RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIVVVVViti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:21 E diel, 27 maj 2012E diel, 27 maj 2012E diel, 27 maj 2012E diel, 27 maj 2012E diel, 27 maj 2012

PIKEPPIKEPPIKEPPIKEPPIKEPAMJET POLITIKE TE ISMAILAMJET POLITIKE TE ISMAILAMJET POLITIKE TE ISMAILAMJET POLITIKE TE ISMAILAMJET POLITIKE TE ISMAIL QEMALIT MBI QEMALIT MBI QEMALIT MBI QEMALIT MBI QEMALIT MBI MARREDHENIET SHQIPTMARREDHENIET SHQIPTMARREDHENIET SHQIPTMARREDHENIET SHQIPTMARREDHENIET SHQIPTARO- GREKE NE 1906-1908ARO- GREKE NE 1906-1908ARO- GREKE NE 1906-1908ARO- GREKE NE 1906-1908ARO- GREKE NE 1906-1908

GREKE E SHQIPTARE JEMI VELLEZERIsmail Qemali: Pakt me Greqinë për t’i bërë ballë rrezikut sllavIsmail Qemali: Pakt me Greqinë për t’i bërë ballë rrezikut sllavIsmail Qemali: Pakt me Greqinë për t’i bërë ballë rrezikut sllavIsmail Qemali: Pakt me Greqinë për t’i bërë ballë rrezikut sllavIsmail Qemali: Pakt me Greqinë për t’i bërë ballë rrezikut sllav

Enigma e një flamuriEnigma e një flamuriEnigma e një flamuriEnigma e një flamuriEnigma e një flamuriçfarë ndodhi mëçfarë ndodhi mëçfarë ndodhi mëçfarë ndodhi mëçfarë ndodhi më1 gusht 1919?1 gusht 1919?1 gusht 1919?1 gusht 1919?1 gusht 1919?

Studiuesi Frederik Stamati pas shkrimitStudiuesi Frederik Stamati pas shkrimitStudiuesi Frederik Stamati pas shkrimitStudiuesi Frederik Stamati pas shkrimitStudiuesi Frederik Stamati pas shkrimitqë botoi që botoi që botoi që botoi që botoi për për për për për enigmëenigmëenigmëenigmëenigmënnnnn eeeee një flamuri që daton një flamuri që daton një flamuri që daton një flamuri që daton një flamuri që daton

“1 GUSHT 1919”, nuk reshti së kërkuari“1 GUSHT 1919”, nuk reshti së kërkuari“1 GUSHT 1919”, nuk reshti së kërkuari“1 GUSHT 1919”, nuk reshti së kërkuari“1 GUSHT 1919”, nuk reshti së kërkuariderisa ra në gjurmët e autorësinë. derisa ra në gjurmët e autorësinë. derisa ra në gjurmët e autorësinë. derisa ra në gjurmët e autorësinë. derisa ra në gjurmët e autorësinë. AAAAAi rrëfeni rrëfeni rrëfeni rrëfeni rrëfen

aventurat e këtij zbulimi të rrallëaventurat e këtij zbulimi të rrallëaventurat e këtij zbulimi të rrallëaventurat e këtij zbulimi të rrallëaventurat e këtij zbulimi të rrallë

Në muret e roniturNë muret e roniturNë muret e roniturNë muret e roniturNë muret e roniturtë shtëpisë së vjetër…të shtëpisë së vjetër…të shtëpisë së vjetër…të shtëpisë së vjetër…të shtëpisë së vjetër…

Në vargjet e Banajt ka kaq shumë nostalgji,Në vargjet e Banajt ka kaq shumë nostalgji,Në vargjet e Banajt ka kaq shumë nostalgji,Në vargjet e Banajt ka kaq shumë nostalgji,Në vargjet e Banajt ka kaq shumë nostalgji,kaq shumë dhimbje të bukura, sa uni njerëzorkaq shumë dhimbje të bukura, sa uni njerëzorkaq shumë dhimbje të bukura, sa uni njerëzorkaq shumë dhimbje të bukura, sa uni njerëzorkaq shumë dhimbje të bukura, sa uni njerëzor

përjeton vazhdimisht një gjendje të pakthyeshmepërjeton vazhdimisht një gjendje të pakthyeshmepërjeton vazhdimisht një gjendje të pakthyeshmepërjeton vazhdimisht një gjendje të pakthyeshmepërjeton vazhdimisht një gjendje të pakthyeshmemalli për çdo gjë që e ka bërë atë të jetë Njerimalli për çdo gjë që e ka bërë atë të jetë Njerimalli për çdo gjë që e ka bërë atë të jetë Njerimalli për çdo gjë që e ka bërë atë të jetë Njerimalli për çdo gjë që e ka bërë atë të jetë Njeri

Me 23 gusht të vitit2008 kam botuar sh-

krimin “Një datë enigma-tike në një flamur: 1 gusht1919”. Nuk mund të thua-sh se ishte një studim. Nëpjesën e parë shtjellohejsituata e shtetit shqiptartë asaj kohe, ndërsa nëpjesën e dytë trajtohejenigma, por pa dhënëpërgjigjen e historisë së fl-amurit të zbuluar në fon-din etnografik të Institutittë Kulturës Popullore. Eparaqita në dy variante. Ipari ishte shumë patetik,i mbushur me krahasimetë bazuara në mitologjinëgreke dhe në artin botëror.Redaksia zgjodhi dhe bot-oi variantin e dytë, më tëqetë, si më të përshtat-shëm për lexuesin, sido-

mos për një objekt pa his-tori. Tashmë, enigma uzbulua. Varianti patetik ishkrimit është ky:“NJË DATË ENIGMA-TIKE NË NJË FLAMUR:1 GUSHT 1919. Viti 1919ka qenë për Shqipërinëviti kur patriotizmi u veshkuq e zi. Thuajse asn-jëherë më parë shpirti ikëtij vendi të telendisurnga harbutëria e fqinjëvenuk kishte prodhuar njëenergji të tillë, që për ngapërmasat të mund të kra-hasohej me një prelud rev-olucioni. Dhe e gjitha kjose në tavolinën e fit-imtarëve të luftës ishteservirur torta shqiptare, egatuar sipas Traktatit tëfshehtë të Londrës. E kujtnuk do t’i pëlqente njëcopë? Shpeshherë, kurështë puna...

E-mail:E-mail:E-mail:E-mail:E-mail: rilindasi@gmail.com

○ ○ ○ ○

faqe 18-19faqe 18-19faqe 18-19faqe 18-19faqe 18-19 ○ ○ ○ ○

faqe 16faqe 16faqe 16faqe 16faqe 16

Na ndiqniedhe

onlinewww.shqiptarja.com

Suplementi i së dielës te SHQIPTARJA.com

Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore: Admirina PEÇI

Frederik StamatiFrederik StamatiFrederik StamatiFrederik StamatiFrederik Stamati Nasho JorgaqiNasho JorgaqiNasho JorgaqiNasho JorgaqiNasho Jorgaqi

Si është e vërteta e akuzSi është e vërteta e akuzSi është e vërteta e akuzSi është e vërteta e akuzSi është e vërteta e akuzave për Qemalave për Qemalave për Qemalave për Qemalave për QemalStafën Stafën Stafën Stafën Stafën si bashkëpunëtor i fashizmit?si bashkëpunëtor i fashizmit?si bashkëpunëtor i fashizmit?si bashkëpunëtor i fashizmit?si bashkëpunëtor i fashizmit?

Studiuesi Nasho Jorgaqi që është marrëStudiuesi Nasho Jorgaqi që është marrëStudiuesi Nasho Jorgaqi që është marrëStudiuesi Nasho Jorgaqi që është marrëStudiuesi Nasho Jorgaqi që është marrëme hulumtimin dhe studimin e jetës sëme hulumtimin dhe studimin e jetës sëme hulumtimin dhe studimin e jetës sëme hulumtimin dhe studimin e jetës sëme hulumtimin dhe studimin e jetës së

Qemal Stafës na e zbulon në këtë replikë....Qemal Stafës na e zbulon në këtë replikë....Qemal Stafës na e zbulon në këtë replikë....Qemal Stafës na e zbulon në këtë replikë....Qemal Stafës na e zbulon në këtë replikë....

○ ○ ○ ○

faqe 20faqe 20faqe 20faqe 20faqe 20

Qemal StafaQemal StafaQemal StafaQemal StafaQemal Stafacinizmi dhe padijacinizmi dhe padijacinizmi dhe padijacinizmi dhe padijacinizmi dhe padija

e Çelo Hoxhës e Çelo Hoxhës e Çelo Hoxhës e Çelo Hoxhës e Çelo Hoxhës

Me sa duket prirjapër të falsifikuar

është një ves apo njëhandikap i pandarë i kar-akterit të Çelo Hoxhës.Opinioni publik ështënjohur tanimë me falsi-fikimin që i bëri ai ident-itetit të një qytetari të Ti-ranës gjatë zgjedhjeve tëpara do viteve, për tëcilën u padit edhe penal-isht. Mbaj mend që kyskandal, me sa moravesh, e tronditi dhe e vurinë pozitë të vështirëÇelon. Por ç’është evërteta nuk hoqi dorënga vesi, sepse me kohëzbuloi një terren tjetërpër t’u marrë me falsi-fikime dhe kjo ishtefusha e gjurmimeve tëashtuquajtura historike.

Në këtë fushë atij iu dukse gjeti veten: të shfleton-te shtypin e traditës dhe tëpublikonte materialenëpër gazeta, kryesisht përqëllime thjeshtë politike,larg çdo kriteri shkencor.Kështu, ai ka kohë që kahapur Dosjerin e shfleti-meve dhe “zbulimeve” tëtij. Për çdo lexues serioz egjitha kjo është njëkatrahurë e vërtetë, njëkasaphanë faktesh e tëdhënash me komente tëneveritshme dhe interpre-time gjasme objektive, meshtrembërime, gjymtimedhe falsifikime flagrante,që shkelin e fyejnë etikëndhe të vërtetën shkencore.Por ja që ky është autori iDosjerit që shfaqet gati përditë në shtyp. Prej këtijDosjeri kohët e fundit mëgoditi papritur...

Pas dështimit të përpjekjevepër përmbysjen e regjimit tësulltan Hamitit, Ismail Qe-

mali e forcoi më tepër veprimtarinëe tij në shërbim të çështjes ko-mbëtare shqiptare. Qysh nga viti1903 deri më 1908, kur shpërtheurevolucioni xhon-turk, ai qendroikryesisht në Bruksel, duke shkuarhere pas here në Francë, Egjipt,Itali dhe Greqi. Këto udhëtimekishin lidhje me luftën për çështjenshqiptare, për përmbysjen e absol-utizmit sulltanor dhe për fitoren eautonomisë administrative të Sh-qipërisë. Në vargun e veprimevepolitike që ai ndërmori në këto vitenë shërbim të çështjes shqiptare,mjaft interes paraqesin pikëpam-jet e tij politike lidhur me vendosjene marrëdhënieve midis shqiptarëvedhe grekëve. Përkrahjen e Greqisëpër çështjen shqiptare, Ismail Qe-mali e shihte si një faktor të rëndë-sishëm kundër lakmive pushtuese,që kishin Serbia dhe Bullgaria ndaj

vilajetit të Kosovës dhe të Manas-tirit, pa harruar vështirësitë qërridhnin nga synimet e qarqevegreke ndaj trojeve jugore të Sh-qipërisë. Këtë bashkëpunim, siçshprehej vetë në kujtimet e tij, ai eshihte në afërsinë e origjinës, në ng-jashmërinë e zakoneve dhe në mar-rëdhëniet e lashta apo fqinjësinëshumë shekullore që kanë patur tëdy popujt, të cilët kishin krijuarsimpati për njeri-tjetrin. Në këtokushte theksonte ai rreziku sllav iafronte grekët dhe shqiptarët. Sidiplomat i zgjuar që ishte ai e kup-tonte rëndësinë që kishin kon-tradiktat midis shteteve dhe këtonuk mund t’i linte pa i shfrytëzuar.Kështu Ismail Qemali vendosi tëlidhej me personalitete greke. Mekëto, duke shfrytëzuar synuar tëtërhiqte Greqinë në politikën që dot’i shërbente çështjes shqiptare, qëajo të mos bëhej kundërshtare ekrijimit të një shteti të pavarur sh-qiptar.

Për këtë qëllim në shkurt të vitit1907 ai shkoi në Athinë, për të vazh-duar...

Prof. Dr Kaliopi NaskaProf. Dr Kaliopi NaskaProf. Dr Kaliopi NaskaProf. Dr Kaliopi NaskaProf. Dr Kaliopi Naska

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15

“Mirëmëngjes Shqipëri”, V“Mirëmëngjes Shqipëri”, V“Mirëmëngjes Shqipëri”, V“Mirëmëngjes Shqipëri”, V“Mirëmëngjes Shqipëri”, Vehbi Skënderi Bodleri shqiptarehbi Skënderi Bodleri shqiptarehbi Skënderi Bodleri shqiptarehbi Skënderi Bodleri shqiptarehbi Skënderi Bodleri shqiptarShtëpia Botuese OMSCA-1

nxori në qarkullim vëlliminme poezi “Mirëmëngjes,Shqipëri” të poetit të njohur Ve-hbi Skënderi. Poeti i shquar Ve-hbi Skënderi, i vlerësuar si SharlBodleri i poezisë moderne sh-

qipe, vjen tek lexuesi me një libërtë ri poezish, me një metaforëgjithnjë e më befasuese dhe mëkëmbëngulëse për ta përhapuruniversin e bukurisë nga gjëratmë të rëndomta të përditsh-mërisë, nga prozat më të vrazh-

da të jetës, deri tek dramat dhegjëmat e së dikurshmes dhe tësotmes duke lëshuar jehonat nëardhmëri të paskajme. “Bota dotë ketë gjetur rrjedhën e saj tënatyrshme vetëm kur të ketënjohur triumfin...

○ ○ ○ ○

faqe 17faqe 17faqe 17faqe 17faqe 17

Në foto:IsmailQemalidhefaksimiletë gazetavetë kohës

allegato a Basilicata Mezzogiorno inserto di Basilicatanet.it Reg N° 268/1999 Tribunale di Potenza. Editore: Regione Basilicata - Via V. Verrastro - 85100 Potenza. Direttore: Giovanni Rivelli

www.shqiptarja.com E diel, 27 maj 201214

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom HISTORIFFFFFAKTEAKTEAKTEAKTEAKTE DDDDDIPLOMACIIPLOMACIIPLOMACIIPLOMACIIPLOMACI

Marrëveshje me Greqinë për t’i bërë ballë rrezikut sllavMarrëveshje me Greqinë për t’i bërë ballë rrezikut sllavMarrëveshje me Greqinë për t’i bërë ballë rrezikut sllavMarrëveshje me Greqinë për t’i bërë ballë rrezikut sllavMarrëveshje me Greqinë për t’i bërë ballë rrezikut sllav

Ismail Qemali: Grekë eshqiptarë jemi vëllezër

Prof. Dr Kaliopi NaskaProf. Dr Kaliopi NaskaProf. Dr Kaliopi NaskaProf. Dr Kaliopi NaskaProf. Dr Kaliopi Naska

Në foto:Ismali

Qemali

...bashkëpunimin me kryetarin e sho-qatës panhelenike “Elenizmos”, Neokli Ka-zazis, profesorin e Universitetit të Athinës,me të cilin më 1906 kishte biseduar për njëmarrëveshje shqiptaro-greke. Pas disa taki-meve, u përfundua marrëveshja dhe u nën-shkrua në Athinë më 22 mars 1907. Ajo udha për botim në një “Shpallje”, të cilën përanën shqiptare e nënshkroi Ismail Qemalime disa shqiptarë të tjerë, ndërsa për palëngreke kryetari i Shoqatës “Elenizmo”. IsmailQemali ndikoi mjaft në hartimin e pikave tëkësaj “Shpalljeje”, mbi bazën e të cilave dotë vendosej bashkëpunimi midis dy palëve.

Siç del nga brendia e “Shpalljes”, qëllimikryesor i marrëveshjes midis dy palëve ishtembrojtja kundër “agresionit të ardhshëm tëbullgarëve dhe racave /kombeve/të tjerasllave”. Në të vihej në dukje gjithashtu se Fu-qitë e Mëdha nuk kishin marrë asnjë masë përzbatimin e reformave në dobi të shqiptarëvedhe të grekëve që ndodheshin brenda Peran-dorisë Osmane.

Në “Shpallje” theksohej se si grekët, ashtuedhe shqiptarët duke u nisur nga ruajtja eekzistencës së tyre kombëtare, mendonin sekishte ardhur momenti për të mbrojtur krahpër krah interesat e tyre të përbashkëta. Në“Shpallje” parashtroheshin pesë kërkesa, tëcilat shprehnin thelbin e bashkëpunimit mi-dis shqiptarëve dhe grekëve, në to thuhej:

“1. Ne nuk do të turbullojmë paqen epërgjithshme, duke iu kundërvënë ndonjë pro-jekti ose aksioni politik që ka për qëllimmbrojtjen e status-quo-së së Orientit, konformtraktatit ndërkombëtar, por ne presim që kjostatus-quo të përbëjë një garanci të vërtetë përpaqen në botë dhe një faktor drejtësie dhe bara-zie për popujt e Lindjes.

2. Ne nuk do të hedhim poshtë reformat eEvropës, por ne duam që reformat e siguruaratë jenë radikale dhe të përgjithshme për tëgjithë popujt.

3. Ne nuk do t’i kundërvihemi të drejtavedhe aspiratave legjitime të cilitdo nacoion-aliteti, por ne pretendojmë që të drejtat dheaspiratat tona legjitime, po ashtu të respe-ktohen. Ne do të zmbrapsim çdo propagan-dë fetare apo politike dhe çdo intrigë, nga-do që të vijë ajo dhe do të deklarojmë siarmik të përbashkët atë që do të kërkoje tëna dëmtojë ose të na cënojë mbi të drejtattona të përbashkëta dhe të veçanta.

4. Grekë dhe shqiptarë pa dallim feje jemivëllezër, dhe miq, kemi interesa dhe rreziqetë përbashkëta. Programi ynë i përbashkëtkonsiston në evolucionin kombëtar të secilësracë në kufijtë e saj historikë, sa kohë që dotë ruhet gjendja aktuale në krijimin e njëatdheu shqiptar të lire dhe të pavarur dherindërtimin e vendeve greke në qoftë se ndon-jëherë regjimi aktual politik do të zhdukej.

5. Ne grekët dhe shqiptarët, dënojmë sh-typjen dhe shkombëtarizimin e racave të tjera.Liria fetare, uniteti social, autonomia politike,bashkëpunimi i të gjithë popujve bashkëjetuesnë tokën tone, këto përbëjnë bazat e programittonë nacional dhe të dëshirave tona intime”.

Siç shihet në to të drejtat dhe interesatshqiptare qenë pasqyruar drejt. Nga tekstii “Shpalljes” dhe nga komentet e shtypit sh-qiptar dhe grek, si dhe nga deklaratat pub-like e nga interpretimet që i jepte IsmailQemali marrëveshjes, del se ajo nuk ka qenëarritur në bazat e politikës së ndjekur gjeratëhere nga Kazazi me shokë ndaj Sh-qipërisë. Në këtë dokument ato gjenin përherë të parë një mbështetje të hapur mbibazën e parimeve të bashkëpunimit dhe tëmosndërhyrjes së ndërsjelltë.

Si politiklan dhe diplomat, tashmë me njëpërvojë të madhe, Ismail Qemali e vlerësoi

saktë situatën jo të favorshme në të cilën ndod-hej Greqia, për shkak të marrëdhënieve të ac-aruara me Bullgarinë dhe u mundua të hyntenë lidhje e bashkëpunim me të, në interes tëçështjes së Shqipërisë duke mos lejuar që asgrekët, askush tjetër të kishin të drejtë të mer-rnin nëpër këmbë aspiratat e ligjshme të pop-ullit shqiptar dhe trojet e tij. Ismail Qemalitakohej në këtë çështje, me Abdyl Frashërin,mbasi që të dy i bënë pak a shumë të njëjtinvlerësim konstelacionit të forcave politikendërkombëtare dhe ballkanike në raport meçështjen shqiptare. Ashtu si Abdyl Frashëri, icili në kohën e Krizës Lindore shihte te Gre-qia, aleatin e mundshëm të Shqipërisë për fak-tin se të dy vendet kërkonin shembjen e Per-andorisë Osmane dhe shqetësoheshin nga poli-tika pansllaviste e Rusisë, edhe Ismail Qema-li gjykoi se qeveria e Athinës, e shqetësuar ngalakmitë e Serbisë do ta përkrahte për intere-sat e saj idenë e krijimit të shtetit shqiptar.Megjithatë midis platformës së tyre kishte njëdallim të rëndësishëm. Abdyl Frashëri kërkon-te aleancë me Greqinë për shkatërrimin e Pe-randorisë Osmane, për dëbimin e saj nga Ball-kani. Ndërsa Ismail Qemali e mbështestemarrëveshjen me Athinën mbi parimin e rua-jtjes së Perandorisë Osmane në Ballkan, madjeedhe në rast se prishej status-qua-ja, Shqipëriado ta fitonte autonominë, por do të qendrontenë kuadrin e saj, ndërsa trojet greke do të bash-koheshin me Greqinë. Ideja e tij qe pikërishtqë së bashku me greket të merreshin masambrojtese ndaj synimeve te pansllavizmit dhetë dy popujt aleatë të siguronin të drejtat etyre kombëtare.

Krahas “Shpalljes” u hartua edhe një pro-tokoll i special ku u përcaktuan parimet bazëmbi të cilat do të punonin të dyja palët përrealizimin e kërkesave të shtruara në mar-rëveshje për mbrojtjen e interesave politike tëtë dy popujve në bazë të marrëdhënieve të rec-iprocitetit e të fqinjësisë së mirë. Ismail Qe-mali përpiloi edhe një statut ku përcaktoi sidetyrë kryesore krijimin e një shoqate sh-qiptare me qendër në Paris, qëllimi i së cilësdo të ishte që, nëpërmjet shtypit, t’i bënin sh-qiptarët të ndërgjegjshëm politikisht për tëdrejtat dhe interesat e tyre të vërteta. Lidhurme marrëdhëniet midis shqiptarëve dhegrekëve, ai caktonte si kriter bazë mbrojtjen epërbashkët të dy popujve nga çdo armik mbibazë të njohjes prej të dy palëve të kufijve tëtyre, duke marrë në konsideratë në përcak-timin midis këtyre shumicën e banorëve që flis-nin një nga dy gjuhët. Ismail Qemali men-donte të botonte edhe një gazetë për realizimine qëllimeve të shoqatës shqiptare dhe parash-ikonte që shoqëria në fjalë bashkë me sho-qërinë “Elenizmos” të bënte botime në gjuhëtshqipe, greke, turke e frënge. Por përmbajtjae marrëveshjes dhe protokolli special nukmundën të viheshin në jetë për shkak se qe-veritarët grekë nuk hoqën dorë nga lakmitëshoviniste ndaj trojeve jugore të Shqipërisëduke kërkuar që kufijtë veriore të Greqisë tështriheshin deri në Vlorë.

Duhet theksuar se në asnjë nga dokumen-tet e nënshkruara nga Ismail Qemali dhe per-sonalitetet greke nuk bëhej fjalë për përcak-timin e kufijve shtetërore midis Greqisë dheShqipërisë. Qendrimi i hapur armiqësor i N.

Kazazit dhe i shoqatës së tij shkaktoi reagimine drejtë të rretheve patriotike shqiptare. Rrethkësaj marrëveshjeje shqiptaro-greke të nënsh-kruar nga Ismail Qemali, u bënë mjaft kritikae akuza të ndryshme nga patriotë dhe shtypishqiptar i kohës, sidomos nga gazetat “Kom-bi” e “Drita”. Këta të shqetësuar nga politika eAthinës, nuk e kuptuan qëllimin që pati Is-mail Qemali, kur nënshkroi aktet e përmen-dura, prandaj jo pak prej tyre e kritikuan atërëndë. Mjaft artikuj të botuar prej tyre kri-tikonin Ismail Qemalin dhe lidhjet e vendo-sura me grekët dhe arritën deri aty sa ta qua-nin “tradhtar”, “të shitur” etj.

Përveç kësaj marrëveshjeje të nënshkru-ar midis Ismail Qemalit dhe N. Kazazit mjaftstudiues grekë dhe të huaj shkruajnë se pas-kan kaluar nëpër duar një marrëveshje tjetërtë Ismail Qemalit të nënshkruar mekryemimstrin grek Jorgo Theotoqis. Këtë epërmendin për qëllime politike dhe qeveri-tarët grekë si Eleftherios Venizellos më 1913,kur një komision ndërkombëtar ishte dër-guar në Shqipëri nga Konferenca e Londrëspër të caktuar në vend kufijtë greko-sh-qiptarë. Venizelloja e paraqet marrëveshjentë nënshkruar më 1908, po për këtë shkru-an dhe profesori i historisë në Universitetine Athinës Kostandin Amantos. K. Caldharis, i cili e jep nje vit më vonë më 1909.

Ndërsa M. Spiromilo pretendon se e kaparë dhe është nënshkruar më 1906. Përsai përket tekstit, flitet për një përcaktim tëvijes kufitare në jug me Greqinë. Mendimetjanë të ndryshme. Disa pretendojnë se ish-te caktuar një vijë që kalonte në perëndimtë Manastirit dhe vazhdonte në një pikëtjetër që gjendej në veri të Korfuzit, men-dimi tjetër ishte për një vijë që kalonte nëjug të Manastirit dhe vazhdonte siç ështëthënë më lart. Më 1946 kryeministri Ko-standin Caldharis u përpoq më kot të dety-ronte Konferencën e Paqes në Paris që tërishikonte në të mirë të Greqisë kufirinpolitik shqiptaro-grek.

Për këtë marrëveshje që përmendet, sh-typi shqiptar i viteve 1907, 1908 si dhe ai imëvonshëm që ishte mjaft i ndjeshëm ndajproblemeve kyçe që lidheshin me LëvizjenKombëtare nuk ka shkruar. Në asnjë artikullme sa kemi shfletuar nuk sheh kritika të

DiplomatiSi politiklan dhe diplomat, IsmailQemali e vlerësoi saktë situatënjo të favorshme në të cilënndodhej Greqia, për shkak tëmarrëdhënieve të acaruara meBullgarinë dhe u mundua të hyntenë lidhje e bashkëpunim me të,në interes të çështjes sëShqipërisë duke mos lejuar që asgrekët, askush tjetër të kishin tëdrejtë të merrnin nëpër këmbëaspiratat e ligjshme të popullitshqiptar dhe trojet e tij.

vijon nga faqja 13

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 15www.shqiptarja.comE diel, 27 maj 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI HISTORI

Pikëpamjet politike të Ismail Qemalit mbi marrëdhëniet shqiptaro-greke në vitet 1906-1908Pikëpamjet politike të Ismail Qemalit mbi marrëdhëniet shqiptaro-greke në vitet 1906-1908Pikëpamjet politike të Ismail Qemalit mbi marrëdhëniet shqiptaro-greke në vitet 1906-1908Pikëpamjet politike të Ismail Qemalit mbi marrëdhëniet shqiptaro-greke në vitet 1906-1908Pikëpamjet politike të Ismail Qemalit mbi marrëdhëniet shqiptaro-greke në vitet 1906-1908

Në foto: 4. Artikull i botuar ne Gazeten“Kombi” Boston Mass me 1908 po përkëto probleme.(Gjendet në BibliotekënKombëtare)

5. Artikull i botuar ne Gazeten“Kombi”Boston Mass me 2 tetor 1908, icili jep mendime per qendrime te IsmailQemalit ndaj marreveshjes me N.Kazazis.(Gjendet ne Bibliotekën Kombëtare)

11111 22222

33333

44444

55555

Në foto:1. Pjesë e një artikulli botuar në Gazetën“Kombi”, Boston Mass, viti 1908, ku bëhetfjalë për qëndrimin e Ismail Qemalit ndajmarrëveshjes lidhur me N. Kazazis. (Gjendetnë Bibliotekën Kombëtare)

2. Pjesë nga një artikull i shkruar nga FaikKonica, kryeredaktor i Gazetës “Albania”botuar në vitin 1908 Nr. 8, jepen mendime përqëndrime të Ismail Qemalit ndaj grekeve.(Gjendet në Bibliotekën Kombëtare)

3. Qendrime të gazetës “Drita” 14 gusht 1907që botohej në Sofie të Bullgarisë me botuesShahin Kolonjën mbi marreveshjen e nënsh-kruar nga Ismail Qemali (Gjendet në Bib-liotekën Kombëtare)

adresuara I.Qemalit për një marrëveshje tëbërë me Theotoqin, përveçse atë me Kaza-zin. Kanë kaluar afro 100 vjet dhe nuk ësh-të botuar donjë faksimile e këtij dokumenti.Për këtë vazhdojnë të ekzistojnë kontradik-ta, në lidhje me datën e nënshkrimit si dhetë përmbajtjes së tekstit, të cilat i ka anali-zuar Timo Dilo në artikullin e shkruar përkëtë problem. Në këto vitet e fundit ështëdhënë dhe një datë tjetër ku thuhet se mar-rëveshja është nënshkruar më 22 janar 1907midis Ismail Qemalit dhe kryeministrit J.Theotoqis, në prani të konsullit të përgjiths-hëm të Selanikut Koromilaj. Dhënia e gjithëkëtyre datave si dhe teksteve të saj me përm-bajtje të ndryshme të lënë të dyshosh.

Logjika e do që marrëveshja në fjalë tëmos ketë ekzistuar siç pretendohet ngagrekët qoftë për faktin që patriotizmin e Is-mail Qemalit nuk mund ta vëmë aspak nëdyshim, ashtu edhe për faktin që ky per-sonalitet nuk kishte asnjë funksion politikdhe as një prerogativë e cilësi për ta nënsh-

kruar atë.Nga materialet e deritanishme të shflet-

uara të Ismail Qemalit, si intervista, memo-randume, letra personale, në dokumente tëkancelarive evropiane, në kujtimet e tij flitetvetëm për një marreveshje shqiptaro-greketë nënshkruar më 22 mars 1907 për të cilënfolëm më sipër. Me autoritetet greke IsmailQemali ka biseduar parimisht për vijënkufitare jugore, por pa hyrë në hollësira.Pretendimet e qeveritarëve greke se IsmailQemali ka bërë cedime territori duke lënëjashtë kufirit Korçën, Gjirokastrën dhe Hi-marën janë të pathemelta, sepse aktivitetii tij në shërbim të çështjes kombëtare ngaviti 1900 e derisa vdiq flet qartë për luftëne vazhdueshme që ai ka bërë për ruajtjen etrojeve shqiptare në veri e në jug.

Në të gjitha thirrjet, memorandumet, nëintervista ai është shprehur për krijimin enjë Shqipërie ku brenda saj të përfshiheshintë gjitha tokat e banuara me shqiptarë sinë veri e verilindje duke përfshire Kosovën,

ashtu edhe në jug duke futur tokat sh-qiptare deri në Prevezë.

Në tërë veprimtarinë e tij, ai asnjëherënuk u udhëhoq nga parimi që të sigurojëpërfitime materiale, por si t’i shërbente mëmirë çështjes kombëtare.

Si përfundim duke marrë në konsider-atë dhe vlerësimin e T. Dilos mund të themise tërë lufta e tij hedh poshtë çdo dyshimqë mund të lindë për nënshkrimin e kësajtë ashtuquajture marrëveshje.

Ismail Qemali duke parë kritikat që iubënë dhe në shtyp rreth marrëveshjes meKazazin, për sqarimin e opinionit i dha njëintervistë gazetës “Tribuna” në Romë, më27 korrik 1907, në kohën kur sapo qe kthy-er nga Athina, pas përfundimit të mar-rëveshjes me të. Intervista u zhvillua rrethçështjes shqiptare për të cilën Italia tre-gonte një interes të veçantë.

Në intervistë Ismail Qemali trajtoi se siduhet të ishin marrdhëniet midis Greqisëdhe Shqipërisë. Problemi i parë që shtroi aikishte të bënte me synimet që kishte Sh-qipëria në lidhje me marrdhëniet me Gre-qinë. Kësaj ai iu përgjigj se shqiptarëtkërkonin përkrahje si nga Italia, ashtu dhenga Greqia. Për këtë propozonte krijimin enjë “Antante” me Greqinë. Ai përjashtoimundësinë e bashkëpunimit me rrethetbullgare “të cilat shtireshin sikur e shiko-nin me kënaqësi lëvizjen kryengritëse sh-qiptare, por vepronin për interesat e tyre,me qëllim që të ulnin qëndresën dhe te sh-konin drejt realizimit të “endrës së tyre” tëvjetër lidhur me krijimin e një Bullgarie tëMadhe”.

Ismail Qemali nuk ishte për zëvendë-simin e Perandorisë Osmane me një Bull-gari të Madhe ose me ndonjë perandoritjetër. Pra edhe bashkëpunimi me greketnuk mund të konceptohej prej tij si një bash-këpunim në dëm të Shqipërisë. Lidhjen eshqiptarëve me grekët ai e shikonte në in-teres të të dy palëve, sepse bashkëpunimimidis tyre kishte si bazë “zhvillimin paraleltë dy kombeve në sferën kombëtare të se-cilit”, gjë që mbështetej dhe në faktin se tëdy popujt ndodheshin afër njeri-tjetrit. Is-mail Qemali i dha gjithashtu përgjigje edhepyetjes për mos marrëveshjet që mund tëlindnin midis dy palëve në lidhje me çësh-tjen e territoreve të diskutueshme prej tyre.“Unë nuk mendoj aspak - theksoi ai, - semund te dalin çështje të rëndësishme ter-ritoriale për të dobësuar Antantën dhe përtë krijuar grindje në të ardhmen. Shqip-tari i njohur për gjuhën e tij, për historinëe tij dhe për ndërgjegjen e tij, do të vazh-dojë të qendrojë aty ku ndodhet efektivisht,po ashtu edhe greku”.

Duket qartë se në intervistë Ismail Qe-mali nuk e trajtoi problemin konkret tëkufijve, por theksoi me të madhe krijimine një Shqipërie të fortë, e cila nuk mund tërealizohej po të sakrifikohej tërësia toksoree vendit; siç pretendohej në akuzat e bërakundër tij. Këtë ai e tregoi më së miri meveprën e tij në Shpalljen e Pavarësisë sëShqipërisë dhe në mbrojtjen që ai i bërikufijve të vëndit të tij pranë Konferencëssë Ambasadorëve në Londër në vitin 1913,duke mos tradhëtuar dhe shitur asnjëpëllëmbë tokë të Shqipërisë asnjëherë. Ve-pra e tij i ka hedhur poshtë më së miriakauzat e bëra ndaj tij nga Franc BaronNopçe, apo dhe nga disa shqiptarë.

Siç e pamë dhe nga intervista përpjekjet eIsmail Qemalit për vendosjen e mar-rëdhënieve miqësore me Greqinë për vitet nëtë cilat u ndalëm, shkuan kot dhe kjo për sh-kak të qendrimit të palës greke.

Problemi tjetër që ngriti Ismail Qemali nëintervistë, ishte dhe ai i marrëdhënieve që

duhet të ekzistonin midis Shqipërisë dhe Ital-isë. Ai i linte të kuptonte Romës se ajo nukduhej të ushqente asnjë iluzion në dëm të tërë-sisë së trojeve shqiptare. Pyetjes së bërë ngaintervistuesi për marrëdhëniet me Italinë aiiu përgjigj: “çështja shqiptare ashtu siç ështënë fazën e tanishme, reduktohet në një çësh-tje thellësisht kombëtare. Shqipëria, e cila kagjuhën e saj, letërsinë e saj, historinë dhe tra-ditat e saja ka të drejtë që të kërkojë njohjen esaj kombëtare, sipas idealeve të reja të lirisë etë pavarësisë”. Ismaili kërkonte që të përkra-hej krijimi i një Shqipërie të bashkuar dhe tëforte për të cilën luftoi deri në vdekje.

(Autorja është dekane e Fakultetit të Sh-(Autorja është dekane e Fakultetit të Sh-(Autorja është dekane e Fakultetit të Sh-(Autorja është dekane e Fakultetit të Sh-(Autorja është dekane e Fakultetit të Sh-kencave Politike në Universitetin ILLkencave Politike në Universitetin ILLkencave Politike në Universitetin ILLkencave Politike në Universitetin ILLkencave Politike në Universitetin ILLYRIA)YRIA)YRIA)YRIA)YRIA)

www.shqiptarja.com E diel, 27 maj 201216

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom POEZI

Në muret e ronitur të shtëpisë së vjetër…Gentian Banaj lindi më 10.06.1974 në FierGentian Banaj lindi më 10.06.1974 në FierGentian Banaj lindi më 10.06.1974 në FierGentian Banaj lindi më 10.06.1974 në FierGentian Banaj lindi më 10.06.1974 në Fier. Kryen studimet e larta në degën Gjuhë-Letërsi. Kryen studimet e larta në degën Gjuhë-Letërsi. Kryen studimet e larta në degën Gjuhë-Letërsi. Kryen studimet e larta në degën Gjuhë-Letërsi. Kryen studimet e larta në degën Gjuhë-Letërsi

në Shkodër në vitet1994-1998. Është autor i vëllimit me poezi “Ikona te thyera”në Shkodër në vitet1994-1998. Është autor i vëllimit me poezi “Ikona te thyera”në Shkodër në vitet1994-1998. Është autor i vëllimit me poezi “Ikona te thyera”në Shkodër në vitet1994-1998. Është autor i vëllimit me poezi “Ikona te thyera”në Shkodër në vitet1994-1998. Është autor i vëllimit me poezi “Ikona te thyera”

KITKITKITKITKITARAARAARAARAARANjë tel këputetKitaristi shpohet në syNota vdes, gjysmë kitaristGjysmë varr kitara.

Nga Gentian BanajNga Gentian BanajNga Gentian BanajNga Gentian BanajNga Gentian Banaj

PEIZAZH ME EREPEIZAZH ME EREPEIZAZH ME EREPEIZAZH ME EREPEIZAZH ME EREMbi xham Vjeshta shkelmon me gjethe të verdha.Ngrohtësia Ftohet në shiun çapkën.

Pemët e shkunduraDuken si prindër në eksodin e fëmijëve.

Gjethet Era i krehDiku në tjetër dhe‘.

Qielli hesht.

Prolog perëndimesh.

Pranvera vdiq përfundimishtNë muzg.

Kopshtari shënon me kryqNje tjetër trung.

FËMIJË TË LAGJES SIMEFËMIJË TË LAGJES SIMEFËMIJË TË LAGJES SIMEFËMIJË TË LAGJES SIMEFËMIJË TË LAGJES SIMELuanin të qeshur ata fëmijëVraponinNë rrugicën e ngushtë të shtëpisë time të vjetër.

Ishte më e gjerë kjo rrugicë dheS‘kishte kufij me mure të larta sa ditët e fëmijërisë time.

Këta fëmijë vrapojnë mbi një karrocë bebesh.

Atje është dhe buzëqeshja jote e dlirë dashuria imedhe s‘kishte kufij dhe muretë gjerë sa humbja dhe ndarja jonë.

Ç‘kam një dëshirë ti shtyj të gjithë këta djemMe një klithmë trumcaku mbi këtë lojëTë mbetur si relike e fjalëve të tuaKur unë me pantallona të shkurtra pasditeshDëgjoja qeshjen dhe thirrjen tënde..”shoku im, shoku im”,

Por kam frikë se do ta vras lojën Me shpatullat prej burriE duart e mbushura me lot nga malli për ty.

S‘kishte gardhe dhe kufij midis shtëpive.

Në muret e ronitur të shtëpisë së vjetërMe një gurëz pragu e kam gdhendur emrin tëndDhe aromën tënde në këtë kopsht të vogël ëndrrashE kam ruajturDhe përqafimin tënd Kur ti rrije si një verore në qafën time.

Dhe s‘kishte mure fëmijëria....Të larta sa ky shtat i trishtë burri.

Ja dhe dera ku është shkruajtur dita e fundit.

Tani është harruar, bashkë me fjalët e gjyshes“mos e hap atë derë bir…të ikën fëmijëria, birooo”.

Por ika unë prej asaj dere dhe sërish nuk guxoj ta prek…se ikin këta fëmijë që vrapojnëikën dhe tidhe fjalët e tua“shoku im....shoku im”e bëhem sërish ky trishtim, I gjerë sa mungesa jote, I lartë sa ky mur që nuk më lë të të shoh .

Po kalbet kjo derë,Ndoshta nga lotëtDhe ca nga flokët e tu të verdhëKanë mbetur si ditët tona Në të çarat e saj.

Dhe e shkruaj përsëri emrin tënd dhe emrin timNë një gur të djegur......….e nuk rritem kurrë për ty,Moj shtëpiza ime e vjetër!

COPËZ ZOGU MBI DRUCOPËZ ZOGU MBI DRUCOPËZ ZOGU MBI DRUCOPËZ ZOGU MBI DRUCOPËZ ZOGU MBI DRUNjë pendë zoguKarfoset drurëve.

Si dezertore e luftës me qiejtValvitet,flamur viktime në erë.

Shtegetari lufton mbi lamtumirat.

Nuk është koha për të vdekur!

Moti me diell pret në atdhe të ri,Me gjithë cicërimat e vajit për të rënët.

Ndoshta kthehen-penda pret.Ose, fatkeqe vdes.

Vdes penda në pritje.Bija e krahut,copëz zogu qe vdiqStisur mbi një dru vjeshteNë një mot të padëshiruar.

Varrin tek era ka,Tek eraQë mbreh kujen e mortitSi nënë gjëmëmadheE lajmëron me pendë pa varrShtegëtim,Shtegëtim.

PPPPPASTHIRRMAASTHIRRMAASTHIRRMAASTHIRRMAASTHIRRMA SI NJË SHTUPË DHE SI NJË SHTUPË DHE SI NJË SHTUPË DHE SI NJË SHTUPË DHE SI NJË SHTUPË DHENjë shtupë dhe‘Dhe ‘ish asgjë’ drita.

Jeta gugat si pëllumb i verbërnë këngën funebre të varrezës

Psherëtimë në grykë.

Ehhh…Porta kërkëllinNë laringun e varrezësKu mermerët si pulbardhaEmra mbajnë në krahë.

Tremben.Kushedi ç’pulbardhë vjen?Ç’brengë do të mbaj në pendë?Ç’emër do të shenjtërojënë barkun e dheut?

Me një pasthirrmëGjysma e jetës vdes në kraharorE gjysmaNdjek kujën në pendët e mermertaKu kullosin pulëbardhaFluturim-thyera.

PRANVERË DHE KORBPRANVERË DHE KORBPRANVERË DHE KORBPRANVERË DHE KORBPRANVERË DHE KORBNjë pranverë e klithur!Dhe mbytet syri i shkruar me natyrë.

Ngjyrat shuhen ngadalë.

Një zogPëllumb a korb të jetë?VërtitetHerë në pranverëHerë në klithje.

IKJEIKJEIKJEIKJEIKJEHapat,Kryejnë ritual ikjeje.

Mendimi trokon me hapa të ikuri.

Shoh flokët ku lindi dielliDhe kuptoj që jam perëndim.

KUR UNË….KUR UNË….KUR UNË….KUR UNË….KUR UNË….Të flisja për ëndrrën timeNë shtratin e mbushur me gjethe trëndafilash

Një qiri dha shpirt.

I kisha ndezur dritëzat për romancëDhe lotët më bëheshin gjetheQë të vishnin ty me ikje në vjeshtën e parë.

PPPPPAAAAA KUJE KUJE KUJE KUJE KUJEMbrëmje.Akrepat thyejnë mesnatën.

Ding-donguPërvajshëm përkujtoi ditënNë këtë çast moskohe.

Pa kuje, klithmaPa vajtojcaE prap vdekja ishte nën çati.

Foto: Visar Sopi

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 17www.shqiptarja.comE diel, 27 maj 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI LIBRI

AAAAAve Poezia përtejve Poezia përtejve Poezia përtejve Poezia përtejve Poezia përtejeksodit të metoforaveeksodit të metoforaveeksodit të metoforaveeksodit të metoforaveeksodit të metoforave

Alisa VAlisa VAlisa VAlisa VAlisa Velajelajelajelajelaj

Në vargjet e Banajt kakaq shumë nostalgji, kaqshumë dhimbje të bukura,

sa uni njerëzor përjetonvazhdimisht një gjendje të

pakthyeshme malli për çdo gjëqë e ka bërë atë të jetë Njeri

VVVVVehbi Skënderi Bodleri shqiptarehbi Skënderi Bodleri shqiptarehbi Skënderi Bodleri shqiptarehbi Skënderi Bodleri shqiptarehbi Skënderi Bodleri shqiptarShtëpia Botuese OMSCA-1 nxori

në qarkullim vëllimin me poezi“Mirëmëngjes, Shqipëri” të poetit të njo-

hur Vehbi Skënderi. Poeti i shquar Vehbi Skën-deri, i vlerësuar si Sharl Bodleri i poezisë mod-erne shqipe, vjen tek lexuesi me një libër të ripoezish, me një metaforë gjithnjë e më befa-suese dhe më këmbëngulëse për ta përhapuruniversin e bukurisë nga gjërat më të rëndom-ta të përditshmërisë, nga prozat më të vrazh-da të jetës, deri tek dramat dhe gjëmat e sëdikurshmes dhe të sotmes duke lëshuar jeho-nat në ardhmëri të paskajme. “Bota do të ketëgjetur rrjedhën e saj të natyrshme vetëm kurtë ketë njohur triumfin e bukurisë femërorenë zanafillën, në dejet dhe në pakufirin e jetës”,thotë shkrimtari dhe poeti Visar Zhiti, i vili eka cilësuar Vehbi Skënderin si një poet “qëgjithë jetën ka ndjekur poezinë dhe ajo atë,duke i dhënë rinisë së vet urtësi plaku e tanirimerr rini.” Ndëra shhkrimtari Agim Vinccathotë: “Ja një poet që e ka gjetur në vargjerrugën që shpie në Kosovë, në Dibër, nëTetovë, në Strugë… Një poet që i lidh trojetdhe krahinat e shkëputura shqiptare, duke kr-ijuar kështu me ngulm portretin e plotë fizikdhe shpirtëror të Atd-heut. Ja një poet që i ngrepërmendore, të thjeshtë enjëkohësisht madhësh-tore, ndjenjës më të sh-trenjtë të jetës njerëzore,Dashurisë, duke e lartë-suar gjer në qiell, por pae shkëputur kurrë ngatoka-mëmë, fjalën Grua.Quhet Vehbi Skënderi.Është i moshuar, por kanjë frymëzim djaloshar, një fantazi të harlisurdhe një lirizëm plot lëng e njomështi, që do t’iakishin lakmi edhe poetë shumë më të rinj nëmoshë e në krijimtari…”. Një vlerësim akomamë të detajuar i bën edhe shkrimtari dhe pub-

E zhbërë në kohë dhe përtejkohë ikja nuk do të ishte asgjëmë shumë se një ardhje krejt e

pakuptimtë. Koha do të përmbantevetëm ikjen, ndërsa përtejkoha njëdejavu të asaj që mund të kish qenëdikur ikje, ose edhe që s’mund të kishqenë. Eksode tw vogla të papritura,ndaj edhe kthimi zor se mund të kat-egorizohet diku, qoftë si dukuri, qoftësi nocion. Po si qëndron lidhja messhenjës dhe të shenjuarit në këtë botëpoetike? Në pamje të parë duket si njëlidhje arbitrare, larg çdo lloj qëllim-shmërie apo shkakësie. Por po të thel-lohemi ca më tepëer, kjo lidhje nukështë aspak arbitrare. Metaforat fshe-hin dukshëm një realitet vazhdimishtnë ikje, me kthime veçse të supozuaraprej recepientit të poezisë

Shtegëtari lufton mbi lamtumirat. Shtegëtari lufton mbi lamtumirat. Shtegëtari lufton mbi lamtumirat. Shtegëtari lufton mbi lamtumirat. Shtegëtari lufton mbi lamtumirat. Përtejkoha është ajo që vendos fije

të padukshme me ekzistencën, e cilaherë përkapet me një lehtësi të pam-asë dhe herë shket nëpër hapësira qiel-lore. Metafora e lamtumirës fiton këtuepërsi mbi çdo metaforë tjetër dheshndërrohet në “metaforën mëmë” .Metafora mëmë është burimi ku kazanafillën çdo eksod, e mbi të gjithaeksodi prej vetvetes. Më i dhimbshmidhe më tragjiku prej gjithe eksodevenë poezinë e Banajt, pasi aty raportimes shenjës dhe të shenjuarit bëhet aqkomnpakt, sa çdogrimcë oksigjenie ka të pamundurtë depërtojë. Sh-tegwtari ikën pae kthyer kokënpas, merr pjesë tëunit të tij ndërduar dhe dashurpadashur bëhetrob i këtyrecopërave. Nëseguxon ta hedhëndonjërën prejtyre në humnerë,ajo jep shpirt si qiriri, ose thënë ndry-she ribëhet prapë në forma të tjera,duke e ndjekur shtegëtarin pas deri nëvdekje. Poeti e dëshiron praninë emunguar vetëm atëherë kur ajo kalidhje me kujtime që sjellin ende dritë,sado e largët të jetë kjo e fundit. Lind-jet, perëndimet, vjeshta, klithmat, va-jtojcat, fëmijët që rendin nga një kohënë tjetrën mbartin herë një dritë qëmezi shihet, e herë feksje të fortatragjike, të cilat e trullosin kalimtarinderi ne topitje.

Copëz zogu që vdiqStisur mbi një dru vjeshteNë një mot të padëshiruar. Në vargjet e Banajt ka kaq shumë

nostalgji, kaq shumë dhimbje të buku-ra, sa uni njerëzor përjeton vazhdi-misht një gjendje të pakthyeshmemalli për çdo gjë që e ka bërë atë tëjetë Njeri. Mall për të shkuarën dhemall për të ardhmen. Kjo e fundit di-mensionohet në gjërat që edhe pseende nuk kanë ardhur, edhe ato njëditë do të ikin. Në gjendje të patrajta,të cilat kanë qenë aty që prej fillimevetë shpirtit njerëzor, por ende s’u kaardhur koha të vijnë në jetë.

Në poezinë “Fëmijë të lagjes sime”shtëpiza është metafora e ikjeve dhe

e kthimeve, nostalgjisë dhe mallit,deshirave dhe zhgënjimeve, ankthitdhe dezertimit…Në fund të funditështë përherë i njëjti prag ai kumbështesim kokën. Ata që ndry-shojmë jemi ne dhe jo pragjet.Ndonëse optika e vështrimit na sjellnjë objektiv të përmbysur të teorem-ës së mësipërme. Dhe e dini pse ndodhe gjithe kjo? Ngaqë njeriu e ka përherëtë vështirë, për të mos thënë gati tëpamundur ta pranojë humbjen.

Përtejkoha rikrijon humbjet plottinguj, ritëm dhe ngjyra. Të gjithakëto në një tel të këputur kitare, nënjë mundim sizifian për të rikrijuardritën. Si pikas me mjaft elegancëedhe poeti Sabit Idrizi “Në përm-bledhjen me poezi Ikona të thyerahetohet një përpjekje sizifiane e au-torit për të dalë nga nata dhe për t’ufutur hullive të pafundme të dritës”.

Një shupë dheDhe “ish asgjë” drita. Vjen një moment dhe drita është

me të vërtetë asgjë në kohë. Kohakonsumohet në çaste, të cilat kanënevojë të jetojnë me energji drite dhekur mbarojnë këto çaste, mbaron edhedrita. Thënë ndryshe, kur energjia edritës mbaron, shuhen edhe çastet.Kitara si tingull jete kthehet negjysmë varr, por ama jo në varr tëplotë, pasi pikërisht në çastin kur bijenata poeti nis përpjekjet sizifiane. Niseksodin e dhimbshëm të dritës. Dhee gjitha kjo s’është gjë tjetër veçse kal-

imi nga Kohanë Përtejkohë.Por nëse kjo efundit do tëp ë r m b a n t evetëm pengjedhe nostalgjipa fund të sh-t e g ë t a r i t ,udhëtimi nukdo të vlenteaspak.. Ardhjaedhe po tëndodhte do tëishte e zbrazët

e pa kuptim.. “Aspak i lehtë udhëti-mi nëpër këtë përditshmëri tëpërhirtë , e cila ia thith ngjyrën çdogjëje të bukur. Është me fat ai qëmbart “mallikimin e muzave dherrugëton me dashurinë”, na shkuanpoeti tjetër Gani Balliu për vëlliminIkona të thyera. Lidhja mes shenjësdhe shenjuesit fillon e bëhet joarbi-trare pikërisht në këtë pikë, kur lex-uesi ndjen se të shenjuarit janë po ata,mërgimtarë të së njëjteës ikje, pavar-ësisht emrave të tyre të ndryshëm.Dhe për të përmbyllur këto shkrim dotë doja të citoja një poezi të shkurtërtë Banajt, e cila për mendimin tim, jovetëm që është poezia më ë mirë e këtijvëllimi, por është edhe simfonia që çdoqenie në arrati e eksodit do të këndon-te kur të shkonte këmbëzbathur mbidhimbjen e tij.

Maria e kaltërMariaAvitet në një mugRizgjon një shenjt të përgjumurIkën e kaltër qiell rrugë…Ave ylber në mug… Maria

AAAAAve Maria si Përtejkohë. ve Maria si Përtejkohë. ve Maria si Përtejkohë. ve Maria si Përtejkohë. ve Maria si Përtejkohë. AAAAAveveveveveMaria si metafora mëmë.Maria si metafora mëmë.Maria si metafora mëmë.Maria si metafora mëmë.Maria si metafora mëmë.

Libri i titulluar“Rrëfim në tre

kohë” i violinistes së njo-hur Ina Kosturi sapo kadalë në dritën e Botimitnga shtëpia BotueseOmbra GVG. Libri ësh-të shkruar ne formën njëkoncerti ose sonate përviolinë, e konceptuar si-pas formës muzikore nëmënyrë instinktive ngalidhja midis muzikës,letërsisë dhe fjalës, e cilasiç thotë autorja është edrejtpërdrejtë krahasuarme tingullin. Në rastetkur violinistja nuk ngjitetnë skenë që t’i thotëshumë gjëra publikisht me gjuhën e muz-ikës, ndjen një nevojë për të plotësuar punëne saj edhe me shkrime. Ina Kosturi ka botuarshpesh në media shkrime për probleme të njo-hura të artit dhe kulturës në Shqipëri. Ne vendte skenës, koncerteve ajo thotë se fjala “vjennë një moment të tille pauze që është e drejt-përdrejtë. Ajo shkon menjëherë tek lexuesidhe është i pakushtëzuar nga faktori çast qëi nevojitet koncertit. Historitë janë reale, pa-varësisht se jam munduar t’i fsheh deri diku.Në qendër të veprës është personazh, zonjae ditarit që vërtitet mes ngjarjeve. Ajo është

licisti Skëndër Buçpapaj, në një analizë të plotëtë veprës ndër të tjera thotë se i cili thotë se“Ndjesia e së përkryerës e ka bërë ndoshta mëparë se Vehbiun, Lasgush Poradecin, të cilëso-hej si pasuesi i drejtpërdrejtë i Bodlerit në poez-inë shqipe. Dhe nuk do të ishte e rastit për dypoetë të mëdhenj të rritur të dy si dy male

paralel me Malin e Thatë, përdy poetë të mëdhenj që e kanëmësuar të dy fluturimin, si dyNositë, nëpër tallazitjet e Liq-enit të Pogradecit. Bashkëko-hës i Bodlerit, prej përtejoqeanit, Uollt Uitmani, bardivigan i modernitetit poetik, menjë vetëtijë absolute, e barazon-te veten me kozmosin. Por, kurvinte puna, ai të gjitha poemate tij i quante një pjesë të vogël

të asaj poeme të madhe që ishte Amerika. Tëgjithë poetët e mëdhenj, varësisht nga koha kurjetojnë dhe nga mënyra si e jetojnë kohën e tyre,pavarësisht përkimeve, pavarësisht pikavetakuese apo bashkuese, janë të ndryshëm.

“Rrëfim në tre kohë” i Ina Kosturit “Rrëfim në tre kohë” i Ina Kosturit “Rrëfim në tre kohë” i Ina Kosturit “Rrëfim në tre kohë” i Ina Kosturit “Rrëfim në tre kohë” i Ina Kosturit

një njohëse e mirë e historisë. Kanjë lidhje midis Kosturëve, Kir-jazëve me shkollën e parë në Ko-rçë. Pra deri diku libri në pjesëne parë e shikon të zonjën e ditaritsi personazh interesant dhepërtej saj shkollën e Dakos, si njëshkollë të parë të mesme, atë tëgjuhëve të huaja, si një dëshirëpër emancipim e qytetërim. Au-

torja thotë se “Ditari, blloku i përqafimeve ube shkak për te shkruar këto tre histori, metri kohe, ku gjithnjë diktatura, e shkuara ësh-të ajo qe ngatërron fatet e personaliteteve tëmëdha që luftuan për arsim e integritet e deritek njerëzit e thjeshte, artistë që përpiqen përpak liri, role e tinguj, ku mentaliteti i së sh-kuarës ngatërron jetët e shqiptareve sot. “Përshkak historisë se familjes kam pasur kënaqës-inë të interpretoj sonatën e Nolit për violinë,pjese nga Thoma Nasi dhe ishte normale dherikujtimi i shkollës së Dakos apo Institutit Kir-jazi në Korçë”

LIBRILIBRILIBRILIBRILIBRI IIIII RIRIRIRIRI

Të dhëna teknike:Titulli: Rrëfim në tre kohë|Autori: Ina KosturiÇmimi: 500 lekë/ 5 euro

“M“M“M“M“MIRËMËNGJESIRËMËNGJESIRËMËNGJESIRËMËNGJESIRËMËNGJES S S S S SHQIPËRIHQIPËRIHQIPËRIHQIPËRIHQIPËRI”””””

Të dhëna teknike:Titulli: Mirëmëngjes, ShqipëriAutori: Vehbi SkënderiRedaktor: Skënder BuçpapajShtëpia Botuese: OMSCA-1Faqe: 320Çmimi: 800 lekë

Në foto:Kopertinae librit“MirëmëngjesShqipëri”

www.shqiptarja.com E diel, 27 maj 201218

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom HISTORIAZZZZZBULIMIBULIMIBULIMIBULIMIBULIMI IIIII RIRIRIRIRI

ENIGMA E NJE FLAMURIÇfarë ndodhi me 1 gusht 1919?Çfarë ndodhi me 1 gusht 1919?Çfarë ndodhi me 1 gusht 1919?Çfarë ndodhi me 1 gusht 1919?Çfarë ndodhi me 1 gusht 1919?

Pse nuk e përmend asnjë libër historie?!Pse nuk e përmend asnjë libër historie?!Pse nuk e përmend asnjë libër historie?!Pse nuk e përmend asnjë libër historie?!Pse nuk e përmend asnjë libër historie?!

Frederik StamatiFrederik StamatiFrederik StamatiFrederik StamatiFrederik Stamati

Me 23 gusht të vitit 2008 kam botuar shkrimin “Një datë enigmatikenë një flamur: 1 gusht 1919”. Nuk

mund të thuash se ishte një studim. Nëpjesën e parë shtjellohej situata e shtetitshqiptar të asaj kohe, ndërsa në pjesën edytë trajtohej enigma, por pa dhënëpërgjigjen e historisë së flamurit të zbulu-ar në fondin etnografik të Institutit të Kul-turës Popullore. E paraqita në dy variante.I pari ishte shumë patetik, i mbushur mekrahasime të bazuara në mitologjinë grekedhe në artin botëror. Redaksia zgjodhi dhebotoi variantin e dytë, më të qetë, si më tëpërshtatshëm për lexuesin, sidomos për njëobjekt pa histori. Tashmë, enigma u zbu-lua. Varianti patetik i shkrimit është ky:“NJË DATË ENIGMATIKE NË NJË FLA-MUR: 1 GUSHT 1919. Viti 1919 ka qenëpër Shqipërinë viti kur patriotizmi u veshkuq e zi. Thuajse asnjëherë më parë shpirtii këtij vendi të telendisur nga harbutëria efqinjëve nuk kishte prodhuar një energji tëtillë, që për nga përmasat të mund të kra-hasohej me një prelud revolucioni. Dhe egjitha kjo se në tavolinën e fitimtarëve tëluftës ishte servirur torta shqiptare, e gat-uar sipas Traktatit të fshehtë të Londrës.E kujt nuk do t’i pëlqente një copë? Shpesh-herë, kur është puna e përfitimeve të fit-imtarëve të luftërave, në tekstet e historisëgjen një shprehje tepër diplomatike, tëmbushur me finesë aristokrati: “Për të siste-muar interesat e tyre…” E për të sistemuarinteresat e fitimtarëve të Luftës së parëbotërore u mblodh në Paris në fillim të vitit1919 Konferenca e Paqes. Kjo skulptore vi-gane, njëlloj si Moirat e mitologjisë, do tëgdhendte edhe fatin shqiptar. Aty, në Par-is, do të duhej të përdorej dalta e drejtësisëhistorike, dalta komb dhe ajo etnike, të for-muara dhe të kalitura në rrjedhën brilantedhe të kuqe të shekujve, për të krijuarGalatean dhe jo Sobakieviçin. Në të tillaçështje gjithmonë fillohet me diplomaci.Diplomacia e bisedimeve kërkon një për-faqësi. Këtë përfaqësi e zgjodhi Kongresi iDurrësit. Ah ky Durrësi, ky baldakin i sh-këlqyer i historisë së Shqipërisë! Në kryetë delegacionit zyrtar ishte Turhan pashëPërmeti. Bashkëluftëtarët diplomatë të tijpërfaqësonin të gjithë Shqipërinë. Histori-ania Valentina Duka e jep përbërjen e tij :Mehmet Konica , ministër i Punëve të Jas-htme në Qeverinë e Durrësit , Mit’hatFrashëri, Mihal Turtulli , imzot LuigjBumçi, ipeshkëv i Lezhës dhe ministër paPortofol në Qeverinë e Durrësit, si përfaqë-sues i Shqipërisë së Veriut dhe MustafaKruja, ministër i Postë-telegrafëve, si për-faqësues i Shqipërisë së Mesme. Ky ekipmbartte drithërimat e një kombi të tërë : aii dinte vendimet e Konferencës së Londrëstë vitit 1913,( ato që e lanë Shqipërinë nëkufijtë e sotëm), ai i dinte edhe vendimet eTraktatit të fshehtë të Londrës të prillitnjëmijë e nëntëqind e pesëmbëdhjetë tëvlerësuara si “ Qefini i Shqipërisë “. Lëku-ra e mumjes nuk është më e rrudhur ngaçfarë do të katandisej Shqipëria nga këto

vendime. I vetëdijshëm për një betejë ba-jlozësh delegacioni ynë shpërtheu në njëenergji diplomatike superiore. Pavarësishtstrategjive, qëllimi sublim ishte Shqipëriaetnike, në mos, nga e keqja, gjunjëzim nëvitin 1913. Uvertura e çështjes shqiptare uluajt në Komisionin për çështjet greke ngaSHBA, Anglia, Franca dhe Italia.” Në lidhjeme kufirin jugor,-shkruan V. Duka,-pikë-pamjet e katër fuqive të mëdha nuk ishintë njëjta. Italia ishte për kufijtë e 1913-s nëJug, Anglia dhe Franca ishin për dhënien eKorçës dhe Gjirokastrës, Greqisë, ndërsaSHBA-ja e quante Vlorën të mjaftueshmepër Italinë; për Gjirokastrën mendonte t’iipej Greqisë…” Ah, kjo nuk mund të ishte

një uverturë, opera u hap me një marsh fu-nebër i kompozuar nga grykësia prej Bal-launi e shteteve fqinjë. Filloi të pretendon-te edhe Jugosllavia. Greqia, Italia dheJugosllavia! Shqipërisë i ishte vërsulur Cer-beri; do të duhej Herakliu për ta shpëtuar.Ky Herakli do të lindte pak më vonë, por nëngjarje kohore që nuk përmblidhen në këtëshkrim. Me 12 shkurt 1919 delegacioni ynëi paraqiti Konferencës së Parisit memoran-dumin e parë, me 24 shkurt të dytin. Nëkëto memorandume ishte alarmi, protesta,shqetësimi kulmor, egërsia e një nëne tëdëshpëruar, që mbron gjindjen e saj. Pornjëlloj si xhelati për viktimën e tij askushnuk pyeste për apokalipsin shqiptar. Më 7

mars Turhan Pasha i shkroi kryeministritfrancez, Klemansoit, që SHBA-së t’i ipejmandati nga Lidhja e Kombeve për të ad-ministruar distriktet e diskutuara të hapë-sirës shqiptare. Më 14 prill u protestuapërsëri me dy memorandume. Së bashku medelegacionin protestonin edhe përfaqësuesite shqiptarëve të Amerikës, të Kosovës, tëRumanisë, të Turqisë, etj. Me 16 prill pro-testonte edhe Esat Pasha, që e konsideron-te veten si kryetar të qeverisë shqiptare nëmërgim.Raporti i Komisionit të ekspertëve, që uparaqit në atë kohë, ishte një pretencë pi-rati. Italia u shpreh për kufirin e vitit 1913.Franca, njëlloj si spektatorët për gladiator-

Studiuesi Frederik Stamati pas shkrimit që botoi më 23 gusht të vitit 2008 rreth enigmës sëStudiuesi Frederik Stamati pas shkrimit që botoi më 23 gusht të vitit 2008 rreth enigmës sëStudiuesi Frederik Stamati pas shkrimit që botoi më 23 gusht të vitit 2008 rreth enigmës sëStudiuesi Frederik Stamati pas shkrimit që botoi më 23 gusht të vitit 2008 rreth enigmës sëStudiuesi Frederik Stamati pas shkrimit që botoi më 23 gusht të vitit 2008 rreth enigmës sënjë flamuri që daton “1 GUSHT 1919”, nuk reshti së kërkuari derisa ra në gjurmët e autorësinënjë flamuri që daton “1 GUSHT 1919”, nuk reshti së kërkuari derisa ra në gjurmët e autorësinënjë flamuri që daton “1 GUSHT 1919”, nuk reshti së kërkuari derisa ra në gjurmët e autorësinënjë flamuri që daton “1 GUSHT 1919”, nuk reshti së kërkuari derisa ra në gjurmët e autorësinënjë flamuri që daton “1 GUSHT 1919”, nuk reshti së kërkuari derisa ra në gjurmët e autorësinë

së këtij flamuri. Për suplementin “Rilindasi” ai rrëfen aventurat e këtij zbulimi të rrallësë këtij flamuri. Për suplementin “Rilindasi” ai rrëfen aventurat e këtij zbulimi të rrallësë këtij flamuri. Për suplementin “Rilindasi” ai rrëfen aventurat e këtij zbulimi të rrallësë këtij flamuri. Për suplementin “Rilindasi” ai rrëfen aventurat e këtij zbulimi të rrallësë këtij flamuri. Për suplementin “Rilindasi” ai rrëfen aventurat e këtij zbulimi të rrallë

Në foto:FrederikStamati

Me këtë flamurMe këtë flamurMe këtë flamurMe këtë flamurMe këtë flamurjam njohurjam njohurjam njohurjam njohurjam njohurdymbëdhjetë vjetdymbëdhjetë vjetdymbëdhjetë vjetdymbëdhjetë vjetdymbëdhjetë vjetmë parë, që nëmë parë, që nëmë parë, që nëmë parë, që nëmë parë, që në1999-n. T1999-n. T1999-n. T1999-n. T1999-n. Trem-rem-rem-rem-rem-bëdhjetë vjet aibëdhjetë vjet aibëdhjetë vjet aibëdhjetë vjet aibëdhjetë vjet aimbeti një enigmë,mbeti një enigmë,mbeti një enigmë,mbeti një enigmë,mbeti një enigmë,një skutë e errët enjë skutë e errët enjë skutë e errët enjë skutë e errët enjë skutë e errët ehistorisë së ruaj-historisë së ruaj-historisë së ruaj-historisë së ruaj-historisë së ruaj-tur në muzeologji.tur në muzeologji.tur në muzeologji.tur në muzeologji.tur në muzeologji.I nisur nga kuri-I nisur nga kuri-I nisur nga kuri-I nisur nga kuri-I nisur nga kuri-oziteti që nuk mëoziteti që nuk mëoziteti që nuk mëoziteti që nuk mëoziteti që nuk mëlinte të qetë dhelinte të qetë dhelinte të qetë dhelinte të qetë dhelinte të qetë dheme shumë ngame shumë ngame shumë ngame shumë ngame shumë ngadëshira për tëdëshira për tëdëshira për tëdëshira për tëdëshira për tëzbuluar origjinënzbuluar origjinënzbuluar origjinënzbuluar origjinënzbuluar origjinëne tij, u mora përe tij, u mora përe tij, u mora përe tij, u mora përe tij, u mora përnjë kohë të gjatënjë kohë të gjatënjë kohë të gjatënjë kohë të gjatënjë kohë të gjatëme të. Nuk lashëme të. Nuk lashëme të. Nuk lashëme të. Nuk lashëme të. Nuk lashëlibër historie palibër historie palibër historie palibër historie palibër historie palexuarlexuarlexuarlexuarlexuar, nuk lashë, nuk lashë, nuk lashë, nuk lashë, nuk lashëhistorian me emërhistorian me emërhistorian me emërhistorian me emërhistorian me emërpa e pyetur për tëpa e pyetur për tëpa e pyetur për tëpa e pyetur për tëpa e pyetur për të

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 19www.shqiptarja.comE diel, 27 maj 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI HISTORIA

in e plagosur uli gishtin poshtë për Sh-qipërinë e jugut: kjo do t’i kalonte Greqisë.Të njëjtin vendim dha edhe Anglia. Po kësh-tu edhe Amerika. Shqipëria po kafshohej medhëmbët e krokodilit: ai nuk e hap gojën pae këputur llokmën. Duhej zbrazur një push-kë. Këtë e bëri Italia. Ajo u bazua nëbroshurën e vitit 1915 mbi Shqipërinë dheMalin e Zi të botuar nga KomisioniGjeografik i Shërbimit Gjeografik të Ush-trisë, të Ministrisë së Luftës së Francës, kuthuhej se banorët me etni greke formoninvetëm dy grupe të vogla në afërsi tëGjirokastrës dhe Delvinës. Kështu , logjikësgreke i u ndez fitili i fuçisë së barutit. ªësh-tja shqiptare u ngatërrua më keq se në la-birinthet e Minotaurit. ªfarë fortune në këtëoqean pa brigje, edhe më e furishme ngaato që pikturon Turneri! Përfaqësia sh-qiptare ishte si një varkë kreshtave tëdallgëve, ku marinarët e saj të dëshpëruarmbledhin velat, e shtrëngojnë timonin përtë shpëtuar nga fundi tragjik. Në këtë for-tunë vetëm një, imzot Luigj Bumçi, u treguakapiten. Kleriku i pa diskretituar hodhi mbirrobën e priftit pelerinën e zyrtarit për tëdrejtuar i mandatuar nga Durrësi negoci-atën shqiptare. Shqipëria e nemitur mban-te frymën. Teli ishte tendosur, duhej vetëmnjë akord. Ishte një kohë kushtrimi, kur tin-gujt e kambanës drithërojnë qënien, engurtësojnë në pritjen befasuese, mbas sëcilës energjia e shpirtit kalon në shpërthim.Shpirti po shpërthente! Në Shkodër, nëDurrës, në Gjirokastër, që nga veriu në jug,patriotizmi përjetoi ngritjen me flatra.Apogjeu i kësaj ngritje ishin klubetpatriotike”Vllaznia “. Programi tyre ishtekulturor. Por fasada e tyre e zbukuruar mesimbolet e muzave nuk mund të mbylltepërbrenda aromën politike. Në to u bash-kuan shqiptarët. Një klub i tillë u krijuaedhe në Durrës në 1919. Historiani SaliHidri, duke shfletuar arkivin e Muzeut tëDurrësit, boton këtë shënim të Ali Riza Ko-sovës, drejtor i atëhershëm i Doganës sëqytetit të Durrësit; “Në vitin 1919 me tëndjerin Kasem Durrësi, hapëm në Durrësklubin “Vllaznia” me frymë patriotikekundër pretendimeve të Italisë”. Bashkëko-hës të A.R. Kosovës e quajn atë klubi “Shpëtimi”. A nuk ishte ky ideali i vërtetë ivitit 1919? Më 29 korrik Tittoni dhe Veni-zellosi, ministrat e jashtëm të Italisë dheGreqisë, hodhën në Paris firmat në një mar-rëveshje sipas së cilës Italia do të mbësh-

teste në konferencë kërkesën greke përaneksimin e Korçës dhe Gjirokastrës, kurseGreqia do të përkrahte idenë e mandatitItalian mbi Shqipërinë. Kishte edhe gjëratë tjera që lidheshin me Sarandën dheKanalin e Korfuzit. Si kështu, Italia, që derinë atë kohë kishte kundërshtuar Greqinë?Sa e saktë që ka qenë ajo thënia e GjergjFishtës për politikën! Më 30 korrik kryem-inistri i Italisë Nitti, i telegrafonte Tittonitnë Paris: “Edhe në qoftë se zërat e përhapurse shqiptarët përgatisin një lëvizje të arma-tosur kundër italianëve për të kundërshtu-ar mandatin që konferenca mund t’i ipteItalisë janë të rreme ose të tepruara, ngashumë shenja të tjera është e qartë se gjend-ja tonë në Shqipëri është e keqe, mbi tëgjitha gjendja morale. Atje ka sot ethe tënjë shqiptarizmi kaq të nxehtë sa i ka bërëedhe më të rënda pasojat e botimit të Trak-tatit të Londrës…”

* * *Në këto ethe shqiptarizmi u krijua ky fla-mur. Është flakë i kuq, me një të kuqe tëndezur, si zjarr. Ai përmban një thirrmë :

RROFT SHQIPNIA! Dhe poshtë saj: 1GUSHT 1919. Çfarë ndodhi me 1 gusht1919? Asnjë libër historie nuk e përmend.Askush nuk e mban mend, askush nuk etrashëgon në kujtime. Kjo datë enigmatike,si qelizë fosforeshente e jetës shqiptare tëvitit 1919, duhet të ndriçohet për të përsh-kënditur me rrezatimin e saj, si mijëra , emijëra ngjarje të tjera, sfondin e kuq të his-torisë. Flamuri është i gjatë 156 cm. dhe igjerë 90. Për ta realizuar janë qepur njërambi tjetrën dy pëlhura mëndafshi të njëcilësie shumë të lartë. Në buzina varenxhufka të vogla kuq e zi; katër prej tyre, nëtë katër qoshet, janë më të mëdha. Në të dy

anët ka të njëjtën pamje. Në mes është pik-turuar me tempera shqiponja, e nën të thir-rja dhe data. Shqiponja ndryshon nga ajozyrtare. Në atë kohë akoma nuk kishte njëligj, që të përcaktonte formën e simboleve.Në se do ta shikojmë me kujdes do të vëre-jmë se në këtë. flamur nuk ka vend për tëfutur shtizën, as litarin. A mos vallë kaqenë një si pano, apo banderolë manifesti-mi? Ku pra, ku është përdorur? I një men-dimi tjetër është historiani Shyqyri Vlashi.Ai, duke u bazuar në botimin e Sejfi Vlla-masit, i a atribon këtë flamur shoqërisë “Drita “ të krijuar në Tiranë nga OsmanMyderzi, shoqëri patriotike, “e cila me për-pjekjet e saj të mëdha, i ka bërë shërbimetë mëdha çështjes kombëtare me luftrat esaj kundër politikës proteksioniste tëQeverisë së Durrësit dhe për mbledhjen eKongresit të Lushnjes”. Këtë mendim, nëtë cilin këmbëngul ende Sh. Vlashi ma çfaqigjatë një bisede personale. Një ditë SaliHidri më pyeti: “Si shkruan, rroft , aporrnoft? Se Durrësi përdorte fjalën rrnoft”.Ndërsa historiani Muhin ªami më thontese data 1 gusht 1919 në flamur, nuk mund

të jetë jehonë e një ngjarje kaq të pran-ishme si marrëveshja Tittoni-Venizellos, ecila do të merrej vesh më vonë. I kujt praka qenë ky flamur? Ndërsa hamendësimetvazhdojnë të pluskojnë mbi oqeanin edijeve, le të thomi se është flamur i patri-otizmit shqiptar të viti 1919, derisa bu-rimet arkivore të japin një autorësi.

* * *Ky flamur ruhet në fondin etnografik tëInstitutit të Kulturës Popullore. ¨shtë bërëpjesë e tij në vitin 1946, kur u dorëzua përruajtje në Institutin e Shkencave. Studiue-si Jaho Brahaj mendon se ka qenë pjesë e

koleksionit të famshëm të Eqerem BejVlorës. Dhjetë vjet më parë, mbas një inon-date, pësoi nga myku dhe lagështia. Ah,çfarë kemi hequr atëherë! Ndërhyrjet emenjëhershme laboratorike e shpëtuan dhesot ai ruhet mirë. Veçse boja tempera, metë cilën është realizuar shqiponja dhe sh-krimi, është plasaritur prej kohësh.”

* * * Me këtë flamur jam njohur dymbëdhjetëvjet më parë, që në 1999-n. Trembëdhjetëvjet ai mbeti një enigmë, një skutë e errët ehistorisë së ruajtur në muzeologji. I nisurnga kurioziteti që nuk më linte të qetë dheme shumë nga dëshira për të zbuluarorigjinën e tij, u mora për një kohë të gjatëme të. Nuk lashë libër historie pa lexuar,nuk lashë historian me emër pa e pyeturpër të. Megjithatë, asgjë. Ndonëse ngjarjete asaj periudhe na shtynin në shoqërinë“Shpëtimi” të Durrësit, thënia e Z. Sali Hidrise Durrësi në atë kohë thonte “rrnoftë” dhejo “rroftë”, e mbante pikëpyetjen përparapërcaktimit përfundimtar. Dy vjet më parërashë në një dokument të ruajtur në Arkivine Shtetit ku thuhej se në vitin 1931 MuzeutKombëtar i ishte dhuruar flamuri i sho-qërisë “Djelmënija” e Stambollit. Dukepërzgjedhur flamujt që ruheshin në fondinetnografik të Qendrës së Studimeve Alban-ologjike mbeteshin vetëm tre të papërcak-tuar ende. Njëri prej tyre ishte edhe ky.Shfletova botimet për shoqatat shqiptare,këtu dhe jashtë Shqipërisë. Përsëri asgjë.Atëherë iu drejtova të gjithë koleksionistëveqë njihja. Dhe ja, njëri prej tyre, më i riu, Z.Niko Kotherja, më tregoi një fotografi meflamur të shoqërisë “Djelmënija” e Stambol-lit. E njoha menjëherë flamurin enigmë,duke ndjerë edhe emocionet e rastit. Dhetani po i kthehem edhe një herë dokumentitqë gjeta në Arkivin e Shtetit. Nuk më pëlqenqë t’i komentoj dokumentet, prandaj po ecitoj ashtu si« është:“ASH. Nr. fondit 380. Viti 1931. Dosja 129.Titulli: Bashkija e Tiranës. “Raport për ve-primtarinë e Bibliotekës Kombëtare dhemuzeumit.” Në faqen 11, “zëri BEGATIMETE MUZEJESE;pika 3) Dhurata e Zotit Riza Drini, Kryetari Komunës’ së Voskopojësë: 1 flamur të Sho-qërijës’ “Djelmënija” të Stambollitë (1919-1921).”Në atë periudhë kohore u krijuan disa sho-qata “Djelmënija”, në Shqipëri, por ja, edhejashtë saj. Dhe e gjitha nga situate politike.Nuk kam gjë tjetër për të shtuar për his-torinë e flamurit, ve« atyre të botuara nëgazetë katër vjet më parë. Ndoshta ndokushtjetër do të merret me historinë e shoqatëspër të zbuluar kuriozitetet historike të saj,me të cilat mund të lartësohet vlera dheemocionet që të ngjall flamuri. Por dua tëthem se pa fotografinë që më dha Z. NikoKotherja, do të ishte e pamundur që të bëhejidentifikimi i pritur prej kohësh. Dhe përkëtë dua ta falënderoj përzemërsisht studi-uesin dhe koleksionistin e ri, duke e vënëemrin e tij përbri emrit tim në meritën ezbulimit. Së fundmi, po tregoj se si u bë pjesëe fondit etnografik. Tashmë e dimë se ai vjennga Muzeu Kombëtar. Në vitin 1946 mate-rialet e atij muzeumi i u dorëzuan Institutittë Shkencave, i cili do të organizonte edhemuzeumin e ri. Por me sa duket nuk u har-tua ndonjë dokument, që do të tregonteorigjinën, kështu që ai dhe flamuj të tjerëmbetën pa “biografi”. Pastaj, në vitin 1957,me krijimin e Universitetit të Tiranës dheInstitutit të histori-gjuhësisë, i kaluan fon-dit etnografik, ku ruhen edhe sot.

Flamuri është i gjatë 156 cm dhe i gjerë 90. Për ta realizuar janëFlamuri është i gjatë 156 cm dhe i gjerë 90. Për ta realizuar janëFlamuri është i gjatë 156 cm dhe i gjerë 90. Për ta realizuar janëFlamuri është i gjatë 156 cm dhe i gjerë 90. Për ta realizuar janëFlamuri është i gjatë 156 cm dhe i gjerë 90. Për ta realizuar janëqepur njëra mbi tjetrën dy pëlhura mëndafshi të një cilësie shumë tëqepur njëra mbi tjetrën dy pëlhura mëndafshi të një cilësie shumë tëqepur njëra mbi tjetrën dy pëlhura mëndafshi të një cilësie shumë tëqepur njëra mbi tjetrën dy pëlhura mëndafshi të një cilësie shumë tëqepur njëra mbi tjetrën dy pëlhura mëndafshi të një cilësie shumë tëlartë. Në buzina varen xhufka të vogla kuq e zlartë. Në buzina varen xhufka të vogla kuq e zlartë. Në buzina varen xhufka të vogla kuq e zlartë. Në buzina varen xhufka të vogla kuq e zlartë. Në buzina varen xhufka të vogla kuq e zi; katër prej tyre, në tëi; katër prej tyre, në tëi; katër prej tyre, në tëi; katër prej tyre, në tëi; katër prej tyre, në tëkatër qoshet, janë më të mëdha. Në të dy anët ka të njëjtën pamje. Nëkatër qoshet, janë më të mëdha. Në të dy anët ka të njëjtën pamje. Nëkatër qoshet, janë më të mëdha. Në të dy anët ka të njëjtën pamje. Nëkatër qoshet, janë më të mëdha. Në të dy anët ka të njëjtën pamje. Nëkatër qoshet, janë më të mëdha. Në të dy anët ka të njëjtën pamje. Nëmes është pikturuar me tempera shqiponja, e nën të thirrja dhe datames është pikturuar me tempera shqiponja, e nën të thirrja dhe datames është pikturuar me tempera shqiponja, e nën të thirrja dhe datames është pikturuar me tempera shqiponja, e nën të thirrja dhe datames është pikturuar me tempera shqiponja, e nën të thirrja dhe data

Në foto: Flamuri i zbuluar

www.shqiptarja.com E diel, 27 maj 201220

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom DEBATIRRRRREPLIKËEPLIKËEPLIKËEPLIKËEPLIKË EEEEE DETYRUARDETYRUARDETYRUARDETYRUARDETYRUAR

QEMAL STAFACinizmi dhe padija e Çelo Hoxhës

Nasho JorgaqiNasho JorgaqiNasho JorgaqiNasho JorgaqiNasho Jorgaqi

Me sa duket prirja për të falsifikuar është një ves apo njëhandikap i pandarë i karakterit të

Çelo Hoxhës. Opinioni publik është njohurtanimë me falsifikimin që i bëri ai identi-tetit të një qytetari të Tiranës gjatëzgjedhjeve të para do viteve, për të cilën upadit edhe penalisht. Mbaj mend që kyskandal, me sa mora vesh, e tronditi dhe evuri në pozitë të vështirë Çelon. Por ç’ështëe vërteta nuk hoqi dorë nga vesi, sepse mekohë zbuloi një terren tjetër për t’u marrëme falsifikime dhe kjo ishte fusha e gjur-mimeve të ashtuquajtura historike. Në këtëfushë atij iu duk se gjeti veten: të shfleton-te shtypin e traditës dhe të publikonte ma-teriale nëpër gazeta, kryesisht për qëllimethjeshtë politike, larg çdo kriteri shkencor.Kështu, ai ka kohë që ka hapur Dosjerin eshfletimeve dhe “zbulimeve” të tij. Për çdolexues serioz e gjitha kjo është njëkatrahurë e vërtetë, një kasaphanë fakteshe të dhënash me komente të neveritshmedhe interpretime gjasme objektive, me sh-trembërime, gjymtime dhe falsifikime fla-grante, që shkelin e fyejnë etikën dhe tëvërtetën shkencore. Por ja që ky është au-tori i Dosjerit që shfaqet gati për ditë nështyp. Prej këtij Dosjeri kohët e fundit mëgoditi papritur shkrimi i Çelos me titullintronditës “Qemal Stafa ka qenë fashist, edokumentuar.” Nuk i besova syve, por shpe-jt e mblodha veten dhe thashë nën zë: “Derikëtu të arrijë gënjeshtra politike!” ÇeloHoxha kish zgjedhur ditën e shenjtë të 70vjetorit të flijimit të Qemal Stafës për tashpallur atë fashist përpara shqiptarëve. Kymi, i dalë nga gazetat e pluhurosura fash-iste, tentonte të përdhoste staturën monu-mentale të heroit tonë. O tempores, o mo-res!

Çfarë kish ndodhur? Çelua, duke shflet-uar gazetën “Fashizmi” të vitit 1939, kishhasur të botuar në faqet e saj skicën letrare“Rreze frengjijash” që mbante emrin QemalStafa. E mora me mend ngazëllimin e tijkur i ka zënë syri këtë shkrim. S’kish dam-kosje më të madhe për komunistët shqiptarëqë heroi i tyre emblematik kish bash-këpunuar me një fletushkë fashiste! Asnjëkeqardhje, asnjë trishtim, asnjë zhgënjim.Përkundrazi, një triumf, paçka se Qemaliishte shqiptar, kish gjakun e tij dhe qe fli-juar për lirinë e atdheut. Në çast mendja eÇelos filloi të punojë mbrapsht: ta shpalltesa më parë publikisht “deliktin” e rëndë tëheroit. Dhe pa e zgjatur e pa u thelluar, pahulumtuar më tej, i mbërthyer nga ethet ehakmarrjes, cinik e i pamëshirshëm, u vutë shkruajë , të fantazojë e të sajojë. Madjetë shpifë, të shfrejë, të flasë për gjëra krejttë paqena, ngarkuar me mllefe politike. Pra,të shkelë pa mëshirë mbi kujtimin e njëritprej figurave më idealiste të historisë sonëmoderne.

Por si është e vërteta? Me që kam pasurnderin dhe fatin të jem marrë me hu-lumtimin dhe studimin e jetës së QemalStafës, e konsideroj për detyrë t’ia bëj tënjohur opinionit, sidomos brezave të rinj,këtë të vërtetë.

Në faqen letrare të gazetës “Fashizmi”të datës 1 tetor 1939 u pa e botuar skicaletrare “Rreze frengjijash” e Qemalit. Ishtegjashtëmujori i parë i pushtimit fashist, kurfanfarat e propagandës demagogjike qenënë kulmin e tyre, siç bëheshin shumëmanovra për të tërhequr dhe kompromen-tuar figura nga radhët e intelektualëve pa-triotë. Qemali, i sapo dalë nga burgu dhe injohur si antizogist për emrin e nderuar që

gëzonte, do të përballej në këtë kohë jo njëherë me orvatjet lajkatare të organizatorittë rinisë fashiste Xhovani Xhir. Por ai do t’irefuzonte burrërisht. Ndërkaq, së bashkume Vasil Shanton do të drejtonin grupin

komunist të Shkodrës dhe do të përga-titeshin për detyrat që i prisnin në kushtete pushtimit. Edhe pse i papunë, ai nuk dotë pranonte asnjë lloj nëpunësie që i ofron-te administrata kuislinge. Nga ana tjetër,

Qemali nuk do t’i shkëpuste lidhjet meletërsinë, do të lexonte e do të shkruante.Shkrimet e kësaj kohe për fat të keq nuk ikanë shpëtuar rrebeshit fashist që përfsh-iu dhe shtëpinë e tij. I vetmi dorëshkrimqë ka arritur është një ese e shkruar përSkënderbeun. Evokimi i kësaj figure në ko-hën e vështirë që kalonte vendi ishte kup-timplotë. Por asnjë shkrim nuk jep për bot-im, ua lexon vetëm shokëve tepër të afërtdhe i kyç në sirtar. Ai mbyll veshët para thir-rjeve të shtypit fashist për bashkëpunim.Madje i shikon me përbuzje firmat e disaletrarëve që botonin nëpër gazetat e ditës.Ai këshillon që t’u qëndrojnë larg këtyrekurtheve që ngrenë fashistët. Por këta tëfundit çfarë nuk bëjnë që ta përlyejnë poli-tikisht Qemalin.

Atëherë u gjet një bashkënxënës i tij iviteve të gjimnazit të Shkodrës, Lazër Radi,që punonte redaktor në gazetën “Fashizmi”dhe ruante një fletore me shkrime letraretë Qemalit nga koha e shkollës, që t’i kom-prometonte emrin. Ky, pabesisht dhe arbi-trarisht, shkëputi nga fletorja skicën letrare“Rreze frengjijash” dhe e botoi në gazetën“Fashizmi”. Merret me mend zemërimi dherevolta e Qemalit. Ishte një incident i rëndë,i thurur djallëzisht nga gjerarkët fashistëpër të mashtruar opinionin dhe për ta për-lyer figurën e tij të nderuar...

Sipas kujtimeve të vëllait, Alaudinit,Qemali menjëherë pas botimit të shkrimit idërgoi një letër proteste drejtorisë së fle-tushkës “Fashizmi”, nëpërmjet të cilëskërkonte që të botohej një shënimpërgënjeshtrues se shkrimi ishte publikuarpa lejen e autorit. Veç kësaj, ai do t’i shkru-ante dhe një letër Lazër Radit, me njëzemërim të përmbajtur që ia diktonin pozi-ta dhe rrethanat e kohës, ku mes të tjerashi thotë: “Me çudi të madhe para disa ditëshkam parë shkrimin “Rreze frengjijash” qëmbante nënshkrimin tim. Ti e din vetë serregullat ma elementare të publicitetit dheparimet ma të para të burrnisë shqiptare,nuk lejojnë në asnjë mënyrë të përdorenemri dhe pena e huej, pa qenë kjo në dijenitë interesuemit. Tue qenë se vetën ti e kepasë shkrimin tim që nga koha e vjetër eShkodrës, të drejtohem tue të këshilluemtë bajsh një gjest, me të cilin të dëftesh seatë shkrim e ke botue ti, pa pyetë të nënësh-kuemin. Përndryshe, përgjegjësia bie mbity. Po të them se nuk do të lejoj kurrë që tëbahen në emnin tim veprime për të cilat nukkam as ma të voglën dijeni.”

Lazër Radi heshti, siç s’u ndje as redak-sia e gazetës. Qëllimi ishte arritur dhe qëlli-mi justifikon mjetin. E ç’mund të bënte Qe-mali kur rendi fashist atëherë në Shqipërinuk desh t’ia dinte për të drejta, për princ-ipe e rregulla, për etikë elementare. Një akti tillë do t’ia rriste më shumë urrejtjen Qe-malit ndaj pushtuesve fashistë dhe do tamobilizonte më tej në luftë kundër tyre.

Kjo është e vërteta që nuk e di Çelo Hox-ha dhe s’ka si ta dijë, pasi ai di të merretvetëm me shfletime gazetash dhe të shfryjëmllefe antikombëtare për t’i sjellë shërbimepolitikës revanshiste të ditës.

Në foto: “Qemal Stafa” tablo e Bukurosh Sejdinit 1964