POLİTİKA OLUŞTURMA, PLANLAMA VE BÜTÇE İLİŞKİSİ: BÜTÇENİN PARLAMENTO SÜRECİ

POLİTİKA OLUŞTURMA, PLANLAMA VE BÜTÇE İLİŞKİSİ: BÜTÇENİN PARLAMENTO SÜRECİ

Mustafa BİÇER

E-mail: [email protected]

mailto:[email protected]

Türkiye Büyük Millet Meclisi 2

Politika Oluşturma Süreci: Parlamentonun Rolü ve Maliye Politikası

Kamu Politikalarının Planlama, Programlama ve Bütçeleme İlişkisi:

Kamu politikalarına kaynak tahsis süreci planlama, programlama ve bütçeleme aşamalarından oluşur. Kaynak dağılımı, vatandaşlar, siyasetçiler, bürokratlar ve diğer aktörlerin karşılıklı etkileşim içinde oldukları bütçe sistemi içinde yapılır.

Bütçe, kamu politikalarını karara dönüştürecek siyasal erki elinde bulunduran seçilmişler ile bunlara yönetme erkini kullanma yetkisi veren vatandaş arasındaki asil–vekil olarak tanımlanan ilişkileri somutlaştıran bir mekanizmanıdır.


İktisat politikasında esas olarak kararlar piyasa tarafından belirlenirken,

Maliye politikasında belirleyici olan siyasi karar alma süreci

- Kim kamu harcamalarını finanse edecek? - Kamu harcamaları hangi toplumsal ihtiyaçları öncelikle karşılayacak. Kamu

harcamaları nerelere gidecek? Kim bundan fayda görecek?

Kollektif açmaz (collective dilemma) ve kamu müdahalesi sorunu

Birey için rasyonel olan tercihlerin toplumsal olarak optimal olmayan sonuçlar yaratması ve sonuçta kamusal hizmetin eksik üretilmesi

- Maliye politikası, bütçe süreci ve bir dizi asil vekil ilişkisi- Bütçe hakkı…

İktisat Politikası ve Maliye Politikası: Temel Farklılık


Türkiye’de Planlama ve Bütçeleme

Makro Planlama Düzeyini Etkileyen Politika Metinleri

İç Dış

Makro Planlama Düzeyi

Makro Mali Politika Belgeleri

Kurumsal Düzey

Kurumsal Düzeyde Stratejik Planlar (Beş Yıllık)

Performans Programları (Yıllık, 3 yıllık perspektifte)

Bütçe (Üç Yıllık)

Siyasal Parti Programları ve Seçim Beyannameleri Hükümet Programları ve Hükümetlerin Politika Önceliklerini Gösteren Belgeler (Acil Eylem Planı gibi)

Ekonomik İstikrar Programları (IMF)

Avrupa Birliği Müktesebatına Uyum

Uluslararası Taahhütler (DTÖ, WB gibi)

Kalkınma Planları (7 Yıllık)

Bölgesel Planlar (Orta ve uzun vadeli)

Sektör Planları (Orta ve uzun vadeli)

Orta Vadeli Program (OVP) ( 3 Yıllık)

Orta Vadeli Mali Plan (OVMP) (3 Yıllık)


Kamusal karar alma süreci: Politika Oluşturma, Planlama ve Bütçeleme

Siyasi sorumluğun etkin bir şekilde yerine getirilmesi:

- Toplumsal tercihlere ve ihtiyaca göre politika oluşturulması; toplumsal talebin alınması ve parlamentonun etkinliği- Oluşturulan politikaların öncelikler ve kısıtlar çerçevesinde planlara (programlara) yansıtılması; plan ve programların üzerinde parlamentonun denetimi- Planlanan hizmet programlarının bütçeler ile yaşama geçirilmesi; parlamentonun kaynak tahsisi- Stratejik önceliklere göre dağıtılan kaynakların etkin kullanımının parlamento tarafından izlemesi

Temel sorun bu aşamalar arasında ki ilişkinin ne düzeyde kurulabildiği (!)


Asil Vekil İlişkisi (Principal/Agent)

Temsili Demokrasilerde Asil-Vekil İlişkisi

Asil

Siyasi Yetki Devri Hesap Verme Sorumluluk

Vekil/Asil

Po Yönetsel

Yetki Devri Hesap Verme Sorumluluk Vekil

Vatandaşlar (Seçmenler)

Politikacılar (Yasama)


Türkiye’de Kanun Yapma Süreci

1) Kanun Yapma Sürecinin Başlatılması

2) Kanunlaşma Aşaması

a) Kanun Tasarısı Hazırlama süreci

b) Kanunlaşma

3) Onaylanma ve Yürürlüğe Girme

Parlamento Üyeleri (Teklif)

Hükümet (Tasarı)

Danışma Kurulları (YPK, PKK, ESK, MGK)

Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüğü

Bakanlıklar İlgili Bakanlık ve Kurumlar (MB, AB, DPT, HM, DPB, ABGS)

Kanun Tasarısı/Teklifi

TBMM Komisyonlar

Genel Kurul

Sosyal Taraflar, Meslek Kuruluşları, Sendikalar, Üniversiteler

Cumhurbaşkanı

Yürürlüğe Girme (Resmi Gazete)


Türkiye’de Bütçe Sürecinin Yasal Çerçevesi

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu (Kanun No:

5018) Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin

Düzenlenmesi Hakkında Kanun (Kanun No: 4749) Sayıştay Kanunu Yıllık Bütçe Kanunları ve Diğer Mali Düzenlemeler


Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Sistemi-I

Kamu Hizmetleri;

1. Merkezi Yönetim Bütçesi Genel Bütçe Özel Bütçe Düzenleyici ve Denetleyici Kurum Bütçesi

2. Sosyal Güvenlik Kuruluşlarının Bütçeleri3. Mahalli İdare Bütçeleri

aracılığıyla yürütülür.


Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Sistemi-IIBütçe Süreci

Bütçenin Hazırlanmasında; Maliye Bakanlığı Kalkınma Bakanlığı Hazine Müsteşarlığı İlgili Diğer Kamu Kuruluşları

Bütçenin Kabulünde; Parlamento Cumhurbaşkanlığı

Bütçenin Uygulanmasında ve Muhasebeleştirilmesinde; Maliye Bakanlığı İlgili Kurum ve Kuruluşlar

Bütçenin Denetlenmesinde; İç denetimde kurum iç denetçileri Dış denetimde Sayıştay (TBMM adına)

rol oynar.

Bütçe politikalarını tasarlayan kurumlar-Kaynak tahsisi kararlarının alımında “beyin-kalp “ rolü oynarlar

Maliye Bakanlığı Kalkınma Bakanlığı Hazine YÜKSEK PLANLAMA KURULU YPK

Teknik Kararların siyasi önceliklerle bağdaştırılması Filtre edici pozisyon

Merkezi Kontrol Kurumları


Gider Bütçesi (Ödenekleştirme-yasal)- Harcamacı kuruluşlarCari Bütçe – Maliye Bakanlığı içinYatırım bütçesi Kalkınma Bakanlığı içinBitmeyen kavga Gelir Bütçesi (Tahmin)- Maliye Bakanlığı, Genel Bütçe (5018/17, 36)Önceki Yıl usulu Ortalama artış usulüDoğrudan takdir vs vs Diğer; Özel Bütçe, Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar(5018/17)Bütçenin finansmanı (finansman bütçe dışı bir olaydır)- Hazine

Bütçenin hazırlanması görev ve sorumluluklar


1050 dışındaki oluşumlar ( 5018 sayılı Kanun Öncesi)

- Döner Sermayeli Kuruluşlar - Fonlar -Özerk Bütçeli Kurumlar (TÜBİTAK ,TODAİE vb)

BÜTÇE GENELLİĞİ VE BİRLİĞİ İLKESİNDEN SAPMALAR

Bütçesel Kuruluşlar-Kamu İdareleri


5018 Sistemi (I,II,III sayılı cetveller) (197 adet kurum)

- Genel Bütçe (47 adet) – 1050 ile aynı felsefe + bazı katma bütçeler artık genel bütçe (TCK,DSİ)- Özel Bütçe- gelir tahsisi, özel kanuni yetkiler,

- Üniversiteler (103)- Diğer(Adli Tıp,GAP,TODAIE,TÜBA,Opera - bale, MPM, KOSGEB,ve toplam 39 adet)

-Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar (8 adet)

Bütçesel Kuruluşlar

TABLO 6

2012 YILI MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE DENGESİ

TASARI

KOMİSYONDA KOMİSYONCA KABUL EDİLEN EKLENEN DÜŞÜLEN NET EKLENEN

I. GİDERLER

A- Genel Bütçe İdarelerinin Ödenekleri 344.605.609.921 16.966.015.000 17.058.766.000 -92.751.000 344.512.858.921

B- Özel Bütçeli İdarelerin Ödenekleri 31.033.119.000 7.981.416.000 69.665.000 7.911.751.000 38.944.870.000

C- Düzenleyici ve Denetleyici Kurumların Ödenekleri 2.027.897.000 0 0 0 2.027.897.000

D- Özel Bütçelere Hazine Yardımı 25.609.311.650 7.827.165.000 58.165.000 7.769.000.000 33.378.311.650

E- Gelirden Ayrılan Paylar 1.158.996.400 0 0 0 1.158.996.400

F- Merkezi Yönetim Bütçesi ( A+B+C-D-E) 350.898.317.871 17.120.266.000 17.070.266.000 50.000.000 350.948.317.871

II. GELİRLER

G- Genel Bütçe İdarelerinin Gelirleri 323.027.675.000 0 142.751.000 -142.751.000 * 322.884.924.000

0

Vergi Gelirleri 300.995.224.000 0 0 0 300.995.224.000

Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri 9.416.305.000 0 114.951.000 -114.951.000 9.301.354.000

Alınan Bağış ve Yardımlar İle Özel Gelirler 1.211.246.000 0 27.863.000 -27.863.000 1.183.383.000

Diğer Gelirler 23.838.870.000 0 0 0 23.838.870.000

Sermaye Gelirleri 11.465.462.000 0 0 0 11.465.462.000

Alacaklardan Tahsilat 269.395.000 0

Red ve İadeler(-) 24.168.827.000 63.000 -63.000 * 24.168.764.000

H-Özel Bütçeli İdareler Gelir ve Net Finansman Toplamı (X+Y)

31.626.153.000 7.969.916.000 0 7.969.916.000 39.596.069.000

Özel Bütçeli İdarelerin Gelirleri (1+2) (X) 31.557.553.000 7.969.916.000 0 7.969.916.000 39.527.469.000

Özel Bütçeli İdarelerin Öz Gelirleri (a+b) (1) 5.948.241.350 142.751.000 0 142.751.000 6.090.992.350

Yükseköğretim Kurumları (a) 1.402.844.350 0 0 0 1.402.844.350

Diğer Özel Kurumlar(b) 4.545.397.000 142.751.000 0 142.751.000 4.688.148.000

Hazine Yardımı (-)(2) 25.609.311.650 7.827.165.000 58.165.000 7.769.000.000 33.378.311.650

Net Finansman (Y)** 68.600.000 0 0 0 68.600.000

I-Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar Gelir ve Net Finansman Toplamı (c+T)

868.900.600 0 0 0 868.900.600

Gelirden Ayrılan Pay Hariç DDK Gelirleri (c-d)(3) 868.900.600 0 0 0 868.900.600

DDK Öz gelirleri (c) 2.027.897.000 0 0 0 2.027.897.000

Gelirden Ayrılan Pay (d) 1.158.996.400 0 0 0 1.158.996.400

Net Finansman (T )** 0 0 0 0 0

III. MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GELİRLERİ (NET) (G+1+3)329.844.816.950

142.751.000 142.751.000 0 329.844.816.950

IV. DENGE

J- Faiz Giderleri 50.250.000.000 0 0 0 50.250.000.000

K- Faiz Dışı Bütçe Gideri (F-J) 300.648.317.871 17.120.266.000 17.070.266.000 50.000.000 300.698.317.871

L- Faiz Dışı Fazlası (III-K) 29.196.499.079 -16.977.515.000 -16.927.515.000 -50.000.000 29.146.499.079

M- Bütçe Dengesi (F-III) -21.053.500.921 -16.977.515.000 -16.927.515.000 -50.000.000 -21.103.500.921* Red ve iadeler kaleminde yapılan düşüş miktarı kadar genel bütçe gelirleri artmıştır.

** 5018 sayılı Kanuna ekli (II) ve (III) sayılı cetvellerde yer alan idare ve kurumların nakit imkanları ile bu imkanlardan harcanması öngörülen tutarlar.


Bütçe süreciI. Aşama: Bütçenin Hazırlanması

Kalkınma Bakanlığı tarafından Kalkınma Planı ile uyumlu olarak hazırlanan Orta Vadeli Program Bakanlar Kurulunca kabul edilerek Resmi Gazetede yayımlanır.

Mayıs Sonu

Maliye Bakanlığı tarafından Orta Vadeli Programla uyumlu olarak hazırlanan Orta Vadeli Mali Plan Yüksek Planlama Kurulu tarafından kabul edilerek Resmi Gazetede yayımlanır.

15 Haziran

Başbakanlığın Bütçe Çağrısı ve Yatırım Programı Hazırlama Rehberi Resmi Gazetede yayımlanır.

Haziran Sonu

Kamu idarelerinin bütçe tasarıları hazırlanır. Haziran Sonu – Ekimin İlk Haftası


Bütçe SüreciII. Aşama: Bütçenin Kabul Edilmesi

Hükümet Anayasa gereği Bütçe Kanunu Tasarısını mali yılbaşından (1 Ocak) en az 75 gün önce Parlamentoya sunar.

17 Ekim

Maliye Bakanı Bütçe Kanunu Tasarısını Plan ve Bütçe Komisyonunda sunar.

Ekim Sonu

Anayasa gereği Plan ve Bütçe Komisyonu 75 günlük sürenin 55 günü içerisinde Bütçe Kanunu Tasarısını görüşür ve gerekli gördüğü değişiklikleri yapar.

Kasım Başı – Aralık Başı

75 günün geriye kalan 20 günü içerisinde Bütçe Kanunu Tasarısı ve değişiklik önergeleri TBMM Genel Kurulunda görüşülür ve oylanır.

Aralık Ortaları

TBMM tarafından kabul edilen Bütçe Kanunu Resmi Gazetede yayımlanmak üzere Cumhurbaşkanına sunulur.

31 Aralık


Bütçe SüreciIII. Aşama: Bütçenin Uygulanması

Maliye Bakanlığı;− Bütçe uygulamasının izlenmesi ve kontrolü− Muhasebeleştirme ve Raporlama− Gelirlerin toplanması

Kalkınma Bakanlığı;− Kamu sektörü istatistiklerinin hazırlanması− Yatırımların vize edilmesi

Hazine Müsteşarlığı;− Kamu borçlarının idaresi

Görevlerini yürütür.


Bütçe SüreciIV. Aşama: Bütçenin Denetlenmesi

İç denetim harcamacı kuruluşlar tarafından yapılır.

Anayasa gereği Kesinhesap Kanunu Tasarısı izleyen yılın Haziran ayı sonuna kadar Bakanlar Kurulunca Parlamentoya sunulur.

Sayıştay, Maliye Bakanlığınca hazırlanan kesinhesaplar hakkında Genel Uygunluk Bildirimini Parlamentoya sunar.

Sayıştay yine Anayasa gereği Kesinhesap Kanunu Tasarısının sunulmasından sonra mali yılbaşından en az 75 gün önce Genel Uygunluk Bildirimini Parlamentoya sunar.

Bütçenin uygulanması konusunda Bakanlar Kurulunun siyasi sorumluluğu bulunmaktadır.


Türkiye Büyük Millet Meclisi

Tek Meclisli bir Parlamentodur.

550 Milletvekilinden oluşur.

Seçimler 4 yılda bir yapılır.

Milletvekilleri 81 ilden seçilir. (85 seçim bölgesi bulunur. İstanbul, Ankara ve İzmir illeri birden fazla seçim bölgesinden oluşur).


1. Aşama: Plan ve Bütçe Komisyonu

Anayasa ile oluşumu ve görevleri belirlenen tek komisyondur.

Anayasa gereği 40 üyeden oluşur ve en az 25 üye iktidar partisi veya partilerinindir.

Meclis Komisyonlarının aksine Plan ve Bütçe Komisyonu üyeleri aynı anda diğer komisyonlarda görev alamazlar.


Plan ve Bütçe Komisyonunun Görev ve Sorumlulukları-I

Anayasanın 162. ve 163. maddeleri ile Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu uyarınca Bütçe Kanun Tasarısını görüşmek,

Anayasanın 164. maddesi ve Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu uyarınca Kesin Hesap Kanun Tasarısını görüşmek,

Komisyona havale edilen kanun tasarısı ve teklifleri ile kanun hükmünde kararnameleri ve tezkereleri görüşmek; Bütçeye yük getiren tasarı ve teklifler, Kadro ihdasını veya iptalini öngören tasarı ve teklifler,


Plan ve Bütçe Komisyonunun Görev ve Sorumlulukları-II

Kamu personelinin özlük haklarına ilişkin tasarı ve teklifler, Sosyal güvenliğe ilişkin tasarı ve teklifler, İktisadi ve mali nitelikteki uluslararası anlaşmaların

onaylanmasının uygun bulunmasına ilişkin tasarılar, Özelleştirme uygulamalarına ilişkin tasarı ve teklifler, Yeni kamu kuruluşlarının kurulması, kamu kuruluşlarının

birleştirilmesine veya kaldırılmasına yönelik tasarı ve teklifler,

Vergi, harç, katkı payı, fon ve benzeri mali yükümlülükler getiren tasarı ve teklifler,


Plan ve Bütçe Komisyonunun Görev ve Sorumlulukları-III

Anayasanın 166. maddesi ile 3067 sayılı Kalkınma Planlarının Yürürlüğe Konması ve Bütünlüğünün Korunması Hakkında Kanun uyarınca kalkınma planları,

Sayıştay Kanunun uyarınca Sayıştay Başkanının ve üyelerinin ön seçimini gerçekleştirmek,

Sayıştay Kanununda TBMM’ye sunulması öngörülen çeşitli konulara ilişkin Sayıştay raporlarını görüşmek,

Çeşitli kanunlar uyarınca ilgili kurumlar ile ekonomik ve mali konularda bilgilenme toplantıları düzenlemek.


Plan ve Bütçe Komisyonu Aşaması

Maliye Bakanı, Bütçe Kanunu Tasarısının Komisyona sunuşunu yapar.

Bütçe ile ekonomik ve mali politikalar üzerinde genel görüşme ve değerlendirme yapılır.

Anayasa gereği bütçe kanunu tasarısı ile kesinhesap kanunu tasarıları birlikte görüşülür.

Her bir harcamacı kuruluşun bütçesi ve kesinhesabı tartışılır, bunlar üzerinde gerekli görülen değişiklikler yapılır, her bir bütçenin ve kesinhesabın bölümleri ayrıca görüşme yapılmaksızın ayrı ayrı oylanır.


2. Aşama: Genel Kurul

Maliye Bakanı bütçenin Genel Kurula sunuş konuşmasını yapar.

Bütçe ile ekonomik ve mali politikalar üzerinde genel görüşme ve değerlendirme yapılır.

Her bir harcamacı kuruluşun bütçesi ve kesinhesabı tartışılır, varsa önergeler görüşülür; bütçelerin ve kesinhesapların bölümleri ve önergeler, üzerinde ayrıca görüşme yapılmaksızın ayrı ayrı oylanır.

Bütçe ve Kesinhesap Kanunu Tasarılarının maddelerinin görüşülmesine geçilir. Maddeler ve varsa önergeler ayrı ayrı görüşülerek oylanır.


Değişiklik Önergeleri

Plan ve Bütçe Komisyonu aşamasında verilebilecek önerge sayısı konusunda sınırlama yoktur. (Ancak, yalnızca Komisyon üyeleri önerge verebilir.)

Önergelere katılıp katılmadığı hükümet temsilcisine sorulur; ancak hükümet temsilcisinin görüşü bağlayıcı değildir.

Genel Kurul aşamasında; Anayasa gereği gelir azaltıcı, gider artırıcı önerge verilemez. (Genel Kurulda diğer kanun tasarılarında olduğu gibi her bir madde üzerinde en fazla toplam yedi önerge verilebilir.)


Değişiklik Önergelerinin Bütçe Dengesine ve Ödenek Dağılımına Etkisi

Ödeneklerin önergeler yoluyla artırılması; 40 üyeden oluşan Plan ve Bütçe Komisyonunda iktidar

partisi ya da partilerine en az 25 üyelik düşmesi, Sıkı parti disiplini

nedenleriyle sınırlı kalmaktadır.

2001-2007 döneminde bütçe önergeler yoluyla ortalama yüzde 0,2 oranında artırılmıştır. Bu durumun 2001 yılından itibaren sıkı maliye politikalarının izlenmesinden kaynaklandığı söylenebilir.


Bütçe Kanununun Özellikleri-I

Anayasa gereği;

Bütçe Kanununda yer alan ödenekler harcanabilecek miktarın sınırını gösterir. Ödeneklerin yetersiz kalması halinde ek bütçe kanunları ile ilave ödenek verilir.

Bütçe Kanununa ödenek sınırının Bakanlar Kurulu (yürütme organı) kararı ile artırılabileceğine dair hüküm konulamaz.

Bakanlar Kurulu Kanun Hükmünde Kararnamelerle bütçede değişiklik yapamaz, Bakanlar Kuruluna bu konuda yetki verilemez.


Bütçe Kanununun Özellikleri-II

Anayasa gereği, Bütçe Kanununa bütçeyle ilgisi olmayan hükümler konulamaz.

Yürütme organı (Cumhurbaşkanı) belli bir bakanlığın bütçesini ya da bütçe kanununun tamamını tekrar görüşülmesi için Parlamentoya geri gönderemez.

Bütçe Kanunu herhangi bir nedenden dolayı mali yılbaşından önce yürürlüğe konulamazsa, harcamalar çıkarılacak bir geçici bütçe kanunu ile yapılır.


Parlamentoya Sunulan Rapor ve Dokümanlar-I

2003 yılında kabul edilen Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu bütçeyle ilgili olarak Parlamentoya sunulan dokümanların sayısını artırmış ve bütçenin kapsamını genişletmiştir.

Bütçe Kanunu; maddeler, ekli tablolar, ödenek ve gelir cetvellerinden oluşan oldukça hacimli bir kanundur. Örneğin, 2007 yılı Bütçe Kanunu 1.920 sayfadan oluşmaktadır.

5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu kapsamında Parlamentoya sunulan başlıca doküman ve raporlar şunlardır:


Parlamentoya Sunulan Rapor ve Dokümanlar-II

Bakanlar Kurulu Tarafından Bütçe Kanun Tasarısı ile birlikte sunulan rapor ve dokümanlar; Bütçe Kanun tasarısı Maddeler Ek Cetveller A Cetveli Gider B Cetveli gelir C Cetveli gelir yasaları …….T taşıt Milli Bütçe Tahmin Raporu, Orta Vadeli Mali Planı da içeren Bütçe gerekçesi,


Parlamentoya Sunulan Rapor ve Dokümanlar-III

Yıllık Ekonomik Rapor, Vergi muafiyeti, istisnası ve indirimleri ile benzeri

uygulamalar nedeniyle vazgeçilen kamu gelirleri cetveli, Kamu Borç Yönetimi Raporu, Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin son iki yıla

ait bütçe gerçekleşmeleri ile izleyen iki yıla ait gelir ve gider tahminleri,

Mahalli idareler ve sosyal güvenlik kurumlarının bütçe tahminleri

Merkezî yönetim kapsamında olmayıp, merkezî yönetim bütçesinden yardım alan kamu idareleri ile diğer kurum ve kuruluşların listesi,


Parlamentoya Sunulan Rapor ve Dokümanlar-IV

Bakanlar Kurulu Tarafından Kesinhesap Kanun Tasarısı ile birlikte sunulan rapor ve dokümanlar; Genel mizan, Bütçe gelirleri kesin hesap cetveli ve açıklaması, Bütçe giderleri kesin hesap cetvelleri ve açıklaması, Bütçe gelir ve giderlerinin iller ve idareler itibarıyla

dağılımı,


Parlamentoya Sunulan Rapor ve Dokümanlar-V

Devlet borçları ve Hazine garantilerine ilişkin cetveller,

Yılı içerisinde silinen kamu alacakları cetveli, Mal yönetim hesabı icmal cetvelleri, Maliye Bakanlığı tarafından gerekli görülen diğer

belgeler,


Sayıştay tarafından sunulan diğer rapor ve dokümanlar; Malî istatistikler değerlendirme raporu, İdarelerin faaliyet raporları, Genel faaliyet raporu, Dış denetim genel değerlendirme raporu, Genel uygunluk bildirimi,

Parlamentoya Sunulan Rapor ve Dokümanlar-VI


Mevcut Yasalaşma Sürecinin Etkililiği

Bütçe Kanununu görüşme yetkisinin tümüyle Plan ve Bütçe Komisyonuna verilmesi, Parlamentonun diğer üyelerinin bütçeye ilgisini ve katılımını azaltmaktadır.

Parlamentonun bütçe ve diğer finansal hesaplara ve raporlara ilişkin araştırma kapasitesi yetersizdir.

Sivil toplumun sürece katılımı konusunda belirli bir yöntem oluşturulmamıştır. Parlamento komisyonları da bu konuda tam bir alışkanlık kazanamamıştır.


Bütçe Hakkı Kavramı

Yönetilenlerin, mutlak iktidarın mali yetkisini sınırlandırma çabaları, “bütçe hakkı” (power of the purse) olarak kavramsallaştırılmıştır.

Bu hak, halka aittir ve temsilcileri yani parlamento aracılığıyla kullanılmaktadır.

Somut göstergesi ise parlamentonun bütçeyi onaylayıp denetlemesi ve izleme/gözetim fonksiyonudur.


Bütçe Hakkının Günümüzdeki Anlamı

Bütçeler, tarihsel süreç içinde bütçe hakkının kurumsallaşması ile, yürütme üzerinde siyasal kontrolün en önemli aracı haline gelmiştir.

Hesap verme sorumluluğunun güçlendirilmesi, kamu kaynağının kullanımında ekonomiklik, etkinlik ve etkililiğin sağlanması, mali saydamlık, performansa dayalı ve hedeflere yönelik mali yönetim anlayışı, güvenilir iç kontrol sistemi ve etkin bir dış denetim yapısının kurulması bütçe hakkının günümüzde kazandığı anlamdır.

5018 sayılı Kanunun 5 inci maddesi “Kamu malî yönetimi Türkiye Büyük Millet Meclisinin bütçe hakkına uygun şekilde yürütülür.”


Bütçe Hakkı Çerçevesinde Yasama-Yürütme İlişkileri

Bütçe Hakkı çerçevesinde Yasama-Yürütme ilişkileri iki eksende değerlendirilecektir.

Birinci eksen: Dünyada Genel Parlamento krizi tartışmaları

İkinci eksen: Türkiye’de temsili demokrasinin kurumsal alt yapısı ve anlayışı


Dünyada Parlamento Krizi(Demokrasi Açığı)

Bütçe hakkı mücadelesi, demokrasinin kurumsallaşma aşamasında yürütme ile parlamento arasında bütçenin görüşülmesinin yasal çerçeveye oturtulmasını gerektirmiştir.

Bu ilişkide hükümetlerin enformasyon asimetrisi ve çoğunluk avantajı nedeni ile parlamentoya karşı bir üstünlükleri olabilir.

Buna karşılık zaman içinde parlamentolar da bütçe hakkının nasıl kullanıldığına dair denetim yetkilerini geliştirmeye çabalamışlardır.


Dünyada Parlamento Krizi(Demokrasi Açığı)

Avrupa geleneğinde, parlamentolar siyasal meşruiyetim en temel kurumudur.

Demokrasi açığı demokratik meşruiyet ile doğrudan ilişkilidir. (demokratik denetim imkanlarının yetersizliği)

Demokrasi açığı sorunu, sadece, kurumsal boyutu değil, aynı zamanda toplumsal boyutu da vardır.


Türkiye’de Temsili Demokrasinin Kurumsal Alt Yapısı ve Anlayışı

İktidar-Muhalefet Çelişkisinin belirleyici olması

Parlamentonun, yürütme karşısında etkinliğinin kurumsallaştırılamaması,

Parlamentonun idari ve teknik kapasite sorunu,

Parlamentoların Bütçe Sürecindeki Etkinliği Yeni Tartışmalar


- Modern Bütçe süreçleri yöneten (yürütme) ile yönetilenin arasında süregelen bütçe hakkı mücadelesinin bir ürünüdür.

- Bu mücadele zaman içinde demokrasiye evrilme aşamasında yürütme ile parlamento arasında bütçenin görüşülmesinin prosedürel bir baza oturtulmasını gerektirmiştir.

- Yürütmenin (hükümetin) yetkilerinin parlamento tarafından verilmesi, sınırlanması ve denetlenmesi temelinde oluşmuştur.

- Buna göre hükümet kaynakların kullanımında pek çok konuda esas karar alıcıdır. Parlamento ise nihai yetkiyi veren makamdır.

- Bu ilişkide hükümetlerin enformasyon asimetrisi ve çoğunluk avantajı nedeni ile parlamentoya karşı bir üstünlükleri olabilir.

- Buna karşılık zaman içinde parlamentolar da bütçe hakkının nasıl kullanıldığına dair denetim yetkilerini geliştirmeye çabalamışlardır.


Mevcut Yasalaşma Sürecinin Etkililiği

Bütçe Kanununu görüşme yetkisinin tümüyle Plan ve Bütçe Komisyonuna verilmesi, Parlamentonun diğer üyelerinin bütçeye ilgisini ve katılımını azaltmaktadır.

Parlamentonun bütçe ve diğer finansal hesaplara ve raporlara ilişkin araştırma kapasitesi yetersizdir.

Sivil toplumun sürece katılımı konusunda belirli bir yöntem oluşturulmamıştır. Parlamento komisyonları da bu konuda tam bir alışkanlık kazanamamıştır.


Bütçenin Parlamentoda Görüşülmesine İlişkin Reform Planı

Plan ve Bütçe Komisyonu bünyesinde bütçe ve kesinhesaplar üzerinde çalışmak üzere iki ayrı daimi alt komisyonun kurulması

Plan ve Bütçe Komisyonunun bütçe ve ilgili dokümanlar

hakkında araştırma kapasitesinin artırılması

Sivil toplumun bütçenin Parlamentoda görüşülme sürecine katılımının artırılması

Documents

POLİTİKA OLUŞTURMA, PLANLAMA VE BÜTÇE İLİŞKİSİ: BÜTÇENİN PARLAMENTO SÜRECİ