Politik İktisatve

Adam Smith

EditörlerHakan KapucuMurat Aydınİsmail ŞirinerFarhang MoradyÜmit Çetin

IJOPEC YAYINLARIIJOPEC YAYINLARI

“Politik İktisat ve Adam Smith” adlı bu kitap, 1–4 Ekim 2009 tarihleri arasında birincisi düzenlenen Uluslararası Ekonomi Politik Konferansı’nda sunulan seçilmiş bildirileri içermektedir.Uluslararası Ekonomi Politik Konferansları serisinin ilki, “Uluslararası Ekonomi Politik: Günümüzde Adam Smith” teması ile gerçekleştirilmiştir. Konferanslar serisinin Adam Smith ile başlatılmasının nedenlerinden biri, Adam Smith’in modern ekonomi politiğin kurucularından olmasıdır: Adam Smith, kapitalist toplumun ve onun yapısal sorunlarının modern algılanış biçimine ilk temel katkıyı yapanlardandır. Ayrıca Adam Smith’in klasikleşmiş, “Ulusların Zenginliğinin Doğası ve Kaynakları Üzerine İnceleme (Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations, 1776)” adlı çalışmasının dışında, diğer bir klasik çalışması olan “Ahlaksal Duygular Kuramı (The Theory of Moral Sentiments, 1759)”nın 250. yılının dünyanın birçok ülkesinde çeşitli bilimsel etkinliklerle kutlanıyor olması diğer önemli neden olmuştur.

Bu konferans kitabı, ölümünden iki yüzyıl sonra bile hala dünya ekonomi sisteminde baskın olan Adam Smith ekonomi politiğini yirmi birinci yüzyılda yeniden anlamayı ve bu bağlamda günü-müz ekonomi politik sorununu eleştirel olarak yeniden yorumlamayı amaçlamaktadır.

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

Politik İktisatve

Adam Smith

EditörlerHakan Kapucu

Murat Aydınİsmail Şiriner

Farhang MoradyÜmit Çetin

IJOPEC YAYINLARI

IJOPEC YAYINLARI

Politik İktisat ve Adam Smith

EditörlerHakan KapucuMurat Aydınİsmail Şiriner

Farhang MoradyÜmit Çetin

Kapak TasarımıKasım Ertürk

Sayfa DüzeniKasım Ertürk

Montaj, Baskı ve Cilt Kayhan Matbaa

ISBN 978 975 545 254-8

İÇİNDEKİLER III-VI

ÖNSÖZ VII-IX

FROM SMITHIAN SYMPATHY TO HEGELIAN RECOGNITIONRichardGunn 1-12

ADAM SMITH: BETWEEN MORALS AND MARKETS?VivienneBrown 13-22

ADAM SMITH, “BAD FAITH”, AND THE MORAL FATE OF COMMERCIAL SOCIETYLisaHerzog 23-44

ADAM SMITH, ‘GİZLİ’ BİR ANARKO-KAPİTALİST MİYDİ?İrfanKalaycı,AkışDoğan 45-60

GÖRÜLMEYEN ADAM SMITH: ÜRETİM SÜRECİNE KARAMSAR BİR BAKIŞOnurMetin 61-76

ADAM SMİTH’İN DÜŞÜNCE SİSTEMİNDE DEVLETİN ROLÜ VE ÖNEMİ ÜZERİNETuranYay 77-92

ADAM SMITH’İN TİCARETE VE MERKANTİLİST POLİTİKALARA YAKLAŞIMI: YENİ BİR ADAM SMITH SORUNU MU?AhmetArifEren 93-114

ADAM SMITH’İN TİCARİ TOPLUM TASAVVURU: EŞİTSİZLİK VE MODERN DEVLETİN OLUŞUMUBelginBüyükbuğa 115-126

OSMANLI’DA PİYASA ZİHNİYETİ VE GİRİŞİMCİLİK(ADAM SMİTH YAKLAŞIMINA GÖRE BİR ANALİZ)OrhanÇakmak 127-170

İÇİNDEKİLER

ADAM SMITH’DEN CHICAGO OKULUNA, SİYASAL İKTİSATTAN İKTİSAT’A BEŞERİ SERMAYE TEORİSİ: TEORİK KOPUŞ VE SÜREKLİLİKLER ÜZERİNDEN BİR DEĞERLENDİRMEÇağatayEdgücanŞahin 171-196

INVISIBLE HAND AS THE BASE OF CAPITALISM AND ITS EVOLUTION IN RELATION TO GLOBALIZATION: MATERIALISTIC REVIVALHalilÖzekicioğlu,CüneytKılıç 197-208

THE INVISIBLE HAND: A NEWTONIAN RESULT OR A MORAL SENTIMENT?UmutOmay,GültüvinGür 209-218

ETHICAL AND ANTHROPOLOGICAL EFFECTS OF ADAM SMITH’S THEORY OF WEALTH IN THE SOCIAL TEACHING OF THE ROMAN POPESCezaryAndrzejMizia 219-228

ADAM SMITH’TE ZENGİNLİK VE İŞBÖLÜMÜHülyaKesiciÇalışkan 229-232

ADAM SMİTH VE MARKS’TA EMEK BÖLÜMÜ VE TEKNOLOJİÖzgürNarin 233-256

ULUSLARIN ZENGİNLİĞİ VE FAKİRLİĞİ: ADAM SMITH FELSEFESİ, PİYASA MEKANİZMASI VE GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELER İNCELEMESİMehmetSedatUğur 257-268

MİLLETLERİN MADDİ VE MANEVİ ZENGİNLİĞİ DÜZLEMİNDE YENİ BİR DÜNYA TOPLUMUS.YağmurKumcuYıldız 269-288

ADAM SMİTH’İN YERYÜZÜ CENNETİ: ULUSLARIN ZENGİNLİĞİ’NİN TİCARİ TOPLUMA İLİŞKİN İYİMSER BAKIŞ AÇISININ MADDİ VE ENTELEKTÜEL KAYNAKLARIMuammerKaymak 289-290

KLASİK LİBERALİZME KIYASLA NEOLİBERALİZMİN ÖZGÜLLÜĞÜ VE ANLAMIBülentHoca 319-328NEO-LİBERAL İKTİSATTA SONUN BAŞLANGICI VE KEYNEZYEN İKTİSADIN REENKARNASYONUM. MustafaErdoğdu 329-358

KLASİK POLİTİK İKTİSATTAN GÜNÜMÜZE BÜYÜK TOPRAK SAHİPLİĞİ VE TOPRAK RANTINevzatEvrimÖnal 359-366

ADAM SMITH VE DAVID RICARDO’NUN İKTİSADİ BÜYÜME ANALİZLERİEmreAtılgan,MehmetZaferKöksal 367-382

BO(MU)MBAY(I) AND THE METAPHORS WITHIN: ECONOMIC GROWTH AND SOCIAL AND HUMAN DEVELOPMENTGayatriDivecha 383-408

INNOVATİON İN ECONOMY POLİTİCS SİNCE ADAM SMİTHSudiApak,MetinUyar 409-420

ADAM SMITH AND THE TRIAL OF INTERPRETATION OF AN ECONOMY POLICY (1923 – 1950)FatmaTombak 421-428

ADAM SMITH, THE CLASSICAL SCHOOL, SUBSEQUENT DEVELOPMENTS AND THE PRESENT GLOBAL ECONOMIC CRISISE. AyşenHiçGencer,MükerremHiç 429-448

FİNANSAL LİBERALİZASYON VE 2008 KÜRESEL MALİ KRİZ İLİŞKİSİ, LİBERAL POLİTİKALARIN GELECEĞİİsmailHakkıİşcan 448-476

KÜRESEL FİNANS KRİZİNİN BANKA VE SİGORTA SEKTÖRÜNDE YABANCI SERMAYE GİRİŞİNE ETKİLERİDinaÇAKMURYıldırtan,AyşeGülBölükbaşı 477-492

EK 493-498

PROGRAM 499-513

VI

VII

ÖNSÖZ

“Politik İktisat ve Adam Smith” adlı bu kitap, 1–4 Ekim 2009 tarihleri arasında bi-rincisi düzenlenen Uluslararası Ekonomi Politik Konferansı’nda sunulan seçilmiş bildiri-leri içermektedir. Uluslararası Ekonomi Politik Konferansları serisinin ilki, “Uluslararası Ekonomi Politik: Günümüzde Adam Smith” teması ile gerçekleştirilmiştir. Konferanslar serisinin Adam Smith ile başlatılmasının nedenlerinden biri, Adam Smith’in modern eko-nomi politiğin kurucularından olmasıdır: Adam Smith, kapitalist toplumun ve onun yapı-sal sorunlarının modern algılanış biçimine ilk temel katkıyı yapanlardandır. Ayrıca Adam Smith’in klasikleşmiş, “Ulusların Zenginliğinin Doğası ve Kaynakları Üzerine İnceleme (Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations, 1776)” adlı çalışmasının dı-şında, diğer bir klasik çalışması olan “Ahlaksal Duygular Kuramı (The Theory of Moral Sentiments, 1759)”nın 250. yılının dünyanın birçok ülkesinde çeşitli bilimsel etkinlikler-le kutlanıyor olması diğer önemli neden olmuştur.

Bu konferans kitabı, ölümünden iki yüzyıl sonra bile hala dünya ekonomi sisteminde baskın olan Adam Smith ekonomi politiğini yirmi birinci yüzyılda yeniden anlamayı ve bu bağlamda günümüz ekonomi politik sorununu eleştirel olarak yeniden yorumlamayı amaçlamaktadır.

İskoçya’nın Fife eyaletinin Kirkcaldy şehrinde çalışan bir gümrük kontrolörünün oğlu olarak dünyaya gelen Adam Smith, öz düşüncesinin temel dayanakları olan özgür-lük, hukuk ve ifade özgürlüğü konularındaki ilk eğitimini daha ondört yaşında iken Glas-gow Üniversitesi’nde Francis Hutcheson’dan almıştır. Yirmili yaşların sonlarına geldiğin-de Glasgow’da öğrendiklerinin etkisiyle servet yönetimi konusuna ilgi duymuş ve ünlü “Ulusların Zenginliğinin Doğası ve Kaynakları Üzerine İnceleme” kitabındaki görüşle-rinin temelini oluşturan ‘doğal özgürlüğün açık ve basit sistemi’ konusuyla ilgilenme-ye başlamıştır.

Aynı dönemlerde David Hume ile olan tanışıklığı, kendisini İskoçya Aydınlanması’nın temel taşlarından biri olmaya götüren sürecin ilk gelişme noktası olmuştur. Smith, 1750’li yılların başlarında Glasgow Üniversitesi’nde mantık ve ahlâk profesörü olduğunda henüz 28 yaşındaydı. Etik, konuşma sanatı, hukuk, ekonomi politik ve ‘polis ve gelir’ konuları o dönemde verdiği derslerin temel konularıdır.

1759’da yani Türkiye’de adına düzenlenen konferanstan 250 yıl önce Smith, verdi-ği bazı konferanslarını bir araya getirdiği “Ahlâksal Yargılar Kuramı (The Theory of Mo-ral Sentiments)” adlı o ünlü kitabını yayınlamıştır. Bu kitabın ana teması, insan ilişkile-rinin, birey (verici) ve toplumun diğer üyeleri (alıcılar) arasındaki sempatiye ve anlayışa

VIII

ne kadar bağlı olduğu üzerinedir. Bu kitabın yayınlanışından sonra Smith, çalışmalarında hukuk ve ekonomi konuları ile daha çok ilgilenmeye başlamıştır. Smith’in ekonomi poli-tik alanındaki görüşlerini Edwin Cannan tarafından derlenen “Lectures on Justice, Police, Revenue and Arms” adlı kitapta bulmak mümkündür.

Smith bir tesadüf eseri başlayan Fransa ziyaretleri sırasında Turgot, Jean D’Alembert, André Morellet, Helvétius, ve özellikle fizyokratik düşüncenin öncüsü olan François Qu-esnay gibi aydınlarla tanışarak görüş alışverişi yapma olanağı da bulmuştur. Fransız ay-dınlarla olan tanışıklığı, kendisine dünya çapında ün kazandıracak olan “Ulusların Zen-ginliğinin Doğası ve Kaynakları Üzerine İnceleme” adlı kitabının ortaya çıkışında önem-li etkenlerden biri olmuştur.

Kısaca “Ulusların Zenginliği” olarak bilinen bu kitap, ekonominin özerk ve sistema-tik bir disiplin olarak ortaya çıkmasını sağlamıştır. Serbest pazar anlayışının yaygınlaş-maya başladığı dönemin Batı dünyasında, yoksulluğun getirdiği bir tepki olarak merkan-tilizme karşı önemli bir dayanak oluşturmuştur. Bu kitapta Smith, toprak yerine işgücü-nün üstünlüğüne vurgu yapmakta ve işçi sınıfının üretimin artmasında en önemli etken olacağını savunmaktadır.

Smith, yaşadığı dönemin bilimsel gelişiminin de etkisiyle, ekonomiyi doğa kanunla-rının varlığıyla açıklamaya çalışmıştır. ‘Görünmez el’ metaforu bu kanunların en biline-nidir. Smith bu simgeyi “Ahlâksal Yargılar Kuramı” adlı kitabında daha önce kullanmış olsa da ilk olarak Astronomi Tarihi adlı denemesinde kaleme almıştır. Bu metafor, serbest pazarın -özde her ne kadar karmaşık ve denetimsiz gözükse de- aslında bir ‘görünmez el’ tarafından yönlendirildiği düşüncesine dayanmaktadır.

Smith’in bu kitaptaki düşünceleri, Thomas Malthus ve David Ricardo gibi iktisatçıla-rın çalışmalarına temel olmuş, dolayısıyla modern ekonominin gelişimine de önemli katkı sağlamıştır. Aynı zamanda kitabın sağladığı ün, ağır bir hastalık nedeniyle 1790’da ölün-ceye dek sürdüreceği İskoçya Maliye Bakanlığı’na kadar kendisini taşımıştır.

“Uluslararası Ekonomi Politik: Günümüzde Adam Smith” temalı konferansta; Adam Smith’in eserlerinin her boyutu, bağlamı, mirası ve ekonomi politiği; “Ahlâksal Yargılar Kuramı”nda geliştirilen ahlâk kuramının tipolojisi; Adam Smith ve uluslararası ilişkile-rin boyutu; finansal krizler ve ekonomi politiğin sorunları ve politik ekonomi bağlamında önerilecek diğer konulara yer verilmeye çalışılmıştır. Bu kitaptaki bildirilerin dizilişi de bu içeriğe uygun olarak gerçekleştirilmiştir.

Uluslararası Ekonomi Politik Konferansı; Kocaeli Üniversitesi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi ve Silesian Üniversitesi (Çek Cumhuriyeti) tarafından düzenlenmiş, Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İktisat Bölümü, Glasgow Üni-versitesi Siyaset Bilimi Bölümü, International Adam Smith Society, Adam Smith Revi-ew, Research in Political Economy, Critique, Online Political Economy List, İktisat, İş-letme Finans Dergisi tarafından akademik olarak, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Türkiye İş Bankası, TUBİTAK ve Kocaeli Büyükşehir Belediyesi tarafından ise finansal olarak desteklenmiştir.

Konferansın gerçekleştirilmesinde katkı sunan davetli konuşmacılar ve bilim kuru-lu üyelerine sonsuz teşekkürlerimizi sunarız. Konferans fikrinin gerçekliğe taşınmasın-da ve bu kitabın ortaya çıkmasında önümüzü açan ve desteğini hiç esirgemeyen Kocae-li Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Sezer Şener Komsuoğlu ve Kocaeli Üniversitesi İktisadi

IX

ve İdari Bilimler Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Abdurrahman Fettahoğlu başta olmak üzere, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Rektörü Ali Akdemir, Biga İktisadi ve İdari Bilim-ler Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Kazım Kirtiş ve Öğretim Görevlisi Mustafa Doğan, Silesi-an Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Rudolf Zadec, Karvina İşletme Fakültesi Dekanı Doç. Dr. Bohumil Fiala ve dekan yardımcısı Prof. Dr. Kristina Klikova, Anadolu Üniversite-si İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İktisat Bölüm Başkanı Prof. Dr. Kemal Yıldırım ve Yrd. Doç. Dr. Yılmaz Kılıçaslan, Open University’den Prof. Dr. Vivienne Brown, Glas-gow Üniversitesi’nden Prof. Dr. Paul Cockshott, Research in Political Economy editörü Prof. Dr. Paul Zarembka, İktisat İşletme ve Finans Dergisi’nden Ali Bilge ve Hasan Dudu, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, TÜBİTAK, Türkiye İş Bankası, Kocaeli Büyükşe-hir Belediyesi, Cereyan Medya Hizmetleri A.Ş., Kocaeli Üniversitesi Vakfı, Kocaeli Üni-versitesi Teknopark Genel Müdürü Ertugrul Akalın, Kayhan Matbaacılık’tan Ali Daşdö-ğen, Cizgeadam Tanıtım’dan Reklam Sanat Yönetmeni Kasım Ertürk’e tüm katkılarından dolayı teşekkür ediyoruz. Ayrıca konferansın mutfağında çalışan düzenleme kurulu üyele-rinin her birine ve isimlerini burada anmayı sonsuz hak eden Konferans Sekretaryası’ndan Arş. Gör. Bilge Ercan, Arş. Gör. Ozan Gönüllü, Arş. Gör. Arda Ercan, Arş. Gör. Doğa Ba-şar Sarıipek, Arş. Gör. Günay Aydın, Arş. Gör. Arzu Özsoy, Öğr. Gör. Halil Emre Denis, Ergün Sarıcı, Zeki Sert, Mustafa Sarı’ya tüm katkılarından dolayı sonsuz minnettarız.

Konferansta sunulan bildirilerin bazılarından oluşan bu derleme kitabın, Türkiye’de Ekonomi Politik ve Adam Smith üzerine çalışma yapanlara katkı sağlaması umuduyla…

Şubat 2010, Kocaeli.

Hakan KapucuMurat Aydınİsmail ŞirinerFarhang MoradyÜmit Çetin

Politik İktisatve

Adam Smith

EditörlerHakan KapucuMurat Aydınİsmail ŞirinerFarhang MoradyÜmit Çetin

YÖN YAYINLARIIJOPEC YAYINLARI

“Politik İktisat ve Adam Smith” adlı bu kitap, 1–4 Ekim 2009 tarihleri arasında birincisi düzenlenen Uluslararası Ekonomi Politik Konferansı’nda sunulan seçilmiş bildirileri içermektedir. Uluslararası Ekonomi Politik Konferansları serisinin ilki, “Uluslararası Ekonomi Politik: Günümüzde Adam Smith” teması ile gerçekleştirilmiştir. Konferanslar serisinin Adam Smith ile başlatılmasının nedenlerinden biri, Adam Smith’in modern ekonomi politiğin kurucularından olmasıdır: Adam Smith, kapitalist toplumun ve onun yapısal sorunlarının modern algılanış biçimine ilk temel katkıyı yapanlardandır. Ayrıca Adam Smith’in klasikleşmiş, “Ulusların Zenginliğinin Doğası ve Kaynakları Üzerine İnceleme (Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations, 1776)” adlı çalışmasının dışında, diğer bir klasik çalışması olan “Ahlaksal Duygular Kuramı (The Theory of Moral Sentiments, 1759)”nın 250. yılının dünyanın birçok ülkesinde çeşitli bilimsel etkinliklerle kutlanıyor olması diğer önemli neden olmuştur.

Bu konferans kitabı, ölümünden iki yüzyıl sonra bile hala dünya ekonomi sisteminde baskın olan Adam Smith ekonomi politiğini yirmi birinci yüzyılda yeniden anlamayı ve bu bağlamda günü-müz ekonomi politik sorununu eleştirel olarak yeniden yorumlamayı amaçlamaktadır.

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K