Gra o Budżet. Narzędzie zwiększające partycypację w zarządzaniu

Redakcja: dr Anna Koch dr Tomasz Potkański

Centrum Rozwiązań Systemowych

Narzędzie zwiększające partycypację w zarządzaniu miastem

Wydanie drugie, uzupełnione

Redakcja

dr Anna Koch

drTomaszPotkański

Autorzy tekstów

Gunnar Grímsson

ŁukaszJarząbek

dr Anna Koch

MagdalenaKostulska

MichałPająk

drTomaszPotkański

drAnnaPrzybylska

Współpracownicy merytoryczni

PiotrChoroś

JakubDamurski

JoannaLudwiczak

PiotrMagnuszewski

BartłomiejPejo

AndrzejPorawski

Redakcja / Korekta tekstów

JoannaProniewicz,PiotrRadecki,MarzenaWiśniak,DorotaSzmajnta

Skład i grafika

AnnaTomik

Wydawnictwo

CentrumRozwiązańSystemowychwramachprojektuGra o Budżet. Aktywizacja

obywateli Lublina i Świdnika w zakresie budżetu partycypacyjnego.

Wydaniedrugie,uzupełnione.

Cenrum Rozwiązań Systemowych

Wrocław,2015

NumerIBSN:978-83-64365-05-8

ProjektrealizowanyprzezStowarzyszenieCentrumRozwiązańSystemowychwpartner-

stwiezGminąLublin,GminąŚwidnik,ZwiązkiemMiastPolskichiCitizensFoundation.

ProjektrealizowanywramachprogramuObywateledlaDemokracji,finansowanego

zFunduszyEOG.

O książce Abstract

Wprowadzenie

Rozdział 1. Budżety partycypacyjne w Polsce DylematyLękprzedzmianamiBrak,niejasnośćlubzmiennośćregułTrudnościwokreśleniupriorytetówikryteriówOgraniczeniarocznejperspektywybudżetowejProblemywkomunikacjiwładzyzobywatelamiNiskaznajomośćnarzędziwzmacniającychpartycypacjęNiskipoziomzaufaniaspołecznegoiniechęćdoaktywnościWzorzecpostępowaniaTypologiabudżetówpartycypacyjnychwPolsceNarzędziawzmacniającepartycypacjęUwagikońcowedorozdziałupierwszego

Rozdział 2. Budżety obywatelskie w Lublinie i Świdniku BudżetobywatelskiwLublinieTrudnepoczątkiPierwszedoświadczeniaWnioskizewaluacjiBudżetobywatelskiwŚwidniku

SPiS tReŚCi

01

02

0507

09

13141516161718202021222629

313233343536

Rozdział 3. Gra o Budżet PoważnegryjakonarzędzieedukacjiGraoBudżetEtapyopracowaniagryPrzygotowaniemateriałówdogryRozgrywkakrokpokrokuEwaluacjarozgrywkiRaportzrozgrywkiPromocjawydarzenia–dobrepraktykiRolamoderatorawgrze

Rozdział 4. Uczestnicy rozgrywek o Grze o Budżet – wyniki ewaluacji rozgrywek w Lublinie

Rozdział 5. Doświadczenia i rekomendacje BudżetobywatelskiweFrancjiBudżetobywatelskizBetter Neighborhoods (LepszymiSąsiedztwami)wRejkjawikunaIslandii

Zakończenie

Załączniki

Bibliografia

Przypisy

03

0405

39404243495558595960

63

7172

76

82

84

92

95

PrezentujemyGręo Budżet–inno-wacyjnenarzędzie,którepomagamiesz-kańcomiwładzommiastwdyskusjiobudżetach

Oddajemydorąkczytelnikówksiążkę,która,popierwszeporuszatematangażowaniasięobywateliwzarządzanieswoimmiastem,podrugieprzedstawiadobrepraktykistosowanewPolsceinaświe-ciewtymobszarze,apotrzecieprezentujeinnowacyjnenarzędzie,jakimjestGra o Budżet.Publikacjataadresowanajestdosamorzą-dowców,przedstawicieliwładz,reprezentantóworganizacjipoza-rządowych,lokalnychaktywistów,którzychcąpoznaćnarzędziaułatwiającedziałanienarzeczdobraswoichmiastigmin.Znajdująsiętuodpowiedzinapytaniazwiązanezpartycypacjąspołeczną1 izagadnieniamitowarzyszącymiwdrażaniubudżetówpartycypa-cyjnych2wpolskichmiastach.Stawiamyrównieżpytanie:Dlaczego ponad połowa Polaków prawie w ogóle nie interesuje się sprawami mia-sta/gminy bądź najbliższej okolicy3 oraz czy można zmienić taki stan rzeczy?Prezentujemyinnowacyjnenarzędzie,którepomagamiesz-kańcomiwładzommiastwprowadzeniudyskusjinatematbudżetów.Przekazujemypotrzebnąwiedzędojegozastosowania:opismetodyorazdokładneinstrukcjesłużąceprzygotowaniuiprzeprowadzeniuGry o BudżetwkażdymmieścieigminiewPolsce.NiniejszapublikacjapowstaławramachprojektuGra o Budżet.

Aktywizacja obywateli Lublina i Świdnika w zakresie budżetu party-cypacyjnegopromującegoaktywnyudziałmieszkańcówwustalaniumiejskiegobudżetu.Projektzostałzrealizowanynaprzestrzenilat2014–2016przezCentrumRozwiązańSystemowychwpartner-stwiezgminąLublin,ZwiązkiemMiastPolskich,gminąŚwidniki islandzkąCitizensFoundation,wramachprogramuObywatele dla DemokracjifinansowanegozFunduszyEOG.OsiąprojektujestgrasymulacyjnazainspirowanagrąBudget GamesstworzonąprzezInnovationGames®wcelupomocymieszkańcomiwładzomamery-kańskiegomiastaSanJosewdyskusjinatematbudżetumiejskiego.Grazostałazaadaptowanadopolskichrealiów,byzwiększyćpoczu-ciewspółodpowiedzialnościmieszkańcówLublinaiŚwidnikazamiejskiefinanse.Opisujemytudoświadczeniaorazwnioski,które

O kSiążCe

oksiążce

6 członkowiekonsorcjumprojektuzebraliwtrakciejegotrwania.Doty-cząonezagadnieńzwiązanychzwdrażaniembudżetupartycypacyjnegoinarzędziwzmacnianiapartycypacji.Wpierwszymrozdzialeprzybliżamyzagadnieniazwiązanezrealizacją

budżetówpartycypacyjnychjakoformyaktywnegouczestnictwamiesz-kańcówpolskichmiastwprocesiedecyzyjnym.PrzedstawiamytakżeopracowanąprzezZwiązekMiastPolskichtypologiębudżetówpartycy-pacyjnychwPolsceorazwskazujemyniektórenarzędziawzmacnianiapartycypacjistosowanewkrajuinaświecie.Możnabowiemprzyjąć,żeimwięcejtakichnarzędzistosujesamorząd,tymbardziejzależymunawłączaniumieszkańcówwewspółrządzenie.WedługInternationalAsso-ciationofPublicParticipationwystępująróżnepoziomyzaangażowaniamieszkańcówwsprawypubliczne4,awynikibadańwskazują5,żeparty-cypacjamacharakterstopniowalny,dlategoteżwniniejszejpublikacjiprzyglądamysięróżnymnarzędziom,konfrontującichzałożeniaimeto-dyzdrabinąpartycypacji6.Obejmujeonaróżneszczeblespołecznegozaangażowania–odcałkowitegobrakupartycypacji,poprzezinformo-wanie,konsultacje,ażporóżneformywspółdecydowania.KolejnerozdziałyzawierająopisrealizacjiBudżetuObywatelskiego

wLublinieiŚwidnikuorazwynikiewaluacjiprojektu.Prezentujemywyniki z ankiet ewaluacyjnychdotyczącychużycia innowacyjnegonarzędziawzmacnianiapartycypacjimieszkańców.ZnajdątuPaństwooceny,opinieiwypowiedziuczestnikówrozgrywek.Przekazujemyszcze-gółowyopismetodyidokładneinstrukcjepozwalająceprzygotowaćiprzeprowadzićGrę o BudżetwdowolnymmieścieczygminiewPolsce.Wpublikacjitejznajdujesięrównieżopisdobrychpraktykbudżetupar-tycypacyjnegorealizowanegoweFrancjioraznarzędziaktywizującychmieszkańcówRejkiawikunaIslandii.Serdeczniezapraszamydolektury.

oksiążce

aBStRaCt

Thepurposeofthispublicationistoaddresstheissueofcivicengage-mentincitybudgeting;topresentbestpracticesregardingthistopic(fromPolandandothercountries);andtodescribeaninnovativetoolforimprovingcitizenengagement:Gra o Budzet (Budget Game).Thepublicationistargetedtowardslocalgovernmentofficers,non-gover-nmentalorganizations,andcommunityactivistswhowanttolearnmoreabouttoolsthatcanbeusedforcitizenactivation.WetrytooutlinesomeoftheimportantissuesregardingcitizenparticipationandtheimplementationofparticipatorybudgetinginPolishcities.Weposeaquestion:whymorethanahalfofPolesshowsnointerestintheproblemsoftheircities,municipalitiesoreventheirclosestneighborhoods?Andmoreover,howcanwechangethat?Finally,wepresentthegamingtoolthatcanhelpcitizensandlocalauthoritiestopursuediscussionaboutcitybudget.Wealsoprovideallnecessaryinformationonhowtousethistool:descriptionofthemethod,anddetailedinstructionsforpreparingandconductingthegameineverycityandmunicipalityinPoland.ThispublicationwascreatedasapartoftheBudget Game. Activa-

tion of Lublin and Swidnik Citizens in the Field of Participatory Budg-etingprojectthatpromotescitizenparticipationintheprocessofdecidingoncitybudget.Theprojectwasrealizedbetween2014and2016.ItisimplementedbytheCentreforSystemsSolutions,inpart-nershipwiththeMunicipalityofLublin,theAssociationofPolishCities,MunicipalityofSwidnikandIcelandicCitizensFoundation,asapartofCitizens for Democracyprogramme,financedbytheEEAFunds.MainpartofthisprojectisasimulationgameinspiredbyBudget GamescreatedbyInnovationGames®tohelpcitizensandlocalauthoritiesofthecityofSanJose(USA)topursuediscussionaboutcitybudgeting.ThegamewasthenadaptedtothePolishreali-tytoincreasethesenseofco-responsibilityinregardofcityfinancesincitizensofLublinandSwidnik.

abstract

Istotądemokracjideliberatywnejjestdochodzeniedowspólnychdecyzjipoprzezdyskusjęidebatę

Gdybypotraktowaćtowprowadzeniejakowstępdopowieściohisto-riinaszegonaroduzaczęlibyśmyodzdania:W 1989 r. do Polski wróciła demokracja.Zagadnieniaporuszanewtejpublikacjisązakorzenioneiwyrastająztejwłaśnieformysprawowaniawładzy.Demokracja7 ozna-czanimniej,niwięcejwładzęsprawowanąprzezlud.Majednakwielewariantów.Podstawowerozróżnieniedotyczyformy,wjakiejobywa-telewykonująswojąwolę.Istniejetradycjademokracjibezpośredniej,w której obywatele aktywnieuczestnicząwpodejmowaniudecyzjipolitycznych,oraztradycjademokracjipośredniej(przedstawicielskiej),gdziewładzapolitycznasprawowanajestpośredniopoprzezwybiera-nychprzedstawicieli–rząd8.Demokracjaprzedstawicielskafunkcjonujewoparciuointerakcjęwładzzobywatelami9. Autorzy Przewodnika po partycypacji społecznej10przywołująjeszczejednątradycję–demokra-cjideliberatywnej,którejistotąjestdochodzeniedowspólnychdecyzjipoprzezdyskusjęidebatę11.Formataprzewidujeuczestnictwo,angażo-waniesię–czylipartycypacjęobywateliwsprawowaniuwładzy,przezciągłyiefektywnyproceskomunikowaniasięzrządzącymi.Rząd działa na różnych poziomach: lokalnym, regionalnym, krajowym i międzynaro-dowym12.Obszar,poktórymporuszamysięwniniejszymopracowaniu,dotyczywszystkichwyżejprzytoczonychformdemokracjiwwymiarzelokalnym–konkretnie–odnoszącymsiędorelacjipomiędzywładzamisamorządowymiamieszkańcamimiastigmin.Sposobywzmacnianiainterakcjimiędzysamorządamiamieszkańcami

sątakiesamejakwprzypadkurządówiobywateli:informowanie,kon-sultowanieiaktywnyudziałorazzaangażowaniemieszkańcówwpodej-mowaniedecyzjiitworzeniepolityki13.Demoskratos–władza ludujestbowiemsprawowana,projektowanaprzezobywateliawykonywanaprzezichprzedstawicieli–wtymprzypadkusamorządylokalne14.Demokra-cjamasiętymlepiej,imwiększajestaktywnośćobywateli.Tymczasemwwielukrajacheuropejskichmówisięokryzysiedemokracji,odemo-kratycznym deficycie15.

WPROWaDZenie

wprowadzenie

10

Informowanie,konsultowanieoraz

zaangażowaniemieszkańców

wpodejmowaniedecyzjitogłówne

sposobybudowaniarelacjiwładza–obywatele

Aktywnośćobywa-telitofundament

demokracji,aPolskamajeden

znajniższychwskaźnikówpartycypacji

wEuropie

Od kilkudziesięciu lat w wielu krajach o stabilnej i dobrze ugruntowanej demokracji zmniejsza się udział obywateli w wyborach, partie polityczne tracą swych członków, spa-da zaufanie do instytucji publicznych. Także w Polsce defi-cyt demokratyczny przybiera niepokojące rozmiary – oprócz niewiary w demokrację przedstawicielską postępuje odwrót od aktywnego zainteresowania sprawami wspólnymi16.

WynikiEuropejskiegoSondażuSpołecznego17z2012r.pokazują,żePol-skawewskaźnikachpartycypacjizajmujeostatniemiejsca,wyprzeda-jącjedynieBułgarięiWęgry18.Powodemtakiegostanurzeczyjestsilnepoczuciebezradności.WiększośćPolakówdeklaruje,żeniemapoczuciawpływuaninasprawykraju,aninawetnato,codziejesięwichnaj-bliższymotoczeniu–wewspólnociesamorządowej19.Zkoleibadania20

przeprowadzonewstyczniu2011r.wskazują,żezainteresowaniespra-wamimiasta/gminyczynajbliższejokolicyjestwiększeniżzaintere-sowaniesprawamikrajowymi,równieżpoczuciewpływunatesprawyjestwiększewprzypadkuwydarzeńlokalnychniżkrajowych.BadaniaprzeprowadzonewramachprojektuDecydujmy razemw2012r.21dowo-dzą,żewżyciepublicznenajchętniejwłączająsięmieszkańcymałychspołeczności,wktórychwięzi społeczne są relatywnie silniejsze a poziom atomizacji22 niższy, ale gdzie również władzom łatwiej uruchamiać procesy partycypacyjne ze względu na mniejszy niż w dużych ośrodkach miejskich dystans, który dzieli ich od mieszkańców23.

Podsumowując:aktywnośćobywatelitofundamentdemokracji,nie-stetywPolsceaktywnośćtajestbardzoniska–mamyjedenznajniż-szychwskaźnikówpartycypacjiwEuropie.Jednązprzyczyntakiegostanurzeczyjestpoczuciebezradnościwynikającezprzekonania,żeprzeciętnyPolakniemawpływunato,codziejesięwjegokrajuczywjegomiejscuzamieszkania.Aczkolwiek,jeśliwnikliwiejprzyjrzymysięwynikombadań,tookażesię,żedużeznaczeniemamiejscezamieszka-nia.Immniejszamiejscowość,tymmniejbezradnisięczujemy,tymczę-ściejjesteśmyprzekonani,żemamywpływnato,codziejesięwnaszejokolicy.Polacymająmniejszepoczuciewpływunadecyzjezapadającenaszczebluogólnokrajowymniżnatepodejmowanewichlokalnychspołecznościach.Byćmożedlategoczęściejinteresujemysiętym,codziejesięwnaszejgminie,wnaszymmiasteczkuniżtym,codziejesięwkraju.Immniejszajestmiejscowość,wktórejmieszkamy,tymchętniej

wprowadzenie

11

Komunikacja,zaufa-nieorazpartycypa-cjasązesobąściślezwiązaneistanowiąfundamentrelacjiwładza-obywatele

Wjakisposóbmoż-nawspomócdemo-kracjęnapoziomiemiastigmin?Jednązważniejszychodpowiedzinatopytaniejestwzmac-nianiepartycypacjiiwdrażanieideidemokratycznegowspółrządzenia

izwiększymprzekonaniemwłączamysięwsprawypubliczne.Dlacze-go?Ponieważwmałychukładachlokalnychprzepływinformacjijestefektywniejszy(przystępnośćinformacji,łatwośćnawiązywaniarelacjibezpośrednich),niebezznaczeniasąrównieżwięzispołeczneipoczu-cietożsamościlokalnej24,coprzekładasięnapoczuciewspółodpowie-dzialności.Mieszkańcymałychmiastiwsiczująsięlepiejinformowaniorazjakwskazująbadaniaczęściejuczestnicząwkonsultacjachspołecz-nych,spotkaniachzradnymi,burmistrzamiczywójtami,cobezpośred-nioprzekładasięnaichpoczuciezaufaniaizaangażowaniewsprawypubliczne25.Możnapowiedzieć,żeczęściejczująsiętraktowanijakoważ-nypartnerwdyskusjiosprawach,któredotycząichbezpośrednio,któredotycząichmiasta,ichdomu.Tymczasem,wdużychmiastachprzeko-nanieobyciuważnympartneremwdyskusjizwładzamijestznacznierzadsze–stądogólnieniższypoziomzaufaniaizaangażowania.Ciąglejednakżemusimymiećnawzględziefakt,żewskalicałegokrajupoziompartycypacji,czyliangażowaniasięobywateliwprocespodejmowaniadecyzjiorazpoczuciawpółodpowiedzialnościzasprawypubliczne,jestbardzoniski.Samorządydużychmiast–wobliczuniskiegozaufaniaspołecznegowynikającegozodczuwanegoprzezobywatelibrakuwpły-wunasprawypubliczne–musząpoprawićkomunikacjęzmieszkańcamiiznaleźćefektywnesposobynawzmacnianiepartycypacji.Komunikacja,zaufanieorazpartycypacjasąbowiemzesobąściślezwiązaneistanowiąfundamentrelacjiwładza-obywatele.Wjakisposóbmożnawspomócdemokracjęnapoziomiemiastigmin?

Jednązważniejszychodpowiedzinatopytaniejestwzmacnianieparty-cypacjiiwdrażanieideidemokratycznegowspółrządzenia26.Włączaniemieszkańcówdoprocesupodejmowaniadecyzjijestjednymznajważ-niejszychwyzwańwewspółczesnejPolsce.Demokratycznespołeczeń-stwawykształciłymechanizmyiinstytucje,któresąpomocnewposze-rzaniuobywatelskiejkontrolinadprocesempolitycznym,jakrównieżkilkaformbezpośredniego,społecznegonacisku.Dopierwszejkategoriizaliczamymiędzyinnymireferenda,konsultacjespołeczneibudżetypartycypacyjne,dodrugiej–ulicznedemonstracje,strajkiiobywatelskiepetycje27.Badaniapokazują,żezdecydowanieczęściejwolimyjednaknaróżnesposobyoprotestowywaćdecyzje,niżwpływaćnaichpodejmowa-nieprzezudziałwaktywnościachobywatelskich28.Zuwaginaprzyjętyobszarnaszychzainteresowańorazzakrestematycznypublikacjiograni-czymysięwdalszychrozważaniachdomechanizmówiprocesówpierw-szejkategorii,którezadr.TadeuszemKaźmierczakiemidrAnnąOlech,

wprowadzenie

12

Dobrerelacjewładzyzobywatelamitolepszapolityka

publiczna,większezaufaniedorządu

iwkonsekwencjisil-niejszademokracja

traktujemyjakoaktywnośćobywateli,czyliwłączanieichwprocesdecy-zyjny29.Jesttobowiemucieleśnienieideispołeczeństwaobywatelskiego.Naszauwagaskupisięnabudżeciepartycypacyjnym30ikonsultacjachspo-łecznych,jakotychrodzajachpartycypacjipublicznej,którychcelemjestdoskonalenie procesu decyzyjnego i jakości świadczonych usług publicznych tak, by zapewnić wokół nich możliwy konsensus oraz wsparcie i przychylność obywateli31.Władzewzmacniająrelacjezobywatelamipoprzezinformo-wanie,organizowaniekonsultacjiistwarzaniewarunkówdoaktywnegouczestnictwa.Istniejątrzygłównepowodypodejmowaniatakichdziałań,którewzajemniesięwzmacniają:lepszapolitykapubliczna,większezaufa-niedorząduiwkonsekwencjisilniejszademokracja32.

wprowadzenie

01Budżety partycypacyjne w polsce

14

Czywładzesamo-rządowesągotowe

dodzieleniasięwładząamieszkań-cydobraniaodpo-wiedzialnościza

decyzjeoinwesty-cjachirozwiązywa-

nieproblemów?

Tam,gdzietwo-rzysięmieszkań-comwarunkido

współdecydowaniaiwspółodpowie-

dzialnościzamiastomożnadostrzec

wielepozytywnychzjawisk

DYLeMatY

Władzeiurzędnicyprzypomocyiwsparcium.in.organizacjiobywatel-skichorazspołecznychstarająsięopracowywać,wprowadzaćirozwijaćbardziejefektywne,dynamiczneidługotrwałerelacjemiędzyobywa-telamiaurzędem.Widaćchęcidecydentówsamorządowychdoanga-żowaniamieszkańcówwdialog,proceswspółdecydowaniaiwspółod-powiedzialnościzarozwójmiasta.Istniejejednakpoważnaobawa,czytorozwiązaniesprawdzisięwpolskichmiastach.Czywładzesamorzą-dowesągotowedodzieleniasięwładząamieszkańcydobraniaodpo-wiedzialnościzadecyzjeoinwestycjachirozwiązywanieproblemów?Wyczuwalnajestpresjawywierananaadministracjęsamorządową,abyrozwijaćspołeczeństwoobywatelskie,oddawaćczęśćwładzymieszkań-comiwłączaćichdozarządzaniaprzestrzeniąmiejską.Presjęwywierająod góryUniaEuropejska,aod dołuorganizacjeobywatelskie.WefekciezwiększyłasięwostatnichlatachliczbasamorządówwPolscewprowa-dzającychbudżetpartycypacyjny.Wchwiliobecnejjestonwtrakciewdrażaniawconajmniej140miastach. Tam,gdzie tworzy sięmieszkańcomwarunkidowspółdecydowaniaiwspółodpowiedzialnościzamiastomożnadostrzecwielepozytywnychzjawisk.Mieszkańcywskazująrozwiązaniaproblemówspołecznych,two-rząnoweidee,dążądobardziejzrównoważonychbudżetów(uwzględniają-cychpotrzebyróżnychgrupspołecznych).Rośnieteżskłonnośćdopłace-niapodatkówizrozumieniedlakoniecznościcięćbudżetowych.Wefekcie

01 rozdział01|dylematy

15podnosisiępoziomzaufaniaspołecznego,anawetuprzejmości.Dziękiwiększemuzaangażowaniuobywatelskiemuinadzorowispołecznemuobniżająsiękosztyadministracyjne.Możliwestajesięprzełamanieimpa-supolitycznego.Mimo,żecorazwięcejsamorządówwprowadzabudżetyobywatelskie,wciążniejesttowPolscepowszechnapraktyka.Dlaczegotaksiędzieje?Powodówmożebyćwiele.Przeanalizujmykilkaznich.

Lęk PRZeD ZMianaMi

WedługwizjiUniiEuropejskiejmiastaprzyszłościbędąwspółzarządzaneprzezmieszkańców:

Potrzebne są nowe metody zarządzania oparte na przeka-zywaniu uprawnień obywatelom, zaangażowaniu wszystkich zainteresowanych stron oraz innowacyjnym wykorzystywa-niu kapitału społecznego. (…) Aby lepiej zrozumieć problemy i potencjał gospodarki lokalnej i jej zasobów, miasta powinny opracować bardziej zróżnicowane i czułe wskaźniki. Muszą one także mobilizować zainteresowane strony i obywateli w ramach zbiorowych, opartych na uczestnictwie, działań planowania i tworzenia wizji rozwoju. Kluczową rolę w tej dziedzinie może odgrywać metoda przewidywania strategicz-nego (foresight) i inne narzędzia planowania strategicznego.33

Należyjednakpamiętać,żezarównojednostkijakizbiorowościniepod-dająsięłatwozmianom.Niechęćdozmianmożewystąpićipostroniewładzipostroniemieszkańców.Wtejnaturalnejniechęciupatrywaćmożnanajwiększejbarierydlawprowadzaniainicjatywtakichjakbudżetobywatelski.Włodarzemiastmogąsięwtensposóbbronićprzedodda-niemczęściwładzy,azwłaszczaprzedponoszeniemodpowiedzialno-ścizadecyzje,którepodjęlimieszkańcy.Wichodczuciumieszkańcyniezawszemająwystarczającąwiedzę,bypodejmowaćsłusznedecyzje.Procesypartycypacyjnewymagająjawności,transparentnościiotwar-tości(wtymrównieżnakrytykę),czegodopierosięwPolsceuczymy.Postroniemieszkańcówniechęćdozmianmożewynikaćzbrakuwiarywsensangażowaniasięwsprawyspołeczne,znieznajomościprocedurpartycypacyjnychlubzpoczucia,żepo to płacę podatki, żeby urzędnicy zajmowali się sprawami publicznymi.

rozdział01| dylematy

Miastaprzyszło-ścibędąwspół-zarządzaneprzezmieszkańców

16

Każdymieszkaniecmatakiesamopra-wododecydowania

oswoimmieście–niezależnieodstatusumajątko-

wego,społecznego,anawetmiejscazameldowania

Znalezienieoptymalnych

rozwiązańwymagaczasuorazdobrej

współpracypomię-dzyurzędnikami,stronąspołeczną

iradnymi

BRak, niejaSnOŚć LUB ZMiennOŚć ReGUł

ZdaniemHenri’egoLefebvre’a,twórcykoncepcjiprawa do miasta,każ-dymieszkaniecmatakiesamoprawododecydowaniaoswoimmie-ście34.Niezależnieodstatusumajątkowego,społecznegoanawetmiej-scazameldowania–wystarczy,żewtymmieściemieszkalubpracuje.Tapodstawowaregułaniezawszeznajdujepełnąakceptacjęwśródurzędnikówodpowiedzialnychzawprowadzeniebudżetówobywatel-skich–wymagabowiemzaufaniadomieszkańcówiichdeklaracjinatematzwiązkuzmiastem.Jednak,abysprawnierealizowaćproceduryzwiązanezbudżetem

obywatelskimniezbędnejestwypracowanieszereguszczegółowychrozwiązań.Powinnybyćonewypracowanezudziałemstronyspołecz-nej,skuteczniekomunikowaneiniezmieniaćsięzbytczęsto.Aprzedewszystkimmusząbyćprzestrzeganeprzezurzędników ipolityków.Wszelkiepróbyichnaginaniapowinnybyćeliminowane.Winnymprzy-padku–bardzoszybkonastępujespadekzaufaniaspołecznego,abudżetpartcypacyjnyzaczynabyćpostrzeganyjakolistek figowy dla tradycyj-nychpoczynańwładzlubzabiegPR-owy.

tRUDnOŚCi W OkReŚLeniU PRiORYtetóW i kRYteRióW

Przytworzeniubudżetupartycypacyjnegozregułyurzędnicychcąoddaćjaknajmniejkompetencjiipieniędzy,którymidysponują,zkoleiobywa-tele,jeślijużsięzaangażują,chcąprzejąćjaknajwięcej.Otoprzykłado-wedylematy:jakąalokacjęśrodkówburmistrzowieiradnimająoddaćwręcespołeczeństwa(wsytuacji,gdywsensieformalno-prawnymzatedecyzjeodpowiadająburmistrzirada)?Czymieszkańcymająwybie-raćzadaniawramachpriorytetównarzuconychprzezurzędnikówczyskonsultowanychwcześniejzestronąspołeczną?Amożejedynymogra-niczeniempowinnabyćzgodnośćdanegodziałaniazprawemizakresemkompetencjimiasta?Czydzielićśrodkinaosiedla,nadzielnice,amożewszystkieprojektypowinnybyćogólnomiejskie?Czywprowadzaćlimitywartościprojektów?Amożepowinnobyćtak,żeszerokiekonsultacjezaczynająsięjużnapoziomietworzeniabudżetumiasta,gminy,powiatu(coformalniejestdziśmożliwe,alewpraktyceniejeststosowane)?Rozstrzygnięcietychdylematówiznalezienieoptymalnychrozwiązań

wymagaczasuorazdobrejwspółpracypomiędzyurzędnikami,stroną

rozdział01|dylematy

17społecznąiradnymi.Trzebabowiempamiętać,żefinalnymdecydentemwbudżeciepartycypacyjnymjestradamiasta.Toodniejzależy,czypro-jektymieszkańcówzostanązatwierdzoneostateczniedorealizacji,czyteżnie.Zgodniezprocedurąustalaniawydatkówpublicznych,toprezydentczyburmistrzmiastaprzedkładaprojektmiejskiegobudżetutemugremium.Rekomendującgodozatwierdzeniamożeprzedłożyćbudżetpartycypacyj-nywwersjiwybranejprzezmieszkańcówlubzmodyfikowanejprzezurząd.Radamiastapodejmuje,wformieuchwały,ostatecznądecyzjęwtejsprawie.Ztegoteżpowoduwartoodsamegopoczątkuzadbaćowłączenieradnychdopracnadplanowaniembudżetupartycypacyjnego.Praktykamiastrealizującychbudżetypartycypacyjnepokazuje,że

wpełnirealnejeststopniowezwiększanieudziałuśrodkówoddawa-nychdodecyzjiobywateli,napodstawiewypracowanychdoświadczeń,wnioskówidziałańusprawniających.Sprawdzasiętakżeprzyznawanieosobnejpuliśrodkównamałeidużeprojekty,cowpływanazwiększeniepopularnościbudżetupartycypacyjnego,gdzieszansenarealizacjęmajątakżelokalne,osiedloweinicjatywy.

OGRaniCZenia ROCZnej PeRSPektYWY BUDżetOWej

Ustalaniewysokościbudżetupartycypacyjnegopowinnobyćpoprze-dzonegruntownąanaliząkierunkówrozwojumiasta,atakżekonsulta-cjamim.in.zorganizacjamipozarządowymi,środowiskaminaukowymiimieszkańcami,takabyuzgodnionakwotaniebyłafestiwalem obietnic bez pokrycia.WPolscerealneśrodkifinansowezcałkowitegobudżetu,przeznaczonedodecyzjimieszkańców,wynosząod0,002%do3,403%35.Niestety,dotychczasowepolskiedoświadczeniaprzyprojektachpar-

tycypacyjnych,nawettychnajbardziejudanych,niedoprowadziłydopoprawybądźwzmocnienia realizacji celówdługofalowychmiastairealizacjiwizjizrównoważonegorozwoju.Głównymproblememjestfakt,żebudżetypolskichmiastsąplanowaneirealizowanewcyklujed-negoroku.Oznaczato,żespośródzgłoszonychprzezobywatelipropo-zycjidobudżetupartycypacyjnego,mogązostaćzrealizowanetylkote,któremogąbyćrealizowanejedyniewperspektywierokubudżetowego.Projektywykraczającepozatęperspektywęczasową,abyzostaćzreali-zowane,musząbyćcorokuodnawiane.Atosiłąrzeczywobeczmien-nościsytuacjiekonomicznej,społecznejilast but not least,politycznej–stawiapodznakiemzapytaniaskutecznośćichrealizacji,choćwżadnym


Praktykamiastrealizującychbudże-typartycypacyjnepokazuje,żespraw-dzasięstopniowezwiększanieudziałuśrodkówoddawa-nychdodecyzjiobywateli

Jednorocznośćbudżetówmiastpowoduje,żeprzyję-temogąbyćtylko tepropozycjemieszkańców,któredająsięzrealizowaćwrokubudżetowym

18

Odformydialoguzmieszkańcami

zależystopieńichzaangażowania

wsprawymiasta–najskuteczniej-sząjestparty-cypacja,czyli

współdecydowanie

wypadkuniejestniemożliwe.Poprostuniejeststosowane–abyłabytodrogarozwojubudżetupartycypacyjnego,jakoskutecznegonarzędziapartycypacjiwtworzeniubudżetówizarządzaniumiastem.Tymczasem,np.wNiemczech,budżetpartycypacyjnytoproceswie-

loletniegoplanowaniainwestycyjnegowmieście.Tutajmieszkańcyniedecydująowydaniupuliśrodkówbudżetowychnadanyrok,alewybie-rająokreślonąliczbęprojektów,zgwarancjąichwdrożeniawramachplanówwieloletnich(wPoczdamieto20projektów)36.PrzykładNiemiecmożebyćdlanasinspiracjąwwykorzystaniubudżetupartycypacyjnegodowspieraniadługofalowejstrategiirozwojuzrównoważonegomiasta.Polskiebudżetypartycypacyjnesąjednoroczne(tj.przyjmujesiędo

nichprojekty,któremożnawykonaćwtrakciejednegorokubudżeto-wego)–tegoograniczeniarozwojowegonarzędzia,jakimjestbudżetpartycypacyjny,jeszczenieudałosięobejść–choćwymagatotylkozmianyzałożeńijestwpełnimożliwewaktualnymstanieprawnym.Jednakwniektórychmiastachuchwałąradyprzyjmujesiębudżetypar-tycypacyjnez góryjakoprogramwieloletni–powtarzanycoroku(aniecoroczniepodejmujesiędecyzjęokontynuacji).Np.wKoninieuchwa-łaRadyMiastaprzewidziała,żewokresie5lat(od2015do2019r.)nabudżetypartycypacyjneprzeznaczysiępo2mlnzł.

PROBLeMY W kOMUnikaCji WłaDZY Z OBYWateLaMi

Prawdziwąporażkąjestfakt,żeprzezostatnie25lat,pomimowieluwysiłkówipunktowychsukcesów,niewypracowaliśmyrzeczywiścieskutecznychmetoddialogumiędzywładzamiiobywatelami.Problemykomunikacyjneibrakumiejętnościporozumiewaniasiętoczęstaprzy-czynakonfliktówiniechęcidowspółpracynaliniiurzędnicy–miesz-kańcy.WanaliziekapitałuspołecznegowPolscez2012r.niskipoziomdebatypublicznejidialoguobywatelskiegowskazywanesąjakojednazesłabościnaszegopaństwa37.Partycypacjaspołecznazakładawspół-pracęwszystkichzainteresowanychosób,zajmującychsiękonkretnymiproblemami,awypracowywanestanowiskawyrażająróżnorodnośćichpoglądów.Istniejepotrzebawymianyinformacji,wspólnegorozwiązy-waniakonfliktów,atakżeuzupełnieniaprojektówiplanówznajomo-ściąlokalnychproblemów.Odwybranejformydialoguzmieszkańcamiipodjętychdziałańzależystopieńichzaangażowaniawsprawymiasta.Podziałtennazywanyjestdrabinąpartycypacji.


19inFORMOWanie topierwszystopieńdrabinypartycypacjiozna-czający,żemieszkańcysąjedyniebiernymiodbiorcamidziałańurzę-dówiwładz.Jesttotokenizm,czylipartycypacjapozorna,mającatylkocharakterfasadowy.Wynikatozfaktu,żetakaformapartycypacjijestwynikiemprzyzwoleniafunkcjonariuszypublicznych,anieinicjatywyczynaciskówobywateli.Zwyklejestwymuszonaprzepisamiitraktowa-naprzezwładzeinstrumentalniejakonarzędziepublicrelations38.

kOnSULtOWanietodrugistopieńdrabinypartycypacji.Procestenmanaceluzasięgnięcieopiniimieszkańców.Mieszkańcysądoradca-mi,ichgłosjestrozważany,jednakbezgwarancjirealizacjipostulatów.Konsultacjesądobrymsposobemnazachęcanieobywatelidoudziałuwprocesiedecyzyjnymorazbudowaniaświadomościdotyczącejwyzwaństojącychprzedmiastem.

PaRtYCYPaCja,trzeci,ostatnistopieńdrabinypartycypacji,czyliwspółdecydowanieopartenawspółpracyiupodmiotowieniu.Miesz-kańcydokonująwyborówibiorąrealnyudziałwpodejmowaniudecyzji,któresąpóźniejrealizowane.Ambicjąeuropejskichmiastprzyszłościjestwłaśnieosiągnięcietegostopniadrabinypartycypacji.Badaniaogólnopolskiepotwierdzają,że

władze (…) włączają mieszkańców w życie publiczne wyko-rzystując przede wszystkim trzy najmniej wymagające spo-soby angażowania obywateli, tj. informowanie, wyjaśnianie podjętych decyzji oraz konsultowanie ich. W 99% badanych gmin władze informowały mieszkańców o podejmowanych przez siebie decyzjach. 12% z nich poprzestało na informo-waniu, 8% gmin wyjaśniało i uzasadniało swoje decyzje. 80% gmin przeprowadziło konsultacje społeczne w sprawie choćby jednego rozwiązania, jednak tylko co druga z nich zapropono-wała partycypację w decydowaniu o sprawach publicznych39.

GotowośćPolakówdouczestnictwawkonsultacjachpokazujątakżewynikiBadania stanu partycypacji publicznejzprzełomulat2011/2012.Wedługbadania(próbaogólnopolskaN=1000):

gotowość do wzięcia udziału w konsultacjach bez względu na koszty i wagę sprawy zadeklarowało 23,6% badanych; goto-wość do przekazywania opinii władzom bez względu na koszty i wagę sprawy – 27,1% badanych; gotowość do współpracy


20

Bydyskutowaćobudżeciepotrzeb-

nesą:dobrawolakażdejzestron,

umiejętnościkomunikacyjneizrozumienieideibudżetu

partycypacyjnego

Wyzwaniemdlasamorzą-

dówjestzmianapostrzegania

przezmieszkańcówkonsultacjijako

stratyczasuizawra-caniagłowysprawa-mi,którymipowin-

nizajmowaćsięurzędnicy

z władzami bez względu na koszty i wagę sprawy – 22,6% badanych; gotowość do przejęcia delegowania bez względu na koszty i wagę sprawy – 22,3% badanych40.

niSka ZnajOMOŚć naRZęDZi WZMaCniająCYCh PaRtYCYPaCję

Różneperspektywyoceny,odmiennypoziomwiedzy,takżepraktycznej,powodują,żepodczasdyskusjinatematbudżetupartycypacyjnegosąpotrzebneumiejętnościnegocjacyjneorazdobrawolakażdejzestron.Pozawiedząmerytorycznąnatematmiastapotrzebnesąrównieżzrozu-mienieideibudżetupartycypacyjnegoorazposiadanieumiejętności mięk-kichdoprowadzeniadialogu.Czasemspotkaniakonsultacyjnegrzęznąwjałowychsporachzdominowanychprzezemocjeipostawyroszczenio-we,anieargumentymerytoryczne.Wynikatonietylkozbrakutradycjiinawykuwspółdecydowania,aleprzedewszystkimzniedostatecznegoprzygotowaniaurzędnikówdoprowadzeniadialoguzmieszkańcami.Jednymzrozwiązańjestzaproszenieekspertazewnętrznego,profesjo-nalnieprzygotowanegofacylitatora,któregoroląjestm.in.motywo-waniedopracynadosiągnięciemcelu,mediowaniemiędzystronamiizapobieganieewentualnymkonfliktom.SzerzejnatentematmożnaprzeczytaćwartykuleAdamaDąbrowskiegopt.Roszczeniowość i zarad-ność – dwie siły, jeden cel: sprostać zmianom41.

n iSk i POZ iOM Z aU Fa n i a SPO ł eCZ n eG O i n i eCh ęć DO aktYWnOŚCi

Niskipoziomzaufaniaobjawiasięzarównopostronieobywateli(wfor-miebrakuzaufaniadowładz,aleidosiebienawzajem),jakipostroniewładz.W2012r.ponad40%mieszkańcówdeklarowało,żekorzystaniezdóbrpublicznychmałoichinteresuje42.BrakzaufaniawśródPolakówpotwierdzabadanieprzeprowadzonew2013r.przezOrganizacjęWspół-pracyGospodarczejiRozwoju(OECD)wedługWskaźnikaLepszegoŻycia:wPolscetylko16%obywateliufarządowi,podczasgdyśredniawkrajachOECDwynosi39%43.Równieniskajestświadomośćizaangażowanielokalnejspołecznościwsprawynajbliższejokolicy,zktórąwydawa-łobysię,powinnisięutożsamiać.Zdarzasię,żeurzędnicypodejmują


21

Potrzebnesąwzorcepostępowaniaorazprostenarzędziaedukacyjne,war-towięckorzystaćzopracowanychirekomendowanychstandardów

inicjatywywkierunkuaktywizacjimieszkańcówdowspółdecydowania,jednakwidzącniewielkiodzewzichstronyzniechęcająsię.Obojętnośćirozluźnieniewięzispołecznychmajątutajogromnezna-

czenie.Udziałwkonsultacjachdlawielumieszkańcówpostrzeganyjestjakostrata czasu,zawracanie głowysprawami,którymipowinienzaj-mowaćsięsamorząd,anieonisami(przecież płacą podatki, więc niech się tym urzędnicy zajmują).WedługraportuFundacjiBatoregoMasz głos, masz wybór. Obywatele i wyboryz2012r.małaaktywnośćobywateliwynikamiędzyinnymizbrakuzaufaniaipoczuciabrakuwpływu(poprostunie/ bo nie/ nie chciałem głosować/ nie chodzę na wybory/ nie było sensu–takuważa10,2%respondentów),atakżebrakuedukacji:nie-znajomościprawiobowiązkówspołeczeństwaobywatelskiego,wtymmechanizmuprocesudecyzyjnego(zaledwie19%niegłosującychankie-towanychpotrafiłoprecyzyjniepodaćrodzajidatęostatnichwyborów)44. Pojawiająsiętakżegłosykrytyczne,żeorganizowaniekonsultacjijestnietylkoniepotrzebne,alerównieżbardzokosztowne,zaśkosztysąponoszoneprzezpodatników,czylimieszkańców.Wedługniektórychjestto czysta rozrzutność.Takiepostawywzmacniająnegatywnestereotypywrelacjachmiędzyurzędnikamiamieszkańcami.

WZORZeC POStęPOWania

Mającświadomość,zjakimiproblemamiidylematamimusimysięzmie-rzyćwPolsce,znającszczebledrabinypartycypacjispołecznegozaan-gażowaniaizgadzającsię,żemechanizmbudżetupartycypacyjnegomożerozszerzaćpartycypację,dostrzeżemy,żepotrzebnesąwzorcepostępowaniaorazprostenarzędziaedukacyjne.Dlategowartoskorzy-staćzkatalogustandardów(wtymwarunkówminimum)dlaprocesówbudżetupartycypacyjnego45,opracowanychprzezPracownięBadańiInnowacjiSpołecznychSTOCZNIA,zaprezentowanywdn.7.03.2013r.naposiedzeniuKomisjiPartnerstwaiDialoguZwiązkuMiastPol-skich,którapoparłagoswoimstanowiskiem.TydzieńpóźniejzostałonrekomendowanyprzezXXXVZgromadzenieOgólnegoZwiązkuMiastPolskichwZabrzu.Katalogtenzostałstworzonynabazieosobistychdoświadczeńautorów,ekspertówmiejskichiobywatelskichdziałającychnarzeczwspieraniaiuczestnictwawprocesachbudżetupartycypacyj-negowpolskichmiastach.Wykorzystanorównieżanalizywielupolskichizagranicznychprzykładówprocedurbudżetupartycypacyjnego.

rozdział01| wzorzecpostępowania

22

Pomocnajestrów-nieżewaluacjadzia-łań,którapomaga

wprowadzićuspraw-nieniawkolejnychedycjachbudżetupartycypacyjnego

Bardzopomocnajestrównieżewaluacjadziałańzwiązanychzbudże-tempartycypacyjnym.Pomagawsprawdzeniu,czypodjętowłaściwedecyzjeidziałaniaorazczyustanowionecelezostałyosiągnięte.Pozwa-lateżnadokonaniecałościowegopodsumowania,wykorzystaniewnio-skóworazwprowadzenieewentualnychusprawnieńwkolejnychedy-cjachbudżetupartycypacyjnego.Takieocenywykonujązarównourzędymiast(Poznań46),jakiiorganizacjepozarządowebiorąceaktywnyudziałwprzygotowaniubudżetówpartycypacyjnychwswoichmiastach–zaprzykładmogąsłużyćocenyprzygotowaneprzezstronęspołecznądlaBiałegostoku47iPoznania48.Wprzeprowadzeniuewaluacjipomocnymożebyćpodręcznikplano-

waniaiprowadzeniaefektywnejewaluacjiprocesówpartycypacyjnychpt.Making a Difference: A guide to evaluating public participation in central government.Publikacjapokazuje,jakangażowaćmieszkańców,kiedypro-ceszacząć,jakgoprowadzićikiedykończyć,atakżejakmierzyćefektyewaluacjiiostatecznie,jakiesązniejkorzyści.DziękiPracowniBadańiInnowacjiSpołecznychSTOCZNIAdostępnejestjejtłumaczenienajęzykpolski49.WchwiliobecnejSTOCZNIAwrazzeZwiązkiemMiastPolskichpracujenadporadnikiemdotyczącymmetodewaluacjibudżetówparty-cypacyjnychwpolskichmiastach–będzieondostępnyw2016r.WartotakżeskorzystaćzpodręcznikaProgramuNarodówZjednoczonychdosprawRozwoju(UNDP)pt.Wytyczne dla ewaluatorów. Podręcznik do moni-torowania i oceny rezultatów.Zawieraonm.in.kluczowewytycznedoprze-prowadzeniamonitoringuopartegonarezultatachiewaluacji,ramowąmetodologiędozbadaniawpływudziałańprzedsięwzięciawperspektywiekilkulat,atakżeprzykładowyraportewaluacyjny.

tYPOLOGia BUDżetóW PaRtYCYPaCYjnYCh W POLSCe

Budżetpartycypacyjny(BP)funkcjonujewPolsceod2011r.PrekursoremtegorozwiązaniabyłSopot,zaśw2012r.wjegośladyposzłyBydgoszcz,PoznańiKarpacz.WedługanalizyprzeprowadzonejprzezBiuroZwiązkuMiastPolskichwstyczniuilutym2014r.możnaprzyjąć,żestosujegoponad140miastigmin.

Należypodkreślić,żeorganizacjaprocesuwdrażaniabudżetupartycy-pacyjnegojestpodobnawewszystkichprzypadkach(wynikatozuwa-runkowańprawnychipraktycznych)istądmożnamówićowspólnym

rozdział01| typologiabudżetówpartycypacyjnych

23modelurealizacjibudżetupartycypacyjnegowsensiekolejnychetapów50. Jednocześniemożnadostrzecconajmniejkilkaaspektów,któreróżnicu-jąprzyjęterozwiązaniaszczegółowewposzczególnychmiastach.Poniż-szatypologiapoddajeanalizietealternatywnerozwiązania.Poszczególnemiasta–różniącsięcharakterem,wielkością,wewnętrz-

nąstrukturąorganizacji jednostekpomocniczych,orazmającróżnąhistorięidynamikęustalaniazasadBP–przyjmująróżnerozwiązaniapraktyczniewkażdymztychaspektów.Głównekategorie różnicujące szczegółowąmetodęwdrażaniaBP

wmiastachto:zasadyalokacjiśrodkówwobrębieterytoriummiasta,dopuszczalnawielkośćzadań,metodazgłaszaniaprojektów,wiekimiejscezamieszkaniauczestnikówdopuszczonychdogłosowania,skalazaanga-żowaniamieszkańcówwprocestworzeniaBP,różnorodnośćzasadgłoso-waniaorazprocestworzeniaostatecznychlistprojektówdogłosowania.

jedną z głównych różnic w szczegółowych rozwiązaniach BP w mia-stach są przyjęte zasady alokacji środków w obrębie terytorium miasta. Wyróżnia się takie rozwiązania:

tylkoprojektyogólnomiejskie,np.Włocławek,Kalisz,Wieruszów,JeleniaGóra,Jarocin,Wrocław;

projektyogólnomiejskieidzielnicowe,zprzeznaczeniemokreślonejkwotynaobiekategorie:np.Gdańsk(projektydzielnicowe–9mlnzłiogólnomiejskie–2mlnzł);Łódź(dzielnicowepo6mlnzłnadzielnice+10mlnzłogólnomiejskie);Płock(projektyosiedlowedo200tys.zł,ogólnomiejskie–800tys.zł);Częstochowa;

tylkoprojektydzielnicowe–zzałożeniemrównegopodziałuśrodkówdlakażdejzdzielnic,np.Chorzów(po300tys.zł),Kraśnik(po500tys.zł),Legnica(po100tys.zł);Świętochłowice(70tys.zł);

tylkoprojektydzielnicowe–zpodziałemnadzielnicetak,żekażdaznichotrzymujeokreślonąstałąkwotę+dodatkowokwotanajednegomieszkańcadzielnicy,np.Jaworzno(35tys.złnakażdądzielnicę+15złnajejmieszkańca);DąbrowaGórnicza(30tys.złnakażdązdzielnic+określonakwotana1mieszkańca);PiekaryŚląskie(50tys.złnadzielnicę+zmienna,będącailoczynemliczbymieszkańcówdanegookręguikwoty20zł);Grudziądz(po111tys.złnadzielnicę+10złnamieszkańca);

tylkoprojektydzielnicowe–zpodziałemzależącymwyłącznieodliczbymieszkańców,bezokreśleniastałejminimalnejkwoty,np.Toruń.

Za

SaD

Y a

LO

ka

Cji

ŚR

OD

kó

W


24 Podział ze względu na dopuszczalną wielkość zgłaszanych projektów:

podziałnazadaniadużeimałe:np.Poznańprojektydużedo8mlnzłimałedo1mlnzłzogólnejpuli2mlnzł;Konindużepowyżej30tys.złimałedo30tys.zł;PruszczGdańskidużedo500tys.zł,małedo70tys.zł;Kielcedużepowyżej100tys.złprzeznaczającnanieokreślonąkwotę4mlnzłimałedo100tys.złprzeznaczając1mlnzłnaichrealizację.

W tej grupie można dokonać podziału ze względu na stosowane przez miasta różnorodne nazewnictwo tak jak np.:

projektymajątkoweiniemajątkowe–przykłademjestGłogów,poje-dynczezadaniedo200tys.złnaprojektymajątkoweido10tys.złnaprojektyniemajątkowe,któreniemogąprzekroczyć100tys.złzcałejogólnejkwotyprzeznaczonejnaBP;

podziałnaprojektyinfrastrukturalneizadaniaspołecznelubkulturalne–takipodziałstosowanyjestnp.wSłupsku,gdzienainfrastrukturalneprzeznaczonokwotę1,6mlnzł,anaspołeczne400tys.zł,wPszczynie,gdzie1,5mlnzłprzeznaczononaprojektyinfrastrukturalnei500tys.złnaprojektykulturalne;czywZduńskiejWoli,gdzienaprojektyinfra-strukturalneprzeznaczono800tys.złoraznawydarzenia200tys.zł.

Podział ze względu na metodę zgłaszania projektów:

każdymieszkaniecmożezgłosićdowolnąliczbęprojektów–Gdynia,Słupsk,Wałbrzych;

każdymieszkaniecmożezgłosić1projekt;

zgłoszenieprojektumożliwejestprzypoparciuokreślonejliczbymiesz-kańców–np.Kutnomin.poparcie30mieszkańcówpodprojektem;Kra-snystawiHajnówkapo15osób;

projektymogązgłaszaćosobyookreślonymwieku,np.powyżej16rokużycia(DąbrowaGórnicza–mieszkaniecokreślonejdzielnicy,Gdańsk,Poznań);18rokużycia(Bytom,Kędzierzyn-Koźle,Rybnik).

Podział ze względu na wiek uczestników głosowania:

głosowaniebezokreślonejgranicywieku,np.Gdynia,Słupsk,Wałbrzych,Warszawa,Grójec,Hajnówka,Szczytno–comożesprawiaćpraktyczneproblemyprzyweryfikacji,alejestzgodnezorzecznictwemwzakresieregułudziałuwkonsultacjachspołecznych(brakdelegacjiustawowejdlaradgmindookreślaniawieku);

Wie

Lk

OŚ

ć

PR

Oje

kt

óW

na

Ze

Wn

iCt

WO

ZG

ła

SZa

nie

PR

Oje

kt

óW

Wie

k


25

Aspektedukacyj-nyjestsystemowonajważniejszymelementempro-cesubudżetówpartycypacyjnych–anadaljestsłaborozwinięty

określonagranicawieku–np.13lat(Brzeziny,Czarnków,Częstochowa);15lat(Jaworzno,Olsztyn),oraz16i18–najczęściejustalanaprzezmiasta.

Podział ze względu na stopień zaangażowania mieszkańców:

mieszkańcymogąbyćzaangażowaniwprocestworzeniaikonsultowaniazasadBPnakilkasposobówinawszystkichetapach–począwszyodfazyprzygotowaniazasad/regulaminu–zanimbędzieonoficjalnieprzeka-zanydoradymiastalubustalonyzarządzeniemburmistrza/prezydenta.ZgodniezeStandardami procesów budżetu partycypacyjnego51,jesttoroz-wiązaniezwieluprzyczynkorzystne,aleniestetyniewszędziestosowane;

podobnie,szczegółowerozwiązaniaprzyjętewmiastach(mogąsięzmie-niaćzrokunarok–dlategoniewymieniamyprzykładów)mogąprefero-waćudziałprzedstawicielilokalnychorganizacjipozarządowychigrupnieformalnychwpracachzespołówopiniującychprojektydozakwalifi-kowanianalistędogłosowania.

Wreszciekluczowąróżnicąmiędzymiastamibędzieskalaorganizacjiorazskalaudziałumieszkańcówiorganizacjilokalnychwspotkaniachinformacyjnych,któremająbyćpoświęconepoznaniuuwarunkowańrealizacjiprojektówlubnp.możliwościpołączeniamniejszychprojektówwwiększe.Tenaspektedukacyjnyjestsystemowonajważniejszymele-mentemprocesubudżetówpartycypacyjnych–anadaljestsłaborozwi-nięty(wodbiorzespołecznymdominujenacisknawymiarplebiscytowy–głosowanienaprojekty,większośćurzędówmiastnadalniewystarczającodostrzegatenaspektidlategoniewspieragowystarczającoaktywnie).Właśniewtymzakresieistniejeszczególnepoledowykorzystanianowo-

czesnychrozwiązańedukacyjnychzwykorzystaniem–np.Gry o Budżet.

Podział ze względu na przyjętą metodę głosowania:

najczęstsząmetodągłosowaniajesttradycyjnametoda,tzw.papierowa(głosujesięprzezwrzuceniewypełnionegoformularzadournustawio-nychwokreślonychmiejscachwmieście,np.wurzędzie,bibliotekach,przedszkolach,szkołach,ośrodkachkulturyitp.)lubwysyłająclistowniezdopiskiem,np.Budżet obywatelski).Metodęwyłączniepapierową sto-sujesięnp.wKonstancinie-Jeziorna;

najczęściejstosowanymrozwiązaniemjestłączeniemetodypapierowej igłosowaniainternetowego,gdzienawskazanyadresmożnaprzesłaćformularz lubnaspecjalnieprzygotowanejplatformie internetowejdokonujesięgłosowania–logującsięwcześniej,abyniedochodziłodo

Za

an

Ga

żO

Wa

nie

Me

tO

Da

Gł

OS

OW

an

ia


26M

et

OD

a t

WO

RZ

en

ia L

iSt

kilkukrotnegogłosowania(każdymieszkaniecmożetylkorazsięlogo-wać–różnerozwiązaniatechniczne);

wyłączniemetodęinternetowąstosująnp.Gliwice;

spotykanesątakżetakieformyjakgłosowanieprzezSMS,np.wPłocku,jakojednazrównoległychmożliwości;

alternatywnienadwybranymiprojektamigłosujątylkoczłonkowieRadyProgramowejzłożonejzprzedstawicieliRadyMiejskiej,zarządówosiedli(ew.sołtysów),organizacjipozarządowych,mieszkańcówgminyorazpracownicyUrzęduMiastaiGminy.Takjestnp.wNiepołomicach;

regulaminyBPróżniąsiętakżepodwzględemliczbyprojektów,którymmożna–zgodniezregulaminem–udzielićpoparcia,np.możnazagło-sowaćtylkona1projekt,na1ogólnomiejskii1dzielnicowy;czynp.na3–5projektów–każdeztychrozwiązańmainneceleszczegółowe.Miastaczęstoporokulubdwudokonujązmiany,woparciuomniejlubbardziejsformalizowanąocenęużytecznościwcześniejprzyjętegorozwiązania.

Podział według metody tworzenia ostatecznych list do głosowania – opcjonalnie:

dogłosowaniazostajądopuszczonewszystkieprojekty,któreprzej-dąetapweryfikacjimerytorycznejiformalno-prawnej(zostająuzna-ne zamożliwe do realizacji i zgodne zwymaganiami określonymiwregulaminie);

głosujesięnadprojektami,któreuzyskałynajwiększepoparciewdziel-nicach/sołectwachwtrakciekonsultacjispołecznych(ustalasiękon-kretnylimit);

dogłosowaniaprzechodząprojektyzweryfikowaneprzezZespółds.BPwokreślonejliczbie,np.wWągrowcumaksymalnie15projektów,wWie-liczcemaksymalnie20projektów,czywWarszawiemaksymalnie50pro-jektówwkażdejdzielnicy.

naRZęDZia WZMaCniająCe PaRtYCYPaCję

Dlausprawnieniaprocesówaktywizacyjnychniezbędnesąprosteroz-wiązania,któreumożliwiąpartycypacjępublicznąwustalaniuprio-rytetówbudżetowych i ułatwiąbudowanie zaufaniamiędzymiesz-kańcami i urzędnikami.Niniejszapublikacjaw swoich ramachnie

Me

tO

Da

Gł

OS

OW

an

ia


27

Processpołecznypowinienbyćprzy-gotowanyznależytąstaranością

pomieścikataloguwszystkichznanychidostępnychwPolscenarzędzi,doktórychnależąankieta,budżetpartycypacyjny,debatapublicznaCNDP,diagnozalokalna,ewaluacja,forumlokalne,grupywielokrotne,konferencjakonsensualna (obywatelska),konsultacje instytucjonal-ne,konsultacjepubliczne,monitoring,narzędziainformacyjne(ICT),partycypacyjneplanowaniestrategiczne,planowaniepartycypacyjne,sądobywatelski,spacerbadawczy,szacowaniepartycypacyjne,warsz-tatykonsultacyjneiwieleinnych.Należymiećświadomość,żekażdeztychnarzędziangażujeinnezasoby,wymagaróżnychtechnik,doty-czydługiegolubkrótkiegookresuprocesowania.Niezbędnewięcprzyichstosowaniusązarównoeksperckawiedza,jakiprofesjonalneprzy-gotowania.Proces społeczny,będącyprzedmiotemkażdegoz tychnarzędzi,powinienbyćprzygotowanyznależytąstarannościąipro-wadzonyprzezwykwalifikowanegomoderatoralubfacylitatora.Sporopomocnychwskazówekigotowychnarzędzimożnaznaleźćwlicznychpublikacjachdostępnychw Interneciena specjalistycznychplatfor-machiportalach.Dziękinimmożnaprzeprowadzićwiele inicjatywspołecznychorazrozwiązaćliczneproblemynurtującemałeidużespo-łecznościlokalne.Otoniektórezdostępnychadresówinternetowych:

decydujmyrazem.pl/partycypacja/baza_dobrych_praktyk– nastronieznajdujesiębazadobrychpraktykpartycypacjiorazbogatabiblioteka;partycypacjaobywatelska.pl/techniki – portalzawieraopisywybranychtechnik,którepomagająwprzeprowadzaniuprocesówpartycypacyjnych;pts.org.pl/omdo/wp-content/uploads/2011/04/obywatele_wspoldecyduja.pdf– możnatuznaleźćszczegółowyopisnarzędzikonsultacjispołecznych;wdialogu.uw.edu.pl/dzialania– internetowaplatformawspierającaplano-wanieirealizacjękonsultacjipublicznych,wktórych,zgodniezdelibera-tywnymmodelemkomunikacji,uczestnikamisąurzędymiastimieszkańcy;stacja-konsultacja.pl– serwisinternetowyzbierającyprocesykonsultacjiaktualnieprowadzoneprzezadministracjępubliczną;pozalogowaniukażdyużytkownikmożetutajwyrazićswojezdanie,zaproponowaćroz-wiązanieorazwygenerowaćzestawieniepozostawionychuwag;naprawmyto.pl– wspólnenarzędzieinformatyczne,służącedomapo-waniaproblemówwprzestrzenipublicznej;mamzdanie.org.pl– ogólnopolskiserwisdedykowanyotwartymkon-sultacjomspołecznym;powstałwodpowiedzinapotrzebęwiększej

rozdział01| narzędziawzmacniającepartycypację

28

Innowacyjnośćnarzędziwzmac-

niającychprocesypartycypacyjnezawszemusibyćdostosowanado

kontekstuiśrodo-wiskawjakimchcesięichużyćorazdocelu,jakichcesię

osiągnąć

przejrzystościtworzeniaaktówprawaiinnychdokumentówokreślają-cychpolitykipubliczne(zarównonapoziomiekrajowym,jakilokalnym);loomio.org–narzędziedozamienianiarozmówwdziałania; geokonsultacje.edu.pl–portalpokazującyinnowacyjnekonsultacjespołecznedlamłodzieży;democracyOS.org–internetowaplatformadowspólnegopodejmowaniadecyzji;fierce-planet.com– internetowaplatformasłużącadostymulowaniaaktywnegorozwojumiast;obywatelskiegry.pl–stronainternetowa,naktórejzebranesąnarzędziawpostacigiersymulacyjnychiedukacyjnychzobszarupartycypacjioby-watelskiej,budowaniaiwzmacnianiadialoguspołecznego,komunikacjiorazwspółpracy.

CorazwiększąpopularnościąciesząsięnarzędziaICT,takiejakplatfor-mykonsultacyjneonlineczyportaleinternetowewykorzystującemediaspołecznościowe,SMS,mapowanie.Naichpopularnośćmawpływfakt,iżzaichpomocąmożnadotrzećdodużejliczbyosóbwstosunkowokrót-kimczasie.Trzebajednakżemiećświadomość,żebarieryizagrożeniazwiązanezestosowaniemtychnarzędzinierzadkomogąosłabićichatrakcyjnośćiskuteczność.Innowacyjnemetody–nowoczesne,elek-troniczne,prosteiogólnodostępne–niezawszeprzynosząwymiernekorzyści ispodziewanyefekt. Istniejebowiemwieleosób,któreniekorzystająznowychtechnologii(asąwdocelowejgrupieodbiorcówkonkretnegoprojektu),użytkownicyInternetuczęstoniewierząwswójrealnywpływnasytuację,akulturadialoguwsiecizazwyczajwykraczapozadopuszczalnenormyprzyzwoitości.SamenarzędziaICTsąwięcniewystarczające,konieczne jest łączenie ichznarzędziamioffline,zrozmowamiwrealnymświecie.Innowacyjnośćnarzędziwzmacniają-cychprocesypartycypacyjnezawszemusibyćdostosowanadokontekstuiśrodowiskawjakimchcesięichużyćorazdocelu,jakichcesięosią-gnąć.Wartopamiętać,żeinnowacyjnenarzędziatonietylkote,którewykorzystująinnowacyjnetechnologieiInternet,alerównieżwszelkienowatorskieformybudowaniadialogu,inicjowaniaiwspieraniawspół-pracy,kreowaniaplatformydlaedukacji,zbieraniaopiniiifaktycznejaktywizacjispołecznościlokalnychorazprzedstawicieligrupczyteżśrodowiskzagrożonychwykluczeniemspołecznym.

rozdział01| narzędziawzmacniającepartycypację

29

Nasukceswpływa-ją:otwartośćnanowatorskierozwią-zania,wyciąganiewnioskówzbłędówikonsekwencjawdążeniudowspól-nejodpowiedzialno-ścizamiasto

UWaGi kOŃCOWe DO ROZDZiałU PieRWSZeGO

WPolscebudżetpartycypacyjnywciążjestinnowacjąspołecznąwzbu-dzającązróżnicowanereakcjezarównowśródurzędników,jakiobywate-li.Jestjednakpewne,żespojrzenienawieleproblemówzinnej,oddolnejperspektywy,możewielezmienićiporuszyćzastałetrybybiurokracji.Wkońcutomieszkańcynajlepiejznająswojeproblemyipotrzeby.Nieoznaczatojednak,żeurzędyiurzędnicysąniepotrzebni,bowiemtowłaśnieoniznająmożliwościbudżetowemiastaiposiadająwiększąwie-dzęosposobachzarządzaniamiastem.Budżetpartycypacyjnyjestzatempoligonemdoświadczalnym,opierającymsięnalokalnymkontekście52. Napodstawieprototypowychrozwiązańidoświadczeń–zarówno

pozytywnych,jakinegatywnych–udoskonalanesąmetodyidziałaniatransformacyjnewłączającemieszkańcówdoprocesuwspółdecydowania.Ważnymiczynnikamisukcesusą:otwartośćnanowatorskierozwiązania,uczeniesięnabłędachorazkonsekwencjawdążeniudocelu.Należytakżewybieraćtakiezasadydziałania,abyproceswdrażaniabudżetupartycypacyjnegoumożliwiłmieszkańcomnietylkowzięcieudziałuwdyskusjiczypodejmowaniewspólnychdecyzji,głosowanienadpro-jektami.Najważniejsze,bypodjęlisię,wspólnejodpowiedzialnościzamiasto.Wewstępieprzytoczyliśmydowodynato,iżwłączaniemiesz-kańcówdoprocesupodejmowaniadecyzjijestjednymznajważniejszychwyzwaństojącychprzedrządzącymiwewspółczesnejPolsce.Demokra-tycznespołeczeństwawykształciłyróżnewyspecjalizowanemechani-zmy,instytucjeinarzędzia,któresąpomocnewposzerzaniuobywatel-skiejkontrolinadprocesamipolitycznymiorazułatwiająobywatelomangażowaniesięwprocesydecyzyjnenapoziomielokalnymikrajowym.Spośródróżnychmetodwzmacnianiapartycypacjiwieleznajdujezasto-sowaniewprocesieprzygotowaniaiwdrażaniabudżetówpartycypacyj-nychwmiastachPolski.WksiążcetejprzedstawiamyPaństwunarzędziepartycypacyjneopierającesięnawspółdecydowaniuiupodmiotowieniu,któremożewpisaćsięwprocesprzeprowadzaniakonsultacjispołecz-nych. Gra o Budżettoinnowacyjnenarzędzie,dziękiktóremumieszkań-cysątraktowanijakrównypartner,aniejakbiernyodbiorcainformacjiczyźródłoopinii.LubliniŚwidnik,jakopierwszemiastawPolsce,prze-prowadziłyprocesinformacyjno-konsultacyjnyzmieszkańcamiwłaśnieprzyużyciumiędzyinnymiGry o Budżet.Obydwamiastaprzystąpiłydoprojektunaetapieplanowaniapierwszychbudżetówpartycypacyjnych.WładzeŚwidnika–zainspirowanerozgrywkamiwLublinie–wyraziły

rozdział01| uwagikońcowedorozdziałupierwszego

30

Gra o Budżet to innowacyjne

narzędzie,dziękiktóremumieszkań-cysątraktowanijakrównypartner,aniejakbiernyodbiorcainformacjiczyźró-

dłoopinii

chęćprzystąpieniadoprojektuwdrugimrokujegorealizacji.JeszczewtrakcietrwaniarozgrywekwŚwidnikuprzedstawicielekolejnychmiastzgłaszaliswojezainteresowaniegrą.Niniejszapublikacjaodpowiadanazapotrzebowanielokalnychsamorządówiorganizacjipozarządowych,którechcąangażowaćmieszkańcówwprocesdecydowaniaobudżeciemiejskimiposzukująatrakcyjnegonarzędziadowdrożeniaispopulary-zowaniapostawpartycypacyjnych.

rozdział01| uwagikońcowedorozdziałupierwszego

02BUDŻETY OBYWATELSKIE W LUBLINIE

I ŚWIDNIKU

32

Projekt Gra o Budżet. Aktywizacja obywateli Lublina i Świdnika w zakresie budżetu partycypacyjnegorealizowanybyłwlatach2013–2016.Grawyko-rzystanabyłajakonarzędzieinformacyjno–konsultacyjneipromocyjneprzywdrażaniupierwszychbudżetówpartycypacyjnychwobumiastach.

BUDżet OBYWateLSki W LUBLinie

PołożonynapółnocnymskrajuWyżynyLubelskiej,Lublin,nazywanyjeststolicąwschodniejPolski.TonajwiększeinajprężniejrozwijającesięmiastopoprawejstronieWisły.Jakostolicawojewództwalubelskiegopełnirolęadministracyjnego,gospodarczegoikulturalnegocentrumregionu.Krzyżująsiętuważnemiędzynarodoweszlakikomunikacyj-ne.InfrastrukturakomunikacyjnawLubliniejeststalerozbudowywa-naiudoskonalana.WmieściepowstajądogodnepołączeniadrogoweikolejowezcentralnąipołudniowąPolską.Wgrudniu2012r.rozpo-cząłswojądziałalnośćPortLotniczyLublin,któryusprawniłdostępdonajważniejszychmiastiwęzłówkomunikacyjnych.WsamymLubliniemieszkaponad340tys.osób,coczynigo9miastemwPolscepodwzglę-demwielkościpopulacji.

02rozdział02| budżetobywatelskiwLublinie

33tRUDne POCZątki

W2013r.FundacjaWolnościwspólniezRadąDzielnicyRury,podpatro-natemhonorowymPrezydentaMiastaLublina,przeprowadziłapilotażo-wąrealizacjębudżetuobywatelskiegonatereniedzielnicyRury.Miesz-kańcymoglizgłaszaćswojepropozycjedorealizacjiwramachrezerwycelowej.Fundacjazorganizowałaakcjęinformacyjnąizaaranżowałatrzyspotkaniadlamieszkańców,podczasktórychrozmawianoobudże-cieobywatelskimorazoproblemachmieszkańcówdzielnicy.KrzysztofJakubowski,członekFundacjiWolności,oowymprzedsięwzięciumówiłnastępująco:

Przygotowany przez nas formularz był prosty i krótki (zawie-rał opis przedsięwzięcia, cel jego realizacji oraz miejsce na dane kontaktowe). Swoje propozycje można było zostawić w domu kultury, Biurze Obsługi Mieszkańców, administra-cjach osiedli mieszkaniowych oraz poprzez internet. Każda osoba mogła zgłosić dowolną ilość pomysłów.

Przypomocypracownikówurzędumiastazweryfikowanozgłoszonepro-jektypodwzględemformalnym.ListawszystkichpomysłówznalazłasięwspecjalnymwydaniugazetyNowy Impulspoświęconejbudżetowiobywatelskiemu.Mieszkańcymogligłosowaćnaprojektypoprzezwycię-ciekartydogłosowaniaiwrzuceniedournyznajdującejsięwDomuKulturyLSMlubBiurzeObsługiMieszkańców.Innąopcjąbyłopobraniekartyzestronyinternetowej,wypełnieniejejiodesłanie.Możnabyłogłosowaćmaksymalnienatrzyprojekty.Oddanowsumie795głosów,zczego679nakartachdogłosowania,a116poprzezInternet.WynikigłosowaniazostałyprzedstawioneczłonkomRadyDzielnicyRury.Nie-stetywiększośćznichzlekceważyłagłosmieszkańców,gdyżuznała,żepostawienietablicorazbudowadomkówdlakotówbędziemarnowaniempieniędzy.PodczasgłosowaniaRadazdecydowałasięwięcnabudowęintegracyjnegomiejscaspotkańorazbudowęschodów(którawgłoso-waniuobywateliznalazłasięnadalszejpozycji).KrzysztofJakubowskiskomentowałsytuacjęwnastępującysposób:

Członkowie Rady Dzielnicy Rury w ten sposób wypaczyli ideę budżetu obywatelskiego, która polega na nie ingero-waniu w demokratyczną decyzję tych, którzy wzięli udział

rozdział02| budżetobywatelskiwLublinie

34 w głosowaniu. Przegraliśmy bitwę, ale mamy nadzieję na wygranie wojny o prawdziwie obywatelski budżet w rękach mieszkańców miasta Lublina 53.

PieRWSZe DOŚWiaDCZenia

W2014r.porazpierwszywhistoriiLublinamieszkańcywzięliudziałwdecydowaniuomiejskimbudżecie.Podgłosowaniepoddanezosta-łyłącznie233projektyzgłoszoneprzezmieszkańców.Podzielonojenaduże,którychrealizacjazostaławycenionanakwotęwahającąsięmiędzy500tys.a1,5milionazłotychorazmałe,wartemniejniżpółmiliona.Głosowaćmożnabyłomaksymalnienatrzyprojektydużeipięćmałych.Wsystemieinternetowymoddano94985pojedynczychgłosównaprojektymałeoraz59360pojedynczychgłosównaprojektyduże.Poprzezstronęinternetowązagłosowałołącznieblisko27tys.osób.KrzysztofŻuk,PrezydentMiastaLublina,byłpozytywniezaskoczonyzaangażowaniemswoichobywateli:

Zainteresowanie mieszkańców Lublina głosowaniem w Budże-cie Obywatelskim przerosło nasze oczekiwania. Cieszy mnie, że udało nam się odpowiedzieć trafnie na potrzebę włącze-nia się we współdecydowanie o własnym mieście. Niezależnie od wyniku głosowania, traktuję te głosy jako jasny sygnał o potrzebach lublinian w zakresie zmian najbliższego otocze-nia oraz chęci udziału w nich 54.

Dorealizacjizakwalifikowanychzostało30projektów,którewtrakciegłosowaniaotrzymałynajwiększąilośćgłosów.27znichnależałodokategoriiprojektówmałych,a3do dużych.WramachpierwszejedycjiBudżetuObywatelskiegoLublinana2015r.swójgłosoddałoprawie47tys.mieszkańców.Takpodzielono10milionówzłizebranodoświad-czenia,któreposłużyłydousprawnieniaprocesówiewaluacjibudżetupartycypacyjnegowrokukolejnym.Zewzględunato,żedużedzielnicemiaływiększąsiłęprzebicia,gdyżmogłyzebraćwięcejgłosów,Ratuszzapowiedziałzmianywsystemiegłosowaniawprzyszłorocznejedycjibudżetupartycypacyjnego.Wgrudniu2014r.ZwiązekStowarzyszeńForumLubelskichOrga-

nizacjiPozarządowychiGminaLublin,wewspółpracyzInstytutem


35

Rosnącafrekwen-cjalublinianmożeświadczyćosukcesieorganizatorówBO

SocjologiiKatolickiegoUniwersytetuLubelskiegoJanaPawłaIIzorga-nizowałkonferencjęOBYWATELSKI LUBLIN – AKTYWNI OBYWATELE,podsumowującąprojektLubelska Busola – wyznaczanie kierunku rozwoju systemu konsultacji społecznych Gminy Lublin z organizacjami pozarządo-wymi.ProjekttenbyłwspółfinansowanyprzezUnięEuropejskąwramachEuropejskiegoFunduszuSpołecznego.

WniOSki Z eWaLUaCji

Do20mlnzłotychwzrosławartośćBOLublinaw2016r.Wjegoramachdorozdysponowaniamieszkańcydostali15mlnzł,adodatkowe5mlnzłpochodziłozInicjatywyLokalnej.WLubliniekonsultacjespołecznesądobrąpraktykąnietylkowprzypadkuBudżetuObywatelskiego.Naspo-tkaniachkonsultacyjnychwdrugiejpołowielutego2014r.przedyskutowa-nopropozycjewładzLublina,czylitzw.InicjatywyLokalne.Sątoprzed-sięwzięciainicjowaneprzezgrupymieszkańców,którzydeklarująudziałwichkosztach.Wczasiespotkańw2015r.padłypropozycje,któremiałyulepszyćformułęBO.Ustalonowięc,żenaprojektymałe(omaksymalnejwartości500tys.zł)w2016r.zostanieprzeznaczone8mlnzł,a7mlnnaprojektyduże,którychcenaniemożeprzekraczać1,5mlnzł.Nowościąbyłookreśleniedolnejgranicyprojektuskładanegowkategoriiprojektówmałychna50tys.zł.Zmianydotyczyłytakżepropozycjidysponowaniaśrodkamifinansowymi.Postanowiono,żebędąoneprzydzielanezgodniezkolejnościąotrzymywaniagłosów,jednakzpewnymizastrzeżeniami.Zaznaczono,iżwjednejdzielnicymogąbyćrealizowanemaksymalnie3projektymałei1duży.Oznaczałoto,żewprzypadkuzwycięstwawięk-szejilościprojektówzjednejdzielnicy,dorealizacjitrafiątylkopierwsze3.Zasadataniebędziedotyczyłaprojektów,którychrealizacjaobejmu-jeconajmniej3dzielnice.Niezmieniłysięnatomiastzasadydotyczącesamegoskładaniawniosków.Propozycjęprojektumogłazłożyćosoba,któraukończyła16latorazmieszkanaterenieLublina.Downioskutzw.małegonależałodołączyćlistęconajmniej20osóbpopierającychwniosek.Wprzypadkuprojektówdużychwymagano40podpisów.ŁączniewgłosowaniunadBudżetemObywatelskimnarok2016wzięło

udziałponad68tys.lublinian,atoponad20tysięcywięcejniżwrokupoprzednim.RosnącafrekwencjalublinianmożeświadczyćosukcesieorganizatorówBO.Zapomocąpapierowychkartgłosyswojeoddało43621osób.Rokwcześniejtakichgłosówbyłook.20tysięcy.


36 Dużo większe zainteresowanie tradycyjną metodą głosowania wynika z olbrzymiej aktywności projektodawców, szczegól-nie członków Rad Dzielnic. To te osoby, jak widać, skutecznie namawiały mieszkańców do głosowania na konkretne projekty –oceniałPiotrChorośzKancelariiPrezydentaLublina.

Partycypacjabyłatuwięcstymulowanaoddolnieitozeznakomitymskutkiem:Ostatniego dnia głosowania musieliśmy dostawić dodatkową urnę, bo w pierwszej nie mieściły się już karty–przypominałChoroś.55

BUDżet OBYWateLSki W ŚWiDnikU

WielemiastwPolscepodejmujedecyzjęotworzeniubudżetupartycypa-cyjnego,aŚwidnikposzedłkrokdalej–władzemiastazdecydowałysięnarozwiązaniesystemowe.Odlipca2014r.zaczętowdrażanieSystemuZarządzaniaPartycypacyjnegowurzędzie.Wlistopadzie,powcześniejprzeprowadzonymaudycie,jakoIIgminawPolsceŚwidnikotrzymałcertyfikatTÜVRheinlandPolskanazgodnośćzwymaganiamiSZP.PorokufunkcjonowaniaSystemuZarządzaniaPartycypacyjnegoponownieŚwidnikotrzymałpozytywnąocenęzaudytu.DotejporyniewielemiastwPolscezdecydowałosięnategotypurozwiązania.

Wprowadzenie budżetu obywatelskiego w Świdniku pozwoliło mieszkańcom realnie współdecydować o priorytetach lokalnej społeczności, a dyskusja w szerokim gronie przyczyniła się do efektywnego wydawania wspólnych środków. Budżet obywa-telski zaktywizował mieszkańców, pokazał sposób funkcjono-wania urzędu. Stał się również elementem edukacyjnym dla świdniczan, pokazał mechanizmy konstruowania i wydatko-wania miejskiego budżetu – mówiłBartłomiejPejozurzędumiastaŚwidnik56.

Wiosnąbr.burmistrzŚwidnikapowołałzespółds.budżetupartycypa-cyjnegoskładającysięzprzedstawicielikażdejgrupyspołecznejfunk-cjonującejwmieścieorazpracownikówmerytorycznychurzędumiasta.Zespółwspólniewypracowałprzejrzysteprocedury,któreprzedstawionezostałynastępniemieszkańcom.

rozdział02| budżetobywatelskiwŚwidniku

37Wdrożeniebudżetuobywatelskiegozajęłookoło6miesięcy,auwień-czeniempracyzespołu,opróczprzejrzystychzasad,byłoustalenieokre-ślonejkwotydoprojektubudżetugminynarok2016.Zdaniemprzed-stawicielimiastawysokośćśrodkówprzeznaczonychnarealizacjęzadańzbudżetuobywatelskiegoniepowinnabyćzbytwysokawpierwszymrokujegofunkcjonowania.Doświadczenieinnychgminpokazuje,żepierwszelatasąpewnegorodzajupróbą,doktórejnależypodejśćzestosownąrozwagą.WŚwidniku,wramachIedycjibudżetuobywatelskiego,mieszkań-

cymiastaotrzymalidorozdysponowania1milionzłotych.Dozłożeniawnioskuigłosowaniamogliprzystąpićjedynieświdniczanie,którzyukończyli16rokżycia.BartlomiejPejo,zBiuraObsługiInwestora,MarketinguGospodar-

czegoiRozwojuMiastaoŚwidnickimBudżecieObywatelskimmówiłnastępująco:

Świdnicki Budżet Obywatelski jest projektem nastawionym przede wszystkim na aktywizację mieszkańców. Teraz, po I edycji możemy stwierdzić, że tego typu przedsięwzięcie wzmocniło wśród świdniczan postawy obywatelskie i współ-odpowiedzialność za miasto, a także pokazało mieszkańcom Świdnika mechanizmy funkcjonowania budżetu miejskiego oraz wydatkowania wspólnych pieniędzy.

W I edycji staraliśmy się jak najbardziej edukować miesz-kańców, prowadzić szeroko rozumiane konsultacje społeczne z autorami na etapie składania wniosków oraz ich analizy. Odpowiadaliśmy wielokrotnie na pytania mieszkańców drogą mailową, poprzez profile społeczniościowe, ale również podczas konsultacji odbywających się w urzędzie. W I edycji prosiliśmy autorów o poprawki, uzupełnienia, tak aby negatywnie zaopi-niowanych wniosków było możliwie jak najmniej. Zorganizowa-liśmy dzień otwarty pisania wniosków, podczas którego miesz-kańcy konsultowali je poza godzinami pracy urzędu. Podczas całego procesu do dyspozycji świdniczan było kilka osób mery-torycznie odpowiedzialnych za BO. Konsultacje oraz promocja budżetu obywatelskiego przyniosły zaskakujące efekty.

W głosowaniu wzięło udział prawie 5000 mieszkańców. Naj-bardziej aktywne były Panie, które stanowiły prawie 3/5 wszyst-kich głosujących. Kolejne zaskoczenie to wiek osób oddających


38 głosy. Wcale nie byli to najmłodsi uprawnieni, a osoby będące w wieku 31-35 lat.

Budżet obywatelski zyskał uznanie mieszkańców, ale rów-nież urzędników, stąd w przyszłorocznej edycji będziemy na pewno poszerzać jego formułę.


03grA OBUDŻET

40

Poważne gry są odpowiedziąnawyzwaniastoją-cezarównoprzednauczycielamijakiuczniami,nieza-leżnieodpoziomu

edukacji.Pozwalająnadoświadczenie

ipoznawanieświatatakimjakijest,

wjegozmiennościizłożoności,wycho-

dząpozaramyabstrakcyjnych

twierdzeńisuchychćwiczeń

POWażne GRY jakO naRZęDZie eDUkaCji

MarkTwaintwierdził,żenigdyniepozwoliłstanąćszkolenadrodzejegoedukacji.Zdanietomożewydawaćsięśmieszne,jednakjest,przynajmniejdopewnegostopnia,prawdziwe.Obecnieobowiązujący,tradycyjnymodeledukacjijestnieadekwatnydonowoczesnego,światapodlegającegonie-ustannymiszybkimprzemianom,ailośćpowiązańiinterakcjiwystę-pującychwnimsprawia,żezrozumieniegostajesięcoraztrudniejsze.Tymczasemtradycyjnymodeledukacjizakłada,żewiedzanatematświatadzielisięnapewnesegmenty,któremogąbyćnauczanezupełnienieza-leżnie,akażdytakisegmentzawieraokreśloneinformacjewformietwier-dzeńczydefinicji.Informacjetepowinnyzostaćprzyswojoneorazprze-ćwiczonewramachprzygotowanych,częstoniestetydośćabstrakcyjnych,zadań.Innowacjewprowadzanewramachtegomodeluedukacjistarająsięwzbogacaćprocesnauczaniaisprawiać,bybyłonbardziejprzystępnydlaucznia.Niestety,nawetonewograniczonymstopniuniwelująproblemabstrakcyjnościifragmentaryzacjiwiedzy.Poważne grysąodpowiedziąnawyzwaniastojącezarównoprzednauczycielamijakiuczniami,nie-zależnieodpoziomuedukacji.Pozwalająnadoświadczenieipoznawanieświatatakimjakijest,wjegozmiennościizłożoności,wychodząpozaramyabstrakcyjnychtwierdzeńisuchychćwiczeń.Dobrymsposobemnawyjaśnieniedziałaniategonarzędziajestana-

lizajegonazwy.Składasięonazdwóchczłonów.Pierwszy,wskazujenapoważnepodejściedoomawianegoproblemu.Wtymprzypadkuoznacza

03rozdział03| poważnegryjakonarzędzieedukacji

41

Gra,wprowadzającokreślonykon-tekst,pokazujegraczomjakistotnajestkomunika-cja,negocjacje,kompromisyorazwspólneustalaniecelów,ponadtouczytakżewspółpracyiodpowiedzial-nościzawspólnedobro.Tejejcechysprawiają,żemożeonawnieśćistotnywkładwedukacjęobywatelskąorazsprzyjaćrozwojowiwięziiinicjatywlokalnych

todokładneodwzorowanieokreślonegozagadnieniawpostacipewne-gomodelurzeczywistości.Będzieon,oczywiściedopewnegostopnia,uproszczony,jednakpowinienodzwierciedlaćwszystkienajważniej-szeelementyorazpowiązaniaobserwowanewprawdziwymświecie.Dziękitemupowstajeśrodowisko,wktórymuczestnicymogądziałać,podejmowaćdecyzjeiobserwowaćichefektytakie,jakiepojawiająsięwrzeczywistości.Drugiczłonnazwy,czyligra,odnosisiędocharakterudziałańodbiorców.Mającpewienwirtualnyświat,mogąsięnimbawić–podejmowaćróżnorodnedziałania,odgrywaćwybraneprzezsiebieroleirealizowaćwymyślonescenariusze.Zjednejstronywiążesiętozpozy-tywnymiemocjami,czylizabawąwklasycznymznaczeniutegosłowa,aznowuzdrugiejnależyzauważyć,żezakażdymrazemuczestnicygrywidząkonsekwencjeswoichdziałań.Oznaczato,żemogąobserwowaćefekty,któreokreślonepoczynaniaprzyniosłybywrzeczywistości.Zaletąpoważnych gierjestwłaśniedoświadczeniekonsekwencjiswoich

działań.Wirtualnyświatjestbowiemidealnymśrodowiskiemdopopeł-nianiabłędów.Możeonzostaćzupełniezdewastowanyprzezużytkow-ników,ajedynymrzeczywistymefektembędziepytanie:Dlaczego tak się stało?.Odpowiedźnaniepozwolinadostrzeżenieorazlepszezrozu-mieniemechanizmówrządzącychprawdziwymświatem.Wynik,którywrzeczywistościbyłbyporażką,wpoważnej grze,jestniczyminnymjakelementemprocesuuczeniasięzmuszającymuczestnikówdorefleksjinatematwłasnychdziałańorazichkonsekwencji.Podkoniecrozgrywkigraczestajątakżeprzedistotnympytaniem:Co zrobić, aby było lepiej?. Odpowiedźnaniemożnazweryfikowaćwkolejnejrozgrywce,wktórejuczestnicysprawdzajączyichpomysłyfaktyczniedobrzefunkcjonują,awynikjestzgodnyzichoczekiwaniami.Gracze,zarównowgrachpoważnychjakiklasycznych,dążądoosiągania

jaknajlepszegowyniku.Wprzypadkupoważnych gierosiągnięcienajlep-szegowynikudokonujesiępoprzezzrozumieniejakdziałarzeczywistośćorazweryfikacjęswoichzałożeńnatematświata.Emocjewynikającezobserwacjirezultatówwłasnychdziałańorazinterakcjimiędzygracza-miwspierająprocesnauczania.Wiedza,którapozostajewuczestnikach,niemaformyprawczytwierdzeńpochodzącychodnauczyciela,alejestefektemwłasnychprzemyśleńiodkryćgraczy.Dziękitemułatwiejjestjązapamiętaćorazwykorzystaćwprawdziwymświecie.Wmechanicepoważnych gieristotnyjestfakt,żedążeniedolepsze-

gowynikuwcaleniemusioznaczaćkonkurencjimiędzyuczestnika-mi.Wgrze,zupełniejakwrzeczywistości,najlepsząodpowiedziąna

rozdział03| poważnegryjakonarzędzieedukacji

42 pojawiającesięproblemymożebyćwspółpraca.Dobrąmetaforąjesttułódź,którąniedasięsterować,jeślikażdywiosłujetak,abydotrzećdowiadomegotylkosobiecelu.Gra,wprowadzającokreślonykontekst,pokazujegraczomjakistotnajestkomunikacja,negocjacje,kompromisyorazwspólneustalaniecelów,ponadtouczytakżewspółpracyiodpo-wiedzialnościzawspólnedobro.Tejejcechysprawiają,żemożeonawnieśćistotnywkładwedukacjęobywatelskąorazsprzyjaćrozwojowiwięziiinicjatywlokalnych.Efektywnośćpoważnych gier sprawiła,żesąonewykorzystywane

wwieludziedzinachedukacji,przedewszystkimwnauczaniudorosłych.Stałysięoneelementemszkoleńzzakresuobsługiklienta,aniektóreznichsłużąnawetjakosymulacjeprzebieguoperacjichirurgicznych.Zakresichzastosowaniajestbardzoszeroki–odprostych,krótkichroz-grywekpokazującychpodstawowemechanizmypewnychproblemówdozłożonychkomputerowychsymulacjibiznesowychwykorzystywanychwkształceniumanagerów.Liczneiróżnorodneprzykładywykorzysta-niapoważnych gierwskazują,żemogąsięonestaćistotnymelementemnowoczesnejedukacji.

GR A O BUDżET

Gra o Budżetuczynietylkowspółpracywewnątrzgrupowej,aleteżpoma-gazrozumieć,żedecyzjewsprawachpublicznychsąwypadkowąpotrzebróżnychgrup,aznalezienieoptymalnegorozwiązaniajestczasochłonneiwymagaelastyczności.Jeśligraczeniebędąpotrafilisięporozumieć,nieudaimsięzrealizowaćważnychdlanichprojektów.PodstawowązasadąGry o Budżet jest równorzędnośćwszystkichstrondyskusji, aotodbająspecjalnieprzeszkolenimoderatorzy.Grastwarzabezpiecz-neśrodowisko,wktórymmożnapopełniaćbłędybezponoszeniaichkonsekwencji.Zewzględunaswójinteraktywny,angażującycharakter,rozgrywkajestpostrzeganajakocoś,codziejesięnaprawdę.Dziękitemugraczeprzyswajająwięcejinformacji,ucząsięszybciejiwypracowujązdolnośćdointuicyjnegopodejmowaniatrafnychdecyzji.Gra o Budżet tonietylkofascynującasymulacjaodużympotencjaleedukacyjnym–torównieżpełneemocjiinterakcjemiędzyludzkie.Dlategoteżkażdaroz-grywkarealizowanajestprzezdwójkęprowadzących,apracęgrupprzystolikachwspierająspecjalnieprzeszkolenimoderatorzy.

rozdział03| Gra o Budżet

43etaPY OPRaCOWania GRY

Pomimotego,żezasadyGry o Budżetsąopisaneiustalone,opracowa-nierozgrywkidedykowanejdlakonkretnegomiastalubradydzielnicyjestpoważnymzadaniem,wymagającymścisłejwspółpracypomiędzypodmiotemorganizującymrozgrywkęiurzędnikamilubradnymiodpo-wiedzialnymizakwestiebudżetowe.Wzwiązkuztym,kluczowedlasprawnegozorganizowaniagry,jestodpowiedniezaplanowaniewszyst-kichetapówprzygotowaniarozgrywki.Proponujemyprzyjąćnastępującyharmonogramdziałańzwiązanych

zopracowaniemgry:

rozdział03| etapyopracowaniagry

44 Terminypodanewharmonogramienależytraktowaćjakominimalnyczaspotrzebnynaopracowaniepojedynczejrozgrywki.Dlawiększegokomfortuorganizatorówiorganizatorekorazzapewnieniarzetelnegoprzygotowaniamateriałów,zalecamyrozpoczęciepracodrazu,gdyusta-lonazostanielistaprojektów(punkt2.harmonogramu).Etapy3i4moż-nawykonywaćjednocześnie,pozostałeetapypowinnybyćwykonywa-newedługpodanejkolejności.Jeżelirozgrywkabędziemiałacharakterotwarty,zalecamywstrzymaniewydrukumateriałówdomomentu,gdybędziemożnaoszacowaćpotencjalnąliczbęuczestników.Szczegółowyopisposzczególnychetapówprzygotowaniarozgrywki:

UtWORZenie ZeSPOłU PRZYGOtOWUjąCeGO ROZGRYWkę.Opracowanie,przygotowanie iprzeprowadzenierozgrywkiwymagazaangażowaniagrupyosóbokonkretnychumiejętnościach.

Zakreszadańdowykonaniaprzedrozgrywkąobejmuje:

koordynacjęopracowania,przygotowaniaiprzeprowadzeniagry,

uzgodnieniezmiastemlubdzielnicązawartościlistyprojektów,

kontaktyizapewnieniesprawnegoprzepływuinformacjipomiędzy

organizatoramirozgrywkiimiastemlubradądzielnicy,

koordynacjęiprzeprowadzeniedziałańpromocyjnych,

redakcjęikorektęlistyprojektów,

zlokalizowanieprojektównamapiemiastalubdzielnicy,

opracowaniegraficznemateriałówspecyficznychdlakonkretnejroz-

grywkiorazmateriałówpromocyjnych,

kalibracjęgry,czyliwyliczenie,jakąkwotąnazakupprojektówpowi-

niendysponowaćkażdyzespółgraczy,

wydruk,wycięcieizapakowaniemateriałów.

Zakreszadańdowykonaniawtrakcierozgrywkiobejmuje:

prowadzenierozgrywkinapoziomieogólnym,

moderacjęposzczególnychstolików–potrzebnybędziejedenlub

dwóchmoderatorównastolik(wzależnościodichdoświadczenia

wprowadzeniurozgrywek),

pomoctechnicznądlauczestnikówimoderatorów,

koordynacjęi logistykęrozgrywki,np.zapewnienieniezbędnego

sprzętu(rzutnik,głośniki),napojówdlagraczyitp.

PR

Ze

D R

OZ

GR

YW

ką

W t

Ra

kC

ie

RO

ZG

RY

Wk

i


45

Celempierwszegotypugry–opróczzwiększeniaaktyw-nościobywatelskiejmieszkańców–byłapromocjabudżetuobywatelskiegowmiastach.Nato-miastrozgrywkiwdzielnicachmiałyzazadaniepomócradomdzielnicwokreśleniupriory-tetówwśródpro-jektówzgłaszanychprzezmieszkańców

Zakreszadańdowykonaniaporozgrywceobejmuje:

ewaluacjęrozgrywki,

przygotowaniemerytoryczne,edytorskieigraficzneraportu

zprzeprowadzeniarozgrywki.

Zadaniatemogąbyćwykonywaneprzezmniejszyzespół,tzn.kilkazadańmożebyćwykonywanychprzezjednąosobę.Zalecamy,bytezada-niaprzydzielićjaknajwcześniej.Częśćzadańzależyodsiebienawzajem(np.doopracowaniagraficznegomapydogrykoniecznejestwcześniej-szeuzgodnienialistyprojektówitp.),atowymagadokładnejkoordynacjicałościdziałań.

UStaLenie PRZeZ MiaStO i ORGaniZatORa ROZGRYWki LiStY PROjektóW, któRe BęDą PRZeDMiOteM ROZGRYWki. Projekty,któregraczebędąpotemkupować,sącentralnymelementemkażdejrozgrywki.Tonaniegraczezrzucają sięwtrakciegry,decydująconajistotniejszychdlasiebieinwestycjachbudżetowych.

Uwaga:Napodstawie listyprojektówprzygotowywanesąmateriałyspecyficznedlakonkretnegoprzeprowadze-niagry.Każdazmianawliścieprojektówwymagazmianwwiększościztychmateriałów,comożebyćbardzocza-sochłonneorazmożeprowadzićdopomyłek.

Odrodzajuprojektów,którebędąużytewgrze,zależycharakterrozgrywkiijejefekty.Cotoznaczy?Przykładowo,podczasrealizacjiGry o Budżet wLublinieiŚwidniku,przeprowadzaliśmydwarodzajerozgrywek:roz-grywkiogólnomiejskiezwykorzystaniemprojektówdobudżetuobywatel-skiegoorazrozgrywki dzielnicowe,podczasktórychmieszkańcydyskuto-walinatematprojektówzgłaszanychprzezmieszkańcówdoraddzielnic.Celempierwszegotypugry–opróczzwiększeniaaktywnościobywatel-skiejmieszkańców–byłapromocjabudżetuobywatelskiegowmiastach.Natomiastrozgrywkiwdzielnicachmiałyzazadaniepomócradomdziel-nicwokreśleniupriorytetówwśródprojektówzgłaszanychprzezmiesz-kańców.Nicniestoijednaknaprzeszkodzie,abymechanizmGry o Budżet zostałwykorzystanydoinnegorodzajukonsultacjispołecznych.Przyprzeprowadzaniugryzwykorzystaniemprojektówbudżetuoby-

watelskiegogłównymproblememorganizacyjnymjestliczbaprojektów

PO

RO

Z-

GR

YW

Ce


46

Zalecamy,bydążyćdounikaniazbyt

wielkichrozbieżno-ścipomiędzycena-mipojedynczych

projektów

Zalecamyupew-nieniesię,żeorganizatorzy

rozgrywkiioso-byreprezentujące

miastolubdzielnicęmająwspólnezro-zumieniedlatych

ograniczeń

zgłoszonychprzezmieszkańców.Nawetpoodrzuceniupropozycjinie-spełniającychwymogówformalnych,liczbata,zwłaszczawprzypad-kuwiększychmiast,możeprzekraczaćsetkę.TymczasemoptymalnąliczbąprojektówdlaGry o Budżetjestokoło20-40projektów.Gdyjestonaprzekraczana,graczeczęstomająproblemzwyborem,akoniecz-nośćzapoznaniasięztakdużąliczbąopisówodbijasięznacząconadynamicerozgrywki.Jakradzićsobiezezbytdużąliczbąprojektów?WLubliniepodczasroz-

grywkiogólnomiejskiejzdecydowaliśmy,byprzeprowadzićgręzwyko-rzystaniemtylkotzw.dużychprojektówbudżetuobywatelskiego(owar-tościpow.500tys.zł),copozwoliłoograniczyćliczbęprojektówdo56.Innymrozwiązaniemmożebyćrównieżpodzielenieprojektówwedługichlokalizacjilubużyciewgrzejedynieprojektówogólnomiejskich.Niezależnieodprzyjętegokluczadoboruprojektówdogry,zaleca-

my,bydążyćdounikaniazbytwielkichrozbieżnościpomiędzycenamipojedynczychprojektów.Przykładowo,jeślijedenzprojektówjestwartniemaltyle,copozostałerazemwzięte–jesttosytuacjamocnoutrud-niającaprzygotowanieikalibracjęgry.Niestetyzróżnychwzględówuniknięcietychrozbieżnościczęstobędzieniemożliwe.Zawszewpierw-szejkolejnościpowinnabyćbranapoduwagęspecyfikamiasta,wktó-rym Gra o Budżetjestrozgrywana.Jeżelijednak(jakwprzytoczonymwcześniejprzykładzielubelskiegoBO)istniejemożliwośćwyodrębnieniaprojektówozbliżonychkosztachrealizacji,radzimywówczastozrobić.Miastolubdzielnicapowinnydostarczyćorganizatoromrozgryw-

kilistęprojektówzawierającątytułkażdegoprojektu,jegokrótkiopisikoszt.Podczasopracowaniakosztyprojektówpowinnyzostaćzaokrą-glone,wzależnościodichcen,do1000lub10000zł.Opisyprojektówitytułypowinnyprzejśćredakcjęikorektę.Przedprzekazaniemlistyprojektówdoopracowaniazalecamyupewnieniesię,żeorganizatorzyrozgrywkiiosobyreprezentującemiastolubdzielnicęmająwspólnezro-zumieniedlatychograniczeń.Dlaułatwieniakomunikacjipomiędzyorganizatoramiamiastemlub

dzielnicą,polecamyskorzystaniezwzorudokumentulistyprojektów,którymożezostaćprzekazanymiastu.Dokumentmożnapobraćnastro-niegraobudzet.crs.org.pl.


47

Ootwartejroz-grywcemowajestwówczas,gdykażdychętnymożeprzyjśćnarozgryw-kęidołączyćdogry,arozgrywkizamkniętetonp.rozgrywkiwgimna-zjachiliceachorga-nizowanedlakilkuklasjednocześnie

UStaLenie GRUPY DOCeLOWej i ROZPOCZęCie DZiałaŃ PROMOCYjnYCh – jak najWCZeŚniej, PRZYnajMniej Mie-SiąC PRZeD ROZGRYWką.ZewzględunaodbiorcówrozgrywkiGry o Budżetmożnapodzielićnawydarzeniaotwarteorazzamknięte.Ootwartejrozgrywcemowajestwówczas,gdykażdychętnymożeprzyjśćnarozgrywkęidołączyćdogry,arozgrywkizamkniętetonp.rozgrywkiwgimnazjachiliceachorgani-zowanedlakilkuklasjednocześnie.Oilepromocjawprzypadkugierzamkniętychjestkwestiądrugorzęd-

ną(choćniemożnajejzupełniepominąć),otyledlagierotwartychjesttosprawakluczowa.Bezodpowiednichdziałańinformacyjno-promo-cyjnychizapewnieniaatrakcyjnościsamegowydarzenia,frekwencjanarozgrywcemożebyćniska.WięcejinformacjinatematpromowaniaimprezyzwykorzystaniemGry o Budżetmożnaznaleźćwpodrozdziale–Promocja wydarzenia – dobre praktyki.

OPRaCOWanie, ReDakCja i kORekta LiStY PROjektóW, LOkaLiZaCja PROjektóW na MaPie – 3 – 4 tYGODnie PRZeD ROZGRYWką.Jakwspominaliśmywcześniej,listyprojektówotrzymaneodmiastalubdzielnicywymagająopracowania.Zwyklekosztysąpodanebezzaokrą-glenia,opisyprawdopodobniebędąteżbardzoróżnepodwzględemstyli-stycznym.Wzwiązkuztym,powspólnymwypracowaniulistyprojektówprzezmiastolubradędzielnicyiorganizatorówrozgrywki,należy:

ustalić,jakzaokrąglonebędąkosztyprojektówidokonaćzaokrąglenia,

ustalićostatecznądługośćopisówprojektów,

ustalićwspólnedlawszystkichprojektówzałożeniastylistyczne

ipoddaćopisyprojektówredakcjiikorekcie.

Ponadto,natymetapienależyrozpocząćlokalizacjęprojektównamapiemiastalubdzielnicy.Zalecamy,byniezostawiaćtegonaostatniąchwilę,gdyżprocestenmożebyćczasochłonny.

Dobrąpraktykąjestskonsultowanieopracowanejwtensposóblistyprojektóworazszkicumapyzlokalizacjąpro-jektówzmiastemlubradądzielnicyidokonanieewentu-alnychpoprawek.

Re

Da

kC

ja

LiS

tY

PR

Oje

kt

óW


48

Pie

nią

DZ

e

kaLiBRaCja GRY.Abyobliczyć,ilepieniędzy-koziołkównarealizacjęprojektówpowinienotrzymaćkażdystolik,należy:

przygotowaćspisprojektówwrazzkwotaminarealizacjęposzcze-

gólnychprojektów,

policzyćsumękosztówrealizacjiwszystkichprojektów,

policzyćok.30%ww.sumy(tak,abywychodziłaokrągłakwota,która

będziedodyspozycjistołu).

Następnienależypodzielićotrzymanąsumęprzezliczbęgraczyprzysto-liku.Standardowojestto10graczy(lubdrużyn).Rozgrywkazmniejsząliczbągraczyteżjestmożliwa,nienależyjednakprzeprowadzaćgrydlastolikówmniejszychniż6uczestników.Należyteżzdecydować,ileposzczególnychnominałówbędziepotrzeb-

nych.Tuniemajednejreguły–wartojednakpamiętać,byzjednejstronygraczemielistosunkowomałobanknotów(tendencjadowysokichnomi-nałów),alezdrugiejstronypowinnitakżebyćwstaniezaplacićzanajtań-szeprojekty(powinniwięcmiećwystarczającąliczbęmałychnominałów).

PRZYGOtOWanie MateRiałóW DeDYkOWanYCh DLa kOn-kRetnej ROZGRYWki.Poustaleniuostatecznegokształtulistyprojektóworazlokalizacjipro-jektównamapiemożnaprzystąpićdoprzygotowywaniamateriałówdogry.Więcejinformacjinatentematmożnaznaleźćwpodrozdziale–Przygotowanie materiałów do gry.

UStaLenie LiCZBY UCZeStnikóW ROZGRYWki.Poprzygotowaniumateriałówdedykowanychdlakonkretnejrozgryw-kimożnaprzystąpićdowydrukumateriałów.Zanimjednaktonastąpi,należyustalić,lubprzynajmniejoszacować,liczbęgraczy,którzywezmąudziałwwydarzeniu.Wprzypadkurozgrywekzamkniętychzregułytaliczbajeststała.Problempojawiasię,gdychcesięoszacowaćliczbęgra-czynarozgrywkęotwartą.Wtedyradzimyodpowiedniowcześniejrozpo-cząćzapisynarozgrywkęiodpowiedniojąwypromować.Jeślizapisybyłyprowadzone,wartotelefoniczniepotwierdzićzgraczamiichobecność.Jeślinieprowadzonozapisównarozgrywkę,należyprzynajmniejosza-cować,ileosóbmożepojawićsięnagrze,abyprzygotowaćdlanichodpo-wiedniąliczbęzestawów.Narozgrywcemogątakżepojawićsięosoby,


49któreniebędąwniejuczestniczyć(np.dziennikarze).Należyodróżnićteosobyodgraczynp.przypomocyplakietkiznapisemobserwator.

WYDRUk i PRZYGOtOWanie ZeStaWU DO GRY.Poustaleniuluboszacowaniuliczbygraczymożnaprzystąpićdokomple-towaniazestawudogry.Radzimy,żebyrozpocząćtenetapniepóźniejniżnatydzieńprzedrozgrywką.Więcejinformacjinatentematmożnaznaleźćwpodrozdziale–Przygotowanie materiałów do gry.

ROZGRYWka.Szczegółowy przebieg rozgrywki został opisany w pod rozdziale– Rozgrywka krok po kroku.

eWaLUaCja ROZGRYWki.Ewaluacjarozgrywkizostałaopisanawdalszejczęści.

PUBLikaCja RaPORtU.Publikacjaraportuzostałaopisanawkolejnejczęści.

PRZYGOtOWanie MateRiałóW DO GRY

Materiałyniezbędnedoprzeprowadzeniagrymożnapodzielićnatrzygrupy:

materiałyspecyficznedlaimplementacjigrywkonkretnymmieście,

materiaływspólnedlawszystkichrozgrywek,

materiałypomocnicze.

Materiałówwspólnychimateriałówpomocniczychwwiększościprzy-padkówniemodyfikujesię,więcdoosóborganizującychrozgrywkęnależyjedyniewydrukowanieichwodpowiedniejliczbie.Zostanąoneomówionewdalszejkolejności.Wszystkiemateriaływspólneorazszablonydlamateriałówdedykowa-

nychmożnapobraćzestronygraobudzet.crs.org.pl.Wsprawnymwyli-czeniuliczbyposzczególnychmateriałówpomożearkuszkalkulacyjny,którymożnapobraćzestronygraobudzet.crs.org.pl.

PO

DZ

iał

Ma

te

Ria

łó

W


50 MateRiałY DeDYkOWane DLa kOnkRetnej ROZGRYWki OBejMUją:

opisyprojektów,

mapęmiastalubdzielnicyznaniesionymilokalizacjamiprojektów,

spisprojektów–opcjonalnie(jeśliniezmieścisięnamapie),

wieczór wyborczy,czyliarkuszkalkulacyjnydoprezentacjiwyników

gry–opcjonalnie,

prezentacjamultimedialna–opcjonalnie.

Opisy projektów (Załączniki,rys.1)Opisyprojektówpotrzebnesągraczomdozapoznaniasięzkosztamiiszczegółamiwykonaniaposzczególnychinwestycji.Określająteżnumerposzczególnegoprojektuwramachgry.Obowiązkowowopisachprojek-tówpowinnyznaleźćsięnastępująceinformacje:

numerporządkowyprojektu(wgrze),

tytułprojektu,

kosztrealizacjiprojektu,

krótkiopisprojektu.

Napotrzebyrozgrywkiradzimyułożyćopisyprojektówalfabetycznieitakteżnadaćimkolejnonumery.Wopisachprojektówmożnadodat-kowozamieścićnumerprojektuzbudżetupartycypacyjnegolubinneoznaczenieumożliwiającezidentyfikowanieprojektunaoficjalnejliściemiastalubradydzielnicy.Wprzypadkuwiększejliczbyprojektów(ponad30),wartorozważyć

podzielenieprojektównakategorie(np.rozrywka,remontydrogoweitp.),żebyułatwićgraczomporuszaniesięwśródnich.Każdąkategorięmożnawtedyoznaczyćinnymkolorem.OpisyprojektówpodczasrozgrywekwLublinieiŚwidnikudrukowaliśmyna

papierzeformatuA4wpoziomie,spinającwydrukiprzypomocyzszywacza.

Każdygraczpowinienotrzymaćkompletopisówprojektów.

Mapa miasta lub dzielnicy z naniesionymi lokalizacjami projektów.Spis projektów. (Załączniki,rys.2)Przygotowaniemapymiastalubdzielnicyinaniesienienaniąlokalizacjiposzczególnychprojektówjestjednymzbardziejczasochłonnychzajęć

Ma

te

Ria

łY

OP

iSY

PR

Oje

kt

óW


51związanychzprzygotowaniemgry.Namapęnależynanieśćnajważ-niejszeuliceipunktycharakterystyczne,anastępnieokreślićnaniej-położeniekażdegoprojektu(najlepiejkorzystajączogólnodostępnychserwisówzmapami)ioznaczyćjenumeremprojektu.Jeślinamapiejestwystarczającailośćmiejsca,możnananiąnanieśćtakżespiswszystkichprojektów,ajeślinie,tonależygowydrukowaćnaosobnejkarcie.MapęnależyprzygotowaćiwydrukowaćnaformacieA3.Wydrukowa-

nąmapętrzebazalaminować,żebypóźniejmożnabyłozaznaczaćnaniejprojekty,którezostałyzrealizowane.

Wieczór wyborczy – arkusz kalkulacyjny do prezentacji wyników gry. Wynikirozgrywkimożnazaprezentowaćzapomocąarkuszakalkulacyj-nego,któryznajdujesięnastroniegraobudzet.crs.org.plwrazzinstruk-cjąobsługi.Niejesttoobowiązkowe.

Prezentacja multimedialna.Zasadygryijejkontekstwartoprzedstawićuczestnikomzapomocąprezentacjimultimedialnej.Przykładowąprezentacjęmożnapobraćzestronygraobudzet.crs.org.pliuzupełnićoinformacjecharakterystycznedladanejrozgrywki.

MateRiałY WSPóLne DLa WSZYStkiCh ROZGRYWek.Należyjewydrukowaćwodpowiedniejliczbieiwraziekoniecznościwyciąć.Temateriałyto:

koziołki–pieniądzeużywanewgrze,

instrukcjadlagracza,

instrukcjadlamoderatora,

formularzzgłaszaniaprojektu,

skalastopniapoparcia,

ankiety.

Jeśliorganizujesięwięcejniżjednąrozgrywkę,wartowykorzystaćmate-riały,którezostałypopoprzednichedycjach.Dotyczytozwłaszczapie-niędzy,mogąonebowiemposłużyćdowielurozgrywek.

Ma

te

Ria

łY


52 Koziołki – pieniądze używane w grze. (Załączniki,rys.3)NapotrzebyGry o Budżetstworzonezostałyfikcyjnepieniądze–koziołki. IchnazwaodnosisiędoherbupierwszegomiastawPolsce,wktórymgrazostałarozegrana–doLublina.Koziołkimająnominały5000,10000,50000i100000.Liczbaposzczególnychnominałówzależyodkalibracjigry(patrzwcześniej).

Koziołkimożnapobraćzestronygraobudzet.crs.org.pl.Radzimy,bykażdynominałwydrukowaćnaróżnychkolorachpapieruA4–wtedyposzczególnenominałybędąłatwiejszedorozróżnienia.

instrukcja dla gracza. (Załączniki,rys.4)InstrukcjędlagraczanależywydrukowaćnapojedynczychkartkachA5wtyluegzemplarzach,iluprzewidujesięgraczy.Instrukcjenależydru-kowaćjednostronnie.Jeślidrukujesięinstrukcjesamodzielnie,najlepiejdrukowaćdwienajednejkartceA4,anastępnieprzeciąćjąnapół.

instrukcja dla moderatora.(Załączniki,rys.5)InstrukcjędlamoderatoranależywydrukowaćnapojedynczychkartkachA5wtyluegzemplarzach,iluprzewidujesięmoderatorów.Instrukcjenależydrukowaćdwustronnie.Jeślidrukujesięinstrukcjesamodziel-nie,najlepiejdrukowaćdwieinstrukcjenajednejkartceA4,anastępnieprzeciąćjąnapół.

Formularz zgłaszania projektu. (Załączniki,rys.6)Liczbaformularzyzgłaszaniaprojektuzależyodkalibracjigry–dlakażdegostolikatrzebaprzygotowaćtyleformularzy,ilejestprojektów.Należyprzygotowaćtakżekilkanaścieformularzyzapasowych.Formu-larzenależywydrukowaćdwustronnie,nakartkachwformacieA5.Jeślidrukujesięformularzesamodzielnie,najlepiejdrukowaćdwaformularzenajednejkartceA4,anastępnieprzeciąćjąnapół.

Skala stopnia poparcia. (Załączniki,rys.7)Skalastopniapoparciapozwalagraczomokreślićswójstopieńzadowole-niazwynikówzakończonejrozgrywki.Potrzebnychjesttyleegzempla-rzyskalpoparcia,ilugraczymawziąćudziałwrozgrywce.Jedenegzem-plarzskalipoparciamawymiary1/2kartkiA4.Gotowydowydrukuplikdostępnynastroniegraobudzet.crs.org.plnależywydrukowaćnakart-kachA4,anastępnieodpowiedniopociąć.


53ankiety wypełniane przez graczy po rozgrywce. (Załączniki,rys.8)AnkietynależywydrukowaćdwustronnienakartachA4wtyluegzem-plarzach,ilugraczyzjawisięnarozgrywce.

MateRiałY POMOCniCZe.Pozamateriałami drukowanymi do przeprowadzeniaGry o Budżet potrzebnesąmateriałypomocnicze,któremożnanabyćwwiększościsklepówzartykułamibiurowymi.Temateriałyto:

ołówkizgumką–tyleołówków,ilugraczy,

długopisy–po2–3nastolik,

kopertyC6–tyle,ilugraczy,

kopertyB5–tyle,ileformularzyzgłaszaniaprojektów,

kopertyA5–tyle,ilestolików,

identyfikatory(karteczkisamoprzylepne)–tyle,ilugraczyimode-

ratoróworazprowadzących,

markerysuchościeralne(typuwhiteboard)–tyle,ilestolików,

ryzapapieruA4,

kalkulatory–tyle,ilestolików.

Dodatkowowartomieć zestaw podstawowych narzędzi biurowych(nożyczki,zszywacz,taśmamalarska,markeryitp.),któreczęstooka-zująsięprzydatnewtrakcierozgrywki.Potrzebnybędzietakżesygnałdźwiękowy,np.głośnydzwoneklubnagranieuruchamianezkomputera.Podczasrozgrywkinasalipowinnoznaleźćsięteżkilkaegzemplarzyplanumiasta,któregobudżetjestprzedmiotemgry.Jeśliwtrakcierozgrywkibędąrobionezdjęcia,wartoprzewidziećspo-

sóboznaczeniaosób,którenatakichfotografiachznaleźćsięniechcą.WLublinieiŚwidnikurobiliśmytoprzypomocyczerwonychnaklejek–graczeniewyrażającyzgodynafotografowanieprzyklejalijesobienp.obokidentyfikatora.Zalecamy,bywtrakciegryużywaćprezentacji multimedialnej,któ-

rejwzórznaleźćmożnanastroniegraobudzet.crs.org.pl.Oczywiście,douruchomieniatakiejprezentacjijestpotrzebnykomputerzprogramemPowerPointlubinnymobsługującympliki.ppt.komputertenwartowyposażyćrównieżwzegar(minutnik),którybędzieinformowałgraczyotym,ileczasuzostałodokońcaposzczególnychrund.Nasalipowinienznaleźćsięrównieżrzutnik(projektor)wrazzodpowiednimekranemlub

Ma

te

Ria

łY P

OM

OC

niC

Ze


54 miejscemnawyświetlenieobrazu.Wprzypadkuwiększychsalwartoroz-ważyćwykorzystanienagłośnienia.Przedpodjęciemdecyzjiowyborzekonkretnejsalidobrzejestodwiedzićjąosobiścieiocenić,czywarunkisąodpowiednie.Wartorównieżzapewnićwodę i poczęstunek dla graczy.

Poprzygotowaniuwszystkichmateriałówmożnaprzystąpićdokomple-towaniazestawówdogry.Zalecamyzrobićtoodpowiedniowcześniej–tak,bywdniuprzeprowadzeniarozgrywkizająćsięjedyniewyłożeniemgotowychzestawów(zapakowanychnp.doteczek)nastoliki.

Wzestawiemateriałównajedenstolikpowinnyznaleźćsię:

dlakażdegograczaprzydanymstoliku:

zestawopisówprojektów,

kopertyC6zpieniędzmi(ilośćpieniędzymusi

byćzgodnazkalibracją),

instrukcjadlagracza,

skalastopniapoparcia,

ołówekzgumką,

identyfikatorsamoprzylepny,

kartkaA4,

ankieta,

instrukcjadlamoderatora–1szt.,

mapaispiswszystkichprojektów–1szt.,

formularzezgłaszaniaprojektów–tyle,ileprojektówwgrze+kilka

zapasowych,

koperty B5 na formularze – tyle, ile projektów w grze + kilka

zapasowych,

kopertaA4–1szt.,

długopisy–2-3szt.,

markersuchościeralny–1szt.,

kalkulator–1szt.

Przywyliczaniuliczbyposzczególnychmateriałówzachęcamydoskorzy-staniazarkuszakalkulacyjnegoudostępnionegonastronie graobudzet.crs.org.pl.Pozwolionwprostyiszybkisposóbsprawdzić,ileposzczegól-nychmateriałówjestpotrzebnychdlakonkretnejliczbyosób.

Me

tR

iałY

na

je

De

n S

tO

Lik


55

PR

ZY

kł

aD

OW

e Z

aS

aD

Y

ROZGRYWka kROk PO kROkU

Poniżejprezentujemyprzykładowyplanprzeprowadzeniagry.Przedprzybyciemgraczy:1. Ustawieniestolików–najlepszyjesttzw.układwyspowy;stoliki

powinnybyćustawionewtakisposób,byprzykażdymmogłosiąśćdo10graczyoraz1lubdwóchmoderatorów;stolikiniepowinnyznajdowaćsięzbytbliskosiebie,byposzczególnegrupymogłyskupićsiętylkonadyskusjiprzyswoimstoliku.

2. Przydzieleniemoderatorówdostolików.3. Rozłożeniemateriałównastolikach(najlepiejprzygotowaćjewcześniej

iprzedsamąrozgrywkąrozłożyćtylkoteczkizgotowymizestawami).

Uwaga!Materiałyniepowinnybyćrozkładanedlakażdegograczaosobno.Napoczątekgrymoderatorprzekazujeposzcze-gólnemateriałygraczomnasygnałodosobyprowadzącej.

4. Rozłożenienastolikachnapojówipoczęstunku(opcjonalnie).5. Sprawdzenierzutnika,prezentacji,mikrofonuiinnychelementów

wyposażeniasali.6. Gdygraczezacznąprzychodzićnasalę(zwykleprzychodząkilkana-

ścieminutprzedrozgrywką),należyichrozmieścićprzystolikachtak,bygrupybyłyjaknajbardziejróżnorodne,aosobywnichsięnieznały.

Przedrozgrywką–wprowadzenie:1. Przywitaniegraczyiprzedstawieniemoderatorówprzezosobępro-

wadzącąrozgrywkę.2. Przedstawieniezasaddobrejwspółpracy–tzw.kontraktzgraczami

imoderatorami.Ważnejest,bygraczezgodzilisięnazapropono-waneprzezprowadzącychzasady.Mogąteżproponowaćwłasne.Przykładowezasadyto:

Szanujemysiebienawzajem.

Każdymaprawowyrażeniaswojejopinii.

Każdygłosjesttaksamoważny.

Mówimypojedynczo.

Mówimynatemat,krótkoizwięźle.

Przestrzegamyzasadgry.

Pytamywraziewątpliwości.

Wyciszamylubwyłączamytelefony.


56 3. Krótkieomówieniezasadgry(zzaznaczeniem,żeszczegółowezasadygraczepoznajązachwilę,gdymoderatorzyrozdadząiminstrukcje):

podanieinformacjiotym,skądpochodząprojektywykorzystanewgrze(np.budżetobywatelski,rezerwacelowaradydzielnicy),zaznaczenie,żekażdystolikotrzymujętęsamą,określonąsumępieniędzy,którajednakniewystarczynasfinansowaniewszyst-kichprojektów,określeniepodstawowegozadaniagraczy,którymjestwybórprojektówdorealizacji,poinformowanieuczestników,żenakoniecgrywynikizewszyst-kichstolikówzostanąskompilowaneizostanieprzedstawionyrankingprojektów.

4. Zaprezentowaniemateriałówdogry

Uwaga:natymetapiemoderatorzynierozdająjeszczemateriałów!

mapyzzaznaczonymilokalizacjamiprojektów,kalkulatora,instrukcijdogry,opisówprojektów,formularzazgłaszaniaprojektów,pieniędzy–tuwartoprzypomnieć,żezadaniemgraczyjesttakiegospodarowaniepieniędzmi,żebymoglisfinansowaćteprojek-ty,któreichzdaniempowinnyzostaćzrealizowane.

5. Przedstawienieprzebiegurozgrywki:podanieinformacji,iżgraskładasięz5rund;pierwszarundajestnajdłuższa(trwa20minut,kolejnepo10minut),wskazanieuczestnikomzegara,którypokazujeupływającyczas,określenieizaprezentowaniesygnału(możebyćnimnp.dzwoneklubsyrena),którybędzieogłaszałpoczątekikonieckażdejrundy,omówienierund,poinformowanie,iżkoniecrundyoznacza,żekażdystolikpowinienprzekazaćswojemumoderatorowikopertyB5zwypełnionymformularzemzgłaszaniaprojektuzodliczonąsumąkoziołkówodpowiadającąwartościprojektu,poinformowanieuczestników,żenaformularzachnależypoda-waćargumentyzaiewentualnieprzeciwzgłaszanymprojektom,zaznaczenie,żewkażdejrundziemożnazrealizowaćdowolnąliczbęprojektów,


57gratrwa5rund;podanieinformacji,iżstoliki,którewydadząpieniądzewcześniej,mogąstworzyćrankingniezrealizowanychprojektów.

6. Moderatorzysąproszeniprzezprowadzącegoowręczeniegraczommateriałówdogry.

7. Gracze sąproszenio zapoznanie się z zasadamigryopisanymiwinstrukcji,amoderatorzyodpowiadająnaichewentualnepytaniadotyczącezasadgry.

8. Pookoło5minutachrozgrywkamożezostaćrozpoczęta.Rozgrywka–przebieg:1. Głównyprowadzącyogłaszarozpoczęciepierwszej20-minutowej

rundysygnałemdźwiękowym.2. Prowadzacytechnicznyuruchamiazegarwyświetlonynaekranie.3. Graczezapoznająsięzopisamiprojektówizaznaczają(nawłasny

użytek)te,któreichinteresują.4. Graczeomawiajązaletyiwadywybranychprzezsiebieprojektów.

Dyskutują,negocjująiustalają,ktoskładasięnaprojektiilepienię-dzyprzeznaczananiego.

5. Popodjęciudecyzjiprzechodządofinansowaniaprojektów.Abytozrobić,należy:

zebraćpieniądzenapokryciekosztuprojektu–musząskładaćsięmin.2osoby,zapisaćwtabelinaformularzuzgłaszaniaprojektuktoiilepie-niędzywpłacił,zapisaćnaodwrocieformularzaodjednegodotrzechargumen-tówzadanymprojektem(obowiązkowo),

Uwaga:Jeśliktośjestprzeciwkofinansowaniudanegopro-jektu,możezapisaćswojeargumentynaodwrocieformu-larza–jesttodobrowolne!

włożyćwypełnionyformularzipieniądzedobrązowejkopertyioddaćjąmoderatorowi.

6. Moderatorzaznaczanamapieprojekty,którezostałyzrealizowane.7. Gdyzegarwskażekoniecpierwszejrundy,głównyprowadzącyogła-

szatosygnałemdźwiękowym.8. Główny prowadzący prosi graczy o przekazaniemoderatorom

kopertzformularzamiipieniędzmi,amoderatorów–osprawdzeniepoprawnościformularzy.


58 9. Gdymoderatorzywykonająteczynności,możnarozpocząćkolejnąrundę–tymrazemtrwającą10minut.

10. Powyższeczynnościpowtarzamywkażdejrundzie–ażdorundy5.11. Nakoniecrundy5.głównyprowadzącyogłaszazakończenieroz-

grywki.Prosimoderatorówoakceptacjęostatnichprojektów,agra-czyopozostanienasali.

12. Głównyprowadzącyprosioprzekazaniegraczomskalpoparciaiankietewaluacyjnych.

Wieczór wyborczyizakończenierozgrywki.1. Powypełnieniuankietprzezgraczyrozpoczynasiętzw.wieczór

wyborczy,czylipodsumowaniewynikówgry.2. Głównyprowadzącyprosiprzedstawicielakażdegozestołówopoda-

nienumerówsfinansowanychprojektów.Wtymczasieprowadzącytechnicznywprowadzatedanedoarkuszakalkulacyjnego.Wprowa-dzanedanesąnabieżącowyświetlanenaekraniewformiewykresusłupkowego.

Uwaga:Arkuszijegoinstrukcjaobsługisądopobrania nastroniegraobudzet.crs.org.pl.

3. Powprowadzeniuiprezentacjiwszystkichwynikówwartozapewnićuczestników,żenierankingjestnajistotniejszy,leczdyskusje,któreodbywałysięprzystolikach.

4. Dobrąpraktykąjestpoinformowanieuczestnikówotym,costaniesiędalejzwynikamigry–należyzaznaczyć,żebyćmożezosta-nąprzekazaneurzędowimiastalubradziedzielnicy,gdziezostanieopublikowanyraportzrozgrywkiitp.

eWaLUaCja ROZGRYWki

Gra o Budżet–jakkażdenarzędzie–możebyćulepszanaidostosowy-wanadonowychrealiów.Ewaluacjarealizowanaprzypomocyankietyaudytoryjnejorazskalistopniapoparciasłużyzebraniuinformacjinatematzrealizowanejrozgrywkiorazsamejgry.Organizatorzywyda-rzeniamogąrozszerzyćlubskrócićlistępytań–wzależnościodcelów,jakiesobieprzyjmą.Niezależnieodkontekstu,wartopytaćuczestnikówwydarzeńspołecznychoichocenę,sugestieczyopinie,bykażdekolej-nespotkaniepełniejodpowiadałonaichpotrzeby.Narzędziebadawcze


59powinnobyćzoptymalizowanetak,byzbierałoważneinformacjezpunk-tuwidzeniaorganizatoróworaz,bydanezebranedziękiniemumogłybyćprzeanalizowaneiupublicznionewformieraportu.Napotrzebyewaluacjigryorazprojektupowstałaankieta,którazostaładołączonawzałącznikuniniejszejpublikacjijakowzórorazinspiracjadoprzygotowaniakolejnychnarzędzi.Doskonałymuzupełnieniemzebranychinformacjisąkrótkiewywiadyzuczestnikamirozgrywek,któreprzeprowadzonezostałytużpogrze.Zalecasięodbycietakichrozmówzgraczamiizarejestrowanieichwpostacinagrań,którebędziemożnaprzeanalizowaćpodkontemistotnychdlaewaluacjiwyników.

Elementyewaluacji:zbieraniedanych analizazebranychdanych wyciąganiewniosków formułowanierekomendacjiodnośniedecyzji, jakiepowinnybyćpodjęte udostępnieniewyników usprawnienieprocesulubnarzędzia.

RaPORt Z ROZGRYWki

Napodstawieanalizywynikówgry, listyzrealizowanychprojektówiargumentówspisanychnaFormularzach zgłaszania projektów oraz wynikówewaluacji,powinienpowstaćkrótkiraport.Dobrze,bywprzy-stępnysposóbprezentowałzbiorczedaneiwnioskowaniedotyczącepreferencjimieszkańców,zdużymnaciskiemnaszczegółoweodzwier-ciedlenieargumentacjizaiprzeciwwybranymprojektom.Raporttenpowinienbyćupublicznionyiprzekazanyosobombądźinstytucjom,którerealizująprocesBOlubinny,jakiegodotyczyGra o Budżet.

PROMOCja WYDaRZenia – DOBRe PRaktYki

Organizacjarozgrywekzamkniętychnp.dlaszkółniewymagadziałańpromocyjnych,wystarczą informacyjne.Rozgrywkaogólna,otwar-ta,wiążesięzrejestracjąuczestnikówrekrutowanychspośródgrupdocelowych–najczęściejprzedstawicieliwszystkichmieszkańców.Bytakamogłasięwięcodbyćnależyprzygotowaćiprzeprowadzićdziała-niainformacyjno-promocyjne.Oprócztradycyjnychulotek,plakatówiinformacjiwprasielokalnej,możnawykorzystaćinternetowemedia

rozdział03| promocjawydarzenia–dobrepraktyki

60 społecznościowe,lokalneportaleogłoszeniowe,stronymiastalubgminyorazkrótkiefilmy,którerelacjonujądotychczasowerozgrywki.Filmytesądostępnenastroniegraobudzet.crs.org.pl.TamteżznajdąPaństwoinneprzydatnemateriały,t.j.wzorcoweplakaty,ulotki,tekstyinforma-cyjno-promocyjne.Istniejerównieżmożliwośćumieszczeniainformacjioplanowanejrozgrywcejakrównieżraportuzniejnastronachprojektu,wtymnafacebook.com/graobudzet.

ROLa MODeRatORa W GRZe

ZadaniemmoderatorówwGrze o Budżetjestprowadzeniedyskusjiprzystolikach.Moderatorzypowinnidbać,bykażdyzuczestnikówmiałmoż-liwośćwypowiedzeniaswoichracji.Musząonitakżepilnować,bywypo-wiedzigraczyniebyłyzbytdługie,awraziepotrzeby,powinniłagodzićsytuacjekonfliktowe.Moderatorzyzajmująsięrównieżdbaniemoprawidłowyprzebiegroz-

grywkiprzystołach.Przebiegrozgrywkizpunktuwidzeniamoderatorawyglądanastępująco:

1. Przywitaniegraczyprzystoliku,prośbaoprzedstawieniesięiew.wyrażeniezgodynafotografowanie.

2. Wręczeniemateriałówdlagraczy(wmomenciewyraźniezasygna-lizowanymprzezgłównegoprowadzącego).

3. Wfaziedyskusjiinegocjacji–dbanieoodpowiedniąjakośćdyskusjiizapobieganiekonfliktom.

4. Wfazieakceptacjiprojektów(nakoniecrundy)–przyjęcieispraw-dzeniepodwzględemformalnymwybranychprzezgraczyprojektów,zaznaczenieichnamapie.

5. Po zakończonej rozgrywce–wydawanie skal stopnia poparciaiankietewaluacyjnych.

Więcejinformacjint.zadańmoderatorawtrakcierozgrywkimożnazna-leźćwinstrukcjidostępnejnastroniegraobudzet.crs.org.pl.Oczywiście,samimoderatorzypowinnizapoznaćsięzniąprzedrozgrywką.Ponieważrolamoderatorawtrakciegryjeststosunkowowymagająca,

powinnabyćwykonywanaprzezosobyokonkretnychumiejętnościach.

rozdział03| rolamoderatorawgrze

61Osobytepowinny:

miećumiejętnościpozwalającenaprowadzeniekonstruktywnejdyskusji,

posiadaćpodstawywiedzyokomunikacjiwgrupie,

cechowaćsiędobrymiumiejętnościamiinterpersonalnymi,

lubićpracęwzespole.

Zalecamy,byzwrócićszczególnąuwagęnadobórizapoznaniemode-ratorówzzasadamigry.NapotrzebyrozgrywekwLublinieiŚwidnikuzostałyzrealizowaneprofesjonalneszkoleniadlamoderatorów.Szko-leniarealizowanebyłyprzeztrenerkizPracowniDialoguLokalne-go57:JoannęStefańskąiAnnęWieczorek.Ichuczestnicypoznalinietylkoteoretycznepodstawymoderowaniawielostronicowejdyskusji,alemielirównieżokazjęzastosowaćzdobytąwiedzęwpraktycepodokiemtrenerów.

rozdział03| rolamoderatorawgrze

04UCZESTNICY ROZGRYWEK O GRZE O BUDŻET –

WYNIKI EWALUACJI ROZGRYWEK W LUBLINIE

64

PierwszatestowarozgrywkaGry o Budżetodbyłasię3czerwca2014r.wXXIIILiceumOgólnokształcącymwLublinie.UczestniczyliwniejmieszkańcyWieniawyi innychdzielnicLublina.Podczasrozgrywkiwykorzystanezostałypropozycjeinwestycjizgłoszoneprzezmieszkań-cówdzielnicyWieniawa.Nazakończeniegraczepytanibylioopinienatematgry.Większośćznichbyłazudziałuwgrzezadowolona.Napyta-nie,coimsięwgrzepodobało,odpowiadali:

Poznanie innych ludzi, którzy lubią moją dzielnicę, możliwość przekonywania do mojego projektu (tego, który chciałam, żeby był zrealizowany), możliwość wspólnych dyskusji i docho-dzenie do kompromisów, możliwość współpracy i spojrzenie z innej perspektywy na sprawę, współpraca, wymiana poglą-dów, wspólne propozycje.

Kolejnerozgrywkiodbyłysięwewrześniu2014i2015r.Zakażdymrazemmieszkańcygralinaprawdziwychprojektachzgłaszanychdoprzyszło-rocznegobudżetuobywatelskiego.Wpierwszejogólnomiejskiejrozgrywcewzięłoudziałkilkadziesiąt

osób.Wkolejnychrozgrywkachuczestnikówbyłojużponad200.Szcze-gólnerozgrywki,dedykowanemłodymmieszkańcomdzielnicLublina,odbyłysięw2015r.naWieniawieinaBronowicach.Wczterechroz-grywkachwzięliudziałuczniowieiuczenniceXXIILOim.Nauczycie-liTajnegoNauczania,VIIILOim.ZofiiNałkowskiejorazmieszkańcy

04rozdział04| uczestnicyrozgrywekoGrze o Budżet–wynikiewaluacjirozgrywekwLublinie

65

Porozgrywkachnawetosobynasta-wionesceptyczniewyrażałyprzekona-nie,żemająprawodogłosuwsprawachbudżetumiejskiegoipowinnyzniegokorzystać

imieszkankiBronowiciWieniawy.Każdarozgrywkarealizowanabyłaprzezdwójkęprowadzących,apracęgrupprzystolikachwspieralispe-cjalnieprzeszkolenimoderatorzy.Gratoczyłasięrównolegleprzy8-10stołach,aprzykażdympracowało

10drużyn.Grupymiałyjednomyślniepodjąćdecyzjęnatematwyborumiejskichinwestycjilubusługspołecznych.Każdyuczestnikdysponowałpewnąkwotą(wyrażonąwspecjalnejwalucieopracowanejnaużytekgry),aleniewystarczającodużą,bysamodzielniesfinansowaćprefero-waneprojekty.Graczemusielizatemwspółpracować,bydojśćdowspól-nychrozwiązań.Każdyzespółtworzyłwłasnyrankingpropozycji,aleostatecznywybórzależałodwskazańwszystkichstolików.Graczepoprzezwymianęargumentówiopartenawspółpracyporo-

zumieniezrealizowaliwkażdejgrzepokilkanaścieprojektów.Poroz-grywkachnawetosobynastawionesceptyczniewyrażałyprzekonanie,żeposiadająprawodogłosuwsprawachbudżetumiejskiegoipowinnyzniegokorzystać.Zewzględunaswójinteraktywny,angażującycharak-ter,rozgrywkiułatwiłypoznaniezłożonościmechanizmówdecyzyjnychipokazały,jakważnajestskutecznakomunikacja.

Jest to wspaniały pomysł – lepszy niż konsultacje bezpośred-nie z radnymi. Ponieważ w czasie takiego spotkania może-my się dokładnie zapoznać z wszystkimi projektami, z argu-mentami za, przeciw. No i czuć się takimi … radnymi, którzy decydują o budżecie miasta…–mówiłStanisławDąbrowski,którywziąłudziałwrozgrywkachnaWieniawie.

Organizując konsultacje społeczne bardzo często spotykamy się ze zjawiskiem, że przychodzą na nie bardzo zantagonizo-wane strony, natomiast większości mieszkańców ta sprawa nie interesuje. Przychodzą zwolennicy jednego lub drugiego rozwiązania. Natomiast taka gra, kiedy nie podejmuje się decyzji twardych, kiedy nie podejmuje się decyzji: albo projekt A albo projekt B, natomiast tych projektów jest więcej i można wspólnie wypracowywać kompromis uczy ludzi po pierwsze rozmawiania ze sobą a po drugie też, wypracowywania takich właśnie kompromisowych decyzji i wzięcia odpowiedzialności za pozytywne decyzje – podsumowałporozgrywceJakubWróblewski,moderatorGry o Budżet,radnyzLubartowa.

rozdział04| uczestnicyrozgrywekoGrze o Budżet–wynikiewaluacjirozgrywekwLublinie

66

Każdarozgrywkakończyłasięewa-

luacjąiwywiadamizgraczami

DlaniektórychmłodychludziGra o Budżetrealizowanawichszkoleokazałasiępierwsząokazjądopoznaniazasaduczestnictwawbudżeciepartycypacyjnym.Informacje,którezdobyli,orazniebywała,atrakcyj-naformaichprzekazaniazaowocowałyrozbudzeniemzainteresowaniaaspektamiżyciapublicznego.

Ważne było to, że mogłam się wypowiedzieć: co mi się podoba, co mi się nie podoba…–zauważyłajednazuczennic.To było fajne doświadczenie. Mogliśmy bezpośrednio decydować o różnych projektach, finansować je, składać się razem, żeby te projekty wyszły, decydować o tym co jest potrzebne, co nie –oceniłainna.Nie sadziłam, że to będzie taka świetna zaba-wa…–powiedziałakolejna.58

Powinni od najmłodszego wieku uczyć się demokracji. Uczyć się tego, że to oni sami muszą zadbać o własne środowisko, zadbać o własną dzielnicę, o miasto. że od nich zależy bardzo wiele działań, które są wykonywane w środowisku lokalnym–powiedziałaporozgrywceLucynaMądra,dyrektorkaVIIILOwLublinie.

Nagle zdają sobie sprawę, że to nie jest tak, że to ktoś, gdzieś z boku, obok nich decyduje o sprawach ważnych... Tylko, że są to ludzie, którzy podejmują takie same decyzje jak oni... Dzieląc pieniądze związane z grą, ale tak na prawdę realne pieniądze w budżecie miasta i decydując – jakie projekty, czy jakie inwestycje, czy jakie rzeczy w danym roku, czy w per-spektywie kilku lat – powinny być realizowane–podsumowałpostawęmłodzieżyporozgrywceGry o BudżetmoderatorJakubWróblewski.

Każdarozgrywkakończyłasięewaluacjąiwywiadamizgraczami.Napodstawiewynikówprzeprowadzonegozapomocąankietyaudytoryjnejbadania,prezentujemyocenęGry o Budżet woczachmieszkańcówLublina59:


67


68

Jedynie11%spośródbadanychuczestnikówrozgrywekkiedykolwiekuczestniczyłowspotkaniachmieszkańcówzprzedstawicielamiwładzmiasta.Dlawiększości,przedewszystkimdlanajmłodszychuczestnikówrozgrywek,byłatopierwszaformaangażowaniasięwżyciepublicznenaszczeblulokalnym.MłodziobywateleLublinauważali,żewartozabie-raćgłoswdyskusjinatematprzyszłościswojejdzielnicyczymiasta–twierdziłotakaż86%respondentówwprzedzialewiekowym16-18lat(66%odpowiedziałozdecydowanie tak,20%–raczej tak).Mniejszaliczbatychmłodychludziwierzyła,żemieszkańcymogąmiećwpływnadecy-zjewładzsamorządowych–jedynie72%młodychrespondentów,przyczymmniejpośródnichbyłotakich,którzynapytanie:Czy uważasz, że mieszkańcy mogą mieć wpływ na decyzje władz samorządowych?udzieliłoodpowiedzizdecydowanie tak–jedynie18%.Niezwyklewięcistotnejestwtymkontekścieedukowaniemłodzieżyiwzmacnianiewnichprzeko-nania,żeichudziałwżyciuspołecznym,ichzaangażowanieiwyrażanezdaniemożemiećprzełożenienarealizowanąpolitykęwładzmiasta.Narzędziawzmacnianiapartycypacji,takiejakGra o Budżet,mogąode-graćwtymdziałaniuważnąrolę.

68


69

rozdział04| uczestnicyrozgrywekoGrzeoBudżet–wynikiewaluacjirozgrywekwLublinie

69


70


05DOŚWIADCZENIA I REKOMENDACJE

72

BUDżet OBYWateLSki We FRanCji

kOntekSt POLitYCZnO-SYSteMOWY

Na rozwój zainteresowaniametodami partycypacji obywatelskiej,wtymbudżetemobywatelskim,weFrancjiwpłynęłokilkaczynników.Popierwsze,ważnemiejscewśróduwarunkowańogólnychwtymkrajuzajmujedecentralizacjaadministracjiizwiązanazniązmianamyśleniaorelacjimiędzypaństwemispołeczeństwem.WzrostroliregionówwXXw.maniewątpliweznaczeniedlarealizacjinajczęściejcytowanegoprzy-kładuwdrożeniabudżetupartycypacyjnegowPoitou-Charentes,oczymbędziemowaniecopóźniej.Odlat90.XXw.wprawiepojawiająsiębezpośrednie,choćwciążogól-

ne,nawiązaniadoinstytucjikonsultacjipublicznychzudziałemmiesz-kańców.Prawoz2002r.mawymiarkonkretny,skutkujebowiemwpro-wadzeniemdwóchinstytucji:obywatelskichjednostekpomocniczychorazfunduszyobywatelskichnapoziomiesublokalnym.Dookolicznościsprzyjającychrozwojowiformdemokracjiuczestniczącej

należyzaliczyćzainteresowanienimipartiipolitycznych,zwłaszczabędą-cychzlewejstronyspektrumpolitycznego.Ważnajesttakżerolapanipre-zydentwcześniejwspomnianegoregionuPoitou-Charentes–Marie-Sé-golèneRoyalijejwspółpracowników.Wydarzeniem,którebezpośrednioskierowałouwagępolitykówlewicywstronębudżetupartycypacyjnego,byłoŚwiatoweForumSpołecznewPortoAlegrewBrazylii.Ponadto,idea

05rozdział05| budżetobywatelskiweFrancji

73

Realizacjabudżetupartycypacyjnegomiałaróżnićsięodwcześniejprzyję-tychformuczest-nictwaobywateliwprocesachdecy-zyjnychprzepro-wadzeniemakcjinawiększąskalę,wyjściempozasub-lokalnośćorazwpływemuczest-nikównazasadyregulującewybórprojektów,któremiałybyotrzymaćfinansowanie

wdrożeniabudżetupartycypacyjnegoweFrancjiznalazłapropagatorówwśródaktywistów(popierająm.in.stowarzyszenieAssociationpourlademocratieetl’educationlokaleetsociale),jakteżwśródprzedstawicieliśrodowiskaakademickiego(wszczególnościprof.YvesSintomer).Realizacjabudżetupartycypacyjnegomiałaróżnićsięodwcześniej

przyjętychformuczestnictwaobywateliwprocesachdecyzyjnychprze-prowadzeniemakcjinawiększąskalę,wyjściempozasub-lokalnośćorazwpływemuczestnikównazasadyregulującewybórprojektów,któremia-łybyotrzymaćfinansowanie.Drugaprzesłankaokazałasięwiększymwyzwaniemzewzględunapolitycznośćprocesu.

ReaLiZaCja

Wmetodologiibudżetówpartycypacyjnychwystępująróżnice.Dotycząonerozmaitychaspektów.YvesSintomerpodajeinteresującyprzykładodmiennościrealizacjibudżetupartycypacyjnegonapoziomiemia-staijegodzielnicwodniesieniudoPont-de-Claix,któremaok.12tys.mieszkańców.Itak,popierwsze,oilenapoziomiedzielnicuczestnictwomacharakterotwarty,tonapoziomiemiastaformujesię50-osobowąradęzzastosowaniemdwóchmechanizmów:reprezentacji(dwóchrepre-zentantówzkażdejdzielnicy)orazlosowaniauzupełniającegozlistywyborczej.Podrugie,spotkaniawdzielnicysąorganizowanewtrybietrymestralnym,aspotkaniaogólnomiejskiewielokrotniewciąguroku.Wreszcie,napoziomiedzielnicpodejmujesiędecyzjedotycząceredys-trybucjifunduszynarealizacjęniewielkichprojektów,podczasgdynapoziomiemiastapowstajeraportobywatelskiujmującyrozmaitątema-tykę,którymacharakterwyłącznieopiniotwórczy60.Jakwspomniano,budżetpartycypacyjnywregioniePoitou-Charen-

tessłużyzaprzykładudanejrealizacjiwstępnychzałożeńdotyczącychmetodyiskutkówjejzastosowania.Dużeznaczeniedlakształtuiprze-bieguinicjatywymieliliderzyzmiany:SophieBouchet-PeterseniMarcFischer.Tenostatnibyłzwiązanyodstronypraktycznejzprzedmiotem,któregodotyczyłbudżetpartycypacyjny,zeszkolnictwem.Obszaremdziałaniastałysiębowiemszkołyponadpodstawowe.Dlaorganizatorówwpodjęciuinicjatywywdrożeniabudżetuparty-

cypacyjnegoważnabyłakwestiaredystrybucjiwładzypoprzezwłącze-niedogronadecydentówwszystkichosób,którychrozważanasprawadotyczy,awięcm.in.nauczycieli,uczniów,pracownikówadministracji

rozdział05| budżetobywatelskiweFrancji

74 iobsługitechnicznej.Projektewoluowałwkierunkuzwiększeniakom-petencjiuczestników,poprzezichudziałwustalaniuzasadwspółdzia-łania.Tegozałożeniawstępnegonieudałosięzrealizowaćodrazu,aleniezostałoonozapomniane.Odpoczątkuregułąbyłojednakistnieniejasnychdlawszystkichwytycznychdotyczącychmetody.Wpierwszejfazierealizacjibudżetupartycypacyjnegokażdaszkoła

działałanatychsamychzasadachogólnych,niemniejosobno.Proceduraniezakładałabowiemwspółpracymiędzyszkołami.Procesobejmowałdwaspotkania,każdetrwająceok.dwóchgodzin.Podczaspierwszegowmałychgrupachomieszanymskładzieprzygotowywanoprojekty.Ichopismiałuwzględniaćodpowiedzinapytaniaoznaczenieproponowa-nejinicjatywydlaspołecznościszkolnej,zapotrzebowanienaniąwkon-kretnymczasieorazobeneficjentów.Pospotkaniupierwszymobsługatechnicznabudżetupartycypacyjnegodokonywałaprzeglądupropozycjipodkątemichzgodnościzcelemogólnymorazokreślałakosztrealiza-cji.Wprowadzonoteżograniczeniedotyczącekosztumaksymalnego.Ponadto,wczasiemiędzypierwszymadrugimspotkaniem,możliwebyłowyjaśnieniewszelkichwątpliwościdotyczącychposzczególnychprojek-tów.Podczasdrugiegospotkaniaprzedstawicieladministracjiregionalnejprzedstawiałprojektyiichkoszt.Poprzedzałotodyskusjęzuwzględnie-niemelementów,któremiałyskładaćsięnaopiszgłoszonychpropozycji.Spotkaniezamykałogłosowanie,podczasktóregokażdyuczestnikposia-dałdziesięćgłosówdorozdysponowaniamiędzyprojektami.Z czasemdoprocedurywprowadzonomodyfikacjępolegającąna

wyborzekryteriówocenyprojektówprzezreprezentantówróżnychszkółwregionieoraznaredystrybucjiśrodkówmiedzyszkołamizewzględunapoziomrealizacjipotrzebzuwzględnieniemtychkryteriów.Cowięcej,zewzględunazasadęrównoważeniasił,podczasdyskusjipreferowanejestmoderowaniedyskusjiprzezosobyniezwiązanebezpośredniozpolitykąlokalnąiregionalnąiktórychprzedmiotdyskusjiniedotyczy.Biorącpoduwagęto,żeniejednokrotniewadministracjipublicznej

wyzwaniestanowipoziomfrekwencjiuczestnikówprocesówpartycypa-cyjnych,wartozauważyćjejwzrostnaprzestrzenilatwodniesieniudoomawianegoprzykładubudżetuobywatelskiego.Możnazałożyć,żejed-nymzczynnikówwzrostubyłodobreprzygotowaniemerytoryczneorga-nizatoróworazmodyfikacjaproceduryuwzględniającapotrzebyuczest-nikówwyrażanem.in.podczassystematycznejewaluacji.Wzrostnależyteżprzypisaćprzyjęciuwniektórychszkołachzasadyobowiązkowegoudziałuwgłosowaniu.Topodejścieuważanejestzakontrowersyjne,


75

Budżetpartycypa-cyjnyprzyniósłteżpośredniekorzyści.Przedewszystkimusprawniłkomuni-kacjęmiędzyadmi-nistracjąpublicznąiodbiorcamiusług.Efektemtegobyłolepszerozpoznaniepotrzebidosto-sowaniedonichpodejmowanychdziałań

choćbyzewzględunato,żeformalnemuprzymusowiniezawszetowa-rzyszychęćuczestnikówdowzięcianasiebieodpowiedzialnościzawynikiwyborówirefleksyjnegozapoznaniasięzprojektami,spośródktórychsięwybiera.

eFektY

PraktykaPoitou-Charentespokazuje,żeprojektytamwyłonionezapomocąmetodybudżetupartycypacyjnegosą realizowane.To jed-nazzasadniczychmiarsukcesuidlawieluosóbczynnikdecydującyouczestnictwiewkolejnychedycjachwydarzenia.Budżet partycypacyjny przyniósł też pośrednie korzyści. Przede

wszystkim usprawnił komunikacjęmiędzy administracją publicz-nąiodbiorcamiusług.Efektemtegobyłolepszerozpoznaniepotrzebidostosowaniedonichpodejmowanychdziałań.Cowięcej,wymianainformacjipozwoliłanaidentyfikacjębardziejoszczędnychrozwiązańproblemów.Teefektyzachęciłydoutworzeniawadministracjistanowiskwspierającychciągłośćkomunikacjimiędzyzainteresowanymistrona-mi.Uogólniając,możnawięcstwierdzić,żezastosowaniebudżetuoby-watelskiegoprzezadministracjęwregioniedoprowadziłopośredniodoreformysamejadministracji.

WYZWania

Danepochodzącezraportówmonitorującychrozwójbudżetówparty-cypacyjnychnaświeciezdająsięsugerować,żeoilejeszczew2009r.Francja,HiszpaniaiWłochystanowiłygrupęwiodącąwEuropiepodwzględemliczbyzrealizowanychbudżetówpartycypacyjnych,tojużw2012r.sytuacjatauległazmianie.WsamejFrancjiw2012r.zrealizo-wanomaksymalnie10projektów61.Możnapowiedzieć,żeniesamaliczbaprojektówświadczyopowo-

dzeniumetody.Niemniej,jeśliobecniemówisięospadkuzaintereso-waniabudżetempartycypacyjnymweFrancji,towśródprzyczyntegoprocesupodajesięczynniki,któredotycząjakościzastosowaniametody.Wskazujesiębowiemnadominacjępolitykówzarównowustalaniuzasaddziałania,jakteżpodczasspotkańrealizującychbudżetpartycypacyjny,cozniechęcaobywatelidouczestnictwa.


76

Wkrajachostabil-nymustrojudemo-

kratycznym coraz mniejludzi,szcze-

gólniemłodych,bierzeudziałwgło-sowaniach.Nawetwnowych demokra-

cjachobywateletra-cązaufaniewsto-sunkudoprocesów

demokratyzacji

Oprogramowaniejestłatwedoprze-skalowaniaizaada-ptowaniadowła-

snychpotrzeb.Byłoużywanewwielukrajach,między

innymiwEstonii,Australii,StanachZjednoczonych,

WielkiejBrytaniiinaIslandii

Dostępnestatystykimającharakteruogólniający,ponieważnieujmująróżnicmiędzyprojektamizewzględunaskalę(odsublokalnychporegio-nalne),metodologię(np.sposóbwyłanianiauczestników),atakżesku-tecznośćwewdrażaniurezultatów.MonitoringtychaspektówrealizacjiprojektówbyłbyistotnydlabardziejkompleksowejocenyzastosowaniabudżetówpartycypacyjnychweFrancjiinietylko.

BUDżet OBYWateLSki Z BETTER NEIGhBORhOODS (LePSZYMi SąSieDZtWaMi) W RejkjaWikU na iSLanDii

WCitizensFoundation istniejeprzekonanie,żeobywatelepowinnimiećsilnygłoswpolitycezformalnyminieustępliwymuczestnictwemwprocesachpolitycznych.Demokracjanapotykawieleróżnorodnychproblemów.Media iwielkie pieniądzewywierająolbrzymiwpływnawynikiwyborówireferendów,apoprzezsamąglobalizacjępolitycyiobywateletracąznacznączęśćwładzy.Przezteiinneprzyczynywiaraludziwdemokracjęznaczniesięobniżyła.Wkrajachostabilnymustrojudemokratycznymcorazmniejludzi,szczególniemłodych,bierzeudziałwgłosowaniach.Nawetwnowych demokracjachobywateletracązaufaniewstosunkudoprocesówdemokratyzacji.PrzyczynytedoprowadziłydoutworzeniaYourPriorities(Twoich

Priorytetów),którepomagająludziomwprawdziwymoddziaływaniunaichspołeczności.YourPrioritiespozwalagrupomludziorganizowaćsięwokółróżnychidei.TootwarteoprogramowanieeDemokracja,doktóregooferowanyjestdarmowyhosting,gdziekażdymożewłatwysposóbstworzyćswojąwłasnądarmowąe-demokratycznągrupęnayrpri.org.Od2008r.zarejestrowanoponad600.000użytkowników.Oprogramowaniejestłatwedoprzeskalowaniaizaadaptowaniadowła-snychpotrzeb.Byłoużywanewwielukrajach,międzyinnymiwEstonii,Australii,StanachZjednoczonych,WielkiejBrytaniiinaIslandii.YourPrioritieszostałozaprojektowanetak,żebybyłoprostewobsłu-

dze.Obywateledodająswojepomysłyimogąpunktowaćlubkrytykowaćinnekoncepcje.Najlepszepropozycjesąpóźniejwybieranewedługliczbyzwolennikówiprzeciwnikóworazuczestników,dlaktórychdanykon-ceptbyłprzydatnylubnie.Wszystkiepomysłyinajlepszeargumentyza iprzeciwsądobrzewidocznejużnapierwszyrzutokadlawszystkich,bezkoniecznościlogowaniasię.Interfejszostałzaprojektowanytak,żebypobudzaćdoracjonalnejdyskusjiikonstruktywnychkomentarzy.Taką

rozdział05| budżetobywatelskizBetter NeighborhoodswRejkjawikunaIslandii

77

ZadaniamiBetterNeighbourhoodsjestudoskonaleniemiastaRejkjawikwedługpragnieńjegomieszkań-cóworazedu-kacjaobywateliwzakresierealiówbudżetowania

samawagęmająpoglądymniejszościiwiększości,cowogólnymrozra-chunkupomagawdojściudoconsensusu.BetterReykjavík(LepszyRejkiawik)jakopierwszazestronYourPrio-

ritiesosiągnęłasukces.Powstałajakooddolnainicjatywaobywatelskawodpowiedzinaspadekzaufaniaizałamaniegospodarkiw2008r.Stro-naBetterReykjavikzostałaotwartajakoniezależnaodwszystkichpartiipolitycznychnatydzieńprzedmiejskimiwyboramiwRejkiawikuw2010r.Partiepolitycznedostaływłasnestronyinternetowe,naktórychmogłypromowaćswojeprogramypolityczne.NajlepszaPartia,początkowozałożonajakożart,bezprogramupolitycznego,zaczęławykorzystywaćstronęiosiągnęłanajlepszewynikiwsondażach.Zaprosiławtedyswo-ichzwolennikówdowspółtworzeniawłasnegoprogramupolitycznegowłaśnienaBetterReykjavik.Ostatecznieponad40%głosującychuczest-niczyłowtymprocesie,8%dodałowłasnązawartość,wwynikuczegostworzonoponad1000różnychpomysłów,atowszystkowprzeciąguzaledwiekilkutygodni.Mimotego,żewszystkiestronydziałańchciałyutrzymaćdalsząkoope-

racjęnaBetterReykjavik,ponadrokzajęłoformalizowanietejkolabora-cjipoprzezoficjalnekanałyiprotokoły.TawspółpracamiędzyCitizensFoundation,miastemRejkiawikijegoobywatelami,łączyprzedstawicieliwładzzludźmi,którychreprezentująidajemiastuinformacjenatematkolektywnychpriorytetówjegomieszkańców.Z120.000mieszkańcówwprojekcieuczestniczyło70.000osób.Comiesiąc15najlepszychpomy-słówjestprzetwarzanychprzezmiasto,zczego476zostałozaakcepto-wanych(stannagrudzień2015r.).ProjektBetterNeighbourhoodsjestkontynuacjąBetterReykjavik.Jego

głównymtematemjestbudżetobywatelskiwstolicyIslandii,Rejkiawi-ku.Projektrozpocząłsięw2011r.iwciążdziałaprężnie.300milionówkoronislandzkich(ponad2milionyeuro)jestcorokurozdzielanepomię-dzyprojektyopartenapomysłachobywatelskichsłużącychpolepszeniuwarunkówżyciawdzielnicachRejkiawiku.ZadaniamiBetterNeighbourhoodsjestudoskonaleniemiastaRej-

kjawikwedługpragnień jegomieszkańcóworazedukacjaobywateliwzakresierealiówbudżetowania.Każdywyborcamaswójwłasnybudżetiwybieraprojekty,naktórechcegłosować.W2015r.BetterNeighborhoodszdobyłpierwszemiejscewNordicBest

PracticeChallengewkategoriiKomunikacja Publiczna.Celemprojektujestpoprawajakościotoczeniamieszkańców.Poprzezteninnowacyjny


78 projekt,mieszkańcymogąmiećcorazwiększyudziałwdemokracjiprzedstawicielskiej.

BetteR neiGhBOURhOODS DZiała W PięCiU kROkaCh:

ObywateleskładająprojektObywatele,używającpodstronBetterReykjavik,składająpomysłynaprojekty,którewichmniemaniuulepsząichokolice.Twórcomprojektuzależynadużejpartycypacji,dlategoteżnatymetapieniestosujesięrygorystycznychsystemówuwierzytelnianiazgłoszeń(wystarczanp.e-mailihasłolublogowaniezapomocąFacebooka).Pomysłypowinnypolepszaćśrodowiskomiejskie,umożliwiaćzabawę,

poprawiaćkomfortpieszychitransportrowerowy.Koncepcjemająspra-wiać,bywdzielnicachRejkiawikużyłosięlepiejiprzyjemniej.Projektymusząbyćdopasowanewzakresiemiastadojużstworzonychplanów.Niemogąbyćtakżezbytskomplikowanewprocesieorganizacjiikoor-dynacji.W2015r.zgłoszonoprawie700projektów.MiastoszacujekosztyiwykonalnośćpomysłówKomisjaBudownictwamiastaRejkiawikszacujekosztyiwykonalnośćpomysłówobywatelskich.Tenkrokdajeurzędnikommiejskimdużąwładzęnadwynikamigłosowania,dlategokoniecznejestzapewnienieprzejrzystościcałegoprocesuzmożliwościąwspółuczestniczeniaoby-wateli.Powinnotoprowadzićdozmniejszeniakosztówizwiększeniasatysfakcjimieszkańców,codoprzeprowadzeniaprocesu.Z500przedstawionychpomysłóww2014r.164zostałouznanychza

spełniającewymaganewarunkidowzięciaudziałuwgłosowaniu.ObywateległosująnawybranepomysłyGłosowaniejestelektroniczne,wiążąceibezpieczne,ajeden głos na osobę jestgwarantowanyprzezrygorystycznysystemuwierzytelniania.Wie-lorakieautomatycznetestyuruchamianepodczascałegoprocesuzapo-biegająfałszowaniuwynikówinieprawidłowościom.Ztejprzyczyny,wyłączająckonspiracjęconajmniejdwóchjednosteksprawdzających,oszustwawyborczesąpraktycznieniemożliwe.Wewnętrznyaudytmia-staRejkiawikmonitorujecałyproces,aekspercizewnętrznicorokurobiądodatkoweaudytybezpieczeństwaprzed,wtrakcieipogłosowaniu.

1

2

3


79Rolewgłosowaniu:Citizens Foundation tworzyoprogramowanie. Jeśli zachodzi takapotrzeba,asystujewerbalnieprzykonfiguracji,aleniemadostępudożadnegozkomputerówużywanychprzygłosowaniu.Miasto Rejkjawikorganizujewybory,zakładaserwery,używaoprogra-mowaniaipilnuje,żebycałyprocesdziałał.Rejestr Krajowyjestodpowiedzialnyzauwierzytelnieniewyborców,używającprzytymelektronicznychidentyfikatoróworazwydawanychprzezpaństwokompletówużytkownik/hasło.Dziękitemugłosowaniejestanonimowe.Pomiędzy2012a2015rokiemobywatelezaakceptowali420pomysłów.Pomysły/1rok:

MiastowdrażapomysłyNiektórepomysłysąrealizowanewprzeciąguzaledwiekilkumiesięcy,podczasgdywykonanieinnychmożezająćnawetrok(jesttolimitczaso-wy).MiastoRejkiawikjestodpowiedzialnezainformowanieuczestnikównabieżącoostatusieichpomysłu.Istotnejest,żebyobywatelewiedzieli,żeichuczestnictwomadużąwartośćdlaprocesugłosowania,dlategotenelementprocesuwymagaciągłegoudoskonalania.To,ileczasuzajmiewdrażanieprojektu,zależyodwieluczynników.Jednymznichjestliczbaurzędówiludzi,którychtrzebazaangażować.Przepisyzwiązanezpla-nowaniemtakżeodgrywająwtymznaczącąrolę.Ponad300pomysłówjużudałosięwprowadzićwżycie.ObywatelekorzystajązrezultatówProjektniemiałbyżadnegosensu,jeśliobywateleniebylibywstanieużytkowaćicieszyćsięjegorezultatami–począwszyodławek,askoń-czywszynanowychścieżkach,psichparkachilepszymoświetleniempla-cówzabaw.Innezmiany,któreudałosięwprowadzićdziękiprojektowi,tom.in.więcejdrzew,kubłównaodpadki,naprawanawierzchni,ogro-dywarzywne,progizwalniającealboświatładlapieszych.Ulepszenia

4

5


80 uzyskanedziękiBetterNeighborhoodssąłatwodostrzegalnewewszyst-kichdzielnicachRejkiawiku.

Procesjakogłoswiążącywczterechkrokach:a.Uwierzytelnienie.B.Wybórdzielnicy,wktórejchcesięgłosować.C.Wybórprojektów,naktórechcesięgłosować.D.Głosowanie.

UwierzytelnienieRygorystycznemechanizmyuwierzytelniającepoprzezużycieIceKey(Ice-landicNationalRegistry)alboelektronicznychidentyfikatorówzkartSIMlubkartdebetowych–ponieważkażdygłosjestgłosemwiążącym,dodatkowozprzypisanymirealnymipieniędzmi.Mechanizmyuwierzytelnieniamusząbyćbezpieczne,ajednejosobieprzysługujetylkojedengłos.WybórdzielnicyMożnazagłosowaćtylkonaprojektydotyczącejednej,wybranejdzielnicy.Większośćosóbgłosujewewłasnejdzielnicy,alesąteżtacy,którzygłosu-

jąnapomysłyswoichprzyjaciół,krewnychlubte,któredotycząokolicichzakładupracy.WybórprojektuMożnawybraćjedenprojektizagłosowaćtylkonaniego.Wogólnymroz-rachunkutakigłosmawiększąwagę.Możnatakżewypełnićswójprzydziałbudżetowyispróbowaćsilniejwpłynąćnawynikigłosowania.Takiegłoso-waniemożebyćdobrąsymulacjątego,wjakisposóbbudżetowanienaprawdęfunkcjonuje.Interfejsgłosowaniajasnopokazuje,żezeswoimbudżetemniemożnazre-

alizowaćwszystkichmożliwości,więcnależydokonaćkonkretnegowyboru.GłosowanieOdbywasiępoprzezprzyciśnięcieGłosuj.Dopierowtedygłosstajesięważny.Możnagłosowaćtylerazy,ilesięchce.Proceduratajednaksprawia,żeprzeztotrudnokontrolowaćgłosy.Docelowomasiętylkojedengłos,dlategoliczo-nyjestostatniwybórdanejosoby.Można,jeślisięchce,zmienićteżdzielnicę,wktórejsięgłosuje.Udziałwgłosowaniumogąwziąćwszyscyzarejestrowa-nimieszkańcyRejkiawikumający16latiwięcej.Bibliotekiilokalneośrodkispołecznościowepomagajątymmieszkańcom,którzyniemajądostępudoInternetu,albozinnychprzyczynpotrzebująasystyprzygłosowaniu.

A

B

C

D


81

DziękiBetterRey-kjavíktysiąceoby-wateliuzyskałojużprawdziwywpływnaswojeotoczenie,asetkikolejnychzasugerowałozmia-ny,którestałysięrzeczywistością

DaLSZe DZiałania

DziękiBetterReykjavíktysiąceobywateliuzyskałojużprawdziwywpływnaswojeotoczenie,asetkikolejnychzasugerowałozmiany,którestałysięrze-czywistością.WewszystkichdzielnicachRejkiawikuwidoczniepolepszyłasięjakośćżyciawłaśniepoprzezBetterNeighborhoods.CitizensFoundationposzerzaswojedoświadczeniewczterechkolejnych

projektachBudżetuObywatelskiegowPulawChorwacji,wMaribornaSło-wenii,wMiskolcnaWęgrzechorazweWrocławiuwPolsce.Wwiększościznichużywasięrównolegległosowaniaonlineioffline,afundacjazapew-niaoprogramowanieiekspertyzę.Zzadowoleniemmożemystwierdzić,żewprzypadkuprocesówonlineioffline,stosujesiętakiesamezasady.


Dzisiaj nie da się zarządzać tak skomplikowaniami organizmami jak duże miasta (czy też mniejsze gminy, w tym również wiejskie) bez udziału mieszkańców, bez ich zgody na to, co będzie realizowane, jaka będzie polityka władz.

Budżety partycypacyjne, gdyby miały się sprowadzać jedynie do wymiaru plebiscytowego, to nie spełniałyby zadania polegającego na zaangażowaniu mieszkańców w podejmowanie decyzji. Do tego bowiem potrzeba nie tylko elementu głosowania, ale przede wszystkim zaszcze-pienia w obywatelach wiedzy o uwarunkowaniach zarządzania miastem – o tym, na co można wydawać pieniądze, na co nie można, co o tym mówi prawo, jakie są uwarunkowania inwestycyjne, jakie są potrzeby innych grup mieszkańców. Sam budżet partycypacyjny nie daje na to gotowych rozwiązań.

Włączenie do edukacji mieszkańców gry symulacyjnej – Gry o Budżet – pozwala zbudować i wzmocnić ich wiedzę o wydatkowaniu środków publicznych. Gra ta rozbudowuje wymiar dyskusji publicznej w ramach procesu, jakim jest budżet partycypacyjny.

Metodologia realizacji budżetów partycypacyjnych w Polsce jest bar-dzo różna. Jest to bowiem narzędzie, które musi być dostosowywane do lokalnych potrzeb mieszkańców i władz oraz do tego, co w danym momencie jest z jednej strony możliwe, a z drugiej strony potrzebne. Budżety partycypacyjne w Polsce się sprawdzają, są dobrze przyjmo-wane, a ewentualne głosy krytyczne (podnoszące dyskusję pt. “dlaczego to jest tak mała część budżetu miasta?”) wynikają przede wszystkim z niezrozumienia, czy też z małej wiedzy o uwarunkowaniach tworze-nia budżetów samorządowych. Musimy iść w kierunku rozbudowania budżetów partycypacyjnych tak, aby one wyszły z ram budżetu jedno-rocznego, który ma swoja logikę – zaczyna się na początku roku kalen-darzowego, a jego inwestycja do końca roku jest skończona i rozliczona. Od takich inwestycji powinniśmy przejść do inwestycji wieloletnich tak, jak to się dzieje na przykład w Niemczech, gdzie budżet partycypacyjny

zakończenie

ZakOŃCZenie

83

zakończenie

jest formą planowania wieloletniego, inwestycyjnego. Dopiero przy takiej perspektywie jesteśmy w stanie w pełni zintegrować oczekiwania różnych grup z budowaniem wieloletniej perspektywy rozwojowej dla miasta. Jest też ważne, żeby budżety partycypacyjne nie dotyczyły tylko takich inwestycji, które poprawiają komfort życia “tu i teraz”, ale przede wszystkim takich, które wpływają na rozwój miasta czy gminy. Mamy więc przed sobą długą drogę, jednakże narzędzie, jakim jest budżet par-tycypacyjny, sprawdza się dzisiaj, może być z powodzeniem adaptowane do gmin różnej wielkości, jak też do zmieniających się potrzeb.

Najważniejszy wymiar tego narzędzia to włączanie mieszkańców do podejmowania decyzji. Najistotniejszym z kolei elementem Gry o Budżet jest rozszerzenie wymiaru edukacyjnego wśród mieszkańców, którzy za chwile będą decydować i pójdą głosować na jeden lub kilka wybranych przez siebie projektów. By móc to świadomie uczynić, trzeba mieć wie-dzę o tym, jakie inne projekty zostały przedłożone oraz jak te konkretne, wybrane przeze mnie projekty odpowiadają na potrzeby różnych innych grup mieszkańców z tego samego osiedla lub z innej dzielnicy. Dopiero obywatel uzbrojony w taką wiedzę o potrzebach innych oraz o możliwo-ściach technicznych i finansowych jest w stanie powiedzieć tak: “Głosuję na jeden projekt, który jest w mojej okolicy. Przeznaczę jednak na niego mniej punktów, mniej środków, gdyż więcej pieniędzy muszę przeznaczyć na coś, co jest w innej części miasta, w innej części dzielnicy, a rozwiązu-je bardzo ważny problem społeczny, o którym się właśnie dowiedziałem, uczestnicząc w tej symulacyjnej grze edukacyjnej. Bez niej nie miałbym o tym projekcie pojęcia”.

Bardzo nam zależy na tym, by pozytywne doświadczenia Lublina i Świdnika mogły być przeniesione do innych miast. Wymiar eduka-cyjny musi być bowiem rozszerzony i dostosowany do wymiaru ple-biscytowego, z jakim jest kojarzone narzędzie zwane u nas budżetem partycypacyjnym.

drTomaszPotkańskiZastępcaDyrektoraBiuraZwiązkuMiastPolskich

ZałąCZniki

01 Opisyprojektów(rys.1)

02 Mapamiastalubdzielnicyznaniesionymilokalizacjamiprojektów.

Spisprojektów(rys.2)

Przebudowa ul. Pogodnej wraz z miejscami postojowymi i ciągami pieszymi.

Budowa infrastruktury i remont ul. Firlejowskiej

Przebudowa ul. Puchacza wraz z miejscami postojowymi i ciągami pieszymi.

Remont ul. Bronowickiej

Remont ul. Sokolej i wykonanie parkingów w pasie drogowym

Remont ciągu pieszo- jezdnego od bloku Pogodna 38 do ul Jesiennej

Wykonanie ciągu pieszego i miejsc postojowych przy ul. Grabskiego

Wykonanie monitoringu miejsc niebezpiecznych

Wykonanie parkingu przy ul. Bronowickiej przed szkołą specjalną

Wykonanie oświetlenia ciągów pieszych obok bloków Droga M. Majdanka 36, 38, 40.

8 000 000

700 000

500 000

1 100 000

200 000

400 000

150 000

240 000

80 000

80 000

Pogodna jest ulicą dzielącą duży fragment dzielnicy na dwie części.Jedna część to osiedle PSM Kolejarz, a druga to bloki komunalne, przy których brakuje miejsc postojowych dla samochodów mieszkanców tych bloków. Jedynym sposobem na wygospodarowanie takich miejscjest wyprowadzenie samochodów na parkingi wybudowane na ul. Pogodnej.

Ul. Firlejowska nie ma kanalizacji deszczowej. Aby przeprowadzić remont tej ulicy, należy wcześniej wybudować infrastrukturę.

Brak miejsc postojowych i fatalny stan tej ulicy. Pobocza są zniszczone przez parkujące na nich pojazdy.

Ulica jest w złym stanie technicznym. Utrudnia to dotarcie do szkoły specjalnej, która mieści sie na jej końcu.

Zły stan ulicy i brak miejsc postojowych. W/w ciąg pieszo- jezdny jest w fatalnym stanie technicznym, co kontrastuje z dobrze utr-zymanym otoczeniem (nowy blok, nowe elewacje pozostałych bloków). Z ciągu korzysta duża liczba mieszkańców.

Ciąg pieszy ułatwiłby przejście od ul. Łabędziej do gimnazjum i sklepu Biedronka oraz zwiększeniu uległaby ilość, bardzo brakujących, miejsc parkingowych.

Na terenie dzielnicy znajduje się osiem miejsc szczególnie niebezpiecznych. Zainsta-lowanie kamer w miejscach newralgicznych bardzo poprawiłoby bezpieczeństwo w ich zasięgu, a tym samym w całej dzielnicy.

Do szkoły specjalnej rodzice przywożą dzieci. Ze względu na brak miejsc postojowych parkują na ulicy, co stwarza zagrożenie i jest dużym utrudnieniem.

W/w ciąg pieszy jest bardzo uczęszczany, gdyż mieszkańcy dzielnicy chodzą nim na przystanki komunikacji miejskiej. Brak dobrego oświetlenia stwarza zagrożenie dla ludzi tamtędy się przemieszczających.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

Nr Tytuł projektu ` Koszt realizacji Opis projektu

Bronowice - lista projektów

Przebudowa ul. Pogodnej wraz z miejscami postojowymi i ciągami pieszymi.

Budowa infrastruktury i remont ul. Firlejowskiej

Przebudowa ul. Puchacza wraz z miejscami postojowymi i ciągami pieszymi.

Remont ul. Bronowickiej

Remont ul. Sokolej i wykonanie parkingów w pasie drogowym

Remont ciągu pieszo- jezdnego od bloku Pogodna 38 do ul Jesiennej

Wykonanie ciągu pieszego i miejsc postojowych przy ul. Grabskiego

Wykonanie monitoringu miejsc niebezpiecznych

Wykonanie parkingu przy ul. Bronowickiej przed szkołą specjalną

Wykonanie oświetlenia ciągów pieszych obok bloków. Droga M. Majdanka 36, 38, 40.

Poszerzenie drogi wewnętrznej przy bloku Lotnicza 8

Termomodernizacja Gimnazjum nr 14.

Termomodernizacja Liceum Ogólnoksz-tałcącego nr VIII

Termomodernizacja Przedszkola nr 14 przy ul. Bronowickiej

Remont ulic: Placowej, Drewnianej, Żytniej, Składowej, Bocznej Łęczyńskiej, Mieszczańskiej, Przymieszczańskiej i wszystkich Firlejowskich.

Remont chodnika przed blokiem Plagego- Laśkiewicza 9.

Budowa boiska do piłki nożnej na bulwarze przy ul. Firlejowskiej

Budowa zatoki autobusowej przy ul. Grabskiego- obok LIDLa

Remont pomieszczeń Rady Dzielnicy

Organizacja imprez cyklicznych w Dzielnicy

Doposażenie placów zabaw na Dzielnicy w niezbędne urządzenia

MOSiR

Zespół Szkół nr 4

Lublin Bronowice

Lista projektów

Projekty dotyczące całej dzielnicy

Pro

jekt

rea

lizow

any

prze

z St

owar

zysz

enie

Cen

trum

R

ozw

iąza

ń Sy

stem

owyc

h w

par

tner

stw

ie z

Gm

iną

Lubl

in,

Zwią

zkie

m M

iast

Pol

skic

h i C

itiz

ens

Foun

dati

on.

Pro

jekt

rea

lizow

any

w r

amac

h pr

ogra

mu

Oby

wat

ele

dla

Dem

okra

cji,

finan

sow

aneg

o z

Fund

uszy

EO

G.

Rad

a D

ziel

nic

y B

ron

owic

e

Grao Budżet

Aleja Wincentego Witosa

Park Bronowice

Krań

cow

a

ChemicznaŁęczyńska

Pogodna

Droga Męczenników Majdanka

Droga Męczenników Majdanka

Wro

ńska

Lotn

icza

Brono

wicka

Bystrzy

ca

Firlejowska

Pogodna

Pogodna

załączniki

8503 Koziołki–pieniądzeużywanewgrze(rys.3)

04 Instrukcjadlagracza(rys.4)

swidnik.pl/budzet-obywatelski | graobudzet.crs.org.pl | facebook.com/GraoBudzet

Projekt realizowany przez Stowarzyszenie Centrum Rozwiązań Systemowych

w partnerstwie z Gminą Świdnik, Gminą Lublin, Związkiem Miast Polskich

i Citizens Foundation.

Projekt realizowany w ramach programu Obywatele

dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.

Instrukcja dla GraczaPrzebieg rozgrywki:

Pomiędzy graczy przy każdym stole dzielona jest określona suma pieniędzy.Gracz może wykorzystać pieniądze do sfinansowania interesującego go projektu (razem z innymi graczami).

UWAGA: By zrealizować projekt, muszą się na niego złożyć przynajmniej dwie osoby!

W trakcie rundy gracz ma czas na podejmowanie decyzji, negocjacje z innymi graczami, wspólne „składanie się” na projekty.Moderator pilnuje czasu i przebiegu każdej rundy. Dba o to, by każdy mógł się wypowiedzieć.

Przebieg rundy:

1. Gracze zapoznają się z opisami projektów i zaznaczają (na własny użytek) te, które ich interesują.

2. Gracze omawiają „za” i „przeciw” wybranych przez siebie projektów. Dyskutują, negocjują i ustalają, kto składa się na projekt i ile pieniędzy przeznacza na niego.

3. Po podjęciu decyzji przechodzą do finansowania projektów. Aby to zrobić należy:

zebrać pieniądze na pokrycie kosztu projektu,zapisać kto i ile pieniędzy wpłacił w tabeli na Formularzu zgłaszania projektu, zapisać na odwrocie Formularza 1 – 3 argumenty za danym projektem (obowiązkowo),Uwaga: Jeśli ktoś jest przeciwko finansowaniu danego projektu, może zapisać swoje argumenty na odwrocie Formularza – jest to dobrowolne!włożyć wypełniony Formularz i pieniądze do brązowej koperty i oddać ją Moderatorowi.

4. Moderator zaznacza na planszy numer sfinansowanego projektu.

Gra składa się z 5 rund. Pierwsza runda trwa 20 minut, kolejne po 10 minut.

załączniki

86

05 Instrukcjadlamoderatora(rys.5)

załączniki

8705 Instrukcjadlamoderatora(rys.5)

załączniki

88

06 Formularzzgłaszaniaprojektu(rys.6)

07 Skalastopniapoparcia(rys.7)

załączniki

Skala stopnia poparcia W jakim stopniu zgadza się Pani/Pan z końcowymi wynikami gry (lista wybranych projektów) przy Pani/Pana stoliku? Proszę wpisać znak X w odpowiednim polu w tabeli poniżej.

Pełna aprobata Aprobata z niewielkimi

wątpliwościami

Zgoda z zastrzeżeniami

Wstrzymanie się od decyzji

Potrzebna dodatkowa

dyskusja

Poparcie bez akceptacji

Poważny sprzeciw Zablokowanie

„Zdecydowanie podoba mi się.”

„Zasadniczo mi się podoba.”

„Jakoś to przeżyję.”

„Nie mam zdania.”

„Mam mieszane

uczucia”

„Nie rozumiem tych kwestii

wystarczająco dobrze”

„Nie podoba mi się to, ale nie

chcę powstrzymywać

grupy.”

„Nie piszę się na to i nie

liczcie na mnie.”

„Stanowczo sprzeciwiam się tej propozycji.”

Powyższa tabelka to skala stopnia poparcia („Community At Work”). Skala ułatwia uczestnikom wiernie odzwierciedlić swoje nastawienie do danej kwestii. Używając jej, uczestnicy mogą wyrażać mniej entuzjastyczne poparcie bez obawy, że ich wypowiedź zostanie odebrana jako veto.



wątpliwościami



Potrzebna dodatkowa

dyskusja







„Mam mieszane

uczucia”





grupy.”


liczcie na mnie.”





wątpliwościami



Potrzebna dodatkowa

dyskusja







„Mam mieszane

uczucia”





grupy.”


liczcie na mnie.”



8906 Formularzzgłaszaniaprojektu(rys.6)

07 Skalastopniapoparcia(rys.7)

08 Ankietywypełnianeprzezgraczyporozgrywce(rys.8)

załączniki

90

załączniki

ZDjęCia Z ROZGRYWek

91

załączniki

01 ArnsteinS.R.,A Ladder of Citizen Participation,JAIP,t.35,nr41969,s.216–224.

02 Badanie efektywności mechanizmów konsultacji społecznych. Wyniki badania OMNIBUS,2011.

http://partycypacjaobywatelska.pl/wp-content/uploads/zaacznik_5_raport%20czstkowy%20

z%20omnibusa.pdf.Dostęp25.03.2015r.

03 BroughtonD.(red.),Deepening Democracy in a Fragmented Word,[w:]human Development Report

2002,UNDPNewYork2002.

04 Decydujmy razem. Udział społeczności lokalnych w podejmowaniu decyzji publicznych,Fundacja

Fundusz Współpracy,Warszawa2011,s.18-19.http://www.decydujmyrazem.pl/files/publikacja_

konferencyjna___web_1_.pdf.Dostęp25.03.2015r.

05 Diagnoza Społeczna2012.

06 DiasN.,Twenty-five years of participatory budgets in the world. A new social and political movement,

2014.http://www.buergerhaushalt.org/sites/default/files/downloads/Studie_Hope_for_democra-

cy_-_25_years_of_participatory_budgeting_worldwide.pdf.Dostęp25.03.2015r.

07 DługoszD.,Wygnański J.,Obywatele współdecydują. Przewodnik po partycypacji społecznej,

Warszawa2005,s.4,11,24.http://partycypacjaobywatelska.pl/wp-content/uploads/obywate-

le_wspoldecyduja.pdf.;Dostęp25.03.2015r.

08 EuropejskiSondażSpołecznyz2012.http://nesstar.ess.nsd.uib.no/webview.Dostęp25.03.2015r.

09 GłogowskiP.,Poznański Budżet Obywatelski 2014 – Analiza i rekomendacje” Stowarzyszenie Ulepsz

Poznań.http://www.poznan.pl/mim/main/poznanski-budzet-obywatelski-2015,p,15574,27284.

html.Dostęp25.03.2015r.

10 GrambergerM.(red.),Obywatele jako partnerzy. Podręcznik OECD na temat informowania, kon-

sultacji i udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji politycznych,StowarzyszenieKlon/Jawor,

2010,s.12-13.http://partycypacjaobywatelska.pl/wp-content/uploads/obywatele_jako_partnerzy.

pdf.Dostęp25.03.2015r.

11 Guidelines for Outcome Evaluators: Monitoring and Evaluation Companion Series,#1,UNDPEvalu-

ationOffice,2002.http://web.undp.org/evaluation/documents/HandBook/OC-guidelines/Guide-

lines-for-OutcomeEvaluators-2002.pdf.Dostęp25.03.2015r.

12 KaźmierczakT.,Partycypacja publiczna: pojęcie, ramy teoretyczne,[w:]Partycypacja publiczna.

O uczestnictwie obywateli w życiu wspólnoty lokalnej,podred.A.Olech,InstytutSprawPublicz-

nych,Warszawa2011,s.85.

BiBLiOGRaFia

bibliografia

9313 KębłowskiW.,Budżet partycypacyjny. Ewaluacja, InstytutObywatelski, 2014.http://www.

instytutobywatelski.pl/wp-content/uploads/2014/07/budzet-partycypacyjny-web.pdfDostęp

25.03.2015r.

14 KębłowskiW.,Budżet partycypacyjny – krótka instrukcja obsługi,InstytutObywatelski,Warszawa

2013,s.8.

15 KorzeniowskaA.(red.),KarlikowskaM.,ABC samorządu terytorialnego,WyższaSzkołaAdmini-

stracjiPublicznej,Łódź2005.

16 LefebvreH.,Prawo do miasta,Praktyka Teoretycznanr5/2012.http://www.praktykateoretyczna.

pl/PT_nr5_2012_Logika_sensu/14.Lefebvre.pdf.Dostęp25.03.2015r.

17 MasserK.,MoryL.,KleifeldU.,Citizens’ participation and performance measurement. Progress

achieved by Open Government and Gamification. Three proliferation stories from Germany and the US,

GermanResearchInstituteforPublicAdministration(GRID)/SAPAG/SAPAG,Germany2014.

18 MaszkowskaA.,Sztop-RutkowskaK.(red.),Partycypacja obywatelska — decyzje bliższe ludziom,

LaboratoriumBadańiDziałańSpołecznych,Białystok2013,s.5.

19 Miasta przyszłości. Wyzwania, wizje, perspektywy,UniaEuropejska2011.http://ec.europa.eu/

regional_policy/sources/docgener/studies/pdf/citiesoftomorrow/citiesoftomorrow_final_pl.pdf.

Dostęp25.03.2015r.

20 OECD Better Life Index2013.

21 OkrasaT.(red.),Administracja i bezpieczeństwo,WyższaSzkołaAdministracyjno-Społeczna,

Warszawa2011.

22 OlechA.(red.),Dyktat czy uczestnictwo? Diagnoza partycypacji publicznej w Polsce,InstytutSpraw

Publicznych,Warszawa2012.

23 OlechA.,Sobiesiak-PenszkoP.,Partycypacja publiczna w Polsce. Diagnoza i rekomendacje,ANA-

LIZY I OPINIE,Numerspecjalny„Decydujmyrazem”3/2013.

24 PoczynkowskaK.,Rola i znaczenie partycypacji publicznej,[w:]Laboratorium Badań i Działań

Społecznych. Partycypacja obywatelska – decyzje bliższe ludziom,podred.A.Maszkowskiej.iK.

Sztop-Rutkowskiej,Białystok2013,s.48,50.

25 Raport z ewaluacji PBO 2014.http://www.poznan.pl/mim/main/poznanski-budzet-obywatelski

-2014,p,15574,25303.html.Dostęp25.03.2015r.

26 SmutekZ.,MaleskaJ.,SurmaczB.,Wiedza o społeczeństwie(zakrespodstawowy),Gdynia2008,s.99.

27 Standardy procesów budżetów partycypacyjnych w Polsce,PracowniaBadańiInnowacjiSpo-

łecznych STOCZNIA, Warszawa 2014. http://partycypacjaobywatelska.pl/wp-content/

uploads/2014/06/broszura-budzety-partycypacyjne.pdf.Dostęp25.03.2015r.

28 Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego,projektporozpatrzeniuprzezKomitetdoSprawCyfry-

zacji,Warszawa2012,s.33.

29 SzackiJ.,historia myśli socjologicznej,Warszawa2004,s.140.

30 TurowskiJ.,Socjologia. Małe struktury społeczne,TowarzystwoNaukoweKUL,ŹródłaiMono-

grafie141,Lublin1993.

bibliografia

94 31 WarburtonD.,WilsonR.,Making a Difference: A guide to evaluating public participation in central

government, Shared Practice / Involve,PracowniaBadańiInnowacjiSpołecznychSTOCZNIA,2007.

http://partycypacjaobywatelska.pl/wp-content/uploads/2014/04/Making-difference_PL.pdf.

Dostęp25.03.2015r.

32 Wdrażanie polityk publicznych przez samorządy szczebla regionalnego, powiatowego i gminnego

w województwie podlaskim w obszarach polityka społeczna oraz rozwój przedsiębiorczości,Ośrodek

WspieraniaOrganizacjiPozarządowych,Białystok2012.

33 Zawistowska-SadowskaA.(red),Ewaluacja procesów partycypacyjnych i konsultacji Społecznych,

OWOP,Białystok2014.

34 Żerkowska-BalasM.,KozaczukA.,Masz głos, masz wybór. Obywatele i wybory,FundacjaBatorego,

2012.http://www.maszglos.pl/wp-content/uploads/2011/12/Obywatele-a-wybory-2.pdf.Dostęp

25.03.2015r.

35 RöckeA.,Framing citizen participation. Participatory budgeting in France, Germany and the United

Kingdom,Houndmills:PalgraveMacmillan,2014.

36 SintomerY.,,Traub-MerzR.,ZhangJ.,Participatory budgeting in Asia and Europe. Key challenges

of participation,Houndmills:PalgraveMacmillan,2013.

37 SintomerY.,Petite histoire de l’expérimentation démocratique. Tirage au sort et politiques d’Athenes

à nos jours,Paris:LaDecouverte2011.

38 SintomerY.,andTalpinJ.,La démocratie participative au-delà de la proximité. Le Poitou-Cherentes

et l’échelle régionale,Rennes:PressesUniversitairesdeRennes2011.

39 SintomerY.etal.,Learning from the South: Participatory budgeting worldwide – an invitation to

global cooperation,Bonn:GIZ2010,2013.

bibliografia

[1] Pojęciepartycypacjimożnazdefiniowaćjakomniejlubbardziejbezpośrednieuczestnictwoobywateli

wżyciuspołecznym,publicznymipolitycznym.Terminpartycypacja,stosowanynaogółzdodatkowym

określeniem(np.społeczna,obywatelska,publiczna,indywidualna,wspólnotowa,wertykalna,horyzon-

talna),używanyjestwdwóchzasadniczychznaczeniach.Pierwszyznichtopartycypacjaspołeczna(hory-

zontalna,wspólnotowa),czyliudziałjednostekwdziałaniachzbiorowych,podejmowanychwichlokal-

nychspołecznościach.Wszczególnościchodzituoaktywnąobecnośćjednostekwprocesiepowstawania

ifunkcjonowania(lokalnych)grupobywatelskichiorganizacjipozarządowych,stałelubokazjonalne

podejmowanieroliwolontariuszaitp.Drugieznaczenietopartycypacjapubliczna(obywatelska),któ-

redefiniujeangażowaniejednostekwdziałaniastrukturiinstytucjidemokratycznegopaństwa,awięc

instytucjiwładzypublicznejorazzarządzanychprzeznieipodległychimorganizacjisektorapublicznego.

Partycypacjapublicznamożeprzejawiaćsięnawielesposobówjakoaktywnośćpubliczna,angażowanie

obywateli,partycypacjawyborczaczyteżpartycypacjaobowiązkowa.Pełnytekstn.t.pojęciapartycy-

pacjidostępnyjestwpublikacji:Decydujmy razem. Udział społeczności lokalnych w podejmowaniu decyzji

publicznych,FundacjaFundusz Współpracy,Warszawa2011,s.18.http://www.decydujmyrazem.pl/files/

publikacja_konferencyjna___web_1_.pdf.Dostęp25.03.2015r.Zob.również:K.Poczynkowska,Rola i zna-

czenie partycypacji publicznej,[w:]LaboratoriumBadańiDziałańSpołecznych.Partycypacja obywatelska

– decyzje bliższe ludziom,podred.A.MaszkowskiejiK.Sztop-Rutkowskiej,Białystok2013,s.48.

[2] Budżet partycypacyjny – w Polsce często nazywany obywatelskim – to proces decyzyjny, w ramach które-

go mieszkańcy współtworzą budżet danego miasta, tym samym współdecydując o dystrybucji określonej puli

środków publicznych.W.Kębłowski,Budżet partycypacyjny – krótka instrukcja obsługi.InstytutObywatelski,

Warszawa2013,s.8.

[3] Jedynie co trzeci mieszkaniec gminy czy miasta jest w ogóle zainteresowany tym, co dzieje się na terytorium

tejże gminy lub miasta, zaś ponad 60% mieszkańców sprawami swojego samorządu interesuje się mało lub

wcale. Nawet w przypadku najbliższej okolicy 53% badanych deklaruje małe zainteresowanie, a kolejne 6%

jego całkowity brak. Umiarkowane zainteresowanie sprawami swojego sąsiedztwa deklaruje 37% badanych.

BadanieOmnibuszostałozrealizowanenalosowejreprezentatywnejogólnopolskiejpróbieN=1005osób

wdniach16-20stycznia2011r.Szerzejnatentematw:Badanie efektywności mechanizmów konsultacji

społecznych. Wyniki badania OMNIBUS,2011,s.8.http://partycypacjaobywatelska.pl/wp-content/uploads/

zaacznik_5_raport%20czstkowy%20z%20omnibusa.pdf.Dostęp25.03.2015r.

[4] Informowanie – czyli dostarczanie obywatelom wiedzy, informacji na temat konkretnego problemu, ale tak-

że propozycji ich rozwiązania (np.: zapewnienie dostępu do informacji publicznej, zamieszczenie na tablicy

ogłoszeń lub w Biuletynie Informacji Publicznej); Konsultowanie – czyli zorganizowanie procesu komunikacji

PRZYPiSY

przypisy

96 dwukierunkowej władza–obywatel, obywatel–władza, a także gotowość do zastosowania konkretnych

rozwiązań, uwzględnienia uwag; Włączanie – uwzględnienie uwag, opinii, rozwiązań lub ich elementów

w tworzonych, wdrażanych lub monitorowanych politykach publicznych; Współpraca – czyli partnerstwo,

zaangażowanie partnerów społecznych, gospodarczych lub obywateli na każdym etapie procesu decyzyjnego;

Upodmiotawianie – czyli oddawanie ostatecznej decyzji w ręce obywateli.K.Poczykowska,Rola i znaczenie

partycypacji publicznej,[w:]Partycypacja publiczna. O uczestnictwie obywateli w życiu wspólnoty lokalnej,

podred.A.Olech,InstytutSprawPublicznych,Warszawa2011,s.50.

[5] Badanieprzeprowadzonow200gminachnareprezentatywnejpróbie1000mieszkańcówi400przed-

stawicieliwładzlokalnych(władzywykonawczejiuchwałodawczej)oraz–niezależnie–sekretarzy

urzędówgmin.BadaniaprzygotowałiopracowałzespółekspertówISPwskładzie:drA.Olech,drT.

Kaźmierczak,drK.Dzieniszewska-Naroska,M.Kotnarowski,P.Sobiesiak-Penszko,prof.P.Matczak

orazdrA.Peisert.OmówieniewynikówbadańzawierapublikacjaDyktat czy uczestnictwo? Diagnoza

partycypacji publicznej,podred.A.Olech,t.1,InstytutSprawPublicznych,Warszawa2012.

[6] D.Długosz,J.Wygnański,Obywatele współdecydują. Przewodnik po partycypacji społecznej,Warszawa

2005,s.24.http://partycypacjaobywatelska.pl/wp-content/uploads/obywatele_wspoldecyduja.pdf.

Dostęp25.03.2015r.

[7] demos(grec.)–lud,kratos(grec.)–władza

[8] Demokracja – system rządów i forma sprawowania władzy, w których źródło władzy stanowi wola większości

obywateli (sprawują oni rządy bezpośrednio lub za pośrednictwem przedstawicieli).Z.Smutek,J.Maleska,

B.Surmacz,Wiedza o społeczeństwie (zakres podstawowy),Gdynia2008,s.99.

[9] por.M.Gramberger(red.),Obywatele jako partnerzy. Podręcznik OECD na temat informowania, kon-

sultacji i udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji politycznych,StowarzyszenieKlon/Jawor2010,

s.12.http://partycypacjaobywatelska.pl/wp-content/uploads/obywatele_jako_partnerzy.pdf.Dostęp

25.03.2015r.


2005.http://partycypacjaobywatelska.pl/wp-content/uploads/obywatele_wspoldecyduja.pdf.Dostęp

25.03.2015r.

[11] Ibidem,s.11.

[12] M.Gramberger(red.),Czym są relacje rząd obywatel?,[w:]Obywatele jako partnerzy. Podręcznik OECD

na temat informowania, konsultacji i udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji politycznych,Stowa-

rzyszenieKlon/Jawor,2010,s.12.http://partycypacjaobywatelska.pl/wp-content/uploads/obywate-

le_jako_partnerzy.pdf.Dostęp25.03.2015r.

[13] Ibidem,s.13.

[14] Zuwaginazakrestematycznyniniejszejpublikacjiorazjejcharakterniebędziemywdawaćsięwtym

miejscuwszerszerozważanianatematkontekstuprawno–organizacyjnegosamorządówlokalnych.

Zainteresowanychodsyłamydoliteraturyprzedmiotum.in.;OkrasaT.(red.),Administracja i bezpieczeń-

stwo,WyższaSzkołaAdministracyjno-Społeczna,Warszawa2011.;KorzeniowskaA.(red.),Karlikowska

M.,ABC samorządu terytorialnego,WyższaSzkołaAdministracjiPublicznej,Łódź2005.

przypisy

97[15] Więcejnatentemat:D.Broughton(red.),Deepening Democracy in a Fragmented Word,[w:]human Deve-

lopment Report 2002,UNDP,NewYork,2002.orazA.Maszkowska,K.Sztop-Rutkowska(red.),Partycypacja

obywatelska – decyzje bliższe ludziom,LaboratoriumBadańiDziałańSpołecznych,Białystok2013,s.5.


2005,s.4,11.http://partycypacjaobywatelska.pl/wp-content/uploads/obywatele_wspoldecyduja.pdf.

Dostęp25.03.2015r.

[17] Wtymbadaniurespondencizkilkunastukrajóweuropejskichbylipytaniokilkapodstawowychform

zaangażowaniaobywateliwżyciepubliczne,ESS.http://nesstar.ess.nsd.uib.no/webview.Dostęp

25.03.2015r.

[18] LaboratoriumBadańiDziałańSpołecznych,Partycypacja obywatelska – decyzje bliższe ludziom,podred.

A.MaszkowskiejiK.Sztop-Rutkowskiej,Białystok2013,s.13.

[19] Ibidem.

[20] Por.Badanie efektywności mechanizmów konsultacji społecznych. Wyniki badania OMNIBUS,2011.http://

partycypacjaobywatelska.pl/wp-content/uploads/zaacznik_5_raport%20czstkowy%20z%20omnibusa.

pdf.Dostęp25.03.2015r

[21] Zob.Dyktat czy uczestnictwo? Diagnoza partycypacji publicznej w Polsce,podred.A.Olech,InstytutSpraw

Publicznych,Warszawa2012.

[22] Wsocjologii–rozpadwięzispołecznychwynikającyznadmiernegoindywidualizmulubalienacjizbyt

wieluczłonkówspołeczeństwa.Por.J.Szacki,historia myśli socjologicznej,Warszawa2004,s.140.

[23] A.Olech,P.Sobiesiak-Penszko,Partycypacja publiczna w Polsce. Diagnoza i rekomendacje,ANALIZY

IOPINIE,NumerspecjalnyDecydujmy razem3/2013.

[24]Więź społeczna – ogół stosunków, relacji i zależności wiążących jednostkę z grupą społeczną, zbiorowością,

ośrodkami kontroli społecznej lub inną jednostką, opiera się na świadomości przynależności do grupy (łączy

jednostki w grupy), wspólnocie wartości i interesów, przedkładaniu interesów grupy nad swoje własne, iden-

tyfikacji działań i przekonań z działaniami i przekonaniami grupy, co jest efektem podzielania podstawowych

konformizmów grupowych.J.Turowski,Socjologia. Małe struktury społeczne,TowarzystwoNaukoweKUL,

ŹródłaiMonografie141,Lublin1993.

[25] BadanieOmnibuszrealizowanenalosowejreprezentatywnejogólnopolskiejpróbieN=1005osób

wdniach16-20stycznia2011r.Szerzejnatentemat:Badanie efektywności mechanizmów konsultacji

społecznych. Wyniki badania OMNIBUS 2011.

[26] Ibidem,s.48.

[27] WrozumieniuS.Langtonajesttojedenzczterechkomponentówpartycypacjipublicznej–aktyw-

nośćpubliczna.Por.T.Kaźmierczak,Partycypacja publiczna: pojęcie, ramy teoretyczne,[w:]Partycypa-

cja publiczna. O uczestnictwie obywateli w życiu wspólnoty lokalnej,podred.A.Olech,InstytutSpraw

Publicznych,Warszawa2011,s.85.

[28] Ten rodzaj aktywności mieszkańców występuje w ponad 26% gmin, przy czym wcale nie okazujemy się skłon-

ni do tego, by wyrażać go w formie blokad, strajków czy manifestacji. Najchętniej korzystamy z możliwości

zgłaszania uwag w trakcie sesji plenarnych rad gminy bądź w trakcie zebrań z udziałem władz. Praktyka

wyrażania sprzeciwu ma więc przede wszystkim wymiar indywidualny, w mniejszym stopniu zbiorowy. A.

przypisy

98 Olech,P.Sobiesiak-Penszko,Partycypacja publiczna w Polsce. Diagnoza i rekomendacje,ANALIZYIOPI-

NIE,NumerspecjalnyDecydujmy razem3/2013,s.13.

[29] T.Kaźmierczak,Partycypacja publiczna: pojęcie, ramy teoretyczne,[w:]Partycypacja publiczna. O uczestnictwie

obywateli w życiu wspólnoty lokalnej,podred.A.Olech,InstytutSprawPublicznych,Warszawa2011,s.83.

[30] Budżetemobywatelskimjest,wsensieformalnym,każdyrocznybudżetprzyjmowanyprzezradęjed-

nostkisamorządowejwybranąprzezmieszkańców.Budżetytesłużąbowiemzaspokajaniupotrzeb

mieszkańców.ZaW.Kębłowskimprzyjmujemy,iżz dwóch powodów określenie „budżet partycypacyjny”

wydaje się jednak bardziej odpowiednie. Po pierwsze, nie stwarza wrażenia odrębności polskich „budżetów”

i łączy je z setkami podobnych doświadczeń w innych krajach. Po drugie, zwraca uwagę na możliwość otwar-

cia tej inicjatywy na partycypację (uczestnictwo) nie tylko pełnoprawnych obywateli, ale też mieszkańców

niezameldowanych lub nieposiadających statusu obywateli (np. imigrantów) czy użytkowników miast (np.

studentów czy tzw. commutersów, czyli osób dojeżdżających do pracy).W.Kębłowski,Budżet partycypa-

cyjny – krótka instrukcja obsługi,InstytutObywatelski,Warszawa2013,s.8.

[31] Decydujmy razem. Udział społeczności lokalnych w podejmowaniu decyzji publicznych,FundacjaFundusz

Współpracy,Warszawa2011,s.19.

[32] M.Gramberger(red.),Obywatele jako partnerzy. Podręcznik OECD na temat informowania, konsul-

tacji i udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji politycznych,StowarzyszenieKlon/Jawor,2010,

s.15.http://partycypacjaobywatelska.pl/wp-content/uploads/obywatele_jako_partnerzy.pdf.Dostęp

25.03.2015r.

[33] Miasta przyszłości. Wyzwania, wizje, perspektywy,UniaEuropejska2011.http://ec.europa.eu/regio-

nal_policy/sources/docgener/studies/pdf/citiesoftomorrow/citiesoftomorrow_final_pl.pdf.Dostęp

25.03.2015r.

[34] H.Lefebvre,Prawo do miasta,Praktyka Teoretycznanr5/2012.http://www.praktykateoretyczna.pl/

PT_nr5_2012_Logika_sensu/14.Lefebvre.pdf.Dostęp25.03.2015r.

[35]W.KębłowskiBudżet partycypacyjny. Ewaluacja.,InstytutObywatelski,2014.http://www.instytutoby-

watelski.pl/wp-content/uploads/2014/07/budzet-partycypacyjny-web.pdf.Dostęp25.03.2015r.

[36] K.Masser,L.Mory,U.Kleifeld,Citizens’ participation and performance measurement. Progress achieved

by Open Government and Gamification. Three proliferation stories from Germany and the US,German

ResearchInstituteforPublicAdministration(GRID)/SAPAG/SAPAG,Germany2014.

[37] Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego,ProjektporozpatrzeniuprzezKomitetdoSprawCyfryzacji,

Warszawa2012,s.33.

[38] S.R.Arnstein,A Ladder of Citizen Participation,JAIP,t.35,nr41969,s.216–224.

[39] Wdrażanie polityk publicznych przez samorządy szczebla regionalnego, powiatowego i gminnego w woje-

wództwie podlaskim w obszarach polityka społeczna oraz rozwój przedsiębiorczości,OśrodekWspierania

OrganizacjiPozarządowych,Białystok2012.

[40] Badanie stanu partycypacji publicznej,InstytutSprawPublicznych,projektDecydujmy razem2011/2012.

[41]A.Olech(red),Przepis na uczestnictwo. Diagnoza partycypacji publicznej w Polsce,t.II,InstytutSpraw

Publicznych,2013.

[42] Diagnoza Społeczna2012.

przypisy

99[43] OECD Better Life Index2013.

[44] M.Żerkowska-Balas,A.Kozaczuk,Masz głos, masz wybór. Obywatele i wybory,FundacjaBatorego,2012r.

http://www.maszglos.pl/wp-content/uploads/2011/12/Obywatele-a-wybory-2.pdf.Dostęp25.03.2015r.

[45] Standardy procesów budżetów partycypacyjnych w Polsce,PracowniaBadańiInnowacjiSpołecznych

STOCZNIA,Warszawa2014.http://partycypacjaobywatelska.pl/wp-content/uploads/2014/06/broszu-

ra-budzety-partycypacyjne.pdf.Dostęp25.03.2015r.

[46] Raport z ewaluacji PBO 2014. http://www.poznan.pl/mim/main/poznanski-budzet-obywatelski

-2014,p,15574,25303.html.Dostęp25.03.2015r.

[47] P.Głogowski,Poznański Budżet Obywatelski 2014 – Analiza i rekomendacje,StowarzyszenieUlepsz Poznań.

http://www.poznan.pl/mim/main/poznanski-budzet-obywatelski-2015,p,15574,27284.html.Dostęp

25.03.2015r.

[48] A.Zawistowska-Sadowska(red),Ewaluacja procesów partycypacyjnych i konsultacji Społecznych,OWOP,

Białystok2014.

[49] D.Warburton,R.Wilson,Making a Difference: A guide to evaluating public participation in central govern-

ment,SharedPractice/Involve,PracowniaBadańiInnowacjiSpołecznychSTOCZNIA,2007.http://par-

tycypacjaobywatelska.pl/wp-content/uploads/2014/04/Making-difference_PL.pdf.Dostęp25.03.2015r.

[50] Standardy procesów budżetu partycypacyjnego w Polsce,PracowniaBadańiInnowacjiSpołecznych

STOCZNIA,Warszawa2014.(Jesttoopiskolejnychetapówidylematówwyborurozwiązańszczegóło-

wych–pracazbiorowazespołuzwieluinstytucjisamorządowychipozarządowych,rekomendowana

dostosowaniaprzezKomisjęDialoguiPartnerstwaZwiązkuMiastPolskich,anastępnieprzezWalne

ZgromadzenieZMPw2014).

[51] Ibidem.

[52] N.Dias,Twenty-five years of participatory budgets in the world. A new social and political movement,2014.

http://www.buergerhaushalt.org/sites/default/files/downloads/Studie_Hope_for_democracy_-_25_years_

of_participatory_budgeting_worldwide.pdf.Dostęp25.03.2015r.

[53] http://fundacjawolnosci.org/realizowane-projekty/budzet-obywatelski-w-dzielnicy-rury/.

[54] http://budzetobywatelski.lublin.pl/?p=489.

[55] http://www.kurierlubelski.pl/artykul/8996845,budzet-obywatelski-lublina-ponad-43-tys-glosow-w-ur-

nach-i-25-tys-w-internecie,id,t.html.

[56] Wywiadprzeprowadzonynapotrzebyniniejszejpublikacji.

[57]http://pracowniadialogulokalnego.com/

[58] Wypowiedziuczestnikówrozgrywekmożnawysłuchaćoglądającfilmynastroniewww.graobudzet.crs.org.pl.

[59] Badanieprzeprowadzonew2015roku.Ankietywypełnionezostałyprzez200uczestnikówrozgrywek

wdzielnicachWieniawaiBronowice.Niektóreosobyniewypełniłyankietyewaluacyjnej.

[60] Y.Sintomer,Petite histoire de l’expérimentation démocratique. Tirage au sort et politiques d’Athenes à nos

jours,Paris:LaDecouverte2011,s.170-172.

[61] Y.Sintomeretal.,.Learning from the South: Participatory budgeting worldwide – an invitation to global

cooperation,Bonn:GIZ2010.http://www.buergerhaushalt.org/sites/default/files/downloads/Learnin-

gfromtheSouth-ParticipatoryBudgetingWorldwide-Study_0.pdf,s.78.Raportzuaktualnionymidanymi

(2013):http://www.service-eine-welt.de/images/text_material-3651.img,s.87.Dostęp:30.10.2014.

przypisy

Publikacja została przygotowana w ramach projektu Gra o Budżet. Aktywiza-cja obywateli Lublina i Świdnika w zakresie budżetu partycypacyjnego promu-jącego aktywny udział lublinian i świdniczan w ustalaniu miejskiego budżetu. Projekt realizowany jest w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.

Partnerzy projektu:Centrum Rozwiązań SystemowychZwiązek Miast PolskichCitizens FoundationGmina LublinGmina Świdnik

Documents

Gra o Budżet. Narzędzie zwiększające partycypację w zarządzaniu