Upload
others
View
4
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I PRAWA
W BIELSKU-BIAŁEJ
STUDIA PODYPLOMOWE: MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA
STREFY EURO
Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach
programu edukacji ekonomicznej
PRACA DYPLOMOWA
ZMIANA MODELU ZARZĄDZANIA PRZEDSIĘBIORSTWEM
W KONTEKŚCIE
PRZYSTĄPIENIA POLSKI DO STREFY EURO
Autor: Promotor:
Henryk Kuczmierczyk dr inż. Adam Żabka
Bielsko-Biała 2015
2
3
SPIS TREŚCI
Wstęp ............................................................................................................................................. 5
Rozdział I
Polskie przedsiębiorstwa w ujęciu statystycznym ......................................................................... 7
1.1. Wprowadzenie .................................................................................................................. 7
1.2. Polska przedsiębiorczość - dane ilościowe ........................................................................ 7
1.3. Mikro przedsiębiorstwa w Polsce .................................................................................... 15
1.4. Małe przedsiębiorstwa w Polsce. .................................................................................... 25
1.5. Średnie przedsiębiorstwa w Polsce. ................................................................................ 32
1.6. Duże przedsiębiorstwa w Polsce. .................................................................................... 37
1.7. Podmioty gospodarcze z kapitałem zagranicznym. ......................................................... 45
Rozdział II
Analiza wybranych zagadnień dotyczących przedsiębiorczości w Polsce .................................... 51
2.1. Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych. ................................................................. 51
2.2. Badanie panelowe Głównego Urzędu Statystycznego polskiej przedsiębiorczości. ....... 55
2.3. Działalność przedsiębiorstw w Polsce na tle krajów UE. ................................................. 58
2.4. Analiza polskich mikro i małych przedsiębiorstw. ........................................................... 64
2.5. Innowacyjność polskich przedsiębiorstw. ....................................................................... 72
2.6. Eksport małych i średnich przedsiębiorstw. .................................................................... 79
2.7. Płynność finansowa polskich przedsiębiorstw. ............................................................... 83
2.8. Pasywność kredytowa polskich przedsiębiorstw. ........................................................... 86
2.9. Luki kompetencyjne polskich przedsiębiorstw................................................................ 90
Rozdział III
Polska przedsiębiorczość w kontekście przystąpienia Polski do strefy Euro. .............................. 97
3.1. Uwagi wstępne. ................................................................................................................ 97
3.2. Badania sondażowe i opinie przedsiębiorców polskich. .................................................. 97
3.3. Opinie specjalistyczne i badania naukowe. .................................................................... 104
Rozdział IV
Zmiana modelu zarządzania w konteście przystąpienia do strefy euro. ................................... 117
4.1. Modele zarządzania. ...................................................................................................... 117
4.2. Model zarządzania polskim przedsiębiorstwami i jego zmiana. ................................... 119
Zakończenie ................................................................................................................................ 127
4
Bibliografia ................................................................................................................................. 131
Spis ilustracji .............................................................................................................................. 135
5
WSTĘP
W analizach i pracach badawczych, a co za tym idzie w opiniach i to zarówno
zwolenników, jak i sceptyków, przyjęcia przez Polskę wspólnej eurowaluty, dominują
aspekty makroekonomiczne. Podejście makroekonomiczne ukazujące szanse
i zagrożenia z przystąpienia Polski do Unii Walutowej i Gospodarczej, niestety co
pokazują badania opinii publicznej, niema właściwego adresata. Przeciętny, statystyczny
Polak, wykazujący się, między innymi z powodu braku odpowiedniej
zinstytucjonalizowanej edukacji, niskim poziomem wiedzy ekonomicznej - na pewno
takim adresatem wspomnianych wcześniej rozważań nie jest. Brak specjalistycznych
opracowań dla danych sektorów gospodarki oraz podejścia w kwestii analizy szans
i zagrożeń, zawężonego do danych grup społecznych, czy też zawodowych, powoduje
prowadzenie debaty naukowej i publicznej w kwestii uczestnictwa Polski w strefie euro,
na poziomie oraz w ogólnych tematach, czyli w sposób niebudzący zainteresowania
Polaków wykazujących daną aktywność zawodową, czy też społeczną. Jednym z celów
niniejszej pracy jest wieloaspektowa analiza szans i zagrożeń z przyjęcia eurowaluty
przez Polskę, skupiająca się jedynie na kwestiach odnoszących się do przedsiębiorczości
w Polsce, w jej obecnym stanie i strukturze. Analiza opinii i badań sondażowych
polskich przedsiębiorców, skonfrontowana z badaniami ogólnymi opinii publicznej oraz
z opracowaniami naukowymi i specjalistycznymi, dopełni obrazu wspomnianego
wcześniej zagadnienia stanu wiedzy ekonomicznej o szansach i zagrożeniach
wynikających z uczestnictwa Polski w UWG, właścicieli i zarządzających polskich firm.
Powyższe zostaną również skonfrontowane z opracowanymi danymi statystycznymi
dotyczącymi polskich przedsiębiorstw, co stanowi treść rozdziału I. Opinie
pracodawców i naukowców skonfrontowane z przeprowadzoną analizą wybranych
zagadnień dotyczących polskiej przedsiębiorczości, stanowią treść rozdziału II.
Materiałami źródłowymi dla rozdziałów I i II są możliwie liczne opracowania instytucji
zajmujących się statystyką działalności gospodarczej i statystyką krajową, firm
działających w obszarach audytu i analizy finansowej, instytucji zajmujących się
zagadnieniami przedsiębiorczości w Polsce oraz bazy statystyk międzynarodowych.
Rozdział III zawiera opracowanie opinii i badań sondażowych polskich przedsiębiorców
oraz analizę opracowań naukowych i eksperckich, w temacie szans i zagrożeń
wynikających z pełnego uczestnictwa Polski w UWG. Rozdział IV zawiera teorię
6
dotyczącą modeli zarządzania przedsiębiorstwami oraz w oparciu o wiedzę i badania,
w tym z rozdziałów I i II, wskazanie dominującego modelu (stylu) zarządzania
polskimi przedsiębiorstwami.
Cel pracy wynikający z jej tematu, czyli zmiana modelu zarządzania polskimi
przedsiębiorstwami realizowana jest w sposób ciągły w przekroju niniejszej pracy.
Każdorazowo w przypadku zobrazowania zagrożenia, luki kompetencyjnej, czy też
różnic pomiędzy krajowymi firmami a przedsiębiorstwami w UE, zwerbalizowana
została potrzeba niezbędnych zmian.
7
ROZDZIAŁ I
POLSKIE PRZEDSIĘBIORSTWA W UJĘCIU STATYSTYCZNYM
1.1. WPROWADZENIE
Przedsiębiorczość, pracodawcy, działalność gospodarcza, przedsiębiorcy -
wskazane terminy oraz ich synonimy od początku lat 90 są stale obecne w debacie
publicznej. Wielokrotnie wskazane stawiane są w epicentrum życia polityczno -
społecznego naszego kraju. Oczywistym jest, że transformacja naszego kraju z państwa
socjalistycznego z centralnie planowaną i zarządzaną gospodarką (gospodarka
nakazowa) w kraj demokratyczny o społecznej gospodarce wolnorynkowej, potrzebował
i nadal potrzebuje solidnych fundamentów wskazanych zmian. Przedsiębiorczość, jako
pojęcie niejako najszersze znaczeniowo spośród wymienionych na wstępie,
w gospodarce wolnorynkowej jest właśnie takim fundamentem, a i co istotne rozwój
i dynamiczny jej wzrost jest zarazem skutkiem wymienionego modelu ekonomicznego
gospodarki. Niniejszy rozdział ma za cel możliwie szeroki i precyzyjny opis stanu,
liczebności i struktury polskiej przedsiębiorczości w oparciu o dostępne i liczne
opracowania statystyczne. Metodologia niniejszego opisu opierać się będzie
o krzyżowanie i niejako konfrontowanie dostępnych danych statystycznych z różnych
źródeł (możliwie licznych). Powyższe jest profilaktycznym zabiegiem mającym na celu
eliminację zjawisk, które można obrazowo opisać jako "punkt widzenia, zależy od
punktu obserwacji".
1.2. POLSKA PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ - DANE ILOŚCIOWE
Według opracowania statystycznego Głównego Urzędu Statystycznego "Polska
w liczbach" wydanego w 2015 roku, w Polsce w 2014 roku w ogólnej strukturze
pracujących (15 862 tys. osób) pracodawcy i pracujący na własny rachunek stanowią
18,3 % wspomnianych. Co istotne wskazana wielkość jest o 0,8 pkt procentowego
mniejsza niż w roku 2010, przy wzroście liczby pracujących o 389 tys. osób w roku
2014 w stosunku do roku 2010. Ważnym jest również przytoczenie podziału ogółu
pracujących według sekcji:
8
a) rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybołówstwo - w 2014 roku 11, 5 % ogółu
pracujących (spadek o 2,6 pkt procentowego w stosunku do 2010 roku)
b) przemysł i budownictwo w roku 2014 stanowiło 30,5 % ogółu pracujących (wzrost
o 0,2 pkt procentowego w stosunku do roku 2010)
c) usługi 58 % ogółu (wzrost o 1,4 pkt procentowego w stosunku do roku 2010).1
Opierając się o dane Ministerstwa Gospodarki zawarte w opracowaniu
"Przedsiębiorczość w Polsce" z września 2014 roku wykonano pierwsze analizy
dotyczące struktury przedsiębiorczości w Polsce. Zadziwiającym zjawiskiem jest fakt,
że przytoczone opracowanie opiera się o rejestr REGON, gdzie sami autorzy zwracają
uwagę, że szacunkowo tylko około 50 % zarejestrowanych podmiotów w tym rejestrze
prowadzi jakąkolwiek działalność gospodarczą. Niniejsza uwaga autorów niestety
zawarta jest drobnym drukiem jako przypis dolny, co nie przeszkadza jednak autorom
w dalszej części opracowania do wyrażania optymistycznych prognoz i wniosków.
Według wspomnianego opracowania na koniec 2013 roku w rejestrze REGON
zarejestrowanych było 4 070, 2 tys. podmiotów gospodarczych, co stanowi wzrost o 100
tys. w stosunku do roku uprzedniego. W roku 2013 udział przedsiębiorstw o strukturze
działalność prowadzona przez osobę fizyczną był dominujący i stanowił blisko 75 %
ogółu zrejestrowanych podmiotów tj. 2 961, 7 tys. Najwięcej podmiotów
zarejestrowanych jest w sekcji Handel hurtowy i detaliczny tj. ponad milion podmiotów,
w sekcji Budownictwo 478 tys. podmiotów, w sekcji Przetwórstwo przemysłowe 367
tys. podmiotów oraz w sekcji Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 371 tys.
podmiotów gospodarczych.2 Ten sam raport opierając się o starsze, bo datowane na rok
2012 dane Głównego Urzędu Statystycznego w Warszawie, określa liczbę aktywnych
podmiotów gospodarczych w wielkości 1 794 tys. Przy czym klasyfikacja według
wielkości aktywnych przedsiębiorstw, kształtowała się w roku 2012 tak jak przedstawia
poniższa tabelka.
.
1 red. zbiorowa, "Polska w liczbach 2015", Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2015, s. 8 i 9
2 red. zbiorowa, "Przedsiębiorczość w Polsce", Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2014 , s. 37
Tabela 1 Struktura przedsiębiorstwa w Polsce, źródło: GUS 2012 .
9
Gdzie odpowiednio pojęcia mikro, małe, średnie i duże przedsiębiorstwa definiuje art. 2
załącznika I do Rozporządzenia 364/2004 (rozporządzenie do Ustawy o swobodzie
działalności gospodarczej, który wyodrębnia następujące kategorie przedsiębiorstw:
1) średnie przedsiębiorstwo – średnie przedsiębiorstwo to przedsiębiorstwo, które:
- zatrudnia mniej niż 250 pracowników oraz
- jego roczny obrót nie przekracza 50 milionów euro lub całkowity bilans roczny
nie przekracza 43 milionów euro;
2) małe przedsiębiorstwo – małe przedsiębiorstwo to przedsiębiorstwo, które:
- zatrudnia mniej niż 50 pracowników oraz
- jego roczny obrót nie przekracza 10 milionów euro lub całkowity bilans roczny
nie przekracza 10 milionów euro;
3) mikro przedsiębiorstwo - mikro przedsiębiorstwo to przedsiębiorstwo, które:
- zatrudnia mniej niż 10 pracowników oraz
- jego roczny obrót nie przekracza 2 milionów euro lub całkowity bilans roczny
nie przekracza 2 milionów euro.3
Powyższe przytoczenie rozporządzenia zawierającego definicje struktur
przedsiębiorstw ma swoje uzasadnienie z powodu, często występujących odstępstw od
podanych i obowiązujących w porządku prawnym pojęć, a mających miejsce w różnego
rodzaju danych statystycznych. W każdym takim zauważonym przypadku będzie na to
zwracana uwaga, celem wykluczenia błędnego przyrównywania danych statystycznych
względem siebie. Najlepszym tego przykładem jest występujące najczęściej
w kontekście podawanych międzynarodowych danych statystycznych, porównywanie
gospodarek w ramach kategorii MŚP, czyli małe i średnie przedsiębiorstwo
zatrudniające 0-9 osób. Zakwalifikowanie przedsiębiorstw według tak podanej kategorii
w świetle przytoczonego rozporządzenia jest niemożliwe.
Ciekawe światło na już podane statystyki rzuca ostatni raport Polskiej
Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan "Przedsiębiorcy w Polsce. Fakty,
liczby, przykłady" z grudnia 2012 roku, obejmujący w większości dane statystyczne
z lat 2010 - 2011. Przytoczone dane za rok 2011 ujęte w tym raporcie informują, że
w Polsce było zarejestrowanych 3 869,9 tys. podmiotów gospodarczych, czyli o około
200 tys. mniej niż w roku 2012 (przytoczone dane wcześniej). Przy czym tylko 48 %
procent z nich było aktywnych, co stanowiło 1 866 tys. podmiotów (czyli o 72 tys.
3 źródło: http://www.farr.pl/pozyczki1/def_msp.pdf, 20.07.2015 r., 17:10
10
podmiotów więcej niż w przytoczonym roku 2012). W dalszym ciągu 95 % tych firm
stanowiły mikro przedsiębiorstwa, jak wynika z raportu opisywanego najczęściej są to
1 lub 2 osobowe firmy.4 W tym miejscu należy również przytoczyć dane szacunkowe
GUS z 2012 roku (obejmujące rok 2011) dotyczące samozatrudnionych (czyli osoby
fizyczne prowadzące działalność gospodarczą i jednocześnie niezatrudniające nikogo na
podstawie stosunku pracy), których to było ok. 1 100 tys. z tendencją rosnącą. Raport
powstał z powodu nadużywania tej formy, jako sposobu na uelastycznianie rynku pracy
i obchodzenie tym samym zapisów Prawa Pracy. Do podanej liczby należy doliczyć
również przedsiębiorców działających na mocy umów agencyjnych, franczyzobiorców
oraz na mocy umów o pracę nakładczą stosowanych w Polsce podobnie do
samozatrudnienia.5 Raport Konfederacji Lewiatan, jak i wcześniej cytowany raport
Ministerstwa Gospodarki skupia się na liczbie nowo powstałych przedsiębiorstw oraz na
różnych innych statystykach związanych z rozpoczynaniem działalności gospodarczej.
Według raportu Konfederacji w 2011 roku codziennie statystycznie powstawało 1331
firm, czyli cytując dalej co 22 sekundy rejestrował się jeden podmiot gospodarczy.
Najczęściej są to podmioty 1 lub 2 osobowe.6 Powyższe dane należy skonfrontować
z danymi statystycznymi GUS z roku 2012, które informują, że w 2011 roku pierwszy
rok działalności przetrwało 75 % wspomnianych mikro przedsiębiorstw, a po pięciu
latach dalej funkcjonowało zaledwie ok. 30 % takich firm. 7 W roku 2011 mieliśmy
w Polsce 48 aktywnych firm na 1000 mieszkańców, w których zatrudnienie miało ok. 9
000 tys. pracowników, średnio 5 pracowników w firmie. Podział procentowy według
GUS opisywanych firm według sektorów gospodarki przedstawia wykres poniżej.
Dane statystyczne dotyczące samozatrudnienia (rozumianej tutaj jako działalność
gospodarcza osoby fizycznej samodzielnie lub z jednym wspólnikiem oraz działalność
4 praca zbiorowa pod redakcją K. Giedrojć, "Przedsiębiorcy w Polsce. Fakty, liczby, przykłady", Polska
Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan, Warszawa 2012, s. 16 5 Łukasz Guza, "Zatrudnienie drugiej kategorii", Dziennik Gazeta Prawna nr 82/83 (3975/3976), z dnia 29
kwietnia 2015 r., s. B20 6 praca zbiorowa pod redakcją K. Giedrojć, "Przedsiębiorcy w Polsce. Fakty, liczby, przykłady", Polska
Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan, Warszawa 2012, s. 16 7 Pierwszy Milion Forbes, źródło: http://pierwszymilion.forbes.pl/masz-tylko-30-procent-szans-na-
sukces-jaki-zalozyc-biznes-,artykuly,173162,1,1.html, 21.07.2015 r., 20:21
31,8%
10,0% 25,4%
8,1%
24,6%
0,0%
20,0%
40,0%
przemysł budownictwo handel i naprawa transport i magazyny
pozostałe
11
w ramach spółdzielni) przedstawić warto na tle państw Europy. Poniższy wykres
dotyczy roku 2013 na podstawie danych Banku Światowego.
Wykres 1 Osoby samozatrudnione, źródło: https://www.google.pl/publicdata/explore?ds=d5bncppjof8f9_#!ctype=c&strail=false&bcs=d&nselm=h&met_y=self_employed&scale_y=lin&ind_y=false&met_c=self_employed&scale_c=lin&ind_c=false&idim=country:POL:AUT:
BEL:HRV:BGR:DNK:C
Przynależność Polski do ścisłej czołówki (5 miejsce) niniejszej statystyki
zamiast entuzjazmu powinno stwarzać okazję do przemyślenia sprawy nadużywania
w polskiej gospodarce rynkowej tej formy zarobkowania. Niniejszy wniosek jest
pochodną prostej analizy, wystarczający jest już udziału sektora turystyki w gospodarce
państw z czołówki powyższego zestawienia. W roku 2013 Polska miała udział 2,2%
turystyki w PKB, państwa takie jak Grecja 6,7%, Portugalia 5,6% , Hiszpania 4,4 %
oraz Chorwacja 16,7 %. Porównywalny z Polską był udział turystyki w PKB Włoch,
czyli 2,1 % (warto podać liczby bezwzględne, czyli że z turystyki uzyskano w podanym
roku we Włoszech 33 063 mln euro, a w Polsce 8 549 mln euro). Według danych
uwzględniających dodatkowo usługi hotelarsko-gastronomiczne odpowiednio udział,
tak określonego sektora turystyki w PKB dla Włoch wynosi 10%, a dla Polski 5,3 %. 8
Dopełnia powyższą statystykę raport z listopada 2013 roku firmy Enst&Young "Wkład
branży hotelarsko-gastronomicznej na gospodarkę", wskazując udział zatrudnionych
w tych usługach w stosunku do całkowitej liczby zatrudnionych. Według niniejszego
badania w roku 2010 w Polsce w usługach hotelarsko-gastronomicznych pracowało
2,6 % ogółu pracujących (bezpośrednie, pośrednie i indukowane zatrudnienie bez
8 Eurostat, źródło: http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-
explained/index.php/File:Travel_receipts_and_expenditure_in_balance_of_payments,_2005%E2%80%9313_YB15.png, 1.08.2015 r.
12
rozróżnienia formy zarobkowania), dla innych państw porównywanych było
odpowiednio Rumunia 4,9%, Włochy 8,4 %, Portugalia 13,1%, Chorwacja 12,7 %,
Grecja 10,8 % i Hiszpania 12,4 %.9 Powracając do postawionego wniosku
o niewłaściwej proporcji samozatrudnionych do ogółu pracujących w Polsce,
w kontekście podanego zestawienia państw UE, przytoczone dane dotyczące sektora
turystyki z uwzględnieniem usług hotelarsko-gastronomicznych, jako tej cechującej się
tradycyjnie najwyższym odsetkiem mikro przedsiębiorczości pośród innych sektorów
gospodarki, dowodzą jego słuszności. Dalsza część pracy wskaże również na
nieuzasadnioną uwarunkowaniami makro i mikro ekonomicznymi, nad
reprezentatywność tej formy zarobkowania w innych sektorach polskiej gospodarki
rynkowej. Wysokie miejsce Polski w statystykach dotyczących samozatrudnienia warto
przyrównać do pozycji Polski w statystykach stosowanych przez Komisję Europejską.
Wspomniane statystyki, o czym wspominałem wcześniej odnoszą się do sektora MŚP,
czyli małych i średnich przedsiębiorstw zatrudniających 0 - 9 osób (kategoria nie
występująca bezpośrednio w statystykach polskich, co wynika z klasyfikacji
przedsiębiorstw według rozporządzenia), liczba tych podmiotów wyrażona jest jako
wielkość netto, czyli z uwzględnieniem firm w likwidacji. Według statystyki KE na
koniec 2013 roku, Polska zajmuje 14 miejsce z wielkością 40 firm na 1000
mieszkańców w Europie, średnia Unii Europejskiej wynosi 44 przedsiębiorstwa na
1000 mieszkańców. 10
Poniżej przedstawiam opisywaną statystykę dla poszczególnych
państw Europy.
9 Raport Ernst&Young, źródło: http://www.browary-polskie.pl/artykulPlik/file_148.pdf, 1.08.2015 r.
10 Forbes, źródło: http://www.forbes.pl/polska-w-czolowce-ue-pod-wzgledem-liczby-firm,artykuly,
174418,1, 1.html, 21.07.2015 r., 21:00
Tabela 2 Liczba MŚP według KE, źródło: http://www.forbes.pl/polska-w-czolowce-ue-pod-wzgledem-liczby-firm,artykuly, 174418,1, 1.html,
21.07.2015 r., 21:00
13
Opisując statystki dotyczące przedsiębiorczości w Polsce przytoczone dane
dotyczące rejestracji nowych podmiotów (na podstawie REGON), dla przypomnienia
według GUS w 2013 roku, było to 365 tys. nowych podmiotów, skonfrontujemy
z danymi w zakresie kończenia działalności gospodarczej, i tak w 2013 roku
wyrejestrowało się 263 tys. podmiotów gospodarczych i co ważne od lat widoczny jest
wzrost rok do roku liczby wyrejestrowywanych firm. Warto również zaznaczyć, że na
koniec 2013 roku, było ok. 258 tys. firm które, zawiesiło swoją działalność.11
W tym
miejscu należy uaktualnić podawane wcześniej dane dotyczące zachowania rozpoczętej
działalności (przytaczane wcześniej celem konfrontacji z danymi z 2011 roku)
o dane z 2014 roku mówiące, że w pierwszych dwóch latach działalności upada ok.
80 % firm. Poniżej przedstawiono wykresy obrazujące dynamikę i ilość postępowań
upadłościowych (dotyczy głównie spółek prawa cywilnego i spółek prawa handlowego)
oraz ilość i dynamikę wyrejestrowywania działalności gospodarczych.
11
red. zbiorowa, "Przedsiębiorczość w Polsce", Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2014 , s. 38
Tabela 3 Centralny Ośrodek Informacji Gospodarczej, źródło:
http://www.coig.com.pl/lista-upadlosci-firm.php, 21.07.2015r., 22:01
14
Ze względu na potrzebę zachowania możliwości porównania danych
przedstawianych, opisywane będą opracowania z roku 2014, obejmujące dane z roku
2013. W roku 2013 przedsiębiorstwa niefinansowe (obejmują wszystkie podmioty za
wyjątkiem sektora usług finansowych), uzyskały wynik finansowy ze sprzedaży
produktów, towarów i materiałów w wielkości 99,4 mld zł i był on wyższy
o 0,2% niż rok wcześniej. Wynik na pozostałej działalności operacyjnej ukształtował się
na poziomie 10,6 mld zł i był wyższy o 8,5 mld zł niż przed rokiem. Zanotowano
nieznacznie lepszy wynik na operacjach finansowych (poprawa z minus 1914,9 mln zł
do minus 1882,9 mln zł). Wynik finansowy brutto wyniósł 108,1 mld zł, a jego
obciążenia ukształtowały się na poziomie 16,0 mld zł. Zysk netto wyniósł 111,0 mld zł,
a strata netto wyniosła 18,9 mld zł. 12
Zysk netto wykazało 79,6% ogółu przedsiębiorstw, a uzyskane przez nie przychody
stanowiły 85,3% przychodów z całokształtu działalności badanych przedsiębiorstw.
W przetwórstwie przemysłowym zysk netto odnotowało 82,5% jednostek, a udział
uzyskanych przez nie przychodów w przychodach wszystkich badanych podmiotów tej
sekcji wyniósł 86,4%. Poziom kosztów z całokształtu działalności dla ogółu badanych
przedsiębiorstw wyniósł 95,5%. Wskaźnik rentowności ze sprzedaży produktów,
towarów i materiałów podobnie jak w 2012 r., ukształtował się na poziomie 4,3%,
wskaźnik rentowności obrotu brutto wyniósł 4,5%, a wskaźnik rentowności obrotu netto
3,8%. Wskaźnik płynności finansowej I stopnia ( optymalny 10 - 20 %) wyniósł 35,0%
badanych podmiotów, a płynności finansowej II stopnia 96,8% (optymalny powinien
wynosić 100 %). Wskaźnik płynności I stopnia powyżej 20% uzyskało 47,9% badanych
12
praca zbiorowa, " Wyniki finansowe przedsiębiorstw niefinansowych w 2013 roku", Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2014, s. 1
Wykres 2 Centralny Ośrodek Informacji Gospodarczej, źródło: http://www.coig.com.pl/lista-upadlosci-firm.php, 21.07.2015,22:10
15
przedsiębiorstw. Wskaźnik płynności II stopnia w przedziale od 100% do 130%
odnotowano w 12,0% badanych przedsiębiorstw. Z grupy przedsiębiorstw objętych
badaniem 50,0% wykazało w 2013 roku sprzedaż na eksport. Spośród jednostek
eksportujących zysk netto wykazało 82,3% przedsiębiorstw.13
W roku 2013 sektor przedsiębiorstw miał 50,5 % udziału w strukturze wartości
dodanej brutto (w cenach bieżących), co stanowiło wartość o 0,8 pkt procentowego
większą w stosunku do roku 2010.14
Wartość dodana brutto to wartość wszystkich
wyrobów i usług wytworzonych przez wszystkie krajowe podmioty pomniejszona
o koszty związane z ich wytworzeniem.15
Produkcja sprzedana przemysłu ogółem
w cenach bieżących wyniosła w 2013 roku 1148985,4 mln zł, z 84,5 % udziałem
przetwórstwa przemysłowego. Produkcja przemysłowa wybranych produktów w 2013
roku wzrosła w odniesieniu do roku 2010 dla węgla kamiennego, węgla brunatnego,
gazu ziemnego, opon, stali surowej, chłodziarek i zamrażarek, pralek automatycznych.
Znaczące spadki odnotowała w zakresie komputerów, odbiorników telewizyjnych wraz
z monitorami ekranowymi, samochodów ogólnego przeznaczenia oraz kuchni
gazowych. Co istotne spadki dotykały sektora przedsiębiorstw prywatnych, zaś wzrosty
sektora przedsiębiorstw publicznych.16
W roku 2013 w ramach podatku od osób
prawnych do budżetu odnotowano wpływ w wysokości 29 379 649 tys. zł (10,5 % ogółu
wpływów budżetowych), z podatku dochodowego od osób fizycznych 73 751 310 tys.
zł, z podatku od towarów i usług 113 411 541 tys. zł oraz z podatku akcyzowego 60
653 116 tys. zł.17
1.3. MIKRO PRZEDSIĘBIORSTWA W POLSCE
Sektor mikro przedsiębiorczości w badaniach statystycznych i ekonomicznych
najczęściej w dostępnych opracowaniach występuje jako element szerszej kategorii
MŚP, czyli małe i średnie przedsiębiorstwa, o czym wspominano wcześniej w niniejszej
pracy. Takie podejście zdecydowanie utrudnia rzetelną i obiektywną ocenę stanu,
struktury oraz skali działalności polskich mikro przedsiębiorstw. Pisząc
o mikro przedsiębiorstwach mamy na uwadze w myśl art. 104 Ustawy o Swobodzie
13
praca zbiorowa, " Wyniki finansowe przedsiębiorstw niefinansowych w 2013 roku", Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2014, s. 1 i 2 14
red. zbiorowa, "Polska w liczbach 2015", Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2015, s. 26 15
źródło: http://finansopedia.forsal.pl/wiki/Warto%C5%9B%C4%87_dodana_brutto, 21.07.2015, 22:25 16
red. zbiorowa, "Polska w liczbach 2015", Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2015, s. 26-30 17
Ministerstwo Finansów, źródło: http://www.finanse.mf.gov.pl/documents/766655/2261834/2013+r., 21.07.2015r., 22:30
16
Działalności Gospodarczej, podmiot gospodarczy, który w co najmniej jednym z dwóch
ostatnich lat obrotowych: zatrudniał średniorocznie mniej niż 10 pracowników oraz
osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji
finansowych nie przekraczający równowartości w złotych 2 mln euro lub sumy
aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych 2 lat nie przekraczający
równowartości w złotych 2 mln euro.
W myśl Ustawy o Rachunkowości to:
a) spółki handlowe, inne osoby prawne jeśli w roku obrotowym, za który sporządzają
sprawozdanie finansowe, oraz w roku poprzedzającym ten rok obrotowy nie
przekroczyły co najmniej dwóch z następujących wielkości:
suma przychodów ze sprzedaży towarów i produktów za rok obrotowy – 3 mln
zł,
suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego – 1,5 mln zł,
wielość średniorocznego zatrudnienia w przeliczeniu na pełne etaty – 10 osób.
b) osoby fizyczne, spółki cywilne osób fizycznych, spółki jawne osób fizycznych oraz
spółki partnerskie, jeżeli przychody netto tych jednostek ze sprzedaży towarów,
produktów i operacji finansowych wyniosły w przeliczeniu na walutę polską nie mniej
niż 1 200 000 euro i nie więcej niż 2 000 000 euro za poprzedni rok obrotowy.18
Analizę mikro przedsiębiorczości w Polsce w sposób rzetelny opracował
i upublicznił Bank Pekao lider pośród dużych banków w Polsce. "Raport o sytuacji
mikro i małych firm w roku 2014", Warszawa 2015 rok, opracowano na bazie danych
Głównego Urzędu Statystycznego, Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Państwowej
Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości oraz niezależnych agencji i instytucji. Jego
przewaga nad raportami i opracowaniami wspomnianych wcześniej instytucji polega na
urealnieniu danych oraz ich komplementarności. Raport Banku Pekao opisuje lata 2012
- 2013 i na dzień dzisiejszy stanowi najaktualniejsze opracowanie dotyczące badanego
zagadnienia. W roku 2013 w Polsce na podstawie Raportu Banku Pekao, który bazując
na materiale GUS "Działalność gospodarcza przedsiębiorstw o liczbie pracujących do 9
osób w 2013" podaje liczbę mikro przedsiębiorstw na rynku 1,754 mln. Tenże Raport
Banku Pekao urealnia jednak podaną liczbę w oparciu o różnicę wynikającą w roku
18
Wolna Encyklopedia Wikipedia, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Mikroprzedsi%C4%99biorca, 1.08.2015 r.
17
poprzednim w opracowaniach GUS, do wielkości 1,690 mln aktywnych mikro firm.19
Podana wartość jest niższa o 29 tys. aktywnych mikro przedsiębiorstw w stosunku do jej
liczby w roku 2012. W roku 2012 mikro firmy stanowiły 95,8 % aktywnych
przedsiębiorstw w Polsce. Zdecydowana większość z nich były to podmioty prowadzone
przez osoby fizyczne - 94 % ogólnej liczby mikro przedsiębiorstw. Zaledwie 106 tys.
stanowiły osoby prawne. Średnio na województwo przypadało ponad 107, 4 tys. mikro
firm, najwięcej tego typu podmiotów funkcjonowało w roku 2012 w województwie
mazowieckim 293 tys. , w województwie śląskim ponad 200 tys. oraz w województwie
wielkopolskim ponad 175 tys. Łącznie w tych trzech wymienionych województwach
zlokalizowane było 39 % aktywnych mikro przedsiębiorstw w Polsce. Najmniej swoich
siedzib miały mikro firmy w województwach: opolskie ponad 34 tys., podlaskie
powyżej 41 % oraz lubuskie ponad 43 tys. Łącznie mikro firmy z wymienionych
województw stanowiły zaledwie 6,9 % wszystkich aktywnych mikro przedsiębiorstw
w Polsce. Poniższa mapa przedstawia podział aktywnych mikro firm według
województw oraz ich procentowy udział w ogóle działających w kraju w roku 2012.
Rysunek 1 Liczba mikro firm wg województw, źródło: "Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s. 25
19
oprac. zbiorowe, "Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s. 24
18
Ważnym elementem informacji o mikro przedsiębiorstwach są dane GUS
selekcjonowane według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD 2007). Na podstawie
raportu GUS "Działalność niefinansowych przedsiębiorstw w roku 2012"
przeanalizujemy obszary i sektory działalności mikro firm w Polsce. Należy zastrzec, że
podane źródło nie uwzględnia niektórych sekcji tj. A (rolnictwo, leśnictwo,
rybołówstwo i łowiectwo), K (działalność finansowa i ubezpieczeniowa),
O (administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe zabezpieczenia
społeczne), sekcja T (gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników, gospodarstwa
domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby) oraz sekcja U
(organizacje i zespoły eksterytorialne). Analizując wspomniany raport GUS mikro
firmy w Polsce działają w następujących sekcjach (poniższy układ tabelaryczny ułożony
jest w porządku malejącym , co do ilości podmiotów gospodarczych danego typu).
Rodzaj działalności Liczba mikro firm % ogółu mikro firm
Sekcja G Handel i naprawa pojazdów samochodowych
492 967 28,7
Sekcja F Budownictwo 224 208 13 Sekcja M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna
207 759 12,1
Sekcje B, C, D, E Przemysł 161 458 9,4 Sekcja Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna
144 729 8,4
Sekcja H Transport i gospodarka magazynowa
137 467 8
Sekcja S Pozostała działalność usługowa (działy 95 i 96)
85 009 4,9
Sekcja J Informacja i komunikacja 63 876 3,7 Sekcja N Administrowanie i działalność wspierająca
53 519 3,1
Sekcja I Zakwaterowanie i gastronomia 47 085 2,7 Sekcja P Edukacja 45 277 2,6 Sekcja L Obsługa rynku nieruchomości 39 631 2,3 Sekcja R Kultura i rekreacja 16 201 0,9 Razem: 1 719 187 100 Tabela 4 Liczba aktywnych mikro firm w 2012 roku wg podstawowego rodzaju działalności, źródło: oprac. własne
na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku". GUS, Warszawa 2014
Kolejnym ważnym zagadnieniem, które pozwoli lepiej poznać strukturę mikro
przedsiębiorstw w Polsce jest ich wiek. W zakresie badanego zagadnienia poniższy
wykres przedstawia rozkład ogólnej liczby mikro przedsiębiorstw w zależności od
okresu według lat prowadzenia działalności.
19
Wykres 3 Liczba aktywnych mikro firm wg lat prowadzenia działalności w 2012 roku, źródło: "Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s. 29
Zważywszy na największe zmiany wynikające z otwierania i zamykania
działalności gospodarczej, o czym wspomniano już w niniejszej pracy, dominują
w populacji mikro firm dojrzałe, działające 5 lat i więcej.
Kolejnym ważnym aspektem dotyczącym mikro przedsiębiorstw w Polsce jest
kwestia zatrudnienia w opisywanych podmiotach. W roku 2012 w gospodarce
narodowej pracowało około 14,17 miliona osób, z czego 8,93 miliona
w przedsiębiorstwach. Według wstępnych danych GUS dotyczących mikro
przedsiębiorstw, w roku 2013 pracowało w wymienionych podmiotach gospodarczych
3 441 668 osób, co stanowi liczbę o 102 tys. mniejszą w niż roku 2012. Porównując
liczbę pracujących w poszczególnych typach firm z liczbą aktywnych firm okazuję się,
że średnia liczba pracujących w polskim mikro przedsiębiorstwie to 2 osoby.20
W tym
miejscu warto odnieść się do pewnych danych statystycznych przybliżających faktyczną
skalę działalności mikro przedsiębiorstw. Mikro firma, która prowadzi działalność
gospodarczą, czyli nie ma statusu firmy zawieszonej, zobowiązana jest do opłacania
składek Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Według danych ZUS z pierwszy kwartał
2013 roku, należy stwierdzić że ubezpieczenie emerytalne i rentowe opłaciło 757 790
właścicieli mikro firm. Stąd należy wywnioskować, że duża cześć właścicieli mikro firm
w Polsce prowadzenie swojej działalności traktuje jako dodatkowy dochód z pracy na
etacie, skąd wynika zwolnienie z określonych ustawą części składek ZUS. Celem
20
oprac. zbiorowe, "Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s. 29
20
doprecyzowania danych dotyczących mikro firm w Polsce warto sięgnąć do danych
Ministerstwa Finansów w zakresie rozliczenia się z podatku dochodowego za rok 2012.
Według danych przytoczonej instytucji należy stwierdzić, że z fiskusem rozliczyło się
(biorąc pod uwagę takie formy opodatkowania, jak ryczałt, karta podatkowa oraz
podatek liniowy) 1 085 371 właścicieli mikro firm. Ministerstwo Finansów podaje
również dane z uwzględnieniem możliwości wspólnego rozliczenia się z podatku wraz
z współmałżonkiem, za rok 2012 było to 1 622 816 osób.21
Powyższe dane
uprawdopodobniają, że statystyczny model przeciętnego mikro przedsiębiorstwa
w Polsce, to osoba fizyczna najczęściej traktująca swoją działalność jako dodatkowe
źródło zarobkowania, pracująca samodzielnie lub wraz ze współmałżonkiem. Powyższe
znajduje swoje potwierdzenie w badaniach Fundacji Kronenberga przy Citi Handlowy
z Warszawy, która od lat zajmuje się analizą polskiej mikro przedsiębiorczości, jak
również innych niezależnych instytucji i organizacji zajmujących się zagadnieniami
rynku i gospodarki. W dalszej części pracy zostaną przytoczone fragmenty badań
i analiz wcześniej wspomnianych instytucji. Powyższe dane dotyczące zatrudnienia
uzupełnijmy o podział liczby pracujących w aktywnych mikro firmach według rodzaju
działalności. Poniższy układ tabelaryczny zawiera podane dane w porządku malejącym
względem liczby pracujących.
Rodzaj działalności Liczba pracujących w mikro firmach
% ogółu zatrudnionych
w mikro firmach
Sekcja G Handel i naprawa pojazdów samochodowych
1 111 607 32,1
Sekcja F Budownictwo 452 496 13,1 Sekcje B, C, D, E Przemysł 399 037 11,5 Sekcja M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna
359 892 10,4
Sekcja H Transport i gospodarka magazynowa
263 222 7,6
Sekcja Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna
211 081 6,1
Sekcja S Pozostała działalność usługowa (działy 95 i 96)
143 100 4,1
Sekcja I Zakwaterowanie i gastronomia 134 578 3,9 Sekcja J Informacja i komunikacja 107 911 3,1 Sekcja N Administrowanie i działalność wspierająca
104 706 3,0
Sekcja L Obsługa rynku nieruchomości 78 619 2,3 Sekcja P Edukacja 68 956 2,0
21
TaxCare, źródło: http://taxcare.pl/porady/w-polsce-dziala-obecnie-ponad-2-mln-mikroprzedsiebiorstw, 2.08.2015 r.
21
Sekcja R Kultura i rekreacja 24 260 0,9 Razem: 3 459 475 100
Tabela 5 Liczba pracujących w aktywnych mikro firmach w roku 2012, źródło: oprac. własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku". GUS, Warszawa 2014
Poniższa tabela przedstawia średnie zatrudnienie w mikro firmie według podstawowego
rodzaju działalności (porządek malejący względem średniego zatrudnienia).
Rodzaj działalności Liczba pracujących w mikro firmach
Liczba mikro firm
Średnie zatrudnienie
Sekcja I Zakwaterowanie i gastronomia
134 578 47 085 2,9
Sekcje B, C, D, E Przemysł 399 037 161 458 2,5 Sekcja G Handel i naprawa pojazdów samochodowych
1 111 607 492 967 2,3
Sekcja F Budownictwo 452 496 224 208 2,0 Sekcja N Administrowanie i działalność wspierająca
104 706 53 519 2,0
Sekcja L Obsługa rynku nieruchomości
78 619 39 631 2,0
Sekcja H Transport i gospodarka magazynowa
263 222 137 467 1,9
Sekcja M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna
359 892 207 759 1,7
Sekcja S Pozostała działalność usługowa (działy 95 i 96)
143 100 85 009 1,7
Sekcja J Informacja i komunikacja 107 911 63 876 1,7 Sekcja Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna
211 081 144 729 1,5
Sekcja P Edukacja 68 956 45 277 1,5 Sekcja R Kultura i rekreacja 24 260 16 201 1,5 Razem: 3 459 475 1 719 187 2,0 Tabela 6 Średnie zatrudnienie według rodzaju podstawowej działalności mikro firm w 2012, źródło: opracowanie
własne na podstawie danych GUS
Wartość inwestycji zrealizowanych przez aktywne polskie przedsiębiorstwa
w roku 2012 wyniosła blisko 154,9 mld złotych, z czego około 138,7 mld przeznaczono
na nowe obiekty majątkowe oraz ulepszenie już istniejących, a 16,2 mld złotych na
zakup używanych środków trwałych. Inwestycje mikro przedsiębiorstw miały wartość
około 24,4 mld złotych, co stanowiło 15,7 % wszystkich nakładów inwestycyjnych
sektora przedsiębiorstw.22
Przy czym podział podanej wartości inwestycji rozkładał się
w przypadku mikro firm w proporcji 20 mld na nowe środki trwałe oraz 4,3 mld złotych
na używane środki trwałe. Średnie nakłady inwestycyjne przypadające na jedno mikro
22
oprac. zbiorowe, "Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s. 34
22
przedsiębiorstwo w 2012 roku wyniosły 14,2 tys. złotych i były niższe od nakładów
w roku 2011.23
Poniższy układ tabelaryczny przedstawia nakłady inwestycyjne
w aktywnych mikro firmach w roku 2012 według podstawowego rodzaju działalności.
Ważnym zagadnieniem przy omawianiu inwestycji jest wartość brutto środków
trwałych. Łączna wartość brutto środków trwałych, którymi dysponowały polskie
przedsiębiorstwa w roku 2012 wyniosła 1639 mld zł i była mniejsza o około 94 mld
23
oprac. zbiorowe, "Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s. 36
Tabela 7 Nakłady inwestycyjne w mikro firmach w roku 2012 według rodzaju
podstawowej działalności, źródło: oprac. własne na podstawie "Raport o sytuacji mikro
i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s.35
Wykres 4 Średnie nakłady inwestycyjne w mikro firmach według województw, źródło:
"Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014",
Bank Pekao, Warszawa 2015, s.36
23
złotych niż w roku 2011. Wartość brutto środków trwałych w mikro firmach w roku
2012 wyniosła blisko 206 mld zł, co stanowiło jedynie 12,6 % majątku trwałego w całej
populacji polskich przedsiębiorstw, ale co warte odnotowania była o 33 mld złotych
większa niż wartość brutto środków trwałych małych firm. Średnia wartość brutto
środków trwałych przypadająca na jedno mikro przedsiębiorstwo wyniosła w roku 2012
119,8 tys. złotych (czyli była o 25 razy mniejsza niż małej firmy). W mikro firmach
około 53 % środków trwałych stanowiły budynki i lokale, niecałe 27 % stanowiły środki
transportu oraz najmniejszy udział środków trwałych miały maszyny, urządzenia
i narzędzia, czyli prawie 21 %. Przekładając procenty na wartości wyrażone
w miliardach złotych było to odpowiednio dla mikro firm w 2012 roku: a) budynki
i lokale - 108,1 b) środki transportu - 55,5 c) maszyny, urządzenia i narzędzia - 42,3.24
Mikro przedsiębiorstwa w roku 2012 miały najniższą średnią zużycia majątku trwałego
39,4 %. Dokładne stopnie zużycia środków trwałych dla mikro firm w roku 2012
wynosiły: budynki i lokale - 22,6 %, maszyny, urządzenia i narzędzia - 59,5 % oraz
środki transportu 56,7 %. 25
W roku 2012 przychody mikro przedsiębiorstw wyniosły ponad 762 mld złotych
(według wstępnych danych GUS w roku 2013 wzrosły do 840,2 mld złotych). Zysk
brutto polskich mikro przedsiębiorstw wyniósł 106 mld złotych, czyli około 8 mld
złotych więcej niż w roku 2011, należy jednak zwrócić uwagę na wzrost kosztów o 10
mld złotych w porównaniu do roku 2011, które w 2012 roku wyniosły 675 mld złotych.
Średnie przychody na jedno mikro przedsiębiorstwo w Polsce wyniosły w 2012 roku
2012,444 tys. złotych, a średni zysk brutto na jedną mikro firmę wyniósł 61 tys.
złotych.26
Średnia płaca w mikro przedsiębiorstwach wyniosła w 2013 roku 2 145
złotych. To niemal dwukrotnie mniej niż w większych przedsiębiorstwach i było
zaledwie o 1,5 % wyższe niż w roku 2012. W opisywanym roku 2013 w firmach
zatrudniających powyżej 9 osób średnie wynagrodzenie wyniosło 3837 zł i było wyższe
o 3,9 % niż w roku 2012.27
Warto również zwrócić uwagę, że istnieje duża rozpiętość
wysokości wynagrodzeń w mikro firmach w zależności od rodzaju działalności
podstawowej danego podmiotu. Poniższy wykres przedstawia wynagrodzenia według
24
oprac. zbiorowe, "Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s. 37 25
oprac. zbiorowe, "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku", GUS, Warszawa 2014. 26
oprac. zbiorowe, "Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s. 38 27
Wynagrodzenia Sedlak&Sedlak, źródło: http://wynagrodzenia.pl/artykul.php/typ.1/kategoria_glowna.513/wpis.3030, 3.08.2015 r.
24
sekcji PKD 2007 mikro firm oraz dane porównawcze dla firm zatrudniających powyżej
9 osób.
Wykres 5 Średnie wynagrodzenie w mikro firmach według PKD w roku 2013, źródło:http://wynagrodzenia.pl/artykul.php/typ.1/kategoria_glowna.513/wpis.3030, 3.08.2015 r.
Poniżej znajdują się również dane statystyczne dotyczące przychodów mikro firm
w roku 2012 odpowiednio podzielone według rodzaju podstawowej działalności oraz
według województw.
Tabela 8 Przychody mikro firm według PDK 2007, źródło: "Raport o sytuacji
mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s.39
25
Rysunek 2 Średnie przychody mikro firm według województw, źródło: "Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s.40
1.4. MAŁE PRZEDSIĘBIORSTWA W POLSCE.
W myśl art. 105 Ustawy o Swobodzie Działalności Gospodarczej, to podmiot
gospodarczy, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych:
zatrudniał średniorocznie mniej niż 50 pracowników oraz osiągnął roczny obrót netto ze
sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nie przekraczający
równowartości w złotych 10 mln euro lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego
na koniec jednego z tych 2 lat nie przekraczający równowartości w złotych 10 mln
euro.28
W roku 2013 w Polsce zarejestrowanych było około 145 425 małych
przedsiębiorstw według rejestru REGON, co stanowiło 3,6 % ogółu przedsiębiorstw
zarejestrowanych w kraju. Podane dane oznaczały spadek liczby małych
przedsiębiorstw z poziomu 160,9 tys. w roku 2011 według rejestru REGON. Podobnie
jak w przypadku mikro firm ilość aktywnych podmiotów zasadniczo różni się od liczby
zarejestrowanych firm. W roku 2012 aktywnych małych firm było 57 071, co stanowiło
3,2 % ogółu aktywnych przedsiębiorstw w Polsce.29
Jeżeli chodzi o formę prawną wśród
małych przedsiębiorstw w roku 2012 występował w miarę zrównoważony udział, to jest
28
Wolna Encyklopedia Wikipedia, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Ma%C5%82y_przedsi%C4%99biorca, 4.08.2015r. 29
oprac. zbiorowe, "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku", GUS, Warszawa 2014
26
27 996 osoby fizyczne oraz 29 075 osoby prawne. 30
Średnia ilość małych firm
przypadających na jedno województwo w 2012 roku wyniosła 3567. Województwa
z największym odsetkiem małych firm były to: mazowieckie 8,7 tys., śląskie 7,8 tys.
oraz wielkopolskie 5,9 tys. Najmniejsza ilość opisywanych podmiotów występowała
w 2012 roku w województwach: opolskim 1,3 tys., lubuskim 1,4 tys. oraz podlaskim 1,3
tys.. Poniższy rysunek przedstawia rozkład aktywnych małych przedsiębiorstw
względem województw wraz z ich procentowym udziałem w ogóle tego typu
podmiotów w Polsce w roku 2012.
Podobnie, jak w przypadku mikro przedsiębiorstw dokonajmy podziału małych firm
względem rodzaju prowadzonej działalności (selekcjonowane względem Polskiej
Klasyfikacji Działalności). Na podstawie raportu GUS "Działalność niefinansowych
przedsiębiorstw w roku 2012" przeanalizujemy obszary i sektory działalności małych
firm w Polsce. Należy zastrzec, że podane źródło nie uwzględnia niektórych sekcji tj. A
(rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo i łowiectwo), K (działalność finansowa
i ubezpieczeniowa), O (administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe
zabezpieczenia społeczne), sekcja T (gospodarstwa domowe zatrudniające
pracowników, gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na
własne potrzeby) oraz sekcja U (organizacje i zespoły eksterytorialne). Analizując
wspomniany raport GUS małych firmy w Polsce działają w następujących sekcjach
(poniższy układ tabelaryczny ułożony jest w porządku malejącym, co do ilości
podmiotów gospodarczych danego typu).
30
oprac. zbiorowe, "Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s. 24
Rysunek 3 Liczba aktywnych małych firm względem
województw w 2012 roku, źródło: "Raport o sytuacji
mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa
2015, s.26
27
Rodzaj działalności Liczba małych firm % ogółu małych firm
Sekcja G Handel i naprawa pojazdów samochodowych
16 731 29,3
Sekcje B, C, D, E Przemysł 16 141 28,3 Sekcja F Budownictwo 7 853 13,8 Sekcja H Transport i gospodarka magazynowa
3 280 5,7
Sekcja M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna
2 940 5,2
Sekcja I Zakwaterowanie i gastronomia 2 045 3,6 Sekcja Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna
1 863 3,3
Sekcja N Administrowanie i działalność wspierająca
1 648 2,9
Sekcja L Obsługa rynku nieruchomości 1 600 2,8 Sekcja J Informacja i komunikacja 1 430 2,5 Sekcja P Edukacja 710 1,2 Sekcja S Pozostała działalność usługowa (działy 95 i 96)
422 0,7
Sekcja R Kultura i rekreacja 408 0,7 Razem: 57 071 100 Tabela 9 Liczba aktywnych małych firm w 2012 roku wg podstawowego rodzaju działalności, źródło: opracowanie
własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku". GUS, Warszawa 2014
Analiza małych przedsiębiorstw w zależności od wieku firmy, podobnie do
mikro przedsiębiorstw wykazuje wysoką dynamikę w zakresie otwierania, jak
i zamykania tego typu podmiotów. Mimo to w populacji małych firm dominują
podmioty o okresie działalności pięć i więcej lat, które stanowią aż 90 %
przedsiębiorstw (51 tys. małych podmiotów), co jest wynikiem lepszym niż w mikro
firmach o 26 pkt. procentowych. W grupie firm młodych (tzw. start ups) w roku 2012
funkcjonowało 707 takich podmiotów, co stanowi zaledwie 1,2 % całej populacji
małych przedsiębiorstw.31
Zatrudnienie w małych przedsiębiorstwach w roku 2012 osiągnęło poziom ponad
1,2 mln osób, czyli 13 % wszystkich pracujących w polskich przedsiębiorstwach.
Średnia ilość pracujących w małym przedsiębiorstwie wyniosła w badanym roku 21,1
osoby na dany podmiot. Liczba pracujących w aktywnych małych przedsiębiorstwach
podobnie do mikro firm niemalże idealnie pokrywa się mapą rozkładu tych struktur
według województw (przedstawionej na rysunku 3). Najwięcej osób zatrudnionych jest
w małych firmach Mazowsza tj. 15, 4 % całej populacji, czyli 185,8 tys. osób. Najmniej
osób zatrudnionych w małych firmach było w województwie opolskim blisko 27,5 tys.
31
oprac. zbiorowe, "Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s. 28
28
osób, czyli 2,3 % całej populacji.32
Poniższy układ tabelaryczny zawiera podział
pracujących w aktywnych małych przedsiębiorstwach według podstawowego rodzaju
działalności małego przedsiębiorstwa w roku 2012 (porządek malejący względem liczby
pracujących).
Rodzaj działalności Liczba pracujących w małych firmach
% dla ogółu małych firm
Sekcje B, C, D, E Przemysł 366 114 30,4 Sekcja G Handel i naprawa pojazdów samochodowych
343 576 28,5
Sekcja F Budownictwo 159 323 13,2 Sekcja H Transport i gospodarka magazynowa
66 994 5,6
Sekcja M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna
56 612 4,7
Sekcja I Zakwaterowanie i gastronomia 39 861 3,3 Sekcja Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna
38 016 3,2
Sekcja N Administrowanie i działalność wspierająca
35 266 2,9
Sekcja L Obsługa rynku nieruchomości 35 203 2,9 Sekcja J Informacja i komunikacja 30 342 2,5 Sekcja P Edukacja 13 983 1,2 Sekcja R Kultura i rekreacja 10 768 0,9 Sekcja S Pozostała działalność usługowa (działy 95 i 96)
7 901 0,7
Razem: 1 203 959 100 Tabela 10 Liczba pracujących w aktywnych małych firmach w roku 2012, podział według PKD 2007, źródło:
opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku". GUS, Warszawa 2014
Poniższa tabela przedstawia średnie zatrudnienie w małych firmach według
podstawowego rodzaju działalności PKD 2007 (porządek malejący względem średniego
zatrudnienia).
Rodzaj działalności Liczba pracujących w małych firmach
Liczba małych firm
Średnie zatrudnienie
Sekcja R Kultura i rekreacja 10 768 408 26,4 Sekcje B, C, D, E Przemysł 366 114 16 141 22,7 Sekcja L Obsługa rynku nieruchomości
35 203 1 600 22,0
Sekcja N Administrowanie i działalność wspierająca
35 266 1 648 21,4
Sekcja J Informacja i komunikacja 30 342 1 430 21,2 Sekcja G Handel i naprawa pojazdów samochodowych
343 576 16 731 20,5
32
oprac. zbiorowe," Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s. 29
29
Sekcja H Transport i gospodarka magazynowa
66 994 3 280 20,4
Sekcja Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna
38 016 1 863 20,4
Sekcja F Budownictwo 159 323 7 853 20,3 Sekcja P Edukacja 13 983 710 19,7 Sekcja I Zakwaterowanie i gastronomia
39 861 2 045 19,5
Sekcja M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna
56 612 2 940 19,3
Sekcja S Pozostała działalność usługowa (działy 95 i 96)
7901 422 18,7
Razem: 1 203 959 57 071 21,1 Tabela 11 Średnie zatrudnienie według rodzaju podstawowej działalności małych firm w 2012, źródło:
opracowanie własne na podstawie danych GUS
W roku 2012 małe firmy przeznaczyły na inwestycje kwotę 17,3 mld złotych, co
stanowiło 11,2 % wartości inwestycji w polskich przedsiębiorstwach. Przy czym podział
tej kwoty w przypadku małych firm rozkładał się w roku 2012 odpowiednio 3,7 mld
złotych na inwestycje w używane środki trwałe oraz 13,6 mld złotych w nowe.
W przypadku małych przedsiębiorstw średnie nakłady inwestycyjne w roku 2012 spadły
z poziomu 341,1 tys. złotych w roku 2011 do poziomu 303,7 tys. złotych.33
Poniższy
układ tabelaryczny przedstawia nakłady inwestycyjne w aktywnych małych firmach
w roku 2012 według podstawowego rodzaju działalności.
33
oprac. zbiorowe, "Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s. 34
Tabela 12 Nakłady inwestycyjne w małych firmach w roku 2012 według rodzaju podstawowej
działalności, źródło: oprac. własne na podstawie "Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku
2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s.35
30
Podobnie jak w przypadku analizy inwestycji w mikro firmach ważnym
zagadnieniem jest wartość brutto środków trwałych jakimi dysponowały małe
przedsiębiorstwa w roku 2012. Małe firmy w badanym roku wykazały ok. 173 mld
złotych wartości brutto środków trwałych, co stanowiło zaledwie 10,5 % udział
w wartości brutto środków trwałych ogółu przedsiębiorstw w Polsce. Podstawowym
składnikiem majątku małego przedsiębiorstwa w roku 2012 były budynki i lokale, które
stanowiły aż 62 % całego majątku. W małych firmach pozostałe składniki struktury
środków trwałych w roku 2012 wyglądały następująco: maszyny, urządzenia i narzędzia
- blisko 27 %, środki transportu około 12 % wartości brutto środków trwałych. Wartość
brutto środków trwałych wyrażona w mld złotych w roku 2012 dla małych
przedsiębiorstw przedstawiała się następująco: środki transportu 20,1 mld złotych,
maszyny, urządzenia i narzędzia 45,7 mld złotych oraz budynki i lokale 107 mld
złotych.34
Wynik finansowy małych przedsiębiorstw w roku 2012 wyniósł dla przychodów
555 mld złotych oraz prawie 39 mld złotych w odniesieniu do zysku brutto.
Odpowiednio w roku 2011 było to 520 mld złotych przychodów oraz 36 mld złotych
zysku brutto. Średni przychód na jedno małe przedsiębiorstwo wyniósł w badanym roku
9,7 mln złotych. Średni zysk brutto na jedno małą firmę w roku 2012 wyniósł 685 tys.
złotych. W roku 2012 poziom kosztów uzyskania przychodu dla małych przedsiębiorstw
34
oprac. zbiorowe, "Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s. 37
Rysunek 4 Średnie nakłady inwestycyjne w małych firmach według województw, źródło: "Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa
2015, s.36
31
wyniósł 523 mld złotych. 35
Przeciętne koszta w przeliczeniu na 1 podmiot dla
przedsiębiorstw małych wyniosły w 2012 roku, 674,4 tys. złotych, zaś na 1 pracującego
w małej firmie wyniosły 256,9 tys. złotych. Najwyższe przeciętne koszty
zaobserwowano w grupie małych przedsiębiorstw zajmujących się handlem i naprawą
pojazdów samochodowych - w przeliczeniu na 1 podmiot 1 251,9 tys. złotych
i w przeliczeniu na 1 pracującego 438,5 tys. złotych. Najmniejsze koszty wykazały
w roku 2012 małe firmy prowadzące pozostałą działalność usługową tj. w przeliczeniu
na 1 podmiot 68,7 tys. złotych oraz w przeliczeniu na 1 pracującego 40,8 tys. złotych.
W roku 2012 relacja ponoszonych przez małe przedsiębiorstwa kosztów do
osiągniętych przychodów ukształtowała się na poziomie 91 % (w mikro
przedsiębiorstwach na poziomie 88,5 %). W małych przedsiębiorstwach udział
wynagrodzeń w kosztach wyniósł średnio 6,5 %. Najwyższy udział wynagrodzeń
w kosztach odnotowano dla podmiotów prowadzących działalność związaną z kulturą
i rekreacją oraz opieką zdrowotną i pomocą społeczną (po 15,6%), najniższy – w handlu
i naprawie pojazdów samochodowych (3,6%). W grupie przedsiębiorstw małych
przeciętna płaca brutto wynosiła 2 704 zł (dla przypomnienia 2 172 zł w mikro
przedsiębiorstwach) i wahała się od 1 972 zł (w działalności związanej
z zakwaterowaniem i gastronomią) do 4 703 zł (w działalności związanej z informacją
i komunikacją).36
Poniżej znajdują się również dane statystyczne dotyczące przychodów małych firm
w roku 2012 odpowiednio podzielone według rodzaju podstawowej działalności oraz
według województw.
35
oprac. zbiorowe, "Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s. 38 36
oprac. zbiorowe, "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w roku 2012", GUS, Warszawa 2014
Rysunek 5 Średnie przychody małych firm w 2012 według województw, źródło: "Raport o sytuacji mikro i
małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s.40
32
1.5. ŚREDNIE PRZEDSIĘBIORSTWA W POLSCE.
Definicja średniego przedsiębiorstwa zawarta w Ustawie o Swobodzie
Działalności Gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 roku: za średniego przedsiębiorcę uważa
się przedsiębiorcę, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych
zatrudniał średniorocznie mniej niż 250 pracowników oraz osiągnął roczny obrót netto
ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nieprzekraczający
równowartości w złotych 50 mln euro lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego
na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 43 mln euro.37
Według danych z rejestru REGON w 2013 roku zarejestrowanych było 29 637
podmiotów średniej wielkości, co stanowiło 0,7 % ogółu przedsiębiorstw w Polsce.
Liczba aktywnych średnich przedsiębiorstw w roku 2012 stanowiła 0,9 % ogółu
aktywnych przedsiębiorstw w Polsce, czyli było to 15 484 podmiotów gospodarczych.
Jeżeli chodzi o formę prawną zdecydowanie dominowały podmioty prowadzone przez
osoby prawne 13 194 aktywne średnie firmy nad firmami prowadzonymi przez osoby
37
Ministerstwo Gospodarki, źródło: http://www.mg.gov.pl/Wspieranie+przedsiebiorczosci/Polityki+przedsiebiorczosci+i+innowacyjnosci/Definicja+MSP, 4.08.2015 r.
Tabela 13 Przychody małych firm według PDK 2007, źródło: "Raport o sytuacji
mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s.39
33
fizyczne tj. 2 290 firm. 38
Poniższy układ tabelaryczny przedstawia podział średnich
przedsiębiorstw względem województw w roku 2012 (porządek malejący według
procentowego udziału).
Województwo Liczba średnich firm
Liczba średnich firm
na 1000 mieszkańców
% dla ogółu średnich firm
Mazowieckie 2 684 0,5 17,3% Śląskie 1 997 0,4 12,9% Wielkopolskie 1 713 0,5 11,1% Małopolskie 1 330 0,4 8,6% Dolnośląskie 1 164 0,4 7,5% Łódzkie 977 0,4 6,3% Pomorskie 972 0,4 6,3% Kujawsko-pomorskie 818 0,4 5,3% Podkarpackie 740 0,3 4,8% Lubelskie 590 0,3 3,8% Zachodniopomorskie 572 0,3 3,7% Warmińsko-mazurskie 471 0,3 3,0% Lubuskie 391 0,4 2,5% Świętokrzyskie 380 0,3 2,5% Opolskie 341 0,3 2,2% Podlaskie 344 0,3 2,2% Razem: 15 484 0,4 100
Tabela 14 Liczba średnich przedsiębiorstw według województw w 2012 roku, źródło: opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w roku 2012", GUS, Warszawa 2014
Podział średnich przedsiębiorstw według rodzaju podstawowej działalności w roku
2012, przedstawia poniższy układ tabelaryczny (porządek malejący względem liczby
podmiotów danego typu).
Rodzaj działalności Liczba średnich firm % dla ogółu średnich firm
Sekcje B, C, D, E Przemysł 6 950 44,9% Sekcja G Handel i naprawa pojazdów samochodowych
3 115 20,1%
Sekcja F Budownictwo 1 498 9,7% Sekcja H Transport i gospodarka magazynowa
803 5,2%
Sekcja N Administrowanie i działalność wspierająca
641 4,1%
Sekcja M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna
626 4,0%
Sekcja L Obsługa rynku nieruchomości 444 2,9% Sekcja J Informacja i komunikacja 398 2,6%
38
oprac. zbiorowe, "Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s. 24 i 25
34
Sekcja Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna
333 2,2%
Sekcja R Kultura i rekreacja 291 1,9% Sekcja I Zakwaterowanie i gastronomia 280 1,8% Sekcja P Edukacja 52 0,3% Sekcja S Pozostała działalność usługowa (działy 95 i 96)
53 0,3%
Razem: 15 484 100 Tabela 15 Liczba aktywnych średnich firm w 2012 roku wg podstawowego rodzaju działalności, źródło:
opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku". GUS, Warszawa 2014
W średnich przedsiębiorstwach w roku 2012 pracowało 1 602,4 tys. osób, tj.
17,9% ogółu pracujących, co stanowiło spadek o 44 tys. osób w stosunku do roku 2011.
Średnia liczba pracujących w średnim przedsiębiorstwie w roku 2012 wynosiła 103,5
osób na jeden podmiot.39
Poniższy układ tabelaryczny przedstawia liczbę pracujących
w aktywnych średnich przedsiębiorstwach w roku 2012, w podziale według
województw (porządek malejący według procentowego udziału pracujących).
Województwo Liczba pracujących w średnich
firmach
Liczba pracujących
na 1000 mieszkańców
% ogółu pracujących
Mazowieckie 285 274 53,8 17,8% Śląskie 208 126 45,1 13,0% Wielkopolskie 173 563 50,1 10,8% Małopolskie 136 309 40,6 8,5% Dolnośląskie 119 318 40,9 7,4% Pomorskie 99 926 43,6 6,2% Łódzkie 98 163 38,9 6,1% Kujawsko-pomorskie 88 147 42,0 5,5% Podkarpackie 79 109 37,1 4,9% Lubelskie 58 969 27,2 3,7% Zachodniopomorskie 57 642 33,5 3,6% Warmińsko-mazurskie 46 906 32,3 2,9% Lubuskie 41 536 40,6 2,6% Świętokrzyskie 40 220 31,6 2,5% Opolskie 35 876 35,5 2,2% Podlaskie 33 364 27,8 2,1% Razem: 1 602 448 41,6 100
Tabela 16 Liczba pracujących w średnich przedsiębiorstwach według województw w 2012 roku, źródło: opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku". GUS, Warszawa
2014
Liczba pracujących w aktywnych średnich przedsiębiorstwach w roku 2012 w podziale
według podstawowego rodzaju działalności (PKD 2007) zilustrowana została
w poniższym układzie tabelarycznym (porządek malejący według liczby pracujących).
39
oprac. zbiorowe, "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w roku 2012", GUS, Warszawa 2014
35
Rodzaj działalności Liczba pracujących w średnich firmach
% ogółu pracujących
Sekcje B, C, D, E Przemysł 754 356 47,1% Sekcja G Handel i naprawa pojazdów samochodowych
297 560 18,6%
Sekcja F Budownictwo 144 765 9,0% Sekcja H Transport i gospodarka magazynowa
83 738 5,2%
Sekcja N Administrowanie i działalność wspierająca
69 738 4,4%
Sekcja M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna
67 396 4,2%
Sekcja L Obsługa rynku nieruchomości 43 616 2,7% Sekcja J Informacja i komunikacja 41 476 2,6% Sekcja Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna
34 992 2,2%
Sekcja R Kultura i rekreacja 27 494 1,7% Sekcja I Zakwaterowanie i gastronomia 27 562 1,7% Sekcja S Pozostała działalność usługowa (działy 95 i 96)
5 725 0,4%
Sekcja P Edukacja 4 030 0,3% Razem: 1 602 448 100
Tabela 17 Liczba pracujących w średnich przedsiębiorstwach podział według PKD 2007, źródło: opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku". GUS, Warszawa 2014
Poniższa tabela przedstawia średnie zatrudnienie w średniej wielkości aktywnych
firmach według podstawowego rodzaju działalności PKD 2007 (porządek malejący
względem średniego zatrudnienia).
Rodzaj działalności Liczba pracujących w średnich firmach
Liczba średnich firm
Średnie zatrudnienie
Sekcja N Administrowanie i działalność wspierająca
69 738 641 108,8
Sekcje B, C, D, E Przemysł 754 356 6 950 108,5 Sekcja S Pozostała działalność usługowa (działy 95 i 96)
5 725 53 108,0
Sekcja M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna
67 396 626 107,7
Sekcja Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna
34 992 333 105,1
Sekcja H Transport i gospodarka magazynowa
83 738 803 104,3
Sekcja J Informacja i komunikacja 41 476 398 104,2 Sekcja I Zakwaterowanie i gastronomia
27 562 280 98,4
Sekcja L Obsługa rynku nieruchomości
43 616 444 98,2
36
Sekcja F Budownictwo 144 765 1 498 96,6 Sekcja G Handel i naprawa pojazdów samochodowych
297 560 3 115 95,5
Sekcja R Kultura i rekreacja 27 494 291 94,5 Sekcja P Edukacja 4 030 52 77,5 Razem: 1 602 448 15 484 103,5 Tabela 18 Średnie zatrudnienie w średnich firmach według PKD 2007, źródło: opracowanie własne na podstawie
"Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku". GUS, Warszawa 2014
W przedsiębiorstwach średnich przeciętna płaca brutto w 2012 roku ukształtowała się na
poziomie 3 706 zł i była najniższa w działalności związanej z zakwaterowaniem
i gastronomią – 2 983 zł, a najwyższa w informacji i komunikacji – 6 955 zł.40
Poniższy układ tabelaryczny ilustruje przeciętną płacę w średnich przedsiębiorstwach
według podstawowego rodzaju działalności w 2012 roku (porządek malejący).
Rodzaj działalności Przeciętne wynagrodzenie miesięczne na jednego zatrudnionego
Sekcja J Informacja i komunikacja 6 955 Sekcja M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna
6 397
Sekcja P Edukacja 5 352 Sekcja L Obsługa rynku nieruchomości 4 182 Sekcja F Budownictwo 3 782 Sekcja G Handel i naprawa pojazdów samochodowych
3 780
Sekcja Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna
3 756
Sekcja R Kultura i rekreacja 3 493 Sekcja N Administrowanie i działalność wspierająca
3 446
Sekcje B, C, D, E Przemysł 3 319 Sekcja H Transport i gospodarka magazynowa
3 300
Sekcja S Pozostała działalność usługowa (działy 95 i 96)
3 232
Sekcja I Zakwaterowanie i gastronomia 2 983 średnia 3 706
Tabela 19 Średnia płaca w średnich przedsiębiorstwach według PKD 2007, źródło: opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku". GUS, Warszawa 2014
Wartość nakładów inwestycyjnych poniesionych przez podmioty średnie w roku
2012 wyniosła 32 786,5 mln zł, co stanowiło 21,2% wartości nakładów inwestycyjnych
ogółu przedsiębiorstw. W 88,8% nakłady te przeznaczone były na zakup nowych
obiektów majątkowych, co daje kwotę 29,1 mld złotych. Nakłady inwestycyjne na
używane obiekty majątkowe średnich firm w roku 2012 wyniosły 3,7 mld złotych.
Spośród przedsiębiorstw średnich 96,5% poniosło nakłady inwestycyjne w wysokości
40
oprac. zbiorowe, "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w roku 2012", GUS, Warszawa 2014
37
do 10 mln zł. Wartość środków trwałych należących do podmiotów średnich była niższa
od zanotowanej dla jednostek małych i stanowiła 19,2% łącznej wartości środków
trwałych przedsiębiorstw niefinansowych. W grupie jednostek średnich 51,5% środków
trwałych należało do przedsiębiorstw przemysłowych. Dominującą grupą środków
trwałych w tej zbiorowości były budynki i lokale (52,6% ogólnej wartości brutto
środków trwałych przedsiębiorstw średnich). Maszyny, urządzenia i narzędzia oraz
środki transportu stanowiły odpowiednio 37,3% oraz 10,1% ogólnej wartości środków
trwałych. Stopień zużycia środków trwałych w grupie podmiotów średnich wyniósł
43,8%. Wyższy od przeciętnego stopień zużycia środków trwałych odnotowano dla
maszyn, urządzeń technicznych i narzędzi oraz dla środków transportu (odpowiednio:
59,3% i 53,9%). Średnia wartość brutto środków trwałych dla jednego średniego
przedsiębiorstwa w roku 2012 wyniosła 20,3 mln złotych.41
Koszty uzyskania przychodów ogółem przedsiębiorstw średnich wyniosły 736,5
mld zł, co oznacza spadek o 0,3% w porównaniu do roku 2011. Najwyższy wskaźnik
poziomu kosztów przedsiębiorstw średnich zaobserwowano w handlu oraz przemyśle
(odpowiednio: 40,2% i 37,7%). W grupie przedsiębiorstw średnich koszty
w przeliczeniu na 1 podmiot wyniosły 47 563,1 tys. zł, zaś w przeliczeniu na
1 pracującego – 459,6 tys. zł i w obu przypadkach były najwyższe w handlu
(odpowiednio: 94 925,6 tys. zł i 993,7 tys. zł). W 2012 r. relacja ponoszonych przez
średnie przedsiębiorstwa kosztów do osiągniętych przychodów ukształtowała się na
poziomie 96 %. Zysk brutto średnich przedsiębiorstw w roku 2012 wyniósł 40, 1 mld
złotych, czyli średnio na jedno przedsiębiorstwo 2,589 mln złotych. W podmiotach
średnich udział wynagrodzeń w kosztach wyniósł 9,4%. Najwyższy wskaźnik
odnotowano w edukacji (36,5%) i opiece zdrowotnej i pomocy społecznej (31,4%),
najniższy zaś w handlu i naprawie pojazdów samochodowych (4,4%).42
1.6. DUŻE PRZEDSIĘBIORSTWA W POLSCE.
Ustawa o Swobodzie Działalności Gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 roku
definiuje mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa. Definicja dużego przedsiębiorstwa
wynika z braku kwalifikacji do żadnej z powyżej wymienionych kategorii. Dużego
przedsiębiorcę można zatem zdefiniować jako podmiot gospodarczy, który w co
najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych zatrudniał średniorocznie co
41
oprac. zbiorowe, "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w roku 2012", GUS, Warszawa 2014 42
oprac. zbiorowe, "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w roku 2012", GUS, Warszawa 2014
38
najmniej 250 pracowników oraz osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów,
wyrobów i usług oraz operacji finansowych przekraczający równowartości w złotych
50 mln euro lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat
przekroczyły równowartości w złotych 43 mln euro. Dane Głównego Urzędu
Statystycznego oparte są głównie o kryterium odnośnie zatrudnienia. Stąd w analizach
zewnętrznych dotyczących w szczególności dużych podmiotów gospodarczych stosuje
się bazy firm działających w sektorze informacji kredytowej i gospodarczej. Takie
podejście jest widoczne nawet w oficjalnych raportach Ministerstwa Infrastruktury
i Rozwoju, czy też Ministerstwa Gospodarki. W następnym rozdziale niniejszej pracy
przedstawiona została analiza dużych przedsiębiorstw w oparciu o bazę HBI (Baza
danych oferowana przez Bisnode Polska Sp. z o.o., jednostkę wchodzącą w skład
międzynarodowej grupy Bisnode działającej w sektorze informacji gospodarczej
i kredytowej, a także prasy gospodarczej oraz tworzenia profesjonalnych baz danych
B2B, https://www.hbi.pl/produkty.html).43
Powyższe stanowi wstępną uwagę właściwej
analizy sektora dużych przedsiębiorstw w Polsce, która w dalszej części rozdziału
dokonywana będzie głównie na podstawie danych statystycznych GUS. Należy również
zwrócić uwagę na pewne trudności związane z opracowywaniem danych statystycznych
opisywanego sektora firm, a związanych z brakiem istotnych informacji o ilości
podmiotów publicznych lub też związanych ze strukturą własności. Stąd w kolejnym
rozdziale celem pełniejszej analizy zostaną przywołane dane dotyczące prywatyzacji do
roku 2012, jak również w obecnym rozdziale przytoczone zostaną dane dotyczące firm
z zagranicznym kapitałem w Polsce, które występują we wszystkich sektorach
przedsiębiorstw w Polsce.
Wstępnie zobrazujemy sytuację dużych firm w Polsce poprzez analizę raportu
z grudnia 2012 roku Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan
"Przedsiębiorcy w Polsce". Wspomniany raport w zakresie dużych firm opiera się
o opracowania GUS oraz o cyklicznie ukazujący się Ranking Najbardziej
Wartościowych Marek Gazety "Rzeczpospolita" tzw. Lista 500 oraz Listę 2000
z podziałem według branż Gazety "Rzeczpospolita". Spośród 100 największych firm
działających w Polsce zaledwie 16 zostało utworzonych po 1989 roku. Poniżej
przedstawiony wykres zawiera wykaz wspomnianych firm wraz z uzyskanymi
przychodami oraz zyskami.
43
oprac. zbiorowe, " Ocena efektów wsparcia dużych przedsiębiorstw ramach realizacji Polityki Spójności w Polsce", Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, Warszawa 2014.
39
Zwraca uwagę duży udział wśród powyższych firm, przedsiębiorstw handlowych oraz
dystrybutorów. Przedsiębiorstwa produkcyjne i handlowe takie jak, Maspex czy
Boryszew, stanowiące mały udział spośród dużych przedsiębiorstw w Polsce, swój
rozwój i pozycję rynkową w dużej mierze zawdzięczają posiadaniu pakietów
większościowych sprywatyzowanych przedsiębiorstw państwowych działających przed
1989 rokiem. Grupa Maspex jest właścicielem większościowym starych marek
będących własnością przed 1989 rokiem Państwa Polskiego takich, jak: Tymbark,
Kotlin, Lubella, Łowicz, Krakus. Grupa Boryszew jest właścicielem byłych
przedsiębiorstw państwowych przed rokiem 1989, takich jak: Elana Toruń, Huta
Aluminium Konin, Huta Oława, Walcownia Metali Czechowice-Dziedzice, Huta
Aluminium Skawina, Boryszew ERG, Zakłady Hutniczo-Przetwórcze Metali
Nieżelaznych "HUTMEN" Wrocław.44
Warte odnotowania są innowacyjne firmy:
przedsiębiorstwo produkcyjne Tele-Fonika oraz przedsiębiorstwa usługowe Asseco
Poland i Cyfrowy Polsat. Poniżej przedstawiono ikonografię zawierającą największe
przedsiębiorstwa polskie z podziałem według województw (w ujęciu najcenniejsza
marka, największa firma oraz najcenniejsza firma). Zwraca uwagę zdecydowana
przewaga firm będących własnością Skarbu Państwa lub sprywatyzowanych podmiotów
państwowych po roku 1989, jak również ujęcie firm z kapitałem zagranicznym
w niniejszym zestawieniu. Zestawienie opracowano na podstawie Listy 500 Gazety
"Rzeczpospolita".
44
na podstawie stron internetowych Grup Maspex i Boryszew oraz stron spółek zależnych i wchodzących w skład grup, źródła: http://www.boryszew.com.pl/ , https://maspex.com/maspex,grupa-maspex-wadowice,3.html, 7.08.2015 r.
Wykres 6 Największe przedsiębiorstwa polskie utworzone po 1989 roku, źródło: praca zbiorowa pod redakcją K. Giedrojć, "Przedsiębiorcy w Polsce. Fakty, liczby, przykłady", Polska Konfederacja Pracodawców
Prywatnych Lewiatan, Warszawa 2012, s. 36
40
Rysunek 6 Największe i najcenniejsze przedsiębiorstwa w Polsce według województw, źródło: praca zbiorowa pod redakcją K. Giedrojć, "Przedsiębiorcy w Polsce. Fakty, liczby, przykłady", Polska Konfederacja Pracodawców
Prywatnych Lewiatan, Warszawa 2012, s. 36
W roku 2012 w Polsce zarejestrowanych w rejestrze REGON było 4569 dużych
firm (dane GUS, czyli zatrudnienie powyżej 250 osób), z czego aktywnych było 3201
firm. Duże firmy w Polsce w roku 2012 stanowiły 0,2 % wszystkich aktywnych,
w zakresie formy prawnej zdecydowanie dominowały osoby prawne, których było 3099
dużych firm i zaledwie 102 były prowadzone przez osoby fizyczne w badanym roku.45
Poniższy układ tabelaryczny przedstawia podział aktywnych dużych przedsiębiorstw
względem województw w roku 2012 (porządek malejący według procentowego
udziału).
Województwo Liczba średnich firm
Liczba średnich firm
na 1000 mieszkańców
% dla ogółu dużych firm
Mazowieckie 767 0,1 24,0% Śląskie 428 0,1 13,4%
45
oprac. zbiorowe, "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w roku 2012", GUS, Warszawa 2014
41
Wielkopolskie 328 0,1 10,2% Dolnośląskie 296 0,1 9,2% Małopolskie 241 0,1 7,5% Pomorskie 179 0,1 5,6% Łódzkie 175 0,1 5,5% Kujawsko-pomorskie 156 0,1 4,9% Podkarpackie 137 0,1 4,3% Zachodniopomorskie 83 0,0 2,6% Lubelskie 81 0,0 2,5% Świętokrzyskie 73 0,1 2,3% Warmińsko-mazurskie 72 0,0 2,2% Lubuskie 65 0,1 2,0% Podlaskie 61 0,1 1,9% Opolskie 59 0,1 1,8% Razem: 3 201 0,1 100
Tabela 20 Liczba aktywnych dużych przedsiębiorstw według województw w 2012 roku, źródło: opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w roku 2012", GUS, Warszawa 2014
Podział aktywnych dużych przedsiębiorstw według rodzaju podstawowej działalności
w roku 2012, przedstawia poniższy układ tabelaryczny (porządek malejący względem
liczby podmiotów danego typu).
Rodzaj działalności Liczba dużych firm % dla ogółu dużych firm
Sekcje B, C, D, E Przemysł 1 674 52,30% Sekcja G Handel i naprawa pojazdów samochodowych
424 13,25%
Sekcja N Administrowanie i działalność wspierająca
264 8,25%
Sekcja H Transport i gospodarka magazynowa
198 6,19%
Sekcja F Budownictwo 162 5,06% Sekcja M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna
162 5,06%
Sekcja J Informacja i komunikacja 100 3,12% Sekcja Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna
96 3,00%
Sekcja I Zakwaterowanie i gastronomia 42 1,31% Sekcja L Obsługa rynku nieruchomości 40 1,25% Sekcja R Kultura i rekreacja 25 0,78% Sekcja S Pozostała działalność usługowa (działy 95 i 96)
12 0,37%
Sekcja P Edukacja 2 0,06% Razem: 3 201 100
Tabela 21 Liczba aktywnych dużych firm w 2012 roku wg podstawowego rodzaju działalności, źródło: opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku". GUS, Warszawa
2014
W dużych przedsiębiorstwach pracowało w Polsce w roku 2012, 2 671 tys. osób
tj. o 20 tys. osób mniej niż w roku 2011, blisko 2 600 tys. osób zatrudnionych było na
podstawie umowy o pracę. Zatrudnienie w dużych firmach stanowiło 30 % ogółu
42
zatrudnienia. Wśród firm dużych dominują podmioty działające 5 lat i więcej, których
w roku 2012 było 2 973, firm działających 2-4 lat było zaledwie 201, a tzw. starts up,
czyli przedsiębiorstw działających 1 rok i mniej, zaledwie 27 dużych firm.46
Poniższy
układ tabelaryczny przedstawia liczbę pracujących w aktywnych dużych
przedsiębiorstwach w roku 2012, w podziale według województw (porządek malejący
według procentowego udziału pracujących).
Województwo Liczba pracujących w dużych firmach
Liczba pracujących
na 1000 mieszkańców
% ogółu pracujących
Mazowieckie 851 944 160,7 31,89% Śląskie 384 359 83,3 14,39% Wielkopolskie 279 040 80,6 10,45% Dolnośląskie 240 167 82,4 8,99% Małopolskie 192 186 57,3 7,19% Łódzkie 136 359 54,0 5,10% Pomorskie 94 864 41,4 3,55% Podkarpackie 86 098 40,4 3,22% Kujawsko-pomorskie 84 792 40,4 3,17% Lubelskie 77 743 35,9 2,91% Zachodniopomorskie 53 853 31,3 2,02% Warmińsko-mazurskie 48 265 33,3 1,81% Świętokrzyskie 40 246 31,6 1,51% Lubuskie 37 229 36,4 1,39% Podlaskie 33 048 27,6 1,24% Opolskie 31 278 31,0 1,17% Razem: 2 671 471 69,3 100 Tabela 22 Liczba pracujących w aktywnych dużych przedsiębiorstwach według województw w 2012 roku, źródło: opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku". GUS, Warszawa
2014
Liczba pracujących w aktywnych dużych przedsiębiorstwach w roku 2012 w podziale
według podstawowego rodzaju działalności (PKD 2007) zilustrowana została
w poniższym układzie tabelarycznym (porządek malejący według liczby pracujących).
Rodzaj działalności Liczba pracujących w średnich firmach
% ogółu pracujących
Sekcje B, C, D, E Przemysł 1 270 177 47,7% Sekcja G Handel i naprawa pojazdów samochodowych
443 031 16,6%
Sekcja H Transport i gospodarka magazynowa
312 420 11,7%
Sekcja N Administrowanie i działalność wspierająca
217 684 8,2%
Sekcja F Budownictwo 113 584 4,3% Sekcja J Informacja i komunikacja 100 997 3,8%
46
oprac. zbiorowe, "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w roku 2012", GUS, Warszawa 2014
43
Sekcja M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna
95 142 3,6%
Sekcja Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna
49 646 1,9%
Sekcja I Zakwaterowanie i gastronomia 34 515 1,3% Sekcja L Obsługa rynku nieruchomości 15 356 0,6% Sekcja R Kultura i rekreacja 11 949 0,4% Sekcja S Pozostała działalność usługowa (działy 95 i 96)
- -
Sekcja P Edukacja - - Razem: 2 664 501 100
Tabela 23 Liczba pracujących w aktywnych dużych przedsiębiorstwach podział według PKD 2007, źródło: opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku". GUS, Warszawa
2014
Poniższa tabela przedstawia średnie zatrudnienie w dużych aktywnych firmach według
podstawowego rodzaju działalności PKD 2007 (porządek malejący względem średniego
zatrudnienia).
Rodzaj działalności Liczba dużych firm Liczba pracujących
Średnie zatrudnienie
Sekcja H Transport i gospodarka magazynowa
198 312 420 1577,88
Sekcja G Handel i naprawa pojazdów samochodowych
424 443 031 1044,88
Sekcja J Informacja i komunikacja 100 100 997 1009,97 Sekcja N Administrowanie i działalność wspierająca
264 217 684 824,56
Sekcja I Zakwaterowanie i gastronomia
42 34 515 821,79
Sekcje B, C, D, E Przemysł 1 674 1 270 177 758,77 Sekcja F Budownictwo 162 113 584 701,14 Sekcja M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna
162 95 142 587,30
Sekcja Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna
96 49 646 517,15
Sekcja R Kultura i rekreacja 25 11 949 477,96 Sekcja L Obsługa rynku nieruchomości
40 15 356 383,90
Tabela 24 Średnie zatrudnienie w dużych firmach według PKD 2007, źródło: opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku". GUS, Warszawa 2014
W roku 2012 średnie wynagrodzenie w dużych przedsiębiorstwach wyniosło
4 430 zł na jednego zatrudnionego i było wyższe o 175 zł niż w roku 2011. Najwyższe
było w dużych przedsiębiorstwach działających w Sekcji J Informacja i komunikacja
tj. 7 380 zł na jednego zatrudnionego, najniższe w firmach Sekcji I Zakwaterowanie
i gastronomia 3 087 zł na jednego zatrudnionego. Poniższy układ tabelaryczny ilustruje
44
przeciętną płacę w aktywnych dużych przedsiębiorstwach według podstawowego
rodzaju działalności w 2012 roku (porządek malejący).
Rodzaj działalności Przeciętne wynagrodzenie miesięczne na jednego zatrudnionego
Sekcja J Informacja i komunikacja 7 380 Sekcja M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna
5 876
Sekcja F Budownictwo 5 780 Sekcje B, C, D, E Przemysł 4 689 Sekcja L Obsługa rynku nieruchomości 4 285 Sekcja Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna
3 942
Sekcja H Transport i gospodarka magazynowa
3 901
Sekcja R Kultura i rekreacja 3 799 Sekcja G Handel i naprawa pojazdów samochodowych
3 409
Sekcja N Administrowanie i działalność wspierająca
3 177
Sekcja I Zakwaterowanie i gastronomia 3 087 średnia 4 430 Tabela 25 Średnia płaca w aktywnych dużych przedsiębiorstwach według PKD 2007, źródło: opracowanie własne
na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku". GUS, Warszawa 2014
W roku 2012 nakłady inwestycyjne dużych przedsiębiorstw wyniosły około 80,4
mld złotych, co stanowiło 52 % wszystkich inwestycji firm w Polsce. Największy udział
przedsiębiorstw dużych inwestujących powyżej 100 mln zł w roku 2012, wystąpił
w działalności związanej z informacją i komunikacją (10,1%). W działalności
dotyczącej edukacji, opieki zdrowotnej i pomocy społecznej, kultury i rekreacji oraz
pozostałej działalności usługowej nie odnotowano nakładów inwestycyjnych powyżej
100 mln zł. Przedsiębiorstwa duże inwestowały głównie w nowe obiekty majątkowe –
94,5%. Wartość tych nakładów w 2012 roku wyniosła 75 917,5 mln zł. W nowe obiekty
majątkowe i ulepszenie istniejących najwięcej inwestowały jednostki transportowe
(69,1%) oraz przemysłowe (66,3%). Poziom nakładów inwestycyjnych na 1 podmiot i 1
pracującego w przedsiębiorstwach dużych wyniósł odpowiednio: 25 106,1 tys. zł oraz
30,1 tys. zł.47
Środki trwałe należące do podmiotów dużych stanowiły najwyższy
odsetek środków trwałych ogółu badanych przedsiębiorstw niefinansowych w roku
2012, który wyniósł 57,7%. Struktura majątku trwałego dużych firm przedstawiała się
w następujący sposób w roku 2012: budynki i lokale około 45% (424,3 mld złotych,
maszyny, urządzenia i narzędzia blisko 50% (471,1 mld złotych) oraz środki transportu
47
oprac. zbiorowe, "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w roku 2012", GUS, Warszawa 2014
45
ponad 5% (50,4 mld złotych). Średnia wartość brutto środków trwałych dla dużych firm
w roku 2012 wyniosła 295,5 mln złotych. Środki trwałe w zdecydowanej większości
należały do dużych podmiotów prowadzących działalność przemysłową (67,8%).
W grupie dużych przedsiębiorstw w roku 2012 odnotowano stopień zużycia środków
trwałych na poziomie 48,5%. Najwyższy stopień zużycia – podobnie jak w roku 2011 –
odnotowano dla maszyn, urządzeń technicznych i narzędzi (60,7%), najniższy – dla
budynków i lokali (34,6%).48
W 2012 r. przeciętne przychody dużych przedsiębiorstw
w przeliczeniu na 1 podmiot wyniosły 524 744,2 tys. zł. Przy przeciętnych przychodach
na 1 pracującego w podmiotach dużych wynoszących 628,8 tys. zł, najwyższy ich
poziom według przeważającego rodzaju działalności odnotowano w działalności
związanej z handlem i naprawami (900,0 tys. zł) oraz przemysłem (799,0 tys. zł).
Koszty poniesione przez podmioty duże stanowiły 45,4 % ogólnej wartości kosztów
wszystkich badanych przedsiębiorstw i wyniosły 1 607,9 mld zł (co oznacza wzrost
o 5,7% w stosunku do roku 2011). Najwyższe koszty w tej grupie poniosły
przedsiębiorstwa przemysłowe (59,5%), najniższe – jednostki zajmujące się edukacją
(poniżej 0,1%). Przeciętne koszty w przeliczeniu na 1 podmiot dla dużych
przedsiębiorstw wyniosły 502 307,5 tys. zł, zaś na 1 pracującego – 601,9 tys. Najwyższy
ich poziom w przeliczeniu na1 podmiot i 1 pracującego odnotowano dla przedsiębiorstw
zajmujących się handlem i naprawą pojazdów samochodowych (922 886,0 tys. zł
i 883,2 tys. zł). Najniższe wartości kosztów przypadających na 1 podmiot
i 1 pracującego zaobserwowano w administrowaniu i działalności wspierającej (66,4 tys.
zł i 80,5 tys. zł). Wskaźnik poziomu kosztów w roku 2012 dla dużych przedsiębiorstw
wyniósł 95,7 %.49
1.7. PODMIOTY GOSPODARCZE Z KAPITAŁEM ZAGRANICZNYM.
W celu dopełnienia statystycznego obrazu polskiej przedsiębiorczości należy
również przytoczyć dane dotyczące przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym.
Celowość takiego działania wynika z wielu uwarunkowań, m.in. "gospodarczego
systemu naczyń połączonych". Przytoczone porównanie do znanego prawa fizyki ma
również zastosowanie do opisu wzajemnych zależności i powiązań polskich
przedsiębiorców, będących odbiorcami, jak i dostawcami produktów oraz usług dla
przedsiębiorstwa z kapitałem zagranicznym działającymi na terenie Polski. Udział
48
oprac. zbiorowe, "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w roku 2012", GUS, Warszawa 2014 49
oprac. zbiorowe, "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w roku 2012", GUS, Warszawa 2014
46
w gospodarce, jak i kondycja przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym jest ważna dla
rozwoju i funkcjonowania polskich przedsiębiorstw.
W roku 2013 w Polsce funkcjonowało 26 128 podmiotów z udziałem kapitału
zagranicznego. Wśród opisywanych podmiotów dominowały spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością, które stanowiły 92,6 %, spółki akcyjne 3,8 %, spółki komandytowe
2,5 %, oddziały przedsiębiorców zagranicznych 0,7 % oraz inne formy prawne 0,4 %.
W 2013 roku powstało 1 489 podmiotów z kapitałem zagranicznym wobec 1 712
w 2012 roku. Podmioty te zadeklarowały kapitał zagraniczny w wysokości 8 855,4 mln
zł (ponad 2,5–krotny wzrost w porównaniu z 2012 rokiem). Najwięcej podmiotów
powstało w działalności związanej z handlem; naprawą pojazdów samochodowych
(449). Wśród podmiotów utworzonych w 2013 roku było 1 214 nowych jednostek tzw.
“greenfields” (o 13,1% mniej w porównaniu z 2012 rokiem), w wyniku przekształceń
utworzono 275 jednostek (o 12,7% mniej w porównaniu z 2012 rokiem). Podmioty
nowe stanowiły 4,6% wszystkich podmiotów z kapitałem zagranicznym (w roku
poprzednim 5,4%). Najwyższy udział podmiotów nowych zaobserwowano
w działalności związanej z kulturą, rozrywka i rekreacją – 9,0%, w górnictwie
i wydobywaniu – 8,5%, w wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz,
wodę – 8,2%.50
W roku 2013 jeżeli chodzi o wielkość podmiotów z udziałem kapitału
zagranicznego dominowały firmy małe (do 49 pracujących), które stanowiły 84,9 %
ogólnej liczby badanych przedsiębiorstw, mikro firmy stanowiły 67,2 % ogółu
opisywanych. Podmiotów średnich w badanej zbiorowości było 10,3 %, a podmiotów
dużych 4,8 %. Najwięcej przedsiębiorstw prowadziło działalność związaną z handlem;
naprawą pojazdów samochodowych (28,4%), przetwórstwem przemysłowym (19,5%),
działalnością profesjonalną, naukową i techniczną (9,1%) oraz obsługą rynku
nieruchomości (9,0%). Ponad jedna trzecia podmiotów z udziałem kapitału
zagranicznego miała swoją siedzibę w roku 2013 w województwie mazowieckim.
W województwach dolnośląskim i śląskim miało siedzibę po 9,1% podmiotów,
a w wielkopolskim 8,8 %.51
Podmioty, w których suma kapitału zagranicznego
przekraczała 50% kapitału podstawowego stanowiły 85,5% ogółu jednostek.
W zbiorowości tej przeważały jednostki w 100% należące do inwestorów zagranicznych
50
oprac. zbiorowe, "Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2013 r.", GUS, Warszawa 2014, s. 14 51
Tamże, s. 15
47
(81,5%). W grupie podmiotów z przewagą kapitału zagranicznego 87,1% to podmioty,
w których ponad 50% kapitału podstawowego należało do jednego udziałowca
zagranicznego (w całej populacji podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego
stanowiły one 74,5%). 52
Kapitał podstawowy podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego wyniósł 209
130,0 mln zł w 2013 roku. W strukturze tego kapitału, kapitał zagraniczny stanowił
90,0%, krajowy 7,4%, a kapitał rozproszony – 2,6% Wartość kapitału zagranicznego
wyniósł w 2013 roku wysokość 188 243,1mln zł. W podmiotach dużych ulokowane
było 54,2% łącznej wartości kapitału zagranicznego. Do małych jednostek należało
30,6% kapitału zagranicznego (do mikro-przedsiębiorstw– 22,2%), do średnich –
15,3%. Najwyższy odsetek kapitału zagranicznego (35,9%) zaangażowano
w podmiotach prowadzących działalność z zakresu przetwórstwa przemysłowego.
Kapitał zagraniczny, jakim dysponowały podmioty prowadzące działalność z zakresu
handlu, naprawy pojazdów samochodowych stanowił 21,3%, kapitał zaangażowany
w informacji i komunikacji – 12,5%. Ze wszystkich działów przetwórstwa
przemysłowego największy odsetek kapitału zagranicznego był zaangażowany
w podmiotach zajmujących się produkcją pojazdów samochodowych, przyczep i naczep
(16,9% kapitału zagranicznego zaangażowanego w przetwórstwie przemysłowym),
produkcją artykułów spożywczych (10,5%), produkcją wyrobów z gumy i tworzyw
sztucznych (10,1%) oraz produkcją wyrobów z pozostałych mineralnych surowców
niemetalicznych (9,7%).53
Ulokowany w Polsce w końcu 2013 roku kapitał zagraniczny pochodził ze 125
krajów. Z krajów Unii Europejskiej pochodziło 89,5% kapitału zagranicznego, z krajów
OECD – 94,3%. Kraje, które ulokowały w Polsce kapitał o największej wartości to:
Holandia 17,1% kapitału zagranicznego ogółem (32 207,3 mln zł), Francja 16,6% (31
295,2 mln zł), Niemcy 16,4% (30 881,4 mln zł), Luksemburg 21 718,2 mln zł oraz
Szwecja 8 845,8 mln zł.54
W końcu 2013 roku w podmiotach z udziałem kapitału zagranicznego pracowało
1 628,5 tys. osób. Podmioty duże, stanowiące 4,8% wszystkich podmiotów
z kapitałem zagranicznym, były miejscem pracy dla 72,2% ogółu pracujących.
Najwięcej osób pracowało w podmiotach zajmujących się przetwórstwem
52
oprac. zbiorowe, "Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2013 r.", GUS, Warszawa 2014, s. 15 53
Tamże, s. 15 54
Tamże, s. 16
48
przemysłowym – 46,3% ogólnej liczby pracujących w podmiotach z kapitałem
zagranicznym oraz w handlu; naprawie pojazdów samochodowych – 23,9%. Prawie
70% ogółu pracujących w podmiotach z kapitałem zagranicznym zatrudnionych było w
podmiotach mających siedzibę w czterech województwach: mazowieckim (33,7%),
wielkopolskim (14,3%), śląskim (11,1%) oraz dolnośląskim (9,5%). Przeciętny podmiot
z kapitałem zagranicznym według stanu na koniec 2013 roku zatrudniał 62 osoby:
przeciętny podmiot duży – 941 osób, podmiot średni – 115 osób, mały – 6 osób, a mikro
– 2 osoby.55
W 2013 roku podmioty z udziałem kapitału zagranicznego uzyskały przychody
z całokształtu działalności w wysokości 1 241 929,5 mln zł. W 94,9% przychody były
uzyskane przez podmioty o liczbie pracujących 10 i więcej osób. Koszty uzyskania
przychodów z całokształtu działalności wyniosły 1 191 203,8 mln złotych. Dominującą
wartość kosztów (94,9%) wygenerowały podmioty o liczbie pracujących 10 i więcej
osób. Najwyższe przychody z całokształtu działalności uzyskały podmioty
zaangażowane w przetwórstwo przemysłowe (539 238,9 mln zł, co stanowiło 43,4%
przychodów wszystkich podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego) oraz w handel,
naprawę pojazdów samochodowych (417 807,7 mln zł – 33,6%). Zysk brutto wykazało
12 978 podmiotów, tj. 49,7% podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego,
a uzyskiwane przez te podmioty przychody z całokształtu działalności stanowiły 83,2%
przychodów wszystkich podmiotów z kapitałem zagranicznym.56
Wynik finansowy
netto podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego wyniósł w 2013 roku 42 275,7 mln
zł. W większości obszarów działalności wynik finansowy netto był dodatni. Wartości
ujemne wykazały podmioty prowadzące działalność w zakresie górnictwa
i wydobywania, budownictwa, obsługi rynku nieruchomości, opieki zdrowotnej
i pomocy społecznej, działalności związanej z kulturą, rozrywką i rekreacją. Najwyższy
wynik finansowy netto wypracowały podmioty działające w przetwórstwie
przemysłowym – 24 895,3 mln zł, co stanowiło 58,9% wyniku finansowego netto
wszystkich podmiotów z kapitałem zagranicznym. Wskaźnik poziomu kosztów dla całej
zbiorowości podmiotów z kapitałem zagranicznym ukształtował się na poziomie 95,9%.
Wskaźnik rentowności obrotu netto podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego
ukształtował się na poziomie 3,4%. Najkorzystniejszy poziom tego wskaźnika wykazały
55
oprac. zbiorowe, "Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2013 r.", GUS, Warszawa 2014, s. 20 56
Tamże, s. 20
49
podmioty zajmujące się działalnością finansową i ubezpieczeniową (18,2%)
i rolnictwem, leśnictwem, łowiectwem i rybactwem (27,7%). Najniższe – ujemne
wskaźniki rentowności obrotu netto wykazały podmioty z zakresu górnictwa
i wydobywania (minus 41,8%), budownictwa (minus 3,4%), działalności związanej
w kulturą, rozrywką i rekreacją (minus 3,0%) oraz opieki zdrowotnej i pomocy
społecznej (minus 2,0%).57
W 2013 roku nakłady na pozyskanie aktywów trwałych w Polsce poniosło
43,9% podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego. Wartość tych nakładów wyniosła
75 105,0 mln zł. Najwięcej inwestowały podmioty prowadzące działalność w zakresie
przetwórstwa przemysłowego (34,3% nakładów na pozyskanie aktywów trwałych
poniesionych przez wszystkie podmioty z udziałem kapitału zagranicznego), podmioty
zajmujące się handlem; naprawą pojazdów samochodowych (14,4%), a także informacją
i komunikacją oraz obsługą rynku nieruchomości (po 12,2%). Przeciętny podmiot
poniósł w 2013 roku 6,5 mln zł nakładów na pozyskanie aktywów trwałych. Podmioty
z udziałem kapitału zagranicznego przeznaczyły w 2013 roku 51 303,6 mln zł na zakup
nowych środków trwałych. 58
57
oprac. zbiorowe, "Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2013 r.", GUS, Warszawa 2014, s. 21 58
Tamże, s. 23 i 24
50
51
ROZDZIAŁ II
ANALIZA WYBRANYCH ZAGADNIEŃ DOTYCZĄCYCH
PRZEDSIĘBIORCZOŚCI W POLSCE
2.1. PRYWATYZACJA PRZEDSIĘBIORSTW PAŃSTWOWYCH.
W oparciu o dostępne dane Głównego Urzędu Statystycznego oraz dane
Ministerstwa Gospodarki przybliżymy zagadnienie, które jest i na długie lata pozostanie
jedną z osi dyskursu publicznego, w równym stopniu politycznym i ekonomicznym.
Transformacja pomiędzy ustrojami polityczno-gospodarczymi dokonana po 1989 roku
oceniana jest skrajnie odmiennie. Społeczeństwo podzielone jest pomiędzy entuzjastów,
jak i głosicieli skrajnie negatywnych opinii. Jednym z najważniejszych narzędzi
transformacji była prywatyzacja. Niniejszy rozdział nie ma celu oceny wspomnianego
procesu, a jedynie ujęcie go statystyczne i analityczne. Krajobraz gospodarczy polskiej
przedsiębiorczości w znacznym stopniu został ukształtowany poprzez procesy
prywatyzacyjne polskich przedsiębiorstw państwowych. Opisując całościowo polską
przedsiębiorczość nie możliwym jest pominięcie procesów prywatyzacyjnych.
Przedsiębiorstwa przekształcone lub nadal przekształcane w wyniku procesów
prywatyzacji są wielokrotnie liderami w danych gałęziach polskiej gospodarki oraz
pracodawcami dla znaczącej liczby osób.
Do końca 2012 roku prywatyzacja prowadzona była metodami bezpośrednimi
oraz metodami pośrednimi. Prywatyzacja metodami bezpośrednimi, inaczej
prywatyzacja likwidacyjna - to rodzaj prywatyzacji, stosowany najczęściej przy
likwidacji małych i średnich przedsiębiorstw państwowych. Metodami prywatyzacji
bezpośredniej są: sprzedaż przedsiębiorstwa, wniesienie przedsiębiorstwa do spółki oraz
oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania spółce. Proces prywatyzacji
bezpośredniej jest zdecentralizowany – decydującą rolę odgrywają tu organy
założycielskie przedsiębiorstwa, czyli wojewodowie. Minister Skarbu Państwa
kontroluje proces poprzez wydawanie zgody na rozpoczęcie określonego projektu
prywatyzacyjnego. Prywatyzacja bezpośrednia nie wymaga zachowania wszystkich
zobowiązań pracowniczych, inwestycyjnych oraz ochrony środowiska.59
Prywatyzacja
59
Wolna Encyklopedia Wikipedia, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Prywatyzacja_bezpo%C5%9Brednia, 10.08.2015 r.
52
pośrednia lub prywatyzacja metodami pośrednimi (zwana również prywatyzacją
kapitałową) - to proces prywatyzacji przebiegający etapami. Pierwszy etap polega na
przekształceniu przedsiębiorstwa państwowego w spółkę prawa handlowego, w której
jedynym właścicielem całego pakietu akcji (w przypadku spółki akcyjnej) lub udziałów
(w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością) pozostaje Skarb Państwa. Ten
proces nazywa się komercjalizacją. W drugim etapie następuje zbycie akcji Skarbu
Państwa. To zbycie może ujawnić się na różne sposoby: począwszy od sprzedaży
inwestorom po nieodpłatne przekazanie majątku pracownikom.60
Do końca 2012 roku sprywatyzowano metodą bezpośrednią 2118
przedsiębiorstw państwowych, a w 1127 zakończono proces likwidacji. W wyniku
komercjalizacji przedsiębiorstw państwowych w latach 1990-2012 powstało 1710
spółek, w tym sprywatyzowanych pośrednio 607. Najwięcej spółek powstało
w województwie śląskim (306) i mazowieckim (230), najmniej w województwie
lubuskim (35) i warmińsko-mazurskim (37). Na koniec roku 2012 działało 1047 spółek
powstałych w wyniku komercjalizacji (w 2011 r. – 1097), w tym 178 jednoosobowych
spółek Skarbu Państwa ( w roku 2011 - 228 spółek). W latach 1990-2012 powstało 261
z udziałem Skarbu Państwa powstałych z wniesienia majątku przedsiębiorstw
państwowych, w tym 59 z udziałem kapitału zagranicznego. Od początku procesu
prywatyzacji powstały 1563 spółki pracownicze. 61
W 2012 r. działalność gospodarczą prowadziło 1761 podmiotów objętych
prywatyzacją bezpośrednią przedsiębiorstw państwowych (1855 w roku 2011). Według
stanu na 31 grudnia analizowanego roku w przedsiębiorstwach tych pracowało 683,2
tys. osób, z czego 45,9% w jednostkach średnich tj. o liczbie pracujących od 50 do 249
osób. Najliczniejsza grupa pracowała w przetwórstwie przemysłowym (292,1 tys.) oraz
transporcie i gospodarce magazynowej (125,0 tys.). W spółkach sprywatyzowanych
pośrednio pracowało 249,8 tys. osób, a w jednoosobowych spółkach Skarbu Państwa
powstałych z przekształcenia przedsiębiorstw państwowych – 167,8 tys. W badanym
roku podmioty objęte badaniem prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych osiągnęły
łączne przychody z całokształtu działalności w wysokości 548968,2 mln zł (wobec
539991,0 mln zł w roku 2011). Koszty uzyskania przychodów wyniosły 516822,0 mln
zł, (wobec 491568,1 mln zł rok wcześniej). Wynik finansowy brutto ukształtował się na
60
Wolna Encyklopedia Wikipedia, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Prywatyzacja_kapita%C5%82owa, 10.08.2015 r. 61
oprac. zbiorowe, "Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych w 2012 roku", GUS, Warszawa 2013, s. 1
53
poziomie 32179,7 mln zł, a netto 26310,0 mln zł (w 2011 r. odpowiednio 48479,1 mln
zł i 40604,4 mln zł). Wskaźnik poziomu kosztów wyniósł 94,1% w roku 2012.
Wskaźniki rentowności obrotu brutto i netto wyniosły odpowiednio: 5,9% i 4,8%
w roku 2012. Wskaźnik płynności finansowej ukształtował się na poziomie 34,2%
(w 2011 r. 48,1%). Aktywa obrotowe w badanej grupie podmiotów według stanu na
koniec 2012 r. wynosiły 165600,0 mln zł, zobowiązania długoterminowe 57884,3 mln
zł, a zobowiązania krótkoterminowe 113714,1 mln zł (w 2011 r. odpowiednio:
186388,5 mln zł, 57381,2 mln zł, 117208,3 mln zł).62
Według stanu na 31 grudnia 2012 r. w 404 aktywnych spółkach
sprywatyzowanych pośrednio pracowało 249,8 tys. osób. Podmioty te osiągnęły łączne
przychody z całokształtu działalności w wysokości 203824,7 mln zł (201480,2 mln zł
w 2011 roku) i uzyskały dodatni wynik finansowy brutto (18935,5 mln zł) i netto
(15277,0 mln zł). Wskaźnik poziomu kosztów wzrósł w skali roku o 5,1 pkt. proc. do
poziomu 90,7% w roku 2012. Wskaźniki rentowności obrotu brutto i netto wyniosły
odpowiednio: 9,3% i 7,5% (wobec 14,4% i 12,3% w roku 2011).63
Na koniec 2012 r. w 148 aktywnych jednoosobowych spółkach Skarbu Państwa
powstałych z przekształcenia przedsiębiorstw państwowych pracowało 167,8 tys. osób.
Podmioty te osiągnęły 87521,8 mln zł przychodów z całokształtu działalności (84235,4
mln zł w 2011 roku) i uzyskały dodatni wynik finansowy brutto (5220,7 mln zł) i netto
(4347,4 mln zł). Wskaźnik poziomu kosztów wzrósł w skali roku o 2,4 pkt. proc.
i wyniósł 94,1% w roku 2012. Wskaźniki rentowności obrotu brutto i netto wyniosły
odpowiednio: 6,0% i 5,0% (wobec 8,4% i 6,8% w roku 2011). 64
W 131 aktywnych spółkach z udziałem Skarbu Państwa powstałych z wniesienia
majątku przedsiębiorstw państwowych łączne przychody z całokształtu działalności na
koniec 2012 r. wyniosły 18841,0 mln zł (20530,3 mln zł w 2011 r.). Badane podmioty
uzyskały dodatni wynik finansowy brutto (312,1 mln zł) i netto (261,1 mln zł).
Wskaźnik poziomu kosztów wzrósł w skali roku o 2,6 pkt. proc. i wyniósł 98,4%
w roku 2012. Wskaźnik rentowności obrotu brutto i netto wyniosły odpowiednio 1,7%
i 1,4% (wobec 4,3% i 3,3% w 2011 r.).65
62
oprac. zbiorowe, "Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych w 2012 roku", GUS, Warszawa 2013, s. 2 63
Tamże, s. 2 64
Tamże, s .3 65
Tamże, s. 3
54
Według stanu na koniec grudnia 2012 r. istniały 83 przedsiębiorstwa państwowe,
przy czym 26 z nich znajdowało się w stanie upadłości, 20 likwidacji, a 18 nie podjęło
żadnych działań zmierzających do reorganizacji. W 26 aktywnych przedsiębiorstwach
państwowych przychody wyniosły 1357,0 mln zł, a koszty 1238,4 mln zł. Wynik
finansowy brutto i netto ukształtował się odpowiednio na poziomie 118,6 mln zł i 94
mln zł. Wskaźnik poziomu kosztów wyniósł 91,3%, płynności finansowej 98,1%,
wskaźnik rentowności obrotu brutto 8,7%, a netto 6,9%.66
Poniższy układ tabelaryczny przedstawia efekty procesu przekształceń
własnościowych przedsiębiorstw państwowych do 2012 r.
Tabela 26 Efekty procesu przekształceń własnościowych przedsiębiorstw państwowych, źródło: oprac. zbiorowe, "Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych w 2012 roku", GUS, Warszawa 2013, s. 4
66
oprac. zbiorowe, "Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych w 2012 roku", GUS, Warszawa 2013, s. 3
55
Do końca roku 2012 różnym formom prywatyzacji poddanych zostało 7555
przedsiębiorstw państwowych (86,4% zarejestrowanych w REGON 30.06.1990 r.),
a przychody z prywatyzacji wyniosły łącznie 143,7 mld zł (do 30.05.2014 r. – 148 mld
zł).67
Podsumowując: w grupie podmiotów objętych przekształceniami
własnościowymi – 1761 zostało skomercjalizowanych (607 sprywatyzowano
pośrednio), 2196 poddanych zostało prywatyzacji bezpośredniej (sprywatyzowano
2118), 1944 poddano likwidacji z przyczyn ekonomicznych (1127 zlikwidowano),
a 1654 włączono do Zasobu Własności Rolnej SP.68
Najliczniejszą grupę
przedsiębiorstw objętych prywatyzacją stanowiły podmioty przemysłowe. Znacznie
mniej było przedsiębiorstw budowlanych oraz zajmujących się handlem i naprawą
pojazdów oraz transportem i magazynowaniem. W przemyśle dominowała
komercjalizacja, z późniejszą prywatyzacją pośrednią, w budownictwie i handlu –
prywatyzacja bezpośrednia, a w transporcie – likwidacja z przyczyn ekonomicznych. 69
Przekształceniami własnościowymi obejmowane były przede wszystkim
przedsiębiorstwa średnie, w których pracowało od 100 do 249 pracowników (27,7%).
Najmniej liczna była grupa firm największych (minimum 500 pracujących – 12,3%).
Podmioty najmniejsze przekształcane były najczęściej w spółki pracownicze. Wraz
z wielkością przedsiębiorstwa rosło znaczenie prywatyzacji z udziałem inwestorów
zagranicznych.70
2.2. BADANIE PANELOWE GŁÓWNEGO URZĘDU STATYSTYCZNEGO POLSKIEJ
PRZEDSIĘBIORCZOŚCI.
GUS podzielił małe, średnie i duże przedsiębiorstwa na pięć grup według
kryterium tempa wzrostu przychodów w ciągu trzech następujących po sobie lat. Pięć lat
obserwacji panelu liczącego od 32 do 38 tysięcy przedsiębiorstw w latach 2008–2012
zaowocowało publikacją " Wybrane wskaźniki przedsiębiorczości", GUS, Warszawa
2014.71
Publikację opracowano na podstawie danych z rocznego sprawozdania za lata
2005-2012, dla przedsiębiorstw niefinansowych o liczbie pracujących 10 i więcej osób,
67
A. Stępniak-Kucharska, " Przekształcenia własnościowe polskiej gospodarki w latach 1990–2012", Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy, nr 41 (1/2015), Uniwersytet Łódzki, s. 146 68
Tamże, s. 138 69
Tamże, s. 139 70
Tamże, s. 140 71
Onet, źródło: http://wiadomosci.onet.pl/przedsiebiorstwa-najszybszego-wzrostu/616hf, 12.08.2015r.
56
prowadzących księgi rachunkowe, wchodzących w skład 5 grup panelowych,
utworzonych z przedsiębiorstw prowadzących działalność w trzech kolejnych latach:
2006-2008 (panel 2008), 2007-2009 (panel 2009), itd. W każdej z tych grup panelowych
wyróżniono 5 typów przedsiębiorstw w zależności od tempa przyrostu uzyskiwanych
przychodów: przedsiębiorstwa szybkiego wzrostu – jednostki wykazujące (zgodnie
z metodologią międzynarodową) w trzyletnim okresie średnioroczny przyrost
przychodów 20% i więcej (oznacza to, że łączne tempo wzrostu przychodów w tym
okresie wynosiło 72,8% i więcej); przedsiębiorstwa wzrostowe – podmioty, których
tempo wzrostu przychodów wynosiło od 10% do 72,8% w ciągu trzech analizowanych
lat; przedsiębiorstwa stabilne – podmioty uzyskujące w badanych trzyletnich okresach
zbliżone wartości przychodów (tj. w ostatnim roku ich wartość stanowiła od 90% do
110% wartości uzyskanej na początku); przedsiębiorstwa schyłkowe – podmioty, dla
których przychody uzyskane w ostatnim roku badanego okresu stanowiły od 51,2% do
90% przychodów uzyskanych na jego początku; przedsiębiorstwa szybkiego spadku –
charakteryzujące się średniorocznym spadkiem przychodów o 20% i więcej (oznacza to,
że w końcu rozpatrywanego trzyletniego okresu przychody stanowiły 51,2% i mniej
przychodów uzyskanych na początku tego okresu). Dodatkowo, analizowany zbiór
danych pozwolił na wyróżnienie tzw. gazel, to znaczy nowych przedsiębiorstw
szybkiego wzrostu obserwowanych w pierwszych pięciu latach od powstania (panel
2009, 2010, 2011 i 2012).72
W roku 2012 przedsiębiorstwa szybkiego wzrostu, zdefiniowane jak powyżej
stanowiły 10,4 % całej badanej populacji, przedsiębiorstwa wzrostowe - 29,5 %
populacji, przedsiębiorstwa stabilne 17,2 %, przedsiębiorstwa schyłkowe 15,2 %, zaś
udział przedsiębiorstw szybkiego spadku wyniósł 3,3 % badanej populacji.73
Poniższe układy tabelaryczne przedstawiają procentowy udział danego typu
przedsiębiorstwa według klasy wielkości badanych podmiotów (każdorazowo
zachowano porządek malejący względem procentowego udziału).
Przedsiębiorstwa szybkiego wzrostu (gazele)
Klasa wielkości firmy % ogółu Małe przedsiębiorstwa 50,2 (49,7) Średnie przedsiębiorstwa 38,9 (38,6) Duże przedsiębiorstwa 10,9 (11,7)
Tabela 27 Przedsiębiorstwa szybkiego wzrostu i gazele według klasy wielkości firmy w roku 2012, źródło: opracowanie własne na podstawie "Wybrane wskaźniki przedsiębiorczości", GUS, Warszawa 2014
72
oprac. zbiorowe, "Wybrane wskaźniki przedsiębiorczości", GUS, Warszawa 2014, s. 1 73
Tamże, s. 2
57
Przedsiębiorstwa wzrostowe
Klasa wielkości firmy % ogółu Małe przedsiębiorstwa 54,7 Średnie przedsiębiorstwa 36,2 Duże przedsiębiorstwa 9,1 Tabela 28 Przedsiębiorstwa wzrostowe według klasy wielkości firmy w roku 2012, źródło: opracowanie własne na
podstawie "Wybrane wskaźniki przedsiębiorczości", GUS, Warszawa 2014
Przedsiębiorstwa stabilne
Klasa wielkości firmy % ogółu Małe przedsiębiorstwa 63,3 Średnie przedsiębiorstwa 30,9 Duże przedsiębiorstwa 5,8
Tabela 29 Przedsiębiorstwa stabilne według klasy wielkości firmy w roku 2012, źródło: opracowanie własne na podstawie "Wybrane wskaźniki przedsiębiorczości", GUS, Warszawa 2014
Przedsiębiorstwa schyłkowe
Klasa wielkości firmy % ogółu Małe przedsiębiorstwa 70,6 Średnie przedsiębiorstwa 25,8 Duże przedsiębiorstwa 3,6 Tabela 30 Przedsiębiorstwa schyłkowe według klasy wielkości firmy w roku 2012, źródło: opracowanie własne na
podstawie "Wybrane wskaźniki przedsiębiorczości", GUS, Warszawa 2014
Przedsiębiorstwa szybkiego spadku
Klasa wielkości firmy % ogółu Małe przedsiębiorstwa 79,1 Średnie przedsiębiorstwa 18,8 Duże przedsiębiorstwa 2,1
Tabela 31 Przedsiębiorstwa szybkiego spadku według klasy wielkości firmy w roku 2012, źródło: opracowanie własne na podstawie "Wybrane wskaźniki przedsiębiorczości", GUS, Warszawa 2014
Poniższa tabela przedstawia procentowy udział przedsiębiorstw danego typu względem
podstawowego rodzaju działalności (PKD) w roku 2012 (porządek malejący względem
udziału przedsiębiorstw szybkiego wzrostu).
Rodzaj działalności Przed. szybkiego wzrostu
Przed. wzrostowe
Przed. stabilne
Przed. schyłkowe
Przed. szybkiego
spadku
Sekcja H Transport i gospodarka magazynowa
18,7 45,3 18,0 14,8 3,2
Sekcje B, C, D, E Przemysł
17,4 44,9 19,0 15,8 2,9
Sekcja F Budownictwo 15,6 29,1 16,8 27,5 11,0 Sekcja J Informacja i komunikacja
15,3 37,7 21,6 21,1 4,3
Sekcja R, I Kultura i rekreacja, rekreacja
12,4 24,8 26,4 24,8 11,6
Pozostała działalność Sekcje I, J, L, M, N, P, Q, R, S
10,7 38,1 27,6 18,9 4,7
58
Sekcja G Handel i naprawa pojazdów samochodowych
9,9 35,0 27,0 24,4 3,7
Tabela 32 Przedsiębiorstw danego typu względem podstawowego rodzaju działalności (PKD) w roku 2012, źródło: opracowanie własne na podstawie "Wybrane wskaźniki przedsiębiorczości", GUS, Warszawa 2014
Analiza: Sekcje B, C, D, E i sekcja H wykazują najwyższy odsetek podmiotów
szybkiego wzrostu i wzrostowych. Wspomniane sekcje są charakterystyczne i bardzo
ważne dla podmiotów średniej i dużej wielkości. Sekcja F i sekcja R, I mają
niekorzystną strukturę z najwyższymi udziałami przedsiębiorstw szybkiego spadku
i schyłkowych. Wspomniane sekcje są ważne dla wszystkich przedsiębiorstw
niezależnie od wielkości, przy czym biorąc pod uwagę ilość podmiotów wykonujących
dany rodzaj działalności, wskazane sekcje są ważniejsze dla mikro i małych
przedsiębiorstw. Sekcja G stanowiąca dominujący rodzaj działalności mikro i małych
przedsiębiorstw charakteryzuje się najniższym odsetkiem przedsiębiorstw szybkiego
wzrostu, przeciętnym firm wzrostowych oraz wysokimi przedsiębiorstw stabilnych
i schyłkowych. Co bardzo ważne odsetek średnich i dużych firm jest odwrotnie
proporcjonalny do typu przedsiębiorstwa, dla małych przedsiębiorstw ta zależność jest
wprost proporcjonalna. Między innymi z powyższego można wnioskować o jednej ze
słabości polskich przedsiębiorstw tzw. demografii przedsiębiorstw, czyli zbyt powolnym
i opornym przechodzeniu przedsiębiorstw do wyższej kategorii wielkości, co wynika
z niskiej skłonności do łączenia się podmiotów lub przejęć (fuzji).74
2.3. DZIAŁALNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW W POLSCE NA TLE KRAJÓW UE.
Według danych Eurostatu udział sektora przedsiębiorstw w PKB w Polsce jest
na tym samym poziomie co przeciętna dla krajów Unii Europejskiej (47,8% w 2011 r.).
Jednak nie jest to zadowalający wynik z punktu widzenia stopnia rozwoju polskiej
gospodarki oraz jej potrzeb i możliwości rozwojowych. Sektor przedsiębiorstw jest
głównym czynnikiem rozwoju gospodarki. Tymczasem poziom wartości dodanej
generowanej przez przeciętne przedsiębiorstwo pozostaje na jednym z najniższych
poziomów w UE. Pomimo tego udział nadwyżki operacyjnej brutto w wartości dodanej
przedsiębiorstw jest w Polsce najwyższy spośród 27 analizowanych krajów
74
Onet, B. Wyżnikiewicz, "Przedsiębiorstwa najszybszego wzrostu", źródło: http://wiadomosci.onet.pl/przedsiebiorstwa-najszybszego-wzrostu/616hf,12.08.2015 r.
59
europejskich.75
Nadwyżka operacyjna brutto jest to wartość dodana brutto, która
pozostaje w dyspozycji przedsiębiorstwa po odjęciu kosztów związanych
z zatrudnieniem i podatków związanych z produkcją, a powiększona o otrzymane
dotacje.
Dane Eurostatu za 2011 r. wskazują na wyraźnie niższy niż w UE rozmiar
sektora mikro i małych przedsiębiorstw w Polsce mierzony udziałem tego sektora
w wartości dodanej brutto wytworzonej w przedsiębiorstwach. Według tych danych
mikro przedsiębiorstwa w Polsce wytwarzają 16,5% wartości dodanej brutto
przedsiębiorstw, podczas gdy w UE-27 udział ten wynosi 21,4%. Podobna różnica
występuje w przypadku małych firm (odpowiednio 13,5% i 18,0%). Wyraźnie większy
wkład w tworzenie wartości dodanej brutto w Polsce niż w UE-27 cechuje średnie
i duże podmioty. Dla średnich firm w Polsce w 2011 było to 20,9 %, podczas gdy w tym
samym roku dla UE-28 było to 18,5 % . Dla dużych przedsiębiorstw w badanym roku
udział ten wyniósł w Polsce 49,1 %, podczas gdy dla UE-28 było to 42, 1 %. 76
Podobnie jak struktura wartości dodanej brutto sektora przedsiębiorstw w Polsce
według wielkości, również struktura branżowa tego sektora odbiega od średniej UE.
Wyraźnie niższy poziom rozwoju – mierzony udziałem w wartości dodanej brutto –
w Polsce w porównaniu z UE cechuje sektor usługowy – według danych SBA Fact
Sheet – 29,7% wartości dodanej brutto generowanej przez małe i średnie
przedsiębiorstwa powstaje w tym sektorze, podczas gdy w UE udział usług w wartości
dodanej brutto wynosi 41,2%. W efekcie, widocznie większy wkład w wartość dodaną
brutto w polskiej gospodarce w porównaniu z gospodarkami wysokorozwiniętymi mają
handel i przemysł. Sektory te wraz z rozwojem gospodarki, a wraz z nią branż
usługowych (na co wskazują doświadczenia państw zachodnich), powinny tracić na
znaczeniu. Ta tendencja powoli zarysowuje się w Polsce. Tempo zmian w opisywanym
zakresie jest jednak powolne.77
Przeciętna firma w Polsce generuje wyraźnie mniejszą wartość dodaną brutto niż
przeciętne przedsiębiorstwo w Unii Europejskiej. Najlepiej pod tym względem
wypadają w naszym kraju małe firmy, które według danych za 2011 r. wytwarzają
ponad połowę wartości dodanej brutto przeciętnego przedsiębiorstwa tej kategorii
w UE-28 (55,6%; 450,3 tys. EUR), następnie średnie i duże – nieco mniej niż połowę
75
pod red. P. Zadura-Lichota, A.Tarnawa, " Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2012–2013", PARP, Warszawa 2014, s. 14 76
Tamże, s. 15 77
Tamże, s. 16
60
(odpowiednio: 47,9%; 2,4 mln EUR 48,5%; 28,9 mln EUR). W największym stopniu od
średniej dla UE różnią się mikro firmy, których wartość dodana brutto stanowi niecałą
jedną trzecią przeciętnego podmiotu tej klasy w UE-28 (31,1%; 20,2 tys. EUR).78
Mikro, małe i średnie firmy stanowią przeważającą większość przedsiębiorstw
w UE (99,8%). Identyczna sytuacja ma miejsce w Polsce. Podmioty sektora MSP to
zdecydowana większość spośród 1,79 mln wszystkich działających firm (99,8%).
Jednak w porównaniu ze średnią UE sektor MSP w Polsce jest w większym stopniu
zdominowany przez mikro przedsiębiorstwa, których udział w całkowitej liczbie firm
wynosi 95,8% (w UE – 92,5%). Udział małych firm w populacji MSP w Polsce (3,2%)
jest o blisko połowę mniejszy od średniej dla UE (6,2%), zaś udział podmiotów średniej
wielkości w strukturze MSP jest zbliżony do średniej unijnej (0,9% – Polska, 1,0% –
UE).79
W porównaniu z krajami UE struktura branżowa przedsiębiorstw w Polsce jest
nieco inna. Według Eurostatu blisko trzy czwarte MSP w Polsce prowadziło działalność
gospodarczą w handlu (35,5%; 28,6% w UE) i usługach (36,3%; 45,9% w UE), co
siódme – w budownictwie (15,8%; 15,2% w UE), co dziesiąte – w przemyśle (12,5%;
10,4% w UE). W porównaniu ze średnią dla krajów UE Polskę cechuje zatem znacznie
większa liczba przedsiębiorstw handlowych i niższa usługowych. Natomiast nieznacznie
wyższy niż w UE jest w Polsce odsetek firm działających w przemyśle (o 2,1 punkt
procentowy.).80
Poziom przedsiębiorczości w Polsce znajduje się na poziomie średniej UE. Jeżeli
popatrzymy na wyniki według poszczególnych wskaźników, to przedsiębiorczość
określana jako udział osób dorosłych, które zamierzają założyć własną firmę w ciągu
trzech lat wynosi dla Polski 17%, podczas gdy średnia dla UE to 14%. Wyższe
w stosunku do średniej unijnej wyniki Polska osiągnęła także w przypadku wskaźników:
„własna inicjatywa gospodarcza jako pożądana droga do kariery” (Polska – 67%, UE –
57%), „uwaga poświęcana przedsiębiorczości w mediach” (Polska – 59%, UE – 49%)
oraz „przedsiębiorczość w stadium rozruchu” (Polska – 9%, UE – 8%). Polska osiąga
niższe od średniej unijnej wyniki w przypadku trzech wskaźników: „otwieranie
działalności gospodarczej po dostrzeżeniu szansy powodzenia” (Polska – 33%, UE –
47%), „status społeczny i uznanie dla przedsiębiorców, którym się powiodło” (Polska –
78
pod red. P. Zadura-Lichota, A.Tarnawa, " Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2012–2013", PARP, Warszawa 2014, s. 17 79
Tamże, s. 18 80
Tamże, s. 20
61
60%, UE – 66%) oraz „stopień, w jakim szkoła pomaga w kształtowaniu postawy
przedsiębiorcy” (Polska – 45%, UE – 50%).81
Polska znajduje się wśród krajów UE o najwyższym poziomie wskaźnika
„zamiar rozpoczęcia własnej działalności gospodarczej” – odsetka osób dorosłych, które
zamierzają założyć własną firmę w ciągu 3 lat. Pod tym względem Polska uplasowała
się na 6 miejscu – za Rumunią, Łotwą, Litwą, Chorwacją i Estonią. Dane te świadczą
o dużej przedsiębiorczości Polaków. Niepokojąca jest niższa niż przeciętnie w UE
wartość wskaźnika „otwieranie działalności gospodarczej po dostrzeżeniu szansy
powodzenia”. Jedną z przyczyn może być w tym przypadku zjawisko outsourcingu
pracowników przez przedsiębiorców (angażowanie osób pracujących na własny
rachunek). Nadal aktualny jest postulat konieczności podejmowania działań
poprawiających system edukacji, ponieważ jego efektywność w przygotowaniu do roli
przedsiębiorcy jest w naszym kraju gorzej oceniana niż przeciętnie w Unii Europejskiej.
Niezbędne są też działania na rzecz poprawy postrzegania przez społeczeństwo samego
statusu przedsiębiorcy.82
W europejskich przedsiębiorstwach pracowało w 2011 roku ponad 133 miliony
osób. Największy wkład w liczbę pracujących wnosiły najbardziej liczebne pod
względem ludności kraje Wspólnoty, w pierwszej kolejności: Niemcy (26,4 mln
pracujących w firmach), następnie – Wielka Brytania (17,8 mln), Francja (15,3),
Włochy (14,9 mln) oraz Hiszpania (10,9 mln), co stanowi blisko dwie trzecie łącznej
liczby pracujących w UE-28 (ok. 85,3 mln osób w 2011 roku). W pozostałych 22
krajach członkowskich UE w sektorze przedsiębiorstw pracowało łącznie ponad 48 mln
osób, przy czym liderem w tej grupie była Polska (8,3 mln osób). W grupie państw UE-
28 na końcu rankingu znajdowało się 16 państw, w których pracowało łącznie blisko 25
mln osób, są to w większości państwa małe pod względem ludności jak i liczby
pracujących (poniżej 3 mln osób): Belgia, Słowenia i Chorwacja oraz Estonia, Cypr
i Luksemburg.83
Przedsiębiorstwa funkcjonujące w Polsce są nieznacznie mniejsze niż ich
odpowiednicy z krajów UE. Według Eurostatu, Polska z wynikiem ok. 4,3 osób
zatrudnionych na jedną firmę jest 14. krajem spośród 24 państw. Dla porównania, w UE
jedno przedsiębiorstwo jest przeciętnie miejscem pracy dla ok. 5,4 zatrudnionych.
81
pod red. P. Zadura-Lichota, A.Tarnawa, " Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2012–2013", PARP, Warszawa 2014, s. 22 82
Tamże, s. 23 83
Tamże, s. 24
62
Najwyższe przeciętne zatrudnienie na jedno przedsiębiorstwo występowało
w Niemczech (110) oraz w Wielkiej Brytanii (10). Decydujący wpływ na pozycję
przedsiębiorstw niemieckich i brytyjskich ma udział dużych firm w strukturze
zatrudnienia. W Niemczech, na podstawie danych KE, w 2012 roku funkcjonowało
ponad 10,6 tys. największych przedsiębiorstw zatrudniających blisko 10 mln osób.
W Zjednoczonym Królestwie w analogicznym okresie funkcjonowało 5,9 tys. dużych
firm tworzących miejsca pracy dla 8,3 mln osób. Dla porównania w Polsce, w 2012 roku
funkcjonowało 2,9 tys. dużych podmiotów gospodarczych będących miejscem pracy dla
2,6 mln osób.84
Według danych Eurostatu udział pracujących w sektorze MSP w ogólnej liczbie
pracujących w przedsiębiorstwach w Polsce jest nieznacznie wyższy niż przeciętna
w UE-28 (odpowiednio 69% do 67,2%). Udział pracujących w mikro
przedsiębiorstwach (36,8%) i firmach średnich (18,8%) w ogólnej liczbie pracowników
przedsiębiorstw jest większy od średniej UE-28 (odpowiednio 29,5% i 17,1%).
Tymczasem udział pracujących w małych firmach (13,4%) jest zdecydowanie niższy
w porównaniu z UE-27 (20,5%). Z kolei udział osób pracujących w dużych
przedsiębiorstwach w Polsce i UE-28 jest na zbliżonym poziomie (odpowiednio 30,9%
do 32,8%). Dane te świadczą o relatywnym rozproszeniu potencjału przedsiębiorczości
w Polsce, ponieważ notujemy względnie dużą liczbę firm na 1000 mieszkańców
(39/1000 w Polsce i 22/1000 w UE oraz 16 miejsce w gronie 22 państw UE), natomiast
są to firmy niewielkie, z dość istotnym udziałem pracujących (a więc właścicieli
i pomagających członków rodzin), przy niewielkim udziale pracowników etatowych.85
Od lat firmy w Polsce korzystały z utrzymującej się przewagi konkurencyjnej
względem przedsiębiorstw z innych krajów UE, jaką dawały niskie koszty pracy.
W 2011 r. koszty osobowe na jednego zatrudnionego w Polsce wyniosły 11,5 tys. EUR,
co dawało Polsce niezmiennie od pięciu lat piątą pozycję od końca na tle UE-28 pod
względem wartości kosztów osobowych na jednego zatrudnionego. Najwyższe wartości
kosztów osobowych notuje się w Szwecji powyżej 50 tys. EUR, w dalszej kolejności
plasuje się Belgia, Luksemburg i Dania z kosztami ok. 50 tys. EUR.86
W 2011 roku wynagrodzenia polskich pracowników stanowiły 82,9% kosztów
osobowych, co plasowało Polskę na dziewiątym miejscu w gronie państw europejskich,
84
pod red. P. Zadura-Lichota, A.Tarnawa, " Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2012–2013", PARP, Warszawa 2014, s. 22 85
Tamże, s. 28 86
Tamże, s. 31
63
powyżej średniej (80%) dla analizowanych państw UE. Niemniej jednak różnica
pomiędzy Polską, a liderem rankingu – Danią (91,5%) była nieznaczna. Dla porównania
najniższy udział wynagrodzeń w kosztach osobowych w roku 2011 – poniżej 70% –
obserwowano jedynie w Szwecji i we Francji. Według danych Eurostatu dla
analizowanych państw w roku 2011, Polska z udziałem 17,1% należała do grona państw
z kosztami ubezpieczenia społecznego poniżej średniej unijnej (20%). Najwyższy udział
kosztów ubezpieczenia społecznego pracowników występował w Szwecji (31%),
Francji (30,3%) oraz we Włoszech (28,3%). Z kolei najniższa wartość tego wskaźnika
występowała w Danii (8,5%) oraz Luksemburgu, Wielkiej Brytanii, Cyprze, Słowenii
i Irlandii.87
Dane Komisji Europejskiej opracowane na potrzeby SBA Fact Sheet 2012 oraz
dane Eurostatu, pokazują znaczącą różnicę pomiędzy przedsiębiorstwami w Polsce
i przeciętną w UE w zakresie tempa wzrostu obrotów. Według pierwszego z tych źródeł
dynamika obrotów przedsiębiorstw w Polsce w latach 2005–2008 (162,1%), była
wyraźnie wyższa niż w UE-27 (121,9%), natomiast według drugiego – w latach 2009–
2012 nieco wyższa (odpowiednio: 126% i 119%). W świetle danych Eurostatu
produktywność sektora przedsiębiorstw w Polsce mierzona wynikami przypadającymi
na jednego pracującego lub jedno przedsiębiorstwo jest wyraźnie mniejsza niż
przeciętnie w krajach UE. Dla przykładu według obrotów firm przypadających na
jednego pracującego polskie przedsiębiorstwa zajmują 21. miejsce w zestawieniu 26
krajów Europy (z wynikiem 101,7 tys. EUR w 2012 r.), przed Chorwacją, Litwą, Łotwą,
Rumunią i Bułgarią. Najbardziej produktywne według tej miary są przedsiębiorstwa ze
Szwajcarii (695,8 tys. EUR), Luksemburga (571,6 tys. EUR), Norwegii (457,4 tys.
EUR) i Belgii (363,2 tys. EUR). Podobną pozycję na tle UE polskie firmy zajmują także
w analogicznych zestawieniach dla produkcji, wartości dodanej czy nadwyżki
operacyjnej brutto w przeliczeniu na jednego pracującego lub przedsiębiorstwo. Polskie
przedsiębiorstwa nadal odstają od firm z bardziej rozwiniętych krajów UE ze względu
na słabsze wyposażenie technologiczne i stosowane rozwiązania organizacyjne, które
przekładają się na stosunkowo niski udział wartości dodanej w wartości produkcji.88
Inwestycje w środki trwałe przeciętnej firmy w Polsce (24,9 tys. EUR) są
znacznie niższe niż jej odpowiednika z lepiej rozwiniętych krajów europejskich –
87
pod red. P. Zadura-Lichota, A.Tarnawa, " Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2012–2013", PARP, Warszawa 2014, s. 31 88
Tamże, s. 33 i 34
64
Szwajcarii (275,3 tys. EUR), Norwegii (118,5 tys. EUR), Austrii (107,2 tys. EUR),
Danii (101,1 tys. EUR), czy choćby Włoch (25,2 tys. EUR), Litwy (25,3 tys. EUR),
Chorwacji (28,8 tys. EUR ) i Hiszpanii (30,2 tys. EUR). Polska pod względem wielkości
środków trwałych na 1 przedsiębiorstwo była na 21. miejscu prezentowanych krajów
UE, wyprzedzając takie kraje jak: Bułgaria (23,1 tys. EUR), Czechy (21,6 tys. EUR),
Słowacja (21,0 tys. EUR), Węgry (20,3 tys. EUR) i Portugalia (18,3 tys. EUR),
(wszystkie powyższe dane za rok 2011). 89
2.4. ANALIZA POLSKICH MIKRO I MAŁYCH PRZEDSIĘBIORSTW.
Podstawą dokonywanej analizy sektora mikro i małych przedsiębiorstw w Polsce
będą upublicznione wyniki badań oraz analiz instytucji finansowych, firm analitycznych
oraz organizacji zajmujących się problematyką przedsiębiorczości. W zakresie
omawianych mikro i małych przedsiębiorstw w Polsce istnieje szeroko komentowana
i łatwa do zobrazowania dysproporcja pomiędzy danymi statystycznymi GUS,
a rzeczywistym obrazem większości podmiotów gospodarczych wymienionych typów.
Powyższa uwaga jest pochodną słabości statystyki jako nauki, w szczególności
przy stosowaniu jej najprostszych i zarazem najmniej precyzyjnych narzędzi tj. średniej
arytmetycznej. Niestety dane GUS pozbawione są reprezentacji zbioru danych za
pomocą mediany, odchyleń standardowych, czy też podziału na kwartyle (podane
stanowią zaledwie promil narzędzi zaawansowanej statystki matematycznej) oraz
zobrazowania tak zwanych pytań otwartych lub zagadnień ogólnych. Powyższe
niedoskonałości systemu GUS uzupełniają badania ankietowe, panelowe oraz badania
firm analitycznych i ratingowych. Celem dopełnienia danych zaprezentowanych
w poprzednim rozdziale zaprezentowane zostaną wyniki wspomnianych badań i analiz,
ich łączne rozpatrywanie umożliwi racjonalną ocenę szans i zagrożeń polskich
przedsiębiorstw w kontekście przystąpienia Polski do strefy Euro.
W zakresie badań mikroprzedsiębiorczości w Polsce istotny wkład w badanie
i analizowanie ich struktury, funkcjonowania oraz rozwoju stanowią cyklicznie
wykonywane badania Fundacji Kronenberga przy Citi Handlowy we współpracy
merytorycznej Microfinance Centre oraz również periodycznie wykonywane badania
Banku Pekao S.A. wykonywane na zlecenie wymienionej instytucji przez firmę PBS
z.o.o. Na podstawie raportu "Mikroprzedsiębiorczość w Polsce. Analiza barier rozwoju
89
Tamże, s. 40
65
i dostępu do finansowania" wymienionej fundacji można przedstawić, że statystyczne
polskie mikroprzedsiębiorstwo działa w usługach oraz zatrudnia 1 osobę (według
wyników badań 43 % mikro firm zajmuje się usługami, 36 % handlem, zaledwie 21 %
produkcją, jeżeli chodzi o strukturę zatrudnienia 29 % stanowią samozatrudnieni, 40 %
mikro firm zatrudnia jedną osobę, 23 % zatrudnia 2-4 osoby, zaledwie 8 % mikrofirm
wykazuje zatrudnienie od 5 do 9 osób). Jako główne powody rozpoczęcia działalności
gospodarczej mikro firm wskazywane są odpowiednio: samorealizacja 45 % wskazań,
przyczyny finansowe (względy) 30 % oraz dziedzicznie (przejęcie przedsiębiorstwa
rodzinnego) - 16 %. 90
Sylwetkę polskiego przedsiębiorcy w szczególności mikro i małego można
przedstawić w oparciu o dane wynikające z charakterystyki przedsiębiorców w Polsce
na podstawie danych Labour Force Survey, czyli danych zebranych w ramach European
Union Labour Force Survey (LFS) w 2013 roku, badania prowadzonego przez Eurostat.
Dane te zbierane są kwartalnie i prezentowane na stronie internetowej Eurostatu. LFS
jest badaniem reprezentacyjnym gospodarstw domowych na tematy związane
z aktywnością zawodową (w szczególności dotyczy kwestii zatrudnienia, bezrobocia
i aktywności ekonomicznej). EU-LFS jest obecnie prowadzone w 28 państwach
członkowskich, w 2 krajach kandydujących i 3 państwach EFTA. Dane dotyczą osób
powyżej 15 r. życia. Niniejszy rozdział dotyczy osób w wieku od 15 do 64 lat. Krajowe
urzędy statystyczne (w przypadku Polski to Główny Urząd Statystyczny) odpowiadają
za dobór próby, przygotowanie kwestionariuszy, przeprowadzenie wywiadów oraz
przesłanie wyników do Eurostatu zgodnie z przyjętym kluczem kodowym. Eurostat
przetwarza dane, używając tych samych definicji we wszystkich krajach. Wypełnia
również wskazówki metodologiczne Międzynarodowej Organizacji Pracy, która jest
prekursorem badań LFS. W każdym kwartale przeprowadzanych jest ok. 1,5 miliona
wywiadów.91
Wspomniana na wstępie niniejszego akapitu charakterystyka
przedsiębiorców w Polsce przygotowana i opublikowana przez PARP na podstawie
danych z badania LFS, w części podsumowanie zwraca uwagę na następujące fakty:
wyższy poziom samozatrudnionych w Polsce niż w ogóle badanych krajów UE,
niższy wiek pracujących Polaków niż średnia krajów UE i to niezależnie od
statusu zatrudnienia,
90
oprac. zbiorowe, "Mikroprzedsiębiorczość w Polsce. Analiza barier rozwoju i dostępu do finansowania", Fundacja Kronenberga przy Citi Handlowy, Warszawa 91
pod red. P. Zadura-Lichota, A.Tarnawa, " Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2012–2013", PARP, Warszawa 2014, s. 53
66
polski przedsiębiorca jest statystycznie rzecz ujmując lepiej wykształcony,
polski przedsiębiorca w mniejszym zakresie pracuje na niepełny etat niż jego
odpowiednik z innych krajów UE,
polscy pracownicy najemni częściej jako drugą pracę wybierają
samozatrudnienie.92
Z powyższych faktów wynika jedna z głównych przesłanek nad reprezentatywnej ilości
jednoosobowych mikro firm w Polsce, a zarazem główna bariera rozwojowa
wspomnianych: opisywane firmy stanowią jedynie uzupełnienie dochodu pracujących.
Badanie Fundacji Kronenberga w zakresie barier rozpoczęcia działalności
gospodarczej w Polsce, bazując na odpowiedziach właścicieli mikro firm zwraca uwagę
na bariery prawno-administracyjne 59 % wskazań, trudności ze znalezieniem
odpowiednich pracowników 26 %, duża konkurencja 23 % oraz finanse (mała płynność,
brak środków na inwestycje) 22 %. W zakresie finansowania rozpoczęcia działalności
mikro przedsiębiorstw w Polsce , aż blisko 80 % badanych wskazało własne środki
finansowe (79 % własne oszczędności, 18 % kredyt bankowy, 15% oszczędności
rodziny i przyjaciół, 2 % dotacje/bezzwrotne pożyczki).93
Podobnie w zakresie
finansowania inwestycji mikro i małych firm dominują środki własne jako źródło
finansowania - 65 % (dane GUS). W opisywanym finansowaniu inwestycji,
z kredytów oraz pożyczek krajowych korzystało zaledwie 17 % firm.94
Z prowadzonych badań mikro firm wynika, że aż 76 % opisywanych nie
korzysta z pomocy zewnętrznej. Zaledwie 10 % mikro firm wskazało na uczestnictwo
w szkoleniach, kursach na temat prowadzenia biznesu, 8 % tego typu firm jako pomoc
zewnętrzną wskazało preferencyjne kredyty. 70 % mikro firm nigdy nie korzystało
z kredytów/pożyczek. Zaledwie 21 % mikro firm wskazało na obecne korzystanie
z takiej formy finansowania. Jako główne czynniki powyższego stanu właściciele mikro
firm wskazywali odpowiednio: a) czynniki samowykluczające się, 36 % niechęć do
zadłużania się oraz 35 % brak potrzeby dodatkowych środków; b) czynniki zewnętrzne,
11% brak zdolności kredytowej, 3 % biurokracja i zaledwie 1% wskazało, jako czynnik
92
pod red. P. Zadura-Lichota, A.Tarnawa, " Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2012–2013", PARP, Warszawa 2014, s. 60 93
oprac. zbiorowe, "Mikroprzedsiębiorczość w Polsce. Analiza barier rozwoju i dostępu do finansowania", Fundacja Kronenberga przy Citi Handlowy, Warszawa 94
P. Zadura-Lichota, " Małe i średnie przedsiębiorstwa a dobre zarządzanie – Raport o stanie sektora MSP w Polsce", PARP, Warszawa 2012
67
zbyt wysokie oprocentowanie.95
Poniższy wykres przedstawia wskazywane przez mikro
firmy oczekiwane przez opisywanych formy wsparcia zewnętrznego.
Wykres 7 Oczekiwane formy wsparcia przez mikro przedsiębiorców w Polsce, źródło: Fundacja Kronenberga
Sposób działania i funkcjonowania mikro firm dobrze odzwierciedla również
prezentowane w raporcie PARP "Małe i średnie przedsiębiorstwa a dobre zarządzanie –
Raport o stanie sektora MSP w Polsce", badanie sondażowe polskich przedsiębiorców
w zakresie planowania przyszłych działań w firmie. Na tak sformułowane zagadnienie,
aż 67,7 % respondentów odpowiedziało, że takie działania podejmuje spontanicznie,
14,9 % stwierdziło, że w firmie nie planuje się przyszłych działań, 9,3 % planuje
w oparciu o założenia spisanej strategii działania firmy, a zaledwie 7,7 %
wykorzystywało w opisywanym celu wyniki zleconych badań i analiz.96
Fundacja Kronenberga przy merytorycznym wsparciu Mikrofinance Centre
dokonała segmentacji polskich mikroprzedsiębiorców na podstawie ich postawy do
prowadzonej działalności gospodarczej. W tym celu wyodrębniono trzy grupy:
95
oprac. zbiorowe, "Mikroprzedsiębiorczość w Polsce. Analiza barier rozwoju i dostępu do finansowania", Fundacja Kronenberga przy Citi Handlowy, Warszawa 96
P. Zadura-Lichota, " Małe i średnie przedsiębiorstwa a dobre zarządzanie – Raport o stanie sektora MSP w Polsce", PARP, Warszawa 2012
68
profesjonaliści, apatyczni i rozczarowani.97
Poniższej zaprezentowano krótkie
charakterystyki poszczególnych grup.
Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, że pośród polskich
mikroprzedsiębiorców udział poszczególnych grup przedstawia się następująco: 63 %
ogółu stanowią profesjonaliści, 22 % apatyczni oraz 15 % rozczarowani. Czyli według
danych za rok 2012 spośród 1 713 194 aktywnych mikro firm, 1 079 312 stanowili
profesjonaliści, 376 903 apatyczni mikroprzedsiębiorcy oraz 256 980 rozczarowani.98
Opierając się o dane zawarte w raporcie PARP "Małe i średnie przedsiębiorstwa
a dobre zarządzanie – Raport o stanie sektora MSP w Polsce", podamy wyniki badania
sondażowego przedsiębiorców dotyczącego planowania rozwoju przedsiębiorstwa.
Zaledwie co czwarty przedsiębiorca zatrudniający pracowników zadeklarował
posiadanie planów rozwojowych swojej firmy, wśród samozatrudnionych odsetek ten
spada do bardzo niskiego poziomu 10 %. 99
Powyższe może wynikać między innymi
97
oprac. zbiorowe, "Mikroprzedsiębiorczość w Polsce. Analiza barier rozwoju i dostępu do finan sowania", Fundacja Kronenberga przy Citi Handlowy, Warszawa 98
Tamże 99
P. Zadura-Lichota, " Małe i średnie przedsiębiorstwa a dobre zarządzanie – Raport o stanie sektora MSP w Polsce", PARP, Warszawa 2012
Rysunek 7 Grupy mikroprzedsiębiorców na podstawie ich postawy w stosunku do prowadzonej działalności, źródło:
Fundacja Kronenberga
69
z niekorzystnej struktury odbiorców lub zleceniodawców polskich przedsiębiorstw.
Blisko 17 % polskich przedsiębiorców zadeklarowało w badaniach, że wykonuje swoją
działalność wyłącznie dla jednego odbiorcy lub zleceniodawcy, przede wszystkim dla
jednego z niewielkim udziałem drugiego zadeklarowało 6 % respondentów.
W przypadku samozatrudnionych, co piąty wykonuje działalność gospodarczą na rzecz
wyłącznie jednego odbiorcy/zleceniodawcy, a 7 % przede wszystkim dla jednego
i w niewielkim stopniu dla drugiego.100
W przypadku samozatrudnionych, co czwarty
z nich może więc prowadzić swoją działalność, mimo że wykonuje de facto pracę
najemną na rzecz jednego podmiotu gospodarczego. Powyższe stanowi kolejne
uzasadnienie nad reprezentacji jednoosobowych mikro firm w polskim sektorze MSP.
Raport z wyników badania przygotowanego przez Konfederację Lewiatan
w ramach projektu „Monitoring kondycji sektora MMŚP 2014, pokazuje cele i strategie
działania firm sektora mikro i małych. Badanie to zostało zrealizowane przez Centrum
Badania Opinii Społecznej w okresie 6 maja – 18 lipca 2014 r. Przeprowadzone zostało
na ogólnopolskiej próbie 1111 aktywnych przedsiębiorstw prywatnych. Badane były
firmy zatrudniające od 2 do 249 pracowników, gdzie tytułem prawnym zatrudnienia jest
terminowa lub bezterminowa umowa o pracę. W badaniu uwzględniono 10 sekcji PKD:
(A) rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo, (C) działalność produkcyjna,
(F) budownictwo, (G) handel hurtowy i detaliczny, (H) transport, gospodarka
magazynowa i łączność, (I) działalność związana z zakwaterowaniem, usługami
gastronomicznymi, (J) informacja i komunikacja, (L) obsługa nieruchomości,
(M) działalność profesjonalna, naukowa i techniczna oraz (Q) opieka zdrowotna
i pomoc społeczna. Badane były przedsiębiorstwa we wszystkich 16 województwach.
Wywiady z respondentami były realizowane metodą wywiadu bezpośredniego (face-to-
face) przez ankieterów CBOS. Wyniki potwierdzają wcześniej podawane informacje na
podstawie badania LFS, czyli dominujące wykształcenie wyższe pośród grupy polskich
przedsiębiorców (ponad 82 % respondentów), duży odsetek firm rodzinnych 32, 3 %
przedsiębiorców oraz dominację mężczyzn wśród właścicieli firm sektora MMŚP
(62,2 % badanych firm). 101
Badanie opisywane w zakresie możliwości rozwoju branży
w której działają badane podmioty gospodarcze, wskazało na niebezpieczną
dysproporcję percepcji pomiędzy właścicielami mikro i małych firm a właścicielami
100
P. Zadura-Lichota, " Małe i średnie przedsiębiorstwa a dobre zarządzanie – Raport o stanie sektora MSP w Polsce", PARP, Warszawa 2012 101
M.Starczewska-Krzysztoszek, " Curriculum Vitae mikro, małych i średnich przedsiębiorstw 2014 Finansowanie działalności i rozwoju.", Konfederacja Lewiatan, Warszawa 2014, s. 28 i 29
70
średnich przedsiębiorstw. Połowa badanych średnich przedsiębiorców uważa, że istnieją
duże szanse rozwoju branży w której działają i że rynek stale rośnie, wśród mikro firm
odsetek taki odpowiedzi wyniósł zaledwie 31,3 %, wśród małych przedsiębiorstw
39,5 %. Wśród respondentów wykazujących sceptycyzm (odpowiedź: rynek zmniejsza
się i jest to trwała, nieodwracalna tendencja) dominowali mikroprzedsiębiorcy, aż 23,2%
wskazań, w grupie małych przedsiębiorstw 15,1%, a w grupie średnich firm zaledwie
7,7 %. Wskazanie na to, że branża osiągnęła pułap możliwości wzrostu, rynek jest
ustabilizowany, popyt na nim nie rośnie, we wszystkich typach przedsiębiorstw
uzyskało podobny odsetek (mikro 28 %, małe 33,7 %, średnie firmy 31 %).102
Cytowane powyżej badanie Konfederacji Lewiatan w zakresie określenia celu
strategicznego polskich firm sektora MMŚP (ze szczególnym uwzględnieniem mikro
i małych firm) prezentuje jednoznaczne do interpretacji wyniki. Ponad 42 % badanych
przedsiębiorców jako nadrzędny cel strategiczny firmy wskazało utrzymanie się na
rynku, zapewnienie pracy i dochodów właścicielowi i jego rodzinie 11,8 % wzrost
zysku wskazało zaledwie 11 % respondentów oraz wzrost sprzedaży 21,3 % . Poniżej
podany cytat z opisywanego opracowania Konfederacji Lewiatan całościowo ukazuje
skalę problemu: " Relatywnie niewiele firm definiuje swój cel strategiczny jako wzrost
zysku (11%). Jest to niezgodne z prezentowanym przez neoklasyczną teorię ekonomii
celem działania przedsiębiorstwa, którym ma być maksymalizacja zysku. Polskie
MMŚP są albo skoncentrowane na przetrwaniu, a wtedy trudno myśleć
o maksymalizacji zysku, albo na ekspansji (wzrost sprzedaży, wzrostu działu w rynku,
wzrost wartości rynkowej firmy w długim okresie), a wtedy także trudno myśleć
o wzroście zysku w krótkim okresie, bowiem ekspansja wymaga nakładów na
inwestycje. A one oznaczają wzrost kosztów działalności (amortyzacja i koszty
finansowe przy korzystaniu z zewnętrznego finansowania), a tym samym obniżenie
wyniku finansowego. Niezbędne są także np. wydatki na marketing, które oznaczają
kolejny wzrost kosztów pomniejszający wynik finansowy firmy."103
Ponownie
tym razem, w zakresie badania celów strategicznych firmy obserwujemy, że wraz ze
wzrostem wielkości firmy zmieniają się na lepsze podawane wyniki, czyli czym większe
przedsiębiorstwo, tym bardziej zainteresowane jest wzrostem sprzedaży, udziału
w rynku oraz wzrostem zysku. Im mniejsza firma, tym większe znaczenie ma dla niej
102
M.Starczewska-Krzysztoszek, " Curriculum Vitae mikro, małych i średnich przedsiębiorstw 2014 Finansowanie działalności i rozwoju.", Konfederacja Lewiatan, Warszawa 2014, s. 32 103
Tamże, s. 37 i 38.
71
utrzymanie się na rynku oraz zapewnienie pracy i dochodu właścicielowi i jego
rodzinie.104
W temacie stałego poszukiwania nowych rynków uwidaczniają się
ponownie dysproporcje zależne od wielkości badanych podmiotów gospodarczych -
wskazanie powyższego jako filozofii firmy miało 56,8 % wśród mikro firm, przy 72,9 %
dla małych i 75,3% dla średnich. Wskazywana wcześniej tendencja do rozwoju firmy
w oparciu głównie o własne środki uwidacznia się w cytowanym badaniu firm sektora
MMŚP poprzez 52,6 % udział wśród ogółu wskazania dla odpowiedzi: " rozwijanie
biznesu powoli, ale wyłącznie z własnych zasobów, nawet jeżeli rynek pozwala na
szybszy rozwój", przy czym tendencja ta jest odwrotnie proporcjonalna do wielkości
badanego podmiotu. Powyższe wskazanie w grupie mikro firm miało 54,3 % udział,
wśród małych firm 46,7 % oraz w sektorze średnich przedsiębiorstw 31,3 %.105
Pytanie
o preferowaną strukturę organizacyjną firmy pogłębia zarysowaną wcześniej
odmienność przedsiębiorstw w zależności od ich wielkości. Wskazanie na efektywność
struktury organizacyjnej firmy jako hierarchicznej ma największy odsetek wśród małych
i mikro firm, a najmniejszy w grupie średnich przedsiębiorstw, uzyskane wyniki
prezentowały się następująco: małe firmy - 43,2 % , mikro firmy - 38,4 % oraz średnie -
28,8 %. 106
Na podstawie cytowanego powyżej opracowania Konfederacji Lewiatan oraz na
podstawie również tam zawartych wyników wskazań przedsiębiorców sektora MMŚP
w zakresie kluczowych zasobów ich firm, można postawić tezę o kolejnym zagrożeniu
rozwojowym polskich firm. Poniżej podano wskazania polskich przedsiębiorców
w zakresie kluczowych zasobów ich firm (sektor MMŚP).
104
M.Starczewska-Krzysztoszek, " Curriculum Vitae mikro, małych i średnich przedsiębiorstw 2014 Finansowanie działalności i rozwoju.", Konfederacja Lewiatan, Warszawa 2014, s. 38 105
Tamże, s. 43 i 45 106
Tamże, s. 46
Wykres 8 Kluczowe zasoby firm sektora MMŚP według przedsiębiorców, źródło:
M.Starczewska-Krzysztoszek, " Curriculum Vitae mikro, małych i średnich przedsiębiorstw 2014
Finansowanie działalności i rozwoju.", Konfederacja Lewiatan, Warszawa 2014, s. 50
72
Wskazane kluczowe zasoby w bardzo małym stopniu dotyczą know-how firmy, co
może świadczyć o niskim poziomie techniczno-technologicznym polskich firm sektora
MMŚP. Taka tendencja w obecnej gospodarce opartej na wiedzy i innowacji musi
budzić zastrzeżenia. Zajmujący ostatnie miejsce wśród wskazań kluczowych zasobów
menadżerowie (rzadko zatrudniani przez firmy sektora MMŚP - tylko 60 % firm
wskazało na istnienie takich stanowisk) obrazują pewne zagrożenie rozwojowe dla
polskich firm, przejawiające się skupieniem zarządzania strategicznego i operacyjnego
w jednych rękach, najczęściej właściciela firmy. Powyższe podejście jest
anachronizmem wobec obecnie obowiązujących standardów zarządzania.
2.5. INNOWACYJNOŚĆ POLSKICH PRZEDSIĘBIORSTW.
W dyskursie publicznym i ekonomicznym na temat szans rozwojowych oraz
konkurencyjności polskiej gospodarki, w ostatnich latach króluje pojęcie innowacji.
Wskazane jest odmieniane przez wszystkie przypadki i stanowi według wielu osób
publicznych i ekspertów remedium na większość polskich problemów gospodarczych.
Pojęcie innowacji pochodzi z języka łacińskiego; innovare czyli "tworzenie
czegoś nowego". Stąd najczęstsza definicja innowacji podkreśla, iż "innowacja jest
procesem polegającym na przekształceniu istniejących możliwości w nowe idee
i wprowadzenie ich do praktycznego zastosowania" (E.Okoń-Horodyńska, wykład 1,
s. 9). Wprowadził je do nauk ekonomicznych J. A. Schumpeter. Przez znanych
naukowców używana jest często definicja, która upraszczając mówi, iż innowacja jest
procesem polegającym na przekształceniu istniejących możliwości w nowe idee
i wprowadzenie ich do praktycznego zastosowania. Według Davida Begga innowacje to
"zastosowanie nowej wiedzy w procesie produkcji" (D.Begg, 1997, s. 341). 107
Zdaniem
pani prof. Ewy Okoń-Horodyńskiej wyróżnić należy trzy źródła innowacji:
Działalność badawcza (B+R),
Zakup nowej wiedzy w postaci patentów, licencji, usług technicznych itp.
Nabycie tzw. technologii materialnej, czyli innowacyjnych urządzeń i maszyn
o podwyższonych parametrach technicznych.108
Wyróżniamy następujące rodzaje innowacji według Oslo Manual:
107
Encyklopedia Zarządzania, źródło: http://mfiles.pl/pl/index.php/Innowacja, 31.08.2014 r. 108
Encyklopedia Zarządzania, źródło: http://mfiles.pl/pl/index.php/Innowacja, 31.08.2014 r.
73
Innowacja produktowa oznacza wprowadzenie na rynek przez dane
przedsiębiorstwo nowego towaru lub usługi, lub znaczące ulepszenie
oferowanych uprzednio towarów lub usług w odniesieniu do ich charakterystyk
lub przeznaczenia. Ulepszenie może dotyczyć charakterystyk technicznych,
komponentów, materiałów, wbudowanego oprogramowania, bardziej przyjaznej
obsługi przez użytkownika oraz innych cech funkcjonalnych.
Innowacja procesowa oznacza wprowadzenie do praktyki w przedsiębiorstwie
nowych, lub znacząco ulepszonych, metod produkcji lub dostaw.
Innowacja marketingowa oznacza zastosowanie nowej metody marketingowej
obejmującej znaczące zmiany w wyglądzie produktu, jego opakowaniu,
pozycjonowaniu, promocji, polityce cenowej lub modelu biznesowym,
wynikającej z nowej strategii marketingowej przedsiębiorstwa.
Innowacja organizacyjna oznacza zastosowanie w przedsiębiorstwie nowej
metody organizacji jego działalności biznesowej, nowej organizacji miejsc pracy
lub nowej organizacji relacji zewnętrznych.109
Innowacyjne rozwiązanie (produkt, proces, marketing lub organizacja) może być
wynikiem własnej działalności badawczo-rozwojowej przedsiębiorstwa, współpracy
z innymi przedsiębiorstwami i instytucjami lub może być wynikiem zakupu wiedzy
w postaci niematerialnej (patenty, licencje, oprogramowanie, know-how, usługi
o charakterze technicznym, marketingowym, organizacyjnym, szkoleniowym itp.) lub
materialnej (maszyny i urządzenia o podwyższonych parametrach).110
W latach 2011-2013 aktywność innowacyjną wykazało 18,4% przedsiębiorstw
przemysłowych oraz 12,8% przedsiębiorstw z sektora usług (wobec 17,7% i 13,9%
w latach 2010-2012). Nowe lub istotnie ulepszone innowacje produktowe lub procesowe
wprowadziło 17,1% przedsiębiorstw przemysłowych i 11,4% przedsiębiorstw z sektora
usług (w latach 2010-2012 odpowiednio 16,5% i 12,4%).111
Uwzględniając rodzaj wdrożonych innowacji:
– innowacje produktowe wprowadziło 11,0% przedsiębiorstw przemysłowych i 5,8%
przedsiębiorstw z sektora usług (wobec 11,2% i 7,0% w latach 2010-2012),
109
Inwestycja w innowacje, źródło: http://www.inwestycjewinnowacje.pl/czytaj,49,rodzaje-innowacji.html, 31.08.2015 r. 110
Tamże 111
oprac. zbiorowe, " Działalność innowacyjna w Polsce", GUS, Warszawa 2014, s. 1
74
– innowacje procesowe wprowadziło 12,8% przedsiębiorstw przemysłowych i 8,5%
przedsiębiorstw z sektora usług (wobec 12,4% i 9,1% w latach 2010-2012),
– innowacje organizacyjne wprowadziło 8,3% przedsiębiorstw przemysłowych i 7,1%
przedsiębiorstw z sektora usług (wobec 10,3% i 10,5% w latach 2010-2012),
– innowacje marketingowe wprowadziło 7,5% przedsiębiorstw przemysłowych i 7,0%
przedsiębiorstw z sektora usług (wobec 10,2% i 11,1% w latach 2010-2012).112
Należy zaznaczyć, że podane dane dotyczą podmiotów gospodarczych
zatrudniających 10 osób i więcej.
W ramach innowacji produktowych, nowe lub istotnie ulepszone wyroby
wprowadziło 10,2% przedsiębiorstw przemysłowych, natomiast nowe lub istotnie
ulepszone usługi – 3,9% przedsiębiorstw z sektora usług. Spośród innowacji
procesowych przedsiębiorstwa przemysłowe najczęściej wdrażały nowe metody
wytwarzania wyrobów i usług (9,6%), a podmioty w sektorze usług – nowe metody
wspierające procesy w przedsiębiorstwach (6,2%).113
Największy udział przedsiębiorstw, które wprowadziły innowacje produktowe
lub procesowe, wystąpił w następujących działach przemysłu: wytwarzanie
i przetwarzanie koksu i produktów rafinacji ropy naftowej (50,9%), a także górnictwo
rud metali (50,0%), natomiast w sektorze usług – w działach: ubezpieczenia,
reasekuracja oraz fundusze emerytalne, z wyłączeniem obowiązkowego ubezpieczenia
społecznego (60,3%) oraz badania naukowe i prace rozwojowe (35,9%).114
Spośród innowacji organizacyjnych przedsiębiorstwa przemysłowe wprowadzały
najczęściej nowe procedury organizacyjne (5,9%), natomiast podmioty w sektorze usług
– nowe metody podziału zadań i uprawnień decyzyjnych (5,3%). Z innowacji
marketingowych w przemyśle najwięcej przedsiębiorstw wprowadziło zmiany
w projekcie/konstrukcji lub opakowaniu wyrobów lub usług (3,9%), a w sektorze usług
– w nowych mediach lub technikach promocji produktów (4,7%).115
Biorąc pod uwagę rodzaj wprowadzonych innowacji w latach 2011-2013 udział
przedsiębiorstw, które wprowadziły innowacje w ogólnej liczbie przedsiębiorstw jest
największy w jednostkach o liczbie pracujących powyżej 250 osób; zarówno
112
oprac. zbiorowe, " Działalność innowacyjna w Polsce", GUS, Warszawa 2014, s. 1 113
Tamże, s. 1 114
Tamże, s. 2 115
Tamże, s. 2
75
w przemyśle, jak i w usługach przeważały przedsiębiorstwa wprowadzające innowacje
procesowe (odpowiednio 46,9% i 39,8%).116
Tabela 33 Udział przedsiębiorstw, które wprowadziły innowacje w latach 2011-2013, źródło: oprac. zbiorowe, "Działalność innowacyjna w Polsce", GUS, Warszawa 2014, s. 4
Nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach przemysłowych
w 2013 r. wyniosły 20958,9 mln zł, a w przedsiębiorstwach z sektora usług – 11980,9
mln zł. W przedsiębiorstwach przemysłowych dominowały nakłady inwestycyjne, które
stanowiły 73,6% wszystkich nakładów na innowacje. Przedsiębiorstwa z sektora usług
najwięcej środków przeznaczyły na inwestycje – 42,4% oraz na działalność badawczo-
rozwojową – 23,0%. Ponadto poniesione zostały nakłady m.in. na zakup
oprogramowania, zakup wiedzy ze źródeł zewnętrznych, szkolenia, marketing. Nakłady
na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach przemysłowych oraz w sektorze usług
finansowane były głównie ze środków własnych (71,1% nakładów na innowacje
w przedsiębiorstwach przemysłowych i 79,7% – w sektorze usług). Mniejszy udział
w tych nakładach stanowiły w przedsiębiorstwach przemysłowych środki z grupy
pozostałe (11,3%), natomiast w sektorze usług – środki pozyskane z zagranicy oraz
kredyty bankowe (po 8,3%).117
W 2013 r. udział przychodów ze sprzedaży produktów
nowych lub istotnie ulepszonych wprowadzonych na rynek w latach 2011-2013
w przychodach ogółem w przedsiębiorstwach przemysłowych wyniósł 8,6%, natomiast
w sektorze usług – 3,4%.118
116
oprac. zbiorowe, " Działalność innowacyjna w Polsce", GUS, Warszawa 2014, s. 3 117
Tamże, s. 4 118
Tamże, s. 5
76
W unijnej tablicy wyników innowacyjności z 2013 r. państwa członkowskie
zostały podzielone na cztery grupy:
liderzy innowacji: Szwecja, Niemcy, Dania i Finlandia – to kraje osiągające
wyniki znacznie powyżej średniej UE;
kraje doganiające liderów: Holandia, Luksemburg, Belgia, Wielka Brytania,
Austria, Irlandia, Francja, Słowenia, Cypr i Estonia – wszystkie osiągnęły wynik
powyżej średniej UE;
umiarkowani innowatorzy: Włochy, Hiszpania, Portugalia, Czechy, Grecja,
Słowacja, Węgry, Malta i Litwa – wyniki poniżej średniej UE;
innowatorzy o skromnych wynikach: wyniki w Polsce, na Łotwie, w Rumunii
i Bułgarii są znacznie niższe od średniej UE.119
W 2013 roku Komisja Europejska przedstawiła coroczną listę tysiąca najbardziej
innowacyjnych firm działających w krajach UE. Na wspomnianej liście znalazły się
zaledwie cztery firmy polskie. Jednocześnie należy zaznaczyć, że na opracowanej liście
dwóch tysięcy najbardziej innowacyjnych przedsiębiorstw na Świecie nie znalazła się
w 2013 roku żadna polska firma. Jak wspomniano wcześniej na liście 1000 najlepszych
przedsiębiorstw z Unii Europejskiej znalazły się cztery firmy z Polski – Asseco Poland,
BOŚ, Netia oraz Comarch. W ubiegłym roku w zestawieniu Komisji Europejskiej były
tylko dwie firmy z naszego kraju. Asseco w 2012 roku wydało na badania i rozwój 16,1
mln euro, ale stanowi to spadek o 0,6 procent względem poprzedniego roku. Z kolei
BOŚ, przy wydatkach na poziomie 14,8 mln euro, zwiększył fundusze przeznaczane na
innowacje o 132,1 procent. Netia wydała 7,4 mln euro, co oznacza wzrost inwestycji
o 11,9 procent, a Comarch przeznaczył na innowacje 5,9 mln euro – o 2,4 procent mniej
niż w 2011 roku. Komisja Europejska w swoim rankingu bierze pod uwagę całkowitą
wartość wydatków na badania i rozwój, pochodzących z własnych środków
przedsiębiorstw.120
Przytoczone wcześniej dane statystyczne GUS wskazują jednoznacznie na
niemalże wykluczenie z tematu innowacyjności mikro firm i śladowy udział małych
przedsiębiorstw, czyli łącznie około 99 % ogółu przedsiębiorstw w Polsce. W związku
z powyższym celem dopełnienia danych dotyczących innowacyjności średnich i dużych
przedsiębiorstw w Polsce przytoczone zostaną poniżej wnioski podsumowujące badanie
119
Komisja Europejska, źródło: http://ec.europa.eu/polska/news/130326_innowacje_pl.htm,31.08.2015. 120
wGospodarce.pl, źródło: http://wgospodarce.pl/informacje/8432-1000-najbardziej-innowacyjnych-firm-z-ue-wsrod-nich-tylko-4-z-polski, 31.08.2015 r.
77
przeprowadzone przez KPMG Polska. Firmę audytorsko-doradczą należącą do
międzynarodowej sieci. Badanie zostało zrealizowane przez firmę badawczą Norstat
w 2013 roku, na zlecenie i w oparciu o kwestionariusze KPMG. W badaniu wzięły
udział osoby ze ścisłego kierownictwa przedsiębiorstw – członkowie zarządów oraz
dyrektorzy i kierownicy odpowiedzialni za takie obszary jak innowacje, rozwój, finanse,
sprzedaż czy marketing. Wywiady przeprowadzono z 248 respondentami z branży
przemysłu oraz 239 z branży handlu i usług. Badanie objęło swoim zakresem blisko 500
średnich i dużych przedsiębiorstw. Większość (ponad 80%) stanowiły firmy
zatrudniające między 50 a 249 pracowników.121
W wyniku powyższego badania KPMG uzyskano następujące wyniki
i podsumowania, które w całości zostały przytoczone poniżej:
W ciągu ostatnich trzech lat prace nad innowacjami podjęło 78% średnich
i dużych przedsiębiorstw działających w Polsce. Niewiele mniej (71%) firm
wprowadziło w życie opracowywane innowacje. Zarówno w przemyśle, jak
i handlu i usługach najczęściej (odpowiednio 62% i 56% firm) prowadzone są
prace nad innowacjami produktowo-usługowymi. Przemysł intensywnie pracuje
także nad innowacjami procesowymi (60%), z kolei handel i usługi – nad
innowacjami organizacyjnymi (46%).122
Głównym powodem, dla którego firmy nie prowadzą w pewnych obszarach
działalności innowacyjnej, jest nie tyle brak środków finansowych
(przynajmniej nie w firmach handlowych i usługowych), co raczej niepewność
odnośnie do zwrotu z tej inwestycji – wskazało na nią 44% firm. Bardzo często
firmy nie czują potrzeby prowadzenia działalności innowacyjnej, tłumacząc, że
nie uzasadnia tego model biznesowy lub strategia (43% firm) czy też skala
działalności firmy (34%).123
Choć firmy w większości podejmują prace nad innowacjami i wdrażają je,
stosunkowo rzadko są to działania wielostronne, skupione na wielu aspektach
funkcjonowania przedsiębiorstwa. Są one domeną stosunkowo wąskiej grupy
dojrzałych innowatorów. W przemyśle prace nad innowacjami w przynajmniej
trzech z czterech analizowanych obszarów (produktach i usługach, marketingu,
procesach i organizacji) podjęło 38% badanych firm, a 32% udało się je
121
oprac. zbiorowe, " Dojrzałość innowacyjna przedsiębiorstw w Polsce", KPMG Sp. z.o.o., Warszawa 2014, s. 9 122
Tamże, s. 5 123
Tamże, s. 5
78
wdrożyć. W handlu i usługach było to rzadsze zjawisko – 31% firm podjęło
prace, a 25% zakończyło je sukcesem.124
Innowacyjność jest elementem strategii 47% średnich i dużych przedsiębiorstw,
przy czym jest to częstsze w firmach przemysłowych (50%) niż handlowych
i usługowych (43%). Jednak w praktyce tylko w co piątej z nich innowacyjność
ma bardzo duże znaczenie na tle pozostałych celów strategicznych, zaś aż
w dwóch trzecich – raczej duże. Jedynie w co dziesiątym przedsiębiorstwie
powołano członka zarządu odpowiedzialnego za ten obszar.125
Firmy stosunkowo często wdrażają rozwiązania organizacyjne wspierające
zgłaszanie i wypracowywanie nowatorskich rozwiązań – 41% firm
przemysłowych oraz 32% handlowych i usługowych posiada system
dodatkowego wynagradzania pracowników za takie inicjatywy. Co więcej,
w przypadku 30% firm innowacyjność jest jedną z wartości korporacyjnych.
Wśród firm aktywnych innowacyjnie większość (81%) ocenia, że kultura
organizacyjna wpływa pozytywnie na innowacyjność pracowników, ale rzadko
(13%) jest to wpływ zdecydowanie skuteczny.126
Aż 65% średnich i dużych firm przemysłowych oraz 49% firm handlowych
i usługowych prowadzi lub zleca prace badawczo-rozwojowe (B+R).
W przypadku odpowiednio 51% i 35% firm aktywnych innowacyjnie jest to
działalność dominująca. Co istotne, są to działania efektywne – ocena
skuteczności prowadzonych lub zlecanych prac B+R jest w większości
przypadków pozytywna. B+R nie jest jednak najczęściej stosowaną formą
działalności innowacyjnej. Aby opracowywać i wdrażać innowacje, firmy
najczęściej (70%) inwestują w maszyny, urządzenia i oprogramowanie. Często
(51%) współpracują także z innymi podmiotami z branży.127
Około dwie trzecie firm ocenia zwrot na inwestycji w innowacje pozytywnie,
w tym co piąta – zdecydowanie pozytywnie. Prace innowacyjne przyniosły
lepsze efekty w firmach przemysłowych niż handlowych i usługowych. Dzięki
wdrożonym innowacjom firmom udało się poprawić jakość produktów i usług
(91% firm), polepszyć postrzeganie marki (86%), a w efekcie zwiększyć
124
oprac. zbiorowe, " Dojrzałość innowacyjna przedsiębiorstw w Polsce", KPMG Sp. z.o.o., Warszawa 2014, s. 5 125
Tamże, s. 5 126
Tamże, s. 6 127
Tamże, s. 6
79
sprzedaż (73%) i umocnić pozycję konkurencyjną (76%). Co więcej, firmom
udało się zwiększyć efektywność operacyjną (82%), co w wielu przypadkach
wiązało się z redukcją kosztów operacyjnych (63%).128
Cele, plany oraz sposób prowadzenia prac nad innowacjami stosunkowo rzadko
są ujęte w postaci formalnej strategii innowacyjności – ma ją tylko co czwarta
firma aktywna innowacyjnie. W praktyce przedsiębiorstwa częściej (56%) kładą
większy nacisk na przejmowanie i wdrażanie najlepszych praktyk z rynku niż na
wypracowywanie zupełnie nowych rozwiązań. Dominującym (65%) podejściem
jest oparcie prac nad innowacjami przede wszystkim na wewnętrznych zasobach
przedsiębiorstwa.129
Obecne na polskim rynku średnie i duże przedsiębiorstwa często oceniają siebie
jako bardzo zaawansowane pod względem innowacyjności. Nasza ocena jest
jednak inna: jedynie 17% firm przemysłowych oraz 13% handlowych
i usługowych to doświadczeni innowatorzy lub liderzy innowacji. Początkujący
innowatorzy stanowią 30% przedsiębiorstw przemysłowych i 23% handlowych
i usługowych. Resztę stanowią przedsiębiorstwa mało innowacyjne
(odpowiednio 32% i 42%) oraz nieinnowacyjne (21% i 22%).130
2.6. EKSPORT MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW.
Według danych opracowanych przez GUS na potrzeby dokumentu "Raport
o stanie sektora MSP w latach 2011–2012" Polskiej Agencji Rozwoju
Przedsiębiorczości, w 2012 r. udział MSP w polskim eksporcie do krajów UE wyniósł
30,4% (w tym 4,5% przypadło na firmy mikro, 7,8% na małe przedsiębiorstwa i 18,1%
na średnie przedsiębiorstwa), a w polskim eksporcie do krajów poza UE – 28,7% (6,6%
+ 8,4% + 13,7%). W tym samym roku udział MSP w imporcie wyniósł: 44,6% (7,7% +
14,5% + 22,4%) w przypadku przywozu z krajów UE i 23,5% (5,5% + 8,1% + 9,9%)
w przypadku przywozu z krajów spoza UE.131
W roku 2012 na podstawie danych GUS przetworzonych przez Instytut Badań
Rynku, Konsumpcji i Koniunktur (IBRKK), było w Polsce 16341 przedsiębiorstw
128
oprac. zbiorowe, " Dojrzałość innowacyjna przedsiębiorstw w Polsce", KPMG Sp. z.o.o., Warszawa 2014, s. 6 129
Tamże, s. 7 130
Tamże, s. 7 131
Z. Wołodkiewicz-Donimirski, "Eksport małych i średnich przedsiębiorstw w 2012 r.", Analizy nr 1(105) z 6 lutego 2014 r., Biuro Analiz Sejmowych, s. 1
80
zajmujących się eksportem (eksporterów) o liczbie pracujących powyżej 9 osób.
W badanym roku liczba eksporterów z sektora MSP obliczona była na 14347
podmiotów gospodarczych, co stanowiło 87,8 % ogółu eksporterów polskich. Czyli,
wśród 48 569 małych i średnich przedsiębiorstw działających w 2012 r. było – jak już
wspomniano – 14 347 eksporterów (29,5%) i 34 222 nieeksporterów (70,5%). 132
Powyższe dane jak wskazano nie obejmują mikro przedsiębiorstw, powodem jest
między innymi bardzo mały udział eksporterów wśród mikro firm, w roku 2011 było to
zaledwie 2,6 % oraz cytowane już wcześniej wyniki badań i analizy, które wskazują na
skoncentrowaniu się mikroprzedsiębiorców głównie na utrzymaniu się na rynku
lokalnym. Zainteresowanie mikro firm eksportem jest znikome, a ich ogólny wpływ na
wyniki eksportowe polskich przedsiębiorstw jest bardzo mały.
Najwięcej małych i średnich eksporterów funkcjonowało w 2012 r. w takich
sekcjach jak: przetwórstwo przemysłowe; handel i naprawy; transport i gospodarka
magazynowa; działalność profesjonalna, naukowa i techniczna; informacja
i komunikacja oraz budownictwo. Łącznie na dwie pierwsze sekcje przypadało 79,7%,
a na sześć wyżej wymienionych sekcji 95,5% wszystkich MSP - eksporterów.
Z pozostałych sekcji znaczące liczby MSP - eksporterów działały w sekcjach: usługi
administrowania i działalność wspierająca (156 firm) oraz rolnictwo, leśnictwo,
łowiectwo i rybactwo (133 firmy). Warto wyjaśnić, że ta pierwsza sekcja obejmuje
także firmy zaliczane do tzw. centrów usług dla biznesu. Sektor ten rozwija się
w ostatnich latach w Polsce wyjątkowo dynamicznie, a jedną z głównych przyczyn tego
zjawiska jest kryzys panujący w światowej gospodarce. Otóż trudności ze zbytem
sprawiają, że firmy w krajach rozwiniętych starają się zmniejszać koszty. Poszukują
więc tańszych rynków dla outsourcingu usług księgowych, finansowych, doradczych,
czy IT.133
Najmniej liczne były małe i średnie podmioty eksportujące w takich sekcjach
jak: działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją (9 firm), edukacja (15),
wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę
i powietrze do układów klimatyzacyjnych (19) oraz zakwaterowanie i usługi
gastronomiczne (20). 134
132
Z. Wołodkiewicz-Donimirski, "Eksport małych i średnich przedsiębiorstw w 2012 r.", Analizy nr 1(105) z 6 lutego 2014 r., Biuro Analiz Sejmowych, s. 2 133
Tamże, s. 2 i 3 134
Tamże, s. 3
81
Wykres 9 Eksporterzy z sektora MSP według PKD 2007, źródło: Z. Wołodkiewicz-Donimirski, "Eksport małych i średnich przedsiębiorstw w 2012 r.", Analizy nr 1(105) z 6 lutego 2014 r., Biuro Analiz Sejmowych, s. 3
W sektorze eksportowym MSP dominowały przedsiębiorstwa, których udział
wpływów z eksportu w przychodach ogółem kształtował się na poziomie
nieprzekraczającym 50%, tzw. eksporterzy niewyspecjalizowani. Firmy te większość
swojej produkcji sprzedawały na rynku krajowym. Udział tych firm wśród ogółu MSP-
eksporterów wynosił w 2012 r. 74,3%. Reszta tj. 25,7% przypadała na eksporterów
sprzedających przede wszystkim na rynkach zagranicznych, tj. na eksporterów
wyspecjalizowanych, u których udział eksportu w przychodach ogółem wynosił
powyżej 50%. 135
W 2012 r. wartość eksportu badanych MSP, a więc przedsiębiorstw o liczbie
pracujących od 10 do 249 osób, wyniosła 147,9 mld zł tj. o 12.7% więcej niż w 2011 r.
W tym samym czasie eksport dużych firm zwiększył się o 6,8%. W rezultacie, udział
MSP w eksporcie rejestrowanym w sprawozdaniach F-01136
zwiększył się z 25,7%
w 2011 r. do 26,7% w 2012 r. Nastąpiło to po dwóch latach spadku tego wskaźnika.137
135
Z. Wołodkiewicz-Donimirski, "Eksport małych i średnich przedsiębiorstw w 2012 r.", Analizy nr 1(105) z 6 lutego 2014 r., Biuro Analiz Sejmowych, s. 3 136
Dane o eksporcie i imporcie przedsiębiorstw znajdują się np. w sprawozdaniach finansowych F-01 o przychodach, kosztach i wyniku finansowym oraz nakładach na środki trwałe. Sprawozdania finansowe F-01 sporządzają wyłącznie przedsiębiorstwa o liczbie pracujących powyżej 9 osób. 137
Z. Wołodkiewicz-Donimirski, "Eksport małych i średnich przedsiębiorstw w 2012 r.", Analizy nr 1(105) z 6 lutego 2014 r., Biuro Analiz Sejmowych, s. 5
82
W eksporcie MSP, w ujęciu wartościowym, kluczowe znaczenie miała sekcja
przetwórstwa przemysłowego. W 2012 r. przypadało na nią 59,6% wartości eksportu
MSP. Znaczące udziały w eksporcie MSP miały również takie sekcje jak: handel
i naprawy, transport i gospodarka magazynowa, działalność profesjonalna, naukowa
i techniczna oraz informacja i komunikacja. Na pięć wyżej wymienionych sekcji
przypadało prawie 95% eksportu MSP. Wśród pozostałych sekcji, stosunkowo duży
eksport realizowały sekcje: budownictwa (1,8 mld zł), wytwarzanie i zaopatrywanie
w energię i gaz (1,6 mld zł), dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz
działalność związana z rekultywacją (1,2 mld zł) oraz usługi administrowania
i działalność wspierająca (0,9 mld zł). W tej przedostatniej sekcji 99% eksportu MSP
przypadało na dział 38 (działalność związana ze zbieraniem, przetwarzaniem
i unieszkodliwianiem odpadów; odzysk surowców). W sektorze eksportowym tej branży
prowadziło działalność 86 małych i średnich firm, zatrudniających 5,6 tys. osób.138
W ostatnich latach małe i średnie przedsiębiorstwa z udziałem kapitału
zagranicznego (według danych podanych w podrozdziale 1.7, ogółem takich firm było
w roku 2012 - 6899 podmiotów, przy czym w 2012 r. wśród 14 347 małych i średnich
przedsiębiorstw zaangażowanych w działalność eksportową było 29% podmiotów
z udziałem kapitału zagranicznego i 71% podmiotów bez udziału kapitału
zagranicznego) sprzedawały za granicę towary i usługi o mniej więcej takiej samej
wartości jak małe i średnie firmy z wyłącznym udziałem kapitału krajowego.
W latach 2007–2012 eksport podmiotów z tej pierwszej grupy zwiększał się szybciej niż
firm z tej drugiej grupy. W rezultacie udział wartości eksportu MSP z kapitałem
zagranicznym w całkowitym eksporcie MSP podniósł się z 44,5% w 2007 r. do 50,5%
w 2012 r. W tym ostatnim roku obie porównywane grupy przedsiębiorstw uzyskały
wysoki dwucyfrowy przyrost wywozu, przy czym nieco większą dynamikę wzrostu
eksportu wykazały firmy z kapitałem obcym.139
Firmy z sektora MSP wykazują mniejsze powiązanie z rynkami zagranicznymi
niż podmioty duże. Obrazują to dwa wskaźniki internacjonalizacji przedsiębiorstw:
wskaźnik udziału eksporterów w ogólnej liczbie firm i wskaźnik udziału eksportu
w przychodach ogółem eksporterów. Udział firm wykazujących działalność eksportową
zwiększa się wraz z wielkością przedsiębiorstwa: w 2012 r. dla firm małych udział ten
138
Z. Wołodkiewicz-Donimirski, "Eksport małych i średnich przedsiębiorstw w 2012 r.", Analizy nr 1(105) z 6 lutego 2014 r., Biuro Analiz Sejmowych, s. 6 139
Tamże, s. 8
83
wyniósł 22,2%, dla firm średnich – 44,7%, a dla firm dużych – 63,2%. Dane dla
drugiego wskaźnika wskazują, że im dana firma eksportująca jest większa tym wykazuje
wyższy udział eksportu w przychodach z całokształtu działalności: w 2012 r. udział ten
wynosił 22% dla eksporterów małych, 26,3% – dla eksporterów średnich i 31,7% – dla
eksporterów dużych.140
Podobnie jak w przypadku podmiotów dużych, również i w sektorze MSP firmy
z kapitałem zagranicznym wykazują wyższą skłonność do eksportu niż podmioty
z wyłącznym udziałem kapitału krajowego. W 2012 r. relacja eksportu do przychodów
ogółem w małych i średnich przedsiębiorstwach eksportujących mających udział
kapitału zagranicznego wynosiła 31,5%, a w małych i średnich podmiotach
eksportujących bez tego kapitału tylko 20,9%. Jednak w ślad za wyższą skłonnością do
eksportu tej pierwszej grupy przedsiębiorstw szło ich znacznie większe uzależnienie od
importu zaopatrzeniowego.141
2.7. PŁYNNOŚĆ FINANSOWA POLSKICH PRZEDSIĘBIORSTW.
Wiele opracowań naukowych oraz liczne publikacje, w tym opracowane przez
wyspecjalizowane firmy audytorskie i rachunkowe, zwraca uwagę, że polskie
przedsiębiorstwa charakteryzują się zbyt niską płynnością. Pojęcie płynności finansowej
oznacza zdolność podmiotu do wywiązywania się (spłacania) w terminie najbardziej
wymagalnych (krótkoterminowych) zobowiązań (np. związanych z zapłatą
kontrahentom za wyroby i usługi, wypłatą wynagrodzeń, itp). Jest jednym z elementów
oceny finansowej przedsiębiorstwa, bowiem płynność finansowa bezpośrednio wpływa
na jego kondycję finansową i standing finansowy.142
Badanie analizy płynności
finansowej przedsiębiorstwa najczęściej opiera się o wskaźniki finansowe143
, takie jak :
wskaźnik płynności bieżącej i wskaźnik płynności podwyższonej (wskaźniki
o charakterze statycznym) oraz wskaźniki dynamiczne np. cykl konwersji gotówki
(CCC). Bieżącą płynność mierzymy dzieląc bieżące aktywa przez krótkoterminowe
zobowiązania. Tradycyjnie stwierdza się, że jeśli wskaźnik ten przyjmuje wartości co
140
. Wołodkiewicz-Donimirski, "Eksport małych i średnich przedsiębiorstw w 2012 r.", Analizy nr 1(105) z 6 lutego 2014 r., Biuro Analiz Sejmowych, s. 11 141
Tamże, s. 11 142
NBP Portal Edukacyjny, źródło: https://www.nbportal.pl/slownik/plynnosc-finansowa, 2.09.2015 r. 143
Wskaźnik finansowy to określona relacja odpowiednich pozycji ze sprawozdań finansowych wyrażona w różnych jednostkach (razach wielokrotności obrotu, dniach obrotu, procentach, ułamkach dziesiętnych) obrazująca sytuację finansową w danym obszarze funkcjonowania przedsiębiorstwa, źródło: NBP Portal Edukacyjny, https://www.nbportal.pl/slownik/plynnosc-finansowa, 2.09.2015 r
84
najmniej 2,0, świadczy to o wiarygodności i wysokiej wypłacalności przedsiębiorstwa.
Jednakże w praktyce przyjmuje się, że normą jest już wartość powyżej 1,5. Z uwagi na
to, że uwzględniane we wskaźniku płynności bieżącej zapasy są mało płynne, a często
wręcz okresowo niesprzedawalne, przedsiębiorstwa do oceny wypłacalności stosują
dodatkowo wskaźnik płynności podwyższonej. Wskaźnik ten liczony jest przez
podzielenie aktywów bieżących, pomniejszonych o zapasy, przez zobowiązania
krótkoterminowe. Zasadniczo wskaźnik płynności podwyższonej powinien przyjmować
wartości 1,0 i więcej, jednak możemy tu mówić o dość znacznych wahaniach
w zależności od branży.144
Cykl konwersji gotówki (CCC) - określa on liczbę dni
pomiędzy datą spłaty zobowiązań dostawcom firmy a datą spływu należności od
klientów za zrealizowane dostawy towarów i usług. Na potrzeby tego artykułu do
ustalenia CCC wybrano następujący wzór: (zapasy + należności - zobowiązania) x 365/
sprzedaż.145
Średnio wskaźnik bieżącej płynności finansowej polskich przedsiębiorstw
kształtował się w latach 1996 - 2012146
poniżej 1,5, jednak długookresowa tendencja
wskazuje na sukcesywny wzrost płynności, mimo iż widoczne są wyraźne różnice
w poszczególnych sektorach gospodarki. Należy zauważyć też lekko pogarszające się
poziomy płynności bieżącej w okresach pogorszonej koniunktury gospodarczej.147
Analizując zmiany wskaźnika płynności podwyższonej w sektorze polskich
przedsiębiorstw, widoczny jest wzrost wartości tego wskaźnika w długim okresie, przy
czym dynamika wzrostu wyraźnie się nasila po 2002 roku. O ile jednak wskaźnik
płynności bieżącej wykazuje wartości poniżej normy, o tyle płynność podwyższona dla
sektora przedsiębiorstw przekracza graniczną wartość 1,0. Analizując płynność
podmiotów w poszczególnych branżach, uwagę zwraca jedna branża – handel
i naprawy, gdzie wartości obu płynności są znacznie poniżej średniej dla ogółu
przedsiębiorstw. Sugeruje to wieloletnie, a jednocześnie nasilające się w ostatnich latach
problemy z terminowym spływem należności.148
Kolejnym elementem w obszarze
kapitału obrotowego, który wymaga analizy jest cykl konwersji gotówki (CCC), który
ukazuje, ile dni przedsiębiorstwo musi finansować aktywa obrotowe środkami
144
M. Okręglicka, " Zarządzanie płynnością finansową polskich przedsiębiorstw w warunkach dekoniunktury gospodarczej – wybrane aspekty", Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej Nr kol. 1921, Częstochowa 2014, s. 408 145
Tamże, s. 408 146
na podstawie "Bilansowe wyniki podmiotów gospodarczych", GUS, Warszawa 1997-2013. 147
M. Okręglicka, " Zarządzanie płynnością finansową polskich przedsiębiorstw w warunkach dekoniunktury gospodarczej – wybrane aspekty", Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej Nr kol. 1921, Częstochowa 2014, s. 409 148
Tamże, s. 410
85
zewnętrznymi, innymi niż zobowiązania krótkoterminowe. Niski poziom CCC jest
zatem korzystny dla przedsiębiorstwa, które nie ponosi dodatkowych kosztów
finansowania działalności bieżącej. Średnia CCC dla sektora przedsiębiorstw w Polsce
wskazuje, że w ostatnich latach CCC przyjmuje niewielkie wartości dodatnie (max 2,8
dnia w 2007 roku). Z kolei przed 2005 rokiem CCC przez wiele lat przyjmowało
wysokie wartości ujemne. Można to uznać również za zjawisko niekorzystne,
wskazujące na utrudnienia w dostępie do finansowania długoterminowego. Dodatkowo,
taka struktura kapitałowa sugeruje nieefektywne zarządzanie krótkoterminowe, gdyż
płynność gotówkowa jest na zbyt wysokim poziomie, co generuje koszty alternatywne.
Nadwyżki gotówkowe mogły zostać bowiem przeznaczone na inne cele i pracować na
wzrost wartości przedsiębiorstwa.149
Poniżej przedstawiono wykresy opisywanych
wskaźników finansowych polskich przedsiębiorstw w latach 1996-2012 ogółem, jak
i w podziale na sektory: przemysł, handel i naprawy oraz budownictwo.
Wykres 10 Płynność bieżąca polskich przedsiębiorstw w latach 1996-2012, źródło: M. Okręglicka, " Zarządzanie płynnością finansową polskich przedsiębiorstw w warunkach dekoniunktury gospodarczej – wybrane aspekty",
Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej Nr kol. 1921, Częstochowa 2014
149
M. Okręglicka, " Zarządzanie płynnością finansową polskich przedsiębiorstw w warunkach dekoniunktury gospodarczej – wybrane aspekty", Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej Nr kol. 1921, Częstochowa 2014, s. 410 i 411
Wykres 11 Płynność podwyższona polskich przedsiębiorstw w latach 1996-2012, źródło: M. Okręglicka, " Zarządzanie płynnością finansową polskich przedsiębiorstw w warunkach dekoniunktury gospodarczej –
wybrane aspekty", Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej Nr kol. 1921
86
Wykres 12 Cykl konwersji gotówki polskich przedsiębiorstw w latach 1996-2012, źródło: M. Okręglicka, " Zarządzanie płynnością finansową polskich przedsiębiorstw w warunkach dekoniunktury gospodarczej – wybrane
aspekty", Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej Nr kol. 1921, Częstochowa 2014
Utrzymanie płynności finansowej to priorytetowe zadanie każdego
przedsiębiorcy. Przedsiębiorstwa w Polsce wskazują wyraźnie na problemy z brakiem
płynności. Jak wskazują dane, problemy z płynnością nasilają się w okresach
dekoniunktury gospodarczej. Podczas kryzysu odsetek przedsiębiorstw, które cierpią na
brak kapitału obrotowego rośnie nawet o ok. 10%. Stosunkowo najlepiej obsługiwane
jest przez przedsiębiorców zadłużenie bankowe – ponad 90% polskich przedsiębiorstw
nie wskazuje problemów z regulowaniem rat kredytowych. Znacznie gorzej kształtuje
się obsługa zadłużenia pozabankowego, zwłaszcza z tytułu dostaw towarów i usług.
Zaledwie 60-65% przedsiębiorstw jest w stanie regulować te zadłużenia bez przeszkód.
Wśród przyczyn tej sytuacji można wskazać nie tylko czynniki ekonomiczne, ale także
prawne, a nawet swego rodzaju praktykę gospodarczą, polegającą na celowym
wstrzymywaniu płatności, w związku z brakiem obaw, co do możliwych restrykcji
zastosowanych przez wierzyciela.150
2.8. PASYWNOŚĆ KREDYTOWA POLSKICH PRZEDSIĘBIORSTW.
Na podstawie danych GUS pochodzących ze sprawozdań finansowych polskich
przedsiębiorstw można stwierdzić spadek znaczenia kredytów, jako sposobów
finansowania działalności i inwestycji firm w Polsce. Obrazuje to również widoczny
w trakcie ostatnie dekady spadek poziomu zadłużenia w relacji do PKB. Ponadto relacja
ta w przypadku Polski jest również znacznie niższa niż w krajach regionu oraz w całej
150
M. Okręglicka, " Zarządzanie płynnością finansową polskich przedsiębiorstw w warunkach dekoniunktury gospodarczej – wybrane aspekty", Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej Nr kol. 1921, Częstochowa 2014, s. 411 i 412
87
grupie państw UE. W 2011 r. zaangażowanie kredytowe banków w finansowanie
przedsiębiorstw niefinansowych w Polsce było ponad dwukrotnie niższe niż w krajach
UE. Oceniając specyfikę sytuacji w Polsce i czynniki kształtujące podaż kredytów
trzeba stwierdzić, że kredyt dla polskich przedsiębiorstw ciągle jest droższy niż
w innych krajach europejskich, co względnie pogarsza dostępność tego źródła
finansowania. Z drugiej jednak strony badania międzynarodowe pozytywnie oceniają
dostępność finansowania kredytowego przyznając naszemu krajowi wysokie 8 miejsce
w rankingu sporządzonym w 2012 r. dla 183 krajów.151
Według dostępnych danych
w 2011 r. z kredytów bankowych nie korzystało 40,2% firm objętych badaniem F01.
Blisko połowa podmiotów nie korzystała z kredytów krótkoterminowych, a ponad 62%
nie posiadało zadłużenia z tytułu kredytów długoterminowych. W przypadku znacznej
części podmiotów stwierdzono permanentne funkcjonowanie bez kredytów. Niemal co
piąta firma w całym okresie swojego działania nie korzystała z żadnych kredytów, przy
czym odsetek takich przypadków wzrastał aż do 43% w odniesieniu do kredytów
długoterminowych. Dane te pozwalają zatem stwierdzić, że wiele spośród polskich
przedsiębiorstw z wyboru lub z konieczności funkcjonuje bez dopływu finansowania
kredytowego.152
Z danych GUS za lata 1995-2011 wynika, że bez kredytów w całym okresie
swojego działania funkcjonowało 18,2% przedsiębiorstw. Pozostałe podmioty
korzystały z kredytów z różną częstotliwością, w tym 31,8% przedsiębiorstw korzystało
z kredytów stale przez cały okres prowadzenia działalności. Powyższe dane pozwalają
stwierdzić, że strategia długotrwałego funkcjonowania bez finansowania kredytowego –
abstrahując od motywów wyboru takiej polityki finansowania - jest w badanej próbie
dość powszechna. Konserwatywna polityka finansowania w skrajnej formie prowadzi
do sytuacji, w której przedsiębiorstwo w ogóle nie finansuje się długiem (zero-leverage
firm).153
W sektorze polskich przedsiębiorstw częstotliwość wykorzystania kredytów była
zróżnicowana w zależności od długości terminu wymagalności kredytu. Kredyty
krótkoterminowe częściej były wykorzystywane przez przedsiębiorstwa jako stałe
źródło finansowania, tzn. przedsiębiorstwa wykazywały takie zadłużenie w całym
151
A. Sawicka, I.D. Tymoczko, "Dlaczego polskie przedsiębiorstwa nie korzystają z kredytu? Zjawisko zniechęconego kredyto(nie)biorcy", Materiały i Studia nr 310, Narodowy Bank Polski Instytut Ekonomiczny, Warszawa 2014, s. 17 152
Tamże, s. 18 153
Tamże, s. 20 i 21
88
okresie swojego działania Takim źródłem finansowania są najczęściej kredyty
obrotowe. Kredyty długoterminowe przedsiębiorstwa wykorzystywały natomiast
przeważnie okresowo. Wynika to m.in. ze skokowej natury procesu inwestycyjnego,
a znaczna część kredytów długoterminowych służy właśnie finansowaniu działań
inwestycyjnych. Finansowanie kredytami krótkoterminowymi przez przynajmniej ¾
okresu działania stosowało łącznie 33,8% badanych firm, w tym 21,4% podmiotów
korzystało z takich kredytów w całym okresie działania. W przypadku kredytów
długoterminowych odsetki te były niższe i wyniosły odpowiednio 15,9% i 9,6%. Bez
kredytów krótkoterminowych w całym okresie swojej działalności funkcjonowało
23,4% przedsiębiorstw, ale bez kredytów długoterminowych - już aż 43,1% firm. Udział
podmiotów, które nie korzystają z kredytów ogółem różnił się pomiędzy grupami
wydzielonymi ze względu na podstawowe charakterystyki przedsiębiorstw, takie jak
rodzaj prowadzonej działalności, forma własności, czy zaawansowanie technologiczne
wytwarzanej produkcji.154
Z danych F01/I-01 GUS wynika, że wśród sekcji PKD
najwięcej firm korzystało z kredytów ogółem w przemyśle, handlu (po ok. 85%)
i budownictwie (81,3%). W handlu i przemyśle odnotowano ponadto najwięcej
przypadków przedsiębiorstw, w których kredyt jest źródłem finansowania
wykorzystywanym w całym okresie funkcjonowania przedsiębiorstwa. Najmniej
kredytujących swoją działalność firm odnotowano w usługach (68,8%). Średni okres
pozostawania bez kredytu, liczony w procentach pełnego okresu działalności firmy,
rozpinał się od 33% w handlu do 55% w usługach.155
Częstotliwość wykorzystania kredytów wyraźnie różni się między
przedsiębiorstwami prywatnymi krajowymi, a zagranicznymi. Z kredytów nie korzysta
w ogóle 23,6% firm z kapitałem zagranicznym, a 15,1% podmiotów krajowych.
Ponadto dla podmiotów krajowych kredyty są niemal dwukrotnie częściej niż dla firm
zagranicznych stale wykorzystywanym sposobem finansowania. Rzadsze wykorzystanie
kredytów przez przedsiębiorstwa zagraniczne może mieć związek z faktem, że
przedsiębiorstwa zagraniczne będące często częścią dużych koncernów mają szersze
możliwości finansowania, w tym m.in. możliwości tańszego i elastycznego
finansowania wewnątrzkorporacyjnego.156
154
A. Sawicka, I.D. Tymoczko, "Dlaczego polskie przedsiębiorstwa nie korzystają z kredytu? Zjawisko zniechęconego kredyto(nie)biorcy", Materiały i Studia nr 310, Narodowy Bank Polski Instytut Ekonomiczny, Warszawa 2014, s. 22 i 23 155
Tamże, s. 24 156
Tamże, s. 24
89
Dane analizowane autorstwa GUS ujawniają również wyraźnie negatywny
związek między poziomem technologicznym wytwarzanych produktów,
a finansowaniem kredytowym. Ze stałego zasilania kredytowego korzystało 25,8% firm
wytwarzających produkty o wysokim stopniu zaawansowania technologicznego
(z zastrzeżeniem o niewielkiej liczebności tej grupy) i znacznie większa grupa, bo
stanowiąca 42,9%, podmiotów zajmujących się produkcją wyrobów o niskim poziomie
technologicznym.157
Niemal co piąta firma z sektora MSP nie korzystała w ogóle z kredytów w całym
okresie swojego działania, zaś w sektorze dużych przedsiębiorstw odsetek takich
przypadków był niższy, a ponadto zmniejszał się wraz ze wzrostem wielkości firmy, aż
do 12,3% w grupie największych podmiotów (zatrudniających więcej niż 1999
pracowników). Skłonność do długoterminowego pozostawania bez kredytów, mierzona
procentem okresu swojej działalności, w której podmiot funkcjonował bez finansowania
kredytowego, jest jednak podobna we wszystkich grupach niezależnie od wielkości
zatrudnienia. Średni okres pozostawania bez kredytu wynosił niezależnie od wielkości
zatrudnienia około 40%.158
Badanie ankietowe przeprowadzone przez NBP wśród polskich przedsiębiorstw
niefinansowych pokazało, że główną przyczyną niskiego zainteresowania firm
finansowaniem kredytowym są ich wystarczające środki własne oraz wykorzystanie
niebankowych środków. Bezpieczeństwo finansowe wydaje się być dla przedsiębiorstw
ważniejsze, niż wysokie stopy zwrotu realizowane dzięki dźwigni finansowej. Co drugie
przedsiębiorstwo spośród sprawozdających się do GUS finansuje zobowiązaniami nie
więcej niż połowę swojego majątku, przy czym w przeciętnym przedsiębiorstwie udział
kredytu w całkowitym kapitale sięga 14%. Według wyników przeprowadzonej przez
NBP ankiety w ostatnich dwóch latach około 58% badanych przedsiębiorstw ubiegało
się o kredyt bankowy i ok. 4,5% nie uzyskało go. Około 40% przedsiębiorstw
świadomie nie korzysta z kredytów bankowych i finansuje działalność bieżącą
i inwestycyjną z własnych środków. Około 4% firm, które potrzebują dodatkowego
finansowania, nie decyduje się złożyć aplikacji kredytowej. Tacy zniechęceni
kredytobiorcy to głównie przedsiębiorstwa z sektora MSP.159
157
A. Sawicka, I.D. Tymoczko, "Dlaczego polskie przedsiębiorstwa nie korzystają z kredytu? Zjawisko zniechęconego kredyto(nie)biorcy", Materiały i Studia nr 310, Narodowy Bank Polski Instytut Ekonomiczny, Warszawa 2014, s. 24 158
Tamże, s. 25 159
Tamże, s. 29
90
Analizując przyczyny, dla których przedsiębiorstwa nie decydują się aplikować
o kredyt można zauważyć, że najczęściej, bo w niemal 30% przypadków decyduje o tym
własne przekonanie podmiotu o braku zdolności kredytowej. W 20% sytuacji
niekorzystne warunki kredytowe zniechęcają do ubiegania się o kredyt. Z kolei
w przypadku około 6% firm, czynnikiem zniechęcającym do ubiegania się o kredyt była
obawa przed odrzuceniem wniosku przez bank. Przedsiębiorstwa z sektora MSP,
częściej niż duże firmy, wstrzymywały decyzję o aplikowaniu o kredyt z uwagi na
niepewną koniunkturę. Ponad 20% dużych firm potrzebujących kredytów, ale
nieubiegających się o nie, wymieniały inne powody, wśród których dostęp do
finansowania wewnątrzgrupowego oraz dostępność finansowania od spółki matki, był
częstym czynnikiem.160
Z badań NBP wynika, że dostępność finansowania dla polskich przedsiębiorstw
niefinansowych jest wyraźnie wyższa niż dla firm ze strefy euro (ECB 2014), przy czym
odsetek firm ubiegających się o kredyt bankowy jest znacznie niższy (NBP 2014).161
2.9. LUKI KOMPETENCYJNE POLSKICH PRZEDSIĘBIORSTW.
Pojęcie luka kompetencyjna może być rozumiane, jako:
"brak lub niedobór umiejętności" do realizacji celów i zadań organizacji lub
osiągania wyników, które kadra kierownicza uważa za "osiągalne", przy
posiadanych zasobach rzeczowych i osobowych albo osiągania wyników
uzyskiwanych przez lidera bądź grupę najlepszych firm w branży.
różnica między kompetencjami wymaganymi (zdaniem kadry zarządzającej),
a rzeczywistymi oraz między strukturą i poziomem kompetencji posiadanych
przez kadrę kierowniczą, a kompetencjami pożądanymi czy wymaganymi.162
Analiza dostępnych opracowań oraz publikacji tematu umożliwia dość szybkie
zidentyfikowanie podstawowych luk kompetencyjnych polskich przedsiębiorstw. Do
najważniejszych z nich należą:
1) Nowe technologie (ICT akronim od ang. information and communication
technologies; teleinformatyka). W publikacjach tematu szczególnie uwidocznione są
160
A. Sawicka, I.D. Tymoczko, "Dlaczego polskie przedsiębiorstwa nie korzystają z kredytu? Zjawisko zniechęconego kredyto(nie)biorcy", Materiały i Studia nr 310, Narodowy Bank Polski Instytut Ekonomiczny, Warszawa 2014, s. 30 161
Tamże, s. 32 162
praca zbiorowa pod redakcją A. Sitko-Lutek, "Polskie firmy wobec globalizacji. Luka kompetencyjna", Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 23
91
niskie kompetencje cyfrowe firm sektora MSP. Ogólnie można stwierdzić na podstawie
analizy publikacji i opracowań naukowych, że polskie przedsiębiorstwa nie dostrzegają
potencjału, jaki dają nowe technologie i nie widzą potrzeby wdrażania innowacji
z zakresu ICT (Jasiewicz, 2012). Przedsiębiorcy nie wiedzą, w jaki sposób mogą je
wykorzystać do zwiększenia konkurencyjności swojej firmy. W związku z tym mają
niskie oczekiwania względem kompetencji cyfrowych swoich pracowników, nie
przypisują im kluczowego znaczenia oraz nie chcą w nie inwestować, (mimo, że
oceniają je, jako niższe niż np. kompetencje związane z wykonywanym zawodem czy
umiejętności miękkie (Sobocka-Szczapa, 2011). Takie wnioski potwierdzają również
analizy wymagań stawianych przez pracodawców w procesach rekrutacyjnych. Polskie
firmy oczekują przede wszystkich podstawowych kompetencji informatycznych
(obsługa komputera, korzystanie z pakietu MS Office), rzadko zaś innych umiejętności
związanych z korzystaniem z nowych technologii choćby takich jak wyszukiwanie
informacji, czy „poruszanie się” w Internecie (Jasiewicz, 2012). Zarówno osoby
prowadzące własną działalność, jak i pracownicy wskazują, że istnieje średni związek
między kompetencjami cyfrowymi (umiejętność obsługi komputera, Internetu
i urządzeń przemysłowych sterowanych komputerowo), a utrzymaniem pracy. Wnioski
te potwierdzają badania korzystania z chmur cyfrowych (CC). Polska znacznie odstaje
od państw Unii Europejskiej swojego regionu pod względem korzystania z rozwiązań
CRM/ERP oraz usług w chmurze. Polskie MSP nie mają świadomości dostępu tego
typu usług i ich dostosowania do potrzeb mniejszych przedsiębiorstw. Obawiają się
również korzystania z usług w chmurze.163
Poniżej znajdują się wykresy porównawcze stanowiące podstawę powyższych
wniosków.
163
K. Śledziewska, R. Gabryelczyk, R. Włoch. " Go digital! Diagnoza luki w kompetencjach cyfrowych MSP", Digital Economy Lab Working Paper nr 01 (1/2015), Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2015, s. 36
Wykres 13 Wskaźnik DESI - poziom cyfryzacji
kapitału ludzkiego, źródło: K. Śledziewska, R. Gabryelczyk, R. Włoch. " Go digital! Diagnoza luki
w kompetencjach cyfrowych MSP", Digital Economy Lab Working Paper nr 01 (1/2015),
Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2015
92
Wykres 14 Udział MSP angażujących się w e-commerce, źródło:K. Śledziewska, R. Gabryelczyk, R. Włoch. " Go digital! Diagnoza luki w kompetencjach cyfrowych MSP", Digital Economy Lab Working Paper nr 01 (1/2015),
Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2015
Wykres 15 Przedsiębiorstwa polskie korzystające z serwisów chmur obliczeniowych, źródło: K. Śledziewska, R. Gabryelczyk, R. Włoch. " Go digital! Diagnoza luki w kompetencjach cyfrowych MSP", Digital Economy Lab
Working Paper nr 01 (1/2015), Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2015
Wykres 16 Udział MSP korzystających z mediów społeczniościowych, źródło:K. Śledziewska, R. Gabryelczyk, R. Włoch. " Go digital! Diagnoza luki w kompetencjach cyfrowych MSP", Digital Economy Lab Working Paper nr 01
(1/2015), Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2015
93
Wykres 17 Udział firm korzystających z oprogramowania klasy ERP i CRM, źródło: K. Śledziewska, R. Gabryelczyk, R. Włoch. " Go digital! Diagnoza luki w kompetencjach cyfrowych MSP", Digital Economy Lab Working Paper nr 01
(1/2015), Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2015
Wykres 18 Wskaźnik DESI zakresu wdrożenia ICT przez przedsiębiorstwa, źródło: K. Śledziewska, R. Gabryelczyk, R. Włoch. " Go digital! Diagnoza luki w kompetencjach cyfrowych MSP", Digital Economy Lab Working Paper nr 01
(1/2015), Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2015
Wykres 19 Wskażnik DESI państwa UE, źródło:K. Śledziewska, R. Gabryelczyk, R. Włoch. " Go digital! Diagnoza luki w kompetencjach cyfrowych MSP", Digital Economy Lab Working Paper nr 01 (1/2015), Uniwersytet
Warszawski, Warszawa 2015
94
2) Zachowawczość polskich przedsiębiorców - przeciętni polscy przedsiębiorcy stosują
głównie strategie zachowawcze. Można ich wręcz określić, jako a-innowacyjnych.
Według danych z międzynarodowego badania kształcenia zawodowego
w przedsiębiorstwach (Continuing Vocational Training) w 2010 r. w Polsce jedynie
22% przedsiębiorstw prowadziło szkolenia, kursy albo w inny sposób inwestowało
w rozwój kompetencji zawodowych pracowników, co oznaczało spadek zaangażowania
szkoleniowego przedsiębiorstw o 13 punktów procentowych w stosunku do 2005 r.
(35% przedsiębiorstw deklarowało wówczas podejmowanie działań szkoleniowych).
Odsetki pracowników deklarujących, że w ich miejscu pracy przeprowadzono w trzech
ostatnich latach projekty związane z reorganizacją lub wdrożono rozwiązania
technologiczne są jednymi z najniższych w Europie (OECD Skills Outlook, 2013).164
3) Rekrutacja odpowiednich pracowników, z oczekiwanymi kompetencjami - polskie
MSP wskazują na trudności związane z rekrutacją pracowników o odpowiednich
kompetencjach a, jedynie połowa pracodawców MSP pozytywnie ocenia kompetencje
zatrudnionych osób. Kompetencje cyfrowe Polaków, tak samo jak obywateli innych
państw, są silnie powiązane z wiekiem. Osoby młode – szczególnie tak zwani „Internet
natives” – cechują się powszechnością korzystania z wielu technologii. Na przykład,
obecnie ponad połowa (55%) użytkowników komputerów w Polsce posiada
kompetencje związane z pracą biurową na komputerze, podczas gdy w grupie 25-34 jest
to 63%, a w grupie 16-24 aż 74% (Diagnoza Społeczna, 2013). Młodzi korzystają też
z Internetu dużo bardziej wszechstronnie (Diagnoza Społeczna). Osoby potrafiące
korzystać z poczty elektronicznej, systemu plików oraz obsługi edytora tekstów lub
arkusza kalkulacyjnego czy tworzenia elektronicznej prezentacji to te, które posiadają
kompetencje do pracy biurowej. Natomiast wszechstronność użytkowania Internetu to
liczba różnych sposobów jego wykorzystania. Osoby wykorzystujące Internet
i komputer w różnych celach i za pomocą wielu narzędzi, będą cechowały się
większymi zdolnościami do nauki kolejnych programów.165
4) Wpływ słabości edukacji formalnej - ogólne kompetencje badane przez OECD
w Polsce (PIACC, 2014) mówią o dość wysokich kompetencjach Polaków, jeżeli chodzi
o umiejętności matematyczne czy umiejętności rozumienia tekstu. Jeżeli chodzi
o kompetencje cyfrowe w badaniu PIAAC Polska zajmuje drugi najgorszy wynik z 22
164
K. Śledziewska, R. Gabryelczyk, R. Włoch. " Go digital! Diagnoza luki w kompetencjach cyfrowych MSP", Digital Economy Lab Working Paper nr 01 (1/2015), Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2015, s. 36 165
Tamże, s. 37
95
badanych państw należących do OECD. Wyniki te pokazują słabość polskiego systemu
edukacji formalnej. Pomimo licznych sukcesów pozwalających na wysokie oceny
specjalistów OECD, okazuje się, że kompetencje cyfrowe są pomijane w procesie
kształcenia.166
5) Brak dojrzałości marketingowej polskich MSP - pomimo popularności mediów
społecznościach wciąż bardzo niewielkie jest wykorzystanie ich w budowaniu strategii
marketingowych polskich przedsiębiorstw. Można więc wnioskować, że przyczyną
takiej sytuacji jest niska dojrzałość polskich MSP w stosowaniu różnych metod
i koncepcji marketingowych.167
166
K. Śledziewska, R. Gabryelczyk, R. Włoch. " Go digital! Diagnoza luki w kompetencjach cyfrowych MSP", Digital Economy Lab Working Paper nr 01 (1/2015), Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2015, s. 37 167
Tamże, s. 37
96
97
ROZDZIAŁ III
POLSKA PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ W KONTEKŚCIE
PRZYSTĄPIENIA POLSKI DO STREFY EURO.
3.1. UWAGI WSTĘPNE.
Założeniem niniejszego rozdziału jest możliwie szerokie przedstawienie
opracowań dostępnych publikacji i analiz dotyczących tematyki przystąpienia Polski do
strefy Euro oraz spodziewanego wpływu wspomnianego na polską przedsiębiorczość.
Analizy oraz dane zawarte w rozdziałach I i II niniejszej pracy stanowią podstawę do
polemiki lub potwierdzenia tez zawartych w przytaczanych opracowaniach.
W przypadku wystąpienia powyższego odpowiedni odnośnik do danych umieszczony
zostanie w kwadratowym nawiasie, bez cytowania treści odniesienia, aby nie zwiększać
objętości niniejszej pracy.
3.2. BADANIA SONDAŻOWE I OPINIE PRZEDSIĘBIORCÓW POLSKICH.
W 2015 roku Keralla Research Instytut Badań i Rozwiązań B2B168
opublikował
wyniki badań omnibusowych polskich przedsiębiorców (próba badawcza 600
podmiotów gospodarczych mikro, małych i średnich) dotyczących opinii badanych
w zakresie przystąpienia Polski do strefy Euro. Zaprezentowane wyniki obrazują
sceptyczne podejście polskich przedsiębiorców do przyjęcia wspólnej eurowaluty. Aż
60 % respondentów odnosi się negatywnie do wprowadzenia euro w Polsce,
zwolenników wprowadzenia wspólnej waluty w cytowanym badaniu odnotowano
27,5 % pośród badanych przedsiębiorców. Na pytanie dotyczące wpływu zastąpienia
złotego, eurowalutą na prowadzone przez ankietowanych działalności gospodarcze
uzyskano odmienne rozkłady odpowiedzi. Na zdecydowanie pozytywny wpływ na
prowadzoną działalność takiej zmiany wskazało 11,1 % ankietowanych, na raczej
pozytywny 18,7 %, ani pozytywny ani negatywny 29,5 % respondentów, raczej
negatywny 15,5 %, odpowiedź o zdecydowanie negatywnym wpływie wskazało 14,5 %
badanych przedsiębiorców.169
168
Keralla Reaserch, http://www.kerallaresearch.pl/ 169
Onet Wiadomości, źródło: http://biznes.onet.pl/waluty/komentarze/wprowadzenie-waluty-euro-w-ocenie-przedsiebiorcow-badanie-instytutu-keralla-research/cq1hnd, 5.09.2015 r.
98
W grudniu 2007 r. przedsiębiorstwom przesłano specjalnie przygotowaną
ankietę, dotyczącą skutków wejścia Polski do strefy euro. Wyniki badania stały się
głównym źródłem informacji dla opracowania O. Puchalska " Koszty dostosowawcze
oraz korzyści z wprowadzenia euro dla sektora przedsiębiorstw niefinansowych. Czego
oczekują polskie przedsiębiorstwa po przystąpieniu do strefy euro?" Narodowego Banku
Polskiego. Ankietę wypełniło 1188 przedsiębiorstw z terenu całego kraju. Uzyskane
wyniki w tamtym okresie i porównanie z przytoczonymi wcześniej wynikami badania
Keralla Research wskazują na znaczny spadek zwolenników wprowadzenia wspólnej
waluty euro wśród polskich przedsiębiorców, zaledwie na przestrzeni 7 lat. W badaniu
NPB w ocenie 50,4% respondentów wejście do strefy euro powinno być korzystne
z punktu widzenia ich interesów. Swój optymizm firmy tłumaczą przede wszystkim
eliminacją ryzyka kursowego oraz zmniejszeniem kosztów wymiany walutowej - tak
wyjaśniało swoje pozytywne nastawienie do euro ponad 70% firm (w tym eliminacje
ryzyka kursowego wymieniło 62,6%, a spadek kosztów transakcyjnych 16,4% firm).
Znacznie rzadziej wymieniane były inne korzyści, w tym uproszczenie wymiany
handlowej (25% przedsiębiorstw, 12,6% próby), poprawa dostępności do kapitału i/lub
spadek kosztów kapitału (ponad 7% firm, 3,5% próby), czy pojawienie się nowych
rynków zbytu (4% firm, 2,4% próby). Najmniejszą grupę w próbie - 6,9% stanowiły
przedsiębiorstwa oczekujące, że przyjęcie euro przyniesie negatywne skutki z punktu
widzenia ich sytuacji. Takie opinie wynikały głównie z przekonania, że po wejściu
Polski do strefy euro nastąpi wzrost inflacji (38% opinii, 2,6% próby). Negatywne
nastawienie było spowodowane ponadto obawami o zwiększenie konkurencji na rynku
(15% opinii, 1% próby) oraz zagrożeniem pojawienia się lub nasilenia się presji
płacowej (13% opinii, 0,9% próby). Wielu przedsiębiorców w próbie (34,8%) w chwili
wypełniania ankiety nie miało wyrobionego zdania na temat wpływu wprowadzenia
euro na ich sytuację ekonomiczną, względnie wpływ ten uważało za neutralny.170
Duże różnice pomiędzy przytoczonymi badaniami (przy założeniu poprawności
badawczej obu) mogą świadczyć o silnym trendzie spadkowym ilości zwolenników
wprowadzenia waluty euro. Taki stan jest zgodny również z opiniami większości
społeczeństwa polskiego wyrażanych w cykliczne prowadzonych badaniach CBOS oraz
innych instytucji badania opinii publicznej. Niewątpliwie na taki stan rzeczy miał
170
K.Puchalska, " Koszty dostosowawcze oraz korzyści z wprowadzenia euro dla sektora przedsiębiorstw niefinansowych. Czego oczekują polskie przedsiębiorstwa po przystąpieniu do strefy euro?", Narodowy Bank Polski, Warszawa 2010, s. 8 i 9
99
również wpływ kryzys ekonomiczny lat 2008-2012, wydarzenia w strefie Euro
(szczególnie w przypadek Grecji) oraz pogorszenie się koniunktury gospodarczej
i nastrojów społecznych w Polsce w ostatnich latach.
W badaniach sondażowych cyklicznie prowadzonych przez CBOS 171
o przyjęciu waluty Euro przez Polskę utrzymuje się na przestrzeni ostatnich 12 lat
niezmiennie tendencja spadkowa zwolenników takiej zmiany wśród Polaków.
W badaniu opublikowanym w 2014 roku, aż 68 procent ankietowanych w sondażu
CBOS opowiedziała się przeciwko przyjmowaniu przez Polskę euro. Zwolenników
wspólnej waluty było 24 procent. Od lutego 2013 roku odsetek zwolenników
przystąpienia Polski do strefy euro zmniejszył się o 5 punktów procentów. Wśród
niekorzystnych efektów 64 procent respondentów wskazało wzrost cen, 42 procent -
niekorzystny kurs wymiany, a 27 procent utratę przez Polskę możliwości prowadzenia
samodzielnej polityki pieniężnej. 59 procent dostrzega natomiast korzyść w eliminacji
ryzyka związanego ze zmianami kursu złotego wobec euro. Historycznie największe -
sięgające 64 procent - poparcie dla euro odnotowano w styczniu 2002 r. jeszcze przed
akcesją Polski do UE. Już po wejściu do Unii akceptacja przystąpienia do strefy euro
tylko słabła.172
W prowadzonych badaniach opinii publicznej przez CBOS można
również zauważyć interesujący z punktu widzenia niniejszej pracy, aspekt percepcji
społeczeństwa w zakresie korzyści z przystąpienia do strefy Euro dla polskich
przedsiębiorców. Badani respondenci przez CBOS wskazują jako drugą grupę po
osobach podróżujących za zagranicę, polskich przedsiębiorców jako tych, których
przystąpienie do strefy euro będzie korzystne (zarówno dla odpowiedzi "zdecydowanie
korzystne", jak i sumarycznego wyniku wskazań "zdecydowanie korzystne" i "raczej
korzystne"). Na kolejnych miejscach były grupy osób biorących kredyt oraz polska
gospodarka.173
Uzyskanych wskazań na korzyści wynikające dla polskich
przedsiębiorców z przyjęcia wspólnej eurowaluty było w cytowanym badaniu 40 %,
czyli o 10 punktów procentowych więcej niż w analogicznym badaniu przedsiębiorców
przeprowadzonym przez Keralla Research. Te różnice w percepcji ogółu społeczeństwa
(w tym także z proporcjonalnym udziałem przedsiębiorców) oraz badanych
171
Centrum Badania Opinii Publicznej, http://www.cbos.pl/PL/home/home.php 172
Money, źródło: http://www.money.pl/gospodarka/wiadomosci/artykul/euro-w-polsce-cbos-zapytal-o-zdanie-polakow,89,0,1653337.html, 5.09.2015 r. 173
oprac. zbiorowe, " Obawy i nadzieje związane z wprowadzeniem euro w Polsce", CBOS, Warszawa 2013, s. 10
100
przedsiębiorców, mogą wynikać z pewnego fałszywego obrazu polskiej
przedsiębiorczości w Polsce, o czym wielokrotnie wspominano w niniejszej pracy.
W latach 2009 - 2010 M. Gorynia, B. Jankowska, M. Pietrzykowski, P. Tarka,
M. Dzikowska, pracownicy naukowi Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu
w ramach grantu badawczego MNiSW nr N N115 257136, pt. „Wpływ przystąpienia
Polski do strefy euro na międzynarodową konkurencyjność i internacjonalizację firm
polskich”, przeprowadzili badania ankietowe polskich przedsiębiorców. Zakres
przestrzenny badań obejmował 16 województw. Zakres czasowy badań to okres od
października 2009 r. do stycznia 2010 r. Liczebność próby została ustalona arbitralnie
na poziomie 230 jednostek. Jest to łączna liczba wszystkich zbadanych przedsiębiorstw.
Ze względu na położenie badanych przedsiębiorstw, do analizy wytypowano
przedsiębiorstwa z miast wojewódzkich, aglomeracji miejskiej (100 respondentów) oraz
z miejscowości w obrębie aglomeracji miejskiej (130 respondentów). W badaniu (ze
względu na cel przedmiotowy) uwzględniono jedynie te firmy, które prowadzą
działalność gospodarczą związaną z rynkami zagranicznymi, co najmniej w formie
eksportu. Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety, który zawierał część
rekrutacyjną, merytoryczną, metryczkową i ewidencyjną. W ankiecie skoncentrowano
się na korzyściach i zagrożeniach związanych z przystąpieniem Polski do strefy euro,
potencjalnym oddziaływaniem tego czynnika na pozycję konkurencyjną, potencjał
konkurencyjny i strategię konkurowania oraz na umiędzynarodowienie
przedsiębiorstwa. W większości pytań zastosowano 5-stopniową skalę porządkową
Likerta, gdzie 1 oznaczało „zdecydowanie nie”; 2 – „raczej nie”; 3 – „trudno
powiedzieć”; 4 – „raczej tak”; 5 – „zdecydowanie tak”. 174
Biorąc pod uwagę średnią
ogółem z udzielonych odpowiedzi, badane przedsiębiorstwa oczekują, że przyjęcie
przez Polskę waluty euro podniesie poziom konkurencyjności badanych przedsiębiorstw
(ocena 3,58). Najbardziej pozytywnie wpływ wprowadzenia euro na konkurencyjność
przedsiębiorstw ocenili respondenci reprezentujący firmy zatrudniające od 100 do 249
pracowników (ocena 3,80), od 50 do 99 pracowników (ocena 3,79) oraz od 250 do 499
pracowników (ocena 3,63). Natomiast największe trudności z określeniem kierunku tego
wpływu miały najmniejsze przedsiębiorstwa (ocena 3,11).175
174
M. Gorynia, B. Jankowska, M. Pietrzykowski, P. Tarka, M. Dzikowska, " Przystąpienie Polski do strefy euro a międzynarodowa konkurencyjność i internacjonalizacja polskich przedsiębiorstw", Artykuły, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, s. 476 175
Tamże, s. 477
101
Wśród korzyści związanych z przystąpieniem Polski do strefy euro, które miałyby
poprawić pozycję konkurencyjną badanych przedsiębiorstw (tab. 3) respondenci na
pierwszym miejscu wymienili zmniejszenie ryzyka kursowego (ocena 4,05). W dalszej
kolejności wśród korzyści poprawiających pozycję konkurencyjną przedsiębiorstw
wskazywano zmniejszenie kosztów transakcyjnych (m.in. wymiany walut), ułatwienie
w rozliczeniach handlowych (to jest w zakresie przemieszczania zasobów pieniężnych
i niepieniężnych między rozliczającymi się jednostkami) (oceny odpowiednio 4,01
i 3,96). Pozytywny wpływ wymienionych czynników na pozycję konkurencyjną
przedsiębiorstwa wskazali respondenci ze wszystkich podgrup analizowanych
przedsiębiorstw.176
Najbardziej sceptycznie odniesiono się do korzyści wynikających ze
zmniejszenia kosztów produkcji oraz zwiększenia dostępności kapitału, tj. zwiększenia
posiadanych dóbr materialnych i niematerialnych pomocnych w rozwijaniu
przedsiębiorstwa oraz zasobów pieniężnych. W przypadku tych czynników firmy nie
potrafiły wskazać, czy wspomniane korzyści wystąpią i przełożą się na ich pozycję
konkurencyjną. Najważniejsze zagrożenia wynikające z przystąpienia Polski do strefy
euro, które zdaniem firm będą miały wpływ na pozycję konkurencyjną badanych
przedsiębiorstw, to zwiększenie cen w stosunku do zarobków społeczeństwa, a przez to
osłabienie popytu konsumentów w Polsce oraz ryzyko ustalenia niekorzystnego kursu
konwersji (przeliczenia kursu wymiany złotego na euro). W przypadku dwóch
wspomnianych wyżej zagrożeń można zauważyć dużą zgodność odpowiedzi
respondentów, niezależnie od wielkości reprezentowanych przez nich przedsiębiorstw
(wszystkie analizowane firmy oceniły te zagrożenia na poziomie powyżej oceny 3,75).
W przypadku pozostałych analizowanych zagrożeń respondentom trudno było
jednoznacznie określić możliwości ich wystąpienia oraz wpływ na własną pozycję
konkurencyjną przedsiębiorstwa (średnie ocen z odpowiedzi ogółem dla pozostałych
zagrożeń mieściły się w przedziale od 3,04 do 3,20).177
Spośród dostępnych publikacji tematu przystąpienia Polski do strefy euro,
dominują rozprawy naukowe oraz publikacje ekonomistów, którzy omawiane
zagadnienie traktują, zgodnie ze swoimi specjalnościami, jako problem badawczy. Tezy
o skutkach i możliwych szansach oraz zagrożeniach w dużej części są tożsame co do
treści oraz wymowy. Niestety w przeciwieństwie do wspomnianych wcześniej
176
M. Gorynia, B. Jankowska, M. Pietrzykowski, P. Tarka, M. Dzikowska, " Przystąpienie Polski do strefy euro a międzynarodowa konkurencyjność i internacjonalizacja polskich przedsiębiorstw", Artykuły, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, s. 477 177
Tamże, s. 479
102
stosunkowo trudno o formalne stanowiska przedsiębiorców. Poza cytowanymi
badaniami sondażowymi, których ilość i nierzadko jakość wywołuje zdziwienie,
zważywszy szczególnie wagę rozpatrywanego problemu, tylko nieliczne stowarzyszenia
i organizacje pracodawców odniosły się do zagadnienia szans lub zagrożeń dla ich
członków z powodu ewentualnego przyjęcia eurowaluty przez Polskę. Jako najbardziej
reprezentatywny przykład takich opracowań w dalszej części przybliżone zostanie
stanowisko Pracodawców Pomorza. Wspomniana organizacja pracodawców działa od
roku 1991 na terenie województwa pomorskiego na podstawie Ustawy o organizacjach
pracodawców (Dz. U. z 1991 r. Nr 55 poz. 235 z późniejszymi zmianami). Na chwilę
obecną Pracodawcy Pomorza zrzesza blisko 800 podmiotów gospodarczych.178
Na
podstawie opublikowanego stanowiska Pracodawców Pomorza z września 2013
przeanalizujemy kwestie zagrożeń i zgłaszanych zastrzeżeń wspomnianych, w kwestii
badanego przystąpienia Polski do strefy euro. Już w pierwszych słowach przedsiębiorcy
zrzeszeni w organizacji Pracodawcy Pomorza słusznie zwracają uwagę na zobowiązania
Polski wynikające z podpisanego traktatu akcesyjnego w kwestii przyjęcia przez Polskę
eurowaluty. Opisywani jednoznacznie poprzez deklaracje ok. 66 % członków
wspomnianej organizacji, wyrazili swoje poparcie i chęć przyjęcia eurowaluty.
Jednocześnie zwracając uwagę na zróżnicowanie swoich poglądów w temacie
konkretnego czasu takiej zmiany. Pracodawcy Pomorza zwracają się do strony rządowej
(tudzież specjalistów zajmujących się tematyką przyjęcia eurowaluty) o zmianę
akcentów w dyskursie o przystąpieniu Polski do strefy euro, z dominującego tematu
samego wprowadzenia eurowaluty (które, jak już wspomniano wynika z zobowiązań
traktatowych) na zagadnienie działań (decyzji) wyprzedzających. Jako uzasadnienie
powyższego opisywani wskazują na odmienność charakterystyki polskich
przedsiębiorstw w porównaniu do przedsiębiorstw funkcjonujących w największych
państwach Unii Walutowej i Gospodarczej.179
Słuszność tej tezy obrazuje porównanie
polskiej przedsiębiorczości do państw UE, zawarte w niniejszej pracy [patrz,
Podrozdział 2.3, s. 58]. W dalszej części stanowiska Pracodawcy Pomorza zauważają na
podstawie występujących w ostatnich latach problemów niektórych gospodarek krajów
przynależnych do UWG, że zbyt duże różnice gospodarcze między poszczególnymi
krajami unii zwiększają ryzyko wystąpienia tak zwanych asymetrycznych szoków
178
na podstawie strony http://pracodawcypomorza.pl/o-nas/misja-i-dzialalnosc/ , 09.2015 r. 179
na podstawie oprac. zbiorowe, " Stanowisko „Pracodawców Pomorza” w zakresie przystąpienia do strefy euro", Pracodawcy Pomorza, Gdańsk 2013,
103
koniunkturalnych, których siła oddziaływania jest szczególnie silna w stosunku do
słabszych gospodarek UWG. Powyższa uwaga wynika z powszechnie znanej teorii
Optymalnych Obszarów Walutowych. Jako remedium na powyższe opisywane
stanowisko organizacji pracodawców proponuje, poza wypełnieniem nominalnych
kryteriów wejścia do strefy euro, wprowadzenie zmian strukturalnych w obszarze
finansów publicznych, transferów socjalnych czy aktywności zawodowej
społeczeństwa. Należy także według opisywanych zwiększać stopę oszczędności
krajowych. Równolegle rozwijając mechanizmy umożliwiające wykorzystanie tych
kapitałów przez gospodarkę.180
Analizują zawarte w niniejszej pracy dane statystyczne
oraz dane porównawcze z krajami UE, wskazujące na jedne z najniższych kosztów
pracy oraz bardzo niski udział kosztów płacowych w kosztach polskich przedsiębiorstw,
jak również wielkość zatrudnienia oraz jego strukturę (w szczególności stosowanie
innych form zatrudnienia: samozatrudnienie, umowy cywilno-prawne), należy
jednoznacznie stwierdzić, że adresatem powyższej zawartego apelu o zmiany w dużej
części winni być sami pracodawcy. [patrz, podrozdziały 1.2., 2.3., 2.4.].
Stanowisko Pracodawców Pomorza, jako główne argumenty za przyjęciem
eurowaluty wskazuje:
ułatwienie obrotu z kontrahentami zagranicznymi zwłaszcza ze strefy euro,
zarówno w zakresie eksportu jak i importu produktu i usług,
uzyskanie stabilności poprzez likwidację różnic kursowych,
większa integracja z rynkami kapitałowymi i towarowymi, czyli niższe koszty
kredytu i mniejsze bariery w handlu zagranicznym.181
Za główny argument przemawiający przeciw eurowalucie, Pracodawcy Pomorza
uznają możliwość przerzucenia, na konsumentów i gospodarstwa domowe, wyższych
koszów życia i niższą wartość nabywczą obecnych wynagrodzeń, co przełożyć się może
na niepokoje społeczne oraz utratę konkurencyjności polskiej gospodarki w zakresie
niskich kosztów pracy przy dość wysokiej jakości produktów i usług.182
Pracodawcy Pomorza zwracają uwagę stronie rządowej na koszta przystąpienia
Polski do strefy euro, wynikające w ich opinii z inwestycji w pomoc dla potencjalnych
unijnych bankrutów – takich jak Grecja – sumy wartej według wspomnianych 1/3
funduszy strukturalnych, jakie otrzyma Polska z UE w latach 2014–2020. Powyższe jak
180
na podstawie oprac. zbiorowe, " Stanowisko „Pracodawców Pomorza” w zakresie przystąpienia do strefy euro", Pracodawcy Pomorza, Gdańsk 2013, 181
Tamże, s. 2 182
Tamże, s. 2
104
twierdzą dalej wymusza nowa architektura instytucjonalna strefy, w tym działający
Europejski Mechanizm Stabilności.183
W ramach dalszych wyliczeń kosztów
Pracodawcy Pomorza twierdzą, że Polska z euro musiałaby przeznaczyć na walkę
z kryzysem zadłużenia ok. 3,5 proc. kapitału Europejskiego Mechnizmu Stabilności (2,8
mld euro) oraz gwarantować do 24,3 mld euro pożyczek, jakie maksymalnie może
udzielić fundusz.184
Konkluzją przedstawianego stanowiska jest wniosek o rządową
szczegółową analizę skutków przyjęcia eurowaluty, ze stałym udziałem środowiska
pracodawców w procesie tworzenia wspomnianej. Według opisywanych
przedsiębiorców konieczne jest także ustalenie krajowych kryteriów gotowości do
wprowadzenia euro, które będą swoistym konsensusem i podstawą konkretnych działań.
Kryteria takie pozwoliłyby przeprowadzić niezbędne reformy strukturalne polskich
finansów publicznych i procesów budowania wartości w polskiej gospodarce.185
3.3. OPINIE SPECJALISTYCZNE I BADANIA NAUKOWE.
Pośród licznych publikacji naukowych oraz analiz i badań specjalistycznych
w temacie korzyści i zagrożeń wynikających z przystąpienia Polski do strefy euro,
w zainteresowaniu naszym pozostawać będą jedynie te, które dotyczą bezpośrednio
polskiej przedsiębiorczości. Przy takim założeniu wspomniana znaczna liczba publikacji
maleje.
Analiza publikacji tematu, opracowań specjalistycznych i eksperckich, jak
również publikacji naukowych pozwala na wyodrębnienie trzech aspektów, które
wymienione w sposób niemalże jednogłośny definiowane są jako korzyści
z uczestnictwa Polski w strefie euro. Wspomniane to: eliminacja ryzyka walutowego
(kursowego), zmniejszenie kosztów transakcyjnych oraz obniżka krajowych stóp
procentowych. Ze względu na ich powielanie się w niemalże wszystkich opracowaniach
i publikacjach, dokonamy ich analizy na początku niniejszego rozdziału.
Ryzyko walutowe, nazywane również kursowym to ryzyko związane
z możliwością wahań kursu jednej waluty w stosunku do innej. Wahania kursu
walutowego mogą doprowadzić zarówno do pogorszenia sytuacji finansowej jednostki,
183
na podstawie oprac. zbiorowe, " Stanowisko „Pracodawców Pomorza” w zakresie przystąpienia do strefy euro", Pracodawcy Pomorza, Gdańsk 2013, 184
Tamże, s. 2 185
Tamże, s. 3
105
jak i do jej poprawy. Źródłem ryzyka jest fakt niemożności dokładnego przewidzenia
kierunku i skali wahań kursu.
W praktyce można wyróżnić dwa rodzaje tego ryzyka:
1) Ryzyko transakcyjne (transaction risk), występujące w przypadku zawierania
transakcji rozliczanej w innej walucie niż waluta krajowa danego przedsiębiorstwa.
2) Ryzyko księgowe (accounting risk), wynikające z możliwości zmiany wyceny
aktywów lub pasywów, których cena jest wyrażona w innej walucie niż waluta, w której
dane przedsiębiorstwo prowadzi księgi.186
Przy czym istotę ryzyka transakcyjnego
najłatwiej zrozumieć w przypadku transakcji importu i eksportu. W takich przypadkach
jedna ze stron transakcji rozlicza się w obcej walucie. Ryzyko związane jest
z możliwością zmiany kursu walutowego między dniem zawarcia transakcji, a dniem,
w którym otrzymywana jest płatność. Z perspektywy przedsiębiorstwa rozliczającego
się w obcej walucie, w zależności od wahań kursu, wyrażona w walucie krajowej cena
w momencie dokonania płatności może być niższa lub wyższa niż wyrażona w walucie
krajowej cena z momentu zawierania transakcji.187
Ryzyko księgowe związane jest
z posiadaniem w bilansie aktywów lub pasywów, których wartość wyrażona jest
w walucie obcej. Zmiana kursu walutowego powoduje bowiem konieczność zmiany ich
wyceny księgowej.188
Na ryzyko kursowe są szczególnie narażone firmy, które
prowadzą wymianę towarów i usług z zagranicą lub dokonują transakcji pożyczkowych
i kapitałowych na międzynarodowym rynku. Zwłaszcza, gdy transakcje te zawierane są
w warunkach kredytowych (czyli, gdy występuje rozbieżność czasowa między
momentem powstania należności czy zobowiązań w walucie obcej a momentem ich
realizacji). W wyniku aprecjacji (wzrostu wartości) waluty krajowej w stosunku do
waluty obcej będącej walutą fakturowania i rozliczania transakcji zagranicznych
zmniejszają się przychody eksporterów, a także zmniejszają zobowiązania importerów
w przeliczeniu na walutę krajową. Zmniejsza się zatem opłacalność krajowego eksportu,
natomiast zwiększa - importu. Sytuacja ta wygląda odwrotnie w przypadku deprecjacji
(spadku wartości) waluty krajowej w stosunku do waluty zagranicznej - rośnie
opłacalność krajowego eksportu, zmniejsza się - krajowego importu. Na eliminacji
ryzyka walutowego w stosunku do euro zyskają przede wszystkim polskie
przedsiębiorstwa prowadzące wymianę handlową z krajami należącymi do obszaru
186
NPB Portal Edukacyjny, źródło: https://www.nbportal.pl/slownik/ryzyko-walutowe, 6.09.2015 r. 187
NPB Portal Edukacyjny, źródło: https://www.nbportal.pl/slownik/ryzyko-walutowe, 6.09.2015 r. 188
NPB Portal Edukacyjny, źródło: https://www.nbportal.pl/slownik/ryzyko-walutowe, 6.09.2015 r.
106
jednowalutowego oraz te firmy, dla których euro jest walutą fakturowania i rozliczania
transakcji zagranicznych. Likwidacja ryzyka kursowego w stosunku do euro spowoduje
wyeliminowanie możliwości poniesienia przez przedsiębiorstwa uczestniczące w handlu
z krajami Unii Walutowej strat spowodowanych niekorzystnymi zmianami kursu
złotego do euro.189
Likwidacja wahań kursów walut obniży niepewność przedsiębiorstw
prowadzących wymianę handlową z krajami strefy euro co do przyszłego poziomu
przychodów i kosztów. Niepewność związana z ryzykiem zmian kursów walut
powoduje trudności w podejmowaniu decyzji o dłuższym horyzoncie czasowym.
Zredukowanie niepewności co do przyszłego poziomu przychodów i kosztów umożliwi
przedsiębiorcom ustalanie długookresowych strategii działania, zwiększy trafność
podejmowanych decyzji inwestycyjnych oraz przyczyni się do bardziej efektywnej
alokacji kapitału.190
Warto również zaznaczyć, że niestabilny kurs walutowy powoduje
potrzebę utrzymywania przez firmy rezerw, które nie mogą być przeznaczone np. na
inwestycje. Firmy jeżeli nie korzystają z powyższego, zabezpieczają się przed ryzykiem
kursowym na przykład poprzez kupowanie tzw. opcji walutowych w bankach lub
z innych zabezpieczeń, co z kolei zwiększa koszt prowadzenia przez nich działalności
gospodarczej. Brak zabezpieczeń przed ryzykiem kursowym prowadzi do cyklicznych
upadłości firm, jak wykazała dotychczasowa praktyka.191
Dzięki przystąpieniu Polski do Unii Walutowej, wyeliminowane zostaną koszty
transakcyjne w odniesieniu do euro. Koszty te można podzielić na dwie grupy. Do
pierwszej z nich należą bezpośrednie koszy finansowe. Mają one formę marży między
kursem kupna i sprzedaży obcej waluty, opłat towarzyszących operacjom wymiany oraz
kosztów zabezpieczania się przed ryzykiem kursowym. Druga grupa obejmuje koszty
administracyjne ponoszone przez podmioty gospodarcze w wyniku zaangażowania
środków w działalność związaną z prowadzeniem operacji walutowych.192
Są to koszty
zarządzania ryzykiem walutowym, dodatkowe nakłady na sprawozdawczość finansową,
koszty alternatywne z tytułu mniejszej efektywności zarządzania środkami pieniężnymi
rozproszonymi na różnych rachunkach bankowych oraz dłuższego czasu trwania
189
E. Radomska, " Polska w strefie euro. Potencjalne skutki dla firm", źródło: http://www.exporter.pl/bazy/Info_obszerne/283.php, 6.09.2015 r. 190
Tamże 191
P.Gajewski," Korzyści i szanse związane z przyjęciem euro",opracowanie zbiorowe pod redakcją P.Kowalewskiego, G.Tchorka, J.Górskiego,"Mechanizmy funkcjonowania strefy euro", NPB, Warszawa 2014, s. 198 192
E. Radomska, " Polska w strefie euro. Potencjalne skutki dla firm", źródło: http://www.exporter.pl/bazy/Info_obszerne/283.php, 6.09.2015 r.
107
transferu walut obcych. Bez wątpienia eliminacja kosztów transakcyjnych obniży koszty
działalności gospodarczej przedsiębiorstw uczestniczących w handlu z krajami strefy
euro. Warto zwrócić uwagę, że niekwestionowana korzyść dla przedsiębiorców
w postaci eliminacji kosztów transakcyjnych będzie kosztem dla banków. Krajowe
banki utracą przychody w postaci sprzedaży/zakupu euro, prowizji od przewalutowania,
wysokich opłat pobieranych za transfer pieniędzy do krajów strefy euro oraz transakcji
zabezpieczających ryzyko walutowe w stosunku do euro. Banki są jednak podmiotami
silniejszymi kapitałowo i w zakresie rentowności niż przedsiębiorstwa (zwłaszcza
mikro, małe i średnie), dlatego korzyści z likwidacji kosztów wymiany euro na złotego
i odwrotnie w ogólnym rozrachunku będą większe niż utrata dochodów z tego tytułu
przez banki.193
Kolejną istotną korzyścią jest niższy koszt zaciąganych kredytów i pożyczek
wynikający ze spadku stóp procentowych, jaki wystąpi w związku z wejściem do strefy
euro. Spadek ten jest spowodowany działaniem kilku czynników. Przede wszystkim,
zastąpienie złotego wspólną walutą oznacza, że znika ryzyko kursowe, czyli ryzyko
osłabienia kursu złotego wobec euro. W tym samym kierunku będzie oddziaływał
spadek ryzyka makroekonomicznego, ponieważ wejście do strefy euro zwiększa
wiarygodność kraju i obniża ryzyko niewypłacalności. Wreszcie, wzrost podaży kapitału
na rynku krajowym dzięki uzyskaniu swobodnego dostępu do znacznie większych
zasobów kapitałowych strefy euro obniża ryzyko płynności. Wejście do strefy euro
powoduje więc spadek stóp procentowych na skutek obniżenia premii za ryzyko
kursowe, ryzyko płynności i ryzyko niewypłacalności.194
Ten argument będący
niezaprzeczalnie korzyścią wprowadzenia eurowaluty w Polsce, analizując badania
i publikacje naukowe, niekoniecznie może w sposób właściwy i bezzwłoczny zostać
wykorzystany przez polskich przedsiębiorców. Prowadzone badania pasywności
kredytowej polskich przedsiębiorstw wskazują, że dostępność kredytów oraz ich koszt
nie są przyczynami obecnego zachowania się polskich firm w stosunku do omawianej
formy finansowania. Zjawisko pasywności z prowadzonych badań wobec polskich firm
ma raczej źródła w dominującej strategii zachowawczej oraz wynikającej z niej stylu
zarządzania polskimi podmiotami gospodarczymi. [patrz podrozdział 2.8., s. 86 oraz
podrozdział 2.7., s. 83].
193
E. Radomska, " Polska w strefie euro. Potencjalne skutki dla firm", źródło: http://www.exporter.pl/bazy/Info_obszerne/283.php, 6.09.2015 r. 194
D. K. Rosati," Czy Polska powinna przystąpić do strefy euro?", Gospodarka Narodowa, 10 (266) Rok LXXXIII/XXIV październik 2013, s. 16
108
Wśród interesujących z punktu widzenia tematyki niniejszej pracy publikacji
przeanalizujemy artykuł autorstwa E. Radomska " Polska w strefie euro. Potencjalne
skutki dla firm", opublikowany na Serwisie Polskich Eksporterów.195
Autorka
w swoim opracowaniu, jako korzyści dla firm z przyjęcia eurowaluty przez Polskę
upatruje w eliminacji ryzyka walutowego, w zmniejszeniu kosztów transakcyjnych,
w cenowej przejrzystości rynku, we wzroście atrakcyjności polskich firm, w obniżeniu
stóp procentowych krajowych, w pełnym dostępie do światowych rynków finansowych,
w zwiększonej swobodzie inwestowania, w zwiększonych obrotach Warszawskiej
Giełdy Papierów Wartościowych, w zwiększeniu dostępności do europejskiego rynku
obligacji, w uproszczonej konsolidacji sprawozdań finansowych oraz w pozytywnych
zmianach w makroekonomicznym otoczeniu przedsiębiorstw. Konfrontując powyższy
wykaz korzyści z uprzednio analizowanymi korzyściami w percepcji przedsiębiorców
widoczne jest brak świadomości tych ostatnich o wielu innych korzystnych aspektach
przyjęcia waluty euro dla prowadzonych przez nich działalności. Przyjrzyjmy się
skrótowo przytoczonym przez E. Radomską korzyściom (nie występujących w opiniach
i badaniach przedsiębiorców polskich oraz wcześniej nie omówionych):
cenowa przejrzystość rynku - efekty wprowadzenia eurowaluty dotyczący cen
w dotychczasowych rozważaniach występowały raczej, po drugiej stronie, czyli
jako zagrożenia. Jednakże posiadanie tej samej waluty, powoduje wyrażanie cen
za dobra i usługi we wszystkich krajach UWG w tej samej walucie, co powoduje
łatwość porównywania ofert dostawców i odbiorców dla przedsiębiorców
polskich. Wspomniana łatwość porównania powoduje również uproszczenia
w planowaniu przez firmy strategii ekspansji na inne rynki. W tym miejscu
należy jednak zastrzec przytaczając opracowane w niniejszej pracy dane
dotyczące strategii zachowawczej polskich firm, że powyższe stanowić będzie
korzyść przy zmianie modelu zarządzania strategicznego polskich
przedsiębiorstw. Cenowa przejrzystość rynku ułatwia również porównywanie
cen przez konsumentów i odbiorców, poprzez co wywierana jest presja
konkurencyjna, mogąca wywołać obniżki (dostosowania) cen.196
łatwość rozwijania eksportu - należy się jednoznacznie zgodzić, że przystąpienie
do strefy euro stworzy poprzez pełniejszą integrację gospodarek i rynków Polski
195
źródło: http://www.exporter.pl/bazy/Info_obszerne/283.php 6.09.2015 r. 196
na podstawie artykułu E. Radomska, " Polska w strefie euro. Potencjalne skutki dla firm", źródło: http://www.exporter.pl/bazy/Info_obszerne/283.php, 6.09.2015 r.
109
i innych członków UWG, unikalną możliwość do rozwoju przedsiębiorstw
poprzez aktywność eksportu. Powyższemu sprzyjać będzie również
niezaprzeczalne korzyści z członkostwa w UWG, czyli likwidacja ryzyka
kursowego oraz zmniejszenie kosztów transakcyjnych.197
Powyższe należy
jednak skonfrontować, z dotychczasowymi doświadczeniami dotyczącymi
polskich firm. Ich strategii rozwojowych i celów strategicznych [patrz
podrozdział 2.4., s. 64] oraz z danymi dotyczącymi eksportu polskich firm [patrz
podrozdział 2.6., s. 79].
wzrost atrakcyjności polskich firm - przystąpienie Polski do strefy euro, czyli
pośrednio wypełnienie przez Polskę nominalnych kryteriów konwergencji
podnosi prestiż w Świecie naszej gospodarki. Powyższe w sposób analogiczny
oddziałuje na przedsiębiorstwa krajowe, czyniąc je bardziej atrakcyjnymi oraz
postrzeganymi jako stabilniejsi i pewniejsi partnerzy biznesowi dla firm
światowych.198
Przytoczona powyżej korzyść często występuje w opracowaniach
naukowych oraz eksperckich, przy czym należy zaznaczyć, że wynika ona
bardziej z logiki i analizy, niż konkretnych mierzalnych wskaźników i danych.
pełny dostęp do światowych rynków finansowych - przyjęcie eurowaluty
poprzez otwarcie dla polskiej gospodarki szerszego dostępu do światowych
rynków finansowych, z założenia powinno dać polskim przedsiębiorstwom
łatwiejszy dostęp do cenowo korzystniejszej możliwości zdobycia kapitału.199
Podobnie do korzyści w postaci spadku krajowych stóp procentowych, problem
może stanowić prawdopodobieństwo zaistnienia powyżej opisanej korzyści, lecz
stopień i horyzont czasowy jej wykorzystania przez polskie przedsiębiorstwa.
Wielokrotnie w niniejszej pracy zobrazowano strategię zachowawczą polskich
firm, opisano szeroko zjawisko pasywności kredytowej badanych polskich
podmiotów gospodarczych oraz zwracano uwagę na główne źródło finansowania
polskich firm w postaci środków własnych. Powyższe pozwalają na sceptyczną
197
powszechnie akceptowane jako niezaprzeczalne korzyści z uczestnictwa w UWG, dokładna analiza w publikacjach D. K. Rosati," Czy Polska powinna przystąpić do strefy euro?", Gospodarka Narodowa, 10 (266) Rok LXXXIII/XXIV październik 2013, s. 14 i 17; A.Skworon, " Bilans korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro", Politechnika Opolska, Opole2007, s. 8; Walicka M., Konsekwencje przystąpienia Polski do strefy euro w percepcji przedsiębiorców, „Ekonomia i Prawo”, Polszakiewicz B., Boehlke J. (red.), Tom XII, nr 4/2013, s. 592 i 593; 198
na podstawie artykułu E. Radomska, " Polska w strefie euro. Potencjalne skutki dla firm", źródło: http://www.exporter.pl/bazy/Info_obszerne/283.php, 6.09.2015 r. 199
na podstawie artykułu E. Radomska, " Polska w strefie euro. Potencjalne skutki dla firm", źródło: http://www.exporter.pl/bazy/Info_obszerne/283.php, 6.09.2015 r.
110
ocenę wpływu opisywanej korzyści z przyjęcia eurowaluty na funkcjonowanie
i rozwój polskiej przedsiębiorczości. [patrz podrozdział 2.8., s. 86].
zwiększona swoboda inwestowania - celem wyjaśnienia powyższej korzyści
zacytujemy dr Pożarlik, pracownika naukowego Instytutu Europeistyki
Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie:" Fundusze emerytalne, powiernicze,
towarzystwa ubezpieczeniowe oraz zarządzający inwestycjami w firmach, którzy
dotąd ze względów regulacyjnych musieli inwestować głównie w krajowe
papiery wartościowe, będą mieli swobodę inwestowania w papiery wartościowe
wyemitowane w całej strefie euro bez konieczności ponoszenia ryzyka
walutowego".200
Kwestie inwestycji polskich przedsiębiorstw były wielokrotnie
omawiane w niniejszej pracy. Ponownie strategie zachowawcze, pasywność
kredytowa polskich przedsiębiorstw stanowią istotne bariery inwestycyjne przez
co możliwości, które daje uczestnictwo w strefie euro, mogą pozostać
niewykorzystane. [patrz rozdział I akapity dotyczące inwestycji
w poszczególnych podrozdziałach oraz podrozdziały 2.8., s. 86].
zwiększone obroty Warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych - korzyść
wynikająca, ze spodziewanego efektu wstąpienia Polski do UWG, polegająca na
tym, że Warszawska Giełda Papierów Wartościowych stanie się częścią rynku
finansowego strefy euro. Inwestorzy ze strefy euro będą mogli inwestować
w akcje polskich spółek notowanych na WGPW bez ponoszenia ryzyka
kursowego. Można liczyć na to, że polski rynek uznany zostanie nie już jako
rynek wschodzący, ale jeden z ustabilizowanych rynków europejskich.201
zwiększony dostęp do europejskiego rynku obligacji - przystąpienie Polski do
obszaru jednowalutowego otworzy przed polskimi przedsiębiorstwami
możliwość pełnego uczestnictwa w europejskim rynku obligacji, gdzie podmioty
o niższej wiarygodności kredytowej oraz firmy z sektorów do tej pory
nieobecnych na rynkach finansowych mają łatwiejszy dostęp do kapitału.
Papiery dłużne wyemitowane przez polskie przedsiębiorstwa, pozbawione
ryzyka kursowego staną się atrakcyjniejsze dla inwestorów ze strefy euro.202
200
źródło: http://www.exporter.pl/bazy/Info_obszerne/283.php 6.09.2015 r. 201
E. Radomska, " Polska w strefie euro. Potencjalne skutki dla firm", źródło: http://www.exporter.pl/bazy/Info_obszerne/283.php, 6.09.2015 r. 202
E. Radomska, " Polska w strefie euro. Potencjalne skutki dla firm", źródło: http://www.exporter.pl/bazy/Info_obszerne/283.php, 6.09.2015 r.
111
uproszczona konsolidacja sprawozdań finansowych - wprowadzenie w Polsce
euro uprości procedury księgowania i raportowania dla firm ze strefy euro
posiadających filie i odziały w Polsce (i odwrotnie). Obecnie firmy te prowadzą
rachunkowość w dwóch walutach, następnie w celu konsolidacji sprawozdań są
zmuszone przeliczać sprawozdania finansowe na walutę kraju, w którym
zlokalizowana jest główna siedziba firmy.203
Niewątpliwie istotne dla
przedsiębiorstw w kapitałem zagranicznym działających na terenie Polski. [patrz
podrozdział 1.7., s. 45].
pozytywne zmiany w makroekonomicznym otoczeniu przedsiębiorstw - nie
należy również zapominać, że spełnienie przez Polskę kryteriów konwergencji
z Maastricht spowoduje pozytywne zmiany w makroekonomicznym otoczeniu
przedsiębiorstw. Niska inflacja to między innymi bardziej przewidywalne
warunki podejmowania decyzji inwestycyjnych, z kolei niskie zadłużenie sektora
publicznego oraz niski deficyt budżetowy to mniejsze obciążenia fiskalne dla
przedsiębiorstw.204
W zakresie zagrożeń wynikających z przystąpienia Polski do strefy euro,
opracowania naukowe oraz publikacje specjalistyczne tematu wskazują na
niebezpieczeństwa wynikające ze wzrostu konkurencyjności ze strony firm działających
w strefie euro. Powyższe jest wynikiem, między innymi opisywanych zmian tj.
eliminacji ryzyka kursowego, zmniejszeniem kosztów transakcyjnych oraz większą
przejrzystością cenową. Opisane korzyści dla przedsiębiorstw polskich, są jednocześnie
zagrożeniem dla ich istnienia i rozwoju, ponieważ wspomniane pozytywnie oddziałują
na wszystkie podmioty gospodarcze członków UWG. Eliminacja zagrożenia związana
jest bezpośrednio ze zwiększeniem konkurencyjności polskich przedsiębiorstw poprzez
innowacyjność, podnoszenie jakości produkowanych dóbr lub oferowanych usług oraz
zmianę strategii na ekspansywną i nastawioną na maksymalizację zysku. Należy
podkreślić, że powyższe zmiany winny występować jako działania wyprzedzające
wstąpienie Polski do strefy euro. Powodem powyższej uwagi jest występowanie
przeciwstawnych cech charakteryzujących polskie firmy do wymienionych powyżej.
[patrz analizy podrozdział 2.5., s. 72, podrozdział 2.7., s. 83, podrozdział 2.9., s. 90] .
203
E. Radomska, " Polska w strefie euro. Potencjalne skutki dla firm", źródło: http://www.exporter.pl/bazy/Info_obszerne/283.php, 6.09.2015 r. 204
E. Radomska, " Polska w strefie euro. Potencjalne skutki dla firm", źródło: http://www.exporter.pl/bazy/Info_obszerne/283.php, 6.09.2015 r.
112
Do celów pracy badawczej, której efektem jest niniejsza praca, w głównie mierze
nastawionej na zapoznanie się i analizę możliwie szerokiego spektrum materiałów
źródłowych jako istotne i ważne w aspekcie konkurencyjności polskich przedsiębiorstw
(lub nawet szerzej gospodarki), jak kluczowe i istotne należy wskazać opracowania:
J. Tomkiewicz, "Przyjęcie euro a konkurencyjność gospodarki", Infos
zagadnienia społeczno-gospodarcze nr 10(147) z 23 maja 2013, Biuro Analiz
Sejmowych, Warszawa
J. Osiatyński, "Warunki gotowości Polski do wejścia do strefy euro", Artykuły,
Narodowy Bank Polski, Warszawa 2012, s. 659
Szczególnie ważne jest opracowanie Biura Analiz Sejmowych, które w sposób
polemiczny przedstawia aspekt konkurencyjności polskiej gospodarki w przypadku
przystąpienia Polski do strefy euro. Autor opisywanego opracowania podawane korzyści
z członkostwa w UWG, czyli eliminację ryzyka kursowego, zmniejszenie kosztów
transakcyjnych oraz obniżkę stóp procentowych analizuje pod kątem konkretnego ich
oddziaływania na konkurencyjność polskich przedsiębiorstw. Ze względu na
kompleksowość zastosowanego podejścia, jak również przejrzystość przeprowadzonego
wywodu, w dalszej części zredagowane i przytoczone zostały najważniejsze fragmenty
wspomnianego opracowania.
Autor opracowania Biura Analiz Sejmowych zwraca słusznie uwagę na aspekt
dotychczas nie poruszany szeroko w dyskursie publicznym i naukowym, że w zakresie
otoczenia instytucjonalnego polskich przedsiębiorstw przyjęcie waluty euro, poprzez już
obecne uczestnictwo Polski w UE ulegnie zaledwie niewielkim zmianom. Więc
instytucje (w szerokim znaczeniu „warunków gry”) decydujące w dużej mierze
o konkurencyjności przedsiębiorstw pozostaną bez zmian. To przecież już
z członkostwa w UE, a nie w strefie euro, wynikają takie kwestie, jak:
• warunki prowadzenia handlu zagranicznego określone w porozumieniach
międzynarodowych, w tym poziom ceł na produkty eksportowane czy na towary
importowane,
• reguły stosowania pomocy publicznej dla przedsiębiorstw,
• dostęp do środków z budżetu wspólnoty oraz warunki finansowe członkostwa (składka
do budżetu UE), 205
205
J. Tomkiewicz, "Przyjęcie euro a konkurencyjność gospodarki", Infos zagadnienia społeczno gospodarcze nr 10(147) z 23 maja 2013, Biuro Analiz Sejmowych, Warszawa, s. 1
113
• regulacje dotyczące podatków pośrednich, tj. VAT-u i akcyzy,
• reguły formalne dla polityki makroekonomicznej, tj. postanowienia Paktu na rzecz
stabilizacji i wzrostu oraz tzw. paktu fiskalnego, które Polska postanowiła
zaakceptować.
Jak widać, ważne zmiany dla konkurencyjności polskich podmiotów gospodarczych
(polityka celna, stosowanie pomocy publicznej, możliwość korzystania ze środków
pomocowych UE) już nastąpiły w wyniku wejścia do UE. Zmiana waluty nie ma dużego
znaczenia dla otoczenia instytucjonalnego firm.206
W zakresie eliminacji ryzyka kursowego oraz pozytywnych zmian w zakresie
kontroli inflacji, zmian wynikających z przyjęcia eurowaluty opracowanie Biura Analiz
Sejmowych przeprowadza analizę, ich rzeczywistego oddziaływania na
konkurencyjność przedsiębiorstw wspierając się analizą doświadczeń krajów południa
Europy w latach 2000-2011, w tym również na tle gospodarek Niemiec, Francji
i Irlandii. Takie podejście pozwoliło na szerszą perspektywę badawczą oraz dostrzeżenie
pewnych mechanizmów makroekonomicznych, które stanowią istotne dopełnienie
pewnej utartej opinii o wymienionych korzyściach z przyjęcia eurowaluty.
Poziom nominalnego kursu walutowego, po jakim złoty zostanie zastąpiony
przez euro, jest bez wątpienia podstawowym parametrem określającym
konkurencyjność naszej gospodarki. Z jednej strony im słabszy złoty w momencie
wymiany waluty, tym tańsze są polskie produkty w strefie euro i droższe towary
importowane. Z drugiej jednak strony poziom nominalnego kursu walutowego
wyznacza siłę nabywczą polskich podmiotów za granicą, a wobec dużego tzw. wsadu
importowego w polskiej produkcji zbyt niski kurs wymiany może prowadzić do
podwyższonej inflacji w naszym kraju. Warto też przypomnieć, że poziom kursu
przeliczenia złotego na euro ustalany jest na drodze negocjacji z Komisją Europejską
dwukrotnie – najpierw przy określaniu tzw. parytetu centralnego, tj. „środka” korytarza
walutowego, jakim jest ERM II1, a potem ostatecznego kursu, po którym nastąpi
wymiana waluty. Należy pamiętać, że reguły wejścia do strefy euro dopuszczają
ewentualne korekty parytetu centralnego w ramach systemu ERM II, ale możliwa jest
tylko rewaluacja (umocnienie) kursu, więc kurs przejścia na euro musi być określony co
najmniej dwa lata przed ostatecznym wycofaniem złotego207
206
J. Tomkiewicz, "Przyjęcie euro a konkurencyjność gospodarki", Infos zagadnienia społeczno gospodarcze nr 10(147) z 23 maja 2013, Biuro Analiz Sejmowych, Warszawa, s. 1 207
Tamże, s. 2
114
Mimo że w momencie porzucenia waluty narodowej znika problem nominalnego
kursu euro/złoty, nie oznacza to, iż konkurencyjność zewnętrzna polskich
przedsiębiorstw nie może podlegać erozji czy też wzmocnieniu. Mowa tutaj
o mechanizmie realnego kursu walutowego czy względnych zmianach w sile nabywczej
tej samej waluty w różnych krajach wynikającej z odmiennej dynamiki cen.208
Autor
przytaczanego opracowania poprzez wspomnianą wcześniej analizę krajów południa
Europy oraz zmiany wynikające z powyżej opisanych mechanizmów zauważa, że:
kraje południa utraciły konkurencyjność zewnętrzną (wzrósł deficyt na
rachunku obrotów bieżących),
pogłębia się nierównowaga zewnętrzna w całej strefie euro – na południu
deficyty na rachunku rosną, znajdując finansowanie w powiększających
się nadwyżkach na północy.209
Należy również podkreślić, że utrata konkurencyjności na skutek realnej aprecjacji
kursu walutowego jest bardzo istotną kwestią, bo w ramach unii walutowej nie jest
możliwa dewaluacja (deprecjacja) nominalnego kursu walutowego, która automatycznie
zwiększyłaby konkurencyjność danej gospodarki. Wobec niemożności zmian
nominalnego poziomu kursu walutowego poprawa konkurencyjności jest możliwa
w drodze tzw. wewnętrznej dewaluacji, która polega na spadku kosztów
funkcjonowania przedsiębiorstw, a to oznacza po prostu deflację i przede wszystkim
spadek kosztów pracy, czyli obniżkę płac. Takie dostosowanie musi odbyć się na drodze
głębokiej recesji i wysokiego bezrobocia [scenariusz krajów Południa]. 210
W przypadku obniżki stóp procentowych opracowanie Biura Analiz Sejmowych,
racjonalnie i analitycznie zwraca również uwagę na inne mechanizmy, niż działanie
dość obiegowo przedstawianego mechanizmu, że spadek kosztów kredytów oznacza
wzrost inwestycji, wzrost kapitału na rynku a przez to wzrost konkurencyjności.
Konkluzją opisywanego opracowania z zakresie stóp procentowych jest podanie
kluczowych warunków dla zaistnienia pożądanych pozytywnych efektów. Cytując za
autorem opracowania, problem stóp procentowych nie może być sprowadzony do
stwierdzenia, że im niższa stopa procentowa, tym wyższa konkurencyjność danej
gospodarki. Kryzys finansowy wyraźnie pokazał, że problemem może być także zbyt
niski koszt kapitału, który prowadzi do gwałtownego wzrostu znaczenia dźwigni
208
J. Tomkiewicz, "Przyjęcie euro a konkurencyjność gospodarki", Infos zagadnienia społeczno gospodarcze nr 10(147) z 23 maja 2013, Biuro Analiz Sejmowych, Warszawa, s. 2 209
Tamże, s. 2 210
Tamże, s. 2 i 3
115
finansowej, czemu towarzyszy zwykle spekulacyjny wzrost cen aktywów
(nieruchomości i instrumentów finansowych), co destabilizuje gospodarkę i zwykle
kończy się bolesnym dostosowaniem, czyli kryzysem.211
Zatem, aby uzyskać pożądane
efekty wynikające z korzyści z przystąpienia do strefy euro, w postaci obniżki
krajowych stóp procentowych, niezbędne jest spełnienie następujących warunków:
kluczowa jest trwała konwergencja poziomu inflacji i rynkowych stóp
procentowych,
wymagana jest odpowiednia polityka makroostrożnościowa, tj. stały monitoring
i reagowanie nadzoru finansowego na takie przejawy niestabilności, jak zbyt
duży zakres dźwigni finansowej, wysoka dynamika cen aktywów czy
zbilansowanie sektora bankowego (stosunek depozytów do kredytów).212
W zakresie eliminacji ryzyka kursowego, jako efektu przystąpienia Polski do strefy euro
autor opracowania Biura Analiz Sejmowych słusznie zwraca uwagę, że rezygnacja
z narodowej waluty znacznie zmniejsza ryzyko kursowe, ale bynajmniej nie likwiduje
go całkowicie – problem kursu euro/złoty znika, ale wciąż będziemy musieli śledzić
takie kursy, jak: euro/dolar, euro/frank szwajcarski, euro/juan itd. Warto jednak
zauważyć, że w przypadku polskich przedsiębiorstw sytuacja jest jasna – 79% naszych
towarów trafia do innych krajów UE, więc członkostwo w strefie euro dla zdecydowanej
większości przedsiębiorstw eksportowych oznacza wyeliminowanie ryzyka kursowego.
Jeśli chodzi o import, sytuacja jest trochę inna – tutaj nasze obroty z UE to 59%, co jest
wynikiem dużego importu z Rosji – 10,2%, i z Chin – 9,4% (dane wg GUS). Taka
struktura importu ma swoje konsekwencje dla rozkładu ryzyka kursowego. Z Rosją
praktycznie całość rozliczeń jest prowadzona w dolarach amerykańskich (walutą dla
rynku ropy i gazu jest przede wszystkim dolar); chińskie przedsiębiorstwa także wolą
rozliczać się w dolarach, gdyż polityka ich banku centralnego polega na stabilizowaniu
kursu juan/dolar. Dla polskiego importu kwestia ryzyka kursowego będzie wynikała
z dwóch zmian, tj. faktycznego zniknięcia ryzyka w handlu ze strefą euro (największy
udział w polskim imporcie mają Niemcy – 21,9%) oraz ze zmiany ryzyka dolar/złoty na
dolar/euro.213
211
J. Tomkiewicz, "Przyjęcie euro a konkurencyjność gospodarki", Infos zagadnienia społeczno gospodarcze nr 10(147) z 23 maja 2013, Biuro Analiz Sejmowych, Warszawa, s. 3 212
Tamże, s. 3 213
Tamże, s. 3
116
Dla dopełniania całokształtu należy przytoczyć informacje dotyczące kosztów
dla polskich firm, wynikających z wprowadzenia eurowaluty. Wspomniane wymagać
będą nakładów inwestycyjnych ze strony przedsiębiorstw, głównie w obszarach:
konieczności przystosowania do euro systemów informatycznych służących do
prowadzenia księgowości, płatności elektronicznych, fakturowania, naliczania
płac itp.;
szkolenia kadr dotyczącego posługiwania się nową walutą, jej rozpoznawania,
przeliczania pomiędzy pieniądzem narodowym, a euro;
dostosowania automatów wrzutowych, sprzedających artykuły spożywcze, bilety
komunikacyjne, bilety parkingowe itp. do przyjmowania monet euro.214
Ponadto należy zwrócić uwagę, że:
Wartości kontraktów, należności do zapłacenia, płac, udziałów w spółkach,
rachunków w bankach itp. będą musiały zostać przeliczone na euro.
Przedsiębiorcy będą musieli zadbać o to, aby kasy fiskalne podawały ceny
w euro i drukowały paragony z symbolem euro. Terminale do obsługi kart
płatniczych będą musiały zostać przystosowane do przyjmowania zapłaty
w euro.
Pewną niedogodnością dla przedsiębiorców będzie konieczność prezentowania
w okresie przejściowym podwójnych cen na produktach, w cennikach oraz
w katalogach. Dodatkowo, w okresie podwójnej cyrkulacji przedsiębiorstwa
będą musiały akceptować oba środki płatnicze, a także księgować wpływy w obu
walutach.
Przeliczenie cen ze złotego na euro spowoduje zmiany tzw. cen
psychologicznych (cen o końcówkach 99 groszy). Aby zachować efekt
psychologiczny przedsiębiorcy będą dążyli do zaokrąglenia przeliczonych cen w
górę do ulubionej końcówki. Oczywiście zaokrąglenia w górę zwiększą
przychody przedsiębiorcy. Istnieje jednak obawa, że konsumenci nauczeni
przykładem pierwszych krajów, które przyjęły euro, będą przywiązywać dużo
większą uwagę do konwersji cen z walut narodowych na euro, wymuszając na
firmach zaokrąglanie cen w dół.215
214
E. Radomska, " Polska w strefie euro. Potencjalne skutki dla firm", źródło: http://www.exporter.pl/bazy/Info_obszerne/283.php, 9.09.2015 r. 215
Tamże
117
ROZDZIAŁ IV
ZMIANA MODELU ZARZĄDZANIA W KONTEŚCIE
PRZYSTĄPIENIA DO STREFY EURO.
4.1. MODELE ZARZĄDZANIA.
W publikacjach tematu nauk o zarządzaniu pojęcie modelu zarządzania często
występuje zamiennie z terminem "style zarządzania przedsiębiorstwem". Ważną uwagę
stanowi silne powiązanie tego terminu z narodowym modelem zarządzania gospodarką.
Ten związek wynika, z istniejącego otoczenia instytucjonalnego i otoczenia
makroekonomicznego przedsiębiorstwa. Firma jako element sektora gospodarki
narodowej, zmuszona jest modyfikować swój model zarządzania do wspomnianych
powyżej uwarunkowań.
Od lat 70. XX wieku w procesie rozwoju korporacji transnarodowych (KTN),
głównych podmiotów biznesu międzynarodowego, trwa faza triady ekonomicznej. Po
okresie dominacji firm europejskich od połowy XIX wieku do II wojny światowej,
amerykańskich w latach 1945-1970, w latach 70. do walki konkurencyjnej w skali
światowej przyłączył się trzeci gracz – Japonia. W latach 80. inwestycje krzyżujące się
(między państwami triady) zdominowały działalność międzynarodową. U progu nowego
tysiąclecia także inne firmy z regionu Azji, chińskie, koreańskie i indyjskie rozpoczęły
podbój gospodarki światowej.216
Powyższy rys historyczny wskazuje na przyczyny
wykształcenia się trzech w pełni ukształtowanych modeli zarządzania: amerykańskiego
(zwanego liberalnym modelem zarządzania), europejskiego modelu zarządzania
(zwanym również biurokratycznym modelem zarządzania) oraz japońskiego modelu
zarządzania.217
Istnieje również kształtujący się na wskutek wspomnianych
krzyżujących się inwestycji pomiędzy państwami triady globalny model zarządzania. Ze
względów na różnice kulturowe, odmienność gospodarek oraz położenie geograficzne
Polski, jak i obecną pozycję światową nie będziemy rozpatrywać modeli: globalnego
oraz japońskiego (oparty o filozofię Kaizen, czyli skrótowo ciągłego doskonalenia, jej
216
M. Rozkwitalska," Zarządzanie międzynarodowe a modele zarządzania: amerykański, azjatycki, europejski, globalny", Organizacja i kierowanie nr 2 (132), Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2008, s. 1 217
na podstawie A. Dobrowolska wykłady, źródło: http://www.ioz.pwr.wroc.pl/pracownicy/dobrowolska/2012-ZJ-wyklad/2012-PZJ-W3-style_zarzadzania_jakoscia.pdf, 10.09.2015 r.
118
elementy są obecne w systemach zarządzania firmami na terenie państw UE, ale nie
jako determinant modelu, lecz co najwyżej jego dopełnienie).
Ze względu na tematykę niniejszej pracy nie będziemy analizowali sposobu
kształtowania się czasoprzestrzennego danego modelu zarządzania w oparciu o dany
krąg kulturowy oraz historię państw wspomnianej triady. Celem realizacji założeń pracy
skupimy się jedynie na scharakteryzowaniu poszczególnych modeli poprzez określenie
najważniejszych ich cech i własności (z pominięciem z podanych powyżej przyczyn
modelu japońskiego i kształtującego się modelu globalnego).
Amerykański model zarządzania opiera się na następujących założeniach:
konkurencją: a) orientacja na klienta, b) konkurencyjność;
orientacją na zysk: a) zadowolenie udziałowców, b) preferowanie krótkich
terminów;
indywidualnością: a) nadrzędnym respektowaniem praw jednostki,
b) dostrzeganiem potrzeby osiągnięć, c) mobilność pracowników;
profesjonalizmem: a) specjalizacja, b) zawodowi managerowie.218
Cechami charakterystycznymi (wynikającymi z przyjętych założeń) amerykańskiego
modelu zarządzania są :
właściciel ma pozycję najmocniejszą: ma pełną suwerenność w decyzjach
dotyczących kapitału i doboru kadry kierowniczej oraz załoga ma
najsłabszą pozycję w przedsiębiorstwie;
zasada zarządzania zasobami ludzkimi: "angażuj i zwalniaj", mobilność
i elastyczność zatrudnienia, wolny rynek pracy;
częste innowacje;
podejście do jakości produkcji jako do problemu technicznego;
podejście: wyższa jakość podwyższa koszty;219
Europejski model zarządzania opiera się na następujących założeniach:
zarządzaniem między ekstremami, który opiera się na następujących
zagadnieniach: a) wybór pomiędzy jednostką, a firmą, b) indywidualizmem, czy
kolektywizmem, c) orientacją na długie, czy krótkie terminy;
218
Modele zarządzania, źródło: http://elstudento.org/articles.php?article_id=1998, 10.09.2015 r. 219
na podstawie A. Dobrowolska wykłady, źródło: http://www.ioz.pwr.wroc.pl/pracownicy/dobrowolska/2012-ZJ-wyklad/2012-PZJ-W3-style_zarzadzania_jakoscia.pdf, 10.09.2015 r.
119
negocjacjami wewnętrznymi: a) stały dialog ze związkami zawodowymi,
b) partycypialne zarządzanie;
orientacją na ludzi: a) szanującą wolność wyborów, b) ostrożnością przy
zwolnieniach, c) społecznymi kryteriami wyboru;
uwzględnianiem różnic kulturowych: a) respektowanie autonomii w zarządzaniu
lokalnym. 220
Cechami charakterystycznymi (wynikającymi z przyjętych założeń) europejskiego
modelu zarządzania są :
wiele przepisów i standaryzacja działania;
silne związki zawodowe;
państwo angażuje się w procesy regulacji rynku pracy;
załoga współuczestniczy w zarządzaniu firmą;
pracodawcy zjednoczeni w związki;
pracodawca opiera swoją pozycję na wypracowanej reputacji jako manager;
słaba innowacyjność, brak głębszych zmian;
słaba fluktuacja kadr, wyrównane płace;
orientacja projakościowa;221
4.2. MODEL ZARZĄDZANIA POLSKIM PRZEDSIĘBIORSTWAMI I JEGO ZMIANA.
Dokonane opracowanie statystyczne danych dotyczących polskich
przedsiębiorstw oraz analizy poszczególnych obszarów działalności wspomnianych
[przyp. rozdziały I i II niniejszej pracy] pozwolą w dalszej części pracy na
scharakteryzowanie dominującego modelu zarządzania.
Wcześniej przedstawione modele zarządzania amerykański i europejski
w sposób znaczący różnią się przyjętymi założeniami (w niektórych przypadkach są
wręcz one swoim przeciwnościami). Amerykański i europejski model zarządzania
przedsiębiorstwem w obszarze zarządzania jakością stanowią właśnie swoje
przeciwności. Nie należy oczywiście powyższego rozumieć "zero - jedynkowo",
amerykańskie firmy poprzez globalne powiązania oraz eksport swoich produktów do
220
Modele zarządzania, źródło: http://elstudento.org/articles.php?article_id=1998, 10.09.2015 r. 221
na podstawie A. Dobrowolska wykłady, źródło: http://www.ioz.pwr.wroc.pl/pracownicy/dobrowolska/2012-ZJ-wyklad/2012-PZJ-W3-style_zarzadzania_jakoscia.pdf, 10.09.2015
120
niemalże wszystkich krajów świata, przymuszone są do wdrożeń i zarządzania
systemami jakości. W szczególności wspomniane wdrożenia dotyczą firm z branży
motoryzacyjnej, spożywczej, czy też elektroniki użytkowej. Firmy amerykańskie, czy
też europejskie wykazujące globalny zasięg swojej działalności gospodarczej tworzą
zunifikowany, szczególnie mocno dynamicznie w ostatnich dekadach kształtujący się
wspominany wcześniej model globalny, będący swoistego rodzaju wypadkową
pozostałych modeli państw triady. Nastawienie projakościowe i zbiurokratyzowane do
systemów zarządzania jakością, ze szczególnym nastawieniem do niezależnych
certyfikacji ze strony trzeciej (audyt strony trzeciej - badanie firmy pod kątem zgodności
z wymaganiami danej normy, przeprowadzane przez auditorów niezależnej od danego
przedsiębiorcy jednostki certyfikującej), jest domeną firm europejskich. Europa,
rozumiana jako obszar gospodarczy ma szczególny wkład w ostatnie fazy rozwoju
modeli zarządzania jakością (Europejska Nagroda Jakości EAQ, Europejska Fundacja
Zarządzania Jakością EFQM, rozwój norm ISO). Historycznie rzecz ujmując
amerykańscy ekonomiści tworzyli podwaliny pod TQM (ang. Total Quality
Managment), czyli strategię zarządzania przez jakość, przy czym "niedoścignionym"
wzorcem podejścia projakościowego były, i nadal są przedsiębiorstwa z Japonii, które
swoją przewagę konkurencyjną w poprzednim wieku osiągnęły poprzez
wysokojakościową i innowacyjną produkcję. Stany Zjednoczone w szczególności firmy
motoryzacyjne widząc kształtującą się dysproporcję w zakresie konkurencyjności,
zmuszone były zbliżyć swój model zarządzania do modelu japońskiego. W latach 80
poprzedniego wieku w Stanach Zjednoczonych nastąpiła fala wdrożeń systemów
zarządzania jakością i ogólnie rosnące zainteresowanie jakością, przy czym osiągane
efekty powyższych zmian były dalekie od założeń, to znaczy nie osiągnięto znacznego
przybliżenia się do osiągnięć japońskich. W związku z powyższym, jak również ze
specyfiką gospodarki amerykańskiej wynikającej z dużego rynku wewnętrznego,
amerykańskie przedsiębiorstwa w dużej części porzuciły strategie projakościowe, na
rzecz nisko kosztowej (elastyczność form zatrudnienia, wolny rynek pracy),
innowacyjnej produkcji masowej. Konkludując amerykańskie firmy nastawione na
krótkoterminowe projekty zmian i udoskonaleń oraz na krótkoterminowy zwrot
z inwestycji oraz maksymalizację zysku, nie były przygotowane na mozolne, ustawiczne
i długotrwałe doskonalenie organizacji w każdym aspekcie jej działalności (podejście
TQM). Dodatkowo amerykańscy eksperci od zarządzania i nauk ekonomicznych
121
przeciwstawili w latach 90 minionego wieku strategii zarządzania przez jakość 222
-
reengineering223
.
W 1992 roku w hiszpańskim prawie przemysłowym zdefiniowano pojęcie
jakość, jako "zestaw właściwości i cech wyrobu lub usługi, które decydują o jego
przydatności do spełniania pewnych potrzeb". Definicja ta stała się podstawą dla
Międzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej (ISO) opracowania uniwersalnej
definicji jakości w normie ISO 8402. Europejskie firmy (przedsiębiorstwa z Europy
Zachodniej) i ich praktyka wypracowały europejski styl zarządzania jakością, który
wymusza spełnienie wymagań jakościowych, idealne wyspecjalizowanie zbioru cech
oraz umożliwia posługiwanie się w ocenach kryteriami obiektywnymi, które mogą
zostać udowodnione.224
Powyższe podejście dominuje w krajach UE, niestety poza
Polską, co łatwo wykazać poprzez analizę ilości wdrożeń i certyfikacji
znormalizowanych systemów zarządzania jakością.
Na podstawie danych ISO Survey225
z roku 2013 porównując wdrożenia
znormalizowanych systemów zarządzania (zarządzanie jakością, zarządzanie jakością
produktów medycznych, zarządzanie jakością branża automotive, bezpieczeństwo
informacji, zarządzanie środowiskiem, zarządzanie energią) widoczne są duże
dysproporcje pomiędzy Polską, a krajami UE (zdecydowanie nasilające się przy
porównaniu Polski i krajów strefy euro). Na następnej stronie przedstawiono
porównanie ilości działających systemów zarządzania w Polsce oraz w wybranych
krajach UE. Porównując należy uwzględniać wielkość gospodarki, ilość podmiotów
gospodarczych oraz specjalizacje narodowych gospodarek, jak i liczbę ludności
poszczególnych państw. Metodologia doboru krajów: kraje sąsiedzkie, kraje strefy euro
i kraj poza strefy euro, kraje mniejsze, porównywalne oraz większe, jeżeli chodzi
o liczbę ludności. Podobnie co do liczby podmiotów gospodarczych.
222
na podstawie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Zarz%C4%85dzanie_przez_jako%C5%9B%C4%87, A. Hamrol, W. Mantura,"Zarządzanie Jakości. Teoria i praktyka", Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, J. Łunarski, "Zarządzanie Jakością. Standardy i zasady", Wydawnictwo WNT, Warszawa 2012 223
Koncepcja biznesowa polegająca na wprowadzaniu radykalnych zmian w procesach biznesowych. Celem zmian jest osiągnięcie maksymalnej efektywności organizacji oraz redukcja kosztów, źródło: Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Reengineering, 11.09.2015 r. 224
W. Łukasiński, "Dylematy jakości", Zeszyty Naukowe nr 806/2009, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków 2009, s. 131 225
Strona internetowa organizacji ISO Survey, http://www.iso.org/iso/iso-survey
122
Norma
Pols
ka
Nie
mcy
Cze
chy
His
zpan
ia
Port
ugali
a
Węg
ry
Fra
ncj
a
Wło
chy
ISO 9000
Zarządzanie
jakością
10527 56303 12679 42632 7041 7186 29598 160966
ISO 13485
Jakość
wyrobów
medycznych
128 3905 305 218 62 97 1064 2061
ISO/TS 16949
Jakość
(automotive)
538 3209 637 902 162 336 1021 1171
ISO 14001
Środowisko 2220 7983 4792 16051 1326 1955 7940 24662
ISO 27001
Bezpieczeństwo
informacji
307 581 397 799 58 280 94 901
ISO 50001
Zarządzanie
energią
22 2477 16 196 11 13 86 258
Tabela 34 Ilość wdrożeń znormalizowanych systemów zarządzania w wybranych krajach UE w 2013 roku, źródło: ISO Survey
Różnice występujące pomiędzy Polską, a krajami takimi, jak Francja, Włochy
i Niemcy (mimo ich wielokrotności) nie zaskakują zważywszy na inne wskaźniki
makroekonomiczne wymienionych państw, przeciwnie do widocznych dysproporcji
pomiędzy Polską, a Czechami. Ilość wdrożonych znormalizowanych systemów
zarządzania przez polskie przedsiębiorstwa na poziomie porównywalnym z krajem tj.
Węgry (PKB całkowite Węgier 137,1 mld $ (2014), liczba ludności 9 849 tys., liczba
zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w 2013 roku - 1 688 169; PKB całkowite
Polski 546,6 mld $ (2014), liczba ludności 38 484 tys., liczba zarejestrowanych
podmiotów gospodarczych w 2013 roku - 4 070 26), jest wynikiem budzącym obawy.
Sytuacja związana z dużymi dysproporcjami, co do ilości znormalizowanych systemów
123
zarządzania w polskich przedsiębiorstwach na tle innych krajów UE (szczególnie
państw strefy euro), wskazuje na odstępstwo modelu zarządzania firm polskich od
europejskiego modelu zarządzania w zakresie zbiurokratyzowanych standardów i norm
oraz w zakresie strategii projakościowej.
Kolejnym założeniem różniącym w sposób przeciwstawny modele zarządzania
amerykański i europejski są kwestie związane z zatrudnieniem (warunki, rola
i odpowiedzialności, regulacje prawne rynku pracy). W wymienionym zakresie istnieją
znaczące różnice pomiędzy dominującym w Polsce modelem zarządzania, a modelem
europejskim charakterystycznym dla państw UE (w szczególności przynależnych do
UWG). Główne różnice:
poziom uzwiązkowienia pracowników - w roku 2012 średnie
uzwiązkowienie w UE wynosiło 23 %, co stanowiło wartość blisko
dwukrotnie większą niż w Polsce (dane CBOS za rok 2012 - 12 %). Dla
przykładu uzwiązkowienie: Niemcy - 18 %, Hiszpania - 19 %, Czechy -
17 %, Włochy - 35 %, Portugalia - 19 % ,Rumunia - 33 %, Węgry - 12 %,
Francja - 8 %, kraje skandynawskie blisko 70 %. Wynik Polski jest trzecim
od końca dla wszystkich krajów UE i Norwegii.226
w Polsce na przestrzeni lat dochodzi do licznych reform i zmian mających na
celu uelastycznienie i liberalizację rynku pracy. Dokonywane zmiany w tym
zakresie, mające stanowić remedium na wysokie strukturalne bezrobocie,
doprowadziły niestety do licznych patologii zatrudnienia. Nadmienić należy
wysoki odsetek osób zatrudnionych na umowy cywilno-prawne,
samozatrudnionych [problem opisywany w niniejszej pracy wielokrotnie,
patrz analiza mikroprzedsiębiorczości w Polsce] oraz osoby zatrudnione na
czas określony, jak również nieuregulowane i nadużywane przez firmy
outsourcingowanie pracy poprzez agencje pracy tymczasowej.227
Powyższe
wskazuje na znaczące odstępstwo od modelu zarządzania europejskiego
226
na podstawie Sedlak & Sedlak na podstawie danych z worker-participation.eu, źródło: http://www.rynekpracy.pl/artykul.php/typ.1/kategoria_glowna.24/wpis.716, 11.09.2015 r. 227
na podstawie: Bankier.pl, Nowoczesne niewolnictwo, http://www.bankier.pl/wiadomosc/Nowoczesne-niewolnictwo-3368257.html, 11.09.2015 r., Interia praca, Pracownik pod ścianą, http://praca.interia.pl/news-pracownik-pod-sciana,nId,724187, 11.09.2015 r., pulsHR.pl, http://www.pulshr.pl/prawo-pracy/nik-i-pip-zaciesnia-wspolprace-beda-razem-walczyc-przeciwko-patologiom-na-rynku-pracy,25213.html, 11.09.2015 r. Dziennik.pl, http://gospodarka.dziennik.pl/praca/artykuly/483405,fikcyjne-samozatrudnienie-przedsiebiorcy-z-jednosobowymi-firmami.html, 11.09.2015 r., Związek zawodowy Solidarność, http://www.solidarnosc-opel.pl/news.php?readmore=58&y=2009&m=9, 11.09.2015 r.
124
przez polskie firmy (stabilność zatrudnienia, prawne regulacje rynku pracy,
kolektywizm, inwestycja w kadry).
usytuowanie właściciela przedsiębiorstwa w polskich przedsiębiorstwach,
w szczególności w dominujących w sektorze przedsiębiorstw, podmiotach
MSP. Wspomniane oparte jest o hierarchiczny system [patrz podrozdział
2.4., s. 64], w którym właściciel o czym już wspominano, w zdecydowanej
większości tego typu podmiotów jednoosobowo zarządza wszystkimi
aspektami prowadzonej działalności. Mały stopień współodpowiedzialności
załogi oraz zaufania do profesjonalnej grupy zarządzającej (managerowie),
przybliżają polskie firmy do liberalnego modelu zarządzania, co stanowi
istotny problem z punktu widzenia rozbieżności z modelami zarządzania firm
z państw strefy euro i UE.
w zakresie tworzenia i funkcjonowania organizacji (związków)
pracodawców, istnieją w Polsce odpowiednie regulacje prawne - ustawa
z dnia 23 maja 1991 r. o organizacjach pracodawców oraz 6
reprezentatywnych w skali kraju organizacji pracodawców oraz liczne
organizacje lokalne, branżowe i sektorowe. Należy jednak zwrócić uwagę na
niski poziom uczestnictwa polskich przedsiębiorstw w wymienionych
organizacjach (głównie za przyczyną sektora MSP). Największa i najstarsza
organizacja pracodawców Business Centre Club zrzesza tylko ok. 2500
podmiotów z całej Polski.228
Konkluzją podsumowującą powyższe rozważania jest stwierdzenie rozbieżności
modeli zarządzania polskich firm z europejskim modelem zarządzania oraz dużą
zbieżnością badanych z amerykańskim modelem zarządzania. Taka sytuacja powoduje
istotną barierę rozwojową oraz utrudnienie we współpracy z podmiotami działającymi
na terenie strefy euro. Szczególne utrudnienia mogą wynikać z niskiej świadomości
polskich przedsiębiorców o potencjale zasobów ludzkich oraz sposobu ich
wykorzystania, jak również z powodu stosowanego modelu hierarchicznego,
z nadmiernym udziałem właściciela. Bariera braku strategii projakościowej oraz
znormalizowanych systemów zarządzania (charakterystycznych dla europejskiego
228
źródło: Wolna Encyklopedia Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Organizacja_pracodawc%C3%B3w, 11.09.2015 r.
125
modelu zarządzania) uniemożliwia właściwą i partnerską współpracę podmiotów
polskich i tych działających w państwach UWG. Powyższe jest skutkiem wymogów
wynikających z norm, które wymagają objęcia systemem zarządzania podwykonawców
i dostawców - co w sposób oczywisty wyklucza większość polskich firm. Wytwarzane
dobra i usługi przez polskie firmy w sposób nie objęty tymi systemami zarządzania,
pozbawione zostaną istotnego waloru konkurencyjności wobec produktów i usług firm
działających według modelu europejskiego. Klienci i konsumenci z rynków UWG nie
traktują powyższych, jako dodatkowych walorów, lecz jako minimalne kryterium dla
dokonania decyzji zakupowej. Zmiany modelu zarządzania polskich firm, zgodnie ze
wskazaniami niniejszej pracy, winny być wprowadzane w sposób całościowy,
w ramach działań wyprzedzających przyjęcie przez Polskę eurowaluty. Takie zmiany
powinny odbywać się na drodze szerokich konsultacji z przedsiębiorcami i przy ich
aktywnym wsparciu, niezbędne jest wsparcie rządowe i legislacyjne. Finansowe
wsparcie dla przedsiębiorstw dokonujących zmian modelu zarządzania powinno być
zinstytucjonalizowane i opierać się o środki z funduszy strukturalnych UE
przeznaczonych na wsparcie dla Polski.
126
127
ZAKOŃCZENIE
Praca badawcza nad licznymi materiałami źródłowymi oraz analiza
i konfrontacja ich wyników, wykazała liczne różnice polskiej przedsiębiorczości,
w stosunku do firm europejskich. Duża część z nich wynika z poziomu rozwoju
gospodarki Polski na tle innych krajów UE, pozostałe z przyjętych założeń
rozwojowych. Należy zwrócić uwagę, że inne kraje byłego Układu Warszawskiego
(obecni członkowie UWG i UE) odmiennie od Polski w zakresie przyjętego modelu
zarządzania zbliżają się do dominującego w UE tzw. europejskiego modelu zarządzania.
Polska i firmy działające na jej terenie dokonują zmian, niejako w kierunku
przeciwnym, czyli wzmacniając pozycję liberalnego (amerykańskiego) modelu
zarządzania w sektorze polskiej przedsiębiorczości. Wskazane różnice, luki
kompetencyjne czy też odmienna struktura i kultura organizacyjna stanowią zagrożenia
(możliwe) dla polskich przedsiębiorstw w kontekście uczestnictwa Polski w UWG.
Odmienne modele zarządzania polskich firm i przedsiębiorstw działających
w państwach UWG, stanowią nieprzekraczalną barierę, w zakresie skorzystania przez
polskie firmy z szans rozwojowych wynikających z przyjęcia przez Polskę eurowaluty.
Obraz polskich przedsiębiorstw, ukazany w niniejszej pracy poprzez
opracowania licznych danych statystycznych oraz dokonane analizy wybranych
obszarów dotyczących ich funkcjonowania, znacząco odbiega od "medialnego" ich
przedstawienia. Polska przedsiębiorczość ukazana w oficjalnych opracowaniach
Ministerstwa Gospodarki, niczym nie odbiega od tej zobrazowanej w publikacjach
Konfederacji Lewiatan. Oczywiście problem nie tkwi w zgodności wspomnianych, lecz
w ich wspólnym podejściu do opracowań i analiz, dokonywanych niejako z góry
narzuconą tezą o niemalże idealnym funkcjonowaniu przedsiębiorstw w Polsce.
Niezwerbalizowana krytyka jest szkodliwa dla rozwoju przedsiębiorstw. Podkreślanie,
mimo istnienia argumentów i faktów świadczących o odmiennym stanie, roli sektora
przedsiębiorstw w polskiej gospodarce, o ich prężnym rozwoju oraz rosnącej
innowacyjności - jednoznacznie należy ocenić negatywnie. Zgodnie z potocznie znaną
zasadą, że "od samego mieszania herbata nie stanie się słodsza", tak też samo chwalenie
oraz przemilczanie patologii i źle funkcjonujących obszarów działalności polskich firm,
nie stanie się dla wspomnianych impulsem do dokonania niezbędnych zmian. Niezbędne
są zinstytucjonalizowane i prawne zmiany, w pierwszej kolejności otoczenia
128
makroekonomicznego polskich firm. Polska gospodarka, mimo naszego członkowstwa
w OECD (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, organizacja
międzynarodowa o profilu ekonomicznym skupiająca 34 wysoko rozwinięte kraje
świata), buduję swoją pozycję konkurencyjną w oparciu o dyktat niskiej ceny
i produkcji nisko kosztowej (a zatem nisko jakościowej o niewysokim stopniu
zaawansowania technologicznego). Pozostałe kraje OECD (może poza Meksykiem
i Chile) swoją pozycję gospodarczą i konkurencyjność gospodarki krajowej opierają
o przeciwstawne do polskich założeń. Specjalizacje gospodarek krajów takich, jak
Szwecja, Niemcy, Francja, Włochy, Czechy, Słowacja, Hiszpania, Australia, Norwegia
oraz innych, są wielosektorowe, oparte na produkcji wysoko zaawansowanych
technologicznie i certyfikowanych jakościowo dóbr oraz świadczeniu
wysokojakościowych usług. Zaledwie takie proste porównanie stanowi przesłankę do
rewizji przyjętych założeń rozwojowych dla Polski. Dominujące w Polsce mikro
przedsiębiorstwa (pomijając nawet aspekt samozatrudnienia), zważywszy na analizę
dokonaną w niniejszej pracy (lokalny zakres działalności, dodatkowe źródło dochodu
pracowników najemnych, dominujący sektor handlu i napraw samochodów, strategia
zachowawcza, brak innowacyjności, luki kompetencyjne, brak specjalistycznych
struktur organizacyjnych np. zarządzających), nie mogą raczej stanowić konkurencji dla
firm ze wspomnianych krajów ( w większości państw UWG), a już definitywnie jest to
wykluczone na obszarach wymienionych krajów. Niezbędne są działania zmierzające do
konsolidacji mikro firm lub zrzeszania tych podmiotów w grupy oraz zmiany
w wymienionych wcześniej obszarach (szczególnie w zakresie strategii i luk
kompetencyjnych). Odejście od dalej postępujących zmian w zakresie urynkowienia
pracy tj. liberalizacja uregulowań prawnych, uelastycznianie stosunków pracy oraz
podążanie w myśl i zasad liberalnego modelu zarządzania. Powyższe działania
w zakresie urynkowienia pracy, dokonywane od co najmniej dekady w Polsce,
odróżniają nas coraz bardziej od europejskiego modelu zarządzania, który jest
charakterystyczny dla kontynentalnych państw członków UWG (oraz większości państw
OECD). Przeorientowanie stylu zarządzania gospodarką krajową, z liberalnego na
europejski będzie impulsem zmian w wyznaczonym kierunku dla polskich
przedsiębiorstw. Stąd w następnej kolejności można będzie dokonywać zmian
w obszarach i tematach, które poprzez niniejszą pracę zostały wskazane jako zagrożenia
rozwojowe i/lub wręcz patologie w funkcjonowaniu Polskich przedsiębiorstw.
129
Praca nie miała w założeniu być stanowiskiem w temacie pełnego członkostwa
Polski w UWG, gdyż takowe jest jasne dla autora wspomnianej. Przyjęte zobowiązania
traktatowe przez Polskę, obligują do przyjęcia eurowaluty, jedyna sporna kwestia to
termin wykonania zaakceptowanych przez wszystkie strony traktatów, zapisów w nich
zawartych oraz jakie działania uprzedzające należy wdrożyć. Ten ostatni aspekt sporny
był celem niniejszej pracy, i to w zakresie zawężonym do krajowego sektora
przedsiębiorstw. Jego realizacja ma charakter spójny, ale wykazujący się możliwościami
rozwojowymi. Przyjęta metodologia charakteryzująca się w wielu obszarach pracy
brakiem stanowczego stanowiska umożliwia dalszy dyskurs naukowy, jak również
stwarza możliwości ewaluacji opisywanej pracy.
Podsumowując efekty mojej wielomiesięcznej pracy nad niniejszą pracą,
oceniam je jako korzystne i ważne. Praca stanowi poprzez mnogość i odmienność
(stanowiska, metody statystyczne, metodologie badań) źródeł cenne opracowanie
obecnego stanu polskich przedsiębiorstw dla dalszych rozważań dotyczących tego
sektora krajowej gospodarki. Celowo selekcjonowane dane w poszczególnych obszarach
badawczych, a dotyczące tego samego okresu czasu tj. lat 2011 - 2013, stwarzają
możliwości dla dalszych rozważań w zakresie opracowywanego tematu , jak i innych
analiz i rozważań naukowych. Poza spojrzeniem w przyszłość, równie istotne z punktu
widzenia nauk ekonomicznych byłoby spojrzenie w przeszłość, celem zobrazowania
przyczyn i historyczno-społecznych uwarunkowań zobrazowanych w pracy zagadnień.
Powyższe mogłoby stanowić cenne uzupełnienie pracy lub stać się samodzielną, wartą
podjęcia się jej trudu pracą badawczą.
130
131
BIBLIOGRAFIA
WYDAWNICTWA ZWARTE I CIĄGŁE
1. A. Skworon, " Bilans korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro",
Politechnika Opolska, Opole2007
2. A. Dobrowolska wykłady, źródło: http://www.ioz.pwr.wroc.pl/pracownicy/
dobrowolska/2012-ZJ-wyklad/2012-PZJ-W3-style_zarzadzania_jakoscia.pdf
3. A. Hamrol, W. Mantura,"Zarządzanie Jakości. Teoria i praktyka", Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 2002
4. A. Sawicka, I.D. Tymoczko, "Dlaczego polskie przedsiębiorstwa nie korzystają
z kredytu? Zjawisko zniechęconego kredyto(nie)biorcy", Materiały i Studia nr
310, Narodowy Bank Polski Instytut Ekonomiczny, Warszawa 2014
5. A. Stępniak-Kucharska, " Przekształcenia własnościowe polskiej gospodarki w
latach 1990–2012", Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy, nr 41
(1/2015), Uniwersytet Łódzki
6. D. K. Rosati," Czy Polska powinna przystąpić do strefy euro?", Gospodarka
Narodowa, 10 (266) Rok LXXXIII/XXIV październik 2013
7. E. Radomska, " Polska w strefie euro. Potencjalne skutki dla firm", źródło:
http://www.exporter.pl/bazy/Info_obszerne/283.php
8. J. Łunarski, "Zarządzanie Jakością. Standardy i zasady", Wydawnictwo WNT,
Warszawa 2012
9. J. Tomkiewicz, "Przyjęcie euro a konkurencyjność gospodarki", Infos
zagadnienia społeczno gospodarcze nr 10(147) z 23 maja 2013, Biuro Analiz
Sejmowych, Warszawa 2013
10. K. Śledziewska, R. Gabryelczyk, R. Włoch. " Go digital! Diagnoza luki w
kompetencjach cyfrowych MSP", Digital Economy Lab Working Paper nr 01
(1/2015), Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2015
11. K. Puchalska, " Koszty dostosowawcze oraz korzyści z wprowadzenia euro dla
sektora przedsiębiorstw niefinansowych. Czego oczekują polskie
przedsiębiorstwa po przystąpieniu do strefy euro?", Narodowy Bank Polski,
Warszawa 2010
12. Łukasz Guza, "Zatrudnienie drugiej kategorii", Dziennik Gazeta Prawna nr
82/83 (3975/3976), z dnia 29 kwietnia 2015 r.
132
13. M. Gorynia, B. Jankowska, M. Pietrzykowski, P. Tarka, M. Dzikowska, "
Przystąpienie Polski do strefy euro a międzynarodowa konkurencyjność
i internacjonalizacja polskich przedsiębiorstw", Artykuły, Uniwersytet
Ekonomiczny w Poznaniu
14. M. Okręglicka, " Zarządzanie płynnością finansową polskich przedsiębiorstw
w warunkach dekoniunktury gospodarczej – wybrane aspekty", Zeszyty
Naukowe Politechniki Śląskiej Nr kol. 1921, Częstochowa 2014
15. M. Rozkwitalska," Zarządzanie międzynarodowe a modele zarządzania:
amerykański, azjatycki, europejski, globalny", Organizacja i kierowanie nr 2
(132), Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2008
16. M. Starczewska-Krzysztoszek, " Curriculum Vitae mikro, małych i średnich
przedsiębiorstw 2014. Finansowanie działalności i rozwoju.", Konfederacja
Lewiatan, Warszawa 2014
17. Modele zarządzania, źródło: http://elstudento.org/articles.php?article_id=1998
18. Onet, B. Wyżnikiewicz, "Przedsiębiorstwa najszybszego wzrostu", źródło:
http://wiadomosci.onet.pl/przedsiebiorstwa-najszybszego-wzrostu/616hf
19. oprac. zbiorowe, " Dojrzałość innowacyjna przedsiębiorstw w Polsce", KPMG
Sp. z.o.o., Warszawa 2014
20. oprac. zbiorowe, " Działalność innowacyjna w Polsce", GUS, Warszawa 2014
21. oprac. zbiorowe, " Obawy i nadzieje związane z wprowadzeniem euro
w Polsce", CBOS, Warszawa 2013
22. oprac. zbiorowe, " Ocena efektów wsparcia dużych przedsiębiorstw ramach
realizacji Polityki Spójności w Polsce", Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju,
Warszawa 2014
23. oprac. zbiorowe, " Stanowisko „Pracodawców Pomorza” w zakresie
przystąpienia do strefy euro", Pracodawcy Pomorza, Gdańsk 2013
24. oprac. zbiorowe, "Bilansowe wyniki podmiotów gospodarczych", GUS,
Warszawa 1997-2013
25. oprac. zbiorowe, "Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem
zagranicznym w 2013 r.", GUS, Warszawa 2014
26. oprac. zbiorowe, "Mikroprzedsiębiorczość w Polsce. Analiza barier rozwoju
i dostępu do finansowania", Fundacja Kronenberga przy Citi Handlowy,
Warszawa
133
27. oprac. zbiorowe, "Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych w 2012 roku",
GUS, Warszawa 2013
28. oprac. zbiorowe, "Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank
Pekao, Warszawa 2015
29. oprac. zbiorowe, "Wybrane wskaźniki przedsiębiorczości", GUS, Warszawa
2014
30. P. Gajewski," Korzyści i szanse związane z przyjęciem euro",opracowanie
zbiorowe pod redakcją P.Kowalewskiego, G.Tchorka, J. Górskiego,
"Mechanizmy funkcjonowania strefy euro", NPB, Warszawa 2014
31. Pierwszy Milion Forbes, źródło: http://pierwszymilion.forbes.pl/masz-tylko-30-
procent-szans-na-sukces-jaki-zalozyc-biznes-,artykuly,173162,1,1.html
32. pod red. P. Zadura-Lichota, A.Tarnawa, " Raport o stanie sektora małych
i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2012–2013", PARP, Warszawa
2014
33. praca zbiorowa pod redakcją A. Sitko-Lutek, "Polskie firmy wobec globalizacji.
Luka kompetencyjna", Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007
34. praca zbiorowa pod redakcją K. Giedrojć, "Przedsiębiorcy w Polsce. Fakty,
liczby, przykłady", Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan,
Warszawa 2012
35. praca zbiorowa, "Wyniki finansowe przedsiębiorstw niefinansowych w 2012
roku", Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2014
36. Raport Ernst&Young, źródło: http://www.browary-polskie.pl/artykulPlik
/file_148.pdf
37. red. zbiorowa, "Polska w liczbach 2015", Główny Urząd Statystyczny,
Warszawa 2015
38. red. zbiorowa, "Polska w liczbach 2015", Główny Urząd Statystyczny,
Warszawa 2015
39. red. zbiorowa, "Przedsiębiorczość w Polsce", Ministerstwo Gospodarki,
Warszawa 2014
40. W. Łukasiński, "Dylematy jakości", Zeszyty Naukowe nr 806/2009, Uniwersytet
Ekonomiczny w Krakowie, Kraków 2009
41. Walicka M., Konsekwencje przystąpienia Polski do strefy euro w percepcji
przedsiębiorców, „Ekonomia i Prawo”, Polszakiewicz B., Boehlke J. (red.), Tom
XII, nr 4/2013
134
42. Z. Wołodkiewicz-Donimirski, "Eksport małych i średnich przedsiębiorstw
w 2012 r.", Analizy nr 1(105) z 6 lutego 2014 r., Biuro Analiz Sejmowych
STRONY INTERNETOWE
1. Bankier, http://www.bankier.pl
2. Centrum Badania Opinii Publicznej, http://www.cbos.pl
3. Encyklopedia Zarządzania, źródło: http://mfiles.pl
4. Eurostat, źródło: http://ec.europa.eu/eurostat
5. Exporter, http://www.exporter.pl/
6. Finansopedia Forsal, źródło: http://finansopedia.forsal.pl
7. Forbes, źródło: http://www.forbes.pl
8. Fundacja Agencji Rozwoju Regionalnego w Starachowicach,
http://www.farr.pl/pozyczki1/def_msp.pdf
9. ISO Survey, http://www.iso.org/iso/iso-survey
10. Keralla Reaserch, http://www.kerallaresearch.pl
11. Komisja Europejska, źródło: http://ec.europa.eu/polska
12. Ministerstwo Finansów, źródło: http://www.finanse.mf.gov.pl
13. Ministerstwo Gospodarki, źródło: http://www.mg.gov.pl
14. Money, źródło: http://www.money.pl
15. NBP Portal Edukacyjny, źródło: https://www.nbportal.pl/
16. Onet, źródło: http://wiadomosci.onet.pl
17. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, http://www.parp.gov.pl/
18. Pracodawcy Pomorza, http://pracodawcypomorza.pl
19. TaxCare, źródło: http://taxcare.pl
20. Wolna Encyklopedia Wikipedia, źródło: https://pl.wikipedia.org
21. Wynagrodzenia Sedlak&Sedlak, źródło: http://wynagrodzenia.pl
22. Związek zawodowy Solidarność, http://www.solidarnosc-opel.pl
135
SPIS ILUSTRACJI
SPIS TABEL
Tabela 1 Struktura przedsiębiorstwa w Polsce, źródło: GUS 2012 .............................................. 8
Tabela 2 Liczba MŚP według KE, źródło: http://www.forbes.pl/polska-w-czolowce-ue-pod-
wzgledem-liczby-firm,artykuly, 174418,1, 1.html, 21.07.2015 r., 21:00 ..................................... 12
Tabela 3 Centralny Ośrodek Informacji Gospodarczej, źródło: http://www.coig.com.pl/lista-
upadlosci-firm.php, 21.07.2015r., 22:01...................................................................................... 13
Tabela 4 Liczba aktywnych mikro firm w 2012 roku wg podstawowego rodzaju działalności,
źródło: oprac. własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku".
GUS, Warszawa 2014 ................................................................................................................... 18
Tabela 5 Liczba pracujących w aktywnych mikro firmach w roku 2012, źródło: oprac. własne na
podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku". GUS, Warszawa 2014 21
Tabela 6 Średnie zatrudnienie według rodzaju podstawowej działalności mikro firm w 2012,
źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS ............................................................. 21
Tabela 7 Nakłady inwestycyjne w mikro firmach w roku 2012 według rodzaju podstawowej
działalności, źródło: oprac. własne na podstawie "Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku
2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s.35 .................................................................................. 22
Tabela 8 Przychody mikro firm według PDK 2007, źródło: "Raport o sytuacji mikro i małych firm
w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s.39 ....................................................................... 24
Tabela 9 Liczba aktywnych małych firm w 2012 roku wg podstawowego rodzaju działalności,
źródło: opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012
roku". GUS, Warszawa 2014 ........................................................................................................ 27
Tabela 10 Liczba pracujących w aktywnych małych firmach w roku 2012, podział według PKD
2007, źródło: opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych
w 2012 roku". GUS, Warszawa 2014 ............................................................................................ 28
Tabela 11 Średnie zatrudnienie według rodzaju podstawowej działalności małych firm w 2012,
źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS ............................................................. 29
Tabela 12 Nakłady inwestycyjne w małych firmach w roku 2012 według rodzaju podstawowej
działalności, źródło: oprac. własne na podstawie "Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku
2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s.35 .................................................................................. 29
Tabela 13 Przychody małych firm według PDK 2007, źródło: "Raport o sytuacji mikro i małych
firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s.39 ................................................................ 32
Tabela 14 Liczba średnich przedsiębiorstw według województw w 2012 roku, źródło:
opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w roku 2012",
GUS, Warszawa 2014 ................................................................................................................... 33
Tabela 15 Liczba aktywnych średnich firm w 2012 roku wg podstawowego rodzaju działalności,
źródło: opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012
roku". GUS, Warszawa 2014 ........................................................................................................ 34
Tabela 16 Liczba pracujących w średnich przedsiębiorstwach według województw w 2012
roku, źródło: opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych
w 2012 roku". GUS, Warszawa 2014 ............................................................................................ 34
136
Tabela 17 Liczba pracujących w średnich przedsiębiorstwach podział według PKD 2007, źródło:
opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku".
GUS, Warszawa 2014 ................................................................................................................... 35
Tabela 18 Średnie zatrudnienie w średnich firmach według PKD 2007, źródło: opracowanie
własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku". GUS,
Warszawa 2014 ............................................................................................................................ 36
Tabela 19 Średnia płaca w średnich przedsiębiorstwach według PKD 2007, źródło: opracowanie
własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku". GUS,
Warszawa 2014 ............................................................................................................................ 36
Tabela 20 Liczba aktywnych dużych przedsiębiorstw według województw w 2012 roku, źródło:
opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w roku 2012",
GUS, Warszawa 2014 ................................................................................................................... 41
Tabela 21 Liczba aktywnych dużych firm w 2012 roku wg podstawowego rodzaju działalności,
źródło: opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012
roku". GUS, Warszawa 2014 ........................................................................................................ 41
Tabela 22 Liczba pracujących w aktywnych dużych przedsiębiorstwach według województw w
2012 roku, źródło: opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw
niefinansowych w 2012 roku". GUS, Warszawa 2014 ................................................................. 42
Tabela 23 Liczba pracujących w aktywnych dużych przedsiębiorstwach podział według PKD
2007, źródło: opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych
w 2012 roku". GUS, Warszawa 2014 ........................................................................................... 43
Tabela 24 Średnie zatrudnienie w dużych firmach według PKD 2007, źródło: opracowanie
własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku". GUS,
Warszawa 2014 ............................................................................................................................ 43
Tabela 25 Średnia płaca w aktywnych dużych przedsiębiorstwach według PKD 2007, źródło:
opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku".
GUS, Warszawa 2014 ................................................................................................................... 44
Tabela 26 Efekty procesu przekształceń własnościowych przedsiębiorstw państwowych, źródło:
oprac. zbiorowe, "Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych w 2012 roku", GUS, Warszawa
2013, s. 4 ...................................................................................................................................... 54
Tabela 27 Przedsiębiorstwa szybkiego wzrostu i gazele według klasy wielkości firmy w roku
2012, źródło: opracowanie własne na podstawie "Wybrane wskaźniki przedsiębiorczości", GUS,
Warszawa 2014 ............................................................................................................................ 56
Tabela 28 Przedsiębiorstwa wzrostowe według klasy wielkości firmy w roku 2012, źródło:
opracowanie własne na podstawie "Wybrane wskaźniki przedsiębiorczości", GUS, Warszawa
2014 ............................................................................................................................................. 57
Tabela 29 Przedsiębiorstwa stabilne według klasy wielkości firmy w roku 2012, źródło:
opracowanie własne na podstawie "Wybrane wskaźniki przedsiębiorczości", GUS, Warszawa
2014 ............................................................................................................................................. 57
Tabela 30 Przedsiębiorstwa schyłkowe według klasy wielkości firmy w roku 2012, źródło:
opracowanie własne na podstawie "Wybrane wskaźniki przedsiębiorczości", GUS, Warszawa
2014 ............................................................................................................................................. 57
Tabela 31 Przedsiębiorstwa szybkiego spadku według klasy wielkości firmy w roku 2012,
źródło: opracowanie własne na podstawie "Wybrane wskaźniki przedsiębiorczości", GUS,
Warszawa 2014 ............................................................................................................................ 57
137
Tabela 32 Przedsiębiorstw danego typu względem podstawowego rodzaju działalności (PKD)
w roku 2012, źródło: opracowanie własne na podstawie "Wybrane wskaźniki
przedsiębiorczości", GUS, Warszawa 2014 .................................................................................. 58
Tabela 33 Udział przedsiębiorstw, które wprowadziły innowacje w latach 2011-2013, źródło:
oprac. zbiorowe, "Działalność innowacyjna w Polsce", GUS, Warszawa 2014, s. 4 .................... 75
Tabela 34 Ilość wdrożeń znormalizowanych systemów zarządzania w wybranych krajach UE w
2013 roku, źródło: ISO Survey .................................................................................................... 122
SPIS RYSUNKÓW
Rysunek 1 Liczba mikro firm wg województw, źródło: "Raport o sytuacji mikro i małych firm w
roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s. 25 .......................................................................... 17
Rysunek 2 Średnie przychody mikro firm według województw, źródło: "Raport o sytuacji mikro
i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s.40 ................................................. 25
Rysunek 3 Liczba aktywnych małych firm względem województw w 2012 roku, źródło: "Raport
o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s.26 ....................... 26
Rysunek 4 Średnie nakłady inwestycyjne w małych firmach według województw, źródło:
"Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s.36 ......... 30
Rysunek 5 Średnie przychody małych firm w 2012 według województw, źródło: "Raport o
sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s.40 .......................... 31
Rysunek 6 Największe i najcenniejsze przedsiębiorstwa w Polsce według województw, źródło:
praca zbiorowa pod redakcją K. Giedrojć, "Przedsiębiorcy w Polsce. Fakty, liczby, przykłady",
Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan, Warszawa 2012, s. 36 ..................... 40
Rysunek 7 Grupy mikroprzedsiębiorców na podstawie ich postawy w stosunku do prowadzonej
działalności, źródło: Fundacja Kronenberga ................................................................................ 68
SPIS WYKRESÓW
Wykres 1 Osoby samozatrudnione, źródło:
https://www.google.pl/publicdata/explore?ds=d5bncppjof8f9_#!ctype=c&strail=false&bcs=d&
nselm=h&met_y=self_employed&scale_y=lin&ind_y=false&met_c=self_employed&scale_c=lin
&ind_c=false&idim=country:POL:AUT:BEL:HRV:BGR:DNK:C ....................................................... 11
Wykres 2 Centralny Ośrodek Informacji Gospodarczej, źródło: http://www.coig.com.pl/lista-
upadlosci-firm.php, 21.07.2015,22:10 ......................................................................................... 14
Wykres 3 Liczba aktywnych mikro firm wg lat prowadzenia działalności w 2012 roku, źródło:
"Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s. 29 ........ 19
Wykres 4 Średnie nakłady inwestycyjne w mikro firmach według województw, źródło:
"Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s.36 ......... 22
Wykres 5 Średnie wynagrodzenie w mikro firmach według PKD w roku 2013,
źródło:http://wynagrodzenia.pl/artykul.php/typ.1/kategoria_glowna.513/wpis.3030, 3.08.2015
r. ................................................................................................................................................... 24
138
Wykres 6 Największe przedsiębiorstwa polskie utworzone po 1989 roku, źródło: praca
zbiorowa pod redakcją K. Giedrojć, "Przedsiębiorcy w Polsce. Fakty, liczby, przykłady", Polska
Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan, Warszawa 2012, s. 36 ................................ 39
Wykres 7 Oczekiwane formy wsparcia przez mikro przedsiębiorców w Polsce, źródło: Fundacja
Kronenberga ................................................................................................................................ 67
Wykres 8 Kluczowe zasoby firm sektora MMŚP według przedsiębiorców, źródło:
M.Starczewska-Krzysztoszek, " Curriculum Vitae mikro, małych i średnich przedsiębiorstw 2014
Finansowanie działalności i rozwoju.", Konfederacja Lewiatan, Warszawa 2014, s. 50 ............. 71
Wykres 9 Eksporterzy z sektora MSP według PKD 2007, źródło: Z. Wołodkiewicz-Donimirski,
"Eksport małych i średnich przedsiębiorstw w 2012 r.", Analizy nr 1(105) z 6 lutego 2014 r.,
Biuro Analiz Sejmowych, s. 3 ....................................................................................................... 81
Wykres 10 Płynność bieżąca polskich przedsiębiorstw w latach 1996-2012, źródło: M.
Okręglicka, " Zarządzanie płynnością finansową polskich przedsiębiorstw w warunkach
dekoniunktury gospodarczej – wybrane aspekty", Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej Nr kol.
1921, Częstochowa 2014 ............................................................................................................. 85
Wykres 11 Płynność podwyższona polskich przedsiębiorstw w latach 1996-2012, źródło: M.
Okręglicka, " Zarządzanie płynnością finansową polskich przedsiębiorstw w warunkach
dekoniunktury gospodarczej – wybrane aspekty", Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej Nr kol.
1921 ............................................................................................................................................. 85
Wykres 12 Cykl konwersji gotówki polskich przedsiębiorstw w latach 1996-2012, źródło: M.
Okręglicka, " Zarządzanie płynnością finansową polskich przedsiębiorstw w warunkach
dekoniunktury gospodarczej – wybrane aspekty", Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej Nr kol.
1921, Częstochowa 2014 ............................................................................................................. 86
Wykres 13 Wskaźnik DESI - poziom cyfryzacji kapitału ludzkiego, źródło: K. Śledziewska, R.
Gabryelczyk, R. Włoch. " Go digital! Diagnoza luki w kompetencjach cyfrowych MSP", Digital
Economy Lab Working Paper nr 01 (1/2015), Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2015 ......... 91
Wykres 14 Udział MSP angażujących się w e-commerce, źródło:K. Śledziewska, R. Gabryelczyk,
R. Włoch. " Go digital! Diagnoza luki w kompetencjach cyfrowych MSP", Digital Economy Lab
Working Paper nr 01 (1/2015), Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2015 ............................... 92
Wykres 15 Przedsiębiorstwa polskie korzystające z serwisów chmur obliczeniowych, źródło: K.
Śledziewska, R. Gabryelczyk, R. Włoch. " Go digital! Diagnoza luki w kompetencjach cyfrowych
MSP", Digital Economy Lab Working Paper nr 01 (1/2015), Uniwersytet Warszawski, Warszawa
2015 ............................................................................................................................................. 92
Wykres 16 Udział MSP korzystających z mediów społeczniościowych, źródło:K. Śledziewska, R.
Gabryelczyk, R. Włoch. " Go digital! Diagnoza luki w kompetencjach cyfrowych MSP", Digital
Economy Lab Working Paper nr 01 (1/2015), Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2015 ......... 92
Wykres 17 Udział firm korzystających z oprogramowania klasy ERP i CRM, źródło: K.
Śledziewska, R. Gabryelczyk, R. Włoch. " Go digital! Diagnoza luki w kompetencjach cyfrowych
MSP", Digital Economy Lab Working Paper nr 01 (1/2015), Uniwersytet Warszawski, Warszawa
2015 ............................................................................................................................................. 93
Wykres 18 Wskaźnik DESI zakresu wdrożenia ICT przez przedsiębiorstwa, źródło: K.
Śledziewska, R. Gabryelczyk, R. Włoch. " Go digital! Diagnoza luki w kompetencjach cyfrowych
MSP", Digital Economy Lab Working Paper nr 01 (1/2015), Uniwersytet Warszawski, Warszawa
2015 ............................................................................................................................................. 93
139
Wykres 19 Wskażnik DESI państwa UE, źródło:K. Śledziewska, R. Gabryelczyk, R. Włoch. " Go
digital! Diagnoza luki w kompetencjach cyfrowych MSP", Digital Economy Lab Working Paper nr
01 (1/2015), Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2015............................................................. 93