POZA WIZUALNOŚĆ. SENSUALNE WYPLATANIE MIASTA KATARZYNA WALA

1

Na początek mam dla Państwa zadanie, proszę wyobrazić sobiekrajobraz – obojętnie jaki. Może to być coś, co zapamiętali Państwo z dzieciństwa, coś co zostało w waszej pamięci po ostatnichwakacjach, albo coś, co podsunie wam wyobraźnia – góry, morze,miasto... cokolwiek.

Proszę zachować ten krajobraz w pamięci – będziemy do niego wracać.

2

3

4

• Oddzielenie umysłu i ciała

• Stworzenie hierarchii zmysłów

• Ustalenie związku pomiędzy umysłem i widzeniem

Źródła

5

6

• Uprzywilejowanie wiedzy obiektywnej, opartej na niezaangażowanej obserwacji

• Ustalenie granicy pomiędzy podmiotem i przedmiotem poznania

• Wyłonienie się figury bezcielesnego obserwatora znajdującego się poza czasem i historią

Efekt

7

„Uważam, że należy stawić czoła hegemoni wzorku – okulocentryzmowi nasze kultury. Sądzę, że musimy przeanalizować bardzo krytycznie sposób widzenia, który dominuje w dzisiejszym świecie. Pilnie potrzebujemy diagnozy psychospo łecznej patologi i codziennego widzenia – i krytycznego zrozumien ia nas samych jako is to t wizualnych”.

Michael Levin

Krytyka okulocentryzmu

8

Odkrywanie zapomnianej historii zmysłów

9

Odkrywanieróżnic kulturowych

10

Sound Around You11

Sissel Tolaas12

13

„Zarówno krajobrazy, jak i mapy to kulturowo specyficzne strategie wizualne, które wsparły szczególny «zachodni» obraz świata. Sprowadzają one złożone wielozmysłowe doświadczenie do wizualnie zakodowanych rysów, a potem organizują je i syntetyzują w sensowną całość. Uchwytują aspekty przyrody i społeczeństwa za pomocą wizualnej abstrakcji i reprezentacji; wyrażają dystans i obiektywność w stosunku do tego, co postrzegają; wreszcie organizują i artykułują kontrolę lub panowanie nad tym, co jest oglądane”.

Phil Macnagthen, John Urry 2005, s. 164.

Krytyka opisanego kierunku badań nad zmysłami

...........

........ 14

Powróćmy do naszego krajobrazu. Obraz wywołany w naszej pamięci, czy też wyobraźni łączy się z zapachami i dźwiękami, jeśli dostatecznie mocno wytężymy pamięć, to możemy sobie przypomnieć temperaturę i zapach powietrza, fakturę ziemi, która znajdowała się pod naszymi stopami a nawet emocje, jakie towarzyszyły nam wtedy, gdy mieliśmy okazję podziwiać widok – być w widoku.

15

Epistemologia zaangażowania

„Poznanie może być jedynie zaangażowanym wyłonieniem się w określonym punkcie widzenia, którym jesteśmy”.

Jean-Paul Sartre 2007, s. 395.

„Ciało jest wehikułem bycia w świecie, a mieć ciało to dla żyjącej istoty wiązać się z określonym środowiskiem, utożsamiać się z pewnymi projektami i stale się w nie angażować”.

Maurice Merleau-Ponty 2001, s. 100.

„Ciało nie jest ekranem pomiędzy mną i światem, kształtuje raczej nasz pierwotny sposób bycia w świecie. Dlatego nie możemy najpierw badać samego ciała a następnie badać go w relacji do świata. Przeciwnie, ciało jest już w świecie, a świat jest nam dany jako cieleśnie ujawniony”

Shaun Gallagher, Dan Zahavi 2008, s. 137.

16

17

Czym jest świat, w którym nie ma jasnego podziału na podmiot i przedmiot poznania?

18

Michel de Certeau: obserwatorzy i wędrowcy

19

Obserwator„Wznieść się na szczyt World Trade Center to uciec przed wchłonięciem przez miasto. Ciało nie jest już powiązane ulicami, skręcającymi je i zawracającymi według jakiegoś nieznanego porządku; ani opętane jak gracz, odgłosami tylu różnic i nerwowością nowojorskiego ruchu ulicznego. Ten, kto się tam wznosi, opuszcza unoszący go i mieszający tożsamość autorów i widzów tłum. Owo wznoszenie się przekształca go w obserwatora. Stawia w oddaleniu. Zmienia w bliski tekst świat, który go oczarował i „zawłaszczył”. Umożliwia jego czytanie, stawanie się słonecznym Okiem, boskim spojrzeniem. Jest to pochwała obserwacyjnego i poznawczego popędu. Stać się tylko tym obserwacyjnym punktem to fikcja wiedzy”.

Michel de Certeau 2008, s. 94.

20

Wędrowiec„To właśnie «na dole», tam, gdzie znika widoczność, żyją zwykli użytkownicy miasta. Chodząc, realizują podstawową formę tego doświadczenia: ich ciało jest posłuszne wąskim i szerokim duktom miejskiego „tekstu”, który piszą, a którego nie mogą odczytać. Użytkownicy Ci wykorzystują niewidoczne przestrzenie; poznają je po omacku, jak w miłosnym zwarciu. Wszytko odbywa się tak, jakby zaślepienie było charakterystyczną cechą praktyk tworzących zamieszkiwane miasto. Sieć tych wysuwających się naprzód i krzyżujących pism tworzy złożoną historię, bez autora ani widza, w postaci fragmentów trajektorii i zmian przestrzeni: w stosunku do przedstawień jest ona nieskończenie i codziennie inna.”

Michel de Certeau 2008, s. 95.

21

Michel de Certeau: mapy i trasy

22

Trasa

Mapa

Pozwala określić lokalizacje różnych punktów oraz ich ułożenie względem

siebie: Galeria Mieszkanie Gepperta znajduje się we Wrocławiu, przy ulicy Ofiar

Oświęcimskich, obok Placu Solnego.

Pozwala określić kierunek, jest odwzorowaniem praktyk: wysiadasz na

przystanku „Rynek”, wychodzisz z autobusu, mijasz pasy, idziesz prosto, aż

dotrzesz do dużego placu, skręcasz w prawo, idziesz cały czas prosto, aż

dotrzesz do mniejszego placu...

23

Obserwator Wędrowiec

Mapa Trasa

24

25

statyczne dynamiczne

26

27

28

29

30

31

32

33

Powróćmy do naszego krajobrazu. Wystarczy zrobić krok do przodu, odwrócić się, przykucnąć. Można też wykazać się cierpliwością, poczekać

pięć minut, godzin, dni, Kilka miesięcy, parę lat, a to, co pobudza nasze zmysły okaże się procesem.

34

35

36

37

38

39

40

Bibliografia

E. Casey, How to Get From Space to Place in a Fairly Short Space of Time, [w:] Senses of Place, red. S. Feld, K. Bosso, Santa Fe 1996.de Certeau M., Wynaleźć codzienność. Sztuki działania, Kraków 2008.Corbin A., We władzy wstrętu. Społeczna historia poznania przez węch. Od odrazy do snu ekologicznego, przeł. A.Siemek, Warszawa 1998.Degen M., Consuming Urban Rhythms, [w:] Geographies of Rhythm, red. T. Edensor, Ashgate 2010.Gibson J., The ecological approach to visual perception, Boston 1979.Heidegger M., Bycie i czas, przeł. B. Baran, Warszawa 2004.Heidegger M., Budować mieszkać myśleć. Eseje wybrane, Warszawa 1977.Ingold T., The Perception of the Environment. Essays on livelihood, dwelling and skill, London-New York 2000.Ingold T., Materials against materiality, „Archological Dialogues” 2007, T. 14, nr 1.Ingold T., Culture of the Ground. The World Perceived Throught the Feet, „Journal of Material Culture” 2004, nr 9 (3).Ingold T., The Temorality of the Landscape, „World Archaeology” 1993, nr 25 (2).Kapusta A., Cielesność i zaangażowanie w perspektywie epistemologicznej, http://andkapusta.files.wordpress.com/2010/04/

cielesnosczangzn095.pdf (dostęp 20.10.2013).Lefebvre H.,The Production of Space, Oxford 1991.Macpherson H., Landscape’s ocular-centrism - and beyond?, http://library.wur.nl/ojs/index.php/frontis/article/download/1106/677, (dostęp: 20.11.2013). Macnagthen P., Urry J., Alternatywne przyrody. Nowe myślenie o przyrodzie i społeczeństwie, przeł. B. Baran, Warszawa 2005.Merleau-Ponty M., Fenomenologia percepcji, Warszawa 2001.Pallasmaa J., Krajobrazy zmysłów. Dotykanie świata przez architekturę, przeł. M. Choptiany, „Autoportret” 2011, nr 3 (35).Pallasmaa, Oczy skóry. Architektura i zmysły, przeł. M. Choptiany, Instytut Architektury, Kraków 2012 Pink, Zwiedzanie miasta. Sensoryczny charakter więzi społecznych w etnograficznym procesie wytwarzania miejsca, „Tematy z Szewskiej.

Przestrzeń” 2011, nr 1 (5).Rodaway P., Sensous Geography: body, sense and place, London-New York 1994.Sartre J.P., Byt i nicość, przeł. J. Kiełbasa, P. Mróz i in., Kraków 2007Stanisz, Miasto Dźwięków, http://www.miastodzwiekow.blogspot.com/, (dostęp: 28.07.2013).Zardini M., Toward a Sensorial Urbanism [w:] Sense of the City. An Alternate Approach to Urbanism, red. M. Zardini,Montreal 2006.

41

KATARZYNA WALAuzmyslowienie.wordpress.comkatarzynawala.wro@gmail.com

42