Podstawy Gospodarki PrzestrzennejRozwój strefy podmiejskiej. Suburbanizacja a Urban Sprawl

Katedra Gospodarki Przestrzennej i Architektury KrajobrazuUniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie

Ekspansja przestrzenna miastU

RB

AN

IZA

CJA

Urbanizacja nędzyUrbanizacja nędzy

► kolosalny rozrost slumsów, a w jego następstwie – choroby społeczne, przestępczość, wysokie wskaźniki umieralności i katastrofy społeczne na niespotykaną dotąd skalę,

► aktualne wyzwania cywilizacyjne i zagrożenia są w pierwszym rzędzie związane z urbanizacją krajów rozwijających się.

UR

BA

NIZ

AC

JA

związane z urbanizacją krajów rozwijających się.

Urbanizacja bogactwaUrbanizacja bogactwa,

► relokacja do suburbiów rodzin klasy średniej i wyższej, z wieloma negatywnymi efektami tego zjawiska,

►niekontrolowany rozwój miast skutkuje wzrostem potrzeb transportowych, wzrostem konsumpcji energii, podnosi koszty infrastruktury miejskiej i negatywnie oddziałuje na jakość przestrzeni podmiejskich oraz na środowisko naturalne.

Źródło:[3]

Stadia rozwoju regionów miejskich

•• UrbanizacjaUrbanizacja - ośrodek miejski rozwija się kosztem otaczających go obszarów wiejskich, liczba ludności całego miasta (aglomeracji) wzrasta,

•• SuburbanizacjaSuburbanizacja lub eksurbanizacjieksurbanizacji - strefa otaczająca miasto rozwija się kosztem ośrodka centralnego, co w efekcie daje rozwój przestrzenny aglomeracji, liczba ludności całego miasta przestrzenny aglomeracji, liczba ludności całego miasta (aglomeracji) wzrasta,

•• DDezurbanizacjaezurbanizacja lub kontrurbanizacjakontrurbanizacja - ubytek ludności z ośrodka centralnego, jak i zewnętrznych części miasta (aglomeracji)

•• ReurbanizacjaReurbanizacja - zmniejsza się wskaźnik ubytku ludności z ośrodka centralnego

Stadia rozwoju regionów miejskich

Model stadiów rozwoju regionów miejskich (Klaassen i Scimemi(1981)) pierwotnie nazwany modelem cyklu nazwany modelem cyklu życia miasta.

Model uwzględnia relację między wzrostem liczby ludności w rdzeniu i w obwodzie regionu miejskiego.

Stadia rozwoju regionów miejskich

Jeśli w wyniku wewnętrznej redystrybucji (saldo migracji) przyrost ludności i podmiotów gospodarczych jest wyższy w strefie podmiejskiej niż w mieście centralnym oznacza to że miasto wkroczyło w fazę względnej suburbanizacji, a jeśli w mieście centralnym pojawia się ubytek ludności, wtedy mamy do czynienia z fazą bezwzględnej suburbanizacji.

Rozwój przestrzenny czy już suburbanizacja?

Intensyfikacja zagospodarowania terenów podmiejskich spowodowana jest wyczerpaniem się możliwości realizacji nowego programu miejskiego w dotychczasowych granicach struktur zurbanizowanych.

RO

ZW

ÓJ

Przenoszenie miejsca pracy i zamieszkania poza dotychczasowe granice struktur ,której nie towarzyszy wzrost liczby ludności oraz przyrost ilościowy miejsc pracy.

SB

UR

BA

NIZ

AC

JA

Źródło:[8]

Suburbanizacja

• „suburbium” oznaczającego peryferyjny w stosunku do zainwestowanych terenów w mieście lub przylegający do granic administracyjnych miasta (blisko położony) obszar o funkcjach mieszkaniowych,

• najszersze znaczenie „suburbanizacji” to proces „urbanizacji strefy podmiejskiej”,

• proces ten najczęściej wskazuje na zmiany sposobu użytkowania ziemi. O suburbanizacji mówimy zarówno w kontekście przekształcania terenów wiejskich w tereny miejskie, jak i procesu intensyfikacji i zagęszczenia już użytkowanych nierolniczo terenów.

Suburbanizacja – dlaczego?

Czynniki ekonomiczne

• rozwój sieci transportowych, co przyczyniło się do szybkiego rozwoju i upowszechnienia środków transportu publicznego i prywatnego oraz dobre skomunikowanie przedmieść z miastem,

• poprawa sytuacji materialnej społeczeństwa umożliwiająca zakup nieruchomości i środków transportu oraz korzystna cena nieruchomości na obszarach podmiejskich i wiejskich w stosunku do wysokich cen gruntów w mieście,

• stosunkowo niskie koszty zamieszkania i życia na obszarach wiejskich, • słaba gospodarka przestrzenna w aspekcie zrównoważonego rozwoju

miast,

Suburbanizacja – dlaczego?

Czynniki ekonomiczne cd.

• wprowadzenie gospodarki opartej na zasadzie wolnego rynku (w tym otwarta przedsiębiorczość),

• przyzwolenie przez samorządy lokalne na lokalizację dużych inwestycji poza miastem dla zwiększenia dochodów gmin,

• lokalizacja centrów handlowych na obrzeżach miast, generująca powstawanie w bezpośrednim sąsiedztwie nowych osiedli mieszkaniowych,

• rozwój technologii (przemysłowych, informacyjnych) oraz techniki.

Suburbanizacja – dlaczego?

• chęć posiadania własnego domu poza miastem będącego miejscem zamieszkania lub drugiego domu stanowiącego miejsce wypoczynku i rekreacji,

• zaspokojenie bliskiego kontaktu z przyrodą,

Czynniki społeczne

• zaspokojenie bliskiego kontaktu z przyrodą, • zamieszkiwanie w środowisku zdrowym, oddalonym od zgiełku miasta, i

zanieczyszczeń generowanych przez postępującą cywilizację miast, • ucieczka ze śródmieść miast, będących centrum rozwijającej się patologii

społecznej (w tym narkomanii, alkoholizmu, przemocy, ubóstwa), • poprawa bezpieczeństwa zamieszkania, • atrakcyjność terenów wiejskich, • potrzeba podkreślenia klasy społecznej przez budowanie w obszarach

peryferyjnych miast rezydencji.

Źródło:[5]

Kontekst przestrzenny zjawiska

wewnątrz granic wewnątrz granic

poza granicami miasta centralnego w obrębie tzw. strefy podmiejskiej bliższej

poza granicami miasta centralnego w obrębie tzw. strefy podmiejskiej bliższej

w obrębie strefy w obrębie strefy

SUBURBANIZACJASUBURBANIZACJA

wewnątrz granic administracyjnych miasta

centralnego

wewnątrz granic administracyjnych miasta

centralnego

w obrębie strefy podmiejskiej dalszej

w obrębie strefy podmiejskiej dalszej

Źródło: [4]

Modele rozwoju struktur podmiejskich

• Rozwój skoncentrowany wzdłuż głównych pasm lub w wydzielonych obszarach,

• Rozwój chaotyczny, nie podporządkowany regułom koncentracji wokół głównych ciągów komunikacyjnych i infrastruktury technicznej

• Model mieszany.

Determinanty wyboru modelu:

• Dostępność własnościowa i planistyczna terenu,

• Ograniczenia fizjograficzne i przyrodnicze,

• Popyt na rynku nieruchomości,

• Dostępność infrastrukturalna i komunikacyjna,

• Sąsiedztwo infrastruktury społecznej.

Źródło: [8]

Urban sprawl (eksurbanizacja)„sprawl” oznacza rozprzestrzenianie się lub rozwijanie w sposób nieregularny i nieładny; pojęcie ma wydźwięk negatywny

•• Urban Urban sprawlsprawl (rozproszona (rozproszona suburbanizacjasuburbanizacja) ) oznacza proces zagospodarowywania w określony sposób terenów wiejskich poza zwartą strefą bardziej intensywnie użytkowaną w strefie bardziej intensywnie użytkowaną w strefie podmiejskiej.

• Zagospodarowanie to cechuje rozproszona lokalizacja domostw, usług oraz miejsc pracy (centra biurowe, zakłady przemysłowe), połączonych nadmiernie rozbudowaną i niefunkcjonalną siecią dróg, a mieszkańcy tych terenów są silnie uzależnieni od samochodu (Duany i in. 2000; Peiser 2001; Squires 2002).

Urban sprawl

Urban Sprawl and Smart Growth Study Act (2001):

„urban sprawl” to każda zmiana w sposobie użytkowania przestrzeni poza terenem centralnego miasta, która:

• prowadzi do częściowego rozproszenia budownictwa mieszkaniowego lub usługowego; usługowego;

• utraty otwartej przestrzeni, gospodarstw rolnych, przyrody ożywionej;

• utraty wartości przyrodniczych, krajobrazowych, kulturowych i rekreacyjnych;

• może skutkować podwyższonymi wydatkami publicznymi na infrastrukturę, instytucje publiczne lub transport.

Negatywne skutki

Niszczenie zasobów naturalnych:

• Rabunkowy charakter gospodarki gruntowej,

• Nasilanie procesów pustynnienia,

• Niszczone są ekosystemy naturalne – bezpośrednio lub poprzez – bezpośrednio lub poprzez rozdrabnianie obszarów, tworzenie barier, rozrywanie korytarzy migracji.

• Uszczuplane są stopniowo obszary przyrody chronionej.

Źródło:[7]

Negatywne skutki

Nadmierne zużycie energii:

• dominacja samochodu prywatnego –wysoce energochłonnego. Skutki wtórne: wzrost zanieczyszczeń powietrza, ziemi, emisji CO2

• Do wzrostu zużycia energii i jego • Do wzrostu zużycia energii i jego wtórnych skutków środowiskowych przyczyniają się także wydłużane systemy dystrybucji nośników infrastruktury technicznej i in.

Źródło:[7]

Negatywne skutki

Skutki społeczno-ekonomiczne:

• rosnąca segregacja mieszkańców według dochodów.

• znacznie bardziej kosztowna forma budowy miasta, w tym:

coraz większe wydatki na codzienne dojazdy,

trud i rosnący koszt zatłoczenia dróg,

niewspółmiernie wysokie koszty rozciągania infrastruktury miejskiej

www.kciuk.pl

Źródło:[7]

Pozytywy doraźne …

„Przecież wszyscy są zadowoleni...”:

• właściciele terenów rolnych, sprzedający je za wielkie pieniądze,

• inwestorzy kupujący tereny znacznie taniej niż w mieście,

• gminy – zwiększające dochody • gminy – zwiększające dochody z podatków od coraz liczniejszych przybyszów...

Przeciwdziałanie

Od początku XX w., w Europie podejmowano działania obronne, racjonalizujące:

• Stopniowo wprowadzano współczesne prawa o planowaniu przestrzennym i kontroli użytkowania terenów (land-use), z coraz silniejszą strukturą administracji odpowiedzialnej za ład przestrzenny w kraju,

• Wprowadzono specjalne narzędzia ochrony stref podmiejskich przed presją zabudowy – ustawę o „zielonych pierścieniach” (green belts – w W.Brytanii i zabudowy – ustawę o „zielonych pierścieniach” (green belts – w W.Brytanii i innych),

• Lansowano i realizowano ideę budowy „nowych miast” i planowej rozbudowy „miast rozwojowych” dla napływających do miast mas ludności, by zapobiec żywiołowi rozlewania się miast centralnych.

W efekcie problem został względnie skutecznie opanowany, przynajmniej w tych krajach, gdzie środki te wprowadzono w życie w sposób konsekwentny (np. Wielka Brytania, Francja, Niemcy, Holandia, Kraje Skandynawskie...).

Źródło: [7]

Literatura[1] A.T. Kowalewski, Społeczne, ekonomiczne i przestrzenne bariery rozwoju zrównoważonego, Instytut Rozwoju Miast, Kraków 2006,

[2] A.T. Kowalewski, Rozwój zrównoważony w procesach urbanizacji, Nauka 1/2005, ss.123-146

[3] ESDP – European Spatial Development Perspective. Wyd. 2000

[4] A. Lisowski, M. Grochowski, Procesy suburbanizacji. Uwarunkowania, formy i konsekwencje, Ekspertyzy do Koncepcji Zagospodarowania Przestrzennego Kraju, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2009

[5] J. Małek, Historyczne i współczesne uwarunkowania procesów suburbanizacji, Przestrzeń i FORMA 16/2011FORMA 16/2011

[6] P. Lorens, Suburbanizacja w procesie rozwoju miasta postsocjalistycznego [w:] Lorens P. (red.)

Problem suburbanizacji, Biblioteka Urbanisty 7, Urbanista, Warszawa, 2005, s. 33–44.

[7] R. Dylewski, Żywiołowa suburbanizacja w świetle raportu Komisji Europejskiej i wnioski dla ,Człowiek i Środowisko 31 (1-2) 2007, s. 123-131,

[8] P. Lorens, Urban sprawl. Wpływ na przestrzeń. Prezentacja multimedialna. Politechnika Gdańska Wydział Architektury

[9] http://www.transport-publiczny.pl/wiadomosci/bkm-urban-sprawl-nie-da-sie-zatrzymac-trzeba-nim-sterowac-45997.html