POLONUS1 232 2016

Związek Polaków w RumuniiUniunea Polonezilor din România

Polonus 1 / 2016

Denumirea de „Jasełka” provine de la cu-vântul jasło, cu sensul de „iesle. „Jasełka” semnifică reprezentațiile legate de Nașterea Domnului și de alte evenimente din această perioadă. Mai demult ele au fost prezentate doar în biserici. Odată cu trecerea timpului,

Nazwa jasełka pochodzi od staropolskiego słowa jasło, oznacza-jącego żłób. Jasełka to przedstawienia związane z Bożym Narodzeniem i in-nymi wydarzeniami tego okresu. Daw-no temu rozgrywano je tylko w koś-ciołach. Z biegiem czasu zaczęto dodawać do nich różne świeckie ele-menty, co spowodowało, że wydano zakaz ich wystawiania w budynkach kościelnych. Od tego momentu wido-wiska jasełkowe przeniosły się na place miast, ulice, a później do budyn-ków użyteczności publicznej i szkół,

Festival „La Ieslea Domnului ” / Festiwal Jasełkowy

Nowy Sołoniec

Colegiul im. Alexandru cel Bun – Gura Humorului

nie tracąc swojego przesłania nadziei i miłości. Ten rodzaj wydarzeń zakorzenił się w polskiej tradycji i innych narodów. Za twórcę przedstawień bożo-narodzeniowych uważany jest św. Franciszek z Asy-żu, który pierwszą taką scenę zaaranżował w 1223 r. w Greccio.

2 Nowy Sołoniec

oamenii au început să le atribuie diverse elemente laice, acest fapt ducând la interzicerea prezentării lor în biserici, ajungându-se la prezentarea lor pe străzi, în pie-țele orașelor, mai apoi în clădiri publice și școli, fără să se piardă mesajul lor de speranță și iubire. Acest tip de reprezentații a ajuns să facă parte din tradițiile polo-nezilor și ale altor popoare. Astfel de scenete a organizat pentru prima dată Sfântul Francisc de Assisi în anul 1223, la Greccio.

Festivalul „La ieslea Do-mnului” se desfășoară anual în Pojana Mikuli

Suczawa i Moara

Nowy Sołoniec – przedszkole

3

Polonus 1 / 2016

Festiwal Jasełkowy odbywa się również Domu Polskim w Nowym Sołońcu. W tym roku miał miejsce 19 grudnia. Wystąpiły w nim dzie-ci z przedszkola i uczniowie z No-wego Sołońca, Baineț, Moary, Pojany Mikuli, Kaczyki, Pleszy, Gura Humorului wraz ze swoimi nauczycielami, prezentując kolędy i przedstawienia o tematyce Na-rodzenia Pana. Uczestniczył w nim także prezes Związku Polaków w Rumunii Gerwazy Longher wraz z małżonką oraz księża: Stanisław Kucharek – proboszcz w Nowym Sołońcu, Andrzej Staszkovian –

proboszcz w Pleszy, Iulian Ceobanu – proboszcz w Moarze.

Podczas festiwalu można było usłyszeć w wy-konaniu przedszkolaków i uczniów znane kolędy, jak: „Dzisiaj w Betlejem”, „Wśród nocnej ciszy”, „Pójdźmy wszyscy do stajenki”, „Lulajże Jezuniu”,

Bucovina, în Casa Polonă din Solonețu Nou și a avut loc pe data de 19 decembrie 2015. La Festival au participat preșcolari și elevi din Solonețu Nou, Baineț, Moara, Poiana Micului, Cacica, Pleșa, Gura Humorului, însoțiți de profesorii lor, cu colinde și poezii legate de Nașterea Dom-nului. De asemenea, a participat președintele Uniunii Polonezilor din România împreună cu soția precum și pr. Stanislav Kucharek – paroh în Solonețu Nou, pr. Andrei Staszkovian – paroh la Pleșa și pr. Iulian Ceobanu – paroh în Moara.

Printre colindele inter-pretate de preșcolari și elevi s-au aflat: „Dzisiaj w Betlejem”, „Wśród nocnej ciszy”, „Pójdźmy wszyscy do stajenki”, „Lulajże Jezuniu”, „W żłobie leży”, „Do

Kaczyka

Wikszany

Plesza

4

Polonus 1 / 2016

„W żłobie leży”, „Do szopy, hej pasterze”, „Przybieżeli do Betlejem”, „Oj, maluśki”, „O Józefie”, „Jezus malusieńki”, „Jezusa narodzonego”, „Z narodzenia Pana”, „Gdy śliczna Panna” czy „Paśli pasterze”.

Uczestnicy festiwalu otrzymali nagrody pochodzące z funduszy polonijnych Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP otrzymane za pośrednictwem Ambasady RP w Bukareszcie.

Tłum. E. Wieruszewska-Calistru

szopy, hej pasterze”, „Przybieżeli do Betlejem”, „Oj, maluśki”, „O Józefie”, „Jezus malusieńki”, „Jezusa na-rodzonego”, „Z narodzenia Pana”, „Gdy śliczna Pan-na” sau„Paśli pasterze”.

Premiile au fost oferite de Ambasada R.P. la București din fondurile Ministerului Afacerilor Externe din Polonia pentru diaspora poloneză.

Ilona Biseada

În toată lumea nu exis-tă, „atât de felurite și de bogate în conținut și sentiment”, cân-tece legate de Nașterea Dom-nului, precum colindele polo-neze. Cele mai vechi colinde poloneze datează din secolele al XV-lea și al XVI-lea. Co-linda este semnul bucuriei și al înțelegerii, al unității, pe ca-re o cântăm la masa de Ajun împreună cu familia, dar și în biserici alături de credincioși.

Uniunea Polonezilor din România a decis să aducă la lumină o veche tradiție po-loneză, și anume cea a colin-datului. Astfel s-a născut ideea organizării unui festival al co-lindelor bucovinene. Prin această acțiune s-a dorit ca toate comunitățile poloneze din Bucovina precum și vecinii lor să se întâlnească într-o zi de sărbătoare atât de importantă cum e Crăciunul, să colinde și să petreacă împreună această sărbătoare, ca într-o mare familie poloneză.

Na całym świecie nie ma tak rozmaitych i bo-gatych w treści i uczucia pieśni związanych z Bożym Narodzeniem, jak polskie kolędy. Najstarsze polskie kolędy pochodzą z XV I XVI w. Kolęda to znak radości, zgody i jedności, którą śpiewamy przy wigilijnym stole razem z rodziną, jak również w kościele wraz z innymi wiernymi.

BUKOWIŃSKI FESTIWALKOLĘD

FESTIVALUL COLINDELORBUCOVINENE

Foto: I. Dascălu i I. Olszewska-Marculeac

Kaczyka

Pojana Mikuli

5

Polonus 1 / 2016

Acțiunea „Festivalul colindelor bucovinene” s-a organizat pentru prima dată la Solonețu Nou în data de 27 decembrie 2015. La el au luat parte corurile a 10 biserici romano-catolice din decanatul de Bucovina (corurile bisericilor catolice din: Solonețu Nou, Cacica,

Związek Polaków w Rumunii pos-tanowił odnowić tę piękną tradycję wspól-nego kolędowania. Dlatego narodził się pomysł zorganizowania festiwalu, podczas którego wszystkie polskie społeczności na Bukowinie, a także ich sąsiedzi, mogliby się spotkać w tym szczególnym okresie świąt Bożego Narodzenia, wspólnie kolędować, spędzić czas jak w jednej wielkiej polskiej rodzinie.

Pierwsza edycja Bukowińskiego Fes-tiwalu Kolęd odbyła się w Nowym Sołońcu 27 grudnia 2015 r. Wystąpiło dziesięć chórów kościelnych z miejscowości zamieszkałych przez Polaków: Nowego Sołońca, Kaczy-ki, Moary, Suczawy, Pojany Mikuli, Ple-szy, Seretu, Radowiec, Wikszan i Gura Hu-morului, a także chór z grekokatolickiej

parafii Kaczyka „Maidancek” i chór złożony z członków Demokratycznego Forum Niemieckiego z Câmpulung Moldovenesc. Zespoły wystąpiły w kościele w Nowym Sołońcu, prezentując kolędy, które rozbrzmiały po polsku, rumuńsku, ukraińsku i niemiecku.

Nowy Sołoniec

Seret

Câmpulung Moldovenesc Wikszany6

Polonus 1 / 2016

„Maidancek”

Plesza

Radowce

7

Polonus 1 / 2016

Moara, Suceava, Poiana Micului, Siret, Rădăuți, Pleșa, Vicșani și Gura Humorului), corul greco-catolic „Mai-dancek” al parohiei Cacica și corul Forumului Democrat German din Câmpulung Moldovenesc. Corurile care au evoluat în fața altarului bisericii din Solonețu Nou au prezentat un scurt program de colinde care au răsunat în limbile polonă, română, ucraineană și germană.

După încheierea părții artistice, cu toții s-au îndreptat la Casa Polonă din Solonețu Nou, unde au petrecut într-o atmosferă veselă.

Moara

Suczawa

Gura Humorului

8

Polonus 1 / 2016

„Dorim ca această acțiune să devină o tradiție și în comunitatea poloneză din Bucovina, așa cum festivalurile de colinde sunt intrate în tradițiile poloneze. Cu această ocazie dorim să ne întâlnim și să petrecem împreună bucuria Nașterii Domnului ca o mare familie poloneză”, a precizat inițiatorul festivalului Ghervazen Longher, președintele Uniunii Polonezilor din România.

Po zakończeniu części artystycznej wszyscy przenieśli się do Domu Polskiego w Nowym Sołońcu, gdzie spotkali się na wspólnej biesiadzie.

„Pragniemy, aby festiwal stał się tradycją dla polskich społeczności na Bukowinie, tak jak festiwale kolędowe w Polsce. Z tej okazji możemy wspólnie przeżywać radość z Narodzenia Pana jak jedna wielka polska rodzina” – powiedział pomysłodawca festiwalu prezes Związku Polaków w Rumunii Gerwazy Longher.

Boże Narodzenie to najpiękniejsze święto obchodzone w rodzinie. W Polsce i gdziekolwiek na świecie jest dniem wyjątkowym, dniem spotkania z najbliższymi.

Tegoroczne spotkanie opłatkowe odbyło się 18 grudnia 2015 r. w restauracji „Gloria” w Suczawie w obecności licznego grona zaproszonych, w tym: przedstawicieli władz lokalnych w osobie zastępcy burmistrza Suczawy Luciana Harșovschiego, księży z dziekanatu Bukowiny, z dziekanem ks. Iosifem Păulețem, prezesów Stowarzyszeń Polaków, i nie w os-tatniej kolejności inspektor ds. języka polskiego w Ku-ratorium Wojewódzkim, Cristiny Albu. Celem spotkania było poszanowanie starej polskiej tradycji związanej z Bożym Narodzeniem łamania się opłatkiem. Obyczaj łamania się opłatkiem przed Wigilią ma początek w ry-tuale łamania się chlebem w pierwszych wiekach chrześcijaństwa. Dotychczas zachował się tylko w Pol-sce. Łamanie się opłatkiem to znak pokoju, miłości i przyjaźni. Jest także okazją do składania sobie szcze-rych życzeń świątecznych.

Ksiądz Stanisław Kucharek mówił rozpoczy-nając spotkanie o chlebie, który jest płodem ziemi, sym-bolem życia i miłości. Księża dziekanatu bukowińskiego poświęcili i pobłogosławili potrawy, a potem odmówili z zebranymi modlitwę „Ojcze Nasz” po polsku.

Nașterea Domnului este cea mai frumoasă sărbătoare petrecută în familie. În Polonia și oriunde în lume este o zi specială, ziua întâlnirii cu cei apropiați.

Întâlnirea de opłatek a avut loc pe data de 18 decembrie 2015, la restaurantul „Gloria” din Suceava în prezența unui număr mare de invitați, printre care: autorități locale – viceprimarul Sucevei Lucian Harșovschi, preoții decanatului de Bucovina, împreună cu părintele decan, Iosif Păuleț, președinții de asociație și, nu în ultimul rând, doamna inspector pentru limba polonă, Cristina Albu. Scopul acestei întâlniri a fost respectarea unei vechi tradiții poloneze legate de sărbătoarea Crăciunului, aceea a împărțirii cu opłatek.

Obiceiul de împărțire cu opłatek (azimă/pâine nedospită) înainte de începerea Cinei de Ajun își are originea în ritualul împărțirii pâinilor, care datează din primele veacuri ale creștinismului. S-a păstrat până în zilele noastre doar în Polonia. Împărțirea cu opłatek este un semn al păcii, al iubirii și al prieteniei. Este și un prilej cu care se adresează cele mai sincere urări de sărbători.

Părintele Stanislav Cucharek ne-a vorbit despre pâine, care este un rod al pământului, simbol al vieții și al iubirii. Preoții decanatului de Bucovina au sfințit și binecuvântat bucatele, apoi au rostit împreună cu cei prezenți rugăciunea „Tatăl Nostru” în limba polonă.

Spotkanie opłatkoweÎntâlnire de opłatek

Ilona BiseadaFoto: E. Wieruszewska-Calistru, Șt. Calistru

9

Polonus 1 / 2016

Prezes Związku Polaków w Rumunii Gerwazy Longher pożyczył obecnym zdrowia, wesołych świąt, dodając, że „mniejszość Polska spotyka się, aby podzielić się opłatkiem w myśl pięknej bożonarodzeniowej tradycji”. Zastępca burmistrza Suczawy Lucian Harșovschi złożył wszystkim świąteczne życzenia i zadeklarował, że z przyjemnością uczestniczy w każdym organizowanym przez Związek Polaków w Rumunii wydarzeniu. Kilka słów z okazji świąt przekazał zebranym także ksiądz dziekan Iosif Păuleț, podkreślając, że „jednym z głównych celów takich wydarzeń jest wzmacnianie wspólnoty i prze-kazywanie tradycji i obyczajów odziedziczonych od przodków”. Karolina Longher zaśpiewała kolędę „Jezus malusieńki”, a członkowie Stowarzyszenia Polaków w Suczawie „Narodził się Jezus Chrystus”, „Przybieże-li do Betlejem” i inne kolędy.

Uczestniczący w tym spotkaniu podzielili się opłatkiem, złożyli sobie życzenia z okazji zbliżających się świąt Bożego Narodzenia i Nowego Roku i wspólnie spożyli przygotowane z tej okazji tradycyjne postne potrawy, m.in.: kutię, rybę, krokiety z kapustą, zupę grochową, postne gołąbki, grzyby czy kompot z suszu.

Președintele Uniunii Po-lonezilor din România, Gherva-zen Longher a ținut să ureze celor prezenți sănătate, sărbători feri-cite și a precizat că „minoritatea poloneză se întâlnește să îm-partă acest opłatek pentru a-și aduce aminte de tradiția de Crăciun”. Viceprimarul Sucevei, Lucian Harșovschi a urat tuturor sărbători fericite și a menționat faptul că va participa cu drag de fiecare dată la evenimente organizate de Uniunea Polo-nezilor din România. Câteva

BUKOWINA BUCOVINA– dzieje, miejsca, ludzie – istorie, locuri, oameni

Foto: I Olszewska-Marculeac

cuvinte cu prilejul sărbătorilor a rostit și părintele decan de Bucovina, Iosif Păuleț. Părintele Păuleț a adăugat că „unul dintre scopurile principale ale acestor manifestări este de a ține aproape membrii comunită-ții și de a transmite tradițiile și obiceiurile moștenite de la străbuni”. Karolina Longher a colindat „Jezus malusieńki”, iar membrii Asociației din Suceava au colindat „Narodził się Jezus Chrystus”, „Przybieżeli do Betlejem” și alte colinde.

Participanții la eveniment s-au împărțit cu opłatek, și-au adresat urări cu prilejul sărbătorilor de Crăciun și Anul Nou care se apropie, apoi au servit din bucatele tradiționale de post pregătite cu acest prilej „kutia”(grâu cu mac și miere), pește, clătite cu varză, supă de mazăre, sarmale de post, salată de hribi, compot, etc. Ilona Biseada

Ks. Andrzej Łukasiewicz – duszpasterz i prezes

Związku Stowarzyszeń Polskich w Rumunii

Okres międzywojenny był dla bukowińskich Polaków tzw. „złotym okresem”, albowiem to właśnie wówczas społeczność polska na Bukowinie,

Pr. Andrei Łukasiewicz – păstor și președinte

al Uniunii Asociațiilor Poloneze în România

Perioada interbelică a fost pentru polonezii din Bucovina așa numită „perioadă de aur”, deoarece în perioada interbelică comunitatea poloneză din

10

Polonus 1 / 2016

pomimo nasilenia się procesu rumunizacji, osiągnęła apogeum rozwoju zarówno w aspekcie religijnym, jak i kulturowym. Świadomość narodową i patriotyczną krzewili zarówno duchowni obrządku łacińskiego, jak i czerniowieccy prałaci Kościoła Ormiańsko-Katolickiego, którzy wykazywali się nie tylko ormiań-skim rodowodem, ale przede wszystkim głębokim polskim patriotyzmem. Do najbardziej zasłużonych należą ks. Kajetan Kasprowicz i ks. Andrzej Łukaszewicz z Czerniowiec. Byli oni zaangażowani przede wszys-tkim w działałność dobroczynną i patriotyczną na rzecz mieszkającej na Bukowinie ludności polskiej. Ks. Kaje-tan Kasprowicz, założył w Czerniowcach w 1895 r. pier-wszy sierociniec dla ubogiej dziatwy polskiej i wspie-rał duchowo i materialnie Polaków zamieszkałych w Suczawie i Kaczyce. W kaczyckim sanktuarium ufundował piękną ambonę, która znajduje się przed cudownym wizerunkiem Matki Boskiej. Znane nam wszystkim określenie „gente Armenii, natione Polonii” oddaje najgłębiej sens bycia Ormianinem w Polsce a w przypadku wyżej wspomnianych dwóch czerniowiec-kim prałatów określenie to oddaje sens działalności religijno-patriotycznej bukowińskich Ormian. Wyróżnia ich fakt, że byli Bukowińczykami. Pomimo że ks. Andrzej Łukasiewicz jest kontynuatorem działalności ks. Kajetana Kasprowicza, to w dalszej kolejności postaramy się przedstawić kilka ważniejszych fragmentów jego życia i działalności na rzecz polskości na Bukowinie. Urodził się 13 listopada 1879 r. w miejscowości Szepińce na Bukowinie, w rodzinie Dominika i Antoniny Zarugiewicz. Jego rodzice wychowali go w duchu polskiego patriotyzmu, co znalazło odzwierciedlenie w jego późniejszej działalności religijno-społecznej. Nieznane nam są szczegóły jego dzieciństwa i miejsca pobierania podstawowych nauk. Studia teologiczne ukończył we Lwowie na Uniwersytecie Jana Kazimierza i w 1904 r. otrzymał święcenia kapłańskie. W pierwszym okresie swej posługi kapłańskiej pracował jako wikariusz katedralny i katecheta w szkole benedyktynek ormiańskich we Lwowie. Od 1909 r., a więc po śmier-ci ks. Kajetana Kasprowicza, został mianowany ad-ministratorem parafialnym w Czerniowcach i dyrek-torem Bursy polskiej im. arcybiskupa Isakowicza. Jego aktywność społeczna wzrosła szczególnie po przyłączeniu Bukowiny do Wielkiej Rumunii. Zatroskany o losy bukowińskich Polaków, objął kierownictwo Towarzystwa Bratniej Pomocy i Czytelni Polskiej oraz został prezesem Domu Polskiego w Czer-niowcach. Kiedy zaś w latach 30. władze rumuńskie dążyły do osłabienia polskości na Bukowinie, stanął na czele Związku Stowarzyszeń Polskich w Rumunii, prowadząc tym samym do ratowania likwidowanych przez rząd rumuński polskich szkół na Bukowinie. Dzięki tej inicjatywie, w 1932 r. uratowano od likwidacji dziewięć szkół polskich, a w 1934 r. powstało kolejnych sześć placówek oświatowych na Bukowinie. Podczas zawirowań wojennych udał się do miejscowości Krajowa, zaś w 1947 r. wyjechał do Krakowa, gdzie 26 stycznia 1951 r. odszedł do wieczności.

Bucovina, în ciuda intensificării procesului de românizare, a atins apogeul de dezvoltare, atât din punct de vedere religios, cât și cultural. Conștiința națională și patriotică a fost propagată atât de preoții de rit latin cât și de prelații Bisericii Armeano-Catolice din Cernăuți, care s-au arătat a avea nu doar genealogia armeană, dar mai presus de toate un profund patriotism polonez. Cei mai de seamă au fost: pr. Kajetan Kasprowicz și pr. Andrei Łukasiewicz din Cernăuți. Aceştia s-au angajat în principal în activități caritabile precum și patriotice pentru populația poloneză din Bucovina. Pr. Kajetan Kasprowicz a fondat la Cernăuți, în anul 1895, primul orfelinat pentru copiii săraci care proveneau din familii poloneze și sprijinea din punct de vedere material şi spiritual polonezii care locuiau în Suceava și Cacica. În sanctuarul din Cacica a fondat un amvon frumos care este situat în partea din față a imaginii miraculoase a Maicii Domnului. Sintagma cunoscută de către noi toți: „gente Armenii, natione Polonii” reflectă cel mai profund sensul de a fi armean în Polonia, iar în cazul celor doi prelaţi din Cernăuţi menționaţi mai sus această frază reflectă sentimentul activităţii religioase și patriotice a armenilor din Bucovina. Pe ei îi distinge faptul că au fost bucovineni. Deși pr. Andrei Łukasiewicz este doar continuatorul activităților iniţiate de pr. Kajetan Kasprowicz, în cele ce urmează vom încerca să prezentăm unele aspecte mai importante ale vieţii şi activității sale în favoarea polonezilor din Bucovina. S-a născut la data de 13 noiembrie 1879 în localitatea Şipeniţi din Bucovina, în familia lui Dominic și a Antoanetei Zarugiewicz. Părinții l-au educat în spiritul patriotismului polonez care s-a reflectat în activitățile sale de mai târziu, atât religioase, cât și sociale. Nu cunoaştem detalii cu privire la copilăria lui precum și locul unde a urmat primele clase. A terminat studiile teologice la Lvov, la Universitatea Ioan Kazimir și în anul 1904 a fost hirotonit preot. În primii ani de slujire preoțească a lucrat ca vicar la catedrală şi în calitate de catehet la şcoala benedictină armeană din Lvov. Începând cu anul 1909, după moartea pr. Kajetan Kasprowicz, a fost numit administrator al parohiei din Cernăuți și director al Internatului polonez Arhiep. Isakowicz. Activitatea sa pe plan social s-a intensificat mai ales după anexarea Bucovinei la România Mare. Preocupat de soarta polonezilor bucovineni, a preluat funcţia de director al Societății de Ajutor Frăţesc și al Societății Polone de Lectură și a devenit președinte al Casei Polone din Cernăuți. În anii ’30 când autoritățile române au căutat să slăbească cultura poloneză din Bucovina, el a preluat conducerea Uniunii Asociațiilor

11

Polonus 1 / 2016

Kronika bukowińskich Polaków Cronica polonezilor bucovineni1907Styczeń

01.01. – Czerniowce: W imieniu wydziału Koła Pol-skiego jego wiceprezes Wincenty Korytyński po-dziękował wyborcom polskim III koła za gremialny udział w wyborach i solidarne głosowanie na kandydatów wskazanych przez Koło. Przy tej sposobności wyraził nadzieję, że podobnie postąpią wyborcy I i II koła. 01.01. – Czerniowce: Dyrekcja (Władysław Sołtyński, Adolf Böhm i Stanisław Sołtyński – rachmistrz) Bukowińskiego Polskiego Towarzystwa Zaliczkowego

Ianuarie01.01 – Cernăuţi: În numele Secţiei Cercului Polonez, vicepreședintele Wincenty Korytyński a mulţumit alegătorilor polonezi celui de-al III-lea cerc pentru participarea colectivă în alegeri și votarea solidară pentru candidații indicați de Cerc. Cu acest prilej, a ex-primat speranța că asemănător vor proceda alegătorii cercului I și II. 01.01 – Cernăuți: Conducerea (Władysław Sołtyński, Adolf Böhm și Stanisław Sołtyński – contabil) Societății Polone Bucovinene de Rambursare și Economii a în-

Ponieważ darzono go wielkim szacunkiem, po śmierci jego sprzęty liturgiczne zostały przewiezione z Czerniowiec do Krakowa, gdzie zdeponowano je w ku-rii krakowskiej. Wśród cennych ustensyliów znajdował się kielich podarowany ks. Kajetanowi Kasprowiczowi w 1873 r. przez papieża Piusa IX. Obecnie znajduje się on w skarbcu patriarchy ormiańskokatolickiego w Bejrucie. Liczne są zasługi ks. Andrzeja Łukasiewicza w dziedzinie aktywności społeczno-charytatywnej, religijnej i kulturalnej na międzywojennej Bukowinie, które nie sposób wymienić, lecz do najważniejszych należy zjednoczenie wszystkich stowarzyszeń, co pozwoliło w nowej rzeczywistości zachować tożsamość narodową i krzewić ducha patriotyzmu. Stowarzyszenia te miały swoich założycieli i własne historie, które staną się przedmiotem naszych dalszych analiz i to właśnie odkrywaniu tej przeszłości kulturowej chcemy dedykować obecny rok, albowiem były to różnorodne stowarzyszenia, od charytatywnych po literackie i od religijnych po muzyczne lub kulturalne, które miały na celu krzewienie wiary, polskości i ducha patriotycznego wśród Polaków na Bukowinie.

ks. dr Alfons-Eugen Zelionca

Polone din România, salvând astfel școlile poloneze din Bucovina de la lichidarea lor de către guvernul român. Prin această inițiativă în anul 1932 a salvat de la lichidare 9 școli poloneze, iar în anul 1934 au fost înființate alte 6 instituții de învățământ în Bucovina. În timpul agitației produse de război s-a retras în orașul Craiova, iar în anul 1947 s-a mutat la Cracovia, unde la data de 26 ianuarie 1951 a trecut la cele veşnice. Deoarece era înconjurat de un respect deosebit, după moartea sa, ustensilele sale liturgice au fost mutate de la Cernăuți la Cracovia,

unde au fost depuse la curia diecezană din Cracovia. Printre ustensilele valoroase s-a aflat, de asemenea, un potir dăruit preotului Kajetan Kasprowicz în anul 1873 de către Papa Pius al IX-lea. În prezent, potirul se află în vistieria patriarhului armean din Beirut. Numeroase sunt meritele pr. Andrei Łukasiewicz în domeniul socio-cultural, caritabil și religios în Bucovina interbelică, pe care nu le putem enumera, dar cel mai important lucru era acela de a fi unit toate asociațiile poloneze, ceea ce a permis în noua realitate păstrarea identității naționale și promovarea spiritului patriotic. Aceste asociații au avut fondatorii lor și propria lor istorie, care vor face obiectul analizelor noastre și tocmai descoperirii acestui trecut vrem să-i dedicăm acest an, deoarece au fost diferite asociații de caritate, literare, religioase, muzicale sau culturale, care au avut ca scop răspândirea credinței, a spiritului polonez și patriotic printre polonezii din Bucovina.

pr. dr. Alfons-Eugen Zelionca

Ks. Andrzej Łukasiewicz podczas „Tygodnia szkoły polskiej w Rumunii” wraz z nauczycielami z Czerniowiec

Źródło: AAN, sygn. 44

12

Polonus 1 / 2016

i Oszczędności zamknęła rachunki za VII rok adminis-tracyjny 1906. Ich wynik opublikowano w numerze 14. „Gazety Polskiej” z niedzieli 17 stycznia. 01.01. – Czerniowce, sala Domu Polskiego: Boże drzewko.01.01. – Czerniowce: Oddano do użytku pierwszą publiczną mównicę telefoniczną na poczcie w gmachu sprawiedliwości. 01.01. – Lwów: W miejsce bpa Józefa Webera urząd bpa sufragana Archidiecezji Lwowskiej zaczął pełnić długoletni kanclerz arcybiskupa krakowskiego ks. dr Wła-dysław Bandurski, mianowany w październiku 1906 r. 01.03. – Czerniowce: Ukazał się 1. numer 25. rocznika „Gazety Polskiej”, a w nim m.in. ogłoszenia Towarzystwa Polskiego Bratniej Pomocy i Czytelni Polskiej w Czer-niowcach tudzież polskich przedsiębiorców: Cukiernia Goreckiego ul. Pańska 7, Izabela Krzyżanowska Pracownia Sukien Damskich, ul. Ratuszowa 10. 01.04. – Czerniowce: Odbyło się walne zgromadzenie członków powstałego przed rokiem klubu sportowego Sport-Club. Do zarządu zostali wybrani: inż. Poświk – prezes, R. du Puget – wiceprezes, Jakub bar. Szymonowicz – sekretarz, Józef Sadowski – skarbnik, Załoziecki – naczelnik sekcji, Grigorewica – kontroler, Gideon de Krismanič – zawiadowca lokalu, Kajetan Jakubowicz – zawiadowca księgozbioru. 01.04. – Czerniowce: Rada nadzorcza Bukowińskiego Polskiego Towarzystwa Zaliczkowego i Oszczędności przejrzała i oceniła pozytywnie działalność finansową za rok 1906 oraz postanowiła zwołać walne zgromadzenie członków w niedzielę 27 stycznia o godz. 17:00 w lo-kalu własnym.01.04. – Łużany – Zaleszczyki: Po kilkudniowych zamieciach i przerwie w ruchu na kolei lokalnej przywrócono ruch pociągów na tym odcinku. 01.04. – Stanisławów: Miejscowe Towarzystwo im. Stanisława Moniuszki wystawiło operę Władysława Żeleńskiego pt. „Janek”. Recenzję tego widowiska (pt. „»Janek« w Stanisławowie”) opublikowano w rubryce Wiadomości artystyczne i literackie 4. numeru „Gazety Polskiej” z niedzieli 13 stycznia. 01.06. – Sadogóra: Odbyło się doroczne walne zgro-madzenie członków Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Wybrano nowy wydział: Wolański – prezes, Hruszka – wiceprezes, wydziałowi – Chałupka, Drażner, Krzyżanowski, Person, Pukacz i Witwicki. 01.07. – Czerniowce: Pod przewodnictwem prezesa Feliksa Passakasa obradował wydział TBPiCP. Zała-twiono bieżące sprawy administracyjne, przyjęto trzech nowych członków i dyskutowano nad projek-tem sprawozdania finansowego za rok ubiegły, opracowanym przez rachmistrza wydziału Franciszka Burskiego oraz nad wykazem majątku i preliminarzem na rok 1907. 01.08. – Czerniowce: W imieniu wydziału Koła Polskiego Henryk Stanisław Zucker (sekretarz) i Ko-rytyński (wiceprezes) sprostowali błędną wiadomość

cheiat calculele pentru anul VII de administrație 1906. Rezultatele au fost publicate în nr. 14 al „Gazetei Polone” de duminică, 17 ianuarie. 01.01 – Cernăuți, sala Casei Polone: Pomul Domnului. 01.01 – Cernăuți: A fost dată în folosință prima sală publică de telefonie la poșta din clădirea justiției.01.01 – Lvov: În locul episcopului Józef Weber, în funcția de episcop sufragan al Arhidiecezei de Lvov a fost numit, în octombrie 1906, cancelarul de mulți ani al arhiepiscopuluui de Cracovia, pr. dr. Władysław Bandurski. 01.03. – Cernăuți: A apărut nr. 1 al anului 25 al „Gazetei Polone” în care, printre altele, Asociația Polonă de Ajutor Frățesc și de Lectură din Cernăuți anunță sediile antreprenorilor polonezi: Cofetăria Gorecki, str. Pańska nr. 7, Atelierul de Rochii de Damă al Izabelei Krzyżanowska, str. Ratusz 10. 01.04. – Cernăuți: A avut loc adunarea generală a mem-brilor clubului sportiv Sport-Club înființat acum un an. În conducere au fost aleși: ing. Poświk – președinte, R.du Puget – vicepreședinte, bar. Jakub Szymonowicz – secretar, Józef Sadowski – trezorier, Załoziecki – șeful secției, Gregorewica – controlor, Gideon de Krismanič – șef de local, Kajetan Jakubowicz – șeful bibliotecii. 01.04. – Cernăuți: Consiliul de supraveghere al So-cietății Polone Bucovinene de Rambursare și Economii a verificat și apreciat pozitiv activitatea financiară pentru anul 1906 și a hotărât convocarea adunării generale a membrilor, duminică 27 ianuarie, la ora 17:00 în loca-lul propriu. 01.04. – Lujeni-Zalescichi: După câteva zile de viscol și întrerupere a circulației trenurilor locale, a fost reluată circulația trenurilor în sectorul respectiv.01.04. – Stanislavov: Asociaţia Locală „Stanisław Moniuszko” a interpretat opera „Janek” a lui Władysław Żeleński. Recenzia acestui spectacol („Janek” în Sta-nislavov) a fost publicată la rubrica Actualităţi artistice şi literare, în nr. 4 al „Gazetei Polone” de duminică, 13 ianuarie. 01.06. – Sadagura: A avut loc adunarea generală anuală a membrilor Asociației de Gimnastică „Sokół”. A fost aleasă noua conducere: Wolański – președinte, Hruszka – vicepreședinte, membri – Chałupka, Drażner, Krzyżanowski, Person, Pukacz și Witwicki. 01.07. – Cernăuți: Sub conducerea președintelui Feliks Passakas a deliberat secția APAF și L. Au fost rezolvate problemele administrative curente, au fost primiți trei noi membri și s-a discutat despre proiectul dării de seamă financiare pentru anul trecut, redactat de contabilul secției Franciszek Burski, precum și despre specificarea proprietății funciare și a preliminariilor pentru anul 1907. 01.08. – Cernăuți: În numele secției Cercului Polonez, Henryk Stanisław Zucker (secretar) și Korytyński (vicepreședinte) au corectat știrea greșită din „Volk-

13

Polonus 1 / 2016

spresse” din 5 ianuarie 1907, precum că Julian Trom-peteur a spus ceva la adunarea publică populară din 9 decembrie 1906 și a semnat altceva în apelul electoral al Cercului Polonez. 01.<10 – Cernăuți: Secția Asociației de Gimnastică „Sokół” a comandat aparate de gimnastică de nouă generație de 500 c. Cu acest prilej s-a amintit că exercițiile de gimnastică se desfășoară în zilele de marți și vineri între orele 16:00 – 17:00 – pentru copii, între orele 17:00 – 18:00 – pentru doamne și orele 19:00 – 20:00 – pentru membrii Asociației. În plus, amatorii de la „Sokół” pregătesc două reprezentații teatrale: „Regina suburbiei” și „Nu mă uita”. 01.10. – Cernăuţi: În I cerc electoral din zona centrală au fost aleşi consilierii. Din partea polonezilor au candidat pentru consilieri: dr. Stanisław Kwiatkowski, dr. Kajetan Stefanowicz și Julian Trompeteur. 01.12. – Cernăuți, sala Casei Polone: A avut loc prima petrecere dansantă reușită „neoficială” a asociațiilor polo-neze (a membrilor cu familiile lor, precum și invitați).01.<13. – Lvov, Tribunalul Suprem al Țării: Cancelarul Władysław Karpiński a fost numit oficial al cancelariei ad personam de rangul X cu rămânerea pe postul actual din Suceava, cancelarul Jan Podgórski din Siret a fost numit oficial al cancelariei ad personam de rangul X cu păstrarea funcției actuale. 01.<13. – Suceava: Conțopistul financiar Antoni Ba-rański a fost numit comisar. 01.13. – Cernăuți: A apărut nr. 4 al anului 25 al „Gazetei Polone”. A fost publicată componența noului Consiliu Orășenesc din Cernăuți. Printre noii consilieri s-au aflat următorii polonezi: Józef Borysławski, Wincenty Korytyński, Tadeusz Kossowski, dr. Stani-sław Kwiatkowski, dr. Kajetan Stefanowicz, Julian Trompeteur (reales). 01.13. - Caliceanca: Întâlnirea Asociației cu un bogat program.01.13. – Clocucica, Sala de Lectură a SȘP: A avut loc o seară de societate cu prelegerea lui Tadeusz Zubrzyc-ki despre Jan Kiliński, interpretarea la mandolină de către Hela Bachowska, recitările Irmei Kleinówna, Prząd, a micuței Stasia Zubrzycka, monologurile lui Dmochowski și Klein, farsa „Lumânarea stinsă” în in-terpretarea Morysiównei și E. Schwann precum și o pe-trecere dansantă până noaptea târziu. 01.16. – Cernăuți: A decedat la vârsta de 68 de ani proprietarul băii publice „Zofia” Mikołaj Agopsowicz, muncitor conștiincios și plin de zel în meseria sa, cinstit, fără defecte, și patriot generos, decorat cu Crucea de Aur pentru Merite. Înmormântarea a avut loc vineri, 18 ianuarie. 01.17. – Cernăuți: A apărut nr. 5 al anului 25 al „Gazetei Polone” în care a fost publicat un articol important „Obligațiile viitoare ale Asociației Polone de Ajutor Frățesc și de Lectură din Cernăuți” precum și informația anunțată de către Consiliul Școlar Județean despre concursul pentru învățători la școala cu șase clase de pe str. Kolejowa și școala cu patru clase de pe str. Ruska. În

w „Volkspresse” z 5 stycznia 1907 r., jakoby Ju-lian Trompeteur co innego mówił na publicznym zgromadzeniu ludowym 9 grudnia 1906 r., a co innego podpisał w odezwie wyborczej Koła Polskiego.01.<10. – Czerniowce: Wydział Towarzystwa Gim-nastycznego „Sokół” zamówił przyrządy gimnastyczne nowej konstrukcji za 500 kor. Przy sposobności przy-pomniano, że ćwiczenia gimnastyczne odbywają się we wtorki i piątki w godzinach 16:00-17:00 – dla dzieci, 17:00-18:00 – dla pań i 19:00-20:00 – dla członków Towarzystwa. Ponadto amatorzy „Sokoła” przygoto-wują dwa przedstawienia teatralne: „Królowa przed-mieścia” i „Niezapominajka”.01.10. – Czerniowce: W I kole wyborczym śródmieścia wybierano radnych. Ze strony polskiej kandydowali na radnych: dr Stanisław Kwiatkowski, dr Kajetan Stefanowicz i Julian Trompeteur. 01.12. – Czerniowce, sala Domu Polskiego: Odbyła się pierwsza udana „wełniana” zabawa taneczna to-warzystw polskich (członków, ich rodzin oraz gości).01.<13. – Lwów, Sąd Krajowy Wyższy: Kancelista Władysław Karpiński został mianowany oficjałem kancelaryjnym ad personam w X randze z pozosta-wieniem na dotychczasowym stanowisku w Suczawie, kancelista Jan Podgórski w Serecie został minowany oficjałem kancelaryjnym ad personam w X randze z po-zostawieniem na dotychczasowym stanowisku. 01.<13. – Suczawa: Koncypista skarbowy Antoni Barański został mianowany komisarzem.01.13. – Czerniowce: Ukazał się 4. numer 25. rocz-nika „Gazety Polskiej”. Podano w nim skład nowej czerniowieckiej Rady Miejskiej. Wśród nowych radnych znaleźli się następujący Polacy: Józef Borysławski, Wincenty Korytyński, Tadeusz Kossowski, dr Sta-nisław Kwiatkowski, dr Kajetan Stefanowicz, Julian Trompeteur (ponownie wybrany). 01.13. – Kaliczanka: Towarzyskie spotkanie z bogatym programem. 01.13. – Klokuczka, Czytelnia TSL: Odbył się wieczór towarzyski z odczytem Tadeusza Zubrzyckiego o Ja-nie Kilińskim, grą na mandolinie Heli Bachowskiej, deklamacjami Irmy Kleinówny, Prząda, małej Stasi Zubrzyckiej, monologami Dmochowskiego i Kleina, farsą „Świeczka zgasła” w wykonaniu Morysiówny i E. Schwanna oraz zabawą taneczną do późnej nocy. 01.16. – Czerniowce: Przeżywszy lat 68 zmarł właściciel łaźni „Zofia” Mikołaj Agopsowicz, sumienny i gorliwy pracownik w swoim zawodzie, prawy, nieskazitelny i ofiarny patriota, odznaczony Złotym Krzyżem Zasłu-gi. Pogrzeb odbył się w piątek 18 stycznia. 01.17. – Czerniowce: Ukazał się 5. numer 25. rocznika „Gazety Polskiej”, a w nim ważny artykuł „Przyszłe zadania Towarzystwa Bratniej Pomocy i Czytelni Polskiej w Czerniowcach” oraz wiadomość o ogłoszonym przez czerniowiecką Radę Szkolną Okręgową konkursie na posady nauczycielskie w sześcioklasowej szkole przy ul. Kolejowej i czteroklasowej szkole przy ul. Ruskiej.

14

Polonus 1 / 2016

ambele împrejurări candidații ar trebui să fie catolici, să aibă calificare de predare în limba germană și învățare a limbii polone.01.17. – Cernăuți: După dr. Eugeniusz Mitkiewicz, a avut loc adunarea preelectorală a membrilor APAF și L cu scopul de a stabili listele candidaților pentru membrii secției acestei Asociații. 01.19. – Cernăuți, sala Casei Polone: Asociațiile Poloneze din Cernăuți au organizat a doua serată așa numită „neoficială” pentru membrii acestor asociații, familiile lor precum și invitați. 01.<20. – Cernăuți: Comandant al brigăzii locale de apărare a țării a fost numit colonelul Dąbrowski din 1 re-giment terestru din Bosnia-Herțegovina. 01.<20. – Suceava: Din motivul trecerii la pensie la cerere personală, împăratul a numit pe oficialul mai în vârstă al cancelariei Ferdynand Drozdowski ca director al cancelariei. 01.20. – Cernăuți: A apărut nr. 6 al anului 25 al „Gazetei Polone”. A fost publicat în el primul episod al articolului care arăta situația polonezilor din Bucovina și Cernăuți cu titlul „După alegerile în Consiliul Orășenesc. Observații și reflecții”.01.20. – Cernăuți, sala proprie a Asociației „Gwiazda” din Casa Polonă: Asociația Meșteșugarilor Polonezi „Gwiazda” a organizat o reușită petrecere dansantă pen-tru familii poloneze. 01.20. – Cernăuți, sala Casei Polone: Adolfina Gorzycka din Lvov a ținut o conferință cu titlul „Căsă-toria contemporană”. 01.20. – Solonețu Nou: Conducerea Primăriei a tri-mis o cerere la direcția de poștă din Cernăuți pentru deschiderea unui oficiu poștal sau a unui punct de lucru în localitate. În pofida trecerii a doi ani, cererea a rămas fără ecou, când între timp la Pârteștii de Sus, pentru vecinii români cu o situație asemănătoare, cererea s-a rezolvat în decurs de două luni – se plângeau polonezii din Solonețu Nou. 01.22. – Cernăuți, restaurantul din Casa Polonă: Au sosit organiștii bucovineni romano-catolici la preșe-dintele țării Bleyleben. Au vorbit: Żukowski din Cer-năuți, Miąso din Suceava și Witwicki din Sadagura. 01.<24. – Viena: Împăratul a permis directorului oficiului vamal din Siret Eugeniusz Malikiewiczów să primească și să poarte Crucea de Cavaler a Regelui României Ordinul Coroanei Românești conferită de regele român. 01.24. – Cernăuți: A apărut nr. 7 al anului 25 al „Gazetei Polone” cu episodul al doilea al articolului despre situația polonezilor din Bucovina și Cernăuţi cu titlul „După alegerile în Consiliul Orăşenesc. Observaţii şi reflecții”. S-a anunțat, de asemenea, că din cauza viscolului a fost oprită circulația trenurilor (personale și marfare) pe traseul trenurilor locale: Adâncata-Berhomet, Dornești-Brodina, Carapciov-Ciudin, Lujeni-Zalescichi. În afară de aceasta, s-a anunțat deschiderea oficiului poștal în Valav (districtul Coțmani).

W obydwu przypadkach kandydaci powinni być katolikami, posiadać kwalifikacje do wykładania w ję-zyku niemieckim i nauczania języka polskiego. 01.17. – Czerniowce: Według dr. Eugeniusza Mitkie-wicza odbyło się przedwyborcze zgromadzenie człon-ków TBPiCP celem ułożenia listy kandydatów na członków wydziału tegoż Towarzystwa.01.19. – Czerniowce, sala Domu Polskiego: Czer-niowieckie towarzystwa polskie urządziły drugi tzw. wieczorek „wełniany” dla członków tychże towarzystw, ich rodzin oraz gości. 01.<20. – Czerniowce: Dowódcą miejscowej brygady obrony krajowej został mianowany pułkownik Dąb-rowski z 1 bośniacko-hercegowińskiego pułku piechoty. 01.<20. – Suczawa: Z powodu przejścia w stan spoczynku na własną prośbę, cesarz mianował starszego oficjała kancelaryjnego Ferdynanda Drozdowskiego dyrektorem kancelaryjnym.01.20. – Czerniowce: Ukazał się 6. numer 25. rocznika „Gazety Polskiej”. Wydrukowano w nim pierwszy odcinek artykułu ukazującego sytuację Polaków na Bukowinie i w Czerniowcach pt. „Po wyborach do Rady Miejskiej. Uwagi i refleksje”. 01.20. – Czerniowce, sala własna „Gwiazdy” w Domu Polskim: Towarzystwo Rękodzielników Polskich „Gwiazda” urządziło udaną zabawę taneczną dla rodzin polskich. 01.20. – Czerniowce, sala Domu Polskiego: Adolfina Gorzycka ze Lwowa wobec licznej publiczności wy-głosiła odczyt pt. „Małżeństwo współczesne”.01.20. – Nowy Sołoniec: Zarząd Gminy wniósł prośbę do dyrekcji pocztowej w Czerniowcach o utworzenie urzędu pocztowego lub składnicy pocztowej na miejscu. Mimo upływu dwóch lat, prośba pozostała bez echa, gdy tymczasem w rumuńskich Pertesztach Górnych z podobną sprawą uwinięto się w przeciągu dwóch miesięcy – uskarżali się Polacy z Nowego Sołońca. 01.22. – Czerniowce, restauracja w Domu Polskim: Zjechali się rzymskokatoliccy organiści z Bukowiny, aby radzić nad polepszeniem swojego bytu i w celu wysłania deputacji do prezydenta kraju Bleylebena. Przemawiali: Żukowski z Czerniowiec, Miąso z Su-czawy i Witwicki z Sadogóry. 01.<24. – Wiedeń: Cesarz pozwolił sereckiemu kie-rownikowi urzędu cłowego Eugeniuszowi Malikie-wiczowi przyjąć i nosić nadany przez króla rumuńskiego Krzyż Kawalerski Króla Rumuńskiego Orderu Korony Rumuńskiej. 01.24. – Czerniowce: Ukazał się 7. numer 25. rocz-nika „Gazety Polskiej” z drugim odcinkiem artykułu ukazującego sytuację Polaków na Bukowinie i w Czer-niowcach pt. „Po wyborach do Rady Miejskiej. Uwagi i refleksje”. Powiadomiono także, że ze względu na zamiecie śnieżne wstrzymano ruch kolejowy (osobowy i towarowy) na odcinkach kolei lokalnych: Głęboka – Berhomet, Hadikfalwa – Brodina, Karapczów – Czudyn, Łużany – Zaleszczyki. Ponadto zapowiedziano otwarcie urzędu pocztowego w Walawie (pow. kocmaniecki).

15

Polonus 1 / 2016

01.26. – Cernăuți, sala Casei Polone: A avut loc cea de a treia serată „neoficială” pentru membrii asociațiilor poloneze din Cernăuți cu familiile lor și invitați. 01.27. – Cernăuţi: A apărut nr. 8 al anului 25 al „Gazetei Polone” în care a fost publicat al treilea episod al articolului arătând situația polonezilor din Bucovina și Cernăuți cu titlul „După alegerile în Consiliul Orășenesc. Observații și reflecții”.01.27. – Cernăuți, sala de ședințe a APAF și L: La propunerea consilierului orășenesc dr. Stanisław Kwiat-kowski, a avut loc adunarea învățătorilor polonezi din școlile din Cernăuți cu scopul discutării celor mai importante chestiuni de educație și didactice. 01.27. – Cernăuți, sediul Băncii Polone: A avut loc adunarea generală a membrilor Societății Polone Bucovinene de Rambursare și Economii. După citirea procesului verbal de la ultima adunare, a dării de seamă pentru activitatea anuală, a dării de seamă despre controlul efectuat de Uniunea Societăților de Profit și Economie din Lvov, discuții, au fost aleși trei membri în comisia de revizie, un membru în comisia de supraveghere și a fost aprobată alegerea membrilor conducerii. 01.27. – Cernăuți, sala Casei Polone: Asociația de Gim-nastică „Sokół” a organizat celebrarea festivă a celor 44 de ani de la insurecția din ianuarie și 15 ani de la întemeierea Asociației „Sokół” din Cernăuți. Programul a cuprins cuvântul introductiv al președintelui Bazyli Mokrański, recitările lui Świerczyński, cântecele soliș-tilor, printre altele, ai Societății de Muzică „Moniuszko” din Stanisławów (Bukowski, Leon Haecker, Wiktor Miller, Łucja Radzimińska, Hugo Zathej), exercițiile de gimnastică ale elevelor școlii de gimnastică pentru doamne și membrii „Sokół” , tabloul vivant în trei acte, serata membrilor „Sokół”. Membrii „Sokół” aveau obligația de a purta uniforma de gală. După seara festivă a avut loc cina comună a familiilor poloneze. 01.27/28. – Cernăuți: A decedat subit consilierul sanitar și consultantul sanitar al căilor ferate de stat, membru APAf și L de mulți ani, medic internist de excepție dr. Józef Lazarus (născut la Tarnopol în anul 1844). Înmormântarea a avut loc miercuri, 30 ianuarie. 01.27. – Clocucica, Societatea Polonă de Lectură SȘP: A avut loc întâlnirea comună pentru celebrarea celor 44 de ani de la izbucnirea insurecției din ianuarie. A vorbit delegatul Cercului SȘP din Cernăuți Tadeusz Zubrzycki, a recitat Nowicki „Widzenia cara”, Irma Kleinówna a recitat „Na Piastowym Śląsku” de Maria Konopnicka, alți amatori (printre alții Dmytruk, Jakubowska, Klein, Moruś, Morysiówna, Motzek, Prząda, Ruślanowski, Wąsowicz), au prezentat creațiile „Matka żyje” și „Dziesiąty pawilon” de Jadwiga Stroka, precum și tabloul vivant „Bój”.01.29. – Viena: A decedat renumitul portretist și pictor istoric Karol Kobierski. 01.30. – Cernăuți, sala „Gwiazda” din Casa Polonă: Societatea Universitarilor Polonezi „Ognisko” a orga-

01.26. – Czerniowce, sala Domu Polskiego: Odbył się trzeci wieczorek „wełniany” dla członków czer-niowieckich towarzystw polskich oraz ich rodzin i gości.01.27. – Czerniowce: Ukazał się 8. numer 25. rocznika „Gazety Polskiej”, a w nim trzeci odcinek artykułu ukazującego sytuację Polaków na Bukowinie i w Czer-niowcach pt. „Po wyborach do Rady Miejskiej. Uwagi i refleksje”. 01.27. – Czerniowce, sala posiedzeń Czytelni: Na wniosek radnego miejskiego dr. Stanisława Kwiatkow-skiego odbyło się zgromadzenie nauczycielstwa polskiego szkół czerniowieckich celem omówienia naj-ważniejszych spraw wychowawczych i dydaktycznych.01.27. – Czerniowce, lokal własny Banku Polskiego: Odbyło się walne zgromadzenie członków Buko-wińskiego Polskiego Towarzystwa Zaliczkowego i Osz-czędności. Po odczytaniu protokołu z ostatniego zgro-madzenia, sprawozdania z rocznej działalności, spra-wozdania z lustracji przeprowadzonej przez Związek Towarzystw Zarobkowych i Gospodarczych we Lwowie i dyskusji wybrano trzech członków komisji rewizyjnej, jednego członka rady nadzorczej i zatwierdzono wybór członków dyrekcji.01.27. – Czerniowce, sala Domu Polskiego: To-warzystwo Gimnastyczne „Sokół” urządziło uroczysty obchód 44. rocznicy powstania styczniowego i 15. rocznicy założenia czerniowieckiego „Sokoła”. Na program złożyło się słowo wstępne prezesa Bazylego Mokrańskiego, deklamacje Świerczyńskiego, śpiewy solistów, m.in. stanisławowskiego Towarzystwa Muzycznego im. Moniuszki (Bukowski, Leon Haecker, Wiktor Miller, Łucja Radzimińska, Hugo Zathej), ćwiczenia gimnastyczne uczennic szkoły gimnastycznej pań i Sokołów, żywy obraz w trzech odsłonach, wieczornica Sokołów. Sokołów obowiązywał galowy mundur organizacyjny. Po uroczystym wieczorze odbyła się wspólna wieczerza rodzin polskich. 01.27./28. – Czerniowce: Zmarł nagle radca sanitarny i konsulent sanitarny kolei państwowych, długoletni członek TBPiCP, wybitny internista dr Józef Lazarus (urodzony w Tarnopolu 1844 r.). Pogrzeb odbył się w środę 30 stycznia.01.27. – Klokuczka, Czytelnia Polska TSL: Odbyło się spotkanie towarzyskie dla uczczenia 44. rocznicy wybuchu powstania styczniowego. Przemawiał delegat czerniowieckiego Koła TSL Tadeusz Zubrzycki, Nowicki deklamował „Widzenie cara”, Irma Kleinówna deklamowała Marii Konopnickiej „Na Piastowym Śląsku”, inni amatorzy (m.in.: Dmytruk, Jakubowska, Klein, Moryś, Morysiówna, Motzek, Prząda, Ruśla-nowski, Wąsowicz) wystawili Jadwigi Strokowej „Matka żyje” oraz „Dziesiąty pawilon” tudzież obraz z żywych osób pt. „Bój”. 01.29. – Wiedeń: Zmarł sławny portrecista i malarz historyczny Karol Kobierski. 01.30. – Czerniowce, sala „Gwiazdy” w Domu Pol-skim: Towarzystwo Akademików Polskich „Ognisko”

16

Polonus 1 / 2016

nizat o seară foarte reușită în onoarea lui Kazimierz Przerwa Tetmajer. Baronul R. Puget cu delicatețe a rostit cuvântul introductiv. Au fost recitate creații alese. Spre sfârșitul serii, universitarii au trimis lui Kazimierz Tetmajer următoarea telegramă: „Stimate Domn! Po-lonezii adunați în onoarea Ta la seara organizată de Societatea Universitarilor Polonezi »Ognisko« Îți transmit omagiile lor. »Ognisko« din Cernăuți”. 01.30. – Cernăuți: A avut loc adunarea generală anuală a membrilor Societății Tehnice Bucovinene. Dintre polonezi a fost ales inginerul mai în vârstă Józef Charwat ca membru în conducere. 01.31. - Cernăuți: A apărut nr. 9 al anului 25 al „Gazetei Polone”. Administrația „Gazetei Polone” a anunțat necesitatea unei persoane care să știe să scrie la mașină. 01.31. – Cernăuți, sala de ședințe a Casei Polone: Ședința secției bucovinene a Cercului Polonez. 01.31. – Cernăuți: Medicul mai în vârstă al districtului dr. Maurycy Rudnik a fost numit inspector sanitar pentru Bucovina.

urządziło bardzo udany wieczór na cześć Kazimierza Przerwy Tetmajera. R. bar. Puget z uczuciem wy-głosił misternie skomponowane słowo wstępne. Dek-lamowano wybrane utwory. Pod koniec wieczoru akademicy wysłali następujący telegram do Kazimierza Tetmajera: „Wielmożny Panie! Polacy zgromadzeni na wieczorze ku Twej czci, urządzonym przez Towarzystwo Akademików Polskich »Ognisko«, zasyłają Ci wyrazy hołdu. »Ognisko« w Czerniowcach”.01.30. – Czerniowce: Odbyło się doroczne walne zgromadzenie członków Bukowińskiego Towarzystwa Technicznego. Spośród Polaków na członka zarządu został wybrany starszy inż. Józef Charwat.01.31. – Czerniowce: Ukazał się 9. numer 25. rocznika „Gazety Polskiej”. Administracja „Gazety Polskiej” ogłosiła zapotrzebowanie na osobę umiejącą pisać na maszynie. 01.31. – Czerniowce, sala posiedzeń Domu Polskiego: Posiedzenie wydziału bukowińskiego Koła Polskiego. 01.31. – Cerniowce: Starszy lekarz powiatowy dr Mau-rycy Rudnik został mianowany inspektorem sanitarnym dla Bukowiny.

KALENDARIUM ROCZNIC CALENDARUL ANIVERSĂRILOR2016

LUTY

1 II – 480. rocznica urodzin Piotra Skargi (1536- 1612), jezuity, kaznodziei, teologa, polemisty i działa-cza kontrreformacyjnego;2 II – 40. rocznica śmierci Kazimierza Rudzkiego (1911-1976), reżysera;3 II – 110. rocznica urodzin Juliusza Mieroszewskiego (1906-1976), pisarza emigracyjnego, eseisty, publicysty, tłumacza; 145. rocznica urodzin Eugeniusza Romera (1871-1954), geografa, twórcy nowoczesnej kartografii;4 II – 270. rocznica urodzin Tadeusza Kościuszki (1746-1817), generała, Najwyższego Naczelnika Sił Zbrojnych Narodowych w powstaniu 1794 r., uczestnika wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych;5 II – 150. rocznica urodzin Ignacego Chrzanowskiego (1866-1940), historyka literatury;6 II – 110. rocznica urodzin Jadwigi Korczakowskiej (1906-1994), pisarki, poetki, autorki sztuk scenicznych i scenariuszy filmowych;8 II – 140. rocznica urodzin Jana Augusta Ki-sielewskiego (1876-1918), dramatopisarza, krytyka li-terackiego, eseisty;9 II – 140. rocznica śmierci Józefa Czecha (1806-1876), księgarza;10 II – 130. rocznica urodzin Jerzego Szaniawskiego (1886-1970), dramaturga, prozaika, nowelisty;11 II – 175. rocznica urodzin Józefa Brandta (1841-1915), malarza historycznego i rodzajowego;12 II – 15. rocznica śmierci Jana Kowalika (1910-2001), poety, bibliografa;

FEBRUARIE

1 II – 480 de ani de la nașterea lui Piotr Skarga (1536-1612), iezuit, predicator, teolog, polemist și activist antireformist;2 II – 40 de ani de la moartea lui Kazimierz Rudzki (1911-1976), regizor;3 II – 110 ani de la nașterea lui Juliusz Mieroszewski (1906-1976), scriitor în emigrație, eseist, publicist, traducător; 145 de ani de la nașterea lui Eugeniusz Romer (1871-1954), geograf, creator al cartografiei moderne;4 II – 270 de ani de la nașterea lui Tadeusz Kościuszko (1746-1817), general, Comandant Suprem al Forțelor Armate Naționale în insurecția din anul 1794, participant la războiul de independență a Statelor Unite;5 II – 150 de ani de la nașterea lui Ignacy Chrzanowski (1866-1940), istoric al literaturii;6 II – 110 ani de la nașterea Jadwigăi Korczakowska (1906-1994), scriitoare, poetă, autoare de piese scenice și scenarii de filme;8 II – 140 de ani de la nașterea lui Jan August Ki-sielewski (1876-1918), dramaturg, critic literar, eseist;9 II – 140 de ani de la moartea lui Józef Czech (1806-1876), librar;10 II – 130 de ani de la nașterea lui Jerzy Szaniawski (1886-1970), dramaturg, prozator, nuvelist;11 II – 175 de ani de la nașterea lui Józef Brandt (1841-1915), pictor istoric și generic;12 II – 15 ani de la moartea lui Jan Kowalik (1910-2001), poet, bibliograf;

dr Jan Bujak – Kraków Trad. M. Mețec

17

Polonus 1 / 2016

14 II – 100. rocznica urodzin Wawrzyńca Jerzego Żuławskiego (1916-1957), kompozytora i krytyka mu-zycznego;15 II – 215. rocznica śmierci Józefa Szymanowskiego (1748-1801), poety, tłumacza i krytyka literackiego;16 II – 30. rocznica śmierci Andrzeja Pawłowskiego (1925-1986), malarza, rzeźbiarza, fotografika, architekta wnętrz, pedagoga;18 II – 50. rocznica śmierci Stanisława Mackiewicza (1896-1966), pisarza i publicysty;22 II – 115. rocznica urodzin Miry Zimińskiej-Sy-gietyńskiej (1901-1997), piosenkarki, pedagoga, współzałożycielki Zespołu Pieśni i Tańca „Mazowsze”;23 II – 250. rocznica śmierci Stanisława Leszczyńskiego (1677-1766), króla Polski;24 II – 75. rocznica śmierci Emila Zegadłowicza (1888-1941), poety, powieściopisarza i dramaturga;25 II – 80. rocznica urodzin Wiesława Dymnego (1936-1978), pisarza, rysownika, malarza, satyryka;26 II – 130. rocznica urodzin Włodzimierza Fryderyka Koniecznego (1886-1916), rzeźbiarza, grafika, ryso-wnika, poety;27 II – 170. rocznica śmierci Edwarda Dembowskiego (1822-1846), działacza politycznego, filozofa i publicysty;28 II – 40. rocznica śmierci Zofii Stryjeńskiej (1894-1976), malarki, ilustratorki, grafika.

14 II – 100 de ani de la nașterea lui Wawrzyniec Jerzy Żuławski (1916-1957), compozitor și critic muzical;15 II – 215 ani de la moartea lui Józef Szymanowski (1748-1801), poet, traducător și critic literar;16 II – 30 de ani de la moartea lui Andrzej Pawłowski (1925-1986), pictor, sculptor, fotograf, arhitect de inte-rioare, pedagog;18 II – 50 de ani de la moartea lui Stanisław Mackiewicz (1896-1966), scriitor și publicist;22 II – 115 ani de la nașterea Mirei Zimińska-Sygie-tyńska (1901-1997), cântăreață, pedagog, cofondatoare a Ansamblului de Cântece și Dansuri „Mazowsze”;23 II – 250 de ani de la moartea lui Stanisław Leszczyński (1677-1766), regele Poloniei;24 II – 75 de ani de la moartea lui Emil Zegadłowicz (1888-1941), poet, romancier și dramaturg;25 II – 80 de ani de la nașterea lui Wiesław Dymny (1936-1978), scriitor, desenator, pictor, satiric;26 II – 130 de ani de la nașterea lui Włodzimierz Fryderyk Konieczny (1886-1916), sculptor, grafician, desenator, poet;27 II – 170 de ani de la moartea lui Edward Dembowski (1822-1846), militant politic, filosof și publicist;28 II – 40 de ani de la moartea Zofiei Stryjeńska (1894-1976), pictoriță, ilustratoare, graficiană.

ROCZNICE 2016 ROKU Jak zwykle na początku nowego roku przed-stawiamy naszym Czytelnikom rocznice ustalone przez Sejm i Senat Rzeczypospolitej Polskiej na bieżący rok. Podobnie jak w poprzednich latach jest ich wiele. W 2016 r. będziemy obchodzić 170. rocznicę urodzin i setną rocznicę śmierci pierwszego polskiego noblisty Henryka Sienkiewicza i 70. rocznicę śmierci Feliksa Nowowiejskiego, autora muzyki do „Roty” Marii Ko-nopnickiej. Rok 2016 to Rok Jubileuszu 1050-lecia chrztu Polski oraz Rok Cichociemnych. W przyjętej przez Sejm uchwale o ustanowieniu roku 2016 Rokiem Jubileuszu 1050-lecia Chrztu Polski Izba wyraziła nadzieję, „że obchody rocznicy będą okazją do pojednania i odbudowy polskiej wspólnoty narodowej”. „Chrzest władcy Polan i jego dworu, a w kon-sekwencji chrzest narodu odbył się w Wigilię Paschalną 14 kwietnia 966 roku. Akt ten ma decydujące znaczenia dla procesu jednoczenia plemion polskich pod władzą Piastów i kształtowania się chrześcijańskiej tożsamości Narodu (…). Sejm czci pamięć przełomowego w historii Polski wydarzenia, jakim było przyjęcie chrztu przez księcia Mieszka I. Izba wyraża nadzieję, że obchody rocznicy będą okazją do pojednania i odbudowy polskiej wspólnoty narodowej” – czytamy w uchwale.

ANIVERSĂRILE ANULUI 2016 Ca de obicei, la începutul noului an prezentăm Cititorilor noştri aniversările stabilite de către Seimul şi Senatul Republicii Polone pentru anul în curs. Ca şi în anii trecuţi, vor fi multe. În anul 2016 vom aniversa 170 de ani de la naşterea primului câștigător polonez al premiului Nobel, Henryk Sienkiewicz, şi vom comemora 100 de ani de la moartea sa, precum și 70 de ani de la moartea lui Feliks Nowowiejski, autorul muzicii pentru „Rota” Mariei Konopnicka. Anul 2016 este Anul Jubileului de 1050 de ani de la botezul Poloniei, precum şi Anul Paraşutiştilor pentru misiuni speciale (Cichociemni). În hotărârea adoptată de Seim privind decizia că anul 2016 va fi Anul Jubiliar de 1050 de ani de la Botezul Poloniei, Camera a exprimat speranţa că „aniversarea va fi o ocazie de reconciliere şi renaştere a comunităţii naţionale poloneze”. „Botezul cârmuitorului Polanilor şi curţii lui, iar în consecinţă botezul poporului a avut loc în Vigilia Pascală, pe 14 aprilie 966. Actul acesta are o sem-nificaţie hotărâtoare pentru procesul unificării triburilor poloneze sub conducerea Piaştilor şi a formării identităţii creştine a Poporului (…). Seimul cinsteşte memoria evenimentului decisiv în istoria Poloniei care a fost primirea botezului de către prinţul Mieszko I şi exprimă speranţa că aniversarea jubileului va fi o ocazie pentru reconciliere şi renaştere a comunităţii naţionale poloneze” – citim în hotărâre.

18

Polonus 1 / 2016

Patronami roku 2016 Sejm ustanowił także Ci-chociemnych – żołnierzy polskich, szkolonych w Wiel-kiej Brytanii do zadań specjalnych. W lutym minie 75 lat od pierwszego spadochronowego zrzutu tych żołnierzy na teren okupowanej Polski. W nocy z 15 na 16 lutego 1941 r. miał miej-sce pierwszy zrzut do walki w okupowanej Polsce Ci-chociemnych spadochroniarzy Związku Walki Zbrojnej, a następnie Armii Krajowej. „Działania Cichociemnych umożliwiły nawiązanie łączności z krajem drogą lotniczą oraz przeprowadzenie akcji sabotażowo-dywersyjnych przeciwko okupantom. Do 1944 roku na obszar Polski zrzuconych zostało 316 Cichociemnych, z których 112 oddało życie za wolną Ojczyznę. Kilkudziesięciu kolej-nych żołnierzy polskich – spadochroniarzy – skierowano do innych okupowanych krajów w Europie” – napisano w uchwale. W dokumencie przypomniano, że Cichociem-ni stanowili elitę Polskich Sił Zbrojnych. Dodano, że z uwagi na swoje zasługi w walce o niepodległość Polski, powinni mieć oni stałe miejsce w panteonie polskich bohaterów narodowych. W uchwale podkreślono też konieczność upowszechniania wiedzy o osiągnięciach i poświęceniu Cichociemnym instytucjonalnego i oby-watelskiego wsparcia działań podejmowanych w tym zakresie m.in. przez ich rodziny oraz Fundację im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej. Rok 2016 ustanowiono także Rokiem Feliksa Nowowiejskiego – kompozytora, dyrygenta, autora muzyki do „Roty”. „Nowowiejski zawsze stał po stronnie polskości i polskiej kultury” – głosi uchwała. „Artysta był autorem wielu pieśni patriotycznych, które umacniały tożsamość narodową Polaków. W niepodległej Polsce brał czynny udział w tworzeniu i organizowaniu życia artystycznego. Jego dorobek wywarł wpływ na kulturę muzyczną całego świata, a w szczególności Polski. Artysta zawsze stał po stronie polskości i pol-skiej kultury” – czytamy w uchwale. Patronem 2016 r. jest także Henryk Sienkiewicz. Okazją do ustanowienia patronatu jest 170. rocznica urodzin oraz 100. rocznica śmierci pisarza. W uchwale podkreślono, że Sienkiewicz to pierwszy Polak uhonorowany Nagrodą Nobla w dzie-dzinie literatury. „Jego powieści historyczne podtrzy-mywały na duchu kolejne pokolenia Polaków w czasach narodowych niedoli” – czytamy.„Tworczość Henryka Sienkiewicza, działalność spo-łeczna i nieustanne orędownictwo za niepodległym państwem polskim odegrały niezwykle istotną rolę w odzyskaniu przez Polskę państwowości. Niech Sienkiewiczowska spuścizna stanowi podstawę patrio-tycznego wychowania młodych pokoleń Polaków” – głosi uchwała. Oprócz rocznic ustalonych przez Sejm Rzeczy-pospolitej Polskiej, rok 2016 obfituje w wiele wydarzeń regionalnych, związanych z rocznicami historycznymi lub życiem wybitnych osobistości.

Seimul a hotârât că Patronii anului 2016 vor fi Paraşutiştii pentru misiuni speciale (Cichociemni), soldaţi polonezi şcoliţi în Marea Britanie pentru misiuni speciale. În februarie se împlinesc 75 de ani de la prima paraşutare a acestor soldaţi pe teritoriul Poloniei invadate. În noaptea de 15 spre 16 februarie 1941 a avut loc prima paraşutare a soldaţilor Organizaţiei Forţelor Armate, după aceea a Armatei Naţionale pentru luptele din Polonia ocupată. „Operaţiunile Paraşutiştilor au fă-cut posibilă stabilirea legăturilor cu ţara pe calea ae-rului, precum şi desfăşurarea acţiunilor de sabotaj şi diversiune împotriva ocupanţilor. Până în anul 1944, pe teritoriul Poloniei au fost paraşutaţi 316 soldaţi, din care 112 şi-au dat viaţa pentru Patria liberă. Câteva zeci de soldaţi polonezi – paraşutişti – au fost trimiși în alte ţări ocupate din Europa” – se scrie în hotărâre. În document s-a amintit că paraşutiştii au con-stituit o elită a Forţelor Armate Poloneze. S-a spus că, datorită meritelor lor în lupta pentru independenţa Poloniei, ar trebui să ocupe un loc permanent în panteonul eroilor naţionali polonezi. În hotărâre s-a subliniat, de ase-menea, necesitatea răspândirii informaţiei despre rezul-tatele şi dedicarea paraşutiştilor, a sprijinului instituţional şi cetăţenesc susţinut în acest scop de către familiile lor, precum şi de Fundaţia Paraşutiştii Armatei Naţionale. Anul 2016 a fost declarat, de asemenea, Anul Feliks Nowowiejski – compozitor, dirijor, autor al muzicii pentru „Rota” Mariei Konopnicka. „Nowowiejski întotdeauna a stat de partea polonităţii şi a culturii poloneze” – spune hotărârea. „Artistul a fost autorul mul-tor cântece patriotice care au întărit identitatea naţională a polonezilor. În Polonia independentă a participat activ la crearea şi organizarea vieţii artistice. Opera lui a influ-enţat cultura muzicală în întreaga lume, mai ales în Polonia. Artistul a stat tot timpul de partea polonităţii şi a culturii polone” – citim în hotărâre. Patronul anulul 2016 este, de asemenea, Henryk Sienkiewicz. Ocazia pentru declararea patronatului este aniversarea a 170 de ani de la naştere, precum şi 100 de ani de la moartea scriitorului. În hotărâre s-a subliniat că Sienkiewicz este primul polonez onorat cu Premiul Nobel pentru literatură. „Romanele lui istorice au ridicat moralul generaţiilor successive ale polonezilor în timpul nenorocirilor naţionale” – citim.„Opera lui Henryk Sienkiewicz, activitatea socială şi mesajele lui permanente pentru statul polonez independent au jucat un rol extraordinar de important în redobândirea de către Polonia a statalităţii. Fie ca moştenirea lui Sienkiewicz să constituie o bază pentru educarea patriotică a generaţiilor tinere ale polonezilor” – spune hotărârea. În afara aniversărilor stabilite de către Seimul Republicii Polone, anul 2016 abundă în multe alte evenimente regionale, legate de momente istorice sau de viaţa unor personalităţi marcante.

Barbara Breabăn

19

Polonus 1 / 2016

75 de ani de la moartea marelui istoric român – prieten al Poloniei

și al poporului polonez,cel mai mare filopolonez român

– Nicolae IorgaLa 27 noiembrie 2015 s-au împlinit 75 de ani

de când istoricul neamului românesc, Nicolae Iorga, cutia de rezonanță a românității, a fost ucis mișelește de un grup de legionari în pădurea de lângă Strejnic, nu departe de Ploiești și de Vălenii de Munte, unde își avea reședința și tipărea „Neamul Românesc”. În orășelul de pe Valea Teleajenului, începând din 1908, a organizat cursurile Universității de Vară pentru românii de pretutindeni.

Încă din fragedă tinerețe, Nicolae Iorga a cu-noscut istoria zbuciumată a poporului polonez. A învățat ce înseamnă Polonia direct de la un emigrant polonez care își părăsise țara după insurecția de la 1863 și care s-a stabilit în România, la Botoșani. Îl chema Tokarski și i-a fost profesor de istorie, franceză și latină.

Nicolae Iorga istoricul de factură europeană, a fost marcat pentru toată viața de primul său dascăl, de polonezul amintit, un om onest și devotat profesiei sale. Prin anii ʼ30 a povestit cu căldură într-un eseu al său, de „acel om, care a trăit zeci de ani în societatea noastră, răspândind darurile cunoștințelor şi bunătății sale, acestea păstrându-se neșterse în inimile câtorva generații”. Iorga a lăsat însemnări memorabile și despre alți polonezi, despre graficianul Piekarski, despre Sienkiewicz, despre pictorul Śmigelski, despre Józef Piłsudski ş.a. – aceasta în presă și în volumul de referință „Oameni, cari au fost”. Numai că astăzi despre episodul privindu-l pe dascălul Tokarski și dragostea juvenilă care l-a legat de acesta nimeni nu mai știe nimic. Nici cei mai de seamă istorici din cele două țări nu mai conștientizează acest lucru atât de important pentru formarea lui Iorga.

Mai mult, întreaga sa familie s-a simțit puternic atașată de polonezi, de vreme ce istoricul amintește și de alte episoade, de un anume Greczyński şi Dobrowolski, ale căror nume mama i le spusese, arătându-i şi fotografiile lor înserate într-un un album, păstrat cu pietism într-un cufăr vechi, iar tatăl său era tratat de un medic polonez.

N-a uitat, demnitarul de seamă al țării, în rang de prim-ministru, care devenise de-acum Iorga, de dulciurile din copilărie văzute în cofetăriile poloneze. „Îmi amintesc perfect că erau două asemenea localuri, iar pe proprietarul lor îl chema Wojtynowicz. Aș mai adăuga, la cele de mai sus, că mama mea a crescut la Iași

75 lat od śmierci wielkiego rumuńskiego historyka

– przyjaciela Polski i narodu polskiego,

największego rumuńskiego polonofila – Nicolae Iorgi

27 listopada 2015 r. upłynęło 75 lat od dnia, w którym wielki rumuński historyk Nicolae Iorga zos-tał podstępnie zgładzony przez grupę legionistów z Żelaznej Gwardii, w lesie niedaleko Ploieşti i Vălenii de Munte, gdzie mieszkał i drukował czasopismo „Nea-mul Românesc”. W tym leżącym w Dolinie Teleajenului miasteczku, począwszy od 1908 r., organizował dla Rumunów z całego świata kursy Letniego Uniwersytetu.

Już we wczesnej młodości Nicolae Iorga poznał burzliwą historię narodu polskiego. Rozumieć Polskę nauczył się bezpośrednio od polskiego emigranta, który opuścił kraj po powstaniu 1863 r. i osiedlił się w Rumunii, w Botoşani. Nazywał się Tokarski i był nauczycielem historii, języka francuskiego i łaciny.

Nicolae Iorga – historyk na miarę europejską, całe życie był pod wrażeniem swojego pierwszego nauczyciela Polaka, człowieka prawego i oddanego swojemu zawodowi. W latach 30. XX w. w jednym ze swoich esejów ciepło wspominał „tego człowieka, który żył od dziesiątek lat pośród nas, krzewiąc dary nauki i swojej dobroci, pozostawiając je głęboko w ser-cach kilku pokoleń”. Iorga pozostawił godne pamięci zapiski także o innych Polakach: o grafiku Piekarskim, o Sienkiewiczu, o malarzu Śmigielskim, o Józefie Piłsudskim itd. – w prasie oraz w książce „Oameni, cari au fost” (Ludzie, którzy byli). Niestety dzisiaj tego epizodu mentora Tokarskiego i młodzieńczej miłości, jaką darzył go Iorga, nikt już nie pamięta. Nawet najważniejsi historycy z obu krajów nie zdają sobie sprawy, jak ważną rolę odegrał on w ukształtowaniu się Iorgi.

Więcej nawet – cała rodzina Nicolae Iorgi czuła się silnie związana z Polakami, skoro wspomina on o innych epizodach, związanych z niejakimi Greczyńs-kim i Dobrowolskim, których nazwiska wymieniała matka, pokazując ich fotografie umieszczone w albumie i z pietyzmem przechowywane w starym kufrze. Jego ojciec natomiast leczony był przez lekarza Polaka.

Nie zapomniał Iorga, będąc już wysokim urzęd-nikiem państwowym, premierem, o słodyczach wi-dzianych w dzieciństwie w polskich cukierniach. „Dok-ładnie pamiętam, że były dwa takie lokale, a właściciel nazywał się Wojtynowicz. Dodałbym do powyższego, że moja mama wychowała się w Jassach w pensjonacie prowadzonym przez siostrę Wiwicką, natomiast jedna

20

Polonus 1 / 2016

în pensionul condus de sora Wiwicka; una din rudele ei a terminat școala la Lvov, iar verișoarele acesteia au păstrat relații apropiate cu doamna Majewska, învățătoarea”.

Nicolae Iorga împreună cu viitorul ministru de externe Take Ionescu au fost primii demnitari români care au amintit în Parlamentul Românei, spre sfârșitul lui decembrie 1915, în timpul dezbaterilor în jurul primului mesaj al Tronului, adresat națiunii de Regele Ferdinand, că în viitor Polonia trebuie să renască în fruntariile ei istorice, deoarece „o țară care a dat lumii pe Chopin nu poate lipsi de pe harta lumii”. La Varșovia, unde rege era țarul Nicolae, nu se amintea despre așa ceva, și nicăieri în lume, la un asemenea nivel, nu se emiteau păreri atât de articulate.

Peste trei ani, în 1917 istoricul și publicistul Iorga avea să scrie în „Neamul Românesc” unul din ce-le mai frumoase imnuri la adresa steagului polonez şi a bărbăției poloneze în luptele ce se duceau: „La Galați s-a ridicat steagul polon – scrie Iorga – al vulturului alb care a biruit de atâtea ori crucea de pradă a Teutonilor şi a păzit Răsăritul întreg – şi cel rusesc şi cel românesc – de cucerirea germană. El a fâlfâit mândru şi liber, aclamat cu entuziasm de nobilii soldați în arme cu ochii plini de lacrimi la vedenia țării lor ieșite din mormânt. Și a găsit de la început un tovarăș în steagul României, care și el a s-a zbătut și zbate încă pe atâtea câmpuri de mucenicie ale poporului înfățișat de dânsul. Unul lângă altul în frățească apropiere, ele ne-au anunțat nouă o garanție de viitor pentru poporul nostru chinuit și sacrificat: un vecin de care ne leagă atâtea tradiții mai vechi, pe lângă elemente esențiale în sufletul însuși al acestor două națiuni, de o gingașă simțire, de o pornire devotată către ideal, de un adânc despreț față de sila copleșitoare a materiei brute.

Acest steag polon noi îl cunoaștem. El a fost multă vreme ascuns în casele noastre, atunci când, la capătul unei revoluţii nenorocite, el era urmărit împreună cu ultimele rămăşiţe sângerate ale apărătorilor săi, cărora noi li-am deschis larg, cu tot riscul nostru, ce nu era mic, porţile unei frăţeşti ospitalităţi. Între patru păreţi româneşti a stat el, păzit cu sfinţenie pentru ziua cea mare care trebuia să vie, şi o ştiu Polonii cari în muzeul din Sviţera au între chipurile luptătorilor şi martirilor lor şi chipul ocrotitor dezinteresat al lui Cuza-Vodă”. Nu s-a scris nicăieri în lume, în asemenea perioade de restriște pentru cele două țări, un asemenea articol, cu atâta încărcătură emoțională. A pomenit cineva în Polonia de acest gest? Nicolae Iorga, în calitate de prim ministru, la ieșirea din gara Băneasa, în 1932, unde a ve-nit să îl întâmpine pe Mareșalul Piłsudski.

După primul război mondial Nicolae Iorga devine unul din partizanii strângerii raporturilor de conlucrare și prietenie dintre România și Polonia în plan militar, economic și cultural. Învățatul român, fostul cărturar și academician, a fost cel care a militat pentru înființarea lectoratului de limbă română la Cracovia,

z jej kuzynek skończyła szkołę we Lwowie, a jej siostry cioteczne zachowały bliskie kontakty z nauczycielką, panią Majewską”.

Nicolae Iorga wraz z przyszłym ministrem spraw zagranicznych, Take Ionescu, byli pierwszymi dygnitarzami rumuńskimi, którzy w Parlamencie Rumunii, przy końcu grudnia 1915 r., w czasie obrad z okazji pierwszego orędzia do narodu króla Ferdynanda, stwierdzili, że przyszłość Polski musi odrodzić się w jej historycznych granicach, ponieważ „kraju, który dał światu Chopina nie może zabraknąć na mapie świata”. W Warszawie, gdzie królem był car Mikołaj, nie wspominano o tym, ani gdziekolwiek w świecie na podobnym poziomie nie wygłaszano tak sformułowanych poglądów.

Trzy lata później, w roku 1917, historyk i pu-blicysta Iorga miał napisać w „Neamul Românesc” jeden z najpiękniejszych hymnów pod adresem polskiej flagi oraz męstwa polskiego w prowadzonych walkach: „W Galaţi wciągnięto na maszt polską flagę – pisze Iorga – białego orła, który wiele razy pokonywał drapieżny krzyż Zakonu Krzyżackiego i bronił całego Wschodu – tego rosyjskiego i tego rumuńskiego – przed podbojami niemieckimi. Powiewała ona dumna i wolna, oklaskiwana z entuzjazmem przez szlachet-nych żołnierzy z oczami pełnymi łez na widok kraju powstającego z grobu. I od początku znalazła towarzysza we fladze Rumunii, która podobnie jak ona łopotała i wciąż łopocze na tylu polach męczeństwa narodu w nią spowitego. Jedna obok drugiej w braterskim zbliżeniu zwiastowały nam gwarancję przyszłości dla narodu umęczonego i złożonego w ofierze: sąsiada, z któ-rym łączy nas tyle starych tradycji, oprócz ważnych elementów duchowych obu nacji, wrażliwość uczucia dążąca do ideału, do wzgardy wobec przytłaczającego wstrętu brutalnej materii.

My znamy tę polską flagę. Przez długi czas była przechowywana w naszych domach, wtedy, gdy po nieszczęśliwych powstaniach, prześladowana była wraz z ostatnimi jej obrońcami, którym otworzyliśmy szeroko, ponosząc niemałe ryzyko, bramy braterskiej gościnności. Między czterema rumuńskimi ścianami stała ona strzeżona z pietyzmem aż do tego wielkiego dnia, który musiał nadejść, i wiedzą Polacy, że w szwaj-carskim muzeum mają pośród wizerunków swoich bojowników i męczenników, także opiekuńczy wi-zerunek bezinteresownego Cuza-Vody”. Nigdzie na świecie nie napisano, w takim okresie niedoli dla obu krajów, podobnego, tak emocjonalnego artykułu. Czy w Polsce ktoś wspomniał o tym geście? Nicolae Iorga, w charakterze premiera, przy wyjściu z dworca Băneasa w 1932 r., w czasie powitania Marszałka Piłsudskiego.

Po pierwszej wojnie światowej Nicolae Iorga był jednym ze zwolenników współpracy między Polską a Rumunią na płaszczyźnie wojskowej, ekonomicznej i kulturalnej. Rumuński uczony, erudyta i członek Akademii Nauk, dążył do utworzenia lektoratu ję-

21

Polonus 1 / 2016

unde îi va trimite în calitate de lectori universitari pe doi dintre cei mai promițători istorici români din tânăra generație: P. P. Panaitescu și Grigore Nandriș. Pentru aportul său în direcția strângerii relațiilor bilaterale, pentru contribuțiile științifice aduse la cunoașterea istoriei universale și a Poloniei, autoritățile științifice din vechea urbe îl vor alege în 1923 membru al Academiei Umiejętności de la Cracovia. În anul următor va efectua o vizită oficială în Polonia, prilej de a i se încredința înaltul titlu și de a susţine la rându-i, la Universitatea Jagiellonă, trei conferințe: despre artiști italieni în România și Polonia, despre Eminescu (prima conferin-ță despre marele poet român pe care istoricul literar o prezintă peste graniță) și despre valorile turistice și culturale ale României. Peste un an, în 1925 va publica însemnările sale despre voiajul făcut la Lvov, Varșovia, Vilnius (unde i s-a decernat titlul de Doctor Honoris Causa), la Poznań și la Cracovia, cu titlul „Note polone”, tipărit în cunoscuta colecție „Biblioteca pentru toți”.

Problematica poloneză a fost tot timpul prezentă în paginile „Neamului Românesc”, cele patru vizite efectuate de Mareșalul Piłsudski fiind amplu descrise și comentate. Ziarul va apărea în doliu în mai 1935, la moartea marelui Erou și făuritor al Poloniei Mari. O lucrare de doctorat s-ar putea scrie despre modul în care această publicație – condusă de Iorga – a oglindit Polonia și realitățile poloneze.

Mă voi opri cu o mai mare atenție asupra comportării istoricului la izbucnirea celui de al II-lea război mondial, din dorința de a sublinia că nicăieri în lume la nivelul respectiv nu a existat o reacție mai cordială și mai angajantă ca a lui Iorga. Și nu numai în ziarul de referință, care se constituia într-o cutie de rezonanță a românității, dar și în paginile „Timpului”, cu care colabora, la radio sau în alte publicații. Iorga devine un „cronicar” al evenimentelor dramatice prin care trecea poporul polonez.

Astfel, la 3 septembrie 1939, Nicolae Iorga a pu-blicat editorialul „În faţa războiului”, consemnând că „măcelul uriaş începe, fără a cruţa populaţia civilă”. Evocând experienţa pe care istoria i-o aducea în atenţie, făcea o îndoită profeţie, care se verifică până la urmă în plan european, respectiv că „nu va învinge tehnica superioară, ci inteligenţa conducătorilor, însufleţita lor convingere că (aceştia) luptă pentru dreptate şi umanitate. Şi orice speranţe de lovituri repezi şi decisive se va sfărâma de rezistenţa de care sunt capabile numai popoarele care au cultul onoarei şi deprinderea, de atâtea ori seculară, a jertfei”. Acest verdict este urmat de aforismul său: „Cine predică războiul ca o dovadă de vitalitate, face un mare păcat înveninând sufletele cu o doctrină atât de răufăcătoare pe cât de falsă”.

În casa Iorga de la Vălenii de Munte istoricul a primit numeroşi polonezi la cursurile de vară ce le organiza aici din 1912. Ştirile şi comentariile dureroase

zyka rumuńskiego w Krakowie, dokąd wysłał w cha-rakterze lektorów uniwersyteckich dwóch dobrze zapowiadających się historyków rumuńskich młodego pokolenia: P.P. Panaitescu i Grigore Nandrişa. Za wkład w zacieśnianie obopólnych relacji oraz za wkład naukowy wniesiony do poznania historii powszechnej, a także historii Polski, został w 1923 r. mianowany członkiem krakowskiej Polskiej Akademii Umiejętności. Rok później odbył oficjalną podróż do Polski, gdzie wręczono mu ten wysoki tytuł i gdzie na Uniwersytecie Jagiellońskim wygłosił trzy wyk-łady: o artystach włoskich w Rumunii i w Polsce, o Emi-nescu (pierwszy wykład o wielkim rumuńskim poecie zaprezentowany przez rumuńskiego historyka literatury za granicą) i o walorach turystycznych i kulturalnych Rumunii. W 1925 r. opublikował zapiski z podróży do Lwowa, Warszawy, Wilna (gdzie wręczono mu tytuł doktor Honoris Causa), Poznania i Krakowa zatytułowane: „Note polone” (Zapiski polskie), wydane w znanej kolekcji „Biblioteca pentru toți” (Biblioteka dla wszystkich).

Problematyka polska była stale obecna na stronicach czasopisma „Neamul Românesc”, a cztery wizyty marszałka Piłsudskiego w Rumunii zostały obszernie opisane i skomentowane. Gazeta ukazała się w szacie żałobnej w maju 1935 r. z powodu śmierci wielkiego Bohatera i twórcy odrodzonej Polski. Pracę doktorską można by napisać na temat tego, w jaki sposób publikacja wydawana przez Iorgę ukazywała Polskę i jej rzeczywistość.

Zatrzymam się z większą uwagą nad postawą historyka w czasie wybuchu drugiej wojny światowej, aby podkreślić, że nigdzie na świecie, na tym poziomie, nie było bardziej serdecznej i zaangażowanej jak reakcja Nicolae Iorgi. I nie tylko we wspomnianej gazecie, która była odbiciem rumuńskości, ale i na stronicach „Timpul”, z którym współpracował, w radiu czy innych publikacjach. Iorga stał się „kronikarzem” dramatycznych wydarzeń, przez które przechodził naród polski.

Już 3 września 1939 r. Nicolae Iorga opublikował artykuł „W obliczu wojny”, pisząc, że „rozpoczyna się wielka masakra, nie oszczędzająca ludności cywilnej”. Doświadczenie historyczne pozwalało mu na wypowiadanie przepowiedni, które zweryfikowały się na płaszczyźnie europejskiej, a mianowicie, że „zwycięży nie wyższa technika, a inteligencja dowódców, natchnione ich przekonanie, że walczą o sprawiedliwość i humanitaryzm. I każda nadzieja szybkich i decydujących ciosów skruszy się w obliczu oporu, do którego zdolne są tylko narody posiadające kult honoru i odwieczną zdolność do ofiary”. To stwierdzenie potwierdza jest jego aforyzm: „Kto głosi wojnę jako dowód witalności, grzeszy, zatruwając dusze doktryną w tym samym stopniu przestępczą, co fałszywą”.

W swoim domu w Vălenii de Munte Iorga od 1912 r. przyjmował wielu Polaków na letnich

22

Polonus 1 / 2016

de pe front sau intervenţiile şi veştile transmise de agenţiile de presă de la faţa locului sau din diferite capitale nu au forţa de a convinge și de a penetra în conștiința cititorului ca fraza incandescentă din editorialele genialului istoric român, aşa cum este cel din 8 septembrie. Puţini publicişti ai acelor timpuri au scris fraze atât de vibrante precum profesorul român, membru al Academiei din Cracovia încă din 1923, totodată şi doctor Honoris Causa al altor prestigioase universităţi poloneze.

Comentând ştirea care vestea intrarea în vechea capitală a Poloniei a cizmei cotropitoare naziste, Nicolae Iorga a publicat tot pe prima pagină mini-editorialul „Ce este Cracovia”: „În condiţii umilitoare pe care nu am a le judeca, şi nu numai că sînt de competența altora, Cracovia a fost ocupată. În trecutul nostru însuşi, legăturile cu acest mare centru al evului-mediu, cu morminte regale, la care s-a adaos acela al mareşalului Piłsudski, rege al credinţei şi al vitejiei, au fost strânse, şi pentru aceia că acest eveniment militar are un răsunet adânc în inimile noastre, capabile de a păstra, în ciuda fatalităţii împrejurărilor, toate vechile şi sfintele noastre prietenii.

Cracovia nu putea fi supusă primejdiei de distrugere ale unor lupte. Oraşul sacru al poporului polon e şi un mare tesaur de artă, de la măreaţa catedrală, de la hala negustorilor până la minunea de arhitectură italiană de la Wawel, cu cenuşa unor mândri stăpânitori de popoare. Am locuit şi eu în această frumoasă şi nobilă cetate. Din turnul marii biserici răsună de veacuri imnul sunat de trâmbiţi în patru colţuri ale lumii pentru libertatea Cracoviei de groaznica silă a tătarilor secolului al XIV-lea. Pe vremea aceia cerurile erau încă deschise pentru suferinţa poporului...”.

Continuând într-un alt articol de pe prima pagină a „Neamului Românesc” cu reflecţii asupra trăiniciei naţiunilor, istoricul se întreabă dacă popoarele pot fi distruse? Răspunsul său a fost categoric – nu! Aceasta deoarece, „după biruinţa principiului naţional, statele, cât de mici ar fi, sunt naţiuni, iar naţiunile sînt o formă organică a umanităţii pentru că sînt născute, iar nu făcute. Şi de aceea ele vor asista, desigur, la meritata pedeapsă (din partea) apărătorilor”. Profeţie care se va adeveri peste cinci ani! Totodată, Nicolae Iorga, în pagina a patra, aduce un elogiu eroismului poporului polonez, relevând că „încercuită şi lovită de tot ceea ce tehnica oferă acestui război industrial, Polonia îşi apără fiinţa şi pământul strămoşesc cu o tenacitate ce poate fi dată ca exemplu. Aducem şi noi în aceste grele ceasuri omagiul nostru admirabilei ţinute şi eroicelor divizii poloneze”.

Nu ştiu în ce măsură istoricii sau publiciştii polonezi cunosc cum a reacţionat Sofia la atacul rusesc din 17 septembrie? La București s-a știut, a doua zi, din depeșa transmisă de şeful misiunii diplomatice românești în Bulgaria, ambasadorul Eugen Filotti, care

kursach. Wiadomości i bolesne komentarze z frontu czy wypowiedzi i informacje agencji prasowych napływające z miejsc wydarzeń lub stolic europejskich nie mają takiej siły przekonywania i przenikania świadomości czytelnika jak gorące wypowiedzi genialnego rumuńskiego historyka z jego artykułów redakcyjnych, jak choćby z tego z 8 września 1939 r. Nie-wielu publicystów tego okresu napisało tak przejmujące słowa, jak on – rumuński uczony, członek krakowskiej Akademii od 1923 r. i jednocześnie doktor Honoris Causa wielu renomowanych polskich uniwersytetów.

Komentując wiadomość o wkroczeniu nazi-stowskiego okupanta do dawnej stolicy Polski, Ni-colae Iorga opublikował na pierwszej stronie w arty-kule redakcyjnym „Czym jest Kraków”: „W upoka-rzających warunkach, których nie będę oceniał, gdyż są w kompetencji innych, Kraków został zajęty. W naszej przeszłości związaliśmy się z tym wielkim średniowiecznym centrum, z królewskimi grobami, do których dołączył ten marszałka Piłsudskiego, króla wiary i męstwa, i dlatego to militarne wydarzenie ma tak głęboki oddźwięk w naszych sercach, zdolnych, mimo nieszczęśliwych okoliczności, do zachowania naszej starej i świętej przyjaźni.

Kraków nie może być wystawiony na nie-bezpieczeństwo wojennego zniszczenia. Święte miasto narodu polskiego jest także wielkim skarbcem sztuki, od wspaniałej katedry, Sukiennic, po cudowną włoską architekturę Wawelu z prochami dumnych władców narodu. Mieszkałem w tym pięknym i szlachetnym grodzie. Z wysokiej wieży kościoła rozbrzmiewa od wieków hejnał grany na trąbce na cztery strony świata na pamiątkę obrony Krakowa przed napaścią Tatarów w XIV w. W tamtych czasach niebo było jeszcze otwarte na cierpienia narodu…”.

Kontynuując w innym artykule na pierwszej stronie „Neamul Românesc” rozważania na temat trwałości narodów, historyk pyta, czy naród można zniszczyć? Odpowiedź jest stanowcza – nie! Dlatego, że „po zwycięstwie zasady narodowej, kraje, bez względu na to, jak byłyby małe, są narodami, a narody są formą organiczną ludzkości, gdyż są zrodzone, a nie stworzone. I dlatego będą one z pewnością obecne w momencie zasłużonej kary [wymierzonej przez] obrońców”. To przepowiednia, która sprawdzi się za pięć lat! Jednocześnie, na stronie czwartej, Nicolae Iorga oddaje hołd bohaterstwu narodu polskiego, podkreślając, że „okrążona i uderzona całą techniką, którą oferuje ta przemysłowa wojna, Polska broni swojej tożsamości i ziemi pradziadów z uporem, który można stawiać za wzór. Składamy także my w tych ciężkich czasach nasz hołd godnej podziwu postawie i bohaterstwu polskich dywizji”.

Nie wiem w jakim stopniu polscy historycy czy publicyści znają reakcję Sofii na atak sowiecki na Polskę z 17 września? W Bukareszcie znano ją następnego dnia z depeszy wysłanej przez szefa misji

23

Polonus 1 / 2016

sublinia că rusofilia bulgarilor s-a remarcat din plin în presa de aici care și-a exprimat satisfacţia pentru reafirmarea Sovietelor în Europa. Diplomatul român remarcă cum, în mass-media bulgară nu există „nici un cuvânt de regret pentru soarta Poloniei, care a arătat totuşi atâta prietenie Bulgariei”.

În acele momente, Beck personal se afla în România, împreună cu adjuncţii săi, Arciszewski şi Szembek, primul în Bucureşti – pentru a sprijini tranzitul aurului polonez și al patrimoniului cultural în Occident. Totodată, Filloti informeză autoritățile românești că la Sofia: „public se speculează făţiş şi cu simpatie asupra unei eventuale ofensive sovietice împotriva noastră”! Revoltat, Nicolae Iorga a publicat şi eseul „Înaintea teribilei fatalităţi”, în care a consemnat: „O fatalitate geografică apasă asupra acestei nobile ţări şi la dânsa se adaogă şi misterioasa fatalitate istorică de care este aşa de crud urmărită, din veac în veac fără să poată seca, după puterile statului acela, nesfârşite dureri ale naţiunii, care învie ca prin minune. Cu acest stat avem o legătură de alianţă pe care (în care) el însuşi n-a crezut că trebuie să o dezvolte şi în ceea ce priveşte actualul război, nu cred să fi fost serios consultaţi, dar toate lungile noastre legături cu poporul însuşi ne impune, ca popor, cea mai deplină admiraţie şi cea mai duioasă compătimire, iar pentru cei aduşi să caute ospitalitatea noastră, cea mai frăţească atitudine”.

Aceste cuvinte au fost scrise în momentul în care Preşedintele Poloniei şi membrii guvernului in corpore se aflau refugiaţi în România, alături de primele mii de civili, zecile de mii de militari, şi care ajung până la o sută de cca. o sută de mii în lunile următoare. În buna tradiție creștin-ortodoxă, Nicolae Iorga chema în paginile ziarului său ca ospitalitatea românească să se facă prezentă, pentru că „suferințele fratelui merită alinare”.

Pe măsură ce valul refugiaților, nu azilanților cum s-a scris recent la Varșovia, sporea, Nicolae Iorga a publicat comentariul: „N-avem destul pentru dânşii”, în fapt lansa chemarea fierbinte de a veni în ajutorul zecilor de mii de polonezi, care timp de câteva săptămâni deveneau oaspeți ai românilor. Iată cum se prezentau aceștia în viziunea comentatorului îndurerat el însuși de ceea ce se petrecea: „Rămășițele unei armate buimăcite de îmbulzeala mașinilor distrugătoare se află astăzi la noi, şi, la graniţa mântuitoare se află alţii, membri răzleţi ai unor trupe viteze, care, supremă tragedie, şi-au putut să îşi desfăşoare vitejia înaintea mecanicei a toate stăpânitoare. Dar, împreună cu ele, avem aici pe reprezentanţii din toate domeniile ai unei intelectualităţi creatoare şi însufleţitoare pentru care nimic n-a fost mai scump decât patria, căreia lovitura uluitoare i-a interzis să se jertfească. Unii ştiu ce vor şi unde merg. Ceilalţi, stau trăzniţi de soartă înaintea prieteniei noastre. Tot ce putem să le dăm cu mâini largi

dyplomatycznej w Bułgarii, ambasadora Eugena Filloti, w której podkreślał, że rusofilia Bułgarów objawi-ła się w miejscowej prasie, wyrażającej satysfakcję z obecności Sowietów w Europie. Rumuński dyplomata pisze, że w środkach masowego przekazu nie ma „nawet jednego słowa ubolewania nad losem Polski, która jednak okazywała tyle przyjaźni Bułgarii”.

W tym czasie Beck wraz ze swoimi zastępcami, Arciszewskim i Szembekiem, przebywał w Rumunii, w Bukareszcie, aby wspierać tranzyt polskiego złota oraz skarbu na Zachód. Jednocześnie Filloti poinformował władze rumuńskie, że w Sofii „publicznie, otwarcie i z sympatią spekuluje się o ewentualnej sowieckiej ofensywie przeciwko naszemu krajowi”! Oburzony Nicolae Iorga opublikował esej „Przed strasznym fatum”, w którym napisał: „Geograficzne fatum ciąży na tym szlachetnym kraju, do którego dołącza tajemnicze fatum historyczne, jakie go tak surowo prześladuje, bez wytchnienia od wieków, a niekończące się bóle narodu odradzają go w cudowny sposób. Z tym krajem mamy przymierze, w które on sam nie wierzył, że powinien je rozwijać, i jeżeli chodzi o obecną wojnę, nie wierzę, aby było poważnie konsultowane, ale wszystkie nasze długowiekowe związki z samym narodem zmuszają nas jako nację do największego podziwu i szczerego współczucia, a dla tych, którzy przybyli szukać naszej gościnności, najbardziej braterskiej postawy”.

Słowa te zostały napisane w momencie, gdy Prezydent RP wraz z członkami rządu in corpore znajdowali się jako uchodźcy w Rumunii obok pierwszych tysięcy cywilów i dziesiątek tysięcy żołnierzy, których przybędzie w następnych miesiącach do około stu tysięcy. Według dobrej tradycji chrześ-cijańsko-prawosławnej, Nicolae Iorga wzywał na łamach swojego czasopisma, aby rumuńska gościnność była widoczna, gdyż „cierpienia brata zasługują na ukojenie”.

W miarę jak rosła fala uchodźców, nie azylantów, jak niedawno napisano w Warszawie, Nicolae Iorga opublikował komentarz: „Nie mamy dostatecznie dużo, aby im dać”, w którym wzywał gorąco do przyjścia z po-mocą dziesiątkom tysięcy Polaków, którzy od kilku tygodni byli gośćmi Rumunów. Oto jak wyglądali oni w oczach komentatora pogrążonego w smutku z powodu tego, co się działo: „Resztki armii przytłoczonej naporem niszczycielskich maszyn znajdują się dzisiaj u nas i na zbawczej granicy są także inni, rozproszeni żołnierze dzielnych oddziałów, które, mimo najwyższej tragedii, wykazały się walecznością w obliczu wszechwładnej techniki. Wraz z nimi mamy tutaj także przedstawicieli wszystkich dziedzin twórczej i natchnionej inteligencji, dla której nie było niczego droższego nad ojczyznę, której oszałamiający cios nie pozwolił na poniesienie ofiary. Jedni wiedzą czego chcą i dokąd idą. Inni stoją jak porażeni przez los naprzeciw naszej przyjaźni. To wszystko, co możemy dać z otwartymi rękoma

24

Polonus 1 / 2016

acestor reprezentanţi ai unei naţiuni de care ne leagă veacuri de luptă pentru ideea creştină şi morala ei. O vom face, şi de un singur lucru mă tem: că totuşi încă n-avem destul pentru a le sta în ajutor”.

Dacă Ambasada Poloniei la București nu a se-sizat aceste lucruri, manifestările lui Iorga au fost remarcate de diplomația germană din România. Chiar în acele momente (la 10 septembrie 1939), Ministerul de Externe german l-a convocat pe consilierul de presă al Legaţiei României la Berlin, O. Cisek, pentru a-i comunica că: „Germania nu este mulţumită de atitudinea presei române, care dă preferinţă comunicatelor, ştirilor şi informaţiilor sosite din Franţa şi Anglia [Havas şi Reuter] şi nu celor din sursă germană [D.N.B]”. Rezulta cert că scopul chemării diplomatului român la Ministerul german de Externe a fost pentru a „se reproşa (României) îndeosebi, articolele d-lui prof. Nicolae Iorga din «Neamul Românesc»” – a informat Bucureștii diplomatul român.

Din cele de mai sus rezultă clar modul în care Germania hitleristă monitoriza „cu lupa” presa românească de vreme ce a făcut chiar propunerea ca autorităţile competente să intervină pe lângă redacţia unui mare cotidian – de preferinţă „Universul” – spre a trimite la Berlin un corespondent de origine etnică română, şi cu totul neinfluenţat, pentru a informa obiectiv opinia publică românească asupra situaţiei din Reich şi regiunile polone ocupate de trupele germane. Se spera ca în acest mod Nicolae Iorga şi alţi publicişti care scriau în mod vădit pro Polonia şi condamnau atacurile inumane germane să fie anihilați.

Ataşamentul lui Iorga pentru cauza poloneză rezultă și din publicarea traducerii poeziei „Viteazului nemuritor”, aparţinând poetului grec Costis Palamas, poem scris la 1897, după înfrângerea oştilor patriei sale, și pe care Iorga îl dedică apărătorilor Varşoviei.

Imediat, în ciclul intitulat „Literatura sabiei”, savantul Iorga a publicat fragmente din creaţia marelui bard polonez Adam Mickiewicz, din poemul de referin-ţă al romantismului polonez şi universal, „Konrad Wallenrod”, însoţind traducerea de un comentariu semnat de Aurel George Stino.

La 30 septembrie, tot în paginile „Neamului Românesc”, realizând că Polonia a fost împărţită de nemţi şi ruşi pe baza înţelegerii de la Moscova dintre Molotov şi Ribbentrop, Nicolae Iorga încearcă să răspundă la întrebarea pe care singur şi-o pune: Cine va fi cel mai mare biruitor? Răspunsul e plin de semnificaţii: „Acela care nu va umili sufletele omenești, a căror răzbunare e cu atât mai cumplită cu cât a trebuit să aştepte mai mult”.

Un alt poem plin de durere semnează şi publică istoricul poet despre castelul Wawel, acel simbol al istoriei poporului polonez, istorie pe care atât de mult şi de profund a înţeles-o profesorul şi istoricul nepereche,

przedstawicielom tego narodu, z którym łączą nas wieki walki o wartości chrześcijańskie i ich moralność. Dokonamy tego, ale obawiam się jednej rzeczy: że nie mamy wystarczająco dużo, aby przyjść im z pomocą”.

Jeśli Ambasada RP w Bukareszcie nie zwróciła na nie uwagi, wystąpienia Iorgi zostały zauważone przez dyplomację niemiecką w Rumunii. Właśnie w tym czasie (10 września 1939 r.) niemieckie Ministerstwo Spraw Zagranicznych wezwało radcę prasowego rumuńskiej legacji w Berlinie Oskara Ciska, aby zakomunikować mu, że: „Niemcy nie są zadowolone z postawy rumuńskiej prasy, która daje pierwszeństwo komunikatom, wiadomościom i informacjom otrzyma-nym z Francji i Anglii [Havas i Reuter], a nie tym ze źródeł niemieckich [DNB]. Celem wezwania dyplomaty rumuńskiego do niemieckiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych było „wypomnienie [Rumunii] zwłaszcza artykułów prof. Nicolae Iorgi w »Neamul Românesc«” – poinformował Bukareszt dyplomata rumuński.

Z powyższego jasno wynika, że hitlerowskie Niemcy wzięły „pod lupę” rumuńską prasę, proponując nawet, aby kompetentne władze interweniowały w redakcji jakiegoś dużego dziennika – najlepiej „Universul” – aby przysłał do Berlina korespondenta narodowości rumuńskiej, całkowicie niepodatnego na wpływy, w celu obiektywnego informowania ru-muńskiej opinii publicznej odnośnie sytuacji w Rei-chu i na terytoriach polskich okupowanych przez oddziały niemieckie. Miano nadzieję, że w ten sposób zniweczone zostaną wysiłki Nicolae Iorgi i innych publicystów, którzy pisali w sposób zdecydowanie propolski i potępiali nieludzkie ataki niemieckie.

Przywiązanie Iorgi do sprawy polskiej dało wyraz także w opublikowaniu tłumaczenia wiersza „Nieśmiertelny rycerz” greckiego poety Kostisa Pala-masa, napisanego w 1897 r. po porażce wojsk greckich, i który Iorga dedykował obrońcom Warszawy.

Zaraz potem w cyklu zatytułowanym „Literatura sabiei” (Literatura miecza) Iorga opublikował fragmenty autorstwa wielkiego polskiego wieszcza Adama Mickiewicza ze sztandarowego poematu romantyzmu polskiego i powszechnego „Konrad Wallenrod”, opa-trzone komentarzem Aurela George Stino.

30 września, również na stronicach „Neamul Românesc”, zdając sobie sprawę z tego, że Polska została podzielona przez Niemców i Rosjan w myśl paktu zawartego w Moskwie między Mołotowem i Ribbentropem, Nicolae Iorga próbuje odpowiedzieć na pytanie, które sam sobie stawia: Kto będzie największym zwycięzcą? Odpowiedź jest pełna znaczeń: „Ten, który nie upokorzy dusz ludzkich, których zemsta jest o tyle okrutniejsza, o ile musieli dłużej czekać”.

Inny, przepojony bólem, wiersz publikuje Nicolae Iorga o zamku na Wawelu, symbolu historii polskiego narodu, historii, którą już od tak dawna zgłębił i zro-zumiał ten wyjątkowy historyk, wieszcz z Vălenii

25

Polonus 1 / 2016

bardul de la Vălenii de Munte. Așa a găsit de cuviință să evoce întâmplările, la 26 octombrie, în „Cuget clar”, faptul că în locul în care „dorm vechii regi şi Piłsudski” este profanat de prezența germană între acele ziduri:

Stau regii de-altădată supt bolta de granit.Pe oase simt cum pasul vrăjmaşului se lasă.Întreaga tragedie a ţării îi apasă,Şi sufletul lor arde ca într-un jar cumplit.Ar vrea să plece în lume ca toţi ai lor, pribegi,Fugind din locuri care acum nu mai sunt sfinte,Căci zidurile înseşi nu li se par întregi, -Dar straja cea tirană le iese înainte.Şi ei se-ntorc în taină, şi trupul cade iarC-un zgomot de durere în groapa profanată;Ca stafii dureroase acolo-n fund dispar, -Căci nici o licărire de zori nu se arată.

Nu cunoaștem ca în alte părți istorici și literați de talia lui Iorga să fi scris asemenea poeme consacrate Poloniei în clipele ei cele mai negre din istoria ei. Uitarea acestor sentimente și fapte devine un sacrilegiu.

Cu câteva luni înainte să fi fost răpus de asasini, războiul – care îl copleşea, care nu îi dădea pace, l-a descris Iorga ca pe un vânt, venind de departe „din câmpul plin de ruine”, „şi-aduce cu dânsul aburi de sânge/ În ceaţa ce vine”. Iată cum în nici un chip bardul de la Vălenii de Munte nu uita tragedia poloneză! Cu puțin timp înainte de a fi omorât în chinuri groaznice la Strejnic, dramaturgul cu atâtea piese istorice scrise a publicat pe Eschil – „Prometeu înlănţuit ”– în traducerea lui. Nu știm de data aceasta dacă Polonia sau El – Iorga – era Promoteul înlănțuit?!...

În mai și iunie 2014 am fost la Cracovia pentru ultima documentare în vederea publicării monografiei consacrate Mareșalului Józef Piłsudski, apărută la 80 de ani de la moartea Eroului Polonez, în mai 2015. Printre altele, doream să aflu în ce măsură și ce se mai cunoaște în Polonia despre atitudinea și manifestările filopoloneze ale lui Iorga, dacă Academia Umiejętności are ceva ecouri despre cele întreprinse de el, cunoscut fiind faptul că în 1924 a fost oaspetele autorităților poloneze împreună cu soția și secretarul personal. În această Romă slavă – cum a denumit Mickiewicz orașul Cracovia, nu se află nici cel mai mic semn sau indiciu. Speram să se fi făcut cel puțin cât s-a făcut în România despre poeta Kazimiera Iłłakowiczówna, la Cluj. Nimic! Reciprocitatea nu mai funcționează. Avem în schimb centre culturale în cele două capitale. Polonezii nu trebuie să uite niciodată faptul că în 1939, în timp ce în presa franceză și engleză se scria: Nu vrem să murim pentru Gdańsk, Iorga – prin scrierile sale repetate – chema națiunea română să se solidarizeze cu Polonia, să îi ajute pe refugiații polonezi cu tot ce au mai bun, să primească năpăstuitul popor polonez cu pâine și sare!

de Munte. W taki sposób uznał za stosowne ukazać wydarzenia 26 października w „Cuget clar”, pisząc, że miejsce, w którym „spoczywają dawni królowie i Pił-sudski” jest sprofanowane niemiecką obecnością w tych murach:

Stoją niegdysiejsi królowie pod granitowym sklepieniem. Ich kości czują kroki nieprzyjaciela. Przygnębia ich cała tragedia kraju,A dusza ich płonie jak w straszliwym żarze.Chcieliby pójść w świat, jak wszyscy tułacze,Uciekając z miejsc, które już nie są święte,Gdyż mury te nie wydają im się pewne –A straż tyrańska wychodzi im naprzeciw.I wracają w ciszy, a ciało znów pada Z bolesnym hałasem do zbezczeszczonego grobu;Jak bolesne upiory giną tam w dole – Gdyż żaden prześwit zorzy im się nie ukazuje.

Nie wiem, czy gdziekolwiek indziej historycy i literaci na miarę Iorgi stworzyli podobne wiersze poświęcone Polsce, w najczarniejszych momentach jej historii. Niepamięć o takich uczuciach i czynach jest świętokradztwem.

Kilka miesięcy przed śmiercią, wojnę – która go przytłaczała i nie dawała mu spokoju, Iorga opisał jako wiatr z daleka, „z pola pełnego ruin”, który „przynosi opary krwi/ We mgle, która przychodzi”. W żaden sposób wieszcz z Vălenii de Munte nie zapominał o polskiej tragedii! Krótko przed jego bestialskim zamordowaniem w Strejnic, autor tak wielu utworów historycznych opublikował także tłumaczenie „Prometeusza w okowach” Ajschylosa. Tym razem trudno powiedzieć, czy to Polska czy on sam – Iorga był tym skowanym Prometeuszem?!

W maju i czerwcu 2014 r. przebywałem w Krako-wie w celu ostatniej dokumentacji przed opublikowa-niem monografii poświęconej Józefowi Piłsudskiemu, która ukazała się w maju 2015 r., w 80. rocznicę śmierci tego wielkiego polskiego bohatera. Chciałem także sprawdzić, w jakiej mierze znana jest propolska postawa i wystąpienia Iorgi, czy Akademia Umiejętności posiada jakieś wiadomości o jego działalności, gdyż znany jest fakt, że w 1924 r., wraz z żoną i osobistym sekretarzem, był gościem władz polskich. W tym Rzymie słowiańskim – jak nazwał Kraków Adam Mickiewicz, nie znajduje się nawet najmniejszy znak lub wskazówka. Miałem nadzieję, że zrobiono chociaż tyle, ile w Rumunii, w Klużu dla poetki Kazimiery Iłłakowiczówny. Nic! Wzajemność już nie funkcjo-nuje. Mamy za to instytuty kultury w obu stolicach. Polacy nigdy nie powinni zapomnieć faktu, że kiedy w 1939 r. prasa francuska i angielska pisały: nie chcemy umierać za Gdańsk, Iorga w wielu swoich artykułach wzywał naród rumuński do solidarności z Polską, do pomocy uchodźcom ze wszystkim co najlepsze, do przyjęcia prześladowanego narodu polskiego chlebem i solą! Tylko Jan Paweł II nie zapomniał o tym, będąc

26

Polonus 1 / 2016

Doar Papa Ioan Paul al II-lea n-a uitat acest lucru, fiind primul polonez, care la acest nivel și atât de articulat a mulțumit public, în mai 1999, cu ocazia primei vizite făcute într-o țară ortodoxă și al cărui pământ l-a sărutat. Cât de important a fost mesajul dat se știe că, după slujba ținută în parcul Izvor, acolo unde mulțimea a strigat: Unitate! Unitate! – Ioan Paul al II-lea a spus: „Aici am trecut pragul speranței” – exprimându-și bucuria că a fost în „Grădina Maicii Domnului”. Am propus autorităților ploieștene – cu prilejul festivității marcării Zilei Independenței Poloniei, în sala Nicolae Iorga din Palatul Culturii din Ploiești – să contribuie, ca în memoria marelui istoric, la Cracovia, să se înalțe un monument care să cinstească fapta și numele istoricului de la Vălenii de Munte. Același mesaj îl reiau și azi, în forul celui de al XIX-lea Congres al Spiritualității Românești de la Alba Iulia*.

Nicolae Mareș* Alocuțiune rostită la Alba Iulia la 30 noiembrie 2015.

pierwszym Polakiem, który publicznie, na takim poziomie i tak wyraźnie podziękował w maju 1999 r. w czasie pierwszej wizyty w kraju prawosławnym, którego ziemię ucałował, a podczas której po Mszy św. w parku Izvor wołano: Jedność! Jedność! Podczas tej pamiętnej wizyty powiedział między innymi: „Tutaj został przekroczony próg nadziei”, wyrażając radość z pobytu w tym „Ogrodzie Maryi”. Polacy i chrześ-cijanie z całego świata wiedzą, co znaczą te słowa. Zaproponowałem władzom w Ploieşti – z okazji ob-chodów Święta Niepodległości Polski, które miało miejsce w Pałacu Kultury w Ploieşti, w sali im. Nicolae Iorga, aby przyczynili się do wzniesienia w Krakowie pomnika tego wielkiego uczonego z Vălenii de Munte, przypominającego jego czyny i imię. To samo przesłanie podejmuję także dzisiaj, na forum XIX Kongresu Duchowości Rumuńskiej w Alba Iulia*.

Tłum. B. Breabăn* Przemówienie wygłoszone w Alba Iulia 30 listopada 2015 r.

WROCŁAW EUROPEJSKĄ STOLICĄ KULTURY 2016

Ideą Europejskiej Stolicy Kultury jest wza-jemne poznanie, zbliżenie i dialog międzykulturalny Europejczyków. ESK stanowi ważny element poszuki-wania nowej tożsamości zjednoczonej Europy. Idea, by użyć kultury do głębszego zintegrowania Europejczyków zrodziła się 13 czerwca 1985 r. podczas spotkania Rady Unii Europejskiej. Przedstawiła ją grecka minister kultury Melina Mercouri. Co roku typowane są dwa państwa z Unii Europejskiej, z których chętne miasta na dziewięć lat wcześniej składają swoje kandydatury. Spośród zgłoszonych miast Unia Europejska wybiera po jednym z obu państw. Miasta kandydackie muszą spełnić szereg warunków przewidzianych w aktach prawa unijnego – m.in. promowanie własnej kultury poprzez Ambasa-dora Kultury, czyli twórcy silnie związanego z mias-tem, współpracę międzynarodową, akcentowanie eu-ropejskich wartości oraz prowadzenie działań kultu-ralnych promujących miasto i region. 21 czerwca 2011 r. tytuł Europejskiej Stolicy Kultury na rok 2016 został przyznany miastom Wrocław w Polsce i San Sebastian w Hiszpanii. W lipcu 2012 r. powstała oficjalna instytucja odpowiedzialna za przygotowanie Wrocławia do obchodów ESK 2016. Do przygotowania programu artystycznego miasto Wrocław zaprosiło ośmiu kuratorów. Każdy z nich jest ekspertem w jednej z ośmiu dziedzin sztuki i każdy z nich odpowiedzialny jest za stworzenie programu z danej dziedziny na rok 2016. Kuratorzy i ich dziedziny

WROCŁAW – CAPITALĂ EUROPEANĂ A CULTURII 2016

Ideea de Capitală Europeană a Culturii este aceea de cunoaştere reciprocă, de apropiere şi de dialog intercultural al europenilor. CEC constituie un element important în căutarea noii identităţi a Europei unite. Ideea de a folosi cultura pentru o integrare mai profundă a europenilor s-a născut pe 13 iunie 1985, în timpul întâlnirii Consiliului Uniunii Europene. A prezentat-o Melina Mercouri, ministrul grec al culturii. În fiecare an sunt desemnate două ţări ale Uniunii Europene din care oraşele dornice de a fi desemnate îşi depun candidatura cu 9 ani mai devreme. Dintre oraşele anunţate, Uniunea Europeană alege câte unul din cele două ţări. Oraşele candidate trebuie să îndeplinească o se-rie de condiţii prevăzute în actele dreptului comunitar – printre altele promovarea propriei culturi printr-un Ambasador al Culturii, un creator puternic legat de oraş, colaborarea internaţională, accentuarea valorilor europene, precum şi organizarea de activităţi culturale care promovează oraşul şi regiunea. Pe 21 iunie 2011, titlul de Capitală Europeană a Culturii pentru anul 2016 a fost acordat oraşelor Wrocław din Polonia şi San Sebastian din Spania. În iulie 2012, a fost înfiinţată o instituţie oficială răspunzătoare de pregătirea oraşului Wrocław pentru celebrarea CEC 2016. Pentru pregătirea programului artistic Wrocław a invitat 8 curatori. Fiecare dintre ei este expert în unul din cele opt domenii ale artei şi fiecare dintre ei este răspunzător pentru crearea programului în domeniul dat pentru anul 2016. Curatorii şi domeniile lor sunt:

27

Polonus 1 / 2016

to: architektura, literatura, film, muzyka, performance, opera, sztuki wizualne i teatr. Miasto przygotowało wiele koncertów, ulicz-nych happeningów, wystaw, paneli naukowych i przed-stawień. Tytuł Stolicy Europejskiej Kultury wzmocni wizerunek miasta zarówno w kraju, jak i za granicą, przyciągnie nowych inwestorów, a także przyczyni się do rozwoju całego regionu. Wrocław otrzyma nagrodę pieniężną im. Meliny Mercouri w wysokości 1,5 mln. Euro, która zostanie wykorzystana na rozwój turystyki kulturalnej. W 2016 r. Wrocław będzie pełnił również funkcję Światowej Stolicy Książki UNESCO. Międzynarodowa komisja selekcyjna, obradująca 24 czerwca ubiegłego roku w siedzibie UNESCO w Paryżu, podjęła decyzję o przyznaniu Wrocławowi tytułu Światowej Stolicy Książki w 2016 r. W uzasadnieniu zwrócono uwagę na wyjątkowe atuty programu na rzecz promocji książki i czytelnictwa, przygotowanego przez Wrocław w kontekście pełnienia funkcji Światowej Stolicy Książki. Doceniono różnorodność i jakość programu skierowanego na aktywizację społeczności lokalnych, a także wspieranie branży wydawniczej, księgarskiej oraz bibliotek na poziomie miejskim, regionalnym i mię-dzynarodowym. Wrocław czeka na turystów. Każdy ma tam szanse na przeżycie wielu emocjonujących chwil.

arhitectură, literatură, film, muzică, performanță, operă, arte vizuale şi teatru. Oraşul a pregătit multe concerte, happeninguri de stradă, expoziţii, dezbateri ştiinţifice şi spectacole. Titlul de Capitală a Culturii Europene întăreşte imaginea oraşului atât în ţară, cât şi în străinătate, atrage investitori noi şi va contribui la dezvoltarea întregii regiuni. Wrocław va primi un premiu bănesc „Melina Mercouri” în sumă de 1,5 milioane de Euro, care va fi folosit pentru dezvoltarea turismului cultural. În 2016, Wrocław va îndeplini, de asemenea¸ funcţia de Capitală Mondială a Cărţii UNESCO. Comisia internaţională de selecţie deliberând, pe 24 iunie anul trecut la sediul UNESCO din Paris, a luat hotărârea de a acorda titlul de Capitală Mondială a Cărții pentru 2016 oraşului Wrocław. Ca justificare, a fost atrasă atenţia asupra atuurilor excepţionale ale programului pentru promovarea cărţii şi a lecturii, pregătite de către Wrocław în contextul îndeplinirii funcţiei de Capitală Mondială a Cărţii. A fost apreciată diversificarea şi calitatea programului recomandat pentru activizarea comunităţilor locale, precum şi sustinerea branşei editoriale, a industriei cărţii şi a bibliotecilor la nivel urban, regional şi internațional. Wrocław aşteaptă turiştii. Fiecare are acolo o şan-să de a trăi momente emoţionante.

LEKCJA HISTORII Wielokrotnie planowaliśmy podróż na Kresy. Omawialiśmy ten zamiar nawet w ramach Domu Polskiego, ale jakoś do tego nie doszło. Wychowani na lekturach Sienkiewicza chcieliśmy zobaczyć te wszystkie miejsca związane z historią Polski, związane z wielkimi bitwami, twierdzami i fortyfikacjami. Mnie osobiście udało się „załapać” na wycieczkę, w której uczestniczyli wykładowcy Uniwersytetu Warszawskiego, a wśród nich profesor historii, specjalizujący się w Kresach. Wyjazd ten to lekcja historii w pigułce. Wycieczka ta sprawiła, że nazwiska i miejsca znane z podręczników historii i literatury stały się bliższe i nie tak abstrakcyjne. Lwów, Żółkiew, Krzemieniec, Kamieniec Podolski – choć dzisiaj znajdują się poza granicami Polski – są znane prawie każdemu Polakowi. Wystarczy wymienić nazwiska osób urodzonych na Kresach, by zdać sobie sprawę z ogromnej wagi, jaką ziemie te dla polskiej kultury miały i mają. Bo to z ojczystej ziemi przecież biją źródła najbardziej prywatnej wrażliwości człowieka, które kształtują jego życie i jego dzieła. A Kresy to ziemia Słowackiego, Reja, Moniuszki, Kościuszki, Bora Komorowskiego, Rydza Śmigłego, hetmana Żółkiewskiego i wielu, wielu innych. Tu czujemy ducha naszych przodków, tu rozumiemy, co znaczy Rzeczpospolita Wielu Narodów,

LECŢIA DE ISTORIE De multe ori am planificat o călătorie în „Kresy” (ținuturile de la granița sud-estică a Coroanei). Acest proiect l-am discutat chiar în cadrul Casei Polone, dar fără rezultat. Crescuţi cu lecturile lui Sienkiewicz, am vrut să vedem aceste locuri legate de istoria Poloniei, legate de marile bătălii, cetăţile, fortificaţiile. Personal am reuşit să „prind” o excursie la care au participat cadre didactice ale Universităţii din Varşovia, printre ei un profesor de istorie specializat în „Kresy”. Această călătorie a fost o lecţie de istorie în tabletă. Excursia aceasta a făcut ca nume şi locuri cunoscute din manualele de istorie şi din literatură să devină mai apropiate şi nu atât de abstracte. Lvov, Jovkva, Kremeneț, Camenița – chiar dacă astăzi se află în afara graniţelor Poloniei, sunt cunoscute aproape fiecărui polonez. Ajunge să enumerăm numele personalităţilor născute în „Kresy”, ca să ne dăm seama cât de importante au fost aceste pământuri pentru cultura polonă. Pentru că doar din pământul patriei răzbat cele mai veridice izvoare ale sensibilităţii omului, care îi modelează viaţa şi opera. Dar „Kresy” reprezintă pământul lui Słowacki, Rej, Moniuszko, Kościuszko, Bór Komorowski, Rydz Śmigły, al hatmanului Żółkiewski şi al multor altora. Aici simţim spiritul înaintaşilor noştri, aici înţelegem

Barbara Breabăn

28

Polonus 1 / 2016

ce înseamnă Polonia Multor Naţiuni, patria cazacilor de odinioară, a ucrainenilor contemporani, a evreilor, a armenilor şi în primul rând a tuturor polonezilor – ţărani, nobili şi reprezentanţi ai magnaților. Aici ne putem scufunda în mitul „kresovian”, unde legenda şi literatura se amestecă cu istoria Poloniei şi a Ucrainei, cu istoria evreiască şi cea armeană. Scriind cândva un articol despre hatmanul Stanisław Żółkiewski care a murit la Moghilău, în timpul retragerii după lupta de lângă Țuţora, mă gândeam să ajung la Jovkva (în polonă Żółkiew) ca să aduc un omagiu acestui mare erou. După mulţi ani am reuşit. Preotul polonez ne-a deschis cripta – mausoleum a fa-miliei Żółkiewski şi Sobieski. Sarcofagul era acoperit cu flori proaspete, albe şi roşii. Oraşul, neîngrijit, iar castelul – reşedinţă a familiei Żółkiewski şi locul preferat al regelui Jan III Sobieski, în permanentă reconstrucţie. Alt loc care m-a impresionat a fost Kremeneț, fosta capitală ştiinţifică şi culturală a regiunii Volânia. Aici, datorită strădaniei lui Tadeusz Czacki şi Hugo Kołłątaj, a fost înfiinţat renumitul Liceu din Kremeneț. Unul dintre profesorii lui a fost Euzebiusz Słowacki, tatăl lui Juliusz Słowacki, care a fost elevul acestui liceu. Școala trebuia să îndeplinească rolul de centru educaţional şi cultural, oferind educaţie de la cea elementară, prin medie, profesională, până la cele semi-superioare. Scopul ei a fost pregătirea elitelor pentru această parte a Regatului. Liceul se mândrea cu propria tipografie, precum şi cu o bibliotecă bogată bazată pe colecţia lui Stanisław August Poniatowski. În anul 1825, biblioteca avea 31 de mii de volume. După eşecul insurecţiei din noiembrie, Liceul din Kremeneț a fost închis de către autorităţile ţariste. O parte din personal şi majoritatea bunurilor au fost preluate de Universitatea din Kiev care se înfiinţa, iar biblioteca liceului – una din cele mai de preţ şi cele mai bogate în Polonia de atunci, precum şi galeria de tablouri a lui Stanisław August Poniatowski au fost jefuite şi mutate la Kiev. Această bibliotecă a constituit începutul pentru crearea Bibliotecii Naţionale a Ucrainei din Kiev. În anul 1836, în clădirea Liceului a fost înfiinţat seminarul ortodox, iar astăzi acolo funcţionează o Școală Pedagogică. Pentru a nu perturba procesul de învăţământ, intrăm în bibliotecă, ne uităm în sala profesorilor, ne plimbăm pe coridoarele liceului, gândindu-ne la eminenţii lui absolvenţi. Școala a dat mulţi poeţi şi oameni de ştiinţă de renume pentru acele vremuri. Unul dintre cei mai cunoscuţi a fost Ernest Malinowski, creatorul căilor ferate în Munţii Anzi, în Peru. La Kremeneț, în conacul în care s-a născut Juliusz Słowacki, se află unicul muzeu din lume dedicat poetului, cu o expoziţie permanentă intitulată „«Ora gândurilor» lui Juliusz Słowacki” . Titlul expoziţiei este legat de poemul lui Słowacki, „Ora gândurilor”, scris în 1833. În muzeu se pot vedea autografe şi cărţile lui

ojczyzna niegdysiejszych Kozaków, współczesnych Ukraińców, Żydów, Ormian i przede wszystkim Polaków – chłopów, szlachty i magnaterii. Tu można zanurzyć się w kresowym micie, w którym legenda i literatura miesza się z historią polską i ukraińską, żydowską i ormiańską. Pisząc kiedyś artykuł o hetmanie Stanisławie Żółkiewskim, który zginął pod Mohyłowem, podczas odwrotu spod bitwy pod Cecorą, myślałam, aby dotrzeć do Żółkwi i oddać hołd temu wielkiemu bohaterowi. Po wielu latach udało się. Polski ksiądz otworzył nam kryptę – mauzoleum rodu Żółkiewskich i Sobieskich. Sarkofag pokryty świeżymi białymi i czerwonymi kwiatami. Samo miasto zaniedbane, a zamek – siedziba rodu Żółkiewskich i ulubione miejsce króla Jana III Sobieskiego, w ciągłej odbudowie. Innym miejscem, które zrobiło na mnie duże wrażenie, był Krzemieniec, który był naukową i kul-turalną stolicą Wołynia. To tutaj dzięki wysiłkom Tadeusza Czackiego i Hugona Kołłątaja powstało słyn-ne Liceum Krzemienieckie. Jednym z jego wykła-dowców był Euzebiusz Słowacki, ojciec Juliusza Słowackiego, także ucznia tego liceum. Szkoła miała pełnić funkcję ośrodka edukacyjnego i kulturalnego, oferując wykształcenie od elementarnego, poprzez średnie, zawodowe, aż do półwyższego. Jej zadaniem było przygotowanie elit dla tej części Rzeczypospolitej. Liceum szczyciło się własną drukarnią oraz bogatą biblioteką opartą na księgozbiorze Stanisława Augusta Poniatowskiego. W 1825 r. biblioteka posiadała 31 tys. ksiąg. Po upadku powstania listopadowego Liceum Krzemienieckie zostało zamknięte przez władze carskie. Część kadry oraz większość majątku szkoły wchłonął tworzący się właśnie Uniwersytet Kijowski, natomiast biblioteka krzemieniecka – jedna z najcenniejszych i najbogatszych w ówczesnej Polsce, oraz galeria obrazów Stanisława Augusta Poniatowskiego zostały zrabowane i umieszczone w Kijowie. Biblioteka ta stała się początkiem dla utworzenia Narodowej Biblioteki Ukraińskiej w Kijowie. W 1836 r. w budynku liceum utworzono prawosławne seminarium duchowne, a dzi-siaj mieści się tam Szkoła Pedagogiczna. Nie przeszkadzając w procesie nauczania wcho-dzimy do biblioteki, zaglądamy do pokoju nauczy-cielskiego, spacerujemy po korytarzach liceum, roz-myślając o jego wybitnych absolwentach. Szkoła wykształciła wielu słynnych poetów i uczonych tam-tych czasów. Jednym z bardziej znanych jest Ernest Malinowski, twórca transandyjskiej kolei w Peru. W Krzemieńcu, w dworku, w którym urodził się Juliusz Słowacki, znajduje się jedyne na świecie muzeum poświęcone poecie, ze stałą wystawą zaty-tułowaną „Juliusza Słowackiego »Godzina myśli«”. Tytuł ekspozycji nawiązuje do poematu Słowackiego „Godzina myśli” z 1833 r. W muzeum można oglądać

29

Polonus 1 / 2016

autografy i książki Słowackiego, jego rysunki, por-trety malarskie jego rodziny. Każde pomieszczenie symbolicznie przedstawia jeden z okresów życia poety. Poprzez Podhorce, Wiśniowiec, Trembowlę, Skałę Podolską, Czortków dojeżdżamy do Kamieńca Podolskiego – królewskiego miasta Korony Królestwa Polskiego. Z uwagi na ciągłe napady wojsk tureckich miasto od początku XVII w. określano jako przedmurze chrześcijaństwa oraz jako „Bramę do Polski”. 12 sier-pnia 1672 r. sułtan Mehmed IV oblegał Kamieniec z armią, której liczebność wielokrotnie przekraczała si-ły polskie. Po krótkim oblężeniu miasto zostało zdobyte. Podczas rządów tureckich Kamieniec został zrujnowany i wyludniony. Liczba budynków zmniejszyła się z 800 do 170. Zgodnie z postanowieniami pokoju w Karło-wicach, 12 września 1699 r. miejscowość została przekazana Polakom. Pozostałością z czasów tureckich w Kamieńcu jest minaret przy katedrze św. Piotra i Pawła. Po odzyskaniu miasta, zgodnie z traktatem pokojowym, minaret z półksiężycem pozostawiono. W 1756 r. ustawiono na nim sprowadzoną z Gdańska figurę Matki Boskiej, mierzącą 4,5 metra, stojącą na ku-li i księżycu. Katedra kamieniecka jest jedynym na świecie kościołem katolickim, przed którym stoi minaret. W kościele dominikanów zachowała się z kolei kamienna konstrukcja ambony – minbar z cza-sów tureckich. Odwiedziliśmy wiele innych zamków i pałaców – rezydencji polskich rodów magnackich. Jedne z nich są odnowione (Wiśniowiec), inne popadają w ruinę (Skała Podolska, Buczacz). Polskie Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego finansuje remonty kościołów, w których w większości pracują polscy księża. Każda donacja jest mile widziana, gdyż skraca okres odnowy. Zdewastowane kościoły powoli wracają do swojej świetności, do czego przyczyniają się również polscy studenci z wyspecjalizowanych uczelni. Nie wspomniałam o Lwowie. To miasto za-sługuje na oddzielny artykuł. Jest piękne, odnowione i gościnne. Odwiedza je coraz więcej turystów, krajo-wych i zagranicznych. Nic dziwnego, że Austriacy wyb-rali je na stolicę Galicji. Ale o nim może innym razem. Kresy to południowo-wschodnie ziemie dawnej Rzeczypospolitej, utracone w wyniku zaborów na rzecz Imperium Rosyjskiego. W świadomości Polaków były określoną rzeczywistością przypominającą dni chwały i potęgi, ale także klęski i męczeństwa. Zostały utrwalone w micie kształtowanym głównie przez literaturę od XVII w., zgodnie z którym był to obszar stanowiący szkołę polskiego rycerstwa i jego etosu. Kresy dzisiaj to nie tyle miejsce, co duch, styl myślenia i definiowania samego siebie. Po 1945 r.

Słowacki, desenele lui, portretele familiei lui. Fiecare încăpere, în mod simbolic, prezintă o perioadă din viaţa poetului. Prin Pidhirți, Vîșniveț, Terebovlea, Skala Podilska, Ciortkiv ajungem la Camenița, oraşul regal al Coroanei Regatulul Polonez. Din cauza atacurilor permanente ale armatei turce, oraşul de la începutul secolului al XVII-lea era numit apărătorul creştinătăţii sau „Poarta spre Polonia”. Pe 12 august 1672, sultanul Mehmed al IV-lea a asediat Camenița cu o armată al cărei număr depăşea de mai multe ori forţele poloneze. După un scurt asediu, oraşul a fost cucerit. În timpul dominaţiei turce, oraşul a fost ruinat şi depopulat. Numărul clădirilor a scăzut de la 800 la 170. Conform tratativelor de pace de la Karlowitz, pe 12 septembrie 1699, localitatea a fost predată polonezilor. O rămăşiţă din timpul ocupaţiei turceşti de la Camenița este minaretul de lângă catedrala Sf. Petru şi Paul. După recucerirea oraşului, conform tratatului de pace, minaretul cu semilună a rămas. În anul 1756 pe el a fost pusă statuia Maicii Domnului de 4,5 m înălţime, adusă din Gdańsk, care stă pe glob şi pe lună. Catedrala din Camenița este o biserică catolică, unică în lume, în faţa căreia se află un minaret. În biserica dominicanilor, în schimb, s-a păstrat construcţia de piatră a amvonului – minbar, din vremurile ocupaţiei turce. Am vizitat multe alte castele şi palate – reşedinţe ale familiilor aristocratice poloneze. Unele dintre ele sunt renovate (Vîșniveț), altele cad în ruină (Skala Podilska, Buceaci). Ministerul Culturii şi al Patrimoniului Naţional din Polonia finanţează restaurarea bisericilor, în care, în majoritate, lucrează preoţi polonezi. Fiecare donaţie e binevenită pentru că scurtează perioada renovării. Bisericile devastate revin încet la splendoarea de odinioară; la aceasta contribuie şi studenții polonezi de la facultăţile specializate. N-am pomenit de Lvov. Acest oraş merită un articol separat. Este frumos, refăcut şi ospitalier. Este vizitat din ce în ce de mai mulți turişti, din ţară şi de peste hotare. Nu e de mirare că austriecii l-au ales drept capitală a Galiţiei. Poate despre el cu altă ocazie. „Kresy” înseamnă pământul de sud-est al vechiului Regat, pierdut în urma împărţirii Poloniei în favoarea Imperiului Rus. În mentalitatea polonezilor, „Kresy” erau o anumită realitate care le amintea de zilele de glorie şi de putere, dar şi de înfrângeri şi martiriu. S-au păstrat în mitul format, în general, de literatură, începând din secolul al XVII-lea, conform căruia aceasta a fost o zonă de şcoală a cavalerismului polonez şi a etosului său. „Kresy” astăzi nu înseamnă doar un loc anume, ci spiritul, stilul de a gândi şi de a se defini pe sine însuşi.

30

Polonus 1 / 2016

31

Ultimul înscris pe Lista Patrimoniului Mondial UNESCO a avut loc în anul 2013. Ministrul Culturii şi Patrimoniului Naţional de atunci, Bogdan Zdrojewski a spus: „Problematica legată de ocrotirea patrimoniului național este un element important al politicii de dez-voltare a statului. De aceea, partea polonă şi ucraineană, din 2009, s-au străduit ca bisericile din lemn să se găsească pe prestigioasa listă a UNESCO. Efectul acestei colaborări este un succes, aşa cum este apreciată

16 DREWNIANYCH CERKWI – POLSKICH I UKRAIŃSKICH

16 BISERICI DIN LEMN – POLONEZE ȘI UCRAINENE

Cerkiew św. Paraskiewy w KwiatoniuŹródło: krajoznawcy.info.pl; Autor: M. Raczkowska

Cerkiew św. Jakuba Młodszego Apostoła w Powroźniku

Autor:mzopw, pl.wikipedia.org

Ostatni wpis na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO miał miejsce w 2013 r. Ówczesny Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Bogdan Zdrojewski powiedział wtedy: „Zagadnienia związane z ochroną dziedzictwa narodowego są bardzo ważnym czynnikiem polityki rozwoju państwa. Dlatego właśnie strona polska i ukraińska od 2009 roku prowadziły starania o to, by drewniane cerkwie znalazły się na prestiżowej liście UNESCO. Efektem tej współpracy jest sukces,

Polonus 1 / 2016

Żólkiew – grobowiec hetmana Stanisława ŻółkiewskiegoAutor: Stako, pl.wikipedia.org

Minaret w Kamieńcu PodolskimFoto: B. Breabăn

termin ten stał się jednoznacznym określeniem dawnych ziem Rzeczypospolitej, które Jałta pozostawiła poza wschodnimi granicami Polski.

Barbara Breabăn

După anul 1945, termenul acesta a devenit sinonim cu pământurile de altădată ale Poloniei vechi, pe care Ialta le-a lăsat în afara graniţei de est a Poloniei.

Polskie obiekty na liście światowego dziedzictwa UNESCO Obiective poloneze pe lista patrimoniului UNESCO

PIĘKNA NASZA POLSKA CAŁA

FRUMOASĂ ESTEPOLONIA NOASTRĂ

jakim jest ich docenienie przez międzynarodową społeczność. Dzięki temu te niezwykle cenne obiekty zyskają dodatkową promocję”.

Nowy seryjny wpis na Listę obejmuje osiem obiektów z terenu Polski. Są to: cerkiew św. Para-skiewy w Radrużu, cerkiew Narodzenia Przenaj-świętszej Bogurodzicy w Chotyńcu, cerkiew św. Mi-chała Archanioła w Smolniku, cerkiew św. Michała Archanioła w Turzańsku (wszystkie na Podkarpa-ciu) oraz cerkiew św. Jakuba Młodszego Apostoła w Powroźniku, cerkiew Opieki Bogurodzicy w Ow-czarach, cerkiew św. Paraskiewy w Kwiatoniu, cer-kiew św. Michała Archanioła w Brunarach Wyżnych (wszystkie w Małopolsce). Pozostałe osiem znajduje się po ukraińskiej stronie.

Cerkwie zlokalizowane są w północnej strefie Karpat Zachodnich. Najstarsze pochodzą z końca XV i początku XVI w. Świątynie te stanowią najdoskonal-sze osiągnięcia drewnianej architektury cerkiewnej swych czasów, do dziś zdumiewając skomplikowanymi rozwiązaniami konstrukcyjnymi. Różnorodność form i typów, doskonałość ciesielskich rozwiązań kon-strukcyjnych oraz odmienność stylistyczna – to właśnie wyróżnia drewniane budownictwo cerkiewne w ob-szarze polskich i ukraińskich Karpat od drewnianego budownictwa sakralnego pozostałej części Europy.

Obecnie na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO znajduje się 14 obiektów z terenu Polski. Na tym kończymy cykl artykułów poświęconych najważniejszym zabytkom materialnym i przyro-dniczym Polski, mając nadzieję, że wkrótce pojawią się nowe, tak samo piękne i warte odwiedzenia. Jednak jeszcze nie rozstajemy się z Listą UNESCO, gdyż rozpoczynamy nową serię zatytułowaną „Pamięć Świata”. Jest to międzynarodowy projekt sygnowany przez UNESCO, a jego celem jest podejmowanie działań służących zachowaniu i udostępnieniu ważnych dla świata dokumentów.

de către comunitatea internaţională. Datorită acestui fapt aceste obiective extraordinar de preţioase vor că-păta o promovare suplimentară”. Noul înscris pe Listă, cuprinde 8 obiective de pe teritoriul Poloniei. Acestea sunt: biserica Sf. Parascheva din Radruż, biserica Naşterii Preacuratei Născătoare de Dumnezeu din Chotyniec, biserica Sf. Arhanghel Mihail din Smolnik, biserica Sf. Arhanghel Mihail din Turzańsk (toate din Subcarpatia), precum şi biserica Sf. Iacob cel Mic Apostolul din Powroźnik, biserica Ocrotirii Născătoarei de Dumnezeu din Owczary, biserica Sf. Parascheva din Kwiatoń, biserica Sf. Mihail Arhanghel din Brunary Wyżne (toate din Polonia Mică). Celelalte 8 se află pe partea ucraineană a graniţei. Bisericile sunt localizate în zona de nord a Carpaţilor Occidentali. Cele mai vechi provin de la sfârşitul secolului al XV-lea și începutul secolului al XVI-lea. Aceste biserici constituie cele mai desăvârşite realizări ale arhitecturii bisericeşti din lemn a acelor timpuri, care până astăzi surprind prin soluţiile de construcţii complicate. Diversitatea formelor şi a ti-purilor, perfecţiunea rezolvării dulghereşti a con-strucţiilor, precum şi diversitatea stilistică – toate acestea disting arhitectura sacrală din lemn pe teritoriul polonez şi ucrainean al Carpaţilor de construcţiile sacrale din lemn din alte zone ale Europei. În prezent pe Lista Patrimoniului Mondial UNESCO se află 14 obiective de pe teritoriul Poloniei. Cu aceasta încheiem ciclul de articole dedicate celor mai importante monumente materiale şi naturale ale Poloniei, având speranţa că în curând vor apărea altele, la fel de frumoase şi care merită să fie vizitate. Încă nu ne despărţim de Lista UNESCO, pentru că începem o serie nouă intitulată „Memoria Lumii”. Acesta este un proiect internaţional asumat de către UNESCO, iar scopul lui este organizarea acţiunilor care servesc păstrării şi punerii la îndemână a documentelor importante pentru lume.

Cerkiew Opieki Bogurodzicy w OwczarachAutor: Thor, fotopolska.eu

Barbara Breabăn

32

Polonus 1 / 2016

Cerkiew św. Michała Archanioła w SmolnikuŹródło: zbyrek.flog.pl

Akcja „Święta na Bukowinie”

Kiedy we wrześniu ubiegłego roku Michał Torz, dziennikarz portalu wDolnymŚląsku.pl, czasowo mieszkający i pracujący w Klużu zaproponował Związkowi Polaków w Rumunii zbiórkę darów dla dzieci polonijnych z Bukowiny, z pewnością sam nie przewidywał, że przybierze ona takie rozmiary. Zapoczątkował ją w październiku. Zaangażowało się w nią w krótkim czasie przede wszystkim Towarzystwo Miłośników Kultury Kresowej we Wrocławiu z jego prezesem Jerzym Rudnickim, który zajmował się organizacją zbiórki, ale także samorządy, parafie, organizacje pozarządowe, firmy oraz szkoły, jak gimnazja nr 18 i 29 z Wrocławia czy Szkoła Podstawowa im. św. Jadwigi Śląskiej w Żernikach Wrocławskich. Nie sposób wymienić wszystkich, którzy włączyli się do akcji. Utworzono około dziesięciu punktów zbiórek. Akcję można było śledzić na bieżąco, a potem także podróż i pobyt darczyńców na rumuńskiej Bukowinie, na facebookowym profilu „Święta na Bukowinie” oraz na profilu Towarzystwa Miłośników Kultury Kresowej. Zachęcam do ich odwiedzenia, wówczas dopiero można uzmysłowić sobie, jak wielu ludzi dobrej woli w najróżniejszych formach odpowiedziało na apel organizatorów. Dary dotarły na Bukowinę dzięki staroście wołowskiemu, który udostępnił na ten cel mikrobus. Przywieźli je, oprócz pomysłodawcy Michała Torza, także starosta wołowski Maciej Nejman z małżonką Dorotą, prezes Towarzystwa Miłośników Kultury Kresowej z Wrocławia Jerzy Rudnicki wraz z członkami Towarzystwa: Ireną Łopaciuk i Andrzejem Załogą, Jerzy Mużyło – prezes Stowarzyszenia „Kresy. Pamięć i Dziedzictwo” ze Szczecina, Robert Krzemień – wicedyrektor Gimnazjum nr 18 im. Armii Krajowej we Wrocławiu, Partycja Jenczmionka-Błędowska z Radia Rodzina oraz Anna Łuczak.

Przekazanie darów na ręce prezesa Związku Polaków w Rumunii Gerwazego Longhera miało miejsce w Domu Polskim

Acțiunea „Sărbători în Bucovina”

Anul trecut în luna septembrie, când Michał Torz, jurnalistul portalului wDolnymŚląsku.pl care locuiește și lucrează temporar în Cluj a propus Uniunii Polonezilor din România o colectare de daruri pentru copiii de naționalitate polonă din Bucovina, cu siguranță nu a prevăzut că această acțiune va lua o ase-menea anvergură. În scurt timp, în această campanie s-a implicat în primul rând Stowarzyszenie Miłośników Kultury Kresowej (Asociația Iubitorilor de Cultură Kresoviană) din Wrocław cu președintele

ei Jerzy Rudnicki, care s-a ocupat de organizarea colectării, dar și autorități autoadministrative, parohii, organizații nonguvernamentale, firme și școli precum gimnaziile nr. 18 și 19 din Wrocław sau Școala Primară „Św. Jadwiga Śląska” din Żerniki Wrocławskie. Nu avem posibilitatea să îi amintim pe toți cei care s-au implicat în această campanie. S-au înființat aproximativ zece puncte de colectare. Campania putea fi urmărită în permanență, iar mai apoi călătoria și șederea donatorilor în Bucovina românească, pe pagina de facebook „Święta na Bukowinie”, dar și pe pagina Asociației. Încurajez vizitarea paginilor, abia apoi ne putem da seama cât de mulți oameni de bunăvoință au răspuns în diferite forme la apelul organizatorilor. Darurile au ajuns în Bucovina datorită starostelui

33

Polonus 1 / 2016

w Nowym Sołońcu w piątek 8 stycznia. Goście odwiedzili podczas swojego pobytu także Kaczykę, z jej sanktuarium i kopalnią soli. Wszystkie dary – sprzęt sportowy, przybory szkolne, zabawki, słodycze i przeróżne prezenty od polskich uczniów trafiły do Przedszkola i Szkoły Podstawowej im. Henryka Sienkiewicza w Nowym Sołońcu. To jedna ze szkół podstawowych na Bukowinie, w której uczy się od przedszkola po klasę ósmą 116 dzieci, z czego zna-komita większość polskiego pochodzenia.

Akcja przerosła nie tylko oczekiwania orga-nizatorów. Jej rozmiary zaskoczyły także Związek Polaków w Rumunii. „To dowód na to, że pamiętają o nas Rodacy z Ojczyzny. A w okresie świątecznym takie gesty nabierają szczególnego znaczenia. To, czego dowiedziałem się o zbiórce, było wyjątkowe. Nasze dzieci powinny wiedzieć, jak niezwykłe są przekazane im podarunki” – powiedział prezes Gerwazy Longher.

Elżbieta Wieruszewska-CalistruZdjęcia: członkowie Towarzystwa

Miłośników Kultury Kresowej

PODZIĘKOWANIAZwiązek Polaków w Rumunii, w imieniu wła-

snym oraz uczniów Przedszkola i Szkoły Podstawowej im. Henryka Sienkiewicza w Nowym Sołońcu, pra-gnie serdecznie podziękować za zbiórkę darów w ra-mach akcji „Święta na Bukowinie”. Dziękujemy po-mysłodawcy akcji, jej koordynatorowi, wszystkim wspierającym ją ludziom dobrej woli i oczywiście da-czyńcom. Przekazane przez Państwa upominki są dla nas ważnym dowodem pamięci o Polakach mieszkających poza krajem. Jesteśmy wszystkim Państwu za tę pamięć ogromnie wdzięczni. Okres świąteczny jest szczególny, stąd też radość obdarowanych przez Państwa dzieci była wyjątkowa i bezcenna. Za nią także z całego serca dziękujemy.

Prezes Związku Polaków w RumuniiGerwazy Longher

districtului Wołowski, care a pus la îndemână un microbus pentru acest scop. Acestea au fost aduse de către inițiatorul Michał Torz, dar și de starostele districtului Wołowski, Maciej Nejman cu soția sa Dorota, de președintele Asociației Iubitorilor de Cultură Kresoviană din Wrocław Jerzy Rudnicki împreună cu membrii Asociației: Irena Łopaciuk și Andrzej Załoga, Jerzy Mużyło – președintele Asociației „Kresy. Pamięć i Dziedzictwo” („Kresy. Memoria și Patrimoniul”) din Szczecin, Robert Krzemień – director adjunct al Gimnaziului nr. 18 „Armia Krajowa” din Wrocław, Patrycja Jenczmionka-Błędowska de la Radio Rodzina (Radio Familia) și Anna Łuczak.

Predarea darurilor președintelui Uniunii Polonezilor din România Ghervazen Longher a avut loc la Casa Polonă din Solonețu Nou, vineri, 8 ianuarie. În timpul șederii, oaspeții au vizitat Cacica cu sanctuarul său și salina. Toate darurile – echipamente sportive, rechizite școlare, jucării, dulciuri și felurite cadouri pentru elevii polonezi au ajuns la Grădinița și Școala Gimnazială „Henryk Sienkiewicz” din Solonețu Nou. Aceasta este una din școlile gimnaziale din Bucovina în care învață de la grădiniță până în clasa a VIII-a 116 copii, din care marea majoritate sunt de origine polonă.

Campania a întrecut nu doar așteptările orga-nizatorilor. Amploarea acesteia a impresionat Uniu-nea Polonezilor din România. „Aceasta este dovada că compatrioții noștri își aduc aminte de noi. În pe-rioada sărbătorilor de iarnă astfel de gesturi capătă o în-semnătate deosebită. Ceea ce am aflat despre această campanie, este unic. Copiii noștri ar trebui să știe ce cadouri deosebite le sunt dăruite” – a spus președintele Ghervazen Longher. Trad. I. Dascălu

MULȚUMIRIUniunea Polonezilor din România, în numele

său și al elevilor de la Grădinița și Școala Gimnazială „Henryk Sienkiewicz” din Solonețu Nou, dorește să vă mulțumească din suflet pentru colectarea de daruri din cadrul acțiunii „Święta na Bukowinie” – „Sărbători în Bucovina”. Mulțumim inițiatorului acțiunii, coor-donatorului ei, tuturor celor care au sprijinit-o, oa-menilor de bunăvoință și bineînțeles donatorilor. Suvenirurile trimise de dumneavoastră sunt pentru noi o dovadă importantă că polonezii care trăiesc în afara țării nu sunt uitați. Suntem foarte recunoscători pentru atenția dumneavoastră. Perioada sărbătorilor de iarnă este una specială, de aici și bucuria copiilor care au primit daruri de la Dvs. a fost unică și de neprețuit. Pentru aceasta vă mulțumim din tot sufletul.

Președintele Uniunii Polonezilor din RomâniaGhervazen Longher

34

Polonus 1 / 2016

Moș Crăciun cel darnic și bun Szczodry i dobry Mikołaj

Święty Mikołaj jest najbardziej znanym i szczodrym staruszkiem na świecie. Przychodzi w Wigilię Bożego Narodzenia i pozostawia pod pięknie przystrojoną cho-inką prezenty dla wszystkich grzecznych dzieci, ale też dla dorosłych i starszych. Dlatego, że przedszkolaki i ucz-niowie polskiego pochodzenia są bardzo grzeczni, Mikołaj przy-chodzi do nich nieco wcześniej i w siedzibie Związku Polaków w Rumunii zostawia dla nich prezenty. Docierają one później do wszystkich uczniów i przed-szkolaków z Nowego Sołońca,

35

Polonus 1 / 2016

Pojany Mikuli, Pleszy, Moary, Kaczyki, Pârteștii de Sus, Rakowej i Wikszan, a także do dzieci polskich z Suczawy, Gura Humorului, Seretu i Radowiec.

Aby podziękować Mikołajowi, dzieci prezen-tują wówczas specjalny program artystyczny złożony z kolęd i piosenek świątecznych, w którym uczestniczą także ich rodzice i dziadkowie.

Obecny na świątecznych przedstawieniach szkolnych w Nowym Sołońcu prezes Związku Polaków

Moș Crăciun este cel mai cunoscut și darnic bătrânel din toată lumea. El vine tiptil în ajunul Crăciunului și lasă sub brăduțul frumos împodobit cadouri pentru toți copiii cuminți, dar și pentru adulți și cei mai în vârstă. Și pentru că preșcolarii și elevii din comunita-tea poloneză sunt foarte cuminți, Moș Crăciun vine mai devreme și lasă la Uniunea Polonezilor din România cadouri pentru copiii cuminți din comunitatea noastră. Cadourile Moșului ajung la preșcolarii și elevii din Solonețu Nou, Poiana Micului, Pleșa, Moara, Cacica, Pârteștii de Sus, Racova și Vicșani, dar și la copiii din polonezi din Suceava, Gura Humorului, Siret și Rădăuți.

Pentru a-l răsplăti pe Moș Crăciun, copiii prezintă un moment artistic cu colinde și poezii dedicate sărbătorii Crăciunului, spectacol la care participă părin-ții și oamenii în vârstă din comunitate.

Prezent la serbările școlare din Solonețu Nou, președintele Uniunii Polonezilor din România s-a bucurat de spectacolele prezentate și le-a transmis tuturor copiilor, părinților, bunicilor, profesorilor și tuturor

membrilor din comunitatea po-loneză un Crăciun Fericit ală-turi de familiile lor și un Moș Crăciun cât mai bogat.

Dorim să mulțumim sponsorului nostru, S.C. Tym-bark Maspex România pentru sprijinul pe care ni-l acordă an de an, și face ca Moș Crăciun să fie mai bogat și mai gustos pentru toți cei care se bucură de cadourile lui.

36

Polonus 1 / 2016

w Rumunii Gerwazy Longher obej-rzał je z przyjemnością i przekazał przy tej okazji prezenty od Mikołaja. Wszystkim dzieciom, ich rodzicom i dziadkom, a także nauczycielom i pozostałym mieszkańcom złożył życzenia wesołych i rodzinnych świąt Bożego Narodzenia.

Pragniemy przy tej okazji podziękować sponsorowi – firmie S.C. Tymbrak Maspex România za wsparcie naszej tegorocznej akcji mikołajkowej, ale także za wieloletnią już pomoc w tym, aby

Mikołaj był szczodry i „smaczny” oraz w sprawieniu radości wszystkim obdarowanym.

Tłum. E. Wieruszewska-Calistru

Iuliana Dascălu

PODZIĘKOWANIAZwiązek Polaków w Rumunii, także w imieniu

dzieci i ich rodziców, składa serdeczne podziękowania firmie S.C. Tymbark Maspex România – sponsorowi akcji mikołajkowej na Bukowinie, a w szczególności panu Andrzejowi Grabowskiemu, za wieloletnią już współpracę i wspieranie działań organizacji polonijnej. Państwa hojność pozwoliła tradycyjnie już w tym niezwykłym świątecznym czasie obdarować setki polskich dzieci, sprawiła im ogromną radość i dała poczucie, że pamięta o nich także „polski” św. Mikołaj.

Dziękujemy z całego serca!

Prezes Związku Polaków w RumuniiGerwazy Longher

MULȚUMIRIUniunea Polonezilor din România, în

numele copiilor și a părinților acestora dorește să mulțumească din suflet firmei S.C. Tymbark Maspex România – sponsorul acțiunii „Vine Vine Moș Crăciun” din Bucovina, dar mai ales domnului Andrzej Grabowski pentru colaborarea de lungă durată și pentru sprijinul oferit organizației noastre. Generozitatea dumneavoastră a permis ca în această perioadă specială de sărbători, deja tradițional, să oferim daruri la sute de copii polonezi, ceea ce i-a bucurat și le-a oferit sentimentul că nu sunt uitați de Moș Crăciun „polonez”.

Mulțumim din tot sufletul!

Președintele Uniunii Polonezilor din RomâniaGhervazen Longher

Ziua Minorităților Naționale Dzień Mniejszości Narodowych

37

Polonus 1 / 2016

În data de 18 decembrie 2015, la ora 17:00 a avut loc la Casa Polonă din Solonețu Nou, spectacolul intitulat „Sărbătoarea minorităților”. Evenimentul a fost organizat cu ocazia Zilei Mi-norităților Naționale de către Consiliul Județean Suceava și Centrul Cultural Bucovina în parteneriat cu Uniunea Po-lonezilor din România și Uniunea Ucrainenilor din România – filiala Suceava. Scopul acestui eveniment este acela de a recunoaște pluralismul și varietatea culturală, precum și cultivarea dialogului bazat pe buna conviețuire și colaborare între diverse culturi existente în județ.

18 grudnia 2015 r. o godz. 17:00 rozpoczął się w Domu Polskim w Nowym Sołońcu koncert pod tytułem „Święto mniejszości”. Imprezę tę z okazji Dnia Mniejszości Narodowych zorganizował Urząd Marszałkowski oraz Centrum Kulturalne Bukowina z Su-czawy przy współpracy ze Związkiem Polaków w Ru-

munii i Związkiem Ukraińców w Rumunii – filia Suczawa. Jej celem była popularyzacja pluralizmu i różnorodności kulturalnej oraz dialogu opartego na zgodnym współżyciu i współpracy wielu kultur.

38

Polonus 1 / 2016

Jak co roku do udziału w koncercie zaproszono zespoły śpiewacze i taneczne reprezentujące mniejszości narodowe zamieszkujące województwo Suczawa: zespoły górali czadeckich „Sołonczanka” z Nowego Sołońca i „Mała Pojana” z Pojany Mikuli, ukraińskie zespoły „Cervona Kalena” z Negostiny i „Kozaciok” z Bălcăuţi, rumuński zespół „Pădurețul” z Pârteștii de Sus oraz zespół wieloetniczny działający przy Domu Kultury w Sirecie „Nadiia Zamku”. Wszystkie zespoły zaprezentowały na scenie nie tylko piękno swoich pieśni i tańców, ale także strojów ludowych. W koncercie udział wzięli także goście: Călin Brăteanu – dyrektor Centrum Zachowania i Promocji Kultury Tradycyjnej oraz prezes Związku Polaków w Rumunii Gerwazy Longher.

Ca în fiecare an, la eveniment au fost invitate ansambluri de cântece și dansuri ale minorităților naționale din județul Suceava precum: ansamblurile muntenilor polonezi „Sołonczanka” din Soloneţu Nou și „Mała Pojana” din Poiana Micului, ansamblurile ucrainene „Cervona Kalena” din Negostina și „Ko-zaciok” din Bălcăuţi, Ansamblul „Pădurețul” din Pâr-teștii de Sus, Ansamblul multietnic „Nadiia Zamku” al Casei de Cultură din Siret. Ansamblurile participante au prezentat un scurt moment artistic, arătând tuturor celor prezenți frumusețea cântului și dansului lor popular, dar și frumusețea portului popular strămoșesc. La eveniment au fost prezenți Călin Brăteanu – directorul Centrului pentru Conservarea şi Promovarea Culturii Tradiționale şi Ghervazen Longher – pre-ședintele Uniunii Polonezilor din România. Iuliana Dascălu

Foto: I. Olszewska-Marculeac i KL

POLONUSISSN 1223-4192

Redaktor naczelny / Redactor Șef:Stanisława Jakimowska

Okładka:Archiwum Dom Polski

Autor: D. Halip

39

Polonus 1 / 2016