POJĘCIA ŻYZNOŚCI, ZASOBNOŚCI I URODZAJNOŚCI · W rozumieniu, obecnym od wiekóww literaturze, naturalnąfunkcjągleb jest tworzenie przestrzeni życiowej dla organizmów,w tym

FUNKCJE GLEBY

POJĘCIA ŻYZNOŚCI,

ZASOBNOŚCI I URODZAJNOŚCI

© Andrzej GREINERTINŻYNIERIA ŚRODOWISKA – WBAIS, UZ

OCHRONA I REKULTYWACJA GLEB

W rozumieniu, obecnym od wieków w literaturze, naturalną funkcją gleb jest tworzenie przestrzeni życiowej

dla organizmów, w tym przestrzeni korzenienia się roślin.

Wraz z rozwojem cywilizacji ludzkiej i zanikaniem przestrzeni nie noszących znamion wpływu działalności

człowieka, rozumienie funkcji gleby uległo zmianie !!!

Obecnie poza funkcjami przyrodniczymi (których rozumienie także w istotny sposób poszerzyło się),

postrzegane są funkcje związane z procesami urbanizacji, industrializacji, poszukiwań na dużą skalę

surowców naturalnych, poszukiwań pozostałości kulturowych po czasach minionych.

© Andrzej GREINERT

FUNKCJE GLEBY



Blum [1995] wyróżnia sześć głównych funkcji gleby, w tym trzy funkcje ekologiczne i trzy związane

z działalnością człowieka.

Do ekologicznych funkcji gleby

należy zaliczyć:

• produkcję biomasy, stanowiącej podstawę

pożywienia dla zwierząt i człowieka oraz źródła

energii i surowców odnawialnych;

• procesy filtracji, buforowania i transformacji;

działające dzięki porowatości jak filtr, usuwający

z wody zanieczyszczenia; z kolei chemiczne

składniki gleby reagują ze składnikami wody,

wytrącając je, a koloidy glebowe sorbują wymiennie

jony; te dwa mechanizmy decydują o buforowych

właściwościach gleby, mikroflora glebowa

odpowiada natomiast za procesy mineralizacji

i przemian biochemicznych substancji w glebie;

• utrzymywanie naturalnego środowiska biologicznego

i rezerwa genów.

Do funkcji bezpośrednio związanych

z działalnością człowieka należą:

• bycie fizycznym środowiskiem życia dla

organizmów żywych i podłożem dla terenów

budownictwa mieszkaniowego, przemysłowego,

tras komunikacyjnych, placów sportowych

i terenów (obiektów) rekreacyjnych, składowisk,

wysypisk i innych;

• źródło surowców: wody, gliny, piasku, żwiru

i innych;

• miejsce zachowania przedmiotów spuścizny

kulturalnej człowieka i historii Ziemi:

archeologicznych i paleontologicznych.

© Andrzej GREINERT

FUNKCJE GLEBY



ZACHOWANIE RÓŻNORODNOŚCI

BIOLOGICZNEJ

I REZERWA GENÓW

INFRASTRUKTURA

ŻYCIA CZŁOWIEKAŹRÓDŁO

SUROWCÓW

FILTRACJA, BUFOROWANIE,

PRZEMIANY BIOLOGICZNE

SPUŚCIZNA

KULTURALNA

PRODUKCJA ROLNA,

LEŚNA I OGRODNICZA

© Andrzej GREINERT

FUNKCJE GLEBY



Działanie gleby jako filtru, materiału buforującego i miejsca przemian biologicznych

© Andrzej GREINERT

ROŚLINNOŚĆ

Pobieranie

składników przez

organizmy żywe

Przesiąkanie przez profil glebowy do wód gruntowych

Rozpuszczanie składników

w wodzie glebowej

Procesy filtracji

(sorpcja mechaniczna)

Buforujące działanie dzięki

sorpcji chemicznej

i fizyczno-chemicznej (wymiennej)

Przemiany mikrobiologiczne

Dopływ stałych, ciekłych i gazowych

substancji nieorganicznych i organicznych

w tym również zanieczyszczeń

FUNKCJE GLEBY



Haberland [1991] sformułował zależności między funkcjami gleby i konkretnie wypełnianą przez nie rolą jako

medium (nośnik) w różnych przejawach życia.

Przykład Rola gleby jako medium

Produkcja Wytworzenie biomasy Produkcja ziemniaka

Powierzchnia orna (uprawna),

Magazyn wody i składników

pokarmowych

RegulacjaSorpcja i desorpcja składników

Kumulacja składników i energii

Ochrona wód gruntowych przed:

metalami ciężkimi i zakwaszeniem,

wzbogaceniem w makroskładniki

Magazyn pierwiastków o

charakterza zasadowym (wapń),

Napowietrzenie

Przestrzeń dla życia Siedlisko flory i fauny ZbożaMożliwość zmagazynmowania

wody

Miejsce Powierzchnia budowlana Biurowce Nośność gleby (gruntu)

Informacja

Archiwum historii: użytkowania terenów,

wyglądu krajobrazu, przyrody, kształtu

środowiska naturalnego

Byłe powierzchnie przemysłowe

Utworzenie poziomów

glebnowych, związanych z danym

wykorzystaniem

Funkcja

© Andrzej GREINERT

FUNKCJE GLEBY



Żyzność - zdolność gleby do zaspokajania życiowych potrzeb roślin, a więc możliwość dostarczania

składników pokarmowych w odpowiedniej formie i proporcji, wody, tlenu i ciepła. Jest to pojęcie ekologiczne

o dużym stopniu złożoności, z uwagi na szereg oddziaływań między elementami samej gleby, biosfery

i czynnikami abiotycznymi spoza gleby.

Żyzność gleby:

· naturalna:

- właściwa

- uwarunkowana przez człowieka

· sztuczna

Żyznością naturalną właściwą odznaczają się obszary poza oddziaływaniem człowieka, np. puszcz

dziewiczych i rezerwatów ścisłych. Jest ona wynikiem warunków przyrodniczych i zależy od budowy

i właściwości gleby.

Żyznością naturalną uwarunkowaną przez człowieka odznaczają się obszary stosunkowo słabego

oddziaływania człowieka, gdzie warunki przyrodnicze i glebowe są modyfikowane przez działalność ludzką,

zachowując dominujące znaczenie.

Żyznością sztuczną odznaczają się gleby antropogeniczne, całkowicie lub częściowo przeobrażone przez

człowieka. Jest ona nadana dzięki np. rekultywacji, melioracjom, nawożeniu, nawadnianiu, zabiegom

przeciwerozyjnym itd.

© Andrzej GREINERT

POJĘCIE ŻYZNOŚCI GLEBY



O żyzności gleby decydują:

skład granulometryczny,

skład mineralogiczny,

skład masy glebowej (relacje między fazami),

zawartość substancji organicznej,

właściwości sorpcyjne,

skład chemiczny,

niektóre właściwości fizyczne,

czynniki pozaglebowe:

• roślinność,

• mikroorganizmy,

• klimat,

• relief.

Cechy gleby żyznej:

struktura ziarnista i gruzełkowata, trwała,

wysoka zasobność w składniki pokarmowe roślin,

duża czynność biologiczna,

Żyznością siedliska nazywamy jego zdolność do zaspokajania życiowych potrzeb fitocenoz, zależną od

zbiorowiska roślinnego, żyzności gleby i klimatu.

© Andrzej GREINERT

POJĘCIE ŻYZNOŚCI GLEBY



metody agrochemiczne:

• nawożenie mineralne,

• nawożenie organiczne,

• ochrona roślin przed chorobami, szkodnikami i chwastami,

zabiegi uprawowe:

• spulchnianie,

• niszczenie skorupy,

• mechaniczne niszczenie chwastów,

metody agromelioracyjne:

• drenowanie pionowe,

• uprawa przeciwerozyjna,

metody melioracyjne:

• odwodnienie,

• nawodnienie,

metody mikrobiologiczne:

• szczepienie gleb bakteriami wiążącymi azot z powietrza,

• zwalczanie mikroorganizmów fitopatogenicznych,

• mikrobiologiczny rozkład zanieczyszczeń,

metody fitobiologiczne:

• zadrzewienia i zakrzewienia śródpolne,

• właściwa struktura użytkowania ziemi,

• płodozmian (z uwzględnieniem przed i poplonów).

© Andrzej GREINERT

METODY ZWIĘKSZANIA ŻYZNOŚCI GLEBY



Urodzajnością nazywamy kształtowanie się plonów jako wynik żyzności gleby, właściwości klimatu

i działalności człowieka. Jest to kategoria o charakterze ekonomicznym, w znacznym stopniu

zobiektywizowana.

Las - przyrost masy drzewostanu, występowanie

określonych gatunków krzewów i roślin runa

Pola uprawne - przyrost masy roślin uprawnych,

przyrost masy nasion, bulw itd.

Przyczyny małej urodzajności gleb:

• słaby skład granulometryczny,

• podmokłość,

• degradacja antropogeniczna.

Urodzajność aktualna – efekty gospodarcze (plony) uzyskiwane w danej chwili, przy obecnym sposobie

gospodarowania.

Urodzajność potencjalna – wielkość plonu, możliwego do uzyskania przy zoptymalizowaniu zabiegów

uprawowych i zharmonizowaniu układu gleba-roślina.

© Andrzej GREINERT

POJĘCIE URODZAJNOŚCI GLEBY



Zasobność gleby - to całkowita zawartość w niej składników mineralnych i organicznych, nagromadzonych

w wyniku procesów akumulacji.

Zasobność naturalna – kształtowana w rezultacie oddziaływania czynników glebotwórczych na określony

rodzaj skał macierzystych gleb.

Zasobność sztuczna – wynik nawożenia gleb oraz stosowania zabiegów agrotechnicznych i hodowlanych.

© Andrzej GREINERT

POJĘCIE ZASOBNOŚCI GLEBY



Documents

POJĘCIA ŻYZNOŚCI, ZASOBNOŚCI I URODZAJNOŚCI · W rozumieniu, obecnym od wiekóww literaturze, naturalnąfunkcjągleb jest tworzenie przestrzeni życiowej dla organizmów,w tym