Phát hiện sớm bệnh thận &

các biện pháp bảo vệ thận

PGS TS BS Trần Thị Bích Hương

Bộ Môn Nội, Đại Học Y Dược Tp Hồ Chí Minh

Chương trình Đào tạo Y Khoa liên tục (CME) dành cho Điều Dưỡng Đa Khoa

VUNA 2012- Dalat

Mục lục

1. Suy thận mạn giai đoạn cuối?

2. Như thế nào là bệnh thận mạn (BTM)?

3. Tại sao gọi bệnh thận mạn là ‘silent

disease”?

4. Ai dễ mắc bệnh thận mạn?

5. Như thế nào là phát hiện sớm BTM?

6. Bằng cách nào để phát hiện sớm BTM?

7. Bảo vệ thận bằng cách nào?

Hình đại thể của thận bình thường

và thận bị suy thận mạn

Thận bị xơ hóa (Nephrosclerosis)

Của bn suy thận mạn giai đoạn cuối do tăng huyết áp

Thận bình thường

Siêu âm thận bình thường

Siêu âm của suy thận mạn:

hai thận teo

Thận phải teo Thận trái teo

Hình Vi thể thận diễn tiến đến xơ hóa cầu thận

A- Cầu thận bình thường B- Tăng sinh tế bào giang mạch

C- D Xơ hóa cầu thận

— Phù

— Xanh xao

— Khó thở

— Mệt mỏi

— Buồn nôn, nôn

— Chán ăn

— Mất ngủ, kém

tập trung

— Tăng huyết áp

Triệu chứng lâm sàng của bn suy thận mạn

giai đoạn cuối

Diển tiến suy thận mạn là không hồi phục

chức năng thận

Suy thận mạn là tình trạng giảm độ lọc cầu

thận chậm trong nhiều tháng, nhiều năm, và

không hồi phục

Suy thận mạn giai đoạn cuối là giai đoạn

nặng nhất của suy thận mạn mà bn sẽ tử

vong nếu không được điều trị thay thế thận

(thận nhân tạo, ghép thận, thẩm phân phúc

mạc định kỳ)

Điều trị thay thế thận

Trên thế giới có trên 1,5 triệu người đang

được điều trị thay thế thận

Số bn chạy TNT, TPPM, ghép thận ước đóan

sẽ tăng gấp 2 lần trong 10 năm sau

80% bn được điều trị thay thế thận sống tại

các nước đã phát triển.

Tại Ấn độ, Pakistan, chỉ 10% số bn STM gđ

cuối được điều trị thay thế thận.

Tại Phi Châu, không có điều trị thay thế thận.

Tần suất STMGĐ cuối và tỷ lệ

được điều trị thay thế thận

Barsourm R, N.Engl.J Med, 2006, 357, 997-999

Diển tiến suy thận mạn là không hồi phục

chức năng thận

Tại sao gọi bệnh thận là

“silent disease”? Bệnh thận là “silent disease” vì người bệnh

hiếm có triệu chứng lâm sàng, ngay cả khi bệnh thận đang diễn tiến

Khi có triệu chứng lâm sàng, thường đã trễ và trùng lắp các triệu chứng

Triệu chứng bệnh căn nguyên: THA, ĐTĐ

Triệu chứng tại thận: tiểu máu, phù, đau hông lưng, tiểu khó, tiểu gắt

Triệu chứng của suy thận mạn giai đọan cúôi: thiếu máu, nhức đầu, buồn nôn, nôn, chán ăn, tiểu ít, hơi thở có mùi uré, khó thở ….

Nguyên nhân: do Thận có khả năng hoạt động bù trừ

Giả thuyết 1: Nephron toàn vẹn của Bricker

(Nephron intact theory)

Các nephron chỉ họat động khi toàn vẹn các thành

phần (cầu thận, ống thận, mạch máu thận)

Một khi nephron bị tổn thương, các nephron còn lại sẽ

tăng họat động và phì đại để bù trừ và đảm bảo chức

năng của thận.

Giả thuyết này giải thích giai đoạn đầu của bệnh thận

diễn tiến âm thầm, không triệu chứng cho đến khi thận

mất khả năng bù trừ

ANGIOTENSIN II

Phaù huûy maøng loïc

caàu thaän vôùi protein

Phì ñaïi vaø taêng loïc caàu thaän

buø tröø vaø Pgc

Maát nephron

THA toøan thaân

Xô chai caàu thaän

Khu truù töøng vuøng Xuaát hieän hoùa chaát trung gian

gaây taêng sinh/vieâm/xô hoùa

GIAÛ THUYEÁT 2: TAÊNG LOÏC CAÀU THAÄN

(Barry M Brenner, 1982)

Giải thích quá trình diễn tiến không hồi phục chức năng thận đền STM giai đoạn cuối

Như thế nào là bệnh thận mạn?

Là những bất thường về cấu trúc hoặc chức năng thận

kéo dài ≥ 3 tháng, biểu hiện bằng

1. Tổn thương thận (kèm hoặc không kèm giảm GFR) , xác định bằng

- Bất thường trên mô thận ( Sinh thiết thận)

- Dấu hiệu của tổn thương thận Nước tiểu bất thường ( tiểu protein)

Máu bất thường ( hội chứng tổn thương ống thận)

Xét nghiệm hình ảnh bất thường

- Ghép thận

2. Độ lọc cầu thận <60ml/ph/1,73 m2 kèm hoặc không kèm tổn thương thận

NKF-KDOQI Kidney Disease Outcome Quality Initiative (2002)

KDIGO Kidney Disease Improving Global Outcomes (2004)

Phaân loïai giai ñoïan beänh thaän maïn

NFK-KDOQI 2002

ÑLCT

>90 ml/min

60- 89ml/min

30-59ml/min

15-29ml/min

<15ml/ min or RRT

Toån thöông thaän vôùi

ÑLCT bt hoaëc taêng

Toàn thöông thaän vôùi

ÑLCT giaûm nheï

ÑLCT giaûm trung bình

ÑLCT giaûm naëng

Suy thaän

1

2

3

4

5

Giai ñoïan

NKF-KDOQI Kidney Disease Outcome Quality Initiative (2002)

Giai

đọan

GFR ml/ph/1,73

NHANES

1988-1994

(%)

NHANES

1999-2004

(%)

5 <15 (209.000)

(1991)

(472.000)

(2004)

4 15-29 0,21 0,35

3 30-59 5,42 7,69

2

60-89 2,70 3,24

1

>90 1,71 1,78

Coresh J et al, JAMA, 2007, 298 (17) 2038-2047

NHANES (National Health and Nutrition Examination Survey)

20-23 triệu người

(10%-13%)

Bệnh thận mạn không hiếm

Cứ mỗi 10 người sẽ có 1 người mắc bệnh thận

mạn ở các giai đoạn khác nhau trên thế giới

Bệnh giai đoạn tiến triển

Bệnh giai đoạn cuối

Bệnh giai đoạn khởi đầu

Người có “nguy cơ” bệnh

Cứ 1 người suy thận mạn giai đoạn cuối bắt đầu chạy TNT,

Tương ứng 100 người bệnh thận mạn ở người giai đoạn khác nhau nhẹ hơn

Các giai đoạn diễn tiến của bệnh mạn tính

Chẩn đoán sớm bệnh thận mạn

SỚM là không chờ bệnh nhân đến khám vì bn

chỉ đến khám khi bệnh đã tiến triển

SỚM là chủ động tìm bệnh thận ở những

người dễ bị bệnh thận để chẩn đoán và điều trị

sớm bệnh thận

Bn đến khám vì triệu chứng

Chủ động tìm bệnh thận

ở người dễ bị bệnh thận

Ai dễ bị bệnh thận mạn?

1- Bn Đái tháo đường

2- Bn Tăng huyết áp

3- Bn có tìền căn gia đình bệnh thận

Đối tượng nguy cơ cao BTM

Bn Đái tháo đường

Bn Tăng huyết áp

Bn có tìền căn gia đình bệnh thận

Bn tim mạch (bệnh mạch vành, suy tim xung huyết,

bệnh mạch máu ngọai biên)

Bn có tiểu đạm, tiểu máu khi xét nghiệm tình cờ

Bn dùng thuốc độc cho thận (kháng viêm nonsteroid,

lithium)

Bn có tiền căn sỏi thận, cắt bỏ thận, một thận độc nhất,

u tiền liệt tuyến, nang thận.

Bn sinh nhẹ cân, thiếu tháng, béo phì

Tầm soát bệnh thận mạn bằng cách nào?

Lâm sàng: Đo huyết áp, cân nặng, chiều cao

Quan trọng là xét nghiệm

Siêu âm thận

và hệ niệu

XN máu :Creatinine huyết thanh Xét nghiệm tổng phân tích nước tiểu

Biện pháp bảo vệ thận ở những đối

tượng nguy cơ cao

1- Bn Tăng huyết áp:

kiểm soát tốt huyết áp ở bn tăng huyết áp

Huyết áp ≤ 130/80 mmHg ở mọi thời điểm trong ngày

Bn biết tự theo dõi bằng huyết áp kế đo ở cánh tay

2- Bn đái tháo đường

Kiểm soát đường huyết tốt ở bn đái tháo đường

Đường huyết lúc đói ≤ 120mg/dL

HbA 1c ≤ 7%, đo mổi 3 tháng

Bn biết tự theo dõi và kiểm tra đường huyết bằng máy

3- Bn viêm cầu thận, hội chứng thận hư

Kiểm soát tiểu protein sao cho protein niệu 24g <0,5g

Chiến lược điều trị bệnh thận mạn

Hypertension

Anemia

Malnutrition

Bone and mineral disorders

Cardiovascular

disease

KDOQI 2002

Diễn tiến đến STMGĐ cuối hoặc

tử vong trước đó?

USRDS 2008

Bệnh thận mạn và bệnh lý tim mạch

BEÄNH THAÄN MAÏN

Xuaát hieän beänh lyù

TIM MAÏCH

Maát daàn

khoâng hoài phuïc

CHÖÙC NAÊNG THAÄN

TÖÛ VONG

Đa số bn bệnh thận mạn tử vong trước khi vào STMgĐ cuối

Người bệnh thận có nguy cơ cao

bị bệnh tim mạch

Bảo vệ thận là bảo vệ tim của bạn

Tập thể lực

Kiểm soát

đường

huyết

Kiểm soát huyết

áp Cân nặng lí

tưởng

Bỏ thuốc lá Uống thuốc

theo toa

Khám tầm soát khi có

nguy cơ

Bảy nguyên tắc vàng bảo vệ thận

(7 Golden rules)

NGÀY THẬN THẾ GIỚI

WORLD KIDNEY DAY

Ngày thứ năm, tuần thứ 2, tháng 3, hằng năm

1- Bệnh thận thường gặp: COMMON

2- Bệnh thận có thể tử vong: HARMFULL

3- Bệnh thận có thể điều trị được: TREATABLE