Uniwersytet Medyczny

im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Magdalena Pietrzyńska

POTRZEBY REHABILITACYJNE OSÓB PO

60. ROKU ŻYCIA

ROZPRAWA DOKTORSKA

Promotor: dr hab. n .med. Alicja Krzyżaniak

Katedra Medycyny Społecznej Zakład Epidemiologii

Poznań 2015

Dziękuję

Pani dr hab. n. med. Alicji Krzyżaniak, za pomoc, wsparcie, cenne wskazówki oraz

okazaną życzliwość podczas pisania tej pracy.

Składam również serdeczne podziękowania

Pani dr Magdalenie Łańczak-Trzaskowskiej i Pani dr Dorocie Warzecha za

umożliwienie wykonania badań do niniejszej pracy.

Wszystkim osobom zaangażowanym w powstanie tej pracy, szczególnie śp.

Stanisławowi Nowakowi.

Dziękuję mojej Rodzinie za cierpliwość i wyrozumiałość.

3

SPIS TREŚCI

Wykaz symboli statystycznych stosowanych w pracy 7

Wykaz pojęć demograficznych i innych stosowanych w pracy 8

1. WSTĘP 10

1.1. SYTUACJA DEMOGRAFICZNA OSÓB PO 60. ROKU ŻYCIA POZNANIA, WIELKOPOLSKI I POLSKI 13

1.1.1. Liczba osób po 60., 65. i 80. roku życia w populacji Poznania w porównaniu do Wielkopolski i Polski 13

1.1.2. Wybrane czynniki demograficzne związane z procesem starzenia 20

1.2. STAROŚĆ I PROCES STARZENIA W KONTEKŚCIE REHABILITACJI 27

1.2.1. Starość i starzenie 27

1.2.2. Podziały starości 28

1.2.3. Problemy ekonomiczne związane z procesem starzenia 29

1.3. POTRZEBY REHABILITACYJNE 34

1.3.1. Definicja potrzeby rehabilitacyjnej 34

1.3.2. Rola poradni rehabilitacyjnej w procesie identyfikowania i zaspakajania potrzeb 38

1.3.3. Specyfika człowieka starego w odniesieniu do potrzeb rehabilitacyjnych 43

1.3.4. Edukacja zdrowotna i potrzeby rehabilitacyjne 46

1.4. NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ OKREŚLENIE I KLASYFIKACJA 49

1.4.1. Definicja niepełnosprawności i jej związek z rehabilitacją 49

1.4.2. Występowanie rodzajów i stopnia niepełnosprawności 55

2. CEL PRACY 62

3. MATERIAŁ I METODYKA 63

3.1. Część retrospektywna 63

3.2. Część prospektywna 65

3.3. Analiza statystyczna 66

4. WYNIKI BADAŃ 67

4.1. Część retrospektywna 67

4.1.1. Ogólna charakterystyka badanych (część retrospektywna): płeć, wiek, miejsce zamieszkania 67

4.1.2. Źródła skierowań do poradni rehabilitacyjnej, najczęstsze rozpoznania jako przyczyny

kierowania do poradni oraz liczba wizyt w poradni 76

4.1.3. Rozpoznania zasadnicze, stanowiące przyczynę leczenia w poradni rehabilitacyjnej 77

4

4.1.4. Rozpoznania chorób współwystępujących w poradni rehabilitacyjnej 94

4.1.5. Choroby zasadnicze a współistniejące 105

4.1.6. Najczęściej zgłaszane dolegliwości w poradni rehabilitacyjnej 110

4.1.7. Świadczenia realizowane w poradni rehabilitacyjnej 111

4.2. Cześć prospektywna 119

4.2.1.Ogólna charakterystyka badanych: płeć, wiek, wykształcenie, miejsce i rodzaj zamieszkania,

aktywność zawodowa, sytuacja ekonomiczna 119

4.2.2. Stan zdrowia badanych 125

4.2.3. Korzystanie z opieki zdrowotnej , oczekiwania pacjentów i możliwości modyfikacji organizacji

udzielania świadczeń 132

4.2.4. Styl życia, ocena zdrowia i zadowolenie z życia 143

5. DYSKUSJA 149

6. WNIOSKI 190

7. STRESZCZENIE 191

8. ABSTRACT 196

9. PIŚMIENNICTWO 201

10. WYKAZ TABEL 222

11. WYKAZ RYCIN 228

12. ZAŁĄCZNIKI 233

Załącznik 1 233

Załącznik 2 237

Załącznik 3 242

5

Wykaz skrótów stosowanych w pracy

AGD - Artykuły Gospodarstwa Domowego

AHA - Amerykańskie Stowarzyszenie Kardiologiczne (ang. American Heart Asociation)

BAEL - Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności (prowadzone przez GUS).

BMD - Gęstość mineralna kości (ang. Bone Mass Density)

BMI - Indeks Masy Ciała (ang. Body Mass Index)

CAN - kwestionariusz do oceny potrzeb osób starszych (ang. The Camberwell Assessment of Need)

CRPD - Konwencja Narodów Zjednoczonych dotycząca praw osób niepełnosprawnych (ang. The United Nations Convention on the Rights of people with Disabilities)

CSIOZ - Centrum Systemów Informacyjnych Służby Zdrowia

DNN - dochód narodowy netto-wartość pracy ludności produkcyjnej dochód narodowy netto - jest to suma nowo wytworzonej wartości w ciągu roku w sferze produkcyjnej, która odpowiada wielkości uzyskanych przez pracowników płac oraz zysków.

EKG - Elektrokardiografia zabieg diagnostyczny stosowany w medycynie w celu rozpoznania chorób serca

EU - Unia Europejska, (ang. European Union)

Europejski Urząd Statystyczny (ang. European Statistical Office),

GUS - Główny Urząd Statystyczny

ICF - Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia (ang.International classification of functioning, disability and health) (ICF)

ISPRM - Międzynarodowe Towarzystwo Medycyny Fizykalnej i Rehabilitacji (ang. The International Society of Physical and Rehabilitation Medicine) powstało z połączenia dwóch organizacji: Międzynarodowego Towarzystwa Rehabilitacji Medycznej (IRMA) i Mi ędzynarodowej Federacji Medycyny Fizykalnej i Rehabilitacji (IFPMR)

ICD-10 - Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych (ang. International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems) międzynarodowy system diagnozy nozologicznej. ICD-10 jest opracowana przez WHO [1] i obowiązuje w Polsce od roku 1996 [2]

KRUS - Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

NFZ - Narodowy Fundusz Zdrowia (ang. National Health Phound) ,Państwowa jednostka organizacyjna autonomiczna w stosunku do Ministra Zdrowia, podmiot finansujący świadczenia opieki zdrowotnej ze środków publicznych

NLPZ - Niesterydowe Leki Przeciwzapalne

NMR - spektroskopia magnetycznego rezonansu jądrowego, spektroskopia MRJ, spektroskopia NMR (ang. nuclear magnetic resonance- jedna z najczęściej stosowanych obecnie technik w medycynie)

6

NSP - Narodowy Spis Powszechny

OECD - Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej (ang. Organization for Economic Co-operation and Development)

OOP - ośrodki opieki przejściowej (ang. transitional care centres),

PACE - program całościowej opieki nad ludźmi starszymi stanowiący połączenie opieki ostrej z opieką przewlekłą, którego podstawowym założeniem jest możliwie jak najdłuższe zachowanie niezależności osób starszych w ich własnych domach. System PACE, to opieka realizowana w domu, poradni, ośrodku dziennym, zakładzie opiekuńczym i szpitalu w Stanach Zjednoczonych, (ang program.all-inclusive care for elderly,)

PFRON - Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych

PKB - Produkt Krajowy Brutto

(POChP) Przewlekała obturacyjna choroba płuc (ang. Chronic obstructive pulmonary disease) (COPD)

POZ - Podstawowa Opieka Zdrowotna

RV - objętość zalegająca (ang. residual volume) czyli objętość powietrza pozostająca w płucach po wykonaniu maksymalnego wydechu

RTG - Rentgenografia, badanie rentgenowskie polegające na rejestracji dwuwymiarowego obrazu powstającego podczas przenikania wiązek promieniowania rentgenowskiego organów badanego

RTV - ogólna nazwa sprzętu elektronicznego (potocznie radiowo-telewizyjny sprzęt)

TK - Tomografia komputerowa

TC - Objętość oddechowa (ang. tidal volume ) czyli objętość wprowadzana do płuc podczas spoczynkowego oddychania

USG - Ultrasonografia (ang. medical ultrasonography, ultrasonography) zastosowanie ultradźwięków do badań i obrazowania tkanek

WOBASZ - Wieloośrodkowe Ogólnopolskie Badanie Stanu Zdrowia Ludności (badanie WOBASZ) prowadzone w latach 2003-2005

WHO - Światowa Organizacja Zdrowia (ang. World Health Organization)

VC - Pojemność życiowa płuc (ang. vital capa city) różnica objętości płuc podczas maksymalnego wdechu i maksymalnego wydechu przy braku zmian objętości oddechowej Tv (ang. tidal volume)

ZUS - Zakład Ubezpieczeń Społecznych

7

Wykaz symboli statystycznych stosowanych w pracy

Symbol Nazwa miary statystycznej

N,n liczebność

∑ suma

x¯ średnia

SD,s odchylenie standardowe z próby

r współczynnik korelacji (empiryczny)

Me mediana

Mo modalna, dominanta, moda

SE błąd standardowy

d odchylenie przeciętne

df stopnie swobody

p poziom istotności, prawdopodobieństwo

rho współczynnik korelacji rho-Spearmana (empiryczny)

OR Iloraz szans

t rozkład, statystyka t-Studenta, wynik testu t-Studenta

Wald współczynnik Walda

U rozkład, statystyka Manna Withneya

Bs przedział ufności

chi2,ϕ2 rozkład, statystyka chi-kwadrat, wynik test chi-kwadrat

8

Wykaz pojęć demograficznych i innych stosowanych w pracy

Eurobarometr realizowany na zlecenie Komisji Europejskiej międzynarodowy projekt

regularnego badania opinii publicznej. Badania opinii publicznej prowadzone są od

1973 r. przez Komisję Europejską dwa razy w roku (wiosną i jesienią). Polegają one na

analizie specjalnie przygotowanych ankiet, które wypełniane są przez reprezentację 1000

obywateli (w przypadku Wielkiej Brytanii - 1300, a Luksemburga - 500) z każdego państw

członkowskich Unii Europejskiej. W realizacji tych badań biorą udział instytuty badania

opinii publicznej z poszczególnych państw członkowskich.

Eurostat - Urząd Komisji Europejskiej z siedzibą w Luksemburgu, powstał w 1972 roku.

Eurostat zastąpił wcześniejszy Statistical Office of the European Community (SOEC), które

funkcjonowało od 1959 r. Wcześniej funkcje statystyczne pełniły: Statistical Division (lata

1954-1959), a od 1952 do 1954 European Community of Steel and Coal Statistical services.

Nowe zasady jego działalności i nowe wytyczne zostały ustanowione w 1987 roku

na mocy Jednolitego Aktu Europejskiego.

Mediana wieku (ang. Median age). Wskazuje przeciętny wiek osób w danej zbiorowości (np.

zamieszkującej określone terytorium). Wartość mediany wyznacza granicę wieku, którą

połowa osób w danej zbiorowości już przekroczyła, a druga połowa jeszcze nie osiągnęła [3].

Moda - Dominanta (wartość modalna, moda, wartość najczęstsza) to jedna z miar tendencji

centralnej, statystyka dla zmiennych o rozkładzie dyskretnym, wskazująca na wartość

o największym prawdopodobieństwie wystąpienia, lub wartość najczęściej występująca

w próbie. Dla zmiennej losowej o rozkładzie ciągłym jest to wartość, dla której funkcja

gęstości prawdopodobieństwa ma wartość największą.

Prognozy ludnościowe są oparte na hipotezach najbardziej prawdopodobnego przebiegu

procesów demograficznych.

Projekcje ludnościowe oparte są na hipotezach teoretycznego, niekoniecznie realistycznego

przebiegu procesów demograficznych. Prognozy obliczane są na około 5-10 lat a projekcje na

okres dłuższy.

Przyrost naturalny ludności stanowi różnicę między liczbą urodzeń żywych i zgonów

w danym okresie.(przyrost rzeczywisty ludności stanowi sumę przyrostu naturalnego i salda

migracji [4].

Przeciętne dalsze trwanie życia wyraża średnią liczbę lat jaką ma do przeżycia osoba

w wieku x lat, przy założeniu stałego poziomu umieralności z okresu dla którego opracowano

tablice trwania życia [4]. Przeciętne dalsze trwanie życia wyraża średnią liczbę lat, jaką

w danych warunkach umieralności ma jeszcze do przeżycia osoba pochodząca z danej

populacji i będąca w wieku X ukończonych lat [5].

9

Średnia długość życia - średnie dalsze trwanie życia kobiet i mężczyzn. Przeciętna liczba

miesięcy dalszego trwania życia osób w danym wieku (mężczyzn i kobiet łącznie) obliczana

na podstawie aktualnej tablicy trwania życia metodą kombinacji liczb dożywających obu

płci.

Standaryzowany współczynnik umieralności, (ang. mortality rate). W demografii

liczba zgonów w stosunku do liczby mieszkańców. W epidemiologii umieralność definiuje

się, jako liczbę zgonów na k osób (najczęściej 100 tys.) wśród ogółu obserwowanej populacji

[6].

Uniwersytet trzeciego wieku Pierwszy Uniwersytet Trzeciego Wieku powstał w Tuluzie

w 1972r. /1973. Jego pomysłodawcą był Francuz Pierre Vellas. W Polsce w Warszawie

w 1976r. (Barbara Szwarc).W Bydgoszczy Uniwersytet Trzeciego Wieku prowadzi kursy dla

wolontariuszy w podeszłym wieku dla instytucji społecznych: telefon zaufania, pomoc

osobom uzależnionym.

Uważność Termin wprowadził twórca programu redukcji stresu: John Kabat-Zinn określając

jako umysłową zdolność pozostania w aktualnej chwili, postrzegania i obserwacji

doświadczeń wewnętrznych, jak i zewnętrznych, a także innych zjawisk bez ich

wartościowania.

Zastępowalność pokoleń odtwarzanie populacji w procesie zastępowania pokoleń (rodziców

przez dzieci). Rozróżnia się trzy typy reprodukcji: prostą, gdy pokolenie dzieci jest liczebnie

równe pokoleniu rodziców, rozszerzoną - gdy liczebność dzieci znacząco przekracza liczbę

rodziców oraz zwężoną, gdy liczba dzieci jest mniejsza od liczby rodziców. W tym ostatnim

przypadku, występującym w Polsce nieprzerwanie od 1989 r, społeczeństwo się nie odtwarza

i w krótkim czasie zacznie wymierać (wystąpi ujemny przyrost naturalny).

O typie reprodukcji rozstrzyga liczba urodzeń.

1.Wstęp

10

1. WSTĘP

Badanie stanu zdrowia ludności, ocena efektywności działań na rzecz zdrowia oraz

określenie kierunku działań w odniesieniu do aktualnych potrzeb ludności należy

do zagadnień związanych epidemiologią oraz medycyną społeczną [7]. W obszarze

medycyny społecznej prowadzone są badania, związane z oceną stanu zdrowia ludności dla

potrzeb dotyczących planów zabezpieczenia opieki zdrowotnej. W planowaniu opieki

zdrowotnej, w tym opieki nad osobą starszą istotne znaczenie mają dane demograficzne.

Dane demograficzne powinny być analizowane na poziomie województw, powiatu i gminy.

Pozwala to na dokładne zaplanowanie opieki na poziomie odpowiadającym aktualnym

potrzebom. Zmianom demograficznym towarzyszą przeobrażenia technologiczno-

cywilizacyjne i społeczno-kulturowe, w których niełatwo odnaleźć się osobom starszym. Według Synaka żyjemy w czasach sprzymierzenia przeciw starości, w których szczególnie

trudno żyje się jednostkom słabym i starym [8]. Szczególnie istotne dla planowania opieki

zdrowotnej, organizacji pracy poradni wydaje się określenie problemów zdrowotnych

i potrzeb populacji. Często badania dotyczą osób starszych tj. po 65. roku życia. Natomiast

osoby tzw. „przedpola starości” w tym przypadku w wieku 60-64 lata na ogół nie stanowią

zainteresowań badaczy. Jest to jednak znaczna grupa, której potrzeby należy identyfikować

z uwagi na możliwości modyfikacji dotychczasowego stylu życia, wyuczenia poprawnych

nawyków.

Do podjęcia tematyki dotyczącej oceny potrzeb rehabilitacyjnych osób starszych

skłaniają zmiany demograficzne w Polsce i na świecie, przejawiające się między innymi

wzrostem liczby i udziału osób starszych w ogólnej populacji, przy jednoczesnym spadku

urodzeń i wydłużaniem się przeciętnego czasu trwania życia [9]. Aktualnie około 20%

populacji świata stanowią osoby w wieku 60 lat i więcej [10]. Problem starzenia się dotyczy

niemal wszystkich regionów świata, najbardziej Azji, Europy, a w najmniejszym stopniu

Afryki. Zwi ększenie liczby osób w starszym wieku dla wielu państw skutkuje brakiem

możliwości odtwarzania się na poziomie zapewniającym zastępowalność pokoleń [11].

O szybkim starzeniu się ludności w Europie mogą świadczyć wyniki projekcji ONZ, które

wskazują, że Europa według danych z 2000r. jest najstarszym regionem na świecie [5,12].

Według danych World Health Organization (WHO) w Europie w 2010r. ludność w wieku 65

lat i więcej wynosiła 15%, a według szacunków w 2050r. będzie to już 25% [5].

Jak wskazują prognozy średnia długość życia w 2050r. będzie wynosiła 81 lat, jeśli utrzyma

się tendencja z lat 1980-2010 [13]. W 2050r. będzie więcej osób po 60. roku życia niż dzieci

poniżej 15 lat [14]. W Stanach Zjednoczonych w 2050r. 86,7 miliona osób będzie miało

65 lat lub więcej [15], a według prognoz w 2050r. na świecie będzie żyło niemal

10 miliardów (9,6) ludzi [16]. Populacja Polski jest młodsza od populacji Europy. Długość

życia w Polsce jest krótsza niż w Unii Europejskiej o 4,8 roku dla mężczyzn i 2,1 lat dla

1.Wstęp

11

kobiet [17]. Przewiduje się, że w 2060r. w Europie procent ludzi w wieku 65 lat i więcej

będzie niższy niż w Polsce. W 2060r. odsetek osób powyżej 65. roku życia średnio dla

Unii Europejskiej wyniesie 29,95% [18], dla Europy będzie to 30%, a dla Polski 36,1% [19],

co wskazuje, że społeczeństwo polskie starzeje się szybciej niż reszta Europy. Według badań

EUROSTATU w 2060r. w Polsce zostanie odnotowany najwyższy odsetek osób powyżej

65. roku życia wśród aktualnie 28 krajów Unii Europejskiej [20,17]. Wzrost liczby starszych

osób w Polsce wynikać będzie głównie ze zwiększenia liczby kobiet w wieku 60 lat i więcej

[21]. W Polsce już od 1989r. poziom reprodukcji nie był w stanie zapewnić prostej

zastępowalności pokoleń [22]. W 2003r. współczynnik dzietności wyniósł 1,22 i był

najniższy w okresie 50 lat. W tym czasie udział osób po 65. roku życia przekroczył 10%.

Według Pączka i Niemczyka w 1900r. seniorzy stanowili 4% społeczeństwa.

Aktualnie udział ten wynosi od 10 do 15% w zależności od państwa [23]. Zaniepokojenie

postępującym procesem starzenia populacji naszego kontynentu odzwierciedla też jeden

z sformułowanych przez Unię Europejską priorytetów na lata 2008-2013 [24].

Rocznie w Polsce rodzi się więcej chłopców niż dziewcząt, co wyjaśnia przewagę liczebną

chłopców w młodszych grupach wieku. Jednak z uwagi na niższą umieralność kobiet

w poszczególnych grupach wieku w konsekwencji mamy do czynienia z liczebną przewagą

kobiet w starszych grupach wieku [5,25]. Holzer i Kędelski zwracają uwagę na stałe

przesuwanie się wieku zrównywania liczby mężczyzn i kobiet. W Polsce

w 1950r. następowało to w grupie 15-19 lat, w 1985r. 35-39 lat, a w 2000r. około 40 lat

[5,25,26]. Aktualnie jest to wiek około 45 lat [17,27]. Według Rosseta próg demograficznej

starości to 12% ludzi w wieku 60 lat i więcej, w stosunku do całej populacji [33,34].

Zgodnie z rekomendacją WHO za początek starości uznaje się 60. rok życia.

Według skali Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) stare społeczeństwo to pond 7%

udziału osób w wieku, co najmniej 65 lat [30,19]. Próg demograficznej starości w Polsce

osiągnięto w 1968r. [36]. Najstarszymi państwami w Europie z uwagi na procentowy udział

osób po 65. roku życia w ogólnej populacji są: Niemcy (20,7%), Włochy (20,2%), Grecja

(18,9%) i Szwecja (18,1%) [28,31,32]. W Polsce udział ten wynosi 13,5% (2013r.).

Granicą starości demograficznej jest wiek 65 lat, a procentowy udział osób po 65. roku życia

jest miarą starości danej populacji. Jeżeli procent ten przekracza 10%, to według

demografów jest to populacja stara, a powyżej 12% populacja o zaawansowanej starości

[29].Według badań Eurostatu szacuje się, że długość życia w zdrowiu (bez ograniczonej

sprawności) dla osób w momencie urodzenia wynosi dla mężczyzn: 58,5 lat, dla kobiet:

62,2. W przypadku Unii Europejskiej długość życia w zdrowiu oscyluje w wieku 71 lat [17].

Problem starzejącego się społeczeństwa jest kwestią dostosowania systemu opieki

zdrowotnej do potrzeb zdrowotnych/leczniczych społeczeństwa. To również kwestia

wysokich kosztów związanych z finansowaniem opieki zdrowotnej dla tej grupy pacjentów.

Głównie dotyczy to świadczeń związanych z ograniczeniem sprawności

i niepełnosprawnością, które towarzyszą fazie starości, a wynikają z wielochorobowości.

1.Wstęp

12

W 2010r. hospitalizacje w Polsce w największym odsetku spowodowane były chorobami

układu krążenia (15%), urazami i zatruciami (9,6%) oraz nowotworami (9%) [17].

Szczyt hospitalizacji dotyczył mężczyzn w wieku 70-74 lata i kobiet w wieku 60-64 lata

[17]. W okresie starości wielu patologiom towarzyszy ból. Może przybierać on formę ostrą,

gdy w wyniku działania uszkadzającego bodźca nie trwa dłużej niż 3 miesiące lub formę

przewlekłą, gdy utrzymuje się powyżej 6 miesięcy [34]. Rehabilitacja lecznicza oferuje

pacjentowi możliwości podtrzymywania sprawności fizycznej, przywracania utraconych

funkcji, wspomagania procesu starzenia poprzez systematyczne ćwiczenia jak i odpowiednie

zaopatrzenie ortopedyczne, które wielu osobom umożliwia funkcjonowanie w życiu

codziennym. Problem starzenia społeczeństwa to również konieczność zabezpieczenia

świadczeń emerytalnych powiększającej się liczbie seniorów.

Istnieje wiele różnych definicji potrzeb i narzędzi służących ich ocenie.

Stosowanie określonego narzędzia i definicji potrzeb, często związane jest z określonymi

schorzeniami czy jednostką chorobową. Stąd podjęcie tematyki potrzeb rehabilitacyjnych

stanowiących pewien wycinek potrzeb starszych pacjentów, obarczone jest wieloma

problemami i ograniczeniami. Wiążą się one nie tylko z kwestiami dotyczącymi samego

ustalenia co jest potrzebą rehabilitacyjną, ale także dużym zróżnicowaniem subpopulacji

osób starszych. Rozpatrując problem badawczy jaki stanowią potrzeby rehabilitacyjne,

w niniejszej pracy przyjęto granicę wieku 60 lat i więcej. Granica ta związana jest z coraz

szybszym tempem życia, negatywnymi wzorcami stylu życia oraz wcześniejszym

występowaniem ograniczeń i niepełnosprawności. Należy podkreślić, że większość badań

epidemiologicznych dotyczy występowania poszczególnych jednostek chorobowych jak, np.

skoliozy, bóle krzyża, udary, cukrzyca, czy otępienie. Natomiast niewiele jest prac

prezentujących pracę poradni a w szczególności sytuację zdrowotną i potrzeby leczonych

pacjentów. Istotne znaczenie ma rozpatrywanie powyższych problemów w dłuższym niż rok

okresie czasu, w którym można zaobserwować określone trendy, pomocne w planowaniu

opieki rehabilitacyjnej. Zasadniczą w tym przypadku wydaje się również kwestia podejścia

do pacjenta nie w sposób fragmentaryczny ukazujący poszczególną jednostkę chorobową,

a wręcz przeciwnie holistyczne podejście do problemów pacjenta, uwzględniające jego

całościową ocenę zdrowia. To holistyczne podejście ukazuje wnikliwe rozpatrywanie pracy

poradni, w tym przypadku poradni rehabilitacyjnej. Miejscem rozpoznawania problemu

badawczego jakim są potrzeby rehabilitacyjne pacjentów po 60. roku życia jest bowiem

poradnia rehabilitacyjna. Jest to poradnia specjalistyczna scalająca problemy pacjentów

leczonych w wielu innych poradniach. W istotny sposób wymaga ona współpracy lekarzy

różnych specjalności, przepływu informacji o pacjencie i konieczność interdyscyplinarnego

podejścia do potrzeb osób starszych. Często starszy człowiek, który zmaga się z różnymi

dolegliwościami nie ma możliwości kompleksowego leczenia. Całe postępowanie lecznicze

wobec pacjenta ukierunkowane jest bowiem na konkretną jednostkę chorobową. Tymczasem

szczególnie człowiek starszy, obarczony wieloma współistniejącymi chorobami, często

1.Wstęp

13

nawzajem się maskującymi, z niespecyficznymi obrazami klinicznymi chorób, wymaga

leczenia obejmującego wszystkie jego problemy. Sprostanie temu wyzwaniu w mojej ocenie

będzie możliwe poprzez poznanie potrzeb rehabilitacyjnych w oparciu o powiązanie wielu

współistniejących jednostek chorobowych w odniesieniu do choroby zasadniczej,

stanowiącej podstawę leczenia.

Zwrócenie uwagi na potrzeby pacjentów poradni rehabilitacyjnej zgłaszane

i oczekiwane może przyczynić się do poprawy organizacji pracy poradni oraz opieki

medycznej dla osób starszych.

1.1. SYTUACJA DEMOGRAFICZNA OSÓB PO 60. ROKU ŻYCIA

POZNANIA, WIELKOPOLSKI I POLSKI

Sytuację demograficzną można opisać poprzez takie wskaźniki, jak: udział

procentowy osób po 60. i 65. roku życia, średnią długość życia, przeciętne dalsze trwanie

życia oraz prognozy. Poniżej przedstawiono wybrane wskaźniki w odniesieniu do Polski,

województwa Wielkopolskiego i miasta Poznania.

1.1.1. Liczba osób po 60., 65. i 80. roku życia w populacji Poznania w porównaniu do

Wielkopolski i Polski

Wzrost liczby osób starszych jak i wydłużanie się przeciętnego trwania życia

powodują coraz to większe zróżnicowanie subpopulacji osób starszych. Istotne jest poznanie

struktury wieku osób zaliczanych do starszych, a zatem osób po 60. roku życia. Należy

zwrócić uwagę, na poszczególne frakcje wieku w odniesieniu do starszych ludzi. Można

w ten sposób obserwować zmiany dotyczące konkretnej grupy wieku a także planować

opiekę medyczną. Szczególnie z uwagi na rozpowszechnienie i nasilenie problemu starzenia

populacji interesujące jest zobrazowanie przyrostu osób w najstarszych grupach wieku.

Na przestrzeni ponad trzydziestu lat (1980-2014) udział procentowy osób po 60. roku

życia w populacji Polski wzrósł o 9%. Natomiast w odniesieniu do osób po 65. roku życia

w tym samym okresie wzrósł o niemal 5,3% (ryc. 1). W Polsce w odniesieniu do osób po 60.

roku życia zarówno w I dekadzie (1980-1990) jak i II dekadzie (1990-2000) wzrost

utrzymywał się na stałym poziomie 1,8%, natomiast kolejna dekada (2000-2010) przyniosła

już wzrost o 2,9%.

W 2010r. ponad 70 milionów ludzi na świecie przekroczyło 60-ty rok życia,

a zgodnie z prognozami w 2060r. liczba ludzi po 60. roku życia zwiększy się pięciokrotnie

[35,17]. W Polsce w 2010r. liczba osób w wieku powyżej 60 lat wynosiła 19,7%

a w Poznaniu 22,4% (ryc. 1 i ryc. 2).

1.Wstęp

14

Ryc. 1. Procentowy udział osób po 60. i 65. roku życia w populacji Polski w latach 1980-2014.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Roczniki Demograficzne z lat 1980-2014, Główny Urząd Statystyczny w Warszawie oraz strona internetowa: GUS: www.stat.gov.pl –demografia z 4.12.2013r. [26,27,33].

W Poznaniu odsetek osób po 60. roku życia w roku 2000 był wyższy niż dla Polski

tylko o jeden punkt procentowy (17,9-16,8), natomiast w 2014r. już ponad trzy punkty

procentowe (25,3-22,2). W przypadku osób po 65. roku życia różnica ta w 2000r. wynosiła

0,9% (13,3-12,4), a w 2014r. już 2,5% (17,8-15,3) – ryc. 1 i ryc. 2.

Z podanych wyżej danych wynika, że szybszy jest przebieg procesu starzenia

populacji Poznania w porównaniu do całej Polski.

13,214,0

15,015,9

16,8 17,2

19,7

22,2

10,0 9,410,2

11,312,4

13,3 13,615,3

0

5

10

15

20

25

1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2014

%[p

roce

nt]

Lata

Udział osób po 60. i 65. roku życia w populacji Polski w latach 1980-2014 (%)

% 60 lat i więcej % 65 lat i więcej

1.Wstęp

15

Ryc. 2. Procentowy udział osób po 60. i 65 roku życia w ogólnej populacji Poznania w latach 2000-2014.

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Strona internetowa GUS.: http//www.stat.gov.pl –demografia z 4.12.2013r., Zmiany Demograficzne w woj. wielkopolskim w latach 1999-2006. Urząd Statystyczny w Poznaniu, Poznań 2008r., Ludność w woj. wielkopolskim. Stan i struktura demograficzno-społeczna. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011r., Urząd Statystyczny w Poznaniu, Poznań 2013r., Roczniki Statystyczne Poznania z lat 2007 i 2011 oraz Mały Rocznik Statystyczny Polski 2013r .,GUS, Warszawa 2013r., Rocznik Statystyczny Poznania, Urząd Statystyczny w Poznaniu 2014r. [26,195].

W Poznaniu odsetek ludności po 60. roku życia od roku 2000 do roku 2014 był

w porównaniu do Wielkopolski i Polski największy (ryc. 3). Od 2000r. odsetek osób

powyżej 60. roku życia dla Poznania wzrósł o 7,4% (ryc. 3) a dla Polski o 5,4% (ryc. 3).

W odniesieniu do osób po 65. roku życia w Poznaniu w podanym przedziale czasowym

różnica wyniosła 4,5% (17,8-13,3) a dla Polski 2,9% (15,3-12,4) (ryc. 4). Szczegółowe

porównanie udziału osób po 60. i 65. roku życia dla Polski, województwa wielkopolskiego

i Poznania w latach: 2000, 2005, 2010, 2014 wskazuje, że populacja Poznania starzeje się

szybciej w porównaniu do populacji Polski oraz Wielkopolski (ryc. 3 i ryc. 4).

17,9 18,4

22,425,3

13,3 14,5 14,917,8

0

5

10

15

20

25

30

2000 2005 2010 2014

% [

pro

cen

t]

Lata

Udział procentowy osób po 60. i 65. roku życia w populacji Poznania w latach 2000-2014 (%)

% 60 lat i więcej % 65 lat i więcej

1.Wstęp

16

Ryc. 3. Procentowy udział osób po 60. roku życia w Polsce, Wielkopolsce i Poznaniu w latach 2000-2014.

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Strona internetowa GUS.: http//www.stat.gov.pl- demografia z 4.12.2013r. Rocznik Statystyczny Poznania, Urząd Statystyczny w Poznaniu 2013r. Mały Rocznik Statystyczny Polski 2014r. ,GUS, Warszawa 2014r. [36,193,195].

Ryc. 4. Procentowy udział osób po 65. roku życia w Polsce, Wielkopolsce i Poznaniu w latach 2000-2014.

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Strona internetowa GUS.: http/www.stat.gov.pl-demografia z 4.12.2013r., Mały Rocznik Statystyczny Polski 2014r., GUS, Warszawa 2014r., Rocznik Statystyczny Poznania, Urząd Statystyczny w Poznaniu 2013r. [36,193,195].

16,8 17,2

19,7

22,2

15,3 15,3

18,2

20,8

17,9 18,4

22,4

25,3

0

5

10

15

20

25

30

2000 2005 2010 2014

%[p

roce

nt]

Lata

Udział osób po 60. roku życia w Polsce , Wielkopolsce i Poznaniu w latach 2000-2014 (%)

Polska Wielkopolska Miasto Poznań

12,413,3 13,6

15,3

11,3 11,9 11,9

14,113,3

14,5 14,9

17,8

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

2000 2005 2010 2014

%[p

roce

nt]

Lata

Udział osób po 65. roku życia w Polsce, Wielkopolsce i Poznaniu w latach 2000-2014 (%)

Polska Wielkopolska Miasto Poznań

1.Wstęp

17

Dane dotyczące struktury wieku w wybranych przedziałach wieku dla Polski w latach 1990-2013 przedstawiono na rycinie 5, a dla Poznania na ryc.6.

Ryc. 5. Procentowy udział osób w przedziałach wieku 60-64 lat, 65-69 lat, 70 lat i więcej w populacji Polski w latach 1990-2013.

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Roczniki Demograficzne: GUS z lat 1990-2008, GUS: http//www.stat.gov.pl -demografia z 4.12.2013r., dane za lata 2000-2002 uzyskał autor pracy z GUS [26].

Ryc. 6. Procentowy udział osób w przedziałach wieku: 60-64, 65-69 i 70 lat i więcej w populacji miasta Poznania w latach 1990-2013.

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Roczniki Demograficzne: GUS z lat 1990--2008, GUS.: http//www.stat.gov.pl -demografia z 4.12.2013 r., za lata 2000-2002 uzyskał autor pracy z GUS Rocznik Statystyczny Poznania 2013, dane za lata 2000-2002 uzyskał autor pracy z GUS [26,33].

4,7 4,9 4,9 4,8 4,7 4,6 4,6 4,5 4,5 4,5 4,4 4,3 4,2 4 3,9 3,9 4,2 4,6 5,1 5,5 6,1 6,4 6,6 6,8

3,7 4 4 4,1 4,2 4 4,3 4,3 4,3 4,2 4,2 4,2 4,1 4,1 4,1 4 3,9 3,8 3,7 3,6 3,6 3,8 4,2 4,6

6,5 6,3 6,4 6,6 6,8 7,3 7,2 7,3 7,6 7,8 8,1 8,4 8,6 8,9 9 9,3 9,5 9,6 9,8 9,9 10 10 10 10,1

[Pro

cen

t]

Lata

Udział osób w wieku 60 lat i więcej w strukturze wieku w Polsce w latach 1990-2013 (%)

60-64 lat 65-69 lat 70 lat i więcej

4,9 4,9 5,1 5 5 5 4,9 4,8 4,8 4,8 4,7 4,4 4,3 4,1 3,9 4 4,8 5,5 6,2 6,9 7,6 7,5 7,5 7,5

4,3 4,3 4,4 4,4 4,4 4,4 4,5 4,6 4,6 4,6 4,5 4,4 4,3 4,3 4,3 4,2 4,1 4 3,8 3,7 3,7 4,5 5,1 5,87,1 7,2 7,4 7,6 7,9 8 8,2 8,4 8,6 8,8 9 9,2 9,4 9,7 9,9 10,2 10,5 10,7 11 11,1 11,1 11,2 11,3 11,3

[pro

cen

t]

Lata

Udział osób w wieku 60 lat i więcej w strukturze wieku w Poznaniu w latach 1990-2013 (%)

60-64 lat 65-69 lat 70 lat i więcej

1.Wstęp

18

W Polsce w okresie dwudziestu trzech lat (od 1990 r. do 2013r.) obserwuje się

wzrost liczby osób w wieku 60-64 lata o 2,1% (ryc. 5), a dla Poznania o 2,6% (ryc. 6).

Najwyższy jednak przyrost liczby osób starszych w Poznaniu w porównaniu do Polski był

w wieku 70 lat i więcej (Poznań wzrost o 4,2%, Polska wzrost o 3,6%,).

W Poznaniu obserwowany wzrost we wszystkich prezentowanych przedziałach wieku był

wyższy niż dla Polski.

Według prognoz w 2020r. w Polsce osoby powyżej 60. roku życia będą stanowiły

25% całej populacji, przy czym dla osób w wieku 80 lat i więcej przyrost ten będzie

największy [30]. Kuch podaje, że liczba osób po 60. roku życia systematycznie rośnie i tak

w 1950r. było to 2 mln osób, w 1960r. 2,8 mln, 1970r. 2,5 mln, w 1980r. aż 5 mln osób [37].

W 2030r. w Polsce według prognoz odsetek osób po 65. roku życia wyniesie 21,1%, a

w 2014r. 15,3% [38].

Należy zwrócić uwagę, że starzenie się ludności wzmacnia wpływ czynnika

kohortowego, czyli zdarzeń dziejowych (duże liczebności pokoleń powojennych

wchodzących w okres starości). Szukalski termin podwójnego starzenia się odnosi

do wzrostu liczebności osób starszych zazwyczaj określanych wiekiem 65+ [39]. W okresie

2000-2014 (ryc. 7), różnica odsetka osób po 80. roku życia w Polsce wynosiła 2 punkty

procentowe. Kuch zwracał uwagę, że już w latach 1970-1983, liczba seniorów w wieku

80 lat i więcej uległa podwojeniu (z 331 tys. do 612 tys. osób). W subpopulacji osób

starszych w okresie 25 lat (1989-2013) najwyższe tempo przyrostu dotyczyło osób w wieku

co najmniej 80 lat z 2% do około 4% w 2013r. [40]. W latach 2000-2020 najbardziej

dynamicznie będzie rosła liczebność najstarszej populacji, tzn. osób w wieku 80 lat i więcej.

Przewiduje się, że w okresie około 50 lat do 2060 r. udział procentowy osób w wieku

co najmniej 80 lat wzrośnie z 4% do 13,0%. Do 2060r., zgodnie z prognozami w Polsce

niemal cztery razy wzrośnie liczba osób powyżej 80 roku życia [20]. Oznacza to,

że procesowi starzenia populacji Polski towarzyszy problem „podwójnego starzenie”, czyli

intensywniejszego przyrostu liczebności najstarszych grup wieku, co przejawia się szybszym

przyrostem liczby osób w wieku 80 lat i więcej [42]. Przedstawione tendencje w okresie

2000-2014 w Polsce zamieszczono na ryc. 7.

1.Wstęp

19

Ryc. 7. Procentowy udział osób w wieku 80 lat i więcej w populacji Polski w latach 2000-2014.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie – Dane za lata 2005-2014 strony internetowej : www.stat.gov.pl –demografia-wyniki badań bieżących tabele nr 18, dane za 2000r. zostały pozyskane oficjalną korespondencją z GUS przez autora pracy [26,33,43].

W okresie 14 lat od 2000-2014 nastąpił wzrost odsetka osób po 80. roku życia

dla Polski o 2%, a dla Poznania o 2,4% (ryc. 7 i ryc. 8).

Również porównanie liczby osób w wieku 80 lat i więcej w latach prowadzenia

badań 2004-2013 w Poznaniu i w Polsce wskazuje na wyższy odsetek osób najstarszych

grup wieku dla Poznania. Dla Polski wzrost o 1,4% (z 2,5% do 3,9%), natomiast dla

Poznania o 1,7% z 2,9% do 4,6% [26 ].

Ryc. 8. Zmiany udziału procentowego osób w wieku 80 lat i więcej w ogólnej populacji miasta Poznania w wybranych latach w okresie 2000-2014.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Roczniki Statystyczne Poznania 2005, 2011, 2 Urząd Statystyczny w Poznaniu, oraz www.stat.gov.pl-demografia-wyniki-badań bieżących, tabela 12 z dnia 21.02.2015r. [195].

2,0

2,7

3,5

4,0

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

2000 2005 2010 2014

%[p

roce

nt]

Lata

Udział osóbw wieku 80 lat i więcej w strukturze wieku w Polsce w latach 2000-2014 (%)

2,3

3,2

4,0

4,7

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

5

2000 2005 2010 2014

%[p

roce

nt]

Lata

Udział procentowy osób w wieku 80 lat i więcej w Poznaniu w latach 2000-2014 (%)

1.Wstęp

20

Przedstawione dane dotyczące poszczególnych frakcji wieku (60 lat i więcej, 65 lat

i więcej, 80 lat i więcej) w populacji osób po 60. roku życia wskazują, że odsetek

poszczególnych grup wieku dla Poznania jest wyższy niż dla całej Polski.

1.1.2. Wybrane czynniki demograficzne związane z procesem starzenia

Kolejną, ważną przyczyną wzrostu liczby osób starszych jest wydłużanie się życia

ludzkiego. W określeniu stopnia zaawansowania starzenia populacji pomocne są różne miary

i klasyfikacje. Jedną z miar jest średnia długość życia, która dla Europejskiego Regionu

WHO w 2010r. wynosiła 76 lat. W 2010r. na tym obszarze obserwowano najwięcej

82,2 lata, a najmniej 68,7. Kobiety w 2010r. żyły 80 lat, a mężczyźni 72,5 [13].

Długość życia Polaków jest krótsza niż przeciętnie w krajach Unii Europejskiej [17].

Problem starzenia się w ujęciu europejskim znalazł swoje odzwierciedlenie między innymi

w następujących dokumentach Raport: „Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego

i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu” oraz Projekt „Europa

2030: Wyzwania i szanse”. Jednym z realizowanych zadań europejskich programów miało

być zniesienie różnic w poziomie życia społeczeństwa w stosunku do innych krajów Europy

a założenia na kolejne lata dotyczą kontynuacji działań w zakresie aktywizacji zawodowej

osób starszych. Wiąże się to z prognozowanym przez GUS w okresie 2010-2030 spadkiem

liczby ludności Polski w tym zmniejszeniem udziału ludności w wieku produkcyjnym [18].

Wskaźniki oczekiwanej długości lat życia w 2060r. w UE wyniosą: dla mężczyzn-

84,5 dla kobiet 89,0, a dla Polski będą to odpowiednio 82,5, i 88 lat [20]. Na świecie według

prognoz liczba osób starszych wzrośnie: w Afryce o 343%, w Ameryce Łacińskiej o 307%

i na Karaibach, w Azji o 268%, w Ameryce Południowej o 133%, Ogółem na świecie

w okresie 45 lat nastąpi wzrost liczby ludzi starszych o 113% [44]. Najdłużej dotychczas

żyjącą kobietą na świecie była Francuzka Jeanne Louise Calment, która żyła 122 lata i 164

dni, a najdłużej żyjącym mężczyzną Shigechiyo Izumi (120 lata i 237 dni) [20, 45].

Najstarszymi żyjącymi osobami są Afromerykanka Sussanah Mushatt Jones (116 lat)

i Japończyk Yasutaro Koide (112 lat). Niezwykle krótkie trwanie życia charakterystyczne

jest dla regionu państw afrykańskich 35-38 lat (m.in. Zimbabwe, Botswana, Rwanda).

Przeciwieństwem tej tendencji jest Japonia, w której w 2011r. średnia długość życia

dla mężczyzn wynosiła 77,7 lat a dla kobiet 84,3 [20]. Około 80 lat wynosi średnia długość

życia dla Finlandii i Włoch [19,20]. Według danych GUS w 2012r. najdłuższe przeciętne

trwanie życia w krajach Europy dla mężczyzn występowało w Islandii (81,6 lat), a dla kobiet

w Hiszpanii (85,5). Dla Polski w 2012r. było to odpowiednio 72,7 i 81 lat [46].

Różnica przeciętnego dalszego trwania życia w Polsce w okresie 1950-2013 wyniosła

odpowiednio dla mężczyzn w momencie urodzenia 17 lat (z 56,1 do 73,1) a dla kobiet 19,4

lat (z 61,7 do 81,1) – ryc. 9.

Porównane przeciętnego dalszego trwania życia w Polsce (moment urodzenia)

w okresie 64 lat (1950-2014) wskazuje, że dla mężczyzn nastąpiło wydłużenie życia o 17,7

1.Wstęp

21

lat a dla kobiet niemal o 20 lat. Największy wzrost obserwowany był w pierwszej dekadzie

po 1950 roku, wzrost dla obu płci aż o 9 lat, a w kolejnych dekadach wzrost wynosił od roku

do trzech lat.

Ryc. 9. Przeciętne dalsze trwanie życia osoby w momencie urodzenia w Polsce w latach 1950-2014 według płci.

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Roczniki Demograficzne Branżowe: Rocznik Demograficzny 1945-1968 Nr 10, GUS, Warszawa 1968r., Rocznik Demograficzny 1967-1968 Nr 23. Warszawa 1969r., Roczniki Demograficzne z lat 1971 do 1989 oraz Demografia z lat 1990-1992, GUS, Warszawa, Roczniki Statystyczne Demografii z lat 1993-1996 GUS, Warszawa, Roczniki Demograficzne GUS z lat 1997-2008, Warszawa. Dane za 2013r.: www.stat.gov.pl dostęp z dnia 2.06.2014r. i dnia 15.11.2014r., g. 16.46, Trwanie życia, GUS Warszawa 2014r., s. 14. Mały Rocznik Statystyczny Polski, GUS, Warszawa 2013r., s. 136 [68].

W 2010r. dla województwa wielkopolskiego przeciętne dalsze trwanie życia

w momencie urodzenia dla mężczyzn wynosiło 72,5 a dla kobiet wynosiło 80,5 lat (tab.1).

W roku 2012 wynosiło już 73,2 dla mężczyzn i 80,8 dla kobiet, a w 2013r. wynosiło

odpowiednio 73,5 i 80,6 [46].

Dla Poznania w 2010r. przeciętne trwanie życia w momencie urodzenia dla

mężczyzn wynosiło 73,8 a dla kobiet 80,6. W 2012r. dla mężczyzn 74,7 i 80,9 dla kobiet.

W 2013r. odpowiednio 74,5 i 81,0 [46].

Najdłuższe średnie trwanie życia na tle całego kraju w 2010r. odnotowano dla kobiet

w województwie podlaskim (81,9), dla mężczyzn natomiast w województwach:

małopolskim (73,7) oraz podkarpackim (73,7). Najgorzej na tle kraju w aspekcie danych

demograficznych wypada województwo łódzkie, gdzie przeciętne trwanie życia w 2010r.

wynosiło odpowiednio dla kobiet 79,4 lat dla mężczyzn 70,1 lat. W 2013r. kobiety 80,1 lat

(łódzkie, śląskie i lubuskie) a mężczyźni 70,7 lat (najkrócej w kraju) [46]. Oznacza to,

56,1

64,9 66,6 66 66,269,7 72,1 73,8

61,7

70,6 73,3 74,4 75,278 80,6 81,6

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2014

Wie

k [w

lata

ch]

Lata

Przeciętne dalsze trwanie życia w Polsce w momencie urodzenia w latach 1950-2014 według płci

Mężczyźni Kobiety

1.Wstęp

22

że mieszkańcy województwa łódzkiego żyją najkrócej w Polsce [46]. Mężczyźni w 2008r.

żyli o dwa lata krócej, a kobiety 1,1 roku krócej niż w Polsce [47]. W 2013r. w Łodzi

mężczyźni żyli krócej o 3,4 lata, a kobiety o 1,8 roku od średniej dla miast w Polsce [46].

Porównanie przeciętnego trwania życia kobiet w latach 2009-2013 w Poznaniu jest

zbliżone do danych dla Polski. Mężczyźni w tych latach w Poznaniu w porównaniu do

danych dla Polski i Wielkopolski mają przeciętne trwanie życia nieco wyższe – tabela 1.

Tabela 1. Przeciętne dalsze trwanie życia, w momencie urodzenia dla Polski, województwa wielkopolskiego i miasta Poznania w wybranych latach

Przeciętne dalsze trwanie życia w momencie urodzenia w latach : 2009, 2010 i 2013

Obszar 2009 2010 2013

Mężczyźni Kobiety Mężczyźni Kobiety Mężczyźni Kobiety

Polska 71,5 80,5 72,1 80,6 73,1 81,1

Wielkopolska 72,0 79,9 72,5 80,5 73,5 80,6

Miasto Poznań 73,5 80,9 73,8 80,6 74,5 81,0

Źródło: strona internetowa: demografia.stat.gov.pl z 2.06.2014r. oraz Rocznik Statystyczny Poznania. Urząd Statystyczny w Poznaniu 2013r. [195].

Liczba ludności w województwie wielkopolskim w 2011r. zajęła trzecie miejsce

w Polsce (3447,4, tys.) kolejne miejsca to województwo śląskie (4630,4 tys.) i mazowieckie

(5268,7 tys.) [48]. Najmniej liczne są województwa opolskie i lubuskie [48].

W 2002r. w województwie wielkopolskim mężczyźni stanowili 48,5%, a w 2011r.

48,6% ogółu ludności, udział kobiet zmniejszył się o 0,1%. Współczynnik feminizacji

zmienia się wraz z wiekiem, w województwie wielkopolskim mężczyźni przeważali

liczebnie w grupach wieku do 45. roku życia [48].

W planowaniu opieki medycznej oraz organizacji służby zdrowia na danym terenie

bardzo ważne są trendy liczby ludności, prognozy oraz struktura i wiek ludności.

W tym kontekście niepokojący jest fakt zmniejszania się liczby ludności miasta

Poznania w latach 1999-2013 z jednoczesnym zwiększeniem liczby osób po 65. roku życia

(tab. 2 i ryc. 10). Liczba osób po 65. roku życia w okresie 14 lat (1999,2004-2013)

dla województwa wielkopolskiego wzrosła o około 3 punkty procentowe, a w Poznaniu

o prawie 4 punkty procentowe.

Tabela 2. Porównanie liczby osób po 60. i 65 roku życia dla województwo wielkopolskiego i Poznania w latach 1999 oraz 2004-2013

Województwo wielkopolskie Miasto Poznań

Rok Ludność ogółem w tysiącach

Ludność w wieku ≥65 lat w tysiącach

Ludność w wieku ≥60 lat w tysiącach

Ludność ogółem w tysiącach

Ludność w wieku ≥65 lat w tysiącach

Ludność w wieku ≥60 lat w tysiącach

1999 3 865,4 374,6 639,3 576,9 77,1 104,7

2004 3 365,2 397,7 514,7 570,8 81,5 104,0

1.Wstęp

23

Województwo wielkopolskie Miasto Poznań

Rok Ludność ogółem w tysiącach

Ludność w wieku ≥65 lat w tysiącach

Ludność w wieku ≥60 lat w tysiącach

Ludność ogółem w tysiącach

Ludność w wieku ≥65 lat w tysiącach

Ludność w wieku ≥60 lat w tysiącach

2005 3 372,4 401,1 517,7 567,9 82,1 104,8

2006 3 378,5 402,8 540,2 565,0 82,1 109,2

2007 3 386,9 404,2 559,8 560,9 82,1 112,9

2008 3 397,6 346,2 523,2 557,3 82,0 116,6

2009 3 408,3 404,0 602,7 554,2 81,9 120,2

2010 3 446,7 408,4 628,5 551,6 82,3 124,3

2011 3 455,5 394,1 615,9 553,6 86,6 128,1

2012 3 462,2 448,5 674,8 550,7 90,1 131,5

2013 3 467,0 468,3 697,3 548,0 93.6 134,8

Źródło: Urząd Statystyczny w Poznaniu: Zmiany demograficzne w województwie wielkopolskim w latach 1999-2006, Poznań 2008r., s. 102, tabela 4 mediana wieku (wiek środkowy) ludności według płci i powiatów oraz s. 90, tabela 2: Ludność według płci, wieku i powiatów oraz dane ze strony internetowej www.demografia.stat.gov.pl z dnia 15.12.2013r. [48].

Opisywane zmiany obserwowane są już we wcześniejszych latach.

Zmniejszenie liczby ludności miasta Poznania od 2000r., wiąże się jednocześnie z wzrostem

udziału procentowego osób po 60. i 65. roku życia dla Poznania i województwa

wielkopolskiego [48].

Ryc. 10. Ludność miasta Poznania w latach 1950-2010.

Źródło: opracowanie własne na postawie www.stat.gov.pl–demografia z dnia 4.12.2013r. - tabela w miastach liczących w 2006r. 100 tys. i więcej mieszkańców, Rocznik Demograficzny Polska, Warszawa 2007r., s. 97 oraz dane za 2000 i 2001r. pozyskane oficjalną korespondencją z GUS przez autora pracy [36].

W latach 1950-1990 liczba ludności miasta Poznania systematycznie wzrastała.

Natomiast od 2000 r. następowało zmniejszanie się liczby ludności, co można częściowo

0

100

200

300

400

500

600

700

1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010

Lud

no

ść w

tys

iąca

ch

Lata

Liczba ludności Poznania w wybranych latach 1950-2010

1.Wstęp

24

tłumaczyć migracją ludności. Prognoza ludności dla Polski w 2035r. zakłada 35 993,1 tys.

osób w tym 18 628,1 kobiet. W Polsce zatem, w okresie 26 lat (od 2010-2035) nastąpi

spadek ludności o 2 207 tys. osób [49]. Prognoza GUS przewiduje spadek liczby ludności

Polski z 38,5 mln osób w 2013r. do 34 mln w 2050r. (ostatnim roku prognozy), tj. spadek

o 12% [22]. Dla województwa wielkopolskiego według prognoz w 2035r. liczba ludności

wyniesie 3 394 tys. osób (w tym 1 750,1 tys. kobiet) [36]. W Wielkopolsce od 2010r.

(z 3 413,4 tys.) do 2035r. (3 393,9 tys.) spadnie liczba ludności o 19,5 tys. osób, (co może

wiązać się z dalszym wzrostem udziału osób starszych w całej populacji) [36]. W tym

samym okresie wszystkie regiony poza Europą zwiększą liczbę ludności, a największy

przyrost będzie obserwowany w Afryce [49]. O liczbie osób i starzeniu się populacji stanowi

liczba urodzeń, liczba zgonów i efekt kohortowy. Analiza porównawcza urodzeń i zgonów

dla Polski i Poznania w latach 1980-2013 wskazuje, że o 10 lat wcześniej w Poznaniu

w odniesieniu do Polski nastąpiło zrównanie liczby zgonów z liczbą urodzeń co oznacza,

że „zerowy” przyrost naturalny dla Poznania wystąpił w 1989 r. a w Polsce w 1999r. - ryc.

11 i ryc.12.

Ryc. 11. Urodzenia żywe i zgony w Polsce w latach 1980-2013.

Źródło: Roczniki Demograficzne z lat 1980-2013r.

0

100000

200000

300000

400000

500000

600000

700000

800000

19

80

19

81

19

82

19

83

19

84

19

85

19

86

19

87

19

88

19

89

19

90

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

11

20

12

20

13

Licz

by

be

zwzg

lęd

ne

Lata

Urodzenia żywe i zgony w Polsce w latach 1980-2013

urodzenia zgony

1.Wstęp

25

Ryc. 12. Urodzenia żywe i zgony w Poznaniu w latach 1980-2013.

Źródło: Roczniki Demograficzne z lat 1980-2013 [33].

Jednym z najczęściej stosowanych wskaźników charakteryzujących ogólną populację

jest mediana wieku. Jest to przeciętny wiek osób w danej zbiorowości (np. zamieszkującej

określone terytorium). Mediana wieku jest zatem jedną z miar zaawansowania procesu

starzenia się populacji. W tabeli 3 przedstawiono medianę dla Polski, Wielkopolski

i Poznania. Wiek środkowy (mediana) w 2012r. dla Polski wynosił 38,6, dla Poznania 39,7

a dla Unii Europejskiej 41,9 lat [36].

Tabela 3. Mediana wieku w roku 2009-2013 dla Polski, Wielkopolski i Poznania

Mediana wieku w roku 2009-2013 dla Polski, Wielkopolski i Poznania

Rok Ogółem Mężczyźni Kobiety

Polska Wlkp Poznań Polska Wlkp Poznań Polska Wlkp Poznań

2009 37,7 36,3 38,5 35,9 34,7 36,2 39,8 38,1 41,3

2010 38,0 36,6 38,7 36,2 35,0 36,5 40,0 38,3 41,4

2011 38,4 37,0 38,9 36,7 35,5 36,7 40,2 38,7 41,5

2012 38,7 37,4 39,4 37,0 35,9 37,3 40,5 39,0 41,8

2013 38,6 37,8 39,7 36,9 36,3 37,6 40,5 39,3 41,9

Źródła: Dla Polski: strona internetowa: www.stat.gov.pl z dn.08.08.2014r., oraz z dnia 6.12.2014r., Roczniki Demograficzne GUS - 2011-2014.

Dla Wielkopolski:, strona internetowa: www.stat.gov.pl 08.09.2014r., .Ludność, ruch naturalny i migracje w województwie Wielkopolskim w 2009r., 2010r., Urząd Statystyczny w Poznaniu, 2014r. [36].

Jak wynika z przedstawionych danych porównawczych w 2011r. mediana wieku

wynosiła 37,0 dla województwa wielkopolskiego a dla Polski 38,4, jednak dla Poznania

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

19

80

19

81

19

82

19

83

19

84

19

85

19

86

19

87

19

88

19

89

19

90

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

11

20

12

20

13

Licz

by

be

zwgl

ęd

ne

Lata

Urodzenia żywe i zgony w Poznaniu w latach 1980-2013

urodzenia zgony

1.Wstęp

26

38,9. W Polsce mediana wieku wykazuje stałą tendencję rosnącą w 1950r. wynosiła 25,9,

w 2000r.- 35,4 [5], a w 2013 - 38,6 (tab. 3). Istotne znaczenie dla planowania opieki

zdrowotnej mają prognozy mediany, które przedstawiono w tabeli 4.

Tabela 4. Prognoza mediany wieku dla Polski w latach 2013-2050

Prognoza mediany wieku dla Polski ogółem Rok Ogółem Mężczyźni Kobiety 2013 38,6 36,9 40,4 2020 41,4 39,8 43,1 2035 48,1 46,2 49,9 2050 52,0 49,6 54,3

Źródło: Strona internetowa GUS www.stat.gov.pl. Prognoza ludności na lata 2014-2050, GUS, Warszawa 2014r. s.128, dostęp z dnia 1.10.2014r., oraz z dnia15.11.2014r., g. 16.44, [50].

Według prognoz GUS w 2050r. w części miejskiej województwa wielkopolskiego

mężczyźni będą starsi od mężczyzn zamieszkałych na wsi o 4,6 lat [50], co w planowaniu

opieki medycznej też powinno być uwzględnione. Według skali starości zaproponowanej

przez Maksimowicz wartość mediany z przedziału 30-34 lat oznacza ludność starą

demograficznie. Polska na początku lat 80–tych i początku lat 90-tych w wyniku spadku

urodzeń stała się społeczeństwem bardzo starym demograficznie (mediana 35 lat i więcej)

[50]. Prognoza przewiduje wzrost mediany wieku dla Polski z 38,6 do 52 lat a zatem wzrost

o 14,4 lata w przedziale czasowym od 2013-2050. Jest to z pewnością bardzo niekorzystny

wskaźnik zaawansowania i postępowania procesu starzenia się populacji Polski. W Europie

od lat czterdziestych XX wieku dożywanie starości, zdaniem Szukalskiego stało się

zjawiskiem powszechnym (miernikiem jest szansa dożycia 60 lat przez minimum

2/3 zbiorowości) [51]. Najbardziej wiarygodnym wskaźnikiem stanu zdrowia społeczeństwa

i wydolności systemu opieki zdrowotnej jest umieralność w różnych grupach wieku.

Umieralność z wszystkich przyczyn w grupie wiekowej 65 lat spadła w całym Europejskim

Regionie WHO i w 2010r. osiągnęła najniższy wskaźnik 4 549 zgonów na 100 000 ludności.

Oznacza to, że od 1980 r. do 2010r. nastąpił spadek o 25% [52]. Główną przyczynę zgonów

w Polsce w 2010r. (46% ogółu zgonów) stanowiły choroby układu krążenia.

Drugą istotną przyczynę zgonów stanowią nowotwory złośliwe (24,5% zgonów w 2010r.).

Najbardziej zagrażające Polakom nowotwory dotyczą układu oddechowego (tchawicy,

oskrzeli, płuc) [17]. Najniższy standaryzowany współczynnik zgonów (na 100 000 osób)

w 2008r. odnotowano w województwie podkarpackim i wynosił on 741,9. najwyższy

współczynnik zgonów w 2008r. dotyczył województwa łódzkiego i wynosił 914,4.

Natomiast standaryzowany współczynnik zgonów w 2008r. dla województwa

wielkopolskiego wyniósł 817,0. W 2010 roku standaryzowany współczynnik umieralności

ogólnej dla województwa łódzkiego (na 100 000 osób) wyniósł 1017, a w tym samym

okresie dla Polski 784. Wartości współczynników zgonów mężczyzn w województwie

łódzkim są najwyższe w Polsce, a tempo ich spadku niższe niż w Polsce i Unii Europejskiej.

1.Wstęp

27

Największa różnica między Polską a województwem łódzkim dotyczy współczynników

umieralności z powodu chorób układu krążenia: chorób serca i naczyń mózgowych, które

w tym województwie należą do najwyższych [47]. Najwyższy w łódzkim na tle kraju był

również standaryzowany współczynnik zgonów z powodu zewnętrznych przyczyn, oraz

chorób układu trawiennego. W przypadku chorób układu krążenia współczynnik ten wyniósł

w 2010r. 509,8/100 000 w Polsce 449,6 [16,36,52,53]. Przedstawiona analiza porównawcza

dotycząca udziału procentowego osób po 60. roku życia dla Polski i województwa

wielkopolskiego oraz Poznania a także tendencji dotyczących przyrostu naturalnego oraz

średniego dalszego trwania życia wskazują jednoznacznie, że populacja Poznania

w stosunku do populacji kraju podlega szybszym procesom starzenia. Można więc

przypuszczać, że potrzeby w zakresie opieki medycznej oraz rehabilitacji również będą

miały trend wzrostowy i sytuacja ta wymaga uwzględnienia w planowaniu opieki

medycznej. Ocena sytuacji demograficznej stanowiła przesłankę do badania potrzeb

zdrowotnych osób starszych, których odsetek systematycznie rośnie.

1.2. STAROŚĆ I PROCES STARZENIA W KONTEK ŚCIE REHABILITACJI

1.2.1. Starość i starzenie

Zwiększanie się liczby osób starych w Polsce, często o niepełnej sprawności

fizycznej i psychicznej, osób niezdolnych do samoobsługi sprawiają, że organizacja życia

człowieka starego, leczenie oraz rehabilitacja stają się jednym z głównych zadań opieki

zdrowotnej [54]. Starzenie się jest procesem, osobniczym, fizjologicznym stanowiącym

ostatni etap ontogenezy. Procesowi starzenia podlega również populacja [27,55]. Jest to

proces nieodwracalny i ciągły. Starzenie określa się, jako postępujące wraz z wiekiem

zmniejszenie rezerwy czynnościowej narządów utrudniające zachowanie homeostazy.

Zdolność dostosowania funkcji narządu do aktualnych potrzeb stanowi rezerwę

czynnościową, a ograniczenie (zawężenie) homeostazy typowe dla wieku podeszłego nosi

nazwę homeostenozy [19]. Pojęcia starości i starzenia się jak zwraca uwagę wielu autorów

nie są pojęciem tożsamym. Starość jako etap, stan w życiu człowieka ma charakter

statyczny, starzenie natomiast, traktowane jako proces rozwojowy jest zjawiskiem

dynamicznym [29,56]. Starzenie się zależy od sposobu i warunków życia. Odmiennie będzie

przebiegało u mężczyzn i kobiet, inaczej na wsi i w mieście, inaczej w domu rodzinnym

i inaczej w domu opieki. Zatem również różnie w zależności od warunków środowiskowych.

W rozwoju osobniczym wyróżnia się trzy fazy rozwojowe:

− faza progresywna (przewaga anabolizmu nad katabolizmem),

− faza stabilna- stabilizacja procesów rozwojowych,

− faza inwolucyjna- przewaga katabolizmu nad anabolizmem.

Wiek kalendarzowy nie jest najwłaściwszym miernikiem nasilenia się procesów

starzenia. Procesy rozwojowe różnicują osoby będące w tym samym wieku kalendarzowym

1.Wstęp

28

(liczba ukończonych lat), dlatego należy uwzględniać wiek biologiczny[57], określany jako

wiek czynnościowy lub sprawnościowy wynikający z zaawansowania zmian narządowych

[19].

Według Dudy, najważniejsze zmiany w starzejącym się organizmie dotyczą:

− postępujących zmian morfologiczno-biochemicznych w zakresie: komórek, tkanek,

w składzie ciała i płynów ustrojowych,

− zmniejszenia się rezerw: narządowych, krążeniowych,

− zmniejszania się możliwości adaptacyjnych organizmu do rozmaitych obciążeń

(fizycznych, biologicznych, psychosocjalnych) [27].

Wymienione wyżej zmiany wpisują się w sens zdrowego pozytywnego starzenia się.

W starzejącym się organizmie dochodzi często do zwiększenia chorobowości

oraz związanego z chorobowością wzrostu śmiertelności wraz z zawansowaniem wieku.

Nasilenie tego procesu może przemawiać za zwyczajnym lub patologicznym starzeniem się -

„starość jest nieuniknionym etapem rozwoju procesu starzenia się, zamykającym okres

ontogenezy, który poprzedza zakończenie cyklu życiowego” [58].

Według Rysz-Kowalczyk „cykl życia jest trwającym od urodzenia aż do śmierci

procesem zaspokajania przez jednostkę potrzeb, warunkujących osiągnięcie przez nią

optimum możliwości w każdej kolejnej indywidualnej fazie rozwoju”.

Starzenie jako etap życia (łac. senescentia, ang.senescence) może przebiegać jako,

tzw. zwykłe (zwyczajne- normalne- fizjologiczne) kiedy zmiany narządowe wynikają

z upływu czasu a nie z obecności chorób (usual aging). Optymalną formą takiego starzenia

jest tzw. „starzenie się pozytywne” (normal aging), pomyślne starzenie się (successful aging)

lub „zdrowe starzenie się” (healthy aging), [59,60,61,27]. Można mówić jednak

o chorobowym-patologicznym starzeniu się (impaired aging), które stanowi przeciwieństwo

normalnego starzenia się [62]. W piśmiennictwie spotyka się różne podziały starości [19].

1.2.2. Podziały starości

Naturalny proces, jakim jest starzenie dotyczy całej przyrody. Proces ten ma bardzo

zróżnicowany przebieg u każdego człowieka. Na podstawie danych z piśmiennictwa można

powiedzieć, że nie istnieje jeden uniwersalny podział starości, a jej granice, moment

rozpoczęcia mają charakter umowny i płynny. Czasem kryterium starości stanowi okres

przechodzenia na emeryturę, czasem są to zupełnie inne kryteria.

Osoby w starszym wieku eksperci Światowej Organizacji Zdrowia dzielą

na następujące grupy (przedziały wieku) [27]:

− wiek przedstarczy 45-59 lat,

− wczesna starość 60-74 lat (III wiek young old lat młodzi starzy),

− późna starość 75-89 lat (IV wiek oldest old),

− (powyżej 80 r.ż. sędziwa starość),

− długowieczność powyżej 90 roku życia (oldest old, long life) [63].

1.Wstęp

29

Klasyfikacja WHO w oparciu o badanie biologiczne i medyczne [28,63]:

− 60-75 lat wiek podeszły,

− 75-90 lat wiek starczy,

− po 90. roku życia wiek sędziwy (długowieczność).

Inny podział ludzi starych według wieku kalendarzowego prezentuje Osiński [20]:

− młodzi starzy 65-74 lat,

− średnio starzy 75-84 lat,

− starzy-starzy 85-99 lat,

− najstarsi starzy powyżej 100 lat.

Wśród geriatrów funkcjonuje następujący podział okresów życia [64]:

− 50-70 lat wiek średni,

− 70-85 lat wczesna dojrzałość,

− 86 lat i więcej późna dojrzałość.

W demografii [50]:

− 60-69 lat młodszy wiek poprodukcyjny,

− 70-79 lat starszy wiek poprodukcyjny,

− 80 lat i więcej starość sędziwa.

Pionierskie badania nad sytuacją ludzi starych w Polsce przeprowadził w latach

1969-1971 Piotrowski. Zostały one opisane w pracy, pt.: „Człowiek stary w rodzinie

i społeczeństwie” (1973r.). Badania oparte na ogólnopolskiej reprezentacji osób w wieku

65 lat i więcej ukazały się w publikacji z 2002r., pt.: „Polska Starość” pod redakcją Brunona

Synaka [65].

1.2.3. Problemy ekonomiczne związane z procesem starzenia

Proces starzenia się ludności w Polsce i na świecie wywołuje konsekwencje

o charakterze społecznym i ekonomicznym. Wydłużenie się przeciętnego trwania życia

a zatem wydłużenie fazy starości wiąże się z koniecznością zabezpieczenia świadczeń

emerytalnych dla coraz to większej liczby osób. Pojawia się problem zabezpieczenia

systemów emerytalnych w relacji do nakładów na opiekę zdrowotną [41]. Wydłużenie życia

ludzkiego w wielu przypadkach dotyczy wzrostu liczby osób z ograniczoną sprawnością,

co stawia przed polityką zdrowotną konkretne wyzwanie w postaci zabezpieczenia sieci

placówek usługowych. Społeczeństwo polskie, jest aktualnie zaliczane przez demografów

(z uwagi na przekroczenie 15% udziału osób po 65 roku życia) do „starych” społeczeństw.

Polska próg demograficznej starości przekroczyła w 1968r. [66]. W Polsce na emeryturę

przechodzą mężczyźni średnio w wieku 59 lat, a kobiety w wieku 56 lat.

Jest to w kontekście globalnym dość szybki moment przejścia na emeryturę. Podobnie jest

1.Wstęp

30

w Niemczech, Finlandii, Hiszpanii. Dla Turcji, Danii, Szwecji oraz Portugalii są

to odpowiednio 62 lata i 60 lat. Natomiast w Japonii, Kanadzie, Wielkiej Brytanii, Norwegii

i USA dane te są najwyższe i wynoszą średnio 64 lata dla mężczyzn i 63 lata dla kobiet [49].

Od 1 stycznia 2013r. powszechny wiek emerytalny w Polsce ulega stopniowemu wydłużeniu

do 67 lat, w Niemczech już od 2007r. obowiązuje wiek 67 lat [67,21]. Współczynnik

obciążenia ludności w wieku produkcyjnym osobami w wieku emerytalnym będzie wzrastał

z 28 w 2013r. do 52 w 2050r. [40]. W piśmiennictwie istnieją różne stanowiska dotyczące

kwestii zdolności do pracy, która z medycznej strony uwzględnia wiele czynników

dotyczących indywidualnej zdolności do pracy, a z perspektywy instytucji ubezpieczeniowej

związana jest tylko z chorobą jako przyczyną niezdolności do pracy [68].

Zmiana stosunku osób w wieku poprodukcyjnym i produkcyjnym stanowi poważny

problem finansowania świadczeń emerytalnych. Zauważalne jest odchodzenie od metody

repartycyjnej, której bieżące wpływy składek osób pracujących przekazywane są na bieżące

świadczenia osób przebywających na emeryturze do metod kapitałowych, gdzie większość

obciążeń związanych z finansowaniem emerytury spada na ubezpieczonego. Mankamentem

metody kapitałowej jest brak uwzględnienia problemów związanych z przemianami

gospodarki jak np. bezrobocie. Stąd bardziej powszechnie przyjmuje się rozwiązania

mieszane uwzględniające zarówno zasady metody repartycji, jak i kapitałowej [21].

Każdy obywatel z jednej strony jest potencjalnym konsumentem świadczeń zdrowotnych

z drugiej zaś podatnikiem. Istnienie rozbieżności między interesami obu stron jest

nieuniknione. Mniejsze obciążenia finansowe z tytułu podatków interesują każdego

obywatela, jednak w sytuacji choroby, niedomagania, niepełnosprawności pojawienia się

potrzeby korzystania ze świadczeń zdrowotnych pojawia się zainteresowanie coraz

większym zakresem dostępnych świadczeń i możliwością jak najszybszego otrzymania

świadczenia. Zgodnie z kształtowanym przez wiele lat stereotypem pacjenci oczekują

najwyższego poziomu specjalistycznej opieki, udzielanej bez konieczności oczekiwania na

tzw. listach oczekujących na udzielenie świadczenia zdrowotnego [69].

W Polsce nakłady na opiekę zdrowotną w 2005r. wynosiły 5,1% (DNN –dochód

narodowy netto). Było to istotnie mniej niż średnio (7,3%) w krajach OECD - Organizacji

Europejskiej Współpracy Gospodarczej (Organization for Economic Co-operation and

Development). Większy natomiast dla Polski od średniej w tych krajach był udział

wydatków na transfery pieniężne - głównie emerytury i renty rodzinne, który w 2005r.

wyniosły 13,6%. Wydatki zdrowotne stanowią ważną część wydatków publicznych krajów

OECD. Polska należy do grupy krajów Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej

(Organization for Economic Co-operation and Development-OECD), w których poziom

wydatków na opiekę zdrowotną w relacji do PKB jest jednym z najniższych [52,16 ].

Według danych WHO z 2009 r. wydatki na opiekę zdrowotną w Polsce wynosiły 7% PKB,

podczas gdy średnio dla krajów Unii Europejskiej jest to 9,8% Produkt Krajowy Brutto

(PKB) [17]. Dla porównania z innymi państwami tego regionu jak Polska, wydatki na opiekę

1.Wstęp

31

zdrowotną w 2007r. w stosunku do PKB były odpowiednio wyższe dla Czech, Węgier

i Słowacji [52]. Zaznaczyć, należy, że wydatki na ochronę zdrowia w przeliczeniu na

jednego mieszkańca w Polsce należą do najniższych w UE.

Opieka rehabilitacyjna w odniesieniu do ochrony zdrowia finansowana jest przez

Narodowy Fundusz Zdrowia oraz w sektorze socjalnym finansowanym ze środków funduszy

ubezpieczenia społecznego (ZUS, KRUS) a także Państwowy Fundusz Rehabilitacji

(PFRON). Świadczenia rehabilitacyjne zawarte, w tzw. koszyku świadczeń gwarantowanych

można podzielić na rehabilitację leczniczą i leczenie uzdrowiskowe. Udzielenie świadczenia

rehabilitacyjnego odbywa się na podstawie skierowania. Świadczenie może zostać

zrealizowane w formie opieki stacjonarnej, dziennej, ambulatoryjnej lub domowej.

Na rehabilitację wydaje się w Polsce znacznie mniej niż na leczenie. Wydatki na opiekę

rehabilitacyjną w 2008r. wyniosły 3,5% wszystkich wydatków na indywidualną opiekę

zdrowotną. W odniesieniu do świadczeń rehabilitacji leczniczej według nomenklatury

Narodowy Fundusz Zdrowia w rodzaju rehabilitacja lecznicza NFZ w 2009r. zawarł umowy

z 2 439 świadczeniodawcami w Polsce [70].

W 2010r. leczenie stacjonarne pochłonęło 43% publicznych wydatków na ochronę

zdrowia, leczenie ambulatoryjne 17%. Leczenie i rehabilitacja w warunkach szpitalnych

w Polsce stanowiła 35%, a opieka długoterminowa 1,5% bieżących wydatków na zdrowie

[17]. Jak wynika z danych prezentowanych przez Państwowy Zakład Higieny w Polsce w

2012r. najmniej łóżek opieki długoterminowej znajdowało się w województwie

wielkopolskim, najwięcej w województwie dolnośląskim [17]. Krajowy Indeks sprawności

ochrony zdrowia 2014r. wskazuje, iż w 2013r. najwyższe (około 600 zł/osobę) wydatki na

opiekę długoterminową w przeliczeniu na osobę w wieku powyżej 75 lat odnotowano

w województwach śląskim i podkarpackim, natomiast najniższe (poniżej 300zł/osobę)

w województwach: podlaskim i łódzkim. W Wielkopolsce było to 332 zł/osobę [71].

Opieka długoterminowa to sposób na obniżanie kosztów opieki szpitalnej.

Niestety często niewystarczająca infrastruktura opieki długoterminowej, dedykowanej

osobom z upośledzeniem samodzielności, osobom z chorobami przewlekłymi powoduje,

iż te osoby stają się konsumentami najdroższych usług medycznych czyli opieki szpitalnej.

Według danych Centrum Systemów Informacyjnych Służby Zdrowia (CSIOZ) z 2012r.

najwyższe wskaźniki wykorzystania łóżek szpitalnych tzw. wskaźnik przelotowości łóżek

występują właśnie w województwie wielkopolskim (49 osób/rok) i mazowieckim.

Istotne znaczenie w oparciu o prawidłowe rozpoznanie potrzeb medycznych ma kwestia

właściwej polityki zdrowotnej w tym dostosowanie infrastruktury (opieki stacjonarnej:

w szczególności opieki długoterminowej, oddziałów rehabilitacji ogólnoustrojowej,

neurologicznej, kardiologicznej, opieki ambulatoryjnej, opieki dziennej jak i stanu

zatrudnienia kadr medycznych w tym lekarzy rehabilitacji medycznej, geriatrów,

pielęgniarek, psychologów, logopedów, terapeutów zajęciowych, fizjoterapeutów) [20].

Dla przykładu w Szwecji na 1 milion mieszkańców przypada 75,6 geriatrów, w Niemczech

1.Wstęp

32

21,7 a w Polsce 7. Odpowiednia polityka zdrowotna dotycząca problemów starzenia

społeczeństw, to także kwestia przygotowania do starości a zatem promocji zdrowia

we wcześniejszych okresach życia, której jednak nie można zaniechać również w okresie

starości.

Promocja zdrowia, która z definicji umożliwia każdej osobie zwiększenie

oddziaływania na własne zdrowie, jego poprawę i utrzymanie, jest odpowiedzią

na wydłużania się życia ludzkiego z zachowaniem jego dobrej jakości [72]. Pojawia się

nowy termin aktywnego starzenia, którego zadaniem jest utrzymanie zdrowia i kreatywności

aż do okresu późnej starości.

Eksperci WHO wymieniają trzy elementy polityki zdrowotnej, w odniesieniu do osób

starszych, których spełnienie umożliwia aktywne starzenie:

− zachowanie zdrowia i niezależności w myśl dobre zdrowie stanowi o dobrej jakości

życia,

− zachowanie produktywności (aktywne uczestnictwo),

− zachowanie ochrony polityka odpowiadająca na potrzeby zdrowotne, społeczne,

finansowe ludzi starszych [73].

Przy omawianiu kwestii ekonomicznych związanych ze starzejącym się

społeczeństwem należy zwrócić uwagę również na dostęp osób starszych do świadczeń

zdrowotnych w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Budżety gospodarstw

domowych ograniczają w znacznym stopniu możliwość pokrywania kosztów komercyjnych

świadczeń zdrowotnych. Według danych WHO w 2007r. udział wydatków prywatnych

wynosił 29,2% ogółu wydatków na opiekę zdrowotną [52].

Z przeprowadzonych badań Eurbarometru z 2007r. wynika, że jednym z dwóch

najważniejszych (obok systemu emerytalno-rentowego) problemów naszego kraju

są kwestie opieki zdrowotnej, na co wskazało aż 40% Polaków [52].

Starość w rozumieniu zjawiska i fazy życia człowieka pociąga za sobą szereg zmian.

Należą do nich: utracenie dotychczas pełnionych ról, samotność (singularizm), problemy

ekonomiczne związane z długowiecznością i koniecznością zabezpieczenia na ten okres

świadczeń emerytalnych, z feminizacją i związanym z tym niższym poziomem dochodów

ze świadczeń emerytalnych, problemy z wypełnieniem wolnego czasu a w następstwie

problemy zdrowotne wymagające interwencji medycznej i rehabilitacji. Opieka zdrowotna

dla osób starszych często jest bardzo kosztowna. Są to bowiem nie tylko wzrastające

wydatki budżetu państwa na leki zaopatrzenie ortopedyczne, ale przede wszystkim opiekę

nad osobami przewlekle chorymi, niepełnosprawnymi, obarczonymi wielochorobowością.

W tym rozumieniu w interesie całego społeczeństwa leży zapobieganie i przeciwdziałanie

niepełnosprawności, niedołężności, a więc podtrzymywanie najdłużej jak to możliwe

samodzielności osób starszych, ich dobrostanu: zdrowotnego, psychicznego, społecznego

umożliwiającego aktywny udział w życiu społecznym. Należy pamiętać, że w następstwie

1.Wstęp

33

procesu starzenia pojawiają się nowe rynki zbytu artykułów i usług, powstają nowe miejsca

pracy. W konsekwencji to również większa liczba wyborców wśród osób starszych, a zatem

osób decydujących o wyborze odpowiedniej reprezentacji, której zadaniem będzie sprostanie

oczekiwaniom i potrzebom starszych ludzi. Problem starzenia się i niepełnosprawności

to problem całej rodziny, która często jest zmuszona do osamotnionej systematycznej opieki

nad starszym członkiem rodziny. To opiekunowie rodzinni niesprawnych starszych osób

stanowią podstawową instytucję opiekuńczą w Europie. To oni ponoszą główny ciężar

opieki [74]. Jak twierdzi Szukalski najważniejszą zmianą, jaka dokonała się w rodzinie jest

jej wertykalizacja przejawiająca się wielopokoleniowością, dłuższym pozostawaniem

w danym statusie rodzinnym, oraz homogenizacją pokolenia. Jednocześnie w związku

z małą liczbą rodzących się dzieci, częstym modelem funkcjonowania rodziny są rodziny z

jednym dzieckiem. Brak rodzeństwa w takich przypadkach często w przyszłości prowadzi

do konieczności sprawowania opieki nad starszymi członkami rodzin [12].

Fakt ten przyczynia się również do wzrostu obciążeń dla opiekunów rodzinnych

co przemawia za poszukiwaniem metod wspierających [21].

W przyszłości należy spodziewać się narastania problemu samodzielnej egzystencji

wśród osób starszych, konieczności zapewnienia opieki zdrowotnej, leczenia i rehabilitacji

Ważnym zatem wyzwaniem jest rozpoznanie potrzeb rehabilitacyjnych osób

starszych. Osoby w starszym wieku zgłaszają coraz większe zapotrzebowanie na usługi takie

jak opieka nad starszą osobą, usługi bytowe, socjalne i specjalistyczne usługi zdrowotne

kierowane do osób w wieku podeszłym. Zachodzące w procesie starzenia się organizmu

zmiany przejawiające się obniżeniem sprawności fizycznej, trudnością w wykonywaniu

czynności dnia codziennego wymagają specjalnego przygotowania do realizacji potrzeb

osób starszych. Należy przy tym uwzględniać szczególnie istotną dla życia starszego

człowieka samowystarczalność i niezależność. Według Kostki niepełnosprawność

w starszych grupach wieku szybko wzrasta, i u osób powyżej 80. roku życia wynosi 50%

[75]. Problem starzenia się w rozumieniu zbiorowości jako całej populacji, jak i osobniczym

rozpatrywanym z pozycji jednostki, wymaga powiązania zjawiska niepełnosprawności

i konieczności rozpoznawania nowych potrzeb związanych z pomocą społeczną i opieką

zdrowotną, w szczególności potrzeb rehabilitacyjnych [32]. Przewiduje się, że zwiększenie

liczby osób sędziwych, jakie spodziewane jest w przyszłości doprowadzi do zmiany

struktury popytu na usługi społeczne i opiekuńczo–lecznicze [42].

Istotnymi zmianami dla społeczeństwa w kontekście starzenia się i starości są:

− zapewnienie systemu świadczeń zabezpieczającego dochody na okres starości,

− zapewnienie dostępności do świadczeń medycznych,

− organizacja systemu usług dla osób z ograniczeniami sprawności,

− tworzenie warunków do integracji społecznej starszych ludzi [21].

1.Wstęp

34

1.3. POTRZEBY REHABILITACYJNE

1.3.1. Definicja potrzeby rehabilitacyjnej

Badanie potrzeb rehabilitacyjnych może odbywać się różnymi metodami.

Ważne jest określenie docelowej populacji i jej potrzeb. Można badać całą populację

lub specyficzną grupę osób. Można korzystać z wtórnych źródeł jak np. dane Zespołów ds.

Orzekania o Niepełnosprawności, dane GUS, czy dane z pracy poradni.

W tym przypadku badanie potrzeb rehabilitacyjnych realizowano w oparciu o dane

dotyczące wyselekcjonowanych pacjentów poradni rehabilitacyjnej, a zatem potrzeby

wyrażone, zgłoszone.

W opiece zdrowotnej definiowano potrzeby z wielu perspektyw i stosowano

w różnych dyscyplinach [76,77]. Podobnie do oceny potrzeb osób starszych stosuje się różne

rodzaje narzędzi, których stosowanie najczęściej dotyczyło chorób psychicznych.

Należy podkreślić, że podejmowane są próby i badania dotyczące zastosowania uznanych

już narzędzi badawczych w odniesieniu do innych chorób występujących u osób w starszym

wieku. Przykładem jest kwestionariusz CAN (The Camberwell Assessment of Need).

W 2008r. została zwalidowana przez Rymaszewską i współautorów polskojęzyczna wersja

narzędzia CANE (Camberwell Assessment of Need in the Elderly) [78,79].

Koncepcja potrzeb Maslowa, oparta jest na hierarchicznej organizacji pięciu potrzeb:

fizjologicznych, bezpieczeństwa, przynależności i miłości, szacunku, samorealizacji.

Według tej koncepcji brak zaspokojenia potrzeby podstawowej powoduje chorobę a jej

zaspokojenie zapobiega chorobie, jej przywrócenie leczy chorobę a u zdrowej osoby

potrzeba nie jest odczuwana albo jest nieaktywna [80]. Zatem zaspokojenie potrzeby

zdrowotnej jest warunkiem zdrowia, a brak zaspokojenia jest przyczyną złego stanu zdrowia.

Koncepcja ta jednak nie uwzględnia źródeł pojawienia się choroby takich jak, np. czynniki

genetyczne i wiek.

Według Culyer’a potrzeba zdrowotna jest „minimalną ilością zasobów, która jest

niezbędna do tego aby wyczerpały się zdolności jednostki do odnoszenia korzyści

ze świadczeń jej oferowanych” [81]. Donabedian autor publikacji dotyczących polityki

zdrowotnej, jakości uważał, że potrzeba to zakłócenie dobrego stanu zdrowia

lub samopoczucia jednostki [82].

Nie ma zatem pełnej jednoznaczności, czym jest potrzeba i jednego uniwersalnego

narzędzia do jej badania. Stosowanie jednej wybranej definicji narażone jest na brak

uwzględnienia elementów, istotnych dla świadczenia konkretnych usług zdrowotnych.

Realizacja potrzeb wymaga też sprawnej, dostosowanej do wymagań pacjentów poradni

rehabilitacyjnej. Dotyczy to z jednej strony organizacji pracy poradni a drugiej dobrej

znajomości potrzeb, stylu życia starszego pacjenta. Stąd też podjęcie tematyki potrzeb

zdrowotnych a dokładnie potrzeb rehabilitacyjnych przez innych badaczy może zostać

uznane za swego rodzaju zawężenie. I w pewnym sensie tak jest. Potrzeby rehabilitacyjne

1.Wstęp

35

rozpatrywane z pozycji poradni rehabilitacyjnej obrazują zaledwie wycinek potrzeb

starszych osób. Identyfikacja potrzeb osób starszych w holistycznym rozumieniu nie jest

bowiem jednoosobowym przedsięwzięciem, a raczej wielopłaszczyznowym i zespołowym,

przekraczającym możliwości niniejszej pracy.

Potrzeby zdrowotne można określać jako rzeczywiste (ustalane na podstawie

wskaźników epidemiologicznych i demograficznych), potrzeby wyrażone, i potrzeby

oczekiwane (oceniane przy pomocy metod ankietowych), a także potrzeby zrealizowane

[166]. Podjęcie tematu potrzeb rehabilitacyjnych związane jest z wieloletnim

zainteresowaniem pracą poradni rehabilitacyjnej i problemów zgłaszających się pacjentów.

Najczęstszymi beneficjentami usług rehabilitacyjnych są właśnie osoby starsze.

Z wiekiem pojawia się coraz to większa liczba chorób przewlekłych prowadzących

do niepełnosprawności. Osoby starsze wymagają postępowania rehabilitacyjnego, którego

celem jest przywracanie utraconych funkcji i możliwie jak najdłuższe podtrzymywanie

sprawności funkcjonalnej umożliwiającej osobie starszej zachowanie niezależności.

Jednym głównych celów rehabilitacji osób starszych jest zapobieganie hipokinezji i jej

skutkom. Skutki hipokinezji często stanowią większe zagrożenie niż sama choroba, dlatego

tak ważne u osób starszych w prewencji i leczeniu wielu chorób wieku starszego

jest stosowanie terapii ruchem czyli kinezyterapii. Powinna ona stanowić podstawę procesu

rehabilitacji. Rehabilitacja osób starszych wymaga podejścia zespołowego, udziału wielu

specjalistów (lekarzy różnych specjalności, geriatrów, terapeutów zajęciowych kontaktu

z lekarzem rodzinnym, fizjoterapeutów, pielęgniarek, logopedów, psychologów)

pracujących pod kierunkiem lekarzy rehabilitacji medycznej.

Zagadnienia starości i starzenia się związanej z nimi niepełnosprawności łączy zatem

wspólne zadanie, jakim jest konieczność rozwijania i prowadzenia rehabilitacji.

Jednak aby rehabilitacja była skuteczna, musi zostać odpowiednio przygotowana, a to może

się dokonać jedynie poprzez rozpoznanie potrzeb, korzyści dla pacjenta, jego rodziny,

przyjaciół, pracy. Tylko wtedy pacjent będzie miał motywację do rehabilitacji [83].

Potrzeby zdrowotne i medyczne stanowią ważny element dla określenia celów

polityki systemu ochrony zdrowia. Potrzeby zdrowotne wynikają z różnicy między

aktualnym stanem zdrowia a „idealnym”. Według definicji WHO potrzeby zdrowotne, to:

„zakłócenie w stanie zdrowia lub samopoczuciu zdrowotnym, które wymagają interwencji

w postaci działań leczniczych i rehabilitacyjnych lub pomocy społecznej a także działań

zapobiegawczych” [80].

Określenie „potrzeba” można zdefiniować jako stan pewnego rodzaju braku

czy niedoboru, który dąży do zaspokojenia. W odniesieniu do potrzeb pojawia się wiele

określeń jak: potrzeby zdrowotne, medyczne. Czasem trudno określić co jest potrzebą

zdrowotną a co medyczną. Z uwagi na rozbieżności przyjęto, że potrzeby rehabilitacyjne

wpisują się w ogólne rozumienie potrzeb jako potrzeb zdrowotnych, które to określenie

wydaje się być szerszym od określenia medyczne. Rehabilitacja w ujęciu medycznym

1.Wstęp

36

oznacza najczęściej minimalizację ujemnych skutków a zatem ograniczeń sprawności,

choroby, urazu. Wystąpienie choroby często doprowadza do niepełnosprawności (naruszenia

sprawności) i pojawienia się potrzeby rehabilitacyjnej. Definicję pojęcia „potrzeba

rehabilitacyjna” podaje Wąsiewicz określając ją poprzez związek z niepełnosprawnością,

a w konsekwencji z chorobą (urazem). Za tym autorem „potrzeba rehabilitacyjna, to taki stan

człowieka, w którym bez pomocy z zewnątrz dochodzi do ujemnych objawów

w funkcjonowaniu tej jednostki” [84]. Związek potrzeb rehabilitacyjnych z takimi

następstwami niepełnosprawności, jak uraz, choroba przedstawiono na ryc. 13.

Ryc. 13. Potrzeby rehabilitacyjne i ich związek z uszkodzeniem, urazem.

Źródło: Raport etapowy z realizacji tematu wykonywanego w ramach problemu badawczego CPBR MZ-IV: opieki zdrowotnej i społecznej - Organizacja rehabilitacji medycznej, społecznej i zawodowej (I etap) E. Wąsiewicz, Poznań 1987r., s. 9 /wg M. Blaxter’ a, Cox C., Mead A.: Socjology of medical practice London 1987r. 5, s. 222.

Naruszenie sprawności może być trwałe lub czasowe. Osoby doznające

niepełnosprawności oczekują i poszukują pomocy w rozwiązywaniu ich problemów.

Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004r. o świadczeniach finansowanych ze środków publicznych

(Dz.U.2004 r. Nr 210, poz. 2135. z późn. zm.). Art. 15 w/w ustawy precyzuje świadczenia

przysługujące osobom uprawnionym między innymi świadczenia rehabilitacji leczniczej

i zaopatrzenia w wyroby medyczne oraz ich naprawy. Konkretne świadczenia określane są

w rozporządzeniach Ministra Zdrowia jako tzw. koszyk świadczeń gwarantowanych.

Na poziomie płatnika, czyli Narodowego Funduszu Zdrowia ustalane są warunki zawierania

i realizacji umów w rodzaju rehabilitacja lecznicza w trybie zarządzenia Prezesa

Narodowego Funduszu Zdrowia (Zarządzenie 80/2013/DSOZ z dnia 16 grudnia 2013r.

i zarządzenie zmieniające 90/2014/DSOZ z dnia 18 grudnia 2014r.). W odniesieniu do

rehabilitacji leczniczej obowiązuje rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 listopada

2013r. (Dz.U.2013, poz.1522). W odniesieniu do rehabilitacji są to rożne jej zakresy [85]:

− lekarska ambulatoryjna opieka rehabilitacyjna,

− fizjoterapia ambulatoryjna,

− fizjoterapia domowa,

− ośrodki rehabilitacji dziennej; ogólnoustrojowej, kardiologicznej,

pulmonologicznej z wykorzystaniem metod subterraneoterapii, osób z dysfunkcją

Uraz, choroba

Brak zaburzeń funkcjonalnych

Naruszenie sprawności

funkcjonalnej

POTRZEBY REHABILITACYJNE

Zaspokajane poza instytucjami

Zaspokajane w instytucjach

Efekt interakcji w instytucjach

1.Wstęp

37

narządu słuchu i mowy, osób z dysfunkcją narządu wzroku, rehabilitacji dla

dzieci z zaburzeniami wieku rozwojowego,

− oddziały rehabilitacji leczniczej stacjonarnej realizowane w szpitalach:

ogólnoustrojowa, pulmonologiczna, neurologiczna, kardiologiczna, leczenie

dzieci ze śpiączką.

Narodowy Fundusz Zdrowia porady lekarskie i zabiegi rehabilitacyjne rozlicza

w postaci punktowej, w której dane świadczenie ma z góry przypisaną wagę punktową.

W formie osobodnia rozliczane są ośrodki/oddziały dzienne i stacjonarne.

W pewnym sensie potrzeby rehabilitacyjne realizowane w ramach systemu powszechnego

ubezpieczenia zdrowotnego zawierają się w koszyku świadczeń określonym dla rodzaju

rehabilitacja lecznicza. Nie jest jednak łatwą odpowiedź na pytanie jakie są potrzeby

rehabilitacyjne realizowane w podmiotach opieki zdrowotnej w naszym kraju, które

posiadają umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia w rodzaju rehabilitacja lecznicza.

Istotne dla planowania opieki zdrowotnej jest określenie skali tych potrzeb ich rodzaju,

zróżnicowania w odniesieniu do płci i wieku, jednostki chorobowej. Informacje dotyczące

potrzeb rehabilitacyjnych szczególnie wyraźnie powinny być akcentowane z uwagi

na zachodzące procesy demograficzne, przejawiające się przede wszystkim przyrostem

liczby osób starszych w Polsce i na świecie. Rozpoznanie potrzeb, a zatem identyfikacja

problemu umożliwiają odpowiednią interwencję, co może doprowadzić do zaniku potrzeby

lub jej redukcji. Poznanie potrzeb ma istotne znaczenie z uwagi na związek między stanem

zdrowia a wydatkami na opiekę zdrowotną [86]. Miejscem realizacji potrzeb

rehabilitacyjnych są w odniesieniu do opieki ambulatoryjnej ośrodki oferujące usługi

rehabilitacyjne porady (poradnia rehabilitacyjna) i zabiegi fizjoterapeutyczne.

Najkorzystniejszą sytuacją dla pacjenta jest realizowanie w jednym ośrodku rehabilitacyjnej

opieki lekarskiej (poradnia rehabilitacyjna) i fizjoterapii ambulatoryjnej (zabiegi).

Z badań GUS wynika, że 2,4% porad specjalistycznych udzielonych w Polsce w 2012r.,

to porady zrealizowane w poradni rehabilitacyjnej [87]. Porady udzielone starszym osobom

stanowiły 24% wszystkich porad lekarskich udzielonych w ramach opieki specjalistycznej.

Ogółem w 2012r. 52% porad ambulatoryjnych stanowiły porady w POZ (Podstawowa

Opieka Zdrowotna), 37% specjalistyczne porady, 11% u stomatologia. Udział porad dla

osób powyżej 65. roku życia w POZ w 2012r. wyniósł 31%.

Do najczęściej zleconych zabiegów w lecznictwie uzdrowiskowym w 2012r.

należały: kinezyterapia, elektrolecznictwo, wodolecznictwo, masaże suche,

światłolecznictwo, krioterapia, parafina [87]. W odniesieniu do opieki dziennej i stacjonarnej

są to: dzienne bądź stacjonarne oddziały rehabilitacji ogólnoustrojowej, kardiologicznej,

neurologicznej, pulmonologicznej, itp.

Rolą rehabilitacji jest wspieranie osób niepełnosprawnych w celu przywrócenia

utraconych w wyniku naruszenia sprawności zdolności. Jest to działanie wzmacniające,

kompensacyjne i zapobiegające dalszym ograniczeniom. Wymaga podkreślenia fakt

1.Wstęp

38

integralności rehabilitacji osoby niepełnosprawnej z rodziną i dążenie do możliwie

największego uniezależnienia osoby niepełnosprawnej od otoczenia. Ważna jest aktywność

osoby niepełnosprawnej i jej motywacja do poprawy swego stanu.

Należy zwrócić uwagę, iż w relacji usługobiorca (pacjent) – usługodawca (medyk,

paramedyk) potrzeba w toku jej zaspakajania podlega weryfikacji przez usługodawcę.

Konsekwencją tego jest fakt, że część zgłaszanych przez osobę potrzeb nie zostanie

zaspokojona z uwagi na brak znamion potrzeby zdrowotnej [84].

W tym rozumieniu Bradshaw prezentuje podział potrzeb na [80]:

− normatywne wynikające z opinii, norm ekspertów,

− osobowe odczuwane przez jednostkę,

− wyrażane (gdy jednostka dąży do zaspokojenia potrzeby).

Potrzeby wyrażane zatem różnią się od potrzeb zaspokajanych. Z dostępnego

piśmiennictwa wynika, że zaspokajanie istniejących potrzeb powoduje ich generowanie a nie

ograniczenie (np. poprzez rozwój nauki, nowe metody leczenia). Można zatem w toku

świadczenia – zaspokajania potrzeb dokonywać zarówno redukcji, jak i kreowania potrzeb.

Należy podkreślić, że wczesne rozpoznanie potrzeb i ich zaspokojenie przeciwdziała ich

narastaniu i utrwaleniu.

W ocenie stanu zdrowia stosuje się zarówno wskaźniki obiektywne (np. umieralność,

chorobowość), jak i wskaźniki subiektywne (np. samoocena, społeczne zachowania

i wsparcie, satysfakcja życiowa). W odniesieniu do potrzeb istotna jest częstość

występowania danego problemu medycznego i dostosowanie aktualnie istniejącej struktury

systemu opieki zdrowotnej. Starzenie się populacji wpływa na jej stan zdrowia. W okresie

późnej dorosłości, co podkreślano wielokrotnie w tej pracy należy zwracać szczególną

uwagę na pojęcie dobrostanu. Dobrostanu umożliwiającego osobom starszym prowadzenie

satysfakcjonującego życia na co dzień, biorąc pod uwagę różne doświadczenia związane

ze zdrowiem, samopoczuciem fizycznym i ograniczeniami funkcjonowania wynikającymi

ze starości, towarzyszącym temu procesowi wielochorobowości i niepełnosprawności.

1.3.2. Rola poradni rehabilitacyjnej w procesie identyfikowania i zaspakajania potrzeb

Shortell i Kałużny w kontekście zarządzania opieką zdrowotną wymieniają czynniki

zewnętrzne, które mają wpływ na zarządzanie, jako realizację opieki zdrowotnej [88].

Jednym z tych czynników jest starzenie się społeczeństwa. Dla zarządzających stanowi

to konieczność zwiększenia podstawowej opieki zdrowotnej i promocji zdrowia w grupie

wiekowej 65-75 lat, wzrost konieczności zarządzania opieką długoterminową w grupie

wiekowej 75 lat oraz wyzwania w postaci zagadnień etycznych związanych z przedłużaniem

życia. Dodatkowo z uwagi na zróżnicowanie subpopulacji osób starszych trudność

w rozumieniu potrzeb i spełnianiu oczekiwań pacjentów. Innym czynnikiem są zmiany

w podaży i kształceniu specjalistów w dziedzinie opieki zdrowotnej jak, np. potrzeba

uzupełnienia braku personelu w niektórych dziedzinach opieki specjalistycznej, jak właśnie

1.Wstęp

39

rehabilitacja lecznicza. Również choroby społeczne są czynnikiem zewnętrznym

wpływającym na zarządzanie a zatem umiejętność pokonania problemów związanych

ze wzrostem zapotrzebowania na usługi. System opieki zdrowotnej napotyka na problemy

związane z nierównościami w poziomie zasobów dostępnych dla różnych grup społecznych,

a także nierówności w zdrowiu. Kluczowe znaczenie ma w przypadku dostępu do zasobów

odpowiednie rozmieszczenie infrastruktury. Duża koncentracja prowadzi do bardziej

intensywnego korzystania (niż wynika to z potrzeb zdrowotnych), a niedobór stanowi

ograniczenie korzystania [69]. Różnice w stanie zdrowia różnych grup społecznych,

nierówności w korzystaniu stanowią poważne zagrożenie, szczególnie dla osób starszych

często obarczonych wielochorobowością, niepełnosprawnych o mniejszych dochodach.

Rozważając problem potrzeb rehabilitacyjnych należy zwrócić uwagę na szczególną rolę

rehabilitacji. Słowo rehabilitacja pochodzi od łacińskiego „habilitat”- habilitas - według

Degii) oznacza zdatność, sprawność, zdolność uczenia się, zaś przedrostek re- oznacza

zwrotność, ponowienie tej czynności [89,84]. Rehabilitacja pierwotnie była odpowiedzią

państwa skierowaną do obywateli, którzy utracili zdrowie na skutek katastrof (wojny,

epidemii), kalectw wrodzonych. Według Światowej Organizacji Zdrowia „rehabilitacja jest

kompleksowym, zespołowym postępowaniem w stosunku do osób niepełnosprawnych

fizycznie i psychicznie, które ma na celu przywrócenie tym osobom pełnej lub maksymalnej

do osiągnięcia sprawności fizycznej i psychicznej, zdolności do pracy i zarobkowania

oraz zdolności do czynnego życia społecznego” [90,89].

W Rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej nr 12 z 1972r.

zamieszczono następujące określenie: „….Rehabilitacja medyczna jest integralną częścią

leczenia, a zaspakajanie potrzeb ludności w zakresie rehabilitacji należy do zadań

i działalności ogólnej opieki zdrowotnej…” [89].

Rehabilitacja medyczna odnosi się do procesu usprawniania, w skład którego

wchodzą: badanie podmiotowe (wywiad), przedmiotowe (ocena zakresu ruchów, siły

mięśniowej, chodu, sprawności manualnej i zachowanych funkcji życiowych) analiza badań

uzupełniających (diagnostyka), ustalenie programu leczenia i wreszcie ocena postępów

leczenia i wyników końcowych. Rehabilitacja jako zespołowe, kompleksowe postępowanie

w odniesieniu do osób niepełnosprawnych fizycznie i psychiczni (niepełnosprawność

wrodzona lub nabyta) ma na celu przywrócenie maksymalnej bądź możliwej do osiągnięcia

sprawności fizycznej psychicznej, umożliwiającej prowadzenie czynnego życia rodzinnego,

społecznego, zawodowego [91]. Rehabilitacja medyczna stanowi podstawowy element

szerszego rozumienia procesu rehabilitacji jako rehabilitacji zawodowej, społecznej.

Celem rehabilitacji zawodowej jest umożliwienie osobie niepełnosprawnej uzyskania

i utrzymania odpowiedniego zatrudnienia i awansu zawodowego (poradnictwo zawodowe,

szkolenia zawodowe, pośrednictwa pracy). Natomiast rehabilitacja społeczna

ukierunkowana jest na umożliwienie osobom niepełnosprawnym uczestniczenia w życiu

społecznym (kształtowanie zaradności osobistej - pobudzanie aktywności, likwidacja barier,

1.Wstęp

40

kształtowanie w społeczeństwie właściwych postaw). Głównymi formami aktywności są

warsztaty terapii zajęciowej, turnusy rehabilitacyjne. Finansowanie lub współfinansowanie

w/w aktywności a także specjalnych programów dla osób niepełnosprawnych (imprez,

edukacji, zaopatrzenia w sprzęt, likwidację barier) można uzyskać ze środków Państwowego

Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON). Rehabilitacja stanowi podstawę

usług oferowanych starzejącej się populacji. Z jednej strony postępowanie rehabilitacyjne

skierowane jest na minimalizacje ujemnych skutków choroby) a z drugiej na

maksymalizację aktywności życia codziennego i wypełnianie ról społecznych [92].

Rehabilitacja, to odzyskiwanie utraconych w wyniku choroby (urazu) możliwości

i zdolności funkcjonowania poprzez umacnianie potencjału jednostki, mechanizmy

kompensacyjne oraz zapobieganie ograniczeniom w funkcjonowaniu jednostki.

Jest to proces, w którym szczególną rolę odgrywa osoba dotknięta niepełnosprawnością,

jej rodzina i otoczenie.

W Raporcie Światowej Organizacji Zdrowia dotyczącym niepełnosprawności

rehabilitacja definiowana jest jako zestaw środków, które pomagają osobom dotkniętym

niepełnosprawnością, lub które mogą doświadczać niepełnosprawności osiągnąć lub

utrzymać optymalne funkcjonowanie w ich środowisku. Rehabilitacja odbywa się

w określonym czasie, ale może dotyczyć jednego lub szeregu interwencji realizowanych

przez osobę lub zespół i dotyczyć zarówno ostrej jak i stabilnej fazy choroby/uszkodzenia

[93].

Etapy procesu rehabilitacji według ekspertów WHO zamieszczono na ryc.14.

Ryc. 14. Proces rehabilitacji.

Źródło: World Report on disability. World Health Organization, Malta 2011r., s. 96.

Polski model rehabilitacji zaproponowany przez prof. Degę i prof. Weissa oparty jest

na czterech zasadach, tj. powszechności, wczesności, kompleksowości i ciągłości [94].

Jedną z podstawowych potrzeb człowieka, szczególnie człowieka starszego jest

zachowanie samowystarczalności i niezależności. Istotna jest zatem sprawność funkcjonalna,

możliwość wykonywania czynności życia codziennego i aktywnego uczestniczenia w życiu.

Identyfikacja problemów i potrzeb

Ocena efektówPlanowanie, wdrażanie,

koordynacja działań

Odniesienie problemów do czynników

modyfikujacych i ograniczeń

Zdefiniowanie docelowych problemów,

wybór odpowiednich środków/rozwiązań

1.Wstęp

41

Poziom sprawności funkcjonalnej może stanowić o jakości życia człowieka.

W tym kontekście należy zwrócić uwagę na rolę poradni rehabilitacyjnej w ambulatoryjnej

opiece lekarskiej. Poradnie rehabilitacyjne wpisują się swym charakterem i profilem leczenia

w obszar rehabilitacji leczniczej. To właśnie do poradni rehabilitacyjnej trafiają pacjenci

z różnymi dolegliwościami bólowymi, dysfunkcjami, naruszoną sprawnością organizmu.

Są to pacjenci nie tylko z chorobami narządu ruchu, bólami kręgosłupa, ale co wymaga

podkreślenia pacjenci z wielochorobowością, często w starszym wieku (w wieku

poprodukcyjnym). Często osoby zgłaszające się do poradni cierpią na różnego rodzaju

deficyty funkcjonowania, można określić je jako osoby niepełnosprawne biologicznie.

Wymagają nie tylko leczenia w postaci zabiegów fizjoterapeutycznych zmniejszających

bądź niwelujących dolegliwości bólowe, poprawiających sprawność, ale także przywrócenie

utraconych funkcji organizmu. Przygotowanie i realizacja programu rehabilitacji kierowanej

dla osób starszych musi uwzględniać indywidualne potrzeby pacjenta i jego całościową

ocenę zarówno stanu zdrowia jak i możliwości. Wielu pacjentów poradni rehabilitacyjnej

wymaga stosowania zaopatrzenia ortopedycznego w postaci kul, lasek, balkoników wózków

inwalidzkich, ortez, gorsetów, kołnierzy. Zadaniem lekarza rehabilitacji medycznej jest

ustalenie, nadzorowanie i ocena wyników programu rehabilitacji, również przeprowadzenie

odpowiednich badań uwzględniających ocenę funkcjonalną.

Lekarz rehabilitacji medycznej dysponuje różnymi możliwościami oceny potrzeb

zdrowotnych pacjenta (diagnoza, ocena przebiegu choroby, prognoza). Dokonuje tego

poprzez całościową ocenę stanu zdrowia, wywiad i badanie przedmiotowe przy użyciu

różnych testów oceniających zakres ruchów w stawach, siłę mięśniową, ogólną wydolność

pacjenta, czynności uwzględniające elementy badania ortopedycznego, internistycznego,

neurologicznego. Te elementy są niezbędne dla organizacji pracy poradni. Podczas wizyty

w poradni rehabilitacyjnej przy współudziale pacjenta dochodzi do rozpoznania potrzeb

rehabilitacyjnych i ustalenia możliwości ich zaspokojenia. Powstaje w ten sposób

indywidualny program rehabilitacji pacjenta. W postępowaniu rehabilitacyjnym

wykorzystywane są zarówno środki terapeutyczne w postaci kinezyterapii jak i fizykoterapii

oraz terapii zajęciowej, pomocy psychologicznej, logopedycznej, pielęgniarskiej

i zaopatrzenia ortopedycznego. Rola terapeuty zajęciowego polega na identyfikowaniu

problemów starszego pacjenta w codziennym funkcjonowaniu [95]. Punktem scalającym

i zawiadującym procesem rehabilitacji jest poradnia rehabilitacyjna a zatem specjalista

rehabilitacji medycznej. To właśnie poradnia rehabilitacyjna staję się miejscem

podejmowania decyzji co do przebiegu i rodzaju postępowania rehabilitacyjnego najczęściej

w formie opieki ambulatoryjnej lub dziennej a w przypadkach tego wymagających opieki

sanatoryjnej i szpitalnej. W rehabilitacji podkreśla się szczególną rolę terapii ruchem czyli

kinezyterapii.

Zarówno ćwiczenia, jak i ich natężenie, muszą być dobierane indywidualnie

i realizowane w formie ćwiczeń indywidualnych lub grupowych, z aktywnym, czynno-

1.Wstęp

42

biernym, a czasem nawet biernym udziałem chorego zawsze uwzględniającym jego

całościowy stan zdrowotny i indywidualne możliwości. Uzupełnieniem kinezyterapii jest

masaż suchy i fizykoterapia. Zabiegi fizykoterapii często umożliwiają ograniczenie

farmakoterapii a także lepsze funkcjonowanie pacjenta. Przepisy regulujące zakres

wykonywanych świadczeń rehabilitacyjnych tzw. katalog zabiegów a także zasady

uzyskiwania świadczeń a nawet ich częściowej odpłatności jak w przypadku zaopatrzenia

ortopedycznego ustala Minister Zdrowia poprzez wydanie odpowiednich rozporządzeń oraz

instytucja ubezpieczeniowa a zatem płatnik świadczeń, którym aktualnie jest Narodowy

Fundusz Zdrowia, jako jedyna tego typu instytucja w Polsce. Oczywiście istnieją inne

instytucje oferujące świadczenia z zakresu rehabilitacji w ramach ubezpieczeń funkcjonujące

poza systemem powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego takie, jak Medicover, Luxmed,

a których działalność związana jest z poszczególnymi zakładami pracy.

Istotnym uzupełnieniem podstawowych rodzajów rehabilitacji są terapie

psychologiczne i logopedyczne. Szczególnie istotne znaczenie mają dla osób starszych

w akceptacji problemów związanych zarówno z wiekiem, jak i niepełnosprawnością.

U pacjentów po udarach obie formy rehabilitacji odgrywają ważną rolę w przywracaniu

utraconych funkcji i powrocie chorego do życia społecznego.

Coraz częściej potrzeby osób starszych dotyczą zmniejszenia dolegliwości bólowych

co wydaje się szczególnie istotne dla pacjentów z chronicznym bólem. W piśmiennictwie

opisywane są interdyscyplinarne programy rehabilitacyjne służące radzeniu sobie z bólem

chronicznym, które stosuje się jako efektywne leczenie dla pacjentów cierpiących, którzy

utracili funkcjonalność. Programy trwają najczęściej od 3-6 tygodni przez 6-8 godzin

dziennie. Ich zadaniem jest pomoc w oduczeniu zachowań adaptujących do choroby, wzrost

optymizmu [96]. Powodzenie i wynik rehabilitacji zależy od wielu czynników takich, jak

forma realizowanych świadczeń (stacjonarna, ambulatoryjna), dostępności, wczesnego

rozpoznania potrzeb rehabilitacyjnych i szybkiej realizacji programu rehabilitacji.

Każda z form rehabilitacji przynosi specyficzne korzyści a jej wybór uzależniony jest nie

tylko od decyzji medycznych, ale powinien uwzględniać życzenia i prawo wyboru pacjenta

co do formy rehabilitacji czy miejsca realizacji.

Rehabilitacja jest uznawana za podstawową komponentę kontynuacji świadczeń

oferowanych starzejącej się populacji. Oddziały rehabilitacji geriatrycznej prowadzą bardziej

intensywną rehabilitację w krótkim pobycie, natomiast dzienne oddziały oferują mniej

intensywną rehabilitacje w dłuższym okresie czasu [92].

W piśmiennictwie prezentowane są narzędzia służące do oceny różnego rodzaju

potrzeb (szerokie ujęcie) pacjentów w starszym wieku (najczęściej pacjentów po 65. roku

życia cierpiących na choroby psychiczne) takie, jak: The Medical Reaserch Council Needs

for Care Assessment, The Camberwell Assessment of Need (Kwestionariusz CANE), The

Bangor Assesment of Need Profile, dla pacjentów po udarze – National Stroke Audit,

Shefffield Screening Test for Acquired Language Disorders, The Care Needs Assessment

1.Wstęp

43

Pack for Dementia - dla osób z demencją, Functional Independence Measure, The

Capabilities of Upper Extremity Instrument dla pacjentów oddziałów rehabilitacyjnych [86].

Narzędzia te są dostosowane zazwyczaj do konkretnej grupy pacjentów uwzględniającej

jednostki chorobowe. Należy zaznaczyć, iż istnieje wiele testów funkcjonalnych

określających funkcje pacjenta dla potrzeb leczenia stosowanych w odniesieniu do różnych

chorób.

W podsumowaniu powyższych rozważań należy stwierdzić, że opieka nad starszym

pacjentem powinna uwzględniać holistyczne spojrzenie na potrzeby pacjenta

oraz indywidualizację świadczonych usług. Mając na uwadze potrzeby rehabilitacyjne osób

starszych należy uwzględnić różne formy prowadzenia rehabilitacji, rodzaje terapii oraz

zaopatrzenie ortopedyczne. Zarówno zmiany demograficzne, jak i epidemiologiczne nowe

technologie, zmiany konfiguracji opieki zdrowotnej, skutkujące rosnącą rolą kosztów opieki

wpływają na przedefiniowanie roli lekarza. Zmiany w demograficznym składzie

społeczeństwa, istniejące wzorce zachorowalności w praktyce medycznej koncentrują się

na leczeniu chorób związanych z poszczególnymi stylami życia lub zachowania

i przewlekłymi chorobami związanymi ze starzeniem się. W tym kontekście w coraz

większym stopniu w postępowaniu lekarskim konieczna jest profilaktyka. Powyższe zmiany

mają znaczący wpływ na grupę świadczeniodawców opieki zdrowotnej [88].

Zmieniające się warunki otoczenia wymagają analizy i zmniejszania kosztów,

poprawy jakości, wprowadzania nowych technik oraz zwiększania odpowiedzialności

w systemie opieki zdrowotnej. Zauważalne w tendencjach epidemiologicznych potrzeby

populacji jak choroby charakterystyczne dla starszego człowieka stanowić będą główne

wyzwania systemu.

1.3.3. Specyfika człowieka starego w odniesieniu do potrzeb rehabilitacyjnych

W kontekście potrzeb osób starszych na uwagę zasługuje relacja lekarza z pacjentem

ewoluującą od paternalizmu w kierunku partnerstwa i autonomii. Pacjent coraz bardziej

świadomy swoich praw, poszukujący odpowiedzi na dotykające go problemy zdrowotne

(Internet, radio, telewizja, prasa) często posiada własną wizję wyjścia z choroby, a jego

oczekiwania, co do przebiegu leczenia, rehabilitacji nie muszą zgadzać się z propozycją

lekarza/ fizjoterapeuty [97]. Paternalistyczne podejście traktuje osobę niepełnosprawną jak

biernego, ubezwłasnowolnionego petenta oczekującego fachowej pomocy [98]. Różnie

w tym kontekście prezentuje się kwestia korzyści obu stron. W przypadku pacjentów

koncentrują się one na ustąpieniu dolegliwości bólowych, odzyskaniu kondycji zdrowotnej,

poprawie samopoczucia, odnalezieniu sensu, samodzielności i normalnych stosunkach

rodzinnych. Natomiast w przypadku personelu medycznego, czy instytucji ubezpieczeniowej

cele często dotyczą zupełnie innych obszarów takich, jak: efektywność i koszty leczenia

[99]. Pacjent powinien mieć zawsze możliwość wyrażenia własnych życzeń, oczekiwań,

obaw i priorytetów. Rehabilitacja jest bowiem wynikiem dynamicznej interakcji między

1.Wstęp

44

pacjentem, a osobą prowadzącą rehabilitację (lekarzem, terapeutą, fizjoterapeutą) [100].

Komunikacja w procesie rehabilitacji pacjentów powinna koncentrować się na motywacji,

wsparciu, relacji uczestnictwie, przebiegu leczenia – ocenie terapii [99]. Należy pokreślić,

że często o wyniku rehabilitacji decyduje dobra, oparta na zaufaniu i wzajemnym szacunku

komunikacja [101].

Oczywiście możliwości leczenia, terapii, rehabilitacji zależą od stopnia

zaawansowania choroby, poziomu uszkodzenia, rodzaju i stopnia niepełnosprawności.

Poziom uszkodzenia rdzenia kręgowego, dotkliwość urazu mózgu czy typowość udaru

przesądzają o długości pobytu w szpitalu, koniecznej rehabilitacji, upośledzeniu

funkcjonowania, stanie funkcjonalnym w momencie wypisania pacjenta, satysfakcji z życia

i uczestnictwie [102].

Ważną kwestią w podejściu do starszego człowieka jest rozpatrywanie jego

problemów często związanych z nieuleczalnymi chorobami, które prowadzą do

dyskomfortu, niepełnosprawności, nie przez pryzmat całkowitego wyleczenia

a przyniesienia ulgi w chorobie udzieleniu wsparcia i zmniejszaniu ograniczeń. Rehabilitacja

osób starszych powinna nie tylko koncentrować się na konkretnej chorobie

czy funkcjonalnym niedomaganiu prowadzącym do niepełnosprawności, ale uwzględniać

całościowy stan zdrowia starego człowieka, przedchorobowy (wyjściowy) status zdrowotny,

choroby współwystępujące, demencje, syndromy depresyjne. Dopiero uwzględnienie tych

elementów pozwoli podjąć decyzję o odpowiedniej dla danego pacjenta rehabilitacji (krótko

lub długoterminowej, stacjonarnej, dziennej lub ambulatoryjnej). Rehabilitacja tej

specyficznej części populacji jaką tworzą starzy ludzie nie może być prowadzona w sposób

szablonowy, konwencjonalny, ale uwzględniać osobistą zdrowotną kondycję każdego

pacjenta [103].

Osoby starsze wymagają odmiennego podejścia klinicznego niż osoby młode.

Jak wskazuje Pączek biologiczna i psychologiczna indywidualność człowieka nasila się

z wiekiem. Należy podkreślić, że osoby starsze stanowią bardzo heterogeniczne środowisko.

Zarówno ze względu na wiek, jak i indywidualny przebieg procesu starzenia.

Większą zmienność biologiczną można zaobserwować między osiemdziesięciolatkami

niż między noworodkami [190]. Zwraca się szczególną uwagę na rozróżnienie wieku

metrykalnego i biologicznego oraz wpływ na starzenie się takich czynników jak status

społeczno-ekonomiczny styl życia, wykształcenie, zamieszkanie, płeć, doświadczenia

życiowe a także konieczność utrzymania niezależności i samodzielności osoby starszej.

Jak wskazuje piśmiennictwo lepsze wykształcenie (lepsza sytuacja na rynku pracy, a zatem

lepszy status finansowy) sprzyja dobremu zdrowiu [191]. Zwraca się uwagę, że im wyższy

poziom wykształcenia, tym mniejsza umieralność na poziomie województw [52]. Ponadto

w Raporcie WHO dotyczącym nierówności w zdrowiu eksperci stwierdzają, że wojewódzkie

wskaźniki zatrudnienia i odsetka osób z wyższym wykształceniem są silnie dodatnio

skorelowane z długością dalszego trwania życia mężczyzn i kobiet w wieku 65 lat.

1.Wstęp

45

Wszystkie te elementy mają wpływ na kształtowanie się potrzeb zdrowotnych w odniesieniu

do zinstytucjonalizowanych i pozainstytucjonalnych organizacji zdrowia (opieki

zdrowotnej). Rozpatrując kwestię czynników wpływających na kształtowanie potrzeb muszą

zostać uwzględnione zarówno czynniki indywidualne (osobowe), jak i środowiskowe.

Do głównych przyczyn starzenia się organizmu należą czynniki genetyczne, styl życia,

wpływ środowiska.

Wśród czynników zależnych od osoby należy wymienić przede wszystkim styl życia.

Ma on zasadnicze znaczenie między innymi dla procesów zwyrodnieniowych w obrębie

kości i mięśni, które można zmniejszać i im zapobiegać poprzez aktywność ruchową,

odpowiednie odżywianie. Proces spadku sprawności organizmu zaczyna się po 35. roku

życia, choć jego przebieg zależy od cech i sytuacji indywidualnej człowieka [104].

W starszym wieku istotne jest zachowanie nie tylko sprawności fizycznej,

ale również intelektualnej, którą można doskonalić między innymi przez: czytanie książek,

rozwiązywanie krzyżówek, uprawianie gier trenujących umysł, udział w zajęciach

Uniwersytetu Trzeciego Wieku [105]. Niezwykle ważne dla osoby w starszym wieku jest

zachowanie niezależności, która jest warunkiem satysfakcjonującego życia. Jak wskazują

badania bez względu na miejsce zamieszkania (wieś, miasto, dom pomocy) tak długo jak na

to pozwalają możliwości ruchowe i radzenie sobie z dolegliwościami seniorzy chcą być

samodzielni [106]. Mieszkańcy domów pomocy społecznej nie różnią się od osób

mieszających w domach rodzinnych pod względem poczucia koherencji, zrozumiałości

i zaradności, ale mają niższe poczucie sensowności [23]. Badania dotyczące hospitalizacji

starszych mieszkańców wsi i miast w Polsce w latach 1979-1996 wykazały, że potrzeby

osób starszych ze wsi są w mniejszym stopniu zaspakajane niż mieszkańców miast,

w szczególności dotyczy to kobiet i osób najstarszych [108]. Może być to wynikiem gorszej

dostępności na wsi niż w dużych aglomeracjach miejskich.

Na świecie istnieje wiele rozwiązań dotyczących opieki zdrowotnej nad osobami

starszymi. W jednym z najstarszych demograficznie państw Europy – we Włoszech

Ministerstwo Zdrowia w kontekście starzejącej się populacji zwraca uwagę na problem

opieki nad osobami starszymi. Problemem jest kwestia ekonomiczna a zatem obciążenia

wynikające z opieki nad ludźmi starymi we Włoszech, którego konsekwencją jest redukcja

wydatków na finansowanie adekwatnej liczby lekarzy rehabilitacji medycznej

i fizjoterapeutów uczestniczących w realizacji rehabilitacji geriatrycznej, a także brak

kontroli autorytetów lokalnych nad jakością leczenia i różnorodnością usług [103].

Już w latach 60. we Włoszech tworzono model pomocy medycznej i socjalnej dla osób

starszych [109]. Natomiast w pierwszej połowie lat 90-tych obserwowano tworzenie się

specjalnych oddziałów dla osób starszych. Jednym z takich programów był realizowany

w 1995r. w północnych Włoszech projekt Alzheimer polegający na tworzeniu Centrów

Alzheimerowskich, które stały się przykładem dla innych regionów [110]. Natomiast

w Stanach Zjednoczonych przykładem opieki geriatrycznej jest - model PACE - program all-

1.Wstęp

46

inclusive care for elderly, program całościowej opieki nad ludźmi starszymi stanowiący

połączenie opieki ostrej z opieką przewlekłą, którego podstawowym założeniem jest

możliwie jak najdłuższe zachowanie niezależności osób starszych w ich własnych domach.

Opieka realizowana jest w trybie dziennym i choć nie jest pozbawiona wad przynosi wiele

korzyści również finansowych, gdyż osoby objęte taką opieką rzadziej korzystają

z hospitalizacji [111]. System PACE to opieka realizowana w domu, poradni, ośrodku

dziennym, zakładzie opiekuńczym i szpitalu. System ten zapewnia dostęp do podstawowych,

jak i specjalistycznych usług. Adresatami programu są osoby po 55. roku życia, często

w wieku 80 lat, u których występuje wiele (7-8) chorób, którzy potrzebują pomocy w kilku

(2-3) czynnościach życia codziennego. Istotą tego systemu jest pozostawanie osoby starszej

w środowisku domowym z jednoczesnym umożliwieniem realizacji potrzeb zdrowotnych,

w tym rehabilitacyjnych oraz potrzeb socjalnych [201]. Ponadto istnieją ośrodki opieki

przejściowej (OOP) (transitional care centres), które przyjmują na rehabilitację pacjentów

stacjonarnej opieki by przygotować ich do powrotu do środowiska domowego. Są to osoby

po incydentach kardiologicznych, po zabiegach ortopedycznych, udarach mózgu [75].

Przejściowe ośrodki opieki pozwalają na skrócenie pobytu pacjenta w szpitalu, ograniczyć

koszty opieki zmniejszyć ryzyko ponownej hospitalizacji. W tym kontekście ważnym

ogniwem w procesie leczenia pacjenta staje się lekarz rodzinny, który musi ściśle

współpracować z innymi specjalistami, a w szczególności geriatrami oraz lekarzami

rehabilitacji medycznej, a także fizjoterapeutami, logopedami, psychologami, innymi

osobami zaangażowanymi w proces leczenia i usprawniania osób starszych.

Prawidłowe leczenie starszego człowieka wymaga całościowej oceny lekarskiej,

która stanowi proces diagnostyczny obejmujący ocenę stanu czynnościowego, stanu zdrowia

fizycznego, poziomu funkcji umysłowych, a także sytuacji socjalno-środowiskowej.

Utrzymanie niezależności osoby starszej poprzez wzmacnianie, podtrzymywanie

sprawności fizycznej i umysłowej to kolejny element, który powinien być brany pod uwagę

przy projektowaniu usług zdrowotnych dla ludzi starszych.

1.3.4. Edukacja zdrowotna i potrzeby rehabilitacyjne

Doświadczenie niepełnosprawności stałej lub czasowej u osób starszych sprawia,

że stają się szczególnymi odbiorcami edukacji zdrowotnej. Wśród metod edukacji można

wyróżnić informacyjną (ustną, pisemną), motywacyjną i behawioralną. Metody edukacji

motywacyjnej tworzą związek między potrzebami a możliwościami ich zaspokojenia

a metody behawioralne koncentrują się na wpływie czynników zewnętrznych

i wewnętrznych na zachowanie człowieka [112]. Celem edukacji jest kształtowanie

prawidłowych zachowań zdrowotnych poczucia odpowiedzialności za własne zdrowie oraz

przygotowanie do samoopieki w warunkach domowych. Edukacja jest istotnym

uzupełnieniem między innymi leczenia pacjentów chorych na cukrzycę. W wyniku

systematycznej edukacji zwiększa się samodzielność osób chorych na cukrzycę oraz ich

1.Wstęp

47

uniezależnienie od otoczenia. W Polsce prekursorem edukacji zdrowotnej był Florian

Znaniecki, którego podstawy edukacji terapeutycznej stanowiły podwaliny dla celów

edukacji diabetologicznej Tatonia. Aktualnie edukacja prowadzona jest przy użyciu różnych

narzędzi, również z zastosowaniem rozwiązań technologii teleinformatycznych, które

pomagają w zaspokajaniu potrzeb pacjentów. Telemedycyna, a zatem świadczenie usług

medycznych na odległość (oddzielenie miejsca przebywania pacjenta i usługodawcy),

to najnowsza forma medycyny i opieki zdrowotnej. Dzisiejsza telemedycyna umożliwia

przeprowadzanie operacji na odległość, wideokonferencje pomiędzy różnymi specjalistami,

lekarzem, pacjentem, przesyłanie na odległość obrazów statycznych i dynamicznych, zdjęć

RTG, EKG, USG, NMR, TK [113]. Wyróżnia się dwa typy konsultacji telemedycznych:

telemedycyna pre-recorded (wcześniejszy zapis informacji o stanie pacjenta) oraz

telemedycyna real-time-telemedycyna czasu rzeczywistego. Zastosowanie obu typów

telemedycyny nie tylko ułatwia dostęp do wysokospecjalistycznej medycyny, ale także

poprawia a czasem umożliwia opiekę zdrowotną na obszarach odizolowanych (np. stacje

badawcze polarników), czy wsparcie dla obszarów dotkniętych kataklizmem [113].

Pierwszym krajem, który zaczął stosować elementy telemedycyny była Francja. Główne

kierunki rozwoju telemedycyny, to: teledermatologia, telepatologia, teleradiologia,

teleneurologia, teleopieka domowa, ratunkowa, telekardiologia, telerehabilitacja,

telechirurgia i robotyka [113]. Szczególnie dla pacjentów mających problemy z poruszaniem

się, cierpiących na przewlekłe choroby, korzystających z rehabilitacji teleopieka domowa

umożliwia bieżący monitoring stanu pacjenta (tętno, ciśnienie, temperaturę ciała),

a teleopieka ratunkowa umożliwia szybkie wezwanie pomocy na podstawie odczytu danych

o stanie pacjenta przy użyciu urządzenia kontrolno-pomiarowego [113]. Stosowanie takich

rozwiązań jak aplikacja E – zdrowie pozwoli w przyszłości na wspieranie procesów

diagnozy, leczenia i monitorowania zdrowia [114]. Może być to szczególnie pomocne

narzędzie w kontakcie z pacjentem ze złożonym (wielochorobowym procesem)

wymagającym wielu konsultacji i obserwacji. W Japonii osoby powyżej 60. roku życia

stanowią około 30% społeczeństwa. Jednym z wypracowanych sposobów wykorzystania

nowoczesnych technologii dla osób w starszym wieku jest stosowanie robotów

pomocniczych i obsługowych. Roboty pomocnicze mają zastosowanie raczej indywidualne

przy czynnościach, takich jak karmienie, higiena, obsługa sprzętu RTV, AGD, funkcje

telemedyczne (telewizyty, telenadzór, urządzenia alarmujące o zmianie parametrów

życiowych użytkownika w przypadku, np. zasłabnięcia). Natomiast roboty obsługowe

stosowane są w zbiorowych środowiskach: szpital, dom opieki, hospicjum a ich stosowanie

zastępuje personel pomocniczy. W Polsce stosowane są rozwiązania krajowe: robot

chirurgiczny Robin Heart, roboty rehabilitacyjne RENUS 1, PASTER,, PELETON plus oraz zagraniczne: LOKOMAT, stół pionizacyjny z funkcją kroczenia ERIGO [115].

LOKOMAT jest zautomatyzowana ortezą do nauki i reedukacji chodu, pozwalająca na

naukę chodu u pacjentów z obniżoną siłą mięśniową. Orteza ta zapobiega utrwalaniu

1.Wstęp

48

patologicznych wzorców w terapii chorób neurologicznych, jest dostosowana do potrzeb

pacjenta.

W piśmiennictwie dotyczącym problemów zdrowotnych osób starszych i nowych

możliwości ich rozwiązywania można odnaleźć termin „serious games” dla określenia gier

video, gier komputerowych adresowanych dla ludzi starszych. Mają one dotyczyć edukacji

treningu, badań i zdrowia. Nowa generacja interaktywnych gier, w których gracz uczy się

i motywuje do dalszych działań. Wśród osób po 50. roku życia graczami jest około 14%

(Niemcy) i 29% (Stany Zjednoczone), co może prognozować możliwość dotarcia do tej

populacji [116]. Badania Batorskiego wskazują, że w 2009r. 23,6% osób w wieku 60-64 lata

korzystało z komputera, 20,6% z Internetu, a 63,4% z telefonu komórkowego [117].

Unia Europejska ogłosiła 2012r. Europejskim Rokiem Aktywności Osób Starszych, którego

konsekwencją jest Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na

lata 2012-2013. Potrzeby osób starszych zostały zauważone również przez marketingowych

specjalistów. Pojawiły się urządzenia ułatwiające codzienne czynności jak dla przykładu:

schodołazy, podnośniki kąpielowo-transportowe, akcesoria do zapinania guzików [118].

Bardzo trafnym pomysłem są Uniwersytety Trzeciego Wieku, które umożliwiają

starszym osobom między innymi opanować umiejętności korzystania z nowoczesnej

techniki, telefonu komórkowego, Internetu co zwiększa także możliwości dotarcia z ofertą

edukacyjną do tej grupy pacjentów [119].

Jak wynika z przeprowadzonych badań Kamusińskiej i Lelonek dotyczących

spędzania wolnego czasu przez osoby powyżej 65. roku życia zmiany form spędzania czasu

wolnego zachodziły wskutek następstw chorób takich, jak udary mózgu

czy endoprotezoplastyka stawów biodrowych i kolanowych. Pacjenci częściej spędzali czas

z rodziną i korzystali z biernych form wypoczynku [120]. Wybór biernego wypoczynku

przez osoby starsze znajduje swoje odzwierciedlenie w danych GUS 1998r. – 45,4%

w grupie 55-64 lata i 60,8% w grupie 65 lat i więcej [121]. W kontekście możliwości

edukacyjnych wart podkreślenia jest fakt wysokiego poziomu aktywności osób starszych

w zakresie korzystania ze środków masowego przekazu [121].

Problem starzejącej się populacji świata skłania do poszukiwania rozwiązań

mających na celu opóźnienie czy zatrzymanie procesu starzenia się. Jednym z takich

przykładów jest poszukiwanie w oparciu o diagnostykę genetyczną indywidualnych

predyspozycji danej osoby do chorób związanych z wiekiem już we wcześniejszych fazach

życia człowieka. Ma to umożliwi ć wczesne rozpoznanie ryzyka zachorowania na daną

chorobę i wdrożenie odpowiednio przygotowanego programu prewencyjnego dla

zminimalizowania ryzyka jej wystąpienia [122]. Piśmiennictwo skłania również

do podkreślenia znaczenia percepcji własnej sytuacji zdrowotnej - subiektywnego poczucia

własnego wieku, samooceny kondycji fizycznej, które wpływają na kreowanie

rzeczywistych zachowań ludzi starszych niezależnie od diagnozy lekarskiej [123].

Nie można zapominać również o kwestiach ekonomicznych, które mają wpływ na

1.Wstęp

49

zadowolenie z życia, czasem możliwość korzystania z usług zdrowotnych, opieki

zdrowotnej, są szczególnie ważne w okresie starości kiedy okres pracy zarobkowej już się

zakończył [124].

Edukacja zdrowotna ma sprzyjać opóźnieniu pojawienia się niekorzystnych zmian

związanych ze starzeniem się a także na tyle na ile to możliwe przeciwdziałanie im.

Istotną kwestią jest jednak możliwość zgłoszenia i wyrażenia własnych potrzeb

rehabilitacyjnych. Może się to dokonać w kontakcie z instytucjami ochrony zdrowia.

Istotne jest pojawienie się samej potrzeby, stanu, w którym następuje podjęcie decyzji

o wizycie u lekarza, w poradni (początkowo lekarza POZ) a później w poradni

specjalistycznej (rehabilitacyjnej). Lekarz rodzinny (POZ) staje się przewodnikiem

po systemie opieki zdrowotnej nie jest jednak w stanie zastąpić kontaktu ze specjalistą

w tym przypadku rehabilitacji medycznej. Podstawowa opieka lekarska zatem zakres działań

tzw. lekarza pierwszego kontaktu jak sama nazwa wskazuje jest podstawowym działaniem

o charakterze rozpoznawczym w odniesieniu do problemu zdrowotnego. Dokonuje się

wówczas oceny, jakie problemy zdrowotne wymagają dalszego leczenia specjalistycznego,

co często wiąże się również z ograniczeniem kompetencji lekarzy podstawowej opieki

zdrowotnej. Dotyczy to między innymi braku prawnych możliwości dotyczących doboru

i zlecania zaopatrzenia ortopedycznego, jak i postępowania diagnostycznego.

Częstym problemem jest także zlecanie zabiegów fizjoterapeutycznych odpowiednich

dla danego rodzaju dysfunkcji, choroby.

1.4. NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ OKREŚLENIE I KLASYFIKACJA

1.4.1. Definicja niepełnosprawności i jej związek z rehabilitacją

Starszy wiek, to często okres występowania przewlekłych chorób i pogorszenia

sprawności organizmu. Oba problemy stanowią poważne wyzwanie dla opieki nad osobami

starszymi. Przewlekły stan choroby może prowadzić do utraty sprawności.

Wówczas w celu umożliwienia normalnego funkcjonowania jednostki konieczna jest pomoc

medyczna i wsparcie społeczne. Ludzie starsi różnią się od ludzi młodych nie tylko

fizjologicznie, ale także częstością występowania chorób. Wymagają zatem innego podejścia

do ich problemów zdrowotnych, które na ogół związane są z współwystępowaniem kilku

chorób. W odniesieniu do osób starszych istotna jest międzydyscyplinarna wszechstronna

ocena i długotrwałe międzydyscyplinarne postępowanie, które korzystnie wpływa na wyniki

leczenia starszych pacjentów. Ocenie podlegać powinny czynniki fizyczne, psychosocjalne

i środowiskowe. Całościowe dokonanie oceny starszego pacjenta daje bowiem największe

możliwości leczenia chorób i zapobiegania pogorszeniu sprawności. Pacjenta należy

traktować całościowo i uwzględniać jego złożone problemy zdrowotne w postępowaniu

leczniczym. Zjawisko niepełnosprawności wynika zarówno ze wzrostu zachorowalności

na choroby przewlekłe, ale również z procesów starzenia się organizmu ludzkiego.

1.Wstęp

50

System ochrony zdrowia ma za zadanie przeciwdziałać niepełnosprawności a zatem sytuacji,

w której w wyniku choroby urazu zaburzenia czy innego naruszenia sprawności organizmu

dochodzi do utraty lub ograniczenia zdolności osoby do wykonywania czynności życia

codziennego ograniczenia w pełnieniu ról społecznych czyli normalnego funkcjonowania

jednostki (ryc. 15). U osób starszych granice między niewydolnością, niepełnosprawnością

i niesprawnością ulegają zatarciu.

Ryc. 15. Choroba i Niepełnosprawność, s. 9.

Źródło Woźniak Z. Socjomedyczne aspekty funkcjonowania rodziny. Centralny Program Badań Podstawowych CPBP.09.02, Poznań 1990r. [125].

Należy podkreślić, że tylko część pacjentów posiada lub uzyskuje w toku leczenia

niepełnosprawność prawną określoną przepisami (podziały na stopnie niepełnoprawności).

Istnieje szereg definicji określających niepełnosprawność. Eksperci Światowej

Organizacji Zdrowia w oparciu o stan zdrowia człowieka wprowadzili następujące pojęcia

[126,127].

Niesprawność (uszkodzenie) /impairment/ – każda utrata sprawności lub

nieprawidłowość w budowie czy funkcjonowaniu organizmu pod względem

psychologicznym, psychofizycznym lub anatomicznym.

Niepełnosprawność /disability/ – każde ograniczenie lub niemożność (wynikające

z niesprawności) prowadzenia aktywnego życia w sposób lub zakresie uznawanym

za typowe dla człowieka.

Ograniczenia w pełnieniu ról społecznych (upośledzenie) (handicap) – ułomność

określonej osoby wynikająca z niesprawności lub niepełnosprawności, ograniczająca

lub uniemożliwiająca pełną realizację roli społecznej odpowiadającej wiekowi, płci oraz

zgodnej ze społecznymi lub kulturowymi uwarunkowaniami. W definicji

niepełnosprawności według ekspertów WHO jest ona następstwem uszkodzenia.

Definicji proponowanej w 1980r. przez WHO zarzucano brak uwzględnienia

własnych doświadczeń osób niepełnosprawnych, w tym interakcji rodzaju uszkodzenia

z postawami personelu ochrony zdrowia, interakcji między uszkodzeniem a środowiskiem

tworzącym bariery wobec integracji i sposobu rozumienia problemów osób

niepełnosprawnych. W dniach 17-18 października 1994r. w Brukseli przez Europejskie

Forum Niepełnosprawności w Parlamencie Europejskim została przedstawiona definicja

CHOROBA URAZ ZABURZENIE

[disease, disorder]

USZKODZENIE USZCZERBEK NA

ZDROWIU

[impairment]

BARIERY

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ

[disability]

OGRANICZENIA W ROLACH SPOŁECZNYCH

[handicap]

(sytuacja wewnętrzna) (uzewnętrznienie) (obiektywizacja) (socjalizacja)

1.Wstęp

51

niepełnosprawności, która określa osobę niepełnosprawną jako jednostkę w pełni swych

praw, która znajduje się w sytuacji upośledzającej ją na skutek barier środowiskowych,

ekonomicznych i społecznych, których z uwagi na występujące u niej uszkodzenia nie

można było przezwyciężyć w taki sposób jak inni ludzie. Definicja powyższa zwraca uwagę

na bariery, które często zwiększane są poprzez deprecjonujące postawy społeczeństwa [128].

Konwencja Narodów Zjednoczonych dotycząca praw osób Niepełnosprawnych (The United

Nations Convention on the Rights of people with Disabilities (CRPD) ustanowiła, że osoby

niepełnosprawne mają równe prawo do opieki socjalnej [93]. W Polsce prawo do opieki

socjalnej określa ustawa o pomocy socjalnej z dnia 12.03.2004 r. (tekst jednolity: Dz. U.

2009r. nr 175, poz.1362 z późn. zm.) Jednym z podstawowych dokumentów prawnych

dotyczących osób niepełnosprawnych w Polsce jest Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997r.

o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych

(Dz.U.1997r. nr 123 poz. 776). Ustawa dotyczy osób, których niepełnosprawność

potwierdzona została orzeczeniem.

Zgodnie z ustawą osobami niepełnosprawnymi są:

− zakwalifikowani przez organy orzekające do trzech stopni

niepełnosprawności (znaczny, umiarkowany, lekki),

− posiadający całkowitą lub częściową niezdolność do pracy,

− posiadający orzeczenie niepełnosprawności wydane przed ukończeniem

16. roku życia.

W rozdziale I art. 2 pkt. 10 przywołanej ustawy sprecyzowane jest określenie

niepełnosprawności: „niepełnosprawność oznacza trwałą lub okresową niezdolność

do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności

organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy”.

W Ustawie określone są również stopnie niepełnosprawności – rozdział 2 art. 3 i 4:

▪ znaczny – osobą niepełnosprawną w stopniu znacznym jest osoba, która z uwagi

na naruszenie sprawności organizmu jest niezdolna do pracy albo zdolna do pracy

w zakładzie pracy chronionej i wymaga w celu pełnienia ról społecznych stałej

lub długotrwałej opieki lub pomocy innych osób w związku brakiem możliwości

samodzielnej egzystencji,

▪ umiarkowany – osobą niepełnosprawną w stopniu umiarkowanym jest osoba, która,

z uwagi na naruszenie sprawności organizmu, jest niezdolna do pracy bądź zdolna do pracy

w zakładzie pracy chronionej i wymaga w celu pełnienia ról społecznych okresowej

lub częściowej pomocy innych osób,

▪ lekki – osobą niepełnosprawną w stopniu lekkim jest osoba o naruszonej

sprawności organizmu, o obniżonej zdolności do pracy, lub posiadającą problemy z

pełnieniem ról społecznych, które można kompensować przy pomocy zaopatrzenia

ortopedycznego, a zatem osoba nie wymagającą w celu pełnienia ról społecznych pomocy

innej osoby.

1.Wstęp

52

Za niezdolność do samodzielnej egzystencji w myśl ustawy przyjmuje się takie

naruszenie sprawności organizmu, które uniemożliwia samodzielne zaspokajanie

podstawowych potrzeb życiowych w tym w szczególności: samoobsługi, poruszania się

i komunikacji.

Osoby przed ukończeniem 16 roku życia określa się jako niepełnosprawne

w przypadku gdy przewidywany czas naruszenia sprawności fizycznej lub psychicznej

wynosi ponad rok, występuje wada wrodzona, długotrwałą choroba bądź uszkodzenie

organizmu, które wymagają całkowitej opieki i pomocy w zaspokajaniu podstawowych

potrzeb życiowych.

Orzeczenia na podstawie w/w ustawy wydają Powiatowe Zespoły do Spraw

orzekania o niepełnosprawności (jako pierwsza instancja) oraz Wojewódzkie Zespoły

do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności (jako druga instancja). Zespoły te wydają

orzeczenia o niepełnosprawności dla celów pozarentowych. Orzeczenia

o niepełnosprawności dla celów rentowych wystawia lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń

Społecznych na podstawie przeprowadzonych badań i dokumentacji medycznej chorego.

Zasady orzekania o niezdolności do pracy dla celów zabezpieczenia społecznego

aktualnie określa ustawa z dnia 28 czerwca 1996r. „o zmianie niektórych ustaw

o zaopatrzeniu emerytalnym i o ubezpieczeniu społecznym” (Dz. U. 1996 r. nr 100 poz.461).

Na jej podstawie dokonuje się orzeczenia o całkowitej bądź częściowej niezdolności

do pracy oraz o niezdolności do samodzielnej egzystencji. Ustawa określa osobę niezdolną

do pracy całkowicie lub częściowo z uwagi na naruszenie sprawności organizmu, która nie

rokuje odzyskania zdolności do pracy lub przekwalifikowania.

Stopnie niepełnosprawności posiadają swoje odpowiedniki w orzeczeniach lekarza

orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych:

• I grupa – całkowita niezdolność do pracy i samodzielnej egzystencji – odpowiednik

znacznego stopienia niepełnosprawności,

• II grupa – całkowita niezdolność do pracy - odpowiednik umiarkowanego stopnia

niepełnosprawności,

• III grupa – częściowa niezdolność do pracy odpowiednik lekkiego stopnia

niepełnosprawności [129].

W rozdziale 3 przywołanej ustawy zawarto pojęcie rehabilitacji osób

niepełnosprawnych, jako zespół działań, szczególnie organizacyjnych, leczniczych,

psychologicznych, technicznych, szkoleniowych, edukacyjnych i społecznych, które

zmierzają do osiągnięcia, w oparciu o aktywne uczestnictwo tych osób, możliwie

najwyższego poziomu ich funkcjonowania, jakości życia i integracji społecznej.

Rehabilitacja lecznicza odbywa się na podstawie odrębnych przepisów. Niezwykle ważnym

dokumentem jest Karta Praw Osób Niepełnosprawnych, przyjęta Uchwałą Sejmu

Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 1 sierpnia 1997r. (M.P z 13.08.1997r. Nr 50, poz. 475).

W dokumencie tym w §1pkt. 2 i 3 mowa o prawie osób niepełnosprawnych do „dostępu do

1.Wstęp

53

leczenia i opieki medycznej, wczesnej diagnostyki, rehabilitacji i edukacji leczniczej, a także

do świadczeń zdrowotnych uwzględniających rodzaj i stopień niepełnosprawności, w tym do

zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze, sprzęt rehabilitacyjny, dostępu

do wszechstronnej rehabilitacji mającej na celu adaptację społeczną”.

Potrzeby rehabilitacyjne realizowane w poradni mogą wynikać z różnych przyczyn

i dotyczyć różnych okresów życia człowieka – ryc. 16.

Ryc. 16. Niepełnosprawność.

Źródło: opracowanie własne na podstawie I.D. Karwat - Problem Niepełnosprawności [126].

Niepełnosprawność można podzielić na dwa rodzaje – pierwotną wywołaną przez

chorobę (uraz), której konsekwencją jest ograniczenie funkcjonalne oraz wtórną, która jest

rezultatem niepełnosprawności pierwotnej i barier, na jakie napotyka jednostka (społeczne

konsekwencje choroby) [84]. Niepełnosprawność może występować czasowo lub na stałe

na różnych etapach życia. Rzadko niepełnosprawność jest procesem statycznym, może

zmieniać się w czasie zarówno pogłębiać jak i ulegać redukcji. Pojęcie niepełnosprawności

często stosowane jest zamiennie z inwalidztwem, choć niepełnosprawność jest pojęciem

szerszym. Termin inwalidztwo stosowany jest w przepisach dotyczących orzeczeń Zakładu

Ubezpieczeń Społecznych.

Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia –

(ICF) WHO ogłoszona w 2001 roku traktuje sprawność, jako pojęcie zależne od choroby czy

zaburzenia-upośledzenia, funkcji struktur, możliwości wykonywania zadań, nauki,

aktywności oraz uczestnictwa a także wpływów środowiska i czynników indywidualnych

takich jak wiek, płeć, status społeczny [130]. ICF jest klasyfikacją cech charakterystycznych

stanu zdrowia z uwzględnieniem czynników indywidualnych i środowiskowych,

POTRZEBYPRZYCZYNYPRZYCHODNIAOKRES ŻYCIA

Dzieciństwo

Młodość

Dojrzalość

Starość

Poradnia rehabilitacyjna

Wada wrodzona

Uraz

zabiegi fizjoterapeutyczne

zaopatrzenie ortopedyczne

terapia zajęciowa

logopeda, psycholog

orzeczenie o niepełnosprawności

konsultacje specjalistyczne

sanatorium

szpital

diagnostyka

zwolnienie lekarskie

Choroba

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ (czasowa lub trwała)

1.Wstęp

54

zaakceptowaną przez WHO i polecaną do stosowania we wszystkich krajach świata [131].

Klasyfikacja ICF wprowadza uniwersalizację pojęcia niepełnosprawności [132].

Międzynarodowe Towarzystwo Medycyny Fizykalnej i Rehabilitacji (ISPRM) powstało

z połączenia dwóch organizacji: Międzynarodowego Towarzystwa Rehabilitacji Medycznej

(IRMA) i Mi ędzynarodowej Federacji Medycyny Fizykalnej i Rehabilitacji (IFPMR)

w 1999r. [133]. Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności

i Zdrowia jest najważniejszym celem polityki zewnętrznej realizowanej przez (ISPRM)

[134]. W 2006r. Komisja Narodów Zjednoczonych dotycząca praw osób niepełnosprawnych

uznała „promowanie, ochronę i zapewnienie pełnego i równego korzystania ze wszystkich

praw człowieka podstawowych wolności przez wszystkie osoby niepełnosprawne oraz

promowanie poszanowania ich nieodłącznej godności. Według Raportu Światowej

Organizacji Zdrowia dotyczącego, niepełnosprawności w 2004r. około 15% światowej

populacji (ponad bilion ludzi, włączając dzieci) żyło z pewną formą niepełnosprawności

[93]. W odniesieniu do wieku 60 lat i więcej umiarkowaną lub znaczną niepełnosprawność

na świecie odnotowano u 46,1% osób (różnica między kobietami a mężczyznami w tym

wieku wynosiła około 0,4% na niekorzyść kobiet) [93]. Kraje o niskim dochodzie

charakteryzuje wyższy udział procentowy (43,4%) osób z niepełnosprawnością, niż kraje

o wysokim dochodzie (29,5%) [93]. Raport wśród barier dotyczący osób niepełnosprawnych

wymienia między innymi nieodpowiednią politykę i standardy, które nie uwzględniają

potrzeb osób niepełnosprawnych, możliwość wyrażenia ich zdania oraz brak świadczenia

usług rehabilitacyjnych. Wskazuje ponadto na zadanie rehabilitacji jakim jest budowanie

potencjału ludzkiego wpływ środowiska a także ogólnoświatowy niedobór specjalistów

rehabilitacji. Rekomendacje zawarte w raporcie pozostaną ważne do 2021r. [93].

W Raporcie wymienione są następujące bariery, na które napotyka osoba

niepełnosprawna [93]:

− nieodpowiednia polityka i standardy,

− postawy negatywne,

− brak świadczenia usług rehabilitacyjnych,

− trudności związane ze świadczeniem usług,

− niewystarczające finansowanie,

− brak dostępności,

− brak konsultacji i zaangażowania,

− brak danych i dowodów naukowych.

W Raporcie wykazano, że około 26-55% osób otrzymywało świadczenia z zakresu

rehabilitacji medycznej, a 17-37% otrzymywało nieodpowiednie świadczenie, w Chinach

aż 40% nie zrealizowało potrzeb rehabilitacyjnych. Ponadto, w krajach o wysokim

dochodzie – od 20-40% osób niepełnosprawnych nie zaspakaja swoich potrzeb w zakresie

codziennych czynności. Zgodnie z polską Konstytucją (art. 67 i 68) „...obywatel ma prawo

1.Wstęp

55

do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub

inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego (…). Każdy ma prawo do ochrony

zdrowia. Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają

równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych„.

Władze publiczne są zobowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom,

kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w wieku podeszłym” [135].

Dyrektywy konstytucyjne realizowane są w oparciu o ustawę z dnia 27 sierpnia 2004r.

o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych (tekst jednolity

Dz. U. z 2008r. Nr 1027, poz. 164, ze zm.) oraz ustawę o działalności leczniczej z dnia 15

kwietnia 2011r. Artykuł 7 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004r. o świadczeniach opieki

zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych mówi o zadaniach gminy, powiatu

województwa dotyczących między innymi opracowania i realizacji efektów programów

zdrowotnych przygotowanych na podstawie rozpoznania potrzeb zdrowotnych i stanu

zdrowia mieszkańców [136].

1.4.2. Występowanie rodzajów i stopnia niepełnosprawności

Nasilenie występowania niepełnosprawności obserwowane jest wraz z wiekiem.

Kuch zwraca uwagę na poważny problem społeczny, jakim są konsekwencje

niepełnosprawności życiowej coraz większej liczby osób [37]. Badania BAEL prowadzone

przez GUS z 2009r. wskazywały liczbę 3562 tysięcy osób niepełnosprawnych w wieku

15 lat i więcej, które niezdolne były do podjęcia pracy To około 9,3% populacji Polski

z 2009r., która wynosiła wówczas 38 167 tys. osób) [137]. Dane Eurostatu, wskazują

w 2005r. na 16% udział osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym w Polsce, który

był najwyższy wśród krajów Unii Europejskiej [141].

Liczba osób niepełnosprawnych prawnie w wieku powyżej 16 lat od 1997r.

stopniowo się zmniejszała z 4,6 mln do 3,4 ml w 2011r. Potwierdza to fakt rosnącej liczby

osób, z tzw. niepełnosprawnością biologiczną. Liczbę osób niepełnosprawnych w Polsce

w latach 2002 i 2011 przedstawiono w tabeli 5.

Tabela 5. Liczba osób niepełnosprawnych w latach 2002 i 2011

Liczba osób niepełnosprawnych w Polsce w latach 2002 i 2011

Niepełnosprawni 2002r. (w tysiącach) 2011r. (w tysiącach)

Ogółem 5456,7 4697,0

Prawnie 4450,1 3131,5

Tylko biologicznie 1006,6 1565,6

Źródło: www.stat.gov.pl z 2.06.2014r. Ludność i gospodarstwa domowe. Stan i struktura społeczno-ekonomiczna, cz. II Gospodarstwa Domowe. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011r., s. 52 i 53 [139].

1.Wstęp

56

Dane z Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011r. (NSP)

skłaniają do wniosku, że osoby starsze dominują wśród osób niepełnosprawnych, a ich

udział systematycznie rośnie, szczególnie w miastach. Osoby niepełnosprawne w wieku

≥60 lat w 2011r. bez względu na miejsce zamieszkania wynosiły 53,5% – ryc. 17.

Ryc. 17. Osoby niepełnosprawne w wieku ≥60 lat według miejsca zamieszkania w latach 2002-2011.

Jednocześnie z wzrostem odsetka osób z niepełnosprawnością biologiczną

następowało zwiększenie liczby osób niepełnosprawnych z umiarkowanym i znacznym

stopniem niepełnosprawności, a spadek z lekkim, co można tłumaczyć zmianami

dotyczącymi zasad orzekania o niepełnosprawności. Zmiany dotyczące poszczególnych

stopni niepełnosprawności w wybranych latach przedstawiono w tabeli 6 [138].

Tabela 6. Osoby z orzeczeniem o niepełnoprawności w wieku ≥15 lat w Polsce niepełnosprawni prawnie

Liczba osób z danym stopniem niepełnosprawności (%)

Rok Znaczny Umiarkowany Lekki

2002 21,1 35,1 42,7

2004 26,5 33,3 36,4

2009 30,5 36,0 29,1

2012 28,3 40,9 30,8

2013 28,5 41,6 29,9

Źródło: Według danych Badanie BAEL 2002r. i 2012r. i 2013r. [138,140,41].

Wśród osób niepełnosprawnych w Polsce w 2009 prawie połowę stanowiły osoby po

60. roku życia i dotyczy to głównie niepełnosprawności określonej orzeczeniem.

47,9%

46,6%

49,8%

53,5%

54,8%

51,2%

42,0%

44,0%

46,0%

48,0%

50,0%

52,0%

54,0%

56,0%

Ogółem Miasta Wieś

Osoby niepełnosprawne w Polsce wieku ≥60 lat według miejsca zamieszkania w latach 2002 i 2011

2002 2011

1.Wstęp

57

Tabela 7. Liczba osób niepełnosprawnych w Polsce w 2009r. w wieku ≥15 lat, z podziałem na grupy wieku

Liczba osób niepełnosprawnych w wieku ≥15 lat w tys.

Liczba osób niepełnosprawnych z podziałem na grupy wieku w tys.

60-69 lat 70-79 80 i więcej

Ogółem 5078,5 1077,6 1040,8 645,5

Prawnie 2477,4 561,5 402,7 152,0

Biologicznie 1092,3 221,0 295,3 290,3

*tabela nie przedstawia danych dla osób łącznie z prawną i biologiczną niepełnosprawnością.

Źródło: www.niepełnosprawni.gov.pl 15.11.2014r., godz. 14.58. Stan zdrowia Ludności 2009r. GUS (2011 r.) tabela niepełnosprawni według schorzeń [140].

Z danych GUS wynika, że częstość występowania niepełnosprawności biologicznej

rośnie wraz z wiekiem, częściej też kobiety niż mężczyźni zaliczane są do osób

niepełnosprawnych [41,140].

Według Europejskiego Ankietowego Badania Zdrowia z 2009 r. najczęstszą

przyczynę niepełnosprawności stanowiły:

− choroby narządu ruchu (55,8%),

− choroby układu krążenia (49,6%),

− choroby neurologiczne (33,0%),

− choroby wzroku (27,3%),

− choroby słuchu (13,7%) [238].

U osób po 60. roku życia najczęstszą przyczyną niepełnosprawności były choroby

układu krążenia (63,7%), narządu ruchu (62,2%). Zmiany dotyczące przyczyn

niepełnosprawności w latach 2004 i 2009 przedstawiono w tabeli 8.

Tabela 8. Udział przyczyn niepełnosprawności u osób po 60. roku życia w Polsce w latach 2004 i 2009

Przyczyna niepełnosprawności u osób po 60. roku życia w Polsce w 2004 i 2009r. w %

Przyczyna niepełnosprawności 2004 rok 2009 rok

Choroby układu krążenia 59,7% 63,7%

Choroby narządu ruchu 50,2% 62,2%

Choroby neurologiczne 27,2% 33,3%

Choroby narządu wzroku 36,5% 33,5%

Źródło: www.niepełnosparwni.gov.pl z dnia 15.11.2014 r. g.14.35. Dane statystyczne dotyczące sytuacji osób niepełnosprawnych z uwzględnieniem istotnych zmian na przestrzeni ostatnich lat [138].

Z wyłączeniem chorób narządu wzroku w pozostałych przyczynach

niepełnosprawności od 2004r. do 2009r. odnotowano znaczny wzrost, szczególnie

w odniesieniu do chorób narządu ruchu.

1.Wstęp

58

U mężczyzn i kobiet po 60. roku życia (60-69) oraz (70-79) dominującą przyczyną

orzekania o niepełnosprawności były choroby układu krążenia, natomiast po 80. roku życia

były to choroby narządu ruchu – tabela 9 oraz ryc. 18 i ryc. 19.

Tabela 9. Liczba osób niepełnosprawne w Polsce w wieku ≥60 lat według występujących schorzeń w 2009r.

Liczba osób niepełnosprawnych według schorzeń, wieku i płci

Wiek narząd ruchu układ krążenia neurologiczne

Mężczyźni: 2273,4 w tysiącach

60-69 lat N=523,9

261,2 305,6 163,1

70-79 lat N= 395,8

222,3 252,8 134,1

80 lat i więcej N= 188,2

119,7 112,4 63,3

Kobiety: 2805,1 w tysiącach

60-69 lat N= 553,7

329,4 332,0 171,4

70-79 lat N=644,9

427,6 433,0 224,1

80 lat i więcej N=457,3

360,4 324,3 163,4

Źródło: Stan Zdrowia Ludności Polski w 2009 r. (GUS 2011) [140].

W odniesieniu do osób niepełnosprawnych częściej ogółem u mężczyzn niż u kobiet

niepełnosprawność związana jest z chorobami układu krążenia, chorobami neurologicznymi.

W odniesieniu do kategorii wieku należy stwierdzić, że grupą najbardziej obciążonym

niepełnosprawnością dla mężczyzn jest przedział wieku 60-69 lat, a dla kobiet 70-79 lat.

U kobiet choroby narządu ruchu, układu krążenia i choroby neurologicznie występowały

najczęściej w wieku 70-79 lat, u mężczyzn w wieku 60-69 lat (ryc. 18 i ryc. 19).

Może to wynikać z faktu, że statystycznie kobiety żyją dłużej aniżeli mężczyźni.

Niepełnosprawność bez względu na przyczynę wiąże się z ograniczeniem aktywności

ruchowej, co prowadzi do zaburzenia funkcjonowania wielu narządów. Wśród osób po

60. roku życia niepełnosprawność częściej występuje wśród kobiet [238].

1.Wstęp

59

Ryc. 18. Mężczyźni niepełnosprawni w Polsce według grup chorób i płci w 2009r.

Źródło: www.stat.gov.pl -Narodowy Spis Powszechny 2011r.

Ryc. 19. Kobiety niepełnosprawne w Polsce według grup chorób i płci w 2009r. Źródło: www.stat.gov.pl- Narodowy Spis Powszechny 2011r.

W Poznaniu w roku 2009 i 2011 odsetek kobiet z niepełnosprawnością był wyższy

w stosunku do Polski i Wielkopolski. Dane te zawarto na ryc. 20 i w tabeli 10.

261,2

305,6

119,7

222,3

252,8

112,4119,7 112,4

63,3

0

50

100

150

200

250

300

350

narządu ruchu układu krążenia neurologiczne

Licz

ba

be

zwzg

lęd

na

w t

ys.

Rodzaje chorób

Niepełnosprawni mężczyźni w Polsce według najczęściej wystepujących chorób w wybranych grupach wieku w 2009r.

60-69 lat

70-79 lat

80 i więcej lat

329,4 332

171,4

427,6 433

224,1

360,4324,3

163,4

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500

narządu ruchu układu krążenia neurologiczne

Licz

by

be

zwzg

led

ne

wty

s.

Rodzaje chorób

Niepełnosprawne kobiety w Polsce według najczęściej wystepujących chorób w wybranych grupach wieku w 2009r.

60-69 lat

70-79 lat

80 lat i więcej

1.Wstęp

60

Ryc. 20.Częstość występowania niepełnosprawności w Polsce, Wielkopolsce i Poznaniu w 2009r.

Źródło: strona internetowa GUS www.stat.gov.pl- Narodowy Spis Powszechny 2011.

Tabela 10. Częstość występowania niepełnosprawności na podstawie Narodowego Spisu Powszechnego 2011r.

Częstość występowania niepełnosprawności Obszar Ogółem Mężczyźni Kobiety

N (%) N (%) Polska 4 6 97 047 2 166 911 46,1% 2 530 136 53,9%

Wielkopolska 428 770 199 323 46,5% 229 447 53,5% Poznań 67 251 28 860 42,9% 38 391 57,1%

Źródło: GUS www.stat.gov.pl Narodowy Spis Powszechny 2011.

Badania Wąsiewicza wskazują, że w Poznaniu po 60. roku życia obserwuje się

istotny wzrost odsetka osób z niepełnosprawnością (ryc. 21), a pełną sprawność w tym

wieku posiada mniej niż 40% osób – ryc. 22 [125].

Ryc. 21. Niepełnosprawność w grupach wieku w aglomeracji poznańskiej (% ogółu danej kategorii wieku) 1986r. Źródło: Woźniak Z. Socjomedyczne aspekty funkcjonowania rodziny. Centralny Program Badań Podstawowych CPBP.09.02, Poznań 1990 [125].

0 20 40 60

Polska

Wielkopolska

Poznań

46

46,5

43

54

53,5

57

%[procent]

[Ob

szar

]

Częśtość występowania niepełnosprawności z podziałem na płećw Polsce, Wielkopolsce i Poznaniu w 2009 r.

Kobiety Mężczyźni

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

14 lat i mniej

15-29

30-39

40-49

50-59

60-69

70-79

80+

niepełnosprawni sprawni

1.Wstęp

61

Odsetek osób z niepełnospawnością z uwzględnieniem wieku i stopnia

nipełnosparwności w Poznaniu przedstawiono na ryc. 22 [125].

Ryc. 22. Niepełnosprawność w aglomeracji poznańskiej (1986r.)

Źródło [125].

Starzenie się społeczeństwa i nasilanie się w jego konsekwencji niepełnosprawności

wiąże się z inicjacją potrzeb rehabilitacyjnych. Z uwagi na kosztowny proces leczenia,

w tym również postępowania rehabilitacyjnego, istotnego znaczenia nabiera konieczność

rozpoznania potrzeb rehabilitacyjnych starszych pacjentów i możliwości modyfikacji ich

stanu zdrowia.

0 10 20 30 40 50 60 70 80

głębokie

poważne

znaczne

średnie

lekkie

niewielkie

pełna sprawność

%

15-39 40-59 60+

2. Cel pracy

62

2. CEL PRACY

1. Określenie potrzeb rehabilitacyjnych pacjentów po 60. roku życia poradni

rehabilitacyjnej, z uwzględnieniem wieku, płci, przyczyn skierowania, chorób

zasadniczych i współwystępujących oraz rodzaju stosowanych zabiegów

fizjoterapeutycznych i zaopatrzenia ortopedycznego.

2. Ustalenie częstości występowania chorób będących podstawą leczenia w poradni

rehabilitacyjnej z uwzględnieniem chorób współwystępujących w badanej populacji.

3. Analiza oczekiwań pacjentów w zakresie rehabilitacji.

3. Materiał i metody

63

3. MATERIAŁ I METODY

Dla realizacji założonego celu przeprowadzono dwa badania: retrospektywne

i prospektywne. W części retrospektywnej analizowano realizowane potrzeby pacjentów

poradni rehabilitacyjnej, a w badaniu prospektywnym oczekiwania pacjentów.

Badanie przeprowadzono w oparciu o zgodę Komisji Bioetycznej przy AM w Poznaniu

(z dnia 18 grudnia 2008r.) uchwała nr 1189/08.

3.1. Część retrospektywna

W badaniu retrospektywnym wykorzystano dokumentacje 1616 pacjentów

(447 mężczyzn – 27,7% i 1169 kobiet – 72,3%), leczonych w poradni rehabilitacyjnej

w latach 2004-2009. Poradnia zlokalizowana jest w Poznaniu w dzielnicy Wilda. W badanym

okresie osoby po 60. roku życia, stanowiły około 1/3 wszystkich pacjentów poradni

rehabilitacyjnej.

Populacja badana stanowiła 1,3% ludności po 60. roku życia miasta Poznania, a 12,6%

osób po 60. roku życia w dzielnicy Wilda (według stanu z 2009r.).W 2009r. według danych

GUS populacja Poznania wynosiła 554 221 osób (259 486 mężczyzn i 294 735 kobiet).

Osoby po 60. roku życia w 2004r. stanowiły 18,2% ogółu populacji, a w 2009r.

stanowiły 21,7% całej populacji Poznania [195]. W tabeli 11 przedstawiono różnice odsetka osób po 60. roku życia w Poznaniu

w latach objętych badaniami [195].

Tabela 11. Liczba ludności po 60. roku życia w Poznaniu w latach 2004, 2009 i 2013 według grup wieku

Ludność ogółem

Grupa wieku

2004 2009 2013

570778 554221 548028

60-64 22537 38279 41208

65-69 22694 20256 31757

70-74 22744 21529 18859

75-79 17233 18813 17989

80 i więcej 16803 21335 24965

Razem 104011 120212 134778

% osób po 60 roku życia z ogółu populacji Poznania

18,2 21,7 24,6

Źródło: Roczniki Statystyczne Poznania 2005, 2011, 2013, Urząd Statystyczny w Poznaniu oraz strona internetowa www.stat.gov.pl-demografia z dnia 21.02.2015r. [195].

Istotny jest fakt, że w okresie dziesięciu lat od roku 2004 do 2013r. nastąpił

największy przyrost osób w przedziale wieku 60-64 lat aż o 3,6% (z 3,9% do 7,5%), w grupie

65-69 lat o 1,8% oraz w najstarszej grupie wieku 80 lat i więcej przyrost o 1,7%.

3. Materiał i metody

64

Można przypuszczać, że jeśli ten trend się utrzyma, to w kolejnych latach powiększy

się znacznie liczba osób w najstarszych grupach wieku.

Populacja dzielnicy Wilda w 2009r. wynosiła 61 092 osoby (28 553 mężczyzn

i 32 539 kobiet), w tym osoby po 60. roku życia stanowiły 21,1% (12786 osób). Szczegółowy

podział grup wieku osób po 60. roku życia dla dzielnicy Wilda przedstawiono w tabeli 12

[195].

Tabela 12. Liczba ludności po 60. roku życia w dzielnica Wilda Poznania w 2009r. według grup wieku i płci

Liczba osób po 60. roku życia w dzielnica Wilda Poznania w 2009r. według grup wieku i płci

Przedział wieku Mężczyźni Kobiety N ogółem (%) ogółem z

61092

60-64 1510 1822 3332 5,5%

65-69 729 119 1898 3,2%

70-74 883 1597 2480 4,1%

75-79 830 1490 2320 3,8%

80 i więcej 819 1937 2756 4,5%

Razem 4771 8015 12786 21,1%

Źródło: Rocznik Statystyczny Poznania 2011r. Urząd Statystyczny, Poznań 2011r. [195].

Kryteria włączenia do badania:

− wiek pacjenta: 60 lat i więcej w dniu rozpoczęcia badania,

− leczenie w poradni rehabilitacyjnej w ramach powszechnego ubezpieczenia

zdrowotnego w latach 2004-2009,

− stałe zameldowanie na terenie miasta Poznania i województwa wielkopolskiego.

Kryteria wyłączenia z badania:

− wiek poniżej 60 lat,

− brak dokumentacji w poradni rehabilitacyjnej w okresie 2004-2009,

lub dokumentacja niepełna, nieczytelna,

− brak zameldowania na terenie miasta Poznania i województwa wielkopolskiego.

Dokumentację zewnętrzną stanowiły skierowania do poradni rehabilitacyjnej od

lekarzy POZ, z ambulatoryjnej opieki specjalistycznej, po leczeniu szpitalnym oraz karty

dotychczasowego przebiegu leczenia szpitalnego i chorób współwystępujących dołączone

do historii leczenia pacjenta.

Dokumentację wewnętrzną stanowiły: historia leczenia pacjenta oraz skierowania

z poradni rehabilitacyjnej na: zabiegi rehabilitacyjne, rehabilitację (ambulatoryjną, dzienną

i stacjonarną), inne leczenie ambulatoryjne, leczenie sanatoryjne, inne leczenie szpitalne,

zaopatrzenie ortopedyczne, badania diagnostyczne, leki.

3. Materiał i metody

65

Do badania wybierano, co trzecią dokumentację dotyczącą osób po 60. roku życia.

Zbieranie danych następowało bez możliwości identyfikacji pacjenta.

Do opracowanego kwestionariusza badań wpisywano dane dotyczące: płci, wieku i

zamieszkania pacjentów, źródeł skierowań, daty i liczby wizyt, rodzaju zleconych zabiegów

rehabilitacyjnych i zaopatrzenia ortopedycznego oraz dodatkowych badań i skierowań.

Uwzględniano również główny problem zdrowotny pacjenta, stanowiący podstawę leczenia

w poradni rehabilitacyjnej wraz z wpisanymi przez lekarzy poradni rehabilitacyjnej

lub zawartymi na kartach leczenia chorobami współwystępującymi.

Dane gromadzono w arkuszach programu Excel. Kwestionariusz badania – załącznik nr 1.

Wszystkie rozpoznania dotyczące pacjentów leczonych w poradni rehabilitacyjnej

wpisywano do kwestionariusza badań zgodnie z Międzynarodową Statystyczną Klasyfikacją

Chorób i Problemów Zdrowotnych Rewizja 10. (ICD-10) [252]. Rozpoznania

podzielono na rozpoznania zasadnicze (związane z profilem leczenia poradni)

i współwystępujące (dodatkowe, nie stanowiące głównej przyczyny podjęcia leczenia

rehabilitacyjnego).

3.2. Część prospektywna

Badanie prospektywne przeprowadzono w roku 2013 w grupie 224 pacjentów poradni

rehabilitacyjnej po 60. roku życia (106 mężczyzn – 47,3% i 118 kobiet – 52,7%). Było to

35,1% pacjentów po 60. roku życia, leczonych w 2013 roku w poradni rehabilitacyjnej.

Populacja Poznania w roku 2013 wynosiła 548 028 (255 276 mężczyzn i 292 752 kobiet).

W dzielnicy Wilda było to odpowiednio 58 866 osób (w tym 27 494 mężczyzn i 31 368

kobiet). Badana populacja (224 osób) stanowiła około 0,2% populacji Poznania po 60. roku

życia, oraz 1,7% populacji po 60. roku życia dla dzielnicy Wilda (według stanu z 2013r.) –

tabela13.

Tabela 13. Liczba ludności po 60. roku życia w Poznaniu - dzielnica Wilda w 2013r. według grup wieku i płci

Liczba osób po 60. roku życia w Poznaniu – dzielnica Wilda w 2013r. z według grup wieku i płci

Przedział wieku Mężczyźni Kobiety N ogółem (%) ogółem z 58866 ogółem 27498 31368 58866

60-64 1810 2108 3918 6,6%

65-69 1162 1509 2671 4,5%

70-74 599 1140 1739 3,0%

75-79 675 1386 2061 3,5%

80 i więcej 933 2105 3038 5,2%

Razem 5179 8248 13427 22,8%

Źródło: strona internetowa GUS: www.stat.gov.pl-bazy danych lokalnych z dnia 29.01.2015r.

W dzielnicy Wilda potwierdza się tendencja obserwowana dla populacji miasta

Poznania, przejawiająca się przyrostem najmłodszych i najstarszych grup wieku

3. Materiał i metody

66

w subpopulacji osób starszych. Zwiększenie liczby osób starszych w dzielnicy Wilda

w okresie 2009-2013 dotyczyło głównie młodszych grup wieku: 60-64 lata (wzrost o 1,1%),

w wieku 65-69 lat (wzrost o 1,3%) oraz najstarszej grupy wieku: 80 lat i więcej (wzrost

o 0,7%). Zmniejszeniu natomiast uległy grupy wieku 70-74 lata, spadek o 1,1% i 75-79 lat

spadek o 0,3% (tab. 13). Od roku 2009 do 2013 w dzielnicy Wilda miasta Poznania nastąpił

wzrost liczby osób po 60. roku życia prawie o dwa punkty procentowe.

Pacjenci wyrazili zgodę na udział w badaniu i wypełnili przed wizytą kwestionariusz,

którego wzór stanowi załącznik nr 2 do niniejszej pracy. Kwestionariusz badania, obejmował

pytania dotyczące: aktywności zawodowej i sytuacji ekonomicznej, ogólnego stanu zdrowia

(w tym oceny stanu zdrowia i zadowolenia z życia), potrzeb rehabilitacyjnych – oczekiwań

wobec leczenia w poradni rehabilitacyjnej, dostępu do poradni, zabiegów rehabilitacyjnych,

zaopatrzenia ortopedycznego, ośrodka rehabilitacji dziennej, psychologa i związanych z tym

problemów, oceny opieki rehabilitacyjnej oraz stylu życia.

Kryteria włączenia do badania:

− wiek pacjenta: powyżej 60 lat w dniu rozpoczęcia badania,

− leczenie w poradni rehabilitacyjnej w ramach powszechnego ubezpieczenia,

− stałe zameldowanie na terenie miasta Poznania i województwa wielkopolskiego,

− zgoda na udział w badaniu.

Kryteria wyłączenia z badania:

− wiek poniżej 60 lat,

− brak zameldowanie na terenie miasta Poznania i województwa wielkopolskiego.

− brak zgody na udział w badaniu.

3.3. Analizy statystyczne

Wyniki badań poddano analizie statystycznej za pomocą oprogramowania IMB SPSS

Statistics 22. Przy wnioskowaniu statystycznym przyjęto poziom istotności p=0,05. Dane

były mierzone na skali nominalnej, porządkowej lub ilościowej. Dane ilościowe zostały

opisane za pomocą średniej arytmetycznej, odchylenia standardowego, mediany oraz wartości

minimalnej i maksymalnej. Dane porządkowe i nominalne opisano liczebnościami oraz

wartościami procentowymi.

W przypadku danych ilościowych sprawdzono zgodność z rozkładem normalnym

za pomocą testu Kołmogorowa-Smirnowa. Dla porównywania dwóch grup użyto testu

t-Studenta oraz nieparametrycznego testu Manna-Whitneya w przypadku znacznej

dysproporcji w liczebności grup. Dla określenia zależności między danymi ilościowymi

zastosowano analizę współczynnika korelacji nieparametrycznej Spearmana. W odniesieniu

do danych nominalnych i porządkowych zastosowano test Chi-kwadrat Pearsona w celu

ustalenia istotności różnic między grupami. Dla ustalenia ilorazu szans (OR) wystąpienia

danej choroby u osób, u których wystąpiła inna zastosowano analizę regresji logistycznej

metodą wprowadzania.

4. Wyniki badań

67

4. WYNIKI BADA Ń

4.1. Część retrospektywna

4.1.1. Ogólna charakterystyka badanych (część retrospektywna): płeć, wiek, miejsce

zamieszkania

W badanym okresie zebrano dane dotyczące 1616 pacjentów poradni rehabilitacyjnej,

którzy korzystali z opieki (1169 kobiet i 447 mężczyzn). Stanowiło to około 53% pacjentów

po 60. roku życia leczonych w poradni rehabilitacyjnej w latach 2004-2009. W roku 2004

odsetek pacjentów z ogółu pacjentów leczonych w poradni rehabilitacyjnej wynosił

23%, a w 2009 odsetek ten wzrósł do 32% (różnica była istotna p<0,05) – ryc. 23.

Do poradni istotnie częściej zgłaszały się kobiety niż mężczyźni. Kobiety stanowiły

aż 72,3% (1169) a mężczyźni 27,7% (447) – tabela 14.

Ryc. 23. Procentowy udział osób po 60. roku życia w ogólnej liczbie pacjentów poradni rehabilitacyjnej w latach 2004-2009.

Źródło: opracowanie własne.

Liczba osób, leczonych w poradni rehabilitacyjnej w okresie 2004-2009 zależała

od kontraktów zawieranych przez Narodowy Fundusz Zdrowia w rodzaju rehabilitacja

lecznicza, i była różna w latach objętych badaniem.

23,0 23,6

31,829,5

30,932,3

0

5

10

15

20

25

30

35

2004 2005 2006 2007 2008 2009

%[p

roce

nt]

Lata

Procentowy udział osób po 60. roku życia w ogólnej liczbie pacjentów poradni rehabilitacyjnej w latach 2004-2009

4. Wyniki badań

68

Tabela 14. Badana populacja według płci

Badana populacja z podziałem na płeć

Ogółem Mężczyźni Kobiety

N % N % N %

1616 100 447 27,7 1169 72,3

N- liczba osób danej płci.

Źródło: opracowanie własne.

Analiza porównawcza proporcji mężczyzn do kobiet w danej grupie wieku dla

Poznania i badanej populacji osób po 60. roku życia wskazuje, że w obu przypadkach

proporcje te są zbliżone. Podobnie jak dla miasta Poznania w populacji badanej

wraz z wiekiem obserwuje się zmniejszanie udziału osób płci męskiej - ryc. 24 i ryc. 25.

Tabela 15. Proporcje mężczyzn do kobiet w populacji Poznania w porównaniu do populacji badanej

Proporcje mężczyzn do kobiet w populacji Poznania w porównaniu do populacji badanej

Grupa wieku Populacja Poznania Badana populacja

60-64 lat 1,2 1,6

65-69 lat 1,1 1,0

70-74 lat 1,0 0,8

75-79 lat 0,9 0,9

80-84 lat 0,8 0,9

85 lat i więcej 0,6 0,2

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze strony www.stat.gov.pl z dnia 29.01.2015

Dane demograficzne znajdują odzwierciedlenie wśród pacjentów poradni

rehabilitacyjnej. Zarówno bowiem u mężczyzn, jak i u kobiet obserwowany jest od 2004 roku

wzrost liczby pacjentów w młodszych kategoriach wieku (ryc. 26 i ryc. 27).

4. Wyniki badań

69

Ryc. 24. Udział danej płci osób po 60. roku życia w Poznaniu w 2009r. według wieku

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Rocznik Statystyczny Poznania 2011, Urząd Statystyczny w Poznaniu oraz www.stat.gov.pl-demografia dostęp z dnia 13.05.2015r.

Ryc. 25. Udział danej płci osób po 60. roku życia w badanej populacji według wieku.

Źródło: opracowanie własne.

Ogółem najliczniejszą grupę stanowili pacjenci w wieku 70-74 lata (26,4% badanych),

dla mężczyzn był to przedział 60-64 lata, a dla kobiet 70-74 lata (tab. 16).

35,7

18 17,714,7

8,95

29,4

16,118,1

16,2

11,48,7

0

5

10

15

20

25

30

35

40

60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85 i więcej

%[p

roce

nt]

Grupy wieku

Udział osób po 60. roku życia w Poznaniu w roku 2009 według wieku

mężczyźni kobiety

28,4

23,522,1

14,1

8,3

1

17,3

24,7

28

15,8

9,6

4,6

0

5

10

15

20

25

30

60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85 i więcej

%[p

roce

nt]

Grupy wieku

Udział osób po 60. roku życia w populacji badanej według wieku

mężczyźni kobiety

4. Wyniki badań

70

Tabela 16. Badana populacja według wieku i płci

Grupa wieku Mężczyźni Kobiety Razem % z 1616

N % z 447 N % z 1169

60-64 lat 127 28,4% 202 17,3% 329 20,4%

65-69 lat 105 23,5% 289 24,7% 394 24,4%

70-74 lat 99 22,1% 327 28,0% 426 26,4%

75-79 lat 63 14,1% 185 15,8% 248 15,3%

80-84 lat 37 8,3% 112 9,6% 149 9,2%

85-89 lat 12 2,7% 44 3,8% 56 3,5%

90 i więcej 4 0,9% 10 0,8% 14 0,8%

Razem 447 100% 1169 100% 1616 100,00%

Źródło: opracowanie własne.

Najmłodsza grupa mężczyzn i kobiet (60-64 lata) najliczniej reprezentowana

była w 2009r. (ryc. 26 i ryc. 27).

Ryc. 26. Udział mężczyzn danej grupy wieku w latach 2004-2009.

Źródło: opracowanie własne.

13 16 12 1420

52

24

2616

10

18

1111

2614

18

16

1410

159

15

5

96

107

5 9

006 1

5 2 2

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2004 2005 2006 2007 2008 2009

%[p

roce

nt

Udział mężczyzn w badanej populacji w latach 2004-2009 według wieku

85 i więcej

80-84

75-79

70-74

65-69

60-64

4. Wyniki badań

71

Ryc. 27. Udział kobiet danej grupy wieku w latach 2004-2009.

Źródło: opracowanie własne.

Średni wiek mężczyzn był istotnie niższy niż kobiet (p <0,001) i wynosił 69,9 lat dla

mężczyzn i 71,4 lata dla kobiet (tab. 17).

Tabela 17. Średni wiek pacjenta w momencie rozpoczęcia leczenia w poradni rehabilitacyjnej według płci

Średni wiek pacjentów zgłaszających się do poradni rehabilitacyjnej z podziałem na płeć

Kobiety N=1169

Mężczyźni N=447 U p

Średni wiek SD Średni wiek SD

Wiek 71,3961 7,11594 69,8881 7,47708 227488,500 <0,001

N- liczba osób danej płci, SD odchylenie standardowe, U-przedział ufności, p- istotność statystyczna Źródło: opracowanie własne

Średni wiek badanych w poszczególnych latach różnił się. Od 2006r. do poradni

rehabilitacyjnej zgłaszali się młodsi pacjenci. Średni wiek pacjentów w 2009r. wynosił

(67,6 lat) był niższy od średniego wieku pacjenta w 2004r. i wynosił (70,6 lat) (tab. 18 i tab.

19). Różnica ta była istotna p<0,001 (tab.19). Najstarsza osobą w badaniu była kobieta

w wieku 99 lat.

22 31 2330 29

67

6592

4826 40

18

69

96 47 38 42

35

29

5023 28 31

24

12

3323

18 1511

117 13 6 12 5

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2004 2005 2006 2007 2008 2009

%[p

roce

nt]

Udział kobiet w badanej populacji w latach 2004-2009 według wieku

85 i więcej

80-84

75-79

70-74

65-69

60-64

4. Wyniki badań

72

Tabela 18. Średni wiek pacjentów zgłaszających się do poradni rehabilitacyjnej w latach 2004-2009

Średni wiek pacjentów zgłaszających się do poradni rehabilitacyjnej w latach 2004-2009

Rok przyjęcia Średni wiek SD

2004 70,5725 5,55437

2005 72,0048 6,76463

2006 71,9831 7,47988

2007 71,8404 7,53938

2008 71,3849 7,53273

2009 67,5927 7,84822

Ogółem 70,9790 7,24679 SD-odchylenie standardowe

Źródło: opracowanie własne

Tabela 19. Porównanie średniego wieku pacjentów zgłaszających się do poradni rehabilitacyjnej w latach 2004 i 2009

Średni wiek pacjentów zgłaszających się do poradni rehabilitacyjnej 2004r. N=262

2009r. N=248 t p

Średni wiek SD Średni wiek SD

70,57 5,55 67,59 7,85 4,93 <0,001

N- liczba osób w danym roku, p-istotność statystyczna, t-test T-Studenta Źródło: opracowanie własne

Średni wiek mężczyzn zgłaszających się do poradni był prawie w każdym roku niższy

niż kobiet, ale różnice były istotne tylko w roku 2008 i 2009 – tabela 20.

Tabela 20. Średni wiek pacjentów zgłaszających się do poradni rehabilitacyjnej z podziałem na płeć w latach 2004-2009

Średni wiek pacjentów zgłaszających się do poradni rehabilitacyjnej z podziałem na płeć

Rok Kobiety Mężczyźni

U p Średni wiek SD Średni wiek SD

2004 70,81 5,30 69,84 6,27 5563,00 0,142

2005 72,07 6,59 71,79 7,33 15178,50 0,560

2006 72,46 7,52 70,56 7,22 4530,00 0,127

2007 71,74 7,62 72,06 7,42 4712,50 0,669

2008 71,98 7,44 69,96 7,62 4882,50 0,034

2009 68,68 8,11 65,63 6,97 5359,00 0,002

SD-odchylenie standardowe, U -test Manna-Whitneya, p-istotność statystyczna

Źródło: opracowanie własne.

Do poradni rehabilitacyjnej najwięcej pacjentów zgłaszało się z dzielnicy Wilda

i Grunwald (tab. 21 i ryc. 28).

4. Wyniki badań

73

Tabela 21. Miejsce zamieszkania: Poznań (podział na dzielnice), powiat, poznański i inne miejscowości województwa wielkopolskiego według płci

Obszar Kobiety Mężczyźni Razem

N % N % N %

Grunwald 224 19,2% 89 19,9% 313 19,4

Jeżyce 76 6,5% 29 6,5% 105 6,5

Nowe Miasto 205 17,5% 68 15,2% 273 16,9

Stare Miasto 213 18,2% 79 17,7% 292 18,1

Wilda 277 23,7% 97 21,7% 374 23,1

Powiat poznański 98 8,4% 51 11,4% 149 9,2

Woj. wielkopolskie 76 6,5% 34 7,6% 110 6,8

Razem 1169 100% 447 100% 1616 100,0%

Źródło: opracowanie własne.

Poradnia jest zlokalizowana w dzielnicy Wilda, ale posiada dobrą dostępność

dla mieszkańców innych dzielnic dzięki dojazdowi komunikacją miejską.

Graficznie rozmieszczenie pacjentów poradni rehabilitacyjnej, poddanej badaniu obrazuje

mapka Poznania. Podobnie udział pacjentów z poszczególnych dzielnic zaprezentowano na

ryc. 28.

Pacjenci w wieku 60-64 lata w największym odsetku pochodzili z dzielnicy

Stare Miasto, natomiast starsze grupy wieku najliczniej reprezentowane były w dzielnicy

Wilda. Dla starszych pacjentów bardzo ważny jest dostęp (bliskość poradni). Świadczy o tym

fakt, że pacjenci starsi w poradni rehabilitacyjnej, to głównie mieszkańcy Wildy i najbliżej

położonych ulic Starego Miasta – tabela 22.

4. Wyniki badań

74

Ryc. 28. Graficzne rozmieszczenie pacjentów ze szczególnym uwzględnieniem miasta Poznania. Źródło: opracowanie własne.

4. Wyniki badań

75

Tabela 22. Podział badanych osób ze względu na grupę wieku i miejsce zamieszkania

Obszar

Przedział wieku (lata) Razem w dzielnicy i % z populacji

badanej 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 ≥90

Grunwald 49

14,9% 68

17,3% 85

20,0% 60

24,2% 33

22,1% 15

26,8% 3

21,4% 313

19,4%

Jeżyce 25

7,6% 19

4,8% 34

8,0% 13

5,2% 9

6,1% 4

7,1% 1

7,2% 105

6,5%

Nowe Miasto 51

15,5% 84

21,3% 82

19,2% 34

13,7% 17

11,4% 2

3,6% 3

21,4% 273

16,9%

Stare Miasto 75

22,8% 68

17,3% 63

14,8% 36

14,5% 33

22,1% 14

25% 3

21,4% 292

18,1%

Wilda 56

17,0% 77

19,5% 102

23,9% 74

29,9% 45

30,2% 17

30,4% 3

21,4% 374

23,1%

Powiat poznański 43

13,1% 42

10,7% 34

8,0% 19

7,7% 7

4,7% 3

5,4% 1

7,2% 149

9,2%

Woj. wielkopolskie 30

9,1% 36

9,1% 26

6.1% 12

4,8% 5

3,4% 1

1,7% 0

0,0% 110

6,8%

Razem 329

100% 394

100% 426

100% 248

100% 149

100% 56

100% 14

100% 1616

100,0% Źródło: opracowanie własne.

Wiek pacjenta w momencie rozpoczęcia leczenia przedstawiono w tabeli 23.

Największy odsetek (26,4%) stanowili pacjenci wieku 70-74 lat. Mężczyźni w największym

odsetku byli w wieku 60-64 lata, a kobiety w wieku 70-74 lata. Mężczyźni w porównaniu do

kobiet istotnie wcześniej, niż kobiety rozpoczynali leczenie w poradni rehabilitacyjnej.

Tabela 23. Wiek pacjenta w momencie rozpoczęcia leczenia

Płeć Przedział wieku (lata)

Razem 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 ≥90

Kobiety 72,3%

202 17,3%

289 24,7%

327 28,0%

185 15,8%

112 9,6%

44 3,8%

10 0,9%

1169 100,0%

Mężczyźni 27,7%

127 28,4%

105 23,5%

99 22,1%

63 14,1%

37 8,3%

12 2,7%

4 0,9%

447 100,0%

Razem 329

20,4% 394

24,4% 426

26,4% 248

15,3% 149

9,2% 56

3,5% 14

0,9% 1616 100,0%

p <0,001 0,606 0,017 0,388 0,418 0,289 0,939

Źródło: opracowanie własne.

Maksymalny czas oczekiwania na wizytę w poradni rehabilitacyjnej wyniósł 187 dni,

dotyczył pacjentów przekładanych z pierwotnie ustalonego terminu na kolejny. Średni czas

oczekiwania wynosił 36 dni. Przypadki pilne stanowiły 13%, z czego połowa nie czekała ani

jednego dnia, a pozostali oczekiwali do 4 tygodni.

4. Wyniki badań

76

4.1.2. Źródła skierowań do poradni rehabilitacyjnej, najczęstsze rozpoznania jako

przyczyny kierowania do poradni oraz liczba wizyt w poradni

Większość, bo 84,8% pacjentów była kierowana do poradni rehabilitacyjnej przez

lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej – tabela 24.

Tabela 24. Źródła skierowań wystawianych do poradni rehabilitacyjnej.

Skierowanie do poradni rehabilitacyjnej

Źródło skierowania N Procent (%)

Poradnia lekarza rodzinnego, lekarza POZ 1370 84,8

Po leczeniu szpitalnym 46 2,8

Poradnia specjalistyczna 200 12,4

Razem 1616 100,00

Źródło: opracowanie własne.

W badaniu ustalono, że około 97% skierowań pochodziło z leczenia ambulatoryjnego,

głównie z podstawowej opieki zdrowotnej. Około 12% skierowań pochodziło od specjalistów,

najczęściej byli to: ortopedzi (54) i neurolodzy (49), geriatrzy (19), chirurdzy (16)

i reumatolodzy (11). Po leczeniu szpitalnym wystawiono zaledwie 46 skierowań co stanowiło

niecałe 3% wszystkich skierowań.

Rozpoznania stawiane przez lekarzy kierujących do poradni rehabilitacyjnej:

− choroby układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej – 77,5%,

− urazy (głównie następstwa urazów) – 4,6%,

− choroby układu nerwowego – 6,9%,

− choroby układu krążenia np. pacjent po bajpasach prośba o wyuczenie ćwiczeń

oddechowych – 6,2%,

− inne choroby – 4,8%.

Należy zaznaczyć, że często na skierowaniach kierujący umieszczał adnotację

z prośbą o dalsze leczenie, rodzaj zabiegów czy zaopatrzenie ortopedyczne.

Średnia liczba wizyt pacjenta w poradni rehabilitacyjnej, dla mężczyzn i kobiet

oscylowała między 3-4. Najmniejsza liczba wizyt w poradni rehabilitacyjnej wynosiła jeden,

a największa 35. W przypadku kobiet zarówno średnia jak i maksymalna liczba wizyt była

wyższa niż u mężczyzn (tab. 25). Wśród 1616 pacjentów odnotowano najwięcej

pojedynczych wizyt (600) i 295 dwukrotnych wizyt.

4. Wyniki badań

77

Tabela 25. L iczby wizyt pacjentów w poradni rehabilitacyjnej w latach 2004-2009 z podziałem na płeć

Płeć N Średnia

Liczba wizyt Odch. std Minimum

liczby wizyt Maksimum liczby wizyt

Kobiety 1169 3,8 4,1 1 35 Mężczyźni 447 3,4 3,5 1 22

Razem 1616 3,7 4,0 1 35 Źródło: opracowanie własne.

Maksymalną liczbę wizyt odnotowano u jednej pacjentki w wieku 70-74 lat. Średnio

4 wizyty przypadały na pacjenta w przedziale wieku 60-64 lat. Zauważalny jest wraz

z wiekiem spadek średniej liczby wizyt, z ponad czterech wizyt w najmłodszej grupie wieku,

do niemal jednej w najstarszej grupie wieku (tab. 26). Należy zaznaczyć, że liczba wizyt nie

odzwierciedla czasu rehabilitacji pacjenta, gdyż są to tylko wizyty ustalające

lub modyfikujące leczenie, a cały proces rehabilitacji odbywa się na podstawie skierowań

i zaleceń lekarza rehabilitacji medycznej w postaci zabiegów fizjoterapeutycznych,

wyuczenia ćwiczeń i profilaktyki.

Tabela 26. L iczby wizyt pacjentów w poradni rehabilitacyjnej z podziałem na wiek

Wiek N Średnia Mediana Minimum Maksimum Odch.std

60-64 329 4,2 3 1 21 3,9

65-69 394 3,8 2 1 27 4,0

70-74 426 3,9 2 1 35 4,1

75-79 248 3,5 2 1 26 3,9

80-84 149 2,8 2 1 30 3,9

85-89 56 2,3 1 1 21 3,4

90 i więcej 14 1,4 1 1 4 0,9

Źródło: opracowanie własne.

4.1.3. Rozpoznania zasadnicze, stanowiące przyczynę leczenia w poradni

rehabilitacyjnej

Problemy pacjentów poradni rehabilitacyjnej pogrupowano jako rozpoznania

zasadnicze, oraz współwystępujące. Rozpoznania zasadnicze stanowiły główny problem

zdrowotny pacjenta i podstawę przyjęcia do poradni rehabilitacyjnej, zgodną z profilem

leczenia.

Jednostkami chorobowymi w poradni rehabilitacyjnej (wśród 447 mężczyzn i 1169

kobiet) według Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów

Zdrowotnych najczęściej były: zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa (M47) i inne choroby

grzbietu, osteoporoza M80/M81, choroby zwyrodnieniowe zwłaszcza stawów kolanowych

(M17), stawów biodrowych, (M16), zwyrodnienie wielostawowe (M15), następstwa urazów

np.: (T92) kończyny górnej, (T93) kończyny dolnej, zespoły porażenne (G81 i G82) (tab. 27).

Zmiany zwyrodnieniowe często dotyczyły kilku stawów, choć w rozpoznaniu lekarze poradni

4. Wyniki badań

78

rehabilitacyjnej najczęściej wskazywali jeden konkretny staw, który stanowił podstawowy

problem zdrowotny pacjenta.

Tabela 27. Najczęściej stawiane rozpoznania przez lekarza rehabilitacji medycznej

Rozpoznania według ICD-10

Płeć Razem

Kobiety Mężczyźni N

(%) z ogółu badanych N % N %

Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa i inne choroby grzbietu (M47,M51)

858 73,4% 286 64,0% 1144 70,8%

Osteoporoza (M81,M80) 346 29,6% 35 7,8% 381 23,6%

Choroba zwyrodnieniowa stawów kolanowych (M17)

259 22,2% 80 17,9% 339 21,0%

Choroba zwyrodnieniowa stawów biodrowych (M16)

206 17,6% 65 14,5% 271 16,8%

Zwyrodnienie wielostawowe (M15) 189 16,2% 55 12,3% 244 15,1%

Następstwa urazów kończyny dolnej/górnej (T93,T92)

139 11,9% 38 8,5% 177 11,0%

Zespoły porażenne (G81, G82) 55 4,7% 72 16,1% 127 7,9% % z ogółu liczby kobiet/mężczyzn

*U jednego pacjenta może występować kilka jednostek chorobowych w związku z tym prezentowane liczby nie będą się sumować. N- liczba pacjentów leczonych w poradni rehabilitacyjnej z danym rozpoznaniem.

Źródło: opracowanie własne.

Choroby grzbietu (zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa, dyskopatia) występowały

ponad 71% badanej populacji, w tym dotyczyły 73,4% (858) kobiet i 64% (286) mężczyzn.

Zespoły porażenne mogły być następstwem chorób układu krążenia (takich jak, np. udary,

wylewy) lub innych chorób.

Najczęściej diagnozowane rozpoznania lekarzy rehabilitacji medycznej w poradni

rehabilitacyjnej (tab. 27), połączono zgodnie z Międzynarodową Statystyczną Klasyfikacją

Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 w trzy główne grupy określane w dalszej części

pracy jako rozpoznania zasadnicze.

Rozpoznania zasadnicze związane bezpośrednio z leczeniem w poradni:

− choroby układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej,

− urazy (następstwa urazów),

− choroby układu nerwowego,

− inne (np. amputacje bez urazu).

Choroby zasadnicze oznaczone, jako inne nie zostały uwzględnione, z uwagi na ich

niewielką liczebność, np.: w roku 2004 był to stan po bez urazowej amputacji kończyn,

a w roku 2009, było to skierowanie, które dotyczyło pacjenta po endoprotezoplastyce stawu

4. Wyniki badań

79

kolanowego w celu wyuczenia ćwiczeń, inne skierowania dotyczyły wyuczenia ćwiczeń

oddechowych.

Według Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów

Zdrowotnych Rewizja dziesiąta (ICD-10), zarówno choroby grzbietu (w tym zmiany

zwyrodnieniowe kręgosłupa (M47) i inne choroby krążka międzykręgowego (M51),

zwyrodnienie stawów kolanowych (M17), zwyrodnienie stawów biodrowych (M16),

zwyrodnienie wielostawowe (M15) oraz osteoporoza (M80, M81) należą do grupy chorób

sklasyfikowanej, jako choroby układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej

w przedziale (M00-M99). Rozpoznania (T92) i (T93) należą do urazów, natomiast porażenie

połowicze (G81), porażenie kończyn dolnych i porażenie czterokończynowe (G82) należą do

grupy chorób sklasyfikowanej według ICD-10 w przedziale (G00-G99), jako zespoły

porażenne, w chorobach układu nerwowego.

Spośród 1616 pacjentów połowa (847) miała tylko jedno rozpoznanie zasadnicze.

Liczbę rozpoznań lekarza rehabilitacji medycznej u pacjentów poradni z uwzględnieniem

grup wieku i płci zawarto w tabeli 28.

Tabela 28. Liczba rozpoznań a grupa wieku u kobiet i mężczyzn

Liczba rozpoznań a grupa wieku kobiet i mężczyzn

Płeć

Liczba rozpoznań

1 2 3 i więcej Ogółem Kobiety Grupa wieku 60-64 97 58 47 202

65-69 155 86 48 289

70-74 154 111 62 327

75-79 88 54 43 185

80-84 53 37 22 112

85 i więcej 30 17 7 54

Ogółem N (%) 577 (49,4%)

363 (31,0%)

229 (19,6%)

1169

Mężczyźni Grupa wieku 60-64 68 43 16 127 65-69 60 35 10 105 70-74 69 20 10 99 75-79 40 17 6 63 80-84 24 11 2 37

85 i więcej 9 6 1 16 Ogółem N % 270 (60,4%) 132 (29,5%) 45 (10,1%) 447

Ogółem Grupa wieku 60-64 165 101 63 329

65-69 215 121 58 394

70-74 223 131 72 426

75-79 128 71 49 248

80-84 77 48 24 149

85 i więcej 39 23 8 70

Ogółem N % 847 (52,4%) 495 (30,6%) 274 (17,0%) 1616

*liczba rozpoznań nie musi odpowiadać liczbie pacjentów Źródło: opracowanie własne.

4. Wyniki badań

80

Lekarze w poradni rehabilitacyjnej najczęściej wpisywali jedno rozpoznanie i dotyczyło

to połowy pacjentów. Prawie 30% pacjentów posiadało dwa rozpoznania a mniej niż 20%

trzy i więcej rozpoznań. Do Narodowego Funduszu Zdrowia istniała możliwość

przekazywania kilku rozpoznań zasadniczych oraz współistniejących.

Zatem pacjenci z dwoma, trzema i większą liczbą rozpoznań, to osoby obciążone również

chorobami współistniejącymi.

Średnia liczba wizyt pacjenta w odniesieniu do każdego z rozpoznań zasadniczych była

najwyższa dla pacjentów z urazami, najniższa dla pacjentów z chorobami układu nerwowego

(tab. 29). Maksymalna liczba wizyt została odnotowana w odniesieniu do chorób układu

kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej (tab. 29).

Tabela 29. Rozpoznania zasadnicze a średnia liczba wizyt

Rozpoznanie zasadnicze N Liczba wizyt 2004-2009

Średnia Mediana Minimum Maksimum Odch.

std Choroby układu kostno-stawowego

mięśniowego i tkanki łącznej 1412 3,9 2,0 1,0 35 4,1

Urazy 292 4,0 2,0 1,0 26 4,4

Choroby układu nerwowego 187 3,3 2,0 1,0 21 3,6

Źródło: opracowanie własne.

Rozpoznania zasadnicze występujące w poradni rehabilitacyjnej w odniesieniu do

grup wieku przedstawiono w tabeli 30.

Tabela 30. Odsetek poszczególnych rozpoznań zasadniczych pacjentów poradni rehabilitacyjnej w grupach wieku

Wiek

N

Choroby układu kostno-stawowego,

mięśniowego i tkanki łącznej

*Osteoporoza Urazy Choroby układu

nerwowego

60-64 329 293

20,8% 43

11,3% 59

20,2% 44

23,5%

65-69 394 354

25,1% 100

26,2% 66

22,6% 39

20,9%

70-74 426 378

26,8% 102

26,8% 78

26,7% 38

20,3%

75-79 248 210

14,9% 70

18,4% 47

16,1% 36

19,3%

80-84 149 121

8,5% 46

12,1% 29

9,9% 20

10,7%

85 i więcej 70 56

3,9% 20

5,2% 13

4,5% 10

5,3%

Ogółem 1616 (1412) 100,0%

(381) 100%

292 100,0%

(187) 100,0%

*osteoporoza należy do grupy chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej % z liczby osób z danym rozpoznaniem w danej kategorii wieku. Źródło: opracowanie własne.

4. Wyniki badań

81

Zarówno urazy jak i choroby układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej

w największym odsetku występowały w przedziale wieku 70-74 lata. Natomiast choroby

układu nerwowego najczęściej dotyczyły najmłodszej grupy wieku 60-64 lata (tab. 30).

Odsetek występowania chorób zasadniczych w danej grupie wieku przedstawiono w tabeli 31.

Tabela 31. Rozpoznania zasadnicze u pacjentów poradni rehabilitacyjnej według wieku

Wiek

Choroby układu kostno-stawowego, mięśniowego i

tkanki łącznej 1412

Osteoporoza* 381

Urazy 292

Choroby układu nerwowego

187

Ogółem 1616

60-64 293

89,1% 43

13,1% 59

17,9% 44

13,4% 329

100,0%

65-69 354

89,8% 100

25,4% 66

16,8% 39

9,9% 394

100,0%

70-74 378

88,7% 102

23,9% 78

18,3% 38

8,9% 426

100,0%

75-79 210

84,7% 70

28,2% 47

19,0% 36

14,5% 248

100,0%

80-84 121

81,2% 46

30,9% 29

19,5% 20

13,4% 149

100,0%

85 i więcej 56

80,0% 20

28,6% 13

18,6% 10

14,3% 70

100,0%

*osteoporoza należy do grupy chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej, została w tabeli wyodrębniona dla pokazania problemu zdrowotnego jaki stanowi to schorzenie nie może jednak być brana pod uwagę dla całkowitego sumowania.

Źródło: opracowanie własne.

We wszystkich przedziałach wieku dominowały choroby układu kostno-stawowego,

mięśniowego i tkanki łącznej oraz urazy. Badanie wykazało również, że istotnym

we wszystkich grupach wieku z wyłączeniem grupy 60-64 lat była osteoporoza (tab. 30).

Osteoporoza jako schorzenie układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej

występowała stosunkowo często u pacjentów poradni rehabilitacyjnej. Ten rodzaj schorzenia

stwierdzono u 381 osób. Najczęściej choroba ta dotyczyła kobiet i osób w przedziale wieku

70-74 lat (tab. 31). Choroby układu nerwowego w największej liczbie wystąpiły u osób

w wieku 60-64 lata.

Występowanie chorób zasadniczych w poradni rehabilitacyjnej w latach 2004-2009

zaprezentowano na ryc. 29.

Analizowano występowanie chorób zasadniczych w poradni rehabilitacyjnej

z uwzględnieniem najczęściej występujących jednostek chorobowych i płci oraz

przeprowadzono analizę istotności występowania choroby zasadniczej w odniesieniu do płci

i wieku. Do badania różnic między płcią, a występowaniem rozpoznania zasadniczego

wykorzystano metody analizy statystycznej posługując się testem Chi-kwadrat Pearsona.

Ponadto przeprowadzono dalszą analizę istotności dla wieku i rozpoznania (zasadniczego)

testem Manna- Whitneya (U).

4. Wyniki badań

82

Głównym rozpoznaniem zasadniczym w poradni rehabilitacyjnej były choroby układu

kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej klasyfikowane według ICD-10, jako

rozpoznania w przedziale M00-M99. Była to najliczniej występująca grupa chorób.

Choroby tego układu dotyczyły: chorób grzbietu (1144 osoby) w tym chorób kręgosłupa,

stawów biodrowych (271 osób) i stawów kolanowych (339 osób), zwyrodnienia

wielostawowego (244), oraz osteoporozy (381) – tabela 27. Podobnie jak urazy, ta grupa

chorób dotyczyła w największym odsetku osób w wieku 70-74 lata.

Wśród chorób zasadniczych łącznie dla obu płci choroby układu kostno-stawowego,

mięśniowego i tkanki łącznej jak i choroby układu nerwowego w analizowanym przedziale

czasu utrzymują się mniej więcej na podobnym poziomie (ryc. 29). Zmiany występowania

głównych trzech chorób zasadniczych, które stanowiły podstawę kierowania do poradni

rehabilitacyjnej z uwzględnieniem płci w poszczególnych latach przedstawiają ryc. 30 dla

mężczyzn i ryc. 31 dla kobiet.

Ryc. 29. Udział chorób zasadniczych u pacjentów poradni rehabilitacyjnej w latach 2004-2009. Źródło: opracowanie własne.

Analiza zmian występowania tych chorób w latach 2004-2009 u mężczyzn wskazuje na

silniejszą tendencję wzrostową, szczególnie w odniesieniu do urazów i chorób układu

nerwowego (ryc. 30).

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2004 2005 2006 2007 2008 2009

Udział chorób zasadniczych u pacjentów poradni rehabilitacyjnej w latach 2004-2009 (%)

Urazy

Choroby układu kostno stawowego, mięśniowego

Choroby układu nerwowego

4. Wyniki badań

83

Ryc. 30. Udział chorób zasadniczych u mężczyzn w latach 2004-2009. Źródło: opracowanie własne.

U kobiet tendencja wzrostowa również dotyczyła urazów, jednak występowanie

chorób układu nerwowego w badanym okresie uległo zmniejszeniu (ryc. 31).

Ryc. 31. Udział chorób zasadniczych u kobiet w latach 2004-2009. Źródło: opracowanie własne.

Ogółem u pacjentów poradni rehabilitacyjnej istotnie wzrosła częstość występowania urazów

(p<0,05).

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2004 2005 2006 2007 2008 2009

Udział chorób zasadniczych u mężczyzn w latach 2004-2009 (%)

Urazy

Choroby układu kostno stawowego, mięśniowego

Choroby układu nerwowego

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2004 2005 2006 2007 2008 2009

Udział chorób zasadniczych u kobiet w latach 2004-2009 (%)

Urazy

Choroby układu kostno stawowego, mięśniowego

Choroby układu nerwowego

4. Wyniki badań

84

Najczęściej występujące jednostki chorobowe w danej grupie chorób zasadniczych

przedstawiono na ryc. 32, 33 i 34.

Ryc. 32. Udział wybranych chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej u pacjentów poradni rehabilitacyjnej w latach 2004-2009. Źródło: opracowanie własne.

Występowanie wybranych chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki

łącznej (najczęściej występujących) wskazuje, że zarówno dla mężczyzn, jak i kobiet główny

problem stanowiły zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa (ryc. 32).

Choroba zwyrodnieniowa stawów kolanowych w analizowanym okresie u mężczyzn

przybierała niższe wartości niż u kobiet (ryc. 33 i ryc. 34).

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2004 2005 2006 2007 2008 2009

Udział wybranych chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej u pacjentów poradni rehabilitacyjnej w latach

2004-2009 (%)

Zwyrodnienie kręgosłupa, dyskopatia

Zwyrodnienie wielostawowe

Zwyrodnienie stawów biodrowych

Zwyrodnienie stawów kolanowych

4. Wyniki badań

85

Ryc. 33. Udział wybranych chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej u mężczyzn

w latach 2004-2009. Źródło: opracowanie własne.

Zwyrodnienia wielostawowe mimo, iż u obu płci stanowiły problem, to w większym

stopniu dotyczyły kobiet (ryc. 34).

Rycina 34. Udział wybranych chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej u kobiet w latach 2004-2009. Źródło: opracowanie własne.

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

2004 2005 2006 2007 2008 2009

Udział wybranych chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej u mężczyzn w latach 2004-2009 (%)

Zwyrodnienie kręgosłupa, dyskopatia

Zwyrodnienie wielostawowe

Zwyrodnienie stawów biodrowych

Zwyrodnienie stawów kolanowych

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

2004 2005 2006 2007 2008 2009

Udział wybranych chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej u kobiet w latach 2004-2009 (%)

Zwyrodnienie kręgosłupa, dyskopatia

Zwyrodnienie wielostawowe

Zwyrodnienie stawów biodrowych

Zwyrodnienie stawów kolanowych

4. Wyniki badań

86

Choroby układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej występowały

istotnie częściej wśród kobiet – tabela 32. Szczególnie dotyczy to występowania

osteoporozy.

Tabela 32. Częstość występowania chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej u pacjentów poradni rehabilitacyjnej według płci

Częstość występowania chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej według płci

Typ odpowiedzi

Kobiety N=1169

Mężczyźni N=447

Test Chi-kwadrat

Pearsona p

N % N %

Tak 1060 90,7% 352 78,7% 41,713 <0,001

Nie 109 9,3% 95 21,3%

N- liczba osób danej płci z chorobą i bez choroby, p- istotność różnic między kobietami i mężczyznami Źródło: opracowanie własne.

Średni wiek pacjenta z chorobami układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej

wynosił 70,7 lat – tabela 33.

Tabela 33. Średni wiek występowania chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej u pacjentów poradni rehabilitacyjnej

Średni wiek występowania chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej

Wiek

Nie N=204

Tak N=1412

Testa Manna – Whitneya

(U) p

�̅ SD �̅ SD

72,6520 7,82200 70,7373 7,13043 123459,500 <0,001

�̅ średnia, N liczebność, SD odchylenie standardowe, U test Manna–Wihtneya, p- istotność statystyczna. Źródło: opracowanie własne.

Pacjenci z chorobami układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej i bez

tych chorób różnili się istotnie wiekiem. Osoby z chorobami tego układu były średnio o dwa

lata młodsze, od osób u których choroby układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki

łącznej nie występowały. Zarówno zatem płeć jak i wiek istotnie wpływały na występowanie

chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej.

Wśród chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej najliczniej

występowały choroby zwyrodnieniowe. Dlatego analizę statystyczną w odniesieniu do płci

i wieku przeprowadzono również w odniesieniu do tych jednostek chorobowych.

Przeprowadzona analiza nie wykazała istotnych różnic między płciami, jednak

wykazała istotne różnice w odniesieniu do wieku pacjenta (tab. 35).

4. Wyniki badań

87

Tabela 34. Częstość występowania chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej: chorób zwyrodnieniowych kręgosłupa, dyskopatii (chorób grzbietu) u pacjentów poradni rehabilitacyjnej według płci

Częstość występowania chorób kręgosłupa według płci

Typ odpowiedzi

Kobiety N=1060

Mężczyźni N=352

Test Chi-kwadrat

Pearsona p

N % N %

Tak 858 80,9% 286 81,3% 0,016 0,899

Nie 202 19,1% 66 18,8%

N- liczba osób danej płci z chorobą i bez choroby, p istotność różnic między kobietami i mężczyznami *choroby grzbietu ( ICD -10: M47, M51, M54). Źródło: opracowanie własne.

Tabela 35. Średni wiek występowania chorób grzbietu u pacjentów poradni rehabilitacyjnej

Średni wiek występowania chorób kręgosłupa,

Wiek

Nie N=268

Tak N=1144

Test Manna-Whitneya

(U) p

�̅ SD �̅ SD

72,3806 7,16922 70,3523 7,06940 128421,500 <0,001

�̅ średnia, N liczebność, SD odchylenie standardowe, U test Manna–Whitneya, p-istotność statystyczna.

Źródło: opracowanie własne.

Osoby z chorobami kręgosłupa były średnio młodsze o 2 lata od osób bez tej choroby.

Natomiast analiza w odniesieniu do zwyrodnienia wielostawowego oraz płci i wieku

wykazała, że nie są one istotne (tab. 36. i tab. 37).

Tabela 36. Częstość występowania zwyrodnienia wielostawowego u pacjentów poradni rehabilitacyjnej według płci

Częstość występowania zwyrodnienia wielostawowego według płci

Typ odpowiedzi

Kobiety N=1060

Mężczyźni N=352

Test Chi-kwadrat

Pearsona p

N % N %

Tak 189 17,8% 55 15,6% 0,899 0,343

Nie 871 82,2% 297 84,4%

N- liczba osób danej płci z chorobą i bez choroby, p-istotność różnic między kobietami i mężczyznami Źródło: opracowanie własne.

Tabela 37. Średni wiek występowania zwyrodnienia wielostawowego u pacjentów poradni rehabilitacyjnej

Średni wiek występowania zwyrodnienia wielostawowego

Wiek

Nie N=1168

Tak N=244

Test Manna-Whitneya

(U) p

�̅ SD �̅ SD

70,6952 6,98287 70,9385 7,81053 140143,500 0,684

�̅ średnia, N liczebność, SD odchylenie standardowe, U test Manna–Whitneya, p- istotność statystyczna.

Źródło: opracowanie własne.

4. Wyniki badań

88

Podobną analizę przeprowadzono dla choroby zwyrodnieniowej stawów biodrowych

sklasyfikowanej według ICD-10, jako M16.

Tabela 38. Częstość występowania zwyrodnienia stawów biodrowych u pacjentów poradni rehabilitacyjnej według płci

Częstość występowania zwyrodnienia stawów biodrowych według płci

Typ odpowiedzi

Kobiety N=1060

Mężczyźni N=352

Test Chi-kwadrat

Pearsona p

N % N %

Tak 206 19,4% 65 18,5% 0,160 0,689

Nie 854 80,6% 287 81,5%

N- liczba osób danej płci z chorobą i bez choroby, p- istotność różnic między kobietami i mężczyznami Źródło: opracowanie własne.

W odniesieniu do choroby zwyrodnieniowej stawów biodrowych zarówno płeć, jak i wiek

również nie były istotne (tab. 38 i tab. 39).

Tabela 39. Średni wiek występowania zwyrodnienia stawów biodrowych u pacjentów poradni rehabilitacyjnej

Średni wiek a występowania zwyrodnienia stawów biodrowych

Wiek

Nie N=1141

Tak N=271

Test Manna-Whitneya

(U) p

�̅ SD �̅ SD

70,5521 7,01378 71,5166 7,56593 143260,000 0,060

�̅ średnia, N liczebność, SD odchylenie standardowe, U test Manna–Whitneya, p- istotność statystyczna

Źródło: opracowanie własne.

Kolejną jednostką chorobową w odniesieniu do chorób układu kostno-stawowego,

mięśniowego i tkanki łącznej, którą poddano analizie była choroba zwyrodnieniowa stawów

kolanowych (ICD-10: M17). W tym przypadku także płeć i wiek nie okazały się istotne –

tabela 40 i tabela 41.

Tabela 40. Częstość występowania zwyrodnienia stawów kolanowych u pacjentów poradni rehabilitacyjnej według płci

Częstość występowania zwyrodnienia stawów kolanowych według płci

Typ odpowiedzi

Kobiety N=1060

Mężczyźni N=352

Test Chi-kwadrat

Pearsona p

N % N %

Tak 259 24,4% 80 22,7% 0,422 0,516

Nie 801 75,6% 272 77,3%

N- liczba osób danej płci z chorobą i bez choroby, p-istotność różnic między kobietami i mężczyznami Źródło: opracowanie własne.

4. Wyniki badań

89

Tabela 41. Średni wiek występowania zwyrodnienia stawów kolanowych. u pacjentów poradni rehabilitacyjnej

Średni wiek występowania zwyrodnienie stawów kolanowych

Wiek

Nie N=1073

Tak N=339

Test Manna – Whitneya

(U) p

�̅ SD �̅ SD

70,7363 7,17052 70,7404 7,01249 179852,500 0,757

�̅ średnia , N liczebność, SD odchylenie standardowe, U test Manna – Whitneya, p istotność statystyczna Źródło: opracowanie własne.

Wśród chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej zwraca uwagę częste

występowanie osteoporozy (ICD-10: M80/M81). Analiza w odniesieniu do płci, potwierdziła,

iż istotnie częściej choroba ta dotyczyła kobiet (tab. 42).

Tabela 42. Częstość występowania osteoporozy u pacjentów poradni rehabilitacyjnej według płci

Częstość występowania osteoporozy według płci

Typ odpowiedzi Kobiety N=1060

Mężczyźni N=352

Test Chi-kwadrat

Pearsona p

N % N %

Tak 346 32,6% 35 9,9% 69,101 <0,001

Nie 714 67,4% 317 90,1%

N- liczba osób danej płci z chorobą i bez choroby Źródło: opracowanie własne.

Również w odniesieniu do wieku wykazano istotne różnice. Osoby z osteoporozą były starsze

o dwa lata od osób bez tej choroby. Średni wiek osób z osteoporozą wynosił 72 lata (tab.43).

Tabela 43. Średni wiek występowania osteoporozy u pacjentów poradni rehabilitacyjnej

Średni wiek występowania osteoporozy

Wiek

Nie N=1031

Tak N=381

Test Manna-Whitneya

(U) p

�̅ SD �̅ SD

70,1416 7,09816 72,3491 6,97525 161066,500 <0,001

�̅ średnia, N liczebność, SD odchylenie standardowe, U test Manna – Whitneya, p istotność statystyczna Źródło:

opracowanie własne.

Drugim zasadniczym rozpoznaniem w poradni rehabilitacyjnej były urazy

(292 pacjentów), klasyfikowane według ICD-10 w przedziale: S00-T98. Urazy dotyczyły

17,9% kobiet i 18,6% mężczyzn (tab. 44). Z wiekiem nieznacznie wzrastała liczba osób

leczonych w poradni rehabilitacyjnej z powodu urazów. W największym odsetku urazy

dotyczyły osób w wieku 70-74 lata (tab. 30). Analiza dotycząca wieku nie wykazała jednak

istotnych różnic (p>0,05) między wiekiem pacjentów z urazami a wiekiem pacjentów

leczonych z powodu innych chorób (tab. 45). Choć wiek nie był czynnikiem różnicującym

to urazy dotyczące osób w starszych grupach wieku były najczęściej urazami doznanymi

w środowisku domowym w związku z upadkami [146].W młodszych grupach wieku

przeważały urazy komunikacyjne.

4. Wyniki badań

90

W tej grupie chorób przeważały następstwa urazów dotyczące kończyny górnej

i dolnej (177 osób), w większości u kobiet (139 osób) (tab. 27). Niewiele było następstw

urazów głowy.

Analiza częstości występowania urazów w okresie badania (2004-2009) wskazuje

na spadek liczby urazów zarówno w odniesieniu do mężczyzn jak i kobiet między pierwszym

a ostatnim rokiem badania (ryc. 29 oraz ryc. 30 i ryc. 31). Następstwa urazów jako choroby

zasadnicze nie zostały uwzględnione w poszczególnych latach, ponieważ były to bardzo

różne jednostki chorobowe w danym roku. Najczęściej były to urazy kończyn górnych

i dolnych.

Analiza istotności nie wykazała różnic w częstości występowania urazów między

mężczyznami i kobietami (tab. 44).

Tabela 44. Częstość występowania następstw urazów u pacjentów poradni rehabilitacyjnej według płci

Częstość występowania następstw urazów według płci

Typ odpowiedzi

Kobiety N=1169

Mężczyźni N=447

Test Chi-kwadrat

Pearsona p

N % N %

Tak 209 17,9% 83 18,6% 0,104 0,747

Nie 960 82,1% 364 81,4%

N- liczba osób danej płci z chorobą i bez choroby, p- istotność różnic między kobietami i mężczyznami Źródło: opracowanie własne.

Badanie istotności dla wieku i zmiennej grupującej: urazy, wykazało, że grupy

z urazem i bez urazu nie różnią się wiekiem (tab. 45). Zatem płeć i wiek nie mają wpływu

na częstotliwość urazów.

Tabela 45. Średni wiek występowania następstw urazów u pacjentów poradni rehabilitacyjnej

Średni wiek występowania następstw urazów

Wiek

Nie N=1324

Tak N=292 Test Manna-

Whitneya (U) p

�̅ SD �̅ SD

70,9426 7,24757 71,1438 7,25338 189587,000 0,606

�̅ średnia, N liczebność, SD odchylenie standardowe, U test Manna–Whitneya, p- istotność statystyczna.

Źródło: opracowanie własne.

Trzecim zasadniczym rozpoznaniem w poradni rehabilitacyjnej były choroby układu

nerwowego klasyfikowane według ICD-10 jako jednostki chorobowe w przedziale G00-G99.

Wśród tej grupy chorób najliczniej występowały głównie rozpoznania: G81 (według ICD-10

porażenie połowicze) i G82 (według ICD-10 porażenie kończyn dolnych i porażenie

czterokończynowe), określane jako zespoły porażenne, które dotyczyły 127 przypadków.

Ponadto wśród chorób układu nerwowego w badanej populacji odnotowano 2 przypadki

4. Wyniki badań

91

choroby Alzheimera i 20 przypadków choroby Parkinsona, 7 osób ze stwardnieniem

rozsianym (SM), 9 osób z padaczką oraz 3 osoby z dziecięcym porażeniem mózgowym.

Mimo, iż dziecięce porażenie mózgowe to jednostka chorobowa charakterystyczna dla

populacji w wieku rozwojowym, to osoby te dożywają wieku starszego i wymagają stałej

rehabilitacji.

Częstość występowania wybranych (najczęściej występujących) chorób układu

nerwowego przedstawiono na ryc. 35 oraz na ryc. 36 i ryc. 37. Choroby układu nerwowego

analizowane w przedziale lat 2004-2009 wskazują na trend wzrostowy w okresie 2005-2006

w odniesieniu do mężczyzn.

Ryc. 35. Udział wybranych chorób układu nerwowego w poradni rehabilitacyjnej u pacjentów poradni rehabilitacyjnej w latach 2004-2009

Źródło: opracowanie własne.

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2004 2005 2006 2007 2008 2009

Udział wybranych chorób układu nerwowego u pacjentów poradni rehabilitacyjnej w latach 2004-2009 (%)

Dziecięce porażenie mózgowe

Porażenie połowicze, porażenie kończyn dolnych i porażenie czterokończynowe

4. Wyniki badań

92

Ryc. 36. Udział wybranych chorób układu nerwowego u mężczyzn w latach 2004-2009. Źródło: opracowanie własne.

W badanej populacji dziecięce porażenie mózgowe (G80) dotyczyło tylko mężczyzn. Choroby układu nerwowego jako zespoły porażenne pod postacią rozpoznań (G81) i (G82) u mężczyzn w roku 2004 w porównaniu do roku 2009 utrzymywały się na podobnym poziomie, choć przybierały znacząco wyższe wartości niż u kobiet (ryc. 36 i ryc. 37).

Ryc. 37. Udział wybranych chorób układu nerwowego w u kobiet w latach 2004-2009. Źródło: opracowanie własne.

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2004 2005 2006 2007 2008 2009

Udział wybranych chorób układu nerwowego u mężczyzn w latach 2004-2009 (%)

Dziecięce porażenie mózgowe

Porażenie połowicze, porażenie kończyn dolnych i porażenie czterokończynowe

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2004 2005 2006 2007 2008 2009

Udział wybranych chorób układu nerwowego u kobiet w latach 2004-2009 (%)

Dziecięce porażenie mózgowe

Porażenie połowicze, porażenie kończyn dolnych i porażenie czterokończynowe

4. Wyniki badań

93

Choroby układu nerwowego najczęściej dotyczyły najmłodszej grupy wieku 60-64

lata (tab. 30). Jednak analiza dla wieku nie była dla chorób układu nerwowego istotna

(tab. 47). Analiza płci dla chorób układu nerwowego wykazała, że choroby te istotnie częściej

występowały u mężczyzn niż u kobiet (tab. 46).

Tabela 46. Częstość występowania chorób układu nerwowego u pacjentów poradni rehabilitacyjnej według płci

Częstość występowania chorób układu nerwowego według płci

Kobiety N=1169

Mężczyźni N=447

Test Chi-kwadrat

Pearsona p

N % N %

Tak 96 8,2% 91 20,4% 46,617 <0,001

Nie 1073 91,8% 356 79,6%

N- liczba osób danej płci z chorobą i bez choroby, p-istotność różnic między kobietami i mężczyznami Źródło: opracowanie własne.

Tabela 47. Średni wiek występowania chorób układu nerwowego pacjentów poradni rehabilitacyjnej

Średni wiek występowania chorób układu nerwowego

Nie N=1429

Tak N=187

Test Manna-Whitneya

(U) p

�̅ SD �̅ SD

Wiek 70,9510 7,17267 71,1925 7,80718 131486,000 0,723

�̅ średnia, N liczebność, SD odchylenie standardowe, U test Manna–Whitneya, p- istotność statystyczna. Źródło: opracowanie własne.

Choroby układu nerwowego pod postacią rozpoznań (ICD-10:G81,G82) w badanej

populacji dotyczyły 55 kobiet i 72 mężczyzn. Również w tym przypadku choroby te istotnie

częściej dotyczyły osób płci męskiej (tab. 48). Natomiast w odniesieniu do wieku

nie stwierdzono istotności (tab. 49).

Tabela 48. Częstość występowania zespołów porażennych u pacjentów poradni rehabilitacyjnej według płci

Częstość występowania zespołów porażennych według płci

Typ odpowiedzi

Kobiety N=96

Mężczyźni N=91

Test Chi-kwadrat

Pearsona p

N % N %

Tak 55 57,3% 72 79,1% 10,216 <0,001

Nie 41 42,7% 19 20,9%

N- liczba osób danej płci z chorobą i bez choroby, p-istotność różnic między kobietami i mężczyznami Źródło: opracowanie własne.

4. Wyniki badań

94

Tabela 49. Średni wiek występowania zespołów porażennych u pacjentów poradni rehabilitacyjnej

Średni wiek występowania zespołów porażennych

Wiek

Nie N=1489

Tak N=127 Test Manna-

Whitneya (U) p

�̅ SD �̅ SD

70,97 7,20 71,13 7,80 94030,500 0,918

�̅ średnia, N liczebność, SD odchylenie standardowe, U test Manna–Whitneya, p- istotność statystyczna.

Źródło: opracowanie własne.

4.1.4. Rozpoznania chorób współwystępujących w poradni rehabilitacyjnej

Poza rozpoznaniami zasadniczymi, które stanowiły podstawę leczenia w poradni

rehabilitacyjnej ważna była ocena chorób współwystępujących. Rozpoznania

współwystępujące stanowiły problemy zdrowotne pacjenta, które zdiagnozowano wcześniej

lub w trakcie leczenia w poradni rehabilitacyjnej. Sprawozdania dla Narodowego Funduszu

Zdrowia zawierały tylko pewien fragment chorób pacjenta. Były to najczęściej rozpoznania

związane z profilem leczenia poradni rehabilitacyjnej. Jednak pacjenci zgłaszali się

do poradni rehabilitacyjnej również z innymi chorobami, które należało uwzględnić

w stosowanych zaleceniach i programie rehabilitacji. W procesie rehabilitacji np. pacjent

z nadciśnieniem tętniczym przed rozpoczęciem rehabilitacji oraz w trakcie wymaga pomiaru

ciśnienia i tętna. Zatem występowanie chorób dodatkowych w praktyce lekarza poradni

rehabilitacyjnej powinno być zawsze uwzględniane.

Rozpoznania chorób współwystępujących pacjentów poradni rehabilitacyjnej podzielono na:

− choroby układu krążenia,

− choroby układu trawiennego,

− choroby układu moczowo-płciowego,

− choroby układu oddechowego,

− choroby nowotworowe,

− zaburzenia wydzielania wewnętrznego, stanu odżywienia i przemiany materii

(otyłość i nadwaga, cukrzyca, choroby tarczycy),

− inne (choroby: skóry, oczu, ucha).

W dalszej części pracy analizowano występowanie danego rodzaju choroby w ogólnej

liczbie jej przypadków (tab. 50) oraz w danym przedziale wieku (tab. 51). Odsetek rozpoznań

danej choroby współwystępującej w ogólnej liczbie jej przypadków w poradni

rehabilitacyjnej przedstawiono w tabeli 50.

4. Wyniki badań

95

Tabela 50. Odsetek poszczególnych rozpoznań współwystępujących w grupach wieku

Wiek Choroby układu

krążenia

Choroby układu

trawien-nego

Cukrzyca

Choroby układu

moczowo-płciowego

Choroby nowotwo-

rowa

Choroby układu

oddecho-wego

Choroby tarczycy

Otyłość i nadwaga

60-64 92

19,70% 26

24,10% 20

22,00% 22

27,50% 24

23,80% 14

29,80% 16

33,30% 21

28,00%

65-69 86

18,40% 24

22,20% 22

24,20% 16

20,00% 26

25,70% 12

25,50% 12

25,00% 20

26,70%

70-74 116

24,80% 23

21,30% 25

27,50% 15

18,80% 32

31,70% 9

19,10% 14

29,20% 15

20,00%

75-79 83

17,80% 16

14,80% 17

18,70% 10

12,50% 12

11,90% 7

14,90% 6

12,50% 13

17,30%

80-84 62

13,30% 16

14,80% 4

4,40% 16

20,00% 6

5,90% 4

8,50% 0

0,00% 6

8,00% 85 i

więcej 28

6,00% 3

2,80% 3

3,30% 1

1,30% 1

1,00% 1

2,10% 0

0,00% 0

0,00%

Ogółem 467

100,0% 108

100,00% 91

100,00% 80

100,00% 101

100,00% 47

100% 48

100% 75

100%

% z ogólnej liczby dla danej choroby współwystępującej. Źródło: opracowanie własne.

Choroby układu krążenia, choroby układu trawiennego oraz nowotwory złośliwe, jako

choroby współwystępujące, były najczęstsze w populacji badanej. Na 1616 pacjentów poradni

rehabilitacyjnej było to: 467 przypadków choroby układu krążenia, 108 przypadków choroby

układu trawiennego i 101 przypadków choroby nowotworowej.

We wszystkich grupach wieku wśród chorób współistniejących choroby układu

krążenia występowały w największym odsetku (tab. 51 i ryc. 38). Natomiast choroby układu

trawiennego najliczniej występowały w najmłodszych grupach wieku (tab. 50).

We wszystkich przedziałach wieku choroby układu krążenia wśród wszystkich chorób

współwystępujących stanowiły największy odsetek. Drugim po chorobach układu krążenia

problemem wśród chorób dodatkowych w przedziale wieku 70-74 lata były choroby

nowotworowe, a w przedziale 75-79 lat cukrzyca. Występowanie w danej grupie wieku

odsetka chorób współwystępujących zawarto w tabeli 51 i na ryc. 38.

96

Tabela 51. Szczegółowo w grupach wieku odsetek wybranych chorób współwystępujących u pacjentów poradni rehabilitacyjnej w grupach wieku

Wiek

Choroby układu

krążenia -467

Choroby układu

trawiennego -108-

Cukrzyca -91-

Choroby układu

moczowo-płciowego

-80-

Choroby nowotworowe

-101-

Choroby układu

oddechowy -47-

Choroby tarczycy

48-

Otyłość i nadwaga

-75- Ogółem

60-64 92

28,0% 26

7,9% 20

6,1% 22

6,7% 24

7,3% 14

4,3% 16

4,9% 21

6,4% 329

100,00%

65-69 86

21,8% 24

6,1% 22

5,6% 16

4,1% 26

6,6% 12

3,0% 12

3,0% 20

5,1% 394

100,00%

70-74 116

27,2% 23

5,4% 25

5,9% 15

3,5% 32

7,5% 9

2,1% 14

3,3% 15

3,5% 426

100,00%

75-79 83

33,5% 16

6,5% 17

6,9% 10

4,0% 12

4,8% 7

2,8% 6

2,4% 13

5,2% 248

100,00%

80-84 62

41,6% 16

10,7% 4

2,7% 16

10,7% 6

4,0% 4

2,7% 0

0,0% 6

4,0% 149

100,00%

85 i więcej 28

40,0% 3

4,3% 3

4,3% 1

1,4% 1

1,4% 1

1,4% 0

0,0% 0

0,0% 70

100,00%

%- z grupy osób w danej kategorii wieku

Źródło: opracowanie własne.

4. Wyniki badań

97

Ryc. 38. Częstość chorób współwystępujących w poszczególnych przedziałach wieku (% z ogółu w danym przedziale wieku. Źródło: opracowanie własne.

Udział chorób współwystępujących u pacjentów poradni rehabilitacyjnej w latach

2004-2009 łącznie oraz z podziałem na płeć przedstawiono na ryc. 39 oraz na ryc. 40 i 41.

28,0%

21,8%

27,2%

33,5%

41,6%40,0%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85 i więcej

[%]

pro

cen

t

Wiek [lata]

Przedziały wieku a choroby współwystępujące(% z ogółu w danym przedziale wieku)

Choroby układu krążenia Choroby układu trawiennego

Choroby uładu moczowo-płciowego Choroby układu oddechowego

Choroby nowotworowe Otyłość i nadwaga

Cukrzyca Choroby tarczycy

Choroby układu moczowo-płciowego

4. Wyniki badań

98

.

Ryc. 39.Udział chorób współwystępujących u pacjentów poradni rehabilitacyjnej w latach 2004-2009. Źródło: opracowanie własne.

Porównanie odsetka osób z chorobami układu krążenia wśród pacjentów poradni

rehabilitacyjnej w roku 2004 i roku 2009 wskazuje, że u mężczyzn odsetek tych chorób nie

różnił się istotnie. Natomiast u kobiet nastąpiło zmniejszenie liczby chorób układu krążenia.

Łącznie dla obu płci wykresy przybierają podobny układ, choć w przypadku mężczyzn

obserwowane są większe różnice niż u kobiet. Najwyższy udział procentowy w pojedynczym

roku dla obu płci łącznie odnotowano dla chorób nowotworowych ponad 35% (rok 2007).

0%

10%

20%

30%

40%

50%

2004 2005 2006 2007 2008 2009

Udział chorób współwystępujących u pacjentów poradni rehabilitacyjnej w latach 2004-2009 (%)

Choroby układu krążenia Choroby układu trawiennego

Choroby układu moczowo-płciowego Choroba nowotworowa

Choroby układu oddechowego Otyłość i nadwaga

Choroby tarczycy

4. Wyniki badań

99

Ryc. 40. Udział chorób współwystępujących u mężczyzn w latach 2004-2009. Źródło: opracowanie własne.

Choć dla obu płci najwyższy odsetek stanowiły choroby układu krążenia, to jednak

w przypadku kobiet w okresie 2004-2009 obserwuje się tendencję malejącą z 24% w 2004

do wartości 19% w 2009r., a u mężczyzn tendencję rosnącą. Różnica ta jednak nie była

istotna. U mężczyzn ponadto obserwowano wyższe odsetki chorób układu moczowo-

płciowego oraz chorób układu oddechowego niż dla kobiet (ryc. 40 i ryc. 41). Dla obu płci na

podobnym poziomie utrzymywały się choroby układu trawiennego. Dla kobiet wyższy

odsetek niż u mężczyzn dotyczył chorób tarczycy, nadwagi i otyłości.

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

2004 2005 2006 2007 2008 2009

Udział chorób współwystępujących u mężczyzn w latach 2004-2009 (%)

Choroby układu krążenia Choroby układu trawiennego

Choroby układu moczowo-płciowego Choroba nowotworowa

Choroby układu oddechowego Otyłość i nadwaga

Choroby tarczycy

4. Wyniki badań

100

Ryc. 41. Udział chorób współwystępujących u kobiet w latach 2004-2009. Źródło: opracowanie własne.

W odniesieniu do kobiet zwraca uwagę wysoki odsetek chorób nowotworowych

z wyraźnym zwiększeniem w roku 2007 do poziomu 14% (ryc. 41).

Podobnie jak dla rozpoznań zasadniczych, również w odniesieniu do rozpoznań

współwystępujących analizowano zależności w odniesieniu do płci i wieku przy zastosowaniu

metody analizy statystycznej posługując się testem Chi-kwadrat Pearsona.

Ponadto przeprowadzono dalszą analizę istotności dla wieku i rozpoznania

(współwystępującego) testem Manna- Whitneya (U).

Choroby układu krążenia jako choroby współwystępujące klasyfikowane według

ICD-10 w przedziale (I00-I99) we wszystkich chorobach zasadniczych występowały

najliczniej (ryc. 64). Wśród tej grupy chorób najczęściej występowała choroba

nadciśnieniowa (174 osoby), choroba niedokrwienna serca (112 osób), miażdżyca ICD-10:

I70 (74 osoby). Największy odsetek chorób układu krążenia dotyczył najstarszych grup

wieku. Na 467 przypadków choroby układu krążenia 116 dotyczyło osób w wieku 70-74 lata

(tab. 50). Choroby układu krążenia istotnie częściej występowały u mężczyzn niż u kobiet

(tab. 52). Osoby z chorobami układu krążenia były też istotnie starsze w porównaniu

z osobami bez chorób układu krążenia jako chorób współwystępujących (średnio o 2 lata) –

tabela 53.

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

2004 2005 2006 2007 2008 2009

Udział chorób współwystępujących u kobiet w latach 2004-2009 (%)

Choroby układu krążenia Choroby układu trawiennego

Choroby układu moczowo-płciowego Choroba nowotworowa

Choroby układu oddechowego Otyłość i nadwaga

Choroby tarczycy

4. Wyniki badań

101

Tabela 52. Częstość występowania chorób układu krążenia u pacjentów poradni rehabilitacyjnej według płci

Częstość występowania chorób układu krążenia według płci

Typ odpowiedzi

Kobiety N=1169

Mężczyźni N=447 Chi-kwadrat p

N % N %

Tak 303 25,9% 164 36,7% 18,252 <0,001

Nie 866 74,1% 283 63,3%

Źródło: opracowanie własne.

Tabela 53. Średni wiek występowania chorób układu krążenia u pacjentów poradni rehabilitacyjnej

Średni wiek występowania choroby układu krążenia

Wiek

Nie N=1149

Tak N=467 U p

�̅ SD �̅ SD

70,5239 6,93729 72,0985 7,85347 236343,500 <0,001

�̅ średnia, N liczebność, SD odchylenie standardowe, U test Manna–Whitneya, p- istotność statystyczna.

Źródło: opracowanie własne.

Wiek ma istotne znaczenie dla występowania chorób układu krążenia, jako chorób

współistniejących.

Kolejną grupą chorób współwystępujących w poradni rehabilitacyjnej były choroby

układu trawiennego klasyfikowane według ICD-10 jako choroby w przedziale (K00-K93).

Najczęściej były to choroby wrzodowe dwunastnicy i żołądka oraz inne choroby jelit

i wątroby.

Analiza statystyczna częstości występowania chorób układu trawiennego nie

wykazała istotnych różnic między badanymi zależnie od płci (tab. 54).

Tabela 54. Częstość występowania chorób układu trawiennego u pacjentów poradni rehabilitacyjnej według płci

Częstość występowania choroby układu trawiennego według płci

Typ odpowiedzi

Kobiety N=1169

Mężczyźni N=447 Chi-kwadrat p

N % N %

Tak 79 6,8% 29 6,5% 0,038 0,846

Nie 1090 93,2% 418 93,5%

Źródło: opracowanie własne.

Wiek również nie był dla częstości występowania tej grupy chorób istotny (tab. 55).

4. Wyniki badań

102

Tabela 55. Średni wiek występowania chorób układu trawiennego u pacjentów poradni rehabilitacyjnej

Średni wiek występowania choroby układu trawiennego

Wiek

Nie N=1508

Tak N=108 U p

�̅ SD �̅ SD

70,9761 7,21355 71,0185 7,73145 81056,000 0,936

�̅ średnia, N liczebność, SD odchylenie standardowe, U test Manna–Whitneya, p- istotność statystyczna. Źródło: opracowanie własne.

Jednym z częstych chorób współwystępujących w poradni rehabilitacyjnej były

zaburzenia wydzielania wewnętrznego odżywiania i przemiany metabolicznej, klasyfikowane

według ICD-10, jako choroby w przedziale (E00-E90). Dotyczyły one głównie cukrzycy,

chorób tarczycy, otyłości oraz nadwagi. Poniżej przedstawiono analizę różnic dla płci i wieku

w tych chorobach (tab. 56 i tab.57).

Tabela 56. Częstość występowania zaburzeń wydzielania wewnętrznego, stanu odżywieni i przemiany metabolicznej u pacjentów poradni rehabilitacyjnej według płci

Częstość występowania zaburzeń wydzielania wewnętrznego, stanu odżywienia i przemiany metabolicznej *w odniesieniu do płci

Typ odpowiedzi

Kobiety N=1169

Mężczyźni N=447 Chi-kwadrat p

N % N %

Tak 162 13,9% 42 9,4% 5,837 0,016

Nie 1007 86,1% 405 90,6%

*dotyczy cukrzycy, otyłości i chorób tarczycy Źródło: opracowanie własne.

Zaburzenia wydzielania wewnętrznego, stanu odżywienia i przemiany metabolicznej

częściej występowały u kobiet niż u mężczyzn oraz u młodszych pacjentów (tab. 56 i tab. 57).

Tabela 57. Średni wiek występowania zaburzeń wydzielania wewnętrznego, stanu odżywienia i przemiany metabolicznej u pacjentów poradni rehabilitacyjnej

Średni wiek występowania zaburzeń wydzielania wewnętrznego, stanu odżywienia i przemiany metabolicznej *

Wiek

Nie N=1412

Tak N=204 U p

�̅ SD �̅ SD

71,1664 7,29775 69,6814 6,75915 128634,000 0,013

*dotyczy cukrzycy, otyłości i chorób tarczycy. Źródło: opracowanie własne.

Osoby z tymi chorobami były o około półtora roku młodsze od osób, u których

choroba nie wystąpiła (tab. 57).

Ważnym problemem zgłaszanym przez pacjentów były choroby układu moczowo-

płciowego klasyfikowanych według ICD-10, jako choroby z przedziału (N00-N99).

4. Wyniki badań

103

U mężczyzn, istotnie częściej niż u kobiet występowały choroby układu moczowo-

płciowego (tab. 58). Fakt ten u badanych obu płci należy uwzględniać w dobieraniu rodzaju

ćwiczeń.

W badanej populacji choroby układu moczowo-płciowego wystąpiły u 80 osób

(około 5% badanych). Najczęściej były to rozrost gruczołu krokowego (u mężczyzn)

oraz inne zaburzenia układu moczowego.

Tabela 58. Częstość występowania chorób układu moczowo-płciowego u pacjentów poradni rehabilitacyjnej według płci

Częstość występowania chorób układu moczowo-płciowego według płci

Kobiety N=1169

Mężczyźni N=447 Chi-kwadrat p

N % N %

Tak 43 3,7% 37 8,3% 14,535 <0,001

Nie 1126 96,3% 410 91,7%

�̅ średnia, N liczebność, SD odchylenie standardowe, U test Manna–Whitneya, p- istotność statystyczna. Źródło: opracowanie własne.

Wiek dla chorób układu moczowo-płciowego nie był czynnikiem różnicującym.

Pacjenci z chorobami układu moczowo-płciowego oraz z innymi chorobami

współwystępującymi nie różnili się istotnie wiekiem (tab. 59).

Tabela 59. Średni wiek występowania chorób układu moczowo-płciowego u pacjentów poradni rehabilitacyjnej

Średni wiek występowania chorób układu moczowo-płciowego

Wiek

Nie N=1536

Tak N=80 U p

�̅ SD �̅ SD

70,9935 7,20911 70,7000 7,98004 59708,000 0,670

�̅ średnia, N liczebność, SD odchylenie standardowe, U test Manna–Whitneya, p- istotność statystyczna.

Źródło: opracowanie własne.

Jedną z głównych przyczyn zgonów w Polsce obok chorób układu krążenia są choroby

nowotworowe, których występowanie szczególnie w ostatnich latach wzrasta.

W badanej populacji choroby te dotyczyły 101 osób. Były to nowotwory złośliwe

głównie układu moczowo-płciowego, układu oddechowego i trawiennego: (piersi, jajników,

prostaty, płuc, jelita grubego i żołądka). Choroby nowotworowe według ICD-10

klasyfikowano w przedziale (C00-D48). Również dla tej grupy chorób przeprowadzono

analizę statystyczną dla płci i wieku. Analiza nie wykazała istotnych różnic w odniesieniu

do płci p>0,05 (tab. 60), natomiast była istotna dla wieku badanych (tab. 61).

4. Wyniki badań

104

Tabela 60. Częstość występowania nowotworów u pacjentów poradni rehabilitacyjnej według płci

Częstość występowania nowotworów według płci

Typ odpowiedzi

Kobiety N=1169

Mężczyźni N=447 Chi-kwadrat p

N % N %

Tak 78 6,7% 23 5,1% 1,287 0,257 Nie 1091 93,3% 424 94,9%

�̅ średnia, N liczebność, SD odchylenie standardowe, U test Manna–Whitneya, p- istotność statystyczna.

Źródło: opracowanie własne.

Tabela 61. Średni wiek występowania nowotworów u pacjentów poradni rehabilitacyjnej

Średni wiek występowania nowotworów

Wiek

Nie N=1515

Tak N=101 U p

�̅ SD �̅ SD

71,0805 7,30512 69,4554 6,13926 67446,500 0,046

�̅ średnia, N liczebność, SD odchylenie standardowe, U test Manna–Whitneya, p- istotność statystyczna.

Źródło: opracowanie własne.

Innym problemem towarzyszącym osobom starszym były choroby układu

oddechowego. Choroby te według ICD-10 klasyfikowano w przedziale (ICD-10: J.00-J.99).

Dotyczyły one 47 osób. Najczęściej były to choroby dolnych dróg oddechowych.

Najczęściej wśród pacjentów w wieku 60-64 lata.

Nie wykazano różnic między mężczyznami i kobietami w częstości występowania

chorób układu oddechowego jako chorób współwystępujących (tab. 62).

Tabela 62. Częstość występowania chorób układu oddechowego u pacjentów poradni rehabilitacyjnej według płci

Częstość występowania choroby układu oddechowego według płci

Typ odpowiedzi

Kobiety N=1169

Mężczyźni N=447 Chi-kwadrat p

N % N %

Tak 31 2,7% 16 3,6% 0,985 0,321

Nie 1138 97,3% 431 96,4%

Źródło: opracowanie własne.

W odniesieniu do wieku badanych nie wykazano istotnych różnic w częstości

występowania chorób układu oddechowego (tab. 63).

4. Wyniki badań

105

Tabela 63. Średni wiek występowania chorób układu oddechowego u pacjentów poradni rehabilitacyjnej

Średni wiek występowania choroby układu oddechowego

Wiek

Nie N=1569

Tak N=47 U p

�̅ SD �̅ SD

71,0153 7,22443 69,7660 7,94605 32920,500 0,210

�̅ średnia, N liczebność, SD odchylenie standardowe, U test Manna–Whitneya, p- istotność statystyczna.

Źródło: opracowanie własne.

Pozostałe choroby współwystępujące klasyfikowane dla potrzeb niniejszej pracy jako

inne (choroby: skóry, oczu, uszu) nie zostały poddane analizie statystycznej z uwagi

na niewielką liczebność. Choroby oczu występowały u 38 osób, choroby ucha u 15 osób,

a choroby skóry u 14 osób.

Dla prawidłowego procesu rehabilitacji ważne jest uwzględnienie zarówno chorób

związanych z podstawowym (głównym) problemem zdrowotnym pacjenta a także chorób

współwystępujących. Istotne znaczenie ma związek danej grupy chorób zasadniczych

z chorobami dodatkowymi. Uzyskanie informacji dotyczących możliwości wystąpienia

danego rodzaju choroby u pacjentów może i powinno stanowić przesłankę dla lekarzy poradni

rehabilitacyjnej o konieczności prowadzania profilaktyki w tym zakresie.

4.1.5. Choroby zasadnicze a współwystępujące

W dalszej części analizowano występowanie chorób współwystępujących

w chorobach zasadniczych (tab. 64).

Tabela 64. Rozpoznania zasadnicze i współwystępujące w badanej populacji

Rozpoznania zasadnicze

Rozpoznania chorób współwystępujących

Choroby układu

Krążenia (467)

Choroby układu

trawien-nego (108)

Choroby układu

moczowo-płciowego

(80)

Choroby układu

oddecho-wego (47)

Choroby nowotwo

rowe (101)

Otyłość i nadwaga

(75)

Cukrzyca (91)

Choroby tarczycy

(48)

Choroby układu kostno-

stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej

(1412)

345 94 62 40 84 69 54 47

Urazy (292)

91 21 17 11 19 14 19 9

Choroby układu nerwowego

(187) 128 18 17 10 10 4 26 7

Źródło: opracowanie własne.

4. Wyniki badań

106

Dla każdego rozpoznania zasadniczego najwyższy odsetek wśród rozpoznań

współwystępujących stanowiły choroby układu krążenia. Na 1412 chorób układu kostno-

stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej prawie jedna czwarta wystąpiła u osób z chorobami

układu krążenia, nieco więcej bo około 30% stanowiły one w przypadku urazów a w

chorobach układu nerwowego było to niemal 70%. Choroby współwystępujące takie, jak:

choroby układu krążenia, cukrzyca, choroby układu trawiennego oraz choroby układu

moczowo-płciowego występowały w największym odsetku w przypadku chorób układu

nerwowego jako pierwotnego zasadniczego problemu zdrowotnego stanowiącego podstawę

leczenia w poradni rehabilitacyjnej – ryc. 42.

Ryc. 42. Choroby współwystępujące w poradni rehabilitacyjnej w odniesieniu do choroby zasadniczej. Źródło: opracowanie własne.

Wszystkie grupy wieku najbardziej obciążone były chorobami krążenia jako

chorobami współwystępującymi. Analiza zebranych w badaniu danych skłania

do sformułowania wniosku, że najbardziej trudnym zdrowotnie dla pacjentów poradni

rehabilitacyjnej jest wiek 70-74 lata. W tej bowiem grupie wieku najczęściej występowały

następujące choroby zasadnicze: urazy, choroby układu kostno-stawowego, mięśniowego

i tkanki łącznej w tym osteoporoza (tab. 31).

Wśród chorób współwystępujących w badanej populacji najczęstszymi były choroby

układu krążenia, choroby układu trawiennego, cukrzyca, nowotwory złośliwe oraz choroby

układu moczowo-płciowego (tab.50). Nowotwory złośliwe w badanej populacji dotyczyły:

piersi, jajników, prostaty, płuc, jelita grubego i żołądka. U 75 osób wśród badanych, wystąpił

31%

24%

68%

7% 7%10%

7%4%

14%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

Urazy Choroby układukostno-stawowego

Choroby układunerwowego

%[p

roce

nt]

Rozpoznanie zasadnicze

Choroby układukrążenia

Choroby układutrawiennego

Choroby układumoczowo-płciowego

Choroby układuoddechowego

Chorobynowotworowe

Otyłość i nadwaga

Cukrzyca

Choroby tarczycy

Rozpoznania współwystępujące:

4. Wyniki badań

107

problem otyłości lub nadwagi, co może świadczyć, że osoby z takimi schorzeniami rzadko

trafiają do poradni rehabilitacyjnej.

W poradni rehabilitacyjnej na szczególną uwagę zasługuje występowanie takich

chorób jak: osteoporoza, cukrzyca, otyłość i nadwaga, które coraz częściej stają

się poważnym problemem zdrowotnym polskiego społeczeństwa. Osteoporoza zaliczana jest

według Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów zdrowotnych

ICD-10 do chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej, stanowiących

choroby zasadnicze. Jednak z uwagi na społeczny problem, jaki stanowi ta choroba, a także

związek ze stylem życia została przedstawiona z nadwagą i otyłością, które zaliczane

są do chorób współwystępujących (ryc. 43, 44, 45).

Ryc. 43. Udział wybranych chorób pacjentów poradni rehabilitacyjnej w latach 2004-2009. Źródło: opracowanie własne.

W poradni rehabilitacyjnej częstość występowania cukrzycy istotnie wzrastała

(ryc. 43). U mężczyzn miedzy rokiem 2004 a 2009 obserwowano istotny wzrost

w odniesieniu do cukrzycy oraz otyłości i nadwagi.

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

2004 2005 2006 2007 2008 2009

Udział wybranych chorób u pacjentów poradni rehabilitacyjnej w latach 2004-2009 (%)

Osteoporoza Cukrzyca Nadwaga lub otyłość

4. Wyniki badań

108

Ryc. 44. Udział wybranych chorób u mężczyzn w latach 2004-2009. Źródło: opracowanie własne.

Ryc. 45. Udział wybranych chorób u kobiet w latach 2004-2009. Źródło: opracowanie własne

W przypadku kobiet między rokiem 2004 i 2009 nastąpił ponad 20% spadek częstości

występowania osteoporozy (ryc. 45). Wynika to z faktu, że w przeszłości poza poradnią

rehabilitacyjną w tym samym miejscu funkcjonowała poradnia osteoporozy. Po jej likwidacji

pacjenci często do momentu znalezienia innej poradni osteoporozy (głównie kobiety) leczone

były w poradni rehabilitacyjnej.

Jednym z głównych problemów zdrowotnych pacjentów poradni rehabilitacyjnej były

choroby układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej. W planowaniu pracy

0%

5%

10%

15%

20%

2004 2005 2006 2007 2008 2009

Udział wybranych chorób u mężczyzn w latach 2004-2009 (%)

Osteoporoza Cukrzyca Nadwaga lub otyłość

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%

2004 2005 2006 2007 2008 2009

Udział wybranych chorób u kobiet w latach 2004-2009 (%)

Osteoporoza Cukrzyca Nadwaga lub otyłość

4. Wyniki badań

109

poradni rehabilitacyjnej istotne było określenie szansy wystąpienia tej grupy chorób u osób

z innym zasadniczym rozpoznaniem w tym przypadku z urazem (tab. 65).

Tabela 65. Iloraz szans wystąpienia chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej u osób z urazem

Iloraz szans wystąpienia choroby układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej u osób z urazem

N B.S Wald df OR 95% C.I. p

Bez urazu - - - - referencyjna - -

Z urazem 2,372 ,098 581,428 1 10,717 8,838-12,995 <0,001

N zmienna wskazująca na kierunek, OR iloraz szans, BS przedział ufności, Wald współczynnik Walda, df stopnie swobody, p- istotność. Źródło: opracowanie własne.

Szansa wystąpienia chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej

w przypadku urazów wzrasta aż dziesięciokrotnie. Osoby z urazami mają większą szanse

na wystąpienie chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej.

Z uwagi na częste występowanie osteoporozy jako choroby układu kostno-stawowego,

mięśniowego i tkanki łącznej badano również iloraz szans wystąpienia urazu u osób

z osteoporozą (tab. 66) a także nadwagą i otyłością (tab. 67).

Tabela 66. Iloraz szans wystąpienia urazu u osób z osteoporozą

Iloraz szans wystąpienia urazu u osób z osteoporozą

N B.S Wald df OR 95% C.I. p

Bez osteoporozy - - - - referencyjna - -

Z osteoporozą -1,566 ,075 432,263 1 0,209 0,180-0,242 <0,001

N zmienna wskazująca na kierunek, OR iloraz szans; BS przedział ufności, Wald współczynnik Walda, df stopnie swobody, p- istotność. Źródło: opracowanie własne.

W tym przypadku szansa wystąpienia urazu u osób z osteoporozą maleje (OR-0,209).

Można to wiązać z brakiem występowania urazów u osób z osteoporozą w populacji badanej,

co częściową można tłumaczyć większą ostrożnością osób z osteoporozą.

Tabela 67. Iloraz szans wystąpienia urazu u osób z nadwagą lub otyłością

Uraz a otyłość lub nadwaga

N B.S Wald df OR 95% C.I. p

Bez otyłości lub nadwagi - - - - referencyjna - -

Z otyłością lub nadwagą -1,472 ,296 24,666 1 0,230 0,128-0,410 <0,001

Źródło: opracowanie własne.

Również szansa wystąpienia urazu u osób z nadwagą lub otyłością maleje. Może być

to związane z faktem, iż osoby otyłe lub z nadwagą mają duży zapas tkanki tłuszczowej, która

4. Wyniki badań

110

w momencie upadku chroni przed urazem i jego następstwami. Z jednej strony zwiększenie

masy ciała może utrudniać poruszanie się, z drugiej tkanka tłuszczowa chroni narządy

wewnętrzne przed urazem.

We wszystkich chorobach zasadniczych (chorobach układu kostno-stawowego,

mięśniowego i tkanki łącznej, urazach: głównie następstwa urazów, chorobach układu

nerwowego) jako choroby współwystępujące w największym odsetku występowały choroby

układu krążenia, które stanowią główną przyczynę zgonów w Polsce. Dlatego też w dalszej

części badania analizowano iloraz szans wystąpienia między innymi choroby układu krążenia

u pacjenta z urazem, chorobami układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej

w odniesieniu do pacjenta bez tych chorób.

Szansa wystąpienia choroby układu krążenia u osób z urazem jest dwa i pół razy

mniejsza niż u osób bez urazu.

Tabela 68. Iloraz szans wystąpienia choroby układu krążenia u osób z urazem

Iloraz szans wystąpienia choroby układu krążenia u osób z urazem

N B.S Wald df OR 95% C.I. p

Bez urazu - - - - referencyjna - -

Z urazem -0,925 0,061 230,235 1 0,397 0,352-0,447 <0,001

N zmienna wskazująca na kierunek, OR iloraz szans BS przedział ufności, Wald współczynnik Walda, df stopnie swobody, p istotność Źródło: opracowanie własne.

Szansa wystąpienia choroby układu krążenia u osób z chorobami układu kostno-

stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej wzrasta 0,4 razy.

Tabela 69. Iloraz szans wystąpienia choroby układu krążenia u osób z chorobami układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej

Iloraz szans wystąpienia choroby układu krążenia u osób z chorobami układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej

N B.S Wald df OR 95% C.I. p

Bez chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i

tkanki łącznej - - - - referencyjna - -

Z chorobami układu kostno-stawowego, mięśniowego i

tkanki łącznej 0,397 0,143 7,741 1 1,397 1,125-1,968 0,005

N- zmienna wskazująca na kierunek, OR iloraz szans BS przedział ufności, Wald współczynnik Walda, df stopnie swobody, p istotność Źródło: opracowanie własne.

4.1.6. Najczęściej zgłaszane dolegliwości w poradni rehabilitacyjnej

Kolejnym elementem badania była analiza najczęściej występujących objawów

chorobowych zgłaszanych w poradni rehabilitacyjnej. Stwierdzono, że najczęstszymi

objawami chorobowymi zgłaszanymi przez pacjentów były zawroty głowy i zaburzenia

4. Wyniki badań

111

równowagi, drętwienie i bóle kończyn. Obie kategorie najczęściej występowały

w najmłodszej grupie wieku, tj. 60- 64 lata (tab. 70).

Tabela 70. Najczęściej zgłaszane objawy chorobowe w poradni rehabilitacyjnej

Najczęściej zgłaszane objawy chorobowe w poradni rehabilitacyjnej

N Ogółem 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 ≥85

1616 329 394 426 248 149 70

Zawroty głowy R42, zaburzenia równowagi

89 5,5%

27 8,2%

17 4,3%

18 4,2%

14 5,6%

12 8,1%

1 1,4%

Drętwienie i bóle kończyn

120 7,4%

40 12,2%

31 7,9%

28 6,6%

13 5,2%

6 4,0%

2 2,9%

Źródło: opracowanie własne.

W związku chorobami zasadniczymi, stanowiącymi główny problem zdrowotny, jak

i chorobami współwystępującymi pacjenci poradni rehabilitacyjnej w toku udzielania

świadczeń realizowali potrzeby rehabilitacyjne związane z skierowaniem na zabiegi

fizjoterapeutyczne i na zaopatrzenia ortopedyczne.

4.1.7. Świadczenia realizowane w poradni rehabilitacyjnej. Skierowania na zabiegi

rehabilitacyjne z uwzględnieniem rodzaju zabiegu (grupy zabiegów) oraz grupy wieku

pacjentów

Wśród 1616 pacjentów zlecenie na zabiegi rehabilitacyjne otrzymało 67% pacjentów

(1087). Pozostałe 33% pacjentów nie otrzymało zlecenia na zabiegi (tabela 78). Obie grupy

otrzymywały inne świadczenia: dalszą diagnostykę, skierowanie na leczenie szpitalne,

skierowanie do innej poradni specjalistycznej, skierowanie do sanatorium, skierowanie

na zaopatrzenie ortopedyczne. itp. Najczęściej zabiegi zlecano osobom w wieku 60-64 lata.

Spośród wszystkich pacjentów, którzy otrzymali skierowanie na zabiegi rehabilitacyjne ponad

70% skierowań związanych było z chorobami grzbietu w tym chorobą zwyrodnieniową

kręgosłupa (ICD-10: M47). Należy podkreślić, że rodzaj zlecanych zabiegów

rehabilitacyjnych zależy w głównej mierze od kondycji zdrowotnej pacjenta uwzględniającej

zarówno choroby zasadnicze jak i współwystępujące, ale również od liczby i rodzaju

posiadanego sprzętu oraz kwalifikacji personelu udzielającego świadczeń.

Tabela 71. Skierowania na zabiegi fizjoterapeutyczne u pacjentów poradni rehabilitacyjnej według wieku

Zlecenia na zabiegi fizjoterapeutyczne z podziałem na płeć

N

Ogółem 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85 i więcej

1616 329 394 426 248 149 70

Otrzymał zlecenie na zabiegi fizjoterapeutyczne

1087 67,3%

259 78,7%

284 72,1%

287 67,4%

156 62,9%

74 49,7%

27 38,6%

Źródło: opracowanie własne.

4. Wyniki badań

112

W badanej populacji skierowania na ćwiczenia (kinezyterapia) otrzymało 604 osoby

około 37%, na masaż suchy 12%. Najczęściej kinezyterapia dotyczyła grupy wieku 60-64 lata

oraz 65-69 lat (tab. 71 i tab. 72). Jednak największą cześć zleconych zabiegów stanowiła

fizykoterapia. Do najczęściej zlecanych zabiegów fizykoterapeutycznych należały zabiegi

elektrolecznictwa i dotyczyły one 714 osób (44,2%).W szczególności były to takie zabiegi,

jak Nemectrodyn (343), Tens (316). Często zlecane były również zabiegi związane

z działaniem pól elektromagnetycznych niskich częstotliwości: Magnetoterapia (422), oraz

zabiegi światłolecznictwa, jak Laser (332), a także zabiegi z użyciem Ultradźwięków (300).

Ogólnie najwięcej zleceń dotyczyło elektrolecznictwa (44%) oraz kinezyterapii (37%).

Kolejne zabiegi o najwyższym udziale procentowym to zabiegi światłolecznictwa

i ciepłolecznictwa (31%) oraz zabiegi związane z oddziaływaniem pól elektromagnetycznych

27,2% w tym głównie pola elektromagnetycznego niskiej częstotliwości (Magnetoterapia)

aż 26% (tab. 72).

Tabela 72. Rodzaj zleconych zabiegów fizjoterapeutycznych u pacjentów poradni rehabilitacyjnej w poszczególnych grupach wieku (podział szczegółowy) w badanych przedziałach wieku

Rodzaj zleconych zabiegów (podział szczegółowy) w badanych przedziałach wieku

Rodzaj zabiegu Ogółem 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 ≥85

N 1616 329 394 426 248 149 70

Kinezyterapia Ćwiczenia

604 37,4%

150 45,6%

166 42,1%

159 37,3%

71 28,6%

45 30,2%

13 18,6%

Masaż suchy 194

12,0% 60

18,2% 52

13,2% 43

10,1% 31

12,5% 6

4,0% 2

2,9%

Masaż limfatyczny 4

0,2% 1

0,3% 2

0,5% 1

0,2% 0

0,0% 0

0,0% 0

0,0%

Wyciąg przerywany 4

0,2% 3

0,9% 1

0,3% 0

0,0% 0

0,0% 0

0,0% 0

0,0%

Elektrolecznictwo 714

44,2% 193

58,7% 198

50,3% 181

42,5% 88

35,5% 36

24,2% 18

25,7%

Galwanizacja 58

3,6% 24

7,3% 17

4,3% 9

2,1% 6

2,4% 2

1,3% 0

0,0%

Jonoforeza 70

4,3% 30

9,1% 18

4,6% 10

2,3% 6

2,4% 4

2,7% 2

2,9%

Elektrostymulacja 9

0,6% 3

0,9% 2

0,5% 2

0,5% 2

0,8% 0

0,0% 0

0,0%

Tonoliza 4

0,2% 0

0,0% 1

0,3% 2

0,5% 0

0,0% 0

0,0% 1

1,4% Prądy

diadynamiczne 127

7,9% 42

12,8% 33

8,4% 25

5,9% 18

7,3% 8

5,4% 1

1,4% Prądy interf. (NC,

interdyn) 343

21,2% 93

28,3% 101

25,6% 95

22,3% 38

15,3% 13

8,7% 3

4,3%

Tens 316

19,6% 98

29,8% 91

23,1% 72

16,9% 34

13,7% 12

8,1% 9

12,9%

Prądy Treberta 7

0,4% 1

0,3% 3

0,8% 3

0,7% 0

0,0% 0

0,0% 0

0,0%

4. Wyniki badań

113

Rodzaj zleconych zabiegów (podział szczegółowy) w badanych przedziałach wieku

Rodzaj zabiegu Ogółem 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 ≥85

N 1616 329 394 426 248 149 70

Prądy Kotza 10

0,6% 1

0,3% 2

0,5% 4

0,9% 1

0,4% 1

0,7% 1

1,4% Ultradźwięki lub Ultrafonoforeza

300 18,6%

100 30,4%

69 17,5%

69 16,2%

41 16,5%

13 8,7%

8 11,4%

Leczenie polem elektromagnetyczny

m

442 27,4%

107 32,5%

119 30,2%

120 28,2%

66 26,6%

22 14,8%

8 11,4%

Magnetoterapia 422

26,1% 106

32,2% 112

28,4% 110

25,8% 66

26,6% 20

13,4% 8

11,4%

Terapuls 23

1,4% 2

0,6% 9

2,3% 9

2,1% 1

0,4% 2

1,3% 0

0,0% Światłolecznictwo i ciepłolecznictwo

502 31,1%

130 39,5%

122 31,0%

125 29,3%

72 29,0%

39 26,2%

14 20,0%

Laser 332

20,5% 97

29,5% 87

22,1% 86

20,2% 38

15,3% 19

12,8% 5

7,1%

Sollux 158

9,8% 53

16,1% 34

8,6% 32

7,5% 20

8,1% 13

8,7% 6

8,6%

Bioptron 10

0,6% 4

1,2% 1

0,3% 3

0,7% 0

0,0% 1

0,7% 1

1,4%

Parafina 59

3,7% 19

5,8% 18

4,6% 12

2,8% 7

2,8% 2

1,3% 1

1,4%

Żele 2

0,1% 0

0% 1

0,3% 0

0% 1

0,4% 0

0% 0

0%

Krioterapia 156

9,7% 37

11,2% 43

10,9% 41

9,6% 22

8,9% 9

6,0% 4

5,7%

Kriokomora 6

0,4% 5

1,5% 0

0% 1

0,2% 0

0% 0

0% 0

0%

Hydroterapia 132

8,2% 44

13,4% 34

8,6% 29

6,8% 15

6,0% 8

5,4% 2

2,9%

Kąpiel perełkowa 1

0,1% 0

0% 1

0,3% 0

0% 0

0% 0

0% 0

0%

Kąpiel solankowa 1

0,1% 0

0% 1

0,3% 0

0% 0

0% 0

0% 0

0% Okłady z borowiny

1

0,1% 0

0% 1

0,3% 0

0% 0

0% 0

0% 0

0%

Fango 14

09% 8

2,4% 2

0,5% 2

0,5% 1

0,4% 1

0,7% 0

0,0%

Źródło: opracowanie własne. Podział na główne działy zgodnie z Nomenklaturą Narodowego Fundusz Zdrowia

Stosunkowo niewielka liczba zleceń dotyczyła wyciągu przerywanego oraz masażu

limfatycznego. Jest to zapewne wynik braku wskazań do tego rodzaju zabiegu, a w przypadku

masażu limfatycznego może być związany z brakiem kwalifikacji personelu do wykonywania

tego zabiegu bądź ograniczonym personelem, który takie umiejętności posiada.

W ramach elektrolecznictwa niewielka liczba zleceń dotyczyła takich zabiegów jak Tonoliza,

Elektrostymulacja, Prądy Treberta. Należy jednak podkreślić, że w najstarszej grupie wieku

4. Wyniki badań

114

(powyżej 85 lat) wzrastał w stosunku do grupy wieku 80-84 lat udział zleceń związanych

z elektrolecznictwem w tym zabiegów Tonolizy, Jonoforezay i Tensu a także zabiegów

z użyciem Ultradźwięków. Najczęściej zlecenia dotyczyły takich zabiegów

jak Magnetoterapia (26,1%), Nemectrodyn (21.2%), Laser (20,5%), Tens (19,6%)

oraz Ultradźwieki (18,6%).

Uwagę zwraca również niewielka liczba zleceń dotyczących takich zabiegów

jak Kąpiel solankowa, Kąpiel perełkowa, okłady z borowiny czy Kriokomora.

W przypadku Kriokomory brak zleceń w grupach wieku powyżej 75 roku życia. Z uwagi

na ścisłe zalecenia Narodowego Funduszu Zdrowia zabieg ten stosowany jest u pacjentów

ostrożnie a nadal niewiele ośrodków posiada ten rodzaj zabiegu w swojej ofercie.

Brak zleceń na inne zabiegi może wynikać poniekąd z faktu, iż dany rodzaj zabiegu nie był

dostępny w ośrodku, w którym prowadzono badania.

W dokumentacji medycznej poradni w siedmiu przypadkach odnotowano informacje

o złym samopoczuciu pacjenta po zabiegach. W szczególności dotyczyło to następujących

zabiegów: Terapuls, Magnetoterapia, Tens i Laser, Ultradźwięki, i Sollux.

Wpisy w dokumentacji 12 osób dotyczyły wyraźnej prośby pacjenta o takie zabiegi jak:

masaż suchy, hydroterapia czy krioterapia. Wynikać to może z faktu limitowania tego rodzaju

zabiegów przez ośrodki realizujące kontrakty z Narodowym Funduszem Zdrowia w zakresie

fizjoterapii ambulatoryjnej. Są to bowiem zabiegi kosztochłonne. Prośby motywowano

korzystnym wpływem wcześniejszego stosowania danego rodzaju zabiegu, i poprawą

samopoczucia.

Zlecenia na zaopatrzenie ortopedyczne z uwzględnieniem rodzaju i grupy wieku

pacjentów

Do poradni rehabilitacyjnej zgłaszają się pacjenci z pojedynczym rozpoznaniem

lub z wieloma chorobami. Część z pacjentów wymaga wspomagania nie tylko w postaci

rehabilitacji , ale także środków uławiających a niekiedy umożliwiających poruszanie się czy

codzienne funkcjonowanie. Czasem pacjent otrzymuje zlecenie jednorazowo na czas trwania

niepełnosprawności, a czasem na stałe. Zaopatrzenie ortopedyczne dotyczyło około

1/4 badanych (tab. 73).

Tabela 73. Zlecenia na zaopatrzenia ortopedycznego w poszczególnych grupach wieku

Zlecenia na zaopatrzenia ortopedycznego w poszczególnych grupach wieku

N Ogółem 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85 i więcej

1616 329 394 426 248 149 70

Otrzymał zlecenie na zaopatrzenie ortopedyczne

434 26,9%

74 22,5%

97 24,6%

108 25,4%

71 28,6%

48 32,2%

36 51,4%

Źródło: opracowanie własne.

4. Wyniki badań

115

Rodzaj zastosowanego zaopatrzenie ortopedycznego w odniesieniu do poszczególnych

przedziałów wieku przedstawiono w tabeli 74.

Wraz z wiekiem wzrasta odsetek osób otrzymujących zaopatrzenie ortopedyczne.

W grupie w 60-64 lat było to 22,5%, a w grupie osób 85 lat i więcej już ponad 50%.

Oznacza to, że zaopatrzenia ortopedycznego w najmłodszej grupie wieku wymagała co piąta

a w najstarszej grupie wieku już co druga osoba.

Tabela 74. Rodzaje zaopatrzenia ortopedycznego zleconego przez lekarza poradni rehabilitacyjnej u pacjentów objętych badaniem latach 2004-2009 z podziałem na wiek

Rodzaje zaopatrzenia ortopedycznego zleconego przez lekarza poradni rehabilitacyjnej dla pacjentów objętych badaniem w latach 2004-2009 z podziałem na wiek

N Ogółem 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 ≥85

1616 329 394 426 248 149 70

Pionizator 2

0,1% 0

0,0% 1

0,3% 0

0,0% 0

0,0% 0

0,0% 1

1,4%

Wózek elektryczny 0

0,0% 0

0,0% 0

0,0% 0

0,0% 0

0,0% 0

0,0% 0

0,0% Wózek inwalidzki

ręczny 66

4,1% 7

2,1% 4

1,0% 12

2,8% 12

4,8% 16

10,7% 15

21,4%

Balkonik 19

1,2% 0

0,0% 3

0,8% 3

0,7% 5

2,0% 1

0,7% 7

10,0%

Kule, laski 26

1,6% 6

1,8% 6

1,5% 3

0,7% 7

2,8% 1

0,7% 3

4,3% Protezy kończyn

dolnych 17

1,1% 4

1,2% 8

2,0% 1

0,2% 0

0,0% 4

2,7% 0

0,0% Proteza kończyn

górnych 1

0,1% 0

0,0% 0

0,0% 1

0,2% 0

0,0% 0

0,0% 0

0,0%

Gorset Jewetta 15

0,9% 2

0,6% 3

0,8% 3

0,7% 5

2,0% 1

0,7% 1

1,4% Sznurówka Hohmana

150 9,3%

22 6,7%

35 8,9%

44 10,3%

25 10,1%

14 9,4%

10 14,3%

Prostotrzymacz (Taylora)

1 0,1%

0 0,0%

0 0,0%

1 0,2%

0 0,0%

0 0,0%

0 0,0%

Pas na odcinek lędź.-krzyżowy

kręgosłupa

55 3,4%

7 2,1%

19 4,8%

19 4,5%

9 3,6%

1 0,7%

0 0,0%

Kołnierz szyjny: np. Schantza,

Florida

72 4,5%

18 5,5%

18 4,6%

19 4,5%

12 4,8%

2 1,3%

3 4,3%

Aparaty kkd (szyna, tutor,

łuska, dys. stała)

21 1,3%

2 0,6%

4 1,0%

8 1,9%

1 0,4%

5 3,4%

1 1,4%

Aparat kkg (szyna, tutor, dys.stała)

2 0,1%

0 0,0%

0 0,0%

0 0,0%

2 0,8%

0 0,0%

0 0,0%

Obuwie ortopedyczne

36 2,2%

8 2,4%

7 1,8%

9 2,1%

3 1,2%

6 4,0%

3 4,3%

Orteza kończyn dolnych

7 0,4%

2 0,6%

1 0,3%

1 0,2%

0 0,0%

3 2,0%

0 0,0%

4. Wyniki badań

116

Rodzaje zaopatrzenia ortopedycznego zleconego przez lekarza poradni rehabilitacyjnej dla pacjentów objętych badaniem w latach 2004-2009 z podziałem na wiek

N Ogółem 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 ≥85

1616 329 394 426 248 149 70

Ortezy kończy górnych(aparat Staca, temblak)

4 0,2%

0 0,0%

0 0,0%

1 0,2%

1 0,4%

1 0,7%

1 1,4%

Materac przeciwodleżyno-

wy

8 0,5%

1 0,3%

0 0,0%

2 0,5%

2 0,8%

1 0,7%

2 2,9%

Łóżko ortopedyczne

2 0,1%

0 0,0%

0 0,0%

0 0,0%

0 0,0%

1 0,7%

1 1,4%

Inne (pończochy, cewniki, pieluchy, okulary, poduszka,

wkładki)

29 1,8%

0 0%

4 1,0%

5 1,17

5 2,0%

7 4,7%

8 11,4

Wniosek na naprawę

zaopatrzenia

3 0,2%

1 0,3%

0 0,0%

0 0,0%

2 0,8%

0 0,0%

0 0,0%

Źródło: opracowanie własne.

Najczęściej zlecanym zaopatrzeniem ortopedycznym były sznurówki Hohmanna

150 sztuk 9,3% badanych, najczęściej u osób po 85 roku życia (14,3% z grupy wieku),

kołnierze szyjne 72 sztuk (4,5%) najczęściej w grupie wieku 75-79 lat oraz 65-69 lat, wózki

inwalidzkie ręczne 66 sztuk (4,1%), pas na odcinek lędźwiowo-krzyżowy kręgosłupa 55 sztuk

(3,4%) najczęściej u osób w wieku 65-69 lat, oraz obuwie ortopedyczne u 36 osób

(2,2% badanych). Wskazuje to, iż najczęstszymi beneficjentami zaopatrzenia ortopedycznego

byli pacjenci poradni rehabilitacyjnej należący do grupy osób po 65. roku życia. Najmniej

zaopatrzenia ortopedycznego zlecono bowiem w najmłodszej grupie wieku. W najstarszej

grupie wieku największy udział procentowy dotyczył wózków inwalidzkich. W tej grupie

badanych, co piąta osoba otrzymywała zlecenie na wózek inwalidzki, w wieku 80-84 lata była

to co dziesiąta osoba. Ponadto najstarsi pacjenci otrzymywali najwięcej zleceń na balkoniki,

kule i laski, sznurówki Hohmanna oraz obuwie ortopedyczne.

Wpisy w dokumentacji medycznej w pojedynczych przypadkach wskazywały

na konieczność wymiany obuwia ortopedycznego lub wózka inwalidzkiego.

Rzadko były to informacje o tym, że pacjent nie nosi zleconego wcześniej zaopatrzenia,

np. gorsetu.

Badania dodatkowe i inne skierowania z uwzględnieniem grupy wieku pacjentów

Kolejnym elementem badania była kwestia korzystania przez pacjentów poradni

rehabilitacyjnej z innych form rehabilitacji (dzienna, stacjonarna, ambulatoryjna), leczenia

uzupełniającego oraz dodatkowych konsultacji i badań diagnostycznych (tab. 75).

4. Wyniki badań

117

Tabela 75. Badania dodatkowe i inne zlecenia wystawione w czasie wizyty w poradni rehabilitacyjnej według grup wieku

Badania dodatkowe i inne zlecenia wystawione w czasie wizyty w poradni rehabilitacyjnej według grup wieku

N Ogółem 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 ≥85

1616 329 394 426 248 149 70

Skierowanie do szpitala*

379 23,5%

86 26,1%

99 25,1%

98 23,0%

56 22,6%

27 18,1%

13 18,6%

Oddział rehabilitacyjny 121

7,5% 31

9,4% 23

5,8% 27

6,3% 27

10,9% 10

6,7% 3

4,3% Ośrodek rehabilitacji

dziennej 222

13,7% 44

13,4% 66

16,8% 68

16,0% 24

9,7% 13

8,7% 7

10,0%

Inny oddział szpitalny 10

0,6% 1

0,3% 2

0,5% 1

0,2% 0

0,0% 4

2,7% 2

2,9% Otrzymał zlecenie do

sanatorium 43

2,7% 17

5,2% 11

2,8% 7

1,6% 6

2,4% 1

0,7% 1

1,4% Otrzymał skierowanie na bad. diagnostyczne

126 7,8%

42 12,8%

29 7,4%

28 6,6%

17 6,9%

8 5,4%

2 2,9%

Badanie rentgenowskie RTG

53 3,3%

11 3,3%

12 3,0%

15 3,5%

10 4,0%

4 2,7%

1 1,4%

Badanie ultrasonograficzne USG

20 1,2%

7 2,1%

7 1,8%

5 1,2%

1 0,4%

0 0,0%

0 0,0%

Badanie densytometryczne

19 1,2%

5 1,5%

6 1,5%

2 0,5%

2 0,8%

3 2,0%

1 1,4%

Badanie Rezonansu Magnetycznego NMR

33 2,0%

19 5,8%

4 1,0%

6 1,4%

3 1,2%

1 0,7%

0 0,0%

Badanie KT tomografii komput.

11 0,7%

8 2,4%

1 0,3%

2 0,5%

0 0,0%

0 0,0%

0 0,0%

Badanie elektromiograficzne

EMG

2 0,1%

1 0,3%

0 0,0%

0 0,0%

1 0,4%

0 0,0%

0 0,0%

Inne badania diagnostyczne

3 0,2%

1 0,3%

1 0,3%

0 0,0%

1 0,4%

0 0,0%

0 0,0%

Skierowanie do innej poradni specjalistycznej

94 5,8%

33 10,0%

22 5,6%

24 5,6%

6 2,4%

8 5,4%

1 1,4%

*Jedna osoba otrzymując skierowanie do szpitala mogła otrzymać skierowanie na oddział rehabilitacyjny i oddział dziennego pobytu oraz inny oddział leczenia szpitalnego. Stąd łączna liczba skierowań nie będzie się sumować z liczba poszczególnych skierowań szpitalnych (takich przypadków było 26). Źródło: opracowanie własne.

Najczęściej poza zbiegami i zaopatrzeniem ortopedycznym pacjenci poradni

rehabilitacyjnej otrzymywali skierowanie do szpitala ponad 23% w tym stacjonarny oddział

rehabilitacyjny 121 osób (7,5%) i rehabilitację w ramach ośrodka dziennego pobytu

222 osoby (13,7%). Skierowanie do szpitala najczęściej otrzymywali pacjenci w wieku 60-64

lata i 65-69 lat. Choć ośrodek rehabilitacji dziennej najczęściej zlecano pacjentom w wieku

65-69 lat i 70-74 lata. Osoby z najstarszej grupy wieku najczęściej z wszystkich grup

kierowane były na inny niż rehabilitacyjny oddział szpitalny. W grupie 60-64 lata również

najczęściej występowały skierowania: na leczenie uzdrowiskowe, badania diagnostyczne oraz

4. Wyniki badań

118

do innego specjalisty. W sumie na badania diagnostyczne skierowanie otrzymało 126 (7,87%

badanych), skierowania najczęściej dotyczyły badań: RTG (3,3%) i NMR (2.2%).

Do innej poradni specjalistycznej skierowano 94 osoby (5,8%). Były to najczęściej poradnie

neurologiczna, osteoporozy, ortopedyczna, kardiologiczna, chirurgii naczyniowej.

Jednocześnie w innej poradni specjalistycznej leczą się aż 303 osoby (18,8% badanych).

Na podstawie przeprowadzonych badań należy stwierdzić, że w największym odsetku

grupę pacjentów wymagających zabiegów rehabilitacyjnych, dalszego postępowania

diagnostycznego, leczenia szpitalnego, leczenia uzdrowiskowego oraz konsultacji lekarzy

innych specjalności były osoby w wieku 60-64 lata. Zauważalny jest także fakt zmniejszenia

wraz z wiekiem pacjenta liczby wystawianych skierowań na badania diagnostyczne i leczenie

uzdrowiskowe. Ponadto również rodzaj stosowanej rehabilitacji zmienia się wraz z wiekiem

pacjenta. Młodsze osoby (bardziej mobilne) otrzymywały częściej skierowania

na rehabilitację dzienną i leczenie uzdrowiskowe, natomiast starsze częściej kierowane były

na rehabilitację stacjonarną (szpitalną).

Reasumując dotychczas przedstawione wyniki badań części retrospektywnej, należy

stwierdzić, iż dla organizacji pracy poradni oraz planowania świadczeń istotne znaczenie

ma poznanie potrzeb populacji, dla której dane świadczenia mają być realizowane.

Ważny jest nie tylko wiek pacjentów, jego struktura, rodzaj płci, ale przede wszystkim

indywidualne możliwości zdrowotne pacjenta do korzystania z rehabilitacji. Istotne znaczenie

ma uwzględnienie wszystkich jednostek chorobowych pacjenta, zarówno głównych jak

i dodatkowych, które mogą rzutować na planowanie programu rehabilitacji.

W poradni rehabilitacyjnej należy pamiętać również o trendach dotyczących częstości

występowania chorób z uwzględnieniem płci, wieku i potencjalnych szans na wystąpienie

danego problemu zdrowotnego u pacjenta obciążonego już inną chorobą. Moment udzielania

świadczenia w poradni rehabilitacyjnej jest niezwykle istotnym w całym procesie

rehabilitacji. Wówczas bowiem dochodzi do wyrażenia potrzeb rehabilitacyjnych pacjenta

oraz potrzeb określanych przez specjalistę rehabilitacji medycznej. Poza tym rodzajem

potrzeb istnieją również oczekiwania wobec przebiegu, leczenia i procesu rehabilitacji, które

należy również uwzględniać w celu najbardziej adekwatnego ich zaspokajania.

Poznanie oczekiwań pacjentów poradni rehabilitacyjnej zrealizowano w badaniu

prospektywnym.

4. Wyniki badań

119

4.2. Cześć prospektywna

4.2.1. Ogólna charakterystyka badanych: płeć, wiek, wykształcenie, miejsce i rodzaj

zamieszkania, aktywność zawodowa, sytuacja ekonomiczna

Badania prospektywne przeprowadzono w celu poznania oczekiwań pacjentów

poradni rehabilitacyjnej.

Wyniki badań prospektywnych dotyczą gównie potrzeb oczekiwanych pacjentów

poradni rehabilitacyjnej zbieranych na podstawie ankiety dotyczącej potrzeb

rehabilitacyjnych (szczegółowy opis przedstawia kwestionariusz-załącznik nr 2).W badaniu

analizowano podstawowe dane dotyczące populacji badanej takie jak: płeć, wiek,

wykształcenie, zamieszkanie (rodzaj, dzielnica, grupa wsparcia) a także aktywność

ekonomiczną (sytuacja zawodowa, finansowa). Zbierano również informacje dotyczące

ogólnego stanu zdrowia pacjenta (posiadane orzeczenia, obciążenie chorobami, korzystanie

z opieki lekarskiej, pobyty w szpitalu, samoocenę zdrowia i zadowolenie z życia).

Głównym elementem badania były potrzeby rehabilitacyjne- oczekiwania związane

z procesem rehabilitacji, w tym: korzystanie z poradni rehabilitacyjnej, ośrodka dziennego

pobytu, zabiegów rehabilitacyjnych, korzystanie z zaopatrzenia ortopedycznego, logopedy,

psychologa.

Pytania dotyczyły dostępu do świadczeń rehabilitacji leczniczej, problemów

z dostępem a także oceny realizowanej opieki rehabilitacyjnej i możliwych modyfikacji.

Jednym z elementów badania było poznanie stylu życia pacjentów poradni

rehabilitacyjnej realizowane w pytaniach dotyczących: palenia papierosów, spożywania

alkoholu, uprawiania sportu, spożywanych produktów.

W badaniu udział wzięły 224 osoby, w tym 106 mężczyzn i 118 kobiet (tab. 76).

Tabela 76. Podział populacji badanej z uwagi na płeć

Podział populacji badanej z uwagi na płeć

Płeć Kobiety Mężczyźni Suma

Liczba osób 118 106 224

% 52,7% 47,3% 100%

Źródło: opracowanie własne.

Dane dotyczące zamieszkania, wykształcenia, grupy wsparcia jak i sytuacji finansowej

zbierane były w celu ogólnej charakterystyki populacji badanej. Kwestie wykształcenia

jak potwierdza piśmiennictwo mają wpływ zarówno na długość życia jak i ocenę stanu

zdrowia.

4. Wyniki badań

120

Ryc. 46. Procentowy udział płci badanych.

Źródło: opracowanie własne.

Podział badanej populacji według wieku przedstawiono na ryc. 47.

Ryc. 47. Udział danej grupy wieku w badanej populacji. Źródło: opracowanie własne.

53%47%

Podział ankietowanych z uwagi na płeć

Kobieta

Mężczyzna

20,5

32,6

18,316,5

10,7

1,4

0

5

10

15

20

25

30

35

60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85 i więcej

%{p

roce

nt]

Wiek [w latach]

Udział osób w poszczególnych przedziałach wieku

4. Wyniki badań

121

Wśród 224 badanych, najstarsza osoba biorąca udział w badaniu miała 92 lata. Większość

osób badanych posiadała wyższe lub średnie wykształcenie (70% badanych) – ryc. 48.

Ryc. 48. Procentowy udział badanych z uwzględnieniem wykształcenia. Źródło: opracowanie własne.

Wszystkie osoby biorące udział w badaniu mieszkały na terenie Poznania, najliczniej

reprezentowana w badaniu była dzielnica Stare Miasto i Wilda – ryc. 49.

Ryc. 49. Liczba osób badanych z podziałem na dzielnice Poznania.

Źródło: opracowanie własne.

25%

45%

23%

7%

Wykształcenie ankietowanych

Wyższe

Średnie

Zawodowe

Podstawowe

14,0

8,011,0

32,0

22,0

13,0

0

5

10

15

20

25

30

35

Poznań -Grunwald

Poznań -Jeżyce

Poznań -Nowe Miasto

Poznań -Stare Miasto

Poznań -Wilda

pozostali

%[p

roce

nt]

Udział osób z danej dzielnicy w badanej populacji (%)

4. Wyniki badań

122

Wśród pacjentów poradni rehabilitacyjnej ponad 80% osób było na emeryturze.

Wynika to częściowo z ograniczeń wieku ustalonych dla potrzeb niniejszej pracy (ryc.50).

Wśród osób pracujących, były także osoby, które miały przyznaną emeryturę,

lecz podejmowały pracę z uwagi na trudną sytuację finansową. Problemy osób starszych

związane z ich sytuacją ekonomiczną, mogą wpływać na ich stan zdrowia, zadowolenie

z życia, styl życia (np. odżywianie). W pewnym zakresie również determinują korzystanie

ze świadczeń zdrowotnych oferowanych w ramach powszechnego ubezpieczenia

zdrowotnego.

Ryc. 50. Udział badanych zgodnie z aktualnym statusem aktywności zawodowej. Źródło: opracowanie własne.

Badani zgłaszający się do poradni rehabilitacyjnej zamieszkiwali najczęściej

z najbliższymi członkami rodzin (mąż, żona, dzieci). Prawie jedna trzecia osób to pacjenci,

którzy samotnie prowadzą gospodarstwo domowe (ryc. 51). Jest to istotne z uwagi na

możliwości motywowania osoby samotnej do rehabilitacji, a także konieczność zachowania

możliwie najlepszej sprawności.

9,4

83,0

12,5

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Renta Emerytura Praca

%[p

roce

nt]

Aktywność zawodowa

4. Wyniki badań

123

Ryc. 51. Udział badanych ze względu na rodzaj zamieszkania. Źródło: opracowanie własne.

Tylko niewielki procent pacjentów poradni rehabilitacyjnej podaje, że korzysta z dodatkowej

pomocy finansowej (ryc. 52).

Ryc. 52. Procentowy udział osób z uwzględnieniem korzystania z dodatkowej pomocy finansowej. Źródło: opracowanie własne.

Większość pacjentów, najczęściej emerytów oceniała własną sytuację ekonomiczną

jako przeciętną. Jednak ponad 7% oceniało swoją sytuację ekonomiczną jako złą (ryc. 53).

27%

73%

Rodzaj zamieszkania

Sam/sama Z kimś

6%

94%

Korzystanie z dodatkowej pomocy finansowej

Tak Nie

4. Wyniki badań

124

Wśród badanych pojawiały się wzmianki o konieczności podejmowania pracy w celu

zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Dotyczyło to 5% osób.

Ryc. 53. Udział osób badanych z uwzględnieniem oceny własnej sytuacji ekonomicznej. Źródło: opracowanie własne.

Realizacja procesu rehabilitacji często musi odbywać się w odniesieniu do grupy

wsparcia, która umożliwia pacjentowi czasem tylko dotarcie do ośrodka świadczącego takie

usługi, ale przede wszystkim stanowi motywację. Stąd istotne było uzyskanie informacji,

o tym kto lub co dla starszej osoby stanowi grupę wsparcia.

Ponad 90% ankietowanych wskazało, że rolę grupy wsparcia pełni rodzina,

a w dalszej kolejności przyjaciele i znajomi. Rodzina zatem stanowi główne oparcie

dla pacjentów poradni rehabilitacyjnej, co należy uwzględniać w procesie rehabilitacji.

Proces leczniczy w tym przypadku rehabilitacji, to czasem zadanie na dłuższy czas, a nawet

całe życie. Jego powodzenie może zależeć właśnie od umiejętności zaangażowania rodziny

w rehabilitację pacjenta. Pacjenci zaledwie w kilku przypadkach jako grupę wsparcia

wskazali Klub Seniora czy ośrodek pomocy społecznej co można wiązać z problemem

stygmatyzacji społecznej (ryc. 54).

1,8

27,7

62,9

7,6

0

10

20

30

40

50

60

70

Bardzo dobra Dobra Przeciętna Zła

%[p

rpce

nt]

Ocena sytuacji ekonomicznej

4. Wyniki badań

125

Ryc. 54. Rodzaje grup wsparcia w badanej populacji. * jedna osoba mogła udzielić kilku odpowiedzi Źródło: opracowanie własne.

4.2.2. Stan zdrowia badanych

Dla identyfikacji potrzeb oczekiwanych pacjentów poradni rehabilitacyjnej istotne

znaczenie ma ich stan zdrowia. Kolejne pytania kwestionariusza miały na celu określenie

problemów zdrowotnych, świadomości ich występowania oraz podejmowanych działań

leczniczych. Uzyskane informacje pozwolą na bardziej efektywne planowanie i realizację

świadczeń rehabilitacyjnych kierowanych do osób starszych.

Wśród pacjentów poradni rehabilitacyjnej orzeczenie o niepełnosprawności posiadała

mniej niż połowa badanych osób (ryc. 55).

90,6

12,1

0,9 1,3 3,6

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

rodzina przyjaciele,znajomi

ośrodek pomocyspołecznej

Klub Seniora inne

%[p

roce

nt]

Grupa wsparcia

4. Wyniki badań

126

Ryc. 55. Udział badanych z uwagi na posiadane orzeczenie o niepełnosprawności. Źródło: opracowanie własne.

Wszystkie osoby badane były pacjentami poradni rehabilitacyjnej. Jednocześnie

jednak 63% osób podało, że znajduje się pod stałą opieką specjalisty, innego niż lekarz

poradni rehabilitacyjnej. Odzwierciedla to problem współwystępowania wielu chorób

w populacji osób starszych. Stałą opiekę lekarską, jak wskazało (93%) badanych pełni lekarz

podstawowej opieki zdrowotnej (ryc. 56). Może wiązać się to z łatwym (bez skierowania)

dostępem do lekarza pierwszego kontaktu.

Ryc. 56. Rodzaje stałej opieki lekarskiej wśród badanych. * jedna osoba mogła udzielić kilku odpowiedzi Źródło: opracowanie własne.

39%

61%

Orzeczenie o niepełnosprawności

Tak Nie

92,2

63,0

100,00

0

20

40

60

80

100

120

Lekarz POZ Specjalista Lekarz rehabilitacjimedycznej

%[p

roce

nt]

Stała opieka lekarska

4. Wyniki badań

127

Wśród lekarzy specjalistów najwięcej osób wymieniło: kardiologa, ortopedę i neurologa.

Do grupy inne zaliczono specjalistów: alergologa, gastrologa, nefrologa, ginekologa,

hematologa, proktologa i psychiatrę. W każdym przypadku liczba odpowiedzi nie

przekraczała trzech (ryc. 57).

Ryc. 57. Rodzaje specjalności lekarskich w stałej opiece specjalistycznej w badanej populacji. * jedna osoba mogła udzielić kilku odpowiedzi Źródło: opracowanie własne.

Niemal 3/4 pacjentów poradni rehabilitacyjnej wskazało na współwystępowanie poza chorobą

zasadniczą innej choroby przewlekłej (ryc. 58). Może to stanowić przesłankę do kwestii

leczenia, którego celem nie zawsze musi i może być wyleczenie. W poradni rehabilitacyjnej

powyższe informacje umożliwi ą odpowiednie dobranie programu rehabilitacji, jego długości

i intensywności.

28,1

21,9

16,5

8,5 7,6 7,1 6,7 5,8

2,74,9

3,1 3,1

7,6

0

5

10

15

20

25

30

%[p

roce

nt]

Rodzaje specjalności lekarskich- stała opieka lekarska

4. Wyniki badań

128

Ryc. 58. Udział procentowy badanych z uwagi na występowanie choroby przewlekłej.

Źródło: opracowanie własne.

Pacjenci zgłaszający się do poradni rehabilitacyjnej często obciążeni byli różnymi

chorobami. Czasem pacjenci byli już odpowiednio zdiagnozowani w czasie leczenia,

a niekiedy choroba była diagnozowana dopiero przez lekarza rehabilitacji medycznej.

Część pacjentów leczona była w opiece stacjonarnej. W ostatnich trzech latach z pobytu w

szpitalu korzystała ponad jedna trzecia badanych (ryc. 59).

Ryc. 59. Procentowy udział badanych z uwagi na pobyt w szpitalu. Źródło: opracowanie własne.

Wiek jako przyczynę pogorszenia kondycji zdrowotnej wskazało ponad 70% pacjentów

poradni rehabilitacyjnej (ryc. 60). Ma to związek z porównywaniem możliwości

72%

28%

Występowanie choroby przewlekłej

Tak Nie

35%

65%

Pobyt w szpitalu

Tak Nie

4. Wyniki badań

129

adaptacyjnych w różnych warunkach i sytuacjach życiowych aktualnie i we wcześniejszych

okresach życia.

Ryc. 60. Procentowy udział badanych z uwagi na wskazanie związku odczuwanych problemów zdrowotnych z

wiekiem.

Źródło: opracowanie własne.

Istotnym elementem badania była samoocena stanu zdrowia pacjentów poradni

rehabilitacyjnej. Wśród badanych niemal połowa oceniła swój stan zdrowia jako dostateczny.

Ocenę dobrą i bardzo dobrą (łącznie) wskazała jedna trzecia badanych. Niestety niemal taki

sam procent pacjentów poradni rehabilitacyjnej ocenił swój stan zdrowia jako niedostateczny

lub zły (ryc. 61). Być może u części pacjentów na tak złą ocenę stanu zdrowia miało wpływ

występowanie dotkliwej choroby przewlekłej, której występowanie wskazało pond 70%

badanych.

72%

28%

Związek stanu zdrowia z wiekiem

Tak Nie

4. Wyniki badań

130

Ryc. 61. Ocena własnego stanu zdrowia wśród badanych. Źródło: opracowanie własne.

Wśród badanych 58,5% odczuwało problemy z funkcjonowaniem w środowisku

(ryc. 62). Najczęściej zgłaszane problemy związane były z poruszaniem się

i zapamiętywaniem (ryc. 63). Jedną z głównych przyczyn niepełnosprawności są choroby

narządu ruchu, a zatem problemy związane z poruszaniem się. Istotne w kontekście

problemów osób starszych jest podejmowanie aktywności ruchowej i ćwiczenie pamięci,

co należy uwzględniać w procesie rehabilitacji osób starszych.

Ryc. 62. Udział osób z problemami związanymi z funkcjonowaniem w środowisku. Źródło: opracowanie własne.

0,5

27,2

45,5

21,4

5,4

05

101520253035404550

bardzo dobra dobra dostateczna niedostateczna zła

%[p

roce

nt]

Samoocena stanu zdrowia pacjentów poradni rehabilitacyjnej

58,5%

41,5%

Problemy z funkcjonowaniem w środowisku

Tak Nie

4. Wyniki badań

131

Problem stanowiły również czynności życia codziennego, prace domowe

i samodzielne ubieranie się. Najmniej problemów związanych było z mówieniem

i komunikowaniem się z otoczeniem.

Ryc. 63. Udział osób z danym problemem związanym z funkcjonowaniem w środowisku. * jedna osoba mogła udzielić kilku odpowiedzi. Źródło: opracowanie własne.

W ocenie potrzeb pacjentów poradni rehabilitacyjnej ważną rolę odgrywa również

zadowolenie z życia. Może ono wpływać na sukces rehabilitacji, dzięki możliwości

zachęcania, zaangażowania starszej osoby w troskę o własne zdrowie i życie.

Ponad połowa osób była zadowolona ze swojego życia w stopniu dobrym.

Zarówno bardzo dobry jak i niedostateczny stopień oceny życia podawało 11 osób (4,9%)

(ryc. 64).

40,5

3,87,6

37,9

16,8 16

3,8

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

%[p

roce

nt]

Rodzaje problemów z funkcjonowaniem w środowisku

4. Wyniki badań

132

Ryc. 64. Zadowolenie z własnego życia w subiektywnej ocenie badanych. Źródło: opracowanie własne.

4.2.3. Korzystanie z opieki zdrowotnej, oczekiwania pacjentów i możliwości modyfikacji

organizacji udzielania świadczeń

Badaniu poddano częstość korzystania z porad lekarza rehabilitacji medycznej –

ryc. 65.

Ryc. 65. Częstość korzystania z poradni rehabilitacyjnej. Źródło: opracowanie własne.

4,9

52,2

38,0

4,9

00

10

20

30

40

50

60

bardzo dobre dobre dostateczne niedostateczne złe

%[p

roce

nt]

Zadowolenie z życia

3%

14%

30%

25%

28%

Korzystanie z poradni rehabilitacyjnej

tak, raz na mies

tak, raz na kwartał

tak, raz na pół roku

tak, raz na rok

tak, raz na kilka lat

4. Wyniki badań

133

W tym przypadku największy odsetek dotyczył osób korzystających raz na pół roku,

choć niewiele niższy był udział osób korzystających z poradni rehabilitacyjnej raz na kilka

lat. Pacjenci korzystający z poradni rehabilitacyjnej otrzymywali skierowania na różnego

rodzaju rehabilitację (ambulatoryjną, dzienną, stacjonarną), różne zabiegi rehabilitacyjne

(kinezyterapia, fizykoterapia), zaopatrzenie ortopedyczne inne leczenie czy diagnostykę.

Skierowanie na zabiegi rehabilitacyjne otrzymało ponad 90% pacjentów. Osoby, które nie

korzystały z zabiegów rehabilitacyjnych, to pacjenci poradni rehabilitacyjnej, którzy przyszli

do poradni w innym celu. Czasem były to pojedyncze konsultacje, które nie wymagały

dalszego procesu rehabilitacji. 8% pacjentów, nie korzystało, ale wyraziło chęć skorzystania

z zabiegów. Może to wynikać z problemów komunikacyjnych między lekarzem a pacjentem,

chorób utrudniających korzystanie z zabiegów jak np. depresja, nietrzymanie moczu, choroba

nowotworowa. Przyczyną może być również problem z poruszaniem się, samotne

zamieszkanie, a zatem problem z dotarciem na rehabilitację. Ponad połowa badanych

pacjentów najczęściej korzystała z zabiegów rehabilitacyjnych raz na pół roku lub raz na rok

(ryc. 66).

Ryc. 66. Częstość korzystania z zabiegów rehabilitacyjnych. Źródło: opracowanie własne.

Jedną z form realizowania rehabilitacji jest rehabilitacja dzienna. Jest to forma

ambulatoryjnej opieki rehabilitacyjnej polegająca na codziennym uczestnictwie pacjenta,

przynajmniej przez 3 tygodnie w programie rehabilitacji (zabiegi rehabilitacyjne, opieka

lekarza rehabilitacji medycznej, opieka psychologa i terapeuty zajęciowego).

3%

7%

30%

26%

17%

7%

8%

2%

Korzystanie z zabiegów rehabilitacyjnych

tak, raz na mies

tak, raz na kwartał

tak, raz na pół roku

tak, raz na rok

tak, raz na kilka lat

nie

nie korzystam, ale bymskorzystałnie, nie potrzebuję

4. Wyniki badań

134

Wśród pacjentów poradni rehabilitacyjnej z ośrodka rehabilitacji dziennej korzystało

zaledwie 18%, jednak ponad 30% chętnie by skorzystało z tej formy rehabilitacji. Wynika

to z jednej strony z braku wiedzy na temat możliwości korzystania z ośrodka rehabilitacji

dziennej w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, konieczności codziennego

uczestnictwa, a z drugiej strony z limitowania tej formy rehabilitacji, co wiąże się zwykle

z długim okresem oczekiwania (ryc. 67).

Ryc. 67. Procentowy udział badanych z uwagi na korzystanie z ośrodka rehabilitacji dziennej.

Źródło: opracowanie własne.

Pacjenci poradni rehabilitacyjnej, to często osoby niepełnosprawne z orzeczeniem

o stopniu niepełnosprawności. W badanej populacji osoby z orzeczeniem stanowiły około

30%. Najczęstszym problemem wśród badanych były problemy związane z poruszaniem się.

Istotne zatem znaczenie dla badanych osób miało korzystanie z zaopatrzenia ortopedycznego.

Potrzebę rehabilitacyjną w formie zaopatrzenie ortopedycznego wskazało około 30%

osób poddanych badaniu (ryc. 68). Najczęściej pacjenci korzystali z kul łokciowych,

kołnierzy szyjnych, pasów na odcinek lędźwiowo-krzyżowy kręgosłupa, wkładek

ortopedycznych. Jako inne zaznaczono, np.: okulary, protezy piersi itp.

Należy zaznaczyć, że badani korzystali także z bardziej zaawansowanych pomocy

w poruszaniu się w postaci zaopatrzenia ortopedycznego jak wózki inwalidzkie oraz balkoniki

(ryc. 69).

18%

48%

34%

Korzystanie z ośrodka rehabilitacji dziennej

Tak

Nie

Nie, ale chętnie bymskorzystał

4. Wyniki badań

135

Ryc. 68. Procentowy udział badanych z uwzględnieniem korzystania z zaopatrzenia ortopedycznego. Źródło: opracowanie własne.

Ryc. 69. Udział osób korzystających z danego rodzaju zaopatrzenia ortopedycznego

*jedna osoba mogła udzielić kilku odpowiedzi

Źródło: opracowanie własne.

32%

68%

Korzystanie z zaopatrzenia ortopedycznego

Tak Nie

43,1

15,312,5 12,5

8,3

22,2

2,7 4,2

15,3

0 1,4

19,4

05

101520253035404550

%[p

roce

nt]

Rodzaj zaopatrzenia ortopedycznego

4. Wyniki badań

136

W ramach świadczeń rehabilitacyjnych w ośrodku dziennym istnieje możliwość

korzystania z porad psychologa, które finansowane są przez Narodowy Fundusz Zdrowia.

Szczególnie duże znaczenie ma pomoc psychologiczna w rodzinach dotkniętych

niepełnosprawnością, gdzie choruje nie tylko pacjent, ale i jego opiekunowie najczęściej

najbliżsi członkowie rodziny. Z uwagi na charakter świadczenia istotna jest też sama osoba

realizująca świadczenie.

Większość osób badanych jednak nie korzysta z pomocy psychologa, choć prawie

10% deklaruje chęć korzystania (ryc. 70). Niechęć do korzystania z porad psychologa wynika,

ze stereotypu i swego rodzaju stygmatyzacji.

Ryc. 70. Udział badanych korzystających z pomocy psychologa. Źródło: opracowanie własne.

Wszystkie osoby biorące udział w badaniu były pacjentami poradni rehabilitacyjnej.

Pacjenci najczęściej zgłaszali problemy z dostępem do poradni. Dotyczyło to niemal połowy

badanych (ryc. 71). Najczęściej również ten problem stanowił przyczynę niezadowolenia

z opieki rehabilitacyjnej.

Główną przyczynę: problemów stanowił długi czas oczekiwania, a na drugim miejscu

problem z uzyskaniem skierowania do poradni rehabilitacyjnej (ryc. 72). Długi okres

oczekiwania, czasem związany był z leczeniem u konkretnego lekarza poradni

rehabilitacyjnej.

4%

86%

10%

Korzystanie z pomocy psychologa

Tak

Nie

Nie, ale chętnie bymskorzystał

4. Wyniki badań

137

Ryc. 71. Udział osób z problemami w dostępie do poradni rehabilitacyjnej. Źródło: opracowanie własne.

Ryc. 72. Liczba osób z danym rodzajem problemów związanych z dostępem do poradni rehabilitacyjnej. *Z 224 badanych 103 osoby miały problemy z dostępem do poradni (46%), przy czym jedna osoba mogła udzielić kilku odpowiedzi. Źródło: opracowanie własne.

Jako inne problemy zaznaczano konieczność korzystania z usług odpłatnych.

Problemy z dostępem do zabiegów rehabilitacyjnych miało około 50% badanych (ryc. 73).

Do najczęściej zgłaszanych problemów związanych z dostępem do zabiegów

rehabilitacyjnych podobnie jak w przypadku dostępu do poradni był dugi okres oczekiwania.

46%54%

Problemy z dostępem do poradni rehabilitacyjnej

Tak Nie

27,2

77,7

0,8 0,70

10

20

30

40

50

60

70

80

90

problem zuzyskaniemskierowania

długi czasoczekiwania

problem z dotarciemdo poradni

inne

%[p

roce

nt]

Rodzaje problemów z dostępem do poradni rehabilitacyjnej

4. Wyniki badań

138

Ma to duże znaczenie szczególnie dla najczęściej zlecanych zabiegów, jak: Masaż suchy,

laser czy ultradźwięki, a także zabiegów kosztochłonnych, jak krioterapia czy hydroterapia.

Ryc. 73. Udział badanych z problemami z dostępem do zabiegów rehabilitacyjnych. Źródło: opracowanie własne.

Ryc. 74. Liczba osób z danym rodzajem problemów z dostępem do zabiegów rehabilitacyjnych. * Z 224 badanych 108 osoby miały problemy z dostępem do zabiegów (48% ), przy czym jedna osoba mogła udzielić kilku odpowiedzi. Źródło: opracowanie własne.

Osoby starsze często obciążone wieloma chorobami z uwagi na zakończony okres

pracy zarobkowej borykają się z problemami finansowymi. Zdrowie jest jednak dobrem,

o które należy dbać. Wśród badanych z odpłatnych usług rehabilitacyjnych korzystało około

48%52%

Problemy z dostępem do zabiegów rehabilitacyjnych

Tak Nie

18,5

85,2

7,413,0

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

problem zuzyskaniemskierowania

długi czasoczekiwania

problem z dotarciemdo ośrodka

problem z realizacjązleconych zabiegów

%[p

roce

nt]

Rodzaje problemów z dostępem do zabiegów

4. Wyniki badań

139

30% osób (ryc.75). Przyczyna korzystania ze świadczeń odpłatnych był utrudniony dostęp

do świadczeń w ramach ubezpieczenia zdrowotnego.

Ryc. 75. Udział osób korzystających z odpłatnych usług rehabilitacyjnych. Źródło: opracowanie własne.

Ponad 92% osób jest zadowolonych z lekarskiej opieki rehabilitacyjnej.

Wśród niezadowolonych było 12 mężczyzn i 5 kobiet. Średni wiek pacjentów

niezadowolonych wynosił prawie 71 lat. Najczęściej były to osoby z wykształceniem

wyższym lub średnim. Głównym powodem niezadowolenia był zbyt długi okres oczekiwania

na wizytę. W jednym przypadku był to brak zainteresowania pacjentem oraz brak profilaktyki

(ryc. 76).

Ryc. 76. Udział osób zadowolonych z rehabilitacyjnej opieki lekarskiej. Źródło: opracowanie własne.

29%

71%

Korzystanie z odpłatnych usług rehabilitacyjnych

Tak Nie

92,4%

7,6%

Zadowolenie z lekarskiej opieki rehabilitacyjnej

Tak Nie

4. Wyniki badań

140

Istotnym elementem badania było poznanie opinii pacjentów poradni rehabilitacyjnej

dotyczącej liczby poradni rehabilitacyjnych na terenie Poznania oraz oceny realizacji tej

opieki w Polsce.

Za niewystarczające zabezpieczenie liczby poradni rehabilitacyjnych na terenie

Poznania uznało ponad 80% badanych (ryc. 77). Powinno to stanowić przesłankę

do zweryfikowania liczby poradni i ośrodków rehabilitacyjnych w Poznaniu.

Ryc. 77 Ocena zabezpieczenie w poradnie rehabilitacyjnych na terenie miasta Poznania Źródło: opracowanie własne.

W ocenie opieki rehabilitacyjnej w Polsce udzielono najwięcej ocen złych

i dostatecznych. Co z pewnością jest wyrazem braku możliwości korzystania ze świadczeń

rehabilitacyjnych, np. w sanatoriach (raz na 2 lata), długim okres oczekiwania na świadczenia

realizowane w formie opieki dziennej.

Ryc. 78. Ocena opieki rehabilitacyjnej w Polsce w opinii badanych. Źródło: opracowanie własne.

16%

84%

Ocena zabezpieczenia w poradnie rehabilitacyjne w Poznaniu

Wystarczająca

Niewystarczająca

1,3

16,5

37,139,7

5,4

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

bardzo dobra dobra dostateczna zła bardzo zła

%[p

roce

nt]

Ocena opieki rehabilitacyjnej w Polsce

4. Wyniki badań

141

W odniesieniu do leczenia w poradni rehabilitacyjnej pacjenci poradni najczęściej

oczekiwali poprawy sprawności ruchowej, ustąpienia lub zmniejszenie dolegliwości

bólowych, poprawy samopoczucia, powrotu utraconych funkcji (ryc. 79).

Ryc. 79. Oczekiwania związane z leczeniem w poradni rehabilitacyjnej. *jedna osoba mogła udzielić kilku odpowiedzi. Źródło: opracowanie własne.

Na podstawie własnych oczekiwań oraz dotychczasowych doświadczeń pacjenci

poradni rehabilitacyjnej dokonywali wyboru danej placówki świadczącej usługi

rehabilitacyjne.

W opinii badanych o wyborze danej placówki jako miejsca realizacji potrzeb

rehabilitacyjnych decyduje głównie: lokalizacja poradni, przyjazny personel, oraz oferowanie

usług w ramach NFZ. Dopiero później profesjonalizm, indywidualne podejście do pacjenta,

kompleksowość. Jako inne zaznaczono możliwość realizacji w tym samym miejscu

zaopatrzenia ortopedycznego. Najmniejsze znaczenie dla badanych miał dostęp dla osób

niepełnosprawnych oraz krótki okres oczekiwania (ryc. 80). Z uwagi na najczęstsze problemy

na jakie napotykali pacjenci poradni rehabilitacyjnej wynik powyższy wydaje się

zaskakujący. Głównym problemem był bowiem długi okres oczekiwania na wizytę w poradni

rehabilitacyjnej.

70,5

49,1

19,614,3

7,6 5,80,4

0

10

20

30

40

50

60

70

80

poprawasprawnościruchowej,fizycznej

ustąpienie lubzmniejszenie

bólu

poprawasamopoczucia

powrótutraconych

funkcjikończyn

aktywneuczestnictwo

w życiuspołecznym

całkowiteustąpienie

niedomagań idolegliwości

inne

%[p

roce

nt]

Oczekiwania związane z leczeniem w poradni rehabilitacyjnej

4. Wyniki badań

142

Ryc. 80. Czynniki decydujące o wyborze poradni rehabilitacyjnej. *jedna osoba mogła udzielić kilku odpowiedzi. Źródło: opracowanie własne.

Jakość opieki pacjentów po 60. roku życia korzystających z poradni rehabilitacyjnej

można poprawić poprzez zwiększenie liczby wykonywanych usług, utworzenie dodatkowych

stanowisk (kinezyterapii i fizykoterapii), zwiększenie liczby personelu. Mniejsze znaczenie

ma wydłużenie godzin pracy, szkolenie personelu i ułatwienia dla niepełnosprawnych

(ryc. 81). Starsze osoby nie dążą do wydłużenia czasu pracy gdyż chętniej korzystają

z rehabilitacji w godzinach rannych i południowych. Wiąże się to z ich rytmem dnia,

koniecznością odpoczynku w czasie dnia, zażywaniem leków czy opieką nad wnukami.

Osoby te zakończyły już okres intensywnej pracy zawodowej dysponują większą ilością

czasu. Być może również z uwagi na specjalistyczny charakter świadczonych usług element

szkolenia personelu nie odgrywał tak dużej roli. W odniesieniu do ułatwień dla

niepełnosprawnych należy zaznaczyć, że stanowią one standard funkcjonowania ośrodków

realizujących kontrakty z rehabilitacji leczniczej w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia.

Wszystkie elementy zgłoszone przez pacjentów poradni rehabilitacyjnej powinny być

uwzględnione w organizacji pracy poradni rehabilitacyjnej i planowaniu procesu rehabilitacji

dla określonej populacji osób.

61,6

54,050,4

36,231,7

26,3 23,7

16,1

8,5

0,90

10

20

30

40

50

60

70

%[p

roce

nt]

Czynniki decydujące o wyborze poradni rehabilitacyjnej

4. Wyniki badań

143

Ryc. 81. Konieczne zmiany w placówce świadczącej usługi rehabilitacyjne decydujące w opinii badanych o dostosowaniu dla osób po 60. roku życia. *jedna osoba mogła udzielić kilku odpowiedzi. Źródło: opracowanie własne.

4.2.4. Styl życia, ocena zdrowia i zadowolenie z życia

Styl życia z uwagi na możliwości jego modyfikacji stanowił kolejny element badania.

Styl życia pacjentów poradni rehabilitacyjnej powinien być racjonalny. Wśród zachowań

niekorzystnych, antyzdrowotnych do codziennego palenia papierosów przyznało się

13% badanych (ryc. 82), a do spożywania alkoholu ponad 50% badanych (ryc. 83).

Ryc. 82. Rozpowszechnienie nałogu palenia papierosów wśród badanych. Źródło: opracowanie własne.

31,7 31,729,0

26,8

18,3 18,3

11,2

4,9 4,5 4,00,9

0

5

10

15

20

25

30

35%

[pro

cen

t]

Konieczne zmiany w placówce świadczącej usługi rehabilitacyjne

13%

87%

Palenie papierosów

Tak Nie

4. Wyniki badań

144

Ryc. 83. Rozpowszechnienie spożywania alkoholu wśród badanych. Źródło: opracowanie własne.

Pacjent poradni rehabilitacyjnej powinien otrzymać informacje dotyczące zagrożeń

związanych z jego stylem życia. Należy jednak dążyć do uzyskania pozytywnych

pożądanych, ale również możliwych do osiągnięcia zmian. Istotne jest motywowanie

i zaangażowanie pacjenta w procesie zmiany stylu życia. Ważne jest również rozłożenie tych

zmian w czasie i uwzględnienie indywidualnych preferencji pacjenta. Osoba otyła nie zmieni

ciężaru ciała z dnia na dzień. Należy zatem wskazywać na pozytywne skutki zmniejszenia

masy ciała w postaci odciążenia stawów czy nawet uniknięcia poważnej operacji.

Lekarz powinien w czasie planowania programu rehabilitacji i doborze ćwiczeń uwzględniać

nie tylko możliwości, ale również oczekiwania pacjenta.

Kolejnym elementem stylu życia wśród pacjentów poradni rehabilitacyjnej, które

poddano badaniu było uprawianie sportu (ryc. 84). Ponad połowa badanych podała,

że uprawia sport (około 57%), jednak ponad 40% nie uprawia żadnego sportu i prowadzi

sedenteryjny tryb życia (ryc. 84).

52,2%47,8%

Spożywanie alkoholu

Tak Nie

4. Wyniki badań

145

Ryc. 84. Rozpowszechnienie uprawiania sportu wśród badanych.

Źródło: opracowanie własne.

Najczęstszym rodzajem sportu uprawianym przez ankietowanych były spacery, jazda

na rowerze i nordic walking (ryc. 85).

Ryc. 85. Rodzaj uprawianego sportu wśród badanych.

*Z 224 badanych 127 osób uprawia sport przy czym jedna osoba mogła udzielić kilku odpowiedzi Źródło: opracowanie własne.

57%

43%

Uprawianie sportu

Tak Nie

10,2

1,6

78,0

32,3

0,8 0,8

13,4

3,1

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

%[p

roce

nt]

Rodzaj uprawianego sportu

4. Wyniki badań

146

Najczęściej sport uprawiany był kilka razy tygodniu a nawet codziennie (ryc. 86).

Ryc. 86. Częstotliwość uprawiania sportu wśród badanych.

Źródło: opracowanie własne.

Elementem wpływającym na zdrowie jest również prawidłowe odżywianie.

Wśród pacjentów poradni rehabilitacyjnej uwagę na rodzaj spożywanych produktów zwraca

84% badanych. Głównie poprzez spożywanie dużej ilości warzyw i owoców, unikanie

tłustych potraw a także sprawdzanie daty przydatności do spożycia (ryc. 87 i ryc. 88).

Ryc. 87. Udział osób zwracających uwagę na rodzaj spożywanych produktów.

Źródło: opracowanie własne.

22,8

31,7

0,9 1,3

43,3

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

codziennie kilka razy wtygodniu

kilka razy wmiesiącu

rzadziej niż razw miesiącu

nie uprawia

%[p

roce

nt]

Częstotliwość uprawiania sportu

84%

16%

Zwracanie uwagi na rodzaj spożywanych produktów

Tak Nie

4. Wyniki badań

147

Ryc. 88. Sposoby zwracania uwagi na rodzaj spożywanych produktów stosowane przez badanych. *jedna osoba mogła udzielić kilku odpowiedzi. Źródło: opracowanie własne.

Jako inne badani wymienili polskie produkty bez konserwantów, cielęcinę i mrożonki.

Istotny w analizownaiu potrzeb rehabiitacyjnych jest nie tylko stan zdrowia, ale również

zadowolenie z życia. Dlatego w dalszej cześci badania dokonano oceny tych dwóch

wskaźników (tab. 77).

Własny stan zdrowia jako bardzo dobry określiła tylko jedna osoba a jako zły 12 osób

(5,4% badanych). Szczegółowo przedstawiono to na tabeli 77. Zadowolonych z życia było

w stopniu bardzo dobrym około 5% badanych. Nie było odpowiedzi – złe zadowolenie

z życia.

Tabela 77. Zadowolenie z życia a samoocena stanu zdrowia Ocena stanu zdrowia a zadowolenie z życia

Typ odpowiedzi Ocena stanu

zdrowia %

Ocena zadowolenie z życia

%

Bardzo Dobra 1 0,5% 11 4,9%

Dobra 61 27,2% 117 52,2%

Dostateczna 102 45,5% 85 37,9%

Niedostateczna 48 21,4% 11 4,9%

Zła 12 5,4% 0 0,0%

Razem 224 100,0% 224 100%

Źródło: opracowanie własne.

54,5 55,4

37,1 39,3

4,9

30,834,4

48,2

1,80

10

20

30

40

50

60%

[pro

cen

t]

Sposoby zwracania uwagi na rodzaj spożywanych produktów

4. Wyniki badań

148

Zadowolonych z życia przynajmniej w stopniu dostatecznym było 213 osób, co odpowiada

212 osobom oceniającym stan własnego zdrowia przynajmniej jako zadowalający – tabela

78.

Tabela 78. Zależność między oceną stanu zdrowia a zadowoleniem z życia

Ocena stanu zdrowia

Razem zadowolenie Bardzo

dobra Dobra Dostateczna

Niedostateczna

Zła

Zad

owol

enie

z

życ

ia

Bardzo dobre 0 7 3 1 0 11

Dobre 1 48 50 14 4 117

Dostateczne 0 6 46 28 5 85

Niedostateczne 0 0 3 5 3 11

Złe 0 0 0 0 0 0

Razem stan zdrowia 1 61 102 48 12

Źródło: opracowanie własne

Dobry i bardzo dobry stan zdrowia nie zawsze musi wiązać się z zadowoleniem

z życia. Na 62 osoby z bardzo dobrym i dobrym stanem zdrowia zadowolonych z życia

w stopniu dobrym i bardzo dobrym było tylko 56 osób. Jednak zadowolenie z życia istotnie

związane było z ocena stanu zdrowia, co potwierdza analiza Spearmana (p <0,001) - tab.79.

Tabela 79. Analiza współczynnika korelacji Spearmana dla oceny stanu zdrowia i zadowolenia z życia

Zależność pomiędzy oceną stanu zdrowia a zadowoleniem z życia

Ocena stanu zdrowia

Zadowolenie z życia rho ,458

p <0,001 rho-współczynnik korelacji, p-istotność Źródło: opracowanie własne.

5. Dyskusja

149

5. DYSKUSJA

Proces starzenia się populacji dotyczy różnych regionów świata, w Azji proces ten

przebiega szybciej niż na innych kontynentach [147]. W Europie obserwowany jest szybki

przyrost ludności w starszych grupach wieku. Jak wskazują prognozy tempo tych zmian

będzie silniejsze w Polsce niż na całym kontynencie. Proces podwójnego starzenia się

populacji, o którym wspomina Kuch, a jak wskazuje Szukalski jest w Polsce silnie

zróżnicowany przestrzennie. Związane jest to między innymi z różnicami dotyczącymi

natężenia urodzeń, zgonów czy migracji. Przyczyną starzenia się może być zmniejszenie

liczby urodzeń, lepsza opieka zdrowotna a przez to wydłużenie życia ludzkiego oraz efekt

kohortowy związany z wpływem zdarzeń dziejowych. W okresie powojennym nastąpił wzrost

liczby urodzeń, co aktualnie powoduje, że tak duży odsetek osób wkracza w okres starości

[39].

Województwo wielkopolskie według Szukalskiego jest regionem o aktualnie

korzystnej sytuacji. Charakteryzuje się bowiem stosunkowo niskim odsetkiem osób w wieku

75+ [39]. Może to być jednak mylące gdyż odnosi się do całego województwa, a zatem

terenów miejskich i wiejskich. W aglomeracji miasta Poznania jak wykazano w części

opisowej, ma miejsce fakt szybszego przebiegu procesu starzenia się niż dla całej Polski.

Szybkie starzenie się populacji wiąże się z koniecznością dostosowania opieki zdrowotnej

do potrzeb osób starszych, określeniem ich stanu zdrowia (kondycji fizycznej).

Niezwykle ważny jest stan funkcjonalny osoby starszej, jej zdolność do samodzielnego

wykonywania podstawowych czynności życiowych. Sprawność funkcjonalna determinuje

samodzielność i niezależność, a zatem zapotrzebowanie na pomoc w czynnościach życia

codziennego. Ma to wpływ na koszty opieki. Ryzyko ograniczenia sprawności funkcjonalnej

ściśle uzależnione jest od liczby i nasilenia wielochorobowości.

W okresie starzenia się zmiany narządowe następują w różnym czasie (heterochronia

starzenia) z różną intensywnością, w różnych narządach (heterotopia starzenia) [148].

Wielochorobowość (multimorbidity, muliple-morbidity, polipatologia), współwystępowanie

kilku przewlekłych chorób jest typową cechą pacjentów w wieku podeszłym.

Wielochorobowość, to występowanie przynajmniej dwóch chorób (zwykle przewlekłych)

u danego człowieka, bez wskazania choroby zasadniczej. Według Piotrowicza 50% ludzi

starszych cierpi z powodu trzech lub więcej chorób przewlekłych [149]. Przynajmniej na

jedną chorobę przewlekłą cierpi osiemdziesiąt procent ludzi po 65. roku życia, a u ponad

połowy występują dwie choroby przewlekłe lub więcej [23]. W badaniu retrospektywnym

ponad połowa pacjentów miała tylko jedno rozpoznanie (847), z dwoma (495 osób).

W badaniu prospektywnym 72% osób po 60. roku życia wskazało, że choruje na

współistniejącą chorobę przewlekłą. Badanie GUS z 2009r. wykazało, że większość

90% ankietowanych potwierdziło występowanie długotrwałych problemów zdrowotnych.

Ponadto, co trzecia osoba zgłaszała problemy związane z ograniczeniami w wykonywaniu

5. Dyskusja

150

codziennych czynności związanych z samoobsługą [152]. Uwagę zwraca termin

współchorobowość (comorbidity), który oznacza równoczesne występowanie dodatkowych

chorób poza zasadniczą. Należy pamiętać, że u starszych ludzi dochodzi do nakładania się

zmian chorobowych na zmiany wynikające z procesu starzenia się, co w połączeniu

z niespecyficznością objawów (inny od typowego obraz kliniczny choroby) jest znacznym

utrudnieniem w leczeniu starszego człowieka. Wielochorobowość, to częste występowanie

chorób somatycznych i psychicznych. Typowe dla starszych osób jest również występowanie

kaskad (ciągów objawów wzajemnie z siebie wynikających) i cykli objawowych

(mechanizmów samonapędzających) [150]. Charakterystyczne poza wielochorobowością jest

występowanie u osób starszych „wielkich zespołów geriatrycznych” przewlekłych zaburzeń

prowadzących do niesprawności funkcjonalnej jak np. upośledzenie lokomocji, upadki,

zaburzenia narządów zmysłów, nietrzymanie moczu i stolca, depresja, otępienie,

niedożywienie [238]. Wiele badań potwierdza zależność pomiędzy sprawnością funkcjonalną

w wieku starszym a ryzykiem zgonu lub szansą długowieczności [151].

Czasem u osób starszych z uwagi na liczne występowanie chorób współistniejących dochodzi

do maskowania jednej choroby inną. Przykładem może być zapalenie stawów maskujące

choroby układu krążenia [153]. Znalazło to swoje potwierdzenie w badaniu retrospektywnym,

gdzie w populacji osób po 60. roku życia najczęściej występującym chorobom układu kostno-

stawowego współtowarzyszyły choroby układu krążenia.

W badaniu własnym (retrospektywnym) wykazano, że wiek zgłoszenia mężczyzn do

poradni rehabilitacyjnej istotnie różni się od kobiet. Mężczyźni najczęściej korzystali

z poradni w wieku 60-64 lata, a kobiety w wieku 70-74 lata. Znajduje to odzwierciedlenie

w odniesieniu do mężczyzn w wynikach badania EUROSTATU z roku 2012, dotyczącego

powiązania przeciętnego trwania życia ze stanem zdrowia, Wyniki badania wskazują,

że w Polsce dla kobiet trwanie życia w zdrowiu wynosi 77% przewidywanego trwania życia

(czyli 2012 rok-kobiety - 81 lat, z czego 77%, to 63 lata przeżyte bez ograniczeń

zdrowotnych). W przypadku mężczyzn jest to 80% przewidywanego trwania życia (czyli

2012r. - mężczyźni w wieku 73 lat z czego 80% to 59 lat przeżytych w zdrowiu) [154].

Mężczyźni wcześniej niż kobiety zgłaszają potrzeby rehabilitacyjne, co związane jest z ich

stanem zdrowia, a zatem obciążeniem chorobami.

W Poznaniu, co wykazano w pierwszej opisowej części pracy dotyczącej zmian

demograficznych w układzie porównawczym dla Polski, Wielkopolski i Poznania najdłuższe

trwanie życia dla mężczyzn odnotowano właśnie w Poznaniu. Dla wyników

przeprowadzonych badań znaczenie ma również fakt szybkiego przyrastania liczby osób

w subpopulacji osób starszych w grupie wieku 60-64 lata (2004 z 3,9%) do 6,9 % w 2009r.

i 7,5% w 2013r. – tabela 80.

5. Dyskusja

151

Tabela 80. Udział osób w danej grupie wieku w populacji Poznania w wybranych latach

Liczba osób w danej grupie wieku jako % z całej populacji miasta Poznania w latach 2004, 2009 i 2013

Grupa wieku 2004 2009 2013

60-64 lata 3,9 6,9 7,5

65-69 lata 4,0 3,7 5,8

70-74 lata 4,0 3,9 3,4

75-79 lata 3,0 3,4 3,3

80 lat i więcej 2,9 3,9 4,6

Źródło: opracowanie własne na podstawie Roczniki Statystyczne Poznania 2005, 2009 i 2013, Urząd

Statystyczny w Poznaniu.

Dla prawidłowego funkcjonowania człowieka niezbędna jest aktywność fizyczna,

której korzystny wpływ na organizm ludzki, również w okresie starości jest oczywisty.

Różne jest tylko podejście do kwestii wysiłku fizycznego, które w odniesieniu do osób

z wielochorobowościa należy starannie dobierać. Starsi ludzie w odróżnieniu do młodych

potrzebują dłuższego czasu na powrót do wyjściowej kondycji fizycznej po przebyciu ostrej

fazy choroby [147]. Ważne wydaje się wyjaśnienie definicji aktywności fizycznej rozumianej

jako „każdy ruch ciała generowany przez mięśnie szkieletowe, któremu towarzyszy wydatek

energetyczny” [175,176]. Często terminy aktywność fizyczna i ćwiczenia stosowane

są zamiennie co prowadzi do niespecyficznych terminów dotyczących różnych form

aktywności. Ćwiczenia natomiast są biochemiczną, społeczną i fizyczną aktywnością

manifestującą się w różnych formach, których celem jest wytrenowanie i rozwój ciała dla

promowania zdrowia fizycznego W ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego

w rodzaju rehabilitacja lecznicza w zakresie fizjoterapii ambulatoryjnej pacjenci mają

możliwość korzystania z maksymalnie 5 zabiegów dziennie przez 10 dni zabiegowych (cykl).

Mogą być to zarówno zabiegi kinezyterapii jak i fizykoterapii w tym światłolecznictwa,

elektroterapii, krioterapii, hydroterapii, pola elektromagnetycznego, ultradźwięki inne.

Precyzuje to Rozporządzenie Ministra Zdrowia i zarządzenie Prezesa Narodowego Funduszu

Zdrowia. Podstawą otrzymania świadczenia jest skierowanie od lekarza ubezpieczenia

zdrowotnego. W przypadku zakresu: rehabilitacja ogólnoustrojowa w ośrodku dziennym

pacjent może korzystać z minimum 5 zabiegów dziennie przez 3-6 tygodni. Szczegółowe

zasady wystawiania skierowań (druk jak skierowanie do szpitala) ustala Minister Zdrowia

na drodze rozporządzenia. oraz Prezes Narodowego Funduszu Zdrowia poprzez zarządzenia.:

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 listopada 2013r. w sprawie świadczeń

gwarantowanych z zakresu rehabilitacji leczniczej (Dz. U. z 2013 r. poz. 1522), Zarządzenie

Nr 80/2013/DSOZ Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z dnia 16 grudnia 2013r.

w sprawie określenia warunków zawierania i realizacji umów w rodzaju rehabilitacja lecznicza.

5. Dyskusja

152

Warto zwrócić uwagę, że wydolność fizyczna u człowieka osiąga maksimum około

25 roku życia, i ulega zmniejszeniu o około 10% na 10 lat życia. Od 20 roku życia następuje

spadek pojemności życiowej płuc (VC - vital capacity - pojemność życiowa płuc) i wzrost

objętości zalegającej (RV - residual volume - objętość zalegająca), a także zwiększenie

czynnościowej przestrzeni martwej (u osób w wieku 80 lat wynosi >300ml) [104]. Między

30-40 a 70-80 rokiem życia objętość zalegająca płuc ulega podwojeniu, wydech staje się

mniej efektywny, zmniejsza się elastyczność płuc [156]. Minimum wydolności tlenowej to

około 13-14 ml 02/kg masy ciała/min [157]. Badania Deskur–Śmieleckiej, Jóźwiaka

i Bosackej z Poznania dotyczące wpływu rehabilitacji na wydolność pacjentów w wieku

65 lat i więcej przeprowadzone na 219 pacjentach geriatrycznego oddziału dziennego

wykazały korzystny wpływ małej intensywności rehabilitacji na wydolność fizyczną

pacjentów, szczególnie z bardzo małą wyjściową wydolnością fizyczną [158]. Stąd osoby

starsze mogą poprzez trening wytrzymałościowy zwiększać pojemność płuc i osiągać większe

wartości nawet niż osoby młodsze [159]. Przykładami treningu wytrzymałościowego osób

starszych są: pływanie, nordic walking, jazda na cykloergometrze, spacery górskie, wycieczki

rowerowe. W badaniu prospektywnym osoby po 60. roku życia wskazywały najczęściej

uprawianie sportu w postaci spacerów, jazdy na rowerze i nordic walking. Americasn Heart

Association (AHA) dla osób w wieku 60 lat zaleca wysiłkowe częstości skurczów serca na

poziomie 80-136 [160]. Rzadziej stosowany jest trening siłowy u osób starszych, który nie

powinien być częstszy niż 2-3 razy w tygodniu zachowaniem co najmniej jednego dnia

odpoczynku [160]. Aktywność fizyczna doskonali zdolność spostrzegania, wrażenia, procesy

samodzielnego myślenia, rozwija, pamięć, koncentrację i uwagę stanowi podstawę

rehabilitacji pozwalającą ograniczyć stosowanie innych często droższych form terapii [161].

Zabiegi kinezyterapii w badaniu retrospektywnym dotyczyły 604 osób (37,4%). W badaniu

prospektywnym 57% badanych wskazało, że uprawia sport. Najczęściej były to spacery,

rower i nordic walking. Niestety ponad 40% nie uprawia żadnego sportu. W odniesieniu do

częstotliwości uprawiania sportów udzielono najwięcej odpowiedzi „codziennie” lub „kila

razy w tygodniu”. Regularnie prowadzona rehabilitacja osób w wieku podeszłym w postaci

ćwiczeń może wpływać na stężenie tzw. hormonów młodości takich, jak:

dehydroepiandrosteron, insulinopodobny czynnik wzrostu oraz testosteron [162].

Amerykańskie Towarzystwo Chorób Serca w 1992r. uznało znaczenie regularnej aktywności

fizycznej dla prewencji chorób sercowo-naczyniowych [162,163]. Korzyści wypływające

z aktywności mają podstawę biochemiczną [164].

Jednym z najważniejszych dokumentów dotyczących aktywności fizycznej jest Karta

Toroncka na Rzecz Aktywności fizycznej: „Globalne wezwanie do Działania” [164].

Jak wskazują ogólnoświatowe statystyki w ujęciu globalnym niedostateczna aktywność

fizyczna stanowi czwartą przyczynę śmierci na skutek chorób przewlekłych [165].

Niski poziom aktywności to czynnik zagrożenia chorobami układu krążenia, nowotworami,

cukrzycą, chorobami narządu ruchu. Piśmiennictwo wskazuje na możliwość obniżenia nawet

5. Dyskusja

153

o 30% ryzyko umieralności ogólnej poprzez regularny wysiłek fizyczny [52].

W USA siedzący tryb życia odpowiada za około 9-16% zgonów, w Europie sedenteryjny tryb

życia prowadzi 40-60% populacji [20]. Istotną rolę w aktywności fizycznej osób starszych

odgrywają nabyte w trakcie dzieciństwa i w okresie dorastania zdolności motoryczne

i umiejętności ruchowe [166].

Zadaniem poradni rehabilitacyjnej, która staje się miejscem rozpoznawania

możliwości i potrzeb rehabilitacyjnych pacjentów powinno być także nauczenie pacjenta

wykonywania ćwiczeń fizycznych. Do niedawna stosowaną i opłacaną przez NFZ formą

ćwiczeń był tzw. instruktaż ćwiczeń prowadzony bezpośrednio przez fizjoterapeutę.

Aktualnie nie ma takiej procedury w katalogu świadczeń rehabilitacyjnych.

Lekarz rehabilitacji w czasie wizyty w poradni dokonuje również instruktażu między innymi

dotyczącego konieczności utrzymywania prawidłowej postawy ciała, zwraca uwagę na

konieczność przeprostów po dłuższym siedzeniu, zasady podnoszenia ciężarów oraz inne

zasady niezbędne dla zachowania i utrzymania zdrowia. U osób z chorobą układu sercowo-

naczyniowego dla osiągnięcia korzyści z wysiłku fizycznego konieczne jest pewne progowe

jego natężenie, gdyż większość opisywanych w piśmiennictwie przypadków korzystnego

wpływu wysiłku na zdrowie związana jest z jego umiarkowanym natężeniem [292].

American Heart Association wyróżniło następujące typy ćwiczeń stosowane

w odniesieniu do układu sercowo-naczyniowego:

− izometryczne (statyczne) skurcz mięśnia z ruchem zwiększający ciśnienie i pojemność

lewej komory serca w stosunku do zużycia tlenu,

− izotoniczne (dynamiczne, lokomocyjne) skurcz mięśnia jako wynik ruchu. Odpowiedź

jest proporcjonalna do wielkości pracującej masy mięśniowej i intensywności

ćwiczeń,

− oporowe ( kombinacja izometrycznych i izotonicznych.

Stanowisko American Heart Asociation (AHA) wymienia następujące mechanizmy

biologiczne wskazujące na korzyści z wysiłku fizycznego w chorobie wieńcowej:

przeciwmiażdżycowe, przeciwzakrzepowe, przeciwniedokrwienne, antyarytmiczne, zmiany

czynnościowe układu autonomicznego [292]. Ponadto uznaje siedzący tryb życia za jeden

z najważniejszych i niezależnych czynników ryzyka choroby niedokrwiennej serca [161].

Brak aktywności fizycznej szczególnie osób po 60. roku życia przyczynia się do ich izolacji

społecznej. WHO promuje aktywność fizyczną jako czynnik pozytywnego starzenia [172].

W świetle przeprowadzonych badań przez Tobiasz- Adamczyk i Szafraniec wśród czynników

istotnie zwiększających ryzyko zgonu zarówno dla mężczyzn jak i kobiet wymienia się wiek

powyżej 75. r. ż., negatywną samoocenę stanu zdrowia, choroby przewlekłe, antyzdrowotny

styl życia, niski stopień aktywności funkcjonalnej oraz ruchowej [173].

Rodzaje ćwiczeń i wskazówki oraz rekomendacje dla klinicystów opartych zarówno

na badaniach, jak i doświadczeniu klinicznym. przedstawiono w Psychiatric Management

of Pain. Curr Pain Headache Rep (2012) 16:153-161, pod tytułem; The Role of Exercise and

5. Dyskusja

154

Types of Exercise in the Rehabilitation of Chronic Pain: Specific or Nonspecific Benefits.

Były to następujące rodzaje ćwiczeń:

• aerobowe (tlenowe), które stymulują wydzielanie endorfin dzięki czemu blokują ból

i zapewniają poczucie relaksacji (rozluźnienia), poprawiają nastrój i sprawność układu

krążenia. Jest to wysiłek fizyczny dłuższym okresie czasu z treningiem zwiększającym

efektywność wykorzystania tlenu takim, jak: biegi na dystans, cardio-trening,

chodzenie. Ważne dla pacjentów z chronicznym bólem, niepokojem i depresją,

• anaerobowe (beztlenowe) wysokointensywny wysiłek w krótkim okresie czasu

przejawiający się wzrostem siły mięśniowej, wpływają na zaangażowanie

w rehabilitację, poprawiają ogólna sprawność funkcjonalną. U pacjentów z subostrym

bólem zapobiegają utracie kondycji, kinesophobiii (obawa przed ruchem) rozwoju

syndromu bólu przewlekłego.

• ćwiczenia koordynacji, elastyczności (gibkości), relaksacyjne (rozciąganie, balet,

Yoga, Tai Chi, Pilates). Ćwiczenia nie obejmują pasywnych (biernych ) terapii takich

ja mobilizacje, manipulacje, masaże [174].

Istnieją dowody na to, że pilates zapewnia ulgę poprzez wzrost elastyczności, ruchomości

stawów i siłę [174].

Piśmiennictwo dostarcza informacji na temat korzystnego wpływu ćwiczeń

aerobowych u pacjentów w wieku podeszłym, między innymi z fibromialgią. Obserwowane

zmniejszenie dolegliwości bólowych i poprawę sprawności oraz samopoczucia u w/w

pacjentów obserwowano po 12 tygodniowym treningu trwającym 25 minut przez trzy dni

w tygodniu. (badania Meiworm i pozostali) [177].

Rehabilitacja medyczna i medycyna fizykalna to najstarsze spośród specjalności

medycznych, które są znane i stosowane były głównie w stanach ostrych już od czasów

antycznych. Ważnym momentem również z punktu widzenia medycyny były okresy I i II

Wojny Światowej, które zwróciły uwagę na odzyskiwanie sprawności funkcjonalnej i powrót

do aktywnego życia a zatem na funkcje naprawcze, dostosowawcze, kompensacyjne.

Istnieje wiele możliwości prowadzenia rehabilitacji: kinezyterapia, fizykoterapia,

psychoterapia, terapia zajęciowa, terapia logopedyczna i inne. Na każdym etapie procesu

leczenia integralną składową stanowi rehabilitacja medyczna, a dopiero później społeczna

i zawodowa. W piśmiennictwie dotyczącej różnych form rehabilitacji opisywane

są pozytywne wyniki doświadczeń prowadzenia terapii zajęciowej (terapii sztuką- arterapii).

Ten rodzaj terapii z powodzeniem stosowany jest w Arabii Saudyjskiej w leczeniu

stacjonarnym takich chorób, jak: uszkodzenie rdzenia kręgowego, urazy mózgu, udary,

stwardnienie rozsiane a także w przypadku niepełnosprawności w następstwie operacji guzów

mózgu [296]. W Polsce wciąż jeszcze brakuje wykwalifikowanych terapeutów zajęciowych,

5. Dyskusja

155

mimo, iż taki kierunek został w ostatnich latach uruchomiany na Uniwersytecie Medycznym

w Poznaniu.

Jak wspomniano, jedną z głównych form rehabilitacji jest kinezyterapia.

Kinezyterapia powinna stanowić podstawę niefarmakologicznego postępowania leczniczego

w odniesieniu do osób starszych [182]. Wysiłek fizyczny osób w podeszłym wieku powinien

bazować na wysiłku aerobowym dostosowanym do indywidualnych potrzeb pacjenta.

Przyczynia się on do obniżenia ciśnienia tętniczego istotnie zmniejsza chorobowość

i śmiertelność z powodu chorób sercowo-naczyniowych i innych [30]. Według wytycznych

American College of Sports Medicine z 2007 roku efektywna poprawiająca lub utrzymująca

dotychczasowy stan zdrowia aktywność fizyczna dla dorosłych osób w wieku 18-65 lat

powinna być prowadzona o umiarkowanej intensywności minimum 30 minut pięć dni

w tygodniu lub zamiennie energiczna aktywność fizyczna minimum 3 razy w tygodniu przez

20 minut [179]. Przykładem kombinacji obu jest osoba, która 2 razy w tygodniu przez

30 minut ćwiczy (szybki chód) i 2 razy w tygodniu uprawia jogę [179]. Trwający 150 minut

cotygodniowy program rehabilitacji u osób po 80 roku życia przyczynia się do poprawy

szybkości chodu i wykonywania czynności życia codziennego [180]. Badania Sulivan

i pozostałych wskazują, że już 10- minutowe ćwiczenia wpływają korzystnie na zmianę

nastroju, działają antydepresyjnie zmniejszają niepokój pacjentów z bólem przewlekłym.

U starszych osób z nadciśnieniem tętniczym trening aerobowy powinien mieć charakter

regularny o małej lub umiarkowanej intensywności [30].

Ćwiczenia rozciągające i uelastyczniające poprawiające gibkość można podzielić

na statyczne i dynamiczne. Statyczne rozciąganie polega na utrzymywaniu ciała w pozycji

wymuszającej rozciąganie mięśni tak długo jak umożliwia to tolerancja bólu.

Dynamiczne rozciąganie polega natomiast na powolnym ruchu indukującym rozciąganie

i wzmacnianie mięśni. Wielu autorów wskazuje także na ćwiczenia dobierane z uwagi na

wiek : dla osób po 60 r. ż.- ćwiczenia wytrzymałościowe (kardiooddechowe), dla osób po

80. roku życia – trening oporowy i ćwiczenia gibkościowe i równoważne [181].

U osób starszych zaleca się ćwiczenia aerobowe (wytrzymałościowe), siłowe i rozciągające

[166]. Z przeprowadzonych badań Żak na 51 pacjentach w wieku 81-93 lat dowodzi,

że ćwiczenia równowagi wraz z ćwiczeniami z oporem poprawiają szybkość chodu osób

w bardzo podeszłym wieku [180].

Wskazówki Amerykańskiej Akademii Medycyny Fizycznej i Rehabilitacji jak i innych

towarzystw rekomendują ćwiczenia terapeutyczne i edukację u pacjentów z subostrym

i przewlekłym bólem na równi z kuracjami leczniczymi (leczeniem farmakologicznym).

Aktualnie dostępne są dwie popularne metody leczenia bólu pleców: metoda Mc Kenzie,

i stabilizacja odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa. McKenzie jest najczęściej

stosowaną metodą fizycznej terapii w bólu pleców i karku. Metoda ta wykorzystuje

samogenerujący ruch i pozycję dla kontroli ostrego i przewlekłego bólu pleców.

5. Dyskusja

156

Ważne dla osób starszych jest odpowiednie zaplanowanie treningu fizycznego.

U osób w wieku 60 lat i więcej, o słabej sprawności ruchowej należy stosować systematyczny

i stopniowy sposób wdrażania wysiłku fizycznego. Starsza osoba w celu podjęcia aktywności

ruchowej powinna przejść przez trzy etapy wdrożenia [280]:

− I miesiąc ćwiczenia i spacery 2 razy w tyg. po 10-20 minut,

− II miesiąc 2 razy w tygodniu po 30 minut,

− III miesiąc 2 razy w tygodniu po 45 minut.

Zaleca się dla starszych osób głównie następujące rodzaje ćwiczeń: czynne wolne,

czynne w odciążeniu, ćwiczenia z oporem, ćwiczenia rozluźniające, oddechowe, rozciągające

i korygujące postawę ciała. Według Gaździk. w ramach kinezyterapii wyróżnia się:,

ćwiczenia indywidualne,: bierne, czynne, specjalne oraz ćwiczenia ogólnousprawniające

[197]. Według Zembatego podział kinezyterapii jest następujący [281]:

− Kinezyterapia miejscowa dotyczy narządu , w którym umiejscowione jest schorzenie,

− Kinezyterapia ogólna oparta na zdrowych nie objętych patologicznym procesem

częściach ciała,

− Metody kinezyterapeutyczne dostosowane do grup jednostek chorobowych

lub pojedynczych chorób.

Stryła przedstawia następujący podział ćwiczeń z uwagi na określone kryteria:[91]

1. Ćwiczenia (z uwagi na liczbę rehabilitowanych pacjentów): indywidualne i grupowe.

2. Ćwiczenia (z uwagi na wpływ na organizm):

− wpływające na cały organizm człowieka (ogólnousprawniające),

− ćwiczenia oddziałujące na poszczególne części ciała.

3. Ćwiczenia (z uwagi na sposób wykonywania ćwiczeń): bierne, czynno-bierne,

wspomagane, czynne, czynne z oporem, czynne w odciążeniu [282].

U starszych osób w ramach kinezyterapii dominowały ćwiczenia czynne,

ogólnousprawniające, nauka chodzenia, nauka czynności lokomocyjnych, ćwiczenia

sprawności manualnej, samoobsługi, nauka posługiwania się sprzętem ortopedycznym [243].

Zdaniem Gaździka i Nowotnego odmienne podejście do rehabilitacji starszych pacjentów

związane jest ze zróżnicowaniem podłoża niepełnosprawności [527]. W starszym wieku

niekorzystne jest wykonywanie obszernych skrętów ciała, ćwiczeń w szybkim tempie ze zbyt

szybkimi zmianami pozycji, ćwiczeń z długotrwałym utrzymywaniem uniesionych kończyn

górnych, ćwiczeń ze wstrzymaniem oddechu także ćwiczeń z częstotliwością pracy serca

przekraczającą 130 uderzeń na minutę [243]. W odniesieniu do osób starszych wymagane jest

stopniowanie procesu usprawniania rehabilitacyjnego, odpowiednie przygotowanie i nadzór

[223]. U osłabionych pacjentów realizowanie programu rehabilitacji z mniejszą

częstotliwością niż dwa razy w tygodniu nie przyczyniło się do powrotu funkcjonalności.

Prowadzi to do konkluzji, że największe korzyści z rehabilitacji starszych pacjentów można

5. Dyskusja

157

uzyskać odpowiednio dobranym programem rehabilitacji, o określonym poziomie

intensywności, który nie powinien być zbyt niski.

Podsumowując powyższe rozważania należy stwierdzić, że ćwiczenia pomagają,

wspierają leczenie chronicznego bólu, jednak nadal nie wiadomo jakie czynniki i jakie

rodzaje ćwiczeń odgrywają najważniejsza rolę w poprawie sytuacji zdrowotnej pacjenta.

Z pewnością jednak kinezyterapia (leczenie ruchem) stanowi najważniejszą metodę

rehabilitacji osób w wieku podeszłym. Kinezyterapia wpływa na utrzymanie, poprawę

zakresu ruchów w stawach, poprawia koordynację ruchów, wpływa na siłę mięśniową

wytrzymałość na pionizację, naukę chodzenia, poprawia ogólną wydolność organizmu.

Rodzaj, forma i częstotliwość ćwiczeń powinny uwzględniać indywidualny stan człowieka

starszego. Zalecana jest regularna aktywność fizyczna na bazie ćwiczeń aerobowych

(wytrzymałościowych), siłowych (oporowych) i rozciągających. Ćwiczenia

wytrzymałościowe takie jak pływanie, bieg, jazda na rowerze powinny odbywać się minimum

2 razy w tygodniu po minimum 20 minut [157]. W rehabilitacji osób starszych istotne

znaczenie ma zapobieganie hipokinezji (niedostatecznej ilości ruchu).

Piśmiennictwo podkreśla pozytywny wpływ aktywności fizycznej i ćwiczeń

na sprawność umysłową a także nastrój i odczucie lęku [105]. Aktywność fizyczna jest

najefektywniejszym sposobem prewencji i leczenia problemów zdrowotnych u osób

starszych, zmniejsza ryzyko chorób układu krążenia, cukrzycy, otyłości, nadciśnienia, chorób

nowotworowych i przyczynia się do zmniejszenia śmiertelności [269].

Placówki świadczące usługi zdrowotne, których misją jest dbanie o zdrowie ludzi

powinny zaspakajać potrzeby zgłaszane przez pacjentów, dbać o zwiększenie świadomości,

profilaktykę i zdrowy styl życia. Istotne są nie tylko potrzeby zgłaszane, ale również

oczekiwania pacjentów. Usługi mają charakter niematerialny co utrudnia badanie zarówno

oczekiwań pacjentów jaki zadowolenia z ich świadczenia.

W badaniu retrospektywnym potrzeby rehabilitacyjne badanych dotyczyły głównie

dwóch obszarów: zabiegów rehabilitacyjnych i zaopatrzenia ortopedycznego.

Wśród zlecanych zabiegów w poradni rehabilitacyjnej większość dotyczyła fizykoterapii,

choć powszechnie panuje przekonanie, że to kinezyterapia stanowi podstawę rehabilitacji.

Potwierdzają to liczne pozycje piśmiennictwa, na co zwrócono uwagę we wcześniejszej

części pracy [257,280]. Wynika to poniekąd z faktu, że czas trwania zabiegu

fizykoterapeutycznego jest krótszy niż zabiegu kinezyterapii. Ponadto w kinezyterapii

w przypadku indywidualnej pracy z pacjentem konieczna jest obecność i udział

fizjoterapeuty. Najczęściej w poradni z zakresu fizykoterapii zlecane były zabiegi

laseroterapii, magnetoterapii, ultradźwięki, magnetoterapia. Szczególne znaczenie

w schorzeniach narządu ruchu z uwagi na swe właściwości odgrywa hydroterapia

Hydroterapia zmniejsza dolegliwości bólowe, wpływa na rozluźnienie mięśni, poprawia stan

psychiczny chorego. Dzięki odciążeniu w wodzie możliwe jest prowadzenie nauki chodu,

innych form ćwiczeń, których pacjent nie zdołałby wykonać w warunkach normalnej

5. Dyskusja

158

grawitacji. W badaniu retrospektywnym hydroterapia zlecona została u 132 pacjentów

(8,2%), najczęściej w wieku 60-64 lata. Przeprowadzone badania retrospektywne i wieloletnie

obserwacje autora pracy wskazują na rosnące zainteresowanie zabiegami krioterapii.

Krioterapia miejscowa jak i ogólnoustrojowa przy użyciu tlenku azotu stosowana jest

w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego (kontraktu z Narodowym Funduszem

Zdrowia). Jest to coraz bardziej dostępna forma rehabilitacji stosowana z powodzeniem

w wielu jednostkach chorobowych dotyczących chorób układu kostno-stawowego,

mięśniowego i tkanki łącznej jak i chorób układu nerwowego a także po zabiegach

operacyjnych. Najczęściej stosowana jest krioterapia miejscowa na duże stawy (kolana,

biodra, barki) lub nadgarstki i ręce oraz partie kręgosłupa. Zastosowanie tej formy

fizykoterapii ma znaczenie dla zmniejszania obrzęków i bólu. Należy zwracać jednak uwagę

szczególnie u starszych pacjentów na współistnienie innych chorób niż podstawowa będąca

przyczyną kierowania na krioterapię. Stosowanie krioterapii należy rozważyć również

z uwagi na stymulację układu krążenia, która może być w niektórych schorzeniach nie

wskazana. Krioterapia często stosowana jest z innymi formami zabiegów rehabilitacyjnych

jak kinezyterapia czy masaż [279]. W badaniu retrospektywnym zlecona została u 156 osób

(9,7%), masaż suchy u 194 osób (12%), a kinezyterapia u 604 osób (37,4%).

Potrzeby rehabilitacyjne wynikające z jednostek chorobowych z jakimi zgłaszali się

pacjenci do poradni rehabilitacyjnej wymagały zastosowania zaopatrzenia ortopedycznego.

W stosowaniu zaopatrzenia ortopedyczne w leczeniu chorób narządu ruchu istotne jest by nie

upośledzało czynności zdrowych mięśni i stawów. Są to aparaty ortopedyczne, gorsety

ortopedyczne, sznurówki, kołnierze ortopedyczne, protezy ortopedyczne obuwie

ortopedyczne, wkładki ortopedyczne. Aparaty ortopedyczne dzielimy na: unieruchamiające

(tutory, aparaty opaskowo-szynowe na kończyny górne i dolne), stabilizujące (stosowane

po zabiegach operacyjnych, odciążające (np.szyna Thomasa), korekcyjne, specjalne. Gorsety

dzielimy na unieruchamiające: Campa, Florida- szyjny , Jevetta- piersiowy , Hohmanna –

lędźwiowy, korekcyjne (Blounta, Milwaukee, Boston) np. w leczeniu skolioz. Dla stabilizacji

odcinka lędźwiowego kręgosłupa wykorzystuje się także sznurówki i pasy (dyskopatie,

zmiany zwyrodnieniowo- zniekształcające) Badanie retrospektywne wykazało, że zlecenie

na zaopatrzenie ortopedyczne dotyczyło 434 (ok. 27%) osób. Były to głównie zlecenia

na sznurówki, wózki inwalidzkie, i pasy na odcinek lędźwiowo-krzyżowy kręgosłupa.

W badaniu prospektywnym 36% badanych wskazało, że korzysta z zaopatrzenia

ortopedycznego (kule, kołnierze i pasy). W badaniach Karwat u mieszkańców wsi potrzeba

zaopatrzenie ortopedycznego dotyczyła 51,3% (765) osób niepełnosprawnych., były

to głównie: laski, kule, obuwie i wkładki ortopedyczne, aparaty słuchowe oraz wózki

inwalidzkie [183]. W badaniu retrospektywnym autora prowadzonym wśród pacjentów

poradni rehabilitacyjnej (specjalistycznej) obserwowano większą potrzebę specjalistycznego

zaopatrzeniu, w porównaniu z badaniami Karwat. Ma to zapewne związek z łatwiejszym

dostępem mieszkańców wsi (badanie Karwat) do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej,

5. Dyskusja

159

który ma możliwość zlecania prostego zaopatrzenia, w odróżnieniu od specjalistycznego

zarezerwowanego tylko dla specjalistów. W badaniach mieszkańców Gdańska

za najpilniejsze potrzeby ponad 21% niepełnosprawnych uznało rehabilitację. W tym badaniu

również osoby niepełnosprawne zgłaszały głównie potrzebę zaopatrzenia w laski, kule,

balkoniki (55%) oraz 22% w wózki inwalidzkie [283].

Z badań retrospektywnych piśmiennictwa [285] dotyczących korzystania

z zaopatrzenia ortopedycznego w pomocy ambulatoryjnej starszych pacjentów przyjętych na

rehabilitację na oddziałach geriatrycznych wynika, że częściej byli to pacjenci w wieku około

86 lat, częściej po leczeniu chirurgicznym dolnego odcinka kręgosłupa, niż z niezależnych

ambulatoriów. Okazało się że główną przyczyną korzystania z zaopatrzenia ortopedycznego

w opiece ambulatoryjnej nie koniecznie były upadki. Badanie przeprowadzono we Francji

w latach I 2008-VI 2009 na 206 pacjentach, w wieku powyżej 65 lat, (średni wiek 84 lata,

większość stanowiły kobiety) przebywających na oddziale geriatrycznym dłużej niż 7 dni.

W czasie pobytu na oddziale ponad połowa 110 osób nie potrzebowała zaopatrzenia

ortopedycznego, 72 osoby korzystały z pomocy z czego 48 osób korzystało z balkoników

(głównie kobiety po operacji biodra w wieku około 86 lat), a 24 osoby używały lasek,

pozostałe 24 osoby korzystały z wózków inwalidzkich lub były pacjentami leżącymi [285].

Powyższe może prowadzić do konkluzji, że w przypadku operacji biodra starsi pacjenci

powinni zostać zaopatrzeni w balkoniki. Z badań dotyczących zadowolenia emerytów

z opieki zdrowotnej, przeprowadzonych przez Miller i współautorów na 391 pacjentach

szpitali w Warszawie wynika, iż wysoko oceniają opiekę zdrowotną otrzymaną w czasie

leczenia stacjonarnego [284].

Choroby narządu ruchu są najczęstszą przyczyną niepełnosprawności i stanowią jedną

z głównych przyczyn korzystania z poradni rehabilitacyjnej i zabiegów fizjoterapeutycznych.

Potwierdzają to również badania innych autorów. Dane piśmiennictwa wskazują, że problem

chorób zwyrodnieniowych dotyczy nawet do 2/3 osób starszych. Co znalazło również

odzwierciedlenie w przeprowadzonym badaniu retrospektywnym.

Mazurek i współautorzy wskazują na najczęstsze skargi ze strony osób starszych takie jak:

zmęczenie ból i zawroty głowy, bezsenność, ból stawów i kręgosłupa, dolegliwości sercowo-

naczyniowe, problemy ze wzrokiem i słuchem, upośledzenie lokomocji, zaburzenia

równowagi, upadki, zmiany stanu psychicznego [238]. W badaniu retrospektywnym,

w poradni rehabilitacyjnej najczęściej zgłaszano objawy takie, jak: zawroty głowy, zaburzenia

równowagi oraz drętwieni i ból kończyn. Głównie dotyczyły one grupy wieku 60-64 lata.

Celem rehabilitacji jest pozostanie starszych osób w ich normalnym (domowym)

otoczeniu-środowisku i poprawa ich mobilności. Ma to na celu utrzymanie autonomii,

niezależności od opieki innych osób, poprawę integracji społecznej [143].

Celem przeprowadzonych badań było określenie potrzeb rehabilitacyjnych osób

starszych. Ich wyniki powinny stanowić przesłankę dla lokalnej polityki zdrowotnej,

skutkując dostosowaniem organizacji i realizacji opieki rehabilitacyjnej dla osób starszych.

5. Dyskusja

160

Raport WHO: Społeczne nierówności w zdrowiu, potwierdza, iż istnieje niezbyt istotny

jednak pewien związek pomiędzy sytuacją demograficzną danego województwa a ogólnym

stanem zdrowia jego mieszkańców [52].

Na częstość korzystania z usług zdrowotnych może mieć wpływ poza stanem zdrowia

pacjenta, wiele różnych czynników. Mogą być to problemy z poruszaniem się, problem

z dotarciem do ośrodka rehabilitacyjnego, niedogodna lokalizacja ,brak połączeń komunikacji

miejskiej, czy problem miejsc parkingowych. Posiadanie samochodu i umiejętność jego

prowadzenia mogą determinować możliwość dotarcia do przychodni na rehabilitację,

pozwalają także osobom starszym pozostawać niezależnymi. Andysz i Merecz rozważając

problem starzejących się społeczeństw zwracają uwagę właśnie na rosnącą liczbę seniorów

wśród kierowców. Autorzy wskazują, że starsi kierowcy, u których występują deficyty pola

widzenia i uwagi wzrokowej skutecznie potrafią je kompensować [277]. Czasem problemy

dotyczące korzystania z rehabilitacji wynikają z wcześniejszych negatywnych doświadczeń

jak: niemiły personel, długi czas oczekiwania na wizytę – kolejka, krótki czas poświęcony

przez lekarza na wizytę danego pacjenta, brak zrozumienia problemów osoby starszej, błędy

komunikacji werbalnej i pozawerbalnej, problemy finansowe. Czasem ograniczenie stanowi

inna przyczyna jak depresja.

Jak twierdzi Szukalski dostęp osób najstarszych do usług medycznych w środowisku

miejskim jest już łatwiejszy i mniej utrudniony niż kilkanaście lat temu [39]. W badaniu

Ostrowskiej przeprowadzonym w 1999r. dla 35,4% badanych (z 219 w wieku od 16-79 lat)

dostępność oznaczała wizytę u lekarza z uwagi na stan zdrowia. Ponad 80% badanych

odpowiedziało, że nie akceptuje kolejki oczekujących na danego rodzaju świadczenie np.

operacje endoprotezy. Największym utrudnieniem dla pacjentów w badaniu Ostrowskiej był

dostęp do lekarza specjalisty za pośrednictwem lekarza rodzinnego [82]. Niestety nadal często

barierę w dostępie stanowią przepisy i procedury dotyczące możliwości uzyskania danego

świadczenia. Rzadsze korzystanie z usług medycznych osób starszych może wynikać również

z ich osobistych przekonań, izolacji społecznej, przeświadczenia o niemożności uzyskania

pomocy ze strony systemu opieki zdrowotnej. Jak wskazuje Raport WHO dotyczący

społecznych nierówności w zdrowiu istnieje silne uzależnienie ludzi żyjących w ubóstwie

od dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

Stąd też ograniczenia w dostępie do świadczeń mają silniejszy wpływ na możliwość

korzystania z leczenia osób o niskich dochodach [52]. Często związane jest to nie tylko

sytuacją ekonomiczną, ale i wykształceniem. Przeprowadzone badanie prospektywne

potwierdza, że ważną rolę w ograniczeniu dostępu do poradni rehabilitacyjnej stanowi długi

czas oczekiwania i problem z uzyskaniem skierowania do poradni. Podobną przyczynę

wskazywano w odniesieniu do zabiegów fizjoterapeutycznych.

Oceniając potrzeby rehabilitacyjne pacjentów należy zwrócić uwagę również na grupę

wsparcia. W badaniach Karwat, podobnie jak w badaniu prospektywnym autora pracy

dla osób niepełnosprawnych rodzina stanowi główne oparcie. Ma to zasadnicze znaczenie dla

5. Dyskusja

161

procesu rehabilitacji pacjenta, w który należy angażować nie tylko osobę niepełnosprawną,

ale i całą rodzinę. Istnieje zatem z jednej strony olbrzymie obciążenie rodziny i jej członków

odpowiedzialnością za osobę starszą często niepełnosprawną, z drugiej często niedostatek

odpowiedzialności i gwarancji pomocy ze strony instytucji państwowych powołanych w tym

celu. Należy zwrócić uwagę, że na korzyści z rehabilitacji istotny wpływ mają wczesne

jej rozpoczęcie systematyczność oraz długofalowość. Rehabilitacja osób starszych wymaga

odpowiedniego dawkowania wysiłku uwzględniającego indywidualne możliwości, kondycję

pacjenta. Wieczorowska-Tobis i Borowicz zwracają uwagę na wpływ formy realizowania

programu rehabilitacji: ćwiczenia indywidualne czy grupowe oraz na wpływ nadzoru

fizjoterapeuty nad ćwiczeniami, co może zwiększać motywację do aktywności fizycznej

[192].

Jak potwierdzają badania intensywnie prowadzona rehabilitacja korzystnie wpływa

na poprawę aktywności życia codziennego, obniżenie nastroju depresyjnego, redukcję bólu

jednak jej oddziaływanie jest słabsze jeśli chodzi o wpływ na funkcje poznawcze czy stan

odżywienia pacjentów [147]. Planowanie rehabilitacji dla osób w starszym wieku wymaga

przeprowadzenia indywidualnej oceny stanu funkcjonalnego oraz uwzględnienia

przeciwwskazań. Wiek powyżej 65 lat był przez wiele lat przeciwwskazaniem do ruchowej

rehabilitacji kardiologicznej. Aktualnie uważa się, że systematyczny trening fizyczny obniża

ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej o około 50%. Rehabilitacja kardiologiczna powinna

być poprzedzona próbą wysiłkową celem zakwalifikowania pacjenta do określonej grupy

treningowej. Przyjmuje się, że optymalnie należy prowadzić trening trzy razy w tygodniu

po 30 minut. Intensywność ćwiczeń najczęściej określa się za pomocą częstości skurczów

serca, która powinna zawierać się w przedziale 40-80% rezerwy częstości skurczów serca

[206].

Rehabilitacja prowadzona przez interdyscyplinarny zespół, w skład którego wchodzi

lekarz rehabilitacji medycznej, fizjoterapeuta, pielęgniarka, psycholog inni specjaliści nadal

wzbudza kontrowersje związane z kosztami jej realizacji. Zaznaczyć należy, że możliwość

korzystania z porad lekarza rehabilitacji medycznej, logopedy, psychologa i fizjoterapeuty

a także ortopedy istnieje formalnie jedynie w ramach ośrodka rehabilitacji dziennej

lub w opiece stacjonarnej, natomiast opieka ambulatoryjna to podział na poszczególne

poradnie lub możliwość korzystania tylko z zabiegów. Istotny z pewnością jest kompleksowy

charakter świadczonych usług przez placówki. W miejscu prowadzenia badań obok poradni

rehabilitacyjnej znajdują się inne poradnie specjalistyczne, gabinet diagnostyczno– zabiegowy

oraz sklep z zaopatrzeniem ortopedycznym. W badaniu prospektywnym ankietowani zwracali

na ten fakt uwagę. Dotychczas w jednym miejscu poza wymienionymi zakresami w rodzaju

rehabilitacja medyczna, można było skorzystać również z poradni ortopedycznej,

neurologicznej, wad postawy, neurochirurgicznej, urologicznej porad psychologa i logopedy.

Niestety w ostatnich latach z uwagi na niekorzystne zmiany dotyczące funkcjonowania

poradni, między innymi znikome liczby możliwych do udzielenia świadczeń, część z tych

5. Dyskusja

162

poradni dostępna jest tylko komercyjnie mimo, iż wcześniej były w tych zakresach podpisane

kontrakty z Narodowym Funduszem Zdrowia.

Pacjenci najczęściej korzystają z porad lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej.

W badaniu retrospektywnym 97% skierowań do poradni rehabilitacyjnej pochodziło

z leczenia ambulatoryjnego, głównie z podstawowej opieki zdrowotnej, z leczenia

stacjonarnego wystawiono zaledwie 46 skierowań co stanowiło niecałe 3%. Około 12%

skierowań pochodziło od specjalistów, najczęściej byli to : ortopedzi , neurolodzy, geriatrzy,

chirurdzy, reumatolodzy. Do najczęstszych przyczyn kierowania do poradni rehabilitacyjnej

należały: choroby układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej (ok. 75%),

następstwa urazów ok 5%, choroby układu nerwowego ok. 7%, choroby układu krążenia ok.

6%, pozostałe ok. 5%. Do najczęściej występujących chorób współistniejących w badaniu

retrospektywnym należały: choroby układu krążenia, których powikłania, następstwa i /lub

przebieg leczenia wymagały rehabilitacji. W tym szczególne miejsce zajmowały choroby

naczyń mózgowych. Osoby starsze to często osoby niepełnosprawne, których jakość życia

(ang. Quality of life- QOL) zależy od możliwości poprawy i podtrzymania aktualnych

zasobów organizmu dla prowadzenia satysfakcjonującego życia. Według WHO jakość życia

obejmuje funkcjonowanie w następujących obszarach: fizycznym, psychicznym, społecznym

oraz subiektywną ocenę pacjenta. Jakość życia człowieka to nie tylko subiektywne

samopoczucie, ale zdolność do funkcjonowania w różnych obszarach życia.

W starszym wieku jakość życia uzależniona jest nie tylko od kondycji organizmu, ale od cech

osobowościowych, kontekstu społecznego, czynników zewnętrznych (niezależność życiowa,

bezpieczeństwo finansowe, dobra sytuacja mieszkaniowa, możliwości edukacji i więzi

społecznych) oraz czynników wewnętrznych (poczucie przynależności, radzenie sobie

ze stresem), optymizm [155]. Dużym problemem w populacji osób starszych jest

niepełnosprawność. Badania OECD w 2001r. w Stanach Zjednoczonych dotyczące

czynników związanych z niepełnosprawnością wskazują, że wiodącą przyczyną

niepełnosprawności w populacji osób starszych jest choroba reumatyczna. Aż 30% osób

w wieku 65 lat i więcej zgłasza ograniczenia w czynnościach życia codziennego w związku

z tą chorobą. Pozostałe czynniki to choroby serca, nadciśnienie tętnicze, problemy

z kręgosłupem, cukrzyca, zaburzenia widzenia, choroby układu oddechowego, złamania,

udary i problemy ze słuchem [228].

Dane GUS wskazują, że rośnie liczba osób niepełnosprawnych biologicznie a wiele

osób ma problemy w wypełnianiu codziennych obowiązków związanych z życiem

i samoobsługą. Główną przyczynę niepełnosprawności stanowią choroby narządu ruchu

i układu krążenia.

Przeprowadzone badanie Bień, na losowo dobranej grupie 145 osób w wieku 75 lat

i więcej, będących pacjentami poradni rejonowej w Białymstoku potwierdziło znaczne

rozpowszechnienie niesprawności. Dotyczyły one upośledzenia głównie funkcji

5. Dyskusja

163

poznawczych, problemów ze wzrokiem, słuchem, żuciem a także czynnościami życia

codziennego [142].

W odniesieniu do wydanych orzeczeń o niepełnosprawności dla powiatu

poznańskiego bez względu na stopień niepełnosprawności zwraca uwagę udział osób po 60.

roku życia szczególnie w odniesieniu do chorób układu oddechowego i krążenia, chorób

narządu ruchu, a także chorób związanych z dysfunkcją wzroku, słuchu i mowy. Najwięcej

orzeczeń dotyczących niepełnosprawności określało lekki stopień niepełnosprawności. Osoby

w wieku 60 lat i więcej w orzeczeniach wydanych przez Powiatowy zespół ds. orzekania o

niepełnosprawności w latach 2007-2011 stanowiły ponad 30%. Funkcjonowanie osoby niepełnosprawnej jak wskazano wcześniej obciążone

jest wieloma barierami, również finansowymi. W Polsce osoby niesamodzielne mogą

otrzymywać zasiłek lub dodatek pielęgnacyjny (wynoszą one odpowiednio 153 zł i 184,10 zł)

[135].Według ekspertów sytuację opieki długoterminowej mogłyby poprawić społeczne

ubezpieczenia pielęgnacyjne [135].

W kontekst niepełnosprawności i starzejącego się społeczeństwa wplata się również

kwestia opieki geriatrycznej. Piśmiennictwo dotyczące osób starszych porusza problemy

dotyczące opieki nad pacjentem geriatrycznym. Zgodnie z definicją jest to osoba w wieku

70 lat i/ lub więcej z typową geriatryczną wielochorobowością lub pacjent powyżej 80. roku

życia u którego z uwagi na choroby wieku podeszłego nastąpiły komplikacje, pacjent

zagrożony utratą niezależności [143,64].

Udzielanie świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki geriatrycznej realizowane jest

przez zespół geriatryczny w warunkach:

− poradni geriatrycznej,

− geriatrycznej opieki domowej,

− oddziału geriatrycznego,

− dziennego geriatrycznego oddziału szpitalnego,

− konsultacyjnych wizyt geriatrycznych [144].

W skład zespołu geriatrycznego wchodzą: lekarz o specjalizacji w dziedzinie geriatrii,

pielęgniarka, fizjoterapeuta, psycholog. Praca zespołu polega na całościowej ocenie

problemów zdrowotnych, sprawności fizycznej, psychicznej, poziomu wsparcia społecznego,

rodzinnego, sytuacji materialnej i warunków życia pacjenta geriatrycznego.

Działania te obejmują także edukację zdrowotną, zapobieganie chorobom

i niepełnosprawności.

W Niemczech istnieje rozbudowana zinstytucjonalizowana oferta opieki

nad pacjentem geriatrycznym. Rocznie w Niemczech prawie 2,2 mld Euro, Kasy Chorych

przeznaczają na leczenie rehabilitacyjne [143,145].

Jedną z najczęstszych przyczyn niepełnosprawności jak już wspomniano są choroby

narządu ruchu Wraz z wiekiem pojawiają się zmiany zwyrodnieniowe w układzie kostno-

5. Dyskusja

164

stawowo-mięśniowym i tkanki łącznej związane z chorobą zwyrodnieniową stawów

oraz w przebiegu chorób zapalnych narządu ruchu. Zmiany zachodzące w układzie ruchu

dotyczą, kości, mięśni i stawów. Postępująca degeneracja chrząstki stawowej, zmiany

w tkance podchrzęstnej wraz z tworzeniem wyrośli kostnych charakteryzują chorobę

zwyrodnieniową stawów. Choroba ta występuje u 54% osób powyżej 65. roku życia i aż

u 80% osób po 75. roku życia [194]. W następstwie zmian zwyrodnieniowych dochodzi

do zmniejszenia zakresu ruchomości oraz dolegliwości bólowych., a nawet obrzęku

i wysięku. W chorobie zwyrodnieniowej stawów biodrowych w postępowaniu leczniczym

zalecane jest stosowanie NLPZ przeciwbólowo, wczesne stosowanie fizykoterapii (zakres

ruchów i siła mięśniowa), a dla uzyskania stabilności w późniejszym okresie stosowanie

zaopatrzenia ortopedycznego (laski) [187]. Przeprowadzone badania retrospektywne

potwierdzają, że choroby układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej stanowią

główny problem zdrowotny osób starszych we wszystkich przedziałach wieku. W badaniu

retrospektywnym dotyczyły 87,6% badanej populacji (1412 osób). Najczęściej były

to choroby zwyrodnieniowe: kręgosłupa (ok. 71%) oraz stawów: kolanowych (ok. 21%),

biodrowych (ok. 17%) i zwyrodnienie wielostawowe (15%). Reumatoidalne Zapalenie

Stawów wystąpiło u 32 osób (ok. 2%) badanych. Jak podaje piśmiennictwo choroba

ta najczęściej rozwija się między 40 a 60 rokiem życia dotyczy od 0,5-2% społeczeństwa

[184]. Częściej też dotyczy kobiet, co związane jest z działaniem hormonów płciowych.

Choroba stanowi przewlekły proces zapalny zakłócający czynność stawów, który prowadzi

do niesprawności [185]. Częstotliwość występowania zmian zwyrodnieniowych stawów czyli

przewlekłej niezapalnej choroby stawów w Polsce wynosi około 20% (80% osób powyżej 75

roku życia) [285,31]. Choroba zwyrodnieniowa stawu biodrowego dotyczy 20% osób

powyżej 55. roku życia [186]. Wśród niefarmakologicznych metod leczenia choroby

zwyrodnieniowej stawów wymienia się ćwiczenia usprawniające i fizykoterapię (krioterapię,

ciepłolecznictwo, ultradźwięki, magnetoterapię i laseroterapię), leczenie sanatoryjne,

zaopatrzenie ortopedyczne [185]. Należy zwrócić uwagę na miejscowe stosowanie ciepła

i zimna celem zmniejszenia bólu i sztywności w zakresie stawów [187].W piśmiennictwie

choroba zwyrodnieniowa stawów kolanowych opisywana jest jako schorzenie występujące

bardzo często szczególnie u otyłych pacjentów, częściej u kobiet. Otyłość stanowi czynnik

ryzyka szczególnie w odniesieniu do choroby zwyrodnieniowej stawów kolanowych

i biodrowych. Problem otyłości i nadwagi jak sugerują przeprowadzone badania może być

słabo zgłaszany w poradni rehabilitacyjnej (w badaniu retrospektywnym nadwaga lub otyłość

dotyczyła 75 osób). Piśmiennictwo podaje, że u kobiet predyspozycje do wystąpienia choroby

zwyrodnieniowej stawów zwiększają się w okresie menopauzy [185]. W badaniu

retrospektywnym choroba zwyrodnieniowa stawów kolanowych występowała u 21% badanej

populacji (339 osób), natomiast zwyrodnienie stawów biodrowych (16,8%) czyli 271 osób.

Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa to zgodnie z danymi Osiński problem około 80% ludzi

dorosłych i w starszym wieku [20,190]. Są one wynikiem ograniczenia aktywności ruchowej

5. Dyskusja

165

oraz nieodpowiedniego trybu życia, co sprzyja nieprawidłowej postawie ciała. Ból przewlekły

występuje powszechnie i dotyczy około 19% (12-30%) populacji europejskich państw. 42%

przewlekłego bólu dotyczy bólu pleców, 40% bólu stawów a 20% stanowią bóle głowy i

karku. Istotne znaczenie w procesie rehabilitacji ma zmniejszenie masy ciała. W świetle

przeprowadzonych badań przez Bejer, Domka, Walicką–Cupryś w leczeniu zmian

zwyrodnieniowych skuteczna jest totalna alloplastyka oraz wczesna rehabilitacja, które

zmniejszają ból zwiększają zakres ruchu, wpływają na poprawę chodu [201]. Niestety okres

starości to często również ubytek masy mięśniowej. Wieczorkowska Tobis i Krzymińska –

Siemaszko zwracają uwagę na problem sarkopenii, który stanowi zagrożenie dla sprawności

osób starszych. Sarkopenia określana jest jako następujące wraz z wiekiem zmniejszenie

masy mięśniowej, obniżenie siły i sprawności funkcjonalnej mięśni szkieletowych [202].

Jak wskazują autorki po 60. roku życia masa mięśniowa spada średnio o 3% rocznie.

W 7 dekadzie życia dochodzi do spadku masy mięśniowej o 30-40% [203].

Częstość występowania sarkopenii wzrasta wraz z wiekiem [204] i jest jednym

z najważniejszych czynników powodujących obniżenie się wydolności tlenowej (aerobowej)

[202] U osób poniżej 70 lat sarkopenia występuje u 14-24%, jednak aż u 60% osób w wieku

80 lat [205]. Najlepszą metodą postępowania w sarkopenii jest prowadzenie ćwiczeń

fizycznych. Zwraca się uwagę na rosnące znaczenie treningu siłowego umożliwiającego

przyrost masy i siły mięśniowej [206].

W leczeniu (postępowaniu rehabilitacyjnym) istotne jest zmniejszenie lub całkowite

ustąpienie dolegliwości bólowych, poprawa zakresu ruchu w stawach, zapobieganie

deformacjom i uruchomienie mechanizmów kompensacyjnych. Główne oczekiwania

pacjentów poradni rehabilitacyjnej w badaniu prospektywnym koncentrowały się na poprawie

sprawności i zmniejszeniu dolegliwości bólowych. Niestety podobnie jak upadki wywołują

lęk przed aktywnością tak pojawienie się bólu stanowi barierę dla kinezyterapii.

Dlatego ważne jest dokładne badanie pacjenta jego stanu i możliwości dla prawidłowego

dobrania programu rehabilitacji opartego na zwiększeniu zakresu ruchu, wzmocnieniu siły

mięśniowej i stabilizacji stawów. Z zakresu fizykoterapii w tych schorzeniach zastosowanie

mają zwłaszcza laser, magnetoterapia, elektroterapia ultradźwięki. Pacjenci szczególnie

chętnie korzystają z zabiegów wodolecznictwa, które niestety często w wielu placówkach

są limitowane z uwagi na koszty zużycia wody, czas przygotowania do zabiegu.

Badania dotyczące pacjentów z przewlekłym bólem odcinka lędźwiowo-krzyżowego

kręgosłupa wskazują, że częściej niż u osób zdrowych występuje u nich nasilenie lęku

i depresji [189]. Może mieć to istotne znaczenie dla fizjoterapeuty prowadzącego

rehabilitację, którego zadaniem będzie pokonanie lęku przed bólem, który może pojawiać się

podczas ćwiczeń. Celem ćwiczeń dla pacjentów ze zmianami zwyrodnieniowymi stawów,

często występującymi w populacji osób starszych jest utrzymanie możliwie pełnego zakresu

ruchu, obniżenie bólu, wzmacnianie siły mięśniowej i zapobieganie powstawaniu przykurczy.

5. Dyskusja

166

Częstym problemem zgłaszanym w poradni rehabilitacyjnej są bóle kręgosłupa, bóle

pleców. W przedstawionym przez Stryłę i Jałowską podziale bólów krzyża według Maigne’a

można wyróżnić dla potrzeb klinicznych trzy obszary bólu: pochodzenia organicznego,

dysfunkcji nerwowych dróg bólowych oraz związanego z czynnikami ryzyka o podłożu

psycho-socjalnym [188]. Można niwelować ból pleców poprzez utrzymywanie stabilności

i ruchomości odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa. Przyczyny bólu pleców

(najczęściej odcinka lędźwiowo–krzyżowego) mogą być bardzo różne:

U ludzi starszych są to głównie trzy przyczyny:

• mechaniczne (uszkodzeniami mięśni, więzadeł, zwyrodnienie krążków, złamanie

kompresyjne i urazowe, kifozy, skoliozy etc),

• osteoporozę ( zmniejszenie jakości i gęstości kości),

− osteoporoza inwolucyjna – pierwotna postępująca waz z wiekiem, szybka utrata

masy kostnej szczególnie u kobiet po menopauzie wzrasta ryzyko złamań,

− osteoporoza starcza równomierna utrata masy kostnej dotykająca wszystkich

(najczęściej złamania szyjki kości udowej).

• inne schorzenia ogólnoustrojowe guzy, infekcje, zapalenie stawów choroby narządów

wewnętrznych tętniak aorty, choroby nerek, zapalenie gruczołu krokowego, choroby

narządów miednicy etc.

Koszty leczenia bólu pleców stanowią 52-54% wszystkich kosztów zdrowotnych.

W Wielkiej Brytanii około 12% osób niepracujących podaje ból pleców jako główną

przyczynę braku powrotu do pracy. Koszty związane z leczeniem bólu pleców wynoszą tam

(UK) rocznie 11-20,6 bilionów dolarów rocznie, dla porównania w Niemczech jest to rocznie

62 biliony dolarów [191].

U osób starszych często dochodzi do zmniejszenia masy kostnej i mięśniowej.

Przejawia się to między innymi zmniejszeniem wzrostu. U osób w wieku 80 lat dochodzi

do zmniejszenia wzrostu średnio o 5 cm [23].Ubytek tkanki kostnej jest naturalnym efektem

starzenia się, w którym, dochodzi do wzrostu tkanki tłuszczowej z jednoczesnym

zmniejszeniem się tkanki mięśniowej. Wraz z wiekiem dochodzi do usztywnienia tkanki

łącznej co wiąże się z zmniejszeniem zawartości elastyny. Struktury takie jak więzadła

i ścięgna stają się coraz słabsze, i podatne na uszkodzenia Siła mięśniowa zarówno u kobiet

jak i mężczyzn jest największa między 20 a 40. rokiem życia. Później wraz z upływem lat

i zmniejszeniem aktywności fizycznej ulega pogorszeniu ogólna sprawność organizmu, która

można jednak korygować odpowiednim treningiem poprawiającym siłę mięśni i ogólną

kondycję [187]. Do koło 20 roku życia proces kościotworzenia przeważa nad procesem

resorpcji, w procesie starzenia zmniejszeniu ulega masa kości właśnie w wyniku przewagi

resorpcji nad kościotworzeniem. W piśmiennictwie podaje się, że początek zmniejszania

rezerw czynnościowych następuje między 30. a 40. rokiem życia [156].

W Stanach Zjednoczonych zgodnie z wytycznymi WHO z 1994 (BMD mniejsze równe 2,5

5. Dyskusja

167

odch. stand. w stosunku do średniej wartości BMD (Gęstość mineralna kości) stwierdza się

u 20-30% kobiet po menopauzie. Wraz z wiekiem częstość występowania osteoporozy

wzrasta. W badaniu retrospektywnym osteoporoza dotyczyła 381 badanych.

Analiza statystyczna związku występowania choroby z płcią okazała się istotna właśnie

w odniesieniu do kobiet. Natomiast analiza występowania osteoporozy w badanej populacji

poradni rehabilitacyjnej w ostatnich latach badania wykazała tendencję wzrostową

w odniesieniu do mężczyzn. Największa masa kostna fizjologicznie występuje w wieku 20-25

lat , natomiast szybki ubytek masy kostnej występuje u kobiet w okresie menopauzy i po

ukończeniu 70 lat. W ciągu życia ubytek masy kostnej u kobiet jest większy niż u mężczyzn

[197]. Badanie retrospektywne wskazuje na ok. 23,8% występowanie osteoporozy u osób

w wieku 60 lat i więcej (u 346 kobiet i u 35 mężczyzn). Zarówno płeć jak i wiek okazały się

istotne statystycznie. Średnio osoby z osteoporozą były starsze 2 lata od osób bez rozpoznanej

choroby. Dzięki ćwiczeniom fizycznym zwiększa się wytrzymałość kości, siła mięśniowa,

ruchomość stawów, równowaga, co przyczynia się do zmniejszenia ryzyka upadków

i złamań. Należy zwrócić uwagę również na rolę stylu życia, gdzie prawidłowa dieta oraz

odpowiednio dobrany wysiłek skutecznie zapobiegają złamaniom. Ćwiczenia fizyczne

poprzez zastosowanie słabego nacisku na kość stymulują jej przebudowę, zwiększeniu ulega

siła mięśni szkieletowych i równowaga. Zaleca się stosowanie u pacjentów ćwiczeń

z obciążeniem [196].

Według Wawrzyniak i Horst–Sikorskiej z każdą dekadą po 65r. ż. ryzyko złamania

zwiększa się dwukrotnie [197]. Najczęściej złamania dotyczą kości promieniowej, kręgów

oraz szyjki kości udowej. W Polsce odnotowuje się rocznie około 30 tys. złamań szyjki kości

udowej. Jest to złamanie, które w pierwszym roku po zdarzeniu odpowiada za 20%

śmiertelność [198]. Jedną z głównych przyczyn śmierci u osób starszych są złamania biodra

(szyjki kości udowej) w następstwie upadków [199]. Z przeprowadzonych badań na świecie

wynika, że ryzyko złamania stawu biodrowego wzrasta 30-ktotnie u osób między 50. a 80.

rokiem życia [196]. Programy fizjoterapeutyczne dotyczące zapobiegania osteoporozie mają

na celu utrzymanie masy kostnej lub zmniejszenie ryzyka upadków [200]. Złamania

kończyny dolnej w badaniu retrospektywnym dotyczyły 95 osób (5,9%) badanych, złamania

kończyny górnej 82 osób (5%).

W badaniu retrospektywnym choroby układu kostno-stawowego, mięśniowego

i tkanki łącznej dotyczyły ponad 87% (1412 osób), a urazy (następstwa urazów) wskazano

u 18% (292 osób) badanych. Powyższe zaburzenia stanowią poważne zagrożenie upadkiem.

Jak wskazuje piśmiennictwo ryzyko upadków wraz z wiekiem wzrasta, choć oczywiście

zdarzają się one w każdym wieku [210]. Za ponad połowę wypadkowych interwencji,

hospitalizacji i śmierci wśród osób po 65 roku życia odpowiadają upadki [211]. Wiek 65 lat

i więcej stanowi duże ryzyko zagrożenia hospitalizacją z powodu urazu mózgu w wyniku

upadku. W 2010 roku łącznie z powodu upadków zmarło 3755 osób [17]. Upadki dotyczą co

trzeciej osoby po 65 roku życia i co drugiej po 80 roku życia [213, 214]. W ciągu roku

5. Dyskusja

168

przeciętnie 23% osób po 65 roku życia doświadcza upadku, częściej u kobiet [17]. Upadki

stwierdza się u 45% rezydentów domów opieki [215]. Jak wskazują badania Żak

przeprowadzone na 41 osobach w wieku 75-93 lata program rehabilitacji istotnie poprawia

możliwość podnoszenia się po upadku, co jest szczególnie istotne dla osób starszych [216].

Program rehabilitacji oparty był na kinezyterapii indywidualnej 2 razy w tygodniu

po 30 minut przez 3 miesiące. W piśmiennictwie zwraca się uwagę na korzystny wpływ

ćwiczeń w zmniejszeniu upadków, lęku przed nimi a także obniżenie podwyższonego

ciśnienia krwi [182]. Korzystny wpływ rehabilitacji w zmniejszaniu ryzyka upadków

wskazują także badania Campbell, czy Tinetti [216]. Zmiany dotyczące układu nerwowego w

procesie starzenia w tym zmniejszenie czucia obwodowego i czucia głębokiego sprzyjają

upadkom [148]. Niestety, w województwie wielkopolskim upadki stanowią większe

zagrożenie niż wypadki drogowe [17]. Około 8% osób po 70. roku życia wymaga pomocy

medycznej z uwagi na urazy będące skutkiem upadków, a 30-40% z nich wymaga dalszej

hospitalizacji. W Stanach Zjednoczonych szacuje się, że koszty związane ze złamaniem

w obrębie bioder w roku 2040 wzrosną stukrotnie [210]. W konsekwencji 5-6% upadków

dochodzi do złamań. W wyniku upadków dochodzi do około 100% złamań przedramienia,

90% złamań kości udowej i 25% złamań kręgosłupa. Upadki dotyczą 45% pensjonariuszy

domów opieki i 20% pacjentów szpitali [217, 218]. Upadek określany jest jako nagła,

niezamierzona zmiana pozycji związana z utratą równowagi podczas chodzenia lub innej

czynności, gdy osoba znajduje się podłodze, ziemi, lub innej niskiej powierzchni [218].

Wyniki badania Polsenior wskazują, że 5% upadków u osób starszych związanych było

z sytuacjami potencjalnie niebezpiecznymi (np.: wchodzenie na drabinę). Najczęściej do

upadku dochodziło w czasie czynności chodzenie (2/3 upadków) i wstawanie lub siadanie

(ok. 27%) [219]. Upadki u osób starszych często następują gdy dwie czynności wykonywane

są jednocześnie np. chodzenie i rozmawianie. Do upadku dochodzi podczas wykonywania

dwóch czynności w tym samym czasie (ang. dual task) [220]. Upadki są nie tylko

konsekwencją indywidualnych czynników wewnętrznych i zewnętrznych. Do czynników

wewnętrznych należą; zawroty głowy, zaburzenia równowagi, zaburzenia kognitywne,

zaburzenia wzroku, zaburzenia rytmu serca, omdlenia, nietrzymanie moczu, ale przede

wszystkim osłabienie mięśni kończyn dolnych. Stąd istotnego znaczenia w rehabilitacji osób

starszych nabierają ćwiczenia wzmacniające mięśnie kończyn dolnych oraz poprawiające

równowagę. Wśród czynników zewnętrznych należy wymienić takie bariery jak podwijające

się dywany, śliskie powierzchnie (płytki) wysokie progi, nieprawidłowe obuwie, czy brak

poręczy i uchwytów umożliwiających przytrzymanie się. Upadki, to piąta co do częstości

przyczyna zgonów u osób po 75 roku życia [217]. W Wielkopolsce występuje najwyższy

standaryzowany współczynnik umieralności z powodu upadków (12,4%). Dane dotyczące

umieralności i zagrożenia życia z powodu upadków są wyższe w Polsce niż średnio w Unii

Europejskiej [17]. Upadki, jak i ich konsekwencje zdrowotne stanowią wyzwanie dla zdrowia

publicznego krajów rozwiniętych. Niestety w wyniku upadków dochodzi często do tzw.

5. Dyskusja

169

zespołu poupadkowego (post-fall syndrome) czyli lęku przed aktywnością i wychodzeniem

z domu, co prowadzi do pogłębienia zmian funkcjonalnych i izolacji społecznej. Częstość

tego zespołu u osób, które doznały upadku wynosi od 10-20% [146]. Jak wskazuje

piśmiennictwo upadki trzykrotnie częściej dotyczą kobiet, a po 80 roku życia upadek w ciągu

roku jest udziałem co drugiej osoby [217]. Prowadzone badania na świecie (Milat 2011)

wskazują, że od 20-30% osób starszych doznało upadku przynajmniej raz w roku [221].

W Polsce upadki dotyczą 20% starszych osób [222]. Jak wynika z piśmiennictwa już trwający

trzy miesiące regularny trening siłowy przyczynia się do wzrostu siły mięśniowej starszych

osób [205]. U osób z chorobami narządu ruchu zaleca się wykonywanie ćwiczeń czynno-

biernych, czynnych, ogólnousprawniających, ćwiczeń w UGUL, ćwiczeń na cykloergometrze,

a także korzystanie z kul łokciowych, balkoników w celu odciążenia stawów [223].

Narodowe Centrum Statystyki urazów rdzenia kręgowego w Stanach Zjednoczonych

odnotowuje rosnące przypadki wystąpienia w/w choroby wśród osób powyżej 60- tego roku

życia [16]. Z przeprowadzonych badań pacjentów szpitala w Waszyngtonie dotyczących

porównania usług między młodymi i starszymi pacjentami po urazie rdzenia kręgowego

wynika, że grupa pacjentów w wieku 60 lat i więcej charakteryzuje się najwyższą częstością

występowania chorób. Urazy rdzenia kręgowego były w tej grupie przede wszystkim

wynikiem upadków. Grupę tych pacjentów charakteryzował dłuższy pobyt rehabilitacyjny.

Starsi pacjenci otrzymywali mniej rehabilitacji niż młodzi i spędzali czas głównie na terapii

zajęciowej, a mniej na aktywnościach związanych z samoopieką w czasie rehabilitacji

w przychodni. W grupie pacjentów w wieku 60 lat i więcej, 80% po wypisie ze szpitala

wróciło do domów, pozostali do domów opieki [15, 212].

Powyższe informacje wskazują na zasadność prowadzenia rehabilitacji

już z początkiem szóstej dekady życia.

Na konieczność różnicowania zbiorowości osób starszych ze względu na wiek

wskazują zarówno podziały starości jak i piśmiennictwo [39]. W piśmiennictwie osoby

w wieku 60-69 lat w Polsce uważane są za szczególnie obciążone chorobami.

Większość chorób układu krążenia występuje u osób w wieku 50-59 lat i 60-69 lat

(nadciśnienie, choroba niedokrwienna serca, choroby naczyń mózgowych, miażdżyca) [43].

Wśród innych problemów zdrowotnych wieku podeszłego wymienia się: choroby

nowotworowe, choroby układu trawiennego oraz choroby narządu ruchu: (choroby stawów),

choroby narządów zmysłów. Ponadto w wieku 60-69 lat najczęściej zgłaszane są choroby

układu oddechowego w tym również nowotwory tego układu, częściej też w tym wieku

występują choroby układu moczowego, niż u starszych. W przeprowadzonym badaniu

retrospektywnym najbardziej obciążonym chorobami był przedział wieku 70-74 lata.

Była to grupa wieku najliczniej reprezentowana w badaniu retrospektywnym. W tym wieku

najczęściej u pacjentów występowały urazy, choroby układu kostno-stawowo mięśniowego

i tkanki łącznej, choroby układu krążenia, cukrzyca, choroby nowotworowe. Choroby układu

nerwowego i trawiennego najliczniej występowały w grupie wieku 60-64 lata. Zwraca uwagę,

5. Dyskusja

170

związek chorób układu nerwowego z chorobami układu krążenia i chorobami układu

trawiennego jako chorobami współistniejącymi.

Poza chorobami układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej, oraz

urazami, zasadniczym schorzeniem osób leczonych w poradni rehabilitacyjnej były choroby

układu nerwowego. Proces starzenia się społeczeństwa prowadzi również do wzrostu liczby

osób z patologicznymi poznawczymi zmianami związanymi z wiekiem. Wraz z wiekiem

dochodzi do zmniejszenia zdolności poznawczych, zmiany te następują wraz z redukcją

przepływu krwi przez mózg [169]. U osób starszych zachodzą zmiany w obrębie zdolności

psychomotorycznych, procesu zapamiętywania, uczenia się, myślenia i rozwiązywania

problemów oraz emocji i motywacji [56]. Jednak aktywność fizyczna u starszych osób

wywiera pozytywny wpływ na funkcjonowanie poznawcze w zakresie pamięci wzrokowo-

przestrzennej, giętkości poznawczej oraz zdolności skupiania uwagi [260]. Aktualnie coraz

bardziej wydłuża się wiek do którego istnieje obowiązek świadczenia pracy, a co za tym idzie

sprostania obciążeniom takim jak presja czasu, konieczność szybkiego dostosowania

się do zmian [261]. W piśmiennictwie dotyczącym terapii zaburzeń psychicznych stosuje się

między innymi terapię usprawniania poznawczego (rehabilitacja poznawcza, trening

poznawczy), skuteczną w poprawie funkcji poznawczych w rehabilitacji osób

z uszkodzeniami mózgu [262]. U pacjentów z nawracającą depresją rekomenduje się

w Wielkiej Brytanii terapię poznawczą opartą na uważności (mindfullness) [262].

Utrata funkcji poznawczych związana z tworzeniem się w obrębie kory mózgowej znacznej

ilości blaszek beta– amyloidu i kłębków neurofibrylarnych określana jest jako choroba

Alzheimera. Z danych dotyczących Stanów Zjednoczonych wynika, że około 1% osób

w wieku 60 lat i 30% osiemdziesięciopięciolatków dotyka otępienie, a choroba Alzheimera

wśród populacji osób 60 lat i więcej dotyczy ponad 60% przypadków [286].

Bardziej narażone na wystąpienie tej choroby są kobiety, choć analiza statystyczna w badaniu

retrospektywnym autora nie wykazała takiej zależności, odnotowano tylko dwa przypadki tej

choroby u mężczyzn w wieku 74 i 80 lat. Może to jednak świadczyć o niedostosowaniu

poradni rehabilitacyjnej dla takich osób, lub problemem z niską zgłaszalnością pacjentów

obarczonych takim schorzeniem. W Polsce w całej populacji choroba Alzheimera dotyczy

około 10%, powyżej 85 roku życia stanowi już ponad 20% [20]. Otępienie (demencja) to

zespół objawów wywołanych chorobą mózgu, charakteryzuje się postępującym pogorszeniem

czynności intelektualnych, które utrudniają a nawet uniemożliwiają funkcjonowanie

społeczne. Otępienie nie jest normalnym procesem starzenia się organizmu. Otępienie

prowadzi do zaburzeń funkcji poznawczych i postępującej utraty samodzielności, dochodzi

również do zaniku przeżyć emocjonalnych. Otępienie jest główną przyczyną

niepełnosprawności fizycznej. Częstość występowania otępienia wzrasta z wiekiem. Choroba

dotyczy 1% osób po 65. roku życia i aż 40% osób po 90-tym roku życia. Najczęstszą

przyczynę otępienia stanowi choroba Alzheimera [263]. Szacuje się, że w Polsce osoby

z otępieniem to liczba około 400 tysięcy osób, z czego choroba Alzheimera stanowi 150

5. Dyskusja

171

tysięcy [161]. Według badań Stanów Zjednoczonych i Europy w populacji osób powyżej 65

roku życia częstość występowania otępień określa się na 3,6% (badania francuskie), choć inne

badania (holenderskie) wskazują 23%. Choroba Alzheimera odpowiedzialna jest za około

50-77% wszystkich rozpoznanych demencji [263]. Uważa się, że po 65 roku życia, co pięć

lat częstość występowania demencji ulega podwojeniu [264]. Według Koziarskiej–

Rościszewskiej demencja dotyka od 8 do 10% osób po 65. roku życia, a u osób 80-85 roku

życia wzrasta do 50% [265]. Piśmiennictwo wskazuje również, że co 5 lat ulega podwojeniu

zachorowalność z powodu zespołów otępiennych u pacjentów powyżej 60. roku życia [286].

Uważa się, że regularnie prowadzona profilaktycznie rehabilitacja istotnie wpływa na

zmniejszenie rozwoju chorób otępiennych w tym Alzheimera [238]. Warto zwrócić uwagę,

że wiek nie jest utożsamiany, jako jedyny czynnik predysponujący do wystąpienia tego

rodzaju zaburzeń, a istotne wydaje się wcześniejsze występowanie tej choroby w rodzinie.

Za czynnik ryzyka choroby Alzheimera uznaje się wiek i płeć (kobiety częściej chorują),

krótka edukacja. Najbardziej predysponująca jest jednak obecność genu apolipoproteiny E

[263]. Istnieją choroby, które występują głównie u osób starszych np. złamanie kości udowej,

choroba Parkinsona, polimialgia reumatyczna. Częściej u osób starszych występują także

choroby układu sercowo-naczyniowego, nowotwory złośliwe, gruźlica. Ryzyko zachorowania

na chorobę Parkinsona wzrasta z wiekiem. Przyjmuje się, że w Polsce na tę chorobę cierpi

około 55 tyś osób [20]. W badaniu retrospektywnym choroba Parkinsona wystąpiła u 20 osób

w tym 18 kobiet i 2 mężczyzn (1,2% badanych). W trzech przypadkach dotyczyła osób

w grupie wieku 60-64 lata, pozostałe osoby były starsze. W tej chorobie pojawiają się takie

problemy jak, deficyty ruchowe, trudność w inicjacji ruchu, sztywność drżenia.

Głównym celem postępowania rehabilitacyjnego jest utrzymanie sprawności ogólnej, siły

mięśniowej i prawidłowej postawy ciała. Rehabilitacja powinna być ukierunkowana

na czynności życia codziennego. Rehabilitacja ma w tych przypadkach umożliwi ć pacjentowi

jak najdłużej samodzielnie funkcjonować. W badaniu Polsenior na 5695 osobach

w przedziałach wieku 55-59 lat oraz 65 i więcej u 132 osób (2,3%) stwierdzono

występowanie tej choroby. Według tego badania choroba Parkinsona występowała

statystycznie częściej u osób po 65. roku życia w porównaniu z osobami z przedpola starości

(wiek 55-59 lat). Najczęściej dotyczyła osób w wieku 75-79 lat i 85-89 lat [266]. Warto

zaznaczyć, że wśród wytycznych Ministra Zdrowia i Prezesa NFZ dotyczących rehabilitacji

leczniczej udzielanej w warunkach domowych wystąpienie tej choroby uprawnia do

korzystania z rehabilitacji w domu.

Najczęstszymi chorobami układu nerwowego w badaniu retrospektywnym były

zespoły porażenne. Wystąpiły one u 127 osób częściej mężczyzn niż kobiet. Analiza

statystyczna wykazała istotność w odniesieniu do mężczyzn i brak istotności w odniesieniu

do wieku badanych. Schorzenia te związane były z występowaniem choroby

współwystępującej układu krążenia. W przypadku chorób neurologicznych u osób starszych

stosuje się ćwiczenia bierne porażonych kończyn, które wykonywane są 1-2 razy dziennie

5. Dyskusja

172

przez około 10-15 minut. Powtarzany ruch jest najlepszym sposobem reedukacji

i automatyzacji w układzie nerwowo-mięśniowym [223]. Warto podkreślić również

szczególne znaczenie sprawności manualnej dla osób starszych, która determinuje

niepełnosprawność w związku z niemożnością wykonywania prostych czynności życia

codziennego (takich, jak: spożywanie posiłków, ubieranie się, higiena osobista). U chorych ze

stwardnieniem rozsianym często występuje zespół przewlekłego zmęczenia i koreluje ze

stanem rodzinnym i możliwościami wykonywania czynności dnia codziennego, nie jest

jednak związany z płcią [276].

Jedną z niepokojących chorób jest depresja jako zaburzenie psychiczne z objawami

w postaci zmian emocjonalnych, poznawczych, motywacyjnych, somatycznych. Depresja nie

jest naturalnym elementem starzenia się. Depresja jest chorobą związaną ze zmianami

nastroju, napędu, emocji. Ocenia się, że depresja występuje u 15-20% populacji osób po

65 roku życia [265]. Mężczyźni rzadziej przyznają się do depresji niż kobiety i rzadziej jest

ona u nich diagnozowana (rozpoznawana) [278]. Istnieje wiele badań z ostatnich 13 lat

potwierdzających zależność między depresją (18-23%) a chorobą niedokrwienną serca.

Szczyt zachorowalności na depresję dotyczy osób w wieku 80 lat [278]. Jak podaje Gostyński

po 40. roku życia współczynniki chorobowości dla depresji ulegają zmniejszeniu [146].

Depresja stwierdzona była w badaniu retrospektywnym u 16 osób ok. 1% badanych.

Badania wskazują na rolę aktywności fizycznej w zmniejszaniu objawów depresji

i opóźnianiu procesu pogarszania się funkcji poznawczych osób po 65. roku życia [286].

W piśmiennictwie opisywane są przykłady korzystnego wpływu treningu fizycznego

na funkcje poznawcze u ludzi. Wskazuje się głównie na korzyści dotyczące ćwiczeń

aerobowych takich jak chodzenie, bieganie, jazda na rowerze i pływanie. Zarówno badania

retrospektywne jak i prospektywne z piśmiennictwa sugerują związek pomiędzy zdolnością

poznawczą a poziomem wysiłku fizycznego osób starszych [168,169]. Styl życia oparty

na rosnącej aktywności fizycznej może ograniczać, spowalniać zmniejszenie neuro-

poznawczych funkcji zarówno mężczyzn, jak i kobiet [170]. Badanie WOBASZ

przeprowadzone w Polsce wykazało, że w czasie wolnym od pracy i nauki aż 35% populacji

nie wykonuje żadnych ćwiczeń fizycznych (trwających minimum 30 minut dziennie) [52].

Problem ten w większym stopniu dotyczy kobiet niż mężczyzn, a znaczącym czynnikiem

ryzyka był wiek. Najczęściej brak aktywności fizycznej dotyczył osób w wieku powyżej

65 lat.

Zaburzenia psychiatryczne wśród osób powyżej 65. roku życia występują u około

12-16%, prognozuje się, że do 2030 roku liczba ta ulegnie podwojeniu [275].

W obu przeprowadzonych badaniach choroby te nie były odnotowane przez lekarzy

i zgłaszane przez pacjentów.

Starszy wiek dodatkowo obciążają problemy z prawidłowym funkcjonowaniem

narządu zmysłów. U osób w starszym wieku jak wskazują autorzy Berger, Burkard często

występują zaburzenia słuchu, jak i zaburzenia równowagi [199]. Często występują też

5. Dyskusja

173

problemy ze wzrokiem. Wraz z wiekiem dochodzi do zmniejszenia masy ciała poprzez

zmniejszenie masy mięśniowej, pogorszenia słuchu, wzroku i węchu. Zmysł węchu ulega

nagłemu pogorszeniu po 50. roku życia [23]. W krajach rozwiniętych zwyrodnienie plamki

związane z wiekiem stanowi najczęstszą przyczynę ślepoty ludzi po 50 roku życia [207, 208].

Choroby oczu w badaniu retrospektywnym dotyczyły 2,4% (38 osób) badanych w tym zaćma

u 9 osób, a jaskra u 12 osób a choroby ucha około 1% badanych. W badaniu Polsenior

zaburzenia wzroku zostały stwierdzone u 50%, a zaburzenia słuchu u 30% osób po 65. roku

życia [209]. Badanie prospektywne wskazało także na problemy związane z wiekiem głównie

z zapamiętywaniem (53 osoby) i poruszaniem się (85 osób).

W Polsce w porównaniu z innymi mieszkańcami UE długość dalszego życia dorosłych

osób jest mniejsza. Związane jest to z większym zagrożeniem chorobami, które stanowią

główną przyczynę zgonów. Nadumieralność dotyczy szczególnie populacji w wieku 25-64

lata. W przypadku mężczyzn umieralność w tej grupie wieku jest aż dwukrotnie wyższa.

Dotyczy to przede wszystkim zgonów z powodu chorób układu krążenia, ale również chorób

układu trawiennego [52].

W Wielkopolsce w 2011r. w podstawowej opiece zdrowotnej najczęściej

występującymi chorobami były: choroby układu krążenia, choroby układu mięśniowo –

kostnego, trawiennego, choroby układu nerwowego, a także cukrzyca [10].

Dane te odpowiadają przeprowadzonym przez autora badaniom.

Badania Framingham Heart Study udowodniły znaczący wpływ nadciśnienia

tętniczego na ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych na ich podstawie w Stanach

Zjednoczonych oparto twierdzenie, że niedobór aktywności fizycznej ma negatywny wpływ

na kondycję zdrowotną człowieka [178]. Z układem krążenia osób starszych związany

jest problem miażdżycy tętnic kończyn dolnych, objawiający się bólem kończyn dolnych

w czasie chodu wywołany niedokrwieniem tzw. chromanie przestankowe. Postępowanie

fizjoterapeutyczne w miażdżycy opiera się na regularnej aktywności ruchowej. Zaleca się

marsz, jazdę na rowerze, ćwiczenia kończyn dolnych. W Niemczech istnieje rozbudowany

system rehabilitacji kardiologicznej. Rehabilitacja rozpoczyna się już w czasie pobytu

w szpitalu ostrej fazie (I faza rehabilitacji) jako tzw. wczesna mobilizacja (Frühmobilisation).

Druga faza rehabilitacji to specjalnie przygotowana rehabilitacja stacjonarna lub

ambulatoryjna. Kolejna trzecia faza rehabilitacji prowadzona jest przez całe życie pacjenta

jako profilaktyczna opieka lekarska, w miejscu zamieszkania pacjenta. Poza tym oferowane

są oczywiście ambulatoryjne programy intensywnej opieki dla pacjentów po zawale serca,

operacji serca z innymi chorobami układu krążenia [235,236]. Głównym celem rehabilitacji

kardiologicznej jest poprawa jakości życia pacjentów poprzez redukcję dolegliwości

(obciążeń) poprawa fizycznego funkcjonowania, stabilizacja psychiczna.

Chorobom układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej jako

zasadniczemu rozpoznaniu w poradni rehabilitacyjnej niezwykle często towarzyszą choroby

układu krążenia. W Polsce choroby układu krążenia stanowią główną przyczynę zgonów

5. Dyskusja

174

mimo, iż na przestrzeni 10 lat (2000-2010) liczba zgonów z tej przyczyny na100 tys. ludności

spadła z 458,5 na 451,8.tys. Wśród tych chorób niepokojący jest wzrost liczby zgonów

(w podanym okresie) z powodu choroby nadciśnieniowej oraz miażdżycy. Pozytywna zmiana

– zmniejszenie liczby zgonów obserwowane jest w tej kategorii przyczyn w odniesieniu

do choroby niedokrwiennej serca (145,3 tys. w 2000r. na 119,0 tys. w 2010r./ na 100 tys.

ludności) [4]. Od 1991 roku w Polsce obserwowany jest spadek umieralności z powodu

choroby wieńcowej. To właśnie w dużym stopniu spadkowi umieralności z powodu chorób

układu krążenia przypisuje się wzrost długości trwania życia w Polsce [52].

Analiza umieralności w Polsce w latach 1995-2006 w odniesieniu do rożnych przedziałów

wieku przeprowadzona przez Mlekodaja i Krasuckiego w odniesieniu do chorób serca

ujawniła spadek umieralności w najmłodszych grupach wieku, a w odniesieniu do chorób

układu krążenia uzyskano niemal 30% spadek umieralności w populacji do 80. roku życia.

Związane jest to z wcześniejszym prowadzeniem programu profilaktyki kardiologicznej

[224]. W przypadku nowotworów w w/w okresie obserwowany był spadek umieralności

w populacji osób do 60. roku życia i jednocześnie wzrost umieralności z tej przyczyny wśród

ludności powyżej 60. roku życia [224]. Przedwczesna umieralność z powodu chorób układu

krążenia jest w Polsce dwa razy wyższa niż w krajach Europy Zachodniej.

Jest to spowodowane głównie sposobem odżywiania i paleniem [52].

W 2010 roku w Polsce w opiece stacjonarnej leczono ponad 3 tys. mężczyzn i ponad

1,7 tys. kobiet (głównie z powodu chorób układu krążenia) [17]. W badaniu retrospektywnym

choroby układu krążenia stwierdzono u 467 osób (około 29% badanych). Szczególnie wysoki

udział dotyczył choroby nadciśnieniowej, choroby niedokrwiennej serca oraz chorób naczyń

mózgowych stanowiących poważny problem zdrowotny wymagający rehabilitacji.

Wśród chorób układu krążenia szczególnie niebezpieczna jest choroba niedokrwienna serca,

a także proces związany ze starzeniem się ścian naczyń krwionośnych i tworzeniem blaszki

miażdżycowej. Główne czynniki ryzyka tej choroby u osób po 65. roku życia to nadciśnienie

tętnicze, palenie tytoniu, hipercholesterolemia, cukrzyca oraz otyłość [60].

Jednymi z najnowszych, przeprowadzonych badań w Polsce dotyczących rozpowszechnienia

wybranych czynników ryzyka chorób serowo- naczyniowych był projekt NATPOL 2001 oraz

POLSENIOR (2007-2011) [228]. Najważniejsze programy profilaktyczne dedykowane

chorobom układu krążenia w Polsce, to: badania NATPOL (1994,1997,2002), WOBASZ

oraz POLKARD. Polska uczestniczy również w programie CINDI WHO, wcześniej WHO

MONICA (Pol- MONICA(1983-1994) i Pol-MONICA Bis (2001) [229].

Jak wskazują badania przeprowadzone na dwudziestokilkuletnich sportowcach

intensywna aktywność fizyczna ma znaczenie dla profilaktyki miażdżycy [230]. Częstość

występowania choroby niedokrwiennej serca wzrasta wraz z wiekiem, co jest szczególnie

niepokojące w kontekście prognozy, że do 2035r. liczba ludności powyżej 65. roku życia

wyniesie ponad 25% populacji europejskiej. W podeszłym wieku choroba niedokrwienna

serca stanowi najczęstszą przyczynę zgonu, może mieć postać przewlekłej choroby

5. Dyskusja

175

niedokrwiennej serca, dusznicy bolesnej, zawału mięśnia sercowego, nagłej śmierci sercowej

[231]. Choroba niedokrwienna serca odpowiada za 33% zgonów u osób w wieku 65 lat

i więcej [232]. W badaniu retrospektywnym wykazano (przewlekłą chorobę niedokrwienną

serca u 34 osób (2,1%) badanej populacji osób powyżej 60. roku życia, a miażdżycę

u 75 osób (4,7%). Poważnym problemem jest niewydolność mięśnia sercowego czyli

upośledzenie funkcji serca jako pompy, objawiający się zmniejszonym przepływem krwi

w tkankach w stosunku do potrzeb. Częstość występowania niewydolności serca niezależnie

od płci wzrasta z wiekiem. W populacji osób po 80. roku życia wynosi około 10%. Badania

Rywika wskazują, że niewydolność serca u osób po 65. roku życia w populacji polskiej

dotyczy 53% i stanowi podstawową przyczynę ich hospitalizacji [233]. Objawy choroby

niedokrwiennej serca dotyczą około 30% osób w wieku podeszłym [150].

Nadciśnienie tętnicze to częsty problem dotyczący osób starszych. W Polsce

nadciśnienie tętnicze to problem ponad 8 mln (ok.9 mln) osób w tym około 30% dorosłych

Polaków, w populacji osób po 70. roku życia to około 70%. Choć w piśmiennictwie podaje

się również liczbę 10,5 miliona w odniesieniu do osób chorych na nadciśnienie tętnicze,

z czego połowa populacji osób powyżej 59. roku życia [237]. Badanie NATPOL III

wykazało, że nadciśnienie tętnicze dotyczy 30% osób, a w populacji osób powyżej 65. roku

życia prawie 60%. U 2/3 chorych w starszym wieku stwierdza się izolowane nadciśnienie

skurczowe. Nadciśnienie skurczowo – rozkurczowe dotyczy około 30% osób starszych,

a izolowane ciśnienie rozkurczowe zaledwie 2-5% [238]. Częstość nadciśnienia tętniczego

w Polsce w populacji badania WOBASZ wyniosła 36%. Dla porównania w Europie (Niemcy

55%, Anglia 42%, Włochy 38%). Wynik WOBASZ był wyższy niż w badaniu NATPOL

PLUS z 2002r., gdzie częstość nadciśnienia tętniczego w Polsce określono na 30%.

Warto podkreślić, że badanie WOBASZ wskazało na rzadsze występowanie nadciśnienia

tętniczego u kobiet. Niestety województwo wielkopolskie charakteryzuje najwyższa częstość

występowania nadciśnienia tętniczego u mężczyzn (około 50%), u kobiet 38% ,co oznacza

drugie miejsce pod względem częstości występowania nadciśnienia tętniczego w Polsce.

Najrzadziej problem ten występuje w woj. lubelskim. W najwyższych w województwie

wielkopolskim na tle kraju odsetkach osób z nadciśnieniem tętniczym odzwierciedlenie

znajduje problem otyłości, nadwagi i zespołu metabolicznego [239]. Jak wskazują

wspomniane badania epidemiologiczne w Polsce nadciśnienie jest częstsze u obydwu płci

w starszych grupach wieku [240]. W badaniu retrospektywnym nadciśnienie tętnicze

dotyczyło 174 osób (10,8%) badanej populacji osób po 60. roku życia 121 kobiet

i 53 mężczyzn. Zmiany patologiczne w naczyniach w perspektywie czasowej u obu płci

prowadzą do wzrostu ciśnienia skurczowego krwi. Ciśnienie rozkurczowe rośnie do 5. dekady

życia, po czym ulega obniżeniu. Największą częstość występowania nadciśnienia tętniczego

w badaniu PolSenior odnotowano w przedziale wieku 70-74 lata [30]. W Stanach

Zjednoczonych nadciśnienie tętnicze dotyczy 60-80% populacji. W Polsce na tle Europy

obserwuje się wyższe współczynniki hospitalizacji z powodu nadciśnienia tętniczego

5. Dyskusja

176

w prawie wszystkich grupach wieku [17]. Ryzyko następstw z powodu wystąpienia

nadciśnienia tętniczego rośnie wraz z wiekiem, np. ryzyko choroby wieńcowej u starszej

osoby wzrasta trzykrotnie [238]. Brak aktywności fizycznej, nieodpowiednia dieta z małą

ilością potasu i dużym spożyciem soli, nadwaga i otyłość, cukrzyca, palenie tytoniu, alkohol

i stres stanowią czynniki ryzyka powstania nadciśnienia tętniczego. Nadciśnienie tętnicze

to również wynik usztywniania się naczyń, starzenia co sprawia, że w sposób ciągły rośnie

ciśnienie skurczowe, a ciśnienie rozkurczowe rośnie od około 60. roku życia [30].

Wzrost ciśnienia skurczowego i spadek ciśnienia rozkurczowego zarówno u zdrowych osób

jak i osób z nadciśnieniem doprowadza do zwiększenia ciśnienia tętna, a to stanowi czynnik

ryzyka dla chorób układu sercowo-naczyniowego [241]. Nadciśnienie tętnicze to samodzielny

czynnik ryzyka choroby niedokrwiennej serca [37]. Nadciśnienie tętnicze przyspiesza rozwój

niewydolności nerek, której ryzyko wystąpienia u osób powyżej 75. roku życia ulega

podwojeniu [30]. Nadciśnienie u starszych osób stanowi czynnik ryzyka naczyniowo-

mózgowego i odpowiada za 77% udarów niedokrwiennych. Jest to również czynnik

przyspieszający rozwój miażdżycy naczyń, a u osób do 69. roku życia podwajającym ryzyko

choroby niedokrwiennej serca [30].

Możliwości zapobiegania i leczenia nadciśnienia tętniczego należy koncentrować

na modyfikacji stylu życia poprzez zmianę diety na niskotłuszczową, małosolną (do 5g

chlorku sodu dziennie), redukcję wagi, ograniczenie palenia tytoniu a przede wszystkim

prowadzenie aktywnego trybu życia i wykonywania regularnych ćwiczeń fizycznych.

Preferowane są spacery, ergometr stacjonarny, ćwiczenia w wodzie a także wzmożony

wysiłek fizyczny: jazda na rowerze, na nartach, jogging, tenis. Trening fizyczny obniża

ciśnienie skurczowe i rozkurczowe w spoczynku i w czasie wysiłku [30].

Leczenie uzdrowiskowe poprzez zabiegi rehabilitacyjne i systematyczny codzienny plan

rehabilitacji korzystnie wpływa na obniżenie ciśnienia u osób z rozpoznanym nadciśnieniem

[302]. Należy pamiętać, że ćwiczenia mogą być prowadzone tylko przy uwzględnieniu wieku

pacjenta, przebytych chorób, ogólnej kondycji zdrowotnej i możliwości indywidualnych.

Dla pacjentów w wieku podeszłym niebezpieczna jest również hipotonia ortostatyczna

(obniżenie ciśnienia tętniczego krwi związanego z pozycją ciała), która dotyczy ponad 20%

pacjentów powyżej 65. roku życia [242, 243].

W ramach procedur fizjoterapeutycznych i rehabilitacyjnych zespołowego podejścia

geriatrycznego dokonuje się między innymi: oceny stanu funkcjonalnego, oceny zagrożenia

upadkiem oraz oceny hipotonii ortostatycznej [144]. Stanowi to podstawę dla planowania

postępowania fizjoterapeutycznego zabiegów, zaopatrzenia ortopedycznego jak i edukacji.

Istnieje możliwość wystąpienia u osób starszych hipotonii ortostatycznej z podwyższonymi

wartościami ciśnienia rozkurczowego pozycji leżącej i siedzącej. Częstość hipotensji

ortostatycznej u osób po 65. roku życia wynosi kilkanaście procent i wzrasta z wiekiem.

U starszych osób może dochodzić również do hipotonii poposiłkowej, kiedy po spożyciu

posiłku następuje spadek ciśnienia, co stanowi niezależny czynnik ryzyka śmiertelności

5. Dyskusja

177

z powodu chorób sercowo-naczyniowych [238]. U wszystkich ras obserwuje się najwyższe

wartości ciśnienia rozkurczowego około 50-go roku życia, ciśnienie rozkurczowe jednak

ściśle koreluje z wiekiem (waz z nim rośnie) [241]. Choroby układu krążenia są najbardziej

powszechną przyczyną śmierci wśród kobiet. Aż 82% wszystkich chorób układu krążenia

dotyczy kobiet po 75 roku życia [244]. W piśmiennictwie przedmiotu zwraca się szczególną

uwagę na redukcję czynników ryzyka takich jak : palenie papierosów, zła dieta, cukrzyca,

otyłość brak aktywności fizycznej już u kobiet w młodszym wieku (we wcześniejszych fazach

życia) [244]. AHA proponuje nowe formy długotrwałej opieki rehabilitacyjnej, które

oferowane są przez lata pacjentom kardiologicznym, dzięki którym możliwe jest wcześniejsze

wykrycie komplikacji a nawet ich uniknięcie. Najbardziej interesujące modele zajmują się:

telefonicznym leczeniem rekonwalescencyjnym, telemedyczną opieką, opieką domową

sprawowaną przez pielęgniarkę rehabilitacyjną, lokalne grupy terapeutyczne, opiekę

prowadzona przy użyciu Internetu [246]. Każda aktywność ruchowa powinna rozpoczynać się

od rozgrzewki a u pacjentów ze schorzeniami układu krążenia zaleca się wykonywanie

ćwiczeń czynnych o małej intensywności (3-5) powtórzeń od 15-30 minut, cykloergometr

(do 10 minut), marsz na krótkim dystansie [223]. Według Kucha korzyści z treningu

u chorych z dusznicą bolesną i po przebytym zawale serca nie podlegają wątpliwości [37].

Trening fizyczny prowadzi do zmian w zakresie hemodynamiki, ogólnej sprawności fizycznej

procesów endokrynno-metabolicznych. Zmiany te uczestniczą w adaptacji organizmu

do wysiłku. Aktywność fizyczna poprawia sprawność ogólną, a regularny wysiłek fizyczny

poprawia funkcjonowanie różnych układów i narządów w tym układu oddechowego, krążenia

i ruchu. Jest to również istotny czynnik w profilaktyce infekcji zwłaszcza górnych dróg

oddechowych.

Udar mózgu po chorobach układu krążenia i nowotworach stanowi najczęstszą

przyczynę zgonów wśród osób dorosłych [247]. Poza otępieniem udar mózgu stanowi

najczęstszą neurologiczną przyczynę niesprawności fizycznej [248]. W badaniu

retrospektywnym u 144 osób (9% badanych) wystąpiły choroby naczyń mózgowych

(pod postacią udarów) u 70 kobiet i 74 mężczyzn. Co 10 lat po przekroczeniu 55. roku życia

zarówno u kobiet jak i mężczyzn ryzyko udaru ulega podwojeniu, a 65% wszystkich udarów

następuje powyżej 65-go roku życia. Rocznie 15 mln ludzi na świecie doznaje udaru, 5 mln

przeżywających incydent mózgowy zostaje ze stałą lewostronną niepełnosprawnością,

komplikacjami motorycznymi (50-83%), poznawczymi (50%), zaburzeniami mowy (23-36%)

i problemami psychologicznymi (20%) [249]. W Stanach Zjednoczonych udar mózgu jest

główną przyczyną inwalidztwa [250, 249]. Jednym z najważniejszych elementów

postępowania po udarze mózgu jest rehabilitacja. Szczególnie ważna jest wczesna

rehabilitacja pacjentów z udarem niedokrwiennym w okresie tzw. okna terapeutycznego kiedy

istnieje możliwość aktywacji neuronów, których funkcja została zaburzona.

Największe zastosowanie u pacjentów po incydencie mózgowym w odniesieniu do metod

kinezyterapeutycznych ma metoda PNF (proprioceptive neuromuscular facilitation).

5. Dyskusja

178

Jak twierdzi Kwolek: . „..prowadzona od pierwszej doby rehabilitacja zmniejsza liczbę

powikłań, korzystnie wpływa na przeżycie ostrej fazy udaru i jakość życia pacjentów

po przebytym udarze” [94].

W okresie 5 lat od wystąpienia udaru mózgu 34-65% osób obserwuje się deficyt stanu

funkcjonalnego. Większość pacjentów po zakończonej hospitalizacji związanej wystąpieniem

udaru mózgu zostaje objęta opieką rodziny, najczęściej rolę opiekuna sprawują kobiety [251].

Przyjmuje się, że około 30% osób po udarze mózgu dotyka problem niepełnosprawności.

[206].

Polska w porównaniu z innymi krajami charakteryzuje się wysoką śmiertelnością

z powodu udaru mózgu [17]. Przeciętna śmiertelność z powodu tej choroby w Polsce dla

mężczyzn i kobiet wynosi około 40%. Jednym z czynników wpływających na obniżenie

ryzyka wystąpienia powtórnego udaru jest kinezyterapia [17]. Narodowy Program

Profilaktyki i Leczenia Chorób Układu Sercowo-Naczyniowego (POLKARD) wykazał

niedostateczny dostęp do kompleksowej rehabilitacji poudarowej. Zaplanowany na lata 2008-

2015 Program Zdrowia przewiduje, jako cel strategiczny ograniczenie zachorowalności

i umieralności spowodowanej udarami mózgu [247]. Metaanaliza Collinsa i MacMahona

wskazuje, że terapia i redukcja nadciśnienia tętniczego o 5-6 mm Hg zmniejsza ryzyko udaru

mózgu o 38%, a incydentów sercowo-naczyniowych o 16% [253]. Na poziom ciśnienia

tętniczego krwi największy wpływ mają wiek i płeć, dalej wykształcenie, stan cywilny

i wsparcie społeczne [52].

Polskę na tle Europy charakteryzuje wysoka umieralność na nowotwory złośliwe [17].

Choroby układu krążenia wraz z nowotworami stanowią jedną z głównych przyczyn zgonów

w Polsce zarówno kobiet jak i mężczyzn. Wraz z nowotworami choroby układu krążenia

odpowiadają za 70% wszystkich zgonów (w 2012r.: 46% choroby układu krążenia,

nowotwory 25%) [154]. W 2012 roku w populacji osób 65 lat i więcej w Polsce choroby

układu krążenia stanowiły przyczynę ok. 50% zgonów, a nowotwory 22% [154]. W Polsce

w okresie 2000 r. do 2010 r. nastąpił wzrost liczby zgonów z tej przyczyny z 225,5 na 249,4

na 100 tys. ludności [4]. W populacji mężczyzn według danych Wielkopolskiego Rejestru

Nowotworów najczęściej występują nowotwory płuc, narządów trawiennych i układu

moczowo-płciowego. U kobiet są to głównie nowotwory piersi, narządów rodnych, narządów

trawiennych i płuc. Znalazło to potwierdzenie w przeprowadzonym, badaniu

retrospektywnym, gdzie występowały te rodzaje nowotworów. Zachorowalność

na nowotwory złośliwe znacznie wzrasta po 40. roku życia [225]. Województwo

wielkopolskie charakteryzuje niekorzystna sytuacja szczególnie dotycząca umieralności

z powodu nowotworów złośliwych w grupie (25-44 lata) mieszkańców wsi, a także w grupie

wieku osób powyżej 65 roku życia. W 2004 roku największa liczbę zachorowań

na nowotwory złośliwe u mężczyzn odnotowano w grupie 70-74 lata, u kobiet 55-59 lat i 70-

74 lata. Na podstawie badań Buchwald-Rogalka dotyczących wizyt w poradni onkologicznej

w latach 2000-2004, co czwarta wizyta dotyczyła osoby powyżej 60 lat [225]. Przerzuty do

5. Dyskusja

179

kręgosłupa występują u około 50% osób z guzami litymi [226]. W badaniu Polsenior

stwierdzono niewiele chorób nowotworowych płuc, natomiast licznie występowały

nowotwory skóry. W badaniu retrospektywnym nie odnotowano żadnego przypadku

nowotworu skóry. Według specjalistów może oznaczać to konieczność większego nadzoru

dermatologicznego u starszych osób [227]. W badaniu retrospektywnym choroby

nowotworowe dotyczyły 101 osób (6,3%) badanej populacji, najczęściej występowały u osób

w wieku 70-74 lata.

Kolejnymi chorobami współistniejącymi z chorobą zasadniczą w poradni

rehabilitacyjnej były choroby układu trawiennego. W przeprowadzonym badaniu

retrospektywnym najczęściej choroby układu trawiennego (jako choroby współwystępujące)

dotyczyły osób w weku 60-64 lata. Najczęściej występowały z chorobami układu krążenia

i chorobą zasadniczą: chorobą układu nerwowego. W badaniu retrospektywnym choroby

układu trawiennego dotyczyły 108 osób (6,7%) badanych. Piśmiennictwo wskazuje na około

30% osób po 60. roku życia, którzy mają uchyłki ściany jelita grubego. U osób w wieku

starszym często występują zaparcia na skutek spowolnienia transportu treści pokarmowej

[159]. Cukrzyca, choroby Ośrodkowego Układu Nerwowego (OUN) mają większe znaczenie

dla zaburzenia motoryki przełyku niż sam proces starzenia się [159].

Cukrzyca jest poważnym problemem zdrowotnym osób starszych. W 1991 roku

cukrzyca, uznana została przez WHO za chorobę cywilizacyjną, która dotyka około 9%

dorosłych osób w Polsce i dotyczy głównie (cukrzycy typu II) [112]. Również w odniesieniu

do tej choroby obserwuje się w okresie 10 lat (2000 do 2010) wzrost liczby zgonów z tej

przyczyny z 13,6 do 16,9 na 100 tys. ludności. W przeprowadzonym badaniu

retrospektywnym występowanie cukrzycy u osób po 60. roku życia określono na poziomie

5,6% (91 osób), przy czym występowanie tej choroby zarówno u mężczyzn, jak i kobiet

leczonych w poradni rehabilitacyjnej w latach 2004-2009 wykazuje tendencję wzrostową.

Według prognoz Światowej Organizacji Zdrowia do 2025r. liczba chorych na cukrzycę

wzrośnie do 4 milionów, dla Polski przewiduje się wzrost o 170% [112]. Szczyt zachorowań

na cukrzyce typu II następuje około 60. roku życia, badania wskazują na wzrost częstości

występowania cukrzycy z wiekiem. W populacji dorosłych choroba ta dotyczy około 20%,

a w populacji osób po 65. roku życia stanowi nawet 40% [203]. Niestety, u osób po 65. roku

życia cukrzyca może przebiegać bezobjawowo, co utrudnia jej rozpoznanie w starszym

wieku. Niekorzystny jest dodatkowo fakt, że nadciśnienie tętnicze występuje 2-3 razy częściej

u chorych na cukrzycę. Starsze osoby z współistniejącym nadciśnieniem i cukrzycą mają

dwukrotnie większe ryzyko zgonu, w porównaniu z osobami w tym samym wieku

niechorującymi na cukrzycę [30]. W Polsce na nadciśnienie tętnicze choruje ok. 9 mln

dorosłych [52]. Nadciśnienie tętnicze stanowi przyczynę 75% incydentów sercowo-

naczyniowych w cukrzycy [238]. Niestety w następstwie cukrzycy dochodzi do wielu

niekorzystnych dla organizmu skutków, takich jak: amputacja kończyn z powodu zgorzeli,

zwiększona zapadalność na chorobę niedokrwienną i udar mózgu, niewydolność nerek.

5. Dyskusja

180

W prewencji cukrzycy podobnie jak nadciśnienia tętniczego istotne znaczenie odgrywa styl

życia w tym kontrola diety i spadek wagi ciała. Wskazuje się także na związek regularnego

treningu fizycznego w tym ćwiczeń oporowych (siłowych) i aerobowych

(wytrzymałościowych) w zmniejszeniu ryzyka wystąpienia cukrzycy typu II [181].

W Niemczech rocznie u diabetyków przeprowadza się 15 000 dużych amputacji

kończyn dolnych [254]. Ponad 90% amputacji związanych jest z chorobami naczyń.

W Stanach Zjednoczonych w 2001r. amputacji w wyniku chorób naczyń poddano około

28 000 pacjentów. Prognozuje się, że do 2030r. liczba amputacji wzrośnie do 58.000 [254].

Należy podkreślić ogromną rolę rehabilitacji dotyczącą nie tylko odpowiednio dobranego

zaopatrzenia (protezy), nauki chodzenia i wzmocnienia mięśni zarówno amputowanej jak

i zdrowej kończyny, ale nade wszystko możliwość odzyskania niezależności, samoobsługi

i uczestnictwa w życiu społecznym. Szczególnie u starszych pacjentów te elementy stanowią

cel rehabilitacji. Niestety co podkreślano wielokrotnie w tej pracy z uwagi na częste

występowanie chorób współistniejących rehabilitacja wymaga odpowiedniego

przygotowania, oceny możliwości pacjenta przed operacją, a także wczesnego wdrożenia

i dłuższego czasu prowadzenia. Im dłużej starszy pacjent nie chodzi, tym gorzej przebiega

proces nauki chodzenia. W cukrzycy dodatkowym problemem są polineuropatie, które

stanowią częstą przyczynę upadków a w konsekwencji wymuszają konieczność używania

środków pomocniczych jak laski, kule.

Jak już wcześniej wspominano otyłość i nadwaga stanowią poważny problem

zdrowotny wielu krajów świata. Najbardziej problem ten widoczny jest w krajach o wysokim

stopniu rozwoju gospodarczego gdzie istnieje łatwy dostęp do tanich wysokoenergetycznych

produktów. Problem otyłości związany jest procesem automatyzacji i mechanizacji

co przyczynia się coraz bardziej do powszechnego ograniczania potrzeby i możliwości

wysiłku fizycznego. Piśmiennictwo wskazuje, że ok. 30% mieszkańców USA jest otyłych.

Utrzymanie się zwiększającej liczby osób otyłych w 2030 r. może spowodować, że 100%

mieszkańców USA będzie miało otyłość [255]. W Europie chorobowość z tytułu otyłości

wynosi dla mężczyzn 10-20%, dla kobiet 10-25% [255]. Według WHO nadwaga dotyczy

1 miliarda ludzi na świecie, w tym 300 milionów stanowią osoby otyłe (BMI>30kg/m2)

[255]. W Polsce, jak wskazuje piśmiennictwo rośnie liczba osób z nadwagą lub otyłością.

Szacuje się, że w Polsce problem nadwagi i otyłości dotyczy 5 milionów ludzi [255].

Ponad połowa społeczeństwa polskiego ma problem z nadmierną wagą ciała [209].

Problem ten w 2009 roku dotyczył ok. 61% mężczyzn (45% miało nadwagę, a ok. 16%

zaliczono do otyłych). Był to jeden z najwyższych udziałów w krajach Unii Europejskiej [17].

Nadwaga (BMI 25-29,9kg/m3) dotyczy 40,4% mężczyzn (2012r.) i 27,9% kobiet. Natomiast

rozpowszechnienie otyłości u obu płci jest zbliżone i wynosi około 20%.

Niestety w województwie wielkopolskim dwukrotnie częściej występuje otyłość.

Częstość występowania otyłości w populacji polskiej szacuje się w zależności od płci i wieku

w przedziale 12-16% a nadwagi w granicach 30-40%. Należy podkreślić, że wskaźniki

5. Dyskusja

181

chorobowości z powodu otyłości rosną wraz z wiekiem chorych. U kobiet otyłość najczęściej

występuje w okresie późnej dojrzałości wczesnej starości. U mężczyzn natomiast w okresie

wczesnej dojrzałości [255]. W okresie późnej starości częstość występowania otyłości ulega

zmniejszeniu, co związane jest między innymi z utratą wody, aktywnej masy komórkowej,

a także z wcześniejszą umieralnością osób otyłych. Na rozpowszechnienie otyłości u osób

starszych istotne znaczenie ma brak aktywności ruchowej, nieprawidłowy model odżywiania,

złe nawyki (dieta bogato węglowodanowa i bogatotłuszczowa), stres (osamotnienie) [256].

Otyłość jest przewlekłą chorobą metaboliczną, która z czasem prowadzi do patologii

i dysfunkcji wszystkich układów i narządów. Jest to jedna z głównych przyczyn

chorobowości i umieralności. Otyłość skraca średni oczekiwany okres życia, predysponuje

do rozwoju innych chorób, pogarsza przebieg i skuteczność leczenia a także rokowanie [255].

Istota znaczenia otyłości dotyczy wpływu tej choroby na powstanie innych niebezpiecznych

dla zdrowia i życia człowieka schorzeń: układu krążenia (niedokrwienna choroba serca,

miażdżyca, nadciśnienie tętnicze), choroby nerek hiperlipidemia, cukrzyca typu 2.

Za umowną granicę początku otyłości w piśmiennictwie przyjmuje się wartość 120%

masy ciała co odpowiada BMI=30kg/m2. Natomiast nadwaga dotyczy osób, których

rzeczywista masa ciała wynosi 110-120% prawidłowej masy ciała, lub których BMI mieści

się w granicach 25-30kg/m2. Normalnie masa tłuszczu u mężczyzn nie przekracza 1%,

a u kobiet 28% rzeczywistej masy ciała. Otyłość u mężczyzn występuje gdy masa tłuszczu

wynosi ponad 22% a u kobiet ponad 32% należnej masy ciała. Otyłość występuje również

gdy masa tłuszczu przekracza 50% wartości należnych, i towarzyszy mu ubytek masy mięśni

i wody, co sprawia, że masa ciała zbliżona jest do prawidłowej [255].

Z wiekiem w konsekwencji zmniejszonego wytwarzania hormonu wzrostu (somatopauzy)

dochodzi do gromadzenia się tkanki tłuszczowej w obrębie brzucha- otyłości brzusznej.

Spadek produkcji hormonu wzrostu (soamatopauza) rozpoczyna się po 40. roku życia [156].

Badania epidemiologiczne wskazują na konieczność prewencji otyłości. Uważa się,

że redukcja tkanki tłuszczowej przyczynia się do zmniejszenia umieralności i złagodzenia

chorób z nią powiązanych (jak, np.: nadciśnienie tętnicze, hiperlipidemia, cukrzyca) [255].

Ponadto stwierdzono, że stosowanie odpowiedniej diety i rekreacyjnego wysiłku fizycznego

obniża masę ciała i zmniejsza ryzyko cukrzycy typu 2. Jak wskazuje piśmiennictwo problem

otyłości dotyczy głównie młodszych seniorów zamieszkałych w środowisku domowym.

Nadwaga lub otyłość dotyczy 75% mieszkańców Łodzi w wieku 65-79 lat mieszających

w domu [258]. Według danych GUS nadwaga w 2004r. u osób po 60 lat i więcej stanowiła

(44,4%) a w roku 2009 dotyczyła około 44,5% natomiast otyłość w 2004 (21,2%), a w 2009

(25,0%) [4]. Badania retrospektywne dotyczące populacji osób po 60. roku życia wykazały,

że otyłość lub nadwaga występują u 4,6% badanej populacji, co odpowiada 25 przypadkom

otyłości (1,5%) i 50 przypadkom nadwagi (3,1% badanej populacji). Nadwaga wystąpiła u 43

kobiet i 7 mężczyzn, a otyłość u 22 kobiet i 3 mężczyzn. W latach 2004-2009 na podstawie

przeprowadzonego badania retrospektywnego występowanie nadwagi lub otyłości

5. Dyskusja

182

u mężczyzn wykazywało tendencje wzrostową. Podkreślenia wymaga fakt, że poza wpływem

na układ krążenia i metabolizm nadwaga i otyłość zwiększają obciążenie układu kostno-

stawowego co prowadzi w perspektywie czasowej do niepełnosprawności związanej

z dysfunkcją narządu ruchu i niemożnością wykonywania czynności życia codziennego.

Otyłość w okresie dzieciństwa w wieku dorosłym prowadzi do otyłości, i wiąże się

z ryzykiem wystąpienia chorób układu krążenia [259]. Stąd istotne dla starszej osoby jest

prowadzenie skutecznych programów edukacyjnych: promocji zdrowia i profilaktyki

zdrowotnej w odniesieniu do ważnych chorób już na wcześniejszych etapach życia człowieka.

Piśmiennictwo wskazuje na wysoką korelację wzrostu BMI ze zwyrodnieniem stawów

skokowych, kolanowych, biodrowych oraz zwyrodnieniem tarcz miedzykręgowych

kręgosłupa [255]. W leczeniu otyłości u starszych osób przede wszystkim zaleca się

aktywność ruchową oraz dietę z ograniczeniem podaży energii do 800 kcal/ dzień)

Zespół metaboliczny to nadwaga i otyłość brzuszna z występowaniem innych objawów.

Do najczęściej występujących objawów według definicji WHO (1998), National Cholesterol

Education Program, Adult Treatment Panel III (NCEP/ATP III, USA 2001) oraz

Międzynarodowej Federacji Cukrzycowej (International Diabetes Federation - IDF) należą:

- zwiększone stężenie trójglicerydów ( zwykle . 150 mg/dl),

- zmniejszone stężenie cholesterolu HDL: < 40mg/dl,

- podwyższone ciśnienie tętnicze ( 140/90 mmHg lub 130/mm85 Hg),

- opcjonalnie w zależności od definicji glikemia na czczo ≥100 lub 110mg/dl,

- opcjonalnie (tylko w definicji WHO) insulino oporność.

Chorobowość związana z występowaniem zespołu metabolicznego określa się wielu

krajach formą epidemii. Badania populacji polskiej wskazały, że częstość występowania

zespołu metabolicznego jest większa u osób powyżej 40-go roku życia. Broda i współautorzy

twierdzą, że częstość występowania zespołu metabolicznego w z otyłością trzewną wśród

mieszkańców Warszawy wynosi u mężczyzn 20,6% a u kobiet 17,4% [255].

W przyszłości zespół metaboliczny i cukrzyca typu II będą nasilały chorobowość

i umieralność z powodu niedokrwiennej choroby serca. Dane GUS z 2005 roku wskazują,

że w Polsce zaledwie 3,6% osób po 65. roku życia w czasie wolnym uprawia sport, w Stanach

Zjednoczonych w odniesieniu do tej samej kategorii wiekowej regularne ćwiczenia wykonuje

ok. 30%. W badaniu prospektywnym 57% uprawia sport.

Niepełnosprawność osób starszych poza dysfunkcją narządu ruchu najczęściej

związana jest z występowaniem takich chorób jak miażdżyca, cukrzyca, zapalenie szpiku

kostnego, przewlekła obturacyjna choroba płuc [159]. Przewlekła obturacyjna choroba płuc

(POChP), (ang. Chronic obstructive pulmonary disease (COPD) jest przykładem choroby

związanej z wiekiem. Choroba pojawia się w normalnym procesie starzenia się płuc i objawia

dusznością. W ostatnich latach występowanie jak i śmiertelność wywołana tą chorobą

w populacji osób powyżej 65 lat wzrosła o 30-40% [267]. W badaniu 196 mężczyzn z POChP

aż u 95% występowały choroby współistniejące, a do najważniejszych z nich należały

5. Dyskusja

183

choroby układu krążenia. Według szacunków w 2020 roku choroba ta będzie stanowiła

trzecią co do częstości przyczynę zgonów z powodu wszystkich chorób [268].

Problemem zdrowotnym, który należy również uwzględniać w planowaniu

określonego rodzaju ćwiczeń są choroby układu moczowo-płciowego. Zaburzenia układu

moczowego często występują w wieku starszym, co często komplikuje lub nawet

uniemożliwia uczestnictwo w rehabilitacji z uwagi na parcie na pęcherz i konieczność

częstego oddawania moczu.

Nietrzymanie moczu oznacza bezwiedne a zatem niezależne od woli wyciekanie

moczu przez cewkę z taką częstotliwością i ilością, która prowadzi do pogorszenia jakości

życia. Choć piśmiennictwo dostarcza informacji o 10-20% częstości występowania tego

schorzenia u kobiet i 7-10% u mężczyzn w populacji osób po 65. roku życia w odniesieniu

do osób przebywających w środowisku domowym, to należy uznać, że dane te są

niedoszacowane. Niestety dla populacji w tym samym wieku przebywającej w domach opieki

wartości te osiągają 50-80% [270]. Nietrzymanie moczu dotyczy 15-30% kobiet w wieku

powyżej 70 lat, rzadziej mężczyzn [271,272]. W procesie starzenia się w sposób fizjologiczny

nigdy nie dochodzi do nietrzymania moczu. Często występuje to schorzenie u pacjentów

z otępieniem, zapaleniem płuc, lekoterapią a najczęstszą przyczyną nietrzymania moczu jest

nadreaktywność mięśnia wypieracza moczu stwierdzana u około 50-65% przypadków osób

w starszym wieku lub wysiłkowe nietrzymanie moczu [272]. Warto zwrócić uwagę,

że nietrzymanie moczu należy traktować nie tylko jako niedogodność, ale przede wszystkim

jako przyczynę wielu chorób: zakażenia skóry, dróg moczowych, depresji, a pośrednio

upadków. Kobiety w wieku 45-65 lat dotknięte nietrzymaniem moczu jak wskazują badania

charakteryzują się gorszą jakością życia [273]. W holistycznym modelu jakości życia, jakość

życia oznacza stopień zaspokojenia materialnych i niematerialnych potrzeb jednostki, grupy

społecznej [274]. U mężczyzn częstym problemem w starszym wieku jest przerost gruczołu

krokowego. Gruczoł krokowy rośnie wraz z wiekiem, przerost gruczołu krokowego stwierdza

się u około 90% mężczyzn w wieku powyżej 85 lat [275]. W badaniu retrospektywnym

problem ten dotyczył 17 mężczyzn, których średnia wieku wynosiła 73,5 lat.

Warto zwrócić uwagę, że przyczyny zewnętrzne odpowiadają w Polsce za 2,6%

zgonów mieszkańców Polski w wieku 65 lat i więcej. W większym stopniu dotyczy

to mężczyzn niż kobiet. Najgorsza na tle kraju sytuacja i najwyższy poziom umieralności

z przyczyn zewnętrznych w wieku 65 lat i więcej występuje właśnie w województwie

wielkopolskim (dotyczy głównie wypadków komunikacyjnych). Jest on 30% wyższy

w stosunku do całego kraju dla mężczyzn i 50% wyższy w przypadku kobiet [52].

Dla prawidłowego przebiegu rehabilitacji istotne znaczenie ma styl życia i możliwości

jego modyfikacji. Poradnia rehabilitacyjna powinna stanowić miejsce, w którym pacjent

otrzymuje informacje dotyczące możliwości zmiany dotychczasowego stylu życia

w odniesieniu do jego problemów zdrowotnych.

5. Dyskusja

184

W profilaktyce chorób przewlekłych istotne znaczenie mają czynniki poddające się

modyfikacji związane ze stylem życia. Są to: palenie tytoniu, nadciśnienie tętnicze, wysoki

poziom cholesteroli, wysoki poziom glukozy, nadwaga i otyłość, niska aktywność fizyczna,

niskie spożycie owoców i warzyw, nadmierne spożycie alkoholu [52].

Nałóg palenia tytoniu (nikotynizm) jest szeroko rozpowszechniony w Polsce

i na świecie. Populacja polska wykazuje wyższy niż w Unii Europejskiej wpływ używania

tytoniu. Używanie tytoniu w Polsce odpowiada za 25,3% zgonów ogółem dla porównania

w Austrii za 9,2% zgonów ogółem, a nadużywanie alkoholu za 6,7% zgonów w Polsce [52].

Informacje te mogą być istotne dla długofalowych celów polityki zdrowia publicznego

w naszym kraju. Niezwykle trudne jest leczenie pacjentów, którzy pomimo wystąpienia

groźnych dla ich życia chorób nadal nie rezygnują z nałogu. Jak wskazują badania 1/3

dorosłych mężczyzn i 1/4 dorosłych kobiet w Polsce to nałogowi palacze.

U pacjentów po zawale mięśnia sercowego najczęstszą przyczyną rzucenia palenia był strach

przed chorobą i aspekty finansowe [286]. Program WOBASZ dla populacji całego kraju

wykazał, że nałóg palenia tytoniu w Polsce dotyczy 42% mężczyzn i 25% kobiet.

Najwięcej palaczy odnotowano w województwach: podlaskim, śląskim

i zachodniopomorskim, najmniej w małopolskim. W województwie łódzkim paliło 40%

mężczyzn i 20% kobiet (dla kobiet częstość palenia w województwie łódzkim należy

do najniższych w kraju) [287]. Niestety nikotynizm najczęściej występował na tle innych

województw w województwie wielkopolskim i lubuskim (15,4% osób w badaniu Polsenior)

u osób z chorobami płuc [288]. W Polsce w 2009 palący codziennie (w tym co najmniej

20 papierosów dziennie) w populacji osób po 60. roku życia stanowili 13,7%, palący

okazjonalnie 2,5%, a niepalący 83,6% [4]. Odpowiada to wynikowi uzyskanemu w badaniu

prospektywnym, w którym 14,4% osób przyznało, że pali papierosy. Badania GUS dorosłej

populacji Polski w 2004 wykazały zależność pomiędzy poziomem wykształcenia

a rozpowszechnieniem palenia zarówno u kobiet jak i mężczyzn. (Im bardziej podstawowe

niższe wykształcenie, tym częściej palą). Związek ten został potwierdzony również w badaniu

(Global Adults Tobacco Survey, GATS), które przeprowadzono w Polsce w latach 2009-

2010r.: 30,3% dorosłych paliło: 24,4% kobiet i 36,9 mężczyzn [52]. W odniesieniu do

spożywania alkoholu w Polsce wśród osób po 60. roku życia w 2004 i 2009 problem ten

dotyczył około 56%, natomiast niepijący stanowili 43% [4].Wynik badania prospektywnego

był bardzo zbliżony, do picia alkoholu przyznawało się 52,2% osób po 60. roku życia.

W Polsce wraz z końcem lat 90-tych zmieniła się struktura spożywanych alkoholi w ten

sposób, że wzrasta spożycie 100% alkoholu na jednego mieszkańca Polski (w 2007r. 9,2 litra

vs.6,5-w 1993). Mężczyźni piją średnio 4,5 razy więcej niż kobiety. Osoby, które oceniały

swój stan zdrowia jako bardzo dobry w badaniu WOBASZ konsumowały znamiennie więcej

warzyw i owoców w porównaniu do pozostałych badanych. W populacji osób po 65. roku

życia mimo względnie małego odsetka aktualnych palaczy (około 15%) wskaźnik zdrowego

5. Dyskusja

185

stylu życia dotyczy jedynie 2,9% badanych. U około 80% osób starszych odnotowano w tym

badaniu nadwagę i otyłość [295].

Dużym problemem wśród populacji osób starszych jest kwestia związana

z zażywaniem leków, w tym z wielolekowością. W przeprowadzonych przez Wieczorowską –

Tobis i Rajewską-Neumann na grupie 680 starszych mieszkańcach Poznania wynika,

że wielolekowość jest zjawiskiem powszechnym, a niecałe 2% badanych nie pobierało

żadnych leków (recepturowych i OTC) [289]. Niestety badanie retrospektywne z uwagi

na charakter poradni i wzmiankowość dotyczącą korzystania z leków nie pozwoliło

na wiarygodne przedstawienie danych w tym zakresie.

Polska jednak należy do krajów, w których odsetek osób ćwiczących systematycznie

jest niski [17]. Bardzo ważnym zatem elementem porady w poradni rehabilitacyjnej powinno

być zwrócenie uwagi na potrzebę wzrostu aktywności fizycznej. Ważne jest by lekarz

zachęcał do aktywności fizycznej poprzez wskazanie pozytywnych następstw dotyczących

problemu z jakim zgłasza się pacjent. W badaniu prospektywnym wykazano, że 40%

pacjentów nie uprawia żadnego sportu, choć co wielokrotnie podkreślano ćwiczenia stanowią

niefarmakologiczny sposób radzenia sobie z bólem. Ponadto redukują niepokój, depresje,

wzmacniają kondycję fizyczną przyczyniają się do zwiększenia funkcjonalności

i niezależności, a także zmniejszają chorobowość i umieralność.

Jak wskazują badania istnieje zależność pomiędzy oceną własnego życia a oceną

zdrowia. Osoby bardziej zadowolone z życia rzadziej oceniają stan zdrowia jako zły [290].

Czynniki zdrowotne takie, jak wielochorobowość, przewlekły charakter choroby,

niepełnosprawność korelują z poczuciem satysfakcji z życia. Im więcej czynników tym

mniejszy wskaźnik zadowolenia [291]. Możliwy jest wpływ wieku na ocenę stanu zdrowia.

W badaniu Książek i współautorzy, przeprowadzonych w Lublinie na 90 osobach w wieku

55-84 lata, grupą najbardziej zadowoloną z własnej kondycji zdrowotnej były osoby

najstarsze (grupa 75-84 lat). W tym badaniu dobrą ocenę stanu zdrowia wskazało ok. 40%

badanych [292].

Samoocena stanu zdrowia ludzi starych jest zła ok. 40% ocenia swój stan zdrowia jako

zły [43]. Badania przeprowadzone przez Muszalik i zespół na grupie 60 pacjentów w wieku

60-90 lat wykazały, że większość dokonanej samooceny zdrowia pacjentów jest średnia lub

zła [293]. Z badań GUS dotyczących oceny własnego zdrowia z 2013r. wynika, że 67%

badanych oceniło swoje zdrowie pozytywnie, a 8,6% jak złe lub bardzo złe [294].

W realizowanym badaniu prospektywnym 73,2% badanych oceniło swój stan zdrowia jako

przynajmniej dostateczny, co pokrywa się również z wynikami dotyczącymi zadowolenia

z życia, które w stopniu minimum zadowalającym określiło aż 95,1% badanych.

Niemal 27,7% (60 osób) oceniło stan zdrowia jako niezadawalający lub zły. W badaniach

GUS w 2004 ponad 36%, w 2009 (33,6%) (tab. 81). Można uznać, że wyniki badań są

zbliżone.

5. Dyskusja

186

Tabela 81. Samoocena stanu zdrowia w latach 2004 i 2009

Ocena W wieku 60 lat i więcej (% ogółu ludności danej grupy wieku)

2004r. 2009r.

Bardzo dobry 16,4 21,3

Taki sobie ani dobry ani zły 46,7 45,0

Zły i bardzo zły 36,5 33,6

Źródło: Mały Rocznik Statystyczny Polski 2013r.Warszawa, s.273

W zrealizowanym badaniu prospektywnym (autora) 73,2% osób uznało swój stan

zdrowia za zadowalający (bardzo dobry, dobry, dostateczny). Aż 72% ankietowanych

twierdzi, że choruje na chorobę przewlekłą, jednak 52,2% osób uznało, że jest zadowolonych

z życia w stopniu dobrym. Zły stan zdrowia wskazało 12 osób, jednak żadna osoba nie

wskazała braku zadowolenia z życia.

Reasumując starzejące się społeczeństwo od wielu lat stanowi problem z jakim zmaga

się wiele państw na świecie. Od kilkunastu lat problem ten coraz bardziej akcentowany jest

w naszym kraju. Zjawisko to jest z jednej strony konsekwencją wzrostu liczby osób starszych

w społeczeństwie (w wyniku wydłużania się ludzkiego życia i postępu medycyny, ale także

niskiego przyrostu naturalnego). Sytuacja na rynku pracy, kwestie finansowe i mieszkaniowe

przesądzają o fakcie coraz dłuższego odkładania momentu zakładania rodziny.

Choć obecnie podejmowane są w tej kwestii działania jak programy z dofinansowaniem

dla młodych małżeństw to raczej nie można oczekiwać spektakularnych zmian.

Społeczeństwo się starzeje i ten fakt nie podlega już dyskusji.

Osoby starsze często dotknięte są wieloma chorobami, których uwzględnienie ma

zasadniczy wpływa na rodzaj i możliwość prowadzenia rehabilitacji. Wszystkie aspekty

dotyczące sytuacji zdrowotnej starszego pacjenta, w tym również styl życia mogą decydować

o powodzeniu procesu rehabilitacji.

W odniesieniu do opieki zdrowotnej wobec ludzi starszych konieczne jest

przeprowadzenie szeregu zmian w postaci zabezpieczenia świadczeń coraz większej liczbie

osób starszych, coraz częściej jednak niepełnosprawnych, a zatem osób o złożonych

potrzebach zdrowotnych. Według Światowej Organizacji Zdrowia (stan na 2010r.) ok. 15%

światowej populacji żyje z niepełnosprawnością. Światowe Badanie Zdrowia (ang. World

Health Survey) podaje 15,6% osób w wieku 15 lat i więcej, a według Global Burden of

Disease jest to aż 19,4%. Nie należy jednak starości utożsamiać z niedołęstwem,

niepełnosprawnością, brakiem możliwości samodzielnego poruszania się i wykonywania

codziennych czynności. Proces starzenia należy traktować jako naturalny etap życia

ludzkiego, w którym zachodzące zmiany degeneracyjne w funkcjonowaniu organizmu

ludzkiego (narządów, układów tkanek) można opóźniać i ograniczać między innymi poprzez

postępowanie rehabilitacyjne i profilaktykę. Aktualnie wydłużanie się życia ludzkiego

5. Dyskusja

187

wskazuje na rozciągnięcie procesu starzenia, a zatem okresu starości w czasie i coraz większe

zróżnicowanie subpopulacji osób starszych.

Przed systemem opieki zdrowotnej pojawia się ogromne wyzwanie konieczności

dostosowania systemu opieki zdrowotnej usług opiekuńczych i socjalnych do potrzeb osób

starszych. Najważniejszym zadaniem jest utrzymanie osób starszych możliwie najdłużej

w samodzielności i niezależności, zniesienie barier formalnych utrudniających dostęp do

świadczeń medycznych. Warto zwrócić uwagę, że choć Narodowy Fundusz Zdrowia

kontraktuje świadczenia-usługi rehabilitacyjne odrębnie jako rehabilitację leczniczą,

powszechnie jest to usługa specjalistyczna i tylko w odniesieniu do poradni rehabilitacyjnej

skierowanie ważne jest 12 miesięcy od momentu wizyty, gdy w odniesieniu do poradni

specjalistycznych skierowanie nie traci ważności. Kolejnym problemem w dostępie do usług

rehabilitacyjnych w tym przypadku zabiegów fizjoterapeutycznych jest konieczność

zarejestrowania skierowania na zabiegi w okresie 30 dni od momentu jego wystawienia.

Jakkolwiek ma to uzasadnienie logiczne w kontekście aktualnego stanu zdrowia pacjenta

i zleconych zabiegów, to z pewnością dla wielu szczególnie starszych ludzi z dużych

aglomeracji miejskich i terenów wiejskich (gdzie w najbliżej okolicy brak świadczeniodawcy

oferującego ten rodzaj usług) stanowi poważne ograniczenie dostępu. Uwagę zwraca również

system zapisu w kolejkę oczekujących i ograniczenie w przyjmowaniu pacjentów

„zgłaszających się na bieżąco”. W momencie nagłej rezygnacji jakiegoś pacjenta mimo,

że w tym samym czasie do poradni przychodzą nowe osoby by zapisać się na wizytę, nie

mogą zostać przyjęte. Paradoksalnie powiadamianie kolejnych osób z listy oczekujących

w tym momencie również jest niemożliwe (zbyt krótki czas od momentu rezygnacji

do momentu zgłoszenia w poradni powiadamianej osoby). Problem systemu skierowań

akcentowany był w badaniach Ostrowskiej, w którym respondenci wskazywali lekarza

rodzinnego z jednej strony jako opiekuna rodziny (54% badanych) z drugiej jako barierę

w dostępie do badań diagnostycznych (29,8% z 219 osób w wieku 16-79 lat) [82].

Kierowanie pacjentów pomiędzy podstawową, specjalistyczną, ambulatoryjną, dzienną

i stacjonarną opieką zdrowotną stanowi przedmiot zainteresowań WHO, co ma znaczenie

również w procesie rehabilitacji.

Starzejące się społeczeństwo inicjuje kreowanie nowych potrzeb (opiekuńczo –

leczniczych), również w wyniku wzrostu świadomości praw i możliwości wynikających

z postępu. Leczenie osób starszych to również problem finansowy, stosowania drogich

technologii, konieczności hospitalizacji a także opieki długoterminowej [297].

Starsze osoby w Polsce leczone są w systemie ogólnym, które według badań w odniesieniu

do osób po 60. roku życia jest droższe od geriatrycznego o 25% [49]. Warto zwrócić uwagę,

że opieka zdrowotna geriatryczna w naszym kraju jest zaniedbana zarówno w odniesieniu

do ilości łóżek na oddziałach geriatrycznych, jak i kształceniu lekarzy. Aktualnie w Polsce

ciężar opieki nad niepełnosprawnymi starszymi członkami rodzin spada na rodzinę.

Ponad połowa gospodarstw domowych w 2013r. (54,5%) we własnym zakresie sprawowała

5. Dyskusja

188

opiekę nad osobą otrzymującą świadczenie opiekuńcze (zasiłek lub dodatek pielęgnacyjny)

[550]. Coraz częściej też opieka nad starszą osobą realizowana jest przez pozostałych

starzejących się opiekunów. Jak wskazuje piśmiennictwo rolę opiekuna osoby przewlekle

chorej częściej pełnią kobiety [298].

Starszy człowiek z uwagi na specyfikę zarówno wieku, dotychczasowego stylu życia,

doświadczeń i stanu zdrowia staje się unikalnym odbiorcą usług. Według piśmiennictwa

w Polsce ludzie starzy częściej niż w innych państwach opisują swój stan zdrowia jako zły,

zwłaszcza kobiety uważają swój stan zdrowia za gorszy niż w rzeczywistości.

Również jak wskazuje wiele badań polskich, duńskich, angielskich i amerykańskich osoby

powyżej 80-go roku życia częściej oceniają swój stan zdrowia jako dobry, niż osoby młodsze

(65-69 lat) [299]. Cylkowska-Nowak i Plucińska wskazują ponadto na wpływ zachodzących

w Polsce na początku XXI wieku zmian społeczno-kulturowych na wartości wybranych

wskaźników zdrowia mężczyzn i kobiet jak, np.: wskaźników zgonów z powodu chorób

układu krążenia, zmiany stylu picia alkoholu u kobiet [300]. Wiąże się to między innymi

z emancypacją kobiet, pełnieniem odpowiedzialnych funkcji w życiu zawodowym,

nadmiarem stresu.

Unikalność odbiorcy w odniesieniu do starego człowieka wiąże się z dostosowaniem

usługi do jego potrzeb. Potrzeby te koncentrują się u osób starszych, zagrożonych

niepełnosprawnością wokół rehabilitacji, której zadaniem jest przywracanie, umacnianie

funkcji organizmu poprzez odpowiednio dobrane zabiegi fizjoterapeutyczne (kinezyterapia,

fizykoterapia) oraz dostosowany do indywidualnych potrzeb sprzęt rehabilitacyjny.

To właśnie obszar rehabilitacji staje się głównym źródłem zaspokajania potrzeb. Potrzeby

rozpoznawane podczas badania pacjenta poprzez mierzalne poddające się ocenie działania,

ale równie istotne oczekiwania pacjenta względem rehabilitacji jej efektów i programu

rehabilitacji. Starszy człowiek może bardziej nawet niż młody potrafi określić własne

oczekiwania, na co ma wpływ nie tylko liczba przeżytych lat, ale i ciężar doświadczeń

życiowych. Złożone problemy zdrowotne starego człowieka w postaci wielochorobowości

i olbrzymia heterogeniczność tej grupy pacjentów, czynią proces rehabilitacji jeszcze bardziej

trudnym. Lekarz rehabilitacji medycznej staje się koordynatorem opieki nad starszą

niepełnosprawną osobą. Rehabilitacja lecznicza realizowana w ramach systemu

powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego w postaci opieki stacjonarnej, dziennej

i ambulatoryjnej w Polsce nadal jest niewystarczająca. Dotyczy to ogólnoświatowego

problemu jakim jest niedobór specjalistów rehabilitacji medycznej, jak również

ukierunkowania rehabilitacji na potrzeby i odmienność człowieka starego, a także liczbę

kontraktowanych usług, limitowania dostępu do nich, zarówno w ograniczeniu liczby usług

oraz dostępu w postaci rozmieszczenia terytorialnego świadczeniodawców, a także zasad

uzyskiwania świadczenia. Światowy raport o niepełnosprawności Światowej Organizacji

Zdrowia z 2011r. rekomenduje świadczenie usług, jak najbliżej miejsca zamieszkania

pacjenta (ubezpieczonego), zwraca także uwagę na rolę rehabilitacji w budowaniu potencjału

5. Dyskusja

189

ludzkiego jak i korzyści płynące z procesu rehabilitacji w postaci wspierania i promowania

funkcjonowania ludzi z wieloma schorzeniami w środowisku. Piśmiennictwo wskazuje

również na problem, tzw. alfabetyzmu zdrowotnego określającego rozumienie informacji

dotyczących zdrowia i choroby przez Polaków [301]. Może to mieć istotne znaczenie

dla komunikacji z pacjentem w sposób dla niego jasny i zrozumiały.

Powyższe rozważania prowadzą do konkluzji, iż konieczne jest dalsze prowadzenie

badań i zgłębianie wiedzy na temat potrzeb osób starszych i możliwości ich zaspokajania

również z uwzględnieniem wieku, płci, jednostki chorobowej miejsca zamieszkania.

Należy uwzględniać wiedzę z obszaru oczekiwań pacjentów. Wiedza ta pozwoli

w przyszłości ograniczyć koszty opieki zdrowotnej starzejącego się społeczeństwa poprzez

coraz bardziej adekwatne zaspokajanie zarówno zgłaszanych jak i oczekiwanych potrzeb

starszych ludzi.

6. Wnioski ń

190

6. WNIOSKI

W badaniu retrospektywnym:

1. Najczęściej diagnozowanymi i leczonymi pacjentami w poradni rehabilitacyjnej byli

chorzy ze zmianami w układzie kostno-stawowo-mięśniowym i tkanki łącznej (były to

głównie zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa, stawów biodrowych i kolanowych oraz

osteoporoza), urazy i choroby układu nerwowego.

2. Najczęstszymi chorobami współwystępującymi, które dotyczyły pacjentów poradni

rehabilitacyjnej, były choroby układu krążenia oraz choroby układu trawiennego,

moczowo-płciowego i nowotwory złośliwe.

3. W badanym okresie 2004-2009 nastąpił wzrost procentowego udziału osób po 60. roku

życia w stosunku do ogółu pacjentów poradni rehabilitacyjnej.

4. Najliczniejszą grupę w badaniu stanowili pacjenci w wieku 70-74 lat. Mężczyźni w wieku

60-64 lat istotnie wcześniej niż kobiety w tym przedziale wieku zgłaszali się do poradni

rehabilitacyjnej.

5. Potrzeby rehabilitacyjne osób po 60. roku życia dotyczyły głównie zabiegów

fizjoterapeutycznych, zaopatrzenia ortopedycznego, dalszej diagnostyki lub leczenia

szpitalnego.

6. Jedna czwarta pacjentów wymagała zaopatrzenia ortopedycznego.

W badaniu prospektywnym:

1. Prawie połowa badanych zgłaszała problemy związane z realizacją potrzeb rehabilitacyjnych, dotyczących długiego okresu oczekiwania oraz uzyskania skierowania.

2. Czynnikiem decydującym o wyborze miejsca realizacji potrzeb rehabilitacyjnych była lokalizacja poradni i przyjazny personel.

3. Do grupy potrzeb niezrealizowanych w największym odsetku należała kompleksowa rehabilitacja w ośrodku rehabilitacji dziennej.

4. Większość badanych uważała, że liczba poradni rehabilitacyjnych na terenie miasta

Poznania jest niewystarczająca.

7. Streszczenie ń

191

7. STRESZCZENIE

Magdalena Pietrzyńska

POTRZEBY REHABILITACYJNE OSÓB PO 60. ROKU ŻYCIA

Wstęp:

Zmiany demograficzne związane z wydłużaniem ludzkiego życia w wyniku postępu

medycyny oraz osiągnięć technicznych, jak i spadek urodzeń skutkują coraz większą liczbą

osób starszych, co wymaga uwzględnienia w realizacji i planowaniu opieki zdrowotnej.

Osoby starsze należą do populacji bardzo zróżnicowanej pod względem zdrowotnym.

Wynikać to może z typowej w tej grupie wieku wielochorobowości.

W wyniku procesu starzenia wzrasta zapotrzebowanie na leczenie rehabilitacyjne

służące poprawie sprawności osób starszych. Istotnego znaczenia nabiera w tym kontekście

kwestia analizy, oceny i identyfikacji potrzeb rehabilitacyjnych osób starszych.

Cel pracy:

Celem pracy było określenie potrzeb rehabilitacyjnych pacjentów po 60. roku życia

leczonych w poradni rehabilitacyjnej z uwzględnieniem wieku, płci, chorób zasadniczych

i współwystępujących oraz rodzaju stosowanych zabiegów fizjoterapeutycznych

i zaopatrzenia ortopedycznego.

Materiał i metody:

Badania podzielono na cześć retrospektywną i prospektywną. Badanie retrospektywne

dotyczyło 1616 pacjentów po 60. roku życia (447 mężczyzn i 1169 kobiet), leczonych

w latach 2004-2009 w poradni rehabilitacyjnej. Kryterium włączenia do badania stanowił

wiek powyżej 60 lat, stałe zameldowanie na terenie Poznania i województwa wielkopolskiego

oraz leczenie w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Analizowano płeć, wiek

pacjenta, dzielnicę zamieszkania, źródła skierowań do poradni rehabilitacyjnej, czas

oczekiwania, liczbę wizyt, rozpoznania główne (zasadnicze), będące podstawą leczenia,

rodzaj zleconych zabiegów fizjoterapeutycznych i zaopatrzenia ortopedycznego, dodatkowe

badania i konsultacje oraz choroby, które były uwzględnione przez lekarzy w dokumentacji

jako współwystępujące. Wszystkie jednostki chorobowe zarówno zasadnicze jak

i współwystępujące były klasyfikowane według Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji

Chorób i Problemów Zdrowotnych.

7. Streszczenie ń

192

Badanie prospektywne przeprowadzono w 2013 r. na grupie 224 pacjentów poradni

rehabilitacyjnej po 60. roku życia (106 mężczyzn i 118 kobiet). Kwestionariusz badania,

obejmował pytania dotyczące: aktywności zawodowej i sytuacji ekonomicznej, ogólnego

stanu zdrowia (w tym oceny stanu zdrowia i zadowolenia z życia), potrzeb rehabilitacyjnych -

oczekiwań wobec leczenia w poradni rehabilitacyjnej, dostępu do poradni, zabiegów

rehabilitacyjnych, zaopatrzenia ortopedycznego, ośrodka rehabilitacji dziennej, psychologa

i związanych z tym problemów, oceny opieki rehabilitacyjnej oraz stylu życia.

Wyniki:

Ogółem zbadano 1616 pacjentów w tym 447 mężczyzn i 1169 kobiet. Najliczniejszą

grupę pacjentów po 60. roku życia stanowiły osoby w wieku 70-74 lat. Mężczyźni wcześniej

niż kobiety, rozpoczynali leczenie w poradni rehabilitacyjnej, dla mężczyzn był to przedział

wieku 60-64 lat, dla kobiet 70-74 lat. Średni wiek pacjentów w poradni rehabilitacyjnej roku

2004 wynosił 70,5 lat, a w 2009 roku 67,6 lat i różnica ta była istotna (p<0,001).

Najwięcej (85%) skierowań do poradni rehabilitacyjnej było od lekarzy podstawowej

opieki zdrowotnej, 12% pacjentów miało skierowania od lekarzy specjalistów, a tylko 3%

stanowiły skierowania po leczeniu szpitalnym. Najczęściej diagnozowanymi jednostkami

chorobowymi według Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów

Zdrowotnych (Rewizja dziesiąta) były choroby układu kostno-stawowego, mięśniowego

i tkanki łącznej (w tym głównie zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa, stawów kolanowych

i biodrowych oraz osteoporoza), następstwa urazów (kończyny górnej i dolnej) oraz choroby

układu nerwowego (zespoły porażenne jako następstwa udarów mózgu, nadciśnienia czy

miażdżycy). Wśród chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej 1144

osób dotkniętych było chorobami grzbietu, 381 osteoporozą, 854 osoby chorobami stawów,

głównie kolan i bioder. Urazy i choroby układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki

łącznej najczęściej były rehabilitowane w grupie pacjentów w wieku 70-74 lat.

W okresie 2004-2009 liczba pacjentów po urazach, które wymagały rehabilitacji wzrastała,

szczególnie wśród mężczyzn. Ryzyko wystąpienia choroby układu kostno-stawowego,

mięśniowego i tkanki łącznej u osób z urazem zwiększało się aż 10 krotnie w porównaniu

do osób bez urazu.

Choroby układu nerwowego statystycznie częściej występowały u mężczyzn

i w młodszych grupach wieku. Do chorób współwystępujących zaliczano choroby, które nie

stanowiły głównej przyczyny leczenia w poradni rehabilitacyjnej, były to choroby układu

krążenia oraz choroby układu trawiennego, moczowo-płciowego i nowotwory złośliwe.

Choroby układu krążenia istotnie częściej występowały u mężczyzn (36,7%) niż u kobiet

(25,9%) i byli to pacjenci starsi. Średni wiek pacjentów z chorobami układu krążenia wynosił

72,1 lat, a bez chorób układu krążenia 70,5. Nowotwory złośliwe jako choroby

współwystępujące stwierdzono u 6,7% kobiet i 5,1% mężczyzn, różnica ta nie była istotna

(p=0,257). Średni wiek pacjentów z chorobami nowotworowymi wynosił 69,4 lat, a bez

7. Streszczenie ń

193

chorób nowotworowych 71,1, różnica była istotna (p=0,046). Najczęstszymi objawami

chorobowymi zgłaszanymi przez pacjentów były zawroty głowy i zaburzenia równowagi, a

także drętwienie i bóle kończyn. W/w objawy najczęściej występowały w najmłodszej grupie

wieku 60-64 lat.

Główne potrzeby pacjentów poradni rehabilitacyjnej realizowane były poprzez zabiegi

fizjoterapeutyczne 1087 osób (67%), zaopatrzenie ortopedyczne 434 osoby (26,9%).

Najczęściej zlecanymi zabiegami z zakresu fizykoterapii była: Magnetoterapia 26,1%,

Nemectrodyn 21,2%, Laser 20,5%, Tens 19,6%, Ultradźwięki 18,6%.

Najczęściej skierowania na zabiegi fizykoterapii dotyczyły pacjentów w wieku 60-64 lat.

Kinezyterapię jako podstawę działań rehabilitacyjnych lekarze zlecili u 37,4% pacjentów

poradni. Potrzebę korzystania z zaopatrzenia ortopedycznego określono u ok. 1/4 badanych

osób. Najczęściej zlecanym zaopatrzeniem ortopedycznym były: sznurówki Hohmanna 150

sztuk, kołnierze szyjne 72 sztuk, wózki inwalidzkie ręczne 66 sztuk, oraz pasy na odcinek

lędźwiowo-krzyżowy kręgosłupa 55 sztuk. Najmniej zaopatrzenia ortopedycznego zlecono

w najmłodszych, a najwięcej w najstarszych przedziałach wieku.

W badaniu prospektywnym dotyczącym 224 osób najliczniej reprezentowani byli

pacjenci w wieku 65-69 lat, którzy zamieszkiwali na terenie dzielnicy Stare Miasto i Wilda.

Większość osób miała wykształcenie średnie, była na emeryturze i oceniała własną sytuację

ekonomiczną jako przeciętną (63%). Około 40% badanych posiadało orzeczenie

o niepełnosprawności i objętych było stałą opiekę lekarską, którą najczęściej pełnili lekarze

podstawowej opieki zdrowotnej, a w 63% lekarze specjaliści: głównie: kardiolog, ortopeda

i neurolog. W ostatnich 3 latach w szpitalu przebywało 35% badanych. Najczęściej pacjenci

korzystali z zabiegów rehabilitacyjnych raz na pół roku (30%) lub raz na rok (26%).

Z rehabilitacji w ośrodku dziennym korzystało zaledwie 18% badanych jednak 34% chętnie

by skorzystało. Większość osób nie korzystała z pomocy psychologa, choć 10% deklarowała

chęć skorzystania. Około 30% badanych korzystało z odpłatnych usług rehabilitacyjnych.

Z zaopatrzenia ortopedycznego korzystało 32% pacjentów. Głównie były to kule łokciowe,

kołnierze szyjne oraz pasy na odcinek lędźwiowo-krzyżowy kręgosłupa.

Występowanie choroby przewlekłej podało niemal 72% badanych.

Ponad połowa badanych wskazała problemy z poruszaniem się i zapamiętywaniem, choć

93 osoby nie odczuwały żadnych problemów.

Badani w większości oceniali swój stan zdrowia jako dostateczny (45%), jako bardzo

dobry lub dobry (28%), a jako zły (5%) osób. Ponad połowa (52%) osób była zadowolona

ze swojego życia w stopniu dobrym.

Problem z dostępem do poradni rehabilitacyjnej zgłaszało 46% badanych, podając

jako najważniejszą przyczynę: długi czas oczekiwania a na drugim miejscu problem

z uzyskaniem skierowania do poradni rehabilitacyjnej. Ponad 92% osób podało, że jest

zadowolonych z lekarskiej opieki rehabilitacyjnej. Zabezpieczenie w postaci odpowiedniej

7. Streszczenie ń

194

liczby poradni rehabilitacyjnych na terenie miasta Poznania za niewystarczające uznało ponad

84% badanych.

Prawie 57% uprawiało sport. Najczęstszym rodzajem sportu wśród badanych były

spacery, jazda na rowerze i nordic walking. Najczęściej sport uprawiany był kilka razy

w tygodniu, a nawet codziennie. W odniesieniu do oczekiwań wobec leczenia w poradni

rehabilitacyjnej poprawę sprawności ruchowej wymieniło 158, jako drugie ustanie lub

zmniejszenie dolegliwości bólowych (110 osób), poprawę samopoczucia (44), powrót

utraconych funkcji (32 osoby).

O wyborze danej placówki jako miejsca realizacji potrzeb rehabilitacyjnych decyduje

głównie lokalizacja (138 osób ), przyjazny personel (121 osób) i oferowanie usług w ramach

powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego (113 osób). Najmniejsze znaczenie ma dostęp dla

osób niepełnosprawnych oraz krótki okres oczekiwania, choć najczęstszym problemem

w dostępie do świadczeń rehabilitacyjnych był długi okres oczekiwania.

Przychodnia rehabilitacyjna bardziej przyjazna osobom po 60. roku życia według

badanych powinna zwiększyć liczbę wykonywanych usług dla pacjenta, stworzyć więcej sal

ćwiczeń, więcej stanowisk do zabiegów fizykoterapii, zatrudnić więcej personelu.

Najmniejsze znaczenie ma dostęp dla niepełnosprawnych, godziny otwarcia, szkolenie

personelu.

Wnioski:

Z badania retrospektywnego:

1. W badanym okresie 2004-2009 nastąpił wzrost procentowego udziału osób po 60. roku

życia w stosunku do ogółu pacjentów poradni rehabilitacyjnej, a najliczniejszą grupę

w badaniu stanowili pacjenci w wieku 70-74 lat. Mężczyźni w wieku 60-64 lat istotnie

wcześniej zgłaszali się do poradni niż kobiety tym wieku.

2. Najczęściej diagnozowanymi i leczonymi pacjentami w poradni rehabilitacyjnej byli

chorzy ze zmianami w układzie kostno-stawowym, mięśniowym i tkanki łącznej (były to

głównie zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa, stawów biodrowych i kolanowych oraz

osteoporoza), urazy i choroby układu nerwowego.

3. Najczęstszymi chorobami współwystępującymi, które dotyczyły pacjentów w poradni

rehabilitacyjnej, były choroby układu krążenia oraz choroby układu trawiennego,

moczowo-płciowego i nowotwory złośliwe.

4. Potrzeby rehabilitacyjne osób po 60. roku życia dotyczyły głównie zabiegów

fizjoterapeutycznych, zaopatrzenia ortopedycznego, dalszej diagnostyki lub leczenia

szpitalnego.

5. Jedna czwarta pacjentów wymagała zaopatrzenia ortopedycznego w postaci: sznurówek

Hohmanna, kołnierzy szyjnych, wózków inwalidzkich ręcznych, oraz pasów na odcinek

lędźwiowo-krzyżowy kręgosłupa.

7. Streszczenie ń

195

Z badania prospektywnego:

1. Prawie połowa badanych zgłaszała problemy związane z realizacją potrzeb

rehabilitacyjnych, dotyczących długiego okresu oczekiwania oraz uzyskania

skierowania.

2. Czynnikiem decydującym o wyborze miejsca realizacji potrzeb rehabilitacyjnych jest

lokalizacja poradni i przyjazny personel.

3. Do grupy potrzeb niezrealizowanych w największym odsetku należała kompleksowa

rehabilitacja w ośrodku rehabilitacji dziennej.

4. Większość badanych uważa, że liczba poradni rehabilitacyjnych na terenie miasta

Poznania jest niewystarczająca.

Słowa kluczowe: geriatria, potrzeby rehabilitacyjne

8. Abstract

196

8. ABSTRACT

Magdalena Pietrzyńska

REHABILITATION NEEDS AMONG PATIENTS OVER 60 YEARS OF AGE

Introduction:

Demographic changes consisting in the elongation of human life as a result of

advancements in medicine and technology, as well as in the decline in the number of births,

are associated with the growing number of elderly people, which must be carefully considered

when planning and implementing health care procedures.

Elderly people constitute a very diversified population group with respect to health

condition. This may be caused by multiple morbidities characteristic for this age group.

As a result of the aging process, there is a greater need for rehabilitation treatment

aimed at improving the fitness of the elderly. Consequently, it becomes crucial to identify,

analyse and assess the rehabilitation needs of the elderly.

Objective:

The aim of the present paper was to identify the rehabilitation needs among the 60-

plus aged patients who were treated at rehabilitation clinic, according to their age, gender,

underlying diseases and comorbidities, as well as the type of physiotherapeutic treatment and

orthopaedic appliances used.

Materials and methods:

The study was divided into a retrospective and prospective part. The retrospective study

concerned 1616 patients aged 60-plus (447 men and 1169 women), treated at the

rehabilitation clinic in the period of 2004-2009. The inclusion criteria were the age of 60-plus,

place of residence being the city of Poznań and the province of Wielkopolska, and

rehabilitation treatment performed within the national healthcare system. The study analysed

them according to their gender, age, place of residence, point of referral, waiting time, number

of visits, main diagnosis (underlying illness being the cause for rehabilitation treatment), type

of recommended physiotherapeutic treatment, orthopaedic appliances ordered, additional

examinations and consultations, as well as illnesses stated by their doctors in documentation

as comorbidities.

Both the underlying illnesses and the comorbidities have been classified according to

the International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems.

8. Abstract

197

The prospective study was performed in 2013 on a group of 224 patients aged 60-plus,

treated at the rehabilitation clinic (106 men and 118 women). The study questionnaire

comprised questions related to: professional activity and economic situation, overall health

condition (including self-assessment of health and satisfaction with wellbeing), rehabilitation

needs and expectations towards the treatment at the rehabilitation clinic, access to the clinic,

opinions on rehabilitation therapies and orthopaedic appliances, functioning of day care

centre, psychological assistance and related problems, appraisal of rehabilitative care and life

styles.

Results:

The overall number of 1616 patients were studied, including 447 men and 1169

women. The most numerous group among the 60-plus-year-olds were the people aged 70-74.

It was men rather than women who started their rehabilitation treatment earlier: for men it was

the period of 60-64 years of age, whereas for women it was rather the age of 70-74. In 2004,

the average age of the patients of rehabilitation clinic was 70.5 years, whereas in 2009, it was

67.6, indicating a statistically significant difference (p<0.001).

The biggest number of referrals (85%) came from general physicians, 12% of the

patients were referred to rehabilitation clinic by doctor specialists, and only 3% of them were

referred after hospital treatment.

The most frequently diagnosed diseases according to International Statistical

Classification of Diseases and Related Health Problems (10th revised edition) were the

illnesses of the skeletal, articular and muscular system, and connective tissue (primarily the

degenerative changes of the spine, knee and hip joints as osteoporosis), as well as post-

traumatic conditions (of both upper and lower limb) and diseases of the CNS (CP syndromes

as consequences of strokes, hypertension or atherosclerosis).

Among the illnesses of the skeletal-articular and muscular system and connective

tissue, 1144 patients suffered from spinal diseases, 381 from osteoporosis, and 854 had

problems with joints, mainly knees and hips.

The traumas and the illnesses of the skeletal-articular and muscular system

and connective tissue were most frequently subject to rehabilitation procedures among patients

aged 70-74. In the period of 2004-2009 the number of patients with traumas that required

rehabilitation increased, especially among men. The risk of occurrence of the illnesses of the

skeletal-articular and muscular system and connective tissue in patients with traumas was 10

times higher in comparison to patients without traumas.

The diseases of the central nervous system occurred statistically more often in men and

in younger age groups.

The comorbidities were the illnesses which did not constitute the grounds for

rehabilitation treatment, and they mostly included cardio-vascular diseases, gastrointestinal

diseases, genitourinary diseases and malignant neoplasms.

8. Abstract

198

The incidence of cardio-vascular diseases was significantly higher in men (36.7%) than

in women (25.9%) and the patients suffering from them were older. The average age of the

patients with cardiovascular diseases equalled 72.1 years, and for the patients without CVD -

70.5 years.

Malignant neoplasms occurred as comorbidities in 6.7% women and 5.1% men,

but this difference was not statistically significant (p=0.257). The average age of the patients

with cancers equalled 69.4 years, and for the patients without any neoplasms 71.1 years, which

proved to be significantly different (p=0.046)

The most frequent symptoms voiced by the patients were dizziness and vertigo as well

as numbness of limbs. The above quoted symptoms were more recurrent in the youngest age

group, i.e. among the 60-64-year-olds.

The main needs of rehabilitation clinic patients were fulfilled by way

of physiotherapeutic treatment - 1087 people (67%) and orthopaedic appliances in 434 people

(26.9%). The most frequently applied physiotherapeutic therapies included: magnetotherapy

26.1%, nemectrodyn 21.2%, laser 20.5%, tens (electrostimulation) 19.6%, and ultrasounds

18.6%. Physiotherapeutic referrals concerned mostly patients aged 60-64.

Kinesitherapy was indicated by the doctors as a basis for rehabilitation activities

in 37.4% of the clinic patients.

The need to use orthopaedic appliances was indicated in about 1/4 of the studied

patients. The most frequently recommended orthopaedic appliances were Hohmann’s bridge

corsets (150 pcs.), cervical collars (72 pcs), hand-operated wheelchairs (66 pcs) and lumbar-

sacral corsets (55 pcs.) The fewest orthopaedic appliances had been ordered among the

younger group of patients, and the largest number among the eldest age group of patients.

In the prospective study encompassing 224 people, the most numerous were patients

aged 65-69 who were domiciled in Stare Miasto and Wilda residential districts. Most of them

had secondary education, were retired and assessed their economic standing as average (63%).

About 40% of the respondents had a certificate of disability and were receiving

permanent medical care from general physicians, or in 63% from specialists such

as cardiologist, orthopaedist and neurologist. In the past 3 years, 35% of the patients were

subject to hospital treatment.

Most often the patients underwent rehabilitation treatment twice (30%) or once a year

(26%). Only 18% patients used rehabilitation services provided by day care centres; however

34% patients admitted that they would be willing to visit day care centres. Majority did not

make use of psychological assistance, although 10% of the patients declared that they would

be willing to do so. About 30% of the respondents made use of commercialised rehabilitation

services.

Orthopaedic appliances were used by 32% patients. Those were mostly forearm

crutches, cervical collars and lumbar-sacral corsets.

8. Abstract

199

The occurrence of chronic diseases was reported by almost 72% of the patients.

More than half of them declared problems with mobility and memory, even though 93 people

did not experience any problems.

The respondents mostly estimated their health condition as average (45%), as very

good or good (28%), or very bad (5%). More than half (52%) of the patients were satisfied

with their standard of living to a high extent.

Problems with access to rehabilitation were reported by 46% respondents: the most

often quoted reasons being long waiting time and difficulties with obtaining referral to the

rehabilitation clinic.

Over 92% respondents stated that they were satisfied with medical rehabilitation

treatment.

More than 84% of the patients considered that the number of available rehabilitation

clinics in the city of Poznań is insufficient.

Almost 57% respondents practised some sports. Most often the elderly go for walks,

ride a bike or do some Nordic walking. The elderly did some sports a few times per week or

even daily.

With respect to expectations towards the treatment at the rehabilitation clinic, the

patients stated that first of all they had been expecting improvement in their mobility (158),

secondly they wished for cessation or alleviating their pain (110 people), improvement of their

overall wellbeing (44), and return to their long lost functionalities (32 respondents).

The choice of an outpatient clinic as the place in which their rehabilitation needs could

be met, as stated by the patients, was mostly influenced by its location (138 respondents),

a caring personnel (121 persons) and services offered within the national health care system

(113 persons). Access for people with disabilities and a short waiting time were the least

important factors.

According to the patients, a rehabilitation clinic more friendly to people aged 60-plus

should increase the number of services offered to the clients, provide more exercise rooms,

more physiotherapeutic workstations and employ more personnel. Access for people with

disabilities, opening hours and personnel training were the least important.

Conclusions:

In the retrospective study:

1. In the period of 2004-2009 there was a considerable increase in the percentage of 60-

plus patients with respect to the total number of rehabilitation clinic patients and the

most numerous group were the patients aged 70-74. Men aged 60-64 reported to the

clinic significantly earlier than women of the same age.

2. The majority of patients diagnosed and treated at the rehabilitation centre suffered

from disorders in the muscular, articular and skeletal system or the connective tissue

8. Abstract

200

(those were mainly degenerative changes of the spine, hip and knee joints as well

as osteoporosis), traumas and CNS illnesses.

3. The most frequent comorbidities concerning the patients of the rehabilitation clinic

were cardiovascular diseases, illnesses of gastrointestinal and genitourinary systems

as well as malignant neoplasms.

4. Rehabilitation needs of the patients aged 60-plus mostly concerned physiotherapeutic

treatment, orthopaedic appliances, further diagnostics, or hospital treatment.

5. One-fourth of the patients required orthopaedic appliances in the form of: Hohmann’s

bridge corsets, cervical collars, hand-operated wheelchairs and lumbar-sacral corsets.

In the prospective study:

1. Almost half of the respondents voiced problems associated with fulfilling their

rehabilitation needs, indicating a very long waiting lists and inconveniences with

obtaining referrals.

2. The factor decisive for the choice of rehabilitation centre to which the patients turn

for help is its location and a caring personnel.

3. In the group of unmet needs indicated by the patients, the highest percentage was

occupied by comprehensive rehabilitation performed at a day care centre.

4. The majority of study subjects think that the number of outpatient rehabilitation

clinics in the city of Poznań is insufficient.

Key words: geriatrics, rehabilitation needs

9.Piśmiennictwo

201

9. PIŚMIENNICTWO

[1] World Health Organization (WHO). www.who.int.classification.icd/en dostęp z dnia 9.12.2012.

[2] Cierpiałkowska L.: Psychopatologia. Warszawa, SCHOLAR 2007.

[3] strona internetowa GUS: www.old.stat.gov.pl dostęp z dnia 26.09.2014.

[4] Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2012. Wyd. GUS, Warszawa 2012.

[5] Holzer J.Z.: Demografia. Polskie Wydanie Ekonomiczne, Wydanie VI zmienione. Warszawa 2003.

[6] Porta M.A.: Dictionary of Epidemiology, Oxford University Press, Oxford, 2008.

[7] Latalski M., Pacian A. .Zdrowie publiczne a medycyna społeczna W: Zdrowie Publiczne, red nauk. T.B.: Kulik, A. Pacian. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2014.

[8] Synak B.: Starość w obliczu współczesnych przemian społeczno-kulturowych. W: Człowiek w obliczu starości, red W. Pałubicki. Instytut Filozofii Socjologii Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1991.

[9] Ciura G., Szymańczak J.: Starzenie się społeczeństwa polskiego. Infos nr 12 (126) 2012r, 1-4.

[10] Czyżewska–Torba P., Stachowska M., Talarska D., Justa S., Szewczyczak M.: Stan zdrowia dorosłych mieszkańców województwa wielkopolskiego ze szczególnym uwzględnieniem osób po 60. r.ż. Nowiny Lekarskie 2013, 82, 1, 3-8.

[11] Szukalski P.: Rodzina jako obszar zainteresowania badawczego gerontologów społecznych. Gerontologia Polska, 2005, T. 13, 3, 162-169.

[12] Powell Jason L. The Power of Global Aging. Ageing Int (2010) 35:1-14, Springer Verlag.

[13] The European Health Report 2012.Charting the way to well-being. Europejski Raport Zdrowia 2012. Droga do osiągnięcia dobrostanu. Europejskie Biuro Regionalne WHO

[14] Antczak S. Population Aging In Europe, Causes and Effects. W: The Many faces of being old. Health and socio-cultural aspects of aging. Poznan university of Medical Scienses, Poznań 2006 edited by Musielak M.

[15] Hsieh Ching-Hui,DeJong Gerben, Groah S., Ballard P.H., Horn S., Tian Wenqiang. Comparing rehabilitation services and outcomes between older and Yonger People with spinal cord injury. Archives of physical Medicine and rehabilitation 2013; 94 (4 Suppl 2): 175-186.

[16] Dane ONZ. World Population projected to reach 9.6 bilion by 2050, www.un.org.en/development/desa/population/un-report-world-population-projected-to-reach-9-6-bilion-by-2050.html z dnia 7.12.2014, g.16.12

9.Piśmiennictwo

202

[17] Wojtyniak B, Goryński P., Moskalewicz B.: Sytuacja zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowania. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego. Państwowy Zakład Higieny, Warszawa 2012, 1-339.

[18] Staszewska A.: Problem starzenia się społeczeństwa w programach Unii Europejskiej. Nowiny Lekarskie 2013, 82, 101-107.

[19] Fizjoterapia w geriatrii - red. nauk. K. Wieczorowska–Tobis, T. Kostka, A.M. Borowicz. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2011.

[20] Osiński W.: Gerokinezjologia. Nauka i praktyka aktywności fizycznej w wieku starszym. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2013.

[21] Błędowski P.: Charakterystyka procesu starzenia – aspekt socjoekonomiczny W: Geriatria i Pielęgniarstwo geriatryczne, red. nauk. K. Wieczorowska–Tobis, D. Talarska. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2008, Wyd. I – 6 dodruk, Warszawa 2014.

[22] Strona internetowa GUS: www.stat.gov.pl z dnia 3.02.2015. Notatka informacyjna. Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski do 2014r. GUS, Warszawa 26-27.01.2015.

[23] Rosenthal T., Nughton B., Williams M.W: Geriatria, red. nauk. wydania polskiego; L. Pączek, M. Niemczyk. Wyd. Czelej, Wyd. I, Lublin 2009.

[24] Zdunek K., Kulik T. B., Janiszewska M, Bogusz R.: Zdrowie a Unia Europejska a globalizacja. Zdrowie Publiczne 2011 ; 121(3), 283-287

[25] Kędelski M, Paradysz J.: Demografia. Wyd. Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2006.

[26] Strona internetowa: GUS: www.stat.gov.pl –demografia z 4.12.2013 r.

[27] Duda K.. Proces starzenia się. W: Fizjologia starzenia się. Profilaktyka i rehabilitacja, red. nauk. A. Marchewka, Z. Dąbrowski, J.A. Żołądź. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2012.

[28] Wiśniewska–Roszkowska K.: Starość jako zadanie. Instytut Wyd. Pax, Warszawa 1989.

[29] Rosset E.: „Ludzie starzy” Studium demograficzne. Państwowe Wyd. Ekonomiczne. Warszawa 1967.

[30] Grodzicki T., Gryglewska B., Tomasik T., Windak A.: Zasady Postępowania w nadciśnieniu tętniczym w wieku podeszłym. Gerontologia Polska 2012, T. 20, 4, 119-147.

[31] Rasińska R., Nowakowska I.: Obraz ludzi starszych w raportach i zestawieniach. Nowiny Lekarskie, 81, 1, 84-88.

[32] Pruszyński J. Maksymiuk T., Putz J. Old age- a challenge to EU countries. Is Europe ready to face it? A tentative assessment. Old age- a public health challenge. Selected issues, editor Zysnarska M. Poznan University of Medical Sciences, Poznań 2014.

[33] Roczniki Demograficzne 1980-2014, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2015.

[34] Kachaniuk H. Czynniki wpływające na przebieg działań opiekuńczo–pielęgnacyjnych wobec osób starszych – eliminacja i profilaktyka bólu w starości. W: Geriatria

9.Piśmiennictwo

203

i pielęgniarstwo geriatryczne, red. nauk. K. Wieczorowska–Tobis, D. Talarska. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2008, Wyd. I – 6 dodruk, Warszawa 2014.

[35] Kędziora- Kornatowska K., Muszalik M., Kornatowski T. W: Pozytywna starość, red. K. Wieczorowska–Tobis, D. Talarska. UM w Poznaniu, Poznań 2010, 15-24.

[36] Strona internetowa GUS.: www.stat.gov.pl.- demografia-wyniki badań bieżących dostęp z dnia 4.12.2013r oraz 24.05.2015r.

[37] Kuch J. Rehabilitacja: Podręcznik dla studentów medycyny. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 1989.

[38] Szewczyczak M., Stachowska M., Talarska D.: Ocena jakości życia osób w wieku podeszłym – przegląd piśmiennictwa. Nowiny Lekarskie 2012, 81, 1, 96-100.

[39] Szukalski. P.: Ludzie w wieku 75+- nowa kategoria demograficzno-społeczna? W: Kwestionariusz Camberwell Assessmnet of Need for the Elderly (CANE) jako narzędzie do oceny zapotrzebowania na opiekę przez osoby w wieku podeszłym. Praca finansowana w ramach projektu badawczego N N404 520738, red. K. Wieczorowska-Tobis, D. Talarska. Warszawa 2013, 1-128.

[40] Strona internetowa GUS: www.stat.gov.pl z dnia 1.02.2015. Sytuacja demograficzna osób starszych i konsekwencje starzenia się ludności Polski w świetle prognoz na lata 2014-2050, GUS, Warszawa Listopad 2014.

[41] Szatur–Jaworska B.: Starzenie się ludności Polski – wyzwania dla polityki społecznej. Gerontologia Polska 10 (4) 2002, 199-206.

[42] Szukalski P. Najstarsi Polacy szkic demograficzny. Gerontologia Polska 8(4) 2000, 3-8.

[43] Miller M., Gębska–Kuczerowska A., Jelijaszewicz, Leowski J.: Ocena stanu zdrowia ludzi w starszym wieku w Polsce. Gerontologia 6 (3-4) 98, 18-23.

[44] Sheung-Tak Cheng, Kenneth Heller. Global Aging: Challenges for community psychology. Am J Community Psychol (2009) 44:161-173.

[45] Kropińska. S., Zasadzka E., Wieczorowska–Tobis K.: Co to jest starość. W: Pozytywna starość, red. K. Wieczorowska–Tobis, D. Talarska. UM, Poznań 2010, 25-33 .

[46] Strona internetowa GUS: www.stat.gov.pl z dnia 7.12.2014r. g.21.00.,15.11.2014, g.16.4.: Trwanie życia w 2013r., GUS, Warszawa 2014 (4.08.2014), s. 25 i 29.

[47] Pikala M., Maniecka – Bryła I. Ocena zmian w umieralności w województwie łódzkim na tle Polski i Unii Europejskiej. Hygeia Public Health 2013, 48(4): 520-525.

[48] Strona internetowa GUS www.stat.gov.pl demografia z 4.12.2013r. oraz 2.02.2015.Urząd Statystyczny w Poznaniu. Ludność w województwie wielkopolskim. Stan i struktura demograficzno-społeczna. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011. Poznań 2013r, s. 3, dane na dzień 31.03.2011.

[49] Iwański R.: Współczynnik obciążenia demograficznego rozwój społeczny. Nowiny Lekarskie 2013, 82, 1, 46-50.

9.Piśmiennictwo

204

[50] Strona internetowa GUS: www.stat.gov.pl. dostęp z dnia 1.10.2014r., oraz z dnia15.11.2014, g.16.44. Prognoza ludności na lata 2014-2050, GUS, Warszawa 2014, 128.

[51] Szukalski P. Trwanie życia osób starszych w Europie na przełomie XX i XXI wieku. Gerontologia Polska. II (2) 2003, 55-63.

[52] Raport WHO. Społeczne nierówności w zdrowiu Polsce. Europejskie Biuro Światowej Organizacji Zdrowia, WHO, Dania 2012, 1-127.

[53] Suwała M., Gersternkorn A.: Sytuacja zdrowotna mieszkańców województwa łódzkiego na tle Polski. Zdrowie Publiczne 2012, 122(4): 337-341.

[54] Chydziński W.: Kinezyterapia w schorzeniach typowych dla trzeciego okresu życia .W: Fizjoterapia dla medycznych studiów zawodowych wydziału fizjoterapii, red. M. Weiss, A. Zembaty. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 1983.

[55] Wieczorowska – Tobis K. Wszyscy się starzejemy. Profile starości. Wydawnictwo Miejskie. Urząd Miasta Poznania, Poznań 2000.

[56] Porzych K., Kędziora-Kornatowska K, Polak A., Porzych M.: Psychologiczne aspekty starzenia się i starości. Gerontologia Polska 12 (4), 2004, 165-168.

[57] Kaczmarek M., Szwed A. Koncepcja wieku biologicznego różnych fazach ontogenezy człowieka. Nowiny Lekarskie 1998, 67, 7, 855-865.

[58] Balszaja Medicinskaja Encyklopiedija, T. 31, wyd. II, Moskwa 1963, 298-299.

[59] Mianowany M.E., Maniecka–Bryła I., Drygas W.K.: Starzenie się populacji jako ważny problem zdrowotny i społeczno-ekonomiczny. Gerontologia 12 (4) 2004, s. 173-176.

[60] Kawecka–Jaszcz K., Rajzer M., Terlecki M.: Starzenie się układu sercowo- naczyniowego. W: Fizjologia starzenia się. Profilaktyka i rehabilitacja, red. nauk. A. Marchewka, Z. Dąbrowski, J.A. Żołądź. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 2012.

[61] Gąsiorowska- Mrożek M. Rehabilitacja medyczna osób starszych. Zasadność, potrzeby, możliwości. Zdrowie Publiczne i Zarządzanie, Vol1/2011, 128-143, Kraków 2012.

[62] Leung Ping-chung. Academic exploration.Chin Integr Med. 2009, Dec 15 (6):466-469.

[63] Wołowicka L. Jakość życia seniorów. Stan aktualny i perspektywy. Profile starości. Wydawnictwo Miejskie. Urząd Miasta Poznania, Wydział Zdrowia i spraw Społecznych, Poznań 2000.

[64] Wieczorowska Tobis K., Jakrzewska–Sawińska S., Talarska D.: Wieloprofesjonalność opieki w geriatrii. Nowiny Lekarskie 2013, 82, 1, 51-55.

[65] Pędich W.: Polska Gerontologia- jej perspektywy i bariery. Gerontologia Polska 10 (4) 2002, 159-161, 159. [66] Markowicz–Tronczyńska E.G., Tronczyńska G.M.: Rozwój gerontologii i geriatrii szansa dla ludzi XXI wieku. W: Profile starości, red. L. Leońska. Wydawnictwo Miejskie, Urząd Miasta Poznania, Poznań 2000.

9.Piśmiennictwo

205

[67] Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 1998r., Nr 162, poz 118 z późn. zm.).

[68] Stahl Ch., Svensson T., Petersson G, Ekberg K.. The Work Ability Divide: Holistic and Reductionistic Approaches in Swedish Interdisciplinary Rehabilitation Teams. J Occup Rehabil (2009) 19: 264-273, Springer Verlag.

[69] Włodarczyk C.: Reforma opieki zdrowotnej w Polsce. Studium polityki zdrowotnej. Uniwersyteckie Wyd. Med. „VESALIUS”, Kraków 1998.

[70] Wersja polska: Zarys systemu ochrony zdrowia Polska 2012, red. S. Golinowska. Warszawa 2012. Wersja oryginalna: Panteli D., Sagan A., Busse R. Health Systems in Transition. World Health Organization, 2011(volume 13, Nr 8, 1-157.

[71] Kozerkiewicz A. i wsp. Krajowy index sprawności ochrony zdrowia 2014r., styczeń 2014r., www.dane-i-analizy.pl

[72] Kulik T.B.: Koncepcja zdrowia w medycynie. W: Zdrowie Publiczne, red nauk. T.B. Kulik, A. Pacian. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2014.

[73] Biskupska M. Promocja zdrowia wobec osób starszych w wieku podeszłym. W: Geriatria i Pielęgniarstwo geriatryczne, red. K. Wieczorowskiej–Tobis, D. Talarska. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2008, Wydanie I – 6 dodruk, Warszawa 2014.

[74] Bień B., Wojszel Z.B., Doroszkiewicz H.: Poziom niesprawności osób w starszym wieku jako wskazanie do wspierania opiekunów rodzinnych. Gerontologia Polska 2008, T. 16, 1, 25-34.

[75] Kostka T., Koziarska-Rościszewska M. Starzenie się ludności jako wyzwanie dla lekarza rodzinnego. W: Choroby wieku podeszłego. Praktyka lekarza rodzinnego. Wyd. Lek. PZWL. Warszawa 2009.

[76] Rymaszewska J., Szmigiel A. Potrzeby osób w starszym wieku - definicje i narzędzia oceny. Psychogeriatria Polska, 2008, 592; 95-104.

[77] Zbróg Z. Identyfikowanie i zaspokajanie potrzeb społecznych w niepublicznych szkołach podstawowych, Kraków 2011, Oficyna Wyd. ”Impuls” 2011.

[78] Wieczorowska–Tobis K. Talarska D., Dymek-Skoczyńska A., Zastosowanie kwestionariusza CANE w badaniach osób starszych – przegląd piśmiennictwa W: Kwestionariusz Camberwell Assessment of Need for the Elderly (CANE) jako narzędzie oceny zapotrzebowania na opiekę prze osoby w wieku podeszłym. Praca finansowana w ramach projektu badawczego N N404 520738, red. K. Wieczorowska–Tobis, D. Talarska, Warszawa 2013, 1-128.

[79] Rymaszewska J., Kłak R., Synak A. CANE - badanie polskiej wersji narzędzia. Psychogeriatria Polska, 2008;5(2):105-113.

[80] Topór-Mądry R., Glis–Anuszewska A., Kurkiewicz J., Pająk A.: Priorytety zdrowotne. Narzędzia oceny i analizy. Uniw. Wyd. Med. ”VESALIUS”, Kraków 2002.

9.Piśmiennictwo

206

[81] Strona internetowa: www.public-health.pl/tag/ocena-potrzeb-zdrowotnych z dnia (dostęp z dnia 14.12.2014r. g. 14.44).

[82] Ostrowska A.: Oczekiwania i realizacja wyrażanych potrzeb zdrowotnych pacjentów w świetle rozwiązań ustawowych. Uniw. Wyd. Med., Kraków 2002.

[83] Warrick McNeill, Matt Wallden: The best rehabilitation programs in the word. Journal of Bodywork and Movement Therapies (2009) 13, 192-201, Elsevier.

[84] Wąsiewicz E. Raport Etapowy. Opracowanie metodyki badania potrzeb w zakresie rehabilitacji medycznej w Polsce. Zakład Organizacji i Ochrony zdrowia. Instytut Medycyny Społecznej. Akademia Medyczna w Poznaniu, Poznań 1987.

[85] Załącznik nr 2 do zarządzenia Nr 90/2013/DSOZ Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z dnia 18 grudnia 2014 zmieniające zarządzenie w sprawie określenia warunków zawierania i realizacji umów w rodzaju rehabilitacja lecznicza, Załącznik nr 3 do zarządzenia Nr 80/2013/DSOZ Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z dnia 16 grudnia 2013 w sprawie określenia warunków zawierania i realizacji umów w rodzaju rehabilitacja lecznicza.

[86] Mazurek J., Rymaszewska J. Ocena potrzeb pacjentów w podeszłym wieku na podstawie Camberwell Assessment of Need for the Elderly - przegląd piśmiennictwa. Gerontologia Polska 2012, T. 20, 1, 1-7.

[87] Strona internetowa GUS www.stat.gov.pl z dnia 16.01.2014r., s. 97, s. 99. Zdrowie i Ochrona Zdrowia w 2012r. Wyd. GUS, Warszawa 2013.

[88] Shortell S.M., Kalużny A.D.: Podstawy zarządzania opieką zdrowotną. Fundacja Zdrowia Publicznego. Uniwersyteckie Wyd. Vesalius, Kraków 2001.

[89] Dega W., Milanowska K.: Ortopedia i rehabilitacja we współczesnym ujęciu, W: Ortopedia i rehabilitacja, red. W. Dega, Marciniak, A. Szulc. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2003-2004.

[90] Mrożek-Gąsiorowska M.: Rehabilitacja medyczna osób starszych. Zasadność, potrzeby, możliwości. Zdrowie publiczne i zarządzanie, vol1/2011, Kraków 2012, 128-143,

[91] Rehabilitacja medyczna, red. W. Stryła i A.M. Pogorzała, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu. Poznań 2012.

[92] Demers Louise,PhD, Desrosiers Johanne,PhD, Nikolova Rossitza, PhD, robichaud Line, PhD, Bravo GinaPhD. Responsiveners Of Mobility, Daily Living, and Instrumental Activities of Daily Living Outcome Measures for Geriatric Rehbilitation. Arch Phys Rehabil vol 91, February 2010, 233-240.

[93] World Report on Disability. World Health Organization. Malta 2011, 1-325,

[94] Kwolek A.: Perspektywy rehabilitacji medycznej u progu XXI wieku. W: Niepełnosprawność i rehabilitacja osób dorosłych jako problem medyczny i społeczny w Polsce, red. I.D. Karwat, T. I, Wyd. Liber, Lublin 2002.

9.Piśmiennictwo

207

[95] Cylkowska–Nowak M., Kropińska S., Czepulis N., Tobis S., Zasadzka E., Wieczorowska–Tobis K.: Terapeuta zajęciowy w zespole geriatrycznym. Nowiny Lekarskie 2010, 79, 5, 392-396.

[96] Stanos S.: Focused Review of Interdysciplinary Pain Rehabilitation Programs for Chronic Pain Management Curr Pain Hedache Rep (2012)16: 147-152 s. Springer.

[97] Mielnik-Błaszczak M., Zioło A., Kawiak–Jawor E.: Relacja lekarz pacjent od paternalizmu do partnerstwa. Zdr. Publ. 2011, 121 (1), 95-98.

[98] Kotkowska–Szulżyk A. Wspieranie osób niepełnosprawnych w procesie rehabilitacji, W: Wsparcie społeczne w rehabilitacji i resocjalizacji, red Z. Palak, Z. Bartkowicz. Wyd. UMCS, Lublin 2004.

[99] Lossin B. Trauma und Berufskrankheit. 14 Supplement 2, 2012, 217-221, Springer Verlag. Chance Und Risiken des rehabilitations-managements.

[100] Elisabeth R. Skidmore, PhD, OTR/L, Ellen M. Whyte, MD, Margo B. Holm, PhD, OTR/L, James T. Becker, PhD, Meryl A. Butters, PhD, Mary Amanda Dew, PhD, Michael C. Munin, MD., Eric J. Lenze, MD.: Cognitive and Affective Predictors of Rehabilitation Participation After Stroke. Arch Phys Med Rehabil Vol 91, February 2010, 203-207.

[101] Kulikowski K. The importance of interpersonal communication in the process of rehabilitation. Review article. Medical Rehabilitation 2013, 17 (1),15-20.

[102] Wayne A. Gordon, PhD, ABPP/Cn, Jack Nash Professor. Perspectives on Rehabilitation Research. Arch Phys Med Rehabil Vol 91, February 2010, 169-172.

[103] Giuseppe Bellelli, Bruno Bernardini, Traubucchi.: The specificity of geriatric rehabilitation. Myth Or Reality? A debate from an Italian Perspective. Jamda 13 (2012) 94-95, Elsevier.

[104] Kostka T., Koziarska–Rościszewska M.W: Choroby wieku podeszłego. Praktyka Lekarza Rodzinnego. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2009.

[105] Grzanka–Tykwińska A., Kędziora-Kornatowska K. Znaczenie wybranych form aktywności w życiu osób w podeszłym wieku. Gerontologia Polska 2010, T. 18, 1, 29-32.

[106] Rębacz-Maron E.: Starzenie się i samodzielność kobiet z trzech odmiennych środowisk miasta, wsi i Domu Pomocy Społecznej. Zdr. Publ. 2013;123 (2): 133-138.

[107] Izdebski P., Polak., A.: Bilans życia i poczucie koherencji osób starszych w zależności od ich aktualnej sytuacji życiowej. Gerontologia Polska, 2005, T. 13, 3: 188-194.

[108] Roszkowska H., Goryński P.: Hospitalizacja starszych mieszkańców miast i wsi w Polsce w latach 1979-1996. Gerontologia 9 (2) 2001, 21-27.

[109] Pędich W.: Komentarz do raportów na temat systemów opieki zdrowotnej i społecznej nad ludźmi starszymi w Polsce i we Włoszech. Gerontologia 7 (3-4), 99, 54-56, 54.

[110] Lamura G., Melchiorre MG, Mengani M., Albertini A.: Opieka zdrowotna i społeczna nad ludźmi starszymi we Włoszech. Gerontologia Polska 7 (3-4)99, 45-53.

9.Piśmiennictwo

208

[111] Michalska A., Łukomska A., Jachimowicz-Wołoszynek D.: Opieka geriatryczna w Stanach Zjednoczonych - model PACE. Gerontologia 12(4), 2004, 169-171.

[112] Boratyn-Dubiel J., Chmiel Z. Znaczenie edukacji zdrowotnej dla pacjentów z cukrzycą. Zdrowie Publiczne 2010;12 (3): 316-323.

[113] Zubrzycki J., Małecka-Massalska, T. Telemedycyna - medycyna i technika w walce o nasze zdrowie. Zdr. Publ. 2010; 120 (4):421-425.

[114] Furtak M., Książek P., Warchoł-Sławińska E., Drop B, Włoch K., Kulbaka E. Rozwój rynku ochrony zdrowia - prognozy przyszłości. Zdr. Publ. 2011, 121(1).

[115] Mikołajewska E., Mikołajewski D. Możliwości wykorzystania robotów pomocniczych i obsługowych w opiece domowej. Gerontologia Polska 2011, T. 19, 3-4, 176-180.

[116] Wiemeyer J, Kliem A.: Serious games In prevention and rehabilitation- a New panacea for elderly people?. Eur Rev Agind Phys Act (2012)9: 41-50 Springer, 44, 47.

[117] Kędziora–Kornatowska K., Grzanka-Tykwińska A.: Osoby starsze w społeczeństwie informacyjnym. Gerontologia Polska 2011, T. 19, 2, 107-111.

[118] Stefaniak–Hrycko A.: Portale internetowe dla seniorów. Nowiny Lekarskie 2013, 82, 1, 76-82.

[119] Bielawska A., Pieścikowska J., Bączyk G., Pyszczorska M., Bernad D., Skokowska B., Gacek L. Uniwersytet Trzeciego Wieku – Edukacja zawsze na czasie. Nowiny Lekarskie 2012, 81, 1, 80-83.

[120] Kamusińska E., Lelonek B.: Analiza form spędzania wolnego czasu prze osoby niepełnosprawne w wieku 65 lat i więcej podstawa diagnozy w planowaniu edukacji zdrowotnej. Zdr. Publ. 2011;121(4), 382.

[121] Szukalski P. Wykorzystywanie czasu przez osoby starsze w Polsce. Gerontologia Polska 7(1), 99:9-12.

[122] Kleine-Gunk B. Anti-Aging – Medizin Hoffnung oder Humbug. Deutsches Arzteblatt, Jg. 104, Heft 28-29, 2007, 2054-2060.

[123] Parlak D.: Subiektywny wymiar starzenia się i starości. Gerontologia Polska 9 (2) 2001, 15-20.

[124] Halicka M.: Satysfakcja życiowa ludzi starszych w świetle badań jakościowych. Gerontologia 10(3) 2002, 144-148.

[125] Woźniak Z.: Socjomedyczne aspekty funkcjonowania rodziny. Centralny Program Badań Podstawowych CPBP.09.02, Poznań 1990.

[126] Karwat I.D., Pencuła M.: Cechy zdrowotne i społeczne związane z definiowaniem niepełnosprawności. W: Problemy rehabilitacyjne i zagadnienia pomocy społecznej osób niepełnosprawnych w Polsce, red. I.D. Karwat, T II, Wyd. Liber, Lublin 2002.

[127] Palak Z.: Międzynarodowa Klasyfikacja Uszkodzeń, Niepełnoprawności i Inwalidztwa. „Biopsychospołeczna koncepcja niepełnosprawności a wieloaspektowość wsparcia W: Wsparcie społeczne w rehabilitacji i resocjalizacji. Wyd. UMCS, Lublin 2004.

9.Piśmiennictwo

209

[128] Stryła W., Pogorzała A.M.: Rola i rozwój rehabilitacji we współczesnej medycynie. W: Rehabilitacja medyczna, red. W. Stryła, A.M. Pogorzała. Uniwersytet Medyczny w Poznaniu, Poznań 2012.

[129] Problem Niepełnosprawności w poradnictwie zawodowym. Zeszyty informacyjno-metodyczne doradcy zawodowego, red. B. Szczepankowskiej i A. Ostrowska, Warszawa 1998.

[130] Stahl Ch., Tommy Svensson T., Petersson G, Ekberg K.: The Work Ability Divide:Holistic and Reductionistic Approaches in Swedish Interdisciplinary Rehabilitation Teams. J Occup rehabil (2009 19: 264-273), Springer Verlag.

[131 Wilmowska-Pietruszyńska A., Bilski D.: Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia. Niepełnosprawność - zagadnienia, problem, rozwiązania. Nr II/2013(7), 5-20.

[132] Sienkiewicz E. Szymańska J. Niepełnosprawność - terminologia i klasyfikacja. Zdr Publ 2011;121(4):412-416.

[133] Stucki G., Reinhardt J.D DeLisa J.A., Imamura M., Melvin J.L. Chapter 1.: Achievements and challenges of ISPRM. ISPRM Discussion paper. J. Rehabil Preview, 2009, 41.

[134] Stucki G., P.M. von Grote, D., DeLisa J.A., Imamura M., Melvin J. L, Haig A.J., Li L.S.W., Reinhardt J.D., Chapter 6: The policy agenda of ISPRM. ISPRM Discussion paper. J. Rehabil Preview, 2009, 41, 843-852.

[135] Beck O., Kędziora-Kornatowska K. :Społeczne ubezpieczenie pielęgnacyjne jako szansa rozwiązania problemu opieki nad osobami starszymi w Polsce. Nowiny Lekarskie 2013, 82, 1, 56-60.

[136] Orzeł Z. Polityka zdrowotna. W: Zdrowie Publiczne, red. nauk. T.B. Kulik, A. Pacian. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2014.

[137] Czapliński P.: Raport o stanie zatrudnienia osób niepełnosprawnych w Polsce. Warszawa 2010, 1-36.

[138] Biuro pełnomocnika rządu ds. osób niepełnosprawnych. Dane demograficzne. Badanie Aktywności Ekonomicznej (BAEL) 2002 i 2012GUS. Dane statystyczne dotyczące sytuacji osób niepełnosprawnych z uwzględnieniem istotnych zmian przestrzeni ostatnich lat., oraz osoby z niepełnosprawnością prawną w wieku 15 lat i więcej dla Polski www.niepełnosparwni.gov.pl z dnia 15.11.2014r. g.14.35i g.17.21 [241].

[139] Strona internetowa GUS: www.stat.gov.pl z 2.06.2014r. Ludność i gospodarstwa domowe. Stan i struktura społeczno-ekonomiczna, cz. II Gospodarstwa Domowe. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011, s. 52 i 53.

[140] Strona internetowa www.niepełnosprawni.gov.pl 15.11.2014, godz. 14.58. i 27.11.2014 g.22.32. Niepełnosparwność w liczbach. Stan zdrowia Ludności 2009 GUS (2011) tabela niepełnosprawni według schorzeń.

9.Piśmiennictwo

210

[141] Wojtyniak B., Goryński B.: Sytuacja zdrowotna mieszkańców Polski. Wyd. PZH Warszawa 2008.

[142] Mazurek J., Rymaszewska J., Lurbiecki J.: Specyfika i czynniki warunkujące skuteczność fizjoterapii osób starszych w świetle najnowszych doniesień. Nowiny Lekarskie 2012, 81, 1, 70-74.

[142] Bień B., Wojszal B.Z., Wilmańska J., Polityńska B.: Epidemiologiczna ocena rozpowszechnienia niesprawności funkcjonalnej u osób w późnej starości a świadczenie opieki. Gerontologia 7 (2)99, 42-47.

[143] Swoboda W., Sieber C.: Rehabilitation In der Geriatrie Der Internist 10, 2010, 51: 1254-1261.

[144] Bień B., Błędowski P., Broczek K., Derejczyk J., Grodzicki T, Kędziora–Kornatowska K., Kokoszka–Paszkot J., Przygucka–Gawlik M, Klich-Rączka A., Kostka T., Machaj Z., Szczerbińska K., Wieczorowska–Tobis K., Żak M. Standardy postępowania w opiece geriatrycznej. Gerontologia Polska, 2013, T. 21, 2, 33-47.

[145] Lawall C.: Rehabilitation management. Vorgehen der Krankenkassen. Trauma Berufskrankheit, 2012 14. Suppl 2, 213-216.

[146] Gostyński M. Epidemiologia otępienia, depresji, upadków oraz niedokrwiennego udaru mózgu u osób w podeszłym wieku. Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010.

[147] Wei –Ju Lee, Yuan-Yang Cheng, Ching –Yi Liu, Li-Ning Peng, Li-Kuo Liu, Ling-Kung Chen. Dose-dependent effect of rehabilitation In functional recovery of older patients In the post-acute unit. Archives of Gerontology and Geriatrics 54 (2012)e. 290-293.

[148] Bień. B.: Zmiany narządowe towarzyszące procesowi starzenia. W: Geriatria i Pielęgniarstwo geriatryczne, red. nauk. K. Wieczorowska–Tobis i D. Talarska, Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2008, Wydanie I – 6 dodruk, Warszawa 2014.

[149] Piotrowicz K.: Opieka ukierunkowana na starszego pacjenta z wielochorobowością -podejście zaproponowane przez Panel Ekspertów Amerykańskiego Towarzystwa Geriatrycznego. Gerontologia Polska 2013, T. 21, 3, 63-72.

[150] Wieczorowska–Tobis K . Specyfika pacjenta starszego. W: Fizjoterapia w geriatrii, red. nauk. K. Wieczorowska–Tobis, T. Kostka, A.M. Borowicz. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2011.

[151] Tobiasz-Adamczyk B., Brzyski P.: Czynniki warunkujące zmiany w stanie funkcjonalnym w wieku starszym na podstawie 12 – letniej obserwacji. Gerontologia Polska 10 (1) 2002, 23-29.

[152] Strona internetowa GUS www.stat.gov.pl z dn. 1.02.2015.Sytuacja demograficzna osób starszych i konsekwencje starzenia się ludności Polski w świetle prognoz na lata 2014-2050, Wyd. GUS, Warszawa 2014.

[153] Whitebird R, Hieinrich R, O’Connor P., Solberg L.: Diagnostyka i leczenie depresji. W: Geriatria. Rosenthal T., Nughton B., Williams M.W., red. nauk. wydania polskiego L. Pączek, M. Niemczyk. Wyd. Czelej, Wyd. I, Lublin 2009.

9.Piśmiennictwo

211

[154] Strona internetowa stat.gov.pl z dnia 8.09.2014r: Główny Urząd Statystyczny Departament Badań demograficznych i rynku pracy. Notatka informacyjna. Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski do 2013r. Notatka z dnia 30.01.2014.

[155] Górna K., Jaracz K. Jakość życia osób starszych W: Geriatria i pielęgniarstwo geriatryczne, red. nauk. K. Wieczorowska–Tobis, D. Talarska. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2008, Wyd. I – 6 dodruk, Warszawa 2014, 343-345.

[156] Wieczorowska–Tobis K. Zmiany narządowe towarzyszące procesowi starzenia się W: Fizjoterapia w geriatrii, red. nauk. K. Wieczorowska–Tobis, T. Kostka, A.M. Borowicz. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2011, 11, 14.

[157] Kostka T. Zasady usprawniania starszych pacjentów W: Geriatria i pielęgniarstwo geriatryczne, red. nauk. K. Wieczorowska–Tobis, D. Talarska. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2008, Wydanie I – 6 dodruk, Warszawa 2014.

[158] Deskur Śmielecka E., Jóźwiak A., Bosacka M. Wpływ krótkotrwałego programu rehabilitacyjnego o małej intensywności na wydolność fizyczna u pacjentów w podeszłym wieku. Gerontologia Polska 2011, T. 19, 1, 21-28.

[159] Williams M. Kontakt z pacjentem w starszym wieku. W: Geriatria. Rosenthal T., Nughton B., Williams M., red. nauk. wydania polskiego L. Pączek i M. Niemczyk. Wyd. Czelej, Wyd. I, Lublin 2009.

[160] Żołądź J.A., Majerczak J., Wpływ starzenia się na wydolność fizyczną człowieka. W Fizjologia starzenia się. Profilaktyka i rehabilitacja, red. nauk. A. Marchewka, Z. Dąbrowski, JA. Żołądź. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2012.

[161] Pasek T., Pasek J., Witiuk-Misztalska A., Sieroń A. Leczenie ruchem (kinezyterapia) pacjentów w podeszłym wieku. Gerontologia Polska 2011, T. 19, 2, 68-76.

[162] Kostka T., Kostka J. Trening zdrowotny osób starszych. W: Fizjoterapia w geriatrii, red. nauk. K. Wieczorowska–Tobis, T. Kostka, A.M. Borowicz. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2011.

[163] Mechling Heinz, Netz Yeal. Aging and inactivity-capitalizing on the protective effect of planned physical activity in old age. Eur Rev Aging Phys Act (2009) 6:89-97, Springer Verlag.

[164] Gore I.: Wiek a aktywność życiowa. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 1980.

[165] Stelmach M., Żbikowski J., Wasilewska M. Karta Toroncka na rzecz aktywności fizycznej; Globalne wezwanie do działania. Zdr. Publ. 2012, 122(3): 332-334.

[166] Jajor J., Nonn–Wasztan S., Rostkowska E., Samborski W. Specyfika rehabilitacji ruchowej osób starszych. Nowiny Lekarskie 2013, 82, 1, 89-96.

[167] Thomas C. Rosenthal. Przewlekłe zaburzenia pamięci. W: Geriatria. Thomas C. Rosenthal, Nughton B., Williams M., red. nauk. wydania polskiego: L. Pączek i M. Niemczyk. Wyd. Czelej, Wyd. I, Lublin 2009.

9.Piśmiennictwo

212

[168] James D Churchill, Roberto Galvez, Stanley Colcombe, Rodney A. Swain, Arthur F. Kramer, Wiliam T. Greenough: Exercice, experience and the aging brain. Neurobiology of Aging 23(2002) 941-955.

[169] Bertsch Katja. Hagemann Dirk, Hermes Michael, Walter Christof, Khan Robina, Neumann Ewald. Resting cerebral blood flow, attention, and aging. Brain Research1267(2009) 77-88.

[170] McDowell K., Kerick S.E., Santa Maria D.L., Hatfield B.D. Aging, physical activity, and cognitive processing: an examination of P300.Neurobiology of Aging 24 (2003) 597-606.

[171] Fletcher G.F., Balady G.J., Amsterdam E.A., Chaitman B., Eckel R., Fleg J., Froelicher V.F., Leon A.S., Pina Ileana L., Rodney R., Simons- Morton D.A., Williams M.A., Bazzarre T. Exercise standards for testing and training. A statement for Healthcare Professional from the American Heart Association. Circulation, 2001, 104: 1694-1740.

[172] Kaczmarek M,. Skrzypczak M, Maćkowiak K.: Status Społeczno-ekonomiczny oraz styl życia jako czynniki różnicujące subiektywne poczucie zdrowia wśród starzejących się mężczyzn. Gerontologia Polska 2006, T. 14, 2, 84-90.

[173] Tobiasz–Adamczyk B., Szafraniec K.: Socjomedyczne czynniki warunkujące ryzyko zgonu osób starszych. Gerontologia 6 (1) 98, 40-43.

[174] Amy, Scheman J. Venesy D., Davin S. The Role of Exercise and Types of Exercise in the Rehabilitation of Chronic Pain: Specific or Nonspecific Benefits. Psychiatric Management of Pain. Curr Pain Headache Rep (2012) 16:153-161, Springer- Verlag.

[175] Stelmach M., Żbikowski J., Wasilewska M. Karta Toroncka na rzecz aktywności fizycznej. Globalne wezwanie do działania. Zdrowie Publiczne 2012, 122(3): 332-334.

[176] Manini Todd M. Energy expediture and aging. Ageing Research Reviews 9(2010) 1-11.

[177] Meiworm L., Jacob E ., Walker UA, et al. Patients with fibromyalgia benefit from aerobic endurance exercise. Clin Reumatol. 2000;19:253-257.

[178] Leach R.E. Altern und körperliche aktivität. Der Orthopäde 2000.29:936-940, Springer- Verlag.

[179] Haskell W. L., Lee I-Min Pate R.P., Powell K. E., Blair S.N., Barry A.F., Macera C.A., Heath G.W., Thompson P.D., Bauman A. Physical activity and public health: updated recommendation for adults from the American College of Sports Medicine and the American Heart Association. Circulation 2007, 116: 1083-1093.

[180] Żak M. Rehabilitacja osób po 80. roku życia z zaburzeniami czynności życia codziennego. Gerontologia Polska 2005, T. 13, 3, 200-205.

[181] Vogel T. Brechat P. H., Lepretre P.M., Kaltenbach G., Berthel M., Lonsdorfer J.: Health benefits of physical activity in older patients: a review. Int J.Clin Pract. 2009, 63(2): 303-320.

[182] Kozak-Szkopek E., Galus K.: Wpływ rehabilitacji ruchowej na sprawność fizyczną osób w podeszłym wieku. Gerontologia Polska 2009, T. 17, 27, 9-84.

9.Piśmiennictwo

213

[183] Karwat I.D., Bulak M., Tront T.: Zdrowotne i socjalne potrzeby niepełnosprawnych mieszkańców wsi w starszym wieku. W: Problemy rehabilitacyjne i zagadnienia pomocy społecznej osób niepełnosprawnych w Polsce, T. II, red. nauk. I.D. Karwat. Wyd. Liber, Lublin 2002.

[184] Olas J, Bucka J., Baron T., Dworak A. Ocena jakości życia pacjentów leczonych z powodu dysfunkcji układu ruchu – przegląd najczęściej stosowanych instrumentów pomiarowych i implikacje kliniczne. Gerontologia Polska 10 (2) 2002, 57-61.

[185] Samborski W.: Układ ruchu – choroba zwyrodnieniowa stawów. W: Geriatria i pielęgniarstwo geriatryczne, red. nauk. K. Wieczorowska–Tobis, D. Talarska. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2008, Wyd. I – 6 dodruk, Warszawa 2014.

[186] Kaczor R., Łyp M., Cabak A., Zdrodowska A.: Zastosowanie ćwiczeń w wodzie w rehabilitacji pacjentów ze zmianami zwyrodnieniowymi stawu biodrowego. Fizjoterapia Polska 2007; 2(4), Vol 7, 155-164.

[187] LeBlanc K.E. Problemy ze strony układu mięśniowo-szkieletowego u osób w starszym wieku W: Geriatria. Rosenthal T. Nughton B., Williams M., red nauk. wydania polskiego: Pączek L, Niemczyk M. Wyd. Czelej, Wyd. I, Lublin 2009.

[188] Stryła W., Jałowska M.: Ból w zmianach zwyrodnieniowych kręgosłupa. Nowiny Lekarskie 2006, 75, 2, 179-183.

[189] Pawłowska B., Tarczyńska M., Gawęda K., Kukuła B., Pić J., Szwarc B.: Objawy lęku i depresji u pacjentów z przewlekłym zespołem bólowym kręgosłupa. Zdr. Publ. 2013, 123(2):148-152.

[190] Niedźwiecki T. Kość – procesy starzenia. W: Fizjologia starzenia się. Profilaktyka i rehabilitacja, red. A. Marchewka, Z. Dąbrowski, J.A. Żołądź. Wyd. PWN, Warszawa 2012.

[191] Becker A.: Health economics of interdisciplinary rehabilitation for chronic pain: Does it support or invalidate the outcomes research of these programs?. Curr Pain Hedache Rep (2012) 16, 127-132, Springer- Verlag.

[192] Borowicz A.M., Wieczorkowska–Tobis. K. Wpływ rehabilitacji na sprawność funkcjonalną starszych kobiet i mężczyzn. Nowiny Lekarskie 2012, 81, 4, 342-346.

[193] Mały Rocznik Statystyczny Polski 2013r. Wyd. GUS, Warszawa 2013.

[194] Borowicz A.M. Choroba zwyrodnieniowa stawów. W: Fizjoterapia w geriatrii, red. K. Wieczorowska–Tobis, T. Kostka, A.M. Borowicz. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2011.

[195] Roczniki Statystyczne Poznania 2005- 2013. Urząd Statystyczny w Poznaniu.

[196] Heras-Herzig A., Guise T.A. Choroby metaboliczne kości. W: Geriatria: Rosenthal T. Naughton B. Williams M. red. nauk. wyd. polskiego: Pączek L, Niemczyk M. Wyd. Czelej, Wydanie I, Lublin 2009.

[197] Gaździk T. Sz.: Ortopedia i traumatologia. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 1998.

[198] Wawrzyniak A., Horst-Sikorska. W.: Osteoporoza starcza. Polskie Archiwum Medycyny Wewnętrznej 2008; 118 (Suppl), 59-60.

9.Piśmiennictwo

214

[199] Berger RC, Burkard R.F. Zaburzenia słuchu. W: Geriatria. Rosenthal T. Naughton B. Williams M. Geriatria, red nauk. wydania polskiego: Pączek L, Niemczyk M. Wyd. Czelej, Wyd. I, Lublin 2009.

[200] Viallant J., Vuillerme N., Martigne P., Caillat – Miousse Jean- Louis, Parisot J. Nougier V., Juvin R. : Balance, aging, and osteoporosis: effects of cognitive exercises combined with physiotherapy. Joint Bone Spine 73,(2006), 414-418.

[201] Bejer A., Domka E, Walicka–Cupryś K.: Wyniki wczesnej rehabilitacji ruchowej po zabiegu alloplastyki stawu biodrowego totalną endoprotezą cementową u pacjentów ze zmianami zwyrodnieniowymi. W: Niepełnosprawność i rehabilitacja osób dorosłych jako problem medyczny i społeczny w Polsce. T. I, red. I.D. Karwat. Wyd. Liber, Lublin 2002.

[202] Kostka T., Kostka J. Szczegółowe problemy fizjoterapii osób starszych. Sarkopenia. W: Fizjoterapia w geriatrii, red. nauk. K. Wieczorowska–Tobis, T. Kostka, A.M. Borowicz. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2011.

[203] Koziarska–Rościszewska M. Cukrzyca u osób w starszym wieku. W: Choroby wieku podeszłego. Praktyka Lekarza Rodzinnego: Kostka T., Koziarska–Rościszewska M.: Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2009.

[204] Krzymińska–Siemaszko R., Wieczorowska–Tobis K.: Ocena sarkopenii u osób starszych - przyczynek do metodologii. Nowiny Lekarskie 2012, 81, 1, 16-20.

[205] Majerczak J., Żołądź J.A. Starzenie się mięśni szkieletowych człowieka. W: Marchewka A., Dąbrowski Z., Żołądź J.A. Fizjologia starzenia się. Profilaktyka i rehabilitacja. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2012.

[206] Kostka. T. Niepełnosprawność i rehabilitacja osób starszych. W: Choroby wieku podeszłego. Praktyka Lekarza Rodzinnego. Kostaka T., Koziarska-Rościszewska M.: Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2009.

[207] Mackiewicz J., Dolar-Szczasny J. Bieliński P. Zdrowie Publiczne 2010;120(4):400-403.

[208] Starzycka M., Starzycka–Bigaj E. Zmiany w narządzie wzroku związane z wiekiem. W: Fizjologia starzenia się. Profilaktyka i rehabilitacja, red. A. Marchewka, Z. Dąbrowski, J.A. Żołądź. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2012.

[209] Samoliński B., Raciborski F., Borowicz J. Zajdel J., Opończyńska-Świeżewska D., Walkiewicz A., Samel-Kowalik P.: Strategia zdrowotna dla gminy Kleszczów na lata 2014-2018. Załącznik nr 1 do Uchwały nr XLII/399/2013 Rady Gminy Kleszczów z dnia 20 listopada 2013r., thnk Med. Sp. z o.o., Warszawa 2013, 1-67.

[210] Richard Brunader, Janet Leah Retke. Rozdział 13. Zawroty głowy, omdlenia upadki u osób starszych. W: Geriatria. Rosenthal T. Naughton B. Williams M., red nauk. wydania polskiego: L. Pączek, M. Niemczyk. Wyd. Czelej, Wyd. I, Lublin.

[211] James E. Graham PhD, DC Dawn M., Radice-Neumann, PhD Thimothy A. Reistetter, PhD, OTR, Flora M. Hammond, MD, Marcel Dijkers, PhD, Carl V. Granger, MD.: Influence of Sex and Age on Inpatient Rehabilitation Outcomes Among Older Adults With Traumatic Brain Injury. Arch Phys Med Rehabil Vol 91, January 2010, 43-50.

9.Piśmiennictwo

215

[212] Dawn Carr. Aging In America. The Link between Productivity and Resources in the Third Age. Ageing Int (2009) 34: 154-171.

[213] Skalska A., Gałaś. A. Upadki jako czynnik ryzyka pogorszenia stanu funkcjonalnego w starszym wieku. Gerontologia Polska. 2011, T. 19, 3-4, 150-160.

[214] Szot P, Golec J. Szczygieł E.: Przegląd wybranych testów funkcjonalnych, stosowanych w ocenie ryzyka upadków u osób starszych. Gerontologia Polska 2008, T. 16, 1, 12-17.

[215] Płaszewska-Żywko L., Brzuzan P., Malinowsaka–Lipień I., Gabryś T.: Sprawność funkcjonalna u osób w wieku podeszłym w domach pomocy społecznej. Problemy Hig Epiemiol 2008, 89 (1): 62-66.

[216] Żak M. Ocena wyników rehabilitacji u pacjentów zagrożonych upadkiem. Gerontologia 12 (4) 2004, 182-186.

[217] Kostka T. Upadki. W: Choroby wieku podeszłego. Praktyka Lekarza Rodzinnego. Kostka T., Koziarska–Rościszewska M. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2009.

[218] Kędziora- Kornatowska K., Biercewicz M. Wybrane wielkie zespoły geriatryczne. – upadki i zaburzenia lokomocji W: Geriatria i pielęgniarstwo geriatryczne, red. nauk. K. Wieczorowska–Tobis, D. Talarska. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2008, Wydanie I – 6 dodruk, Warszawa 2014.

[219] Skalska A., Wizner B., Klich-Rączka A., Piotrowicz K. Grodzicki T. Upadki i ich następstwa w populacji osób starszych. W: Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia się ludzi w Polsce, Polsenior, red. M. Mossakowska. A. Więcek, P. Błędowski. Termedia, Poznań 2012, 1-596.

[220] Montero-Odasso M, MD, PhD, Susan W. Muir, PhD, et al. Dual-Task Complexity Affects Gait in People With Mild Cognitive Impairment: The Interplay Between Gait Variability, Dual Tasking, and Risk of Falls. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, Volume 93, No 2, 2013 Elsevier, 293-299.

[221] Milat A.J, Watson W.L., Monger C, et al. Prevelance, circumstances and consequences Falls amoung community-dwelling older pe ople, results of the 2009 NSW Falls Prevention Baseline Survey, N.S.W. Public Health Bull, 2011(22), 43-48.

[222] Zasadzka E.. Kropińska S., Pawlaczyk M., Wieczorowska–Tobis K. Wpływ rehabilitacji w warunkach szpitalnych na zmniejszenie ryzyka upadków u osób starszych. W: Wyzwania współczesnej gerontologii, red. Błędowski P., Stogowski A., Wieczorowska–Tobis K. Wyższa Szkoła nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa, Poznań 2013.

[223] Pasek T., Kempiński M., Pasek J., Mucha R., Pitsch T. Sieroń A.: Postępowanie fizjoterapeutyczne w geriatrii. Fizjoterapia Polska 2007, 4(4), vol 7, 455-464,

[224] Mlekodaj S., Krasucki P.: Wskaźniki umieralności w Polsce w latach 1995-2006. Zdrowie Publiczne 2010; 120 (3): 292-294.

[225] Buchwald-Rogalka M.: Nowotwory złośliwe w Wielkopolsce Południowej w 2004 roku - możliwość optymalizacji działań profilaktycznych na poziomie subregionu. Problemy Higieny Epidemiologicznej 2008, 89 (1);128-132.

9.Piśmiennictwo

216

[226] LeBlanc K.E. Ból dolnego odcinak kręgosłupa w u osób w starszym wieku..W : Geriatria, red. T. Rosenthal, B. Naughton, M. Williams, red nauk. wydania polskiego: L. Pączek, M. Niemczyk. Wyd. Czelej, Wyd. I, Lublin 2009.

[227] Puzianowska–Kuźnicka M., Kuryłowicz A., Jonas M., Połosak J., Franek. E Choroby nowotworowe w polskiej populacji osób w wieku podeszłym W: Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne, i ekonomiczne starzenia się ludzi w Polsce, red. M. Mossakowska, A. Więcek, P. Błędowski. Termedia. Wyd. Medyczne, Poznań 2012, 1-596.

[228] Zdrojewski T., Rutkowski M., Bandosz P., Gaciong Z. Jędrzejczyk T., Solnica B., Pencina M, Drygas W., Wojtyniak B., Grodzicki T., Piwoński J., Wyrzykowski B. Rozpowszechnienie i kontrola czynników ryzyka sercowo–naczyniowego w Polsce. Cele i sposób realizacji badania NATPOL 2011. Kardiologia Polska 2013, 4: 381-992.

[229] Bryła M., Maciak A., Marcinkowski T.J., Maniecka–Bryła I.: Programy profilaktyczne w zakresie chorób układu krążenia przykładem niwelowania nierówności w stanie zdrowia. Prob Hig Epidemiol 2009, 90 (1) 6-17.

[230] Karch I., Olszowska M, Tomkiewicz-Pająk L., Drapisz S., Łuszczak J., Podolec P.: Wpływ aktywności fizycznej na stężenie w surowicy wybranych biomarkerów miażdżycy. Kardiologia Polska 2013, 71, 1, 55-60.

[231] Koziarska-Rościszewska M. Choroba niedokrwienna serca. W: Choroby wieku podeszłego. Praktyka Lekarza Rodzinnego. Kostka T, Koziarska-Rościszewska M. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2009.

[232] Tarek Helmy, Amar D. Patel, Nanette K. Wenger. Choroby serca. W: Geriatria. Rosenthal T. Naughton B. Williams M, red nauk. wyd. polskiego: L Pączek, M. Niemczyk, Wyd. Czelej, Wyd. I, Lublin 2009.

[233] Koziarska-Rościszewska M. Przewlekła niewydolność serca u osób w starszym wieku. W: Choroby wieku podeszłego. Praktyka Lekarza Rodzinnego. Kostka T., Koziarska-Rościszewska M. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2009.

[234] Kostka T. Niepełnosprawność i rehabilitacja osób starszych. W: Kostka T. Koziarska-Rościszewska M. W:Choroby wieku podeszłego. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2009.

[235] Bjarnason-Wehrens B.: Kardiologische Rehabilitation In Europa. Clin Res Cardiol Suppl 4:82-88(2009).

[236] Naegele G., Schaeffer D. Gesundheitspolitik in einer älterenden Gesellschaft. Zeitschrift für Gerontologie und Geriatrie 6(2009) 42:423-424.

[237] Stefanowicz A. Profilaktyka chorób cywilizacyjnych i społecznych. W: Zdrowie Publiczne, red nauk. T.B. Kulik, A. Pacian. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2014.

[238] Koziarska-Rościszewska M.: Nadciśnienie tętnicze u osób w starszym wieku. W: Choroby wieku podeszłego. Praktyka Lekarza Rodzinnego. Kostka T., Koziarska – Rościszewska M. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2009.

9.Piśmiennictwo

217

[239] Tykarski A., Posadzy–Małaczyńska A., Wyrzykowski B., Kwaśniewska M., Pająk A., Kozakiewicz K., Rywik S., Broda G. Rozpowszechnienie nadciśnienia tętniczego oraz skuteczność jego leczenia u dorosłych mieszkańców naszego kraju. Wyniki programu WOBAS .Kardiologia Polska 2005;63:6 (supl. 4).

[240] Kawecka-Jaszcz K., Pośnik-Urbańska A., Jankowski P. Rozpowszechnienie nadciśnienia tętniczego w zależności od płci w świetle badań epidemiologicznych w Polsce. Nadciśnienie tętnicze 2007, T. 11, 5, 377-383 .

[241] Vinod R. Patel, Thomas C. Rosenthal Nadciśnienie tętnicze i dyslipidemie. W: Geriatria. Pod red. Rosenthal T C. Naughton., B.J., Williams M.E., red. nauk. wydania polskiego: L. Pączek, M. Niemczyk. Wyd. Czelej, Wyd. I, Lublin 2009 383-395 (385).

[242] Gupta V., ,Lipsitz L. A..Orthostatic hypotension in the Elderly: Diagnosis and treatment. Am. J. Med. 2007, Elsevier, 120:841-847.

[243] Gieremek K., Nowotny J., Gaździk T.Sz., Cieśla W. Ograniczenia, utrudnienia i wymagania stawiane fizjoterapii u osób starszych. Fizjoterapia Polska 2007;2(4), Vol 7, 198-205.

[244] Guy W. Ll Loyd. Preventive cardiology and cardiac rehabilitation programmes in women. Maturitas 63 (2009) 28-33, Elsevier.

[245] Zasady treningu fizycznego. G. Fletcher F, Balady G.J., Amsterdam E.A., Chaitman B., Eckel R., Fleg J., Froelicher V.F, Leon A.S.,L. Pina I., Rodney R, Morton D.G. Simon,. Williams M.A. Bazzarre T. Stanowisko American Heart Association. Zasady prowadzenia treningu fizycznego. Medycyna Praktyczna 4/2002, 21-29.

[246] Bönner G.. Kardiale Rehabilitation In Deutschland. Clin Res Cardiol Suppl 4:89-94(2009).

[247] Mazurek J., Blaszkowska A., Rymaszewska J. Rehabilitacja po udarze mózgu- aktualne wytyczne. Nowiny Lekarskie 2013, 82, 1, 83-88.

[248] Shuaib A., Hussain M.S. The past and future of neuroprotectionin cerebral ischaemic stroke. Eur. Neurol. 2008, 59: 4-14.

[249] Printer Michaela M, Brainin Michael. Rehabilitation after stroke In older people. Maturitas 71(2012), 104-108.

[250] Smucker William D.: Choroby naczyń mózgowych i udar mózgu. W: Geriatria. Rosenthal T. Naughton B. Williams M., pod red nauk. wydania polskiego: Pączek L, Niemczyk M. Wyd. Czelej, Wyd. I, Lublin 2009.

[251] Grabowska-Fudala B., Jaracz K., Górna K. Obciążenia opiekunów chorych po udarze mózgu- wyniki wstępne oceny prospektywnej. Nowiny Lekarskie 2012, 81,1,3-9.

[252] Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych. Rewizja dziesiąta, Tom I. Uniw. Wyd. Med. „VESALIUS”, Kraków 1994.

9.Piśmiennictwo

218

[253] CollinsR et al. Blood pressure, stroke, and coronary heart disease. Part 2, short-term reductions in blood pressure: overview of randomised drug trials in their epidemiological context. Lancet, 1990, 335:827-838.

[254] Heusinger G. von Waldegg, Reuter S, Klement A. Rehabilitation des älteren Patienten nach Majoramputation der unteren Extremität. Gefasschirurgie 2010.15:33-37, Springer Verlag 2010.

[255] Tatoń J., Czech A., Bernas M.: Otyłość. Zespół metaboliczny. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2007.

[256] Grzymisławski M., Wieczorowska–Tobis K.: Wybrane wielkie zespoły geriatryczne. – otyłość W: Geriatria i pielęgniarstwo geriatryczne, red. nauk. K. Wieczorowska–Tobis, D. Talarska. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2008, Wydanie I – 6 dodruk, Warszawa 2014.

[257] Milanowska K.: Kinezyterapia. Wyd. Lek. PZWL, wyd. II, Warszawa 1970.

[258] Kostka T. Odżywiane osób starszych. W: Choroby wieku podeszłego. Praktyka Lekarza Rodzinnego. Kostka T., Koziarska-Rościszewska M. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2009.

[259] Mikoś M., Mikoś M., Obara–Moszyńska M., Niedziela M. Nadwaga i otyłość u dzieci i młodzieży. Nowiny Lekarskie 2010, 79, 5, 397-402.

[260] Pniewska J., Jaracz K., Górna K., Czajkowska A., Liczbińska G., Łojko D., Pałys W., Suwalska A.: Styl życia a funkcjonowanie poznawcze osób starszych. Doniesienia wstępne. Nowiny Lek. 2012, 81, 1, 10-15, 14.

[261] Wagner S., Paulsen S., Bleichner F., Knickenberg R.J., Beutel M. E. Gedächtnismanagement-training in der Rehabilitation. Zeitschrift für Gerontologie und Geriatrie 6, 2009 42:479-487( tu s. 479) Springer- Verlag.

[262] Wilkos E., Tylec A,,. Kułakowska D,. Kucharska K. Najnowsze kierunki terapeutyczne w rehabilitacji pacjentów z zaburzeniami psychicznymi. Psychiatria Polska, 2013, T. XLVII, 4, 621-634.

[263] Klich–Rączka A.: Wybrane wielkie zespoły geriatryczne – otępienie. W: Geriatria i pielęgniarstwo geriatryczne, red. nauk. K. Wieczorowska–Tobis, D. Talarska. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2008, Wydanie I – 6 dodruk, Warszawa 2014.

[264] Bidzan L., Turczyński J.: Wpływ wybranych zmiennych demograficzno–poznawczych w populacji osób powyżej 65. roku życia z województwa pomorskiego. Gerontologia Polska 12 (1), 2004. 20-23.

[265] Kostka T.: Zaburzenia psychogeriatryczne (Otępienie, Depresja, Delirium). W: Choroby wieku podeszłego. Praktyka Lekarza Rodzinnego. Kostka T., Koziarska–Rościszewska M. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2009.

[266] Siuda J., Boczarska–Jedynak M., Krzystanek E., Świat M., Skrzypek M., Opala G. Rozpowszechnienie występowania wybranych chorób neurologicznych w wieku podeszłym. W: Aspekty medyczne, psychologiczne socjologiczne i ekonomiczne starzenia się ludzi w Polsce, red. M. Mossakowska, A. Więcek, P. Błędowski. Termedia, Wyd. Med., Poznań 2012, 1-596.

9.Piśmiennictwo

219

[267] Pokorski M., Walski M., Antosiewicz- Pytka. Proces starzenia się płuc. W: Fizjologia starzenia się. Profilaktyka i rehabilitacja, red. A. Marchewka, Z. Dąbrowski, J.A. Żołądź. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2012.

[268] Brodnicka I., Nowak-Garyel M., Gabryel M., Grabicki M. Zależność występowania chorób współistniejących z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc (POCHP) od wieku chorych i od stopnia ciężkości choroby. Nowiny Lek. 2010, 79, 5, 362-368.

[269] Ströhle A. Physical activity, exercise, depression and anxiety disorders. J. Neutral Transm (2009) 116:777-784, Springer Verlag.

[270]] Kostka T. Nietrzymanie moczu i stolca. W: Choroby wieku podeszłego. Praktyka Lekarza Rodzinnego. Kostka T. Koziarska-Rościszewska M. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2009.

[271] Smoleński O., Pardała A., Smoleński.: Nerki osób w wieku podeszłym. W: Fizjologia starzenia się. Profilaktyka i rehabilitacja, red. A. Marchewka, Z. Dąbrowski, J.A. Żołądź. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2012.

[272] Ackermann R.J., Choroby dróg moczowych. W: Geriatria. Rosenthal T., Naughton B., Williams M., red. naukowa: L. Pączek, M. Niemczyk. Wyd. Czelej. Wydanie I, Lublin 2009.

[273] Żołnierczuk-Kieliszek D., Bernadetta Kulik T, Wiktor H., Pacian A., Stefanowicz A. Status menopauzalny i przeszłość położniczo-ginekologiczna a jakość życia kobiet w wieku 45-65 lat. Zdrowie Publiczne 2010, 120(3): 234-238.

[274] Baumann K.: Jakość życia w okresie późnej dorosłości, dyskurs teoretyczny. Gerontologia Polska 2006, T. 14, 4, 165-171.

[275] Griswold K.S. Rozdział 21. Schizofrenia i zaburzenia lękowe u osób w podeszłym wieku. W: Geriatria. Rosenthal T., Naughton B., Williams M., red. naukowa: L. Pączek, M. Niemczyk. Wyd. Czelej. Wyd. I, Lublin 2009.

[276] Sowa K., Glista J., Pop T., Gdańska N., Adamczyk M., Rusek W., Adamek J.: Wpływ czynników społecznych i demograficznych na stan kliniczny i stopień nasilenia zespołu przewlekłego zmęczenia u chorych na stwardnienie rozsiane. Zdr. Publ. 2012; 122(3) 250- 256.

[277] Andysz A., Merecz D. Zdolności wzrokowe starszych kierowców - przegląd badań symulatorowych. Medycyna Pracy 2012, 63 (6): 677-687.

[278] Robin R. Whitebird, Richard L. Heinrich, Patrick J.O Connor, Leif l. Solberg. Diagnostyka i leczenie depresji. W: Geriatria. Rosenthal T., Naughton B., Williams M., red. naukowa: L. Pączek, M. Niemczyk. Wyd. Czelej. Wyd. I, Lublin 2009.

[279] Derewiecki T., Mroczek K., Duda M., Majcher P: Znaczenie krioterapii w procesie rehabilitacji. Zdr. Publ. 2013; 123(2): 167-171.

[280] Stryła W, Pogorzała A.M., Żurawski P. Rola aktywności ruchowej w procesie usprawniania. W: Rehabilitacja medyczna, pod red. W. Stryły, A.M. Pogorzały. Uniwersytet Medyczny w Poznaniu, Poznań, 2012.

9.Piśmiennictwo

220

[281] Zembaty A. Systematyka kinezyterapii. W: Fizjoterapia dla medycznych studiów zawodowych- wydział fizjoterapii, red. M. Weiss, A. Zembaty. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 1983.

[282] Stryła W., Pogorzała A.M.: Systematyka ćwiczeń leczniczych i zabiegi fizykalne stosowane w leczeniu usprawniającym. W: Rehabilitacja medyczna, red. W. Stryła, A.M. Pogorzała, Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań, 2012.

[283] Pręgiel- Kamrat J., Zarzeczna-Baran M.: Potrzeby osób niepełnosprawnych w Gdańsku W: Niepełnosprawność i rehabilitacja osób dorosłych jako problem medyczny i społeczny w Polsce, red. nauk. I.D. Karwat, T. I, Liber, Lublin 2002.

[284] Miller M. Gębska–Kuczerowska A., Supranowicz P., Wysocki M. J. Zadowolenie emerytów opieki zdrowotnej otrzymywanej w szpitalach. Probl Hig Epidemiol 2008, 89 (1): 89-101.

[285] Amine El Helou Eng., Sylvie Bastuji-Garin, Elena Pillaud, Jean Michael Gracies, Wafa Skalli, Philippe Decq. Deteminants for the use of ambulation AIDS In a geriatric rehabilitation care unit: a retrospective study. Jamda 13 (2012) 279-283.

[286] Jurkiewicz M., Mianowana V., Wysokiński A. Nałóg palenia tytoniu wśród pacjentów po zawale mięśnia sercowego. Zdr. Publ. 2011; 121 (4), 328-331.

[287] Kaleta D., Polańska K., Kwaśniewska M., Dziankowska–Zaborszczyk E., Hanke W., Drygas W: Czynniki warunkujące palenie tytoniu wśród osób dorosłych - wyniki badania WOBASZ w województwie łódzkim. Medycyna Pracy 2008: 59(2): 143-148.

[288] Piotrowicz K., Gryglewska B., Skalska A., Klich-Rączka A., Wizner B, Grodzicki T. Choroby układu oddechowego w wieku podeszłym. W: Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia się ludzi w Polsce, red. M. Mosakowska, A. Więcek, P. Błędowski. Termedia, Wyd. Med., Poznań 2012, 1-594.

[289] Rajewska-Neumann A., Wieczorowska–Tobis K.. Wielolekowość u starszych mieszkańców Poznania. Gerontologia 12 (4), 2004: 201-204.

[290] Szwarc H., Szyszko–Wydra B. Ocena własnego życia a aktualna sytuacja psychospołeczna badanych osób starszych. Gerontologia Polska 7 (I) 99, 33-36.

[291] Zdziebło K., Maciejska J., Trela–Lech J. Wpływ czynników socjalno–bytowych i zdrowotnych na poziom satysfakcji z życia ludzi w podeszłym wieku. Studia Medyczne 2013; 29/4: 293-299.

[292] Książek P., Staniak J., Szczepaniak N., Kamiński M., Okoński P. Samoocena aktywności i kondycji fizycznej słuchaczy Lubelskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Lublinie. Zdr Publ 2013;123(1): 24-28.

[293] Muszalik M., Kędziora -Kornatowska K., Sury M., Kornatowski T. Ocena funkcjonalna pacjentów w starszym wieku w odniesieniu do jakości życia w świetle kwestionariusza Oceny Funkcjonalnej Przewlekle Chorych. Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4), 569-576.

9.Piśmiennictwo

221

[294] strona internetowa GUS ww.stat.gov.pl z dnia 05.1.2014. Departament Badań Społecznych i Warunków Życia. Informacja sygnalna. Ochrona zdrowia w gospodarstwach domowych 2013, 2.

[295] Kwaśniewska M., Bielecki W., Kaczmarczyk-Chalas K., Pikala M., Drygas W. Ocena rozpowszechnienia zdrowego stylu życia wśród mieszkańców województwa łódzkiego i lubelskiego- PROJEKT WOBASZ. Przeg. Lek. 2007/64/2, 61-64.

[296] Awad Alyami, PhD. The integration of art. :Therapy into physical rehabilitation in Saudi hospital. The Arts in Psychotherapy 36 (2009) 282-288, Elsevier.

[297] Ken-ichi Hashimoto, Ken Tabata. Population aging, health care, and growth. J Popul Econ (2010) 23:571-593.

[298] Zysnarska M., Wojnowicz- Michera I., Taborowska M., Kołecki P., Maksymiuk T. Kobieta - opiekun osoby przewlekle chorej - wyznaczniki przeciążenia. Nowiny Lekarskie 2010, 79, 5, 386-391.

[299] Susułowska M. Psychologia starzenia się i starości. Starość fizyczna ludzi starych. Państwowe Wyd. Naukowe, Warszawa 1989.

[300] Cylkowska–Nowak M., Plucińska M. Zdrowie Kobiet i mężczyzn- wybrane aspekty społeczne i medyczne. Nowiny Lekarskie, Poznań 2010, 79, 1, 3-17.

[301] Cylkowska-Nowak M., Wiatrowska M. Alfabetyzm zdrowotny - różnice warunkowane płcią i wiekiem. Nowiny Lekarskie 2010, Poznań, 79,1,75-83.

[302] Szarzyńska I., Szulińska M., Bogdański P., Grabańska K., Sobieska M., Jabłecka A., Pupek-Musialik D.: Leczenie uzdrowiskowe w nadciśnieniu tętniczym. Farmacja współczesna 2010; 3: 59-63.

10. Wykaz tabel ń

222

10. WYKAZ TABEL

Tabela 1. Przeciętne dalsze trwanie życia, w momencie urodzenia dla Polski, województwa

wielkopolskiego i miasta Poznania w wybranych latach ......................................................... 22

Tabela 2. Porównanie liczby osób po 60. i 65 roku życia dla województwo wielkopolskiego i

Poznania w latach 1999 oraz 2004-2013 .................................................................................. 22

Tabela 3. Mediana wieku w roku 2009-2013 dla Polski, Wielkopolski i Poznania ................. 25

Tabela 4. Prognoza mediany wieku dla Polski w latach 2013-2050 ........................................ 26

Tabela 5. Liczba osób niepełnosprawne w latach 2002 i 2011. ............................................. 55

Tabela 6. Osoby z orzeczeniem o niepełnoprawności w wieku 15 lat i więcej w Polsce

niepełnosprawni prawnie .......................................................................................................... 56

Tabela 7. Liczba osób niepełnosprawnych w Polsce w 2009r. w wieku 15 lat i więcej, z

podziałem na grupy wieku ....................................................................................................... 57

Tabela 8. Udział przyczyn niepełnosprawności u osób po 60. roku życia w Polsce w latach

2004 i 2009 ............................................................................................................................... 57

Tabela 9. Liczba osób niepełnosprawne w Polsce w wieku 60 lat i więcej według

występujących chorób w 2009r. ............................................................................................... 58

Tabela 10. Częstość występowania niepełnosprawności na podstawie Narodowego Spisu

Powszechnego 2011r. w odsetkach .......................................................................................... 60

Tabela 11. Liczba ludności po 60. roku życia w Poznaniu w latach 2004, 2009 i 2013 według

grup wieku ................................................................................................................................ 63

Tabela 12. Liczba ludności po 60. roku życia w dzielnica Wilda Poznania w 2009r. według

grup wieku i płci ....................................................................................................................... 64

Tabela 13. Liczba ludności po 60. roku życia w Poznaniu - dzielnica Wilda w 2013r. według

grup wieku i płci ....................................................................................................................... 65

Tabela 14. Badana populacja według płci ................................................................................ 68

10. Wykaz tabel ń

223

Tabela 15. Proporcje mężczyzn do kobiet w populacji Poznania w porównaniu do populacji

badanej ...................................................................................................................................... 68

Tabela 16. Badana populacja według wieku i płci ................................................................... 70

Tabela 17. Średni wiek pacjenta w momencie rozpoczęcia leczenia w poradni rehabilitacyjnej

według płci ............................................................................................................................... 71

Tabela 18. Średni wiek pacjentów zgłaszających się do poradni rehabilitacyjnej w latach

2004-2009. ................................................................................................................................ 72

Tabela 19. Porównanie średniego wieku pacjentów zgłaszających się do poradni

rehabilitacyjnej w latach 2004 i 2009. ...................................................................................... 72

Tabela 20. Średni wiek pacjentów zgłaszających się do poradni rehabilitacyjnej z podziałem

na płeć w latach 2004-2009 ...................................................................................................... 72

Tabela 21. Miejsce zamieszkania: Poznań (podział na dzielnice), powiat, poznański i inne

miejscowości województwa wielkopolskiego według płci ...................................................... 73

Tabela 22. Podział z uwagi na grupę wieku i miejsce zamieszkania ....................................... 75

Tabela 23. Wiek pacjenta w momencie rozpoczęcia leczenia.................................................. 75

Tabela 24. Źródła skierowań wystawianych do poradni rehabilitacyjnej. ............................... 76

Tabela 25. Liczby wizyt pacjentów w poradni rehabilitacyjnej w latach 2004-2009 z

podziałem na płeć. .................................................................................................................... 77

Tabela 26. Liczby wizyt pacjentów w poradni rehabilitacyjnej z podziałem na wiek ............. 77

Tabela 27. Najczęściej stawiane rozpoznania przez lekarza rehabilitacji medycznej .............. 78

Tabela 28. Liczba rozpoznań a grupa wieku u kobiet i mężczyzn ........................................... 79

Tabela 29. Rozpoznania zasadnicze a średnia liczba wizyt ..................................................... 80

Tabela 30. Odsetek poszczególnych rozpoznań zasadniczych pacjentów poradni

rehabilitacyjnej w grupach wieku ............................................................................................. 80

Tabela 31. Rozpoznania zasadnicze u pacjentów poradni rehabilitacyjnej według wieku ...... 81

10. Wykaz tabel ń

224

Tabela 32. Częstość występowania chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki

łącznej u pacjentów poradni rehabilitacyjnej według płci........................................................ 86

Tabela 33. Średni wiek występowania chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i

tkanki łącznej u pacjentów poradni rehabilitacyjnej ................................................................ 86

Tabela 34. Częstość występowania chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki

łącznej: chorób zwyrodnieniowych kręgosłupa, dyskopatii (chorób grzbietu) u pacjentów

poradni rehabilitacyjnej według płci ........................................................................................ 87

Tabela 35. Średni wiek występowania chorób grzbietu u pacjentów poradni rehabilitacyjnej 87

Tabela 36. Częstość występowania zwyrodnienia wielostawowego u pacjentów poradni

rehabilitacyjnej według płci...................................................................................................... 87

Tabela 37. Średni wiek występowania zwyrodnienia wielostawowego u pacjentów poradni

rehabilitacyjnej ......................................................................................................................... 87

Tabela 38. Częstość występowania zwyrodnienia stawów biodrowych u pacjentów poradni

rehabilitacyjnej według płci...................................................................................................... 88

Tabela 39. Średni wiek występowania zwyrodnienia stawów biodrowych u pacjentów poradni

rehabilitacyjnej ......................................................................................................................... 88

Tabela 40. Częstość występowania zwyrodnienia stawów kolanowych u pacjentów poradni

rehabilitacyjnej według płci...................................................................................................... 88

Tabela 41. Średni wiek występowania zwyrodnienia stawów kolanowych. u pacjentów

poradni rehabilitacyjnej ............................................................................................................ 89

Tabela 42. Częstość występowania osteoporozy u pacjentów poradni rehabilitacyjnej według

płci ............................................................................................................................................ 89

Tabela 43. Średni wiek występowania osteoporozy u pacjentów poradni rehabilitacyjnej ..... 89

Tabela 44. Częstość występowania następstw urazów u pacjentów poradni rehabilitacyjnej

według płci ............................................................................................................................... 90

Tabela 45. Średni wiek występowania następstw urazów u pacjentów poradni rehabilitacyjnej

.................................................................................................................................................. 90

10. Wykaz tabel ń

225

Tabela 46. Częstość występowania chorób układu nerwowego u pacjentów poradni

rehabilitacyjnej według płci...................................................................................................... 93

Tabela 47. Średni wiek występowania chorób układu nerwowego pacjentów poradni

rehabilitacyjnej ......................................................................................................................... 93

Tabela 48. Częstość występowania zespołów porażennych u pacjentów poradni

rehabilitacyjnej według płci...................................................................................................... 93

Tabela 49. Średni wiek występowania zespołów porażennych u pacjentów poradni

rehabilitacyjnej ......................................................................................................................... 94

Tabela 50. Odsetek poszczególnych rozpoznań współwystępujących w grupach wieku ....... 95

Tabela 51. Szczegółowo w grupach wieku odsetek wybranych chorób współwystępujących u

pacjentów poradni rehabilitacyjnej w grupach wieku .............................................................. 96

Tabela 52. Częstość występowania chorób układu krążenia u pacjentów poradni

rehabilitacyjnej według płci.................................................................................................... 101

Tabela 53. Średni wiek występowania chorób układu krążenia u pacjentów poradni

rehabilitacyjnej ....................................................................................................................... 101

Tabela 54. Częstość występowania chorób układu trawiennego u pacjentów poradni

rehabilitacyjnej według płci.................................................................................................... 101

Tabela 55. Średni wiek występowania chorób układu trawiennego u pacjentów poradni

rehabilitacyjnej ....................................................................................................................... 102

Tabela 56. Częstość występowania zaburzeń wydzielania wewnętrznego, stanu odżywieni i

przemiany metabolicznej u pacjentów poradni rehabilitacyjnej według płci......................... 102

Tabela 57. Średni wiek występowania zaburzeń wydzielania wewnętrznego, stanu

odżywienia i przemiany metabolicznej u pacjentów poradni rehabilitacyjnej ....................... 102

Tabela 58. Częstość występowania chorób układu moczowo-płciowego u pacjentów poradni

rehabilitacyjnej według płci.................................................................................................... 103

Tabela 59. Średni wiek występowania chorób układu moczowo-płciowego u pacjentów

poradni rehabilitacyjnej .......................................................................................................... 103

10. Wykaz tabel ń

226

Tabela 60. Częstość występowania nowotworów u pacjentów poradni rehabilitacyjnej według

płci .......................................................................................................................................... 104

Tabela 61. Średni wiek występowania nowotworów u pacjentów poradni rehabilitacyjnej. 104

Tabela 62. Częstość występowania chorób układu oddechowego u pacjentów poradni

rehabilitacyjnej według płci.................................................................................................... 104

Tabela 63. Średni wiek występowania chorób układu oddechowego u pacjentów poradni

rehabilitacyjnej ....................................................................................................................... 105

Tabela 64. Rozpoznania zasadnicze i współwystępujące w badanej populacji. .................... 105

Tabela 65. Iloraz szans wystąpienia chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki

łącznej u osób z urazem .......................................................................................................... 109

Tabela 66. Iloraz szans wystąpienia urazu u osób z osteoporozą .......................................... 109

Tabela 67. Iloraz szans wystąpienia urazu u osób z nadwagą lub otyłością ......................... 109

Tabela 68. Iloraz szans wystąpienia choroby układu krążenia u osób z urazem .................... 110

Tabela 69. Iloraz szans wystąpienia choroby układu krążenia u osób z chorobami układu

kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej ................................................................. 110

Tabela 70. Najczęściej zgłaszane objawy chorobowe w poradni rehabilitacyjnej ................. 111

Tabela 71. Skierowania na zabiegi fizjoterapeutyczne u pacjentów poradni rehabilitacyjnej

według wieku .......................................................................................................................... 111

Tabela 72. Rodzaj zleconych zabiegów fizjoterapeutycznych u pacjentów poradni

rehabilitacyjnej w poszczególnych grupach wieku (podział szczegółowy) w badanych

przedziałach wieku ................................................................................................................. 112

Tabela 73. Zlecenia na zaopatrzenia ortopedycznego w poszczególnych grupach wieku ..... 114

Tabela 74. Rodzaje zaopatrzenia ortopedycznego zleconego przez lekarza poradni

rehabilitacyjnej u pacjentów objętych badaniem latach 2004-2009 z podziałem na wiek ..... 115

Tabela 75. Badania dodatkowe i inne zlecenia wystawione w czasie wizyty w poradni

rehabilitacyjnej według grup wieku ....................................................................................... 117

10. Wykaz tabel ń

227

Tabela 76. Podział populacji badanej z uwagi na płeć ........................................................... 119

Tabela 77. Zadowolenie z życia a samoocena stanu zdrowia ................................................ 147

Tabela 78. Zależność pomiędzy oceną stanu zdrowia a zadowoleniem z życia .................... 148

Tabela 79. Analiza współczynnika korelacji Spearmana dla oceny stanu zdrowia i

zadowolenia z życia ................................................................................................................ 148

Tabela 80. Udział osób w danej grupie wieku w populacji Poznania w wybranych latach. .. 151

Tabela 81. Samoocena stanu zdrowia w latach 2004 i 2009 .................................................. 186

12. Załączniki ń

228

11. WYKAZ RYCIN

Ryc. 1. Procentowy udział osób po 60. i 65. roku życia. w populacji Polski w latach 1980-

2014. ......................................................................................................................................... 14

Ryc. 2. Procentowy udział osób po 60. i 65 roku życia w ogólnej populacji Poznania w latach

2000-2014. ................................................................................................................................ 15

Ryc. 3. Procentowy udział osób po 60. roku życia w Polsce, Wielkopolsce i Poznaniu w

latach 2000-2014. ..................................................................................................................... 16

Ryc. 4. Procentowy udział osób po 65. roku życia w Polsce, Wielkopolsce i Poznaniu w

latach 2000-2014. ..................................................................................................................... 16

Ryc. 5. Procentowy udział osób w przedziałach wieku 60-64 lat, 65-69 lat, 70 lat i więcej

w populacji Polski w latach 1990-2013. ................................................................................... 17

Ryc. 6. Procentowy udział osób w przedziałach wieku: 60-64, 65-69 i 70 lat i więcej

w populacji miasta Poznania w latach 1990-2013.................................................................... 17

Ryc. 7. Procentowy udział osób w wieku 80 lat i więcej w populacji Polski w latach 2000-

2014. ......................................................................................................................................... 19

Ryc. 8. Zmiany udziału procentowego osób w wieku 80 lat i więcej w ogólnej populacji

miasta Poznania w wybranych latach w okresie 2000-2014. ................................................... 19

Ryc. 9. Przeciętne dalsze trwanie życia osoby w momencie urodzenia w Polsce w latach

1950-2014 według płci. ............................................................................................................ 21

Ryc. 10. Ludność miasta Poznania w latach 1950-2010. ......................................................... 23

Ryc. 11. Urodzenia żywe i zgony w Polsce w latach 1980-2013. ............................................ 24

Ryc. 12. Urodzenia żywe i zgony w Poznaniu w latach 1980-2013. ....................................... 25

Ryc. 13. Potrzeby rehabilitacyjne i ich związek z uszkodzeniem, urazem. ............................. 36

Ryc. 14. Proces rehabilitacji. ................................................................................................... 40

Ryc. 15. Choroba i Niepełnosprawność. .................................................................................. 50

Ryc. 16. Niepełnosprawność. ................................................................................................... 53

Ryc. 17. Osoby niepełnosprawne w wieku 60 lat i więcej według miejsca zamieszkania w

latach 2002-2011. ..................................................................................................................... 56

12. Załączniki ń

229

Ryc. 18. Mężczyźni niepełnosprawni w Polsce według grup chorób i płci w 2009r. .............. 59

Ryc. 19. Kobiety niepełnosprawne w Polsce według grup chorób i płci w 2009r. .................. 59

Ryc. 20.Częstość występowania niepełnosprawności w Polsce, Wielkopolsce i Poznaniu w

2009r. ........................................................................................................................................ 60

Ryc. 21. Niepełnosprawność w grupach wieku w aglomeracji poznańskiej (% ogółu danej

kategorii wieku) 1986r.............................................................................................................. 60

Ryc. 22. Niepełnosprawność w aglomeracji poznańskiej (1986r.) .......................................... 61

Ryc. 23. Procentowy udział osób po 60. roku życia w ogólnej liczbie pacjentów poradni

rehabilitacyjnej w latach 2004-2009......................................................................................... 67

Ryc. 24. Udział danej płci osób po 60. roku życia w Poznaniu w 2009 r. według wieku..... 69

Ryc. 25. Udział danej płci osób po 60. roku życia w badanej populacji według wieku. ......... 69

Ryc. 26. Udział mężczyzn danej grupy wieku w latach 2004-2009......................................... 70

Ryc. 27. Udział kobiet danej grupy wieku w latach 2004-2009............................................... 71

Ryc. 28. Graficzne rozmieszczenie pacjentów ze szczególnym uwzględnieniem miasta

Poznania ................................................................................................................................... 74

Ryc. 29. Udział chorób zasadniczych u pacjentów poradni rehabilitacyjnej w latach 2004-

2009. ......................................................................................................................................... 82

Ryc. 30. Udział chorób zasadniczych u mężczyzn w latach 2004-2009. ................................. 83

Ryc. 31.Udział chorób zasadniczych u kobiet w latach 2004-2009. ........................................ 83

Ryc. 32. Udział wybranych chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej u

pacjentów poradni rehabilitacyjnej w latach 2004-2009. ......................................................... 84

Ryc. 33. Udział wybranych chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej u

mężczyzn w latach 2004-2009.. ............................................................................................... 85

Ryc. 34. Udział wybranych chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej u

kobiet w latach 2004-2009.. ..................................................................................................... 85

Ryc. 35. Udział wybranych chorób układu nerwowego w poradni rehabilitacyjnej u pacjentów

poradni rehabilitacyjnej w latach 2004-2009 ........................................................................... 91

Ryc. 36. Udział wybranych chorób układu nerwowego u mężczyzn w latach 2004-2009. ..... 92

12. Załączniki ń

230

Ryc. 37. Udział wybranych chorób układu nerwowego w u kobiet w latach 2004-2009. ....... 92

Ryc. 38. Częstość chorób współwystępujących w poszczególnych przedziałach wieku (% z

ogółu w danym przedziale wieku. ............................................................................................ 97

Ryc. 39.Udział chorób współwystępujących u pacjentów poradni rehabilitacyjnej w latach

2004-2009. ................................................................................................................................ 98

Ryc. 40. Udział chorób współwystępujących u mężczyzn w latach 2004-2009. ..................... 99

Ryc. 41. Udział chorób współwystępujących u kobiet w latach 2004-2009. ......................... 100

Ryc. 42. Choroby współwystępujące w poradni rehabilitacyjnej w odniesieniu do choroby

zasadniczej. ............................................................................................................................. 106

Ryc. 43. Udział wybranych chorób pacjentów poradni rehabilitacyjnej w latach 2004-2009.

................................................................................................................................................ 107

Ryc. 44. Udział wybranych chorób u mężczyzn w latach 2004-2009. Źródło: opracowanie

własne. .................................................................................................................................... 108

Ryc. 45. Udział wybranych chorób u kobiet w latach 2004-2009. ........................................ 108

Ryc. 46. Procentowy udział płci badanych............................................................................. 120

Ryc. 47. Udział danej grupy wieku w badanej populacji. ...................................................... 120

Ryc. 48. Procentowy udział badanych z uwzględnieniem wykształcenia. ............................. 121

Ryc. 49. Liczba osób badanych z podziałem na dzielnice Poznania. .................................... 121

Ryc. 50. Udział badanych zgodnie z aktualnym statusem aktywności zawodowej. .............. 122

Ryc. 51. Udział badanych ze względu na rodzaj zamieszkania. ............................................ 123

Ryc. 52. Procentowy udział osób z uwzględnieniem korzystania z dodatkowej pomocy

finansowej. .............................................................................................................................. 123

Ryc. 53. Udział osób badanych z uwzględnieniem oceny własnej sytuacji ekonomicznej. .. 124

Ryc. 54. Rodzaje grup wsparcia w badanej populacji. ........................................................... 125

Ryc. 55. Udział badanych z uwagi na posiadane orzeczenie o niepełnosprawności. ............. 126

Ryc. 56. Rodzaje stałej opieki lekarskiej wśród badanych. ................................................... 126

Ryc. 57. Rodzaje specjalności lekarskich w stałej opiece specjalistycznej w badanej populacji.

................................................................................................................................................ 127

12. Załączniki ń

231

Ryc. 58. Udział procentowy badanych z uwagi na występowanie choroby przewlekłej. ...... 128

Ryc. 59. Procentowy udział badanych z uwagi na pobyt w szpitalu. ..................................... 128

Ryc. 60. Procentowy udział badanych z uwagi na wskazanie związku odczuwanych

problemów zdrowotnych z wiekiem. ..................................................................................... 129

Ryc. 61. Ocena własnego stanu zdrowia wśród badanych. .................................................... 130

Ryc. 62. Udział osób z problemami związanymi z funkcjonowaniem w środowisku. .......... 130

Ryc. 63. Udział osób z danym problemem związanym z funkcjonowaniem w środowisku. 131

Ryc. 64. Zadowolenie z własnego życia w subiektywnej ocenie badanych........................... 132

Ryc. 65. Częstość korzystania z poradni rehabilitacyjnej. ..................................................... 132

Ryc. 66. Częstość korzystania z zabiegów rehabilitacyjnych. ............................................... 133

Ryc. 67. Procentowy udział badanych z uwagi na korzystanie z ośrodka rehabilitacji

dziennej. .................................................................................................................................. 134

Ryc. 68. Procentowy udział badanych z uwzględnieniem korzystania z zaopatrzenia

ortopedycznego. ...................................................................................................................... 135

Ryc. 69. Udział osób korzystających z danego rodzaju zaopatrzenia ortopedycznego ......... 135

Ryc. 70. Udział badanych korzystających z pomocy psychologa. ......................................... 136

Ryc. 71. Udział osób z problemami w dostępie do poradni rehabilitacyjnej. ....................... 137

Ryc. 72. Liczba osób z danym rodzajem problemów związanych z dostępem do poradni

rehabilitacyjnej. ...................................................................................................................... 137

Ryc. 73. Udział badanych z problemami z dostępem do zabiegów rehabilitacyjnych. ......... 138

Ryc. 74. Liczba osób z danym rodzajem problemów z dostępem do zabiegów

rehabilitacyjnych. ................................................................................................................... 138

Ryc. 75. Udział osób korzystających z odpłatnych usług rehabilitacyjnych.......................... 139

Ryc. 76. Udział osób zadowolonych z rehabilitacyjnej opieki lekarskiej. ............................. 139

Ryc. 77. Ocena zabezpieczenia w poradnie rehabilitacyjnych na terenie miasta Poznania ... 140

Ryc. 78. Ocena opieki rehabilitacyjnej w Polsce w opinii badanych. .................................... 140

Ryc. 79. Oczekiwania związane z leczeniem w poradni rehabilitacyjnej. ............................. 141

12. Załączniki ń

232

Ryc. 80. Czynniki decydujące o wyborze poradni rehabilitacyjnej. ...................................... 142

Ryc. 81. Konieczne zmiany w placówce świadczącej usługi rehabilitacyjne decydujące w

opinii badanych o dostosowaniu dla osób po 60. roku życia. ................................................ 143

Ryc. 82. Rozpowszechnienie nałogu palenia papierosów wśród badanych. .......................... 143

Ryc. 83. Rozpowszechnienie spożywania alkoholu wśród badanych. ................................... 144

Ryc. 84. Rozpowszechnienie uprawiania sportu wśród badanych. ........................................ 145

Ryc. 85. Rodzaj uprawianego sportu wśród badanych. .......................................................... 145

Ryc. 86. Częstotliwość uprawiania sportu wśród badanych. ................................................. 146

Ryc. 87. Udział osób zwracających uwagę na rodzaj spożywanych produktów. .................. 146

Ryc. 88. Sposoby zwracania uwagi na rodzaj spożywanych produktów stosowane przez

badanych. ................................................................................................................................ 147

12. Załączniki ń

233

12. ZAŁĄCZNIKI

Załącznik 1.

ANKIETA BADANIA RETROSPEKTYWNEGO

1. Nr

2. Płeć Kobieta Mężczyzna

3. Wiek w chwili zapisu do poradni

4. Miejsce zamieszkania/ dzielnica

5. Stan cywilny : panna, kawaler, żonaty, rozwiedziony, wdowa/ wdowiec, konkubinat, separacja

6. Wykształcenie: wyższe, średnie, zawodowe, inne

7. Aktywno ść zawodowa (Czy pracuje?) TAK NIE

8. Data Skierowania do poradni rehabilitacyjnej

9. Źródło skierowania Podstawowej Opieki Zdrowotnej czy Spec j, Szpitalne, Inne (jakie)

10. ICD-10 ze skierowania

11. Pierwsza wizyta data

12. ICD-10 okre ślone w poradni rehabilitacyjnej zasadnicze

12.1

Choroby narz ądu ruchu : zwyrodnienie : kręgosłupa, inne choroby grzbietu, choroby stawów, kolanowych ,choroby stawów biodrowych, zwyrodnienia wielostawowe, chromanie przestankowe, reumatoidalne zapalenie stawów, endoprotezo plastyka bioder lub kolan , osteoporoza inne (jakie

12.2 Urazy (nast ępstwa urazów) głowy, tułowia, ko ńczyn górnych, kończyn dolnych inne jakie?

12.3 Amputacja kończyn kkg, kkd bez urazów

12.4 Choroby układu nerwowego Alzheimer. Parkinson, SM , Padaczka, porażenie kończyn górnych, porażenie kończyn dolnych, porażenie czterokończynowe, mózgowe porażenie dziecięce, depresja, inne

12.5 Choroby układu kr ążenia :dusznica bolesna, choroba niedokrwienna serca, miażdżyca , migotanie przedsionków, zawał, nadciśnienie tętnicze, choroby naczyń mózgowych, udar (jaki), miażdżyca, stymulator, bajpasy, stenty, inne (jakie

12.6 Choroba nowotworowa (nowotwory zło śliwe) ( jakiej cz ęści ciała, narz ądu)

12.7 Choroby układu pokarmowego : zaparcia ,biegunki, bóle brzucha, ch. wątroby, ch. jelit, ch żołądka, , wrzody, inne(jakie)

12.8 Choroby układu moczowo -płciowego : nietrzymanie moczu, prostata, kamica nerkowa,, zapalenie dróg moczowych, choroby narządów płciowych, dna moczanowa, inne

12.9 Choroby układu oddechowego : astma, rozedma, pylica, POChP, gruźlica inne(jakie)

12.10 Cukrzyca

12.11 Otyło ść, Nadwaga

12.12 Choroby tarczycy

12.13 Choroby skóry, jakie?

12. Załączniki ń

234

12.14 Choroby oczu

12.15 Choroby uszu

12.16 Choroby psychiczne(jakie)

12.17 Wady wodzone (jakie)

12.18 Alergie

13. Objawy chorobowe bóle kr ęgosłupa : odcinka szyjnego(C), piersiowego (Th),lędźwiowo-krzyżowego (L-S), bóle grzbietu, bóle stawów, mięśni, bóle bioder, bóle kolan, bóle rąk, drętwienie kończyn, obrzęki kończyn, zawroty głowy, zaburzenia równowagi, zaburzenia widzenia, zaburzenia słuchu, omdlenia, osłabienie, zaburzenia mowy, zaburzenia pamięci, splątanie, bezsenność, żylaki kkd, bóle za mostkiem, kłucia, bóle serca, inne, jakie?

14. Liczba wizyt TAK NIE

15. Posiada orzeczenie o niepełnosprawno ści

16. Samodzielno ść : Przygotowanie i spożywanie posiłków, zakupy, higiena osobista, ubierane się potrzeby fizjologiczne, sprzątanie, Samodzielne chodzenie, asekuracja przy chodzeniu, wymaga zawsze pomocy osób trzecich

17. Zaopatrzenie ortopedyczne/ kody/ data zlecenia

17.1 Pionizator/ parapodium

17.2 Wózek elektryczny

17.3 Wózek inwalidzki

17.4 Wózek dla aktywnych

17.5 Balkonik ułatwiający chodzenie

17.6 Aparaty opaskowo-szynowe, teleskopowe kkd

17.7 Kule

17.8 Ortezy kkg/kkd

17.9 Protezy kkd

17.10 Protezy kkg

17.11 Gorset ortopedyczny: szkieletowy, Jewetta

17.12 Laski

17.13 Wkładki ortopedyczne

17.14 Sznurówki: wysoka z podpaszkami, Hohmana

17.15 Materac przeciwodleżynowy

17.16 Łóżko ortopedyczne, poduszka ortopedyczna

17.17 Kołnierz szyjny

17.18 Obuwie ortopedyczne

17.19 Pasy przepukinowe

17.20 Inne: jakie np./okulary korekcyjne, itp

18. Zwolnienia lekarskie

12. Załączniki ń

235

19. Zażywa leki na stałe /czasowo (Jakie?)

20. Zlecone zabiegi rehabilitacyjne

21. Ćwiczenia/ jakie Kinezyterapia

22. Fizykoterapia

22.1 Galwanizacja

22.2 Jonoforeza

22.3 Elektrostymulacja

22.4 Tonoliza

22.5 Prądy diadynamiczne 22.6 Prądy intenferencyjne

22.7 Prądy TENS

22.8 Prądy Treberta

22.9 Prądy Kotza

23. Ultrad źwięki miejscowe

24. Leczenie polem elektromagnetycznym

24.1 Magnetoterapia, Diatermia, Terapuls

25. Światłolecznictwo

25.1 Laser

25.2 Sollux

25.3 Światło spolaryzowane(biotron)

26. Ciepłolecznictwo

26.1 Termożele

26.2 Parafina/Fango

27. Hydroterapia (kąpiel wirowa kkg lub kkd), kąpiel perełkowa, masaż

hydropowietrzny, masż podwodny, bicze szkockie inne 28. Krioterapia miejscowa, ogólna (Krikomora)

29. Masaż suchy, masa ż limfatyczny

30. Inne

31. Stara si ę o dofinansowanie do

31.1 Podjazdu

31.2 Windy

31.3 Zamiana mieszkania

31.4 Przystosowanie mieszkania (łazienka)

31.5 Komputera 31.6 Przejazdy

31.7 Inne /jakie samochód , pies

32. Leczenie szpitalne oddział rehabilitacji

33. Leczenie szpitalne – inny oddział

34. Ośrodek rehabilitacji dziennej

35. Sanatoria

12. Załączniki ń

236

36. Styl życia

37. Palenie papierosów

38. Spożywanie alkoholu 39. Uprawianie sportu

40. Inne uwagi

12. Załączniki ń

237

Załącznik 2

AUTORSKI KWESTIONARIUSZ ANKIETY BADANIA PROSPEKTYWNEGO

Data wypełnienia ankiety …………….……………

1. Płeć (proszę zaznaczyć „X”) □ Kobieta □ Mężczyzna

2 .Wiek .: ……………..……….. lat

3. Wykształcenie (proszę zaznaczyć właściwą odpowiedź) � Wyższe � Średnie � Zawodowe � Podstawowe � Inne (jakie?) ………………………………………………………………………………….

4. Zamieszkanie : a) Miasto Pozna ń: � Dzielnica : Poznań- Grunwald � Dzielnica : Poznań- Jeżyce � Dzielnica: Poznań- Nowe Miasto � Dzielnica: Poznań - Stare Miasto � Dzielnica: Poznań- Wilda b) inna lokalizacja (wpisać miejscowość) …………………………………………………….

5. Czy mieszka Pani/Pan: � Sam(a) � Mieszkam z kimś (inną osobą, członkiem rodziny)

6 Czy jest Pani/Pan � Na rencie � Na emeryturze � Nadal pracuje(dotyczy również osób na emeryturze) � Inne

7 Jak ocenia Pan/Pani swoją sytuację ekonomiczną: � Bardzo dobra � Dobra � Przeciętna � Zła � Bardzo zła

8. Czy korzysta Pani/Pan z dodatkowej pomocy finansowej? □ Tak □ Nie

9. Kto stanowi dla Pani/Pan grupę wsparcia , na kogo może Pan/Pani liczyć? � Rodzina � Przyjaciele/znajomi � Ośrodek pomocy społecznej � Klub Seniora � Inne …………………………………………………………………………………………

10.Czy posiada Pani/Pan orzeczenie o niepełnosprawności □ Tak □ Nie

11. Czy znajduje się Pani/Pan pod stałą opieką lekarską innego lekarza niż lekarz rehabilitacji medycznej?

� Lekarza rodzinnego (podstawowa opieka zdrowotna) □ � Lekarza specjalisty � Jeśli tak, proszę wpisać jakiego …………………………………….……………………

12. Załączniki ń

238

12. Jak często korzysta Pani/Pan z poradni rehabilitacyjnej w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego

� Tak, raz na miesiąc � Tak, raz na kwartał (3 miesiące) � Tak, raz na pół roku � Tak raz na rok � Tak raz na kilka lat

13.Jak często korzysta Pani/Pan z zabiegów rehabilitacyjnych w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego

� Tak, raz na miesiąc � Tak, raz na kwartał (3 miesiące) � Tak, raz na pół roku � Tak raz na rok � Tak raz kilka lat � Nie, nie korzystam � Nie korzystam, ale chętnie bym skorzystał(a) � Nie korzystam, nie potrzebuję

14. Czy korzysta Pani/Pan z rehabilitacji w ośrodku dziennym � Tak, � Nie, nie korzystam � Nie korzystam, ale chętnie bym skorzystał(a)

15. Czy w czasie ostatnich trzech lat przebywała Pani/Pan w szpitalu w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego?

� Tak przebywałam(em)w szpitalu � Nie, nie przebywałem(am) w szpitalu

16. Czy korzystał Pani/Pan z poradni rehabilitacyjnej lub zabiegów rehabilitacyjnych odpłatnie?

□ Tak □ Nie

17.Czy korzysta Pani/Pan z zaopatrzenia ortopedycznego? □ Tak □ Nie

Jeśli tak , (proszę podkreślić właściwą odpowiedź:) � Kule � Laski � Balkonik do chodzenia � Wózek inwalidzki � Kołnierz szyjny � Gorset � Sznurówka � Pas na odcinek lędźwiowo-krzyżowy kręgosłupa � Protezy kończyn � Aparaty na kończyny (ortezy) � Obuwie ortopedyczne � Wkładki ortopedyczne � Aparat słuchowy � Inne (jakie?)…………………………………………………………………………………

18.Czy choruje Pani/Pan na chorobę przewlekłą? □ Tak □ Nie

19.Czy korzysta Pani/Pan z pomocy psychologa? □ Tak □ Nie □ Nie, ale chętnie bym skorzystał(a)

20.Czy ma Pani/Pan problemy funkcjonowaniem w środowisku? □ Tak □ Nie

12. Załączniki ń

239

21. Proszę zaznaczyć rodzaj problemów związanych z funkcjonowaniem w środowisku (proszę zaznaczyć właściwą odpowiedź lub kilka)

� Mówienie � Pisanie � Poruszanie się � Wykonywanie prostych czynności domowych (np. sprzątanie) � Wykonywanie czynności związanych z samodzielnym ubieraniem się, myciem,

jedzeniem, samoobsługą � Kontakt z otoczeniem (izolacja, depresja) � Inne (jakie)………………………………………………………………………………..

22. Jak ocenia Pani/Pan własny stan zdrowia? � Bardzo dobry � Dobry � Dostateczny � Niedostateczny � Zły

23.Czy jest Pani/Pan zadowolony z dotychczasowej rehabilitacyjnej opieki lekarskiej? □ Tak □ Nie

Jeśli, nie jest Pani/Pan zadowolony(a)/ to dlaczego ……………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………

24.Czy ma lub miał(a) Pani/Pan problemy z dostępem do poradni rehabilitacyjnej? □ Tak □ Nie

Jeśli tak , to proszę podkreślić właściwą odpowiedź: � Problem z uzyskaniem skierowania � Długi czas oczekiwania-kolejki � Problem z dotarciem do poradni � Inne przyczyny (jakie)………………………………………………………………….….

25. Czy ma lub miał(a) Pani/Pan problemy z dostępem do zabiegów rehabilitacyjnych? □ Tak □ Nie

Jeśli tak , to proszę podkreślić właściwą odpowiedź: � Problem z uzyskaniem skierowania � Krótki okres ważności skierowania � Długi czas oczekiwania - kolejki � Problem z dotarciem na zabiegi � Problem z realizacją danego rodzaju zabiegu � Inne przyczyny (jakie)………………………………………….………………………….

26. Czy uważa, Pani/Pan, że problemy zdrowotne związane są z Pana/Pani wiekiem?: □ Tak □ Nie

27. Czy uważa Pani/Pan aktualny stan opieki rehabilitacyjnej (zabiegi rehabilitacyjne, porady lekarzy rehabilitacji medycznej ) w Polsce za:

� Bardzo dobry � Dobry � Dostateczny � Zły � Bardzo zły

28.Czy Pani/Pan(a) zdaniem na terenie miasta Poznania liczba przychodni, ośrodków zdrowia oferujących usługi rehabilitacyjne (porady lekarzy rehabilitacji medycznej, zabiegi rehabilitacyjne) jest:

� Wystarczająca � Niewystarczająca

12. Załączniki ń

240

29. Jakie są Pani/Pan(a) oczekiwania dotyczące leczenia rehabilitacyjnego? � Poprawa sprawności fizycznej i ruchowej � Powrót utraconych funkcji kończyn: ręki, nogi � Poprawa samopoczucia � Ustąpienie lub zmniejszenie dolegliwości bólowych � Możliwość aktywnego uczestniczenia w życiu społecznym � Całkowitego ustąpienia wszelkich niedomagań i dolegliwości � Inne (jakie?)………………………………………………………….……………………….

30. Co w Pani/Pan(a) opinii decyduje o korzystaniu z leczenia w poradni rehabilitacyjnej? (proszę zaznaczyć jedną lub kilka odpowiedzi)

� Lokalizacja – łatwy dojazd komunikacja miejską lub pieszo � Profesjonalizm świadczonych usług rehabilitacyjnych � Możliwość przedstawienia swojego problemu zdrowotnego- rozmowa

z lekarzem/fizjoterapeuta � Indywidualne podejście do pacjenta � Krótki okres oczekiwania � Przyjazny personel � Możliwość korzystania z usług rehabilitacyjnych w ramach powszechnego

ubezpieczenia zdrowotnego � Kompleksowość usług (porady rehabilitacyjne lekarskie i zabiegi w jednym miejscu) � Dostęp dla osób niepełnosprawnych (podjazdy, uchwyty itp.) � Inne czynniki: jakie?)…………………………………………………….………………….

31.Co Pani/Pan zdaniem należy zmienić w przychodni/ośrodku świadczącym usługi rehabilitacyjne by uczynić go przyjaznym osobom po 60. roku życia?:

� Wydłużyć czas otwarcia przychodni poradni � Zatrudnić więcej personelu � Utworzyć więcej sal ćwiczeń � Utworzyć więcej stanowisk do realizacji zabiegów fizykoterapii � Zatrudnić więcej specjalistów rehabilitacji medycznej: lekarzy � Usprawnić pracę rejestracji � Ułatwić dostęp osobom niepełnosprawnym dodatkowe poręcze, uchwyty � Zwiększyć liczbę wykonywanych usług rehabilitacyjnych dla pacjenta � Przeprowadzić szkolenie dla personelu dotyczące postępowania z osobami starszymi � Inne (jakie)……………………………………………………………………….……………. � Nic, nie należy zmieniać

32.Czy pali Pani/Pan papierosy? dotyczy palących codziennie □ Tak □ Nie

33.Czy pije Pani/Pan alkohol? □ Tak □ Nie

33.Czy uprawia Pan/pani jakiś sport: □ Tak □ Nie

Jeśli tak , to jaki sport Pan/Pani uprawia: (proszę podkreślić jedną lub kilka odpowiedzi): � Pływanie � Biegi � Spacery, piesze wędrówki � Jazdę na rowerze � Tenis � Żeglarstwo � Nordic walking � Gimnastyka � Inny (jaki?)………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………….

12. Załączniki ń

241

34. Jak często uprawia Pani/Pan sport � Codziennie � Kilka razy w tygodniu � Kilka razy w miesiącu � Rzadziej niż raz w miesiącu � Nie uprawiam sportu

35.Czy zwraca Pani/Pan uwagę na rodzaj spożywanych produktów? □ Tak □ Nie

Jeśli tak , to proszę zaznaczyć w jaki sposób � Unikam tłustych potraw � Jem dużo warzyw i owoców � Jem dużo nabiału (białe sery, jogurt, mleko) � Jem ryby � Jadam głównie mięso wieprzowe � Jadam głównie mięso drobiowe � Wybieram tylko świeże produkty � Sprawdzam przydatność do spożycia � Inne……………………………………………………………………………………………

36. W jakim stopniu określił(a) by Pani/Pan własne zadowolenie z życia (proszę podkreślić właściwą odpowiedź)

� Bardzo dobre � Dobre � Dostateczne � Niedostateczne � złe

37. Jakie są Pan/Pani uwagi dotyczące potrzeb rehabilitacyjnych i ich zaspakajania w Polsce i w Poznaniu (prosz ę wpisa ć własne uwagi oraz przemy ślenia z tym zwi ązane) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… Uwagi: …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

12. Załączniki ń

242

Załącznik 3

12. Załączniki ń

243

12. Załączniki ń

244