PLANIRANJE RADIOTERAPIJEMART 2012
Planiranje radioterapije
ICRU 50* Niz postupaka u slijedu za primjenu radioterapije u
tretmanu tumora Odrediti Cilj terapije: Radikalni, Palijativni, Th
nemalignih bol Propisati dozu zraenja za tumor, ali i za okolna
normalna tkiva -Prescribing Dokumentirati tj ostaviti sve
zabiljeeno -Recording Omoguiti pravilno izvjestiti o provedenom
postupku kada ustreba -Reporting Na osnovu dijagnostikih postupaka
definisati volumen koji hoemo tretirati- Ciljni volumen*
International Commission on Radiation Units and Measurements
(ICRU).
Prescibing, recording and reporting photon beam therapy, ICRU
Report 50. Bethesda, MD,USA: ICRU, 1993.
Planiranje RT
1. 2. 3.
Cilj: Napraviti takvu distribuciju doze da tumor bude homogeno i
precizno ozraen, a da okolna zdrava tkiva budu to vie zatiena od
zraenja Zadaci: Precizno definisati volumen (tumora) koji je cilj
zraenja (ciljni volumen-CV) Odrediti: Cilj zraenja (palijativni ili
radikalni) Nain zraenja(tehnika: teleterapija, brahiterapija)
Odabir vrste i energije zraenja, karakteristike zranih snopova
(veliina, broj, poloaj, teina, moduliranje klinasti filtri,
...)
Faktori prema kojima se odreuju indikacije i metode zraenja1.
Cilj radioterapije : RadikalnaStadij bolesti, Lokacije tumora,
i Palijativna
Tumor: Vrsta tumora (senzitivnost na zraenje),Pacijent: Stanja
bolesnika (ope stanje, komorbiditet, dob,ranije terapije, neki
socijalni faktori)Radiosenzibilizatori Radioprotektori Hipertermija
Tolerancija koe i vitalnih organa organa na zraenje rane i kasne
posljedice zraenja
CILJNI VOLUMEN
Gros tumor volume (GTV): palpabilna ili vidljiva proirenost
tumora-makroskopska bolest koju vidimo klinikim pregledom ili
optimalnom imaging metodom Clinical target volume (CTV): ukljuuje
pored GTV i podruje direktnog mikroskopskog irenja tumora Planirani
target volumen (PTV): ukljuuje GTV i CTV
CILJNI VOLUMEN
Promjene poloaja, oblika,dimenzija CTV
Disanje Pomjeranje srca Gutanje Motilitet crijeva Pomjeranje
organa(prostate) punjenjem mokrane beike i rektuma
ODNOS VOLUMENA I DOZE ZRAENJA (ICRU 50 )
Ciljni volumen (CV)Kliniki ciljni vol.(CTV) Planirani ciljni
vol.(PTV) Zraeni ciljni vol.
(ITV:Treated vol.+OR)
Rizini organi (OR) Vrua taka (Hot Spot)1. International
Commission on Radiation Units and Measurements (ICRU). Prescibing,
recording and reporting photon beam therapy, ICRU Report 50.
Bethesda, MD,USA: ICRU, 1993. Zraenje nakon odstranjenog tumora
lijeve dojke.
Prikaz rasporeda doze u centralnom planu. 1-Tkivo dojke (ciljni
volumen)-svijetlocrvena. Isprekidana svijetlocrvena linija-granica
Planiranog ciljnog volumena; 2-OR-Rizini organi-plua i srce.
Isprekidana plava linija 95% izodoza obuhvata ciljni volumen.
Izodoze: 95% tamnoplava, 105% tamnocrvena, 50% zelena, 20%
svijetloplava.
simulator: Slui za odabir najpovoljnijih geometrijskih
parametara snopova zraenja (kako bi Ciljni Volumen bio u potpunosti
obuhvaen referentnom dozom zraenja uz maksimalnu zatitu Rizinih
Organa) -Oponaanje svih mehanikih osobina RT maine: -Pokreti rtg
cijevi identini pokretima glave RT aparata -SSD(FKD), FAD podudarni
sa RT aparatom Sastavni dijelovi: -rotirajui stativ (gentry)
-dijagnostika rtg cijev i pojaiva slike sa draem kasete (grafija,
skopija sa TV lancem-podeavanje zranih snopova u toku skopije)
Konstrukcija aparata: rotacija gentrija, identina izvor-axis
distanca, rotacija kolimatora, kretanje pojaivaa slike, kretnje
stola, mehaniko kretanje kolimatora polja i ica za oznaavanje
polja, podeenost lasera. Omoguava oponaanje svih mehanikih osobina
radioterapijske maine, ukljuujui i primjenu svih akcesorija za
poloaj pacijenta, drae blokova za zatitu i oblikovanje zranih
snopova Radioterapijski
PLANIRANJE ZRAENJA:1.SIMULACIJA
PLANIRANJE ZRAENJA:1.SIMULACIJA Simulacija
-Podeavanje poloaja i dimenzija zranih snopova dok se ne
zadovolje uslovi: obuhvaenost zranim snopovima CTV,uz
minimal.zraenje rizinih organa(OR)
polja zraenja(poloaja i dimenzija zranih snopova), priprema za
planiranje zraenja pomou kompjuterizirane tomografije, simulacija
uraenog plana zraenja, simulacija i provjera zatitnih blokova,
korekcija polja zraenja. Pacijent se kod simulacije postavlja u
najpovoljniji poloaj za budue zraenje Simulacija Rtg
grafija polja zraenja
Ucrtavanje
polja zraenja na koi, odnosno
na maski
UCRTAVANJE KONTURE
Ucrtavanje konture tijela (preko centralnog presjeka CV)
-mehaniki pantografom-laserski
-kompjuteriziranatomografija (CT)
CT idealna imaging metoda za planiranje RTDigitalne radioloke
tehnike kod planiranja RT: UZ, CT, MRI, PET Kompjuterizirana
tomografija(CT)-zlatni standard u planiranju radioterapije
anatomske strukture u transverz.presjeku- uvid u treu
dimenziju-volumni prikaz organa,njihova jasna vizualizacija i
meusobni odnos tano odreena vanjska kontura tijela definicija CTV
dojke (dimenzije,struktura, poloaj),odnos prema (OR), definisanje
OR lokalizacija tumorskog leita vizualizacija bez distorzije slike
detaljne informaticije o denzitetu (strukturi)tkiva(CT
jedinice)
CT-based virtual simulationRT machine
CT scanner
TPS
Virtual simulat. workstation
Izrada doznog plana
Za homogenizaciju distribucije doza: klinasti filtri ili
kompenzacioni filtri Za zatitu zdravih tkiva i organa: individualni
blokovi od olovne legure Kod izraunavanja doze obavezno se uzima u
obzir razliita apsorpcija zraenja u pojedinim tkivima odn.medijima:
zrak(plua), voda(solidna tkiva), minerali(kost)
PLANIRANJE RADIOTERAPIJE
CT-Sim- Adventages(cnt.)Electronic portal imaging device on
radiotherapy machine recordes the geometry of the radiotherapy
field delivered to these images. Digitally reconstructed
radiographs (DDRs) electronically compared with original field
design to verify the accuracy of treatment delivery
Odlike zranih snopova. Modeliranje zranih snopova- bolusi,
kompenzatori, klinasti filtri
MODELIRANJE CILJNOG VOLUMENA- ZATITNI BLOKOVI, MLC- KONFORMALNA
RADIOTERAPIJA
Klinasti filtri
Obrnuti kvadratni zakon znaajan je i za radioterapiju i za
zatitu od zraenjaKada se RT provodi na kratkoj distanci od izvora,
doza opada brzo sa udaljenou radi obrnutog kvadratnog zakona. To se
deava kod brahiterapije Veina eksternalne radioterapije provodi se
kao teleterapija ( na distanci od 80120 cm). Stoga, pad doze je
relativno mali radi velike distance.
Obrnuti kvadratni zakon
Brachytherapy isodose curves pokazuju brzi pad doze rapid
fall-off . Ovdje su izodozne krive uske , distanca izmeukrivulja je
kratka.
Teletherapy isodose curves pokazuju spori pad doze slow
fall-off. Ovdje su isodosne krive iroke, distanca meuizodoznim
krivuljama je duga. Kod Isocentrinog treatment (constant SAD)
obrnuti kvadratni
Inverse Square Law
Kvadratni zakon
Bolus
KOMPENZACIONI FILTERI
Shielding Blocks
Pozicioniranje i imobilizacija
Pozicioniranje i imobilizacija pacijenta
Pozicioniranje i imobilizacija podrazimijevaju fiksaciju i
imobilizaciju pacijenta, tj, podruja od interesa, u terapijskom
poloaju Osnovni princip- mogunost potpune reproducibilnosti na
tretmanskom aparatu poloaja pacijenta utvrenog prilikom planiranja
radioterapije. Poloaj treba da bude komforan za pacijenta. Bilo
kakva promjena poloaja pacijenta dovodi do nepreciznosti
radioterapijskog tretmana
Pozicioniranje
Pozicioniranje pacijenta za zraenje zavisi od poloaja CV i OR Od
tehnike i predviene doze zraenja Od opeg stanja pacijenta (stariji
pacijenti, kardiorespiratorno insuficijentni, operirani, tjelesne
konstitucije, bolovi...) Gojazni i / ili pacijenti sa velikim
abdominalnim konim naborima mogu biti problematini za zraenje, jer
veliki gubitak koe u naborima i promenljivost debljine pacijenta
ine kone markere nestabilnim. Djeca
Akcesorije za pozicioniranje i imobilizaciju kod RT glave i
vrata-maske i podloci za glavu
IMOBILIZACIJA REFERENTNE TAKE
PRONACIONI POLOAJ - IMOBILIZACIJA
PRONACIONI POLOAJ - IMOBILIZACIJA
Pozicioniranje u pronaciji za zraenje tm.plua, abdomena,
dojke
POZICIONIRANJEBolesti ginekoloke regije
Ukoliko zatita tankog creva lateralnim poljima nije mogua, moe
se pokuati sa zraenjem pacijenta u pronacionom poloaju na belly
boardu (ploa sa centralnim otvorom za stomak), koristei
grtavitaciju za pomeranje tankog creva iz zranog polja.
POZICIONIRANJEKarcinom rektuma
Kod pacijenata koji se zrae zbog karcinoma rektuma obino se
koriste tehnike sa tri i etiri RT polja. Pronacija se esto koristi
da bi se olakalo izvodjenje zraenja lateralnim poljima koja kod
veine pacijenata obuhvataju sakrum i gluteuse.
POZICIONIRANJEKarcinom prostate
POZICIONIRANJEZraenje abdomenaPoeljno je da se, kod zraenja
abdomena i male karlice, to veci volumen tankog creva nadje izvan
zranog volumena zbog ograniene radiotolerancije ovog organa.
Razliite metode mogu smanjiti volumen tankog creva unutar zranog
polja: - poloaj pronacije na ploi sa centralnim otvorom ("belly
board") - kompresija abdominalnog zida i distenzija mokrane beike.
- hiruke metode pomeranja i fiksacije vijuga tankog creva.. -
eliminie rigidnost ploe RT stola u odnosu na stomak u poloaju
pronacije poznata je kao belly board.
POZICIONIRANJEZraenje abdomena
Ova sprava omoguuje nesmetano, gravitacijom uslovljeno,
uklanjanje prednjeg trbunog zida i tankog creva izvan geometrije RT
snopa.
- poloaj pronacije na ploi sa centralnim otvorom ("belly
board")
POZICIONIRANJEZraenje abdomena
Belly board moe biti napravljen i od obine stiroform ploe
debljine 8 - 10 cm koja ima centralni otvor u koji ulazi pelvis /
donji deo abdomena u pronacionom poloaju pacijenta.
Podmeta od stiroforma za imobilizaciju stopala, ukombinaciji sa
podmetaem za koleno omoguava reproducibilno razdvajanje
stopala.
IMOBILIZACIONE TEHNIKE I SISTEMI
Sprave za imobilizaciju pelvisa
Za kompleksnije tehnike zraenja koriste se i specijalni sistemi
za imobilizaciju pacijenata. Obino se za pozicioniranje i
imobilizaciju pelvisa koriste dve vrste sistema i oba mogu biti
modifikovana za izvodjenje RT u supinacionom i pronacionom poloaju.
Jedan sistem se izradjuje po principu Alfa Cradle ili Vac Loc
podmetaa a drugi po principu fiksacije termoplastinom maskom.
POZICIONIRANJEKarcinom prostate
Vakum dueci-jastuci za imobilizaciju i pozicioniranje
