Univerzitet u Nišu

Fakultet zaštite na radu

Poslovni sistem,tehnološki sistem,proizvodni sistem

Seminarski rad iz predmeta Osnovi sistema zaštite

Profesor: Branislav Andjelkovic Student: Milenković Nenad 01041

Niš 2011

Sadržaj:

1. Uvod 3

2.1Poslovni sistem 4

2.1Poslovni sistem u organizacionom smislu 5

2.2 Struktura poslovnog sistema 5

3.1 Tehnološki sistem 6

3.2 Struktura tehnološkog sistema 7

3.3 Medjusobne veze tehnološkog sistema 8

3.4 Tehnološki process 9

3.5 Funkcionisanje tehnološkog sistema 10

4.1 Proizvodni sistem 11

4.2 Vrste proizvodnog sistema 12

4.3 Elementi proizvodnog sistema 12

4.4 Proizvodni process 13

4.5 Podela proizvodnog procesa 14

5. Zaključak 15

2

1. Uvod

U naučnoj teoriji XX veka sve češće se primenjuje pojam sistematskog istraživanja kao posrednog naučnog metodološkog pristupa . Sistematski pristup u osnovi akcenat daje analizi sveobuhvatnih integrativnih svojstava objekata . Krajem 40-tih i 50-tih godina ovoga veka ideja sistematskih pristupa i osnove za formiranje opšte teorije sistema vezuje se za ime Ludviga Bertolantija . Prve njegove publikacije iz opšte teorije sistema javljaju se sa pojavom radova Noberta Vinera iz oblasti kibernetike . Tumačenje povratne sprege kao princip veze i regulacije koji je zajednički za mašine , čoveka i žive organizme , tj. za tehnološke , biološke i društvene sisteme , poslužio je kao osnova za naučno proučavanje u oblasti uprvljanja . Saznanjem da je sistem regulacije u principu istovetan kod svih sistema dovodi do toga da se formira nova naučna oblast koju je Vener nazvao kibernetika ili regulacija i komuniciranje u živom organizmu i mašini . Sistematski pristup predstavlja opšti metodološki pravac u cilju analize i razrade specifičnih metodoloških pristupa teoriskog realizovanja i saznanja celinama objekta kao sistema . Opšta teorija sistema proistekla je iz potrebe razvoja posebnih naučnih disciplina kao što su : kibernetika , teorija informacija , teorija upravljanja , izgrađujući nov metodološki pristup u biologiji , ekonomiji i tehnici . U tim naukama prvi put se javljaju I definicije sistema , zato su ne ujednačene definicije pojma sistema . Postoji veliki broj definicija sitema . Definicije delimo u tri grupe : I grupa definicija – tu spadaju definicije koje određuju sistem kao klasu matematičkih modela pomoću kojih se grade ideje dinamičkih pojava . II grupa definicija – je najbrojnija i nju karakterišu pojmovi kojima se definiše sistem elemenata , veza ili celina . III grupu definicija – formiraju definicije koje se obrazuju pomoću stanja ulaz-izlaz , obrade informacija itd. Sistem je, na određen način , uređen skup međusobno povezanih elemenata koji obrazuju neku celinu .

2.1 Poslovni sistem

3

Poslovni sistem predstavlja skup delova proizvodnog sistema i ostalih poslovno orijentisanih podsistema kao što su:

- Upravljanje poslovnim sistemom i rukovođenje - Marketing I prodaja- Razvoj i školovanje kadrova- Upravljanje novčanim tokovima - Integralna sistemska podrška - Opšti poslovi I drugo.

Poslovni sistem predstavlja veoma složen ali jedinstven dinamički sistem koji se ponaša u skladu sa uticajem okoline I objedinjava dejstvo mehanizma tržišta, istraživačkog rada, proizvodnje, finansiranja, upravljanja I kontrole. To ga čini složenim a stalne promene datih uticaja posebno dinamičkih. Proces rada poslovnog sistema u opštem slučaju nazivamo poslovnim proces.

- Odnos poslovnog, prozvodnog,tehnološkog I obradnog sistema.

2.2 Poslovni sistem u organizacionom smislu postoji u okviru organizacije, preduzeca. Poslovni sistem, pored proizvodnog sistema, sadrži u sebi I sistem nabavke, prodaje itd.

4

Podsistemnabavke

Podsistemraspodele

Podsistemprodaje

Proizvodnipodsistem

Poslovnisistem

Tehnološkiproces

Procesodržavanja

Unutrašnjitransport

Karakter proizvodnog sistema, određuje tehnološki sistem čiji je osnovni smisao u obradi, transformaciji materijala iz jednog oblika u drugi, od manjih ka višim upotrebnim vrednostima.

2.3 Hijerarhijska struktura poslovnog sistema stvara mogućnost za adekvatnije upravljanje organizacijom koja predstavlja sistem sastavljen od podsistema koji su poređani hijerarhijski. Poslovni sistem je definisan okruženjem.

Zajedničke karakteristike su:

- vertikalni raspored- podređene i nadređene jedinice- uspeh sistema u celini

- Hijerarhijska struktura poslovnog sistema

3.1 Tehnoloski sistem

5

Tehnoloski sistem je obuhvaćem proizvodnim sistemom. Predstavlja skup obradnih sistema koji omogućuju izvođenje svih operacija obrade (tehnološkog procesa) određenog proizvoda, odnosno omogućuje trensformaciju sirovog materijala u gotov proizvod. Proces rada tehnološkog sistema nazivamo tehnološkim procesom. Oblikovanje tehnološkog sistema je zavisno od niza uticajnih veličina, u prvom redu od tehnološke složenosti proizvoda I količine proizvoda u program proizvodnje. To je naprimer linija ili grupa mašina gde se izvode određene aktivnosti I operacije, tako da se od polufabrikata dobije gotov deo.

Ulazni elementi tehnološkog sistema su:

- Sredstvo za rad (mašine,uređaji,oprema I dr.)- Predmeti rada (sirovine, pomoćni material I dr.)- Energija (elektro energija, toplotna energija I dr.)- Čovek – operator (karakter ličnosti, zdravstveno stanje, iskustvo)- Tehnološki proces (primenjena tehnologija, organizacija rada, tehnologija rada I dr.)

- Prostor za rad (svojstva objekata, mesta rada I dr.)

Izlazni elementi tehnološkog sistema su: proizvod I otpadna energija I materija.

Elementi tehnološkog sistema od čijih medjusobnih veza I odnosa zavise uticaji I delovanja na eko-sistem, predstavljaju ulazne elemente, koji pripadaju resursima životne sredine, nakon njihove transformacije I promene u tehnološkom sistemu nastaju proizvodi I oslabađanje materije I energije koji se kao izlazni elementi tehnološkog sistema vraćaju u životnu sredinu.

Tehnološki sistem je relativno stabilna I samostalna strukturna jedinica sistema, koja funkcioniše kao jedna celina na osnovu razmena materije, energije I informacija sa okruženjem, životnom sredinom. Racionalno funkcionalno tehnološkog sistema karakteriše minimalni materijalni, energetski I drugi gubici u uslovima dobijanja zadatog proizvoda ili ostvarenih usluga, obezbeđujući neophodan kvalitet životne sredine.

3.2 Struktura tehnološkog sistema zavisi pre svega od prirode tehnologije, složenosti proizvoda i delom od sistema upravljanja. Tehnološki sistem je podsistem proizvodnog sistema pa će i njegova struktura biti podsistem strukture proizvodnog sistema.

6

TEHNOLOŠKI PROCES

IzlazUlaz

TehnološkaOperacija

TO1TO2 TO3 TO4 TO5

zahvati

zahvatizahvati

Strukturu tehnološkog sistema određuju tri osnovna faktora;

-složenost tehnologije;-složenost proizvoda;-sistem upravljanja;

Tehnološki sistemi po svojoj prirodi ubrajaju se u veštačke, otvorene, dinamičke i stohastičke sisteme.Tehnološki sistemi se izučavaju kako u sferi proizvodnje tako i van nje, pa je njihova osnovna podela na:

- proizvodne tehnološke sisteme, i-neproizvodne tehnološke sisteme.

Osnovni elementi tehnološkog sistema su: 1) ulazni elementi –materijal, oprema, energija, ljudski rad, tehnološka dokumentacija 2) izlazni elementi – gotovi proizvodi, škart, gubici u materijalu i energiji, 3) tehnološki proces – sastoji se od tehnoloških operacija, zahvata, pokreta, mikropokreta.

- Struktura tehnoloskog procesa

3.3 Utvrđivanjem međusobnih veza i uticaja tehnoloških sistema jasno se sagledavaju njihove granice. Sagledavanje veza i uticaja je značajan korak u analizi sa krajnjim ciljem da se upravljanje tehnologijom učini što kvalitetnijim.

7

Tehnoloski proces

TP1 TP2 TP3 TP4

Ulaz IzlazTP1

TP2

TPn

MASINA

X

Tehnološki sistemi mogu biti međusobno uslovljeni, povezani ulaznim elementima ili nezavisni.

1) Međusobno uslovljeni tehnološki sistemi – izlaz iz jednog predstavlja ulaz u drugi sistem

2) Povezani tehnološki sistemi – povezani jednim ili više zajedničkih ulaznih elemenata (mašina, uređaj, alat...) Povezanost se gleda kroz potrebu usklađivanja tehnoloških operacija tehnoloških procesa, a takođe i zbog mogućnosti kvara, loma i nekih nepredviđenih smetnji.

3) Nezavisni tehnološki sistemi – nemaju nijedan zajednički element

3.4 Tehnološki proces u proizvodnom sistemu je deo proizvodnje u kojoj prvenstveno dolazi do izmene predmeta rada u pogledu oblika, dimenzija, međusobnog razmeštaja delova, promene agregatnog stanja I hemijskog sastava. Do tih promena dolazi delovanjem sredstava rada I energije na predmete rada, a kao rezultat tog delovanja pojavljuje se

8

TEHNOLOŠKIPROCES

Proizvod

Alat

Materijal

Radna snaga

Energija

Sredstva za rad

Projektovanatehnologija

proizvod sa svojim određenim upotrebnim karakteristikama. Za odabiranje odgovarajućih tehnoloških postupaka u tehnološkom procesu u cilju dobijanja materijalizovanog proizvoda, važno je poznavanje osnovnih zakona prirodnih nauka, prvenstvemo fizike,hemije, fizičke hemije, I drugih disciplina, kaoi ocena ekonomčnosti primene pojedinih postupaka. Tehnološki proces može se izučavati na više načina, ali je najpodobniji način raščlanjivanja po fazama kada se promene na predmetima rada događaju na različitim mašinama I u različitim uređajima, pri čemu mogu postojati odgovarajući vremenski I daljinski razmaci među pojedinim fazama.

U tehnološkom sistemu, tehnološki proces se posmatra u više tehnoloških faza, sa ciljem pretvaranja nižih upotrebnih vrednosti u više. Te faze tehnološkog procesa, zavisno od prirode promena predmeta rada mogu se dalje podeliti na: operacije I procese. Pod operacijama se uglavnom podrazumevaju fizičke promene na predmetima rada. Operacije koje se pojavljuju u tehnološkim procesima razlikuju se prema funkciji u procesu proizvodnje. Na toj osnovi obično se razlikuju osnovne I pomoćne tehnološke operacije. Kao osnovna operacija uzima se ona faza u tehnološkom procesu u kojoj se događa neko preoblikovanje predmeta rada uključujuci I njihova sklapanja I rasklapanja. Kao pomoćne operacije, koje osiguravaju tok osnovnog tehnološkog materijala, zatim čekanje I skladištenje predmeta rada.

3.5 Funkcionisanje tehnološkog sistema zasnovano je na zakonima razmene materije, energije I Informacija izmedju njenih strukturnih jedinica, koje proizilaze iz procesa proizvodnje. U zavisnosti od vrste I karaktera proizvodnje, specifičnosti ttehnologije, oblika

9

razmene sa prirodnim procesima mozemo da govorimo o uzajamnoj uslovljenosti, uticaju I direktnom dejstvu.

Sa životnom sredinom se uzajamna uslovljenost ostvaruje pri svakoj vrsri proizvodnje. Intenzitet uzajamne uslovljenosti se odredjuje količinom resursa koje razmenjuje tehnološki sistem I životna sredina u procesu funkcionisanja. Sve strukturne jedenice svakog tehnološkog sistema se nalaze u stalnoj interakciji čime se obezbedjuje racionalnost korišćenja prirodnih resursa I optimalni nivo kvaliteta životne sredine, povećanje produktivnosti ekoloških sistema I efikasnost proizvodnje. U tim promenama I razmeni materije,energije I informacije ižmedju tehnološkog sistema I životne sredine nastaju posebni uslovi u kojimase čovek nalazi I obavlja rad koji se prostorno I vremenski definiše kao radna sredina.

4.1 Proizvodni sistem

Proizvodni sistem predstavlja skup osnovnih tehnoloskih sistema i ostalih tehničkih određenih informacionih I energetskih struktura I karaktera ljudskog rada, sa ciljem

10

podizanja vrednosti polaznom materijalu u smislu dobijanja gotovog proizvoda. Sastoji se od elemenata u kojima započinje definisanje koncepcije proizvoda, da bi se završio sa elementima u kojima se dobija gotov proizvod spreman za tržište. Preduzeće, pogon ili fabrika mogu biti određen proizvodni sistem, zavisno od nivoa aktivnosti koji se u njima izvode. Proces rada proizvodnog sistema nazivamo proizvodnim procesom.

Sistemi koji služe za ostvarivanje ciljeva proizvodnje nazivaju se proizvodni sistemi. To je skup različitih elemenata uvezanih tako da kao celina mogu dati bolji rezultat proizvodnje nego što bi ih dali njegovi delovi samostalno.Teško je napraviti granicu bilo kojeg proizvodnog sistema jer je, u principu, svaki sistem sastavljen od podsistema ali je istovremeno i deo nekog većeg sistema. Proizvodni sistem obuhvata skup tehnoloških sistema i drugih tehničkih, informacionih i energetskih struktura koji na određen način obezbeđuju izvršavanje postavljenih ciljeva proizvodnog procesa.

4.2 Obzirom na različite kriterijume klasifikacije postoje i različite vrste proizvodnih sistema:

11

- Statički - dinamički proizvodni sistemi. Statički sistem podrazumeva stalnost (konstantnost) vrednosti svih njegovih elemenata i veza unutar sistema i tokom vremena, dok dinamički podrazumijeva određene promjene u elementima vezama i vremenu.- Deterministički - stohastički prizvodni sistemi. Deterministički sistem je takav sistem koji se može proračunati, unaprijed definisati svi elementi i relacije unutar sistema i vremena kao i njegovo ponašanje u budućnosti, dok se stohastički sistemi ponašaju različito tokom vremena i realizacije te se ne mogu proračunati nego samo prognozirati. - Otvoreni - zatvoreni proizvodni sistemi. Ova podela se uspostavlja prema postojanju veza sistema sa okolinom i da li se vrši razmena materijala, informacija i energije.- Kompleksnost proizvodnog sistema podrazumeva broj elemenata njihove veze i interakciju između elemenata sistema pa se u ovoj klasifikaciji sistemi dele na: jednostavne, složene i vrlo složene proizvodne sisteme.

U principu, najveći broj proizvodnih sistema je u opštem smislu dinamičan, orijentisan prema cilju, stohastičan, otvoren i kompleksan.

4.3 Unutar proizvodnog sistema vrši se transformacija ulaznih veličina u nizu postupaka promene stanja u izlazne veličine projektovanog kvaliteta i vrednosti. Elementi koji direktno utiču na razvoj proizvodnih sistema su:

-sposobnost predviđanja događaja-brzina usvajanja novih tehnoloških rešenja-kvalitet postupaka promene stanja elemenata sistema-kvalitet organizacije sistema-kvalitet upravljanja postupcima promjene stanja-efikasnost i kvalitet funkcija sistemske podrške (logistike)

4.4 Proizvodni proces, je deo proizvodnog sistema. On obuhvata sve ono što se događa sa predmetom rada između njegovog ulaza i izlaska iz proizvodnog procesa. Pri ulasku u proizvodni proces prvo se na proizvodu izvode određene operacije izrade tj. menjaju mu se

12

Proizvodni proces

Elementarni procesi u proizvodnji

Rad na proizvodnim RM

Kontrola kvaliteta

Unutrašnji transport

Skladištenje

Zaštita na radu

Održavanje sredstava za rad

Snabdevanje energijom i vodom

fizička i hemijska svojstva čime mu se povećava upotrebna vrednost. Operacije obrade izvode se na radnim mestima. Ova radna mesta su proizvodna radna mesta. Na njima se direktno stvara nova vrednost. Taj deo proizvodnog procesa, koji je takođe proces ali manjeg obima, naziva se rad na proizvodnim radnim mestima.

Svaki proizvodni proces sastoji se iz sedam elementarnih procesa:

1. Rad na proizvodnim radnim mestima2. kontrola kvaliteta3. unutrašnji transport4. skladištenje5. preventivna zaštita radnika na radu6. preventivno održavanje sredstava za rad7. snabdevanje energijom i tehnolloškim fluidima

Samo se u okviru prvog elementarnog procesa direktno stvara nova vrednost. Ostali elementarni procesi uglavnom povećavaju troškove proizvodnje, produžavaju proizvodni ciklus, posložavaju proces proizvodnje ... Iz tog razloga treba pri projektovanju procesa proizvodnje, nastojati da se potrebe za kontrolom, premeštanjem, skladištenjem, zaštitom i održavanjem eliminišu ili bar svedu na što manju meru.

- Struktura proizvodnog procesa

4.5 Postoji više podela proizvodnih procesa.Prva podela je prema osnovnim vrstama tehnoloških procesa

13

Tehnološki procesi u proizvodnji energije : mehanički, hemijski, toplotni, električni, sunčani, nuklearni.

Tehnološki procesi u preradi materija : mehanički, toplotni, toplotno-mehanički, hemijski, biološki, fizičko-hemijski, fizičko-biološko-hemisjki.

Svakom vidu tehnološkog procesa odgovara određena vrsta proizvodnog procesa.Druga podela prema vidovima tehnoloških procesa koji se obavljaju u okviru proizvodnog procesaTo su : jednostavni, sintetički, analitički, sintetičko-analitički i analitičko-sintetički procesi.Sintetičko-analitički i analitičko-sintetički čine kombinovane procese. Kombinovani procesi sa analitičkim i sintetičkim procesima čine složene procese.Treća podela je prema tipovima proizvodnjeTo su : pojedinačna, serijska i masovna proizvodanja. Serijska proizvodnja se deli na maloserijsku, srednjeserijsku i velikoserijsku proizvodnju.Četvrta podela je prema putevima i vremenu kretanja predmeta rada kroz proces proizvodnje

Prema putevima predmeta rada : pravolinijski, krivolinijski i kombinovani. Kombinovani mogu biti bez povratnih puteva i sa povratnim putevima.

Prema proizvodnji : prekidna i neprekidna.Prema rasporedu radnih mesta : grupni, linijski i kombinovani.

Peta podela prema nivou mehanizacije i automatizacijeSredstva za rad : univerzalna i specijalna. Specijalna mogu biti mehanizovana i

automatizovana. Kod univerzalnih sredstava za rad primenjuje se grupni raspored radnih mesta, dok se kod specijalizovanih primenjuje linijski raspored RM.

Proizvodnja : mehanizovana i automatizovana. Kod mehanizovane različit je stepen mehanizacije, dok se kod automatizovane rad obavlja bez direktnog učešća čoveka.

5. Zaključak

14

Skup organizovanih integralnih radnih aktivnosti u procesu rada u kome se odgovarajucim postupcima I operacijama na zadatom objektu ostvaruje odredjeni cilj, predstavlja tehnološki sistem. Tehnološki sistem se javlja kao deo šireg sistema I rezultat je integralnog delovanja ljudi u raznim vrstama radnih procesa. Kao širi sistemi javljaju se poslovni I društveno ekonomski sistem. Društveno ekonomski, kao sveobuhvatni sistem podrazumeva karakteristike društveno-ekonomskog uredjenja odnosno vlasništvo nad sredstvima za proizvodnju I odnose u raspodeli koji su, odredjeni načinom proizvodnje I vrstom društveno ekonomske formacije. Poslovni sistem, pored proizvodnog sistema sadrzi u sebi I sistem nabavke, prodaje itd. Karakter proizvodnog sistema, odredjuje tehnološki sistem čiji je osnovni smisao u odradi, transformaciji materijala iz jednog oblika u drugi čime se dokazuje da su ovi sistemi usko povezani jedan sa drugim.

15