gi ng l Ph ng Thin Vng, tc gi l Thnh Ging v suy tn thnh mt trong t bt t (bn v thnh bt t trong tn ngng Vit Nam gm: Thnh Tn Vin, Thnh Ging, Thnh Ch ng T v Thnh mu Liu Hnh). c bit, tng nh n cng lao ca ng, hng nm, nhiu ni vng ng bng chu th sng Hng t chc hi Ging vi nhiu nghi l c sc mang m du n vn ha ca ngi Vit c. in hnh nht l hi Ging n Ph ng (Ph ng - Gia Lm - H Ni), tng truyn l ni Thnh Ging sinh ra v hi Ging n Sc (Ph Linh - Sc Sn - H Ni), tng truyn l ni Thnh Ging ha v tri.Khc vi cc l hi dn gian khc, ngoi vic cu ma thun gi ha, ma mng tt ti, tng nh tn vinh cc bc thnh thn hi Ging cn c v nh mt kch trng dn gian si ng, bi hng nghn ngi dn sm vai din vin cng tham gia din xng nhng tch tr m phng li s tch nh trn ca c Thnh Ging nm xa to nn sc hp dn c bit ca hi Ging.Theo cc nh nghin cu, nu nh hi Ging n Sc nng v tnh cht ca mt l hi cu ma theo tn ngng dn gian thng thy nh hu ht cc hi xun vng ng bng v trung du Bc B, th hi Ging n Ph ng (Gia Lm - H Ni) c nh gi l mt trong nhng l hi vn ho c truyn m phng sinh ng nht, khoa hc nht din bin nhng trn nh ca Thnh Ging, mt hnh thi chin tranh mang m sc thi ca cc b lc c xa, thng qua nhng mn din xng ca chnh hng nghn ngi dn a phng.Mi y, vo ngy mng 9 thng T nm Tn Mo, tc ngy 11/5/2011, ti x Ph ng, huyn Gia Lm, H Ni, tng truyn l ni Thnh Ging sinh ra, nhn dn trong vng cng nhau khai hi Ging. y l l hi u tin c t chc k t khi hi Ging c UNESCO cng nhn l Di sn Vn ha Phi vt th i din ca Nhn loi vo nm 2010. Yu t gc ca l hi Thnh Ging tn ti ch yu trong tim thc con ngi qua cc th h, gn b vi mi ngi v lun c tip nhn ci tinh ty, bi p thm nhng lp ph sa vn ha - tn ngng, ng thi cng sng lc nhng yu t khng cn thch hp s sng to y lun mang tm nhn loi. Ai i mng chn thng t Khng i Hi ging cng h mt ngi

Mun hnh thnh mt l hi, bao gi cng phi tm ra c mt l do mang tnh "thing" no . l ngi anh hng nh gic b t thng, ng xung mnh t y, lp tc c mi n ln thnh m. l ni mt ngi anh hng bng dng hin thnh, bay v tri. Cng c khi ch l mt b sng, ni c mt xc ngi cht ui, ang tri bng nhin dng li, khng tri na; dn vt ln, chn ct, th phng... Cng c khi l hi ch hnh thnh nhm ngy sinh, ngy mt ca mt ngi c cng vi lng vi nc, lnh vc ny hay lnh vc khc (c ngi cha bnh, c ngi dy ngh, c ngi o mng, c ngi tr thy, c ngi nh gic... ). Song, nhng ngi bao gi cng c "thin ha", tr thnh "Thn thnh" trong tm tr ca ngi dn.Hi Ging l mt l hi truyn thng hng nm c t chc nhiu ni thuc vng H Ni tng nim v ca ngi chin cng ca ngi anh hng truyn thuyt Thnh Ging, mt trong t bt t ca tn ngng dn gianVit Nam. C 2 hi Ging tiu biu H Ni l hi Ging Sc Sn n Sc x Ph Linh, huyn Sc Sn v hi Ging Ph ng n Ph ng, x Ph ng, huyn Gia Lm c UNESCO cng nhn l di sn vn ha phi vt th ca nhn loi. Gi tr ni bt ton cu hi Ging chnh l mt hin tng vn ha c bo lu, trao truyn kh lin tc v ton vn qua nhiu th h. Mc d gn trung tm th v i sng cng ng tri qua nhiu bin ng do chin tranh, do s xm nhp v tip bin vn ha, hi Ging vn tn ti mt cch c lp v bn vng, khng b nh nc ha, thng mi ha.Ngoi ra cn hn 10 hi Ging cng thuc a bn H Ni (gi l vng lan ta v cha c Unesco cng nhn) nh: hi Ging B u x B u, huyn Thng Tn; l hi th Thnh Ging cc lng ng X, L Chi (huyn Gia Lm); cc lng Ph L oi, Thanh Nhn, Xun Lai (huyn Sc Sn); Sn Du, Cn Kh, ng (huyn ng Anh); Xun To (huyn T Lim); lng Hi X (Qun Long Bin).Mang c im chung ca l hi dn gian, l hi Thnh Ging lng ng kh nhiu lp ph sa lch s - vn ha, vn lu gi nhng nt ring t l hi dn gian no c c. Yu t gc ca l hi Thnh Ging tn ti ch yu trong tim thc con ngi qua cc th h, gn b vi mi ngi v lun c tip nhn ci tinh ty, bi p thm nhng lp ph sa vn ha - tn ngng, ng thi cng sng lc nhng yu t khng cn thch hp s sng to y lun mang tm nhn loi. y l mt l hi kh n nh du thi gian, s tip bin vn ha ca cuc sng ng i tc ng rt ln. Vic su tm nghin cu l hi Thnh Ging c t rt sm v k lng. Hi Thnh Ging l l hi m cng ng c vai tr to ln trong vic bo tn v pht trin c ngn nm qua. Thi qun ch, cc vng triu rt ch n l hi ny. Vng triu nh L (1009-1225) coi trng di tch v l hi Ging. Khc vi cc l hi khc, l hi Ging c t chc thng xuyn ngay c nhng nm khng chin. nh du mt thi k mi ca i Vit, nh L, tiu biu l L Cng Un cho xy n th Ph ng Thin Vng, t chc li Hi Ging vi mt quy m ln. n thi L (th k XV-XVI), hi Ging ni ting v c triu nh c quan i thn v ch t c Thnh Ging. Tip ni truyn thng, cc vng triu sau cng nh vy. Tri qua thi gian bin thin, l hi Thnh Ging vn duy tr, pht trin cho n ngy nay. Ci c o ca hi Ging l vn din ra t nhin theo truyn thng, khng b sai lch, nhiu bi yu t khc. Cng ng quyt nh hnh thc l hi. V th, n by gi, cng ng gi vai tr to ln, ngi dn t lm l hi ca mnh vi v th ngi ch, c ch ng sng to, phn l v hi cha b dn dng sn khu ha, kch bn ha. Ci gi c Hi Ging l yu t qu gi, rt ph hp vi tnh cht ca l hi v iu kin m cng c ca UNESCO t ra. L hi Thnh Ging tp trung v khng gian, hn na truyn thng ny c cng ng thc hnh lin tc nn c th thy y l mt l hi dn gian gi c cn gc yu t li. Ti H Ni, hin thng k c 5 lng c n th Thnh Ging: n Sc (Ph Ninh, Sc Sn), n Thnh Ging (Ph ng, Gia Lm), n Sc (Xun nh, T Lim), n Ging (ng B u, Thng Tn) v n Ging (Chi Nam - Gia Lm). Hng nm, cc a phng th Thnh Ging u rt sng to t chc l hi, tng nh ngi anh hng. Lng Ph ng din li chin cng ca Thnh Ging, bt 28 c gi xinh p ca lng lm tng gic. Lng Sc din li cnh Thnh Ging nh trn ri bay v tri... im nhn ca hi Ging cc a phng l hi trn m khng c gm ao, tt c c ti hin bng biu tng. L hi Thnh Ging l mt h thng biu tng c nhng tng ngha su xa, lu i, nhng cng c tng ngha mi m, c ng. L hi Ging c c hnh trn mt din trng di khong 3 km, gm n Thng, n Mu v cha Kin S. Thng 5 nm mt ln, vo nm chn th t chc hi chnh (t 6 -12/4); cn cc nm l th t chc hi l vo ngy 9/4, sau nghi thc hnh l, chin s ch xy ra mt trn kt thc Soi Bi. 2.2 Quy trnh din ra l hi.2.2.1 Yu t cu thnh ca Hi Ging (Thnh phn chun b l hi)Khu chun b c bt u t mng 1 thng Ba m lch. Din xng chnh ca l hi l nghi thc ti hin li chin cng ca Thnh Ging nh thng gic n theo truyn thuyt.Theo truyn thng, hai lng Ph ng v Ph Dc lun phin nhau gi vai tr ch hi, c ng Hiu c (tng trng ca Thnh Ging) v cc tng ca i qun Vn Lang. Hai lng ng Vin, ng Xuyn c ngi ng vai i qun lng, lng Hi X gp phng ma i Lao v din tr bt h, 6 gip ca lng Ph ng s ln lt gi vai tr ri n 4 gip ca lng Ph Dc. Ngy 1 thng Ba, ni n phin lm ch hi thc hin nghi l dng cng hai ci tru v nhn s Hi l (s ghi cc nghi thc, quy nh ca hi theo truyn thng) v t chc. Thnh phn v s phn cng cc vai din chnh trong l hi nh sau: Hiu c Hiu ching Hiu trng Hiu trung qun Hiu tiu c (cn gi l Hiu tin qun)Cc ng Hiu u do lng ch hi chn trong s nam gii cha v t 12 n 20 tui ca 4 lng Ph ng, ng Vin, ng Xuyn, Ph Dc, hai Hiu tiu c bao gi cng di 16 tui. Trng hp cha s lng th cng c th chn ngi c v nhng khng c qu 26 tui.

Cc ng Hiu l b ch huy ca i qun Vn Lang, binh lnh ca i qun Vn Lang thng c chn trong s nam gii t 18 n 36 tui v gm c:Ph gi ni: l i cn v ca Thnh Ging, gm nhng ngi tr tui.Ph gi ngoi: l i qun ch lc ca Thnh Ging.Xng sut: mi ngi ch huy mt i ph gi ngoi.Cng vi binh lnh chnh quy l nhng i qun qun chng:i thm bo, i qun lng.Lng o : tng trng cho i qun thiu nin.Lng o en: tng trng cho i qun nng dn.i qun gic n trong l hi ch gm 28 tng gic, gi l n tng. ng vai tng gic l cc c gi t 10 - 13 tui cng c chn t 4 lng Ph ng, ng Vin, ng Xuyn, Ph Dc. Trong s 28 tng c 2 nguyn soi ng u gi l tng c (Chnh tng) v tng Nga (Ph tng). Thng nhng c b ng cc vai ny c chn t gip Ban l gip lin anh trong lng Ph ng, tr khi gip ny lm ch hi th vic chn hai nguyn soi ch s dnh cho gip Ph. Tng gic n mc o di mu sc khc nhau, i m thu hoa, mi ngi cm mt thanh kim v l c ui nheo, ngi trn kiu c che tn vng. Ngy mng 8 thng T, trc ngy hi chnh, ngi ta s chn c b xinh nht ng vai Chnh tng.2.2.2 Quy trnh din ra Hi Ging Xa kia, hi Ging Ph ng din ra chnh thc t ngy mng mt n ngy mi hai thng t lch trng. Nay, l hi Thnh Ging chnh thc c din ra trong 3 ngy, t mng 7 n mng 9 thnh t m lch. Trong 3 ngy l hi din ra, vo cc bui sng sm, bao gi cng phi tin hnh nghi thc t Thnh trc khi trin khai thc hnh cc hnh thc khc ca din xng hi. y l nghi thc t tri t. Tri qua cc triu L, Trn, L, Nguyn, trong khi kiu t l ny c vua ng ra lm ch t kinh th mt quan i thn c vua uy nhim v t Thnh Ph ng, hoc c nm giao cho chc sc a phng t ng ra t chc t l vi ngha tm linh cu mong ma thun gi ha, dn lnh chung thun an khang. Trong bui t Thnh, bn cnh i t khong 30 ngi cao nin, phi c ra mt tha t theo l tc: Tha t ngy mng by l ngi ca thn c ng hiu Trng, ngy mng tm ca thn c ng hiu Trung qun, ngy mng chn ca thn c ng hiu C, ngy mng mi ca thn c ng hiu Ching. Trang phc i t bao gm o thng xanh, tay cm ht ng, m i theo cp bc ty s phn cng.Ngy mng by thng t, sau l t Thnh, dn lng c hnh l rc nc, nghnh kiu mang chum t n Thng ti ging trc n Mu (n H) lm l v xin nc vi nim cu mong ma thun gi ha v ly nc lau ra t kh dng trong vic din trn. Hai mi bn ngi ng vai qun s ca Ph ng sp hng hai theo bc ging, ln lt mc nc bng go truyn tay nhau theo hnh ch chi ln vo hai che s qua ming vi theo hiu lnh ca hiu Trung qun. Nc rc v c a ln ban l trung tm n Thng. Sau l rc nc l l rc c lnh t n Mu n n Thng. Bui chiu, vo gi Mi (khong 2 gi chiu) lm l khm ng. Quan chc v Ban Khnh tit cng nhng chc sc iu hnh t chc l hi i kim sot l trnh t n Thng n bi trn Soi Bia, chnh n hoc b sung nhng khim khuyt c th xy ra trong ngy hi trn. Theo lnh hiu Trung qun, cuc hnh qun khm ng bao gm phng o v o en, phng i Lao, cc ng Hiu i t n Thng qua n Mu, dng li bi vng, ri quay sang kim tra Soi Bia, ng m. Sau vng theo trong, qua lng Ph Dc ln im canh, vng ngoi v li n Thng.Ngy mng tm thng t lm l t Thnh v l duyt tng. Xa kia, l duyt tng cn i km vi l kn tng chn ra chnh, ph tng (xinh p, thc hnh ng tc thun thc nht) ngay ti n Thng, nghi l din ra va long trng trang nghim, va vui v trong tic lin hoan sau khi chn xong chnh, ph tng, th hin giy pht cc chc sc v dn lng c hng cht phc tha ca Thin Vng. Hin nay, l duyt tng c c hnh nhm mang ngha biu dng khng kh chun b ca l hi v sp t v tr ca cc c tng. Vo chiu mng tm, t n Mu n Soi Bia, 28 c tng nghnh kiu vi trang b, phc trang, i ng phc dch y , tp kt dc ng i. Tt c do tng c v tng Nga ch huy, n mc oai phong, hng dng. Khi duyt, cc c tng c ngi kiu t ti ch theo v tr c phn cng.Trong hai ngy ny, i ph gi lun lun phi tranh th tp luyn, lp ghp sao cho nghim trang, nhp nhng v din ra theo ng l trnh c hoch nh cho ngy chnh hi.Ngy hi trnNgy mng chn thng t l thi im trng tm v no nhit nht ca ton b din trnh hi Ging. Ngay t sng sm, khi l t Thnh c thc hnh, tuy hnh thc vn nh hai ngy trc , nhng khng kh tng phn trang nghim, trang trng v linh thing. Sau l t Thnh, thi gian gn trn bui sng dnh cho dn chng bn x v thp phng vo n Thng lm l dng hng, t l v cu cng theo nhu cu c nhn. Song hnh l l t c do ng th ch ca thn ch ta, c c trc , ch o hnh l. Cc ng Hiu ty theo nhim v v v tr, trin khai kim tra, r sot nhn s ca mnh.Trong khi , sut dc trin ni kt cc lng/thn trong x Ph ng, khng kh v cng no nhit. Hai mi tm c kiu a cc c tng ng vai tng gic n tp kt ng dinh ti ng m, ven sng ung (Thin c), trn khonh t rng nm gia khong con mi ngy nay vi c, thuc a phn thn ng Vin. Ring cc c tng thuc a phn cc thn rc kiu ngang qua n Thng, cc n tng phi xung kiu i b, n ht phn bia H M mi c ln kiu tin v ni tp kt. on kiu 28 n tng tp kt theo chin thut hnh Bng X (rn bay), to thnh vng cung ln chun b nghnh chin. Ti ni tp kt, cc n tng an ta trn nhng chic kiu lng ly, xung quanh c ngi thn v xm ging tp trung trang im, chnh n trang phc v chm sc.Cng vo thi im gn tra (t 10 gi n 11 gi), i qun ca Thnh Ging dn dn tp kt v n Thng. Cc ng Hiu cng qun lnh t kim tra, xem xt cc o c, trang phc, dn qun theo cc v tr, ph hp vi chc trch v nhim v s din ra. i qun phc dch nhn nhp chun b n, thc ung m bo cho sc khe ca mi ngi sc thc hnh din trnh hi trn trong sut 8 ting ng h.Vo lc 11 gi 30, cc ng Hiu c mt y n Thng tin hnh l ngoi n. Hai ng Tiu C tin hnh l Thnh (ti chiu 2), nhn trng khu nh ri ra n trc hai bn cng n, di chn hai l c ln ca hi, trn c thu hai ch phng s, ng thi nh trng theo hiu lnh i p nhau. Cc ng hiu Trng, hiu Ching cng vo lm l (ti chiu 2), nhn trng, ching ri ra cng n pht lnh tp trung cc lc lng phng o , o en, phng i Lao,... dn qun ti sn n. Tip , n lt hiu Trung qun lm l (ti chiu 1), nhn trng v ra hiu cho hiu C vo lm l nhn c v bi Thnh xin php c chun b xut qun.Trn nh th Nht: nh c ng mVo cui gi Ng (khong 1 gi chiu), i qun ng vai thm bo chy t trn v n Thng cp bo tin gic ngoi xm cm dinh ti khu ng m, thuc khu t ven h sen, u lng ng Vin, cch n Thng chng 2 cy s. Ngay tc khc, hiu Trung qun ni hi trng lnh cho i Ph gi vo ko xe long m ra ca n. Nghe ting trng lnh, cc ng Hiu cng qun lnh t tu ti sn n ng thanh: Tun lnh! Ngi ngi rt binh kh ra khi gi chun b xung trn. Cc ng Hiu cng nhau vo sp hng trc ban th Thnh lm l xut qun. Phng i Lao tin hnh lm l v ni nhc, ht khc qun ca. Khc qun ca va dt, ba hi ching trng ni ln, bo lnh cuc tin qun khi hnh. M u l phng o mc o di sc s, tay cm roi my i trc hai ng hiu Tiu C, phng o en mang c ng hnh, c phn ni theo. K l ng H dn on ca v i Lao, ri n cc ng hiu Ching, hiu Trng, hiu Trung qun. ng hiu C vc c lnh i sau cng i qun ph gi thp tng xe long m. Cui cng l i c binh, ko theo hm sc v y phc cng l phc v cho xe ca Thin Vng. i qun ip trng, honh trng v oai nghim hng tin v ng m theo qung ng di chng ba cy s. Khi chy qua n Mu, tt c u dng li v nghing u lm l ri mi tin tip. Ton b i qun c ch huy bi vin xng xut thng qua cc hiu lnh theo quy c bng trng, ching.i qun ca Ging tin ti ven h sen st cnh chn thuc t ng Vin, bn kia h l i qun ca 28 n tng gic n. Trn khong t trng ngn cch 2 phe, ba chic chiu c tri, trn tng chiu p mt chic bt to trn t giy trng. Mt ban th c dng pha trong khu t st 3 chic chiu. i qun ca Ging vy quanh n xe Long m. ng nga c i ph gi dn ti trc ban th. ng hiu C lm l v trnh trng nhn c (vn ang c phong bao) t tay ng Chp K. Nghe ting trng lnh, hiu C m ti phong bao. Hng trm con bm giy mi sc mu v nhng gi trm c tung ln. o t dn chng cng khch try hi x vo tranh nhau cp bm v trm ly phc. Th t gi li mt phn bm v trm sau chia cho dn lng s ti tham gia thc hnh hi. Ri trng c ln, trao cho hiu C.Bn pha i qun cc n tng, lnh nghnh chin c ng Tin Nghim pht ra. Cc n tng ng dy, ra v oai phong xung trn. Ting trng, ting kng cng ting reo h r ln si ng t hai pha tng trng cho s quyt lit ca cuc chin.Sau nghi l t Thnh, ng hiu C tin ln ba bc ri lm cc ng tc nh c, nhy qua chic bt p trn chiu u tin, biu din ng tc ma c t phi sang tri (chiu thun), xoay mnh ba ln, chn i theo hnh ch lnh. Mi ln ng xoay mnh ma c, dn chng li si ng m theo. Ngay khi hiu C li khi chic chiu, gia nh ng hiu C c php thu v. Tip , hiu C li lp cc ng tc sang chic chiu th 2, thc hnh nhng ng tc nh chiu 1, sau i ph gi c php thu chiu. n chiu 3, cnh tng li ln lt din ra. Ch cho hiu C lui khi chiu, dn chng o x ti cp x 3 chic chiu v lm phc, to ra cnh hn lon, no nhit. Ngi dn tin rng, nhng mnh chiu cp c s mang li nhiu may mn trong nm, nht l i vi nhng nh him con! Khi chic chiu th ba b cp sch, coi nh cuc chin chm dt, qun ch b nh tan tc. Kiu ca mt s n tng c p ti (tng trng cho hnh thc bt t binh) v lng Ph ng.i qun ca Thin Vng i thng. Phng i Lao ca khc khi hon v on qun hn hoan tr v vi i hnh theo th t lc xut qun, vang ngn nhng li h anh thp: Dp ra no! Reo ln no! i qun ngc v c lc i thng, c lc chy gn, th hin kh th thn tc, ho hng ca on qun thng trn, ko qua n Mu, ri v n Thng. Nga trng t xe long m c dn ti trc ca n. Cc i qun o , o en, i Lao v tp trung theo dc trc n. i qun cc ng Hiu tp kt v nh 3 gian. Mt tic ln khao qun c din ra ngay trc ca n Thng, tt c ngi trong t th nhn c khao qun, bi dng cho ngi chin thng, to nn khng kh no nhit, vui v.Trong khi , i tn qun ca cc n tng cng ging lnh thu qun. Di s ch huy ca tng c v tng ng, i qun ca gic cng theo th t lui binh v lp trn theo vng cung ln t Soi Bia n trc ca n Mu, chun b cho trn nh tip theo.Nhng thi gian khao qun mi din ra c na chng, qun thm bo li cp tp bo tin gic ngoi xm quay li.ng Tin Nghim pht lnh. Ht thy mi ngi dng tic. Tt c n thc ung trn mm c nhanh chng cho vo ti gi li, mang theo, ri tng i chin binh theo ng v tr, hng ng ca mnh, tp kt chnh t trc sn n, sn sng nghnh chin!Trn nh th hai: nh c Soi BiaLi ni, trong khi i qun ca Thnh Ging ang thc hin l khao chin thng, cc n tng ca gic n kp thi thu nht tn qun, chnh n hng ng ko ti tn lng Ph ng, dn qun ng dinh trn sut ro ko di n gn vnh ai n Thng i n Mu. Nghe tin cp bo, ng Tin Nghim ging trng, i qun ca Thnh Ging mau chng thu xp n thc ung trong tic yn khao qun, pht lnh tp hp qun ng. Cc ng Hiu khn trng vo l Thnh v nhn qun trang, c Lnh. Theo th t nh din ra, hiu Trung qun li ch huy on qun tin theo vnh ai, gn ni cc N tng ang n ng, i sau n Mu ra pha ca n. Tt c dnh mt pht bi vng Thnh Mu trc khi xung Soi Bia tham gia trn nh ln th hai. C iu c bit l, cc n tng mi khi gp i qun ca Ging i qua, u khng c php ngi, m phi ng nghim ngay t trn kiu.Hnh qun thn tcvng qua ca n Mu ra ti trn a Soi Bia, i qun n nh i hnh. Cc ng Hiu ln lt n ban th lm l. Ting trng ca Tin Nghim pht lnh, Hiu C trao c cho ng Chp K gi c. Cc hiu Trng, Ching ging ng ba hi. Sau , hiu Trung qun ging 3 ting trng khu hiu C nhn c v tin ra chin trng l 3 chic chiu b tr nh ti trn ng m.Trong cuc nh c ln hai, hiu C nhc li nhng ng tc c 3 ln trn tng chic chiu, nhng ch khc l xoay mnh t tri sang phi ma nghch l c theo hnh ch Lnh. Theo cch ngh ca ngi dn, c nh c nghch nh vy, mi ng lnh to th bt ng, sng to ca Thin Vng v qun gic mi tht bi hon ton. Xong vn c ln 1, i ph gi cho qun vo cun chiu mang v lm l t Thnh. Kt thc tng cuc nh c, dn chng li lao vo tranh nhau x chiu ly phc, tng trng cho cnh qun gic b nh ti bi. Trong lc hiu C nh c, ching trng cng ting reo h ca qun s ni ln vang tri. Bn pha gic n, cc n tng u ng, ra v hin ngang trn kiu. Ting trng, ting kng cng ting h ht ca binh s rm r gp bi, tng trng cho s chng tr quyt lit ca qun gic trong trn quyt chin cui cng. Sau mi cuc nh c, cc tng gic phi tng nhm ri kiu xung ging c trng xin hng.on i qun ca Thin Vng li theo th t hnh qun v n Thng, dc ng ching, trng vang ln dn dp cng cc ban tiu nhc, i nhc v phng i Lao ha vang iu lu thy bo tin chin thng! Tt c cc n tng b kiu, ging c trng v i b pha sau on qun Thnh Ging. Ti n Thng, i qun ca Thin Vng li h hi tr li ba tic khao qun. Cc ng Hiu ln lt vo l Thnh, bo tin vui cng Ngi. Pha tht trn, ch c 2 tng c v Nga c php vo n Thng lm l np m, dng kim, dng o. Cn li, tt c 26 n tng c cho qu xung bi vng trc ca n. ng th t bn pha i qun Thnh Ging tin n lm ng tc tc hai chic kim ca hai n tng ch huy, lt m o v ma kim quanh hai ngi ny, tng trng cho s hnh quyt. Cc n tng cn li u c s khoan hng, c i qun tha bng, sau c cho vo tham d tic mng chin thng.L ngoi n din ra. Tt c mi lc lng hnh hi cng cc ng Hiu np li ton b cc phng tin (xa gi l ch ) ti n. V, trc khi ra v, tt c mi ngi li khoc tay nhau reo h, nhy ma cng phng i Lao vi tnh cm, vinh d v t ho tham gia ng gp cho hi trn thnh cng. Ngay ti , cc ng Hiu li m tic linh nh ti tng gia nh ca mnh, chiu i dn lng cng b con anh em gip v cng mnh tham gia l hi mt cch nhit tnh, thng li.Ngy mng mi thng t, Ban T chc hi Ging gp mt cc ng Hiu v cc vai din chnh khc cng i din cc gia nh trc tip tham gia thc hnh l hi, trao k nim chng. Cc ng Hiu thay mt mi ngi lm l t Thnh, bo cng hon thnh nhim v mt cch tt p. L hi Thnh Ging kt thc.2.3 c trng ni bt v ngha ca l hi.2.3.1 c trng ni bt.

Hi Ging khng ch c cc nh nghin cu trong v ngoi nc nh gi l c tnh c o nht trong tng s hn 7000 l hi dn gian truyn thng ca ngi Vit, m n cn c nhng nt vn ha tn ngng c bit mang tm nhn loi. chnh v vy, l hi ny c UNESCO cng nhn l di sn vn ha phi vt th i din cho nhn loi.Tng truyn hi Ging c t xa xa nhng bt u tr thnh quc l vo khong th k XI, tc vo i vua L Thi T, ngi sng lp ra triu l. V chnh vua L Thi T l ngi ra lnh tn to, m rng n Ph ng cng nh t ra cc quy nh, th thc t chc l hi Ging.Khc vi cc l hi dn gian khc, ngoi vic cu mua thun gi ha, ma mng tt ti, tng nh tn vinh cc bc thnh thn... hi Ging cn c v nh mt kch trng dn gian si ng, bi hng nghn ngi dn sm vai din vin cng tham gia din xng nhng tch tr m phng li s tch nh trn ca c Thnh Ging nm xa to ln sc hp dn c bit ca hi ging. Vic din xng y, tuy ch mang tnh c l, tng trng nhng li hm cha nhng trit l su xa v th gii quan, nhn sinh quan ca ngi Vit. l c tnh tr trung dng ca ngi lm tng trc vn mnh non sng, dn tc; lng hiu ca o lm con; s khoan dung, lng ca ngi chin thng trc k th, v nim khao kht c sng trong mt th gii ha bnh, hnh phc.T xa hi Ging nh hng su m trong tim thc vn ha v tn ngng ca ngi Vit, c bit l i vi c dn vng ng bng chu th sng Hng. chnh v vy m ngy nay, ti mt s vng nng thn, ngi ta vn cn thy nhiu du cng trnh kin trc c c gi tr nh nh n, miu mo lin quan n s tch Thnh Ging. V quan trng hn c l t xa n nay, nm no cng vy, c n ngy mng 9 thng T m lch c dn x Ph ng li n nc ng ra t chc hi ging.C th ni, gi tr ni bt mang tnh ton cu ca hi Ging chnh l vic hin tng vn ha ny c bo lu, truyn t th h ny sang th h khc mt cch lin tc v ton vn. Mc d gn chn th, li tri qua nhiu bin ng lch s cng vi s tc ng ca nhiu lung vn ha ngoi lai... nhng hi Ging vn tn ti nhuyn vn mt cch c lp, bn vng, khng b nh nc ha hay thng mi ha nh nhiu l hi khc. c trng hi Ging Ph ngNu nhu hi Ging n Sc nng v tnh cht ca mt l hi cu ma theo tn ngng dn gian thng thy nh hu ht cc hi xun vng ng bng v trung du Bc B, th hi Ging n Ph ng (Gia Lm H Ni) c nh gi l mt trong nhng l hi vn ha c truyn m phng sinh ng nht, khoa hc nht din bin nhng trn nh ca Thnh Ging, mt hnh thi chin tranh mang m sc thi ca cc b lc c xa, thng qua nhng mn din xng ca chnh hng nghn ngi dn a phng.Mi y, vo ngy mng 9 thng T nm Tn mo, tc ngy 11/5/2011, ti x Ph ng, huyn Gia Lm, H Ni, tng truyn l ni thng Ging sinh ra, nhn dn trong vng cng nhau khai hi Ging. y l l hi u tin c t chc k t khi hi Ging c UNESCO cng nhn l Di sn vn ha Phi vt th ca nhn loi vo nm 2010. Cng nh mi nm, hi Ging n Ph ng nm nay c ti hin bng nhiu tch tr din xng dn gian c bit. Ti l hi ny, ngi dn khng ch c sng trong bu khng kh no nhit ca hi h m cn c chng kin li tng khonh khc ca lch s thng qua cc tch tr c din xng trong l hi.Trc vo ngy mng 6 thng T m lch, dn lng tin hnh l rc nc khai hi Ging. Vic ly nc m mn cho l hi ngoi ngha i qun Thnh Ging ly nc ra kh gii trc khi bc vo trn chin cn hm cu cho ma thun gi ha, ma mng tt ti.Sng mng 7 thng T m lch, vo gi T (khong 10 gi sng) c l rc c chay gm c cm v c mui nhm k li s tch dn lng gp cm c nui Thnh Ging n no nh gic. Tng bng v no nhit nht l ngy chnh hi din ra hm mng 9 thng T m lch. Hm y c tr din ca cc i qun Thnh Ging (tc gi l ph gi). i qun ny gm 120 trai inh, c tui t 18 n 36, c chia lm 6 o, lc tin lc li u tm tp theo hiu lnh, th hin hnh nh mt i qun tinh nhu v k lut ca Thnh Ging. n u gi Ng (khong 11 gi tra) phng i Lao din tr sn h trc n Ph ng. Trc khi vo tr vui vy bt h, tt c 20 ngi, bt u t ng h, ri ln lt n hai ngi cm c lau, ngi cm cn cu, cung tn biu din nhng ng tc ma ht theo nhp trng, ching trng rt p mt v iu luyn. Lm l xong mi ngi mi vo tr vy bt h. Kt thc tr din, h d tuy dng mnh nhng cui cng cng b bt tri. T n chiu, nhiu tch tr m t cnh nh trn c din ra si ng v no nhit. n chiu ti, qun gic b nh bi hon ton, tic khao qun c m ra. Xong tic th tri cng va ti. m hm c cnh t pho hoa, t cy bng, din tung v cc tr vui khc ko di n qu na m th hin cnh vui ca mng thng trn. Hi vui c th ko di sang n tn ngy 11 v 12 thng T mi tn.Din bin ca hi Ging xa nay i th l nh vy. Tuy ch l nhng nghi l dn gian mang tnh c l, nhng n gip ngi xem c th hnh dung c nhng cu chuyn lch s lin quan n huyn thoi Thnh Ging. l hnh nh on qun Thnh Ging ra trn nh ui gic n, hnh nh ngi lnh t bit m gi trc ngy ra trn, hnh nh on qun thng trn ca khc khi hon tr v, hnh nh qun gic u hng, cnh khao qun n mng chin thng iu cho thy, Hi Ging khng ch l mt hot ng vn ha tn ngng dn gian thun ty m n cn l mt v din ln c gi tr v mt lch s, vn ha, tn ngng, ngh thut, cng nh tnh trit l v ngha nhn sinh quan su sc ca ngi Vit xa v quan nim u tranh sinh tn, bo v ni ging v dn tc cng nh o l lm ngi trong thi lon cng nh thi bnh. Chnh v vy, hi Ging khng ch c sc sng trng tn vi thi gian m cn xng ng c tn vinh. Vi nhng gi tr vn ha c bit mang tm nhn loi nh trn, vo lc 18h ngy 16/11/2010 (tc 22h20 gi Vit Nam) ti th Nairobi (Kenya) L hi Ging n Ph ng v n Sc ca H Ni, chnh thc c UNESCO cng nhn l Di sn Vn ha Phi vt th i din ca Nhn loi.2.3.2 ngha ca l hi. Hi Ging l mt l hi vn ha c truyn m phng mt cch sinh ng v khoa hc din bin cc trn u ca thnh Ging v nhn dn Vn Lang vi gic n. Thng qua c th nng cao "nhn thc cng ng v cc hnh thc chin tranh b lc thi c xa v lin tng ti bn cht tt thng ca cuc chin tranh nhn dn, ton dn, ton din trong s nghip gii phng v bo v T quc".Theo cc nh nghin cu vn ha dn gian, hi Ging Sc Sn (ni thnh Ging bay v tri) v hi Ging x Ph ng (ni sinh ra thnh Ging) c ngha v hon chnh hn nhng ni khc, t t truyn thuyt n ngh thut din xng. Nhng nghi thc c quan tm, "cha ng trong n s huyn b v sc sng ca mt huyn thoi gn lin vi lng t ch dn tc ca ngi Vit Nam".Theo UBND thnh ph H Ni, lc 18h20 ngy 16 thng 11 nm 2010 (tc 22h20 gi Vit Nam), ti thnh ph Nairobi, th ca Kenya, T chc Gio dc, Khoa hc v Vn ha ca Lin hip quc (UNESCO) cng nhn l hi Ging n Ph ng (Gia Lm) v n Sc (huyn Sc Sn) l di sn vn ha phi vt th i din ca nhn loi v l mt trong nhng tng nim v Thnh Ging.Hi Ging l mt l hi vn ha c truyn m phng mt cch sinh ng v khoa hc din bin cc trn u ca thnh Ging v nhn dn Vn Lang vi gic n. Thng qua c th nng cao nhn thc cng ng v cc hnh thc chin tranh b lc thi c xa v lin tng ti bn cht tt thng ca cuc chin tranh nhn dn, ton dn, ton din trong s nghip gii phng v bo v T quc.2.4 nh gi nh hng tch cc v tiu cc ca l hi Ging.* nh hng tch cc.- L hi Ging gip th h tr nh v ci ngun ca ngun ca dn tc, tng thm lng yu qu hng t nc i vi cc th h.- Nng cao nhn thc ca gii tr v lch s ca dn tc v tinh thn bt khut ca ng cha ta.- Qung b v p v nhng nt c o ca l hi Ging ra bn b th gii.* nh hng tiu cc. Trong l hi n Ging, c tc l gi l tc cp lc thnh, cp gi hoa tre, cp tru cau. Ph trng Ban Tuyn gio Thnh y H Ni Phan ng Long gii thch, y l cp c vn ha, cp trong tc l. Vn y l cp c s n lc ca c nhn mi c c ch khng phi t nhin m lc thnh n vi mnh.[8]Tuy nhin v tc l ny dn ti u , Gs Ng c Thnh, Thnh vin Hi ng Di sn Quc gia ph bnh nhng hnh ng ny: " l s li dng truyn thng tha mn lng tham v cung vng c nhn, ch khng c cht g l vn ha

III. Thc trng v mt s bin php bo ton, pht huy gi tr truyn thng ca l hi3.1 Thc trng ca l hi nc ta hin nay Thi gian gn y, ngi dn Vit Nam chng ta c chng kin mt s bng n l hi. Khp cc vng min u c l hi, c rt nhiu l hi c truyvli thm khng t cc l hi mi. Ngnh vn ha a ra mt thng k s s nh sau: Hin c nc c gn 9000 l hi, trong c khong 7000 l hi dn gian truyn thng, gn 1400 l hi tn gio, hn 400 l hi lch s, cch mng,... v ngoi ra cn khong gn 30 l hi du nhp t nc ngoi vo. l cha k cc l hi ni b (ngnh, a phng, n v, dng h,...) m ngnh vn ha khng nm ht c. Tnh n ht nm 2014, Vit Nam c 27 l hi c a vo danh mc Di sn vn ha phi vt th cp quc gia gm:Hi Ging n Ph ng v n Sc (H Ni), L hi Yn Th (Bc Giang), L hi Th H (Bc Giang), L hi Nhy la ca ngi P Thn (H Giang), L hi Cn Sn (Hi Dng), L hi Kip Bc (Hi Dng), L hi Chi tru Sn (Hi Phng), L hi Cu Ng Khnh Ha (Khnh Ha), L hi Gu To (Lo Cai, H Giang), L hi K Yn nh Gia Lc (Ty Ninh), L hi Thp B (Ponagar) .... C mt iu cn quan tm l hng nm, cc l hi ln nh: cha Hng (H Ni), Yn T (Qung Ninh), n Hng (Ph Th), B en (Ty Ninh), n Trn v Ph Dy (Nam nh), Cha B (Bnh Dng), n B Cha Kho (Bc Ninh)., n Ging(h ni )... thng thu ht hng triu khch thp phng hnh hng d l

Mt tch cc ca l hi. Cng tham d mt l hi ngi ta cm thy nh mun gn kt vi nhau hn, nh mun c chia s hn, nh c tip thm sc sng. V th m thi im l hi c coi l thi im mnh trong i sng hi t nhng nt tch cc nht ca mt trnh t chc; hi t nhng trng thi tnh cm thng hoa, vui v v cng l thi im hi t nhng hnh thc l nghi v nhng tr din dn gian c sc nht. L hi chnh l s kt tinh ca mt qu trnh tip bin vn ha lu di, bn b. Qua hnh nh l hi s nhn thy c m, nguyn vng ca c mt cng ng hng v nhng iu tt p.ngo i ra l hi l s cng hng cc gi tr v mt lch s, phong tc, vn chng, ngh thut, l bo tng sng v cc gi tr tinh thn, dn ch, nhn vn c kt tinh trong sut chiu di lch s. l s tha mn cc nhu cu v tn ngng, tm linh, v gii tr. l nhu cu giao lu, hc hi, l s on kt. Quan trng nht l nhu cu sng to v th hng vn ha gp phn nng cao i sng vn ha ca cng ng dn c.Nh ng l h i v i ng ch th cng ng th gi tr l hi c pht huy n mc ti a m tiu biu l l hi n (Bc Ninh) v l hi Ging (H Ni). Hi Ging l l hi truyn thng tng nh v ca ngi chin cng ca ngi anh hng Thnh Ging, mt trong t bt t ca tn ngng dn gian Vit Nam. L hi m phng mt cch sinh ng din bin cc trn u ca Thnh Ging v nhn dn Vn Lang trong cuc chin chng gic n, thng qua nng cao nhn thc cng ng v cc hnh thc chin tranh b lc thi c xa; ng thi gio dc lng yu nc, truyn thng thng v, ch qut cng v kht vng c lp, t do ca dn tc. Hi Ging c t chc nhiu ni thuc vng ng bng Bc B nhng tiu biu nht l Hi Ging n Ph ng v n Sc (H Ni). Cc l hi ny bo lu tt cc yu t bn sc truyn thng, t b pha tp. Ngi dn thc s l ch nhn ca l hi nn h rt c thc trn trng di sn ca mnh. L hi gn nh vn gi c trng thi nguyn thy, t c s can thip ca vn minh hin i nn thu ht c ng o ngi xem. Mt tiu cc ca l hi truyn thng hin nay Tuy nhi n khng nhiu ngi hiu c thn tch, khng gian vn ha v gi tr ring ca l hi h tham gia. Theo mt bo co d lun x hi th c 58,2% s ngi c hi tr li i l hi c cng l; 33,6% c cu ti, cu lc, cu phc v 21,6% i l ly may u nm. i l m khng hiu i tng hnh l l ai, ngha ca l hi l g, cn phi ng x ra sao, l nguyn nhn khin l hi n Trn cha nm no thot khi cnh n n ko n xin n, thm ch "cp n" v ng c n ny s c thng quan, tin chc ngay c ph n nghi thc l .L hi Ging nghi thc chnh ti l hi l rc kiu hoa tre (c kt t hng trm hoa tre bng cch cm vo thn mt cy chui cao lm tr). y l mt vt mang tnh biu trng, tng trng cho cy gy tre ca Thnh Ging nh gic khi xa. Nhim v ca on ty tng l phi rc qua cc n, kt thc ti n H. Tuy nhin khi kiu hoa tre va rc vo n n Thng b hng chc thanh nin lao vo cp ly may mn cho c nm dn n nh nhau gy hn lon cng l nguyn nhn dn n quan nim lch lc d l hi l phi quyn tin cng c, bng khng s mc ti vi thnh thn. Khi ngi d hi sn sng rt tin "mua chuc thn linh", th k v li cng c c hi kim trc. iu ny l gii ti sao khi ti l hi n B Cha Kho, c th thy quanh khu vc n xut hin thm rt nhiu ni th t mi, ch yu l "ht" tin cng c. Ti cha H (H Ni) cng vy, bn khung cnh trang nghim, thanh tnh l la lit chu nhm, mm nhm hng tin "git du" t ngi i l. Tin cng c kh qun nn mnh ai ny lm, c ni sau mi ma l hi thu v ti hng t ng, v khng r s tin y i u, v u. Nhn chung ti cc l hi ang din ra, bt c u cng l ni con ngi trt cn thnh n vo thin nhin, vo mi trng. Cy l th x xc tiu iu, rc thi th vung vi khp ni. Giy vng bc, hng m c ri, t mt cch kh ho phng, to nn cnh khi hng nghi ngt n ngt th.Thm ch tin l (tin tht) cng c ngi ta xem nh rc. Nhiu ngi thn nhin vt c ng tin l ln mi nh, xung ng i, h nc ti nhng ni khng phi l ni th t, cng bi nh di tch 3.2 Gii php bo tn v cc bin php bo v l hi truyn thng. Xu hng pht trin. Vn ng suy ngm v nn bn tho l cch t chc l hi nh th no ng vi ngha l mt sinh hot vn ha m bn sc dn tc, ngi dn c th hng trn vn cc gi tr vn ha ch thc ca tng l hi, v cho s thng hoa vn ha c tc ng thc y i sng kinh t - x hi pht trin n n a ra m t s gi i ph p sau :- Nng cao nhn thc, nng lc t chc v qun l l hi cho cc cp chnh quyn, cn b qun l vn ha cc cp v cng ng thng qua cc hnh thc, bin php phong ph, a dng v hiu qu hn.- i mi ni dung v hnh thc tuyn truyn, gio dc, ph bin ph hp vi tng i tng hiu r v nng cao nhn thc, ngha v gi tr lch s - vn ha ca l hi, to s chuyn bin tch cc trong t chc, qun l v tham gia l hi.- Tin hnh kim k khoa hc, phn loi, nh gi mt cch nghim tc gi tr ca cc l hi, t la chn, phc hi, phn cp, quy hoch v c bin php qun l l hi ph hp. Vic phc hi l hi phi tun th nguyn tc v tiu ch khoa hc, vi quan im xc nh l hi dn gian l di sn vn ha.-Nng cao nng lc v cng tc phi hp, kt hp gia cc c quan chc nng ca B Vn ha, Th thao v Du lch c lin quan ti cng tc l hi nh: Cc Vn ha c s, Cc Di sn vn ha, V Vn ha dn tc, Vin Vn ha ngh thut Vit Nam3.3 Xu hng pht trin ca l hi. nh hng pht trin du lch y l xy dng d n kt ni cc di sn to thnh cc hnh trnh du lch gia n Ph ng, Hi Ging v khng gian sng vi cnh quan, ng lng ng xm. Khch du lch c th ng thi tri nghim v di sn vt th, phi vt th v cuc sng ng i ca nng dn ng bng Bc B. Bn cnh , kt ni Hi Ging Ph ng vi cc di sn ni bt khc trong khu vc pha ng ca H Ni to thnh mt sn phm du lch di sn, du lch vn ha v tm linh. C th kt ni H Ni v Bc Ninh hnh thnh tuyn du lch lin tnh n n , cha Pht Tch, cha Du, cha Bt Thp hay cc lng Quan h c Cn ti khng gian Hi Ging Sc Sn ang c tim nng pht trin du lch ni a, v vy, nh hng pht trin ni ny l hon thin v i mi sn phm du lch, m rng quy m v phm vi du lch, khai thc vic t pht trin v qun l ca ngi dn. ng Nguyn Vn Huy cho bit thm, s hp dn ca cc tour du lch di sn chnh l cc chng trnh cng ng t gii thiu v di sn ca mnh hoc khch du lch tng tc vi di sn ca cng ng. Trong Hi Ging, cng ng tham gia t nguyn vo vic t chc l hi chnh l linh hn, tm im ca di sn. V vy, pht trin du lch di sn ti y s em li li ch cho cng ng v khuyn khch cng ng pht trin di sn mt cch bn vng.c bit, bo tn v pht huy gi tr di sn, S VHTTDL H Ni xy dng n Pht huy gi tr khng gian Hi Ging ti Gia Lm v Sc Sn. Ni dung chnh ca d n l kt ni khu trung tm n Sc Sn vi tri nghim cc lng ngh truyn thng ti Sc Sn. Kt ni trung tm n Sc vi mt s thn c th thnh Ging v mt s lng ngh xung quanh khng gian n to thnh mt sn phm du lch (lng tre trc Thu Thy, lng my tre an Lai Cch...), khai thc tim nng du lch di sn, vn ha v tri nghim ngh th cng vi i sng nng thn. Hin n ang trong qu trnh ly kin cc nh nghin cu, chuyn gia, qun l vn ha hon thin.