1

PHAÄT GIAÙO LUAÄN LYÙ HOÏC-------------

NHAÂN MINHNHAÄP CHAÙNH LYÙLUAÄN NGHÓA QUAÙN

-----------------------------------------------------------------------------

* Taùc giaû: Boà Taùt Thöông Yeát La Chuû

* Dòch giaû:Ñaïi Ñöôøng Tam Taïng Phaùp Sö Huyeàn Trang

* Soaïn giaû (kieâm chuù giaûi): Sa Moân Thích Thaønh Quan.

* Vieät dòch: Sa Moân Thích Thaéng Hoan.

*************

THÖÙ MUÏC

*- Lôøi Dòch Giaû:......................................................................

A)- Lôøi Töïa Chung Cuûa ‚Heä Thoáng Töôùng Toâng‛..................

I.- Kinh Ñieån Cuøng Truyeàn Thöøa Caên Baûn

Cuûa Töôùng Toâng............................................................

II.- Tuyeån Choïn Vaø Chuù Giaûi Duyeân Khôûi

‚Heä Thoáng Töôùng Toâng‛.............................................

III.- Sao Goïi Laø Duy Thöùc Hoïc?.......................................

B)- Nguyeân Vaên ‚Nhaân Minh Nhaäp Chaùnh Lyù Luaän‛............

C)- Coå Nhaân Minh Nhaäp Chaùnh Lyù Luaän................................

********

Phaät Giaùo Luaän Lyù Hoïc:

Nhaân Minh Nhaäp Chaùnh Lyù Luaän Nghóa Quaùn

A.- LÔØI NOÙI ÑAÀU..................................................................

1.- Quy Taéc Thaät Duøng Nhaân Minh Phaù Ngoaïi Ñaïo.......

2.- Trình Baøy Toång Quaùt Luaän Lyù Hoïc...........................

a. Caùch Ñôn Giaûn Cuûa Luaän Lyù Taây Döông.............

b. Caùch Ñôn Giaûn Cuûa Luaän Lyù Trung Quoác.............

c. Caùch Ñôn Giaûn Cuûa Luaän Lyù Phaät Giaùo................

2

B.- NHAÂN MINH

NHAÄP CHAÙNH LYÙ LUAÄN NGHÓA QUAÙN....................

1A.- Giaûi Thích Ñeà Luaän, Luaän Chuû, Dòch Giaû................

2B.- Giaûi Thích Vaên Luaän................................................

I.-Nhaäp Moân Coù Hai Lôïi Ích............................................

II.- Phaùp Moân Chaân Naêng Laäp.........................................

III.- Boä Moân Tôï Naêng Laäp...............................................

1/- Tôï Toâng.................................................................

A, Tôï Toâng Coù Chín Loãi......................................

1, Hieän Löôïng traùi ngöôïc nhau......................

2, Tyû Löôïng traùi ngöôïc nhau.........................

3, Töï Giaùo traùi ngöôïc nhau............................

4, Theá Gian traùi ngöôïc nhau..........................

5, Töï Ngöõ traùi ngöôïc nhau.............................

6, Naêng Bieät Baát Cöïc Thaønh..........................

7, Sôû Bieät Baát Cöïc Thaønh...............................

8, Cau Baát Cöïc Taønh.......................................

9, Töông Phuø Cöï Thaønh...................................

B, Toång Keát Chín Loãi...........................................

2/- Tôï Nhaân................................................................

A,Boán Thöù Tôï Nhaân Baát Thaønh.....................

A1, Löôõng Caâu khoâng thaønh.....................

A2, Tuyø Nhaát khoâng thaønh........................

A3, Do Döï khoâng thaønh...............................

A4, Sôû Y khoâng thaønh..................................

B, Saùu Thöù Tôï Nhaân Baát Ñònh.........................

B1, Coäng Baát Ñònh (Nhaân cuûa hai beân taïo ñeå

chung nhau duøng maø trôû thaønh baát ñònh).......

3

B2, Baát Coäng Baát Ñònh (Nhaân cuûa hai beân taïo

maø khoâng chung nhau duøng lieàn trôû thaønh

Baát Ñònh)........................................................

B3, Nhaân Baát Ñòng nôi Trong Ñoàng Phaåm Duï

moät phaàn chuyeån, maø nôi trong Dò Phaåm Duï

bieán chuyeån...........................................

B4, Nhaân Baát Ñònh nôi trong Dò Phaåm Duï

Moät phaàn chuyeån, maø nôi trong Ñoàng Phaåm Duï

Bieán chuyeån...........................................................

C, Boán Thöù Tôï Nhaân Traùi Ngöôïc Nhau...........

C1, Tôï Nhaân cuøngTöï Töôùng cuûa Phaùp traùi ngöôïc

nhau.....................................................................

C2, Tôï Nhaân cuøng Töôùng Sai Bieät cuûa Phaùp

traùi ngöôïc nhau....................................................

C3, Tôï Nhaân cuøng Töï Töôùng cuûa Höõu Phaùp

sai bieät nhau........................................................

C4, Tôï Nhaân cuøng Töôùng Sai Bieät cuûa Phaùp

Traùi ngöôïc nhau.................................................

3/- Tôï Duï.................................................................

A, Tôï Ñoàng Duï.................................................

A1, Tôï Ñoàng Duï cuûa Phaùp Naêng Laäp

khoâng thaønh................................................

A2, Tôï Ñoàng Duï cuûa Phaùp Sôû Laäp

Khoâng thaønh.............................................

A3, Tôï Ñoàng Duï cuûa Caâu khoâng thaønh.............

A4, Tôï Ñoàng Duï cuûa Khoâng Hôïp.............................

A5, Tôï Ñoàng Duï Phoái Hôïp Bò Ñieân Ñaûo ................

B, Tôï Dò Duï................................................................

B1, Tôï Dò Duï cuûa Sôû Laäp khoâng lìa boû..............

B2, Tôï Dò Duï cuûa Naêng Laäp khoâng lìa boû..........

4

B3, Tôï Dò Duï cuûa Caâu khoâng lìa boû....................

B4, Tôï Dò Duï Khoâng Lìa Boû.....................................

B5, Tôï Dò Duï cuûa lìa boû bò ñaûo ngöôïc.....................

4/- Lôøi Keát Luaän...................................................

IV.- Hai Moân Löôïng Cuûa Töï Ngoä...................................

A, Hai Moân Löôïng Chaân.......................................

B, Hai Moân Löôïng Tôï...........................................

V.- Boä Moân Chaân Naêng Phaù............................................

VI.- Boä Moân Tôï Naêng Phaù...............................................

VII.- Keä Tuïng Toång Keát...................................................

C.- PHUÏ LUÏC: Thö Muïc Tham Khaûo....................................

*************

LÔØI TÖÏA CHUNG CUÛA ‚HEÄ THOÁNG TÖÔÙNG TOÂNG‛

--------- ---- --- Sao goïi laø Duy Thöùc Hoïc.---------------------

*- Lôøi Dòch Giaû:

Giaùo lyù Phaät Giaùo trong ba Taïng Kinh, Luaät, Luaän, nhaát laø Taïng Tuaän keå caû

giaùo lyù Tieåu Thöøa vaø Ñaïi Thöøa ñeàu ñöôïc xaây döïng treân neàn moùng Nhaân Minh

Luaän ñeå phaùt huy tö töôûng saâu roäng trong daân gian nhaèm minh ñònh chaân voïng,

caùnh taø, thieän aùc, ñuùng sai, phaûi quaáy, toát xaáu..v..v...... ngoû haàu giuùp cho ngöôøi

môùi vaøo ñaïo nhôø ñoù tö duy ñöôïc chaân chaùnh.Cuõng nhôø luaän chöùng cuûa Nhaân

Minh, tö töôûng Phaät Giaùo, ñi ñeán ñaâu aûnh höôûng ñeán ñoù, aûnh höôûng lan roäng ñeán

moïi taàng lôùp xaõ hoäi, ñoàng thôøi trôû thaønh chaát lieäu soáng aên saâu vaøo taâm huyeát con

ngöôøi töø bao giôø nhö tö töôûng töø bi, bình ñaúng, thieän aùc nghieäp baùo, nhaân quaû

5

luaân hoài..v..v..... ñaõ trôû thaønh phöông chaâm, luaân lyù, ñaïo ñöùc trong neáp soáng xaõ

an laïc.

Ngaøy nay trong thôøi kyø maït phaùp, con ngöôøi ñang ñöùng tröôùc quaû muø cuûa

vaïn hoa tö töôûng tha hoà tung bay khaép moïi chaân trôøi goác bieån. Moät soá con ngöôøi

haàu nhö bò rôi vaøo trong theá giôùi aûo töôûng quaù naëng cuûa vaïn hoa tö töôûng aáy lung

laïc, laøm cho taâm trí bò môø toái, khoâng bieát höôùng ñi naøo ñích thöïc ñeå choïn. Theá

maø hoï khoâng naém vöõng yeáu ñieåm tö töôûng cuûa moãi luaän thuyeát, ñaõ vaäy hoï töï

mình laïi coøn ñem nhöõng kieán giaûi thieáu kieåm chöùng tung ra nhöõng luaän thuyeát

phi luaän thuaän thuyeát, trong ñoù vay möôïn, vaù víu, noái keát nhöõng tö töôûng phi tö

töôûng chaân chaùnh ñeå trang ñieåm cho luaän thuyeát cuûa mình, roài töï haøo cho luaän

thuyeát cuûa mình laø chaân chaùnh.Khi nhìn vaøo noäi dung nhöõng luaän thuyeát vay

möôïn, vaù víu, noái keát noùi treân, chuùng ta nhaän thaáy trong ñoù nhöõng tö töôûng maâu

thuaãn, taïp nhaïp, khoâng lieân keát nhaát quaùn, theo Nhaân Minh Hoïc goïi laø töï ngöõ

töông vi, hay noùi theo ngoân töø bình daân laø ‚Raâu oâng naøy caém caøm baø kia‛, maø

nhöõng thöù ñoù hieän nay saûn xuaát quaù nhieàu, neáu ngöôøi sô cô khoù beà löïa choïn.

Nhaèm muïc ñích giuùp nhöõng ngöôøi muoán hoïc Phaät phaùp choïn ñuùng tö töôûng

hoa Öu Ñaøm Baùt Nhaõchaân thaät tröôùc cao traøo vaïn hoa tö töôûng aûo giaùc noùi treân,

toâi coá gaéng choïn taùc phaåm Nhaân Minh Nhaäp Chaùnh Lyù Luaän Nghóa Quaùn cuûa

Boà Taùt Thöông Yeát La Chuû do Sa Moân Thích Haønh Quan bieân soaïn vaø chuù giaûi

dòch ra tieáng Vieät ñeå laøm caåm nam cho vieäc khaûo cöùu, ñoàng thôøi cuõng laøm tö

lieäu cho vaên hoïc Phaät Giaùo Vieät Nam. Toâi dòch theo loái thoaùt vaên, chæ choïn laáy yù

töôûng hôn laø choïn laáy vaên chöông cuù phaùp, ñoàng thôøi nhöõng chöõ naèm nghieâng vaø

naèm nghieâng trong daáu Ngoaëc(chöõ naèm nghieâng) chính laø lôøi dòch giaû theâm vaøo

ñeå ngöôøi ñoïc deã nhaän ñònh hôn. Loái dòch cuûa toâi döôøng nhö coù nhieàu thieáu soùt

kính xin quyù ngaøi cao minh chæ giaùo ñeå tu chænh laïi cho ñöôïc hoaøn bò hôn.

Caån buùt.

Thích Thaéng Hoan

6

I.- KINH ÑIEÅN CUØNG TRUYEÀN THÖØA

CAÊN BAÛN CUÛA TÖÔÙNG TOÂNG.

Chuû yeáu laø giaûi roõ Töôùng Toâng (töùc laø Phaùp Töôùng Toâng, cuõng goïi laø Du Giaø

Toâng, hoaëc goïi laø Duy Thöùc Toâng), taát nhieân cuõng phaûi daàn daàn giaûi roõmoät thöù

döôùi ñaây laø hoïc phaùi Trung Quaùn; nhaân vì chính nhö Tam Taïng Ñöôøng Ñaïi

Nghóa Tònh ôû nôi choã trình baøy trong Nam Haûi Kyù Quy Noäi Phaùp Truyeän do

Ngaøi tröôùc taùc noùi raèng: ‚Choã goïi Ñaïi Thöøa, khoâng ngoaøi hai thöù: moät laø Trung

Quaùn, hai laø Du Giaø. Trung Quaùn thì thoâng thöôøng coù chaân khoâng, theå thì hö

voïng nhö huyeãn; Du Giaø ôû ngoaøi thì khoâng nhöng ôû trong thì coù, söï vaät ñeàu laø

Duy Thöùc.‛ Do ñoù coù theå hieåu bieát, Phaät phaùp ñaïi thöøa thì coù hai Ñaïi Phaùp Phaùi

hoaëc Hoïc Phaùi, moät laø Trung Quaùn Hoïc Phaùi, hai laø Du Giaø Hoïc Phaùi. Trung

Quaùn Hoïc Phaùi thì toân vinh Boà Taùt Long Thoï laø Toå ñaàu tieân, ñem Trung Quaùn

Luaän vaø Thaäp Nhò Moân Luaän cuûa Boà Taùt laøm caên baûn luaän ñieån, veà sau hoïc phaùi

cuûa Boà Taùt truyeàn ñeán Boà Taùt Ñeà Baø, Boà Taùt Ñeà Baø tröôùc taùc thaønh Baùch Luaän,

nghóa laø cuøng vôùi hai boä Luaän cuûa Long Thoï hieäp nhau laïi goïi laø ‚Tam Luaän‛;

ngöôøi truyeàn thöøa phaùi cuûa Boà Taùc Ñeà Baø laø La Haàu La Baït Ña La, Thanh Muïc,

Baø Taåu, Phaät Hoä, Thanh Bieän..v..v....... Ngöôøi hoaèng truyeàn taïi Trung Quoác thì

coù Cöu Ma La Thaäp, truyeàn cho ñeán ñôøi Ñöôøng.Ñaïi sö Kieát Taïng nhôn vì muoán

khai saùng ‚Tam Luaän Toâng‛ neân môùi gom goùp chuùng laïi trôû thaønh to lôùn. Trung

Quaùn Hoïc Phaùi taïi ñaây ñöôïc goïi laø Hieäp Nghóa Ñích Trung Quaùn Phaùi; phaùi naøy

maëc duø goïi laø ‚Trung Quaùn‛, kyø thaät laø söû duïng phaùp Khoâng Quaùn (Ñeä Nhaát

Nghóa Khoâng, Nhaát Thieát Phaùp Khoâng)trong ñoù bao haøm ba phaùp quaùn laø

Khoâng, Giaû, Trung, cho neân goïi laø ‚Trung Quaùn‛, cuõng xöng laø ‚Khoâng Toâng‛.

Kinh ñieån caên baûn cuûa toâng naøy laø caùc kinh Baùt Nhaõ cuøng Tam Luaän.

Nghóa roäng cuûa Trung Quaùn Hoïc Phaùi hoaëc Khoâng Toâng thì bao quaùt caû

Thieân Thai Toâng, Hoa Nghieâm Toâng, Thieàn Toâng..v..v......, nhaân vì nhöõng toâng

phaùi aáy ñeàu choïn laáy Trung Quaùn Hoïc Phaùi ñeå môû ñaàu saùng laäp vaø chuû yeáu laø

caên cöù kinh ñieån cuûa Trung Quaùn Hoïc Phaùi ñeå laäp Toâng, cho neân ôû trong taùm

Ñaïi Toâng Phaùi Ñaïi Thöøa, ngoaïi tröø Phaùp Töôùng Toâng vaø Luaät Toâng, kyø dö caùc

7

Toâng Phaùi treân cô baûn ñeàu leä thuoäc choã nhieáp laáy nôi Taùnh Khoâng (Khoâng

Toâng) (duøng noù laøm töông ñoái nôi ‚Töôùng Toâng‛, laïi coøn nghieân cöùu baûn taùnh

cuûa caùc phaùp huaân taäp, cho neân laïi xöng laø ‚Taùnh Toâng‛.

Noùi ñeán Phaùp Töôùng Toâng (Hoaëc laø Du Giaø Toâng) kinh ñieån toái chuû yeáu

chính laø ‚Moät Kinh moät Luaän‛: Giaûi Thaâm Maät Kinh vaø Du Giaø Sö Ñòa Luaän.

Kinh ñieån caên baûn cuûa noù chính laø caên cöù Thaønh Duy Thöùc Luaän Thuaät Kyù, ñoù

laø 6 Kinh 11 boä Luaän:

A.- 6 Kinh goàm coù:

1, Kinh Giaûi Thaâm Maät,

2, Kinh Hoa Nghieâm,

3, Kinh Maät Nghieâm (cuõng goïi laø Kinh Haäu Nghieâm)

4, Kinh Laêng Giaø,

5, Kinh Nhö Lai Xuaát Hieän Coâng Ñöùc

6, Kinh Ñaïi Thöøa A Tyø Ñaït Ma

(Hai Kinh sau cuøng chöa dòch thaønh Haùn Vaên).

B.- 11 Boä Luaän:

1, Luaän Du Giaø Sö Ñòa (Boà Taùt Di Laëc giaûng)

2, Luaän Hieån Döông Thaùnh Giaùo

3, Luaän Ñaïi Thöøa Trang Nghieâm Kinh,

4, Luaän Ñaïi Thöøa A Tyø Ñaït Ma Taäp.

5, Luaän Nhieáp Ñaïi Thöøa (Töø ñaây trôû veà tröôùc do Boà Taùc Voâ Tröôùc saùng taïo).

6, Luaän Bieän Trung Bieân (Boån Luaän do Boà Taùc Di Laëc giaûng giaûi, Theá Thaân

saùng taïo vaø giaûi thích luaän)

7, Luaän Phaân Bieät Du Giaø (Boån Luaän naøy cuõng do Boà Taùc Di Laëc giaûng, Theá

Thaân saùng taïo vaø giaûi thích Luaän, Luaän naøy chöa dòch vaø truyeàn thöøa)

8, Luaän Duy Thöùc Nhi Thaäp (do Theá Thaân saùng taïo).

9, Luaän Thaäp Ñòa Kinh (do Theá Thaân saùng taïo, giaûi thích quan heä nôi phaåm

8

Thaäp Ñòa cuûa kinh Hoa Nghieâm)

10, Luaän Taäp Löôïng (do Boà Taùt Traàn Na saùng taïo, Nghóa Tònh giaûi thích, ñaõ

thaát laïc maát, Luaän Ñieån naøy lieân heä vôùi Nhaân Minh Hoïc, phaùt huy hai

Löôïng, Hieän Löôïng vaø Tyû Löôïng, vaø hoïc thuyeát 3 Phaàn cuûa Duy Thöùc)

11, Luaän Quaùn Sôû Duyeân Duyeân (do Traàn Na saùng taïo).

Do ñaây coù theå bieát, kinh ñieån caên baûn cuûa Du Giaø Toâng, trong ñoù saùu Kinh

ñeàu laø Phaät noùi; coøn 11 Luaän kia thì do Boà Taùt noùi hoaëc saùng taïo, bao quaùt goàm

coù Di Laëc, Voâ Tröôùc, Theá Thaân, Traàn Na..v..v........

Cho ñeán söï truyeàn thöøa cuûa Du Giaø Toâng, ngoaïi tröø Thích Toân vaø Boà Taùt Di

Laëc, chuû yeáu chính laø hai Boà Taùt Voâ Tröôùc vaø Theá Thaân. Boà Taùt Voâ Tröôùc quan

heä nôi khoaûng (thôøi gian cuoái theá kyû thöù IV)sau Phaät nhaäp dieät, Boà Taùt ñaûn sanh

nôi nöôùc Kieàn Ñaø La Baéc AÁn Ñoä, xuaát gia sau khi chöùng nhaäp Sô Ñòa, baèng treân

söùc thaàn thoâng bay leân coõi Trôøi Ñaâu Xuaát, ñích thaân laéng nghe Boà Taùt Di Laëc

thuyeát phaùp, ngoä ñöôïc Ñaïi Thöøa Nghóa Khoâng cuûa nhaân duyeân voâ taùnh, lieàn

thænh Boà Taùt Di Laëc nôi giöõa ñeâm giaùn thaàn xuoáng nôi thieàn ñöôøng cuûa ngaøi ôû

nöôùc A Du Ñaø trung AÁn Ñoä, vì ngaøi maø thuyeát phaùp 5 boä Luaän (töùc laø Du Giaø Sö

Ñòa Luaän, Phaân Bieät Du Giaø Luaän Tuïng, Ñaïi Thöøa Trang Nghieâm Kinh Luaän

Tuïng, Bieän Trung Bieân Luaän Tuïng, Vöông Phaùp Chaùnh Lyù Luaän). Boà Taùt Voâ

Tröôùc thöøa tieáp giöõ vöõng yeáu chæ choã thuyeáp phaùp cuûa Boà Taùt Di Laëc lieàn saùng

taïo Hieån Döông Thaùnh Giaùo Luaän, Ñaïi Thöøa Trang Nghieâm Kinh Luaän, Ñaïi

Thöøa A Tyø Ñaït Ma Taäp Luaän, Nhieáp Ñaïi Thöøa Luaän..v..v...... Theá Thaân lieân heä

chính laø em cuûa Voâ Tröôùc, ñaàu tieân tu hoïc Tieåu Thöøa, veà sau chòu söï giaùo hoaù

cuûa Voâ Tröôùc, quy y Ñaïi Thöøa, ñoàng thôøi thöøa haønh söï chæ giaùo cuûa Voâ Tröôùc,

hoaèng döông roäng lôùn giaùo phaùp cuûa Ñaïi Thöøa, ñöôïc goïi laø chuû cuûa traêm Luaän,

tröôùc taùc goàm coù: Nhieáp Ñaïi Thöøa Luaän Thích, Thaäp Ñòa Kinh Luaän, Bieän

Trung Bieân Luaän, Duy Thöùc Nhò Thaäp Luaän, Duy Thöùc Tam Thaäp Tuïng..v..v.....

Noåi baät cuûa Theá Thaân laø Duy Thöùc Tam Thaäp Tuïng, ñoái vôùi Trung Thoå laïi coù

aûnh höôûng raát lôùn khoâng coù gì hôn, nguyeân nhaân laø töø khi Theá Thaân saùng taïo

nhöõng baøi Tuïng trôû veà sau laïi coù 10 Ñaïi Luaän Sö tieáp noái (Hoä Phaùp, Ñöùc Hueä,

9

An Hueä, Thaân Thaéng, Nan Ñaø, Tònh Nguyeät, Hoaû Bieän, Thaéng Höõu, Toái Thaéng

Töû, Trí Nguyeät), caùc vò tröôùc sau saùng taïo thích luaän ñeå giaûi thích vaên Tuïng cuûa

Theá Thaân, do ñoù toâng phong cuûa Du Giaø lieànngoån ngang toaøn coõi AÁn Ñoä. Thôøi

ñaïi nhaø Ñöôøng, Phaùp sö Huyeàn Trang vaøo AÁn Ñoä caàu phaùp, Phaùp sö lieàn toân thôø

Giôùi Hieàn laø ngöôøi cuûa moân phaùi Hoä Phaùp, toaøn boä ñeàu ñöôïc thaày truyeàn thöøa

cho Phaùp sö.Sau khi trôû veà Ñöôøng, Phaùp sö phieân dòch vaø truyeàn thöøa kinh luaän

cuûa Baûn Toâng, hoaèng döông yeáu chæ Phaùp Töôùng Duy Thöùc. Gom laïi söï giaûi

thích taïp nhaïp cuûa möôøi Ñaïi Luaän Sö uoán naén vaên luaän cuûa Duy Thöùc Tam Thaäp

Tuïng, taïo thaønh boä luaän laø ‚Thaønh Duy Thöùc Luaän‛, nhaân ñoù lieàn thaønh laäp

Phaùp Töôùng Toâng. Töø ñaây Phaùp Töôùng Toâng ôû Trung Thoå, noùi giaûn ñôn töùc laø

caên cöù nôi naêm ngoâi vò Baùch Phaùp pheâ phaùn phaân bieät caùc phaùp höõu vi vaø voâ vi,

maø tu chöùng yeáu chæ giaùo phaùp cuûa Duy Thöùc.

Keû ñöôïc chæ baûo keá thöøa Duy Thöùc cuûa Ñaïi sö Huyeàn Trang töông ñoái hôi

nhieàu, nhöõng keû tröù danh laø: Khuy Cô, Thaàn Phöôûng, Gia Thöôïng, Phoå Quang,

Thaàn Thaùi, Phaùp Baûo, Huyeàn ÖÙng, Huyeàn Phaïm, Bieän Cô, Ngaïn Toâng, Vieân

Traéc..v..v...... Khuy Cô laø ngöôøi tieáp noái keá thöøa chính thoáng cuûa Huyeàn Trang,

truï taïi chuøa Ñaïi Töø AÂn ôû Tröôøng An, ngöôøi ñôøi goïi ngaøi laø Ñaïi Sö Töø AÂn, cho

neân Phaùp Töôùng Toâng cuõng luùc ñoù xöng laø Töø AÂn Toâng. Taân La (teân xöa cuûa

Haøn Quoác) Taêng Thaùi Hieàn theo laøm ñeä töû cuûa Vieân Traéc vaø hoïc phaùp vôùi Ñaïo

Chöùng, tröôùc taùc Duy Thöùc Coå Tích, ngöôøi ñôøi goïi ngaøi laø ‚Toå cuûa Haûi Ñoâng Du

Giaø‛.

Treân ñaây laø kinh ñieån vaø truyeàn thöøa cuûa Hieäp Nghóa Ñích Phaùp Töôùng

Toâng. Cho ñeán nghóa roäng cuûa ‚Phaùp Töôùng‛, chung chung thì chæ coù Ñaïi Thöøa

Duy Thöùc Toâng, Tieåu Thöøa Caâu Xaù Toâng vaø Luïc Tuùc Luaän, Phaùt Trí Luaän, Ñaïi

Tyø Baø Sa Luaän..v..v.......

Rieâng ñem choã trình baøy ôû treân, giaûi thích ñôn giaûn theo Ñoà Bieåu nhö döôùi

ñaây:

10

Truyeàn Thöøa cuûa Du Giaø Hoïc Phaùi:

Roát cuoäc keå töø ñöôïc thaáyLuïc Kinh cuûa kinh ñieån caên baûn Du Giaø Toâng,

ngoaïi tröø hai kinh sau cuøng ôû Trung Thoå chöa ñöôïc dòch, coøn boán Kinh (Giaûi

Thaâm Maät Kinh, Hoa Nghieâm Kinh, Maät Nghieâm Kinh, Laêng Giaø Kinh), ñeàu

ñöôïc goïi laø ‚Taùnh Töôùng Vieân Dung‛, cuõng töùc laø coù Taùnh coù Töôùng, ñeàu khoâng

phaûi thuaàn nhaát laø moân hoïc cuûa Phaùp Töôùng. Laïi coù tieán boä hôn, boán boä Kinh

ñaây ñoàng thôøi cuõng laø kinh ñieån caên baûn cuûa Taùnh Toâng; noåi baät nhaát laø Laêng

Giaø Kinh, Toå sö Thieàn Toâng Ñaït Ma thay ñoåi baèng caùch söû duïng Taâm AÁn ñeå

truyeàn thöøa, nôi Luïc Toå trôû veà tröôùc voán laø Taùnh Töôùng Vieân Dung, Taùnh Töôùng

Phaät

Phaù

p Ñaïi

Thöø

a

Trung

Quaùn

Hoïc

Phaùi

(Taùnh

Toâng)

Du Giaø

Hoïc

Phaùi

(Töôùng

Toâng)

Long

Thoï

Di

Laëc

Tam Luaän

Toâng

Hoa Nghieâm

Toâng

Thieân Thai

Toâng

Thieàn Toâng

Ñeà

Baø.

....

Baùt Nhaõ caùc

kinh, Tam

Luaän

Voâ

Tröô

ùc

Theá

Thaân

Hoa Nghieâm, Giaûi

Thaâm Maät, Du Giaø

Luaän

Thích

Toân

Di

Laëc

Voâ

Tröôù

c

Theá

Thaâ

n

Traà

n

Na

Voâ

Taù

nh

Hoä

Pha

ùp

Giôù

i

Hieà

n

Huyeà

n

Trang

11

khoâng phaân chia. Chaúng nhöõng Taùnh Töôùng khoâng phaân chia, maø laïi cuõng laø

Hieån Maät khoâng phaân chia: nhaân vì Hoa Nghieâm, Maät Nghieâm, Giaûi Thaâm Maät,

cho ñeán Laêng Giaø cuõng laø hai giaùo phaùp Hieån Maät ñöôïc chung cuøng toân vinh vôùi

nhau. Nhöng maø chuùng noù veà sau, do caên khí chuùng sanh chuyeån höôùng ñaàn ñoän,

khoâng coù theå thoï trì toaøn theå ñaïi phaùp, nhaân ñaây phaân ra moân phaùi ñeå tu hoïc moãi

sôû tröôøng cuûa noù. Nhöng maø nöông nôi boån nguyeân cuûa phaùp cuøng ñöôïc thaáy

phaùt trieån, söï noái keát ñaây ñaõ khoâng ñöôïc nhö yù, ñoàng thôøi phi phaùp ñaõ coù maàm

phaân phaùi, maø thaät teá ngöôøi noái keát caên cô noâng caïn gaây neân: cuøng moät luùc phi

phaùp coù hai thöù, ba thöù hoaëc nhieàu thöù; moïi thöù giaùo phaùp thaät teá ñeàu noái keát

moät theå cuûa Phaùp Thaân Nhö Lai; chuùng sanh khoâng kham noåi toaøn theå ñaïi phaùp,

cho neân môùi tieáp thoï phaùp moân boä phaän rieâng bieät cuûa noù. Nhöng yeáu ñieåm cuûa

noù ñeàu muoán caàu Boà Ñeà voâ thöôïng thì caàn thieát chôù neân söû duïng moät boä phaän

phaùp naøo ñeå töï tu taäp,nhö hoaëc taùnh hoaëc töôùng,hoaëc hieån hoaëc maät, chaáp lôøi

giaûi thích hình töôïng moâ phoûngmaø noùi raèng: ‚Ñaây chính laø toaøn boä cuûa phaùp

Nhö Lai!‛ nhaân vì chæ ñöôïc ít maø laïi cho laø ñuû, thaäm chí hoaëc laø chính mình

khoâng phaûi ngöôøi naøo khaùc, moïi thöù voïng töôûng phaân bieät, cho ñeán coâng kích

tranh ñaáu laãn nhau, ngöôøi nhö theá ñuùng laø bò meâ hoaëc, uoång coâng choïn laáy söï

chaêm chæ maø khoâng vaøo ñöôïc chaùnh lyù.

II.- TUYEÅN CHOÏN VAØ CHUÙ GIAÛI

DUYEÂN KHÔÛI ‚HEÄ THOÁNG TÖÔÙNG TOÂNG‛

Boán cöûa lôùn tu haønh cuûa Phaät phaùp töùc laø: Tin, Hieåu, Haønh vaø Chöùng. Cho neân

neáu Tin maø khoâng hieåu, hieåu maø khoâng thaät haønh, töùc laø khoâng nhôø ñoaïn tröø ñeå

chöùng ñaéc. Laïi theâm nöõa khoâng tin, khoâng hieåu, khoâng haønh,hoaëc laø tuy xem

ñaày ñuû kinh Phaät,nhöng loã hoûng nôi chaùnh phaùp cuûa Nhö Lailaø khoâng theå phaùt

khôûi tin chaân chaùnh, hieåu chaân chaùnh, cho ñeán moïi thöù ñeàu hieåu khoâng coù lyù,

hieåu khoâng chaùnh ñaùng,hieåu sai laàm; nhö theá khoâng chæ töï mình ñaõ khoâng theå

phaùt khôûi tu haønh chaân chaùnh vaø laïi coøn chæ ñaïo sai laàm cho ngöôøi khaùc.

12

Hieån Giaùo cuûa Phaät phaùp daãn ñeán phaân chia traàm troïng laø hai boä phaùi Taùnh

Toâng vaø Töôùng Toâng maø Töôùng Toâng töùc laø Duy Thöùc Hoïc, hoaëc laø Phaùp Töôùng

Hoïc, hoaëc hai hoïc phaùi Duy Thöùc vaø Phaùp Töôùng hôïp nhau laïi goïi laø ‚Phaùp

Töôùng Duy Thöùc‛. Nhöng maø ‚Phaùp Töôùng‛ cuøng ‚Duy Thöùc‛ thì khoâng gioáng

nhau: nhö tröôùc ñaõ noùi taát caû Du Giaø Boä, cho ñeán Ñaïi Tyø Baø Sa Luaän cuûa Tieåu

Thöøa, Luïc Tuùc Luaän vaø Caâu Xaù Luaän thì naèm ôû giöõa Ñaïi Thöøa vaø Tieåu Thöøa,

ñeàu coù theå söû duïng hoïc thuyeát ‚Phaùp Töôùng‛ vaø ‚Duy Thöùc‛. Cho ñeán ‚Duy

Thöùc‛ thì khoâng coäng phaùp vôùi Ñaïi Thöøa vaø khoâng coù phaùp cuûa Tieåu Thöøa.

Nhaân vì Duy Thöùc Hoïc laø choã nghieân cöùu phaân tích raát nhieàu ‚Danh Töôùng‛,

cuõng laø thuoäc nôi choã nhieáp laáy cuûa Phaùp Töôùng, cho neân cuõng goïi chung Ñaïi

Thöøa Duy Thöùc Hoïc laø ‚Phaùp Töôùng Toâng‛, maø ‚Phaùp Töôùng Toâng‛ laø moät töø

laïi nghieãm nhieân trôû thaønh ñaïi danh töø cuûa Duy Thöùc Toâng. Thaät thì, caên cöù nôi

lyù maø noùi ‚Duy Thöùc‛ ñöôïc thaønh danh moät Toâng Phaùi, nhaân vì trong moät töø

‚Duy Thöùc‛ lieàn töï coù chuû tröông cuûa Toâng phaùi. Nhöng moät töø ‚Phaùp Töôùng‛

thì maûy may khoâng ñaëc saéc, khoâng chuû tröông; vaû laïi choã coâng duïng ñeàu quan

heä nhieàu Toâng, cho neân thaät teá khoâng thích hôïp thaønh danh laø moät Toâng phaùi.

Nhöng vì traûi qua nhieàu thôøi ñaïi cho ñeán nay ñeàu töông truyeàn nhö theá, cho neân

cuõng taïm thôøi tuøy thuaän ‚truyeàn thoáng‛, cuõng thöôøng theo ñoù maø xöng laø ‚Phaùp

Töôùng Toâng‛ hoaëc ‚Töôùng Toâng‛; nhöng quyù ñoïc giaû caùc vò phaûi bieát ‚Phaùp

Töôùng‛ cuøng ‚Duy Thöùc‛ khaùc bieät nhau.

Taùnh Toâng trong Hieån Giaùo, ñaïi löôïc khaùi quaùt thì taát caû trong Hieån Giaùo

ñeàu hoaøn toaøn lieân quan ñeán ‚Phaùp Taùnh‛, hoaëc duøng ñeå tham cöùu ‚Phaùp

Taùnh‛, hoaëc toâng phaùi laø chuû cuûa ‚Baûn Taùnh‛ xin ñeà cöû, phaøm caùc hoïc phaùi

Thieàn Toâng, Trung Quaùn, Tam Luaän, Baùt Nhaõ, cho ñeán Hoa Nghieâm, Thieân

Thai..v..v..... ñeàu coù theå choïn laáy hoïc thuyeát ñaây ñeå nghieân cöùu tu hoïc ‚Taùnh

Toâng‛. Taïi Trung Quoác traûi qua thôøi ñaïi hoïc phaùi Taùnh Toâng coù theå söû duïng

thuyeát ‚Ñoäc Chieám‛, cho neân taát caû hoaøn toaøn trôû thaønh ‚Phaät Giaùo Thò

Tröôøng‛; coøn ‚Töôùng Toâng‛ thì chæ coù ôû thôøi gian ña àu cuûa Nhaø Ñöôøng, nôi Ñaïi

sö Huyeàn Trang vaø Phaùp sö Khuy Cô ñeä töû cuûa ngaøi, Phaùp sö Phoå Quang (Ñaïi

Thöøa Quang)..v..v...... cuøng nhau hoaèng truyeàn moät thôøi ôû Xöông Thònh, sau

13

Ñöôøng xu höôùng cung caùch huyeàn bí, con ngöôøi hoûi han yeáu ñuoái; cho ñeán cuoái

nhaø Minh, môùi coù Ñaïi sö Ngaãu Ích, Ñaïi sö Haùm Sôn, Phaùp sö Minh Duïc..v..v.....

ñeà xöôùng nghieân cöùu tìm caàu, vöøa môùi hôi hôi chaán höng; veà sau Taùnh Toâng choã

sô hôû laïi tuyeân boá cung caùch huyeàn bí. Cho ñeán ñaàu Daân Quoác, laïi coù moät soá nhaø

Phaät hoïc, chuû yeáu choïn laáy Baïch Y laøm ñaàu, noå löïc lôùn ñeà xöôùng truyeàn baù Phaùp

Töôùng Duy Thöùc Hoïc, ñaây laø Duy Thöùc Hoïc laïi taùi daãn ñoä ñaïi gia phaùt khôûi

höùng thuù nghieân cöùu. Nhöng moät soá hoïc giaû Duy Thöùc ñaây, hoï ban ñaàu phaùt taâm

nghieân cöùu Duy Thöùc Hoïc, thì luùc ñoù laïi coù baøi hoïc nôi Thieàn Toâng taïi Trung

Quoác hoï laïi ngaõ theo vaø phaùt trieån cao ñoä, nhöngtraøo löu maït phaùi cuûa Thieàn

Toâng thì laïi rôi vaøo traøo löu nhaøn ñaøm troáng roãng, khoâng chính xaùc, khoâng xaùc

thöïc,cho ñeán Khaåu Ñaàu Thieàn quyeát khoâng thaät teá, nhaân ñaây muoán ñeà xöôùng

Phaùp Töôùng Duy Thöùc Hoïc chính xaùc, neân söûa chöõa huû baïi cuûa traøo löu maït phaùi

Thieàn Toâng. Caùc vò phaùt taâm ñaây nguyeân do khoâng theå sai laàm to lôùn, nhöng maø

choã sô hôû laø söûa chöõa quaù ñaùng, chæ thaáy ñeán söï huû baïi cuûa traøo löu maït phaùi

Thieàn Toâng, maø khoâng thaáy caùi kheùo caùi hay cuûa chaùnh phaùp Thieàn Toâng; nôi

ñaáy lyù do bôûi vì maát söï trôï giuùp cuûa Thieàn löu, maø chæ Nhaát Taâm, doác toaøn löïc

coâng kích choã coù cuûa Thieàn Toâng, cho ñeán nghóa roäng cuûa Taùnh Toâng, cuõng

duøng theâm lôøi mæa mai huyû baùng. Phaàn naøo hoïc giaû ñaây, moät soá xuaát gia laøm ñeä

töû, keá thöøa yù chí cuûa Thieàn Toâng, phaùt huy quang ñaïi hoïc thuyeát cuûa hoï, söï

nghieäp quan troïng laø ‚duøng Töôùng phaù Taùnh‛, thöïc taïi ñaây laø nghóa höôùng veà

Duy Thöùc Hoïc, phaàn nhieàu giaûi thích sai laàm vaø daãn ñeán choã giaûi thích khoâng coù

lyù. Kyø thaät, caùc baïn trí giaû choã hieåu bieát chung ñeàu cho laø ñaïi phaùp cuûa Nhö Lai

cuõng nhö ‚moät theå cuûa Nhö Lai‛, maø hai toâng Taùnh va ø Töôùng thì cuõng gioáng

nhö ‚tay traùi tay maët cuûa Nhö Lai‛; chuùng sanh laøm sao khoâng giaûi thích nghóa

naøy, choã sô hôû laø ñem choã xuaát saéc cuûa Nhö Lai ñeå ‚tay traùi ñaäp tay phaûi, tay

phaûi ñaäp tay traùi‛, hôn nöõa ‚duøng hai tay ñaäp leân ñaàu‛;phaûi chaêng ñaây laø yù cuûa

Nhö Lai thuyeát phaùp hay sao? Nhö Lai noùi moïi thöù phaùp, ñaâu laø yeáu toá khieán

chuùng sanh chaáp moät boä phaän phaùp cuûa Nhö Lai noùi, maø ñaáu tranh laãn nhau vaø

thò phi laãn nhau? Ñaây thaät laø traùi ngöôïc raát to lôùn yeáu chæ cuûa Nhö Lai thuyeát

phaùp. Bôûi vì choã Nhö Lai tuyeân döông thuyeát phaùp laø dieäu nghóa voâ löôïng, ñeàu

laø duøng ñaïi bi, ñaïi trí, caên cöù nôi caên cô cuûa chuùng sanh, phöông tieän thaâu nhaän

14

daãn daét, ñeàu khieán vaøo haïnh Boà Ñeà voâ thöôïng, töùc laø choã goïi: ‚Taát caû phaùp ñeàu

laø moät phaùp Phaät Thöøa‛; khaù thöông haïi chuùng sanh ngu muoäi, nghe noùi dieäu

phaùp, khoâng töï tu haønh, lieàn nöông nôi ngaõ chaáp ngaõ kieán, phaùt khôûi ñaïi ñaáu

tranh, lyù do nhöõng keû noùi xaáu phaùp, phaù hoaïi phaùp, mæa mai huûy baùng chaùnh

phaùp hieän taïi coù raát nhieàu.

Nguyeân do nôi Duy Thöùc Hoïc traûi qua thôøi ñaïi keû nghieân cöùu cuõng ít, thaät taïi coù

theå cung caáp nhöõng chuù giaûi ñeå tham khaûo thì khoâng nhieàu, vaû laïi phaàn nhieàu laø

vaên thuoäc vaên noùi, theâm nöõa vaên caên baûn vaø vaên chuù giaûi treân kinh ñieån, phaàn

nhieàu ñeàu thaâm aùo khoù giaûi thích, nhôn ñaây ngöôøi hieän ñaïi lieàn khieán caàn yeáu

phaùt taâm tu hoïc Duy Thöùc, cuõng khoù khaên choàng chaát. Taùc giaû coù baøi hoïc nôi

ñaây,

1, Muoán khieán ñeä töû Phaät thöôøng phaùt taâm mong hoïc Duy Thöùc ñeàu coù cöûa coù

theå vaøo, ít nhaát nôi vaên cuûa kinh luaän ñeàu coù theå giaûi ñöôïc, vaû laïi nôi yeáu chæ cuûa

noù ñeàu ñöôïc thoâng ñaït chaùnh tín;

2, Chuùng sanh neáu muoán phoå bieán coù theå xem ñieån Phaät, nôi trong ñoù ñaït

ñöôïc tín giaûi chaân chaùnh, töùc laø khoâng lo laéng bò meâ hoaëc cho laø aùc tri thöùc vaø

khoâng bò löøa doái.

3, Choïn ñaây ñeå tuyeân döông yeáu chæ Duy Thöùc chaân chaùnh cuûa Nhö Lai,

khieán chuùng sanh trong phaùp giôùi ñöôïc phoå bieán chaùnh tri, tín giaûi chaân chaùnh:

Nhö Lai choã noùi taát caû dieäu phaùp, thaät khoâng traùi nghòch laãn nhau, khoâng hoang

ñöôøng xa caùch; vì phaùp cuûa Nhö Lai choïn ‚tröôùc ñaõ thieän, giöõa ñaõ thieän vaø sau

cuõng thieän‛; naøy caùc Phaät töû nôi thaùnh giaùo cuûa Nhö Lai chôù töï ñaáu tranh, chôù

khôûi yù traùi nghòch, laïi chôù phaùt ñoäng huyû baùng; neân theo Phaät giaùo tin hieåu

phuïng haønh, dieät ñoä vöôït qua caùc chöôùng: phieàn naõo chöôùng, sôû tri chöôùng, baùo

chöôùng, aùc nghieäp chöôùng, phaùp chöôùng, ma chöôùng, thaúng ñeán Boà Ñeà voâ

thöôïng.

15

III.- SAO GOÏI LAØ DUY THÖÙC HOÏC?

Nghóa cuûa ‚Duy Thöùc Hoïc‛ noùi duy nhaát laø bao truøm heát, töùc laø ‚Trôï Ñaïo

Taâm Lyù Hoïc‛ hoaëc laø ‚Tu Ñaïo Taâm Lyù Hoïc‛. Nay xin giaûi thích nhö döôùi ñaây.

Thôøi ñaïi gaàn ñaây do khoa hoïc xöông thònh, nhaân ñoù ñaïi chuùng möôøi phaàn ñeàu

toân suøng höôùng veà khoa hoïc. Maø nôi trong Phaät giaùo cuõng coù caûnh töôïng höôùng

veà khoa hoïc ñaây. Trong noù do thaáy moät soá hoïc gia Duy Thöùc toû ra xuaát saéc.

Chuùng noù thaáy nhieàu phaùp töôùng trong Duy Thöùc Hoïc, vaø noù quan heä maïch laïc

phaân minh, hieåu ñöôïc Duy Thöùc Hoïc ‚heát söùc khoa hoïc‛, maø laïi chuû ñeà choã

nghieân cöùu cuûa Duy Thöùc Hoïc cuõng ñeàu döïa treân phöông dieän ‚Taâm Lyù Hoïc‛

laøm cô sôû, sôû dó chuùng noù laïi xem Duy Thöùc Hoïc nhö laø ‚Phaät Giaùo Taâm Lyù

Hoïc‛ ñem ra nghieân cöùu. Kyø thaät ñieàu ñoù khoâng phaûi laø chính xaùc:

1.- Duy Thöùc Hoïc maëc duø ‚heâát söùc khoa hoïc‛, nhöng nghieân cöùu ñeán noù thì

khoâng phaûi khoa hoïc;nguyeân vì Phaät phaùp tuy coù theå cho laø ‚raát khoa hoïc‛,

nhöng Phaät phaùp laø sieâu hôn khoa hoïc. Cuøng moät lyù, Duy Thöùc Hoïc cuõng khoâng

phaûi laø ‚Phaät Giaùo Taâm Lyù Hoïc‛, nhaân vì taâm lyù hoïc laø theá hoïc (hoïc vaán cuûa theá

gian), choã baøn chuyeän chính laø ‚Theá Ñeá‛, maø Duy Thöùc Hoïc thì thuoäc veà ‚Phaùp

Xuaát Theá‛, choã sô hôû cuûa tham cöùucho ‚Taâm Lyù Hoïc‛ laø phaùp ‚Xuaát Theá

Ñeá‛,laø ñuùng lyù cuûa xuaát theá, cho neân hai thöù ñaây khoâng theå gioáng nhau böøa

baõi;laïi nöõa khoâng theå nhaân vì nôi ñeà taøi treân cuûa Duy Thöùc Hoïc cuøng Taâm Lyù

Hoïc coù chuùt höùa heïn choã töông tôï, laïi nhaân ñoù khieán Phaät giaùo ñoà hieåu ñöôïc

chính mình ‚thaân coù giaù trò traêm laàn‛, hoaëc theo kòp taân thôøi;nhöõng ngöôøi aáy

quan nieäm phaùp ñeàu sai laàm, nguyeân do neáu töôûng nhö theá töùc laø: ‚cho theá phaùp

laø quyù‛, cho ñeán ‚duøng theá phaùp pheâ phaùn phaân bieät cao thaáp cuûa Phaät phaùp‛,

cuõng vaäy thöù quan nieäm sai laàm ñaây maø khieán moät soá nhaø hoïc Phaät noï duøng tieâu

chuaån ‚Khoa Hoïc‛ ñeå laøm thöôùc ño, laïi moät laàn nöõa laø tieán haønh coâng taùc ‚Phaùn

giaùo‛ toaøn theå Phaät phaùp, roài laïi höôùng daãn ngöôøi nghi ngôø, baøn taùn moïi thöù Phaät

phaùp.

16

2.- Neáu nhaát ñònh muoán noùi Duy Thöùc Hoïc moät thöù ‚Taâm Lyù Hoïc‛ thì phaûi

bieát noù ñeàu khoâng phaûi ‚Phoå Thoâng Taâm Lyù Hoïc‛, maø laø ‚Trôï Ñaïo Taâm Lyù

Hoïc‛ hoaëc ‚Tu Ñaïo Taâm Lyù Hoïc‛, ñaây laø taát caû ñeä töû Phaät hoïc Duy Thöùc taát

nhieân caàn yeáu phaûi bieát roõ lyù söï cuûa noù. Nguyeân nhaân Phaät vaø Boà Taùt töø bi khai

thò chaùnh lyù cuûa Duy Thöùc ñeàu laø vì hoaøn toaøn trôï giuùp ñeä töû Phaät tu taäp chaùnh

ñaïo Boà Ñeà, khoâng vì caù bieät, cho neân goïi laø ‚Trôï Ñaïo Taâm Lyù Hoïc‛; laïi nöõa

‚vaán ñeà taâm lyù‛ choã xöû lyù cuûa Duy Thöùc, ñeàu laø keû tu ñaïo phaûi ôû trong quaù trình

tu haønh, cô hoäi baét gaëp moïi thöù hieän töôïng, moïi vaán ñeà, hoaëc moïi khoán naïn,

cuøng vôùi ñoái dieän nhö theá naøo, baøi tröø ra sao..v..v....... nhaân ñaây Duy ThöùcHoïc

chính laø ‚Tu Ñaïo Taâm Lyù Hoïc‛. Cho neân ‚Trôï Ñaïo Taâm Lyù Hoïc‛, noäi dung, ñeà

taøi vaø muïc ñích cuûa noùveà phöông dieän lyù voâ cuøng khoâng gioáng nôi ‚Phoå Thoâng

Taâm Lyù Hoïc‛ cuûa taâm lyù phaøm phu theá gian. Nguyeân do ‚Duy Thöùc Hoïc‛ ñaây

coù theå noùi laø moät caùi voû bao boïc chuyeân moân thieát keá ‚Tu Ñaïo Taâm Lyù Hoïc‛ ñeå

giuùp cho ngöôøi tu haønh Phaät phaùp, theá neân khoâng theå ñem noù so saùnh töông

ñöông nhö moät moân ‚hoïc thuaät‛ ñeå ‚nghieân cöùu‛.

Nhö theá hai chöõ ‚Duy Thöùc‛ cuûa ‚Duy Thöùc Hoïc‛ nghieân cöùu thì yù nghóa

nhö theá naøo? YÙ nghóa cu ûa ‚Duy Thöùc‛ chính laø: taát caû vaïn phaùp ñeàu laø bieán hieän

cuûa Thöùc, ñeàu laø ‚Töï Chöùng Phaàn‛ (Baûn Theå) nöông nôi Thöùc, laø choã bieán hieän

ra ‚Kieán Phaàn‛ vaø ‚Töôùng Phaàn‛; ngoaøi ñaây ñeàu khoâng coù vaät naøo khaùc, cho

neân noùi ‚Chæ Coù Thöùc‛. Deã daøng ñe å noùi, töùc laø ‚Tam Giôùi Duy Taâm, Vaïn Phaùp

Duy Thöùc‛ cuûa Kinh Hoa Nghieâm noùi. Kinh Hoa Nghieâm ñaây noùi: moät nöûalaø boä

phaän cuûa ‚Duy Taâm‛, ôû trong Thaùnh giaùo töùc laø ‚Taùnh Toâng‛, noùi roäng laø ñeå

khai saùng; coøn rieâng moät nöûa laø boä phaän cuûa ‚Duy Thöùc‛, ôû trong Thaùnh giaùo

töùc laø ‚Töôùng Toâng‛,noùi roäng laø ñeå khai saùng. Neân bieát ‚Duy Taâm‛ cuûa ‚Taùnh

Toâng‛ cuøng ‚Duy Thöùc‛ cuûa ‚Töôùng Toâng‛ ôû treân noäi dung chaân thaät thì thöïc

khoâng sai bieät, chæ laø choã khoâng gioáng nhau ñoái vôùi caên cô, vaø choã phöông tieän

thöïc haønh thì coù sai bieät, ñaõ laø nhö theá; cho neân phaûi bieát hai toâng Taùnh Töôùng

ñeàu khoâng phaûi ñoái ñòch nhau, maø laø giuùp ñôõ laãn nhau vaø cuøng nhau thaønh coâng,

cuõng gioáng nhö hai caùnh cuûa moät con chim. Laïi nöõa, coâng duïng maø Nhö Lai

thöôøng noùi phaùp,chính laø ‚trong Taùnh coù Töôùng‛, hoaëc laø ‚trong Töôùng coù

17

Taùnh‛, cho ñeán ‚trong Hieån coù Maät‛, ‚trong Maät coù Hieån‛, ‚trong Thieàn coù

Tònh‛, ‚trong Tònh coù Thieàn‛, chæ laø môû roäng hay toùm löôïc, khai trieån hay keát

hôïp khoâng gioáng nhau, chuû vaø baïn coù khaùc nhau. Thí duï nhö neáu ñoái vôùi cô cheá

cuûa Töôùng Toâng thì noùi roäng phaùp cuûa Töôùng Toâng, maø laïi noùi löôïc Taùnh Toâng,

ngay caû ñieåm ñeán chính laø ñình chæ.Ngöôïc laïi, neáu ñoái vôùi cô cheá cuûa Taùnh Toâng

thì ôû nôi trong Kinh noùi roäng phaùp cuûa Taùnh Toâng, maø laïi noùi löôïc Töôùng Toâng,

ngay caû ñieåm ñeán laø ñình chæ.Ngay caû môû roäng hay toùm löôïc, khai trieån hay keát

hôïp cuûa Hieån Maät thì cuõng nhö theá. Duïng yù noùi phaùp nhö theá cuûa Nhö Lai laø:

1, Khieán hoïc giaû môû roäng gioáng thieän caên----- do vì caùc Boà Taùt khoâng coù

thieän caên hoï chæ tu hoïc moät phaùp ñeå ñöôïc thaønh Phaät,thì phaûi traûi quaba ñaïi a

taêng kyø kieáp tu voâ löôïng tö löông phöôùc ñöùc, roäng ñoä chuùng sanh, dó nhieân sau

ñoù môùi ñöôïc thaønh Phaät.

2, Khieán Boà Taùt nôi phaùp bieát roõ choã thaáu trieät ------ thoâng suoát baûn taùnh cuûa

caùc phaùp, chuùng sanh do töï taâm ñoùng chaéc ñình treä, cho neân nôi phaùp ñình treä

khoâng thoâng: do taâm khoâng thoâng ñaït cho neân phaùp cuõng khoâng thoâng ñaït; taâm

hoï neáu thoâng ñaït thì phaùp töï nhieân thoâng ñaït; Nhö Lai muoán khieán chuùng sanh

döïa vaøo thaáu trieät xuaát saéc nôi Phaùp Taùnh, maø ñaït ñeán muïc ñích cuûa ‚Taâm

Thoâng‛, cho neân môùi saùng taïo hoïc thuyeát naøy.

3, Vì khieán caùc Boà Taùt mau boû phaùp chaáp, ñoaïn tröø sôû tri chöôùng, phaùp

chöôùng, cho neân Nhö Lai thuyeát phaùp ‚trong Taùnh coù Töôùng‛ ‚trong Töôùng coù

Taùnh‛, taát nhieân ñoái vôùi phaùp khieán ñoaïn tröø chaáp thieân leäch. Laïi nöõa, coù moät soá

kinh ñieån, ñoái vôùi choã caên cô laø thuoäc ñaïi caên cô thaønh thuïc, nôi hoï trong caùc

kinh, Nhö Lai lieàn ñem giaùo phaùp voâ thöôïng khai thò taùnh töôùng vieân dung, thí

duï nhö Kinh Giaûi Thaâm Maät, Kinh Laêng Giaø..v..v...... ñeàu laø loaïi naøy.

Thöù ñeán, yù nghóa cuûa ‚Duy Thöùc Hoïc‛, coù theå trôû laïi töø hai chöõ ‚Duy Thöùc‛,

vaø laïi nghieân cöùu xeùt tìm ‚Nguõ Vò Baùch Phaùp‛, lieàn coù theå laøm cho theâm töôøng

taän:

18

A.- Haõy Xem Töø Hai Chöõ ‚Duy Thöùc‛:

Taát caû vaïn phaùp Duy Thöùc thì khoâng coù caûnh, do taát caû ngoaïi caûnh ñeàu laø

‚Töôùng Phaàn‛ cuûa caùc Thöùc bieán hieän, cho neân caùc caûnh giôùi vi traàn, nhö sôn haø

ñaïi ñòa, höõu tình voâ tình, ñeàu laø ‚Töôùng Phaàn‛ choã bieán hieän cuûa Thöùc naøy, ñeàu

khoâng coù thaät theå. Haønh giaû neân quaùn nhö theá töùc laø ‚chæ quaùn Taâm Thöùc‛, thaáu

roõ töï taâm, khoâng meâ nôi caûnh, nôi ñaây töø trong tu ñoaïn, hai chöôùng sôû tri, maø

khoâng bò troùi buoäc nôi caûnh, taâm ñöôïc giaûi thoaùt, chöùng ‚Duy Thöùc Thaät Taùnh‛

(töùc laø ‚Vieân Thaønh Thaät Taùnh‛), chöùng ñaéc Ñaïi Boà Ñeà.

B.- Haõy Xem Naêm Vò Baùch Phaùp.-

1.- Haõy Xem Töø ‚Phaùp Höõu Vi‛ vaø ‚Phaùp Voâ Vi‛.

Duy Thöùc Baùch Phaùp, phaân tích ñaïi khaùi ‚taát caû phaùp‛ laø ‚Höõu Vi Phaùp‛ vaø

‚Voâ Vi Phaùp‛, hai phaùp ñaïi khaùi ñaây thì nhieáp laáy heát taát caû vaïn phaùp theá gian

vaø xuaát theá gian. Theá Toân khai thò phaùp naøy laø khieán caùc Phaät töû hieåu höõu vi vaø

chöùng voâ vi, toâng chæ cuûa noù thì ôû nôi Thaùnh Ñaïo voâ thöôïng xuaát theá, cuõng töùc laø

‚Chaân Nhö Voâ Vi‛ trong ‚saùu phaùp Voâ Vi‛, ñaây cuõng töùc laø ‚Taùnh Thaéng

Nghóa cuûa Duy Thöùc‛, cuõng chính laø Vieân Thaønh Thaät Taùnh (thaáy trong Duy

Thöùc Tam Thaäp Luaän Tuïng vaø Thaønh Duy Thöùc Luaän). Neân bieát taát caû choã noùi

cuûa Nhö Lai ñeàu laø hoaøn toaøn cöùu giuùp taát caû höõu tình ra khoûi khoå luaân cuûa höõu

vi sanh töû, ñaït ñeán nôi Thaùnh Ñaïo xuaát theá cuûa Nieát Baøn, cuûa Boà Ñeà (ñaây töùc laø

choã goïi ‚Hai Chuyeån Y‛). Neân than thôû raèng, hieän nay ñôøi maït phaùp, coù ngöôøi

giaûng noùi phaùp Nhö Lai, keõ hôû laø taïo lôøi noùi ñieân ñaûo, khieán ngöôøi tham tröôùc

phaùp theá gian, nôi höõu vi coù phöôùc höõu laäu, moïi thöù caàu vinh, loã hoång ôû choã laø töï

khoe khoang ‚tu haønh Ñaïi Thöøa‛, hoaëc noùi laø ‚Phaät phaùp taïi theá gian, khoâng lìa

khoûi theá gian ñeå coù giaùc ngoä‛. Thaät khoâng ngôø ñaây laø giaûi thích sai laàm vaø giaûi

thích quanh co yù höôùng cuûa Ñaïi sö Luïc Toå Thieàn Toâng. Luïc Toå thì noùi: ‚khoâng

lìa theá gian ñeå coù giaùc ngoä‛, ñoàng thôøi chöa noùi ‚khoâng lìa khoûi theá gian ñeå coù

19

meâ laàm‛, ñaây laø nghóathöù nhaát; vaû laïi yù nghóa ‚khoâng lìa khoûi theá gian ñeå coù

giaùc ngoä‛ laø: khoâng coù theå lìa khoûi nôi Taâm Bi, Taâm Boà Ñeà ñoái vôùi höõu tình theá

gian maø coù theå chöùng ñaëng Ñaïi Giaùc; ñaây laø nghóa chính. Nguyeân do yù cuûa Toå

Sö ñeàu khoâng phaûi daïy oâng keá thöøa lieân tuïc tham aùi, nhieãm tröôùc theá gian, maø coù

theå chöùng ñaëng Ñaïi Giaùc. Vì theá chôù duïng taâm sai laàm, neáu duïng taâm sai laàm,

giaûi sai kinh Phaät thì taát caû choã tu uoång phí chaêm chæ. Neân bieát thieän caên cuûa

‚Chaùnh Kieán‛ ôû treân söï hoïc Phaät heát söùc troïng yeáu: neân duøng chaùnh kieán,

thöôøng chaùnh tö duy, choïn löïa chaùnh phaùp; nhö theá taát caû choã tu hoïc, coâng söùc

khoâng bò toån thöông noùi khoaùc.

2.- Laïi Xem Töø Taâm Phaùp, Taâm Sôû Höõu Phaùp,

Saéc Phaùp, Vaø Taâm Baát Töông Öng Haønh Phaùp.

Phaùp cuûa boán vò trí ñaây goïi chung laø ‚Höõu Vi Phaùp‛, cuõng chính laø noùi phaùp

cuûa boán vò trí ñaây ñeàu nhieáp laáy cai quaûn suoát taát caû phaùp höõu vi. Nhö Lai khai

thò laø vì khieán chuùng sanh hieåu roõ ‚Taâm‛ laø caên baûn,taát caû caùc phaùp höõu vi khaùc,

neáu laø saéc neáu laø taâm..v..v...... ñeàu laø taùc duïng vaø bieán hieän cuûa Taâm Theå (Taâm

Vöông). Ñaõ hieåu nhö theá, Haønh giaû trôû laïi caàu töï taâm, khoâng theå chaïy caàu beân

ngoaøi, ñeå ñaït ñöôïc caên baûn cuûa noù.

3.- Xem töø Taâm Sôû Höõu Phaùp.-

a.- Xem töø Bieán Haønh Taâm Sôû:

Nghóa cuûa Duy Thöù Hoïc laø khieán haønh giaû bieát roõ trong taùc duïng cuûa Taâm Thöùc,

ñieàu kieän phoå bieán chung coäng coù 5 thöù: Taùc yù, Xuùc, Thoï, Töôûng, Tö.

b.- Xem töø Bieät Caûnh Taâm Sôû:

20

Nghóa cuûa Duy Thöùc Hoïc laø khieán haønh giaû trong khi tu haønh bieát töôùng, traïng

vaø ñieàu kieän cuûa caùc thieän phaùp sanh khôûi, coäng chung coù 5 thöù: Duïc, Thaéng

giaûi, Nieäm, Ñònh, Hueä. Sôû dó, ngöôøi tu haønh töôûng neân caàn yeáu laø tu thieän phaùp,

hoaëc ‚ñoaïn aùc tu thieän‛, hoaëc ‚dieät toäi sanh thieän‛, taát nhieân phaûi cuï bò cho ñuû 5

thöù ñieàu kieän ñaây, môùi coù theå ñaït ñöôïc coâng lao.

c.- Xem Töø Thieän Taâm Sôû, Phieàn Naõo Taâm Sôû Vaø

Tuøy Phieàn Naõo Taâm Sôû:

Ñaây chính laø hieån baøy roõ muïc ñích toái caên baûn cuûa Duy Thöùc Hoïc: nôi ñaây

khieán ngöôøi ‚ñoaïn aùc tu thieän‛. Trong Phaät phaùp, choã goïi laø ‚Thieän‛, khoâng

phaûi thieän trong phaùp theá gian, hoaëc phöôùc baùo höõu laäu, maø chính laø thieän phaùp

cöùu caùnh coù theå thaønh töïu Thaùnh Ñaïo voâ laäu, coäng chung coù 11 thöù: (Tín, Taøm,

Quyù, Voâ Tham, Voâ Saân, Voâ Si, Tinh Taán, Khinh An, Baát Phoùng Daät, Haønh Xaû,

Baát Haïi). Cho ñeán ‚Phieàn Naõo‛ moïi ngöôøi quen tai coù theå hieåu roõ ‚Hoïc Phaät laø

vì hoaøn toaøn ñoaïn phieàn naõo‛, xeùt ñeán cuøng thì nhö theá naøo? ‚Phieàn Naõo‛ caên

cöù Duy Thöùc Baùch Phaùp thì thöôøng phaân laøm hai loaïi: Caên Baûn Phieàn Naõo vaø

Tuøy Phieàn Naõo. Caên Baûn Phieàn Naõo laïi xöng laø Ñaïi Phieàn Naõo, goïi ñôn giaûn laø

Phieàn Naõo, coäng coù 6 thöùc Caên Baûn Phieàn Naõo: Tham, Saân, Si, Maïn, Nghi, AÙc

Kieán. Tuøy Phieàn Naõo coäng coù 20 thöù: Phaãn, Haän, Phuù, Naõo, Taät, San, Cuoáng,

Sieåm, Haïi, Kieâu, Voâ Taøm, Voâ Quyù, Traïo Cöû, Hoân Traàm, Baát Tín, Giaûi Ñaõi,

Phoùng Daät, Thaát Nieäm, Taùn Loaïn, Taát Chaùnh Tri.Caùc ñaïi ñöùc ñoïc giaû quyù ngaøi

neáu töû teá xem moät caùi noäi dung cuûa 6 Ñaïi Phieàn Naõo vaø 20 thöù Tuøy Phieàn Naõo

ñaây, lieàn bieát theá naøo Duy Thöùc Hoïc chính laø nhaân cuûa ‚Tu Ñaïo Taâm Lyù Hoïc‛;

nguyeân vì moät soá Phieàn Naõo vaø Tuøy Phieàn Naõo ñaây chæ coù ngöôøi tu haønh ñoái vôùi

Phaät phaùp (ngöôøi caàn chöùng boà ñeà), chæ vìñaïi beänh, chæ vì aùc, chæ vì phaûi ñoaïn tröø

môùi chuù yù ñeán; neáu laø ngöôøi phaøm phu theá gian vaø ngöôøi ngoaïi ñaïo ñeàu khoâng

duøng ñeán vì beänh phaûi tröø; nhaân ñaây, theo nghóa heïp maø noùi, vieäc tu ñoaïn treân

Duy Thöùc Hoïc, cho ñeán nghóa roäng maø noùi, vieäc tu ñoaïn treân taát caû Phaät phaùp,

choã aùc, choã phieàn naõo, choã phaùp baát thieän muoán ñoaïn tröø, ñeàu phaûi duøng 6 caên

baûn vaø 20 tuøy Phieàn Naõo naøy laøm ñaïi bieåu. Cho neân tu hoïc Phaùp Töôùng Duy

21

Thöùc khoâng chæ khoâng hoäi ngoä cuøng toâng khaùc ñeå choáng ñoái, maø chæ hoäi ngoä

cuøng toâng khaùc ñeå khieán choã tu, choã hieåu bieát ñeå chaân thaät, minh baïch, thích

ñaùng ñöôïc sung maõn; noùi deã hieåu, töùc laø khieán haønh giaû laïi theâm roõ raøng muoán

‚tu caùi gì thieän, ñoaïn caùi gì aùc‛. Vì theá 3 vò trí Taâm Sôû Höõu Phaùp ñaây (Thieän,

Phieàn Naõo, Tuøy Phieàn Naõo), töùc laø chæ baøy roõ raøng cô baûn noøng coát cuûa taát caû

Duy Thöùc Hoïc: tu thieän ñoaïn aùc. Noùi ngöôïc laïi, muïc ñích cô baûn cuûa Duy Thöùc

Hoïc laø gì? Töùc laø daïy ngöôøi tu thieän ñoaïn aùc, vì choïn ñoaïn hoaëc, cho neân coù theå

chöùng chôn, thoâng ñaït vaøo ñeán ‚Voâ Vi Phaùp‛ cuûa vò trí thöù saùu. Neáu thoâng ñaït

Voâ Vi Phaùp chính laø hieàn thaùnh cuûa ba Thöøa.

d.- Xem Töø Saéc Phaùp vaø Taâm Baát Töông Öng Haønh Phaùp:

Nghóa cuûa Duy Thöùc laø khieán haønh giaû hieåu roõ: ngoaïi tröø Taâm Sôû Höõu Phaùp,

coøn coù phaùp cuûa Haønh Uaån nhieáp laáy maø khoâng töông öng cuøng taâm, cuøng vôùi 11

thöù Saéc Phaùp cuûa trong vaø ngoaøi ñeå khieán cho taâm khi tu haønh khoâng meâ caùc

phaùp caû trong laãn ngoaøi cuûa saéc.

e.- Xem Töø Voâ Vi Phaùp:

Ñaây laø khieán hieåu bieát muïc ñích sau cuøng cuûa Duy Thöùc Hoïc, khoâng ôû nôi lôøi

noùi danh töôùng, maø laø cuøng moät thöù choã thuyeát phaùp cuûa taát caû Nhö Lai, ñeàu ôû

nôi ‚ñoaïn hoaëc chöùng chôn‛, ñaït ñeán nôi caûnh Voâ Vi. Ñaây chính laø Duy Thöùc

Toâng cuøng Töôùng Toâng chung cuûa taát caû Phaät phaùp. Maø laïi do vì nôi Duy Thöùc

Hoïc laø phaùp ñaïi thöøa, cho neân so vôùi phaùp ñaïi thöøa khaùc cuõng cuøng moät thöù,cuøng

moät muïc ñích sau cuøng cuûa noù laø tu chöùng, taát nhieân ôû nôi ‚Chaân Nhö Voâ Vi‛

cuûa trong ‚saùu phaùp Voâ Vi‛. ‚Chaân Nhö Voâ Vi‛ ñaây töùc laø ‚Duy Thöùc Thaät

Taùnh‛ nôi choã Duy Thöùc Tam Thaäp Luaän Tuïng noùi cuûa Boà Taùt Theá Thaân (Duy

Thöùc Tam Thaäp Luaän Tuïng noùi raèng: ‚Caùc phaùp Thaéng Nghóa ñaây cuõng töùc laø

Chaân Nhö, vì taùnh cuûa noù thöôøng nhö, töùc laø Duy Thöùc Thaät Taùnh.), cuõng goïi laø

‚Vieân Thaønh Thaät Taùnh‛. Nhaân ñaây choã muoán tu chöùng cuûa haønh giaû Duy Thöùc

Du Giaø töùc laø ‚Chaân Nhö Voâ Vi‛ cuûa ‚Ñaïi Thöøa Coäng Phaùp‛; nhöng phaùp Chaân

22

Nhö ñaây choã sô hôû laø noù khoâng cuøng coäng phaùp vôùi boán Thöøa khaùc: khoâng chæ

khoâng cuøng Nhaân Thöøa, Thieân Thöøa, cho ñeán khoâng cuøng chung Thinh Vaên,

Duyeân Giaùc Thöøa, laïi khoâng cuøng chung vôùi ngoaïi ñaïo. Chæ coù ngöôøi caên cô Ñaïi

Thöøa môùi coù theå tín giaûi, tu chöùng, vaøo ñeán chaân chaùnh. Ñaây cuõng laø ‚Maät

Nhaân‛ cuûa taát caû Nhö Lai Thaønh Phaät(Ñaïi Phaät Ñaûnh Thuû Laêng Nghieâm Kinh),

‚Nhaân Ñòa Phaùp Haïnh‛, ‚Tònh Vieân Taùnh Giaùc‛ cuûa taát caû chö Phaät (Ñaïi

Phöông Quaûng Vieân Giaùc Kinh). Cho neân phaûi bieát Thích Ca Nhö Lai vaø Di Laëc

Boà Taùt (Phaät vò lai) nôi trong caùc kinh luaän Duy Thöùc khai thò Chaân Nhö vaø Duy

Thöùc Taùnh, ñích thaät cuõng laø cuøng Chaân Nhö trong caùc kinh luaän ñaïi thöøa khai

thò, caû hai khoâng hai khoâng khaùc, taát nhieân laø phaùp toái cao toái thöôïng, do caùc

Nhö Lai ñeàu ‚nöông nôi ñaïo Chaân Nhö maø khai thò (Lai), cho neân xöng laø Nhö

Lai‛, caùc ñeä töû chaùnh kieán cuûa Phaät ñeàu phaûi bieát nhö theá.

Nhôø ñem ‚Duy Thöùc‛ vaø ‚Nguõ Vò Baùch Phaùp‛ ôû treân ñeå phaân tích, cho neân coù

theå bieát roõ yù nghóa vaø muïc ñích thöïc teá cuûa ‚Duy Thöùc Hoïc‛, ñeàu laø vì hoaøn

toaøn tu chöùng Boà Ñeà voâ thöôïng, cuõng vì hoä trì chaùnh nghóa nhö theá, khieán khaép

caû höõu tình thaûy ñeàu ñaït ñöôïc tín giaûi chaân chaùnh, môùi coù bieân soaïn chuù giaûi

‚Heä Thoáng Töôùng Toâng‛, ñeå mong moûi taát caû höõu tình, nôi chaùnh phaùp Nhö Lai

taát nhieân ñöôïc hieåu vaø thöïc haønh moät caùch töông öng, cuøng nhau hoä trì chaùnh

phaùp, lìa xa ma söï, gaáp ruùt vaøo Boà Ñeà voâ thöôïng. Ñaây laø lôøi töïa.

THÍCH THAØNH QUAN

Thieân Chieáu Töï,

Chaâu Maät Taây Caên, Myõ Quoác

Ngaøy muøng 4 thaùng 4naêm 2546 Phaät Lòch.

(Ngaøy 15 thaùng 5 naêm 2002 Taây Nguyeân)

NHAÂN MINH NHAÄP CHAÙNH LYÙ LUAÄN

---------------

(Coå Nhaân Minh)

23

Taùc giaû: THÖÔNG YEÁT LA CHUÛ

Dòch giaû: ÑÖÔØNG TAM TAÏNG PHAÙP SÖ HUYEÀN TRANG

Vieät dòch: THÍCH THAÉNG HOAN

Naêng thaønh laäp vaø naêng ñaû phaù, cho ñeán ngoä tha töông tôï; hieän löôïng vaø tyû

löôïng, cho ñeántöï ngoä töông tôï. Nhö theá yeáu nghóa cuûa caùc luaän ñeàu ñöôïc nhieáp

laáy chung.

Trong ñaây caùc Toâng phaàn nhieàu ñöôïc noùi ñeán goïi laø naêng laäp. Do phaàn

nhieàu noùi ñeán Toâng, Nhaân, Duï, laø khai thò caùc caâu hoûi chöa ñöôïc roõ nghóa.

I.- TOÂNG: Chöõ Toâng, trong ñaây töùc laø Toâng Chæ, nghóa laø coù phaùp ñaõ ñöôïc Cöïc

Thaønh, Cöïc Thaønh nghóa laø coù khaû naêng phaân bieät taùnh sai bieät cuûa moät phaùp,

ñoàng thôøi tuyø theo choã sôû thích cuûa mình maø thaønh laâp taùnh cuûa phaùp ñoù, neân goïi

laø Toâng.

Thí duï nhö thaønh laäp:

*- Toâng :‚AÂm Thanh laø voâ thöôøng‛(AÂm thanh laø moät phaùp vaø taùnh cuûa noù laø

voâ thöôøng),

*- Keát luaän: Toâng ‚AÂm thanh laø voâ thöôøng‛ ñaây goïi laø Cöïc Thaønh.

Chöõ Nhaân, töùc laø nguyeân nhaân coù hai lyù do,goàm coù ba thöù Töôùng, nhöõng gì laø

ba? 1- Nghóa laø Bieán Thò Toâng Phaùp Taùnh(Taùnh bieán khaép laø toâng chæ cuûa phaùp),

2- Ñoàng Phaåm Ñònh Höõu Taùnh(Phaåm vaät nhaát ñònh coù taùnh gioáng nhau),3- Dò

Phaåm Bieán Voâ Taùnh(Phaåm vaät bieán khaép khoâng coù taùnh gioáng ñoàng phaåm).

Theá naøo goïi laø Ñoàng Phaåm, Dò Phaåm?

*- Ñoàng Phaåm, nghóa laø phaåm vaät chính laøphaùp ñöôïc thaønh laäp coù yù nghóa ñeàu

bình ñaúng(ñeàu gioáng nhau vaø coù lieân quan vôùi Toâng), neân goïi laø Ñoàng Phaåm.

24

nhö thaønh laäp yù nghóa ‚voâ thöôøng‛ laø Nhaân, gioáng nhö bình..v..v...... ñeàu laø voâ

thöôøng, neân goïi laø ‚Ñoàng Phaåm‛.

*- Dò Phaåm, nghóa laø phaåm vaät chính laø phaùp ñöôïc thaønh laäpkhoâng coù taùnh

phoå bieán gioáng nhö Ñoàng Phaåm(ñeàu coù yù nghóa traùi ngöôïc vôùi ñoàng phaåm vaø

khoâng lieân quan vôùi Toâng). AÂm thanh neáu cho laø thöôøng, gioáng nhö hö

khoâng..v..v..... thì thaáy khoâng phaûi laø taùnh cuûa choã thaønh laäp. Trong ñaây taùnh cuûa

choã thaønh laäp, hoaëc choã phaùt ra taùnh phaûi sieâng naêng duõng caûm, chính laø Toâng

phaùp coù taùnh phoå bieán. Toâng phaùp coù taùnh phoå bieán laø AÂm Thanh, nôi ñoàng

phaåm nhaát ñònh coù taùnh phoå bieán laø Voâ Thöôøng vaø nôi dò phaåm khoâng coù taùnh

phoå bieán laø Thöôøng. Nhaân coù taùnh phoå bieán chính laø voâ thöôøng coù lieân quan vôùi

Toâng laø aâm thanh. Nhaân khoâng coù taùnh phoå bieát laø thöôøng vaø khoâng coù lieân quan

vôùi Toâng laø aâm thanh.

Chöõ Duï, töùc laø thí duï coù hai thöù: 1- Ñoàng Phaùp, 2- Dò Phaùp. Ñoàng Phaùp ñaây,

neáu ôû nôi choã hieån baøy Nhaân (nguyeân nhaân) thì Ñoàng Phaåm quyeát ñònh coù taùnh

gioáng nhau, nghóa laø ‚neáu choã thaønh laäp Toâng (toâng chæ) thaáy noù laø voâ thöôøng,

thí duï nhö caùi bình..v..v.....‛ neân goïi laø Ñoàng Phaùp.

Thí duï:

*- Toâng: AÂm thanh voâ thöôøng,

*- Ñoàng Phaùp (Ñoàng Duï): Caùi Bình cuõng voâ thöôøng

Dò Phaùp ñaây, neáu nôi choã thaønh laäp Toâng noùi laø khoâng, töùc laø Nhaân (nguyeân

nhaân) cuûa Toâng khoâng coù phoå bieán, nghóa laø ‚Neáu laø thöôøng thì thaáy khoâng phaûi

choã thaønh laäp Toâng (aâm thanh), duï nhö hö khoâng..v..v.....‛ Trong ñaây noùi

‚thöôøng‛ laø tieâu bieåu ‚khoâng phaûi voâ thöôøng‛; noùi ‚khoâng phaûi choã thaønh laäp‛

laø tieâu bieåu ‚khoâng coù choã thaønh taäp‛; nhö coù khoâng phaûi ‚Coù‛ laø noùi ‚khoâng

coù‛.

Thí duï:

25

*- Toâng: AÂm thanh laø voâ thöôøng,

*- Dò Phaùp (Dò Duï): Duï nhö hö khoâng laø thöôøng.

Ñaõ noùi Toâng vaø Nhaân..v..v....., maëc duø noùi nhieàu nhö theá, ñuùng luùc laø ñeå khai

ngoä keû khaùc, goïi chung laø ‚Naêng Laäp‛.Naêng Laäp bao goàm caû Toâng vaø Nhaân

trong ñoù, nhö noùi‚AÂm thanh voâ thöôøng‛ cuõng ñöôïc goïi laø Laäp Toâng (thaønh laäp

toâng chæ); ‚Choã thaønh laäp taùnh‛ ñaây laø noùi toâng phaùp; ‚Neáu choã thaønh laäp thaáy

noù laø voâ thöôøng gioáng nhö caùi bình..v..v......‛ laø noùi theo ñoàng phaåm; ‚Neáu noù laø

thöôøng, thaáy khoâng phaûi choã thaønh laäp, nhö hö khoâng‛, laø noùi xa lìa khoâng gioáng

ñoàng phaåm. Ba phaàn Toâng, Nhaân, Duï ñaây ñeàu cuõng ñöôïc goïi laø Naêng Laäp.

Thí duï Naêng Laäp:

*- Toâng: AÂm thanh laø voâ thöôøng

*- Nhaân: Ñoàng Phaåm laø voâ thöôøng

*- Duï: Dò Phaåm: hö khoâng laø thöôøng

Maëc duø thaønh laäp theo sôû thích, nhöng so cuøng hieän löôïng..v..v..... thì maâu

thuaãn nhau, cho neân goïi laø Tôï Laäp Toâng; Tôï Laäp Toâng (laäp Toâng töông tôï) ñeàu

phaïm phaûi: Hieän Löôïng Töông Vi, Tyû Löôïng Töông Vi, Töï Giaùo Töông Vi, Theá

Gian Töông Vi, Töï Ngöõ Töông Vi, Naêng Bieät Baát Cöïc Thaønh, Sôû Bieät Baát Cöïc

Thaønh, Caâu Baát Cöïc Thaønh, Töông Phuø Cöïc Thaønh.

Tôï Laäp Toâng coù 9 thöù:

1- Trong ñaây Hieän Löôïng Töông Vi (söï nhaän bieát hieän höõu maâu thuaãn

nhau), nhö noùi: ‚Tieáng khoâng phaûi choã ñeå nghe‛.

2- Tyû Löôïng Töông Vi (söï nhaän bieát qua so saùnh maâu thuaãn nhau), nhö noùi:

‚Caùi bình..v..v.....cho laø thöôøng‛.

3- Töï Giaùo Töông Vi (töï giaûng daïy maâu thuaãn nhau), nhö sö Thaéng Luaän

laäp luaän: ‚Tieáng laø thöôøng‛.

26

4- Theá Gian Töông Vi (lôøi noùi theá gian maâu thuaãn nhau), nhö noùi: ‚Mong

thoû khoâng coù maët traêng‛.Laïi nöõa nhö noùi: ‚Xöông ñaàu con ngöôøi thanh

tònh, vì thaønh phaàn chuùng sanh duï nhö soø oác‛.

5- Töï Ngöõ Töông Vi (töï noùi maâu thuaãn), nhö noùi: ‚Meï toâi laø ñaøn baø baèng ñaù

cuûa noù‛.

6- Naêng phaân bieät baát cöïc thaønh (naêng phaân bieättoät cuøng khoâng thaønh töïu),

nhö ñeä töû Phaät ñoái vôùi sö Soá Luaän laäp luaän: ‚AÂm thanh bò hoaïi dieät‛.

7- Sôû phaân bieät baát cöïc thaønh(sôû phaân bieät toät cuøng khoâng thaønh), nhö sö Soá

Luaän ñoái vôùi ñeä töû Phaät noùi: ‚Ta laø nghó ngôïi‛.

8- Caâu baát cöïc thaønh(caû hai toät cuøng ñeàu khoâng thaønh töïu), nhö sö Thaéng

Luaän ñoái vôùi ñeä töû Phaät laäp luaän: ‚Ta cho laø nhaân duyeân hoaø hôïp‛.

9- Töông phuø cöïc thaønh (thaønh töïu toät cuøng aên khôùp nhau), nhö noùi: ‚Tieáng

laø choã ñeå nghe‛. Noùi nhieàu nhö theá thì khieán cho boä phaän töï töôùng caùc

phaùp khoâng theå tieáp thu ñöôïc, thaønh laäp khoâng keát quaû, neân cho laø loãi ôû

Tôï Laäp Toâng(laäp toâng töông tôï).

II.-NHAÂN:

Ñaõ noùi Tôï Toâng (Toâng töông tôï) thì phaûi noùi Tôï Nhaân. Tôï Nhaân: nghóa laø khoâng

thaønh, khoâng ñònh, vaø cuøng maâu thuaãn nhau neân goïi laø Tôï Nhaân.Khoâng Thaønh

coù boán:

1- Caû hai ñeàu khoâng thaønh(Nhaân ñaây maø caû chuû vaø khaùch ñeàu khoâng chaáp

nhaän),

2- Theo moät beân khoâng thaønh(thaønh laäp nhaân maø beân khaùch khoâng coâng

nhaän),

3- Do döï khoâng thaønh(caùi Nhaân do döï khoâng nhaát ñònh),

4- Choã nöông töïa khoâng thaønh(choã nöông töïa maø beân khaùch khoâng coâng

nhaän).

Khoâng Ñònh coù saùu:

27

1- Coäng khoâng ñònh (Nhaân naøy lieân quan caû ñoàng phaåm vaø dò phaåm vì khoâng

nhaát ñònh neân bò loãi) ,

2- Khoâng Coäng khoâng ñònh (Nhaân naøy khoâng lieân quan caû ñoàng phaåm vaø dò

phaåm neân bò loãi),

3- Ñoàng phaåm moät phaàn chuyeån maø Dò phaåm ñeàu bieán chuyeån khoâng ñònh

(Nhaân naøy ñoái vôùi ñoàng phaåm coù moät phaàn lieân quan vaø ñoái vôùi dò phaåm

hoaøn toaøn khoâng lieân quan neân bò loãi),

4- Dò phaåm moät phaàn chuyeån maø ñoàng phaåm ñeàu hoaøn toaøn chuyeån bieán

khoâng ñònh (Nhaân naøy ñoái vôùi ñò phaån coù moät phaàn lieân quan vaø ñoái vôùi

ñoàng phaåm hoaøn toaøn khoâng lieân quan neân bò loãi),

5- Caâu phaåm moät phaàn chuyeån bieán khoâng ñònh(Nhaân naøy ñoái vôùi ñoàng

phaåm vaø dò phaåm ñeàu chæ coù moät phaàn lieân quan neân bò loãi),

6- Quyeát ñònh maâu thuaãn laãn nhau khoâng ñònh(Chuû vaø khaùch laäp löôïng maâu

thuaãn nhau neân coù loãi).

Lôøi Giaûi Thích 6 Khoâng Ñònh:

1-Trong ñaây Coäng khoâng ñònh nhö noùi: ‚Tieáng Thöôøng laø taùnh cuûa choã suy

luaän‛; Nhaân (tieáng thöôøng)ñaây ñeàu lieân quan chung caû phaåm vaät thöôøng vaø voâ

thöôøng, cho neân bò loãi laø khoâng nhaát ñònh. Nhö caùi bình..v..v..... taùnh cuûa caùi bình

choã suy luaän cho laø voâ thöôøng? Coøn nhö hö khoâng..v..v......taùnh cuûa hö khoâng

choã suy luaän cho laø thöôøng? Caû hai Nhaân treân ñeàu bò loãi laø khoâng nhaát

ñònh(Coäng baát ñònh).

2-Noùi Khoâng Coäng Khoâng Ñònh ñaây, nhö noùi: ‚Tieáng thöôøng, vì choã nghe

cuûa taùnh‛, phaåm vaät thöôøng vaø voâ thöôøng ñeàu lìa khoûi nhaân ñaây; thöôøng vaø voâ

thöôøng ngoaïi tröø khoâng coù, ñoù chính laø nhaân do döï, choã nghe cuûa taùnh ñaây noù do

döï nhö theá naøo ñoù?(Phaåm vaät laø nhaân, maø taùnh nghe nhaâncuûa phaåm vaät laïi do döï

khoâng xaùc ñònh laø thöôøng hay voâ thöôøng, neân goïi laø khoâng ñònh)

3-Ñoàng phaåm moät phaàn chuyeån maø dò phaåm ñeàu bieán chuyeån, nhö noùi: ‚Choã

phaùt ra khoâng phaûi chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn, vì taùnh cuûa noù laø voâ

thöôøng‛. Trong ñaây ‚Choã phaùt ra khoâng phaûi chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn

28

ñoaïn‛ laøm Toâng, duøng ñieän..v..v...... laøm ñoàng phaåm vaø hö khoâng..v..v..... laøm dò

phaåm cuûa noù. Taùnh voâ thöôøng ñaây ôû nôi ñieän..v..v...... thì coù lieân quan vôùi

Toângvaø ôû nôi hö khoâng..v..v...... thì khoâng lieân quan vôùi Toâng.

Thí duï cho deã hieåu:

*- Toâng: Choå phaùt rakhoâng phaûi......Voâ Thöôøng

*- Ñoàng Phaåm: Ñieän laø voâ thöôøng

*- Dò Phaåm: Hö Khoâng laø thöôøng.

Ñoàng phaåm ñieän moät phaàn lieân quan vôùi Toâng laø voâ thöôøng; nhönghö khoâng thì

khoâng lieân quan vôùi Toâng vì noù laïi laø thöôøng.

‚Choã phaùt ra khoâng phaûi chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn‛ laøm Toâng,

duøngcaùi bình..v..v..... laøm dò phaåm cuûa noù, nôi bình kia thì coù phoå bieán, duøng

ñieän ñaây laøm Nhaân, duøng bình laøm ñoàng phaùp, cho neân cuõng laø khoâng ñònh.

Thí duï cho deã hieåu:

*- Toâng: Choã phaùt ra khoâng phaûi chuyeân caàn duõng maõnh......

*-Nhaân: ñieän laø Ñoàng Phaùp

*- Dò Phaåm: caùi Bình laø phoå bieán.

Dò phaåm laø caùi bình moät phaàn lieân quan vôùi Ñoàng Phaùp cuûa Nhaân laø ñieän thì phoå

bieán vì noù cuõng phaûi chuyeân caàn...... môùi phaùt ra; nhöng ñieän laøm nhaân thì khoâng

lieân quan vôùi Toâng vì ñieän phaûi chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn môùi

phaùt ra,coøn Toâng thì choã phaùt ra khoâng phaûi chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn

ñoaïn, cho neân khoâng ñònh.

Nhö caùi bình..v..v...... laø taùnh voâ thöôøng, coøn kia laø chuyeân caàn duõng maõnh

khoâng giaùn ñoaïn ñeå laøm choã phaùt ra tieáng thì nhö theá naøo, coù lieân quan laø taùnh

voâ thöôøng cuûa caùi bình khoâng? Nhö ñieän..v..v...... laø taùnh voâ thöôøng, coøn choã

phaùt ratieáng kia khoâng phaûi chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn thì nhö theá

naøo, coù lieân quan laø taùnh voâ thöôøng cuûa ñieän khoâng?(Dò phaåm cuûa caùi bình vì

29

taùnh voâ thöôøng coù lieân quan vôùi Toâng laø voâ thöôøng, choã phaùt ra söùc chuyeân

caàn.....; Dò phaåm cuûa ñieän cuõng laø taùnh voâ thöôøng,nhöng khoâng lieân quan vôùi

Toâng laø thöôøng, choã phaùt ra tieáng....., cho neân khoâng ñònh).

*- Toâng: Voâ thöôøng, vì chuyeân caàn..v..v..

*- Dò Phaåm: laø caùi bình cuõng voâ thöôøng, coù lieân quan vôùi Toâng

*- Toâng: laø Thöôøng, vì choã phaùt sanh......

*- Dò Phaåm: laø ñieän cuõng voâ thöôøng, nhöng khoâng lieân quan vôùi Toâng laø

thöôøng.

4- Dò phaåm moät phaàn chuyeån maø ñoàng phaåm ñeàu bieán chuyeån, nhö laäp toâng

noùi: ‚Choã phaùt ra tieáng laø chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn, laø taùnh voâ

thöôøng‛ ‚Choã phaùt ra chuyeân ca àn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn‛ laø Toâng,duøng

caùi Bình..v..v...... laøm ñoàng phaåm, taùnh noù voâ thöôøng, noù coù chuyeån bieán. Duøng

ñieän, hö khoâng..v..v..... laøm dò phaåm, nôi hö khoâng kia coù moät phaàn ñieän..v..v.....,

nhöng hö khoâng..v..v...... thì hoaøn toaøn khoâng phaûi ñieän, cho neân gioáng nhö tröôùc

cuõng laø khoâng ñònh. (Ñoàng phaåm laø caùi bình..v..v..... ñeàu hoaøn toaøn quan heä nôi

Toâng, thaûy ñeàu voâ thöôøng, ñeàu chuyeån bieán. Coøn Dò phaåm laø ñieän vaø hö khoâng

thì coù moät phaàn quan heä chuyeån bieán, trong hö khoâng coù moät phaàn ñieän maø hö

khoâng thì hoaøn toaøn khoâng phaûi ñieän, neân cuõng goïi laø khoâng ñònh).

5-Caâu Phaåm (caû hai phaåm) moät phaàn chuyeån, nhö noùi: ‚Tieáng thöôøng khoâng coù

chaát ngaïi‛. Trong ñaây chöõ thöôøng laø Toâng, duøng hö khoâng, cöïc vi laøm ñoàng

phaåm,taùnh khoâng chaát ngaïi nôi hö khoâng..v..v...... thì coù, maø nôi cöïc vi thì

khoâng, duøng bình, vui thích..v..v....... laøm dò phaåm, ôû nôi vui thích thì coù taùnh

khoâng chaát ngaïi, maø ôû nôi bình..v..v...... thì khoâng coù taùnh khoâng chaát ngaïi, cho

neân duøng vui thích ñaây laøm nhaân, duøng hö khoâng laøm ñoàng phaùp, cuõng goïi laø

khoâng ñònh.

6- Quyeát ñònh maâu thuaãn nhau, nhö laäp toâng noùi: ‚Tieáng laø voâ thöôøng; vì

taùnh cuûa noù laø choã taïo taùc; thí duï nhö bình..v..v......‛ . Coù thaønh laäp ‚Tieáng

30

thöôøng; vì taùnh cuûa choã nghe; thí duï nhö taùnh cuûa tieáng‛. Hai thí duï ñaây ñeàu laø

Nhaân maâu thuaãn nhau, neân goïi laø khoâng ñònh.

Töông vi (maâu thuaãn) coù boán: 1- Nhaân cuûa phaùp töông vi töï töôùng, 2- Nhaân

cuûa phaùp töông vi sai bieät, 3- Nhaân coù phaùp töông vi töï töôùng, 4- Nhaân coù phaùp

töông vi sai bieät.

1, Trong ñaây, Nhaân cuûa phaùp töông vi(maâu thuaãn) töï töôùng, nhö noùi: ‚Tieáng

thöôøng, vìTaùnh choã taïo taùc, hoaëc choã phaùt sanh taùnh phaûi chuyeân caàn duõng maõnh

khoâng giaùn ñoaïn‛. Nhaân ñaây chæ coù ôû trong Dò Phaåm, cho neân laø töông vi.

(Thí duï: Nhaân: Tieáng Thöôøng thì maâu thuaãn vôùi Taïo Taùc hoaëc choã phaùt sanh

taùnh......., neân goïi laø Töông Vi)

2, Nhaân cuûa phaùp töông vi sai bieät, nhö noùi: ‚Con maét..v..v..... taát nhieân laø

ngöôøi khaùc thoï duïng, vì taùnh noù chöùa nhoùm; nhö ngoaï cuï..v..v.......‛ . Nhaân ñaây

nhö con maét..v..v...... coù theå thaønh laäp ‚taát nhieân laø ngöôøi khaùc thoï duïng‛, vaø

cuõng coù theå thaønh laäp choã laäp phaùp sai bieät maâu thuaãn chöùa nhoùm cho ngöôøi

khaùc thoï duïng: caùc ngoaï cuï..v..v...... vì chöùa nhoùm cho ngöôøi khaùc thoï duïng.

(Thí duï: Nhaân: Con maét..v..v...... maâu thuaãn vôùi chöùa nhoùm vaø toaï cuï..... cho

ngöôøi khaùc thoï duïng, neân goïi laø töông vi)

3, Nhaân coù phaùp töông vi töï töôùng, nhö noùi: ‚Coù taùnh khoâng phaûi thaät khoâng

phaûi ñöùc khoâng phaûi nghieäp; vì coù moät thöù thaät,coù ñöùc nghieäp; nhö taùnh ñoàng vaø

dò‛. Nhaân ñaây coù theå trôû thaønh che ñaäy söï thaät..v..v....... vaø cuõng coù theå trôû thaønh

taùnh che ñaäy, vì caû hai ñeàu quyeát ñònh.

(Thí duï: Nhaân coù taùnh khoâng phaûi thaät hoaëc che ñaäy söï thaät, ñoái vôùi thaät coù maâu

thuaãn, neân goïi laø töông vi).

4, Nhaân coù phaùp töông vi sai bieät, nhö Nhaân ñaây, nghóa laø nôi Toâng tröôùc coù

phaùp sai bieät laø Taïo Taùc Taùnh Coù Duyeân vaø cuõng coù theå thaønh laäp Taïo Taùc Taùnh

31

Khoâng Coù Duyeân ñeå maâu thuaãn vôùi coù duyeân ñaây nhaèm che ñaäy söï thaät, caû hai

ñeàu coù theå quyeát ñònh.

(Thí duï: Toâng: taïo taùc taùnh coù duyeân maø Nhaân: taïo taùc taùnh khoâng coù duyeân;

Nhaân ñaây so vôùi Toâng thì maâu thuaãn, neân goïi laø phaùp töông vi sai bieät)

III.-DUÏ:

Ñaõ noùi Tôï Nhaân(Nhaân töông tôï)thì phaûi noùi Tôï Duï(Duï töông tôï).Tôï Duï coù hai :

Tôï Ñoàng Duï vaø Tôï Dò Duï. Phaùp Tôï Ñoàng Duï coù 5 thöù: 1- Phaùp naêng laäp khoâng

thaønh, 2- Phaùp sôû laäp khoâng thaønh, 3- Caâu khoâng thaønh, 4- Khoâng hôïp (Khoâng

phoái hôïp), 5- Ñaûo hôïp(Phoái hôïp ñaûo ngöôïc).

A,- Phaùp Tôï Ñoàng Duï coù 5 thöù: 1- Phaùp naêng laäp khoâng thaønh, 2- Phaùp sôû

laäp

khoâng thaønh, 3- Caâu khoâng thaønh, 4- Khoâng hôïp, 5- Ñaûo hôïp.

1,- Phaùp naênglaäp (chuû theå thaønh laäp)khoâng thaønh, nhö noùi ‚Tieáng thöôøng, vì

khoâng coù chaát ngaên ngaïi, thaáy caùc phaùp khoâng coù chaát ngaên ngaïi goïi laø thöôøng.

Duï nhö ‚cöïc vi‛. Nhöng cöïc vi kia laø phaùp ñöôïc thaønh laäp maëc duø coù taùnh

thöôøng,maø laø phaùp thuoäc naêng laäp coù chaát ngaên ngaïi, lyù do vì caùc phaùp cöïc vi

ñeàu coù taùnh chaát ngaên ngaïi.

(Thí duï: Toâng: tieáng thöôøng laø phaùp sôû laäp; Ñoàng Duï (Nhaân): cöïc vi laø phaùp

naêng laäp. Tieáng Thöôøng thì khoâng coù taùnh ngaên ngaïi; nhöng Cöïc Vi thì coù taùnh

ngaên ngaïi, cho neân khoâng theå thaønh laäp ñeå chöùng minh ñöôïc Taùnh Thöôøng cuûa

Toâng)

2,- Phaùp sôû laäp (ñoái töôïng thaønh laäp) khoâng thaønh, nhö noùi: ‚nhö Giaùc ngoä ‛.

Tuy nhieân taát caû giaùc ngoä laø phaùp khoâng coù chaát ngaên ngaïi cho neân coù theå thaønh

laäp, coøn phaùp choã thaønh laäp thì khoâng coù taùnh thöôøng truï, vì taát caû Giaùc Ngoä ñeàu

voâ thöôøng.

32

(Thí duï: Toâng: Giaùc Ngoä laø voâ thöôøng, Ñoàng duï: vì khoâng coù chaát ngaên ngaïi laø

thöôøng coøn, vì theá Ñoàng Duï laø thöôøng coøn thì traùi ngöôïc vôùi Toâng laø voâ thöôøng,

cho neân phaùp Duï khoâng theå thaønh laäp).

3,- Caâu khoâng thaønh, laïi coù hai thöù: coù vaø khoâng coù. Neáu noùi: coù ‚Nhö caùi

bình‛ thì ñeàu khoâng thaønh. Neáu noùi: ñoái vôùi thöù töï thì khoâng coù ‚Nhö hö khoâng‛

ñeàu khoâng thaønh.

(Thí duï: Toâng: Tieáng Thöôøng. Nhaân: voâ thöôøng nhö Caùi Bình. Duï: khoâng coù thöù

töï nhö Hö Khoâng. Caùi Duï ñaây traùi ngöôïc vôùi Toâng vaø Nhaân, neân khoâng thaønh).

4,- Khoâng Hôïp, nghóa laø choã nhö theá maø khoâng coù phoái hôïp, chæ ôû nôi caùi

bình..v..v...... hai phaùp hieän song song vôùi naêng laäp vaø sôû laäp, nhö noùi: ‚Nôi caùi

bình, thaáy taùnh choã taïo taùcvaø taùnh voâ thöôøng‛.

(Thí duï: Nhaân (naêng laäp): Nôi caùi bình; Duï (sôû laäp): Thaáy taùnh choã taïo taùc vaø

taùnh voâ thöôøng. Duï ñaây khoâng phoái hôïp ñeå aên khôùp vôùi Nhaân, nhö caùi bình

khoâng xaùc ñònh roõ laø thaáy ñöôïc taùnh choã taïo taùccuûa noù hay taùnhvoâ thöôøng cuûa

noù, cho neân khoâng thaønh).

5,- Ñaûo Hôïp (phoái hôïp ñaûo ngöôïc), nghóa laø caàn phaûi noùi raèng: ‚Caùc choã taïo

taùc ñaây ñeàu laø voâ thöôøng‛, maø noùi ngöôïc laïi raèng: ‚Caùc voâ thöôøng ñaây ñeà laø choã

taïo taùc‛ neân cuõng khoâng thaønh, nhö theá goïi laø loaïi phaùp Tôï Ñoàng Duï.

B,- Phaùp Tôï Dò Duï cuõng coù 5 thöù: 1- Sôû laäp khoâng traùi, 2-Naêng laäp khoâng

traùi, 3-Caâu khoâng traùi, 4- Khoâng lìa khoûi, 5- Ñaûo ngöôïc ñeå lìa khoûi.

1,- Sôû laäp khoâng traùi. Trong phaùp Tôï Dò Duï, choã thaønh laäp hoaøn toaøn

khoângtraùi ngöôïc. Vaû laïi nhö coù choã noùi: ‚Caùc voâ thöôøng ñaây thaáy noù coù chaát

ngaên ngaïi(naêng laäp), thí duï nhö cöïc vi(sôû laäp)‛. Theo leõ cöïc vi laø choã thaønh

laäp(sôû laäp)taùnh thöôøng thì khoâng traùi, nhöng hoï laäp cöïc vi laø phaùp coù chaát ngaên

ngaïi (thì traùi ngöôïc vôùi naêng laäptruøng hôïp cuõng coù chaát ngaên ngaïicho neân khoâng

thaønh).

33

2,- Naêng laäp khoâng traùi. Nghóa laø noùi: ‚Nhö Nghieäp‛ chæ traùi vôùi sôû laäp maø

khoâng traùi vôi naêng laäp; hoï noùi caùc nghieäp khoâng coù chaát ngaên ngaïi, ñoù laø khoâng

traùi.

3,- Caâu khoâng traùi. Ñoái vôùi luaän kia coù noùi: ‚Nhö hö khoâng‛. Do hö khoâng

kia coù taùnh thöôøng truï khoâng ngaên ngaïi, naêng laäp noùi hö khoâng laø thöôøng taùnh vaø

sôû laäp noùi khoângcoù chaát ngaên ngaïi, cho neân caû hai khoâng traùi.

4,- Khoâng lìa khoûi. Nghóa laø noùi: ‚Nhö caùi bình, thaáy taùnh voâ thöôøng, coù

taùnh chaát ngaïi.‛ (Thí duï: Naêng Laäp: nhö caùi bình, Sôû Laäp: thaáy taùnh voâ thöôøng,

Tôï Dò Duï: Coù taùnh chaát ngaïi).

5,- Ñaûo ngöôïc ñeå lìa khoûi. Nghóa laø nhö thuyeát noùi: ‚Caùc chaát ngaïi ñaây ñeàu

laø voâ thöôøng.‛ (Caâu naøy laø noùi ñaûo ngöôïc cuûa caâu ‚Nhö caùi bình, thaáy taùnh voâ

thöôøng, coù taùnh chaát ngaïi‛).Nhö theá caùc Tôï Toâng, Tôï Nhaân, Tôï Duï ñaây noùi

khoâng phaûi chính laø Naêng Laäp.

Laïi nöõa, vì töï khai ngoä, cho neân phaûi bieát chæ coù hai löôïng laø Hieän Löôïng vaø

Tyû Löôïng. Trong ñaây Hieän Löôïng(caûm giaùc hieän tieàn) nghóa laø khoâng phaân bieät,

neáu coù chaùnh trí, nôi nghóa cuûa saéc..v..v...... khoâng caàn phaân bieät, lìa khoûi thöù

choã coù phaân bieät danh nghóa,hieän töôïng chuyeån bieán luùc naøo thì hieåu ngay luùc

ñoù, neân goïi laø hieän löôïng.

Noùi Tyû Löôïng (so saùnh phaân bieät) ñaây, nghóa laø möôïn caùc töôùng maø quaùn nôi

nghóa. Töôùng coù ba thöù, nhö tröôùc ñaõ giaûi thích. Do kia laøm nhaân, nôi choã so

saùnh nghóa coù chaùnh trí phaùt sanh, hieåu roõ coù löûa, hoaëc voâ thöôøng..v..v....... laø goïi

Tyû Löôïng. Nôi trong hai Löôïng, Trí töùc laø quaû, vì laø chöùng töôùng, nhö coù taùc

duïng maø hieån hieän cuõng goïi laø löôïng.

Trí coù phaân bieät nôi nghóa bieán chuyeån khaùc, goïi laø Tôï Hieän Löôïng. Nghóa laø

caùc trí coù hieåu bieát caùi Bình nöông nôi caùc phaân bieät maø sanh ra, do nôi nghóa

kia vì khoâng duøng töï töôùng (caùi Bình) laøm caûnh giôùi(maø laïi duøng töôùng töông tôï

34

khaùc nhö caùi Nhaø laøm caûnh giôùi), neân goïi laø Tôï Hieän Löôïng. Tôï Nhaân coù nhieàu

thöù nhö tröôùc ñaõ giaûi thích(nhö Hö Khoâng). Nôi choã tôï so saùnh (tyû) neân caùc trí

lieàn phaùt sanh, nhöng khoâng coù khaû naêng giaûi thích chaân chaùnh(nhö Ñieän Chôùp),

neân goïi laø Tôï Tyû Löôïng.

Laïi nöõa, neáu nhö hieån baøy naêng laäp coù sai laàm, goïi laø Naêng Phaù. Nghóa laø

ñaàu tieân naêng laäp coù taùnh khuyeát giaûm, laäp toâng coù taùnh bò loãi, nhaân khoâng thaønh

taùnh, vaø duï coù taùnh bò loãi; hieån baøy lôøi noùi naøy ñeå môû baøy cho ngöôøi hoûihieåu

bieát, neân goïi laø naêng phaù.

Neáu loãi ôû lôøi noùi laø hieån baøy naêng laäp khoâng thaät, goïi laø Tôï Naêng Phaù. Nghóa

laø ñoái vôùi naêng laäp vieân maõn, nhöng hieån baøy lôøi noùi coù taùnh khuyeát giaûm; ôû nôi

Toâng khoâng coù loãi(Tai toâi nghe), chæ coù loãi ôû lôøi noùi nôi Toâng (nghe muøi thôm); ôû

nôi Nhaân thì thaønh töïu, khoâng thaønh töïu ôû lôøi noùi nôi Nhaân; ôû nôi Nhaân thì quyeát

ñònh, khoâng quyeát ñònh ôû lôøi noùi nôi Nhaân; ôû nôi Nhaân thì khoâng maâu thuaãn,

nhöng maâu thuaãn ôû lôøi noùi nôi nhaân; ôû nôi Duï thì khoâng coù loãi, chæ coù loãi ôû nôi

lôøi noùi cuûa Duï; noùi nhöõng lôøi nhö theá goïi laø Tôï Naêng Phaù, vì khoâng theå hieån baøy

nhöõng khuyeát giaûm cuûa Toâng kia, vì kia khoâng bò loãi, vaû laïi chæ taùch rieâng nhöõng

söï vieäc.

‚Ñaõ tuyeân döông ít caâu nghóa,

Vì ñaàu tieân laäp caïnh vuoâng,

Noù hoûi lyù khoâng phaûi lyù,

Kheùo bieän nôi choã thöøa.‛

Keát Thuùc

CHUÙ YÙ: Nhöõng chöõ naèm nghieâng trong daáu ngoaëc (......) laø lôøi chuù thích

theâm cuûa dòch giaû ñeå nghóa ñöôïc roõ hôn.

35

-----------------------------------------

PHAÄN GIAÙO LUAÄN LYÙ HOÏC------

THOÂNG SUOÁT NGHÓA

NHAÂN MINH NHAÄP CHAÙNH LYÙ LUAÄN.

-------------------------------------------------------------------

Vieát vaø chuù giaûi: Sa Moân Thích Thaønh Quan

Vieät dòch: Thích Thaéng Hoan

A.- LÔØI NOÙI ÑAÀU.

1.- QUY TAÉC THAÄT DUØNG NHAÂN

MINH PHAÙ NGOAÏI ÑAÏO.

‚OÂng Tin Thöôïng Ñeá Khoâng?‛

Ngaøy 5 thaùng 11 naêm 2001, toâi töø phi tröôøng quoác teá Ñeå Ñaëc Luaät, Chaâu Maät

Taây Caên Myû Quoác ñaùp phi cô veà Ñaøi Loan. Khi taïi phi tröôøng ñôïi phi cô, coù

hai ngöôøi nöõ da ñen ngoài theâm vaøo beân caïnh, nieân kyû öôùc tính khoaûng ngoaøi

naêm möôi. Nhaân vì thôøi gian ñôïi phi cô raát laâu, öôùc tính coù khoaûng moät tieáng

röôûi ñoàng hoà, laïi laàn laàn baét ñaàu taùn doùc. Baét ñaàu tröôùc tieân laø moät vò trong soá

hoï (laïi xöng laø nöõ só A) hoûi toâi:

‚Xin loãi, xin hoûi oâng maëc laøaùo choaøng gì?

Coâ ta chæ aùo daøi toâi ñang maëc maø noùi. Toâi ñaùp: ‚Ñaây laø aùo choaøng cuûa

Phaät Giaùo‛. Toâi laïi theâm moät caâu giaûi thích: ‚Toâi laø Hoaø Thöôïng cuûa Phaät

Giaùo.‛

Coâ ta hoûi: ‚OÀ, oâng laø tín ñoà Phaät giaùo?‛

Toâi ñaùp: ‚Ñuùng‛

Coâ ta laïi hoûi: ‚Vaäy oâng laø tín ñoà Taây Taïng ñeán ñaây chaêng?‛

36

Toâi ñaùp: ‚Khoâng phaûi, toâi ñeán töø Ñaøi Loan.‛

Töø luùc Ñaït Laïi Laït Ma sau khi ñoàng yù taëng taám chaên quyù giaù khuyeán

khích hoaø bình nhö theá, ñaïi boä phaän ngöôøi giaø nöôùc Myõ ñeàu chuù yù ñeán Phaät

Giaùo, ngay laäp töùc töôûng ñeán Laït Ma Giaùo Taây Taïng, cho Phaät Giaùo chính laø

Laït Ma Giaùo.

Coâ ta laïi noùi: ‚Toâi tröôùc ñaây ñaõ ôû nôi Ñeå Ñaëc Luaät moät vò laõo sö Nhaät

Baûn trong ñoù hoïc caùch ngoài nhaäp ñònh, chæ laø choã hoï giaûng raát saâu, toâi ñeàu

nghe thaät khoâng hieåu‛.

Ngöôøi Nhaät Baûn trao truyeàn Phaät Phaùp, ñeàu xöng laø ‚Laõo Sö‛ (Vaên Nhaät

goïi laø ‚Tieân Sanh‛, nghóa laø Laõo Sö) nhaân vì töø Minh Trò Duy Taân veà sau,

Phaät Giaùo Nhaät Baûn lieàn raát nhieàu, toaøn dieän ñeàu tuïc hoaù, bao quaùt caû Taêng

Baûo.

Toâi hoûi caùc coâ aáy: ‚Caùc coâ tröôùc ñoù ñi ñaâu?‛

Caùc coâ aáy ñaùp: ‚Ñi ñeán nöôùc Taàn.‛

Toâi hoûi: ‚Ñi du lòch hay laø laøm vieäc?‛

Trong caùc coâ aáy ngoaøi ra moät vò (coâ xöng laø nöõ só B) traû lôøi: ‚Di du lòch‛.

Toâi coù moät ñieåm ngaïc nhieân, vì sao hai ngöôøi nöõ da ñen ñeàu traû lôøi coù höùng

thuù ñi du lòch nöôùc Taàn, nhaân vì nöôùc Taàn laø quoác gia Phaät Giaùo, troïng ñieåm

cuûa du lòch, chuû yeáu töùc laø tham quan chuøa Phaät. Höùng thuù roõ reät, noùi ñeán söï

kieän ôû Nöõu Öôùc khoaûng 911 chuû nghóa khuûng boá cöông quyeát phaùt sanh. Sau

laïi, toâi noùi:

‚Hieän taïi vaán ñeà ôû nôi nguyeân nhaân: moãi caù nhaân ñeàu bò caàm giöõ bôûi moät

vò thaàn choã tín ngöôõng cuûa chính mình, laø vò ‚Chaân Thaàn‛ duy nhaát ñang

saùng taïo, maø ngöôøi khaùc choã tín ngöôõng cuûa hoï laïi khoâng cho laø chaân. Nhaân

vì chuùng noù khoâng tin chaân thaàn, sôû dó chuùng noù laïi laø tín ñoà dò giaùo, dò ñoan,

37

maø dò ñoan ôû choã maët tieàn cuûa chaân thaàn khoâng cho toàn taïi, sôû dó chuùng noù

ñeàu phaûi bò xeûng xuùc tröø (They deserve to die ---- chuùng noù bò toäi ñang chòu

gieát); nhaân ñaây, coù Thaäp Töï Quaân (Crusade) cuûa Cô Ñoác Giaùo, coù ‚Thaùnh

Chieán‛ (Jihad) cuûa Hoài Giaùo. Nhöng maø, treân theá giôùi coù nhieàu thöù chuûng toäc

nhö theá, maø raát nhieàu daân toäc ñeàu tín ngöôõng vò thaàn rieâng mình cuûa chuùng

noù, vaû laïi ñaõ chaáp nhaän laø vò thaàn cuûa chuùng noù thì Chaân Thaàn chæ coù moät-----

- coù theå thaáy ‚Chaân Thaàn chæ coù moät‛ naøy, laï thaät ñeàu khoâng phaûi ‚Chæ Coù

Moät‛, bôûi vì söï thaät laø nhö theá.‛

Taïi ñaây, nöõ só B ñoät nhieân hoûi toâi: ‚Do you believe in God?‛ (OÂng coù tin

Thöôïng Ñeá khoâng?)

‚Thöôïng Ñeá‛ töùc laø yù cuûa Thaàn. Taïi Myõ Quoác, moät soá ngöôøi coù taâm kyø

thò, khi gaëp ngöôøi ngoaïi quoác thöôøng hoûi vaán ñeà naøy. Ñöông nhieân, toâi cuõng

bieát nöõ só B ñaây laø ngöôøi coù taâm kyø thò. Myõ Quoác raát kyø quaùi, khoâng nhöõng

coù soá ngöôøi da traéng kyø thò ngöôøi da vaøng, laïi coù ngöôøi da ñen cuõng kyø thò

ngöôøi loaïi da vaøng, ngöôøi da ñen chuùng noù ñem so saùnh cuõng ñeàu chaáp nhaän

cho laø ngöôøi loaïi da vaøng naøo laø öu vieät hôn. Laïi nöõa, quan heä nôi nöõ só B

vaán ñeà choã hoûi, cuõng laø raát nhieàu Phaät Giaùo ñoà ôû Myõ Quoác thöôøng va chaïm

ñeán vaán ñeà naøy. Taïi ñaây nhaân duyeân va chaïm naøy coù raát kheùo, toâi laïi ñem toâi

cuøng coâ ta ñoái ñaùp, neâu le ân cung caáp ñaïi gia tieán haønh tham khaûo.‛

Toâi lieàn ñaùp raèng: ‚I believe in Buddha‛ ( Toâi tin Phaät).

Xin chuù yù: Toâi ñeàu khoâng coù tröïc tieáp, tröôùc maët traû lôøi vaán ñeà cuûa coâ ta.

Nhaân vì, toâi neáu moãi laàn traû lôøi ‚Toâi khoâng tin‛. Nhö theá coâ ta laïi laäp töùc

giuùp toâi buø theâm moät muïc tieâu ñaùnh ñaáu: ‚OÀ! OÂng laø moät ngöôøi khoâng tin

thaàn!‛ Thöù ngöôøi naøy ôû trong theá giôùi Cô Ñoác Giaùo cuûa chuùng noù seõ cheát vì

phe öông ngaïnh, haïng ngöôøi naøy ôû nôi Trung Quoác teân trong giaùo phaùi hoï

goïi laø ‚ñaïi nghòch baát ñaïo‛. Laïi nöõa, ngöôøi khoâng tin Thöôïng Ñeá cuûa Cô

Ñoác Giaùo, chuùng noù goïi laø Hethen (dò ñoan), Atheist (keû hoïc thuyeát voâ thaàn),

38

ñaây ñeàu bò cheâ laø raát xaáu raát khoù nghe, toäi khoâng theå traùnh, cheát coøn coù toäi

hôn, nhö trong Da Giaùo Cöïu Öôùc Thöôïng Ñeá choã ñoaïn dieät tín ñoà Dò Giaùo

hoaëc laø gia toäc Dò Giaùo. Toâi vì hieåu roõ neân khoâng bò choã ‚baûn naêng‛ cuûa coâ

ta giuùp toâi buø theâm treân ñaây moät soá ñaùnh daáu, cho neân toâi khoâng tröïc tieáp traû

lôøi vaán ñeà cuûa coâ ta, ñaây cuõng laø vaän duïng phöông phaùp ‚Trí Ñaùp‛ (ñaët ra ñeå

ñaùp) trong boán thöù phaùp hoài ñaùp cuûa Theá Toân ------ ñoái vôùi choã hoûi cuûa coâ ta,

toâi chaúng söû duïng trí ñaùp maø rieâng duøng moät thöù phöông thöùc hoài ñaùp.

Sau ñoù, coâ laïi hoûi toâi: ‚Laø gì?‛ YÙ töùc laø: laø gì oâng khoâng tin Thöôïng Ñeá

maø chæ tin Phaät sao?

Toâi hoài ñaùp: ‚Nhaân vì Phaät Giaùo chuùng toâi noùi: moãi caù nhaân ñeàu neân chòu

traùch nhieäm haønh vi cuûa chính mình; hoaï phöôùc cuûa oâng ñeàu laø keát quaû haønh

vi cuûa töï chính oâng; taát caû ñeàu laø choã taïo cuûa chính oâng. Cho neân chuùng toâi

khoâng caàn tin qua laïi hoaëc mong caàu löïc löôïng ôû ngoaøi hoaëc Toàn Taïi

(Being), hoaëc Thaàn Kyø ñeán phuï traùch hoaï phöôùc cho chuùng toâi, ñeán ban

phöôùc giuùp chính chuùng toâi, giaùng hoaï keû thuø ñòch giuùp chuùng toâi‛. Nhaân vì

caùc ngoaïi ñaïo, baát luaän Cô Ñoác Giaùo, Do Thaùi Giaùo, hoaëc Hoài Giaùo, hieän

ñang saùt haïi ngöôøi khaùc bieät cuûa chuùng noù (bao goàm caû keû phaùi rieâng bieät

khoâng gioáng giaùo phaùi cuûa chính mình) ñeàu laø noùi: ‚Vì danh cuûa Thöôïng

Ñeá‛ (In the name of God) hoaëc ‚Vì danh cuûa A Laïp‛ (In the name of Alah.)

Luùc aáy nöõ só B laïi hoûi: ‚Nhö theá, ai saùng taïo thieân khoâng naøy, ñaïi ñòa

naøy?‛

Toâi hoài ñaùp: ‚YÙ nghó cuûa coâ noùi: Laø Thaàn saùng taïo?‛

Xin chuù yù: toâi ôû ñaây ñaõ söû duïng hoaøn toaøn phöông phaùp Trí Ñaùp, laïi theâm

hai maët chuyeân moân cuûa ‚Phöông phaùp Phaûn Caät‛ (hoûi vaën laïi).

Coâ ta hoài ñaùp raèng: ‚Ñuùng vaäy‛

Toâi ñöông nhieân bieát phöông phaùp cuûa coâ ta nhaát ñònh coù caâu traû lôøi naøy.

Do ñoù toâi laïi hoûi: ‚Thöôïng Ñeá cuõng saùng taïo than ñaù, ung nhoït, noùng

nhieät, aùi tình naåy nôû, vaø ñaïn nguyeân töû phaûi khoâng?‛

39

Coâ ta hoài ñaùp: ‚Noâ!‛.

Toâi ñuoåi theo hoûi: ‚Laø caùi gì khoâng phaûi laø?‛

Coâ ta khoâng coù chuû yù: Toâi ñaõ hoaøn toaøn ‚Laøm chuû phaûn laïi khaùch‛? ---

Toâi ñaõ khoâng phaûi ngoài ñeå chôø bò ñaùnh, maø laø hoaøn toaøn xuaát chöôûng chuû

ñoäng.

Coâ ta noùi: ‚Nhaân vì nhöõng ngöôøi ñoâng taây kia laø taø aùc.‛

Toâi laïi hoûi: ‚Thöôïng Ñeá laø vaïn naêng chaêng (all-powerful)?

Coâ ta hoài ñaùp: ‚Ñuùng vaäy‛. Coâ ta khoâng phaûi khoâng theå hoài ñaùp nhö caâu

hoûi ñaây.

Toâi do ñoù noùi: ‚Nhö theá, Thöôïng Ñeá laø caùi gìmaø caàn phaûi nhuùn nhöôøng

than ñaù, ung nhoït, noùng nhieät, aùi tình naåy nôû, söï phaùt sanh taø aùc cuûa Theá Maäu

Song Töû Thaùp..v..v.......? Coù theå thaáy Thöôïng Ñeá khi ôû nôi ñoái dieän taø aùc, hoï

cuõng laø ‚naém quyeàn khoáng cheá voâ phaùp‛ (Out of control), nhaân ñaây coù theå

thaáy, Thöôïng Ñeá khoâng phaûi laø toaøn naêng!‛

Xin chuù yù, toâi vì hieåu roõ neân khoâng theo chaân coâ ta ‚caõi nhau‛, maø chæ laø

luaän lyù, cho neân toâi khoâng coù noùi: ‚Thöôïng Ñeá thì voâ naêng (impotent)‛. Kyø

thaät Thöôïng Ñeá cuûa chuùng noù thì ñaõ voâ naêng vaø laïi taøn baïo (thöôøng taïo söï

dieät toäc), cho ñeán duøng ñaïi thuûy ngaäp toaøn theá giôùi, möu ñoà ñoaïn dieät taát caû

chuùng sanh ----- Noù taøn aùc saâu xa sieâu hoaù cho Hi Ñaëc Laëc, Söû Ñaït Laâm, caû

nhaø cuøng ñaàu soû Ba Boá, cuøng vôùi baïo quaân traûi qua trieàu ñaïi Trung Quoác), ñaõ

ganh tò, laïi töï rieâng tö chaáp giöõ taát caû chuùng sanh laøm sôû höõu cuûa mình, ñoøi

hoûi tuøy tieän cöôùp ñoaït sanh saùt laø choã muoán laøm. (Ñaây cuõng chính laø laøm gì

trong hai ngaøn naêm ñeán, tín ñoà Thöôïng Ñeá ñeàu luoân luoân khoâng ngöøng nôi

choã taøn saùt laãn nhau ------ Do Thaùi Giaùo, Thieân Chuùa Giaùo, Cô Ñoác Giaùo,

cho ñeán Hoài Giaùo laø nhöõng choã tin töôûng phuïng thôø, ñeàu laø moät thöù Thöôïng

Ñeá taøn saùt dò kyõ). Sau khi toâi noùi nhö theá, coâ ta ngaäm mieäng khoâng noùi.

40

Qua moät laùt, luoân luoân ñeàu khoâng caát tieáng, nöõ só A ñoät nhieân noùi: ‚OÂng

raát bieát noùi, luaän lyù cuûa oâng raát hay, oâng tröôùc duøng moät meänh ñeà (premise)

ñeå hoûi, nhöng sau moãi laàn moãi laàn ñem meänh ñeà ñaây truï nôi haïn ñònh, sau

cuøng neâu moät vieäc, ñem meänh ñeà ñaây baùc beû trôû laïi ----- coâ ta ñi ñeán hoaøn

toaøn sa vaøo trong caïm baãy cuûa toâi! (She was entrapped!).

Toâi raát laáy laøm laï, toâi noùi: ‚Moät ñieåm cuõng khoâng laàm‛.

Toâi laïi noùi: ‚Coâ thì hoaøn toaøn sa vaøo trong caïm baãy cuûa toâi; chaúng qua‛

ñôõ laáy toâi noùi: ‚Coâ cuõng khoâng laàm!‛.

Coâ ta noùi: ‚Nhaân vì toâi töøng ôû nôi trong Ñaïi Hoïc hoïc qua Luaän Lyù Hoïc‛.

Coù theå thaáy khoâng theå duøng töôùng maïo ñeå choïn ngöôøi, cuõng khoâng theå

duøng saéc da ñeå choïn ngöôøi, trong ngöôøi nöõ gioáng da ñen, cuõng khoâng thieáu

coù ñaàu naõo trí tueä thoâng minh, loøng daï taâm ngöôøi khai phoùng.

Theo nhö treân chính laø duøng phaùp cuûa Nhaân Minh (Luaän Lyù Hoïc Phaät

Giaùo),ñaû phaù baøi xích ngoaïi ñaïo taø kieán laø moät thí duï. Muïc ñích chuû yeáu duy

nhaát maø Nhaân Minh Hoïc chính laø ñaû phaù baøi xích taø thuyeát. Nhaân Minh Hoïc

coù hai muïc ñích lôùn: moät laø ‚Phaù‛, moät laø ‚Laäp‛ (Ñaû phaù baøi xích taø thuyeát,

thieát laäp vöõng chaéc chaùnh phaùp.)

Cuøng keøm theo, quan heä nôi ‚Thöôïng Ñeá saùng taïo taát caû‛, coù raát nhieàu

phöông phaùp coù theå duøng ñaû phaù baøi xích chuùng. Nhö coù theå thieát laäp hoûi:

‚Ngoaïi tröø chaúng duøng Thöôïng Ñeá coù khaû naêng saùng taïo, laïi coù hay khoâng

coù ngöôøi khaùc coù khaû naêng saùng taïo?‛

Neáu nhö ngöôøi khaùc noùi: ‚Khoâng coù ngöôøi naøo khaùc noù coù khaû naêng saùng

taïo‛.

Noù laïi hoûi tieáp: ‚Nhö theá than ñaù, ung nhoït, noùng nhieät, aùi tình naåy nôû, ñaïn

nguyeân töû vaø tín ñoà dò giaùo thì ôû ñaâu laïi? Ai saùng taïo ra chuùng?‛ Nhö theá töùc

laø ñaû phaù hoïc thuyeát cuûa noù; ñaây laø laàn thöù nhaát.

41

Cuõng coù theå hoûi: ‚Nhö theá Quyû Sa Taêng thì ai saùng taïo? Neáu nhö Thöôïng

Ñeá khoâng saùng taïo Quyû Sa Taêng, noù sanh ra baèng caùch naøo?‛ ‚Neáu nhö noù

laø Thöôïng Ñeá saùng taïo, Thöôïng Ñeá laø caùi gì caàn phaûi saùng taïo moät thöù ma

quyû laïi cuøngnoù chính mình taïo söï ñoái laäp,noù phaù hoaïi thaàn khaùc saùng taïo vaïn

vaät, nhöng laïi khoâng coù bieän phaùp thaâu thaäp noù?‛

‚Neáu nhö Thöôïng Ñeá khoâng bieát Quyû Sa Taêng sau naøy seõ taïo loaïn nhö

theá, cho neân saùng taïo noù roài thì Thöôïng Ñeá ñích thöïc khoâng laø ‚Toaøn Naêng‛

(omniscient), maø thaät laø khoâng bieát ------- Nhaân ñaây khoâng theå noùi Thöôïng

Ñeá laø toaøn tri toaøn naêng.‛ Nhö theá töùc laø ñaû phaù hoïc thuyeát cuûa noù; ñaây laø

laàn thöù hai.

Nhö theá laïi coù theå noùi: ‚Neáu nhö Thöôïng Ñeá laø toaøn tri, toaøn naêng, saùng

taïo taát caû, theá thì noù laø caùi gì bieát roõ Quyû Sa Taêng laø ma quyû, laïi muoán töø

choái saùng taïo ma quyû ñi haïi ngöôøi ñôøi, thì Thöôïng Ñeáu neáu khoâng phaûi laø raát

khoâng höùng thuù, maø laïi laø raát taøn nhaãn, choïn cheá taïo aùc ma laøm haïi theá gian

cho laø vui. Duï nhö ngöôøi La Maõ taïo tröôøng thi ñaáu theå thao, vui thaáy sö töû

voà laáy nhaân loaïi ñeå aên.‛ Nhö theá töùc laø ñaû phaù hoïc thuyeát cuûa noù; ñaây laø laàn

thöù ba.

Laïi nöõa, ñoái vôùi vaán ñeà ñaây ‚OÂng coù tin Thöôïng Ñeá khoâng?‛ Cuõng coù

theå nhö laø traû lôøi: ‚Toâi tin giaùc ngoä (Enlightenment). Nôi trong giaùc ngoä ñaây,

moïi ngöôøi phaûi laø phuï traùch haïnh phuùc chaúng nhöõng cho chính mình vaø cho

ngöôùi khaùc, khoâng troâng mong coù hay khoâng coù Thöôïng Ñeá. Nhö coù ngöôøi töï

cho laø hoï coù theå khoáng cheá rieâng moät ngöôøi ngoaøi, khoâng luaän ngöôøi ñoù laø

Thaàn hoaëc laø ngöôøi, hoï töùc laø keû noâ dòch; toâi khoâng tin chòu baát cöù hình thöùc

noâ dòch, toâi chæ tin giaùc ngoä cuøng giaûi thoaùt; nhöng toâi cuõng khoâng cöôûng

baùch ngöôøi khaùc tieáp nhaän choã tin saâu cuûa toâi‛ (‚I believe in Enlightenment,

in which everybody is responsible for his own happiness, god or no. If

anyone, god or man, thinks that he is in control of someone else, he is an

42

enslaving one. But I don’t believe in any form of Slavery. I believe in

Enlightenment and Emancipation. Yet I do not compel anyone else to

believe in what I believe, either.‛) Nhö theá töùc laø ñaû phaù hoïc thuyeát cuûa noù;

ñaây laø laàn thöù tö.

Sau cuøng, quan heä nôi ‚Thöôïng Ñeá saùng taïo taát caû‛, cuõng coù theå nhö laø

tieán haønh hoûi: ‚OÂng xem ñeán noù saùng taùc nhö theá naøo?‛ (Did you see him do

it?). Coâ ta neáu traû lôøi: ‚Treân Thaùnh Kinh vieát nhö theá.‛

OÂng laïi noùi: ‚Thaùnh Kinh laø moät quyeån saùch caên baûn; chæ laø treân theá giôùi

coù raát nhieàu saùch, maø saùch kia cuûa hoï ñeàu khoâng coù noùi nhö theá. Ít nhaát,

trong saùch cuûa toâi khoâng coù noùi nhö theá.‛ Nhö theá töùc laø ñaû phaù hoïc thuyeát

cuûa noù; ñaây laø laàn thöù naêm.

Laïi coù theå hoûi nhö theá: [‚Luùc Thöôïng Ñeá saùng taïo taát caû, coù hay khoâng coù

duøng vaät lieäu gì? Hoaëc ñeàu khoâng coù duøng baát cöù vaät lieäu naøo sao? Quaû nhö

hoï coù duøng vaät lieäu, nhö theá nhöõng vaät lieäu naøy chính laø hoaøn toaøn toàn taïi

tröôùc nôi ‚Thöôïng Ñeá saùng taïo taát caû?‛ Nhö theá nhöõng vaät lieäu ñaõ toàn taïi

ñaây chính khoâng phaûi laø Thöôïng Ñeá saùng taïo; nhaân ñaây khoâng theå noùi

‚Thöôïng Ñeá saùng taïo taát caû‛].

‚Quaû nhö noùi Thöôïng Ñeá khoâng duøng vaät lieäu gì ñeå saùng taïo (He creates

with nothing.), nhöng khoâng coù vaät lieäu thì khoâng khaû naêng coù saûn phaåm:

‚khoâng vaät‛ thì chæ coù theå saûn sanh ‚khoâng vaät‛ (Nothing comes from

nothing.) Nhaân vì taát caû vaät ñeàu ‚töï loaïi töông sanh‛, nhö boø sanh ra boø, gaø

sanh ra gaø; maø boø khoâng theå sanh ra gaø, gaø cuõng khoâng theå sanh ra boø. Cho

neân ‚Khoâng Vaät‛ khoâng theå sanh ‚Coù Vaät‛, nhaân ñaây noùi ‚Thöôïng Ñeá duøng

khoâng vaät taïo vaïn vaät‛, ôû treân lyù luaän thì sai laàm. Nhaân ñaây noùi ‚Thöôïng Ñeá

saùng taïo taát caû‛ laø khoâng theå thaønh laäp (invalid). Nhö theá töùc laø ñaû phaù hoïc

thuyeát cuûa noù; ñaây laø laàn thöù saùu.

43

Noùi toùm laïi, duøng Nhaân Minh ñaû phaù baøi xích ngoaïi ñaïo, kieán laäp chaùnh

phaùp, thaät laø moät lôïi khí lôùn; kheùo vaän duïng, coøn ôû nôi nhaát taâm. Toâi nguyeän

ñoàng ñaïo chuyeân caàn thöïc taäp ñeå thoâng ñaït noù, ñeå kyø voïng phaù taø hieån

chaùnh, töï ngoä ngoä tha.

2.- TRÌNH BAØY TOÅNG QUAÙT LUAÄN LYÙ HOÏC.-

a.- Caùch Ñôn Giaûn Cuûa Luaän Lyù Taây Döông.

Sao goïi laø Luaän Lyù? Luaän lyù töùc laø moät boä caên cöù nôi ñoù moät soá chöùng cöù

ñem ra suy luaän (infer) hoaëc hoïc suy luaän nôi luaän chöùng (Science), cho neân

noøng coát cuûa luaän lyù töùc laø suy lyù, nhöng noù muoán suy lyù thì phaûi coù chöùng

cöù, môùi ñöôïc thaønh laäp; nhö laø caên cöù nôi keát luaän cuûa chöùng cöù ñeå suy luaän

choã ñaït ñöôïc, goïi cho ñuû laø ‚Taùnh Höõu Hieäu‛ (Validity).Nhaân ñaây, Luaän Lyù

ñích thöïc coù ba yeáu toá lôùn laø: Khaùi Nieäm (Phuø Hieäu Ngoân Ngöõ), Phaùn Ñoaùn

(Meänh Ñeà), cuøng Suy Lyù (hoaëc Suy Luaän). Neâu thí duï ñeå noùi:

*- Choã coù ñaù kim cöông ñeàu ñöôïc gaëp ôû Quaùt Pha Ly.

*- Ñaù treân Giôùi Chæ ôû Maõ Lò khoâng gaëp ôû Phaùt Pha Ly.

*- Ñaù treân Giôùi Chæ ôû Maõ Lò khoâng phaûi laø kim cöông.

Choã ñaây, caâu thöù nhaát vaø caâu thöù hai goïi laø ‚Tieàn Ñeà‛ (Premise), caâu thöù

ba laø ‚Keát Luaän‛ (Conclusion). Keát luaän thöôøng duøng [: .] laøm bieåu thò. [: .]

ñoïc laø ‚Cho Neân‛ hoaëc laø ‚Nhaân Ñaây‛. Treân phöông dieän luaän chöùng naøy laø

‚Coù Höõu Hieäu‛. ÔÛ treân luaän lyù, neáu tieàn ñeà laø chaân, thì choã ñöôïc keát luaän taát

nhieân laø chaân, nhaân ñaây luaän chöùng cuûa noù töùc laø ‚Coù Höõu Hieäu‛. Nhöng taát

nhieân phaûi bieát phöông phaùp: Trong luaän lyù, coù taùnh höõu hieäu cuûa luaän

chöùng, tieàn ñeà ñeàu khoâng caàn yeáu laø coù chaân thaät ôû treân thöïc teá.Gioáng nhö

noùi, choã quan thieát cuûa luaän lyù Taây Döông, ñeàu khoâng ôû nôi taùnh chaân thaät

nhö theá naøo cuûa tieàn ñeà, maø laø ôû nôi coù taùnh höõu hieäu cuûa luaän chöùng (the

44

Validity of arguments), noùi cho deã, töùc laø taùnh chính xaùc cuûa quaù trình luaän

chöùng.

Luaän lyù Taây Döông ñaïi loaïi coù theå phaân laøm hai thöù: Luaän Lyù Dieãn Dòch

(Deductive logic) cuøng Luaän Lyù Quy Naïp (Inductive logic). Truyeàn thoáng

cuûa luaän lyù phaàn nhieàu laø luaän lyù dieãn dòch. Tuy nhieân gioáng nhö noùi AÙ Lyù

Tö Ña Ñöùc (384 – 322 B.C.) laø ngöôøi saùng taïo ñaàu tieân cuûa luaän lyù dieãn dòch,

nhöng ñaây ñeàu khoâng baøy toû oâng laø ngöôøi ñòa vò thöù nhaát söû duïng luaän lyù.

Treân thöïc teá laø ôû vaøo theá kyû thöù baûy tröôùc kyû nguyeân raát xa, bò goïi laø Saéc Loâi

Tö (Thales) , cha cuûa Trieán Hoïc Hy Laïp vaø Kyû Haø Hoïc, töùc laø ñaõ töøng

chöùng minh roõ raøng moät soá ñònh lyù cuûa kyû haø hoïc, ñeå laøm chöùng minh cho

luaän chöùng cuûa luaän lyù. Laïi nöõa, theá kyû thöù 3 tröôùc Taây Nguyeân phaùi taû höõu

do Hy Ñeà OÂn(Citium) ôû Chi Naëc (Zeno) saùng laäp phaùi trieát hoïc gia Tö Ña

Caùt (Stoic), cuõng ñaõ phaùt trieån döôøng nhö lieân quan ñeán cô sôû luaän lyù dieãn

dòch. Söïcoáng hieán cuûa AÙ Lyù Tö Ña Ñöùc, trong saùch ñaïi taùc phaåm ‚Coâng Cuï

Luaän‛ (Organon)ôû nôi oâng, hoaøn toaøn phaùt trieån gioáng nhö lyù luaän cuûa luaän

chöùng luaän lyù, ñeàu hoaøn toaøn ñaët chuû yeáu nôi coù hình thöùc cuûa luaän chöùng

höõu hieäu, ñaây chính coù teân laø ‚Tam Ñoaïn Luaän Phaùp‛ (Syllogism). Tam

Ñoaïn Luaän Phaùp töù laø:

1. Ñaïi Tieàn Ñeà (Major premise),

2. Tieåu Tieàn Ñeà (Minor premise),

3. Keát Luaän (Conclusion).

Nhö tröôùc trong thí duï, duøng phöông phaùp Tam Ñoaïn Luaän ñeå phaân tích noù,

hình thöùc cuûa noù laø:

[Ñaïi Tieàn Ñeà] ‚Choã coù ñaù kim cöông ñeàu ñöôïc gaëp ôû Phaùt Pha Ly.‛

[Tieåu Tieàn Ñeà] ‚Ñaù treân Giôùi Chæ ôû Maõ Lò khoâng gaëp ñaù kim cöông.‛

[Keát Luaän] : . ‚Ñaù treân Giôùi Chæ ôû Maõ Lò khoâng phaûi laø kim cöông.‛

Hình thöùccuûa phöông phaùp Tam Ñoaïn Luaän naøy coù theå ñem noù trình baøy

45

baèng toaùn soá (Variant) ñeå thay theá, nhö theá nhaân ñaây trôû thaønh laø bieåu thöùc:

[Ñaïi Tieàn Ñeà] Choã coù cuûa F laø G

[Tieåu Tieàn Ñeà] X khoâng phaûi laø G

[Keát Luaän] : . X khoâng phaûi laø F.

Do ñaây trong luaän lyù trình baøy (statement) coù theå duøng chöõ maãu hoaëc phuø hieäu

ñeå thay theá, nhaân ñaây thöù luaän lyù naøy cuõng xöng laø ‚Luaän Lyù Phuø Hieäu‛. Cuõng

nhaân vì choã coù dieãn dòch ñeàu coù theå duøng phuø hieäu ñeå thay theá, cho neân Luaän Lyù

khoâng chæ cuøng Kyû Haø Hoïc quan heä raát thaâm saâu, vaû laïi cuøng Ñaïi Soá noù quan heä

cuõng cöïc kyø maät thieát. (‚Luaän Lyù Ñaïi Soá‛ tröôùc nhaát laø do nhaø trieát hoïc kieâm soá

hoïc Ñöùc Quoác teânLai Boá Ni Tö ôû cuoái theá kyû 17 nôi Dieäp Saùng Thæ, sau cuøng laø

do nhaø Soá Hoïc Anh Quoác teân laø Kieàu Thæ Boá Nhó (Geroge Boole) nôi theá kyû 19

kieán laäp). Laïi nöõa, do dieãn dòchnôi caâu ñeàu duøng phuø hieäu ñeå thay theá, trong

luaän lyù laïi phaùt trieån ra moät soá luaän lyù trò giaù haøm soá lieân tieáp töø phuø hieäu nhö:

~p tieâu bieåu [khoâng phaûi p] ----- Phuû ñònh (negation), yù töùc laø ‚not‛

p . q tieâu bieåu [p vöøa q] ------ lieân ngoân(conjunction), yù töùc laø ‚and‛

p v q tieâu bieåu [p hoaëc q] ----- tuyeån ngoân (disjunction), (bao haøm

inclusive), yù töùc laø ‚or‛

p u q tieâu bieåu [neáu p thì q] ----- uaån haøm (implication) (thöïc chaát material),

yù

töùc laø ‚if.....then.....‛

p= q tieâu bieåu [neáu vaø chæ neáu p vöøa q] ñaúng trò (equivalence) (thöïc chaát

material), yù töùc laø ‚if and only if‛

Vaän duïng moät soá phuø hieäu vaø ñaïi hieäu naøy, bieåu thöùc luaän lyù laïi bieán thaønh

coù theå duøng ‚Dieãn Toaùn‛, duøng caùc phöông thöùc toå chöùc xeáp ñaët cuûa meänh ñeà,

maø tính toaùn ra moïi thöù taùnh khaû naêng cuûa keát luaän.

Lyù luaän cuûa ‚Meänh Ñeà Vaän Toaùn‛ môû ñaàu laø do phaùi Tö Ña Caùt cuûa thôøi coå ñaïi,

maø do caùc nhaø Luaän Lyù Hoïc hieän ñaïi hoaøn thaønh noù. Luaän Lyù Hoïc cuûa theá kyû

20, chuû yeáu laø tieáp thuïc keùo daøi 17 theá kyû ñeán ‚Luaän Lyù Lyù Soá‛ cuûa Lai BoáNi

46

Tö, trong noù toái troïng yeáu chính laø La Toá (B. Russell) cuøng Hoaøi Haûi Ñöùc (A.N.

Whitehead) hôïp nhau tröôùc taùc Nguyeân Lyù Soá Hoïc choã caém neâu döïng leân ‚Chuû

Nghóa Luaän Lyù‛ (logicism), muïc ñích cuûa luaän naøy laø: ‚Soá ho ïc laø luaän lyù keùo

daøi, ôû giöõa soá hoïc cuøng luaän lyù khoâng coù giôùi tuyeán roõ raøng chính xaùc‛. Ngoaøi

ñaây, ‚Chuû Nghóa Tröïc Giaùc‛, ‚Chuû Nghóa Hình Thöùc‛ vaø ‚Luaän Lyù Thaät Chöùng

Luaän‛..v..v..... ñeàu laø tö traøo luaän lyù chuû yeáu cuûa theá kyû 20. Theo trong khoaûng

giöõa theá kyû 20, nôi Dieäp Ñaïi Hình maùy keá toaùn ñieän töû xuaát hieän, ñaàu moái suy

dieãn luaän lyù treân thieát keá nôi maùy keá toaùn, lieàn coù coâng duïng thöïc teá troïng yeáu,

treân ñaây laø Luaän Lyù Suy Dieãn cuûa truyeàn thoáng töï thuaät vaø hieän ñaïi.

Luaän Lyù Quy Naïp (Inductive logic)ñöôïc kieán laäp tyû giaûo raát muoän, maõi ñeán theá

kyû 17, Boài Caên (Francis Bacon, 1561 – 1626) cuûa Anh Quoác môùi chaùnh thöùc

thaønh laäp. ‚Luaän Lyù Quy Naïp‛ cuøng ‚Luaän Lyù Dieãn Dòch‛ baát ñoàng raát lôùn, ôû

nôi: Tieàn Ñeà cuûa Luaän Lyù Quy Naïo ñeàu khoâng phaûi khieán keát luaän laøm thaønh

‚Taát Nhieân‛ maø chæ coát yeáu ôû choã ñaït ñeán ‚Hoaëc Nhieân‛ (probable) laø coù theå

ñaõ xong. Nhaân ñaây, töø phaùn ñònh cuûa luaän chöùng luaän lyù dieãn dòch laø: ‚Taùnh

Höõu Hieäu‛ (Validity), nhöng ôû trong luaän lyù quy naïp ñeàu khoâng thích söû duïng;

choã söû duïng töø phaùn ñònh cuûa luaän lyù quy naïp laø ‚Taùnh Chính Xaùc‛

(Correctness). Nhöng maø taát nhieân phaûi bieát phöông phaùp ñaây laø: Dieãn dòch cuûa

luaän lyù quy naïp ñeàu khoâng laø moät thöù ‚khoâng hoaøn toaøn‛ hoaëc ‚coù khuyeát

ñieåm‛; treân söï thaät thì luaän chöùng dieãn dòch cuøng luaän chöùng quy naïp moãi thaät

taïi noù taùc duïng khoâng gioáng nhau, nhöng maø coù coâng naêng boå sung laãn nhau. Raát

nhieàu ñònh luaät vaø lyù luaän cuûa khoa hoïc, phöông thöùc luaän chöùng cuûa chuùng noù

söû duïng ñeàu laø quy naïp caû, thí duï nhö ‚Ñònh luaät haønh tinh thöù nhaát vaän ñoäng‛

cuûa Khai Phoå Laëc (Kepler). Coâng duïng cuûa Luaän Chöùng Quy Naïp raát lôùn, ôû nôi

ñaây coù theå môû roäng laõnh vöïc tri thöùc cuûa chuùng ta.

b.- Caùch Ñôn Giaûn Cuûa Luaän Lyù Trung Quoác.-

47

Ai naáy ñeàu bieát, Luaän Lyù ôû trong vaên hoaù Trung Quoác, laø moät khaâu raát nhoû

nhoi, chæ laø, ôû Trung Quoác xeùt ñeán cuøng coù hay khoâng coù Luaän Lyù Hoïc? Kyø thaät

laø coù, ñaáy chính laø tröôùc ñôøi Taàn do caùc Danh Gia vaø Haéc Gia trong Chö Töû.

‚Danh Gia‛ laø moät nhaø trong 9 doøng phaùi, chuùng noù nghieân cöùu thaûo luaän ñeå

hoïc hoûi neân goïi laø ‚Hình Danh Chi Hoïc‛ (Moân hoïc veà phaùp luaät), ‚Hình‛ cuøng

Hình Thoâng, cuõng töùc laø chuùng noù thaûo luaän trong phaïm vi‚Danh‛ cuøng ‚Thaät‛

vaø ‚Danh‛ cuøng ‚Thaät‛ quan heä vôùi nhau. Boái caûnh thôøi ñaïi noù höng khôûi laø: ôû

thôøi xuaân thu chieán quoác, chieán loaïn khoâng döùt, gieát vua cöôùp ngoâi, gieát cha ñeå

thay theá, söï vieäc ñaây phaùt sanh khoâng döùt, taát caû giaù trò theå thoáng suïp ñoå tan raõ,

treân chaùnh trò, treân xaõ hoäi troâng thaáy ñeàu laø danh thaät khoâng aên khôùp vôùi söï vieäc.

Do ñoù coù raát nhieàu keû só thöùc thôøi laïi ñeà ra raát nhieàu lyù luaän hoaëc phöông aùn, yù

ñoà kieán laäp moät caùi khung bao boïc môùi, ñeå xaây döïng laïi traät töï môùi, hoaëc khai

thaùc môùi ñeå nhaän bieát vaø laõnh vöïc thöïc tieån. Ñaây chính laø ‚Danh Gia‛ cuøng boái

caûnh thôøi ñaïi höng khôûi, cuõng laø boái caûnh cuûa caùc Chö Töû Baùch Gia tröôùc nhaø

Taàn tranh tieáng.

Caên cöù nôi Haùn Thö Vaên Nghò Chí cuûa Ban Coá, nhaân vaät ñaïi sôû hoïc cuûa

Danh Gia coù: Ñaëng Tích, Doaõn Vaên Töû, Coâng Toân Long, Thaønh Coâng Sanh,

Hueä Thí, Hoaøng Coâng, Mao Coâng..v..v...... cho ñeán Haéc Gia cuûa thôøi kyø sau naøy.

Trong ñaây raát tröù danh hieån haùch chính laø Ñaëng Tích, Hueä Thí, Coâng Toân Long

vaø Haéc Gia.

1.- Ñaëng Tích: laø ngöôøi nöôùc Trònh ôû thôøi ñaïi xuaân thu, Loã Thaéng ñem Ñaëng

Tích lieät vaøo höôùng veà tröôùc cuûa danh gia, vaø cuøng Hueä Thí cuõng ñeàu ñöôïc lieät

keâ. Loã Thaéng ôû trong Haéc Bieän Chuù Töï noùi: ‚Töø Ñaëng Tích ñeán thôøi Taàn, ngöôøi

Danh Gia ôû ñôøi coù trang saùch, ngöôøi ñöùng ñaàu laïi khoù bieát.‛ Trong Löõ Thò Xuaân

Thu coù ghi ñaày Ñaëng Tích cuøng Töû Saûn bieän luaän, cho ñeán hoï giuùp laõo baù taùnh

ñaùnh quan ty, ñaõ ñeà xuaát raát nhieàu cuøng keû chaáp phaùp ñoái vôùi phaùp luaät bieân

soaïn vaø giaûi thích khoâng gioáng nhau, thaäm chí nôi ‚ñem vieäc khoâng phaûi cho laø

phaûi, ñem vieäc phaûi cho laø khoâng phaûi (Coù theå ñem thuyeát ñoái phoù trôû thaønh sai

48

laàm, ñem sai laàm trôû thaønh ñoái phoù), thò phi voâ ñoä, (thò phi bieán thaønh khoâng coù

chuaån taéc nhaát ñònh), maø coù theå cuøng khoâng coù theå moãi ngaøy bieán khaùc ñi (maø coù

theå cuøng khoâng coù theå ôû nôi khaùc noùi laïi, moãi ngaøy ñeàu khoâng gioáng nhau). Choã

muoán thaéng nhaân ñoù ñöôïc thaéng, choã muoán toäi nhaân ñoù bò toäi (noù töôûng raèng caàn

nhöôøng nhòn noù thaéng kieän, noù laïi thaéng kieän; noù töôûng raèng khieán noù bò phaùn

hình phaït, noùlaïi bò phaùn hình phaït.)Nöôùc Trònh ñaïi loaïn, mieäng daân vui möøng oàn

aøo.‛Nhaân ñaây coù theå bieát Ñaëng Tích laø moät vò bieän só, coâ ta khoâng luaän coù phaûi

laø moät danh haûo (luaät sö bieän hoä) hay khoâng, hoaëc laø moät xaõ hoäilaät ñoå traät töï, keát

quaû traûi qua nhö theá naøo treân xaõ hoäi ñoù, coâ ta laïi khoâng luaän, nhöng coâta xaùc thaät

ñoái vôùi danh töø trong caùc ñieàu khoaûng hình luaät, khaùi nieäm cuøng nhaän ñònh ñeàu

caân nhaéc, cho ñeán noùi naêng taäp quaùn haèng ngaøy cuûa nhaân loaïi, coù thaâm nhaäp ñeå

giaùm saùt nhìn thaáu, ñeàu khai môû ñeå nghieân cöùu thaûo luaän lyù giaûi vaø chænh lyù

quan heä teân thaät.

2.- Hueä Thí (ñoä khoaûng 370 B.C. – 310 B.C.), laø ngöôøi nhaø Toáng, töøng laøm qua

Teå Töôùng cuûa Nguïy Hueä Vöông, trong Thieân Trang Töû Taïi Thieân Haï goïi oâng laø

só phu cuûa baùc hoïc: ‚Hueä Thí nhieàu maët, saùch cuûa oâng 5 xe.‛ Nhöng baùc hoïc cuûa

Hueä Thí, cuøng nho só gioáng nhö baát ñoàng, chuû yeáu baùc hoïc cuûa oâng ôû nôi treân tri

thöùc khaùch quan cuûa giôùi töï nhieân, maø khoâng phaûi Luaân Lyù Hoïc hoaëc phöông

dieän Chaùnh Trò Hoïc. Chuû yeáu tö töôûng cuûa Hueä Thí, ôû trong Thieân Trang Töû

Thieân Haï goïi laø ‚Lòch Vaät Chi YÙ‛ (YÙ khaép theá gian), coäng coù 10 ñieåm. Nay ñeà

cöû 4 ñieàu trong ñaây ñeå thaûo luaän:

a, ‚Raát lôùn khoâng ngoaøi, goïi laø Lôùn Nhaát. Raát nhoû khoâng trong, goïi laø Nhoû

Nhaát‛ --- Ñaây laø thaûo luaän vaán ñeà raát giôùi haïn cuûa vuõ truï, duøng ‚Lôùn Nhaát‛ laø

ñaïi bieåu Ñaïi Vuõ Truï (Macrocosm) lôùn khoâng giôùi haïn, coøn duøng ‚Nhoû Nhaát‛ laø

ñaïi bieåu Tieåu Vuõ Truï (Microcosm) nhoû khoâng giôùi haïn. YÙ cuûa oâng töùc goïi laø:

Lôùn cuøng Nhoû ñeàu laø khoâng giôùn haïn.

b, ‚Trôøi cuøng ñaát ñeàu thaáp, nuùi cuøng ñaàm ñeàu baèng‛ ----- Ñaây laø bieåu thò: trôøi

cuõng khoâng cao, ñaát cuõng khoâng thaáp; nuùi cuõng khoâng loài, ñaàm cuõng khoâng loõm;

49

nghóa tinh tuùy cuûa noù gioáng nhö Teà Vaät Luaän cuûa Trang Töû: Taát caû choã hieån baøy

ñoái ñaõi ñeàu laø giaû töôùng; kyø thaätvaïn vaät ñeàu bình ñaúng.

c, ‚Ñaïi Ñoàng vaø cuøng Tieåu Ñoàng thì khaùc, goïi ñaây laø Tieåu Ñoàng khaùc. Vaïn vaät

hoaøn toaøn ñoàng hoaøn toaøn khaùc, goïi ñaây laø Ñaïi Ñoàng khaùc.‛ ----- Ñaây laø theo

‚Chuûng‛ cuøng ‚Thuoäc‛ cuûa taát caû söï vaät ñeå xem khoaûng caùch quan heä kia vaø

ñaây. Söï vaät ‚Thuoäc‛ ôû trong ñoàng nhaát, taùnh chaát coäng ñoàng cuûa noù goïi laø ‚Ñaïi

Ñoàng‛; söï vaät ‚Chuûng‛ ôû trong ñoàng nhaát, taùnh coäng ñoàng cuûa noù goïi laø ‚Tieåu

Ñoàng‛; maø khoaûng caùch ñoàng vaø dò cuûa ‚Thuoäc‛ cuøng ‚Chuûng‛, goïi laø ‚Tieåu

Ñoàng Dò‛. Neáu ñem taát caû vuõ truï ñang taïo moät toaøn cuïc ñeå xem, thì trong ñoù taát

caû taùnh cuûa söï vaät xeùt ñeán cuøng ñeàu (hoaøn toaøn gioáng nhau) ‚Taát Ñoàng‛;ôû ñaây

trong vaïn vaät hoaøn toaøn coù taùnh coäng ñoàng, moãi vaät ñeàu coù moãi caù bieät sai khaùc,

ñaây chính laø taùnh (hoaøn toaøn khaùc)cuûa ‚Taát Dò‛; maø theo ñaây quan ñieåm toaøn

boä vuõ truï laïi xem taùnh vaïn vaät ‚Hoaøn toaøn ñoàng‛ cuøng ‚Hoaøn toaøn khaùc‛, chính

goïi laø ‚Ñaïi Ñoàng Dò‛

d, ‚Roäng yeâu vaïn vaät, trôøi ñaát moät theå‛ ---- Ñaây laø Hueä Thí theo oâng vuõ truï luaän

cuûa ‚Lôùn Nhaát‛, maø theå nghieäm nhaän thöùc toaøn theå baûn thaân vuõ truï laø haøi hoøa,

nhaân ñoù ruùt ra manh moái roäng yeâu thaùi ñoä sanh maïng vaïn vaät. Nhaân ñaây thaùi ñoä

sanh maïng laø tích cöïc, thaáu suoát leõ ñôøi.

3.-Coâng Toân Long Töû(ñoä khoaûng 325 B.C. – 250 B.C.), ngöôøi nöôùc Trieäu, töøng

laøm khaùch höôùng daãn Trieäu Bình Nguyeân Quaân ngoaøi 20 naêm. Trong Thieân

Trang Töû Taïi Thieân Haï goïi oâng laø ‚Bieän Giaû Chi Ñoà‛, hoïc thuyeát chuû yeáu cuûa

oâng ñaïi bieåu laø: ‚Luaän Ngöïa Traéng Khoâng Phaûi Ngöïa‛ vaø ‚Luaän Cöùng vaø

Traéng ly caùch nhau‛.Caùi moùc cuûa hai luaän lyù ñaây, nghieâm khaéc ñeán giaûng, töùc laø

hình thöùc daáu hieäu baùo tröôùc cuûa luaän lyù Trung Quoác.

Ñaïi yù cuûa luaän‚Ngöïa Traéng Khoâng Phaûi Ngöïa‛ laø: Ngöïa Traéng khoâng phaûi laø

ngöïa, nhaân vì ‚Ngöïa Traéng‛ laø moät gioáng cuûa ngöïa, cuõng chính laø ‚Töôùng ñaëc

thuø‛ (particular) cuûa ngöïa; maø ‚Ngöïa‛ vaãn laø ñaïi bieåu cuûa ngöïa ñaõ coù, laø

50

‚Töôùng Chung‛ (universal) cuûa ngöïa.‚Töôùng Ñaëc Thuø‛ khoâng nhö nôi ‚Coäng

Töôùng‛ nhaân ñaây goïi laø ‚Ngöïa Traéng Khoâng Phaûi Ngöïa‛.Laïi nöõa, choã ñeà xuaát

luaän chöùng cuûa Coâng Toân Long laïi coù: ‚Ngöïa ñaây chính laø hình traïng sanh

maïng‛ (‚Ngöïa‛ laø laïi duøng bieåu thò hình traïng cuûa ñoäng vaät naøy); ‚Traéng ñaây

chính laø hình saéc sanh maïng‛ (Maø ‚Traéng‛ laø laïi duøng bieåu thò nhan saéc cuûa noù)

‚Cho neân goïi: Ngöïa Traéng Khoâng Phaûi Ngöïa‛ Nhaân ñaây, ‚Ngöïa Traéng‛ laø moät

thöù khaùi nieäm hôïp laïi hình töôùng cuøng maøu saéc, maø ‚Ngöïa‛ chæ laø moät khaùi

nieäm ñôn tieâu bieåu hình theå; ‚Ñôn laø moät khaùi nieäm‛ quyeát ñònh khoâng theå nhö

nôi ‚khaùi nieäm hôïp laïi‛. Cho neân noùi: ‚Ngöïa Traéng Khoâng Phaûi Ngöïa‛.Ngoaïi

tröø ñaây, Coâng Toân Long coøn coù luaän chöùng khaùc cuûa oâng vaø duøng thuyeát ‚Ngöïa

Traéng Khoâng Phaûi Ngöïa‛ cuûa oâng ñeå uûng hoä.

Rieâng moät meänh ñeà luaän lyù troïng yeáu cuûa Coâng Toân Long Töûtöùc laø: ‚Luaän Cöùng

vaø Traéng‛. Ñaïi yù cuûa noù laø: ‚Cöùng‛ cuûa taûng ñaù cuøng ‚Traéng‛ cuûa taûng ñaù,hai

thuoäc taùnh (Attribute) ñaây, ñeàu laø töï toàn taïi ñoäc laäp, cuõng chính laø noùi ‚Cöùng‛

cuøng ‚Traéng‛ khoâng lieân can laãn nhau. Luaän chöùng ñaây laø: ‚Taùnh Cöùng‛ cuûa

taûng ñaù laø traûi qua do xuùc giaùc nhaän bieát cuûa thaân theå chuùng ta, maø ‚Maøu

Traéng‛ cuûa noù laø traûi qua do thò giaùc cuûa con maét maø nhaän bieát: khi ñang luùc nôi

thaân theå do xuùc giaùc maø nhaän bieát ta ùnh ‚Cöùng‛ cuûa taûng ñaù, maø khoâng theå nhaän

bieát ‚Maøu Traéng‛ cuûa noù; gioáng nhau, khi do thò giaùc cuûa con maét maø nhaän bieát

maøu ‚Traéng‛ cuûa noù, maø cuõng khoâng theå cuøng luùc nhaän bieát taùnh ‚Cöùng‛ cuûa

noù.Coù theå bieát hai thöù thuoäc taùnh ‚cöùng‛ cuøng ‚tra éng‛ khoâng lieân can laãn

nhau,khoâng coù keát hôïp vôùi nhau, nhaân ñaây noùi ‚Cöùng vaø traéng lìa nhau‛. Nhaân

ñaây, ñaïi yù luaän ñieåm cuûa noù laø: Moät phaåm vaät moãi thöù khoâng gioáng nhau thuoäc

taùnh, ñeàu coù caùc giaù trò töï toàn taïi rieâng cuûa noù, khoâng theå chuyeån hoaù ñeå lôùn leân,

maïnh thì khieán noù ñoàng nhaát, trong ñoùkhi ñoái vôùi chieán quoác töông ñoái bao goàm

coù Chuû Nghóa Quaàn Theå, Chuû Nghóa Quoác Gia, hoaëc tö töôûng phaûn ñoäng ‚Ñaïi

Nhaát Thoáng‛ cuûa Nho Gia, maø ôû ñaây nhaán maïnh laø yù nghóa vaø giaù trò caù theå ñoäc

la äp toàn taïi. ‚Ngöïa Traéng Khoâng Phaûi Ngöïa‛ cuõng aån chöùa haøm yù naøy. Nhöng vaû

laïi Luaän ñaây cuûa noù ôû nôi ‚Luaän Lyù‛ vaø ñoä saâu treân ‚Tri Thöùc Luaän‛ thì khoâng

51

cho pheùp noù cheånh maûng, laïi khoâng theå do noù neáu coù ‚lôøi noùi coá laøm cho ngöôøi

sôï haõi‛, maø ôû ñaây laø do quan ñieåm cuûa nhaø ñaïo ñöùc, moät caây buùt maït saùt.

4.- Thôøi kyø sau tö töôûng Haéc Gia hoãn taïp, nhöng chuùng noù ôû ‚Nhaän Thöùc Luaän‛

vaø treân ‚Lyù Luaän Hoïc‛ laïi coù kieán taïo bình phong che chôû raát phong phuù. Quan

heä nôi luaän ‚Cöùng vaø Traéng‛, chuùng noù chuû tröông: ‚Cöùng Traéng khoâng töông

quan beân ngoaøi‛. (Haéc Töû, Kinh Thöôïng)cuõng chính laø thuyeát: Vaät laø thuoäc

taùnh,khoâng theå lìa nôi vaät theå ñeå toàn taïi ñoäc laäp;tuy nhieân chuùng noù cuõng thöøa

nhaän nhaân loaïi caûm quan coù taùnh haïn cuoäc, chæ laø thuoäc taùnh cuûa vaät theå laø söï

thaät khaùch quan toàn taïi, cuøng luùc khoâng gaëp nhaân thì con ngöôøi khoâng theåñoàng

thôøi duøng moät thöù caûm quan ñi nhaän thöùc nhieàu thöù thuoäc taùnh, nhieàu thöù thuoäc

taùnh ñaây ñaõ töøng töï phaân ly. Nhaân ñaây ‚cöùng‛ cuøng ‚Traéng‛ cuûa ñaù, khaùch

quan maø noùi, laø ‚khoâng lìa nhau‛, cuõng khoâng theå‛ lìa khoûi ñaù ñeå toàn taïi‛:neáu

duøng ngoân töø Phaät giaùo ñeå noùi, töùc laø: Neáu lìa nôi ñaù, lieàn khoâng coù theå coù ñöôïc

‚cöùng‛ cuûa ñaù; neáu lìa nôi ñaù, cuõng khoâng coù theå coù ñöôïc ‚traéng‛ cuûa ñaù.Nhaân

ñaây ‚cöùng‛ cuøng ‚traéng‛ cuûa ñaù ñeàu nöông nôi theå ñaù ñeå toàn taïi, khoâng phaûi laø

toàn taïi ñoäc laäp caù bieät. Nhaân ñaây, Thuyeát töông ñoái nôi ‚Cöùng Traéng lìa nhau‛

cuûa Coâng Toân Long Töûlaïi ñöôïc Haéc Gia nöông nôi ñoùñeà xuaát thuyeát ‚cöùng

traéng thöøa nhau‛.

Luaän veà ‚Hoaøn toaøn ñoàng hoaøn toaøn khaùc‛ thôøi kyø sau Haéc Gia thì nhaän

thöùc

laø: söï sai khaùc khoaûng caùch cuûa vaïn vaät laø hieän töôïng toàn taïi phoå bieán, nhöng

‚trong khaùc coù ñoàng‛. Quan heä khaùc vaø ñoàng coù 4 thöù:

1, Truøng Ñoàng (Khaùi nieäm hai loaïi söï vaät hoaøn toaøn truøng hôïp (duplicated)

2, Theå Ñoàng (Hai khaùi nieäm thuoäc nôi toaøn theå ñoàng nhaát)

3, Hôïp Ñoàng (Hai khaùi nhieäm ôû nôi trong phaïm truø ñoàng nhaát)

4, Loaïi Ñoàng (Hai vaät thuoäc taùnh töôùng ñoàng.)

52

Cho ñeán ‚Töôùng Khaùc‛ cuõng coù 4 thöù: ‚Hai khoâng theå, khoâng ñoàng, khoâng

loaïi‛. Duøng hai toå chöùc Ñoàng vaø Khaùc ñeå lyù luaän, Haéc Gia nhaân ñaây baùc boû

thuyeát ‚Vaïn vaät moät theå‛, maø cho ñoù laø hoãn haøo treân khaùi nieäm. Chuùng noù ñem

Luaän ‚Ngöïa traéng khoâng phaûi ngöïa‛ baùc boû, laïi ñöa ra thuyeát ‚Khoâng phaûi boø

cuûa boø ngöïa, noùi noù bao goàm caû.‛ YÙ ñaây töùc laø: loaïi boø cuøng loaïi ngöïa xöa coù

‚loaïi gioáng nhau‛, nhöng khoâng phaûi ‚theå gioáng nhau‛ hoaëc ‚truøng nhau‛;

‚Ngöïa traéng‛ maëc duø ‚khoâng baèng nôi‛ ngöïa, nhöng xaùc thöïc ‚thuoäc nôi‛ ngöïa.

Nhaân ñaây, noùi ‚ngöïa traéng khoâng phaûi ngöïa‛ laø khoâng chính xaùc vaäy.

Do choã thuaät ôû treân, coù theå bieát ôû Trung Quoác, trong Chö Töû tröôùc nhaø Taàn,

ñaõ traûi qua roõ raøng coù trình baøy vaø phaân tích so treân ‚Luaän Lyù‛ vaø ‚Tri Thöùc

Luaän‛ töông ñöông phong phuù,nhöng vì caùi gì veà sau laïi hoaøn toaøn tieâu maát?

Ñaây coù hai nguyeân nhaân chuû yeáu:

1, laø Taàn Thæ Hoaøng ñoát saùch choân nho,kieàm cheá, haõm haïi taát caû hoïc thuaät,

ngoaïi tröøy hoïc, thöïc vaät hoïc, boùi toaùn..v..v..... nhaát luaät khoâng cho hoïc taäp

nghieân cöùu.

2, Töùc laø Haùn Voõ Ñeá duøng yù kieán cuûa Ñoång Troïng Thö ñình chæ traêm nhaø, ñoäc

toân nho gia, thöïc thi khoáng cheá hoïc thuaät, khoáng cheá tö töôûng, cöôùp ñoaït cô baûn

hieåu bieát, quyeàn lôïi cuøng hoïc thuaät töï do cuûa nhaân daân. Nhaân ñaây Luaän Lyù Hoïc

Trung Quoác laïi bò caùo bieät cheát yeåu. Tuy nhieân khi Nguïy Taán Nam Baéc Trieàu,

coù gioù thoåi cuûa Thanh Ñaøm, coøn Loã Thaéng cuûa Taây Taán coù Maëc Bieän Chuù (ñaõ

cheát maát, nay chæ coøn vaên töï cuûa noù), cho ñeán trong Thanh Trieàu, thôøi kyø coù

ngöôøi Vöông Nieäm Toân, Vöông Daãn Chi ..v..v......chuù giaûi vaø nghieân cöùu Maëc

Hoïc,daân Thanh Maït ban ñaàu cuõng coù moät soá hoïc giaû chuù troïng nghieân cöùu

‚Nhaän Thöùc Luaän‛ trong Maëc Hoïc vaø boä phaän Luaän Lyù cuøng Khoa Hoïc Töï

Nhieân. Nhöng noùi chung laïi, neáu thôøi naøy Trung Quoác môùi caàn phaùt trieån moät boä

Luaän Lyù Hoïc laø luùc ñaõ muoän, khoâng nhö Phaùp Sö Taây Döông, tröôùc maët ñuoåi

kòp, laïi nöõa ñöôïc tröïc tieáp moät soá thöïc teá. (May ñöôïc, hoïc thuaät thì khoâng bò giôùi

haïn quoác gia).

53

c.- Caùch Ñôn Giaûn Luaän Lyù Phaät Giaùo.-

Luaän Lyù Hoïc Phaät Giaùo töùc laø choã goïi ‚Nhaân Minh Hoïc‛. Ngöôøi coå AÁn Ñoä

vaø ngöôøi coå Hy Laïp thì gioáng nhau, coøn khi tieán haønh bieän luaän hoïc thuaät hoaëc

luaän chöùng, ñeàu caên cöù theo moät boä luaän chöùng‚Quy Taéc Du Hí‛ (Hoaëc phaùp

taéc), taïo döïng taát caû coâng cuï luaän chöùng (Nhaân ñaây AÙ Lyù Tö Ña Ñöùc tröôùc taùc

Luaän Lyù Hoïc goïi laø ‚Coâng Cuï Luaän‛; maø moät boä phaùp taéc ñaây, ngöôøi Hy Laïp

cho laø ‚Luaän Lyù‛, ngöôøi AÁn Ñoä goïi laø ‚Nhaân Minh‛.

Moät töø ‚Nhaân Minh‛, nguoàn goác phaùt xuaát nôi ‚Töù Pheä Ñaø Luaän‛. Töù Pheä Ñaø

Luaän laø Thaùnh ñieån caên baûn cuûa Baø La Moân Giaùo. Töù Pheä Ñaø Luaän laïi goïi laø

‚Töù Minh Luaän‛. Xa xöa, Ñaïi Nhaät Kinh Nghóa Thích Dieãn Maät Sao cuûa Giaùc

Uyeån bieân soaïn (xöng ñôn giaûn laø Dieãn Maät Sao), quyeån 2 noùi raèng: ‚Con cuûa

Baø La Moân tuïng Töù Minh Luaän.) Kim Quang Minh Toái Thaéng Vöông Kinh,

quyeån 7 noùi raèng: ‚Ñaïi Baø La Moân Töù Minh Phaùp, huyeãn hoaù chuù..v..v..... taát

nhieân ñeàu thoâng suoát‛. Töù Pheä Ñaø (Töù Minh) cuûa Baø La Moân Giaùo laø:

1, Leâ Caâu Pheä Ñaø: laø phaùp soi saùng taùn tuïng vaø trieäu thænh.

2, Sa Ma Pheä Ñaø: laø phaùp soi saùng haùt xöôùng.

3, Daï Nhu Pheä Ñaø: laø phaùp soi saùng hieán cuùng.

4, A Thaùt Baø Pheä Ñaø: laø phaùp soi saùng chuù thuaät vaø toaùn thuaät (Ñaây laø caên cöù

nôi ghi laïi trong Baùch Luaän Sôù), Nhaân Minh töùc laø bao haøm ôû trong ñaây,

ñaây laø nguoàn goác cuûa Nhaân Minh.

Theo sau khoaûng chöøng 2 theá kyû Taây Nguyeân, phaùi Ni Daï Da (phaùi Chaùnh

Lyù, töùc laø phaùi Hình Thöôïng Hoïc cuûa trieát hoïc AÁn Ñoä) trong 6 phaùi trieát hoïc AÁn

Ñoä, do tieân nhôn Tò Toå Tuùc Muïc phaùt trieån maø thaønh töïu Nhaân Minh Hoïc cuûa

AÁn Ñoä. Nhaân Minh cuûa phaùi naøy goïi laø ‚Nhaân Minh Ngoaïi Ñaïo‛. Maø Nhaân

Minh trong Phaät Giaùo ñöôïc goïi laø ‚Nhaân Minh Noäi Ñaïo‛. Keû saùng laäp ‚Nhaân

Minh Noâi Ñaïo‛ laø Luaän sö Traàn Na, nôi Phaät nhaäp dieät veà sau sö môùi hoaøn

thaønh Nhaân Minh Chaùnh Lyù Moân Luaän, chính laø luaän ñieån caên baûn cuûa Nhaân

54

Minh Noäi Ñaïo.Nôi trong luaän naøy, Boà Taùt Traàn Na coù phaàn keùo daøi söû duïng hoïc

thuyeát cuûa tieân nhôn Tuùc Muïc, ñoàng thôøi caûi tieán phaùt trieån truyeàn thoáng Noäi

Ñaïo, hoïc Nhaân Minh cuûa ngoaïi ñaïo, theo ñoù hoaøn toaøn ñaët neàn taûng Nhaân Minh

Hoïc Phaät Giaùo. Ñeä töû cuûa Boà Taùt laø Boà Taùt Thöông Yeát La Chuû noái tieáp chí

höôùng keá thöøa söï nghieäp cuûa Thaày, tröôùc taùc Nhaân Minh Nhaäp Chaùnh Lyù Luaän,

hoaèng döông môû roäng hoïc thuyeát Nhaân Minh.

Töông ñoái, Baø La Moân Giaùo thì coù ‚Töù Minh Luaän‛, coøn Phaät Giaùo thì thieát

Laäp ‚Nguõ Minh‛ Nguõ Minh goàm coù:

1, Thanh Minh:töùc laø hoïc ca haùt phaïm aâm hoaëc nghieân cöùu thaûo luaän vaên töï

aâm ñieäu, cuõng töùc laø aâm nhaïc, vaên töï hoïc, vaên phaùp hoïc, aâm vaän hoïc, ngöõ

ngoân hoïc, vaø ngöõ yù hoïc, toaøn boä bao haøm ôû trong.

2, Coâng Xaûo Minh: töùc laø hoïc taát caû coâng ngheä, khoa kyõ.

3, Y Phöông Minh: töùc laø y hoïc.

4, Nhaân Minh: töùc laø Luaän Lyù Hoïc, Luaân Lyù Hoïc cuûa Phaät Phaùp.

5, Noäi Minh: töùc laø ñaïo lyù Giaùo Ñieån cuûa Kinh Phaät. Noùi ñôn giaûn, töùc laø

Phaät Lyù. Duøng Phaät lyù coù theå khieán chuùng sanh hieåu roõ phaùp noäi taâm cuûa

mình maø ñaëng khai ngoä giaûi thoaùt, cho neân ñöôïc ‚Minh‛ ñaây töùc laø ‚Noäi

Minh‛; vì theá Phaät lyù goïi laø ‚Noäi Minh‛.

Noäi dung Nhaân Minh Hoïc chia laøm: ‚3 Chi‛ vaø ‚5 Phaàn Luaän‛:

3 Chi laø: ‚Toâng, Nhaân, Duï‛. 5 Phaàn Luaän laø: ‚Toâng, Nhaân, Duï, Hôïp, Keát‛ .

Rieâng ñem 5 Phaàn Duï lieät keâ thuyeát minh nhö döôùi ñaây:

1)- TOÂNG: (Proposition) ---- töông ñöông nôi Meänh Ñeà.

2)- NHAÂN: (Reason) ------ Lyù Do.

3)- DUÏ : (Example) -----Cho thí duï, cho ra thaät chöùng, cuõng töùc laø chöùng côù

phuï theâm.

4)- HÔÏP: (Application) ---- laïi goïi laø ‚Hôïp Phaùp‛, töùc laø ñem ‚Duï‛ cuøng hai

phaùp ‚Toâng‛ vaø ‚Nhaân‛ keát hôïp xaây döïng ñeå

giaûng.

55

5)- KEÁT: (Conclusion) –----Keát Luaän.

Ñeà cöû moät thaät teá lieät keâ nhö sau ñaây:

1, TOÂNG: Treân nuùi coù löûa.

2, NHAÂN: do thaáy treân nuùi coù khoùi.

3, DUÏ: Ñoàng Duï: nhö thaáy khoùi ôû nhaø beáp; Dò Duï: nhö treân hoà coù hôi khoùi.

4, HÔÏP: nhö theá.

5, KEÁT: Cho neân treân nuùi coù löûa.

Do treân laø ‚5 Phaàn Luaän‛. Cho ñeán ‚3 Chi‛ thì nôi trong ‚5 Phaàn Luaän‛

hoaøn toaøn ruùt goïn hai phaàn sau cuøng laø ‚Hôïp‛ vaø ‚Keát‛. Maø khi duøng thöïc teá thì

nhö nhau, thoâng thöôøng cuõng ñeàu chæ duøng ‚3 Chi‛, coøn ‚Hôïp vaø Keát‛ thì haøm

chöùa vaø aån nuùp trong noù.

Laïi nöõa, ‚Toâng, Nhaân, Duï‛ cuûa Nhaân Minh Hoïc, cuøng ‚Ñaïi Tieàn Ñeà, Tieåu

Tieàn Ñeà, Keát Luaän‛ cuûa phaùp Tam Ñoaïn Luaän Taây Döông, thöù lôùp cuûa noù coù

theå noùi chính laø ñaõ ñeán luùc deã bò suïp ñoå. ‚Ñaïi Tieàn Ñeà‛ vaø ‚Tieåu Tieàn Ñeà‛ ñeàu

laø Nhaân, Ñaïi Tieàn Ñeà laø ‚Ñaïi Nhaân‛ (Duøng hieän töôïng hoaëc söï thaät laøm nhaân

cho neân gioáng nhau), nhö trong lieät keâ töôøng thuaät ôû tröôùc ‚Choã coù ñaù kim cöông

ñeàu ñöôïc gaëp ôû Phaùt Pha Ly‛ Maø ‚Tieåu Tieàn Ñeà‛ laøm ‚Tieåu Nhaân‛, töùc laø nhaân

caù bieät hoaëc ñaëc thuø, nhö trong lieät keâ töôøng thuaät ôû tröôùc ‚Ñaù treân Giôùi Chæ ôû

Maõ Lò khoâng gaëp ôû Phaùt Pha Ly‛. ÔÛ hai nhaân Ñaïi vaø Tieåu sau khi hôïp laïi cuøng

moä nôi, lieàn hoaøn toaøn ñaït ñeán keát quaû cuûa suy luaän: Keát Luaän. Nhaân ñaây:

1. Ñaïi Tieàn Ñeà (Ñaïi Nhaân)

2. Tieåu Tieàn Ñeà (Tieåu Nhaân)

3. Keát Luaän.

Nhöng maø Toâng, Nhaân, Duï cuûa Nhaân Minh Hoïc thì:

56

1. Toâng: meänh ñeà (töùc laø choã yeáu ñieåm cuûa luaän ñeå chöùng minh, gioáng nhö

Keát Luaän cuûa phaùp Tam Ñoaïn Luaän)

2. Nhaân: lyù do.

3. Duï: Thí duï thöïc teá.

Cho neân coù theå bieát, trình töï luaän chöùng cuûa ‚Nhaân Minh‛ laø: tröôùc heát ñeà xuaát

choã luaän ñieåm (choã Meänh Ñeà, choã Toâng) cuûa ngöôøi chuû tröông, roài sau ñoù laïi

neâu ra lyù do (luaän chöùng treân lyù), vaø Thí Duï Thöïc Teá (chöùng cöù treân söï vieäc),

nhö theá nôi lyù söï (lyù do cuøng thí duï söï thaät)phaàn luaän chöùng ôû sau ñaõ ñaày ñuû,

‚Toâng‛ choã chuû tröông cuûa ngöôøi lieàn coù theå thaønh laäp. Ngöôïc laïi, neáu luaän

ñieåm caàn yeáu bò ngöôøi khaùc baùc beû, thì coù theå töø nôi treân ‚Toâng‛, hoaëc ‚Nhaân‛,

hoaëc ‚Duï‛ cuûa hoï, ñeàu töï sai laàn cuûa choã phaïm phaûi, hoaëc loãi xaáu treân suy luaän,

laïi bò ngöôøi khaùc lyù luaän ñaû ñaûo, taát caû ñaây ñeàu laø ‚quy taéc du hí‛, ôû trong Nhaân

Minh Nhaäp Chaùnh Lyù Luaän ñeàu coù phaùt huy raát töôøng taän.

Trôû laïi ñaây, Thaùnh Ñieån Phaät Giaùo goïi laø ‚Tam Taïng‛: Kinh Taïng, Luaät

Taïng, Luaän Taïng. Maø ôû trong Luaän Taïng, bao quaùt luaän ñieån Ñaïi Thöøa vaø Tieåu

Thöøa, ñeàu phoå bieán choã öùng duïng luaän chöùng ñeán kheùo leùo cuûa Nhaân Minh Hoïc.

Nhö Luïc Tuùc Luaän cuûa Tieåu Thöøa (Taäâp Dò Moân Tuùc Luaän, Phaùp Uaån Tuùc Luaän,

Thöùc Thaân Tuùc Luaän, Giôùi Thaân Tuùc Luaän, Phaåm Loaïi Tuùc Luaän vaø Phaùt Trí

Luaän..v..v......), Ñaïi Tyø Baø Sa Luaän, Caâu Xaù Luaän, Trung Luaän, Baùch Luaän,

Thaäp Nhò Moân Luaän cuûa Ñaïi Thöøa, cho ñeán caùc luaän cuûa Duy Thöùc Hoïc, moïi

nôi ñeàu hoaøn toaøn vaän duïng moät caùch kheùo leùo Nhaân Minh ñeå luaän thuyeát; Nhaân

ñaây, neáu khoâng thoâng ñaït Nhaân Minh Hoïc, nôi caùc luaän ñieån thaät khoù hoaøn toaøn

thoâng ñaït. Keû naøo muoán coù tieán boä, caàn yeáu kieán laäp chaùnh phaùp, khi bò taø

thuyeát baøi xích, thì Nhaân Minh Hoïc ñaây laïilôïi khí khoù traùnh ñöôïc.

Chuù Giaû Thöùc ngaøy 8 thaùng 11 naêm 2001.

Nôi Ñaøi Baéc. Ñaïi Tyø Loâ Töï.

B.- NHAÂN MINH NHAÄP CHAÙNH LYÙ LUAÄN NGHÓA QUAÙN.

57

(Nghóa thoâng suoát Nhaân Minh Nhaäp Chaùnh Lyù Luaän)

Taùc giaû: Boà Taùt Thöông Yeát La Chuû

Dòch giaû: Ñöôøng Tam Taïng Phaùp Sö Huyeàn Trang.

Bieân soaïn vaø chuù thích: Sa Moân Thích Thaønh Quan.

Vieät dòch: Sa Moân Thích Thaéng Hoan.

IA.- GIAÛI THÍCH ÑEÀ LUAÄN,LUAÄN CHUÛ, DÒCH GIAÛ.-

Chuù thích:

‚Nhaân Minh‛: hieän nay choã goïi laø Luaän Lyù (logic), treân trieát hoïc cöïu dòch laø Lyù

Taéc Hoïc hoaëc Luaân Lyù Hoïc. ‚Lyù Taéc‛, töùc laø nghieân cöùu quy taéc cuûa ñaïo lyù

luaän thuyeát, hoaëc pheùp taéc ñaïo lyù luaän chöùng. Ñaây laø ngöôøi Taây Döông, töø coå Hy

Laïm ñaõ coù moät taùc phaåm hoïc thuaät hoaëc hoïc thuaät nghieân cöùu thaûo luaän choã quy

taéc cuøng tuaân theo. Ngöôøi AÁn Ñoä cuõng coù moät loaïi gioáng nhö hoïc vaán, goïi laø

Nhaân Minh Hoïc; heát thaûy moïi ngöôøi phaøm noùi naêng, bieän luaän ñaïo lyù hoaëc tröôùc

thuaät taát nhieân ñeàu phaûi tuaân theo moät boä quy taéc, vì theá cho neân Nhaân Minh

cuõng coù theå cho laø hoïc thuaät nghieân cöùu thaûo luaän, phaïm taéc cuûa ñaïo lyù (quy taéc

cuûa du hí). Chöõ ‚Minh‛ cuûa Nhaân Minh, nguyeân vaên tieáng Phaïn laø ‚Pheä Ñaø‛

(Veda). Baø La Moân coå ñaïi thì laäp ‚Töù Pheä Ñaø‛, Phaät phaùp thì laäp ‚Nguõ Minh‛,

Nguõ Minh töùc laø: Thanh Minh (Thanh Vaän Hoïc), Coâng Xaûo Minh (Coâng Ngheä

Hoïc), Y Phöông Minh (Y hoïc), Nhaân Minh (Luaän Lyù Hoïc), Noäi Minh (töùc Phaät

Phaùp, hoaëc Noäi Giaùo). Vaû laïi ‚Minh‛ töùc laø giaûi roõ, nghóa thoâng ñaït, nghóa laø nôi

trong moät soá laõnh vöïc hoïc vaán ñöôïc thoâng ñaït, lieàn goïi laø ‚Minh‛, nhö thoâng ñaït

aâm vaän vaø daïy baûo aâm thanh, goïi laø Thanh Minh (nôi tieáng ñaêïng minh).Laïi nöõa,

chöõ ‚Nhaân‛ cuûa Nhaân Minh, goác chæ cho vaïn vaät (vaïn phaùp) laø ‚Nhaân‛ cuûa

sanh khôûi, nhö boán Ñaïi, 6 Traàn..v..v..... laø nhaân cuûa sanh khôûi; neáu coù theå thoâng

ñaït, töùc goïi laø thoâng ñaït ‚Nhaân Minh‛. Nhöng ñaây laø Nhaân Minh cuûa nguyeân

thæ, cuõng töùc laø Nhaân Minh cuûa nghóa roäng.Nhaân Minh hieän taïi vaø sau naøy maø

noùi ñeàu laø nghóa heïp cuûa Luaän Lyù Hoïc vaø Luaân Lyù Hoïc.

58

‚Nhaäp Chaùnh Lyù Luaän‛: ‚Nhaäp‛ laø giaûi nhaäp, hoaëc ngoä nhaäp.‚Chaùnh Lyù‛laø chæ

chaùnh phaùp choã noùi cuûa Nhö Lai. ‚Luaän‛ töùc laø ‚Luaän‛ cuûa Kinh, Luaät, Luaän, ôû

ñaây laø chæ cho baûn vaên. Hôïp laïi treân laø: duøng phöông thöùc kheùo leùo cuûa luaän

thuyeát ‚Nhaân Minh Hoïc‛ khieán mình vaø ngöôøi ñaëng ngoä nhaäp nôi luaän vaên

chaùnh lyù cuûa Nhö Lai. Cho neân coù theå bieát, ‚Nhaân Minh‛ ñaây, taïi nôi naøy laø

hoaøn toaøn khieán ngöôøi vaøo nôi coâng cuï chaùnh lyù cuûa Nhö Lai, laø laøm phöông

tieän cuûa ‚Naêng Nhaäp‛, maø chaùnh lyù thì laøm caûnh giôùi ‚Sôû Nhaäp‛.

‚Thöông Yeát La Vöông Boà Taùt Taïo‛:‚Taïo‛ töùc laø saùng taùc, laø nghóa tröôùc taùc,

töùc laø taùc giaû taïo ra baûn luaän, goïi laø Luaän Chuû. ‚Thöông Yeát La Vöông Boà Taùt,

caên cöù nôi trong Nhaân Minh Nhaäp Chaùnh Lyù Luaän Sôù cuûa Phaùp sö Khuy Cô noùi

laø ñeä töû cuûa Boà Taùt Traàn Na. Laïi noùi raèng: ‚Traàn Na‛ nghóa laø sanh maïng theá

gian traûi qua hieàn kieáp thieân Phaät seõ laøm moät vò Phaät.Ñaàu tieân Boà Taùt aån naùo nôi

trong Sôn Nham Toøng Laâm, tinh chuyeân tu taäp Ñaúng Trì (thieàn ñònh Tam Muïi),

vöøa tuøng söï (vöøa laøm vieäc theo chuùng) vöøa tröôùc thuaät, ‚quan saùt lôïi haïi cuûa

nghe thuaät saùng taùc, thaåm xeùt quy öôùc phöùc taïp cuûa vaên nghóa.‛ Luùc ñoù, boãng

nhieân ‚Vaùch ñaù hang nuùi gaøo theùt chaán ñoäng, raùng maây bieán thaùi, Sôn Thaàn

phuïng chæ Boà Taùt Tuùc, cao khoaûng traêm thöôùc, noùi raèng: (Phaät (choã) noùi (caùi)

Nhaân Minh (ñeå hoïc), (noù) maàu nhieäm (ngöôøi thoâng thöôøng) khoù (duøng ñeå) cöùu

(thoâng suoát). Sau khi Nhö Lai dieät, nghóa lôùn (ñaây) luaân (töùc laø traàm luaân) (döùt)

tuyeät. (Nhö) nay haân haïnh (maø ngaøi coù Boà Taùt) phöôùc ñöùc daøi laâu (coù theå) thaâm

ñaït (lôøi Thaùnh (nhaân ñoù), yù (nghóa), Nhaân ñaây laø ñaïo (cuûa) Nhaân Minh Luaän,

nguyeän xin (laïi moät laàn nöõa) hoaèng (döông). Boà Taùt môùi phoùng thaàn quang,

chieáu rieâng cô caûm‛. Luùc ñoù, AÙn Ñaït La Quoác Vöông cuûa Nam AÁn Ñoä thaáy ñöôïc

Boà Taùt phoùng aùnh saùng, lieàn nhaän cho laø Boà Taùt ñang nhaäp vaøo Ñònh Kim Cang,

laäp töùc thænh Boà Taùt chöùng quaû Voâ Hoïc (quaû A La Haùn). Boà Taùt noùi: ‚(Ta thì)

nhaäp ñònh quaùn saùt, ñem (cöông yeáu xieån döông)giaûi thích thaâm saâu cuûa Kinh;

(Ta ñeå) taâm (yù laø) thôøi kyø (nôi) Ñaïi Giaùc, khoâng phaûi nguyeän nôi quaû nhoû.‛

Vöông laïi thænh raèng: ‚Quaû voâ hoïc ñaây, caùc Thaùnh (cuõng) heát loøng ngöôõng moä

(kính troïng), thænh Toân (Giaû) mau chöùng minh.‛ Luùc baáy giôø,Boà Taùt vì an uûi

59

Quoác Vöông, laïi caàn theo choã thænh cuûa Vöông; boång nhieân Boà Taùt Dieäu Kieát

Töôøng (Boà Taùt Vaên Thuø) lieàn trong nhaùy maét maø caûnh caùo raèng: ‚(laø) taïi sao

Ñaïi Taâm (boà taùt) , môùi höng (khôûi) chí Tieåu (Thöøa)? Laø (hoaøn toaøn) roäng lôïi ích

(taát caû chuùng sanh), ñang truyeàn cho Töø Thò (Boà Taùt Di Laëc) choã thuyeát (nôi)

Luaän Du Giaø (Sö Ñòa), (ñeå) cöùu giuùp boä maùy Chaùnh Phaùp khoûi bò suïp ñoå (phaùp

bò pheá boû).(OÂng) coù theå taïo (taùc) Nhaân Minh (luaän, ñeå) quy cuû (coâng cuï) thaønh

laïi (chaùnh phaùp).‛ Traàn Na kính nhaän Vaên Thuø chæ daïy, Do ñoù ‚rieâng suy tö

nghieân cöùu tinh töôøng saùng taùc (thaønh) Nhaân Minh Chaùnh Lyù Moân Lua än‛. Sau

laïi ñeä töû cuûa Boà Taùt Traàn Na laø Boà Taùt Thöông Yeát La Chuû lieàn thöøa leänh cuûa

thaày maø saùng taùc Nhaân Minh Nhaäp Chaùnh Lyù Luaän, hoaèng döông saùng ngôøi yù

chí cuûa thaày.‚Thöông Yeát La‛, chöõ Phaïm laø Samkara, laø ngöôøi the á kyû thöù saùu,

thaày laø Boà Taùt Traàn Na, duøng Nhaân Minh laøm Toâng cuûa ngöôøi, do nôi Nhaân

Minh Chaùnh Lyù Moân Luaän cuûa thaày mình quaù laø thaâm aùo, môùi caên cöù nôi ñoù maø

taïo thaønh Nhaân Minh Nhaäp Chaùnh Lyù Luaän, taäp Nhaân Minh naøy ñôøi sau, nhieàu

ngöôøi duøng ñaây laøm caên baûn. Laïi nöõa ‚Thöông Yeát La‛ bieät danh laø Ñaïi Töï Taïi

Thieân, ñem cha meï cuûa luaän chuû caàu sanh nôi Ñaïi Töï Taïi Thieân, cho neân môùi coù

teân naøy.

‚Ñöôøng Tam Taïng Phaùp Sö Huyeàn Trang Dòch‛: Phaùp sö thoâng ñaït ba taïng

Kinh Luaät Luaän, neân xöng laø Tam Taïng Phaùp Sö. Ñaïi sö Huyeàn Trang ñem baûn

Luaän vaên töø Phaïm vaên dòch thaønh Haùn vaên. ‚Huyeàn Trang‛ (602 – 664), truyeän

kyù cuûa ngöôøi thaáy roõ nôi Töø AÂn Truyeän.

IIB.- GIAÛI THÍCH VAÊN LUAÄN.

I.- NHAÄP MOÂN COÙ HAI LÔÏI ÍCH.-

Luaän:

(Chaân)naêng laäp cuøng (chaân) naêng phaù, vaø tôï (naëng laäp)chæ (duøng ñeå khai)ngoä

(cho ngöôøi)tha(khaùc); (chaân )hieän löôïng cuøng (chaân)tyû löôïng, vaø tôï(naêng phaù)

chæ (duøng ñeå khieán)töï(mình ñöôïc khai) ngoä.

60

Chuù Thích:

‚Naêng Laäp cuøng Naêng Phaù‛:laøchaân naêng laäp cuøng chaân naêng phaù. Bôûi vì

muïc ñích cuûa taát caû luaän thuyeát, khoâng ngoaøi hai thöù: Laäp cuøng Phaù. ‚Laäp‛,

chính laø lyù luaän do chính mình saùng laäp, cuõng chính laø choã goïi ‚Hieån Chaùnh‛.

‚Phaù‛, töùc laø ñaû phaù coâng kích lyù luaän cuûa ñoái phöông, deïp boû choã sai laàm phaùt

xuaát töø luaän chöùng cuûa hoï, hoaëc choã maâu thuaãn, khieán khoâng ñöôïc thaønh laäp,

cuõng töùc laø choã goïi ‚Phaù Taø‛. Nhöng coâng naêng cuûa luaän chöùng laø laäp vaø phaù, laø

phuû ñònh thì coù theå ñaït ñeán chaân chaùnh gì? Ñaây chính laø caàn xem quaù trình luaän

lyù cuûa hoï, coù hay khoâng coù baát kyø sai laàm naøo,neáu choã taïo luaän hoaøn toaøn khoâng

sai laàm, vaû laïi coù naêng löïc, ñaây chính laø coâng naêng chaân thaät coù khaû naêng ñaït

ñeán choã ‚Laäp‛ cuøng ‚Phaù‛, nhaân ñaây lua än chöùng naøy ñöôïc goïi laø ‚chaân naêng

laäp‛ vaø ‚chaân naêng phaù‛.

‚Caäp tôï‛: chöõ ‚Caäp‛ duøng nhö chöõ Vaø. Chöõ ‚Tôï‛, ñaây laø noùi vaén taét, goïi cho ñuû

laø ‚Tôï Naêng Laäp‛ cuøng ‚Tôï Naêng Phaù‛. Ñaây laø noùi treân phöông dieän hoïc thuyeát

töông ño ái nôi ‚Chaân Naêng Laäp‛ cuøng ‚Chaân Naêng Phaù‛. Quaû nhö quaù trình cuûa

luaän chöùng coù choã thieáu maát, sai laàm, töùc laø khoâng theå ñaït ñeán muïc ñích cuûa

‚Laäp‛ hoaëc ‚Phaù‛, nhöng nguyeân vì luaän chöùng cuûa hoï, treân phöông dieän tieâu

bieåu xem chöøng vaãn coù hình thöùc luaän chöùng, nhaân ñaây treân phöông dieän tieâu

bieåu xem chöøng ‚coù töông tôï‛ naêng laäp hoaëc hình daùng cuûa naêng phaù, cho neân

goïi laø ‚Tôï Naêng Laäp‛, ‚Tôï Naêng Phaù‛. Chöõ ‚Tôï‛ laø nghóa töông tôï. ‚Töông

Tôï‛ nôi trong Phaät phaùp laø moät thöù töø su ït giaûm, töùc coù nghóa ‚laø tôï maø khoâng

phaûi chaân‛, thí duï: ‚töông tôï Phaät Phaùp‛, (Töông tôï Phaät Phaùp ñaây, töùc laø khoâng

phaûi Phaät Phaùp chaân chaùnh). Moät töø ‚Töông Tôï‛ ñaây, Anh vaên laø quasi, cuõng coù

yù gioáng nhau laø suït giaûm.

‚Chæ Ngoä Tha‛: Chöõ ‚Chæ‛ töùc laø nghóa chæ coù, chæ laø. Nghóa laø treân ñaây coù boán

phaùp moân:‚Chaân Naêng Laäp‛, ‚Chaân Naêng Phaù‛; ‚Tôï Naêng Laäp‛, ‚Tôï Naêng

61

Phaù‛, laø duøng ñeå khai ngoä ngöôøi khaùc, cuõng töùc laø coù theå taïo coâng duïng lôïi ích

cho ngöôøi khaùc.

‚Hieän Löôïng cuøng Tyû Löôïng‛: töùc laø Chaân Hieän Löôïng cuøng Chaân Tyû Löôïng,

‚Hieän Löôïng‛ laø duøng trí khoâng phaân bieät, laäp töùc töï töôùng cuûa phaùp hieän tieàn

hoaøn toaøn hieåu roõ, goïi laø ‚caûnh giôùi hieän löôïng‛, ñaây cuõng chính laø ‚Trí caên

baûn‛.‚Tyû Löôïng‛ laø duøng trí coù phaân bieät, nôi thaät töôùng cuûa phaùp, so saùnh maø

bieát, goïi laø caûnh giôùi tyû löôïng, cuõng töùc laø ‚Haäu Ñaéc Trí‛. Quan heä nôi hai löôïng

naøy, vaên döôùi ñaây seõ töôøng thuaät roõ hôn.

‚Caäp Tôï chæ töï ngoä‛:Chöõ ‚Caäp‛ duøng nhö chöõ Vaø. Chöõ ‚Tôï‛, ñaây laø noùi vaén

taét, goïi cho ñuû laø ‚Tôï Hieän Löôïng, Tôï Tyû Löôïng‛. Nghóa laø: boán boä moân ñaây laø

‚Chaân Hieän Löôïng‛, ‚Chaân Tyû Löôïng‛, cho ñeán ‚Tôï Hieän Löôïng‛, ‚Tôï Tyû

Löôïng‛ duøng ñeå khieán töï mình ñöôïc ngoä, ñoù laø coâng duïng cuûa töï lôïi.Baét ñaàu keát

hôïp, coäng coù 8 phaùp moân, coù thoâng ñaït ‚hai lôïi ích‛ (lôïi ích cho mình, lôïi ích

cho ngöôøi); ‚8 phaùp moân hai lôïi ích‛ ñaây laïi laø cöông yeáu cuûa baûn luaän.

Nghóa Thoâng Suoát:

Chaân ‚Naêng Laäp cuøng‛ chaân ‚Naêng Phaù, vaø Tôï‛ Naêng Laäp cuøng Tôï Naêng

Phaù, boán phaùp moân ñaây coâng duïng ‚chæ‛ khieán ‚töï ngoä‛.

Giaûi Thích Luaän:

‚Chaân Naêng Laäp‛ chính laø Nhaân, laø‚3 Chi khoâng loãi‛cuûa luaän chöùng.

Nhaân ñaây coù theå hieån baøy chaùnh lyù maø khai ngoä cho ngöôøi khaùc. ‚3 Chi‛, laø

Toâng - Nhaân - Duï, töùc laø caùi khung caáu taïo caên baûn cuûa Nhaân Minh. ‚3 chi

khoâng loãi‛duøng noùi ñeán thuyeát hieän taïi, töùc laø trong luaän chöùng cuûa chính mình,

luaän lyù khoâng coù maûy may beänh taät. Ba Chi ñaây nhö trong kieán truùc coù neàn

moùng vaø theå keát caáu coù cô baûn cuûa boä khung coát theùp, theå keát caáu khoâng coù vaán

ñeà, choã xaây caát nhaø cöûa hoaëc laàu cao to lôùn môùi coù theå ñöùng thaúng ñöôïc, khoâng

62

bò ñaûo ngöôïc, ngöôøi cuõng môùi coù theå ôû yeân. Gioáng nhau, lyù luaän phaân tích roõ

raøng cuûa luaän chöùng, suy luaän ñuùng ñaéng, khoâng coù loãi laàm (3 Chi khoâng loãi),

laäp luaän môùi coù theå thaønh laäp, cuõng môùi coù theå khieán ngöôøi nhìn xa thaáy roõ choã

caàn coâng boá bieåu hieän taùnh chính xaùc (Validity) cuûa chaùnh lyù vaø coù taùnh khaû

naêng thaønh laäp (Plausibility).

‚Chaân Naêng Phaù‛ nghóa laø coù theå chæ ra choã laäp luaän sai laàm cuûa ñoái

phöông, sai laàm treân suy luaän, khoâng hôïp lyù, neâu chöùng côù khoâng roõ raøng, ñeà

khoâng caàn thieát, vaø töï töôùng cuûa khoaûng caùch ba thöù Toâng Nhaân Duï maâu

thuaån..v..v....... quaù loãi laàm treân maïch laïc (treân luaän lyù), Nhaân ñaây khieán laäp

luaän cuûa ñoái phöông khoâng ñöôïc thaønh laäp, vaø noù bò phaù coâng kích.

‚Tôï Naêng Phaù‛ laø treân phöông dieän tieâu bieåu gioáng nhö chæ coù theå coâng kích

choã sai laàm veà maïch laïc cuûa ñoái phöông, nhöng maïch laïc cuûa ñoái phöông

duøng luaän lyù (nhaân minh) maø noùi, caên baûn thì khoâng loãi, nhöng vì chính mình

ñaû‚phaù, hoaøn toaøn coâng kích sai laàm‛, cho neân trôû thaønh beänh lôùntreân nhaân

minh.

‚Tôï Naêng Laäp‛ laø laäp luaän cuûa noù treân phöông dieän tieâu bieåu xem laïi ba

Chi laø Toâng – Nhaân – Duï ñeàu ñaày ñuû, tôï hoà coù choã luaän chöùng, nhöng chæ

khoâng ñuû hình thöùc (choã goïi laø ba Chi mang loãi), coù theå noùi ñeàu khoâng thaáy

roõ bieát ñuùngchaân chaùnh; vì theá, ‚Tôï Naêng Laäp‛ maëc duø coù choã luaän chöùng

nhöng laïi moät laàn nöõa noùi naêng ñeàu khoâng theå ñaït ñeán chaân chaùnh ñeå giuùp

ngöôøi hieåu roõ muïc ñích chaùnh lyù.

Hoûi: ‚Chaân Naêng Laäp cuøng Chaân Naêng Phaù coù theå khieán ngöôøi hieåu roõ,

töùc laø ñaây coù theå lyù giaûi; nhöng Tôï Naêng Laäp cuøng Tôï Naêng Phaù thì nhö theá

naøo coù theå khieán ngöôøi hieåu roõ chaùnh lyù?

Ñaùp: ‚Chaân Naêng Laäp, Chaân Naêng Phaù, Chaân Hieän Löôïng, Chaân Tyû

Löôïng, boán thöù ñaây laø thuoác men, maø Tôï Naêng Laäp, Tôï Naêng Phaù, Tôï Hieän

63

Löôïng, Tôï Tyû Löôïng, boán thöù ñaây laø beänh hoaïn. Neáu nhöhieåu roõ beänh tình,

beänh nhaân khoâng chaân chaùnh, laïi khoâng coù phaùp chaân chaùnh, cho neân khoâng

bieát duøng thuoác baèng caùch naøo. Nhaân ñaây, taùmphaùp moân cuûa ‚boán moân

chaân‛ cuøng ‚boán moân tôï‛ chính hai maët traùi ngöôïc, taát nhieân phaûi töøng moät

phaùp moân ñeàu coù theå bieän minh rieâng, nhö vaäy môùi tính laø ‚Nhaân Minh

Chaân Chaùnh‛. Duøng Nhaân Minh ñaây, töï ngoä ngoä tha, ñeàu goïi laø ‚Nhaäp‛ (Töï

ngoä laø töï nhaäp vaøo, ngoä tha laø khieán ngöôøi khaùc nhaäp vaøo); caùi beänh cuûa

‚Boán Moân Tôï‛ vaø choã phaù cuûa noù ñeàu laø thuoäc lyù gian taø, khi phaù gian taø

choã thieát laäp vaø choã hieån baøy cuûa noù phaûi laø ‚Chaùnh Lyù‛.

Luaän:

‚Nhö theá nhieáp laáy yeáu nghóa chung cuûa caùc Luaän.‛

Chuù Thích:

‚Nhö Theá‛: töùc laøduøng ‚Taùm Moân‛ ñaây vaø phaùp cuûa ‚hai lôïi ích‛ (lôïi ích

cho mình vaø lôïi ích cho ngöôøi)choã phaùt sanh noù.

‚Nhieáp laáy chung caùc luaän‛‚Chung‛laø moät theå, toaøn boä. ‚Nhieáp‛ laø

nhieáp laáy, thaâu nhaän. ‚Luaän‛, töùc laø A Tyø Ñaït Ma. Nghóa laø phaùp taùm moân

cuûa hai lôïi ích ñaây, khoâng nhöõng bao haøm thaâu nhaän yeáu nghóa moãi luaän cuûa

baûn luaän, coøn yeáu nghóa cuûa caùc luaän trong A Tyø Ñaït Ma Taïng, cuõng bao

haøm gaéng boù xaây ñaép noäi taïi. Nhaân laø muïc ñích cuûa taát caû caùc luaän, khoâng ra

ngoaøi hai phaùp moân ‚Phaù vaø Laäp‛, choïn lôïi ích maø noùi, thì khoâng ra ngoaøi

hai lôïi ích töï ngoä vaø ngoä tha. Cho neân yeáu nghóa cuûa caùc luaän ñeàu ñöôïc toång

hôïp ôû trong ñaây.

‚Nghóa Thoâng Suoát‛

64

‚Nhö Theá‛ laø phaùp cuûa hai lôïi ích nhaäp moân, töùc laø ‚nhieáp laáy chung‛ cuûa

baûn luaän vaø ‚yeáu nghóa‛ cuûa ‚caùc luaän‛ trong A Tyø Ñaït Ma Taïng.

II.- PHAÙP MOÂN CHAÂN NAÊNG LAÄP ---

BA CHI CHAÂN THAÄT.-

Luaän:

Trong (caùc)Toâng vaân vaân(Nhaân, Duï) ñaây taát caû ngoân ngöõ,(ñeàu) goïi laø

Naêng(kieán) Laäp(chaùnh lyù). Taát caû(ngoân ngöõ ñeàu)noùi do Toâng, Nhaân, Duï,

(ñaây nhaèm ñeå)khai thò (cho)caùc ngöôøi coù (caâu)hoûi chöa ñöôïc roõ nghóa.

Chuù Thích:

‚Trong ñaây‛: laø chæ cho trong moân naøy, trong phaùp moân naøy.

‚Toâng ñaúng chæ noùi‛: ‚Toâng ñaúng‛, töùc laø chæ cho ba thöù Toâng, Nhaân

Duï.‚Taát caû noùi‛ laø lôøi noùi cuûa moïi ngöôøi.

‚Goïi laø naêng laäp‛: ‚Naêng Laäp‛ thöôøng xaùc laäp, kieán laäp. Cuõng töùc

thöôøng xaùc laäp taùnh chaùnh ñaùng (Validity) cuûa chaùnh phaùp, hoaëc dòch laø taùnh

thoaû ñaùng, taùnh chính xaùc.

Nghóa Thoâng Suoát:

‚Trong‛ phaùp moân ‚ñaây‛ caùc Toâng, Nhaân, Duï nhieàu thöù ngoân ngöõ, ‚goïi

laønaêng‛ xaùc ‚laäp‛ chaùnh lyù. Laø caùi gì? Vôùi quaù trình lyù ‚Do‛ ñaây caùc coâng

thöùc Toâng, Nhaân, Duï coù nhieàu thöù ngoân ngöõ trình baøy thì coù theå khai ñaïo môû

baøy cho caùc ngöôøi hoûi nôi choã maø hoï chöa coù theå roõ thaáu yù nghóa. (khai phaùt

môû baøyñaïo lyù nôi choã hoûi cuûa ngöôøi khaùcmaø hoï chöa coù theå hieåu roõ.)

Giaûi Thích Luaän.

Nhö tröôùc choã noùi, ‚Toâng, Nhaân, Duï‛ laø caùi söôøng caàn thieát trong luaän lyù

cuûa Nhaân Minh Hoïc, coù boä khung (Framing)nhö khi xaây döïng phoøng oác, boä

65

khung cuûa phoøng oác bao quaùt neàn moùng, coät, ñoøn tay, caây rui, khoâng theå

thieáu moät. Toâng, Nhaân, Duï trong Nhaân Minh Hoïc thì cuõng gioáng nhau, nôi

trong luaän lyù cuõng khoâng theå thieáu moät, cho neân goïi laø ‚Ba Chi‛ Toâng,

Nhaân, Duï; Chi ñaây laø coät truï. Laïi nöõa trong Nhaân Minh cuõng coù choã goïi laø

‚Nguõ Phaàn Luaän‛, töùc laø duøng ‚Ba Chi‛ laøm chuû, laïi theâm hai thöù ‚Hôïp vaø

Keát‛ laøm thaønh ‚Toâng, Nhaân, Duï, Hôïp, Keát‛ goïi laø Nguõ Phaàn Luaän. Tröôùc

heát giaûng ba chi.

‚Toâng‛, nôi Taây Döông goïi laø ‚Hình Thöùc Luaän Lyù‛ (Formal Logic),

töông ñöông nôi ‚Tieàn Ñeà‛ (Premise), töùc laø nghóa Toâng Chæ, cuõng nhö aâm

nhaïc, chuû ñeà (motif) trong ngheä thuaät, hoaëc chuû chæ(chuû ñeà chæ ñaïo) trong

vaên hoïc, cuõng chính laø luaän giaû (hoaëc taùc giaû, ngheä thuaät gia..v..v...... ) choã

luaän ñieåm chuû yeáu caàn phaûi neâu ra.Moãi khi bieän luaän, chuùng ta phoå thoâng

thöôøng hoûi: ‚Chuû ñeà cuûa oâng laø gì?‛ hoaëc hoûi ‚Luaän ñieåm chuû yeáu cuûa oâng

laø gì?‛ Trong Nhaân Minh Hoïc thì hoûi:‚OÂng duøng thöù gì laøm Toâng?‛ Maø chuû

ñeà (Ñaïi Tieàn Ñeà) cuûa oâng xöng laø ‚Toâng cuûa OÂng‛. Cho neân bieát ‚Toâng‛

ñaây laø linh hoàn caû trong bieän luaän, nhö ngöôøi coù ñaàu. Maø boä phaän khaùc cuûa

luaän lyù ñeàu phaûi phoái hôïp, cho ñeán Chi ñem (support) chöùng minh, hoaëc hieån

baøy toâng chæ cuûa noù, hieäu quaû chung cuûa noù töùc laø ôû nôi ñaït thaønh toâng chæ

‚khoâng theå traùnh khoûi‛ ñaây, taùnh chaân chaùnh (validity) khoâng theå laät ñoå, do

ñoù toâng chæ cuûa noù laïi ñöôïc duøng ñeå thaønh laäp (toâng cuûa noù ñöôïc thaønh).

Yeáu toá thöù hai trong ba Chi: ‚Nhaân‛. ‚Nhaân‛ töùc laø lyù do, cuõng töùc laø

‚Toâng‛ (tieàn ñeà) choã ñeà xuaát cuûa noù ñöôïc duøng lyù do ñeå thaønh laäp. Taïi trong

‚Luaän Lyù Hình Thöùc‛ ñaây coù loaïi ñieåm gioáng ‚Tieåu Thieàn Ñeà‛ (Minor

Premise) nguyeân vì noù neáu ñeà xuaát moät tieàn ñeà quang caûnh, maø khoâng baøy toû

lyù do cuûa noù thì laøm sao coù theå thaønh laäp tieàn ñeà cuûa noù?Laøm sao coù theå

khieán ngöôøi khaùc tieáp thu, thöøa nhaän chuû ñeà luaän ñieåm cuûa noù laø chính xaùc?

Giaû nhö, muoán khieán tieàn ñeà (luaän ñieåm) choã ñeà xuaát cuûa noù cao trôû laïi, maàu

nhieäm trôû laïi,maø noù laïi ñeà xuaát khoâng thích ñaùng,lyù do khoâng coù naêng löïcñeå

choáng ñôõ ñieàu ñoù, thì ‚Toâng‛ cuûa noù laïi trôû tha ønh caùi khung troáng khoâng vaø

66

trôû thaønh khoâng luaän, khoâng coù phöông phaùp khieán ngöôøi tín phuïc, khoâng theå

thaønh laäp,khoâng theå trôû thaønh xaùc luaän, thaäm chí lieân heä ‚giaû thuyeát‛

(Supposition) cuõng ñeàu khoâng vôùi tôùi; nguyeân vì nôi khoa hoïc, ‚giaû thuyeát‛

trong trieát hoïc lieàn coù theå chöùng minh tröôùc khi ‚söï thaät‛ coøn chöa coù theå

ñeán ñöôïc,nhöng cuõng nhaát ñònh phaûi ôû nôi treân lyù luaän môùi coù theå ‚töï troøn

ñaày lyù thuyeát cuûa noù‛, hoaëc ‚ töï trôûn thaønh lôøi noùi cuûa moät nhaø‛, töï trôû thaønh

moät caù theå coù heä thoáng, cho ñeán toái thieåu treân luaän lyù cuõng coù theå ñöùng

vöõng.Do ñoù Chi ‚Nhaân‛ trong ba chi, ñoái vôùi thaønh laäp ‚Toâng‛thì khoâng

theå keùm khuyeát vaäy.

Yeáu toá thöù ba trong ba chi chính laø ‚Duï‛, laø daãn duï. Nhöng phaûi chuù yù chöõ

‚Duï‛ ñaây, khoâng chæ choã goïi bình thöôøng laø ‚tyû duï‛, maø nhö trong vaên

chöông coù choã ‚ñeà cöû thí duï söï thaät ñeå chöùng minh‛ hoaëc ‚ñeà cöû thí duï ñeå

thuyeát minh‛, maø ôû ñaâyñöôïc goïi laø ‚Duï‛, ñuùng laø chæ cho ‚Söï Duï‛. Boä phaän

‚Duï‛ nôi trong luaän lyù Nhaân Minh cuõng troïng yeáuñeán möôøi phaàn möôøi

khoâng keùm. Nguyeân vì ‚Toâng‛ cuûa noù ñeà xuaát chæ laø quan ñieåm coøn chöa

chöùng thaät, maø ‚Nhaân‛ (lyù do) cuûa noù ñeà xuaát cuõng chæ laø do ñeà xuaát trong

ñaïo lyù rieâng noù tin nhaän maø thoâi. Giaû söû ‚Toâng‛ cuûa noù ñeà xuaát raát coù theå laø

‚caù nhaân hoaù‛, nghóa laø choã kieán giaûi rieâng caù nhaân cuûa noù maø thoâi, coøn bieát

thaät thaáy roõ hoaëc taâm ñaéc phaûi laø chi‚Nhaân‛, nôi choã ñeà cöû cuûa noù ôû treân

phöông dieän so saùnh roäng ra, thoâng thöôøng phaûi laø töø nôi choã tin nhaän cuûa noù,

ñaõ coù ñeà xuaát trong ñaïo lyù cuûa toâng phaùi, cuûa hoïc thuaäthoaëc Noäi Moân Hoïc

(trong ñaïo hoïc) môùi hôïp lyù,caên do chi ‚Nhaân‛ ñaây so saùng vôùi chi ‚Toâng‛

caàn yeáu laø phaûi ñöôïc khoâng phaûi caù nhaân hoaù, so saùnh coù ‚Taùnh Phoå Bieán‛

(Universality),lyù do söû duïng ñeán chi ‚Nhaân‛ cuûa taùnh phoå bieán laø duïng cuï so

saùnh ñeå choáng ñôõ.Tröôøng hôïpñem chi ‚Toâng‛ caù nhaân hoaù ñeå so saùnh thì coù

theå ñöôïc moïi ngöôøi tieáp nhaän ngay, maø chi ‚Duï‛ thì laïi tieán moät böôùc laø

duøng söï thaät ñaõ toàn taïi ñem chöùng minh cho ‚Toâng‛.Töø ñoù cho thaáy chi

‚Nhaân‛ coù theå noùi ñaõ coù ‚Lyù‛ roài laïi ñi chöùng minh cho ‚Toâng‛thì laïi caøng

coù lyù hôn, ñaõ vaäy ‚Duï‛ ñaây ñuùng laø ‚söï thaät‛toàn taïimaø söï thaät ñaây coù taùnh

caùch phoå bieán ai cuõng ñeàu bieát,tieáp theo laïi ñem ra chöùng minh theâm nöõa

67

cho Toâng thì taát nhieân chi ‚Toâng‛ nhôø ñoù laïi taêng theâm kieân ñònh, xaùc laäp.Vì

theá chi ‚Toâng‛ choã ñeà xuaát cuûa noù nhôø nôi ‚Nhaân‛ vaø ‚Duï‛ caû hai troïng

yeáu chöùng minh ñaït ñöôïc thaønh coâng treân lyù vaø söï, laïi tieán vaøo tình traïng

hoaøn toaøn ñeán choã ñænh cao khoâng ñaû phaù ñöôïc,leõ coá nhieân noù coù theå thaønh

töïu ñöôïc moät khuoân phaùp lyù luaän.

Noùi veà ñoåi caâu, ‚Toâng‛ cuûa noù ñeà xuaát coù theå noùi laø ‚oâng noùi oâng coù lyù,

baø noùi baø coù lyù‛, hoaëc quan nieäm caù nhaân cuûa ‚ngöôøi thì thaáy ñoù laø nhaân,

ngöôøi thì thaáy ñoù laø trí‛; nhöng ‚Nhaân‛ cuûa noù ñeà xuaát thì khieán ‚quan nieäm

caù nhaân‛ cuûa noù phaûi ñöôïc nhieàu ngöôøi coâng nhaän uûng hoä treân lyù, do ñoù

‚Toâng‛ cuûa luaän chöùng ñaây, nôi ‚treân lyù ñöôïc kieán laäp‛ (Plausible). Maø

‚Duï‛ cuûa noù ñeà xuaát thì khieán cho lyùchoã luaän chöùng cuûa noù ñöôïc nhieàu

ngöôøi cuøng bieát cuøng coâng nhaän treân söï thaät, vì theá ‚Toâng‛ cuûa noù ñaây ôû

‚treân söï thaät thì ñöôïc thaønh coâng‛ (Possible).

Nhaân Minh Hoïc Phaät Giaùo cuøng Luaän Lyù Hoïc Taây Döông khoâng gioáng nhau

raát lôùn, then choát cuûa Nhaân Minh Hoïc laø ôû nôi chi ‚Duï‛. Nguyeân vì Luaän Lyù

Hoïc Taây Döông, khoâng luaän laø phaùp Tam Ñoaïn Luaän (Syllogism) cuûa Coå Hy

Laïp, hoaëc Bieän Chöùng Phaùp (Dialectic) cuûa thôøi ñaïi qua, bao goàm ‚Bieän

Chöùng Phaùp cuûa Tieàn Toâ Caùch Laïp Ñeå (Pre-Socratic Dialectic), cho ñeán

‚Bieän Chöùng Phaùp cuûa Haéc Caùch Nhó (Hegelian Dialectic), hoaëc ‚Duy Vaät

Bieän Chöùng Phaùp cuûa Maõ Khaéc Tö‛ (Marxian Materialistic Dialectic), treân

cô baûn ñeàu laø thuoäc veà hình thöùc luaän lyù; ñaây tinh thaàn cô baûn cuûa luaän lyù

Taây Döông, cuõng töùc laø: quaù trình yeáu chæ cuûa luaän lyù, ôû treân ‚Lyù‛ (hoaëc

treân suy lyù‛ noùi ñeán ñeàu ñöôïc thoâng suoát, laïi coù theå noùi luaän chöùng ñaây coù

theå thaønh laäp (Valid), thích hôïp vôùi luaän lyù; cuõng töùc laø tre ân luaän lyù ‚ coù

‚khaû naêng‛, ‚coù theå tieáp thu‛ (Plausible). Tuy nhieân luaän chöùng ñaây,

phöông thöùc ñi qua suy luaän, ôû treân lyù thì coù theå thaønh laäp, nhöng ôû treân ‚söï

thaät‛ thì khoâng nhaát ñònh thaønh laäp, ñieàu ñoù khoâng nhaát ñònh phuø hôïp söï thaät,

töông lai cuõng khoâng nhaát ñònh coù theå thaønh söï thaät; treân thöïc teá khaû naêng lyù

ñaây vónh vieãn ñeàu khoâng coù ñöôïc phuø hôïp gioáng nhau nhö theá vôùi ñoâng

68

taây.Nhöng ñieàu ñoù khoâng phöông haïi ñeán noù, nôi söï vieäc naøy ‚treân lyù luaän

coù theå thaønh laäp‛. Noùi ngöôïc laïi, Luaän Lyù Taây Döông chæ bieát luaän chöùng laø

phuû ñònh Plausible (khaû naêng treân lyù), maø hoaøn toaøn khoâng coù vaán ñeà phuû

ñònh khaû naêng hoaëc khaû haønh [possible] (khaû naêng treân söï) treân söï thaät. Do

ñoù, trong luaän lyù Taây Döông, hoaøn toaøn lìa boû giaù trò vaø phaùn ñoaùn cuûa Luaân

Lyù Hoïc, Myõ Hoïc, Chaùnh Trò Hoïc, Xaõ Hoäi Hoïc..v..v....., nhö thieän aùc, toát

xaáu..v..v......, maø chæ nhaát taâm nhaát yù ôû choã töï mình chuyeân chuù nôi thieát laäp

ñoäng taùc vaän haønh trong khuoân khoå luaän lyù. Cuõng vì ñaây, maø khieán Luaän Lyù

Taây Döông ñöôïc chính xaùc khoâng sai laàm trong luaän chöùng, ñaõ töøng saûn sanh

keát luaän nôi söï thaät raát hoang ñöôøng (something plausible in logic, but totally

impossible or ridiculous in fact.)

Coøn ñeán nôi Nhaân Minh Hoïc cuûa Phaät phaùp thì hoaøn toaøn khoâng coù gaëp

hieän töôïng nhö theá, ñaáy laø nguyeân vì trong Nhaân Minh Hoïc coù ‚ba Chi‛, ñaëc

bieät laø quan heä cuûa chi ‚Duï‛. Giaû söû trong Nhaân Minh Hoïc chæ coù hai chi

‚Toâng vaø Nhaân‛, noù keát quaû laïi coù khaû naêng seõ cuøng töông tôï vôùi Luaän Lyù

Taây Döông: luaän giaû ñeà xuaát moät luaän ñieåm, ôû treân lyù luaän cho ñöôïc thaønh

laäp, nhöng treân söï thaät laïi hoaøn toaøn khoâng coù khaû naêng. Do vì keát caáu luaän

chöùng cuûa Nhaân Minh Hoïc, ngoaïi tröø ‚Toâng‛ cuøng ‚Nhaân‛ ra, chöùng minh

treân luaän lyù, laïi caàn caàu taát nhieân phaûi coù ñeà cöû chi ‚Duï‛ ñeå chöùng minh treân

söï thaät, chöùng minh ‚Toâng‛ naøy sôùm ñaõ coù nôi söï thaät, maø nôi söï cuõng ñöôïc

thaønh laäp; cho neân ‚Nhaân Minh‛ coù theå traùnh khoûi nôi thuaàn lyù, hình thöùc

thaùp ngaø cuûa thuaàn hoïc thuaät, ñích thöïc khoâng haïp caùi khung Lyù Khoâng cuûa

söï thaät, maø bieán thaønh vaên hoïc du hí cuûa Hoïc Thuaät Gia, hoaëc ‚Ngoân Thuyeát

Hí Luaän‛ khoâng thaät. Noùi ñôn giaûn, ‚Nhaân Minh‛ ñaây khoâng gioáng nôi Luaän

Lyù Taây Döông, ôû nôi luaän chöùng cuûa Nhaân Minh, sau cuøng taát nhieân phaûi

‚saùt thöïc teá‛ nôi treân söï töôùng nhaân sanh cuï theå, khoâng luaän laø thuoäc veà nôi

vaät chaát cuûa saéc phaùp (nhö boán Ñaïi, saùu Caên, saùu Traàn), hoaëc thuoäc veà nôi

taâm phaùp (taùm Thöùc, phaùp Taâm Taâm Sôû) ñeàu thích hôïp;nhöng tuyeät ñoái

khoâng theå lôøi noùi trôøi cao ñaát roäng khoâng coù vaät chöùng, chæ laø ‚Nhaân Minh

ñeå Nhaân Minh‛, ‚Luaän Lyù ñeå Luaän Lyù‛. Noùi theâm nöõa, sôû dó baûn yù phaùp lôùn

69

cuûa ñöùc Phaät khai thò ‚Nhaân Minh‛ töùc laø vì muïc ñích hoaèng döông chaùnh

phaùp, chaùnh lyù, phaù taø hieån chaùnh, khieán haønh giaû töï ngoä ngoä tha, trôû thaønh

coâng cuï troïng yeáu laø tu haønh töï lôïi lôïi tha; maø khoâng phaûi laø chæ ñeå chung

caáp cho ‚phaàn töû trí thöùc‛ moät thöù ‚theå thao cuûa ñaàu naõo‛, lôøi noùi khoâng vaät

chöùng ñích thöïc laø haøng xa xæ cao caáp. Vì ñaây, cuõng coù theå thaáy ñöôïc Nhaân

Minh Hoïc Phaät Giaùo so saùnh Luaän Lyù Hoïc Taây Döông thì coù choã thuø thaéng

hôn. Cho neân Phaät töû hoïc taäp Nhaân Minh, nôi ñaây phaûi neân theå hoäi thaâm

thieát.

A)- Chi Toâng:

Luaän:

Trong Toâng ñaây (ñieàu kieän coù theå thaønh laäp) nghóa laø

(phaûi)höõuphaùp(phaùp coù thaät)cöïc(hoaøn toaøn thì môùi coù theå)thaønh(töïu), vì(höõu

phaùp) cöïc (hoaøn toaøn coù theå) thaønh (töïu khaû) naêng(khu)bieät taùnh sai

bieät,(ñeå)laømchoã thaønh laäp taùnh theo mình thích, goïi laø Toâng. Nhö ñaõ thaønh

laäp ‚AÂm thanh laø voâ thöôøng‛.

Chuù Thích:

‚Cöïc Thaønh‛:Chöõ ‚Cöïc‛ laø nghóa quyeát ñònh möôøi phaàn, ñaày ñuû, hoaøn

toaøn.Chöõ‚Thaønh‛ laø nghóa thaønh laäp, thaønh töïu, coù theå thaønh laäp, taùn

thaønh.Nghóa laø keû thuø vaø ta, hai phía ñeàu hoaøn toaøn ñoàng yù; hai nôi taïo döïng

ñeàu hoaøn toaøn ñoàng yù, caû hai ñeàu khoâng coù yù kieán.

‚HöõuPhaùp‛: nghóa laø coù phaùp thuoäc taùnh voâ thöôøng; hoaëc coù phaùp cuï theå.

Cuõng töùc laø khoâng phaûi phaùp thuoäc töôûng töôïng, thuoäc töôïng tröng, nhö loâng

ruøa hoaëc söøng thoû. Goïi laø nôi ‚Laäp Toâng‛ (khi ñeà xuaát tieàn ñeà) tröôùc phaûi ñeà

xuaát ‚höõu phaùp‛ gioáng nhau ñeå laøm ‚choã nöông töïa‛ cuûa Toâng naøy, goïi laø

‚Toâng Y‛. Cuõng chính laø noùi Toâng naøy khoâng ñöôïc nöông töïa ‚Caùi Khoâng

70

laøm baèng chöùng‛ ñeå thieát laäp, cuõng khoâng ñöôïc nöông töïa ‚Töôûng Töôïng‛,

taát nhieân phaûi nöông töïa nôi ‚höõuphaùp‛ cuï theå vaø thöïc teá. Maø laïi ‚Höõu

Phaùp‛ ñaây vaãn taát nhieân phaûi laø luaän thuyeát ñöôïc ñoâi beân ñoâng taây ñeàu ñoàng

yù (cöïc thaønh); Thí duï: khoâng theå duøng ‚lôùp ñaïi khí cuûa Tinh Long Vöông‛

cho laø ‚höõu phaùp‛, nhaân vì ‚lôùp ñaïi khí cuûa Tinh Long Vöông‛ maëc duø hoaëc

cho laø ‚höõu phaùp‛, nhöng laïi khoâng phaûi ‚Cöïc Thaønh‛ (nhaân vì chæ laø suy

ñoaùn, khoâng coù khaû naêng cuï theå thaät teá). Maø Toâng choã thieát laäp cuûa luaän giaû

thì taát nhieân phaûi kieán laäp nôi treân ‚höõu phaùp‛ cuûa ‚Cöïc Thaønh‛ (töùc goïi laø

[duøng Cöïc Thaønh Höõu Phaùp laø choã nöông töïa cho Toâng]).

‚Vì cöïc thaønh naêng bieät taùnh sai bieät‛: ‚Naêng Bieät‛, coù khaû naêng phaân bieät

xuaát hieän, coù khaû naêng hieån baøy sai bieät. ‚Taùnh sai bieät‛, laø choã muoán taùnh

sai bieät. Thí duï nhö phía ñòch thieát laäp ‚Thöôøng‛ laø Toâng, nhö theá ‚Toâng‛

(chuû yù) cuûa oâng thieát laäp nhaát ñònh phaûi laø coù khaû naêng hieån baøy ‚Toâng‛ cuûa

oâng cuøng ‚Toâng‛ cuûa ngöôøi khaùc thieát laäp coù choã khoâng gioáng nhau (coù

‚taùnh sai bieät‛), thí duï nhö Toâng cuûa oâng thieát laäp laø ‚Voâ Thöôøng‛; nhö theá,

‚Toâng‛ cuûa oâng thì xaùc thöïc ñeàu coù khaû naêng hieån baøy taùnh chaát sai bieät choã

coù cuûa ‚Toâng Khaùc‛ (laø ‚Thöôøng‛ cuøng ‚Voâ Thöôøng‛ xaùc thöïc coù sai bieät),

nhaân ñaây caên cöù nôi choã noùi cuûa vaên baûn luaän, töùc laø Toâng cuûa oâng thieát laäp

coù khaû naêng phaân bieät taùnh chaát hoaëc taùc duïng choã sai bieät maø oâng muoán

xuaát hieän, vaû laïi ‚khaû naêng phaân bieät taùnh sai bieät‛ naøy cuûa oâng ñeà xuaát,

cuõng phaûi laø coù khaû naêng khieán cho hai beân chuû vaø khaùch phaûi tieáp nhaän (thí

duï nhö ‚voâ thöôøng‛), ñöôïc nhö theá thì ‚khaû naêng phaân bieät taùnh sai bieät‛

ñaây ñöôïc goïi laø ‚Cöïc Thaønh‛. Caàn phaûi noùi, Toâng Theå cuûa choã ñeà xuaát phaûi

coù ñaày ñuû ‚Khaû naêng phaân bieät taùnh sai bieät‛, phaûi cuøng Toâng cuûa keû ñòch

coù choã khoâng gioáng nhau, khoâng theå gioáng nhau, nhö nhau, truøng laäp nhau,

hoaëc töông töï nhau. Baèng khoâng töùc laø maát yù bieän luaän (neáu khoâng phaûi

theáthì loaïi bieän luaän chính hoaøn toaøn khoâng coù vaø chính töï mình chuû ñoäng

taùn thaønh phöông thöùc luaän ñieåm cuûa ñòch.)

71

‚Laøm choã thaønh laäp Taùnh Theo mình thích‛:‚mình thích‛ nghóa laø phaùp cuûa

mình thích, töùc laø töï mình cho pheùp. Thí duï nhö ñeä töû Phaät, phaùp cuûa hoï töï

thích chính laø giaùo lyù cuûa Phaät; hoaëc nhö Baø La Moân phaùp cuûa hoï töï thích laø

boán Pheä Ñaø..v..v......‚Theo‛ nghóa laø nöông töïa. ‚Theo Mình Thích‛, nghóa

laø nöông töïa nôi giaùo phaùp cuûa mình tin töôûng vaø thích thuù.‚Laøm‛ nghóa laø

ñang taïo taùc. ‚Choã thaønh laäp taùnh‛, ‚Taùnh‛ töùc laø phía tröôùc ñaõ noùi ‚khaû

naêng phaân bieät taùnh sai bieät‛. Ñaây tieán theâm moät böôùc haïn ñònh, Toâng thuoäc

‚khaû naêng phaân bieät taùnh sai bieät‛ choã ñeà xuaát cuûa oâng, laïi taát nhieân phaûi laø

caên cöù nôi giaùo phaùp cuûa oâng voán ñaõ tin töôûng vaø thích thuù ñeå thaønh laäp.

Cuõng töùc laø Taùnh cuûa Toâng choã thaønh laäp, khoâng theå sai traùi nôi giaùo lyù baûn

Toâng cuûa oâng,thí duï nhö oâng neáu chính laø tín ñoà cuûa ‚Minh Luaän‛ hoaëc cuûa

‚Thanh Hieån Luaän‛, ngöôøi cuûa hai ngoaïi ñaïo naøy ñeàu tin töôûng cho ‚AÂm

thanh‛ laø thöôøng coøn, nhaân ñaây ‚Toâng‛ cuûa oâng thie át laäp quyeát ñònh khoâng

ñöôïc giaûi thích ‚AÂm thanh laø voâ thöôøng‛, neáunhö theá thì traùi vôùi giaùo phaùp

caên baûn choã tin töôûng vaø thích thuù cuûa oâng, ‚Toâng‛ nhö theá, khoâng nhöõng

ngöôøi thuoäcToâng caên baûn cuûa oâng khoâng theå ñoàng yù, vaø ngöôøi ñoái phöông

cuõng khoâng theå tieáp nhaän, do vì noù khoâng phaûi ‚Taùnh laøm cho ã thaønh laäp

theo mình thích‛.

Thích Luaän:

Noùi toùm laïi, ‚Toâng‛ choã thieát laäp, nhaát ñònh phaûi coù ñuû ba ñieàu kieän:

1, Hai beân taïo laäp phaûi cuï theå, coäng ñoàng ñeàu chaáp nhaän maø phaùp ñoù

phaûi coù thaät(‚Coù phaùp cöïc thaønh‛;

2, Khaû naêng phaân bieät xuaát hieän choã muoán hieän baøy cuøng keû ñòch laäp

luaän coù choã taùnh sai bieät (‚Cöïc thaønh coù theå phaân bieät taùnh sai bieät‛);

3, Caên cöù theo yù ñònh cuûa giaùo phaùp maø töï chính mình ñaõ tin töôûng vaø

thích thuù, lieàn taïo laøm taùnh choã muoán thaønh laäp cuûa mình(Chuû ñeà

khoâng traùi ngöôïc vôùi baûn giaùo. ‚Laøm choã thaønh laäp taùnh theo mình

thích‛)

72

Ba ñieàu kieän ñaây neáu ñaõ ñöôïc ñaày ñuû hoaøn toaønthì môùi coù theå noùi laø thieát laäp

‚Toâng‛. Thí duï nhö coù ñeä töû Phaät thieát laäp ‚AÂm thanh laø voâ thöôøng‛, ñaây laïi

laø moät thöù Toâng coù theå thaønh laäp, nhaân vì noù hoaøn toaøn ñaày ñuû ba ñieàu kieän

ñaây:

1, Noù ‚höõu phaùp‛ laø ‚AÂm Thanh‛,

2, Toâng Theå cuûa noù coù ñuû ‚khaû naêng phaân bieät taùnh sai bieät‛, laø do sai

bieät nôi ‚Thöôøng‛ cuûa keû ñòch laäp luaän.

3, Toâng Voâ Thöôøng ñaây laø caên cöù theo giaùo phaùp mình thích (Phaät

Giaùo) laøm choã thaønh laäp taùnh. Nhö ‚AÂm thanh laø voâ thöôøng‛ cho

neân coù theå duøng laøm thaønh ‚Toâng‛.

Nghóa Thoâng Suoát:

‚Trong ñaây‛ choã noùi laø ‚Toâng‛ laø ñieàu kieän coù theå thaønh laäp ‚ñaây, goïi‛ laø

thöù nhaát, neáu trong tieàn ñeà bao haøm coù ‚Cöïc‛coù theå ‚Thaønh‛ laäp (hai beân

taïo laäp ñeàu cuøng chaáp nhaän noù) maø ‚phaùp‛ ñoù ñeàu ‚coù‛ cuï theå (khoâng phaûi

nhö loâng ruøa söøng thoû..v..v.....); thöù hai, ‚Cöïc‛ coù theå ‚Thaønh‛ laäp (hai beân

taïo laäp ñeàu cuøng chaáp nhaän noù), luaän giaû ñeàu coù ‚khaû naêng‛ phaân ‚bieät‛ choã

muoán hieån baøy cuøng keû ñòch laäp luaän coù ‚taùnh‛ ‚sai bieät‛ (maø khoâng truøng

laäp töông tôï nôi choã laäp luaän cuûa keû ñòch); thöù ba, taát nhieân phaûi caên

cöù‚theo‛giaùo phaùp cuûa luaän giaû chính ‚mình‛ voán ñaõ tin töôûng vaø thích thuù,

ñeå taïo döïng ‚laøm‛ choã cho ‚taùnh‛ cuûa luaän ñieåm maø mình muoán ‚thaønh

laäp‛ (khoâng traùi ngöôïc giaùo phaùp cuûa mình).‚Ñaây goïi laø‛ ‚Toâng‛ coù theå

duøng ñeå thaønh laäp; thí duï ‚nhö coù‛ ñeä töû Phaät ‚thaønh laäp [AÂm thanh laø voâ

thöôøng]‛, lieàn hoaøn toaøn ñaày ñuû ba ñieàu kieän ñaây, maø ñöôïc goïi laø Toâng cuûa

hoï laäp luaän.

Thích Luaän:

73

Neáu caên cöù nôi ba ñieàu kieän ñaây cuûa Toâng, Toâng cuûa luaän giaû thieát laäp,

laïi khoâng coù gaëp moïi thöù teä haïi nhö döôùi ñaây:

1, Nguyeân vì coù ‚cöïc thaønh höõu phaùp‛, cho neân tieàn ñeà cuûa noù laïi

khoâng theå coù laø buoâng tuoàng khoâng bôø meù, voïng töôûng giaû doái haõo

huyeàn.

2, Nguyeân vì coù ‚cöïc thaønh khaû naêng phaân bieät taùnh sai bieät‛, do

ñoù laïi khoâng gaëp yù kieán gioáng nhau, truøng nhau hoaëc gaàn gioáng

nhaucuøng luaän ñieåm cuûa keû ñòch.

3, Nguyeân vì coù ‚Theo mình thích laøm choã thaønh laäp taùnh‛, sôû dó choã

Luaän giaû thaønh laäp taát nhieân phaûi khoâng traùi vôùi giaùo lyù voán coù cuûa

luaän giaû,do ñaây khoâng coù theå laø luaän giaû töï mình boãng nhieân phaùt

sanh tö töôûng kyø laïluaän lyù cuoàng voïng quaùi ñaûn, maø ôû ñaây lyù luaän

ñeàu phaûi coù truyeàn thöøa,coù cô sôû caên baûn, moïi ngöôøi ñeàu chaáp nhaän

(taïm thôøi khoâng luaän taùnh chính xaùc lôùn nhoû cuûa noù).

B)- Chi Nhaân.

Luaän:

Nhaân (lyù do)coù ba töôùng, nhöõng gì laø ba? Nghóa laø TaùnhToâng Phaùp phaûi phoå

bieán, Ñoàng Phaåm nhaát ñònh coù taùnh, Dò Phaåm taùnhkhoâng phaûi phoå bieán.

Chuù Thích:

‚Nhaân‛: nghóa laø lyù do, töùc laø lyù do cuûa choã thaønh laäp toâng naøy. Thí duï

nhö: thaønh laäp ‚AÂm thanh laø voâ thöôøng‛ laøm Toâng; Nhaân (lyù do laø): ‚Caên cöù

vaøo taát caû choã taïo taùnh ñeàu thuoäc veà voâ thöôøng‛; maø aâm thanh laø choã taïo taùnh;

do ñoù aâm thanh laø voâ thöôøng, cho neân Toâng naøy ñöôïc thaønh laäp.

74

‚TaùnhToâng phaùp phaûi phoå bieán‛: ñaây laø chi ‚Nhaân‛, laø moät choã nhaát ñònh phaûi

coù ba töôùng ñaày ñuû. ‚Laø Toâng‛, laøToâng ñaây, tö ùc laø ‚Toâng Theå‛, laø choãlaäp toâng

ñeå luaän chöùng. ‚Phaùp‛ laø Höõu Phaùp (phaùp coù thaät), töùc laø ‚choã nöông cuûa Toâng

(Toâng Y)‛. ‚Bieán‛, töùc laø phoå bieán, nghóa laø choã ‚Nhaân‛ ñöôïc ñeà xuaát taát nhieân

phaûi coù taùnhphoå bieán cuûa Toâng Theå vaø Toâng Y (höõu phaùp); cuõng töùc laø Nhaân cuûa

choã ñeà xuaát khoâng ñöôïc cuøng taùnh cuûa ‚Toâng Theå‛ vaø ‚Höõu Phaùp‛ traùi ngöôïc

nhau. Thí duï nhö, ba chöõ ‚Choã Taïo Taùnh‛ ñoái vôùi ‚Höõu Phaùp‛ cuûa choã taïo taùc

aâm thanh vaø ‚Toâng‛ cuûa voâ thöôøng, ñeàu coù theå phuø hôïp, do ñoù hai ñieàu kieän

‚Höõu Phaùp‛ vaø ‚Toâng‛ ñaây ñeàu coù nghóa cuûa ‚Choã Taïo Taùnh‛. Do ñaây duøng

‚Choã Taïo Taùnh‛ nhö laø ‚AÂm Thanh thì voâ thöôøng‛ laøm Nhaân cuûa Toâng, coù theå

thaønh laäp ñöôïc.

‚Ñoàng Phaåm nhaát ñònh phaûi coù taùnh: (Ñoàng Phaåm ñònh höõu taùnh) ‚Ñoàng

Phaåm‛ laø chæ cho Ñoàng Phaåm Duï. Ñoàng Phaåm Duï (goïi ñôn giaûn laø Ñoàng Duï) laø

cuøng Toâng, nhöõng söï vieäc cuûa Duï ñoàng taùnh chaát vôùi phaùp. Thí duï nhö: Laäp

Toâng noùi: ‚AÂm Thanh laø voâ thöôøng‛, Nhaân: ‚phaøm dochoã taïo taùnh, nhaát ñònh

thuoäc voâ thöôøng‛. Duï: ‚nhö caùi bình‛. Caùi bình ñaây töùc laø ‚Ñoàng Phaåm Duï‛,

nhaân vì caùi bình cuøng aâm thanh laø ñoàng nhau choã taïo taùnh, ñoàng nhau laø voâ

thöôøng.‚Ñònh höõu taùnh‛laø nhaát ñònh coù taùnh, nghóa laø nhaát ñònh trong ‚Nhaân‛ coù

‚choã taïo taùnh‛ cuõng laø voâ thöôøng. Noùi chung laïi, Nhaân cuûa choã ñeà cöû phaûi laø ôû

trong Ñoàng Phaåm Duï nhaát ñònh coù taùnh cuûa ‚Nhaân‛ naøy, nhö theá môùi coù theå trôû

thaønh laø ‚Nhaân‛ (ñeå taïo lyù do cho ‚Toâng‛).

‚Dò Phaåm taùnh khoâng phaûi phoå bieán‛: (Dò Phaåm bieán voâ taùnh) ‚Dò

Phaåm‛ laø dò phaåm duï (goïi ñôn giaûn laø Dò Duï). ‚Bieán voâ taùnh‛ laø khoâng coù taùnh

phoå bieán, nghóa laø hoaøn toaøn khoâng coù taùnh cuûa ‚Nhaân‛ ñaây. Thí duï nhö: duøng

‚Choã taïo taùnh‛ laøm Nhaân; Dò Duï: ‚Nhö khö khoâng‛, maø hö khoâng ñeàu khoâng

phaûi choã taïo taùnh, cho neân trong hö khoâng cuûa Dò Phaåm Duï ñaây phoå bieán khoâng

coù choã taïo taùnh cuûa chi ‚Nhaân‛, nhö theá chi ‚Nhaân‛ ñaây môùi coù theå thaønh laäp.

Phuû ñònh thì ‚Ñoàng Phaåm Duï‛ coù choã taïo taùnh, ‚Dò Phaåm Duï‛ cuõng coù choã taïo

taùnh thì chi ‚Nhaân‛ ñaây laïi khoâng theå chia caùch kia ñaây, do ñoù laïi khoâng theå xaùc

75

ñònh choã ‚Nhaân‛ ñeà cöû vaø xeùt ñeán cuøng laø chi nhaân ñaâylaïi bò giöõ laáy söï baùc beû

baát cöù phöông dieän naøo, bieán thaønh laäp tröôøng khoâng thanh tònh.Noùi ñôn giaûn,

chi ‚Nhaân‛ khoâng theå trình dieän hieän ra vaø cuõng coù theå giöõ laáy thaønh phaàn phaûn

ñoái cuûa luaän: cuøng luaän phaûn ñoái phaân ñònh giôùi haïn, thaønh trì phaân minh, maûy

may khoâng mô hoà.

Nghóa Thoâng Suoát:

Chi ‚Nhaân‛phaûi ‚coù ba töôùng‛ (ba thöù taùnh chaát phuø hôïp vôùi ba ñieàu kieän),

thì môùi coù theå thaønh laäp chi Nhaân.‚Nhöõng gì laø ba? Nghóa laø‛ thöù nhaát laø

phaûi ‚Phoå Bieán‛ vaø ‚laø Toâng Theå‛ vaø phaûi coù ‚Taùnh‛ cuûa ‚Phaùp‛(töùc laø

trong Toâng Theå vaø Höõu Phaùp ñeàu coù taùnh cuûa nhaân ñaây); thöù hai, nôi trong

Duï ‚Ñoàng Phaåm‛ ‚Taùnh‛ cuûa Nhaân ñaây phaûi nhaát ‚Ñònh coù‛; thöù ba, nhöng

maø nôi trong Duï ‚Dò Phaåm‛ thì nhaát ñònh ‚Khoâng phaûi phoå bieán‛ coù ‚Taùnh‛

cuûa Nhaân ñaây.

Giaûi Thích Luaän:

Taïo laøm chi ‚Nhaân‛ taát nhieân phaûi chuaån bò ñaày ñuû ba thöù taùnh chaát; treân

phöông dieän bieåu hieän, xem thaáy chæ laø taùnh chaát cuûa chi Nhaân, maø kyø thaät ba

ñieàu kieän ñaây khi duøng ñeán ñeàu quan heä haïn cheá cuûa chi Nhaân, cuûa Toâng Theå,

cuûa Höõu Phaùp vaø cuûa ‚Duï‛;xuyeân qua ba ñieàu kieän ñaây, ‚Nhaân‛ cuûa choã ñeà cöû

lieàn coù theå khieán khoâng bò ñôn ñoäc, khoâng lyù do toàn taïi caù bieät, maø laïi cuøng treân

döôùi cuûa hai chi Toâng vaø Duï, voøng voøng troùi buoäc nhau, lieân quan maïch laïc, laøm

thaønh moät thöù Theå hoaøn toaøn nghieâm chænh vaø thaän troïng,do ñaây chi ‚Nhaân‛

khoâng phaûi laø moät ngöôøi lính coâ ñôn ñoäc laäp chieán ñaáu anh duõng, maø laø ‚Toâng

Nhaân Duï‛ caû ba nhaát trí höôùng ngoaïi ‚toång theå chieán ñaáu‛, ñeå ñaït ñöôïc baùc beû

ñaû kích muïc ñích cuûa luaän kia. Laïi nöõa, trong ñieàu kieän thöù ba, ‚Dò Phaåm khaép

taùnh khoâng‛ laïi khieán ‚Nhaân‛ cuûa beân mình khoâng bò sa vaøogiuùp cho luaän kia.

Luaän:

76

Taïi sao goïi laø Ñoàng Phaåm, Dò Phaåm? Nghóa laø choã laäp phaùp phaåm loaïi vaø yù

nghóañeàu chænh teà bình ñaúng, goïi laø Ñoàng Phaåm, nhö thieát laäp ‚Voâ Thöôøng‛ thì

caùi bình cuõng voâ thöôøng, goïi laø Ñoàng Phaåm. Dò Phaåm ñaây, nghóa laø nôi thò xöù (laø

choã dò duï) choã thieát laäp thì khoâng coù noù, neáu nhö coù laø thöôøng, thaáy khoâng phaûi

choã taïo taùc, nhö hö khoâng..v..v......

Chuù Thích:

‚Nghóa laø choã laäp phaùp phaåm loaïi vaø yù nghóa ñeàu chænh teà bình

ñaúng‛:‚Phaùp‛ñaây laø chæ cho Toâng vaø Höõu Phaùp. ‚YÙ nghóa ñeàu chænh teà bình

ñaúng‛laø yù nghóa ñeàu chænh teà bình ñaúng. ‚Phaåm‛laø phaåm loaïi. Nghóa laø Ñoàng

Phaåm Duï laø chæ cho duï naøy cuøng vôùi choã laäp Toâng vaø Höõu Phaùp ñeàu coù yù nghóa

chænh teà bình ñaúng, cuõng töùc laø: taùnh chaát ñeàu gioáng nhau.

‚Nhö thieát laäp voâ thöôøng‛: nghóa laø nhö thieát laäp voâ thöôøng laøm Toâng.

‚Caùi bình..v..v..... voâ thöôøng‛: ñeà cöû thí duï ñeå noùi: ‚Nhö caùi bình voâ thöôøng‛,

hoaëc ‚Nhö aâm thanh voâ thöôøng‛ thì ‚Duï caùi bình‛ ñaây laø trình baøy nôi ‚Toâng

Voâ Thöôøng‛, chính laø Ñoàng Phaåm Duï.

‚Dò Phaåm ñaây, nghóa laø nôi thò xöù (laø choã Dò Duï),choã thieát laäp thì khoâng coù noù‛:

‚Thò Xöù‛ laø choã Dò Duï. ‚Choã thieáp laäp thì khoâng coù noù‛, ‚Choã thieát laäp‛ laø chæ

cho choã thieát laäp Toâng. Taùnh cuûa choã thieát laäp ‚Toâng‛ thì khoâng coù noù. Noùi

chung laïi, neáu trong choã ñeà cöû cuûa ‚Duï‛ ñeàu khoâng coù thaät taùnh cuûa choã laäp

‚Toâng‛, cuõng töùc laø taùnh cuûa ‚Duï‛ cuøng taùnh cuûa ‚Toâng‛ thì khoâng gioáng nhau.

‚Neáu coù laø thöôøng, thaáy khoâng phaûi choã taïo taùc, nhö hö khoâng..v..v...‛: chöõ

‚Höõu‛ laø coù phaùp. Thí duï nhö coù ngöôøi ñeà cöû Duï noùi raèng: ‚Neáu coù phaùp laø

thöôøng‛; nguyeân nhaân ‚moïi ngöôøi ñeàu thaáy noù khoâng phaûi laø choã taïo taùc‛; ñeà cöû

thí duï noùi raèng: ‚Nhö Hö Khoâng‛. Duï Hö Khoâng ñaây töùc laø ‚Dò Duï‛, nhaân vì Hö

Khoâng khoâng phaûi laø choã taïo taùc, vì noù laø thöôøng, cho neân nôi trong Duï naøy

77

khoâng coù taùnh voâ thöôøng cuûa toâng theå. Vì theá duøng voâ thöôøng laøm toâng, thì ñeà cöû

hö khoâng laøm ‚Dò Phaåm Duï‛ coù theå thaønh laäp.

Nghóa Thoâng Suoát:

‚Sao goïi Duï laø Ñoàng Phaåm‛ vaø ‚Dò Phaåm‛?‚Nghóa laø‛cuøngToâng ‚choã laäp‛vaø

choã coù ‚Phaùp‛nôi‚yù nghóa‛ vaø ‚phaåm‛ loaïi ñeàu ‚chænh‛ teà bình ‚ñaúng‛,töùc laø

‚goïi teân‛ laø ‚Ñoàng Phaåm‛ Duï.‚Nhö thieát laäp voâ thöôøng‛laøm toâng, maø ñeà cöû

nhö ‚caùi bình‛ hoaëc ‚loaïi‛ aâm thanh laø ‚voâ thöôøng, laø teân‛ laøm ‚Ñoàng Phaåm‛

Duï (Duï ñoàng chaát). Maø ‚Dò Phaåm‛ Duï ‚ñaây, nghóa laø chính nôi choã‛ Dò Duï ñeàu

khoâng coù taùnh voâ thöôøng nôi choã noù laäp Toâng,thí duï nhö ñeà cöû Duï noùi raèng,

‚neáu coù‛ phaùp ‚laø taùnh thöôøng‛, theo moïi ngöôøi ñeàu ‚thaáy‛ noù ‚khoâng phaûi‛ laø

taùnh ‚choã taïo taùc‛,duï ‚nhö loaïi hö khoâng‛, hö khoâng ñaây thì ñöôïc thaønh laø Dò

Duï.

Giaûi Thích Luaän:

‚Trong ñaây‛: trong choã laäp ‚Toâng‛ ñaây, chæ laäp ‚AÂm thanh laø voâ thöôøng‛

laøm Toâng.

‚Choã taïo taùnh‛: hoaëc laäp ‚choã taïo taùnh‛ laøm Nhaân. Nhö laäp löôïng (laäp

luaän) noùi raèng: ‚AÂm thaønh laø voâ thöôøng‛ laøm (Toâng); ‚vì choïn noù laøm choã taïo

taùnh‛ (Nhaân).

‚Choã chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn phaùt sanh taùnh‛: hoaëc duøng ‚choã

chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn phaùt sanh taùnh‛ laøm Nhaân cuûa Toâng voâ

thöôøng ñaây. Nhö laäp löôïng (laäp luaän) noùi raèng: ‚AÂmthanh laø voâ thöôøng‛ (Toâng);

‚do vì noù laø choã phaùt taùnh chuyeân caàn duõngmaõnh khoânggiaùn ñoaïn‛ (Nhaân).

‚Phoå bieán laø toâng phaùp‛: ‚Bieán‛ laø phoå bieán. ‚Laø‛ laø ñaây. ‚Toâng Phaùp‛ laø

Toâng Theå vaø Höõu Phaùp (phaùp coù thaät). Nghóa laø neáu duøng ‚AÂm Thaønh laø voâ

thöôøng‛ laøm Toâng, vaø neáu duøng ‚Laø choã taïo taùnh‛ hoaëc ‚duøng noù laøm choã

78

chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn‛ laøm Nhaân, thì hai Nhaân ñaây nôi ‚AÂm

Thanh‛ (Höõu Phaùp) cuûa ‚Toâng Y‛ (choã nöông töïa cuûa Toâng), cuøng ‚Voâ

Thöôøng‛ cuûa ‚Toâng Theå‛ (baûn theå cuûa Toâng) taùnh cuûa chuùng noù ñeàu coù theå phoå

bieán; cuõng töùc laø ‚aâm thanh‛ vaø ‚voâ thöôøng‛ ñeàu coù ‚laø choã taïo taùnh‛ vaø ‚choã

chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn phaùt sanh taùnh‛. Noùi roõ hôn, töùc laø ‚aâm

thanh‛ coù choã taïo taùnh‛ vaø ‚voâ thöôøng cuõng coù choã taïo taùnh; ‚aâm thanh‛ laø choã

chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn phaùt sanh taùnh, ‚voâ thöôøng‛ cuõng laø

choã chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn phaùt sanh taùnh. Do ñoù, ‚choã taïo

taùnh ñaây‛ vaø ‚choã chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn phaùt sanh taùnh‛ caû

hai nhaát trí ñeàu cuøng taùnh cuûa ‚Toâng Theå‛ vaø ‚höõu phaùp‛, cho neân coù theå thaønh

laäp laøm Nhaân cuûa Toâng naøy.

‚Nôi Ñoàng Phaåm nhaát ñònh coù taùnh‛: nôi trong ‚Ñoàng Phaåm Duï‛ nhaát ñònh

coù taùnh cuûa ‚Nhaân‛ naøy. Cuõng töùc laø ‚Nhaân‛ naøy phaûi nhaát trí cuøng taùnh cuûa

‚Ñoàng Phaåm Duï‛, cho neân chi ñaây coù theå giöõ gìn luaän ñieåm cuûa oâng.

‚Dò Phaåm khoâng taùnh phoå bieán‛: nhöng maø nôi trong ‚Dò Phaåm Duï‛ laïi

khoâng ñöôïc coù taùnh cuûa ‚Nhaân‛ naøy. Cuõng töùc laø ‚Nhaân‛ naøy laïi khoâng ñöôïc

cuøng taùnh gioáng nhau cuûa ‚Dò Phaåm Duï‛, neáu khoâng thì ‚Nhaân‛ ñaây lieàn phaûn

laïi trôû thaønh taùnh chaát ñoái ñòch cuûa luaän, nguyeân nhaân luaän giaû töï mình laøm roái

loaïn phaàn döôùi, chuû yù ñích thaân trình baøy do laäp tröôøng coù vaán ñeà, löôõng löï

chính laø nôi keõ hôû phaûn laïi cuûa luaän. Vì theá cho neân ‚Nhaân‛ khoâng theå thaønh

töïu.

‚Bao goàm laø nhaân voâ thöôøng‛: ‚Voâ Thöôøng‛ laø chæ cho toâng theå. ‚Bao

goàm‛ laø bao goàm nhieáp laáy taát caû ‚Toâng Y‛, ‚Ñoàng Duï‛ cuøng ‚Dò Duï‛. Nghóa

laø neáu ‚Nhaân‛ cuûa choã ñeà cöû nhaát ñònh xaùc thaät thì:

1,‚Coù theå phoå bieán ñeán Toâng Theå vaø Höõu Phaùp ñaây‛

2, ‚Nôi Ñoàng Phaûm Duï quyeát ñònh coù taùnh cuûa Nhaân ñaây‛

3, ‚Nôi Dò Phaåm Duï thì dó nhieân quyeát ñònh khoâng coù taùnh phoå bieán cuûa

Nhaân ñaây‛

79

Ba ñieàu kieän ñaây neáu coù theå ñaày ñuû thì ‚Nhaân‛ cuûa choã ñeà cöû lieàn coù theå

thaønh laäp laøm Toâng cuûa ‚Voâ Thöøng‛ vaø chi ‚Nhaân‛ vaø chi ‚Nhaân‛ cuûa Ñoàng

Duï, cuûa Dò Duï.

Nghóa Thoâng Suoát:

‚Ñaây‛ ‚trong‛ Toâng choã thieát laäp, giaû söû neáu duøng laøm nhaân ‚choã taïo taùnh‛,

‚hoaëc‛noù duøng laøm nhaân ‚choã chuyeân caàn duõnh maõnh khoâng giaùn ñoaïn phaùt

sanh taùnh‛ thì lyù do ñoù ñeàu coù theå ñaày ñuû cho chi Nhaân, nôi choã nhaát ñònh ba thöù

ñieàu kieän phaûi hoaøn taát: (1) coù theå ‚phoå bieán‛ vaø ‚laø‛‚Toâng‛ Theå cuûa voâ

thöôøng vaø goàm coù ‚phaùp‛trong ñoù; (2) ‚Nôi trong Ñoàng Phaåm‛ Duï quyeát ‚ñònh

coù taùnh‛ cuûa Nhaân naøy (Nhaân naøy cuøng Ñoàng Phaåm Duï coù taùnh ñoàng chaát

Homogeneity); (3) Nhöng maø nôi trong ‚Dò Phaåm‛ Duï‚Taùnh‛ cuûa Nhaân ñaây laïi

‚khoâng phoå bieán‛ ‚laø‛ coá tình hai lyù do ñaây ñeàu ñöôïc laøm Toâng ‚Voâ Thöôøng‛

vaø laøm chi ‚Nhaân‛ cuûa caùcÑoàng Duï vaø Dò Duï.

Giaûi Thích Luaän:

Hai thöù Nhaân cuûa voâ thöôøng ñaây, ‚choã taïo taùnh‛ laø ñoái vôùi ‚Minh Luaän‛ cuûa

ngoaïi ñaïo maø noùi; coøn ‚choã chuyeân caàn duõnh maõnh khoâng giaùn ñoaïn phaùt sanh

taùnh‛ laø ñoái vôùi ‚Thanh Hieån Luaän‛ cuûa ngoaïi ñaïo maø noùi. ‚Minh Luaän‛ töùc laø

Pheä Ñaø Luaän, cuõng töùc laø Luaän Töù Minh cuûa Baø La Moân. ‚Thanh Hieån Luaän‛

töùc laø hoïc phaùi Di Maïn Sai, moät hoïc phaùi Khaûo Cöùu Pheä Ñaø Ñieån cuûa AÁn Ñoä.

‚AÂm Thanh‛ cuûa Pheä Ñaø chuû tröông laø tuyeät ñoái thöôøng truï, laø laøm ñaïi bieåu

chaùnh thoáng cuûa tö töôûng Baø La Moân.Nhaân ñaây ‚choã taïo taùnh‛töùc laø ñeå ñaû phaù

baøi xích ‚AÂm thanh khoâng phaûi choã taïo taùc‛ cuûa Pheä Ñaø Luaän; coøn ‚choã chuyeân

caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn phaùt sanh taùnh‛laø ñeå ñaû phaù baøi xích ‚AÂm

thanh laø thöôøng coøn‛ cuûa Thanh Hieån Luaän.

C)- Chi Duï.

80

Luaän:

Duï coù hai thöù: moät laø Ñoàng Phaùp(Duï), hai laø Dò Phaùp(Duï).Ñoàng Phaùp (Duï) ñaây,

neáu laø ôû choã hieån (baøy) Nhaân(cuûa) Ñoàng Phaåm (Duï)thì quyeát ñònh (phaûi)coù

taùnh(cuûa Duï naøy), nghóa laø: ‚neáu coù choã taïo taùc, thaáy noù voâ thöôøng, thí duï nhö

caùi bình..v..v.....‛ Dò Phaùp (Duï)ñaây, neáu laø nôi choã(Duï ñaây, coù theå)noùi (trong

Toâng Phaùp cuûa) choã (thieát) laäp (thì quyeát ñònh) khoâng (coù taùnh cuûa Duïnaøy),

(Chi) Nhaân (cuûa choã ñeà cöû)phoå bieán(hoaøn toaøn) khoâng coù(taùnh cuûa Duï naøy),

nghóa laø: ‚Neáu laø thöôøng; thaáy khoâng coù choã taïo taùc, nhö hö khoâng ..v..v......‛

Trong ñaây noùi ‚Thöôøng‛thì bieåu hieän(hö khoâng)‚khoâng phaûi voâ thöôøng‛; noùi

‚khoâng phaûi choã taïo taùc‛ laø bieåu hieän(hö khoâng)‚khoâng choã taïo taùc‛; nhö coù

(moät thöù tö töôûng)khoâng phaûi (toàn taïi ngoaøi caùi)‚coù‛, goïi laø ‚khoâng phaûi coù‛(laïi

thieát laäp)‚khoâng phaûi coù‛(ñeå ñoái laäp cuøng noù).

Chuù Thích:

‚Duï‛: laøDuï cuûa ‚Nhaân Minh Hoïc‛, khoâng chæ laø tyû duï hoaëc thí duï, maø laø nghóa

‚Daãn Duï‛ hoaëc ‚Söï Duï‛. Bao goàm coù ‚daãn söï thaät ñeå chöùng minh‛ hoaëc yù‚ñeà

cöû thí duï söï thaät ñeå chöùng minh‛. Nhö tröôùc ñaõ noùi: trong ba chi, ‚Toâng‛ laø yù

nghóa chuû yeáu hoaëc tieàn ñeà, laø cô baûn cuûa luaän; ‚Nhaân‛ choïn lyù ñeå chöùng minh,

‚Duï‛ laø choïn söï thaät ñeå chöùng minh. Lyù vaø söï ñeàu hoaø hôïp, cho neân ‚Toâng‛ coù

theå thaønh laäp.

‚Ñoàng Duï‛: töùc laø phaùp thí duï gioáng nhau vôùi Toâng.

‚Dò Phaùp‛: töùc laø phaùp thí duï khaùc nhau vôùi Toângï.

‚Neáu laø choã hieån baøy nhaân ñoàng phaåm thì quyeát ñònh coù taùnh‛: ‚laø choã‛, töùc

laø choã cuûa ‚Duï‛ñaây, cuõng töùc laø trong Duï ñaây. ‚Hieån‛laø hieån baøy. ‚Nhaân Ñoàng

Phaåm‛laø ñoàng phaåm cuûa Nhaân, cuõng töùc laø trong Nhaân cuûa loaïi Ñoàng

Phaåm.‚Quyeát ñònh‛laø xaùc ñònh. ‚Coù taùnh‛laøcoù taùnh cuûa Duï naøy. Nghóa laø neáu

nhö ‚söï duï‛ ñaây coù theå hieån baøy ra nôi trong ‚Chi Nhaân‛ laø xaùc ñònh cuõng coù

81

taùnh chaát töông ñoàng, cuõng töùc laø ‚Duï‛ ñaây cuøng ‚Nhaân‛ coù taùnh chaát gioáng

nhau (Congeniality), cuõng chính laø noùi taùnh cuûa ‚Chi Duï‛ ñaây cuøng taùnh cuûa

‚Chi Nhaân‛ coù giao tieáp nhau.

‚Nghóa laø neáu choã taïo taùc, thaáy kia voâ thöôøng, thí duï nhö caùi

bình..v..v.....‛:‚Nghóa laø‛ neâu thí duï ñeå noùi. Döôùi ñaây laø ‚laäp löôïng‛ (laäp luaän)

cuûa luaän giaû. Laäp Toâng noùi raèng: ‚Neáu choã taïo taùc‛ (neáu phaùp noï laø choã taïo taùc,

cuõng töùc laø ‚Höõu phaùp‛ noï do taïo taùc maø ñöôïc thaønh.) Ñeà cöû Nhaân noùi raèng:

‚thaáy kia voâ thöôøng‛ (thì chuùng ta ñeàu hieän thaáy phaùp kia laø voâ thöôøng.)Ñeà cöû

Duï noùi raèng: ‚thí duï nhö caùi bình..v..v....‛ ÔÛ trong ‚duï caùi bình‛ ñaây, baûn

thaân‚Caùi Bình‛ laø voâ thöôøng, maø ‚Chi Nhaân‛ cuõng laø voâ thöôøng, cho neân ‚Chi

Duï‛ ñaây cuøng ‚Chi Nhaân‛ xaùc ñònh laø coù taùnh chaát gioáng nhau, cho neân ‚Duï‛

ñaây laø ‚Ñoàng Phaùp Duï‛ ñöôïc duøng thaønh laäp. ‚Dò Phaùp ñaây‛: töùc laø Dò Phaùp

Duï.

‚Neáu laø nôi choã noùi khoâng coù choã laäp‛: ‚nôi choã‛ laø trong Duï naøy. ‚Choã laäp‛ laø

Toâng cuûa choã thieát laäp. ‚khoâng‛ laø khoâng coù taùnh cuûa Duï na øy. Cuõng töùc laø nôi

trong ‚Chi Toâng‛ khoâng coù taùnh cuûa ‚Duï‛ naøy, cuõng töùc laø ‚Toâng‛ cuøng ‚Duï‛

khoâng gioáng nhau taùnh chaát.

‚Nhaân phoå bieán khoâng phaûi coù‛:‚Nhaân‛ laø chi nhaân. ‚Phoå Bieán‛ laø hoaøn

toaøn. ‚khoâng phaûi coù taùnh cuûa Duï naày‛, nghóa laø nôi trong chi Nhaân hoaøn toaøn

khoâng coù taùnh cuûa ‚Duï‛ naøy. Cuõng töùc laø ‚Duï‛ naøy cuøng ‚Chi Nhaân‛ cuõng laø

khoâng gioáng nhau taùnh chaát. Noùi hôïp laïi ôû treân: neáu ‚Duï‛ cuûa choã ñeà cöû khoâng

chæ cuøng ‚Chi Toâng‛ khoâng gioáng nhau taùnh chaát, maø laïi cuøng ‚Chi Nhaân‛ cuõng

khoâng gioáng nhau taùnh chaát.Keát luaän (keát luaän ñaây, nôi trong vaên luaän hoaøn

toaøn tænh löôïc): thì ‚Duï‛ ñaây coù theå trôû thaønh laøm ‚Dò Phaùp Duï‛ cuûa laäp luaän

naøy. Dò Phaùp Duï, töùc laø ‚Phaûn Duï‛, laø phöông höôùng töông phaûn ñeán taùnh chính

xaùc cuûa uûng hoä laäp luaän.

82

‚Nghóa laø neáu laø thöôøng; thaáy khoâng phaûi choã taïo taùc, nhö loaïi hö khoâng‛:

Nghóa laøneáu coù phaùp noï laø thöôøng,do chuùng ta ñeàu thaáy vì noù khoâng phaûi choã taïo

taùc, cho neân noù laø thöôøng. Thí duï nhö loaïi hö khoâng.Nhaân hö khoâng laø

‚Thöôøng‛, cho neân cuøng ‚Toâng voâ thöôøng‛ cuûa choã thieát laäp, quyeán ñònh taùnh

chaát khoâng phaûi gioáng nhau. Laïi nöõa hö khoâng laø ‚khoâng phaûi choã laäp taùnh‛,

cho neân cuøng vôùi choã ñeà cöû Nhaân cuûa ‚choã taïo taùnh‛ quyeát ñònh taùnh chaát

khoâng gioáng nhau. Nhaân ñaây, Duï cuûa hö khoâng coù theå laø ‚Dò Phaùp Duï‛ cuûa

Toâng Voâ Thöôøng.

‚Trong ñaây thöôøng noùi‛:‚Trong ñaây‛ laø phía beân trong caùi naøy. ‚Noùi‛ laø lôøi

noùi. Nghóa laø: trong caâu noùi naøy, ‚Thöôøng‛ laø ngoân töø ñaây. Laïi nöõa, ‚Thöôøng

noùi‛ töùc laø: ngoân töø cuûa thöôøng.

‚Bieåu hieän khoâng phaûi voâ thöôøng‛:‚Bieåu‛ laø hieän baøy, baøy toû.Hôïp laïi ôû treân noùi

raèng: trong ñaây choã noùi chöõ ‚Thöôøng‛, ngoân töø naøy ñaõ bieåu hieän hoaøn toaøn

‚khoâng phaûi laø voâ thöôøng‛, khoâng phaûi laø ñoøi hoûi phaûi laäp moät ‚Toâng Thöôøng‛,

nhöng vì theo chaân luùc ñaàuneân laäp ñoái laäp ‚Toâng Voâ Thöôøng‛

‚Noùi khoâng phaûi choã taïo taùc, tieâu bieåu khoâng choã taïo taùc‛:Gioáng nhau, trong

ñaây choã noùi ngoân töø ‚khoâng phaûi choã taïo taùc‛cuõng chæ laø duøng ñeán bieåu thò hö

khoâng ‚khoâng choã taïo taùc‛ ñaáy thoâi, maø khoâng phaûi laø ñeå thaønh laäp ‚khoâng choã

taïo taùc‛ laøm nhaân, laïi theo chaân luùc ñaàu neân laäp nhaân töôùng ñoái laäp ‚choã taïo

taùnh‛.

‚Nhö coù khoâng phaûi coù, goïi laø khoâng phaûi coù‛: Thí duï nhö ‚Coù‛, quyeán ñònh

khoâng laø coù caùi ‚khoâng phaûi laø coù‛, Nhaân ñaây môùi goïi noù laø ‚khoâng phaûi coù‛.

Noùi ngöôïc laïi, chæ coù thaät‚coù‛ laø coù (chæ coù thaät‚coù‛ laø toàn taïi), cho neân khi noùi

‚khoâng phaûi coù‛ laø chæ toû baøy ‚coù caùi khoâng coù‛, ñeàu khoâng phaûi ôû ngoaøi cuûa

‚coù‛, lieàn laäp moät thöù ‚khoâng phaûi coù‛, laïi cuøng ñoái khaùng vôùi caùi thaät ‚coù‛ toàn

taïi ñaây. Nhaân vì ‚khoâng phaûi coù‛ ñeàu khoâng toàn taïi! (khoâng coù moät phaùp toàn taïi,

goïi laø ‚khoâng phaûi coù‛) ----- ‚khoâng phaûi coù‛ khoâng theå thaønh laäp, chæ coù theå

83

duøng ñeå bieåu thò: ‚khoâng laø coù‛, nhö theá maø thoâi. Neáu moâ phoûng phaùp cuù cuûa

kinh Kim Cang, lieàn coù theå noùi: ‚khoâng coù‛ moät phaùp, goïi laø ‚khoâng phaûi coù‛.

Nghóa Thoâng Suoát:

‚Duï coù hai thöù: moät laø Duï ‚Ñoàng Phaùp‛ ‚hai laø Duï Dò Phaùp‛.Choã goïi Duï

‚Ñoàng Phaùp‛ ñaây, töùc laø: ‚neáu nôi Duï‛laø choã hieån baøy ra nôi trong ‚Ñoàng

Phaåm‛ cuûa ‚Nhaân‛ (nôi trong Nhaân cuûa loaïi Ñoàng Phaåm),‚Quyeát ñònh coù

Taùnh‛ cuûa Duï naøy (Duï naøy cuøng vôùi chi Nhaân coù taùnh chaát gioáng nhau),lieàn

xöng Duï naøy Ñoàng Phaùp Duï. Nhö ‚nghóa laø: neáu‛ noù coù phaùp laø ‚choã taïo taùc‛

(Toâng), do moïi ngöôøi ñang ‚thaáy phaùp kia‛ laø ‚voâ thöôøng‛(Nhaân). (Duï noùi

raèng: ‚Thí duï nhö caùi bình‛ (caùi bình laø choã taïo taùnh, laïi laø voâ thöôøng, cho neân

‚Duï Bình‛ ñaây cuøng ‚Toâng‛ vaø ‚Nhaân‛ ñeàu gioáng nhau taùnh chaát, cho neân

ñöôïc goïi laø Ñoàng Phaùp Duï.).

‚Dò Phaùp‛ Duï ñaây, töùc laø:‚neáu laø nôi ‚choã‛ Duï coù theå ‚noùi trong Toâng Phaùp

cuûa choã thieát laäp‛quyeát ñònh ‚khoâng‛ coù taùnh cuûa Duï naøy (‚Duï‛ naøy cuøng

‚Toâng Chi‛ khoâng gioáng nhau taùnh chaát), maø coøn nôi trong ‚Chi Nhaân‛ cuûa choã

ñeà cöû cuõng ‚phoå bieán khoâng phaûi coù‛(cuõng hoaøn toaøn khoâng coù) taùnh cuûa Duï

naøy (‚Duï‛ naøy dó nhieân cuõng hoaøn toaøncuøng vôùi ‚Chi Nhaân‛ khoâng gioáng nhau

taùnh chaát), thì Duï naøy coù theå thaønh laäp laø Dò Phaùp Duï cuûa choã laäp löôïng. Nhö

‚nghóa laø: neáu‛ phaùp ñoù ‚laø thöôøng‛, thì hieän ‚thaáy‛ noù ‚khoâng phaûi choã taïo

taùc‛, thí duï ‚nhö hö khoâng vaân vaân‛.

Laø noùi‚Thöôøng trong ñaây‛ (‚ngoân töø Thöôøng‛ ñaây), chæ laø duøng ñeå ‚bieåu‛ thò yù

nghó ‚khoâng phaûi voâ thöôøng‛, ñoàng thôøi khoâng phaûi ñaõ laäp voâ thöôøng laøm Toâng,

laïi nöõa laäp Toâng Thöôøng ñeå ñoái laäp cuøng Toâng voâ thöôøng. Vaû laïi laø noùi ‚khoâng

phaûi choã taïo taùc‛ (ngoân töø khoâng phaûi choã taïo taùc ñaây), cuõng chæ laø duøng ñeán

‚bieåu thò‛ lôùp yù nghóahö khoâng laø ‚khoâng choã taïo taùc‛ maø thoâi, ñoàng thôøicuõng

khoâng phaûi thieát laäp choã taïo taùc laøm Nhaân, maø laïi thieát laäp caùi khoâng phaûi choã

taïo taùc ñeå ñoái laäp laïi cuøng Nhaân (phuû nhaän töùc laø maâu thuaãn töï töôùng). Thí duï

84

‚nhö coù‛ moät thöù tö töôûng ‚khoâng phaûi‛ laø ‚coù‛, chuùng ta ‚goïi‛ noù laø ‚khoâng

phaûi coù‛ (chuùng ta naém chaët caùi ñoù xöng laø ‚khoâng phaûi coù‛; ñoàng thôøi khoâng

phaûi laø nôi ngoaøi cuûa caùi ‚coù‛ laïi thieát laäp ‚khoâng phaûi coù‛ khoâng toàn taïi ñeå ñoái

laäp cuøng noù).

D)- Lôøi Keát Luaän.-

Trình Baøy Hình Thöùc Ba Chi.

Luaän:

‚Ñaõ noùi Toâng Nhaân..v..v.... noùi nhieàu nhö theá nhaèm ñeå khai ngoä cho ngöôøi

khaùc, goïi laø ‚Naêng Laäp‛.Nhö noùi: ‚AÂm thanh voâ thöôøng‛ ñaây chính laø thieát taäp

Toâng; ‚Choã taïo taùnh‛ ñaây chính laø noùi ‚Toâng Phaùp‛; ‚Ne áu laø choã taïo taùc, thaáy

noù voâ thöôøng, nhö caùi bình vaân vaân‛ ñaây, laø noùi theo Ñoàng Phaåm; ‚Neáu noù laø

thöôøng, thaáy khoâng phaûi choã taïo taùc, nhö hö khoâng‛ ñaây, laø noùi xa lìa. Chæ ba

phaàn ñaây goïi laø ‚Naêng Laäp‛.

Chuù Thích:

‚Toâng Nhaân..v..v....‛: töùc laø Toâng, Nhaân, Duï.

‚Nhö laø noùi nhieàu‛: ‚Noùi nhieàu‛ laø noùi nhieàu thöù, cuõng töùc laø noùi moïi thöù.

‚Noùi teân Naêng Laäp‛: goïi laø ba chi cuûa Naêng Laäp.

‚Laø noùi Laäp Toâng‛: laø duøng ñeán ngoân töø laäp toâng, cuõng töùc laø khi laäp toâng phaûi

ñaët ñeå ngoân töø nhö theá; ñaây cuõng töùc laø tieâu chuaån ngoân töø vaø caùch thöùc, hoaëc

hình thöùc (formula) ñeå laäp toâng.

‚Laø noùi Toâng Phaùp‛:laø töôøng thuaät ngoân töø tieâu chuaån cuûa ‚Nhaân‛ ‚Toâng

Theå‛ cuøng ‚Höõu Phaùp‛(phaùp coù thaät); cuõng töùc laø khi ñeà cöû ‚Nhaân‛ phaûi duøng

hình thöùc nhö theá, taïo neân lôøi noùi nhö theá.

85

‚Laø noùi theo Ñoàng Phaåm‛: ‚Tuøy‛ laø thuaän theo, tuaân theo. ‚Ñoàng Phaåm‛

töùc laø Ñoàng Phaåm Duï. Coù nghóa ñaây chính laø thuaän theo ngoân töø cuûa ‚Ñoàng

Phaåm Duï‛; cuõng töùc laø khi ñeà xuaát ‚Ñoàng Phaåm Duï‛ phaûi tuaân theo phöông

thöùc vaø ngoân töø cuûa Ñoàng Phaåm Duï maø ñeà xuaát nhö theá.

‚Neáu laø noù thöôøng‛: ‚Noù‛ laø lôøi noùi trôï töø, khoâng coù nghóa.

‚Laø noùi xa lìa‛:‚Xa lìa‛ laø xa lìa taùnh cuûa Toâng vaø cuûa Nhaân, töùc laø chæ cho

‚Dò‛ vaäy, cuõng töùc laø ‚Dò Phaåm Duï‛. Nghóa laø khi ñeà cöû ra ‚Dò Phaåm Duï‛ phaûi

nöông nôi hình thöùc naøy taïo lôøi noùi gioáng nhö theá (nhö laø ñaët ñeå ngoân töø gioáng

nhö Ñoàng Phaåm Duï).

‚Chæ ba chi ñaây‛:‚Chæ‛ laø lôøi noùi phaùt ra, khoâng coù nghóa. ‚Ba Phaàn‛, töùc laø

ba chi, chæ cho Toâng, Nhaân, Duï.

‚Noùi teân Naêng Laäp‛: goïi laø ba chi cuûa Naêng Laäp. Nghóa laø nöông nôi quy cuû ba

chi cuûa choã taïo taùc ñaây lieàn coù theå goïi laø coù theå khieán ba chi cuûa Baûn Toâng ñöôïc

thaønh laäp.

Nghóa Thoâng Suoát:

ÔÛ treân ‚ñaõ noùi‛ roõ ‚Toâng, Nhaân‛, Duï..v..v..... ‚nhö laø noùi nhieàu thöù ngoân‛töø,

neáu coù theå duøng noùñeå‚hai ngoä cho ngöôøi khaùc‛ lieàn goïi danh xöng ba chi ñaây laø

‚Naêng Laäp‛. Thí duï nhö noùi ‚AÂm Thanh laø voâ thöôøng‛ thì duøng ñeán ‚ngoân töø

cuûa laäp Toâng‛ (duøng hình thöùc nhö theá, taïo ngoân töø nhö theá maø laäp Toâng); maø

noùi ‚AÂm Thanh laø choã taïo taùnh‛, ñoù laø töôøng thuaät ngoân töø Toâng Theå cuøng Höõu

Phaùp cuûa Nhaân (Muoán ñeà cöû Nhaân neân duøng hình thöùc nhö theá, taïo lôøi noùi nhö

theá);‚Neáu laø choã taïo taùc, thaáy noù laø voâ thöôøng, gioáng nhö caùi bình ñaây chính laø

tuøy thuaän theo ngoân töø cuûa Ñoàng Phaåm Duï (khi ñeà cöû Ñoàng Phaåm Duï neân duøng

phöông thöùc naøy maø taïo ngoân töø ñaët ñeå nhö theá); ‚Neáu noù laø thöôøng,thaáy khoâng

phaûi choã taïo taùc, nhö hö khoâng ñaây, töùc laø xa lìa taùnh cuûa Toâng vaø Nhaân, bieåu

86

hieän ngoân töø cuûaDò Phaåm Duï (khi muoán ñeà cöû Dò Phaåm Duï, neân duøng hình thöùc

naøy, taïo ngoân töø nhö theá). Chæ ba phaàn Toâng Nhaân Duï choã laäp ñuùng nhö phaùp thì

ñöôïc goïi laø‚Naêng‛ khieán ba chi cuûa Baûn Toâng ñöôïc ‚thaønh laäp‛.

III.- BOÄ MOÂN TÔÏ NAÊNG LAÄP.-

1/- TÔÏ TOÂNG.

Luaän:

‚Maëc duø (ñaõ)muoán thaønh laäp, do vì (nôi Toâng cuûa hoï) cuøng hieän löôïng vaân

vaân traùi ngöôïc nhau, goïi laø Tôï Laäp Toâng; nghóa laø traùi ngöôïc nhau vôùi hieän

löôïng, traùi ngöôïc nhau vôùi tyû löôïng, traùi ngöôïc nhau vôùi giaùo phaùp cuûa mình, traùi

ngöôïc nhau vôùi theá gian, traùi ngöôïc nhau vôùi lôøi daïy cuûa mình, naêng phaân bieät

hoaøn toaønkhoâng theå thaønh töïu(Toâng Theå), sôû phaân bieät hoaøn toaønkhoâng theå

thaønh töïu(Toâng Y), caû hai (Toâng Theå vaø Toâng Y)hoaøn toaøn khoâng theå thaønh

töïu,(nguyeân vì caû hai ñaõ)hoaøn toaøn thaønh töïu phuø hôïp nhau.‛

Chuù Thích:

‚Maëc duø muoán thaønh laäp‛ chöõ ‚laïc‛ ôû ñaây nghóa laø muoán. Nghóa laø luaän giaû khi

ôû nôi laäp luaän, tuy nhieân cuõng muoán (nôi tö töôûng) thaønh laäp toâng cuûa oâng.

‚Do vì traùi ngöôïc ngau (töông vi) cuøng hieän löôïng vaân vaân traùi ngöôïc

nhau:‚Do‛ laø do nôi. ‚Hieän löôïng ñaúng‛, cuøng hieän löôïng vaân vaân tình hình

coäng chung coù 9 thöù traùi ngöôïc nhau.

‚Tôï laäp Toâng‛: nghóa laø laäp toâng töông tôï, chæ coù ‚hình thöùc‛ maø thoâi, khoâng

phaûi naêng laäp chaân thaät, nguyeân vì choã laäp luaän cuûa noù, khoâng ñaày ñuû hình thöùc,

nhöng trong noù bao goàm coù ñuû moïi thöù sai traùi, cho neân Toâng cuûa noù thieát laäp

khoâng ñöôïc thaønh laäp, goïi laø ‚Laäp toâng töông tôï‛.

87

‚Traùi ngöôïc nhau vôùi hieän löôïng‛ (hieän löôïng töông vi): ‚Hieän löôïng‛, laø caûnh

giôùi choã hieåu bieát cuûa trí khoâng phaân bieät, goïi laø hieän löôïng, cuõng töùc laø thanh

tònh toät böïc, lyù vaø söï ñeàu cao toät, thoâng thöôøng ñaây laø chæ cho caûnh giôùi choã

chöùng ñaéc cuûa baäc thaùnh trí. Nguyeân vì ngöôøi baäc thaùnh ñaõ lìa khoûi phaân bieät

voïng töôûng, cho neân ngöôøi baäc thaùnh thöôøng truï nôi caûnh giôùi hieän löôïng, lìa nôi

voïng töôûng;Tuy nhieân, phaøm phu cuõng coù caûnh giôùi hieän löôïng, chæ laø thôøi gian

hieän löôïng cuûa noù raát ngaén, thoâng thöôøng ñeàu bò voïng töôûng phaân bieät ngaên che,

vaên sau seõ giaûi thích roõ hôn. Toâng cuûa choã thieát laäp, neáu traùi vôùi ‚hieän löôïng‛

naøy thì traùi vôùi chaùnh lyù, cho neân khoâng theå thaønh töïu. Coù 9 thöù sai laàm khi laäp

Toâng, trong vaên luaän döôùi ñaây seõ giaûi thích tinh teá hôn, rieâng ôû ñaây chæ giaûi thích

giaûn löôïc ñaïi yù cuûa noù maø thoâi.

‚Traùi ngöôïc nhau vôùi tyû löôïng‛ (tyû löôïng töông vi):‚Tyû löôïng‛ laø coù trí phaân

bieät, tuy nhieân phaân bieät ñaây laø ‚phaân bieät chaân chaùnh‛, maø khoâng phaûi ‚phaân

bieät khoâng chaân chaùnh‛ hoaëc ‚phaân bieän voïng töôûng‛; cho neân ‚tyû löôïng‛ laø

caûnh giôùi coù phaân bieät cuûa chaùnh trí. Thoâng thöôøng ñaây laø chæ cho ngöôøi chöa

chöùng thaùnh ñaïo, nöông nôi ‚löôïng cuûa thaùnh ngoân‛ hoaëc ‚löôïng cuûa thaùnh

giaùo‛ maø tö duy, quaùn saùt, giaûi roõ, nhaân ñaây sôû dó ñaït ñöôïc laø do tyû löôïng maø

bieát ñeán caûnh giôùi choã hieåu bieát cuûa thaùnh trí, cho neân goïi laø Tyû Löôïng Trí, vì

‚tyû löôïng‛ ñaây nhôø nöông nôi ‚Thaùnh ngoân löôïng‛ vaø ñaây cuõng laø caûnh giôùi cuûa

thaùnh trí.(Neáu laø caûnh giôùi sai laàm cuûa phaân bieät khoâng chaân chaùnh hoaëc phaân

bieät voïng töô ûng, ñöôïc goïi laø ‚Phi Löôïng‛; Hieän löôïng, tyû löôïng, phi löôïng hôïp

nhau laïi goïi laø ‚ba löôïng‛ cuûa Nhaân Minh.)

‚Traùi ngöôïc nhau vôùi lôøi daïy cuûa mình‛(töï giaùo töông vi): ‚Töï giaùo‛ laø chæ luaän

giaû töï mình voán ñeà cöû giaùo phaùp tu haønh. ‚Toâng‛cuûa luaän giaû thieát laäpneáu traùi

ngöôïc nhau vôùi giaùo phaùp tu haønh cuûa luaän giaû ñeà cöû thì ‚Toâng‛ naøy lieàn khoâng

theå thaønh laäp, nguyeân vì nhö theá laïi hoaøn toaøn maát ñi laäp tröôøng vaø cuõng hoaøn

toaøn maát ñi caên baûn cuûa laäp luaän.

88

‚Traùi ngöôïc nhau vôùi theá gian‛ (theá gian töông vi): moät ñieàu treân ‚Cuøng traùi

ngöôïc nhau vôùi lôøi daïy cuûa mình‛ coù theå noùi cuõng laø traùi ngöôïc nhau vôùi phaùp

xuaát theá; ‚Traùi ngöôïc nhau vôùi theá gian‛ ñaây cuõng laø traùi ngöôïc nhau vôùi chaân

thaät cuûa theá gian. Nhaân vì ‚Chaân thaät cuûa xuaát theá‛ laø caên cöù nôi muïc ñích

‚chaân thaät cuûa theá gian‛, neáu khoâng coù ‚chaân thaät cuûa theá gian‛ thì ‚chaân thaät

cuûa xuaát theá‛ cuõng khoâng coù cho ã nöông caäy, cuõng khoâng theå thaønh töïu;cho neân

ôû nôi ‚Toâng‛ khi thieát laäp khoâng chæ khoâng theå traùi vôùi phaùp theá gian vaø xuaát

theá gian, cuõng khoâng theå traùi vôùi ñieàu ‚chaân thaät cuûa theá gian‛ maø moïi ngöôøi

theá gian ñeàu chaáp nhaän, neáu khoâng thì lôøi noù cuûa chính mình vaø ‚toâng‛ cuûa

chính mình cuõng khoâng ñöôïc thaønh laäp.

‚Traùi ngöôïc nhau vôùi lôøi daïy cuûa mình‛:‚Lôøi daïy cuûa mình‛ töùc laø phaùp cuûa

mình thaønh laäp. Phaùp cuûa mình thaønh laäp neáu töï maâu thuaån vôùi nhau thì ‚Toâng

cuûa mình khoâng theå thaønh laäp.

‚Naêng phaân bieät hoaøn toaønkhoâng theå thaønh töïu‛: ‚Naêng phaân bieät‛ töùc laø chæ

cho Toâng Theå. ‚Baát Cöïc Thaønh‛ nghóa laø hoaøn toaøn khoâng theå thaønh laäp. Neáu

‚Toâng Theå‛ khoâng theå thaønh laäp, thì ‚Toâng‛ cuûa choã thaønh laäp khoâng ñöôïc

thaønh laäp.

‚Sôû phaân bieät hoaøn toaøn khoâng theå thaønh töïu‛: ‚Sôû phaân bieät‛ töùc laø chæ cho

Höõu Phaùp (phaùp coù thaät), chæ cho Toâng Y. Neáu ‚Toâng Y‛ khoâng theå thaønh la äp

thì ‚Toâng‛ cuûa noù khoâng theå thaønh laäp.

Caû hai hoaøn toaøn khoâng theå thaønh töïu‛:‚Caû hai‛ nghóa laø chæ cho Toâng Theå vaø

Toâng Y; neáu ‚Toâng Theå‛ vaø ‚Toâng Y‛ caû hai ñeàu khoâng theå thaønh laäp, thì

‚Toâng‛ cuûa noù cuõng khoâng theå thaønh laäp.

‚Hoaøn toaøn thaønh töïu phuø hôïp nhau‛:‚Phuø hôïp nhau‛, nghóa laø so cuøng chuû

tröông cuûa keû ñòch thì chính phuø hôïp nhau, cuõng töùc laø cuøng Toâng cuûa keû ñòch

hoaøn toaøn khoâng coù khu bieät nhau vaø noù laïi gioáng nhau vôùi ‚Khoâng Toâng‛, cho

89

neân maëc duø ‚laäp toâng töông tôï‛ maø thaät ra khoâng coù laäp Toâng, nguyeân vì hoaøn

toaøn khoâng coù môû ñaàu bieän luaän, tröôùc heát noù töï mình ñaõ hoaøn toaøn quaêng

xuoáng!

Nghóa Thoâng Suoát:

Luaän giaû ‚maëc duø‛ñaõ‚muoán thaønh laäp, do vì‛ nôi Toâng cuûa hoï, chæ ‚do vì‛

nôi ‚loaïi hieän löôïng‛ coù chín thöù ‚traùi ngöôïc nhau‛,maø khoâng coù hình thöùc cuûa

Toâng, do ñoù khoâng theå chaân chaùnh ñeå khieán Toâng cuûa hoï ñöôïc thaønh laäp, ñaây

goïi laø ‚laäp Toâng töông tôï‛ cuõng goïi laø ‚Tôï Laäp Toâng‛. 9 thöù sai laàm ñaây laø: 1,

Sai laàm ôû choã so vôùi trí ‚hieän löôïng‛ cuûa caûnh giôùi choã hieåu bieát laïi ‚traùi ngöôïc

nhau‛; 2, Sai laàm ôû choã so vôùi trí ‚tyû löôïng‛cuûa caûnh giôùi choã hieåu bieát laïi ‚traùi

ngöôïc nhau‛; 3, Sai laàm ôû choã so vôùi choã ‚giaùo‛ phaùp cuûa chính baûn thaân luaän

giaû tu taäp laïi‚traùi ngöôïc nhau‛; 4, Sai laàm ôû choã so vôùi chaân thaät cuûa theá gian

maø moïi ngöôøi theá gian ñeàu coâng nhaän laïi ‚traùi ngöôïc nhau‛; 5, Sai laàm ôû choã so

vôùi phaùp cuûa luaän giaû töï thieát laäp laïi ‚traùi ngöôïc nhau vôùi lôøi mình noùi‛ (töï maâu

thuaãn nhau); 6, Sai laàm ôû choã Toâng Theå cuûa‚Naêng Phaân Bieät‛ hoaøn toaøn khoâng

thaønh töïu (khoâng theå thaønh laäp); 7, Sai laàm ôû choã Toâng Y (Höõu Phaùp) cuûa ‚Sôû

phaân bieät‛ hoaøn toaøn khoâng theå thaønh töïu (khoâng theå thaønh laäp); 8, Sai laàm ôû

choã Toâng Theå cuøng Höõu Phaùp caû hai ñaây ‚hoaøn toaøn khoâng theå thaønh töïu‛ (ñeàu

khoâng theå thaønh laäp); 9, Sai laàm ôû choã so cuøng Toâng cuûa keû ñòch laïi‚phuø hôïp

nhau‛ (nhaát trí khoâng sai bieät) vôùi Toâng cuûa keû ñòch, neân bò loãiôû choã vì ñaõ ‚hoaøn

toaøn ñöôïc thaønh töïu‛ (Toâng cuûa noù ñöôïc kieán laäp so vôùi Toâng cuûa keû ñòch hoaøn

toaøn phuø hôïp nhau neân bò loãi).

A)- Tôï Toâng Coù Chín Loãi.

*- Tôï Toâng 1: Hieän Löôïng Töông Vi.- (traùi ngöôïc nhau vôùi hieän löôïng).

Luaän:

90

Trong ñaây traùi ngöôïc nhau vôùi hieän löôïng, nhö noùi: ‚AÂm thanh khoâng phaûi

choã nghe‛

Chuù Thích:

‚Hieän Löôïng‛: maët tröôùc ñaõ trình baøy hieän löôïng laø choã hieåu bieát cuûa ‚Trí

khoâng phaân bieät‛, caûnh giôùi cuûa hieän löôïng ñaây phoå bieán nôi thaùnh vaø cuõng phoå

bieán nôi phaøm, do chính nhó thöùc cuûa phaøm phu ngay laäp töùc nghe tieáng, ñoàng

thôøi khoâng mang theo danh ngoân, cho neân khoâng voïng töôûng phaân bieät, cuõng töùc

laø khoâng coù lieân quan ñeán giaù trò phaùn ñoaùn; choã hieåu bieát cuûa nhó thöùc chæ laø

ñöông theå cuûa aâm thanh (baûn thaân cuûa aâm thanh), nhö nghe ñeán tieáng troáng,

tieáng ñaøn, tieáng ngöôøi..v..v...... lieàn coù theå hieåu bieát ñoù laø tieáng troáng, tieáng ñaøn

hoaëc tieáng ngöôøi, ñaây laø phaân bieät sô caáp (Primary Differentiation), chæ hieåu bieát

baûn theå cuûa aâm thanh vaø naêm thöùc tröôùc cuõng ñeàu hieåu bieát nhö theá.Cho neân nhó

thöùc ngay luùc ñoù ñeàu khoâng tieán theâm moät böôùc ñeå phaân bieät. Ñeán nhö aâm thanh

tieán theâm moät böôùc ñeå phaân bieät thì aâm thanh trôû thaønh ñaùng yeâu hay khoâng

ñaùng yeâu, trôû thaønh tieáng öa thích hay tieáng ñau khoå, tieáng vui möøng hay tieáng

saùt phaït, cho ñeán laø tieáng thieâng lieâng vaø trong saïch hay tieáng daâm laïc..v..v.......

ñem choã nghe cuûa aâm thanh coäng theâm phaân loaïi, cuøng moät luùc giao cho giaù trò

phaùn ñoaùn hoaëc ñaùnh daáu, ñaây laø phaân bieät caáp hai (Secondary Differentiation),

ñoù laø taùc duïng cuûa yù thöùc thöù saùu; cuoái cuøng laïi nöông nôi choã ñaùnh daáu ñaây

hoaëc giaù trò phaùn ñoaùn maø phaùt khôûi yeâu hay gheùt, cho ñeán choïn laáy hay quaêng

boû, nghinh ñoùn hay choáng cöï, ñaây laø phaân bieät caáp ba (Tertiary Differentiation)

ñoù laø thöùc thöù saùu nöông nôi thöùc thöù baûy (trung taâm chaáp ngaõ) phaùt khôûi taùc

duïng. Nhaân ñaây, moïi thöù voïng töôûng, phaân bieät, chaáp tröôùc, töøng lôùp chuyeån

bieán saâu saéc. Nhöng vaän chuyeån taùc duïng phaân bieät cuûa caùc thöùc ñaây, töø hieän

löôïng cuûa naêm thöùc tröôùc phaùt khôûi hieåu bieát ñöông theå cuûa naêm traàn caûnh, sau

cuøng ñeán voïng töôûng, yeâu gheùt, chaáp tröôùc laøm yeáu chæ, suoát caû quaù trình, chæ ôû

trong khoaûng saùt na lieàn baùo caùo hoaøn thaønh; vì theá neân bieát, ngöôøi phaøm ñeàu

khoâng phaûi khoâng coù caûnh giôùi hieän löôïng cuûa ‚Trí khoâng phaân bieät‛,maø laø

nhaân vì danh ngoân cuûa phaøm phu bò voïng töôûng phaân bieät quaù saâu quaù naëng, cho

91

ñeán nhaõn thöùc moãi laàn thaáy saéc, nhó thöùc moãi laàn nghe tieáng, caûnh giôùi hieän

löôïng moãi laàn xuaát hieän sau ñoù khoâng quay goùt (cô hoà trong moät khoaûng saùt na)

lieàn do bôûi nghieäp löïctöùc khaéc phaùt khôûi moïi thöù danh ngoân, voïng töôûng phaân

bieät, vì theá caûnh giôùi hieän löôïng ñaây laäp töùc bò nhöõng thöù voïng töôûng, danh ngoân

phaân bieät töï taâm naøy ngaên che, chuyeån bieán.

‚AÂm thanh khoâng phaûi choã nghe‛: AÂm thanh cuûa nhó thöùc nghe laø caûnh giôùi

hieän löôïng nhö tröôùc ñaõ trình baøy; Nhó thöùc chính ôû beân caïnh cuûa aâm thanh, choã

hieåu bieát cuûa noù laø ñöông theå cuûa aâm thanh, laø khoâng bò xen taïp danh ngoân phaân

bieät, cho neân goïi laø caûnh giôùi hieän löôïng.Luaän giaû neáu thieát laäp ‚aâm thanh laø

phaùp coù thaät‛ maø laäp Toâng noùi raèng: ‚AÂm thanh khoâng phaûi laø choã nghe cuûa nhó

thöùc‛ thì Toâng naøy so cuøng vôùi ñaïo lyù cuûa ‚hieän löôïng‛ lieàn bò traùi ngöôïc nhau,

cho neân khoâng theå thaønh laäp.

Nghóa Thoâng Suoát:

‚Trong ñaây‛choã noùi ‚traùi ngöôïc nhau vôùi hieän löôïng, nhö‛ coù ngöôøi laäp Toâng

‚noùi: aâm thanh khoâng phaûi choã nghe‛ cuûa Nhó Thöùc thì Toâng naøy lieàn so cuøng

vôùi ñaïo lyù cuûa hieän löôïng ñaõ traùi ngöôïc nhau, khoâng theå thaønh laäp.

*-Tôï Toâng 2: Tyû Löôïng Töông Vi : (traùi ngöôïc nhau vôùi tyû löôïng)

Luaän:

(Toâng cuûa choã thieát laäp so cuøng)Tyû Löôïng(suy luaän) Töông Vi.- (traùi ngöôïc nhau

vôùi tyû löôïng)ñaây, nhö noùi: ‚caùi bình vaân vaân laø thöôøng‛(truï).

Chuù Thích:

‚Tyû Löôïng‛: ‚Tyû‛ laø suy lyù; nghóa laø nöông nôi ‚söï hieåu bieát cuûa mình‛ maø

suy bieát nôi ñieàu ‚chöa bieát‛, nhö thaáy khoùi maø suy bieát coù löûa, thaáy daáu baùnh

92

xe maø suy bieát coù xe.Tyû löôïng ñaây so vôùi phaùp dieãn dòch (deduction) cuûa hoïc lyù

Taây Döông thì thuoäc loaïi töông tôï nhau. Tyû Löôïng ñaây coù nhieàu thöù nhö:

1, Töôùng Tyû Löôïng, nhö thaáy maøn xe suy bieát coù xe.

2, Theå Tyû Löôïng, do vaät gì tröôùc ñaõ bieát hoaëc ñaõ thaáy töï theå cuûa noù, nay

‚suy bieát‛ theå chöa bieát, chöa thaáy cuûa noù, nhö do hieän taïi suy bieát vò

lai, do vò lai suy bieát quaù khöù..v..v......

3, Phaùp Tyû Löôïng, do phaùp gaàn nhau, leä thuoäc nhau suy bieát laãn nhau, nhö

do voâ thöôøng suy bieát laø khoå, do khoå suy bieát laø khoâng, hoaëc voâ

ngaõ..v..v......

4, Nhaân Quaû Tyû Löôïng, do nhaân quaû suy bieát laãn nhau, nhö do nhaân maø suy

bieát quaû cuûa noù, hoaëc do quaû maø suy bieát ñöôïc nhaân..v..v......

‚Caùi bình vaân vaân laø thöôøng‛: neáu duøng caùi bình cho laø ‚phaùp coù thaät‛ (höõu

phaùp), maø laäp Toâng noùi raèng: ‚caùccaùi bình laø thöôøng‛, lieàn coù loãi so cuøng ‚Tyû

löôïng traùi ngöôïc nhau‛. Nhaân vì caùi bình tuy nhieân laø vaät hieän thaáy, nhöng vaät

naøy laïi khoâng phaûi thöôøng coøn, maëc duø khoâng theå phaù hoaïi, caùi bình naøy chung

quy laø voâ thöôøng, ñaây chính laø do choã ‚suy bieát‛ cuûa trí phaân bieät, nhaân vì

chuùng ta hieän thaáy caùi bình kia chung quy ñeàu voâ thöôøng, cho neân ‚suy bieát‛ caùi

bình ñaây cuõng seõ nhö caùi bình kia roát cuoäc roài cuõng voâ thöôøng, ñaây goïi laø ‚Tyû

löôïng khaû tri‛ (suy luaän coù theå bieát).Cho neân neáu laäp Toâng noùi raèng ‚caùi bình laø

thöôøng‛, töùc laø traùi vôùi ñaïo lyù cuûa ‚Tyû löôïng‛, vì theá Toâng ñaây khoâng theå thaønh

laäp. ‚Caùi bình vaân vaân‛ laø bao quaùt caùi bình vaø taát caû loaïi vaät töông tôï khaùc, nhö

y phuïc, phoøng oác..v..v.......

Nghóa Thoâng Suoát:

Nhö noùi raèng Toâng cuûa choã thieát laäp so cuøng tyû löôïng traùi ngöôïc nhau, nhö

laäp Toâng ‚noùi: caùi bình vaân vaân laø thöôøng‛ truï maø khoâng hö hoaïi, ñaây töùc laø

phaïm loãi so cuøng choã hieåu bieát tyû löôïng traùi ngöôïc nhau.

93

*-Tôï Toâng 3:Töï Giaùo Töông Vi (traùi ngöôïc nhau vôùi giaùo phaùp cuûa mình).

Luaän:

(Toâng cuûa hoï thieát laäp) traùi ngöôïc nhau vôùi giaùo phaùp cuûa hoï (töï giaùo töông vi)ï,

nhö Thaéng Luaän Sö laäp luaän ‚AÂm thanh laø thöôøng‛

Chuù Thích:

‚Thaéng Luaän Sö‛: Thaéng Luaän Sö laø ngoaïi ñaïo cuûa coå AÁn Ñoä, hoï thaønh laäp

‚Saùu Cuù nghóa‛: 1- Thaät, 2 - Ñöùc, 3 - Nghieäp, 4 – Ñaïi Höõu, 5 – Ñoàng Dò, 6 –

Hoaø Hôïp. Trong noù, ‚Ñöùc Cuù‛ bao haøm coù 24 thöù, ñeàu laø choã taïo taùnh, theå cuûa

noù laø ‚voâ thöôøng‛.

‚Laäp luaän aâm thanh laø thöôøng‛: Thaéng Luaän Sö taäp Toâng noùi raèng: ‚AÂm thanh

laø thöôøng‛ lieàn so cuøng phaùp cuûa boån giaùo hoï thì traùi ngöôïc nhau, nhaân ñaây

‚Toâng‛ cuûa hoï khoâng theå thaønh laäp ---- chæ coù hoï töø nay veà sau bieän luaän ñeàu

khoâng coøn trôû laïi caên cöù nôi ñaïo lyù cuûa boån giaùo hoï, vì noù khoâng coøn khaû naêng

nöõa; tröø phi hoï ñaõ tuyeân boá thoaùt ly boån giaùo thì môùi coù theå. Baèng khoâng vì laäp

tröôøng cuûa Thaéng Luaän Sö, khoâng theå duøng ‚Toâng‛ choã thieát laäp, voâ tình huûy

hoaïi luaän lyù giaùo phaùp cuûa chính mình (cuûa Thaéng Luaän).

Nghóa Thoâng Suoát:

Nhö noùi Toâng cuûa choã thieát laäp so cuøng ‚giaùo‛ phaùp choã ñeà cöû cuûa ‚chính‛

baûn thaân luaän giaû laïi ‚traùi ngöôïc nhau, nhö Thaéng Luaän Sö laäp‛ Toâng noùi raèng:

‚AÂm thanh laø thöôøng‛, lieàn coù loãi so cuøng giaùo lyù cuûa chính hoï traùi ngöôïc nhau

(Do Thaéng Luaän Sö noùi ‚AÂm thanh‛ laø moät trong 24 thöù ‚Ñöùc‛, ñeàu laø choã taïo

taùnh, vaû laïi theå cuûa noù khoâng phaûi thöôøng).

*- Tôï Toâng 4: Theá Gian Töông Vi (traùi ngöôïc nhau vôùi theá gian).

94

Luaän:

(Toâng cuûa choã thieát laäp so cuøng vôùi)theá gian töông vi (traùi ngöôïc nhau vôùi theá

gian)ñaây, nhö noùi ‚Thoû (meï)coù thai khoâng phaûi (do)maët traêng(maø)coù (thai)‛.

Laïi nhö noùi raèng: ‚Ngöôøi ñaûnh leã ñoáng xöông(con ngöôøi laø)thanh tònh, Vì thaân

phaàn (thaân theå) chuùng sanh,(trong traéng cuõng)nhö soø oác‛

Chuù Thích:

‚Theá gian töông vi‛: ‚Theá gian‛ laø ñaïo lyù cuûa ngöôøi theá gian choã cuøng nhau

hieåu bieát, cuøng nhau tin töôûng, cuøng nhau mong caàu. Ñôøi nhaø Ñuôøng, Nhaân

Minh Nhaäp Chaùnh Lyù Luaän Sôù cuûa phaùp sö Vaên Quyõ noùi raèng:‚Theá gian‛ coù hai

thöù, 1- Hoïc giaû theá gian, 2- Kho âng phaûi hoïc giaû theá gian‛. Hoïc giaû theá gian laø do

hoïc môùi bieát, goïi laø ‚hoïc giaû theá gian‛, nhö kyõ ngheä cuûa theá gian raát nhieàu, hoïc

vaán..v..v..... ‚Khoâng phaûi hoïc giaû theá gian‛ laø khoâng traûi qua hoïc taäp, maø do

nhieàu ngöôøi chung nhau mong caàu, nhö nhöõng söï vieäc truyeàn thuyeát, truyeàn vaên,

hoaëc raát nhieàu öôùc ñònh thaønh tuïc leä cuûa theá gian, ñaây goïi laø ‚Khoâng phaûi hoïc

giaû theá gian‛

‚Thoû coù thai khoâng phaûi (do)maët traêng coù‛:‚Thoû coù thai‛, nghóa laø thoû meï

coù thai thoû con. Roõ raøng nhö, Nhaân Minh Nhaäp Chaùnh Lyù Luaän Giaûi cuûa Phaùp sö

Chaân Giôùi noùi raèng: ‚Ngöôøi theá tuïc ñeàu noùi nhaân vì coù maët traêng neân thoû môùi coù

thai‛, yù cuûa hoï laø: thôøi xöa ôû AÁn Ñoä ngöôøi daân theá tuïc töông truyeàn raèng, sôû dó

thoû meï coù thai thoû con laø do maët traêng ñem ñeán; vaán ñeà ñaây laø do hoï töông

truyeàn trong maët traêng coù con thoû, nhaân vì nguyeân lai cuûa thoû con laø maët traêng.

Chính nhö trong queâ höông chuùng ta cuõng coù töông truyeàn gioáng nhau nhö,Haèng

Nga troán trong cung traêng, Ngoâ Cöông ñoán caây queá..v..v......, nhöõng töông truyeàn

naøy ñeàu laø ‚khoâng phaûi hoïc giaû theá gian‛.Neáu coù ngöôøi laäp luaän raèng: ‚Thoû meï

mang thai thoû con‛ laø khoâng phaûi do maët traêng maø coù thai‛, nhö vaäy laïi caøng traùi

ngöôïc nhau so vôùi nieàm tin theá gian ‚khoâng phaûi hoïc giaû theá gian‛. Nhöng maø

95

choã laäp ngoân cuûa hoïc giaû khoâng phaûi coá yù choáng nhau vôùi ngöôøi theá gian (Ñaây laø

hoïc giaû AÁn Ñoä vaø truyeàn thoáng cuûa ngöôøi tu haønh).

‚Ngöôøi ñaûnh leã ñoáng xöông thanh tònh, vì thaân phaàn(thaân theå) chuùng sanh, nhö

soø oác‛: Phaùp sö Chaân Giôùi noùi raèng: ‚Hoïc giaû Nhò Thöøa khi tu Baát Tònh Quaùn,

quaùn thaân chuùng sanh khoâng phaûi baát tònh. Ngaøy nay ngöôøi ñaûnh leã ñoáng xöông

thanh tònh, töùc laø so cuøng hoïc giaû theá gian traùi ngöôïc nhau‛. ‚Chuùng sanh phaàn‛

töùc laø thaân phaàn (thaân theå) chuùng sanh.

‚Cuõng nhö Soø oác‛: ‚Soø oác‛ laø yù laáy phaàn trong saïch cuûa noù. Ñaïi sö Ngaãu Ích

noùi raèng: ‚Neân bieát Nhaân cuûa thaân phaàn chuùng sinh, so (cuøng) Duï cuûa cuõng nhö

soø oácñeàu coù theå thaønh laäp Toâng baát tònh, maø khoâng theå thaønh laäp Toâng thanh

tònh‛. YÙ töù ñaây laø: ‚Do vì ñaûnh leã ñoáng xöông thaân phaàn (moät boä phaän cuûa thaân

theå) cuûa chuùng sanh laø Nhaân‛, vaø ‚trong traéng cuõng nhö soø oác laø Duï‛, Nhaân ñaây

so cuøng Duï, chæ coù theå duøng ñeán Toâng ‚giöõ laáy baát tònh‛, nhöng khoâng theå duøng

ñeán Toâng ‚giöõ laáy thanh tònh‛ nôi ‚ngöôøi ñaûnh leã ñoáng xöông thanh tònh‛ cuûa

luaän giaû.

Nghóa Thoâng Suoát:

Nhö noùi Toâng cuûa choã thieát laäp so cuøng vôùi ‚theá gian traùi ngöôïc nhau, nhö‛ coù

ngöôøi laäp luaän ‚noùi raèng:‛ thoû meï ‚mang thai thoû con‛ do mong nhôù ‚maët

traêng‛ maø ‚coù thai‛. Laïi nöõa nhö laäp luaän noùi raèng: ‚ñaûnh leã ñoáng xöông cuûa

con ngöôøi‛ laø ‚thanh tònh‛, ñaây thuoäc veà ‚Toâng‛, do vì noù cho thaân phaàn cuûa

chuùng sanh laø thuoäc veà ‚Nhaân‛, baïch tònh (trong traéng)‚cuõng nhö soø oác‛ laø

thuoäc veà ‚Duï‛, laäp luaän ñaây laø hoaøn toaøn phaïm loãi traùi ngöôïc nhau so cuøng theá

gian.

*- Tôï Toâng 5: Töï Ngöõ Töông Vi (Traùi Ngöôïc Nhau Lôøi Mình Noùi).

Luaän:

96

(Toâng cuûa choã thieát laäp) traùi ngöôïc nhau vôùi lôøi mình noùi, nhö noùi: ‚Meï ta laø

Thaïch Nöõ‛(Nöõ caên cuûa Thaïch Nöõ bò laáp kín khoâng theå sanh con).

Chuù Thích:

‚Thaïch Nöõ‛:Haønh Söï Sao Tö Trì Kyù moät trong quyeån 2 noùi naèng: ‚Thaïch Nöõ

ñaây, caên cuûa noù khoâng thoâng daâm‛. Kinh Ñaïi Nieát Baønquyeån 25 noùi raèng: ‚Duï

nhö Thaïch Nöõ, voán khoâng coù töôùng con‛, coù theå bieát nöõ caên cuûa Thaïch Nöõ bò

laáp kín, khoâng theå haønh daâm, cuõng nhaân ñaây khoâng coù khaû naêng sanh con.

Ngöôøi sanh thaân ta môùi coù theå goïi laø ‚Meï Ta‛, ñaõ noùi laø ‚Meï Ta‛ laïi goïi baø laø

‚Thaïch Nöõ‛, theá laø töï maâu thuaãn nhau.

Nghóa Thoâng Suoát:

Nhö noùi Toâng cuûa choã thieát laäp coù loãi ‚traùi ngöôïc nhau lôøi mình noùi‛, nhö laäp

luaän raèng: ngöôøi sanh ta laø meï ta, vì baø laø ‚Thaïch Nöõ‛ (do baø teân laø Thaïch Nöõ),

ñaây laïi laø hoaøn toaøn phaïm loãi traùi ngöôïc nhau lôøi mình noùi.

*- Tôï Toâng 6: Naêng Phaân Bieät Baát Cöïc Thaønh.

(Toâng Theå cuûa Naêng phaân bieät hoaøn toaøn

khoâng theå thaønh laäp)

Luaän:

(Toâng cuûa choã thieát laäp coù loãi nôi Toâng Theå)Naêng Phaân Bieät Baát Cöïc Thaønh

ñaây, nhö ñeä töû Phaät ñoái vôùi sö Soá Luaän maø laäp luaän raèng: ‚AÂm thanh bò hoaïi

dieät‛(nguyeân vì ñoái phöông khoâng chaáp nhaän).

Chuù Thích:

97

‚Naêng Phaân Phieät‛: töùc laø Toâng Theå.

‚Baát Cöïc Thaønh‛: nghóa laø hoaøn toaøn khoâng theå thaønh laäp, nguyeân vì choã

ñoái phöông khoâng chaáp nhaän.

‚AÂm thanh bò hoaïi dieät‛:AÂm thanh laø phaùp cuûa hoaïi dieät. Hai chöõ ‚hoaïi dieät‛

töùc laø ‚Toâng Theå‛ cuûa naêng phaân bieät. ‚AÂm Thanh‛ laø Höõu Phaùp (laø phaùp coù

thaät). Nhöng aâm thanh xöa nay chính laø phaùp cuûa saùt na hoaïi dieät, nhöng sö

Thaéng Luaän thì chaáp aâm thanh laø thöôøng, cho neân hoï tuyeät ñoái khoâng thöøa nhaän

‚AÂm thanh laø hoaïi dieät‛. Nhaân ñaây neáu ñoái vôùi caùc sö Soá Luaän tieát laäp Toâng

‚AÂm thanh laø hoaïi dieät‛ thì nhaát ñònh thaät haønh khoâng ñöôïc thoâng suoát, ñaây goïi

laø ‚baát cöïc thaønh‛(hoaøn toaøn khoâng thaønh), nguyeân vì hoï tuyeät ñoái khoâng theå

tieáp nhaän thöù phaùp naøy. Vì sao khoâng theå tieáp nhaän? Lyù do hoï neáu tieáp nhaän söï

thaønh laäp Toâng naøy cuûa oâng thì caên baûn khoâng theå duøng ñeå bieän luaän vaøhoï ñaõ

phaûi hoaøn toaøn luaân phieân chòu ñöïng: vì Toâng cuûa hoï ñaõ bò phuû ñònh. Sôû dó caàn

bieän luaän, hai beân ñeàu phaûi coù theå duøng ñieàu kieän ñeå töø nay veà sau vaãn ñöôïc

tieán haønh tieáp nhaän, vaãn môùi coùtheå thaûo luaän ñöôïc.Keá ñeán, Nôi Thaønh Duy Thöùc

Luaän, neáu muoán phaù caùc sö Soá Luaän chaáp ‚aâm thanh laø thaät‛ thì phaûi laäp Toâng

raèng: ‚AÂm thanh laø höõu phaùp, quyeát ñònh khoâng thaät‛. Ñeà cöû Nhaân noùi raèng:

‚(vì do noù laøm) ba söï vieäc hôïp thaønh‛. Ñeà cöû Ñoàng Duï noùi raèng: ‚Nhö ñaùm röøng

quan lính vaân vaân‛. Trong ñaây choã noùi ‚ba söï vieäc‛ laø caùc sö Soá Luaän chaáp

‚Taùt Thuøy, Thích Xaø, Thaùp Ma) vaø hoï duøng ba thöù ñaây laøm naêng thaønh ñeå thaønh

töïu 23 phaùp (laø sôû thaønh cuûa hoï), ‚AÂm thanh‛ chính laø moät phaùp trong 23 phaùp

ñaây.

Nghóa Thoâng Suoát:

Nhö noùi Toâng cuûa choã thieát laäp coù loãi nôi Toâng Theå cuûa‚Naêng Phaân Bieät hoaøn

toaønkhoângthaønh‛, thí duï ‚nhö ñeä töû Phaät ñôùi vôùi caùc sö Soá Luaän laïi laäp‛ Toâng

noùi raèng: ‚AÂm thanh‛ laø phaùp ‚hoaïi dieät‛, töùc laø hoaøn toaøn phaïm loãi naêng phaân

bieät khoâng cöïc thaønh; nguyeân vì ñoái phöông tuyeät ñoái khoâng chaáp nhaän thaønh

laäp Toâng Theå nhö theá.

98

Giaûi Thích Luaän:

Töø trong thí duï thöù tö ‚Traùi ngöôïc nhau vôùi theá gian‛ ñeán thöù saùu (Naêng

phaân bieät khoâng cöïc thaønh) ñaây, coù theå thaáy nôi trong Nhaân Minh, neáu caàn laäp

luaän, khoâng theå chæ töï mình oâng, hoaëc ngöôøi cuûa baûn Toâng oâng laïi coù theå tin

nhaän phaùp cuûa oâng, maø phaûi caàn chuù yù ñeán nhieàu phöông dieän höùa khaû; nhaân

ñaây khi ñeà xuaát luaän ñieåm (meänh ñeà):

1, Phaûi khieán ñoái phöông nhieàu ít coù theå chaáp nhaän.

2, Khoâng theå moät khi baét ñaàu khai saùng laïi khieán ñoái phöông khoâng theå tieáp

nhaän, neáu phuû nhaän thì laïi hoaøn toaøn maát caùi gì ban ñaàu ñaøm luaän.

Neáu moät khi baét ñaàu khai saùng tuyeät ñoái ñaøm luaän khoâng theå toång hôïp thì

ñieàu ñoù bieän luaän hoaøn toaøn khoâng theå ra khoûi. Nhaân ñaây, caàn yeáu duøng Nhaân

Minh ñeå thuyeát phuïc ñoái phöông, taát nhieân phaûi tuaàn töï tieán daàn, khoâng theå tieán

moät caùch haáp taáp voäi vaøng. Ñaây cuõng laø phöông tieän quaù trình luaän chöùng tu

döôõng cuøng chuyeân moân cuûa Nhaân Minh Luaän. Noùi ñôn giaûn, muïc ñích bieän

chöùng cuûa Nhaân Minh Luaän chính laø hoaøn toaøn thuyeát phuïc ñoái phöông, phaù tröø

meâ chaáp cuûa ñoái phöông, duøng luaän lyù caûm phuïc ñoái phöông, khieán boû taø kieán,

vaøo nôi chaùnh kieán, khoâng caàn choïc giaän, chaâm töùc hoaëc traùch maéng, giaùo huaán

ñoái phöông, laïi khoâng caàn caõi loän maï nhuïc ñoái phöông, cho neân khoâng theå moät

khi môû lôøi laïi khoâng hoan hyû ca ngôïi, ñaáy chính laø khoâng theå ñaït thaønh coâng

duïng lôïi tha cuûa ‚Nhaân Minh‛. Vì theá phaûi bieát, ‚Nhaân Minh‛chính laø moät

khuoân phaùp hoïc vaán raát chu ñaùo laâu daøi ñeå thaâu nhieáp daãn daét chuùng sanh vaøo

ñaïo.

*- Tôï Toâng 7: Sôû Phaân Bieät BaátCöïc Thaønh.

(Ñoái töôïng phaân bieät khoâng theå thaønh laäp)

Luaän:

99

(Choã laäp Toâng coù loãi )sôû phaân bieät(chæ cho Höõu Phaùp ‚Ngaõ‛ hoaëc Toâng

Y)baátcöïc thaønh ñaây, nhö caùc sö Soá Luaän ñoái vôùi ñeä töû Phaät (laïi)noùi: ‚Ngaõ(Thaàn

Ngaõ, Linh Hoàn)laø tö duy‛.

Chuù Thích:

‚Sôû phaân bieät‛ töùc laø chæ cho Höõu Phaùp hoaëc Toâng Y. ÔÛ ñaây töùc laø chöõ ‚Ngaõ‛

cuûa ‚Ngaõ laø tö duy‛

‚Baátcöïc thaønh‛: töùc laø khoâng theå thaønh laäp, khoâng chaáp nhaän. Nhaân vì ñeä töû

Phaät quyeát khoâng chaáp nhaän thieát laäp ‚Ngaõ‛ laøm ‚Höõu Phaùp‛, nhaân vì ñeä töû

Phaät ñeàu tin bieát lyù cuûa ‚voâ ngaõ‛, cho neân thieát laäp ‚Ngaõ‛ laøm höõu phaùp ñoái vôùi

ñeä töû Phaät maø noùi laø nhaát ñònh khoâng theå chaáp nhaän.

‚Ngaõ laø tö duy‛: ‚Ngaõ‛ ñaây laø do ngoaïi ñaïo noùi, ñeàu laø chæ cho Thaàn Ngaõ

(Linh Hoàn) maø noùi. ‚Tö Duy‛ töùc laø suy nghó, choã taâm tö duy. Ñaây laø ngoaïi ñaïo

Soá Luaän noùi, cuøng thôøi kyø Khaûi Moâng Phaùp Quoác tieáng noùi Trieát Hoïc Gia Ñòch

Ca Nhó (Descartes, 1596 – 1650) ‚Ngaõ tö duy vì theá ngaõ hieän höõu‛ (Cogito ergo

sum. I think; therefore I am.), cô hoà hoaøn toaøn nhaát trí, ñeàu chaáp nhaän cho laø ‚coù

Ngaõ‛. (Khoâng bieát tö töôûng chuû yeáu cuûa Ñòch Ca Nhó ñaây hoaøn toaøn phuû nhaän

hay aûnh höôûng hoaëc ‚môû saùo‛ cuûa caùc nhaø Soá Luaän AÁn Ñoä?)

Nghóa Thoâng Suoát:

Nhö noùi Toâng choã thieát laäp coù loãi ‚Sôû phaân bieät cuoái cuøng khoâng thaønh ñaây,

nhö caùc sö Soá Luaän ñoái vôùi ñeä töû Phaät laïi laäp luaän noùi raèng: Ngaõ laø tö duy‛ thì

laïi hoaøn toaøn phaïm loãi sôû phaân bieät cuoái cuøng khoâng thaønh.

Chuù Thích:

100

Trong thí duï so saùnh ‚naêng phaân bieät baát cöïc thaønh‛ (naêng phaân bieät hoaøn

toaøn khoâng thaønh)cuûa Thöùc thöù saùu vaø ‚sôû phaân bieät baát cöïc thaønh‛ (sôû phaân

bieän hoaøn toaøn khoâng thaønh) cuûa Thöùc thöù baûy, coù theå bieát ñoù laø vaán ñeà ‚ñoái

töôïng‛. Nhaân ñaây khi bieän luaän ñoái ñòch lyù luaän veà Ngaõ caû hai beân caàn phaûi

‚bieát mình bieát hoï‛, vaû laïi moät khi môû ñaàu caàn nghieâm troïng ôû choã hoaøn toaøn

phaïm phaûi ñieàu ‚kieâng kî‛ cuûa ñoái phöông (Moät khi môû ñaàu phaûi an uûi hoï ñieàu

traùi ngöôïc toån thöông);nhaân ñaây duøng ‚Nhaân Minh‛ thuyeát phuïc hoaëc caûm hoaù

ñeå daãn daét ngöôøi hoï, khoâng theå chæ coù moät muøi ‚töï baøy töï noùi‛, maø phaûi giaûi roõ

ñoái töôïng cuûa hoï, choã goïi laø ‚ñöông cô‛, tín ngöôõng cuûa hoï laø gì, nôi tín ngöôõng

cuûa hoï, trong ñoù coù sôû tröôøng sôû ñoaûn, nhôø ñoù môùi coù theå naém baét troïng ñieåm,

tuaàn töï tieán daàn, moãi moãi coâng phaù. Coù theå bieát, hoïc taäp Nhaân Minh khoâng chæ

caàn hieåu roõ, ghi kyõ caøngmoät coâng thöùc moät caùch thöùc cuûa khuoân cheát, maø coøn

phaûi caàn hoïc ñeå trôû thaønh hoïc vaán cuûa moät khuoân linh hoaïi, vaû laïi phaûi ‚do

ngöôøi ñaët ra coâng thöùc, do phaùp ñaët ra coâng thöùc‛ thì môùi coù theå noùi ñaõ ‚thoâng

ñaït Nhaân Minh‛.

*- Tôï Toâng 8: Caâu Baát Cöïc Thaønh.

(Caû hai hoaøn toaøn khoâng theå thaønh laäp)

Luaän:

Caâu (caû hai Toâng Theå ‚Naêng Phaân Bieät‛ vaø Höõu Phaùp ‚Sôû Phaân Bieätõ‛)Baát

Cöïc(hoaøn toaøn khoâng theå) Thaønh (laäp)ñaây, nhö caùc sö Thaéng Luaän ñoái vôùi ñeä töû

Phaät (laïi)laäp luaän raèng: ‚Ngaõ duøng (ñeå)hoaø hôïp nhaân duyeân‛

Chuù Thích:

‚Caâu baát cöïc thaønh‛: ‚Caâu‛ laø chæ cho Toâng Theå cuøng Höõu Phaùp (phaùp coù

thaät) caû hai ñeàu ‚khoâng theå thaønh laäp‛, khoâng theå chaáp nhaän söï laäp luaän naøy.

‚Ngaõ duøng (ñeå) hoaø hôïp nhaân duyeân‛: ‚Ngaõ‛ töùc laø chæ cho choã phaân bieät, choã

coù phaùp. ‚Hoaø hôïp nhaân duyeân‛ töùc laø chæ cho Toâng Theå, chæ cho Naêng Phaân

101

Bieät. Ngoaïi ñaïo Thaéng Luaän chaáp ‚Ngaõ‛ cho laø thaät vaø noùi raèng: do trong ‚Ñöùc

Cuù‛ coù 9 thöù nhaân duyeân hoøa hôïp laø ‚giaùc, laïc, khoå, duïc, saân, caàn, duõng, haønh,

phaùp phi phaùp‛,thöôøng sanh khôûi ‚Trí Töôùng‛, maø goïi ‚Trí Töôùng‛ ñaây laø

‚Ngaõ‛.Sau ñoù do ‚Ngaõ‛ cuøng ‚Hoaø Hôïp Cuù‛ laøm nhaân duyeân, lieàn coù theå khieán

‚9 ñöùc‛ cuøng ‚Ngaõ‛ hoaø hôïp maø taùi phaùt khôûi ‚Trí Töôùng‛, cho neân ‚Hoaø Hôïp

Cuù‛ cuøng ‚Trí Töôùng‛, choã phaùt khôûi laïi coù theå hieån baøy ‚Ngaõ Theå‛, cho neân

chöùng minh ‚Ngaõ‛ coù thaät theå,cho neân ‚Ngaõ‛ thì thaät coù.Ñaâyñeàu laø ngoaïi ñaïo

voïng chaáp thaät phaùp ôû ngoaøi taâm, chuyeân hoaø hôïp ñeå sanh ra theå cuûa ‚thaät

ngaõ‛,vì theá chaáp ‚Ngaõ‛ cho laø thaät.Nhöng ñoái vôùi ñeä töû Phaät maø noùi, ‚Toâng‛

ñaây choïn ‚Ngaõ‛ laøm Höõu Phaùp (phaùp coù thaät), cho neân quyeát ñònh khoâng chaáp

nhaän.Laïi duøng ‚Hoaø hôïp nhaân duyeân‛ laøm Toâng Theå thì cuõng khoâng chaáp nha än,

vì theá goïi Toâng naøy laø ‚Caâu baát cöïc thaønh‛. Hôn nöõa, ‚Hoaø hôïp nhaân duyeân‛

cuûa Thaéng Luaän goïi,chính laøvoïng chaáp cuûa töï taâm, chaáp phaùp ôû ngoaøi taâm laø

thuoäc veà ‚Nhaân duyeân taø giaùo‛ khoâng phaûi laø 12 nhaân duyeân trong chaùnh giaùo

(Nhaân duyeân chaùnh giaùo).

Nghóa Thoâng Suoát:

Nhö noùi Toâng Theå cuûa naêng phaân bieät cuøng Höõu Phaùp (phaùp coù thaät) cuûa sôû

phaân bieät, caû hai ñoù ‚ñeàu hoaøn toaøn khoâng theå thaønh laäp, nhö caùc sö Thaéng

Luaän ñoái vôùi ñeä töû Phaät laäp‛ luaän raèng: ‚Ngaõ‛ (höõu phaùp) ‚do vì‛ 9 Ñöùc ‚hoaø

hôïp nhaân duyeân‛ taïo thaønh thaät theå,ñaây laø hoaøn toaøn phaïm loãi Toâng Theå cuøng

Höõu Phaùp ñeàu khoâng theå thaønh laäp.

*- Tôï Toâng 9: Töông Phuø Cöïc Thaønh.

(Thaønh laäp hoaøn toaøn phuø hôïp nhau)

Luaän:

Töông Phuø Cöïc Thaønh ñaây nhö noùi: ‚AÂm thanh laø choã nghe‛

102

Chuù Thích:

‚Töông Phuø‛: coù hai thöù, 1- Laäp luaän cuøng beân ñòch phuø hôïp nhau. 2- Taát caû moïi

ngöôøi thaûy ñeàu hoaøn toaøn taùn ñoàng, söï vieäc khoâng chuùt maûy may dò nghò. Neáu lôøi

noùi nhö theá thì maûy may taát yeáu khoâng caàn bieän thuyeát, sao laïi phaûi laäp löôïng ñeå

bieän luaän?

‚AÂm thanh laø choã nghe‛: ñaây laø ai cuõng ñeàu bieát söï vieäc cuûa ñaïo lyù naøy, maø laïi

quyeát ñònh khoâng caàn coù ngöôøi phaûn ñoái. Nhöng cuõng nhaân ñaây, neáu laäp Toâng

naøy laïi trôû thaønh lôøi noùi voâ duïng, ña söï. Nhaân vì phaøm bieän luaän, taát nhieân phaûi

coù hai beân khoâng theå taùn ñoàng laãn nhau thì môùi phaûi laäp löôïng ñeå bieän luaän, ñeå

mong caàu ai phaûi ai khoâng phaûi. Neáu ôû nôi söï vieäc naøo ñoù, yù kieán cuûa ñaïi gia

nhaän thaáy ñeàu nhaát trí thì khoâng caàn laäp löôïng ñeå bieän luaän.

Nghóa Thoâng Suoát:

Nhö noùi Toâng cuûa choã thieát laäp coù loãi laø hai beân taïo yù kieán ‚thaønh laäp hoaøn

toaøn phuø hôïp nhau‛ ñaây, nhö laäp löôïng noùi: ‚AÂm thanh laø choã nghe‛ laø hoaøn

toaøn phaïm loãi ôû choã thaønh laäp phuø hôïp nhau maø keû ñòch vaø ta caû hai ñeàu maûy

may khoâng dò nghò.

B)- Toång Keát Chín Loãi:

Luaän:

Nhölaø (trong 9 thöù Tôï Laäp Toâng trôû leân coù)nhieàu (thöù) ngoân (töø nhö 5 thöù ngoân

töø: hieän löôïng töông vi, tyû löôïng töông vi, cho ñeán töï ngöõ töông vi),laø (vì Luaän

Giaû khi laäp Toâng töï)vöùt boû töï töôùng moân cuûa caùc phaùp, vì khoâng dung

naïp(cho)thaønh (laäp laøm Toâng), vì (maëc duø)laäp(Toâng cuõng) khoâng(khieán) quaû

(chaùnh trí phaùt sanh), neân (goïi chung)laø loãi cuûa Töông Tôï Laäp Toâng.

Chuù Thích:

103

‚Noùi nhieàu nhö theá‛:laø chæ cho moïi thöù lôøi noùi cuûa 9 thöù ‚Tôï naêng laäp toâng‛

ôû tröôùc.

‚Vöùt boû töï töôùng moân cuûa caùc phaùp‛: laø chæ 5 thöù ‚Tôï Laäp Toâng‛ tröôùc.

‚Khieån‛, Thuyeát Vaên Giaûi Töï noùi raèng: laø ‚Toáng khöù‛; nhö ñöa ñi. Khöông Hy

Töï Ñieån: laø ‚ñieàu khieån vaäy; ñaøy ñi vaäy‛ nhö ñöa ñi phoøng giöõ. Laïi nöõa, nhö

ñieàu ñình vaäy, nhö khieán cho saàu lo, khieán cho buoàn raàu. Ñaïi sö Ngaãu Ích noùi

raèng: ‚ñieàu khieån vaäy‛. Nghóa chung cuûa noù laø: Toáng (ñuoåi ñi), phaùt xuaát, phoùng

truïc (ñaøy ñi), pheá khí (vöùt boû), baøi giaûi (ñieàu ñình), baøi di (dôøi ñoåi), baøi

xích..v..v..... ÔÛ ñaây thöôøng giaûi thích laø ‚vöùt boû‛. ‚Vöùt boû töï töôùng moân cuûa caùc

phaùp‛, nghóa laø Luaän Giaû töï mình ñeà cöû ra caùc phaùp laøm Toâng, Nhaân, Duï vaân

vaân cho hoï laäp luaän, laïi vaãn töï mình ñem nhöõng töï töôùng cuûa caùc phaùp ñaây pheá

boû (Nhö coù Tieåu Thuyeát Gia cuûa theá tuïc noùi raèng: ‚Töï pheá boû voõ coâng). Thí duï

nhö noùi: ‚AÂm thanh khoâng phaûi choã nghe‛, boán chöõ ‚khoâng phaûi choã nghe‛ ñaây,

so cuøng ‚töï töôùng‛ cuûa ‚AÂm thanh‛ traùi ngöôïc nhau (neáu nhö ‚AÂm thanh‛

khoâng phaûi laø choã nghe ñaây, nhö theá noù laø gì? ‚Töï töôùng‛ cuûa noù laø gì? Nhö theá

thì ‚Töôùng aâm thanh‛ laïi khoâng theå bieát). Laïi nhö noùi ‚Caùi bình laø thöôøng‛ thì

chöõ ‚Thöôøng‛ ñaây laïi so cuøng ‚Töï Töôùng‛ cuûa caùi bình traùi ngöôïc nhau. Laàn

nöõa nhö laäp luaän ‚AÂm thanh laø thöôøng truï‛, ‚Thöôøng Truï‛ ñaây so cuøng ‚Töï

Töôùng cuûa ‚AÂm Thanh‛ traùi ngöôïc nhau. Laïi nhö noùi ‚Xöông ñaàu ngöôøi thì

thanh tònh‛, töø ‚Thanh Tònh‛ ñaây so cuøng ‚Töï Töôùng‛ cuûa xöông ñaàu traùi ngöôïc

nhau. Laïi nhö noùi ‚Meï toâi laø Thaïch Nöõ‛, töø ‚Thaïch Nöõ‛ ñaây so cuøng ‚Töï

Töôùng‛ cuûa meï toâi traùi ngöôïc nhau.

‚Baát Dung Thaønh Coá‛ (Lyù do khoâng cho pheùp thaønh laäp): ñaây laø chæ cho ba thöù

‚Baát Cöïc Thaønh‛ vaø moät thöù sau cuøng laø ‚Töông phuø cöïc thaønh‛. Chöõ ‚Dung‛

ñaây laø cho pheùp. Ba thöù ‚Baát Cöïc Thaønh‛, vì phía keû ñòch quyeát khoâng cho pheùp

noùi thöù phaùp naøy, cho neân noù khoâng cho pheùp thaønh laäp laøm Toâng; ‚Töông Phuø

Cöïc Thaønh‛ laø choã ñoâi beân khoâng theå bieän luaän, cho neân khoâng caàn hy voïng laäp

104

Toâng nhö theá, vì theá cuõng bieán thaønh ‚Taát Dung Thaønh‛ (khoâng cho pheùp

thaønh laäp).

‚Laäp voâ quaû coá‛ (Vì thaønh laäp khoâng keát quaû): ñaây laø noùi chung phaïm 9 loãi cuûa

‚Tôï Laäp Toâng‛. ‚Höõu Quaû‛ (coù keát quaû) ñaây laø do traûi qua ‚Chaân Naêng Laäp‛

(naêng laäp chaân thaät), maø thöôøng khieán ngöôøi boû taø kieán, phaùt sanh chaùnh trí, goïi

laø ‚Höõu Quaû‛. Nhö 9 thöù ‚Tôï naêng laäp Toâng‛ ñaây lieàn mieãn cöôõng khieán noù

thaønh laäp laøm Toâng, vaø cuõng khoâng theå khieán ngöôøi chieáu coá nhìn thaáy chaùnh lyù

ñeå sanh khôûi chaùnh trí, do ñoù goïi laø ‚Voâ Quaû‛ (khoâng keát quaû). Nhö theá ñaõ lao

löïc maø laïi khoâng coâng, chæ laø ñaøo veùt nhieàu lôøi trôû thaønh noùi naêng hyù luaän, naøo

coù lôïi ích gì? Cho neân keû hoïc taäp Nhaân Minh phaûi hieåu saâu nghóa naøy, ñeå khoûi

söï vieäc voâ ích, lôøi noùi khoâng ñaâu, caû mình vaø ngöôøi ñieàu khoâng coù lôïi.

‚Tôï laäp toâng quaù‛: chöõ ‚Quaù‛ nghóa laø loãi maát, sai laàm, La Taäp Taây Döông

goïi laø ‚Hoûng maát‛ (Fallacy).

Nghóa Thoâng Suoát:

‚Nhö laø‛ trong 9 thöù Tôï Laäp Toâng trôû leân, coù ‚nhieàu‛ thöù ‚ngoân‛ töø, 5 thöù

tröôùc laø loãi traùi ngöôïc nhau (1- Traùi ngöôïc nhau hieän löôïng, 2- Traùi ngöôïc nhau

tyû löôïng, 3- Traùi ngöôïc nhau töï giaùo, 4- Traùi ngöôïc nhau theá gian, 5- Traùi ngöôïc

nhau töï ngöõ), ‚laø‛ luaän giaû töï mình chuû ñoäng vöùt boû choã laäp ‚Töï Töôùng Moân‛

cuûa ‚caùc phaùp‛ (khieán caùc phaùp maát töï töôùng cuûa noù) ‚cho neân‛. coù loãi. 4 thöù

sau (3 thöù Baát Cöïc Thaønh vaø Töông Phuø Cöïc Thaønh) laø do nôi khoâng cho pheùp

thaønh laäp laøm Toâng, cho neân coù loãi. Noùi trôû laïi, 9 thöù Tôï Laäp Toâng, maëc duø laäp

Toâng, lyù do khoâng coù theå khieán quaû sanh chaùnh trí, goïi chung laø loãi cuûa Töông

‚Tôï Laäp Toâng‛.

2)- TÔÏ NHAÂN.-

Luaän:

105

Ñaõ noùi Tôï Toâng, (hoâm nay ñang) noùi Tôï Nhaân: baát thaønh, baát ñònh, vaø cuøng

töông vi, goïi laø Tôï Nhaân.

Chuù Thích:

‚Tôï Nhaân‛: laø Nhaân töông tôï,khoâng phaûi Nhaân chaân thaät, nguyeân vì ‚Nhaân‛

cuûa choã ñeà cöû (lyù do), ñeàu khoâng theå uûng hoä ‚Toâng‛ cuûa choã muoán laäp nhaèm ñeå

khieán ‚Toâng‛ cuûa noù ñöôïc thaønh laäp; vì lyù do ñoù thöù Nhaân ñaây chæ coù hình thöùc

cuûa ‚Nhaân‛ maø thoâi, ñeàu khoâng coù noäi dung vaø taùc duïng cuûa ‚Nhaân‛, cho neân

noùi laø ‚Chi töông tôï nhaân‛(Tôï Nhaân).

‚Baát Thaønh) (khoâng ñöôïc thaønh laäp):Chi Nhaân coù boán thöù khoâng thaønh;

döôùi ñaây seõ giaûi thích töôøng taän hôn.

‚Baát Ñònh‛ (khoâng nhaát ñònh): Chi Nhaân coù 6 thöù khoâng nhaát ñònh.

‚Töông Vi‛ (traùi ngöôïc nhau): Chi Nhaân coù 4 thöù traùi ngöôïc nhau.

Nghóa Thoâng Suoát:

Ñeán ñaây ‚ñaõ noùi‛ roõ laäp ‚Toâng‛ töông ‚tôï‛, hoâm nay ‚ñang noùi‛ chi ‚Nhaân

töông tôï‛, trong noù bao quaùt goàm coù: A- 4 thöù ‚baát thaønh‛, B- 6 thöù ‚baát ñònh‛,

C-3- ‚vaø cuøng‛ D- 4 thöù ‚töông vi, goïi teân laø Töôùng cuûa Chi Töông ‚Tôï Nhaân‛.

A,- 4 Thöù Tôï Nhaân Baát Thaønh

(boán thöù Tôï Nhaân khoâng ñöôïc thaønh laäp):

Luaän:

Baát thaønh coù 4 thöù: 1- Löôõng caâu baát thaønh, 2- Tuøy nhaát baát thaønh, 3- Do döï baát

thaønh, 4- Sôû y baát thaønh.

106

Chuù Thích:

‚Baát Thaønh‛: nghóa laø Nhaân cuûa choã thieát laäp khoâng ñöôïc thaønh laäp.

Nghóa Thoâng Suoát:

Tieát muïccuûa baûn luaän seõ laàn löôïc trình baøy theo sau ñaây (döôùi ñaây seõ töôøng

thuaät)

A1/- Tôï Nhaân: Löôõng Caâu Baát Thaønh.-

(Caû hai beân ñeàu khoâng ñöôïc thaønh laäp)

Luaän:

Nhö thaønh laäp ‚AÂm thanh laø voâ thöôøng‛ vaân vaân, neáu nhö noùi ‚vì con maét laø

choã thaáy ñöôïc taùnh‛, caû hai (beânñòch vaø beân ta)ñeàu khoâng(ñöôïc) thaønh(laäp).

Chuù Thích:

‚Nhö thaønh laäp aâm thanh laø voâ thöôøng‛: Giaû thuyeát laäp löôïng raèng: ‚AÂm

thanh laø höõu phaùp‛ (phaùp coù thaät), duøng ‚voâ thöôøng‛ laøm Toâng.

‚Vì con maét laø choã thaáy ñöôïc taùnh‛: laïi ñeà cöû Nhaân noùi raèng: ‚lyù do vì con maét

laø choã thaáy ñöôïc taùnh cuûa noù‛, vì ‚lyù do‛ ñaây maø muoán thaønh laäp

meänh ñeà (Toâng) ‚aâm thanh laø voâ thöôøng‛.

‚Löôõng caâu baát thaønh‛ (Caû hai beân ñeàu khoâng ñöôïc thaønh laäp): chöõ ‚Löôõng‛ laø

song phöông, chæ cho caû hai beân ñich vaø beân ta, ñeàu khoâng theå thaønh laäp.

Nguyeân vì ‚aâm thanh‛ quyeát ñònh khoâng phaûi do con maét laø choã thaáy ñöôïc taùnh

cuûa noù, ñem ‚con maét laø choã thaáy ñöôïc taùnh‛ laïi thaønh laäp lyù do (Nhaân) cuûa

107

‚aâm thanh laø voâ thöôøng‛, thì Nhaân ñaây baát luaän beân ñòch vaø beân ta, baát kyø phía

naøo ñeàu khoâng theå cho pheùp, cho neân goïi laø ‚löôõng caâu baát thaønh‛.

Nghóa Thoâng Suoát:

Thí duï ‚nhö‛ coù ngöôøi ‚Thaønh laäp {AÂm thanh laø voâ thöôøng]vaân vaân laøm Toâng,

sau ñoù ‚neáu‛ ñeà cöû Nhaân noùi raèng: [vì con maét laø choã thaáy taùnh]‛, thì beân ñòch

vaø beân ta, ñoâi beân ‚caû hai ñeàu‛ khoâng chaáp nhaän, cho neân ‚khoâng‛ ñöôïc

‚thaønh‛ laäp laøm Nhaân,vì Nhaân ñaây neáu ñöôïc ñeà cöû thì hoaøn toaøn phaïm loãi

‚Löôõng caâu baát thaønh‛ (caû hai beân ñeàu khoâng ñöôïc thaønh laäp).

Thí duï theâm cho deã hieåu;

Caùi Nhaân ñeà cöû caû hai beân ta vaø beân ñòch ñeàu khoâng chaáp nhaän, nhö:

*- Toâng: AÂm thanh laø voâ thöôøng vaân vaân,

*- Nhaân: vì con maét laø choã thaáy taùnh.

Nhaân ñaây khoâng theå thaønh laäp, vì con maét cuûa hai beân ñeàu khoâng theå thaáy

ñöôïc taùnh cuûa aâm thanh, cho neân bò loãi löôõng caâu baát thaønh.

A2/- Thuøy Nhaát Baát Thaønh.-

(Theo moät beân khoâng ñöôïc thaønh laäp).

Luaän:

‚Vì (choïn laáy)choã taïo taùnh‛(laøm Nhaân cho Toâng aâm thanh voâ thöôøng), (thì)

ñoái (nghòch)vôùi (aâm thanh thöôøng truï cuûa)Thanh Hieån Luaän,(cho neân Nhaân ñaây

phaïm loãi) theo moät beân khoâng(theå) thaønh(laäp).

Chuù Thích:

108

‚Vì choã taïo taùnh‛: ñaây laø baøy toû tieáp theo phía tröôùc: vaãn thieát laäp ‚aâm thanh

laø voâ thöôøng‛ laøm Toâng, maø laïi ñeà cöû ñeà cöû ‚do vì aâm thanh laø choã taïo taùnh‛

laøm Nhaân.

‚Ñoái vôùi Thanh Hieån Luaän, theo moät beân khoâng thaønh:Neáu choïn ‚vì choã taïo

taùnh‛ laøm Nhaânthì maëc duø phe nhaø cuûa mình ñeàu chaáp nhaân ‚Nhaân‛ naøy ñöôïc

thaønh, nhöng phe ñòch neáu laø keû ngoaïi ñaïo Thanh Hieån Luaän thì khoâng theå chaáp

nhaän laäp noù laøm ‚Nhaân‛. Nguyeân vì keû Thanh Hieån Luaän chaáp taát caû taùnh aâm

thanh ñeàu laø thöôøng truï, khoâng theo moät beân duyeân sanh, nhöng maø taát nhieân

vaãn phaûi ñôïi ngoaïi duyeân môùi coù theå hieån baøy phaùt ñaït, môùi coù theå bieåu hieän

giaûi thích, neân goïi laø Thanh Hieån Luaän. Nhö Thaønh Duy Thöùc Luaän noùi raèng:

‚Chaáp thieân leäch taát caû aâm thanh thöôøng coøn, phaûi ñôïi duyeân môùi hieån baøy phaùt

ñaït, môùi coù theå hieån hieän giaûi thích.‛ Du Giaø Sö Ñòa Luaän cuõng giaûi thích:

‚Ngoaøi caùc sö Thanh Luaän phaùt khôûi caùi thaáy nhö theá, laäp luaän nhö theá: cho

Töôùng aâm thanh voán coù, khoâng sanh khoâng dieät, nhöng nhôø Soá Luaän tuyeân boá ra

thì môùi ñöôïc hieåu roõ, maø cho AÂm Theå laø thöôøng‛. Vì keû ñoái thuû Thanh Hieån

Luaän khoâng chaáp nhaän ‚AÂm thanh laø choã taïo taùnh‛, do ñoù neáu ñeà cöû noù laøm

Nhaân, thì phaïm loãi theo ‚theo moät beân khoâng thaønh‛

Nghóa Thoâng Suoát:

Neáu vaãn thieát laäp aâm thanh laøm Toâng cuûa voâ thöôøng, maø ñeà cöû: choïn laáy‚choã

taïo taùnh‛ laøm Nhaân cho noù, thì ñoái vôùi ñòch thuû cuûa Thanh Hieån Luaän maø noùi,

töùc laø phaïm loãi ‚Theo moät beân khoâng theå thaønh laäp‛, nguyeân vì chuû yeáu giaùo

nghóa cuûa keû Thanh Hieån Luaäncho aâm thanh laø thöôøng truï, khoâng sanh khoâng

dieät, khoâng phaûi choã taïo taùnh, ñôïi caùc duyeân môùi hieån baøy.

Thí duï theâm cho deã hieåu:

Choã Nhaân muoán laäp thì phaûi ñaày ñuû hai beân caû chuû vaø khaùch ñeàu coâng nhaän

hoaëc ít nhaát moät beân khaùch coâng nhaän môùi thaønh môùi; nhöng caùi Nhaân ñaây beân

khaùch khoâng coâng nhaän neân bò loãi theo moät beân khoâng theå thaønh laäp, nhö:

109

*- Toâng: AÂm thanh laø voâ thöôøng,

*- Nhaân: Vì choã taïo taùnh.

Nhaân ñaây theo phe ngöôøi ñeà cöû thì khoâng bò loãi, nhöng ñoái vôùi phaùi Thanh

Hieån Luaän thì bò phaïm loãi Theo moät beân khoâng theå thaønh laäp, vì phaùi naøy chaáp

cho aâm thanh laø thöôøng truï, khoâng sanh dieät, khoâng phaûi choã taïo taùnh.

A3/- Do Döï Khoâng Thaønh.-

(Do döï neân khoâng ñöôïc thaønh laäp).

Luaän:

Nôi (choã xa thaáy gioáng nhö)söông muø nhieàu taùnh(chaát maø phaùt)khôûi nghi

hoaëc,(nhöng) luùc ñoùlaïi(choïn noù ñeå)thaønh (laäp Toâng cho raèng: do)‚Taùnh‛ (cuûa)

‚nhieàu thöù‛(cuûi caây cuøng)löûa hoaø hôïpcoù(khoùi sanh khôûi)‛,(do thaáy coù khoùi)maø

(voïng chaáp)coù choã noùi(naêng, vì theá Nhaân cuûa choã ñeà cöû lieàn phaïm loãi)do

döï(khoâng xaùc ñònh neân)khoâng(theå)thaønh(laäp).

Chuù Thích:

‚Nôi söông muø ñaúng taùnh khi khôûi nghi hoaëc‛: ‚Söông muø‛ laø thaáy nôi xa coù

söông muø. ‚Nhieàu Taùnh‛ (ñaúng taùnh), töùc laø chæ khoâng nhaát ñònh laø söông muø,

hoaëc ñaây laø buïi baëm, hoaëc hôi nöôùc..v..v..... ‚khôûi nghi hoaëc‛, nhaân vì xa thaáy

khoâng theå xaùc ñònh, maø chæ nghi noù coù theå laø khoùi cuûa löûa chaùy maø phaùt khôûi.

‚Laïi thaønh (laäp)ñaïi chuûng(nhieàu loaïi cuøng)löûahoaø hôïp coù (khoùi sanh khôûi)‛:Chöõ

‚Thaønh‛ laø thaønh laäp, töùc laø laäp Toâng. Nghóa laø thaáy vaät ôû nôi choã xa hình daùng

gioáng nhö söông muø, coøn chöa coù theå xaùc ñònhluùc ñoù noù phaûi chaêng laø khoùi, laïi

voäi vaõ thieát laäp Toâng nhö theá: ‚Nhieàu loaïi (ñaïi chuûng)hoaø hôïp coù löûa‛. ‚Ñaïi

Chuûng‛ laø chæ cho nhieàu loaïi nhö: cuûi, caây, khoùi..v..v..... coù chaát ngaïi, laø vaät coù

theå ñoát chaùy. ‚Hoaø hôïp löûa‛, nghóa laø cuøng vôùi löûa hoaø hôïp. Chöõ ‚Coù‛ nghóa laø

sanh, sanh khôûi. Chæ coù khoùi sanh khôûi. Laäp löôïng ñaây cho laø ‚löûa phaùt khôûi ôû

110

choã xa‛ cho laø Höõu Phaùp (Phaùp coù thaät); ‚Löûa cuøng nhieàu loaïi hoaø hôïp‛ laøm

Toâng, ‚Duøng thaáy khoùi‛ laøm Nhaân. Maëc duø ‚Höõu Phaùp‛ cuøng ‚Toâng‛ ñeàu coù

theå thaønh laäp, nhöng vaät choã thaáy thì chöa coù theå xaùc ñònh laø khoùi, vì theá khoâng

theå xaùc ñònh, neáu coá yù cöông quyeát laøm Nhaân thì phaïm loãi ‚do döï khoâng thaønh‛

(do döï neân khoâng ñöôïc thaønh laäp).

‚Do döï khoâng thaønh‛: traïng huoáng chöa coù theå xaùc ñònh goïi laø do döï, cuõng laø

nghóa chöa quyeát ñònh (uncertainty). Neáu nhö töï mình cöông quyeát choïn laáy

traïng huoáng hoaëc söï vaät laøm ‚Nhaân‛ (lyù do) maø ñieàu ñoù chöa coù theå xaùc ñònh,

töùc laø hoaøn toaøn phaïm loãi choã ñeà cöû Nhaân coù ‚do döï neân khoâng thaønh‛.

Nghóa Thoâng Suoát:

Neáu ‚nôi‛ choã xa thaáy coù vaät bay leân gioáng nhö ‚Söông muø nhieàu taùnh‛

chaát. Maø phaùt ‚khôûi nghi hoaëc‛ cho laø khoùi, nhöng ‚luùc ñoù‛ vaãn khoâng theå xaùc

ñònh, lieàn caên cöù ‚choïn noù‛ ñeå maø ‚thaønh‛ laäp Toâng noùi raèng: do ‚Taùnh‛ cuûa

‚nhieàu thöù‛ (cuûi caây coù theå ñoát chaùy cuøng)‚löûa hoaø hôïp‛ (cuøng löûa hoaø hôïp)

khieán‚coù‛ khoùi sanh khôûi, do vì thaáy coù khoùi, nhö theá ‚maø‛ voïng chaáp ‚coù choã‛

noùi naêng, vì theáNhaân cuûa choã ñeà cöû ñaây lieàn phaïm loãi‚do döï‛ khoâng xaùc ñònh,

do ñoù ‚khoâng‛ theå ‚thaønh‛ laäp.

Thí duï theâm cho roõ:

Thaáy choã xa coù söông muø bay leân lieàn töôûng laàm cho laø khoùi, neân laäp luaän:

*- Toâng: choã kia coù nhieàu thöù löûa hoaø hôïp bay leân,

*- Nhaân: vì coù khoùi muø,

Nhaân ñaây neáu laø khoùi muø thì Toângñaây coù löûa. Coøn nhö Nhaân ñaây laø söông muø

thì Toâng ñaây khoâng coù löûa. Do ñoù Nhaân ñaây coù theå laäp ngöôïc laïi, nhö:

*- Toâng:Choã kia khoâng coù nhieàu thöù löûa hoaø hôïp bay leân,

*- Nhaân:Vì ñoù laø söông muø.

Nhaân ñaây coù theå thaønh laäp ñöôïc caû hai Toâng, vöøa coù löûa cuõng ñöôïc vaø vöøa

khoâng löûa cuõng ñöôïc, ñoù laø do döï khoâng nhaát ñònh ôû beân naøo, neân bò loãi khoâng

thaønh.

111

A4/- Sôû Y Baát Thaønh.-

(choã nöông töïa khoâng ñöôïc thaønh laäp)

Luaän:

‚Hö khoâng(laø) thaät coù, vì(noù laø‚ñöùc(laøm)choã nöông töïa‛(cuûa taát caû vaïn vaät),

(chi Nhaân ñaây)ñoái (vôùi) Voâ Khoâng Luaän(maø noùi), (hoaøn toaøn phaïm loãi) choã

nöông töïa khoâng thaønh.

Chuù Thích:

‚Hö khoâng thaät coù, vì choã nöông töïa cuûa ñöùc‛:Neáu nhö laäp Toâng noùi raèng:

‚Hö khoâng laø thaät coù‛ laø thöù gì? Lieàn ñeà cöû Nhaân (lyù do) noùi raèng: ‚Do vì noù laø

ñöùc laøm choã nöông töïa cuûa vaïn vaät, nhaân ñaây coù theå bieát hö khoâng laø thaät coù‛.

‚Ñöùc‛laø taùnh naêng, taùc duïng, chæ coù taùnh cuûa vaïn vaät laø naêng taùc duïng. Hö

khoâng xöa nay khoâng phaûi laø thaät phaùp ôû ngoaøi taâm, cho neân khoâng theå cho laø

nhaát ñònh coù, hoaëc nhaát ñònh khoâng. Chæ coù moät soá ngoaïi ñaïo chohö khoâng ñaây laø

‚Nhaát ñònh coù‛ (hoaëc thaät coù); rieâng coù moät phaùi ngoaïi ñaïo thì cho hö khoâng ñaây

laø ‚Nhaát ñònh khoâng‛. Coù luaän giaû ñeà xöôùng hö khoâng laø nhaát ñònh coù, coâng

nhaän laø taát caû phaùp ñeàu töø hö khoâng maø sanh, hö khoâng bao haøm taát caû ñöùc

naêng, taùc duïng cuûa vaïn vaät. Ñaïo Nho Trung Thoå cuõng coù lyù luaän nhö theá. Thí duï

nhö theo Laõo Töû, ‚30 caêm xe coäng thaønh moät truïc baùnh xe, ñöông nhieânbaùnh xe

laø khoâng, coù xe ñeå duøng; moät vuøng ñaát roäng lôùn baèng moät vaïn vaïn troàng caây ñeå

laøm ñoà, ñöông nhieânñoà laø khoâng, coù ñoà ñeå duøng; ñuïc cöûa soå ñeå laøm nhaø, ñöông

nhieân nhaø laø khoâng, coù nhaø ñeå duøng‛ (Laõo Töû Ñaïo Ñöùc Kinh, chöông thöù 11) töùc

hö khoâng laø naêng sanh, Luaän coù coâng duïng, so cuøng ngoaïi ñaïo trôøi taây kia gioáng

nhau. Laïi nöõa Nho, Ñaïo vaø Kinh Dòch ñeàu noùi: khi trôøi ñaát môùi taïo, vaïn vaät môùi

môû, moät maûnh (hoãn ñoän), nhö Laõo Töû noùi: ‚laø vaät cuûa ñaïo, chæ phaûng phaát chæ lôø

112

môø, gioáng nhö khaùc naøo trong noù coù töôïng, gioáng nhö khaùc naøo trong ñoù coù vaät,

saâu vaéng toái taâm trong noù coù tinh thaàn.‛ (Laõo Töû Ñaïo Ñöùc Kinh chöông thöù 21),

laïi noùi raèng: ‚Ñaïo sanh moät, moät sanh hai, hai sanh ba, ba sanh vaïn vaät‛ (Ñaïo

Ñöùc Kinh chöông thöù 42). Ñaây töùc laø choã Kinh Dòch noùi: Töø ‚Voâ Cöïc sanh Thaùi

Cöïc, Thaùi Cöïc sanh Löôõng Nghi (aâm döông), Löôõng Nghi sanh Töù Töôïng‛. Vaïn

vaät ôû nôi ñoù sanh soâi naûy nôû höng thònh. Laõo Töû laïi noùi raèng: ‚vaät cuûa thieân haï

sanh nôi coù, coù sanh nôi khoâng‛ (Ñaïo Ñöùc Kinh chöông 40). Suy cöùu cho cuøng

maø noùi, töùc laø ngoàn goác cuûa Nho Ñaïo ñieàu cho laø ‚nhaân khoâng sanhLuaän‛ (taát

caû töø nôi ‚khoâng‛ maø sanh), ñuùng laø ‚trong khoâng sanh coù‛! Cho neân bieát Kinh

Dòch vaø ngoàn goác cuûa Nho Ñaïo ñeàu gioáng nhau vôùi ‚Nhaân khoâng sanh luaän‛

cuûa ngoaïi ñaïo Taây Thieân kia.

‚Ñoái vôùi Voâ Khoâng Luaän, sôû y khoâng thaønh‛:‚Ñoái‛ laø ñoái......... maø noùi. ‚Voâ

Khoâng Luaän‛, töùc laø Luaän khoâng coù caùi khoâng‛ do baäc tieàn boái chaáp ‚Khoâng‛

cho laø nhaát ‚ñònh khoâng‛, theo chaùnh lyù cuûa Phaät noùi, ñaây laïi rôi xuoáng nôi

rieâng moät maët, nhaân vì hö khoâng maëc duø khoâng töôùng, khoâng coù theå, khoâng theå

xuùc chaïm sôø moù, nhöng töôùng phaàn cuûa taùm Thöùc choã hieän töôùng ngoan khoâng

(töôùng khoâng voâ minh) cuõng khoâng phaûi hoaøn toaøn laø khoâng, cho neân ngoaïi ñaïo

kia nôi töôùng cuûa ‚Duy Thöùc sôû hieän‛laïi chaáp cho laø coù cho laø khoâng, nhö ngöôøi

chaáp ‚Khoâng Hoa‛ gioáng nhö coù gioáng nhö khoâng, ñeàu laø ngöôøi meâ. Ñoái vôùi keû

ngoaïi ñaïo ‚Voâ Khoâng Luaän‛ maø noùi, neáu thieát laäp ‚hö khoâng laø choã nöông töïa

taùnh taùc duïng cuûa taát caû vaïn vaät‛ laøm Nhaân, yù ñònh ñeå chöùng minh Toâng cuûa

‚hö khoâng laø thaät coù‛, thì hoaøn toaøn bò phaïm loãi cuûa ‚choã nöông töïa khoâng

thaønh‛. Nhaân vì ‚Voâ Khoâng Luaän ñaây‛ coù theå nhö theá maø phaûn baùc noùi raèng:

‚do khoâng coù moïi vaät‛ neân goïi laø hö khoâng; töùc laø baûn thaân hö khoâng ñaõ khoâng

coù, theá naøo coù theå laøm choã nöông töïa cuûa vaät khaùc?‛ Vì theá Nhaân cuûa ‚choã

nöông töïa‛ ñaây khoâng ñöôïc thaønh laäp.

Nghóa Thoâng Suoát:

113

Neáu coù ngöôøi laäp Toâng noùi raèng: ‚hö khoâng‛ laø ‚thaät coù‛, maø ñeà cöû Nhaân

raèng: do vì noù laø ‚ñöùc‛ (taùnh naêng, taùc duïng)‚choã nöông töïa‛ cuûa taát caû vaïn

vaät,do ñoù maø suy ra chöùng bieát hö khoâng nhaát ñònh laø thaät coù. Nhöng chi Nhaân

ñaây, ‚ñoái (vôùi) Voâ Khoâng Luaän‛ maø noùi, vaãn laø hoaøn toaøn phaïm loãi ‚choã nöông

töïa khoâng thaønh‛.

Thí duï theâm cho roõ:

Choã sôû y (choã nöông töïa) cuûa mình maø toân giaùo khaùc khoâng coâng nhaän thì

cuõng bò loãi choã sôû y khoâng thaønh, nhö:

*- Toâng: Hö khoâng laø thaät coù,

*- Nhaân: Vì noù laø Ñöùc choã nöông töïa cuûa vaïn vaät.

Nhaân ñaây ñoái vôùi phaùi Voâ Khoâng Luaän hoï khoâng coâng nhaän Hö Khoâng Laø

Thaät Coù cho neân bò loãi sôû y khoâng thaønh.

B,- 6 Thöù Tôï Nhaân cuûa Baát Ñònh.-

(6 thöù Tôï Nhaân cuûa Khoâng Nhaát Ñònh)

Luaän:

Baát ñònh coù saùu: 1- Coäng, 2- Baát Coäng, 3- Ñoàng Phaåm moät phaàn chuyeån Dò

Phaåm bieán chuyeån, 4- Dò Phaåm moät phaàn chuyeån Ñoàng Phaåm bieán chuyeån, 5-

Caâu Phaåm moät phaàn chuyeån, 6- Töông Vi quyeát ñònh.

Chuù Thích:

‚Coäng‛ ñaây töùc laø Tôï Nhaân cuûa Coäng Baát Ñònh. Nghóa laø noù chính laø phaûn

laïi luaän ñeà maø laïi ñem noù ‚coäng chung‛ vaø taïo cho noù ‚Chi Nhaân‛ (‚Nhaân‛

ñaây, ñaõ coù theå duøng ñeán ñeå uûng hoä phía Giaùp vaø cuõng coù theå uûng hoä phía AÁt), do

ñoù Chi Nhaân ñaây hình thaønh moät thö ù taùnh ‚baát ñònh‛, goïi laø ‚coäng baát coäng‛

(hai thöù baát ñònh cuûa moät coäng duïng), maø khoâng theå maëc tình duøng ñeán ñeå taïo

chaân chaùnh cho Chi Nhaân (lyù do) cuûa moät phía naøo.

114

(Noùi cho roõ hôn: Chuû yeáu ôû choã vì Caùi Nhaân nay lieân quan caû Ñoàng Duï vaø Dò Duï

neân bò loãi baát ñònh)

‚Baát coäng‛:khoâng coäng khoâng ñònh. Nghóa laø noù chính phaûn laïi hai luaän ñeà ñeàu

khoâng cuøng Nhaân (hai phía ñeàu khoâng theå duøng noù), do ñoù Nhaân ñaây trôû thaønh

Nhaân Do Döï thì coá nhieân thöù Nhaân naøy cuõng khoâng ñöôïc thaønh laäp.

(Noùi cho roõ hôn: Chuû yeáu ôû choã caùi Nhaân naøy khoâng lieân quan vôùi Ñoàng Duï vaø

Dò Duï neân bò loãi baát coäng).

‚Ñoàng Phaåm moät phaàn chuyeån, Dò Phaåm bieán chuyeån‛: Baát ñònh thöù ba ñaây vaø

phía döôùi hai thöù: ‚Dò Phaåm moät phaàn chuyeån, Ñoàng Phaåm chuyeån bieán‛, ‚Caâu

Ñoàng Phaåm moät phaàn chuyeån‛, nghóa laø ‚Chi Nhaân‛ ñaây ñoái vôùihai luaän ñeà

chính phaûn laïi maø noùi, coù choã choàng leân nhau, chæ laø hai beân taïo choãbao goàm

thaønh phaàn cuûa caùi loïng coù choã sai bieät nhieàu ít maø thoâi.

(Noùi cho roõ hôn: Ñoàng Phaåm ñoái vôùi Nhaân thì coù moät phaàn quan heä, coøn Dò

Phaåm thì quan heä hoaøn toaøn).

‚Quyeát ñònh töông vi‛: chæ vìNhaân ñaây phaûn laïi hai Toâng chính traùi ngöôïc nhau,

cho neân khoâng trao ñoåi gom laïi, maø khieán ‚Nhaân‛ trôû thaønh baát ñònh.

(Noùi cho roõ hôn:Ñoàng Phaåm ñoái vôùi Nhaân thì quan heä hoaøn toaøn, coøn Dò Phaåm

ñoái vôùi Nhaân thì chæ quan heä moät phaàn).

Nghóa Thoâng Suoát:

Tieát muïc caên baûn seõ toùm taét tieáp theo (do vaên sau seõ noùi roõ).

B1/- Tôï Nhaân: Coäng Baát Ñònh.

(hai beân taïo nhaân chung nhau duøng cho neân trôû thaønh baát ñònh)

Luaän:

Trong ñaây(choã goïi laø) coäng (chung cuøng moät nhaân baát ñònh)ñoù, nhö (laäp

löôïng)noùi: ‚AÂm thanhlaø thöôøng‛(Toâng), (duøng noù laøm) ‚taùnh coù theå ño

115

löôøng‛,vì (cho aâm thanh laø thöôøng); (nhöng duøng)thöôøng cuøng voâ thöôøng (Toâng

cuûa hai)phaåm(ñaây) ñeàu (coù theå)coäng(chungcuøngmoät)Nhaân ñaây(laøm choã taïo

taùnh),laø vì(Nhaân cuûa choã taïo taùnh cho neân trôû thaønh laø taùnh)baát ñònh,(vì khoâng

bieát neânchoïn laáy Thöôøng hoaëcVoâ Thöôøng).(Cuoái cuøng) laønhö caùi bình vaân vaân,

vìcoù theå ño löôøng taùnh (cuûa vaät voâ thöôøng, nhaân ñoù laïi noùi) aâm thanh laø voâ

thöôøng? Laø nhö hö khoâng vaân vaân, vì coù theå ño löôøng taùnh(cuûa vaät thöôøng

taùnh,nhaân ñoùlaïi noùi) aâm thanhcoù leõ laøthöôøng?

Chuù Thích:

‚Trong ñaây(choã goïi laø)coäng‛: trong ñaây choã goïi ‚coäng‛ nhaân baát ñònh ñoù.

‚Coäng‛,chính laø phaûn laïi hai laäp luaän ñeàu coù theå chung nhau cuøng moät Nhaân

naøy ñeå giöõ laáy laäp luaän cuûa phía mình, nhöng maø chi ‚Nhaân‛ ñaây laïi thaønh taùnh

baát ñònh, nguyeân vì noù ñaõ coù theå giöõ laáy laäp luaän cuûa phía mình maø laïi cuõng coù

theå giöõ laáy laäp luaän cuûa keû ñòch, taùnh cuûa noù laïi thaønh baát ñònh, maø khoâng theå

chaân chaùnh trôû thaønh ‚chi Nhaân‛ cho baát cöù phöông naøo.

‚AÂm thanh coù leõ laø thöôøng, vì coù theå ño löôøng taùnh‛:Neáu laäp ‚AÂm thanh laø

thöôøng‛ ñeå laøm Toâng, maø laïi ñeà cöû noùi raèng ‚do vì aâm thanh laø taùnh cuûa choã ño

löôøng‛. Chöõ ‚Löôïng‛ nghóa laø ño löôøng, traéc löôïng. ‚Choã ño löôøng taùnh‛, töùc laø

coù theå duøng ño löôøng, mieâu taû thuaät laïi, giaûi baøy ra ngoaøi, nhö duøng lôùn nhoû, cao

thaáp, cho ñeán böùc chaán xa gaàn truyeàn laïi..v..v...... laïi ño löôøng, giaûi baøy ra ngoaøi

hình töôùng cuûa aâm thanh.AÂm thanh thaønh thöïc dó nhieân laø cuï theå coù khaû naêng ño

löôøng taùnh cuûa noù, nhöng maø taùnh coù theå ño löôøng ñaây, laïi khoâng theå mang ñeán

chöùng minh aâm thanh laø thöôøng hoaëc voâ thöôøng;naøo vaû laïi vaätcoù theå ño löôøng

maø laïi coù theå laø thöôøng vaø cuõng coù theå laø voâ thöôøng, cho neân hai Toâng thöôøng

cuøng voâ thöôøng ñaây ñeàu coù theå chung nhau cuøng moätnhaân cuûa ‚taùnh coù theå ño

löôøng‛, vì theá ‚Nhaân‛ ñaây nôi laäp luaän chính phaûn laïi hai phía lieàn thaønh Nhaân

cuûa ‚chung nhau coù‛, do ñoù laäp tröôøng cuûa noùlaïi trôû thaønh ‚chaân giaãm hai

thuyeàn‛ (nghóa laø chaân trong chaân ngoaøi) maø laïi trôû thaønh baát ñònh, Nhaân ñaây

116

phaûn laïi maø khoâng theå thaønh laäp ñeå giöõ laáy ‚Chi Nhaân‛ cuûa baát cöù moät phía

luaän chöùng naøo.

‚Laø nhö hö khoâng vaân vaân, vì coù theå ño löôøng taùnh, laïi noùi aâm thanh coù leõ laø

thöôøng‛: chöõ ‚Khoâng‛ laø hö khoâng, töùc laø khoâng gian; khoâng gian cuõng coù lôùn

nhoû, cho neân treân lyù luaän noùi, khoâng gian khoâng luaän lôùn ra sao, laïi laø coù theå ño

löôøng ñöôïc. ‚coù leõ thöôøng‛ chöõ ‚coù leõ‛ laø hö töï, khoâng nghóa. Ñaây nghóa laø:

hoaëc vì (laïi laø)nhö hö khoâng vaân vaân, vì coù theå ño löôøng taùnh cuûa ‚vaät thöôøng

taùnh‛, nhaân ñaây noù noùi ‚aâm thanh laø thöôøng‛ hay sao?

Nghóa Thoâng Suoát:

‚Trong ñaây‛ choã goïi ‚coäng‛chung cuøng nhaân baát ñònh ‚ñaây, nhö‛ laäp löôïng

‚noùi: aâm thanh‛ laø ‚thöôøng‛ (Toâng); vì noù laø ‚taùnh coù theå ño löôøng‛, ‚cho neân‛

aâm thanh laø thöôøng (Nhaân). Nhöng maø, do Toâng cuûa hai ‚phaåm‛ ‚thöôøng‛ cuøng

‚voâ thöôøng‛ ‚ñeàu‛ coù theå ‚coäng‛ chung cuøng söû duïng ‚Nhaân‛ ñaây laøm choã taïo

taùnh, ‚laø vì‛ Nhaân cuûa choã thieát laäp trôû thaønh laø taùnh ‚baát ñònh‛,cuoái cuøngkhoâng

bieát noù caàn giöõ laáy thöôøng hay laø voâ thöôøng. Ñeán cuøng ñích thöïc noù laïi noùi taùnh

coù theå ño löôøng ‚laø nhö caùi bình vaân vaân‛, ‚vì taùnh coù theå ño löôøng‛ cuûa vaät voâ

thöôøng, roài nhaân ñaây noù taïi sao laïi noùi ‚aâm thanh laø voâ thöôøng‛?Hoaëc ‚laø nhö‛

hö ‚khoâng vaân vaân‛, ‚vì taùnh coù theå ño löôøng‛ cuûa vaät taùnh thöôøng, nhaân ñaây

noù taïi sao noùi ‚aâm thanh coù leõ laø thöôøng‛? (aâm thanh laø thöôøng)

Thí duï theâm cho deã hieåu:

Caùi Nhaân naøy coù lieân quan ñeán Ñoàng Duï vaø Dò Duï cuûa Toâng Thöôøng vaø

Toâng voâ thöôøng neân bò loãi baát ñònh, nhö:

1,- Laäp luaänveà Toâng thöôøng:

*- Toâng: AÂm thanh laø thöôøng,

*- Nhaân:Vì noù laø taùnh coù theå ño löôøng,

*- Ñoàng Duï:Nhö hö khoâng vaân vaân, vì taùnh coù theå ño löôøng vaät

117

thöôøng taùnh.

*- Dò Duï: Nhö caùi bình vaân vaân, vì taùnh coù theå ño löôøng cuûa vaät voâ thöôøng.

2,- Laäp luaän ngöôïc laïi veà Toâng voâ thöôøng:

*- Toâng: AÂm thanh laø voâ thöôøng,

*- Nhaân: vì noù laø taùnh coù theå ño löôøng,

*Ñoàng Du: Nhö caùi bình vaân vaân, vì taùnh coù theå ño löôøng cuûa vaät voâ thöôøng,

*- Dò Duï: Nhö hö khoâng vaân vaân, vì thaùnh coù theå ño löôøng vaät thöôøng

taùnh.

Chi Nhaân ñaâybôûi quan heä caû Ñoàng Duï vaø Dò Duï ôû nôi ‚Vì taùnh coù theå ño

löôøng‛, cho neân coù theå bieän chöùng laäp tröôøng cuûa caû Toâng Thöôøng vaø Toâng voâ

thöôøng, do ñoù bò loãi ôû vò trí khoâng nhaát ñònh (baát ñònh) beân naøo, neân khoâng theå

thaønh laäp.

B2/- Tôï Nhaân: Baát Coäng Baát Ñònh.-

(Hai Nhaân taïo laäp ñaây ñeàu khoâng

coäng chung nhau cho neân trôû thaønh baát ñònh).

Luaän:

(Choã)goïi baát coäng(khoâng duøng chung) ñaây, nhö (laäp löôïng)noùi: ‚AÂm thanh laø

thöôøng(truï ‚Toâng‛), vì (noù laø)taùnh coù theå nghe‛(Nhaân), (nhöng maø) thöôøng

cuøng voâ thöôøng (hai) phaåm ñeàu ly caùch khoûi Nhaân ñaây(ñeàu khoâng nöông nôi

Nhaân ñaây); vì ngoaøi thöôøng cuøng voâ thöôøng ra khoâng coù caùi naøo khaùc, ñaây laø

nhaân do döï, taùnh coù theå nghe ñaây noù do döï nhö theá naøo?

Chuù Thích:

‚AÂm thanh laø thöôøng (truï), vì (noù laø) taùnh coù theå nghe‛:Nhö laäp ‚aâm thanh laø

thöôøng‛ laøm Toâng; ñeà cöû Nhaân noùi raèng: ‚vì noù laø taùnh coù theå nghe‛.

118

‚(Hai) phaåm thöôøng cuøng voâ thöôøng ñeàu ly caùch khoûi Nhaân ñaây‛:‚Thöôøng cuøng

voâ thöôøng phaåm‛, nghóa laø hai phaåm thöôøng vaø voâ thöôøng. ‚Ly‛ laø khoâng nöông

töïa, khoâng y chæ Nhaân ñaây; ‚ly caùch Nhaân ñaây‛, nghóa laø khoâng nöông töïa ñaây

laøm Nhaân, cuõng töùc laø cuøng Nhaân ñaây khoâng quan heä, ñeàu khoâng duøng ñeán

Nhaân ñaây. Cuõng töùc laø ‚taùnh coù theå nghe‛ cuøng thöôøng hoaëc voâ thöôøng ñeàu

khoâng quan heä; cho neân ‚taùnh coù theå nghe‛ ñeàu khoâng theå duøng ñeán ñeå chöùng

minh aâm thanh laø thöôøng hoaëc voâ thöôøng. Hai Toâng ñaây chính phaûn laïi

‚Thöôøng‛ cuøng ‚Voâ Thöôøng‛, ñeàu ‚khoâng duøng chung vôùi Nhaân ñaây‛.

‚Vì ngoaøi thöôøng cuøng voâ thöôøng ra khoâng coù caùi naøo khaùc‛:Nhöng maø taát caû

trong theá gian, tröø ngoaøi phaùp thöôøng cuøng phaùp voâ thöôøng ra, laïi khoâng coù vaät

naøo khaùc, khoâng coù phaùp rieâng bieät.

‚Laø Nhaân do döï‛:‚do döï‛ töùc laø khoâng nhaát ñònh, khoâng xaùc ñònh. Do ñaây ‚taùnh

coù theå nghe‛ ñaõ khoâng ñöôïc thaønh laäp laøm Nhaân cuûa ‚Toâng Thöôøng‛, cuõng

khoâng theå thaønh laäp laøm Nhaân cuûa ‚Toâng voâ thöôøng‛, Nhaân ñaây noù ôû khoaûng

caùch cuûa ‚Taùnh Thöôøng‛ cuøng ‚Taùnh Voâ Thöôøng‛, laïi khoâng theå noùi chính xaùc

laø thuoäc nôi moät thöù naøo, do ñoù noù thuoäc taùnh (Attribute) baát ñònh, cho neân thaønh

laäp laøm rieâng moät thöù Nhaân cuûa taùnh do döï.

‚Taùnh coù theå nghe ñaây, noù do döï nhö theá naøo‛:‚Do döï‛ nghóa laø do döï nhö

hình töôïng. ‚Caùi gì‛ vaät gì, gioáng gì ñoù, ñöôïc goïi laø ‚taùnh coù theå nghe‛,ñaây noùi

cho cuøng ‚laø gioáng gì ñoù ñaây‛ñöôïc goïi? Cuõng töùc laø noù ñaõ khoâng phaûi laø thuoäc

‚Taùnh thöôøng‛, cuõng khoâng thuoäc ‚Taùnh voâ thöôøng‛, nhö theá roát cuoäcnoù laø

thuoäc veà taùnh gì? Chaúng leõ theá gian laïi coù thöù vaät ‚khoâng phaûi thöôøng vaø khoâng

phaûi voâ thöôøng, hoaëc vaät ‚cuõng thöôøng vaø cuõng voâ thöôøng‛ hay sao?Taùnh cuûa

‚taùnh coù theå nghe‛ nhö theá khoâng theå xaùc ñònh ranh giôùi, töùc laø ‚baát ñònh‛; laïi

khoâng thuoäc moät phaùp naøo, chính laø ‚baát coäng‛ (khoâng theå duøng chung), vì

‚taùnh coù theå nghe‛ laø ‚Nhaân baát coäng baát ñònh‛ (chính laø phaûn laïi hai phía ñeàu

thuoäc veà Nhaân khoâng xaùc ñònh cho neân khoâng theå duøng chung)

119

Nghóa Thoâng Suoát:

Choã ‚goïi baát coäng‛Nhaân baát ñònh ‚ñaây, nhö‛laäp löôïng ‚noùi: AÂm thanh‛ laø

‚thöôøng‛ truï (Toâng); vì do noù laø ‚taùnh coù theå nghe‛(Nhaân). Nhöng maø

‚Thöôøng‛ cuøng ‚Voâ Thöôøng‛ hai ‚phaåm ñeàu ly caùch Nhaân ñaây‛ (ñeàu khoâng

nöông töïc Nhaân ñaây, cuøng Nhaân ñaây khoâng quan heä), vaû laïi taát caû phaùp trong theá

gian coù leõ ngoaïi tröø phaùp ‚thöôøng‛ cuøng phaùp ‚voâ thöôøng‛,‚ngoaøi ra‛ ‚khoâng

coù‛ baát cöù phaùp naøokhaùc, ‚laø‛ vì taùnh coù theå nghe lieàn trôû thaønh moät thöù‚Nhaân

do döï‛ khoâng thaät;taùnh quan heä nôi ‚taùnh coù theå nghe ñaây‛, noù ‚do döï nhö theá

naøo?‛ (noù roát cuoäc laø taùnh chaát gì?), noù cuoái cuøng laø thöôøng hay voâ thöôøng, hoaëc

khoâng phaûi thöôøng khoâng phaûi khoâng thöôøng..v..v.......,caûnh ñaây khoâng theå

noùi,cho neân chính noù trôû thaønh phaûn laïi hai phía ñeàu khoâng theå duøng chung moät

Nhaân thuoäc taùnh baát ñònh.

Thí duï theâm cho deã hieåu:

Nhaân ñaây thuoäc loaïi Do Döï vì khoâng hôïp taùc vôùi Toâng thöôøng vaø voâ thöôøng neân

bò loãi laø baát coäng, ñoàng thôøi Nhaân ñaâykhoâng quan heä vôùi Ñoàng Phaåm (Ñoàng Duï)

vaø Dò Phaåm (Dò Duï) neân bò loãi laø baát ñònh:

1, Nhaân thuoäc loaïi Do Döï baát coäng (khoâng coäng taùc) nhö:

*- Toâng: AÂm thanh laø thöôøng truï,

*- Nhaân: vì noù laø taùnh coù theå nghe (tai coù theå nghe)

*- Ñoàng Phaåm Duï: Nhö hö khoâng (taùnh cuûa noù tai khoâng theå nghe)

*- Dò Phaåm Duï: Nhö coû caây (taùnh cuûa noù tai khoâng theå nghe)

Taùnh thöôøng truï cuûa aâm thanh thì khoâng theå nghe ñöôïc, nhöng Nhaân thì cho

raèng vì noù laø taùnh coù theå nghe, do ñoù Nhaân ñaây khoâng hôïp taùc vôùi Toâng thöôøng

truï cuûa AÂm thanh neân bò loãi baát coäng. Chaúng nhöõng theá Nhaân naøy khoâng lieân

quan vôùi Ñoàng Phaåm Duï vaø Dò Phaåm Duï vì hai taùnh ñaây cuõng khoâng theå nghe

neân bò loãi baát ñònh.

2, Nhaân thuoäc loaïi baát ñònh nhö:

120

*- Toâng: AÂm thanh laø voâ thöôøng,

*- Nhaân: vì noù laø taùnh coù theå nghe

*- Ñoàng Phaåm Duï: nhö coû caây (voâ thöôøng)

*- Dò Phaåm Duï: Nhö hö khoâng (thöôøng truï)

Cuõng nhö treân taùnh voâ thöôøng cuûa aâm thanh thì khoâng theå nghe, nhöng Nhaân

ñaây cho laø coù theå nghe taùnh (loãi baát coäng). Cho ñeán taùnh voâ thöôøng cuûa coû caây

(Ñoàng Phaåm Duï) vaø taùnh thöôøng truï cuûa hö khoâng (Dò Phaåm Duï) thì cuõng khoâng

theå nghe maø Nhaân ñaây cho laø coù theå nghe neân bò loãi baát ñònh.

B3/- Tôï Nhaân: Nhaân Baát Ñònh Nôi Trong Ñoàng Phaåm Moät

Phaàn Chuyeån, Maø Nôi Trong Dò Phaåm Bieán Chuyeån.

Luaän:

Ñoàng Phaåm(Duï) moät phaàn chuyeån(taùc duïng) Dò Phaåm (Duï hoaøn toaøn)bieán

chuyeån(taùc duïng) ñaây, nhö noùi: ‚AÂm thanh khoâng phaûi chuyeân caàn duõng maõnh

khoâng giaùn ñoaïn môùi coù theå phaùt sanh(laøm Toâng), (do)vì (noù laø)taùnh voâ

thöôøng‛. Trong ñaây ‚khoâng phaûi chuyeân caàn duõng maõnh môùi coù theå phaùt sanh‛

Toâng, do ñieän vaø hö khoâng vaân vaân laø Ñoàng Phaåm(Duï) cuûa noù. Taùnh voâ thöôøng

ñaây nôi ñieän vaân vaân thì coù(taùc duïng), nôi hö khoâng vaân vaân thì khoâng(taùc

duïng).

‚Khoâng phaûi chuyeân caàn duõng maõnh môùi coù theå phaùt sanh‛ Toâng, duøng caùi bình

vaân vaân laøm Dò Phaåm, nôi kia(nôi caùi bình)coù bieán chuyeån(hoaøn toaøn taùc duïng),

vì Nhaân ñaây duøng ñieän, duøng caùi bình laøm Ñoàng Phaåm(Duï), cuõng laø baát ñònh. Vì

nhö caùi bình vaân vaân laøvoâ thöôøng,(maø aâm thanh) kia laøchuyeân caàn duõng maõnh

khoâng giaùn ñoaïn môùi coù theå phaùt sanh? Vì nhö ñieän vaân vaân laøtaùnh voâ thöôøng,

(maø aâm thanh)kiakhoâng phaûi chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn môùi coù

theå phaùt sanh?

121

Chuù Thích:

‚AÂm thanh khoâng phaûi chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn môùi coù theå

phaùt sanh, vì taùnh voâ thöôøng‛:giaû nhö laäp löôïng raèng: ‚AÂm thanh laø phaùp coù‛

thaät, maø ‚khoâng phaûi do chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn môùi coù theå

phaùt sanh‛ laøm Toâng; ñeà cöû Nhaân noùi raèng: ‚do vì noù laø taùnh voâ thöôøng‛.

‚Ñoàng Phaåm moät phaàn chuyeån Dò Phaåm chuyeån bieán‛:‚moät phaàn‛ laø moät boä

phaän hoaëc moät nöûa. ‚chuyeån‛ laø vaän chuyeån, vaän taùc, taùc duïng (function, work,

operate, fit into). ‚bieán‛ laø hoaøn toaøn. Nghóa laø Nhaân cuûa ‚taùnh voâ thöôøng‛ ñaây,

ñoái vôùi phaùp thuoäc loaïi Ñoàng Phaåm chæ coù ‚moät boä phaän‛ coù theå taùc duïng; maø

ñoái vôùi phaùp thuoäc loaïi Dò Phaåm ñeàu ‚hoaøn toaøn‛ coù theå hôïp nhau, coù theå taùc

duïng; nhöng maø ‚Nhaân‛ ñaây laïi do döï nôi giöõa hai laäp luaän chính laø phaûn laïi

nhau, khoâng theå nhaát ñònh laø giöõ laáy moät phía chi naøo, cho nheân coù loãi baát ñònh.

‚Khoâng phaûi chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn môùi coù theå phaùt

sanh‛: ‚khoâng phaûi chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn‛, nghóa laø khoâng

phaûi laø ngöôøi noå löïc khoâng giaùn ñoaïn, hoaëc thieân nhieân taùc duïng khoâng giaùn

ñoaïn.‚coù theå phaùt sanh‛ nghóa laø coù theå thaønh töïu.

‚Do ñieän, hö khoâng vaân vaân laø Ñoàng Phaån cuûa noù‛: ‚Ñoàng Phaåm‛ laø Ñoàng

Phaåm Duï. Nguyeân vì khoâng phaûi laø chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn moùi

coù theå thaønh töïu, Nhaân ñaây ñang duøng ñieän hoaëc hö khoâng..v..v..... laø Ñoàng

Phaåm Duï cuûa noù, maø ñeà cöû noùi raèng: ‚Ñoàng Duï nhö ñieän, hö khoâng‛. Nguyeân vì

‚ñieän‛ laø boãng nhieân, thôøi gian saùt na phaùt sanh, cho neân khoâng phaûi laø do

chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn môùi coù theå phaùt sanh. Maø ‚hö khoâng‛

laø khoâng phaûi taùnh coù theå taïo taùc, cho neân cuõng khoâng phaûi chuyeân caàn duõng

maõnh khoâng giaùn ñoaïn coù theå phaùt sanh. Nguyeân vì ñieän cuøng hö khoâng ñaây ñeàu

coù theå trôû thaønh laø Ñoàng Phaåm Duï cuûa noù.

122

‚Taùnh voâ thöôøng ñaây, nôi ñieän vaân vaân thì coù, nôi hö khoâng vaân vaân thì khoâng‛:

Tuy nhieân ñieän cuøng hö khoâng ñeàu coù theå thích hôïp nôi Toâng cuûa ‚khoâng phaûi

chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn môùi thoù theå phaùt sanh‛, maø ñöôïc cho laø

Ñoàng Phaåm Duï cuûa chuùng noù. Nhöng maø ñoái vôùi chi Nhaân (vì taùnh voâ thöôøng),

thì ñieän laø voâ thöôøng, neân coù ‚taùnh voâ thöôøng‛; chæ hö khoâng thì khoâng coù ‚taùnh

voâ thöôøng‛; Do ñoù noùi: Chi Nhaân ñaây (taùnh voâ thöôøng) ôû trong Ñoàng Phaåm Duï,

chæ coù moät boä phaän coù theå cho laø thích hôïp nhau (vaän taùc) --- ‚Ñoàng Phaåm moät

phaàn chuyeån‛.

‚Khoâng phaûi chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn coù theå phaùt sanh ra

Toâng, duøng caùi bình vaân vaân laøm Dò Phaåm‛:Toâng ‚khoâng phaûi chuyeân caàn duõng

maõnh khoâng giaùn ñoaïn coù theå phaùt sanh‛ ñaây, ñang duøng Duï caùi bình vaân vaân

laøm Dò Phaåm cuûa noù, ma ø ñeà cöû Duï noùi raèng: ‚Dò Duï nhö caùi bình vaân

vaân‛.Nguyeân vì caùi bình chính xaùc laø ‚chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn

môùi coù theå phaùt sanh‛ (phaûi nhôø söùc cuûa con ngöôøi khoâng giaùn ñoaïn duøng ñaát

cheá taïo môùi coù theå thaønh töïu, cho neân phaûi laø chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn

ñoaïn môùi coù theå phaùt sanh), vì theá cho neân ‚khoâng chuyeân caàn duõng maõnh

khoâng giaùn ñoaïn coù theå phaùt sanh‛ Toâng khoâng phaûi loaïi Ñoàng Phaåm, nhöng maø

‚caùi bình‛ coù theå duøng laøm thaønh ‚Dò Phaåm Duï‛ cuûa Toâng naøy.

‚Nôi kia hoaøn toaøn coù‛:ñaây laø lôøi noùi cuûa luaän vaên löôïc bôùt, maø Nhaân cuûa

‚taùnh voâ thöôøng‛ nôi caùi bình kia vaân vaân laø vaät ‚hoaøn toaøn coù‛ (caùi bình vaân

vaân hoaøn toaøn coù taùnh voâ thöôøng),cuõng töùc laø caùi bình vaân vaân laø vaät coù taùnh voâ

thöôøng (laø taùnh voâ thöôøng). Nhaân ñaây, caùi bình ño ái vôùi ‚Nhaân voâ thöôøng‛ laïi

giaûng cuõng laø Ñoàng Phaåm (do vì caùi bình cuõng laø voâ thöôøng).

‚Vì Nhaân ñaây duøng ñieän, duøng caùi bình laø Ñoàng Phaùp (phaùp gioáng nhau),

cho neân cuõng laø Baát Ñònh‛:‚Nhaân ñaây‛, laø Chi Nhaân cuûa voâ thöôøng ñaây, ñaõ

duøng ‚ñieän‛ laøm Ñoàng Phaùp Duï (nhö trong vaên treân ñaõ noùi), nay laïi duøng ‚caùi

bình‛ laøm Ñoàng Phaùp Duï. Nhöng ñieän thì ‚khoâng phaûi taùnh chuyeân caàn duõng

maõnh‛, maø caùi bình laïi laø ‚taùnh chuyeân caàn duõng maõnh‛ (chuyeân caàn duõng

maõnh khoâng giaùn ñoaïn môùi coù theå taïo thaønh), nhaân ñaây ‚Nhaân voâ thöôøng‛ ñaây

123

cuõng bieán thaønh nôi trong Chi Duï cuûa hai taùnh chaát phaûn laïi nhau (ñieän cuøng caùi

bình), ñeàu coù theå taùc duïng, nôi Nhaân ñaây töùc laø bieán thaønh ‚Nhaân Baát Ñònh‛

(Nhaân cuûa taùnh baát ñònh)

‚Nhö caùi bình vaân vaân vì taùnh voâ thöôøng, kia laø chuyeân caàn duõng maõnh khoâng

giaùn ñoaïn coù theå phaùt sanh‛: nhö hoâm nay Luaän giaûphuû ñònh söï duøng ñeán taùnh

voâ thöôøng cho ‚Dò Duï nhö caùi bình vaân vaân‛, maø hoâm nay ‚aâm thanh‛ kia sao

laïi thaønh laø ‚chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn môùi coù theå phaùt ra‛ Toâng?

(Neáu nhö theá, thì so cuøng Toâng cuûa xöa nay thieát laäp traùi ngöôïc vôùi nhau).

‚Laø nhö ñieän vaân vaân vì taùnh voâ thöôøng, kia khoâng phaûi chuyeân caàn duõng maõnh

khoâng giaùn ñoaïn môùi coû theå phaùt sanh‛: Laïi laø caàn noùi vì taùnh voâ thöôøng ‚nhö

ñieän cuûa Ñoàng Duï vaân vaân‛, maø thaønh laäp Toâng cuûa ‚aâm thanh kia khoâng phaûi

chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn môùi coù theå phaùt sanh‛?

Chuù Thích:

Khuyeát ñieåm cuûa Nhaân ‚baát ñònh‛ ñaây xuaát hieän ôû nôi: phaøm Nhaân coù theå

ñeà cöû, ñoái vôùi ‚Toâng‛ vaø ‚Duï‛ôû nôi ñaàu thì phaûi gioáng nhau, cuõng töùc laø

‚Nhaân‛ ñaây neáu ñoái vôùi ‚Toâng‛ laø Ñoàng Phaåm, ñoái vôùi ‚Duï‛ cuõng phaûi laø

Ñoàng Phaåm, laïi ñeàu phaûi ‚hoaøn toaøn‛, töùc laø hoaøn toaøn phuø hôïp; khoâng theå coù

ñoàng thôøi xuaát hieän ‚moät phaàn taùc duïng‛ vaø ‚hoaøn toaøn taùc duïng‛, cuõng khoâng

theå ñoàng thôøi ñoái vôùi Ñoàng Phaåm coù theå taùc duïng, ñoái vôùi Dò Phaåm cuõng coù theå

taùc duïng; nhö laø caùc tình hình noùi treân, ñeàu coù theå khieán chi Nhaân ñaây bieán

thaønh ‚Nhaân baát ñònh‛.

Nghóa Thoâng Suoát:

Choã noùi Chi Nhaân laø ‚Ñoàng Phaåm moät phaàn chuyeån (taùc duïng) Dò Phaåm bieán

chuyeån (hoaøn toaøn taùc tuïng) ñaây, nhö‛ coù ngöôøi laäp löôïng ‚noùi: aâm thanh‛ laø

phaùp coù thaät, maø laäp ‚khoâng phaûi chuyeân caàn duõng maõnh kho âng giaùn ñoaïn môùi

124

coù theå phaùt sanh‛ laøm Toâng, ñeà cöû Nhaân noùi raèng: do vì noù laø ‚taùnh voâ

thöôøng‛.Maø‚Toâng‛ cuûa ‚khoâng phaûi chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn

môùi coù theå phaùt sanh‛ ‚trong‛ laäp löôïng ‚ñaây‛, ñang ‚duøng ñieän‛ hoaëc ‚hö

khoâng vaân vaân laøm Ñoàng Phaåm‛ Duï, nhöng Nhaân cuûa ‚taùnh voâ thöôøng ñaây ôû

nôi ñieän vaân vaân‛thì ‚coù‛(Nhaân Ñieän laø taùnh voâ thöôøng), ‚ôû nôi hö khoâng vaân

vaân‛ thì ‚khoâng‛ (Nhaân hö khoâng khoâng phaûi taùnh voâ thöôøng), cho neân Nhaân voâ

thöôøng ñaây khoaûng caùch cuûa hai Ñoàng Phaåm Duï nôi ñieän vaø hö khoâng trôû thaønh

moät phaàn taùc duïng (taùc duïng moät nöûa) cuûa Nhaân baát ñònh.

Laïi nöõa, ‚khoâng phaûi chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn coù theå phaùt

sanh Toâng‛ ñaây, ñang ‚duøng caùi bình vaân vaân‛ laø vaät ‘laøm Dò Phaåm Duï‛ cuûa

noù, maø Nhaân voâ thöôøng ‚nôi‛ caùi bình vaân vaân Dò Duï ‚kia‛ ‚hoaøn toaøn coù‛ (töùc

laø caùi bình vaân vaân hoaøn toaøn laø taùnh voâ thöôøng), nhö theá laïi moät laàn nöõa,

‚Nhaân‛ voâ thöôøng ‚ñaây‛ ñaõ ‚duøng ñieän‛ laøm ñoàng phaùp, laïi ‚duøng caùi bình laøm

ñoàng phaùp, cuõng laø‛ coù loãi ‚baát ñònh‛. Thöû hoûi: yù cuûa luaän giaû ñaây, Toâng cuûa

oâng ‚laø nhö caùi bình vaân vaân‛ thuoäc Dò Duï laø ‚taùnh voâ thöôøng‛, maø sao laïi laäp

aâm thanh ‚kia laø chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn môùi coù theå phaùt

ra‛Toâng? Hoaëc ‚laø nhö Ñieän vaân vaân‛ thuoäc Ñoàng Dò laø ‚taùnh voâ thöôøng‛, maø

sao laïi laäp aâm thanh ‚kia khoâng phaûi chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn

môùi coù theå phaùt ra‛ Toâng?

Thí duï theâm cho roõ:

Nhaân ñaây ñoái vôùi Ñoàng Phaåm Duï thì coù moät phaàn taùc duïng quan heä, nhöng

ñoái vôùi Dò Phaåm Duï thì taùc duïng quan heä hoaøn toaøn, nhö:

*- Toâng:AÂm thanh khoâng phaûi chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn

môùi coù theå phaùt sanh,

*- Nhaân:Vì noù laø taùnh voâ thöôøng,

*- Ñoàng Phaåm Duï: Nhö ñieän vaø hö khoâng,

*- Dò Phaåm Duï:Nhö caùi bình.

125

Nhaân ñaây laø bieän minh aâm thanh voâ thöôøng cho Toâng, nhöng ñoái Ñoàng Phaåm

Duï thì coù moät phaàn chuyeån (moät phaàn taùc duïng quan heä) voâ thöôøng cuûa ñieän vaø

moät phaàn khoâng chuyeån (moät phaàn khoâng taùc duïng quan heä) thöôøng truï cuûa hö

khoâng. Do ñoù Nhaân ñaây ñoái vôùi Ñoàng Phaåm Duï laø voâ thöôøng hay thöôøng truï

khoâng nhaát ñònh, neân bò loãi baát ñònh.

Coøn Dò Phaåm Duï, Nhaân ñaây hoaøn toaøn chuyeån bieán taùc duïng quan heä taùnh

voâ thöôøng cuûa caùi bình.

B4/- Tôï Nhaân:

Nhaân Baát Ñònh Nôi Trong Dò Phaåm Duï MoätPhaànChuyeån

Maø Nôi Trong Ñoàng Phaåm Duï Hoaøn Toaøn Chuyeån.

Luaän:

Dò Phaåm moät phaàn chuyeån, Ñoàng Phaån hoaøn toaøn chuyeån ñaây, nhö laäp Toâng

noùi raèng: ‚AÂm thanh thì chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn môùi coù theå

phaùt sanh, vì taùnh voâ thöôøng‛. ‚Chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn môùi coù

theå phaùt sanh‛ Toâng, duøng caùi bình vaân vaân laøm Ñoàng Phaåm, taùnh cuûa noù voâ

thöôøng, nôi ñaây hoaøn toaøn coù. Duøng ñieän, hö khoâng vaân vaân laøm Dò Phaåm, nôi

kia moät phaàn ñieän vaân vaân thì coù, hö khoâng vaân vaân thì khoâng, vì theá nhö tröôùc

cuõng laø baát ñònh.

Chuù Thích:

‚Dò Phaåm moät phaàn chuyeån Ñoàng Phaåm hoaøn toaøn chuyeån‛:Nhaân cuûa choã

thieát laäp nôi trong Dò Phaåm Duï coù moät nöûa (moät phaàn) laø coù theå taùc duïng (moät

phaàn chuyeån), nôi trong Ñoàng Phaåm Duï ñeàu hoaøn toaøn coù theå taùc duïng (hoaøn

toaøn chuyeån).

126

‚AÂm thanh laø chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn môùi coù theå phaùt sanh, vì

taùnh voâ thöôøng‛: laäp löôïng noùi raèng: ‚AÂm thanh‛ laø phaùp coù thaät, thieát laäp

‚chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn môùi coù theå phaùt sanh‛ laøm Toâng, ñeà

cöû Nhaân noùi raèng: ‚do vì taùnh cuûa noù laø voâ thöôøng‛.

‚Duøng caùi bình vaân vaân laøm Ñoàng Phaåm‛:nghóa laø ‚chuyeân caàn duõng maõnh

khoâng giaùn ñoaïn môùi coù theå phaùt sanh Toâng‛ ñaây, nhö duøng caùi bình vaân vaân

laøm Ñoàng Phaåm Duï cuûa noù (nhaân vì caùi bình laø choã taùc duïng töø nôi chuyeân caàn

duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn).

‚Taùnh noù voâ thöôøng, nôi ñaây hoaøn toaøn coù‛:‚ñaây‛ laø chæ cho caùi bình. Nghóa laø

taùnh voâ thöôøng cuûa Chi Nhaân, nôi Duï caùi bình ñaây (Ñoàng Phaåm Duï) laø hoaønh

toaøn coù (do taùnh cuûa caùi bình ñaây hoaøn toaøn laø voâ thöôøng).

‚Duøng ñieän vaø hö khoâng khoâng laøm Dò Phaåm‛:nghóa laø ‚chuyeân caàn duõng maõnh

khoâng giaùn ñoaïn coù theå phaùt sanh‛Toâng ñaây laïi duøng ñieän vaø hö khoâng vaân vaân

laøm Dò Phaåm Duï, nguyeân vì ñieän vaø hö khoâng vaân vaân ñeàu laø khoâng phaûi

chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn laø choã taïo taùc ñeå thaønh Dò Phaåm Duïcuûa

Toâng naøy.

‚Nôi kia moät phaàn ñieän vaân vaân thì coù‛:Nghóa laø taùnh voâ thöôøng nôi trong Duï

kia, noù moät nöûa, ñieän vaân vaân laø coù taùnh voâ thöôøng.

‚Hö khoâng vaân vaân laø khoâng‛: nhöng ôû nôi hö khoâng ñaây moät nöûa (moät phaàn)

maø noùi, laïi laø khoâng coù taùnh voâ thöôøng. Nhaân ñaây cuõng trôû thaønh ‚Nhaân baát

ñònh‛.

Nghóa Thoâng Suoát:

Choã noùi nôi ‚Dò Phaåm moät phaàn chuyeån‛maø nôi Nhaân baát ñònh cuûa ‚Ñoàng

Phaåm hoaøn toaøn chuyeån ñaây, nhö‛ coù ngöôøi ‚laäp Toâng noùi: aâm thanh‛ laø phaùp

coù thaät, laäp ‚chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn môùi coù theå phaùt sanh‛ laøm

127

Toâng, ñeà cöû Nhaân noùi raèng: do vì noù laø ‚Taùnh voâ thöôøng‛. ‚Chuyeân caàn duõng

maõnh khoâng giaùn ñoaïn mô ùi coù theå phaùt sanh Toâng‛ ñaây quan heä nôi ‚duøng caùi

bình vaân vaân laøm Ñoàng Phaåm‛ Duï cuûa noù (do vì caùi bình cuõng laø chuyeân caàn

duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn môùi taïo taùc ra noù). Vaû laïi ‚Taùnh voâ thöôøng‛ cuûa

Chi Nhaân ‚noù, nôi‛ Duï caùi bình cuûa Ñoàng Phaåm ‚ñaây‛ thì ‚hoaøn toaøn‛ coù (do

vì caùi bình cuõng laø taùnh voâ thöôøng). Nhöng maø chuyeân caàn duõng maõnh khoâng

giaùn goaïn môùi coù theå phaùt sanh laïi laø ‚duøng ñieän, hö khoâng vaân vaân laøm Ñoàng

Phaåm‛ Duï (Nguyeân nhaân ñieän vaø hö khoâng ñeàu khoâng phaûi chuyeân caàn duõng

maõnh khoâng giaùn ñoaïn môùi coù theå phaùt sanh taùnh, vì laø Phaùp Dò Phaåm), maø taùnh

voâ thöôøng cuûa Chi Nhaân noù ‚nôi‛ trong Dò Phaåm Duï ‚kia moät phaàn‛ (moät nöûa)

‚ñieän vaân vaân thì coù‛ (vì ñieän laø taùnh voâ thöôøng), nhöng nôi ‚hö khoâng vaân

vaân‛ laïi ‚laø khoâng‛ (vì hö khoâng khoâng coù taùnh voâ thöôøng), nguyeân do taùnh voâ

thöôøng ôû trong Dò Duï cuûa Chi Nhaân ñaây, laïi coù moät nöûa coù theå chuyeån, moät nöûa

khoâng theå chuyeån,‛laø vì‛ Chi Nhaân ñaây ‚nhö tröôùc‛ coù loãi ‚baát ñònh‛.

Thí duï theâm cho roõ:

Nhaân ñaây ñoái vôùi Ñoàng Phaåm Duï thì chuyeån bieán hoaøn toaøn, coøn ñoái vôùi Dò

Phaån Duï thì moät phaàn chuyeån bieán vaø moät phaàn khoâng chuyeån bieát, nhö:

*- Toâng: AÂm thanh thì chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïnmôùi coù theå

phaùt sanh,

*- Nhaân: vì taùnh voâ thöôøng,

*- Ñoàng Phaåm Duï: nhö caùi bình,

*- Dò Phaåm Duï: nhö ñieän vaø hö khoâng.

Nhaân ñaây laø bieän minh taùnh voâ thöôøng cuûa Toâng aâm thanh, nhöng ñoái vôùi caùi

bình cuõng laø taùnh voâ thöôøng. Coøn ñoái vôùi Dò Phaåm Duï, Nhaân ñaây coù moät nöûa taùc

duïng quan heä vôùi ñieän vaø moät nöûa khoâng taùc duïng quan heä vôùi hö khoâng neân bò

baát ñònh. Do ñoù Nhaân ñaây ñoái vôùi Dò Phaåm Duï laø voâ thöôøng hay thöôøng truï

khoâng nhaát ñònh, neân bò loãi baát ñònh.

128

B5/- Tôï Nhaân:

Nhaân Baát Ñònh Nôi Trong Caâu (caû hai) Phaåm Duï

Ñeàu Coù Moät Phaàn Chuyeån.-

Luaän:

Caâu (caû hai) Phaåm moät phaàn chuyeån ñaây, nhö noùi: ‚AÂm thanh laø thöôøng, vì

khoâng chaát ngaïi.‛ Trong Toâng ñaây, duøng hö khoâng, cöïc vi laøm Ñoàng Phaåm, taùnh

khoâng chaát ngaïi nôi hö khoâng vaân vaân thì coù, nôi cöïc vi vaân vaân thì khoâng; duøng

caùi bình, nieàm vui vaân vaân laøm Dò Phaåm, nôi nieàm vui vaân vaân thì coù, nôi caùi

bình vaân vaân thì khoâng; vì theá Nhaân ñaây duøng nieàm vui, duøng hö khoâng laøm

Ñoàng Phaùp, cuõng goïi laø baát ñònh.

Chuù Thích:

‚Caâu Phaåm moät phaàn chuyeån‛: ‚Caâu Phaåm‛, nghóa laø Ñoàng Phaåm Duï cuøng

Dò Phaåm Duï caû hai moãi loaïi ñeàu coù moät phaàn chuyeån, moät phaàn khoâng chuyeån

(moät nöûa chuyeån, moät nöûa khoâng chuyeån). Nhö treân ñaõ noùi, neáu choã thieát laäp laø

caàn chaân naêng laäp thì taát nhieân phaûi laø ‚Ñoàng Phaåm nhaát ñònh coù, Dò Phaåm nhaát

ñònh khoâng‛ (Ñoàng Phaåm hoaøn toaøn chuyeån, Ñò Phaåm khoâng chuyeån). Hieän taïi

Ñoàng Phaåm chæ moät phaàn chuyeån, vì theá khoâng phaûi laø hoaøn toaøn chuyeån(nhaát

ñònh coù); coøn Dò Phaåm cuõng moät phaàn chuyeån, maø khoâng phaûi laø hoaøn toaøn

khoâng (khoâng chuyeån), cho neân Chi Nhaân ñaây lieàn baêng qua Ñoàng Dò hai phaåm

khoâng theå xaùc ñònh, do ñoù coù loãi Nhaân baát ñònh.

‚AÂm thanh thì thöôøng, vì khoâng chaát ngaïi‛: nhö laäp luaän noùi raèng‛ ‚AÂm

thanh laø phaùp coù thaät, duøng ñang truï laøm Toâng‛, maø thieát laäp Nhaân noùi raèng: do

vì noù khoâng coù chaát ngaïi‛.

‚Trong Toâng ñaây laø thöôøng, duøng hö khoâng, cöïc vi laøm Ñoàng Phaåm‛:Toâng

‚thöôøng‛ cuûa choã naøy ñöông duøng hö khoâng cuøng cöïc vi laøm Ñoàng Phaåm Duï.

129

Nguyeân vì thieát laäp Toâng naøy taát nhieân phaûi laø Thanh Luaän cuûa ngoaïi ñaïo, boïn

ngoaïi ñaïo ñaây quan heä chaáp hö khoâng cuøng cöïc vi ñeàu laø thöôøng, cho neân ñoái

vôùi chuùng noù maø noùi, hö khoâng cuøng cöïc vi ñöôïc cho laø Ñoàng Phaåm Duï cuûa

‚Toâng Thöôøng‛ maø laäp löôïng raèng: ‚AÂm thanh laø thöôøng la øm Toâng; Nhaân: vì

khoâng chaát ngaïi, Ñoàng Duï nhö hö khoâng, cöïc vi.‛

‚Taùnh khoâng chaát ngaïi nôi hö khoâng vaân vaân thì coù, nôi cöïc vi vaân vaân thì

khoâng‛: Nhöng maø Taùnh khoâng chaát ngaïi cuûa noù nôi ‚Chi Nhaân‛, ñoái nôi hö

khoâng maø noùi thì coù (cuõng töùc laø hö khoâng coù taùnh khoâng chaát ngaïi, ñaây töùc laø

‚moät phaàn khoâng chuyeån‛). Do ñoù Chi ‚Nhaân khoâng chaát ngaïi‛ ñaây ôû nôi trong

Ñoàng Phaåm Duï laïi thaønh laø ‚moät phaàn chuyeån, moät phaàn khoâng chuyeån‛ (cuõng

töùc laø Nhaân khoâng chaát ngaïi, nôi trong Ñoàng Phaåm Duï, moät nöûa coù theå work,

moät nöûa khoâng theå work), cho neân coù loãi cuûa Nhaân baát ñònh.

‚Duøng caùi bình, nieàm vui vaân vaân laøm Dò Phaåm‛:‚nieàm vui‛, nghóa laø laïc

thoï. Laïi nöõa, ‚Toâng thöôøng‛ ñaây, nhaát ñònh laø duøng caùi bình cuøng nieàm vui laøm

Dò Phaåm Duï, maø laäp löôïng raèng: ‚AÂm thanh laø thöôøng laøm Toâng; Nhaân: vì taùnh

khoâng chaát ngaïi; Ñoàng Duï nhö hö khoâng, vi traàn; Dò Duï nhö caùi bình cuøng nieàm

vui‛. Nguyeân vì caùi bình laø voâ thöôøng, nieàm vui cuõng laø voâ thöôøng, Nhaân ñaây

ñeàu ñöôïc cho laø Dò Duï cuûa Toâng thöôøng ñaây.

‚Nôi nieàm vui vaân vaân thì coù, nôi caùi bình thì khoâng‛:Tuy nhieânChi ‚Nhaân

khoâng chaát ngaïi‛ ñoái nôi nieàm vui laïi giaûng cho laø coù (nieàm vui cuõng laø khoâng

chaát ngaïi), cho neân‚nhaân khoâng chaát ngaïi‛ nôi Duï nieàm vui laïi coù theå chuyeån --

-- ñaây töùc laø nôi ‚Dò Phaåm moät phaàn chuyeån‛. Nhöng ‚Nhaân khoâng chaát ngaïi‛

ñaây ñoái nôi Duï caùi bình maø noùi laïi laø khoâng (caùi bình coù chaát ngaïi, khoâng phaûi

khoâng chaát ngaïi), cho neân ‚Nhaân khoâng chaát ngaïi‛ ñaây nôi ‚Duï caùi bình töùc laø

khoâng chuyeån---- ñaây töùc laø ‚Dò Phaåm moät phaàn khoâng chuyeån‛. Hieäp nôi treân

thì ‚Nhaân khoâng chaát ngaïi‛ ñaây, laïi nôi trong Ñoàng Phaåm Duï cuøng Dò Phaåm Duï,

ñeàu moãi thöù coù moät phaàn chuyeån, moät phaàn khoâng chuyeån, cho neân thaønh Nhaân

baát ñònh.

130

‚Vì duøng nieàm vui, duøng hö khoâng laøm Ñoàng Phaùp, cuõng goïi laø baát ñònh‛:

nghóa laø Nhaân khoâng chaát ngaïi ñaây ñaõ coù theå duøng ‚nieàm vui‛ laøm Ñoàng Phaùp

Duï, laïi coù theå duøng ‚hö khoâng‛ laøm Ñoàng Phaùp Duï, nhöng nieàm vui thì voâ

thöôøng, maø hö khoâng thì thöôøng, moät thöôøng moät voâ thöôøng, ñeàu coù theå laø Ñoàng

Phaùp Duï cuûa ‚Nhaân khoâng chaát ngaïi‛, cho neân ‚Nhaân‛ ñaây coù loãi baát ñònh.

Nghóa Thoâng Suoát:

Choã noùi Nhaân baát ñònh cuûa ‚Caâu Phaåm moät phaàn chuyeån ñaây, nhö‛ laäp löôïng

‚noùi: aâm thanh‛ laø ‚thöôøng‛ laøm Toâng, ñeà cöû Nhaân noùi raèng: do ‚vì‛ noù laø

‚khoâng chaát ngaïi‛. ‚Toâng thöôøng trong‛ laäp luaän ‚ñaây‛, laø ‚duøng hö khoâng‛

cuøng ‚cöïc vi laøm Ñoàng Phaåm‛ Duï cuûa noù (nguyeân vì hö khoâng cuøng cöïc vi ñeàu

laø thöôøng, vì theá ñöôïc laøm Ñoàng Phaåm Duï), nhöng maø Chi Nhaân ‚taùnh khoâng

chaát ngaïi‛ cuûa noù, ‚nôi hö khoâng vaân vaân‛ thì ‚coù‛,do hö khoâng cuõng laø khoâng

chaát ngaïi, do ñoù Nhaân khoâng chaát ngaïi nôi Ñoàng Phaåm Duï ñaây laø moät phaàn

chuyeån. Nhöng maø Nhaân cuûa taùnh khoâng chaát ngaïi ‚nôi cöïc vi vaân vaân‛ thì laø

‚khoâng‛, do cöïc vi khoâng phaûi khoâng chaát ngaïi, cho neân Nhaân khoâng chaát ngaïi

nôi trong Ñoàng Phaåm Duï ñaây lieàn trôû thaønh moät phaàn khoâng chuyeån. Laïi nöõa

Toâng thöôøng ñaây ñang ‚duøng caùi bình, nieàm vui vaân vaân laøm Dò Phaåm‛ Duï (do

vì caùi bình vaø nieàm vui ñeàu laø voâ thöôøng, nhôø ñoù ñöôïc laøm Dò Phaåm Duï cuûa

Toâng thöôøng); nhöng maø Chi Nhaân cuûa taùnh khoâng chaát ngaïi cuûa noù ‚nôi nieàm

vui vaân va ân‛ laø ‚coù‛, nguyeân vì nieàm vui cuõng laø khoâng chaát ngaïi, cho neân Chi

Nhaân khoâng chaát ngaïi ñaây nôi trong Dò Phaåm Duï trôû thaønh laø moät phaàn chuyeån.

Nhöng Chi Nhaân cuûa taùnh khoâng chaát ngaïi ñaây ‚Nôi caùi bình vaân vaân‛ thì laø

‚khoâng‛, nguyeân vì caùi bình khoâng phaûi khoâng chaát ngaïi, vì theá Chi Nhaân cuûa

taùnh khoâng chaát ngaïi ñaây nôi trong Dò Duï naøy, laïi trôû thaønh laø moät phaàn khoâng

chuyeån. Do bôûi Chi Nhaân khoâng chaát ngaïi ñaây nôi trong Ñoàng Phaåm Duï cuøng Dò

Phaåm Duï moãi thöù ñeàu coù hieän töôïng moät phaàn chuyeån, moät phaàn khoâng chuyeån,

töø ñoù Duï ñaây ‚coá nhieân cuõng goïi‛ laø coù loãi ‚baát ñònh‛ (lyù do nieàm vui laø voâ

thöôøng, maø hö khoâng laø thöôøng, moät thöôøng moät voâ thöôøng, taùnh cuûa noù phaûn laïi

nhau, nhöng laïi coù theå caû hai laøm Ñoàng Phaåm Duï, maø Chi Nhaân cuûa noù laïi coù

131

theå nôi hai taùnh chaátchuyeån trong Duï phaûn laïi nhau, bôûi theá Chi Nhaân ñaây coù loãi

baát ñònh.)

Thí duï theâm cho deã hieåu:

Caùi Nhaân ñaây ñoái vôùi Ñoàng Phaåm Duï vaø Dò Phaåm Duï chæ coù moät phaàn taùc

duïng quan heä, neân bò loãi baát ñònh (loãi khoâng nhaát ñònh), nhö:

*- Toâng: AÂm thanh thì thöôøng,

*- Nhaân: Vì khoâng chaát ngaïi,

*- Ñoàng Phaåm Duï: Nhö hö khoâng vaø cöïc vi,

*- Dò Phaåm Duï: Nhö caùi bình vaø nieàm vui (laïc thoï).

Nhaân ñaây ñoái vôùi hö khoâng khoâng chaát ngaïi cuûa Ñoàng Phaåm Duï thì coù moät

phaàn taùc duïng quan heä, coøn ñoái vôùi cöïc vi coù chaát ngaïi cuûa Ñoàng Phaåm Duï thì

khoâng coù moät phaàn taùc duïng quan heä. Chaúng nhöõng theá Nhaân ñaây ñoái caùi bình

coù chaát ngaïi cuûa Dò Phaåm Duï thì khoâng coù moät phaàn taùc duïng quan heä, coøn ñoái

vôùi nieàm vui khoâng chaát ngaïi thì coù moät phaàn taùc duïng quan heä. Vì theá Nhaân

khoâng chaát ngaïi ñaây nôi trong Ñoàng Phaåm Duï vaø Dò Phaåm Duïmoãi thöù ñeàu coù

hieän töôïng moät phaàn chuyeån (quan heä) vaø moät phaàn khoâng chuyeån (khoâng quan

heä) cho neân coù loãi baát ñònh.

B6/- Tôï Nhaân:

Nhaân Baát Ñònh Cuûa Quyeát Ñònh Traùi Ngöôïc Nhau.

Luaän:

Quyeát ñònh traùi ngöôïc nhau ñaây, nhö laäp Toâng noùi: ‚AÂm thanh laø voâ thöôøng;

vì(noù laø) choã taïo taùnh; thí duï nhö caùi bình vaân vaân‛. Coù choã laäp (Toâng noùi:)‚AÂm

thanh laø thöôøng; vì (noù laø)choã taùnh nghe; thí duï nhö taùnh aâm thanh.‛ Vì hai

Toâng ñaây ñeàu laø do döï, caû hai goïi laø baát ñònh.

132

Chuù Thích:

‚Quyeát ñònh traùi ngöôïc nhau‛: Chi Nhaân cuûa hai Toâng ñaây laø chæ hai Toâng

cuûa choã taïo laäp traùi ngöôïc nhau.

‚Vì hai Toâng ñaây ñeàu laø do döï‛: Chi Nhaân cuûa hai Toâng ñaây ñeàu bieán thaønh

Nhaân do döï. Nguyeân vì ‚Toâng voâ thöôøng‛ coá nhieân laø ‚choã taïo taùnh‛, nhöng

‚choã taïo taùnh‛ ñaây ñeàu khoâng theå duøng ñeán ñeå baùc beû ‚aâm thanh laø choã taùnh

nghe‛ cuûa phía ñòch, ñeå chöùng minh‚aâm thanh khoâng phaûi laø choã taùnh nghe‛

khieán cho Nhaân cuûa keû ñòch laäp luaän khoâng ñöôïc thaønh laäp, nhaân ñoù maø phuû

ñònh Toâng cuûa noù. Do Nhaân ‚choã taïo taùnh‛ ñaây khoâng theå ñaït ñeán muïc ñích phaù

Toâng kia, cho neân trôû thaønh laø moät thöù ‚Nhaân do döï‛. Theâm nöõa, ‚choã taùnh

nghe‛ cuûa ‚Toâng thöôøng‛ ñaõ khoâng theå chöùng minh Toâng cuûa ‚aâm thanh laø

thöôøng nôi phía mình vaø laïi khoâng theå ñaû phaù ‚choã taïo taùnh‛ cuûa phía ñòch.Ñòch

vaø ta hai beân ñaõ ñeàu khoâng theå ñaû phaù ñoái phöông, hai Toâng laïi moãi toâng trôû

thaønh töï laäp töï noùi, maûy may khoâng giao tieáp vôùi nhau, do ñoù Nhaân cuûa noù ñeàu

trôû thaønh ‚Nhaân do döï‛,khoâng theå ñaït ñeán xaùc ñònh keát quaû cuûa laäp luaän

(Nguyeân vì ñòch vaø ta hai Toâng muõi kim töông ñoái ñeàu coù theå caû hai cuøng laäp

luaän, vaû laïi khoâng coù phaùp naøo xaùc ñònh laø chính xaùc---- ñaõ theá moät thì chính

xaùc, moät thì phaûn laïi, taát nhieân nhaát ñònh chæ coù moät laø ‚phaûi‛, maø rieâng moät laø

‚khoâng phaûi", hoâm nay Nhaân cuûa hai beân ñeà cöû ñaõ ñeàu khoâng theå chöùng thaät ai

laø phaûi ai laø khoâng phaûi, cho neân Nhaân cuûa noù trôû thaønh laø ‚do döï khoâng xaùc

ñònh‛ vaäy.

Nghóa Thoâng Suoát:

Chính hai Toâng phaûn laïi ‚quyeát ñònh traùi ngöôïc nhau‛ maø Nhaân phaûn laïi cuûa noù

laø baát ñònh ‚ñaây, nhö‛ coù ngöôøi ‚laäp Toâng noùi raèng: aâm thanh laø voâ thöôøng‛ñeà

cöû Nhaân noùi raèng: do ‚vì‛ noù laø ‚choã taïo taùnh‛: ñeà cöû Duï noùi raèng: ‚thí duï nhö

caùi bình vaân vaân‛. Nhöng ‚coù‛ ñoái thuû ‚laäp‛ Toâng noùi raèng: ‚aâm thanh‛ laø

‚thöôøng‛, ñeà cöû Nhaân noùi raèng: ‚duï nhö taùnh cuûa tieáng‛. (Nhöng maø Nhaân cuûa

133

hai Toâng ñaây, choã taïo taùnh cuøng choã taùnh nghe, ñeàu khoâng theå laãn nhau baùc beû

ñoái phöông, khieán khoâng theå thaønh laäp; do Chi Nhaân khoâng theå baùc beû phaù ñoái

phöông, cho neân maëc duø Toâng Chæ cuûa noù roõ raøng traùi ngöôïc nhau, nhöng hai

Toâng laïi coù theå ñoàng thôøi ñeàu thieát laäp). Vì theá ‚hai‛ Chi Nhaân ‚ñaây ñeàu laø

Nhaân Do Döï‛, ‚vì‛ chính mình khoâng coù khaû naêng taùc duïng xaùc ñònh phaù laäp

luaän cuûa keû khaùc, caû hai ‚ñeàu goïi‛ laø Nhaân ‚baát ñònh‛.

Thí duï theâm cho deã hieåu:

Nhaân cuûa ta vaø ñòch ñeà cöû caû hai ñaõ khoâng theå chöùng minh Toâng cuûa ai laø

phaûi vaø cuûa ai laø khoâng phaûi, cho neân hai Toâng ñaây trôû thaønh laø do döï khoâng xaùc

ñònh, nhö:

1.- Beân ta:

*- Toâng: AÂm thanh laø voâ thöôøng.

*- Nhaân: Vì noù laø choã taïo taùnh,

*- Ñoàng Phaåm Duï:Nhö caùi bình.

2.- Beân ñòch:

*- Toâng: AÂm thanh laø thöôøng,

*- Nhaân: Vì noù laø choã taùnh nghe,

*- Ñoàng Phaåm Duï: Nhö taùnh cuûa aâm thanh.

Hai laäp luaän naøy traùi ngöôïc nhaumoät beân laø Toâng thöôøng vaø moät beân laø Toâng voâ

thöôøng, nhöng ñeàu quyeát ñònh coù theå thaønh laäp ñöôïc. Nhaân cuûa choã taïo taùnh ñaây

khoâng theå baùc beû AÂm thanh laø choã taùnh nghe cuûa keû ñòch. Ngöôïc laïi Nhaân cuûa

choã taùnh nghe ñaây khoâng theå baùc beû AÂm thanh laø choã taïo taùnh cuûa ta. Vì theá hai

Toâng ñaây trôû thaønh do döï khoâng xaùc ñònh (do döï baát ñònh)

C,- BOÁN THÖÙ TÔÏ NHAÂN TRAÙI NGÖÔÏC NHAU.

134

Luaän:

Traùi ngöôïc nhau coù boán: 1- nghóa laø Phaùp töï töôùng traùi ngöôïc nhau vôùi Nhaân,

2- Phaùp sai bieät traùi ngöôïc nhau vôùi Nhaân, 3- Höõu phaùp töï töôùng traùi ngöôïc nhau

vôùi Nhaân, 4- Höõu phaùp sai bieät traùi ngöôïc nhau vôùi Nhaân vaân vaân.

Chuù Thích:

‚Phaùp töï töôùng‛: töùc laø töï taùnh cuûa Toâng Theå, cuõng töùc laø baûn yù cuûa Toâng

Theå.

‚Phaùp sai bieät‛: töùc laø Luaän giaû ñoái vôùi choã thaàm kín cuûa Toâng Theå töï taïo taùcyù

suy nghó, rieâng coù choã yù höôùng, hoaëc yù haøm aån (imply), ñaây khoâng phaûi baûn yù

cuûa Toâng Theå, neân goïi laø sai bieät.

‚Höõu phaùp töï töôùng‛: töùc laø baûn yù cuûa Toâng Y (höõu phaùp).

‚Höõu phaùp sai bieät‛: töùc laø Luaän giaû suy nghóa sai bieät ñoái vôùi Toâng Y hoaëc yù

haøm aån. Do khoâng phaûi baûn yù cuûa ‚höõu phaùp‛, cho neân goïi laø sai bieät.

Nghóa Thoâng Suoát:

Tieát muïc caên baûn theo ñaây seõ toùm löôïc; (vì döôùi ñaây seõ töôøng thuaät tinh teá).

C1/- Tôï Nhaân:

Tôï Nhaân CuøngTöï TöôùngCuûa PhaùpTraùi Ngöôïc Nhau.

Luaän:

Trong ñaây töï töôùng cuûa phaùp traùi ngöôïc nhau vôùi Nhaân, nhö noùi: ‚AÂm thanh laø

thöôøng, vì choã taïo taùnh, hoaëc vì chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn ñoaïn môùi coù

theå phaùt sanh taùnh.‛ (Hai)Nhaân ñaây chæ coù nôi trong Dò Phaåm, laø vì traùi ngöôïc

nhau.

135

Chuù Thích:

‚Töï töôùng cuûa phaùp traùi ngöôïc vôùi Nhaân‛: nghóa laø Chi Nhaân so cuøng töï theå

töôùng cuûa Toâng theå traùi ngöôïc nhau.

‚Nhaân ñaây chæ coù nôi trong Dò Phaåm, laø vì traùi ngöôïc nhau‛:‚Nhaân ñaây‛, nghóa

laø chæ cho hai Nhaân: ‚choã taïo taùnh‛ cuøng ‚chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn

ñoaïn môùi coù theå phaùt sanh taùnh‛. ‚Dò Phaåm‛ laø chæ cho Toâng voâ thöôøng cuøng

Toâng thöôøng. Nghóa laø ‚choã taïo taùnh‛ vaø ‚chuyeân caàn duõng maõnh khoâng giaùn

ñoaïn môùi coù theå phaùt sanh Taùnh‛ hai Nhaân ñaây, ñeàu laø chæ ôû trong ‚Toâng voâ

thöôøng‛ cuûa Dò Phaåm môùi coù, cuõng töùc laø: chæ coù ‚Toâng voâ thöôøng‛ môùi coù theå

thích duøng hai Chi Nhaân ñaây, nhöng ôû nôi ‚Toâng thöôøng‛ laïi khoâng thích hôïp,

sôû dó hai Nhaân ñaây cuøng Toâng theå traùi ngöôïc nhau, cho neân goïi laø Nhaân traùi

ngöôïc nhau.

Nghóa Thoâng Suoát:

‚Trong ñaây‛ choã noùi ‚Nhaân ñaây‛ cuûa ‚Töï‛ theå ‚Töôùng‛ (töï taùnh) cuøng ‚phaùp‛

(Toâng theå) ‚traùi ngöôïc nhau, nhö‛laäp löôïng ‚noùi raèng: aâm thanh‛laø ‚thöôøng‛

laøm Toâng,do ‚vì‛ noù laø ‚choã taïo taùnh, hoaëc‛ do ‚vì‛ noù laø ‚chuyeân caàn duõng

maõnh khoâng giaùn ñoaïn coù theå phaùt sanh taùnh‛laøm Nhaân. Nhöng hai ‚Nhaân ñaây‛

ñeàu ‚chæ nôi trong‛ Toâng voâ thöôøng môùi coù theå ‚coù‛ (môùi coù theå duøng thích

hôïp), nhöng ôû ñaây Thoâng thöôøng thì khoâng thiùch hôïp, ‚cho neân‛ coù loãi Chi Nhaân

cuøng Toâng Theå‚traùi ngöôïc nhau‛.

Thí duï theâm cho roõ:

Baát cöù Nhaân naøo cuõng phaûi ñaày ñuû taùnh chaát cuûa Toâng thì hôïp phaùp. Neáu

Nhaân thieáu taùnh chaát cuûa Toâng thì khoâng hôïp phaùp bò loãi traùi ngöôïc nhau, nhö:

*- Toâng: AÂm thanh laø thöôøng,

*- Nhaân: Vì noù laø choã taïo taùnh hoaëc vì noù chuyeân caàn duõng maõnh khoâng

136

giaùn ñoaïn coù theå phaùt sanh Taùnh.

Nhaân ñaây laø noùi leân taùnh voâ thöôøng cho neân traùi ngöôïc nhau vôùi Toâng

aâm thanh laø thöôøng, neân bò loãi.

C2/- Tôï Nhaân:

Tôï Nhaân Cuøng Töôùng Sai Bieät Cuûa Phaùp Traùi Ngöôïc Nhau.

Luaän:

Nhaân (cuøng)phaùp sai bieät traùi ngöôïc nhau ñaây, nhö (laäp töôïng)noùi: ‚Nhaõn

caên vaân vaân taát nhieân laø choã khaùc(chæ cho choã Thaân caên hoaëc Thaàn Ngaõ) thoï

duïng; vì taùnh chöùa nhoùm; nhö ngoaï cuï vaân vaân‛(Ñoàng Duï). Nhaân ñaây nhö coù

theå thaønh laäp Nhaõn caên vaân vaân ‚taát nhieân laø choã khaùc (thaân caên) thoï

duïng‛(thuoäc Toâng), nhö theá (loãi phaûn laïi ôû choã)cuõng coù theå thaønh laäp choã laäp

phaùp sai bieät traùi ngöôïc nhau vôùi chöùa nhoùm,cho choã khaùc(Thaàn Ngaõ) thoï duïng:

vì caùc ngoaï cuï vaân vaân laø taùnh chöùa nhoùmcho choã khaùc(cho Thaân caên)thoï duïng.

Giaûi Thích:

‚Nhaân phaùp sai bieät traùi ngöôïc nhau‛: ‚Phaùp‛ laø Toâng Theå. ‚sai bieät‛,

khoâng phaûi baûn yù cuûa Toâng Theå, maø laø baûn yù giuùp cho hoaëcaùm chæ trong bí maät

cuûa Luaän giaû. ‚Traùi ngöôïc nhau‛ so cuøng Toâng Theå traùi ngöôïc nhau. ‚Nhaân‛

ñaây laø chæ cho Chi Nhaân.

‚Nhaõn caên vaân vaân taát nhieân laø choã khaùc thoï duïng‛: ‚Nhaõn caên vaân vaân‛ laø chæ

cho naêm caên, ñaây laø ‚phaùp coù thaät‛ (höõu phaùp). ‚taát nhieân laø choã khaùc thoï

duïng‛, ñaây laø chæ cho Toâng Theå. ‚Duïng‛ laø thoï duïng. ‚Tha‛ laø chæ cho vaán ñeà

maáu choát laäp luaän cuûa choã khaùc ñöôïc keát töïu nôi treân ‚choã khaùc‛. Maø ‚choã

137

khaùc‛ ñaây laø chæ cho ‚Thaân Caên‛.Neáu nhö noùi: Nhaõn caên vaân vaân caùc caên taát

nhieân nhaát ñònh laø hoaøn toaøn laøm choã thoï duïng cuûa thaân caên, nhö theá thì khoâng

coù vaán ñeà gì khaùc. Nhöng maø laäp luaän ñaây laø chæ coù ôû ngoaïi ñaïo, nôi ‚choã khaùc‛

ñaây trong taâm cuûa Luaän giaû khoâng phaûi laø thaân caên, maø chính laø aùm chæ ‚Thaàn

Ngaõ‛. Nguyeân vì ngöôøi ngoaïi ñaïo tin coù Ngaõ, maø ‚Ngaõ‛ cuûa hoï laïi coù hai thöù:

1- Thaàn Ngaõ, laø theå cuûa chaân thöôøng khoâng sanh khoâng dieät. 2- Thaân Ngaõ, laø do

choã chöùa nhoùm boán ñaïi taïo thaønh, laø coù sanh coù dieät, ñaây laø choã thoï duïng cuûa

Thaàn Ngaõ.

‚Vì taùnh chöùa nhoùm‛:Nguyeân vì Nhaõn caên vaân vaân laø caên taùnh chöùa nhoùm

(boán ñaïi vaân vaân chöùa nhoùm taïo thaønh), laïi laø choã thoï duïng cuûa thaân. Sôû dó Luaän

giaû ngoaïi ñaïo lieàn söû duïng ñaây maø suy roäng ra lieàn thaønh:

*- Nhaõn caên (taùnh chöùa nhoùm) ---->laøm choã thoï duïng cuûa thaân,

*- Thaân (taùnh chöùa nhoùm) -----> laøm choã thoï duïng cuûa Thaàn Ngaõ.

Nhöng maø suy luaän ñoaïn thöù hai laïi khoâng tin choã haøm aån, maø ñem chöõ ‚Thaân‛

thuoäc ‚taùnh chöùa nhoùm cuûa Nhaõn caên ----- laøm choã thoï duïng cuûa thaân‛ ñoåi thaønh

chöõ ‚choã khaùc‛ bao goàm yù mô hoà khoù hieåu, sau ñoù yù ñònh duøng chöõ ‚choã khaùc‛

ñaây ñeå aùm chæ cho ‚Thaàn Ngaõ‛.

‚Nhö ngoaï cuï vaân vaân‛: Ngoaï cuï ñaây cuõng laø taùnh chöùa nhoùm (vì ngoaï cuï cuõng

laø do boán ñaïi chöùa nhoùm taïo thaønh), maø ngoaïi ñaïo noùi: Nhaân vì noù chöùa nhoùm

giuùp cho thaân thoï duïng. Luaän giaû lieàn duøng Duï naøy caàn yeáu so saùnh bieát ‚thaân

cuõng laø taùnh chöùa nhoùm, cuõng laø hoaøn toaøn giuùp cho Thaàn Ngaõ thoï duïng‛. Choã

phaïm sai laàm cuûa Luaän giaû: cho ‚ngoaï cuï cuûa taùnh chöùa nhoùm laø hoaøn toaøn giuùp

cho thaân thoï duïng‛, cuõng khoâng theå chöùng minh ‚thaân caên cuûa chöùa nhoùm laø

hoaøn toaøn giuùp cho Thaàn Ngaõ thoï duïng‛. Nguyeân nhaân laø:

1, Ngoaï cuï cuûa taùnh chöùa nhoùm laø choã thaân cuûa taùnh chöùa nhoùm thoï duïng; nhöng

Thaàn Ngaõ ñeàu khoâng phaûi taùnh chöùa nhoùm, laøm sao coù theå thoï duïng nhö thaân

cuûa taùnh chöùa nhoùm?

138

2, Thaàn Ngaõ coù hay laø khoâng coøn hoaøn toaøn chöa coù theå xaùc chöùng, laøm sao coù

theå thoï duïng hieän tieàn nhö thaân coù xaùc chöùng?

3, ‚Ngoaï cuï laø choã thoï duïng cuûa thaân‛ coøn hoaøn toaøn khoâng theå duøng ñeán ñeå

chöùng minh ‚Nhaõn caên vaân vaân caùc caên laø choã thoï duïng cuûa thaân‛, laïi huoáng hoà

coù theå duøng ñeán ñeå chöùng minh ‚thaân caên laø choã thoï duïng cuûa Thaàn Ngaõ‛.

Nguyeân vì noùi ba thöù ñaây: thöù nhaát laø coù thaät, thöù hai laø suy töôûng, thöù ba laø

hoaøn toaøn töôûng töôïng, vaû laïi ba thöù ñaây thuaät chuyeän laø ‚song haønh‛ (parallel),

khoâng coù giao tieáp taäp hôïp, cuõng töùc laø khoaûng caùch kia vaø ñaây ñeàu khoâng coù

quan heä nhaân quaû, thì coá nhieân nhöõng thöù noùi treân suy luaän khoâng theå thaønh laäp.

‚Nhaân ñaây nhö coù theå thaønh laäp Nhaõn caênvaân vaân taát nhieân laø cho choã khaùc

thoï duïng‛: ‚Nhaân ñaây‛ laø Nhaân cuûa taùnh chöùa nhoùm. ‚Thaønh laäp‛laø chöùng thaät,

uûng hoä (support). ‚Nhaõn caên vaân vaân taát nhieân laø ngöôøi khaùc thoï duïng‛, Nhaõn

caên vaân vaân caùc caên taát nhieân la ø hoaøn toaøn khieán cho ‚choã khaùc‛ (Thaân caên) thoï

duïng.

‚Nhö theá cuõng coù theå thaønh laäp phaùp sai bieät traùi ngöôïc nhau chöùa nhoùmñeå cho

choã khaùc thoï duïng‛: ‚Nhö theá‛moãi laàn phaûn laïi thì noùi: ‚thaønh laäp‛,uûng hoä (ôû

nôi yù ñaây laø baùc beû). ‚Choã laäp phaùp‛ nghóa laø choã laäp Toâng, töùc laø ‚taát nhieân

cho ngöôøi khaùc thoï duïng‛.‚Choã laäp phaùp sai bieät‛, töùc laø chæ cho Thaàn

Ngaõ.(Xöa nay ‚choã laäp phaùp‛ laø chæ cho Thaân caên, maø yù cuûa Luaän giaû choã ‚sai

bieät‛ haøm aån ñeàu laø chæ cho Thaàn Ngaõ.) ‚Traùi ngöôïc nhau‛, nghóa laø traùi ngöôïc

ôû sau löng. ‚Chöùa nhoùm cho choã khaùc thoï duïng‛, nghóa laø taùnh chöùa nhoùm ñeå

cho choã khaùc thoï duïng. Hôïp laïi caâu treân noùi raèng: neáu nhö ‚Nhaân cuûa taùnh chöùa

nhoùm‛ ñaây thaät coù theå duøng ñeå uûng hoä (chöùng thaät) ‚Nhaõn caên vaân vaân caùc caên

taát nhieân laø Toâng, laøm choã cho thaân caên thoï duïng. Nhö theá loãi phaûn laïi laø noùi

Nhaân ñaây cuõng coù theå duøng ñeán ñeå chöùng thaät: Nhaân ñaây laø chæ cho Thaàn Ngaõ

(choã laäp phaùp sai bieät) laø hoaøn toaøn traùi ngöôïc ôû sau löng cuûa taùnh chöùa nhoùm

139

(khoâng phaûi taùnh chöùa nhoùm), cho neân Nhaân cuûa thaân caên ñaây ñeàu khoâng phaûi

laø choã ‚khaùc‛ thoï duïng.

‚Caùc ngoaï cuï vaân vaân, laø vì chöùa nhoùm cho choã khaùc thoï duïng‛:Nguyeân vì

chính caùc ngoaï cuï vaân vaân ñeàu gioáng nhau, baûn thaân cuûa ngoaï cuï laø taùnh chöùa

nhoùm, maø laïi cuõng gioáng nhau laø taùnh chöùa nhoùm ñeå laøm choã thoï duïng cuûa ‚thaân

khaùc‛. Lyù gioáng nhau coù theå chöùng minh, neáu ‚Thaàn Ngaõ‛ caàn thoï duïng thaân

caên cuûa taùnh chöùa nhoùm naøy thì baûn thaân cuûa ‚Thaàn Ngaõ‛ taát nhieân cuõng phaûi laø

taùnh chöùa nhoùm gioáng nhau thaân caên naøy; nhöng ‚Thaàn Ngaõ‛ ñeàu khoâng phaûi laø

taùnh chöùa nhoùm, cho neân Thaàn Ngaõ khoâng theå thoï duïng thaân caên naøy.Laïi nöõa,

neáu oâng thay ñoåi tính toaùn noùi ‚Thaàn Ngaõ cuõng laø taùnh chöùa nhoùm‛ thì Thaàn

Ngaõ cuõng trôû thaønh voâ thöôøng, thì Thaàn Ngaõ traùi ngöôïc vôùi Toâng cuûa oâng chuû

tröông raèng ‚Thaàn Ngaõ laø chaân thöôøng, khoâng sanh khoâng dieät‛. Cho neân Toâng

cuûa oâng thieát laäp: cho ‚laø choã khaùc thoï duïng‛ thì khoâng ñöôïc thaønh laäp.

Nghóa Thoâng Suoát:

Choã noùi ‚Nhaân ñaây‛ cuøng ‚phaùp sai bieät traùi ngöôïc nhau, nhö‛ laäp löôïng ‚noùi

raèng: Nhaõn caên vaân vaân‛ caùc caên ‚taát nhieân laø‛choã‚khaùc‛(thaân caên hoaëc Thaàn

Ngaõ) thoï ‚duïng‛ (ñaây laø Toâng), thieát laäp Nhaân noùi raèng: do ‚vì‛ noù laø ‚taùnh

chöùa nhoùm‛;ñeà cöû Ñoàng Duï noùi raèng: ‚nhö ngoaï cuï vaân vaân‛, do vì ngoaï cuï laø

taùnh chöùa nhoùm, toaøn boä taát nhieân laø choã thoï duïng cuûa thaân khaùc. Nhöng maø

‚Nhaân‛ cuûa taùnh chöùa nhoùm ‚ñaây nhö coù theå thaønh laäp‛ (uûng hoä), Toâng cuûa

‚Nhaõn caên vaân vaân taát nhieân laø choã khaùc thoï duïng, nhö laø‛, coùloãi phaûn laïi ‚cuõng

coù theå thaønh laäp‛ (uûng hoä), ‚choã laäp phaùp sai bieät‛ (Thaàn Ngaõ) laø ‚traùi ngöôïc

nhau‛ nôi taùnh ‚chöùa nhoùm‛ (Thaàn Ngaõ khoâng phaûi taùnh chöùa nhoùm), nguyeân

vì thaân caên khoâng phaûi ‚choã khaùc‛ thoï ‚duïng‛ (Thaàn Ngaõ khoâng phaûi taùnh chöùa

nhoùm, khoâng coù phaùp thaân cuûa taùnh chöùa nhoùm thoï duïng). Chính gioáng nhau nhö

baûn thaân cuûa ‚caùc ngoaï cuï vaân vaân laø Taùnh chöùa nhoùm‛, maø laïi ‚khaùc‛nhau ôû

‚choã thoï duïng‛; nhöng maø trong laäp löôïng ñaây, Nhaân cuûa choã thieát laäp ñoái vôùi

phaùp sai bieät coù loãi traùi ngöôïc nhau, cho neân trôû thaønh Tôï Naêng Laäp.

140

Thí duï theâm cho deã hieåu:

Caùi Nhaân cuøng phaùp sai bieät traùi ngöôïc nhau, nhö:

*- Toâng: Nhaõn caên vaân vaân taát nhieân laø choã khaùc (thaân caên hay Thaàn Ngaõ)

thoï duïng.

*- Nhaân: Vì laø taùnh chöùa nhoùm,

*- Ñoàng Duï: Nhö ngoaï cuï.

Nhaân vaø phaùp (Toâng) sai bieät ôû choã Thaàn Ngaõ vaø traùi ngöôïc nhau ôû choã

chöùa nhoùm vaø thoï duïng:

1, Sai bieät nhau nhö:

*- Nhaân vì laø taùnh chöùa nhoùm, nhöng Thaàn Ngaõ thì khoâng coù taùnh chöùa

nhoùm,

*- Nhaõn caên vaân vaân vì coù taùnh chöùa nhoùm neân voâ thöôøng, nhöng Thaàn

Ngaõ vì khoâng coù taùnh chöùa nhoùm neân chaân thöôøng,

*- Thaân caên vì coù taùnh chöùa nhoùm neân bò sanh dieät, nhöng Thaàn Ngaõ thì

khoâng coù taùnh chöùa nhoùm neân khoâng bò sanh dieät.

2, Traùi ngöôïc nhau nhö:

*- Thaàn Ngaõ khoâng phaûi laø taùnh chöùa nhoùm thì khoâng theå thoï duïng nhö

nhö Thaân caên coù taùnh chöùa nhoùm.

*- Thaàn Ngaõ coù thaät hay khoâng coù thaät chöa coù xaùc chöùng thì khoâng theå

thoï duïng hieän tieàn nhö Thaân caên coù xaùc chöùng.

*- Toaï cuï laø choã thoï duïng cuûa Thaân caên coøn khoâng theå duøng ñeå chöùng

minh Nhaõn caên vaân vaân laø choã thoï duïng cuûa Thaân caên thì laøm sao coù

theå chöùng minh Thaân caên laø choã thoï duïng cuûa Thaàn Ngaõ.

141

Bao nhieâu ñieàu trình baøy treân cuõng ñuû chöùng minh giöõa Nhaân (taùnh chöùa nhoùm)

vaø Toâng (Thaàn Ngaõ), giöõa Thaân caên vaø Thaàn Ngaõ sai bieän vaø traùi ngöôïc nhau

neân khoâng theå thaønh laäp.

C3/- Tôï Nhaân:

Tôï Nhaân Cuøng Töï Töôùng Cuûa Höõu Phaùp Traùi Ngöôïc Nhau.

Luaän:

Nhaân ñaây cuûa töï töôùng höõu phaùp traùi ngöôïc nhau, nhö noùi: ‚Coù taùnh, khoâng

phaûi thaät khoâng phaûi ñöùc khoâng phaûi nghieäp; vì coù moätñieàu thaät, vì

coùñöùcnghieäp; nhö taùnh Ñoàng Dò‛. Nhaân ñaây nhö coù theå trôû thaønh che ñaäy ñieàu

Thaät vaân vaân, nhö theá cuõng coù theå trôû thaønh che ñaäy höõu taùnh, vì ñeàu quyeát

ñònh.

Chuù Thích:

‚Töï töôùng höõu phaùp‛: ‚Höõu phaùp‛ töùc laø Toâng Y. ‚Töï töôùng‛ töùc laø noùi giaûi

baøy (nhö noùi choã giaûi baøy), cuõng töùc laø noù bieåu hieän beân ngoaøi, laø yù nghó tröïc

tieáp (ñeàu khoâng phaûi yù haøm aån cuûa lôøi noùi beân ngoaøi).

‚Khoâng phaûi thaät khoâng phaûi ñöùc khoâng phaûi nghieäp‛: ngaïi ñaïo Thaéng Luaän AÁn

Ñoä coù thieát laäp ‚Saùu Cuù Nghóa‛:

1, Thaät Cuù: nghóa laø thaät theå cuûa caùc phaùp laø choã nöông töïa cuûa Ñöùc vaø Nghieäp;

Thaât Cuù Nghóa coù 9 thöù: Ñòa, Thuûy, Hoaû, Phong, Khoâng, Thôøi, Phöông, Ngaõ, YÙ.

(ñaây chính laø chaân thaät).

2, Ñöùc Cuù:laø coâng naêng thuoäc taùnh cuûa Thaät Cuù Nghóa, coäng chung coù 24 Ñöùc:

Saéc, Höông, Vò, Xuùc, Soá, Löôïng, Bieät Taùnh, Hôïp, Ly, Bæ Taùnh, Thöû Taùnh, Giaùc,

Laïc, Khoå, Duïc, Saân, Caàn, Duõng, Troïng Taùnh, Dòch Taùnh, Nhuaän Taùnh, phaùp,

Phi Phaùp, Haønh, Thinh. (ñaây laø nöông nôi chaân thaät).

142

3, Nghieäp Cuù:ñaây laø vaän ñoäng cuûa caùc Thaät Cuù Nghóa, coäng chung coù naêm

nghieäp: Thuû, Xaû, Khuaát (co laïi), Thaân (duoãi ra), Haønh (ñi). (ñaây laø taùt duïng chaân

thaät)

4, Ñaïi Höõu Cuù: Theå cuûa ‚Höõu‛ ñaây laø duy nhaát, nghóa laø ba thöù Thaät, Ñöùc,

Nghieäp ñaây laø ‚coù‛ ñoàng nhaát, neân goïi laø Ñaïi Höõu.

5, Ñoàng Dò Cuù: nghóa laø do phaùp cuûa cuù naøy maø khieán caùc phaùp coù choã Ñoàng vaø

Dò. (Cuõng töùc laø taát caû caùc phaùp ñaây ‚Ñoàng vaø Dò cuûa nguyeân taéc chung, hoaëc

ñoäng löïc chung; ngoaïi ñaïo cho Cuù ñaây laø coù thaät).

6, Hoaø Hôïp Cuù: nghóa laø do nôi phaùp cuûa cuù ñaây maø coù theå khieán taát caû caùc phaùp

hoaø hôïp (töùc laø vì cuù ñaây taát caû phaùp ‚ñoäng löïc chung hoaø hôïp‛, neáu khoâng cuù

naøy taát caû caùc phaùp ñeàu khoâng ñaëng hoaø hôïp; ngoaïi ñaïo cho cuù naøy laø coù thaät).

Laïi nöõa nghóa laø do taùc duïng cuûa Hoaø Hôïp Cuù maø coù theå khieán cho naêm Cuù:

Thaät, Ñöùc, Nghieäp, Ñaïi Höõu, Ñoàng, Dò thu huùt leä thuoäc laãn nhau vaø khoâng xa lìa

nhau.

Trong saùu Cuù Nghóa cuûa sö Thaéng Luaän thieát laäp, kyø thaät laø do ‚Ñaïi Höõu‛

(Being) laøm trung taâm, laøm chuû theå, nguyeân vì hoï noùi:‚Ñaïi Höõu‛ haøm chöùa

Thaät, Ñöùc, Nghieäp (oâm laáy caû Thaät, Ñöùc, Nghieäp), nhöng ‚Ñaïi Höõu‛ laïi laø ñoäc

laäp, laø moät theå vaø ‚Ñaïi Höõu‛ laø lôùn nôi Thaät, Ñöùc, Nghieäp, thöôøng hieån baøy

taùnh cuûa Thaät, Ñöùc, Nghieäp, nhöng baûn thaân cuûa ‚Ñaïi Höõu‛ ñeàu khoâng phaûi

Thaät, Ñöùc, Nghieäp; ñaõ khoâng phaûi toång hôïp cuûa Thaät, Ñöùc Nghieäp vaø cuõng

khoâng phaûi taùnh phaân bieät cuûa Thaät, Ñöùc, Nghieäp; thí nhö Phaïm Thieân ñaõ oâm

giöõtaát caû chuùng sanh, nhöng baûn thaân cuûa Phaïm Thieân ñeàu khoâng phaûi taát caû

chuùng sanh, hoaëc baát cöù chuùng sanh naøo. Cho neân Sö Thaéng Luaän kia laäp löôïng

noùi raèng: ‚Ñaïi Höõu khoâng phaûi laø Thaät, khoâng phaûi laø Ñöùc vaø cuõng khoâng phaûi

laø Nghieäp‛. Ñaây hoaøn toaøn bieåu thò ‚Ñaïi Höõu‛ laø toàn taïi ‚vöôït qua‛ taát caû, laïi

khoâng phaûi gioáng nôi taát caû‛.

‚Vì coù moätñieàu Thaät, moät Ñöùc, moät Nghieäp‛:Ñaây laø Nhaân cuûa ngoaïi ñaïo thieát

laäp. Laø noùi caùi gì ‚Ñaïi Höõu khoâng phaûi laø Thaät, khoâng phaûi laø Ñöùc, khoâng phaûi

laø Nghieäp‛ lyù do taïi sao?‚Vì‛ Ñaïi Höõu oâm laáy caû‚Thaät Cuù caû Ñöùc Cuù, caû

143

Nghieäp Cuù‛, Ñaïi Höõu khoâng nhöõng oâm laáy caû Thaät Cuù Nghóa, maø laïi cuõng oâm

laáy caû Ñöùc Cuù Nghóa cuøng Nghieäp Cuù Nghóa; nhaân ñaây Ñaïi Höõu khoâng phaûi

Thaät, khoâng phaûi Ñöùc, khoâng phaûi Nghieäp. Luaän lyù cuûa ngoaïi ñaïo laäp luaän laø:

‚Ñaïi Höõu‛ ñaõ oâm laáy ‚Thaät Ñöùc Nghieäp‛ thì baûn thaân noù ñaõ kho âng phaûi laø Thaät

Ñöùc Nghieäp, nhaân vì ‚noù coù oâm laáy‛ (the possessor), maø Thaät Ñöùc Nghieäp thì

‚bò noù coù oâm laáy‛ (the possessed);‚noù coù oâm laáy‛ thì khoâng coù khaû naêng vaân

vaân nôi ‚bò noù coù oâm laáy‛, nhaân vì ‚noù coù oâm laáy‛ phaûi to lôùn hôn nôi ‚bò noù coù

oâm laáy‛, ‚Ñaïi Höõu‛ laø to lôùn hôn nôi taát caû ‚coù‛, neân goïi laø ‚Ñaïi Höõu‛. Neáu

duøng hình thöùc Luaän Lyù (formula) bieåu thò, töùc laø nhö:

*- ‚Ñaïi Höõu‛ coù oâm laáy ‚Thaät Ñöùc Nghieäp‛

*- ‚Ñaïi Höõu‛ > ‚Thaät Ñöùc Nghieäp‛

*- ‚Ñaïi Höõu‛ =/= ‚Thaät Ñöùc Nghieäp‛ (‚Ñaïi Höõu‛ khoâng phaûi Thaät Ñöùc

Nghieäp)

*- ‚Ñaïi Höõu khoâng phaûi Thaät, khoâng phaûi Ñöùc, khoâng phaûi Nghieäp‛

thaønh laäp Toâng.

(*- Ñoïc laø ‚Nhaân vì‛; Ñoïc laø ‚sôû dó).

Laäp luaän nhö theá coù ñieåm bieåu töôïng ‚Luaän ngöïa traéng khoâng phaûi ngöïa‛.

Nhöngñoïc giaû phaûi bieát, luaän ‚Ñaïi Höõu‛ cuûa ngoaïi ñaïo ñaây, cho ñeán taát caû saùu

Cuù Nghóa ñeàu khoâng theå noùi ñuøa, muïc ñích sau cuøng cuûa noù ôû choã muoán thaønh

laäp ‚Phaïm Ngaõ‛ vaø ‚Thaàn Ngaõ‛ vöôït töï nhieân, oâm laáy taát caû höõu, nhöng laïi

khoâng thuoäc nôi taát caû.

Laïi nöõa, chöõ ‚Höõu cuûa ngoaïi ñaïo laø moät ñieàu Thaät, coù Ñöùc Nghieäp‛ laïi coù rieâng

moät lôùp yù nghóa, töùc laø: nôi ngoaøi ‚Ñaïi Höõu Cuù‛, quyeát ñònh rieâng coù thaät theå

toàn taïi ñoäc laäp cuûa Thaät, Ñöùc, Nghieäp Cuù, nhöng Thaät Ñöùc Nghieäp ñaây tuy laø

toàn taïi ñoäc laäp, laïi ‚Ñaïi Höõu‛ chính laø choã oâm laáy caùc höõu(caùc thaät theå cuûa Thaät

Ñöùc Nghieäp).Hoï laäp löôïng raèng: ‚Thaät Ñöùc Nghieäp laø Höõu Phaùp, laø Toâng: lìa

ngoaøi taùnh Ñaïi Höõu quyeát ñònh coù ñaëc bieät; ñeà cöû Nhaân noùi raèng: vì coù moät ñieàu

Thaät, vì coù Ñöùc Nghieäp‛.

144

‚Nhö taùnh Ñoàng Dò‛: ñaây laø ‚Ñoàng Duï‛ cuûa Luaän giaû ñeà cöû, nghóa laø duï nhö

taùnh cuûa ‚Ñoàng Dò‛, ‚Ñoàng Dò‛ cuøng ‚Ñaïi Höõu‛ gioáng nhau, laø taùnh cuûa Thaät

Höõu, maø laïi noù cuõng gioáng nhau cuøng ‚Ñaïi Höõu, khoâng phaûi Thaät khoâng phaûi

Ñöùc khoâng phaûi Nghieäp‛.

‚Nhaân ñaây nhö coù theå trôû thaønh che ñaäây ñieàu Thaät vaân vaân‛: ‚Nhaân ñaây‛ chæ

‚Coù‛ moät ñieàu Thaät, coù Ñöùc Nghieäp‛ (nguyeân vì Ñaïi Höõu oâm laáy Thaät Ñöùc

Nghieäp, cho neân baûn thaân cuûa Ñaïi Höõu khoâng phaûi laø Thaät Ñöùc Nghieäp).

‚Thaønh‛ laø thaønh laäp. ‚che ñaäy‛, laøm trôû ngaïi khieán khoâng thaønh töïu, khieán

khoâng thaønh laäp (invalidate; repudiate). ‚Ñieàu Thaät vaân vaân‛ laø Thaät Ñöùc

Nghieäp vaân vaân. Nghóa laø Chi Nhaân ñaây neáu nhö coù theå khieán ‚Ñaïi Höõu‛ töùc laø

Thaät Döùc Nghieäp‛ thì khoâng theå thaønh laäp, Nhaân maø coù theå thaønh laäp thì ‚Ñaïi

Höõu‛ khoâng phaûi Thaät Ñöùc Nghieäp‛.

‚Nhö theá cuõng coù theå trôû thaønh che ñaäy höõu taùnh‛:‚Höõu Taùnh‛ laø baûn taùnh cuûa

Ñaïi Höõu, töùc laø Ñaïi Höõu coù khaû naêng oâm laáy taùnh cuûa Thaät Ñöùc Nghieäp. Nghóa

laø Nhaân ñaây cuõng coù theå duøng ñeán khieán taùnh cuûa ‚Ñaïi Höõu coù Thaät Ñöùc

Nghieäp thì khoâng ñöôïc thaønh laäp. Laø taïi sao?Ñaõ theá oâng noùi: ‚Ñaïi Höõu khoâng

phaûi Thaät, khoâng phaûi Ñöùc, khoâng phaûi Nghieäp‛, thì trong Ñaïi Höõu phaûi coù taùnh

cuûa Thaät Ñöùc Nghieäp; neáu trong ‚Ñaïi Höõu‛ khoâng coù taùnh cuûa Thaät Ñöùc

Nghieäp, thì khoâng theå noùi ‚Ñaïi Höõu‛ coù Thaät Ñöùc Nghieäp; Nhaân ñaây, ‚Höõu

Taùnh‛ cuûa ‚Ñaïi Höõu‛ laïi thaønh ‚voâ taùnh‛, nguyeân vì trong ‚Ñaïi Höõu‛ khoâng

Thaät Ñöùc Nghieäp, töùc laø khoâng moät vaät, cho neân khoâng theå taùi xöng laø ‚Höõu

Taùnh‛ cuûa ‚Ñaïi Höõu‛, cuõng khoâng theå xöng baûn thaân cuûa ‚Ñaïi Höõu‛ laø taùnh

cuûa Thaät Höõu, do vì trong noù khoâng coù vaät. Laïi nöõa, neáu baûn thaân cuûa ‚Ñaïi

Höõu‛ khoâng phaûi Thaät Ñöùc Nghieäp, nhöng moät ngaøy sau khi coù Thaät Ñöùc

Nghieäp, töùc laø haøm chöùa coù taùnh cuûa Thaät Ñöùc Nghieäp, ñuùng laø hoaøn toaøn khoâng

theå noùi ‚Ñaïi Höõu khoâng phaûi Thaät Ñöùc Nghieäp‛. Hôn nöõa trong ‚Ñaïi Höõu‛

ngoaïi tröø Thaät Ñöùc Nghieäp, ñeàu khoâng coù vaät naøo khaùc, cho neân choã xuaát hieän

taùnh cuûa ‚Ñaïi Höõu‛, taùnh thaät cuûa noù töùc laø Thaät Ñöùc Nghieäp; Ñaïi Höõu ñaõ coù

Thaät Ñöùc Nghieäp, vaû laïi ngoaïi tröø Thaät Ñöùc Nghieäp ra, trong ‚Ñaïi Höõu‛ ñeàu

145

khoâng coù vaät khaùc, maø laïi taùnh choã hieän ra cuûa Ñaïi Höõu, cuõng laø chæ coù taùnh cuûa

Thaät Ñöùc Nghieäp, nhaân ñaây kieân quyeát noùi ‚Ñaïi Höõu khoâng phaûi Thaät khoâng

phaûi Ñöùc khoâng phaûi Nghieäp‛,laø khoâng theå thaønh laäp.

‚Vì ñeàu quyeát ñònh‛:‚Ñeàu‛ ñaây laø chæ ‚hai thöù che ñaäy ñaõ noùi ôû treân: ‚Che

ñaäy ñieàu Thaät vaân vaân‛ vaø ‚Che ñaäy Höõu Taùnh‛. Hai thöù che ñaäy ñaây ñeàu laø

quyeán ñònh thaønh laäp. Noùi ñôn giaûn, Nhaân cuûa oâng ñeà cöû neáu coù theå che ñaäy Ñaïi

Höõu ‚laø Thaät Ñöùc Nghieäp‛ (maø khieán Toâng thaønh laäp cuûa ‚khoâng phaûi Thaät

khoâng phaûi Ñöùc khoâng phaûi Nghieäp‛) taát nhieân cuõng coù theå che ñaäy Ñaïi Höõu laø

‚taùnh cuûa Höõu Phaùp‛ (lieàn trôû thaønh: ‚Höõu Taùnh‛ cuûa Ñaïi Höõu khoâng phaûi

coùThaät Ñöùc Nghieäp---- maø chính laø Voâ Taùnh), vì theá Nhaân ñaây trôû thaønh laø

Nhaân cuûa ‚Töï töôùng (töï taùnh) Höõu Phaùp traùi ngöôïc nhau‛.

Nghóa Thoâng Suoát:

Choã noùi ‚Nhaân ñaây cuûa töï töôùng (töï taùnh)cuøng‚Höõu Phaùp traùi ngöôïc nhau,

nhö‛coù ngöôøi laäp löôïng ‚noùi raèng:‛ ‚Taùnh‛ cuûa Ñaïi ‚Höõu‛ (coù taát caû, nhöng

baûn thaân thì) ‚khoâng phaûi Thaät, khoâng phaûi Ñöùc, khoâng phaûi Nghieäp‛ (laøm

Toâng); thaønh laäp Nhaân noùi raèng: do ‚vì‛ Ñaïi Höõu ‚coù Thaät‛ Theå, cuõng ‚coù

Ñöùc‛ cuøng ‚Nghieäp‛,Ñaïi Höõu coù taát caû, Ñaïi nôi taát caû, cho neân khoâng phaûi Thaät

Ñöùc Nghieäp. Duï ‚nhö taùnh Ñoàng Dò‛. Nhöng maø Chi ‚Nhaân‛ ñaây ‚nhö coù theå

thaønh‛ laäp ‚che ñaäy‛ngaên trôû Ñaïi Höõu töùc laø ‚Thaät‛ Ñöùc Nghieäp ‚vaân vaân‛,

maø khieán Toâng thaønh laäp cuûa Ñaïi Höõu khoâng phaûi Thaät Ñöùc Nghieäp, ‚nhö theá‛

phaûn laïi ‚cuõng coù theå thaønh‛ laäp ‚che ñaäy‛ ngaên trôû ‚höõu taùnh‛ cuûa Ñaïi Höõu,

maø thaønh laäp ‚khoâng coù taùnh (voâ taùnh); do ‚vì‛ hai thöù che ñaäy ñaây ‚ñeàu quyeát

ñònh‛ thaønh laäp, Nhaân ñaây laïi coù loãi cuøng töï töôùng cuûa höõu phaùp (Toâng Y) traùi

ngöôïc nhau.

Thích Luaän:

146

Sö Thaéng Luaän laïi xöng laø Veä Theá Sö, laïi goïi laø Höu Löu Tieân Nhôn.‚OÂng laø

ngöôøi xuaát theá ôû tröôùc Phaät 800 naêm, khi ngöôøi duøng Thô Tòch Thinh Saéc cuûa

oâng, ôû aån Sôn Taåu, ñeâm vöøa döùt tai nghe maét thaáy môùi ñi khaát thöïc, xem coù hôi

gioáng chim Höu Löu, neân goïi oâng laø Höu Löu Tieân Nhôn. Vaø oâng chöùng ñöôïc

Nguõ Thoâng, lieàn luaän noùi möôøi vaïn baøi keä, nghóa laø chöùng quaû boà ñeà, lieàn haân

hoan nhaäp dieät‛. Ñeä töû ñöôïc truyeàn phaùp sau ñoù laø Nguõ Ñaûnh (ñöôïc thaáy trong

Tam Taïng Phaùp Soá 48 trang nhaát, Veä Theá Sö Ñieàu vaø Khuy Cô Ñaïi Sôù).

Laïi nöõa, thuyeát ‚Ñaïi Höõu‛ cuûa sö Thaéng Luaän AÁn Ñoä, Trung Thoå so saùnh

cuõng khoâng ñöôïc xinh ñeïp ñaëc bieät, do vì Laõo Töû Trung Thoå cuõng coù loaïi thuyeát

töông tôï. Laõo Töû noùi: ‚Coù vaät do hoãn ñoän thaønh, tröôùc khi trôøi ñaát sanh, vaéng

laëng, ñoäc laäp maø khoâng bieán ñoåi, ñi khaép maø khoâng bieáng treå, coù theå laø meï thieân

haï (töùc laø khaû naêng sanh vaø bao haøm taát caû), toâi khoâng bieát teân cuûa noù, chöõ cuûa

noù goïi laø Ñaïo,maïnh khoeû teân goïi laø Ñaïi.‛(Laõo Töû Ñaïo Ñöùc Kinh, thieân Thöôïng,

chöông thöù 25).Trong ñaây ‚Ñoäc laäp maø khoâng bieán ñoåi‛ töùc laø gioáng nhau vôùi

taùnh Ñaïi Höõu cuûa Thaéng Luaän, laø coù thaät taùnh töï theå, laïi coù theå lìa taát caû phaùp

maø coù (ñoäc laäp), vaû laïi taùnh cuûa noù ñeàu laø ‚Thöôøng‛ (khoâng bieán ñoåi). ‚Coù theå

laø meï cuûa thieân haï), töùc laø coù theå sanh taát caû phaùp, haøm coù taát caû phaùp. ‚Goïi laø

Ñaïi‛, nghóa laø gioáng nhau cuøng vôùi ‚Ñaïi Höõu‛.

Thí duï theâm cho deã hieåu:

Nhaân ñaây giaûi baøy (töï töôùng) Toâng Y (höõu phaùp) traùi ngöôïc nhau, nhö:

*- Toâng: Taùnh cuûa Ñaïi Höõu khoâng phaûi thaät, khoâng phaûi ñöùc, khoâng phaûi

Nghieäp,

*- Nhaân: Vì Ñaïi Höõu coù ñieàu thaät, coù ñöùc, coù nghieäp,

*- Duï: Ñoàng Dò: laø taùnh thaät höõu gioáng nhau vôùi Ñaïi Höõu khoâng phaûi thaät

ñöùc nghieäp.

Nhaân ñaây traùi ngöôïc nhau vôùi Toâng ôû choã:

147

1, Nhaân ñaây cho raèng ‚vì Ñaïi Höõu coù thaät theå, coù ñöùc nghieäp‛, nhö theá Nhaân

ñaây cuõng coù theå trôû thaønh che ñaäy taùnh cuûa Ñaïi Höõu, vì Toâng ñaây noùi raèng

‚Taùnh cuûa Ñaïi Höõu khoâng phaûi thaät, khoâng phaûi ñöùc khoâng phaûi nghieäp‛.

2, Ñaïi Höõu khoâng phaûi thaät ñöùc nghieäp thì trong Ñaïi Höõu phaûi coù taùnh cuûa

thaät ñöùc nghieäp. Neáu trong Ñaïi Höõu khoâng coù taùnh cuûa thaät ñöùc nghieäp thì

khoâng theå noùi Ñaïi Höõu coù thaät ñöùc nghieäp.

3, Nhaân ñaây, Ñaïi höõu coù taùnh trôû thaønh khoâng taùnh, nguyeân vì Ñaïi Höõu

khoâng coù thaät ñöùc nghieäp, nghóa laø khoâng coù vaät. Nhöng taùnh choã hieän ra cuûa

Ñaïi Höõu chính laø taùnh cuûa thaät ñöùc nghieäp

Nhaân ñaây cöông quyeát noùi: ‚Ñaïi Höõu khoâng phaûi thaät khoâng phaûi ñöùc khoâng

phaûi nghieäp‛cuûa Toâng Y laø khoâng theå thaønh laäp.

C4/- Tôï Nhaân:

Tôï Nhaân So Cuøng Höõu Phaùp Sai Bieät Traùi Ngöôïc Nhau.

Luaän:

Höõu phaùp sai bieät traùi ngöôïc nhau vôùi Nhaân ñaây, nhö laø Nhaân ñaây, töùc laø nôi

Toâng, tröôùc coù phaùp sai bieät taïo taùnh höõu duyeân, cuõng coù theå thaønh laäp cuøng vôùi

sai bieät ñaây taïo khoâng phaûi taùnh höõu duyeân, nhö che ñaäây chaân thaät vaân vaân, vì

ñeàu quyeát ñònh.

Chuù Thích:

‚Höõu phaùp sai bieät nhau‛: ‚Höõu Phaùp‛ töùc laø Toâng Y, nhö ‚Ñaïi Höõu‛ trong

chöông tröôùc. ‚Sai bieät nhau‛ cuøng vôùi ‚Töï Töôùng‛ töông ñoái laø ‚yù chuaån y‛

cuûa Höõu Phaùp (choã chuaån y töï yù cuûa Luaän Giaû), cuõng töùc laø: yù aùm chæ trong taâm

cuûa Luaän Giaû, cuõng töùc laø yù töù chaân chaùnh cuûa hoï.Nhö ‚Ñaïi Höõu‛ ñaây laø yù tröïc

148

tieáp cuûa moät Toâng Y laøm ‚Höõu Taùnh‛, nhöng Luaän Giaû laïi aùm chæ ‚Ñaïi Höõu‛

lìa taát caû phaùp maø coù taùnh‛, ñaây chính laø choã ‚töôùng sai bieät‛ cuûa ‚Höõu Phaùp‛.

‚Nhaân ñaây‛: töùc laø Chi Nhaân ‚coù moät thöù Thaät, coù moät thöù Ñöùc vaø coù moät

thöù Nghieäp‛.

‚Töùc laø nôi Toâng tröôùc‛: töùc laø Toâng ‚khoâng phaûi Thaät, khoâng phaûi Ñöùc,

khoâng phaûi Nghieäp‛.

‚Höõu Phaùp sai bieät‛: Höõu Phaùp cuûa Toâng ñaây laø ‚Ñaïi Höõu‛, caên cöù nôi

Thaéng Luaän noùi, töùc laø ‚Ñaïi Höõu‛ ñaây coù thaät theå, maø töôùng sai bieät cuûa noù töùc

laø ‚Ñaïi Höõu cuûa khoâng thaät theå‛.

‚Taïo coù taùnh duyeân‛: ‚Duyeân‛ ñaây töùc laø Nhaân. ‚Taïo coù taùnh duyeân‛ lieàn trôû

thaønh laø Nhaân cuûa ‚Höõu‛, maø thaønh laäp: ‚Taùnh cuûa Ñaïi Höõu laø lìa taát caû phaùp

coù töï taùnh‛.

‚Cuøng traùi ngöôïc nhau ñaây taïo khoâng phaûi coù taùnh duyeân‛:‚Khoâng phaûi coù‛

töùc laø khoâng. Nghóa laø Chi Nhaân ñaây cuõng khoâng theå thaønh laäp (uûng hoä), ‚khoâng

phaûi coù‛ traùi ngöôïc nhau cuøng ‚coù thaät theå‛, nhö thaønh laäp Nhaân cuûa ‚caâu

khoâng phaûi coù Thaät, caâu khoâng phaûi coù Ñöùc, caâu khoâng phaûi coù Nghieäp‛, maø

ngoaïi ñaïo ñaây noùi ‚Thaät Ñöùc Nghieäp‛ ñeàu laø coù thaät, Nhaân ñaây lieàn maâu thuaãn

vôùi töï töôùng.

‚Nhö che ñaäy Thaät vaân vaân, vì ñeàu quyeát ñònh‛: nhö che ñaäy ‚Ñaïi Höõu laø

coù thaät‛, hoaëc che ñaäy ‚Ñaïi Höõu khoâng phaûi coù thaät‛, caû hai ñaây ñeàu coù theå

duøng ñoàng thôøi thaønh laäp (quyeát ñònh),cho neân ‚Nhaân‛ ñaây cuøng vôùi ‚sai bieät

nhau cuûa höõu phaùp (Trung taâm ngoaïi ñaïo aùm chæ raèng: ‚Ñaïi Höõu lìa taát caû phaùp

coù thaät theå‛) traùi ngöôïc nhau.

Nghóa Thoâng Suoát:

149

Choã noùi nôiTrung Taâm Luaän Giaû aùm chæ laø ‚Nhaân ñaây traùi ngöôïc nhau‛cuûa

töôùng ‚höõu phaùp sai bieät, nhö laø‛ Chi ‚Nhaân‛ vì coù moät phaùp Thaät, coù moät

Ñöùc,coù moät Nghieäp ‚ñaây, töùc laø‛chæ chotöôùng ‚höõu phaùp sai bieät‛ cuûa ‚Toâng‛

ñaõ töôøng thuaät ‚ôû tröôùc‛, neáu coù theå ‚taïo‛ laøm ‚taùnh duyeân‛(taùnh nhaân) cuûa

‚Höõu‛, maø thaønh laäp taùnh cuûa Ñaïi Höõu laø lìa töï taùnh cuûa taát caû Phaùp Höõu, thì

‚cuõng coù theå thaønh laäp‛luaän ‚cuøng‛ ñích thöïc‚traùi ngöôïc nhau ñaây‛, ñeå‚taïo‛

laøm ‚taùnh duyeân (taùnh nhaân) khoâng phaûi coù‛ cuûa noù,nghóa laøthaønh laäp caâu

khoâng phaûi coù Thaät, caâu khoâng phaûi coù Ñöùc, caâu khoâng phaûi coù Nghieäp.Chính

‚nhö‛ chæ‚che ñaäy‛Ñaïi Höõu cho laø ‚thaät‛ coù cuøng khoâng phaûi thaät coù ‚vaân

vaân‛, hai thöù ñaây ‚ñeàu‛ laø ‚vì quyeát ñònh‛, cho neân Nhaân ñaây coù loãi ‚traùi ngöôïc

nhau töôùng sai bieätcuûa Toâng Y.

Chuù Thích:

Ñaïi yù cuûa chöông ñaây, noùi ñôn giaûn laø:

a> ‚Luaän ñuùng‛: *- ‚Ñaïi Höõu‛ coù Thaät Ñöùc Nghieäp.

*- ‚Ñaïi Höõu‛ lìa taát caû phaùp coù töï taùnh.

(*- Noù coù töï taùnh.*- Môùi coù theå oâm laáy phaùp höõu

khaùc.*- ‚Ñaïi Höõu‛ lìa taát caû phaùp coù töï taùnh cuûa

noù.) (*- Tuïng cho laø ‚laøm Nhaân‛; Tuïng cho laø ‚sôû dó‛.

b> ‚Luaän phaûn laïi‛: *- ‚Ñaïi Höõu‛ coù Thaät Ñöùc Nghieäp.

*- ‚Ñaïi Höõu‛ lìa taát caû phaùp khoâng töï taùnh.

(*- Taùnh coù cuûa ‚Ñaïi Höõu‛, töùc laø taùnh ‚coù cuûa

ThaätÑöùc Nghieäp‛, cuõng töùc laø ‚Ñaïi Höõu‛ choã cho ‚Ñaïi Höõu laø coù‛, laø Nhaân

‚coù Thaät Ñöùc Nghieäp‛, cuõng töùc laø noù ‚coù‛ töùc laø ‚Thaät Ñöùc Nghieäp‛;cuõng töùc

laø, choã ‚coù‛ cuûa noù ñaây töùc laø Thaät Ñöùc Nghieäp, ngoaïi tröø Thaät Ñöùc Nghieäp,

‚Ñaïi Höõu‛ ñeàu khoâng coù sôû höõu. *- ‚Ñaïi Höõu‛ khoâng theå lìa Thaät Ñöùc Nghieäp

maø coù taùnh.*- ‚Ñaïi Höõu‛ lìa taát caû phaùp lieàn khoâng töï taùnh.)

150

Thí duï theâm cho deã hieåu:

Nhaân ñaây so cuøng Höõu Phaùp töùc laø Toâng Y sai bieät traùi ngöôïc nhau

nhö:

*- Toâng: Ñaïi Höõu coù thaän ñöùc nghieäp.

*- Nhaân: lìa taát caû phaùp khoâng töï taùnh.

Ñaïi Höõu theo phaùi Thaéng Luaän laø Höõu Taùnh, nghóa laø taùnh cuûa Höõu

Phaùp maø Höõu Phaùp töùc laø chæ cho Thaät Ñöùc Nghieäp, laø sôû höõu cuûa Ñaïi Höõu. Ñaïi

Höõu khoâng theå lìa thaät ñöùc nghòeäp maø coù taùnh. Ñaïi Höõu neáu lìa taát caû phaùp cuûa

thaät ñöùc nghieäp lieàn khoâng coù töï taùnh goïi laø voâ taùnh maø Ñaïi Höõu khoâng coù taùnh

thì khoâng theå oâm laáy (bao haøm) phaùp höõu khaùc. Nhöng Nhaân ñaây laïi noùi, Ñaïi

Höõu lìa taát caû phaùp khoâng töï taùnh, thöùc laø Ñaïi Höõu khoâng coù taùnh. Do ñoù Nhaân

ñaây sai bieät traùi ngöôïc nhau vôùi Toâng Höõu Phaùp, neân khoâng theå thaønh laäp.

3.- Tôï Duï:

Luaän:

Ñaõ noùi Tôï Nhaân, ñang noùi Tôï Duï.

Tôï Ñoàng Phaùp Duï noù coù 5 thöù: 1- Naêng Laäp Phaùp khoâng thaønh, 2- Sôû Laäp

Phaùp khoâng thaønh, 3- Caâu khoâng thaønh, 4- Voâ Haïp, 5- Ñaûo Haïp.

Tôï Dò Phaùp Duï cuõng coù naêm thöù: 1- Sôû Laäp khoâng traùi, 2- Naêng Laäp khoâng

traùi, 3- Caâu khoâng traùi, 4- Baát Ly, 5- Ñaûo Ly.

Chuù Thích:

Choã goïi laø ‚Duï‛, töùc laø söï duï, cuõng töùc laø phía sau cuûa Toâng ñeà xuaát (meänh ñeà)

cuøng Nhaân (lyù do), taát nhieân phaûi ñeà cöû söï thaät cuï theå laàn nöõa, cuõng chính laø

chöùng cöù (evidence), môùi coù theå chöùng minh Toâng vaø Nhaân choã ñeà xuaát cuûa noù

laø coù caên cöù treân ‚söï thaät‛. Nguyeân vì ‚Meänh Ñeà‛ (Toâng) cuøng lyù do (Nhaân)

151

choã ñeà xuaát cuûa noù, nôi cô baûn ñeàu laø treân lyù luaän, laø noù ‚töï chaáp nhaän‛, cuõng

chính laø chuû quan, tuy nhieân laø töø choã ñaàu moái tinh vi xuaát hieän trong khung taïo

döïng nôi ‚töï giaùo‛ cuûa noù, nhöng chæ laø ôû trong lyù luaän chuû quan cuûa noù töï thaønh

moät nhaø, thaønh ‚lyù thuyeát cuûa lôøi noùi‛, nhöng maø giaùo nghóa cuûa chuùng noù ñoái

vôùi giaùo nghóa cuûa keû khaùcmaø noùi thì ñeàu khoâng nhaát ñònh thaønh laäp. Nhaân ñaây,

noù taát nhieân phaûi ñeà xuaát ‚treân söï vieäc‛ moät ít ‚khaùch quan‛, laïi cuøng ‚Toâng‛

vaø ‚Nhaân‛ ñeàu coù quan heä, vaû laïi ñeàu coù theå chæ khoaûng caùch cho ra ‚Toâng‛

cuøng ‚Nhaân‛ taùnh luaän lyù taát nhieân ‚söï thaät cuï theå‛, moät söï thaät cuï theå (tangible

thing or fact) nhö theá, laïi laø ‚Duï‛ choã noùi cuûa Nhaân Minh.Sôû dó ‚Duï‛ trong

Nhaân Minh töông ñöông nôi chöùng cöù (evidence) hoaëc ‚Chöùng Duï‛ (Evidential

Analogy), hoaëc ‚Duï Chöùng‛ (Analogical Evidence). Ñaây laø chæ ‚Duï Naêng Laäp‛

maø noùi, cuõng coù theå laø ñuû ñeå uûng hoä choã lyù luaän chöùng minh Duï cuûa (Toâng vaø

Nhaân). Nhöng maø Duï cuûa choã ñeà cöû neáu nhö chæ coù hình thöùc Duï cuûa noù, nhöng

treân baûn thaân cuûa noù laïi coù moïi thöù thieáu soùt hoaëc sai laàm thì Duï ñaây khoâng theå

taïo coâng duïng ‚laøm chöùng‛ ñeán cuøng cho ‚Toâng vaø Nhaân‛, cho neân Duï ñaây laïi

goïi laø ‚Tôï Naêng Laäp Duï‛, maø khoâng theå thaønh laäp chaân chaùnh.

Nghóa Thoâng Suoát:

Tieát muïc ñaây chæ giaûn löôïc, ñeà sau naøy töôøng thuaät roõ hôn.

A)- Tôï Ñoàng Duï.-

Tôï Ñoàng Duï 1: Tôï Ñoàng Duï cuûa Phaùp Naêng Laäp Khoâng Thaønh.-

Luaän:

Phaùp Naêng Laäp khoâng thaønh(Duï) ñaây, nhö noùi: ‚AÂm thanh laø thöôøng(laøm

Toâng); vì khoâng chaát ngaïi; (do)caùc (vaät cuûa taùnh)khoâng chaát ngaïi (chuùng ta

ñeàu)thaáy (ñöôïc)noù laø thöôøng. Duï nhö cöïc vi‛. Nhöng cöïc vi (cuûa Ñoàng Duï)kia laø

phaùp sôû thaønh laäp, (lieàn cho)taùnh thöôøng laø coù, (theá laø) phaùp khoâng chaát ngaïi

khoâng theå thaønh laäp, do vì caùc taùnh chaát ngaïi cuûa cöï vi.

152

Chuù Thích:

‚Phaùp Naêng Laäp‛: töùc laø ‚Nhaân‛; nguyeân vì chæ coù troâng caäy vaøo xuaát saéc cuûa

‚Chi Nhaân‛ ñeå uûng hoä, thì ‚Toâng‛ môùi coù theå thaønh laäp, cho neân ‚Nhaân‛ ñaây

töùc laø Naêng Laäp, maø ‚Toâng‛ töùc laø Sôû Laäp.

‚AÂm thanh laø thöôøng; vì khoâng chaát ngaïi‛: nhö laäp löôïng raèng: ‚AÂm thanh

laø thöôøng‛ laøm Toâng; ñeà cöû Nhaân noùi raèng: ‚do vì noù khoâng chaát ngaïi‛. Ñaây laø

‚Hôïp laïi‛ cuûa Nguõ Phaàn Luaän ‚Toâng, Nhaân, Duï, Hôïp, Keát‛, yù noùi raèng: duøng

caùc vaät cuûa taùnh khoâng chaát ngaïi, chuùng ta ñeàu thaáy ñöôïc chuùng noù laø thöôøng, do

ñaây coù theå bieát taát caû khoâng chaát ngaïi ñeàu laø thöôøng; töø ñoù ‚keát‛ luaän raèng: aâm

thanh laø thöôøng. Chaúng qua ‚keát luaän‛ ñaây ôû trong vaên luaän thì hoaøn toaøn tænh

löôïc.

‚Duï nhö cöïc vi‛: ñaây töùc laø Duï cuûa choã ñeà cöû. ‚Cöïc Vi‛, duï nhö ngaøy nay goïi laø

nguyeân töû, laø ñôn vò vaät chaát raát nhoû.

‚Phaùp sôû thaønh laäp‛: töùc laø ‚Toâng‛.

‚Nhöng cöïc vi kia laø phaùp sôû thaønh laäp, taùnh thöôøng thì coù‛:Nhöng Duï cuûa

‚cöïc vi‛ ñaây ñoái vôùi Toâng (laø phaùp choã muoán thaønh laäp) maø noùi, noù coù taùnh

thöôøng; cuõng töùc laø: coù taùnh thöôøng; cuõng töùc laø: cöïc vi, maëc duø cuøng Toâng

khoâng khaùc, laø coù taùnh thöôøng.

‚Khoâng coù theåthaønh laäp phaùp khoâng chaát ngaïi‛: ‚Coù theå thaønh laäp phaùp‛, töùc laø

Nhaân. Nghóa laø: chæ cöïc vi thì khoâng coù ‚taùnh khoâng chaát ngaïi‛ cuûa choã ‚Chi

Nhaân‛ noùi, cuõng töùc laø cöïc vi khoâng phaûi ‚khoâng coù taùnh chaát ngaïi‛, cho neân

cuøng Chi Nhaân khoâng haïp.

‚Do vì caùc taùnh chaát ngaïi cuûa cöïc vi‛:nguyeân vì caùc cöïc vi thì coù taùnh chaát ngaïi,

cho neân ‚Duï Cöïc Vi‛ ñaây ñoái vôùi ‚Chi Nhaân‛ (vì khoâng chaát ngaïi) maø noùi,

153

khoâng theå thaønh laäp; do nôi ‚Duï cuøng Nhaân traùi ngöôïc nhau‛, cho neân coù loãi cuûa

‚Phaùp naêng laäp khoâng thaønh‛.

Nghóa Thoâng Suoát:

Choã noùi ‚Phaùp naêng laäp khoâng thaønh‛ Duï ‚ñaây, nhö‛ laäp löôïng ‚noùi: aâm

thanh‛ laø ‚thöôøng‛ laøm Toâng,‚vì‛ noù duøng ‚khoâng chaát ngaïi‛ laøm Nhaân, hôïp

laïi noùi raèng: do ‚caùc‛ vaät cuûa taùnh ‚khoâng chaát ngaïi‛, chuùng ta ñeàu ‚thaáy‛

ñöôïc ‚noù laø thöôøng‛, maø aâm thanh laø khoâng chaát ngaïi, cho neân laø thöôøng. Ñoàng

Duï: ‚duï nhö cöïc vi‛. Nhöng‛ Duï cuûa ‚cöïc vi kia‛ nôi ‚taùnh thöôøng cuûa phaùp‛

(Toâng),‚choã‛ muoán ‚thaønh laäp‛lieàn cho ‚laø coù‛ (lieàn cho cöïc vi laø taùnh

thöôøng), nhöng nôi taùnh ‚khoâng chaát ngaïi‛ cuûa ‚phaùp naêng thaønh laäp‛ (Nhaân)

laïi laø ‚khoâng‛(cöïc vi khoâng phaûi khoâng coù chaát ngaïi),‚do vì caùc cöïc vi‛ voán laø

coù ‚taùnh chaát ngaïi‛,do ñoù taùnh cuûa Duï ñaây cuøng Chi Nhaân khoâng hôïp nhau, cho

neân Duï cuøng Nhaân traùi ngöôïc nhau, theá laø phaùp naêng laäp coù loãi khoâng theå thaønh

laäp.

Thí duï theâm cho roõ:

Phaùp naêng laäp laø chæ cho Nhaân coøn phaùp sôû laäp laø chæ cho Toâng. Nguyeân vì caùi

Nhaân laø nhaèm ñeå thaønh laäp caùi Toâng. Nhöng Duï naøy traùi ngöôïc vôùi Nhaân neân bò

loãi khoâng thaønh. Nhö:

*- Toâng:AÂm thanh laø thöôøng,

*- Nhaân: Vì noù khoâng chaát nhaïi,

*- Ñoàng Duï: Nhö cöïc vi.

Duï cöïc vi ñaây laø taùnh thöôøng thì thích hôïp vôùi taùnh thöôøng cuûa Toâng, nhöng

Duï cöïc vi laø taùnh coù chaát ngaïi cho neân traùi ngöôïc vôùi taùnh khoâng chaát ngaïi cuûa

Nhaân, vì theá bò loãi baát thaønh.

Tôï Ñoàng Duï 2:

154

Tôï Ñoàng Duï cuûa Phaùp Sôû Laäp Khoâng Thaønh.

Luaän:

Phaùp Sôû Laäp khoâng thaønh ñaây, nghóa laø noùi: ‚nhö hieåu bieát‛(Duï).Nhö theá taát

caû hieåu bieát laø phaùp naêng thaønh laäp khoâng coù chaát ngaïi. Phaùp sôû thaønh laäp khoâng

coù taùnh thöôøng truï; do vì taát caû hieåu bieát ñeàu voâ thöôøng.

Chuù Thích:

‚Phaùp sôû laäp‛: töùc laø Toâng choã muoán laäp.

‚Nghóa laø noùi nhö hieåu bieát‛:ñaây laø tieáp noái Toâng ñaõ töôøng thuaät ôû tröôùc: ‚AÂm

thanh laø thöôøng, vì khoâng chaát ngaïi‛, ñaây laø ‚Duï‛ cuûa choã taïo taùc.‚Hieåu bieát‛

laø thöù 11 cuûa Ñöùc Cuù trong 6 Cuù Nghóa cuûa Thaéng Luaän, töông ñöông danh töø

chung cuûa Taâm Taâm Sôû Phaùp nôi trong Phaät Phaùp. ‚Hieåu bieát‛ ñaây coù theå hieåu

laø Giaùc Tri (perception), cuõng coù theå hieåu laøGiaùc Thoï (sensation).

‚Nhö theá taát caû hieåu bieát, laø phaùp naêng thaønh laäp khoâng coù chaát ngaïi‛: ‚Phaùp

naêng thaønh laäp‛ töùc laø Chi Nhaân; Chi Nhaân ñaây laø coù ‚taùnh khoâng chaát

ngaïi‛(cuõng töùc laø taùnh ‚hieåu bieát‛ khoâng chaát ngaïi), do ñoù Duï ñaây ñoái vôùi Chi

Nhaân laïi giaûi thích laø coù theå thaønh laäp.

‚Phaùp sôû thaønh laäp khoâng coù taùnh thöôøng truï‛:‚Phaùp sôû thaønh laäp‛ laø phaùp

muoán thaønh laäp, töùc laø Chi Toâng. ‚Thöôøng Truï‛ laø do nôi choã laäp ‚Toâng: ‚AÂm

thanh laø thöôøng‛, cho neân ‚Thöôøng Truï‛ töùc laø ‚Toâng‛ cuûa Luaän naøy (choã

thaønh laäp phaùp). ‚Khoâng‛ laø taùnh khoâng cuûa Duï naøy, trong Duï Khoâng choã noùi

taùnh ‚hieåu bieát‛ cuõng töùc laø: ‚Toâng‛ cuûa thöôøng truï ñaây, laø taùnh cuûa khoâng

‚hieåu bieát‛; nguyeân vì taùnh cuûa ‚Duï‛ ñaây cuøng taùnh cuûa ‚Toâng‛ traùi ngöôïc

nhau,(Duï cuøng Toâng traùi ngöôïc), cho neân coù loãi ‚Phaùp sôû laäp khoâng thaønh‛.

Nghóa Thoâng Suoát:

155

Choã noùi ‚Phaùp sôû laäp khoâng thaønh‛ Duï ‚ñaây, nghóa laø‛ nhö tröôùc Toâng cuûa choã

laäp: AÂm thanh laø thöôøng, do vì noù khoâng chaát ngaïi, maø ñeà cöû Duï ‚noùi: nhö hieåu

bieát‛ vaân vaân,‚nhö theá taát caû hieåu bieát‛ (Taâm vaø Taâm Sôû Phaùp) nôi taùnh

‚khoâng chaát ngaïi‛ cuûa ‚Phaùp naêng thaønh laäp‛ (Nhaân) laø ‚coù‛ (taùnh hieåu bieát laø

khoâng chaát ngaïi), nhöng nôi ‚taùnh thöôøng truï‛ cuûa ‚phaùp‛ (Toâng) ‚sôû thaønh

laäp‛ thì laïi ‚khoâng‛coù (Taùnh hieåu bieát cho neân khoâng phaûi thuoäc phaùp thöôøng

truï), ‚do vì taát caû hieåu bieát‛ giaùc thoï ‚ñeàu‛ laø ‚voâ thöôøng‛, cho neân Duï ñaây

cuøng Toâng traùi ngöôïc, maø coù loãi phaùp sôû laïâp khoâng thaønh.

Thí duï theâm cho roõ:

Phaùp sôû laäp laø chæ cho Toâng. Nhöng Ñoàng Duï ñaây traùi ngöôïc vôùi Toâng neân bò

loãi khoâng thaønh. Nhö:

*- Toâng: AÂm thanh laø thöôøng,

*- Nhaân:Vì noù khoâng chaát ngaïi,

*- Ñoàng Duï: Nhö hieåu bieát.

Duï hieåu bieát ñaây khoâng chaát ngaïi thì thích hôïp vôùi khoâng chaát ngaïi cuûa Nhaân.

Nhöng hieåu bieát laø taùnh voâ thöôøng cho neân traùi ngöôïc taùnh thöôøng cuûa Toâng, vì

theá bò loãi baát thaønh.

Tôï Ñoàng Duï 3:

Tôï Ñoàng Duï cuûa Caâu (Toâng vaø Nhaân)Khoâng Thaønh.-

Luaän:

Caâu (Toâng vaø Nhaân)khoâng thaønh ñaây laïi coù hai thöù: coù (Duï)vaø khoâng phaûi

coù(Duï).Neáu noùi: ‚Nhö caùi bình‛, coù (thì) caâu (caû hai)khoâng thaønh. Neáu noùi:

‚Nhö caùi Khoâng‛, ñoái vôùi luaän khoâng phaûi coù, töùc laø khoâng, caâu (toâng vaø nhaân

cuõng) khoâng thaønh.

156

Chuù Thích:

‚Caâu khoâng thaønh‛: ‚Caâu‛ laø chæ cho Toâng cuøng Nhaân. Nghóa laø Duï ñaây ñoái

vôùi Toâng cuøng Nhaân caû hai maø noùi, ñeàu khoâng theå thaønh laäp, nguyeân vì taùnh cuûa

Duï ñaây cuøng vôùi taùnh cuûa Toâng vaø Nhaân ñeàu khoâng hôïp nhau.

‚Coù vaø khoâng phaûi coù‛: töùc laø coù Duï vaø khoâng phaûi coù Duï.

‚Neáu noùi nhö caùi bình‛: ñaây chæ laø nöông theo nôi Toâng ñaõ laäp ôû tröôùc: ‚AÂm

thanh laø thöôøng, do vì noù khoâng chaát ngaïi‛. Ñeà cöû Duï noùi raèng: ‚Nhö caùi bình‛.

‚Coù (thì)caâu(caû hai ñeàu) khoâng thaønh‛: ‚Coù‛ nghóa laø caùi bình tuy laø coù (laø vaät

coù cuï theå).‚Caâu khoâng thaønh‛, chæ vì Nhaân cuûa caùi bình laø voâ thöôøng, laïi coù chaát

ngaïi, cho neân so cuøng thöôøng (Toâng) vaø khoâng chaát ngaïi (Nhaân) ñeàu traùi ngöôïc

nhau,laø vì Duï ñaây ñoái vôùi Toâng cuøng Nhaân, caû hai maø noùi, ñeàu khoâng theå thaønh

laäp.

‚Neáu noùi: nhö caùi Khoâng‛:gioáng nhau laø nöông theo Toâng ñaõ laäp ôû tröôùc: ‚AÂm

thanh laø thöôøng, do vì noù khoâng chaát ngaïi‛, ñeà cöû Duï noùi: ‚Nhö caùi Khoâng‛.

‚Ñôùi vôùi luaän khoâng phaûi coù vaø khoâng ñeàu khoâng thaønh‛: ‚Luaän khoâng phaûi

coù‛, töùc laø ngoaïi ñaïo cuûa luaän khoâng coù caùi ‚Khoâng‛, töùc laø tính cuûa caùi

‚Khoâng‛ khoâng phaûi coù. ‚Khoâng‛laø khoâng coù caùi Khoâng. ‚Ñeàu khoâng thaønh‛

thì Duï caùi Khoâng ñaây ñoái vôùi khoâng coù caùi Khoâng cuûa luaän giaû laïi giaûng, ñaõ laø

khoâng coù caùi Khoâng, sao laïi noùi caùi ‚Khoâng‛ ôû treân laø thöôøng hoaëc voâ thöôøng,

coù chaát ngaïi hoaëc khoâng chaát ngaïi? Do ñoù, Duï ñaây ñoái vôùi khoâng coù caùi Khoâng

cuûa Luaän giaû ñaõø noùi, nôi ‚Toâng‛ cuøng ‚Nhaân‛ coù loãi traùi ngöôïc nhau, cho neân

ñeàu khoâng thaønh (caâu khoâng thaønh).

Nghóa Thoâng Suoát:

157

Choã noùi ñoái vôùi Toâng cuøng Nhaân, Duï ‚ñaây caâu khoâng thaønh‛, ‚hai thöù‛ ñaây ‚laïi

coù‛, töùc laø ‚coù‛ Duï ‚vaø khoâng phaûi coù‛Duï.‚Neáu‛ laäp löôïng ‚noùi:‛AÂm thanh laø

thöôøng laøm Toâng, do vì noù khoâng chaát ngaïi laøm Nhaân; ñeà cöû Duï raèng: ‚Nhö caùi

bình‛; caùi bình tuy laø ‚coù‛, nhöng nguyeân vì caùi bình laø voâ thöôøng, laïi coù chaát

ngaïi, cho neân Duï ñaây ñoái vôùi Toâng cuøng Nhaân maø noùi ‚caû haikhoâng‛ theå

‚thaønh‛ laäp. Laïi nöõa ‚neáu‛ ñeà cöû Duï ‚noùi: nhö caùi Khoâng‛; Duï ñaây ñoái vôùi coù

cuûa caùi Khoâng, Luaän giaû laïi giaûng laø coù (thì coù theå duøng ñeå thaønh laäp), nhöng

‚luaän‛ cuûa ngoaïi ñaïo noùi ‚ñoái vôùi khoâng phaûi coù‛ caùi Khoâng, töùc laø ‚khoâng coù‛

(thì khoâng theå thaønh laäp), nguyeân vì chuùng noù noùi: ñaõ laø khoâng coù ‚caùi Khoâng‛

(caùi ‚Khoâng‛ ñaõ laø hoaøn toaøn khoâng coù) maø luaän theá naøo ñöôïc raèng, caùi

‚khoâng‛ laø thöôøng hoaëc voâ thöôøng? Laø coù chaát ngai hoaëc khoâng chaát ngaïi? Do

ñoù, Duï ñaây ñoái vôùi Toâng cuøng Nhaân maø noùi, ‚caû hai ñeàu khoâng‛ theå ‚thaønh‛

laäp.

Thí duï theâm cho roõ:

Duï naøy traùi ngöôïc vôùi Toâng vaø Nhaân. Nguyeân vì choïn Dò Duï laøm Ñoàng Duï,

cho neân bò loãi khoâng thaønh. Nhö:

*- Toâng: AÂm thanh laø thöôøng,

*- Nhaân:Vì noù khoâng chaát ngaïi,

*- Ñoàng Duï: Nhö caùi bình, nhö caùi khoâng.

Duï nhö caùi bình thuoäc veà voâ thöôøng vaø coù chaát ngaïi thì traùi ngöôïc vôùi Toâng

aâm thanh thuoäc veà thöôøng vaø khoâng coù chaát ngaïi; coøn Duï nhö caùi Khoâng thì

khoâng coù thöôøng hay voâ thöôøng, coù chaát ngaïi hay khoâng chaát ngaïi, vì theá Duï naøy

khoâng theå xaùc ñònh giaù trò khoâng chaát ngaïi cuûa Nhaân. Hôn nöõa caùi bình thuoäc veà

Dò Duï laïi ñem thay theá Ñoàng Duï, cho neân caû hai ñeàu bò loãi khoâng thaønh (caâu baát

thaønh).

Tôï Ñoàng Duï 4:

Tôï Ñoàng Duï Khoâng Hôïp.

158

Luaän:

Khoâng hôïp ñaây, nghóa laø nôi choã khoâng coù phoái hôïp, nhöng nôi caùi bình vaân vaân

hai phaùp naêng laäp vaø sôû laäp hieän gaáp ñoâi, nhö noùi:‚Nôi caùi bình, thaáy taùnh sôû taïo

vaø taùnh voâ thöôøng‛.

Chuù Thích:

‚Khoâng hôïp‛: ‚Hôïïp‛, nghóa laø phoái hôïp, keát hôïp. ‚Khoâng hôïp‛, laø töø khoâng coù

phoái hôïp. Chæ cho Duï ñaây khoâng theå hieån baøy ñöôïc söï lieân quan luaän lyù cuûa

Toâng vaø Nhaân, cuøng Toâng vaø Nhaân khoâng theå phoái hôïp maät thieát, laïi duøng ñeå

chöùng minh Toâng choã thaønh laäp. Phaùp sö Chôn Giôùi noùi raèng: ‚Döôøng nhö taát caû

laäp löôïng, neân trình baøy töø thích hôïp, nhö noùi: ‚Caùc ñieàu taïo taùc ñaây ñeàu laø voâ

thöôøng vaân vaân‛; nay thieáu töø cuûa noù, cho neân choã naøy thaønh loãi‛.

‚Nôi choã‛: nghóa laø nôi Duï naøy.

‚Khoâng coù phoái hôïp‛: ‚Phoái hôïp‛, nghóa laø saép xeáp phoái hôïp. Ñaây chæ khoaûng

caùch cuûa ‚Duï‛ cuøng ‚Toâng vaø Nhaân‛ khoâng theå phoái hôïp raát toát, ñeå ñaït ñeán taùc

duïng neân coù ôû nôi ‚Duï‛ cuûa noù.

‚Chæ nôi caùi bình vaân vaân‛: ‚Caùi bìnhvaân vaân‛ laø Duï (‚Caùi bình vaân vaân‛ ñaây

chæ laø moät thí duï maø noùi). Ñaây nghóa laø: chæ coù trong Duï ñaõ ñeà cöû, thí duï nhö

‚Caùi bình‛ vaân vaân.

‚Hai phaùp naêng laäp vaø sôû laäp hieän gaáp ñoâi‛: ‚Hieän gaáp ñoâi‛ laø chæ neâu ra song

song. ‚Naêng laäp‛ töùc laø chæ cho Chi Nhaân. ‚Sôû laäp‛ töùc laø chæ cho Chi Toâng.

Nghóa laø chæ ôû nôi trong söï Duï ñaõ ñeà cöû, taùnh hai phaùp cuûa Toâng cuøng Nhaân song

song ñöôïc neâu ra, trung gian ñeàu khoâng giao tieáp vôùi nhau.

‚Nhö noùi: nôi caùi bình, thaáy taùnh sôû taïo vaø taùnh voâ thöôøng‛:Nhö laäp löôïng noùi:

‚AÂm thanh laø voâ thöôøng‛ laøm Toâng; ‚do vì taùnh choã taïo taùc cuûa noù‛ laøm Nhaân;

159

ñeà cöû Ñoàng Duï noùi raèng: ‚Nôi caùi bình (trong thí duï ñích thaät nhö theá), (chuùng

toâi ñeàu coù theå thaáy ñeán caùi bình ñích thaät coù Chi Nhaân) Taùnh choã taïo taùcvaø (Chi

Toâng) taùnh voâ thöôøng‛.ÔÛ trong Duï ñaây chæ hoaøn toaøn ñeà xuaát ‚caùi bình‛ coù ñuû

taùnh cuûa Toâng cuøng Nhaân, nhöng laïi khoâng coù döïa vaøo khoaûng caùch cuûa hai caù

taùnh ñaây roát raùo coù lieân quan nhö theá naøo; cuõng töùc laøchôø ñeán luùc coù theå ñeà xuaát

cung caáp moät chöùng cöù, ñaïo lyù ñaây laïi chöùng minh ‚nguyeân vì laø taùnh choã taïo

taùc, cho neân laø voâ thöôøng‛.Nôi khi ñeà cöû Duï phaûi bieát: muïc ñích cuûa ‚Duï‛ nôi

ñaõ ñeà cöû laø caàn ñeán moät söï thaät thí duï ñeå uûng hoä ‚taùnh choã taïo taùc‛ (Nhaân) töùc

laø ‚voâ thöôøng‛ (Toâng); cuõng töùc laø duøng moät söï thaät thí duï ñeå chuùng minh ‚do vì

taùnh choã taïo taùc, vì voâ thöôøng‛. Nhöng hieän taïi luaän giaû chæ ñem hai taùnh cuûa

‚caùi bình ñaët song song‛(ñaët baèng nhau), khoaûng caùch cuûa hai ñaây ñeàu khoângcoù

baát cöù lieân quan luaän lyù naøo, cho neân ñeàu khoâng theå Toâng vaø Nhaân hoaø ‚hôïp‛

ñeå phaùt khôûi giuùp cho Toâng vaø Nhaân ñaõ thaønh laäp coù chuùt lieân quan maät thieát

cuûa luaän lyù(taùnh heát söùc taát yeáu).

Laïi nöõa,choã then choát thieáu maát cuûa Duï ñaây ôû nôi chöõ ‚vaø‛,nguyeân vì chöõ ‚vaø‛

laø töø lieân tieáp ñoái vôùi vaân vaân;hieän taïi neáu caàn boå cöùu choã thieáu maát ñaây, taát

nhieân phaûi caûi chaùnh raèng: ‚AÂm thanh laø voâ thöôøng, do vì taùnh ñaõ taïo taùc, Ñoàng

Duï nhö caùi bình, (phoái hôïp noùi raèng:)caùc choã taïo taùc ñaây ñeàu laø voâ thöôøng.‛ÔÛnôi

ñoù theâm moät caâu töø ‚phaùp hôïp‛, töùc laø coù theå khieán ‚Duï‛ cuøng hai phaùp ‚Toâng

vaø Nhaân‛ keát hôïp maät thieát nhau. Luaän giaû nguyeân goác choã laäp Toâng vaø Nhaân,

treân luaän lyù maëc duø khoâng maûy may beänh hoaïn (khoâng loãi), ñeàu coù theå thaønh

laäp, ñaây chæ laø hoï nöông nôi ‚lyù‛ maø ‚töï chaáp nhaän‛ (coù theå töï cho noù ñaõ chu

ñaùo neân noùi), choã goïi laø chuû quan, töùc laø khieán coù theå ‚noùi choã lyù hoaøn thaønh‛,

chæ laø hoaøn toaøn khoâng coù khaùch quan chöùng minh söï thaät (chöùng cöù); hieän taïi ñeà

cöû Duï, töùc laø ngoaøi Toâng vaø Nhaân nôi ‚treân lyù‛, laïi ñeà xuaát moät chöùng cöù cuï theå

khaùch quan ‚treân söï‛ ñeå chöùng minh ‚Toâng vaø Nhaân‛ cuûa choã thieát laäp laø söï

thaät coù caên cöù, ñeàu khoâng phaûi voïng töôûng khoâng baèng chöùng, do ñoù ‚Duï‛ ñaây

lieàn coù theå chöùng minh taùnh chính xaùc cuøng taùnh thöïc taïi cuûa ‚Toâng‛ vaø

‚Nhaân‛ .Vì theá Duï ñaây khoâng chæ phaûi hieån baøy taùnh cuûa ‚Toâng‛ cuøng ‚Nhaân‛,

laïi coøn phaûi coù theå chæ baøy taùnh luaän lyù lieân quan khoaûng caùch cuûa ‚Toâng‛ cuøng

160

‚Nhaân‛: töùc laø taùnh heát söùc taát yeáu. ‚Duï‛ nhö theá môùi coù theå trôû thaønh laø coù

naêng löïc chöùng cöù treân söï thaät cuûa ‚Toâng cuøng Nhaân‛.

Nghóa Thoâng Suoát:

Choã noùi Duï cuûa ‚khoâng‛ luaän lyù phoái ‚hôïp ñaây, nghóa laønôi choã‛ Duï ñoái vôùi

Toâng vaø Nhaân,‚khoâng coù‛ theå luaän lyù khieán noù quan heä ‚ñi tôùi‛ keát

‚hôïp‛;‚nhöng‛ (chæ) ‚nôi‛ treân Duï ‚caùi bình‛ cuûa choã ñeà cöû,do phaùp ñoàng caáp

‚song hieän‛ra taùnh ‚hai phaùp‛ cuûa Nhaân ‚naêng laäp‛ cuøng Toâng ‚sôû laäp‛,

nguyeân vì Duï cuøng Toâng vaø Nhaân ñeàu khoâng theå phoái hôïp maät thieát ñeå ñaït ñeán

taùc duïng coù thích öùng cuûa Chi Duï.‚Nhö‛ laäp löôïng ‚noùi raèng:‛aâm thanh laø voâ

thöôøng laøm Toâng; do vì taùnh choã taïo taùc cuûa noù laøm Nhaân; ñeà cöû Duï noùi raèng:

‚nôi caùi bình‛, chuùng ta ñeàu ‚thaáy‛ noù laø ‚taùnh cuûa choã taïo taùc vaø taùnh voâ

thöôøng‛. (Duï ñaây tuy hoaøn toaøn hieån baøy ñaày ñuû ‚taùnh voâ thöôøng‛ cuûa Toâng vaø

‚taùnh choã taïo taùc‛ cuûa Nhaân, nhöng ‚taùnh choã taïo taùc‛ cuøng ‚taùnh voâ thöôøng‛

ñaây, nôi ñoù chæ laø cuøng neâu leân, ñeà cöû moät löôïc maø laäp song song, kia vaø ñaây

khoâng coù giao tieáp nhau, neân khoâng theå duøng ñaây ñeå chöùng minh: ‚taùnh choã taïo

taùc‛ nhaát ñònh laø ‚taùnh voâ thöôøng‛, do ñoù khoâng coù phaùp giuùp ñôõ (uûng hoä) cho

Nhaân cuûa taùnh choã taïo taùc ñeå nhaát ñònh coù theå thaønh laäp Toâng cuûa ‚voâ thöôøng‛),

do ñoù Duï ñaây coù loãi khoâng hôïp.

Thí duï theâm cho roõ:

Duï ñaây khoâng coù lôøi phoái hôïp ñeå keát thuùc cho deã hieåu, nhö:

*- Toâng: AÂm thanh laø voâ thöôøng,

*- Nhaân: Vì taùnh choã taïo taùc cuûa noù,

*- Ñoàng Duï: Nhö caùi bình.

Duï caùi bình ñaây chæ hieån baøy ñaày ñuû taùnh voâ thöôøng cuûa Toâng vaø taùnh choã

taïo taùc cuûa Nhaân. Nhöng taùnh choã taïo taùc cuûa Nhaân vaø taùnh voâ thöôøng cuûa Toâng

khoâng coù chuùt giao tieáp quan heä laãn nhau ñeå noùi leân veà taùnh voâ thöôøng. CoønDuï

161

ñaây laïi khoâng coù lôøi phoái hôïp nhaèm chöùng minh taùnh choã taïo taùc cuûa Nhaân nhaát

ñònh laø taùnh voâ thöôøng ñeå uûng hoä taùnh voâ thöôøng cuûa Toâng, cho neân bò loãi khoâng

hôïp.

Tôï Doàng Duï 5:

Tôï Ñoàng DuïPhoái Hôïp BòÑieân Ñaûo.

Luaän:

(Phoái)Hôïp (bò ñieân)ñaûo ñaây, nghóa laø phaûi noùi raèng: ‚Caùc choã taïo taùc ñaây ñeàu laø

voâ thöôøng, maø laïi ñieân ñaûo noùi raèng: ‚Caùc voâ thöôøng ñaây ñeàu laø choã taïo taùc‛.

Nhö theá goïi laø phaåm Tôï Ñoàng Phaùp Duï.

Chuù Thích:

‚Hôïpñaûo‛: nghóa laø lôøiphoái hôïp bò ñieânñaûo. ‚Hôïp‛ ñaây laø hôïp phaùp; cuõng laø

Hôïp cuûamoät trong Nguõ Phaàn Luaän ‚Toâng,Nhaân, Duï, Hôïp, Keát).

‚Nghóa laø phaûi noùi raèng ‚caùc choã taïo taùc ñaây ñeàu laø voâ thöôøng‛, maø laïi noùi ñieân

ñaûo raèng ‚caùc voâ thöôøng ñaây ñeàu laø choã taïo taùc‛:‚Caùc choã taïo taùc ñaây‛ laø

Nhaân; ‚Voâ thöôøng‛ laø Toâng, ñuùng ra phaûi duøng ‚Nhaân‛ ñeå chöùng minh cho

‚Toâng‛ maø khoâng phaûi duøng ‚Toâng‛ ñeå chöùng minh cho ‚Nhaân‛; vì theá hôïp

phaùp cuûa trong ‚Duï‛ ñaây laø noùi ñieân ñaûo.

Nghóa Thoâng Suoát:

Choã noùi ñieân ‚ñaûo‛ laø trình baøy Duï cuûa töø ‚Hôïp, nghóa laø‛nôi trong Duï ñuùng ra

‚phaûi noùi raèng‛: Ñoàng Duï nhö caùi bình, hôïp phaùp noùi raèng: ‚Caùc choã taïo taùc ñaây

ñeàu laø voâ thöôøng, maø laïi noùi ñieân ñaûo raèng: caùc voâ thöôøng ñaây ñeàu laø choã taïo

taùc.‛ Nhö theá töùc laø coù loãi hôïp phaùp bò ñieân ñaûo.

162

‚Nhö theá goïi‛ laø caùc ‚phaåm‛ cuûa ‚Tôï Ñoàng Phaùp Duï‛(Treân ñaây ñaõ giaûi thích

naêm thöù Tôï Ñoàng Phaùp Duï).

Thí duï theâm cho roõ:

Lôøi keát thuùc phoái hôïp cuûa Ñoàng Duï ñuùng ra phaûi noùi Nhaân tröôùc roài noùi Toâng

sau. Nhöng Ñoàng Duï ôû ñaây laïi noùi Toâng tröôùc roài noùi Nhaân sau neân bò loãi phoái

hôïp ñieân ñaûo. Nhö:

*- Toâng: Caùi bình laø voâ thöôøng.

*- Nhaân: Vì choã taïo taùc,

*- Ñoàng Duï: Caùc voâ thöôøng ñaây ñeàu laø choã taïo taùc.

Ñuùng ra Duï ñaây phaûi noùi: Caùc choã taïo taùc ñaây (Nhaân) ñeàu laø voâ thöôøng

(Toâng). Nhöng ôû ñaây phoái hôïp laïi noùi ñaûo ngöôïc nhö: Caùc voâ thöôøng ñaây (Toâng)

ñeàu laø choã taïo taùc (Nhaân), cho neân bò loãi phoái hôïp ñieân ñaûo.

B)- Tôï Dò Duï.

*- Tôï Dò Duï 1: Tôï Dò Duï Cuûa Sôû Laäp Khoâng Boû.-

Luaän:

Trong phaùp Tôï Dò (Duï), sôûlaäp khoâng boû(Duï) ñaây, neáu nhö coù noùi: ‚Caùc voâ

thöôøng ñaây thaáy noù (coù) chaát ngaïi, thí nhö(Dò Duï) cöïc vi.‛ Do nôi cöïc vi (Dò Duï

voâ thöôøng) phaùpsôû thaønh laäp(Toâng cho laø) thöôøng taùnh (Nhaân thì) khoâng

boû(Toâng), (nhöng) vì hoï (Ngoaïi Ñaïo) laäp cöïc vi laø thöôøng taùnh, phaùpcoù theå

thaønh laäp khoâng chaát ngaïi(töùc laø) khoâng (bò loãi khoâng boû).

Chuù Thích:

163

‚Tôï Dò Phaùp‛: laø phaùp Tôï Dò Duï.Ñaây töùc laø phaùp ñuùng ra khoâng phaûi phaùp

Dò Duï coù theå thaønh laäp; ‚Thaät ra phaùp Dò Duï‛ ñaây chæ laø ‚gioáng nhau ôû beà

ngoaøi‛ (ngoaïi hình töông tôï nhau) maø thoâi. Phaøm laø muïc ñích caàn laäp phaùp Dò

Duï thì phaûi ‚hieån baøy ngöôïc laïi‛ (töông phaûn: contrast) vôùi Nhaân. Sôû dó neáu

töôûng raèng ‚voâ thöôøng‛ cho laø hieån baøy ngöôïc laïi vôùi Toâng ‚thöôøng‛ vaø töôûng

raèng ‚coù chaát ngaïi‛ cho laø hieån baøy ngöôïc laïi vôùi Nhaân ‚khoâng chaát ngaïi‛,do ñoù

phaûi caàn laäp ‚Dò Duï‛ thì môùi coù theå hieån baøy ngöôïc laïi vôùi ‚Ñoàng Duï‛. Vì theá,

Dò Duï cuõng coù theå noùi laø moät thöù ‚phaûn chöùng‛ (duøng phöông phaùp töông phaûn

ñeå chöùng minh).

‚Sôû laäp khoâng boû‛:‚Sôû laäp‛ töùc laø Toâng. ‚Boû‛ töùc laø loaïi boû, tröø khöû, tröø

khoûi. ‚Khoâng boû‛ laø taùnh cuûa Duï ñaây nôi trong Toâng khoâng theå tröø khoûi; cuõng

töùc laø trong Chi Toâng coù taùnh cuûa Duï naøy (Taùnh cuûa Toâng cuøng Duï gioáng nhau).

‚Caùc voâ thöôøng ñaây thaáy kia coù chaát ngaïi‛:Nhö laäp löôïng noùi raèng: ‚AÂm thanh

laø thöôøng‛ laøm Toâng; ‚do vì khoâng chaát ngaïi‛ laøm Nhaân; caùc voâ thöôøng ñaây

chuùng toâi ñeàu thaáy noù coù chaát ngaïi, maø aâm thanh thì khoâng chaát ngaïi, cho neân

aâm thanh khoâng phaûi voâ thöôøng, maø chính laø thöôøng.

‚Thí nhö cöïc vi‛: nöông nôi Toâng treân, keá tieáp noùi raèng: ‚Dò Duï nhö cöïc vi‛.

Cöïc vi tuy laø coù chaát ngaïi, coù theå laøm Dò Duï cuûa ‚Nhaân khoâng chaát ngaïi‛, nhöng

trong phaùp ngoaïi ñaïo kia laäp cö ïc vi cho laø ‚Thöôøng‛, maø Toâng ‚aâm thanh cuõng

laø thöôøng‛, cho neân Duï cöïc vi laø ‚Thöôøng‛, maø Toâng cuõng laø ‚Thöôøng‛, gioáng

nhau ôû choã laø ‚Thöôøng‛, do ñoù, cöïc vi khoâng ñöôïc thaønh laäp laøm ‚Dò Duï‛ cho

‚aâm thanh‛.

‚Choã thaønh laäp phaùp thöôøng taùnh khoâng boû‛:‚Choãthaønh laäp phaùp‛ tö ùc laø Toâng.

‚Thöôøng taùnh‛ laø Nhaân, nguyeân do Toâng cuûa sôû laäp laø ‚AÂm thanh laø thöôøng‛.

‚Khoâng boû‛ laø khoâng theå tröø boû. Nghóa laø Dò Duï cuûa cöïc vi ñaây ñeàu khoâng theå

‚thöôøng taùnh ñeå phaûn laïi boû‛ Toâng; nguyeân vì ngoaïi ñaïo laäp cöïc vi laø thöôøng,

cho neân taùnh cuûa ‚Duï‛ ñaây cuøng taùnh cuûa ‚Toâng‛ ñaõ laø gioáng nhau, thì khoâng

theå ‚phaûn laïi boû‛ (phaûn chöùng) taùnh cuûa noù.

164

‚Phaùp coù theå thaønh laäp khoâng chaát ngaïi khoâng‛:‚Phaùp coù theå thaønh laäp‛ töùc

laø Nhaân; nguyeân vì ‚Nhaân‛ cuûa sôû laäp: laø ‚do vì khoâng chaát ngaïi‛. ‚Khoâng chaát

ngaïi töùc laø khoâng‛: nghóa laø noù khoâng taùnh chaát ngaïi töùc laø khoâng ‚coù loãi khoâng

boû‛. Nguyeân vì Nhaân thaønh laäp ban ñaàu laø ‚khoâng chaát ngaïi‛, maø cöïc vi thì coù

chaát ngaïi, Nhaân ñaây duøng cöïc vi taïo laøm Dò Duï, ñoái vôùi ‚Chi Nhaân‛ maø noùi, töùc

laø khoâng bò loãi ‚khoâng boû taùnh cuûa noù‛. Phoái hôïp vôùi ôû treân maø noùi,töùc laø Duï

cuûa cöïc vi ñaây, nôi ‚Nhaân‛ coù theå thaønh Dò Duï, nôi ‚Toâng‛ thì khoâng thaønh Dò

Duï.

Nghóa Thoâng Suoát:

Nôi ‚trong phaùp Tôï Dò‛ Duï, thöù nhaát Duï ‚ñaây sôû laäp khoâng boû‛, ‚neáu nhö coù‛

ngöôøi laäp löôïng ‚noùi:‛ aâm thanh laø thöôøng laøm Toâng: do vì noù khoâng chaát ngaïi

laøm Nhaân: do ‚caùc voâ thöôøng ñaây‛ chuùng ta ñeàu ‚thaáy kia‛ coù ‚chaát ngaïi‛, maø

aâm thanh khoâng chaát ngaïi, cho neân aâm thanh khoâng phaûi voâ thöôøng, do ñoù aâm

thanh laø thöôøng; Dò Duï laø: ‚duï nhö cöïc vi. Do nôi‛ Duï cuûa ‚cöïc vi‛ ñaây ñoái vôùi

‚taùnh thöôøng‛ cuûa ‚phaùp sôûthaønh laäp‛ (Toâng) ñeàu ‚khoâng‛ theå tröø ‚boû‛, do

‚vì‛ ngoaïi ñaïo ‚kia‛ ñaõ ‚laäp cöïc vi laø taùnh thöôøng‛, khoâng theå duøng taùnh

thöôøng cuûa cöïc vi phaûn laïi hieån baøy taùnh thöôøng cuûa aâm thanh, cho neân maát

coâng naêng cuûa Dò Duï.Nhöng maø Duï ñaây nôi taùnh ‚khoâng chaát ngaïi‛ cuûa ‚phaùp

coù theå thaønh laäp‛ (Nhaân), töùc laø ‚khoâng coù‛ loãi khoâng boû. Do ñoù, Duï ñaây nôi

Nhaân coù theå thaønh Dò Duï, nôi Toâng thì khoâng theå thaønh Dò Duï, do vì noù coù loãi sôû

laäp khoâng boû.

Thí duï theân cho roõ:

Dò Duï naøy khoâng traùi vôùi Toâng neân bò loãi, nhö:

*- Toâng: AÂm thanh laø thöôøng,

*- Nhaân: vì noù khoâng chaát ngaïi,

*- Dò Duï: Nhö cöïc vi laø thöôøng, nhöng noù coù chaát ngaïi.

165

Dò Duï cöïc vi naøy theo ngoaïi ñaïo cho laø thöôøng thì khoâng traùi vôùi Toâng,

nhöng noù coù chaát ngaïi vì theá traùi vôùi Nhaân neân bò loãi khoâng boû.

*- Tôï Dò Duï 2: Tôï Dò Duï cuûa Naêng Laäp Khoâng Boû.-

Luaän:

Naêng laäp (Nhaân) khoâng boû ñaây, nghóa laø noùi: ‚Nhö nghieäp‛(Dò Duï). Chæ boû

sôû laäp(Toâng), khoâng boû naêng laäp(Nhaân): vì kia (ngoaïi ñaïo) baûo caùc nghieäp

khoâng chaát ngaïi.

Chuù Thích:

‚Naêng laäp khoâng boû‛: ‚Naêng laäp‛ töùc laø Chi Nhaân. ‚Khoâng boû‛, laø khoâng

theå tröø boû. Nghóa laø Dò Duï ñaây ñoái vôùi ‚Nhaân‛ maø noùi, khoâng theå tröø boû taùnh

gioáng nhau cuûa noù so vôùi cuøng ‚Duï‛: cuõng töùc laø taùnh cuûa ‚Duï‛cuøng taùnh cuûa

‚Nhaân‛ khoâng phaûi khaùc nhau, vì theá Duï ñaây ñoái vôùi ‚Chi Nhaân‛ maø noùi,

khoâng ñöôïc laø ‚Dò Duï‛, do vì taùnh cuûa hai ñaây gioáng nhau.

‚Nghóa laø noùi: nhö nghieäp‛:töùc laø nhö laäp löôïng ôû tröôùc: ‚AÂm thanh laø

thöôøng laøm Toâng, do vì noù khoâng chaát ngaïi laøm Nhaân; Dò Duï nhö nghieäp‛.

‚Chæ boû sôû laäp‛: ‚Chæ‛ töùc laø khoâng nhöõng. ‚sôû laäp‛ töùc laø Toâng. Nghóa laø

Duï cuûa ‚Nghieäp‛ ñaây, chæ coù theå phaûn laïi ñeå boû taùnh cuûa ‚Chi Toâng‛; nguyeân vì

Toâng naøy laø ‚thöôøng‛, maø nghieäp laø ‚voâ thöôøng‛, ‚nghieäp‛ cuûa voâ thöôøng coù

theå duøng phaûn laïi ñeå boû (phaûn laïi bieån baøy) ‚Toâng thöôøng‛ vaø Nhaân ñaây ñöôïc

laøm Dò Duï cuûa ‚Toâng thöôøng‛.

‚Khoâng boû naêng laäp, vì kia baûo raèng caùc nghieäp khoâng chaát ngaïi‛: ‚Naêng

laäp‛ töùc laø Chi Nhaân; Chi Nhaân ñaây laø ‚khoâng chaát ngaïi‛. ‚Kia‛ laø chæ cho

ngoaïi ñaïo. Nhöõng ngoaïi ñaïo aáy cuõng noùi nghieäp laø khoâng chaát ngaïi, do ñoù, taùnh

166

cuûa ‚nghieäp‛ laïi cuøng vôùi taùnh cuûa ‚Chi Nhaân‛ gioáng nhau, ñeàu laø khoâng chaát

ngaïi, cho neân ‚Nghieäp Duï‛ ñaây ñeàu khoâng theå duøng ñeå hieån baøy phaûn laïi (phaûn

laïi boû) taùnh cuûa ‚Chi Nhaân‛. Vì theá ‚Nghieäp Duï‛ ñaây khoâng ñöôïc thaønh laø Dò

Duï cuûa ‚Chi Nhaân‛. Phoái hôïp ôû treân maø noùi, töùc laø ‚Nghieäp Duï‛ ñaây, nôi

‚Toâng‛ thì ñöôïc thaønh Dò Duï, nôi ‚Chi Nhaân‛ thì khoâng ñöôïc thaønh Dò Duï.

Nghóa Thoâng Suoát:

Choã noùi nôi Nhaân ‚naêng laäp khoâng‛ theå phaûn laïi ñeå ‚boû‛ (phaûn laïi hieån

baøy) taùnh Dò Duï cuûa noù ‚ñaây, nghóa laø‛ laäp luaän ‚noùi raèng:‛ aâm thanh laø thöôøng

laøm Toâng; do vì noù khoâng chaát ngaïi laøm Nhaân: Dò Duï ‚nhö nghieäp‛.Nhöng Duï

cuûa nghieäp ñaây, ‚chæ‛ coù theå phaûn laïi ñeå ‚boû‛ (phaûn laïi hieån baøy) thöôøng taùnh

cuûa ‚sôû laäp‛ (Toâng), laïi ‚khoâng‛ theå phaûn laïi ñeå ‚boû‛ (phaûn laïi hieån baøy) taùnh

khoâng chaát ngaïi cuûa ‚naêng laäp‛ (Nhaân), do ‚vì‛ ngoaïi ñaïo ‚kia‛ cuõng ‚noùi caùc

nghieäp‛ laø ‚khoâng chaát ngaïi‛, thì Duï Nghieäp cuøng Chi Nhaân ñaây ñeàu laø taùnh

khoâng chaát ngaïi, cho neân Duï ñaây nôi Nhaân ñeàu khoâng coâng duïng phaûn laïi ñeå boû,

do ñoù khoâng ñöôïc thaønh laø Dò Duï cuûa Nhaân.

Thí duï theâm cho roõ:

Tôï Dò Duï naøy khoâng traùi ngöôïc vôùi Nhaân neân bò loãi khoâng boû, nhö:

*- Toâng:AÂm thanh laø thöôøng,

*- Nhaân:Do vì noù khoâng chaát ngaïi.

*- Dò Duï:Nhö nghieäp.

Tôï Dò Duï naøy chæ traùi ngöôïc vôùi Toâng laø voâ thöôøng, nhöng gioáng nhau vôùi

Nhaân cuõng laø khoâng chaát ngaïi, cho neân bò loãi.

*- Tôï Dò Duï 3: Tôï Dò Duï cuûa Caâu Khoâng Boû(Khoâng Traùi).-

Luaän:

167

Caâu (caû hai)khoâng boû (khoâng traùi)ñaây, ñoái vôùi kia coù luaän, noùi raèng‛ ‚nhö hö

khoâng‛. Do hö khoâng kia khoâng boû taùnh thöôøng truï khoâng chaát ngaïi, do vì noùi

hö khoâng laø taùnh thöôøng, vì khoâng chaát ngaïi.

Chuù Thích:

‚Caâu khoâng boû‛: töùc laø Dò Duï ñaây ñoái vôùi Toâng cuøng Nhaân maø noùi, ñeàu khoâng

theå hieån baøy phaûn laïi taùnh cuûa noù, nguyeân vì ‚Duï‛ ñaây cuøng ‚Toâng vaø Nhaân‛

vöøa ñuùng ñeàu laø ñoàng taùnh.

‚Nhö ñoái vôùi kia coù luaän noùi‛:‚coù luaän‛ laø coù luaän veà hö khoâng. Caâu ñaây nghóa

laø thí nhö noùi ‚khoâng luaän veà hö khoâng ñaây‛ ñoái vôùi‚coù luaän veà hö khoâng ñaây‛.

‚Nhö hö khoâng‛: ñeàu noùi laø: cuõng nhö ôû tröôùc laäp löôïng noùi raèng: ‚AÂm thanh laø

thöôøng laøm Toâng, do vì noù khoâng chaát ngaïi laøm Nhaân, Dò Duï nhö hö khoâng‛.

‚Do hö khoâng kia khoâng boû thöôøng truï‛:‚do‛nghóa laø do nôi, laø nhaân vì.

‚Thöôøng truï‛ñaây chæ cho aâm thanh laø Toâng cuûa thöôøng truï. Do nôi Duï cuûa hö

khoâng kia ñeàu khoâng theå tröø boû Toâng cuûa thöôøng truï, nguyeân vì hö khoâng cuøng

Toâng ñaây ñeàu laø thöôøng truï.

‚Taùnh khoâng chaát ngaïi‛:Nghóa laø Duï hö khoâng ñaây cuõng khoâng theå phaûn

loaïi boû taùnh khoâng ngaïi cuûa Chi Nhaân, nguyeân vì hö khoâng cuøng Chi Nhaân ñeàu

laø taùnh khoâng chaát ngaïi.

‚Do vì noùi hö khoâng laø taùnh thöôøng, vì khoâng chaát ngaïi‛: ‚do‛, laø nhaân vì.

Nguyeân vì ngoaïi ñaïo kia noùi taùnh cuûa hö khoâng laø thöôøng truï, laïi khoâng chaát

ngaïi. Do ñoù Duï cuûa hö khoâng ñaây cuøng hai chi Toâng vaø Nhaân chính laø gioáng

nhau, vì theá khoâng theå hieån baøy phaûn laïi taùnh cuûa noù, cho neân coù loãi cuûa ‚caâu

(caû hai) khoâng boû‛.

168

Nghóa Thoâng Suoát:

Choã noùi Dò Duï cuûa ‚Caâu (caû hai) khoâng‛ theå phaûn laïi ‚boû ñaây‛, thí nhö khoâng

coù hö khoâng,nhöng ‚Luaän‛ giaû ‚ñoái vôùi‛ (hö khoâng)‚kia (cho laø ‚coù‛ neân laäp

löôïng ‚noùi raèng:‛ AÂm thanh laø thöôøng(Toâng), do vì khoâng chaát ngaïi (Nhaân), Dò

Duï ‚nhö hö khoâng. Do‛nôi Dò Duï cuûa ‚hö khoâng kia‛ ñeàu ‚khoâng‛ coù theå phaûn

laïi ñeå ‚boû‛ (hieån baøy phaûn laïi) Toâng cuûa aâm thanh laø ‚thöôøng truï‛ (nguyeân vì

hö khoâng cuøng aâm thanh ñeàu laø thöôøng truï); cuõng khoâng theå hieån baøy phaûn laïi

Taùnh khoâng chaát ngaïi cuûa Chi Nhaân. ‚Do vì‛ ngoaïi ñaïo kia ‚noùi hö khoâng laø

taùnh thöôøng‛.Vaû laïi ‚vì khoâng chaát ngaïi‛, do ñoù Duï Hö Khoâng ñaây, taùnh cuûa noù

cuøng Chi Toâng vaø Chi Nhaân ñeàu khoâng khaùc nhau, cho neân coù loãi caû hai ñeàu

khoâng boû, maø khoâng theå trôû thaønh laø Dò Duï.

Thí duï theâm cho roõ:

*-Toâng: AÂm thanh laø thöôøng truï,

*- Nhaân:Vì taùnh khoâng chaát ngaïi

*- Dò Duï: nhö hö khoâng cuõng laø taùnh thöôøng vaø cuõng laø taùnh khoâng

chaát ngaïi.

Theo leõ Dò Duï phaûi traùi ngöôïc vôùi Toâng vaø Nhaân, nhöng ôû ñaây Dò Duï khoâng

traùi ngöôïc vôùi Toâng vaø Nhaân neân bò loãi.

*- Tôï Dò Duï 4: Tôï Dò Duï Khoâng Lìa Boû.-

Luaän:

Khoâng lìa boû ñaây, nghóa laø noùi: ‚nhö caùi bình, thaáy taùnh voâ thöôøng, coù taùnh chaát

ngaïi‛.

Chuù Thích:

169

‚Khoâng lìa boû‛: ‚Lìa boû‛ nghóa laø khoâng gaén lieàn döïa vaøo nhau;yù cuûa ‚Lìa‛

cuøng ‚boû‛ gaàn nhau. ‚Khoâng lìa boû‛ töùc laø khoâng theå lìa boû. Loãi cuûa Dò Duï ñaây,

cuøng loãi ‚khoâng hôïp‛ thöù tö cuûa Ñoàng Duï thuoäc loaïi töông tôï; nôi trong Dò Duï

ñaây nhaân vì ‚taùnh voâ thöôøng‛ cuøng ‚taùnh coù chaát ngaïi‛ ôû nôi ñoù cuõng laø song

song ñeàu laø ngang haøng nhau, chæ vì khoâng hieån baøy ñöôïc söï döïa vaøo nhau cuûa

lìa boû, cho neân taùnh luaän lyù ñoái vôùi Toâng cuøng Nhaân khoâng coù phaùp phoái hôïp ñeå

ñem heát coâng naêng phaûn laïi maø tröø boû noù.

‚Nhö caùi bình‛:Nhö laäp löôïng noùi raèng: ‚AÂm thanh laø thöôøng (Toâng); do vì

noù khoâng coù chaát ngaïi (Nha ân), Dò Duï nhö caùi bình.‛ Do caùi bình laø voâ thöôøng,

laïi coù chaát ngaïi, cho neân ñöôïc laøm Dò Duï.

‚Thaáy taùnh voâ thöôøng, coù taùnh chaát ngaïi‛: chuùng ta ñeàu thaáy ñöôïc caùi bình laø

taùnh voâ thöôøng, laïi coù taùnh chaát ngaïi.Neáu nhö caàn Duï naøo ñoù laøm thaønh ‚Dò Duï‛

cuûa moät laäp luaän, ngoaøi ra khoâng theå khoâng keå taùnh cuûa noù,leõ taát nhieân khi keå

thì phaûi so cuøng taùnh cuûa Toâng vaø Nhaân ñoùng vai khaùc nhau, maø coøn nôi traàn

(trình baøy töôøng) thuaät Duï ñaây ñeå taïo laøm phaùp hôïp thôøi thì phaûi bieåu hieän ra

taùnh luaän lyù lieân quan hai thöù taùnh chaát cuûa noù, cuõng chính laø hai taùnh Toâng vaø

Nhaân choã phoái hôïp cuûa Duï naøy (taùnh voâ thöôøng cuøng taùnh coù taùnh chaát ngaïi),

coøn phaûi hieån baøy kia vaø ñaây coù moät thöù ‚ñaày ñuû taùnh caàn thieát‛, do ñoù môùi coù

theå ‚phaûn chöùng‛ khoaûng caùch cuûa Toâng vaø Nhaân, cuõng laø coù ‚ñaày ñuû taùnh caàn

thieát‛ nhö theá (neáu vaø chæ neáu, if and only if).Nhöng maø hieän taïi luaän giaû khi

traàn thuaät hai taùnh cuûa Duï naøy (taùnh voâ thöôøng cuøng taùnh coù chaát ngaïi), chæ laø

ñem hai taùnh ñaây ñeàu trình baøy (cuøng tình hình gioáng nhau ‚khoâng hôïp‛ cuûa Tôï

Ñoàng Duï ôû tröôùc), do ñoù ñeàu khoâng theå bieåu thò ra ‚coù taùnh chaát ngaïi laø voâ

thöôøng‛, duøng ñeå hieån baøy phaûn laïi ‚khoâng coù taùnh chaát ngaïi laø thöôøng‛. Neáu

caàn boå cöùu thì taát nhieân phaûi caûi taïo: ‚AÂm thanh laø thöôøng (Toâng); do vì khoâng

chaát ngaïi (Nhaân); Dò Duï nhö caùi bình, (do) caùc voâ thöôøng ñaây (chuùng ta ñeàu)

thaáy kia (coù) chaát ngaïi, duï nhö caùi bình vaân vaân.‛

Nghóa Thoâng Suoát:

170

Choã noùi Dò Duï‚khoâng‛ theå ‚lìa‛ boû ‚ñaây, nghóa laø‛ nhö laäp löôïng ‚noùi‛: AÂm

thanh laø thöôøng (Toâng); do vì khoâng chaát ngaïi (Nhaân), Dò Duï ‚nhö caùi bình‛,

chuùng ta ñeàu ‚thaáy‛ caùi bình laø ‚taùnh voâ thöôøng‛, vì noù ‚coù taùnh chaát

ngaïi‛.(Nhöng trong Dò Duï ñaây ñeàu chöa hieån baøy coù taùnh chaát ngaïi laø voâ

thöôøng, cho neân khoâng coù phaùp phaûn laïi Toâng vaø Nhaân cuõng nhö chöa hieån baøy

khoâng coù taùnh chaát ngaïi laø thöôøng, leõ coá nhieân Dò Duï ñaây vì khoâng hieån baøy

ñöôïc söï lìa boû Toâng vaø Nhaân, cho neân coù loãi khoâng lìa boû, do ñoù maø thaønh Tôï Dò

Duï.)

Thí duï theâm cho roõ:

Dò Duï khoâng coù lôøi keát thuùc ñeå lìa boû Toâng vaø Nhaân:

*- Toâng:AÂm thanh laø thöôøng.

*- Nhaân: Do vì khoâng chaát ngaïi.

*- Dò Duï: Nhö caùi bình.

Dò Duï veà caùi bình ñaây khoâng giaûi thích roõ taùnh voâ thöôøng vaø coù taùnh chaát

ngaïi cuûa noù nhaèm phoái hôïp ñeå keát thuùc lìa boû taùnh thöôøng cuûa Toâng vaø taùnh

khoâng chaát ngaïi cuûa Nhaân, cho neân bò loãi khoâng lìa boû.

*- Tôï Dò Duï 5:Tôï Dò Duï Cuûa Lìa Boû Bò Ñaûo Ngöôïc.-

Luaän:

Lìa boû bò ñaûo ngöôïc ñaây, nghóa laø nhö noùi: ‚Caùcchaát ngaïi ñaây ñeàu laø voâ

thöôøng.‛

Giaûi Thích:

171

‚Lìa boû bò ñaûo ngöôïc ñaây‛: khi ñeà cöû Ñoàng Duï thì phaûi duøng ‘phoái hôïp‛, khi ñeà

cöû Dò Duï thì phaûi duøng ‚lìa boû‛. Phaùpbieåu thò ‚phoái hôïp‛ cuûa Ñoàng Duï,taát

nhieân phaûi laø ‚Nhaân tröôùc Toâng sau‛; nhöng phaùp bieåu thò ‚lìa boû‛ cuûa Dò Duï

thì ngöôïc laïi, taát nhieân phaûi ‚Toâng tröôùc Nhaân sau‛.Neáu ‚lìa boû‛ cuûa Dò Duï laø

Nhaân tröôùc Toâng sau thì trôû thaønh ‚lìa boû bò ñaûo ngöôïc‛.

‚Caùc chaát ngaïi ñaây, ñeàu laø voâ thöôøng‛:Nhö laäp löôïng noùi raèng: ‚AÂm thanh laø

thöôøng (Toâng); do vì khoâng chaát ngaïi (Nhaân); Dò Duï (ñeà cöû phaûn chöùng) nhö caùi

bình, caùc chaát ngaïi ñaây ñeàu laø voâ thöôøng.‛ Ñaây laø Duï cuûa ‚lìa boû bò ñaûo ngöôïc‛,

chính xaùc hôn töùc laø hieån baøy phaûn laïi ‚lìa khoûi‛ maø noùi: ‚Dò Duï nhö caùi bình,

caùc voâ thöôøng ñaây, thaáy kia coù chaát ngaïi.‛

Nghóa Thoâng Suoát:

Choã noùi Dò Duï cuûa ‚lìa khoûi bò ñaûo ngöô ïc ñaây‛, nghóa laø nhö noùi raèng:‛ aâm

thanh laø thöôøng (Toâng); do vì khoâng chaát ngaïi (Nhaân); Dò Duï nhö caùi bình,

‚caùc‛ coù ‚chaát ngaïi ñaây ñeàu laø voâ thöôøng‛, nhö theá lieàn coù loãi cuûa lìa khoûi. (neân

nôi trong Dò Duï taïo ‚lìa khoûi‛ maø noùi: Dò Duï nhö caùi bình, caùc voâ thöôøng ñaây

thaáy kia ñeàu coù chaát ngaïi, nhö caùi bình vaân vaân; nhö theá traàn(trình baøy, töôøng)

thuaät cuûa taïo ‚lìa khoûi‛ thì khoâng coù loãi cuûa ‚lìa khoûi bò ñaûo ngöôïc‛.)

Thí duï theâm cho roõ:

Dò Duï nhaèm keát thuùc ñeå lìa khoûi Toâng vaø Nhaân laïi phoái hôïp traùi ngöôïcneân coù

loãi, nhö:

*- Toâng: AÂm thanh laø thöôøng,

*- Nhaân: Do vì khoâng chaát ngaïi

*- Dò Duï: Nhö caùi bình, caùc caát ngaïi ñaây (Nhaân) ñeàu laø voâ thöôøng (Toâng),

theá laø coù loãi lìa khoûi bò ñaûo ngöôïc.

172

Ñuùng ra ñeå keát thuùc Dò Duï phaûi noùi Toâng tröôùc vaø Nhaân sau, nhö:Dò Duï: Caùc

voâ thöôøng ñaây (Toâng) thaáy kia ñeàu coù chaát ngaïi (Nhaân) nhö caùi bình vaân vaân.

Ñaây laø khoâng bò loãi ñaûo ngöôïc.

4.- Keát Ngöõ (Lôøi keát luaän)

Luaän:

Nhö theá taát caû Tôï Toâng, Tôï Nhaân, Tôï Duï ñaõ noùi qua khoâng phaûi laø Naêng Laäp

chaân chaùnh.

Giaûi Thích:

‚Nhö theá taát caû Tôï Toâng, Tôï Nhaân, Tôï Duï‛: ‚Nhö theá taát caû‛ laø nhöõng thöù

naøy. ‚Tôï Toâng Tôï Nhaân Tôï Duï‛ laø Toâng Nhaân Duï töông tôï.

‚Ñaõ noùi qua khoâng phaûi laø naêng laäp chaân chaùnh‛:‚Noùi‛ töùc laø lôøi noùi. ‚Chaùnh‛

töùc laø chaân chaùnh. Chuùng ta laïi noùi chuùng noù laø khoâng phaûi Toâng, Nhaân, Duï cuûa

naêng laäp chaân chaùnh, maø nhöõng thöù naøy laø Tôï Toâng, Tôï Nhaân, Tôï Duï,chæ coùhình

thöùc töông tôï ôû nôi Toâng, Nhaân, Duï, nhöng ñeàu khoâng theå chaân chaùnh phaùt khôûi

taùc duïng cuûa Toâng, Nhaân, Duï.

Nghóa Thoâng Suoát:

‚Nhö theá taát caû Toâng, Nhaân, Duï‛ töông ‚tôï‛, chuùng ta lieàn ‚noùi‛ noù laø

‚khoâng phaûi‛ laø Toâng, Nhaân, Duï cuûa ‚naêng laäp‛chaân ‚chaùnh‛,do vì chæ hình

thöùc töông tôï nôi Toâng Nhaân Duï maø thoâi.

IV.- HAI MOÂN LÖÔÏNG CUÛA TÖÏ NGOÄ.-

A. Chaân Hai Moân Löôïng.

173

Luaän:

Thöù ñeán, vì töï khai ngoä, ñöông nhieân bieát chæ coù hai löôïng hieän vaø tyû.

Nghóa Thoâng Suoát:

‚Thöù ñeán, laø‛ hoaøn toaøn khieán ‚töï‛ mình ñaõ thaâu hoaïch ñöôïc lôïi ích cuûa

‚khai ngoä, ñöông nhieân bieát chæ coù hai löôïng hieän vaø tyû‛.(Cuõng töùc laø chæ coù

thoâng suoát qua hai löôïng hieän vaø tyû thì môùi coù theå ñaït ñeán lôïi ích cuûa töï ngoä,

ngoaïi tröø ñaây, rieâng khoâng coù phaùp naøo khaùc).

1, Chaân Hieän Löôïng.

Luaän:

Trong hieän löôïng ñaây, nghóa laø khoâng phaân bieät; neáu coù chaùnh trí, nôi nghóa

saéc vaân vaân, lìa thöù danh vaân vaân choã coù phaân bieät, hieän löôïng chuyeån bieán

rieâng bieät, neân goïi laø hieän löôïng.

Chuù Thích:

‚Hieän löôïng‛: Hieän‛ laø hieån hieän, hoaëc hieän tieàn. ‚Löôïng‛ coù theå duøng ño

löôøng maø moâ thöùc ñaây laø kieåu maãu xaùc ñònh (ñoái chieáu xaùc ñònh). ‚Hieän löôïng‛,

Phaùp sö Chaân Giôùi noùi raèng: ‚Töùc laø duøng trí hieän tieàn chieáu soi hieän löôïng,

(chæ) ôû nôi choã töï töôùng chuyeån (khoâng phang duyeân chaáp tröôùc töôùng khaùc, choã

khaùc),‚quyeán ñònh khoâng sai laàm, ñích thaân ñöôïc phaùp theå‛, goïi laø hieän löôïng.

‚Voâ phaân bieät‛: töùc laø trí voâ phaân bieät.Trí voâ phaân bieät töùc laø trí ‚lìa phaân

bieät‛. Ñaïi sö Khuy Cô daãn Nhaân Minh Chaùnh Lyù Moân Luaän noùi raèng: ‚Nhöng

lìa phaân bieät löôïc coù boán loaïi:

a)- Nguõ Thöùc Thaân (naêm Thöùc tröôùc)

b)- Nguõ Caâu YÙ (YÙ Thöùc cuøng naêm Thöùc tröôùc ñoàng thôøi phaùt khôûi),

174

c)- Chö Töï Chöùng (Taát caû Töï Chöùng Phaàn cuûa Taâm Vöông Taâm Sôû duyeân

noi

phaàn thaáy cuûa noù),

d)- Ngöôøi Tu Ñònh (Ngöôøi tu ñònh nôi trong ñònh lìa giaùo phaùp phaân bieät,

cuõng

töùc laø trong ñònh Ñoäc Ñaàu YÙ Thöùc duyeân caûnh thieàn ñònh).

Boán thöù ñaây ñeàu xöng laø Voâ Phaân Bieät, laïi cuõng xöng laø ‚boán loaïi taâm‛. Laïi nöõa

coù choã goïi ‚Phaân bieät‛ coù ba thöù:

a/- Töï Taùnh Phaân Bieät,

b/- Tuøy Nieäm Phaân Bieät,

c/- Keá Ñoä Phaân Bieät.

Theo Ñaïi sö Ngaãu Ích noùi thì neáu nhö chæ coù ‚Töï Taùnh Phaân Bieät‛ maø khoâng

coù ‚Tuøy Nieäm Phaân Bieät‛ vaø ‚Keá Ñoä Phaân Bieät‛ ñoù goïi laø ‚Hieän Löôïng‛. (Tuøy

Nieäm töùc laø ‚voïng töôûng‛). Trí Voâ Phaân Bieät ñaây, theo nhö Kinh Vieân Giaùc noùi:

‚Thí nhö Nhaõn Quang thaáy roõ caûnh hieän tieàn, ñaït ñöôïc choã khoâng yeâu gheùt‛,

ñaây laïi laø Hieän Löôïng Voâ Phaân Bieät: ‚Thaáy roõ caûnh hieän tieàn‛ töùc laø ‚Töï Taùnh

Phaân Bieät‛ (hoaëc lieãu bieät), cuõng chính laø ‚Chaùnh Trí‛. ‚Ñaït ñöôïc choã khoâng

yeâu gheùt‛ töùc laø khoâng ‚Tuyø Nieäm vaø Keá Ñoä Phaân Bieät‛.‚Nhaõn Quang‛ töùc laø

Nhaõn Caên, Nhaõn Caên hoaëc phaân bieät roõ cuûa naêm Thöùc tröôùc, laø laäp töùc phaân bieät

roõ hieän tieàn, khoâng coù caûm tình hoån taïp, cuõng khoâng giaù trò phaùn ñoaùn hoån taïp,

cuõng khoâng phang duyeân phaùp hoaëc caûnh khaùc cuûa noù, ñaây chính laø hieän löôïng.

Tuy nhieân trong hieän löôïng voâ phaân bieät, coù moät thöù cöùu caùnh toät cuøng --- cuõng

töùc laø duøng trí caên baûn ñeå chöùng lyù chaân nhö ----- ñaây laø choã chöùng ñaéc cuûa baäc

Thaùnh Nhaân, nhöng maø ‚Trí hieän löôïng voâ phaân bieät ñaây‛ laïi ôû trong naêm Caên

Thöùc cuûa taát caû chuùng sanh ñeàu coù noù: taát caû phaøm phu ôû choã ñaát xaáu caèn coãi,

cho ñeán ñöôøng dò sanh loâng laù, lieàn khieán ñieân ñaûo hoân meâ laøm sao, cuõng ñeàu

voán ñaày ñuû chaùnh trí hieän löôïng naøy, chæ laø söû duïng haøng ngaøy maø khoâng töï hieåu

bieát ñaáy thoâi. Ñaây laø moät hôi thôû nhanh choùng toái troïng yeáu cuûa Taäp Nhaân Minh

175

Phaùp Töôùng mang ñeán giuùp chuùng ta: Hieän löôïng chaùnh trí voâ phaân bieät ñaây

phaøm thaùnh ñeàu coù ñuû, chæ laø giaùc ngoä cuøng khoâng giaùc ngoä maø thoâi.

‚Neáu coù Chaùnh Trí‛: ‚Chaùnh Trí‛ töùc laø aùnh saùng tieâu bieåu khoâng phaûi laø

‚Taø Trí‛nöông nôi taø giaùo, cuõng khoâng phaûi laø ‚Trí meâ loaïn‛ nöông nôi taâm

voïng hieän cuûa mình, thí duï nhö Kinh Laêng Nghieâm noùi: do maét bò che laáp maø

thaáy coù loâng naêm maøu luaân chuyeån, hoaëc thaáy maët traêng thöù hai..v..v...... Taïp

Taäp Luaän noùi raèng: ‚Hieän Löôïng ñaây, töï mình chính saùng toû roû raønh khoâng coù

nghóa meâ loaïn‛. Choã noùi trong ñaây ñích thöïc laø ‚Chaùnh Trí‛, cuõng chính laø

‚khoâng meâ loaïn‛ cuûa Taïp Taäp Luaän noùi. ‚Khoâng meâ loaïn‛ ñaây laø khoâng meâ

khoâng loaïn, nhö lìa khoûi voïng thaáy hoaû luaân xoay troøn..v..v.......(Chæ coù moät boù

ñuoác, ñeàu khoâng coù ‚hoaû luaân‛; boù ñuoác thì coù thaät, coøn hoaû luaän thì khoâng phaûi

coù thaät, do duyeân hôïp voïng sanh; neáu nhaän cho hoaû luaân laø coù thaät, töùc laø meâ

loaïn. Hoaû Luaân ñaõ laø nhö theá, möôøi taùm giôùi cuõng laø nhö theá.)

‚Nôi nghóa saéc vaân vaân‛:‚Saéc vaân vaân‛ töùc laø naêm caûnh giôùi: saéc, thinh, höông,

vò vaø xuùc. ‚Nghóa‛ töùc laø caûnh giôùi. Trong Duy Thöùc Hoïc cho ‚Caûnh‛ xöng laø

‚Nghóa‛ nhö theá naøo?Nguyeân vì‚Nghóa‛ ñaây coù yù laø nghóa lyù, yù nghóa, maø naêm

caûnh ñaây khoâng phaûi laø traàn caûnh meâ loaïn cuûa Taâm Sôû ‚loaïn duyeân loaïn thuû‛,

cho neân goïi laø ‚Nghóa‛ hoaëc ‚Nghóa Caûnh‛.

‚Lìa danh chuûng vaân vaân choã coù phaân bieät‛:‚Danh‛ laø danh ngoân. ‚Chuûng‛

laø chuûng loaïi. Nhaân Minh Chaùnh Lyù Moân Luaän noùi raèng: ‚Xa lìa taát caû chuûng

loaïi danh ngoân, giaû laäp caùc moân phaân bieät khoâng khaùc.‛ Chuûng loaïi töùc laø phaân

loaïi, ñaây coù hai chuûng loaïi, chuûng loaïi theá gian vaø chuûng loaïi ngoaïi ñaïo. Chuûng

loaïi theá gian, nhö sanh vaät, vaät lyù, hoaù hoïc, trieát hoïc..v..v...... ñem taát caû söï vaät,

phaân ra boä moân, rieâng bieät töøng loaïi, moãi thöù ñaët cho noù moät teân.Chuûng loaïi cuûa

ngoaïi ñaïo nhö Thaéng Luaän Sö ñaõ laäp ‚Saùu cuù nghóa‛, Ñaïi Höõu, Ñoàng Dò, Hoaø

Hôïp vaân vaân. Cho ñeán Soá Luaän Sö ñaõ laäp ‚ba Ñöùc‛ vaân vaân, hoaëc hai nghi cuûa

Nho vaø Ñaïo laø Töù Töôïng, Baùt Quaùi, AÂm Döông, Nguõ Haønh vaân vaân. Nhö con

maét moät ngöôøi voïng thaáy beân ñöôøng coù hoa, Nhaõn caên soi roõ, lieàn bieát laø hoa,

176

ñaây laø nieäm thöùc nhaát, luùc ñoù chính noù khoâng phaân bieät kia hoaëc lieân töôûng

(phang duyeân, voïng töôûng, tính toaùn). Nôi saùt na thö hai, lieàn khôûi nieäm laø:

‚Ñaây laø hoa gì?‛, ñoù laø ‚Danh ngoân phaân bieät chuûng loaïi‛, cuõng chính laø ‚Y

Tha Khôûi Taùnh‛.Ñoù laø thöôøng töôûng: töôûng laø hoa ñinh höông hoaëc hoa daõ

cuùc..v..v..... ; sau ñoù laïi töôûng: ñaây laø thuoäc gioáng gì, thöù gì (nieäm sanh vaät toát);

hoa ñaây coù theå khoâng phaûi loaïi thuoác (nieäm y döôïc toát); hoa ñaây ñeïp tuyeät, thích

hôïp veû caûnh thaät, ñeå vaøo saùch, thích hôïp ñeå vaøo thô, thích hôïp bình hoa (ñaây laø

nieäm vaên hoïc toát, ngheä thuaät, ngöôøi laøm vöôøn), taát caû nieäm nhö theá, töùc laø keá ñoä

phaân bieät cuûa saùt na thöù ba, hoaëc ‚Taùnh Bieán Keá Sôû Chaáp‛, Saùu Cuù Nghóa, Ba

Ñöùc, AÂm Döông, Nguõ Haønh vaân vaân cuõng ñeàu thuoäc nôi ñaây. Maø caûnh giôùi hieän

löôïng töùc laø lìa nôi Y Tha Khôûi vaø phaân bieät Bieán Keá vaân vaân cuûa taát caû phaøm

phu vaø ngoaïi ñaïo.

‚Hieän Löôïng Bieät Chuyeån‛:‚Hieän hieän‛ coù hai thöù giaûi thích. 1, Hieän tieàn

hieän khôûi, goïi laø hieän hieän. 2, Nghóa laø nôi theå hieän khôûi cuûa ‚boán loaïi taâm‛,

nguyeân vì theå cuûa noù hieän ra khoâng phaûi moät (Lôøi truøng nhau laø tieâu bieåu khoâng

chæ coù moät, maø laø soá nhieàu), cho neân goïi laø hieän hieän. ‚Bieät‛ laø rieâng reû nhau,

nghóa laø moãi moãi rieâng bieät nhau. ‚Chuyeån‛ laø vaän chuyeån; ‚boán loaïi taâm‛ taïo

nghieäp naém laáy caûnh, goïi laø chuyeån. Nhaân Minh Chaùnh Lyù Moân Luaän noùi raèng:

‚Do khoâng cuøng duyeân, hieän hieän vaän chuyeån rieâng bieät, neân goïi laø hieän

löôïng‛. Ñaïi sö Khuy Cô giaûi thích raèng: ‚Naêm caên ñeàu chieáu saùng teân caûnh töï

hieän; Thöùc nöông nôi ñaây goïi laø hieän hieän; moãi moãi naém laáy caûnh rieâng bieät, goïi

laø bieät hieän; vì caûnh moãi moãi rieâng bieät goïi laø khoâng cuøng duyeân.‛ Phaùp sö Chaân

Giôùi noùi raèng: ‚Nhöõng caûnh khoâng duyeân nôi bí aån, toái taêm, che giaáu, ngaên caùch

vaø quaù (khöù) vò (lai), cho neân goïi laø hieän löôïng. Töï töôùng (töôùng caên baûn cuûa

caùc) caûnh chöùng (ñaéc) khoâng gioáng (nôi) coäng töôùng cuûa saùu Thöùc duyeân, neân

goïi laø Hieän Hieän Bieät Chuyeån. Do nôi (chæ ôû) choã töï töôùng (vaän) chuyeån (laïi

khoâng duyeân rieâng bieät töôùng khaùc), cho neân goïi laø Chaân Hieän Löôïng‛. Hôïp laïi

noùi raèng, ‚Hieän hieän bieät chuyeån‛ cuõng chính laø: boán loaïi taâm chæ ôû treân caûnh töï

thaân cuûa hieän tieàn hieän khôûi, caù bieät vaän chuyeån (laäp töùc ñöông theå chieáu soi

thaáy roõ raøng),ngoaïitröø ñaây, khoâng coù ngang doïc caùc thöù phang duyeân suy nghó

177

tính toaùn: ôû phöông dieän ‚ngang‛, khoâng phang duyeân loaïi khaùc maø phaùt khôûi

tính toaùn; ôû phöông dieän ‚doïc‛ khoâng tham töôùng cuûa töï loaïi quaù khöù vò lai;

nhaân ñaây töï, tha, coäng ba töôùng, tröôùc sau ñoaïn tröø ba coõi, chæ coù baûn töôùng cuûa

theå ñöông nhieân ngay laäp töùc, lìa taát caû phaân bieät nhôù töôûng, neân goïi laø hieän

löôïng.

Nghóa Thoâng Suoát:

‚Trong ñaây‛choã noùi ‚hieän löôïng chính laø‛ Trí ‚Voâ Phaân Bieät‛, ‚neáu coù

chaùnh trí‛ nöông nôi khoâng meâ loaïn,‚nghóa laø‛ caûnh ‚nôi saéc‛ thinh höông vò

xuùc‚vaân vaân‛, coù theå ‚lìa‛ nôi ‚danh‛ ngoân, ‚chuûng‛ loaïi (phaân loaïi) ‚vaân vaân

choã coù‛ y tha, bieán keá ‚phaân bieät‛, chæ khieán caûnh cuûa taâm nôi ‚hieän‛ tieàn

‚hieän‛ khôûi, ñeàu vaän ‚chuyeån rieâng bieät‛,do chaùnh trí ñeàu choïn laáy caûnh rieâng

bieät, khoâng duyeân nôi töôùng bieán keá khaùc, hoaëc töï töôùng cuûa quaù khöù vaø vò lai,

‚neân goïi‛ laø ‚Hieän Löôïng‛.(noùi ñôn giaûn, hieän löôïng töùc laø ngay laäp töùc nhìn

ñeán choïn laáy, khoâng voïng töôûng phaân bieät, khoâng phang duyeân tính toaùn, maø

bieát roõ töôùng trí thanh tònh cuûa noù.)

2, Chaân Tyû Löôïng.

Luaän:

Noùi tyû löôïng ñaây, nghóa laø döïa vaøo caùc töôùng maø quaùn nôi nghóa. Töôùng coù ba

loaïi, nhö tröôùc ñaõ noùi. Do nôi kia laøm Nhaân, nôi choã so saùnh nghóa coù chaùnh trí

sanh, bieát roõ coù löûa, hoaëc voâ thöôøng vaân vaân, laø goïi Tyû Löôïng.

Chuù Thích:

‚Tyû Löôïng‛: laø xeùt bieát qua suy luaän. ‚Tyû‛ laø yù coù suy luaän (infer), suy lyù,

suy loaïi. Töùc laø duøng ‚Nhaân‛ ñaõ bieát suy luaän chöùng minh ‚Toâng‛ chöa bieát,

maø chaùnh trí ñöôïc phaùt sanh. Tyû löôïng tuy nhieân khoâng nhö chaùnh trí thaân chöùng

178

cuûa hieän löôïng, nhöng cuõng thuoäc choã thaâu laáy cuûa chaùnh trí, thöôøng khieán ngöôøi

nôi chaùnh lyù ñöôïc tín giaûi chaân chaùnh, cuoái cuøng cho daãn vaøo hieän löôïng chaùnh

trí, vì tyû löôïng nôi baäc phaøm phu vaø baäc hieàn, phaàn troïng yeáu: taát caû Boà Taùt vaø

phaøm phu, do nôi thaùnh giaùo tu taäp, maø ñaëng trí tyû löôïng, cho neân coù theå tieán

nhanh tôùi cöùu caùnh voâ thöôïng boà ñeà; noùi ngöôïc laïi, neáu khoâng trí tyû löôïng duø ôû

trong baøng sanh thì taát caû chuùng sanh khoâng coù phöông phaùp töø phaøm vaøo thaùnh,

töùc laø ôû nôi Thaùnh ñaïo vónh vieãn khoâng ñaëng vaøo. Theo Du Giaø Sö Ñòa Luaän, Tyû

löôïng coù naêm thöù:

a)- Töôùng Tyû Löôïng ---- töùc laø theo töôùng traïng coù quan heä, hoaëc do hieän taïi

(hoaëc tröôùc kia) choã ñaõ thaáy, maø suy ñoä caûnh giôùi choã muoán bieát; nhö thaáy khoùi

suy ñoä bieát coù löûa, thaáy traøng phan suy ñoä bieát coù xe.Ñaây töùc laø:do töôùng quan

heä töôùng traïng maø suy bieát.

b)- Theå Tyû Löôïng ---- Do hieän thaáy boä phaän töï theå cuûa moät vaät, maø ‚suy

loaïi‛ boä phaän choã khoâng hieän cuûa noù. Nhö duøng hieän taïi maø suy loaïi quaù khöù,

duøng quaù khöù maø suy loaïi vò lai..v..v...... hoaëc duøng vieäc gaàn maø suy loaïi vieäc

xa..v..v...... Ñaây töùc laø do boä phaän maø suy bieát toaøn theå.

c)- Nghieäp Tyû Löôïng ---- Do taùc duïng maø suy bieát choã nöông töïa. Nhö thaáy

treân ñaát coù hang saâu bò ñoäng vaät ñaøo khoeùt maø suy bieátcoù chuoät ñaøo ñaát..v..v......

Ñaây töùc laø do choã taùc nghieäp maø suy bieát khaû naêng taùc giaû.

d)- Phaùp Tyû Löôïng ---- do phaùp naøo ñoù maø ‚suy bieát‛ cuøng phaùp gaàn nhau leä

thuoäc nhau; nhö do phaùp voâ thöôøng maø ‚suy bieát‛ laø khoå, do phaùp khoå maø ‚suy

bieát‛ laø khoâng, do phaùp khoâng maø ‚suy bieát‛ laø voâ ngaõ..v..v... .. Ñaây töùc laø do

phaùp Giaùp maø suy bieát phaùp AÁt gaàn nhau.

e)- Nhaân Quaû Tyû Löôïng ---- Do töôùng nhaân quaû chuyeån bieán maø suy bieát. Nhö

thaáy ngöôøi ñang ñi ‚suy bieát‛ nhaát ñònh ñeán phöông khaùc; hoaëc thaáy ngöôøi naøo

ñoù ñaõ ñeán choã anh AÁt maø ‚suy bieát‛ ngöôøi ñoù tröôùc kia chöa ñeán ôû choã anh

179

AÁt,nay quyeát ñònh coù vieäc neân phaûi ñi boä hoaëc ñi xe. Ñaây töùc laødo nhaân maø suy

bieát quaû, hoaëc do quaû maø suy bieát nghieäp nhaân,hoaëc do thaønh quaû maø suy bieát

phöông phaùp.

Noùi ñôn giaûn,trí cuûa tyû löôïng laø suy luaän, trí cuûa suy lyù, ñaây laø trong trí hueä cuûa

nhaân loaïi, moät thöù toái troïng yeáu cuõng laø luaän lyù, luaän lyù hoïc laø coät truï cuûa choã

nöông töïa, vaø moät thöù trí tueä toái troïng yeáu cuûa choã caàn phaùt trieån. Nguyeân vì theá

gian coù vaïn söï vaïn vaät voâ löôïng, lyù laïi voâ taän, ngöôøi khoâng khaû naêng coù theå thaáy,

coù theå thaân chöùng hieän tieàn nôi tröôùc maét,vì ñaïi boä phaän choã nhieáp laáy, tri thöùc

hoïc taäp, hoïc vaán, kinh nghieäm, ñaïo lyù vaø trí tueä cuûa con ngöôøi, tuyeät ñoái ñaïi ña

soá laø traûi qua do trí tyû löôïng maø tieán haønh.(Nhö ‚ñeà cöû‛ moät goác caïnh maø duøng

phaûn laïi ba goác caïnh ----- xem ñeán moät goác cuûa maët cao, lieàn bieát noù laïi coù rieâng

ngoaøi ba goùcmaët cao ----- töùc laø coâng duïng cuûa trí tyû löôïng.) Nhôn ñaây trí tyû

löôïng laø y cöù vaø coâng cuï troïng yeáu maø ñaït ñöôïc ñaïi trí tueä (trí hieän löôïng). Tuy

nhieân trí tyû löôïng khoâng tröïc tieáp vaø ñích thaân thaáy trí hieän löôïng thaân chöùng

cöùu caùnh vieân maõn, nhöng noù laïi laø nöông nôi chaùnh trí, laøm cho chaùnh trí choã

nhieáp laáy ñeàu laø taát caû phaøm phu thoâng suoát vaø an truï ñöôøng loái taát nhieân do

thaùnh trí hieän löôïng: taát caû ‚tín, giaûi, haïnh‛ ñeàu laø nöông nôi Thaùnh Ngoân

Löôïng maø trí tyû löôïng phaùt khôûi laïi tu; do nöông nôi tín giaûi haïnh cuûa trí tyû löôïng

maø coù ñöôïc ‚chöùng ngoä‛ cuûa hieän löôïng; cho neân coù theå bieát trí tyû löôïng laø nhaân

cuûa thaùnh trí hieän löôïng.

‚Döïa vaøo caùc töôùng maø quaùn nôi nghóa‛: ‚Caùc töôùng‛ laø chæ caùc thöù töôùng leä

thuoäc nhau vaø quan heä nhau. ‚Nghóa‛ laø caûnh laø yù nghóa caûnh giôùi.

‚Töôùng coù ba thöù‛:töùc laø ñoàng töôùng (Töôùng cuûa hai vaät gioáng nhau), Dò töôùng

(töôùng cuûa hai vaät khaùc nhau) bieán töôùng laø töôùng cuûa coäng ñoàng (laø töôùng töø ba

vaät trôû leân).

‚Do kia laøm nhaân, nôi choã caûnh suy luaän, coù sanh chaùnh trí‛: do döïa vaøo caùc

töôùng kia laøm nhaân, maø ñoái vôùi yù nghóa caûnh giôùi caàn nôi töôûng ñeå suy bieát, coù

180

chaùnh trí saûn sanh, nhaân ñaây tyû löôïng laø thuoäc nôi chaùnh trí thaâu nhieáp; cuõng

chính laø noùi, neáu keát quaû cuûa suy lyù, coù theå sanh khôûi chaùnh trí, ñaây môùi laø chaân

tyû löôïng. Ngöôïc laïi, keát quaû cuûa suy lyù, ñeàu khoâng theå sanh khôûi chaùnh trí, cho

ñeán sanh khôûi taø trí, thì khoâng phaûi chaân tyû löôïng, maø laø tôï tyû löôïng, hoaëc taø tyû

löôïng.

‚Bieát roõ coù löûa‛: nghóa laø do thaáy khoùi, maø bieát roõ coù löûa; ñaây laø trí tyû löôïng cuûa

theá gian.

‚Hoaëc voâ thöôøng vaân vaân‛: nghóa laø do choã taïo taùnh vaân vaân maø bieát roõ voâ

thöôøng; ñaây laø trí tyû löôïng cuûa xuaát theá gian.

Nghóa Thoâng Suoát:

Choã ‚noùi tyû löôïng ñaây, nghóa laø döïa vaøo caùc töôùng‛ leä thuoäc nhau quan heä

nhau ‚maø quaùnnôi yù nghóa‛ cuûacaûnh giôùi.‚Töôùng coù ba thöù‛ ñoàng, dò vaø

bieán,‚nhö tröôùc ñaõ noùi.‛Traûi qua ‚do‛ caùc töôùng ‚kia laøm nhaân‛, ñoái vôùi ‚nôi

choã y ù nghóa‛ caûnh giôùi muoán ‚suy‛ bieát,coù theå ‚coù chaùnh trí sanh‛ khôûi, môùi coù

theå xöng laø trí tyû löôïng. Nhö do khoùi maø ‚bieát roõ coù löûa, hoaëc‛ do choã taïo taùnh,

maø bieát roõ ‚voâ thöôøng vaân vaân. Ñaây teân‛ laø ‚Tyû Löôïng‛.

3,- Lôøi Keát Luaän.

Luaän:

Nôi trong hai löôïng, töùc laø trí cuõng goïi laø quaû, laø vì chöùng töôùng, nhö vì coù

taùc duïng maø hieån hieän, cuõng goïi laø löôïng.

Chuù Thích:

‚Nôi trong hai löôïng‛: ‚Hai löôïng‛ töùc laø hieän löôïng vaø tyû löôïng.

181

‚Töùc laø trí cuõng goïi laø quaû‛:Trí chính laø quaû. Cuõng töùc laø trí voâ phaân bieät cuûa

hieän löôïng vaø trí coù phaân bieät cuûa tyû löôïng, ñeàu laø quaû, cuõng laø quaû khoâng phaân

bieät.

‚Vì laø chöùng töôùng‛: Ñaây chæ hieän löôïng laø chöùng töôùng, do vì trí hieän löôïng coù

theå chöùng bieát caûnh khoâng phaân bieät.

‚Nhö vì coù taùc duïng maø hieån hieän‛:‚Coù taùc duïng‛, töùc laø taùc duïng cuûa caûnh giôùi

hieän löôïng. ‚Hieån hieän‛ nghóa laø hieån hieän roõ raøng, khieán ngöôøi thaáy ñöôïc, bieát

ñöôïc. Ñaây laø chæ cho trí cuûa ‚chaân tyû löôïng‛ coù theå chöùng bieát caûnh cuûa duyeân

khôûi sai bieät, coá nhieân maëc duø chöa hieän thaáy baûn theå cuûa caûnh giôùi hieän löôïng,

nhöng cuõng coù theå thaáy moïi thöù taùc duïng hieån hieän cuûa baûn theå, theo ñoù maø

ñöôïc kheá hôïp chaùnh trí.Ñaây töùc laø noùi: do ‚trí hieän löôïng‛ maø coù theå thaân chöùng

theå cöùu caùnh cuûa chaân thöôøng; do ‚trí tyû löôïng‛ laïi coù theå chöùng bieát caùc nghóa

voâ thöôøng, khoå, khoâng vaân vaân cuûa chaân theå choã hieän.

‚Cuõng goïi laø löôïng‛: ‚Löôïng‛ laø chöùng löôïng. Nghóa laø cuõng coù theå xöng laø

Nhaát Chuûng Chöùng Löôïng.

Nghóa Thoâng Suoát:

‚Nôi trong hai löôïng‛ cuûa hieän vaø tyû ñaây, ‚töùc laø‛ noù coù chaùnh ‚trí‛ phaân

bieät vaø khoâng phaân bieät, ñeàu ñöôïc ‚goïi‛ laø ‚quaû‛,do ‚vì‛ hieän löôïng coá nhieân

‚laø töôùng‛ cuûa thaùnh ‚thaân chöùng‛, ñöôïc goïi laø quaû, maø chaân tyû löôïng tuy chöa

thaân chöùng phaùp theå, nhöng do ‚vì‛ noù ‚nhö coù taùc duïng maø‛ hieån hieän phaân

minh cuûa caûnh giôùi hieän löôïng, ‚cuõng‛ coù theå ‚goïi laø‛ moät thöù chöùng ‚Löôïng‛.

B. Tôï Hai Moân Löôïng.

1, Tôï Hieän Löôïng.

182

Luaän:

Coù trí phaân bieät ôû nôi dò chuyeån, goïi laø hieän löôïng. Caùi bình hoaøn toaøn nöông

nôi caùc phaân bieät maø sanh, do vì nôi nghóa kia khoâng duøng töï töôùng laøm caûnh

giôùi, goïi laø Tôï Hieän Löôïng.

Chuù Thích:

‚Nôi nghóa dò chuyeån‛: ‚Dò chuyeån‛, nghóa laø khaùc nôi baûn töôùng maøchuyeån;

nghóa laø caùc trí phaân bieät khoâng xöng laø caûnh thaät (cuøng caùc caûnh thaät khoâng hôïp

nhau), maø rieâng bieät phaùt sanh giaûi thích hö voïng, goïi laø dò chuyeån. Phaùp sö

Chôn Giôùi noùi raèng: ‚Taïi Sao noùi: nghóa laø (nôi) nam nöõ trong trôøi ñaát ñeàu thaáy

(coù) moät töôùng haïp, goïi laø tôï hieän löôïng. Moät töôùng haïp ñaây, do caùc duyeân hoaø

hôïp, naém laáy taát caû vi teá laøm thaønh saéc, hôïp naêm uaån laøm thaønh ngöôøi, goïi laø

moät töôùng haïp. Thaáy nhö theá ñoù, laø coù trí phaân bieät nôi nghóa dò chuyeån.‛

‚Caùi bình hoaøn toaøn nöông nôi caùc phaân bieät maø sanh‛: ‚Hoaøn toaøn‛

laø phaân bieät hoaøn toaøn. ‚Phaân bieät‛ laø phaân bieät hö voïng. Nghóa laø caùi bình choã

phaân bieät hoaøn toaøn ñeàu laø nöông caùc thöù vaät moãi thöù hôïp nhau giaû laäp, ñeàu

khoâng phaûi caûnh thaät cuûa vaät, ñeàu laø do phaân bieät hö voïng maø sanh.

‚Do vì nôi nghóa kia khoâng duøng töï töôùng laøm caûnh giôùi‛:Nguyeân vì

caùi bình nöông theo loaïi choã duyeân cuûa chuùng noù, khoâng phaûi laø do phaùp ‚töï

töôùng baûn nhieân‛ cuûa noù laøm caûnh giôùi sôû duyeân, maø laø do ‚töôùng hö voïng giaû

hôïp choã hieän cuûa töï taâm‛ laøm caûnh giôùi.

‚Goïi laø tôï hieän löôïng‛: nguyeân vì choã thaáy bieát cuûa noù ñoù laø ‚hieän

löôïng cuûa töông tôï‛, khoâng phaûi laø hieän löôïng chaân thaät.

Nghóa Thoâng Suoát:

183

Do ‚trí‛ cuûa ‚höõu phaân bieät, nôi nghóa‛ caùc caûnh saùu traàn cuûa loaïi

bình, ‚khaùc‛ nôi baûn töôùng cuûa noù maø ‚chuyeån‛,goïi laø tôï hieän löôïng.‚Nghóa laø

coù caùc trí‛ cuûa naêng lieãu bieät, ‚lieãu‛ bieät nôi ‚caùi bình nöông töïa‛ moïi thöù vaät

giaû töôùng hoøa hôïp, thaät teá ñeàu do voïng töôùng cuûa ‚phaân bieät maø sanh‛, khoâng

phaûi caûnh thaät cuûa vaät baûn nhieân, ‚do vì nôi‛ caùc ‚nghóa‛ caûnh cuûa caùc caùi bình

‚kia‛ ñeàu ‚khoâng do töï töôùng‛ cuûa phaùp baûn nhieân ‚laøm caûnh giôùi‛ cuûa sôû

duyeân, maø laø töï taâm phang duyeân, phaân bieät caûnh giôùi cuûa phaùp ôû ngoaøi, khoâng

phaûi caùc phaùp suy löôøng cuûa baûn nhieân hieän tieàn, neân ‚goïi laø hieän löôïng‛ töông

‚tôï‛.

2, Tôï Tyû Löôïng.

Luaän:

Neáu trí tôï nhaân laøm tröôùc, choã phaùt khôûi caùc trí tôï nghóa, goïi laø Tôï Tyû Löôïng.

Tôï Nhaân coù nhieàu thöù, nhö tröôùc ñaõ noùi. Duøng noù laøm nhaân, nôi choã tôï tyû coù caùc

trí sanh, khoâng theå goïi laø chaùnh giaûi, maø goïi laø Tôï Tyû Löôïng.

Chuù Thích:

‚Trí tôï nhaân laøm tröôùc‛: ‚Tôï Nhaân‛, bao goàm tröôùc kia choã noùi Chi Nhaân cuûa

baát kyø möôøi boán thöù loãi ñeàu xöng laø ‚Tôï Nhaân‛. ‚Tröôùc‛ laø con ñöôøng tröôùc.

Nghóa laø do bao goàm coù ‚voïng trí Tôï Nhaân‛ cuûa möôøi boán loãi laøm con ñöôøng

tröôùc.

‚Choã phaùt khôûi caùc trí tôï nghóa‛:Choã sanh khôûi ‚taø trí tôï nghóa‛ cuûa caùc hö voïng

phaân bieät, töùc laø khoâng theå chaùnh giaûi thaät töôùng, ñaây laø ‚Tôï Tyû Löôïng‛.

‚Tôï choã suy luaän‛: nghóa laø suy luaän loaïi töông tôï, suy lyù töông tôï.

Nghóa Thoâng Suoát:

184

‚Neáu‛ do voïng ‚trí tôï nhaân‛ cuûa bao haøm möôøi boán loãi ‚laøm‛ con ñöôøng

‚tröôùc, choã‛ sanh ‚khôûi‛ taø ‚trí tôï nghóa‛ cuûa ‚caùc‛ hö voïng phaân bieät, khoâng

theå chaùnh giaûi thaät töôùng, ‚goïi laø tôï tyû löôïng‛.‚Nhaân‛ cuûa töông ‚tôï‛ coù ‚nhieàu

thöù, nhö tröôùc‛ kia ‚ñaõ noùi‛, neáu ‚duøng‛ nhaân töông tôï ‚kia laøm‛ Chi ‚Nhaân‛,

töùc laø thaønh taø nhaân, ‚nôi choã‛ trong loaïi ‚suy luaän‛ töông ‚tôï‛ lieàn khieán ‚caùc

höõu trí sanh‛ khôûi, cuõng khoâng phaûi chaùnh trí, cho neân ‚khoâng theå chaùnh giaûi‛

ñeá lyù thaät töôùng, maø trôû thaønh taø hueä, töùc ‚goïi laø tyû löôïng‛ töông ‚tôï‛.

V.- BOÄ MOÂN CHAÂN NAÊNG PHAÙ.-

Luaän:

Laïi nöõa, neáu hieån baøy loãi laàm naêng laäp goïi laø naêng phaù. Nghóa laø ñaàu tieân taùnh

naêng laäp bò loãi thieáu maát, taùnh laäp toâng bò loãi, taùnh khoâng thaønh nhaân, taùnh traùi

ngöôïc nhau vôùi nhaân vaø taùng duï bò loãi; Hieån baøy lôøi noùi ñaây, laø môû loái roõ raøng coù

choãcho ngöôøi hoûi, neân goïi laø naêng phaù.

Chuù Thích:

‚Neáu hieån baøy loãi laàm naêng laäp‛:Neáu nhö coù theå chæ roõ choã coù loãi laàm ‚Tôï

Naêng Laäp‛ cuûa ñoái phöông, laïi xöng laø chaân naêng phaù.

‚Ñaàu tieân taùnh naêng laäp bò loãi thieáu maát‛: ‚Ñaàu tieân‛, nghóa laø ban ñaàu, môû ñaàu

tröôùc nhaát. ‚Naêng laäp‛ laø Tôï Naêng Laäp. Giaây phuùt thöù nhaát töùc laø loãi cuûa Tôï

Naêng Laäp coù caùc thöù thieáu maát.

‚Taùnh laäp Toâng bò loãi‛: thöù ñeán, giaây phuùc thöù hai laäp Toâng coù chín thöù loãi,

cuõng töùc laø ‚Chín loãi Tôï Toâng‛ ñaõ noùi ôû tröôùc:

1, Hieän Löôïng traùi ngöôïc nhau,

2, Tyû Löôïng traùi ngöôïc nhau,

185

3, Töï Giaùo traùi ngöôïc nhau,

4, Theá Gian traùi ngöôïc nhau,

5, Töï ngöõ traùi ngöôïc nhau,

6, Naêng Bieät baát cöïc thaønh,

7, Sôû Bieät baát cöïc thaønh,

8, Caâu baát cöïc thaønh,

9, Töông phuø cöïc thaønh.

‚Khoâng thaønh Taùnh Nhaân‛:Ñoái phöông hoaëc phaïm boán thöù khoâng thaønh

taùnh nhaân,töùc laø loaïi thöù nhaát cuûa Tôï Nhaân, ‚Boán thöù khoâng thaønh‛:

1, Löôõng Caâu khoâng thaønh,

2, Tuøy Nhaát khoâng thaønh.

3, Do Döï khoâng thaønh,

4, Sôû Y khoâng thaønh.

‚Taùnh Nhaân Baát Ñònh‛:Hoaëc phaïm saùu Taùnh Nhaân baát ñònh, töùc laø loaïi thöù hai

cuûa Tôï Nhaân, ‚Saùu thöù Nhaân baát ñònh‛:

1, Coäng Baát Ñònh,

2, Baát Coäng Baát Ñònh,

3, Ñoàng Phaåm moät phaàn chuyeån, Dò Phaåm bieán chuyeån,

4, Dò Phaåm moät phaàn chuyeån, Ñoàng Phaåm bieán chuyeån,

5, Caâu Phaåm moät phaàn chuyeån,

6, Quyeát Ñònh traùi ngöôïc nhau.

‚Taùnh Nhaân traùi ngöôïc nhau‛: Hoaëc phaïm boán thöù Taùnh Nhaân traùi ngöôïc nhau,

cuõng töùc laø loaïi thöù ba cuûa Tôï Nhaân, ‚Boán thöù Nhaân traùi ngöôïc nhau‛:

1, Nhaân Phaùp Töï Töôùng traùi ngöôïc nhau,

2, Nhaân Phaùp Sai Bieät traùi ngöôïc nhau,

186

3, Nhaân coù Phaùp Töï Töôùng sai bieät nhau,

4, Nhaân coù Phaùp Sai Bieät traùi ngöôïc nhau.

‚Vaø Duï loãi taùnh‛: Hoaëc phaïm möôøi thöù loãi taùnh cuûa Tôï Ñoàng Duï vaø Tôï Dò Duï:

a)- Naêm thöù Tôï Ñoàng Duï:

1, Phaùp Naêng Laäp khoâng thaønh,

2, Phaùp Sôû Laäp khoâng thaønh,

3, Caâu khoâng thaønh,

4, Khoâng Hôïp,

5, Ñaûo Hôïp.

b)- Naêm thöù Tôï Dò Duï:

1, Sôû Laäp baát khieån

2, Naêng Laäp baát khieån,

3, Caâu baát khieån,

4, Khoâng lìa,

5, Lìa Ñaûo,

‚Hieån baøy lôøi noùi ñaây:ñeàu coù theå khieán hoï vaïch ra.

‚Môû loái roõ raøng cho keû hoûi‛:cho ñeán ngöôøi kia coù nghi vaán, ñeàu coù theå khieán hoï

khai môû roõ raøng.

Nghóa Thoâng Suoát:

‚Laïi nöõa, neáu‛ coù theå ‚hieån baøy loãi maát‛ choã coù nôi Tôï ‚Naêng Laäp‛ cuûa ñoái

phöông, ‚goïi teân‛ leân aùn laø Chaân ‚Naêng Phaù‛.Chính ‚nghóa laø‛ töø Tôï ‚Naêng

Laäp ban ñaàu‛ coù moïi thöù ‚Taùnh loãi keùm thieáu‛ môû loái tröôùc heát, keá ñeán, noù

hoaëc phaïm chín ‚Taùnh loãi‛ cuûa ‚laäp Toâng‛, hoaëc phaïm boán ‚Taùnh Nhaân khoâng

thaønh‛, hoaëc phaïm saùu ‚Taùnh Nhaân baát ñònh‛, hoaëc phaïm boán ‚Taùnh Nhaân traùi

ngöôïc nhau, vaø‛phaïm möôøi thöù ‚Taùnh loãi‛ cuûa Ñoàng vaø Dò ‚Duï‛, phaøm caùc loãi

187

ñaây, ñeàu coù theå ‚hieån baøy lôøi noùi ñaây‛, bao goàm coù theå ‚môû loái roõ raøng‛ coù choã

cho ‚ngöôøi hoûi , neân goïi‛ laø Chaân ‚Naêng Phaù‛.

VI.- BOÄ MOÂN TÔÏ NAÊNG PHAÙ.-

Luaän:

Neáu hieån baøy noùi loãi khoâng thaät cuûa naêng laäp, goïi laø Tôï Naêng Phaù. Nghóa laø nôi

naêng laäp vieân maõn, noùi hieån baøy thieáu maát taùnh; nôi Toâng khoâng loãi, noùi Toâng

coù loãi; nôi Nhaân thaønh töïu, noùi Nhaân khoâng thaønh töïu; nôi Nhaân quyeát ñònh, noùi

Nhaân khoâng quyeát ñònh; nôi Nhaân khoâng traùi nhau, noùi Nhaân traùi nhau; nôi Duï

khoâng loãi, noùi Duï coù loãi; noùi naêng nhö theá, goïi laø Tôï Naêng Phaù, do vì khoâng theå

hieån baøy Toâng cuûa hoï bò loãi maát, vì hoïkhoâng loãi, ñaây chæ vieäc rieâng.

Chuù Thích:

‚Neáu noùi hieån baøy loãi khoâng thaät cuûa naêng laäp, goïi laø Tôï Naêng Phaù‛:‚Hieån

baøy khoâng thaät‛ laø khoâng theå hieån baøy chaân thaät. ‚Noùi loãi cuûa naêng laäp‛, nghóa

laø noùi loãi naêng laäp cuûa phía ñòch. ‚Tôï Naêng Phaù‛ laø naêng phaù töông tôï, khoâng

phaûi naêng phaù chaân thaät.

‚Nôi naêng laäp vieân maõn, hieån baøy lôøi noùi thieáu maát taùnh‛: Nghóa laø ñoái vôùi phía

ñòch thaät taïi laø vieân maõn khoâng thieáu soùt, luaän thuyeát cuûa naêng laäp, noù lieàn noùi

choã kia coù thieáu maát.

‚Nôi Toâng khoâng loãi, noùi Toâng coù loãi‛: Nôi Toâng kia thaät taïi khoâng loãi maát, noù

noùi raèng ‚Toâng kia coù loãi‛.

‚Vì hoï khoâng loãi,ñaây chæ vieäc rieâng‛:Choã kia laäp löôïng, thaät taïi khoâng coù toäi loãi,

Nhaân ñaây khoâng neân baøi xích. ‚vieäc rieâng‛ laø vieäc cuûa baøi xích ñaây.

188

Nghóa Thoâng Suoát:

‚Neáu khoâng‛ coù theå chaân ‚thaät hieån‛ baøy ‚lôøi noùi loãi‛ maát nôi Toâng

‚naêng laäp‛ cuûa phía ñòch, ñoù ‚goïi laø naêng phaù‛ töông ‚tôï‛, maø khoâng phaûi chaân

naêng phaù. Töùc ‚Nghóa laø nôi‛ luaän chaân ‚naêng laäp‛cuûa phía ñòch thaät taïi laø

‚vieân maõn‛, maø nhaø ngöôi noùi naêng phaûn taùc duïng baèng caùch ‚hieån baøy‛hö

voïng cho hoï coù ‚thieáu maát taùnh‛;‚nôi Toâng‛ cuûa hoï thaät ‚khoâng loãi‛, nhaø ngöôi

noùi naêng ngöôïc laïi cho laø ‚Toâng coù loãi‛; hoaëc ‚nôi Nhaân‛ cuûa chaân ‚thaønh

töïu‛, nhaø ngöôi ‚noùi‛ naêng phaûn taùc duïng cho kia laø ‚Nhaân khoâng thaønh‛; hoaëc

‚nôi‛ hoï thaät laø ‚Nhaân quyeát ñònh‛, nhaø ngöôi laïi ‚noùi‛ naêng cho noù laø ‚Nhaân

khoâng quyeát ñònh‛; hoaëc ‚nôi Nhaân khoâng traùi ngöôïc nhau‛ cuûa hoï, nhaø ngöôi

laïi ‚noùi‛ naêng phaûn taùc duïng baûo ‚Nhaân‛ cuûa hoï ‚traùi ngöôïc nhau‛; hoaëc ‚nôi‛

hoï ‚Duï‛ thaät ‚khoâng loãi‛, nhaø ngöôi‚noùi‛ naêng traùch moùc phaûn baùc hoï cho laø

‚Duï coù loãi‛; nhöõng ‚lôøi noùi nhö theá‛ ñöôïc ‚goïi‛ laø ‚naêng phaù töông tôï‛, khoâng

phaûi chaân naêng phaù, ‚do khoâng theå hieån baøy loãi maát‛ cuûa ‚Toâng hoï‛, nguyeân vì

‚hoï‛ thaät ‚khoâng loãi, ñaây chæ vieäc rieâng‛ khoâng neân voïng phaù.

VII.- KEÄ TUÏNG TOÅNG KEÁT.

Luaän:

Ñaõ ban boá ít cuù nghóa, vì ngöôøi môùi laäp phöông thöùc,

Trong noù thaät lyù khoâng lyù, dieäu bieän nôi choã dö thöøa.

Chuù Thích:

‚Ít cuù nghóa‛: moät ít nghóa caâu vaên, lôøi noùi khieâm toán cuûa luaän giaû.

‚Vì ngöôøi môùi laäp phöông thöùc‛: ‚phöông thöùc‛ laø phöông vò, laø kim chæ nam;

duï nhö La Baøn cuûa thuyeàn ñi bieån. ‚Ngöôøi môùi‛: laø chæ cho ngöôøi môùi phaùt taâm.

Nghóa laø lôøi noùi chuùt ít ñaây laø laøm phöông chaâm choã thieát laäp cho keû ban ñaàu ñaõ

189

du lòch nôi bieån Phaät Phaùp, nguyeân vì ngöôøi môùi phaùt taâm duøng Nhaân Minh ñaây,

töùc laø coù theå bieän luaän taø chaùnh, bieát choã trôû veà chaùnh ñaïo.

‚Trong noù thaät lyù khoâng lyù‛: ‚Trong noù‛ laø nôi trong noù. ‚Lyù‛ töùc laø ba Chi

vaø Chaân Hieän Löôïng, Chaân Tyû Löôïng cuûa ‚Chaân Naêng Laäp‛.

‚Dieäu bieän nôi choã dö thöøa‛: Khoâng lyù thì coù theå phaù, thaät lyù thì khoâng theå phaù:

maø taát caû Luaän Taïng, khoâng loãi thì ôû nôi bieän minh ‚Lyù‛ ñaây, hoaëc ‚khoâng lyù‛,

nhöõng bieän luaän kheùo leùo ñaây taát nhieân ôû trong ‚Taïng Luaän‛ kia môû roäng laøm

choã öùng duïng, cho neân noùi ‚dieäu bieän nôi choã dö thöøa‛; maø choã ñaây chæ laø ñöa ra

cung caáp nguyeân lyù, phöông phaùp vaø kyõ xaûo nôi Nhaân Minh cuûa nhöõng bieän luaän

kheùo leùo kia,ñeå laøm lôïi ích cho ngöôøi hoïc vaøo nôi boä moân chaùnh lyù.

Nghóa Thoâng Suoát:

Toâi ‚ñaõ‛ ban boá chuùt ‚ít cuù nghóa‛, chính laø hoaøn toaøn ‚vì‛ ngöôøi ‚môùi‛ nhaäp

ñaïo maø ‚laäp phöông thöùc‛ (phöông chaâm) haønh ñaïo, nôi trong ‚phöông thöùc‛,

‚thôøi gian‛ ta hieån baøy ‚thaät lyù‛ cuûa Chi, Chaân Hieän Löôïng, Chaân Tyû Löôïng

hoaøn toaøn Chaân Naêng Laäp, vaø ‚khoâng lyù‛ cuûaba Chi, Tôï Hieän Löôïng, Tôï Tyû

Löôïng cuûa Tôï Naêng Laäp; cho ñeán duøng moân hoïc Nhaân Minh naøy maø hieån baøy

coâng duïng cuûa ‚dieäu bieän‛,chuaån bò chuyeân chôû ‚nôi choã dö thöøa‛ (Taát caû trong

Luaän Taïng---- keû coù chí neân phaùt taâm chuyeân caàn hoïc taäp noù).

--- 2001.11.30 Nghóa Quaùn Hoaøn Caûo nôi Ñaøi Baéc (Ñaïi Tyø Loâ Töï)

---2002.5.12 nôi Myõ Quoác ‚Bieán Chieáu Töï‛ ba laàn so saùnh môùi hoaøn taát.

---2002.8.5 nôi Myõ Quoác ‚Bieán Chieáu Töï‛ boán laàn so saùnh môùi hoaøn taát.

C.- PHUÏ LUÏC: Thö Muïc Tham Khaûo:

1.-Nhaân Minh Nhaäp Chaùnh Lyù Luaän Sôù, ñôøi Ñöôøng, Phaùp sö Huy Cô bieân

190

soaïn. Ñaïi Chaùnh Taïng quyeån 44 (91 – 142). Taùc giaû ngoaøi ñôøi goïi ñaây

laø‚Ñaïi Sôù‛ hoaëc ‚Nhaân Minh Ñaïi Sôù‛.

2.- Nhaân Minh Nhaäp Chaùnh Lyù Luaän Nghóa Ñoaïn, ñôøi Ñöôøng, Sa Moân

Hueä Chieåu thuaät. Ñaïi Chaùnh Taïng quyeån 44 (143-158).

3.- Nhaân Minh Nhaäp Chaùnh Lyù Luaän Sôù Tieàn Kyù, ñôøi Ñöôøng. Sa Moân Trí

Chaâu bieân soaïn. Vaïn Tuïc Taïng taäp thöù 86 (448-491). Ñaây laø sôù giaûi

cuûa Phaùp sö Thích Khuy Cô.

4.- Nhaân Minh Nhaäp Chaùnh Lyù Luaän Tröïc Giaûi, ñôøi Minh, Sa Moân Ngaãu

Ích Trí Huùc thuaät. Vaïn Tuïc Taïng taäp thöù 87 (77-85). Ñaây laø moät trong

Töôùng Toâng Baùt Yeáu Tröïc Giaûi.

5.- Du Giaø Sö Ñòa Luaän.

6.- Giaûi Thaâm Maät Kinh.

7.- Laêng Giaø Kinh

8.- Laêng Nghieâm Kinh.

9.- Vieân Giaùc Kinh.

10.- Encyclopedia Americana. (Ñaïi Myõ Baùch Khoa Toaøn Thö, Baûn Anh

Vaên).

11.- Ñaïi Myõ Baùch Khoa Toaøn Thö (Baûn Haùn Dòch)

12.- Trieát Hoïc Ñaïi Töø Thö, Phuï Ñaïi Xuaát Baûn Xaõ, baûn naêm 1977.

13.- Taây Döông Trieát Hoïc Töø Ñieån, Haïng Thoái Keát Bieân giaûi thích, Hoa

Höông Vieân Xuaát Baûn Xaõ, baûn hai Daân Quoác naêm 81.

14.- Trung Quoác Ñaïi Baùch Khoa, Caåm Tuù Xuaát Baûn Xaõ, 1993.

15.- Danh Döông Baùch Khoa Ñaïi Töø Ñieån, Danh Döông Xuaát Baûn Xaõ,

Daân

Quoác naêm 73.

16.- Phaät Quang Ñaïi Töø Ñieån, Cao Huøng Phaät Quang Sôn, 1988.

17.- Phaät Hoïc Ñaïi Töø Ñieån, Ñinh Phuùc Baûo bieän soaïn.

18.- Ñaïi Taïng Hoäi Duyeät, Phaùp Sö Hoäi Taùnh tröôùc taùc, Thieân Hoa Xuaát

Baûn Xaõ, naêm Daân 68.

19.- Tam Taïng Phaùp Soá, nhaø Minh. Phaùp sö Nhaát Nhö bieân soaïn.

191

20.- Khöông Hy Töï Ñieån.

21.- Hình AÂm Nghóa Toång Hôïp Ñaïi Töø Ñieån,Chaùnh Trung Thö Cuoäc,

1998.

22.- Töø Haûi.

23.-Laõo Töû.

24.- Laõo Töû Döïc, Nhaø Minh, Tieàu Hoàng bieân soaïn.

25.- Kinh Dòch.

Thích Thaéng Hoan dòch taïm xong taùc phaåm naøy ngaøy 4 thaùng 7 naêm 2017