Stosunek pracy –

pojęcie i strony

dr Ariel Przybyłowicz Zakład Prawa Pracy

WPAiE UWr

Definicja stosunku pracy

Art. 22 § 1 k.p.

Zobowiązania pracownika: wykonywanie pracy określonego

rodzaju, na rzecz pracodawcy, pod jego kierownictwem, w miejscu i czasie wyznaczonym

przez pracodawcę.

Zobowiązania pracodawcy:

zatrudnianie pracownika,

wypłata wynagrodzenia

za wykonaną pracę.

Ryzyko pracodawcy

Brak w definicji, ale to również istotna cecha stosunku pracy

Ryzyko produkcyjne (techniczne i osobowe)

Ryzyko gospodarcze Ryzyko socjalne

Czy pracownik może zwolnić się ze

swojego zobowiązania poprzez

powierzenie swych obowiązków

osobie trzeciej?

Art. 22 § 11. Zatrudnienie w warunkach określonych w § 1 jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy.

§ 12. Nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu warunków wykonywania pracy, określonych w § 1.

Zasadnicze znaczenie w procesie sądowego badania, czy dany stosunek prawny jest stosunkiem pracy, ma ustalenie, czy praca wykonywana w ramach badanego stosunku prawnego faktycznie ma cechy wymienione w art. 22 § 1 k.p. Z art. 22 § 11 k.p. wynika bowiem, że sąd w pierwszej kolejności bada, czy dana praca jest zatrudnieniem w warunkach określonych w art. 22 § 1 k.p., a art. 22 § 12 k.p. stanowi dla pełnej jasności, że w razie wykonywania pracy w warunkach określonych w § 1 tego artykułu nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną. Istotnym sensem regulacji zawartej w § 11 i § 12 k.p. jest zatem przeniesienie ciężaru badania charakteru stosunku prawnego, w którego ramach świadczona jest praca, z ustalania i wykładni treści umowy zawartej przez strony na ustalenie faktycznych warunków jej wykonywania. Gdy umowa faktycznie jest wykonywana w warunkach wskazujących na stosunek pracy, to ustalenie to, a nie treść oświadczeń woli złożonych przy jej zawieraniu, decyduje o charakterze łączącego strony stosunku prawnego.

(wyrok SN z 17.06.2016, I PK 139/15).

O zakwalifikowaniu umowy, jako umowy

o pracę decyduje sposób wykonywania

umowy, a w szczególności realizowanie

przez strony tych cech, które

charakteryzują umowę o pracę.

(wyrok SA w Gdańsku z 12.05.2016, III

AUa 2130/15)

Pracodawca

Definicja legalna

-

Art. 3 k.p.

PRACODAWCA

Osoba fizyczna

Jednostka organizacyjna a) posiadająca osobowość prawną

b) nieposiadająca osobowości prawnej

Przykłady?

PRACODAWCA

Joanna Nowak i Jak Nowak prowadzą

działalność gospodarczą w ramach spółki

cywilnej. W ich przedsiębiorstwie

zatrudnionych jest 11 osób. Kto jest

pracodawcą?

Przedsiębiorstwo (art. 551 k.c.) stworzone w ramach spółki cywilnej nie może aktualnie zatrudniać pracowników we własnym imieniu i działa na rachunek wspólników. Stroną zawieranych umów o pracę są wszyscy wspólnicy, a nie spółka. Wcześniejsze orzecznictwo uznające za pracodawcę spółkę było powiązane z nieobowiązującą ustawą z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej, na podstawie której spółka cywilna była uważana za podmiot gospodarczy. Późniejsze ustawy regulujące działalność gospodarczą za przedsiębiorców uznały wspólników spółki cywilnej.

zob. postanowienie SN z dnia 17 czerwca 2014 r., II UZ

34/14

Problem wewnętrznych

jednostek organizacyjnych

- np. oddział, wydział itp.?

Problem wewnętrznych jednostek organizacyjnych

- np. oddział, wydział itp.

Taka jednostka może mieć przymiot pracodawcy, jeżeli przyznano jej zdolność do zatrudniania pracowników we własnym imieniu oraz została wyodrębniona organizacyjnie i finansowo. Zdolność samodzielnego zatrudniania pracowników musi mieć podstawę w aktach regulujących ustrój osoby prawnej (np. statucie spółki) albo aktach jej organów kreujących strukturę organizacyjną (np. w uchwałach zarządu spółki).

Pracodawca - podmiot : dopuszczony przez prawo, wyodrębniony organizacyjnie, wyodrębniony majątkowo,

Pracodawca: ten, kto ma „własne” prawo do zatrudniania czyli : nawiązywania stosunku pracy, zmieniania treści stosunku pracy, oraz rozwiązywania stosunku pracy We własnym imieniu

W charakterze pracodawców występują jednostki organizacyjne stanowiące część - oddziały - osób prawnych, wchodzące w skład przedsiębiorstw wielozakładowych. Jednostki te mają zdolność do zawierania umów o pracę (lub nawiązywania w inny sposób stosunków pracy w charakterze pracodawców), jeśli z mocy przepisów normujących ich wewnętrzny status prawny mają kompetencję do samodzielnego zatrudniania pracowników (składania oświadczeń woli). Jeżeli natomiast wewnętrzna jednostka organizacyjna jest upoważniona do zawierania umów o pracę w imieniu kierownictwa podmiotu, w skład którego wchodzi (lub nawiązywania w inny sposób stosunków pracy), z osobami przyjmowanymi w niej do pracy, to sama nie jest pracodawcą, lecz zatrudnia pracowników w imieniu pracodawcy, którym jest wielozakładowy podmiot zatrudniający - pracodawca.

wyrok SA w Katowicach z dnia 14 grudnia 2012 r., III APa 25/12

Dla uznania jednostki organizacyjnej za pracodawcę, obok uprawnienia do samodzielnego zatrudniania pracowników, jednostka taka musi posiadać odpowiednie wyodrębnienie organizacyjne. Przy czym nie chodzi wyłącznie o wyodrębnienie, jakiego na gruncie prawa cywilnego wymaga się np. dla przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części albo dla takiej zorganizowanej części przedsiębiorstwa na mocy ustawy z 2004 r. o podatku od towarów i usług. Wyodrębnienie organizacyjne konieczne dla zaistnienia jednostki organizacyjnej jako samodzielnego pracodawcy dotyczyć musi organizacji i finansowania tej jednostki. Tak samo, jak uprawnienie do samodzielnego zatrudniania pracowników wynikać powinno z wewnętrznych przepisów regulujących powstanie i organizację podmiotu, w skład którego wchodzi jednostka będąca odrębnym pracodawcą, tak też wymagane wyodrębnienie organizacyjne wynikać musi z tych przepisów.

wyrok NSA z dnia 3 marca 2016 r., II FSK 233/14

ZAKŁAD PRACY TO PLACÓWKA ZATRUDNIENIA

PRACODAWCA TO PODMIOT STOSUNKU

PRACY

Pojęcie zakładu pracy ma obecnie przede wszystkim znaczenie przedmiotowe, odnoszące

się do zespołu wyodrębnionych składników majątkowych (np. biura 78 , fabryki, sklepy), w

których odbywa się proces pracy (np. art.

207 k.p.).

Nie jest pracodawcą jednostka organizacyjna

wyznaczona jako miejsce pracy. Pracodawcą

jest osoba fizyczna prowadząca działalność, a nie prowadzone przez nią przedsiębiorstwo jako

zespół zorganizowanych składników

materialnych i niematerialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności.

Pracownik

Pracownik:

art. 2 k.p.

art. 22 § 2-3 k.p.

młodociani (art. 190 – 206 k.p.)

dzieci (art. 3045 k.p.)

PRACOWNIK

osoba fizyczna zatrudniona na

podstawie prawnej wskazanej w k.p.

Czy spółka z o.o. może być

pracownikiem?

Podstawy zatrudnienia pracowniczego umowa o pracę mianowanie powołanie wybór spółdzielcza umowa o pracę

Inne podstawy?

Tzw. zdolność pracownicza

(art. 22 § 2-3 k.p.)

ZATRUDNIENIE OSOBY NIE MAJĄCEJ

ZDOLNOŚCI PRACOWNICZEJ

Nieważność? Obowiązek rozwiązania stosunku pracy?

WZGLĘDNY ZAKAZ

ZATRUDNIANA DZIECI

Młodocianym w rozumieniu kodeksu

jest osoba, która ukończyła 16 lat, a

nie przekroczyła 18 lat.

Zabronione jest zatrudnianie osoby,

która nie ukończyła 16 lat.

Warunki zatrudniania:

ukończenie co najmniej gimnazjum,

świadectwo lekarskie stwierdzające,

że praca danego rodzaju nie zagraża

ich zdrowiu.

(art. 191 k.p.)

MŁODOCIANY

bez kwalifikacji zawodowych (tylko w

celu przygotowania zawodowego)

z kwalifikacjami zawodowymi

Wyjątki:

Młodociani (16-18 lat), którzy nie

ukończyli gimnazjum,

osoby niemające 16 lat, które

ukończyły gimnazjum,

osoby niemające 16 lat, które nie

ukończyły gimnazjum.

wniosek lub zgoda przez przedstawiciela

ustawowego lub opiekuna tej osoby;

zaświadczenie lekarza, uprawnionego do

przeprowadzania badań profilaktycznych

pracowników, stwierdzającego, że praca danego

rodzaju nie zagraża zdrowiu tej osoby;

pozytywna opinii poradni psychologiczno-

pedagogicznej.

Umowa o pracę przy pracach lekkich

(art. 2001 k.p.)

Szczególne wymogi i ograniczenia

DOPUSZCZALNOŚĆ ZATRUDNIANIA

DZIECI

ART. 3045 K.P.

wyłącznie na rzecz podmiotów

określonej kategorii wskazanych

w k.p.

uprzednia zgoda przedstawiciela

ustawowego lub opiekuna tego dziecka

zezwolenie właściwego inspektora

pracy.

opinia poradni psychologiczno-

pedagogicznej dotyczącą braku przeciwwskazań do wykonywania przez dziecko pracy lub innych zajęć zarobkowych,

orzeczenie lekarza stwierdzające brak przeciwwskazań do wykonywania przez dziecko pracy lub innych zajęć zarobkowych,

opinia dyrektora szkoły, do której dziecko uczęszcza, dotyczącą możliwości wypełniania przez dziecko tego obowiązku w czasie wykonywania przez nie pracy lub innych zajęć zarobkowych.

Odmowa wydania zezwolenia:

zagrożenie dla życia, zdrowia i rozwoju

psychofizycznego dziecka,

zagrożenie wypełniania obowiązku

szkolnego przez dziecko.

Cofnięcie zezwolenia:

na wniosek przedstawiciela

ustawowego lub opiekuna dziecka

z urzędu, jeżeli warunki pracy dziecka

nie odpowiadają warunkom

określonym w wydanym zezwoleniu