)

Mag. Josef SCHORGHUBER*

PRAVO REGRESA NOSILACA SOCIJALNOG OSIGURANJA

NAKON SAOBRAĆAJNE NEZGODE PREMA

OSIGURAVAČU OBAVEZNOG OSIGURANJA

ODGOVORNOSTI, S POSEBNIM OSVRTOM NA AUSTRIJSKO

PRAVO

KRATKI PREGLED AUSTRIJSKOG SISTEMA SOCIJALNOG OSIGURANJA

Pod terminom "socijalno osiguranje" podrazu-meva se zakonsko, obavezno osiguranje, koje služi obezbedivanju određenih davanja u slučaju bolesti, nezgoda, nesposobnosti za rad ili privređivanja, po-trebe za tudu negu i pomoć, starosti i smrti.

U Nemačkoj više od 90% stanovništa, a u Austri-ji više od 95% stanovništva uživa zaštitu, koju pruža zakonski propisano obavezno socijalno osiguranje. Potrebna sredstva pribavljaju se iz doprinosa osigura-nih lica, konkretno zaposlenih i njihovih poslodava-ca, te iz dotacija državnog budžeta.

Sistem socijalne zaštite svake države razvijao se paralelno sa privrednim razvojem te države, pa je da-nas prilagođen odgovarajućim političkim, socijalnim i ekonomskim okvirnim uslovima države u kojoj je na-stao.

U Austriji je 1956. godine donet Zakon o socijal-nom osiguranju, koji reguliše zdravstveno osiguranje, penziono osiguranje i osiguranje od nezgode.

Nosioci socijalnog osiguranja Nosioci zdravstvenog osiguranja su devet pokra-

jinskih fondova zdravstvenog osiguranja, za svaku saveznu pokrajinu po jedan. U poslednje vreme oni se i nazivaju i osiguranjima zdravlja.

Pored toga postoji i sedam fondova zdravstve-nog osiguranja, koji pokrivaju velika preduzeća.

Za pojedine grupe zanimanja postoje posebne ustanove za osiguranje - npr. za zaposlene na železni-ci, za zaposlene u javnim službama, u zanatstvu i za zemljoradnike.

Nosioci osiguranja od nezgoda su: • Opšta ustanova za osiguranje od nezgoda, • Ustanova za osiguranje zaposlenih na železni-

ci i u rudarstvu,

• Ustanova za osiguranje zaposlenih u javnim službama,

• Ustanova za socijalno osiguranje zemljoradnika

Nosioci penzijskog osiguranja su: • Ustanova za penzijsko osiguranje, koja osigu-

rava radnike i činovnike, • Ustanova za osiguranje zaposlenih na železni-

ci i u rudarstvu,

• Ustanova za socijalno osiguranje zanatskih radnika

• Ustanova za socijalno osiguranje zemljoradnika, • Ustanova za osiguranje austrijskog javnog be-

ležništva

Davanja koja pruža socijalno osiguranje Davanja koja pruža zdravstveno osiguranje su

davanja u slučaju bolesti.

U slučaju bolesti finansiraju se materijalna dava-nja za lekarsku pomoć, lekove, medicinsku bolničku, kućnu negu, fizikalnu terapiju, kliničku psihologiju, medicinsku rahabilitaciju, ergoterapiju i bolničko le-čenje, te davanja naknade za bolovanje.

Davanja iz penzionog osiguranja ima više. To su starosna penzija, penzija zbogumanjenja sposobnosti privređivanja (sposobnosti za rad), zatim, porodična penzija. Pored toga tu dolaze i davanja za rehabilita-ciju i zdravstvenu preventivu.

Osiguranje od nezgoda plaća, nakon nezgode na radu, pored lečenja i rehabilitacije, i materijalna dava-nja u obliku penzije, ukoliko postojeći stepen invalidi-teta prelazi 20%. Kao nezgoda na radu tretira se i sa-obraćajna nezgoda, koja se dogodila na putu na po-sao ili na povratku sa posla ili u toku obavljanja delat-

* Zamenik Generalnog direktora AVUS Grac, Austrija.

Revija za pravo osiguranja * Broj 1-2/2007 23

Revija za pravoosiguranja vvnvNtv . •, -MCv. •»• -' • - • •'•• •" •

nosti. Klasičan primer je nezgoda vozača teretnog vo-zila u toku radnog vremena.

Od 1993. godine se u Austriji osobe, kojima je po-trebna nega, nezavisno od uzroka takvog stanja, ima-ju pravo na naknadu za tudu negu i pomoć. U zavi-snosti od obima potrebe za negom, koji određuju le-kari, i koji se meri satima, isplaćuje se mesečno dava-nje od 148 EUR za prvi stepen, do 1.562 EUR za sed-mi stepen obima potrebe.

PRAVO REGRESA NOSILACA SOCIJALNOG OSIGURANJA

Kada dođe do saobraćajne nezgode, u toku koje lica - učesnici nezgode budu povredena ili nastane smrt nekog od učesnika, u tipičnu vezu oštećeni -štetnik - osiguravač obaveznog osiguranja odgovor-nosti štetnika stupa i četvrti faktor - nosilac socijalnog osiguranja. Ukoliko je na osnovu propisa o socijal-nom osiguranju dužan na pružanje davanja, prirod-no je da nosilac socijalnog osiguranja pokušava da ova svoja davanja regresira od odgovornog lica - štet-nika ili njegovog obaveznog osiguravača od odgovor-nosti. U vezi sa ovim potrebno je dati detaljniji pogled na razne nivoe i povezanosti ovih subjekata, i to:

• Odnos između oštećenog i štetnika, • Odnos između oštećenog i obaveznog osigura-

vača motornog vozila, • Odnos između štetnika i obaveznog osigurava-

ča motornog vozila, • Odnos između oštećenog i socijalnog osigura-

vača, • Odnos između socijalnog osiguravača i obave-

znog osiguravača motornog vozila, • Odnos između socijalnog osiguravača i štetnika

Oštećeni - Štetnik Radi se o pravnim odnosima koji proizilaze iz de-

liktne odgovornosti. Mora se utvrditi koje se pravo pri-menju i kakva je njegova sadržina. Po pravilu, štetnik će, shodno normama obligacionog prava, biti obavezan da uspostavi "pređašnje stanje", što konkretno znači da je dužan da snosi troškove lečenja, nadoknadi gubitak zarade, te u slučaju smrti, gubitak izdržavanja članova porodice. U zavisnosti od zakonskih propisa, štetnik će morati da nadoknadi i nematerijalnu štetu.

Oštećeni - Obavezni osiguravač odgovornosti iz upotrebe motornog vozila

Ukoliko oštećeni po nacionalnom pravu, što je u

Evropi u sadašnje vreme standard, ima pravo direkt-nog obeštećenja od strane obaveznog osiguravača od-govornosti iz upotrebe motornog vozila, on je u mo-gućnost da zahteve napred navedene (oštećeni - štet-nik) ostvaruje u odnosu prema obaveznom osigura-vaču od odgovornosti iz upotrebe motornog vozila.

Ovde se mora uzeti u obzir i limit pokrića, koji za obaveznog osiguravača odgovornosti iz upotrebe motornog vozila proizilazi iz ugovora o osiguranju, odnosno u sistemu međunarodne karte osiguranja, iz zakonske sume pokrića u zemlji u kojoj se nezgoda desila.

Štetnik - Obavezni osiguravač odgovornosti iz upotrebe motornog vozila

Ovde je osnov odnosa ugovor o osiguranju, koji svojom sadržinom reguliše odnose izmedu osigurani-ka, kao potencijalnog štetnika i osiguravača njegove odgovornosti iz upotrebe motornog vozila. U slučaju nastanka štete osiguravač je dužan da podmiri oprav-dana potraživanja za obeštećenje, te da odbije neo-pravdana potraživanja, i da tako štiti interese štetni-ka. Limit, odnosno suma pokrića određuje se najčešće ugovorom o osiguranju.

Oštećeni - Nosilac socijalnog osiguranja Kao što je ranije navedeno, ovaj odnos predsta-

vlja suštinu zakonom propisanog obaveznog osigura-nja. Na osnovu doprinosa koje plaća, oštećeni u sao-braćajnoj nezgodi ima pravo na davanja od strane zdravstvenog osiguranja, osiguranja od nezgoda i penzionog osiguranja. Njemu će se, u zavisnosti od nacionalnih propisa, nadoknaditi veći deo njegovih troškova lečenja. On će dobiti materijalna davanja, ako je zbog nezgode bolestan ili nesposoban da ostva-ruje prihode, on će biti podvrgnut rehabilitaciji, da bi svoje radne aktivnosti, u ranijem ili novom obliku, mogao nastaviti.

Nosilac socijalnog osiguranja - Osiguravač odgovornosti iz upotrebe motornog vozila

Da bi uopšte došlo do ovog odnosa, nosilac soci-jalnog osiguranja mora biti doveden u situaciju, da mu se prepuste potraživanja, koja izvorno pripadaju samo oštećenom. Ovaj prelaz u mnogim evropskim državama vrši se u okviru cesio legis, zakonske cesije potraživanja. Tako na primer, član 116. Nemačkog za-kona o socijalnom osiguranju, knjiga X i član 332. Au-strijskog opšteg zakona o socijalnom osiguranju regu-lišu ovaj prelaz potraživanja. Clan 116 određuje, da

24 Revija za pravo osiguranja * Broj 1-2/2007 24

CLANCI

pravo na naknadu štctc, prelazi na nosioca socijalnog osiguranja, ukoliko isti, na osnovu štetnog događaja, pruža socijalna davanja, koji služe za otklanjanje isto-vetne štete i koja se odnose na isti vremenski period, kao i naknada štete, koju je dužan da pruži štetnik.

Clan 332. Austrijskog zakona o socijalnom osigu-ranju kaže: Ako lica, kojima pripadaju davanja, imaju prava da naknadu štete, koja im je nastala osiguranim slučajem, ostvaruju na osnovu drugih zakonskih pro-pisa, pravo na naknadu prelazi na nosioca osiguranja u onoj meri, u kojoj je ovaj dužan da pruži davanja.

Na kraju je nosilac socijalnog osiguranja aktivno legitimisan da od obaveznog osiguravača odgovorno-sti iz upotrebe motornog vozila potražuje naknadu davanja koja je pružio. Po sadržaju i obimu pravo na regres postoji samo u onoj meri, u kojoj su, sa jedne strane, oštećenom u saobraćajnoj nezgodi pružena davanja prouzrokovana tom nezgodom, a na drugoj strani na osnovu merodvnog prava postoji obaveza naknade štete štetnika, odnosno njegovog obaveznog osiguravača odgovornosti iz upotrebe motornog vo-zila. Prirodno je da obavezni osiguravač motornih vo-zila ima obavezu prema nosiocu socijalnog osiguranja samo do visine propisanog limita.

Nosilac socijalnog osiguranja - Stetnik Karakteristično za ova odnos je što štetnik prema

nosiocu socijalnog osiguranja odgovara neograniče-no, a ne kao obavezni osiguravač motornih vozila do visine propisanog limita osiguranja.

PRAVO REGRESA NOSILACA SOCIJALNOG OSIGURANJA KOD SAOBRAĆAJNIH NEZGODA SA STRANIM ELEMENTOM

Kada su u pitanju saobraćajne nezgode sa stra-nim elementom, uglavnom postoje dve grupe sluča-jeva. S jedne strane, to su nezgode koje su se dogodi-le u zemlji porekla oštećenog i u kojima su učestvova-la strana vozila, a sa druge strane nezgode koje se, iz ugla oštećenog, dogodile u inostranstvu.

Prvi slučaj - nezgoda u zemlji oštećenog sa učešćem stranog vozila

U ovom slučaju sistem medunarodne karte osi-guranja (sistem zelene karte) koji već više od 50 godi-na funkcioniše na veoma zadovoljavajući način, obezbeđuje da se direktno oštećeni ili nosilac socijal-nog osiguranja ne nađu u lošijem položaju u odnosu na slučaj da se nezgoda dogodila u njihovoj zemlji bez stranog elementa, odnosno bez učešća vozila stra-

ne registracije. Merodavno pravo je pravo zemlje oštećenog. Nosilac socijalnog osiguranja može svoja regresna prava, na osnovu cesije potraživanja, koji mu je garantovan u okviru nacionalnih zakonskih propisa, sprovesti prema Birou zelene karte svoje dr-žave, odnosno prema korespondentu stranog osigu-ravača. Limit pokrića odgovara zakonskom limitu ze-mlje u kojoj je došlo do nezgode.

Interesi svih učesnika su dodatno zaštićeni, je oštećeni, odnosno nosilac socijalnog osiguranja imaju mogućnost, da se sa daljim potraživanjima obrati stranom štetniku, odnosno stranom obaveznom osi-guravaču odgovornosti iz upotrebe motornih vozila, ako je ugovorni limit pokrića osiguravača viši od mi-nimalne sume pokrića koja važi u zemlji u kojoj se ne-zgoda dogodila.

Drugi slučaj - u pogledu oštećenog, nezgoda se dogodila u inostranstvu

Ako se nezgoda desi u zemlji, koja je iz ugla ošte-ćenog inostranstvo, na nosiocu socijalnog osiguranja je da proveri, u kojoj meri ima pravo na regres. Pri to-me se uzimaju u obzir pravila međunarodnog privat-nog prava, a postoje uglavnom tri načina prema ko-me se ono rešava.

Kod nezgoda, u kojima učestvuju građani Evrop-ske Unije, odnosno Evropskog ekonomskog prostora i Svajcarske, pravni osnov je član 93. Uredbe Evrop-ske ekonomske zajednice 1408 / 71, takozvane "Ured-be o putujućim radnicima". Članom 93. propisano je, da se prava, koje primalac davanja, u ovom slučaju oštećeni, nakon nezgode ima prema trećim licima, prenose na nosioca socijalnog osiguranja po pravili-ma koje važe za njega, te da nosilac socijalnog osigu-ranja prema trećem licu ima neposredno pravo na na-knadu. Različitim presudama Evropski sud je iskrista-lisao stav, da se prvo ima proveriti, koja prava ima žr-tva nezgode, po merodavnom materijalnom pravu, te da se nakon toga ima proveriti, da li i u kojoj meri su ta prava prešla na nosioca socijalnog osiguranja.

Druga grupa slučajeva odnosi se na nezgode sa osobama, čije su zemlje boravka povezane sporazu-mima o socijalnom osiguranju. Po pravilu se ovakvim sporazumima utvrduju i kolizione norme, slično kao i gore pomenutim članom 93. Ovde ukazujem kao pri-mer na sporazume koje Nemačka i Austrija ima sa Bo-snom i Hrvatskom. Član 32. Sporazuma izmedu Au-strije i Hrvatske predvida: Ako osoba, koja po prav-nim propisima socijalnog osiguranja jedne od država ugovornica, ima pravo na davanja za neku štetu, ko-ja je nastala na teritoriji druge države ugovornice, po

, Revija za pravo osiguranja * Broj 3/2007 25

pravilima ove države ima pravo prema trećim licima na naknadu štete, te da pravo na naknadu štete pre-lazi na nosioca socijalnog osiguranja iz prve države ugovornice, po pravilima koja važe za tog nosioca. Pravo na regres, odnosno provera prava na regres vr-ši se po istoj, gore navedenoj šemi.

U treću grupu slučajeva spadaju nezgode sa uče-snicima iz zemalja, koje ne pripadaju Evropskom eko-nomskom prostoru i Svajcarskoj, niti spadaju u ze-mlje koje su zaključile sporazume o socijalnom osigu-ranju. Ovde se kao primer može navesti nezgoda au-strijanca ili nemca u Ukrajini. Tada se po Ukrajinskom građanskom zakoniku mora proveriti, kakve moguć-nosti prava na naknadu postoje. Ukrajinski zakonik predviđa mogućnost, da se od štetnika i njegovog obaveznog osiguravača odgovornosti iz upotrebe motornih vozila potražuje naknada troškova lečenja i gubitak izgubljenih primanja. Clan 1191. Ukrajinskog građanskog zakonika poznaje opšte pravo regresa onoga koji za drugog nadoknađuje štetu. Strani nosi-lac socijalnog osiguranja mora naravno imati pravo na regres, po pravu svoje države.

Pravo oštećenog razgraničava se što se troškova le-čenja i gubitka zarade tiče na dva dela. Jedan deo je onaj, koji prelazi na nosioca socijalnog osiguranja i koji samo nosilac socijalnog osiguranja može da potražuje. Uobičajno manji deo tih potraživanja naknade štete ostaje oštećenom, da ih on potražuje. Pri tome se obič-no radi o iznosima plaćenim za učešće u lečenju, takse za recepte i sl. Kod gubitka zarade radi se o razlici izme-du naknade za bolovanje i primanja pre nezgode, od-nosno o razlici između penzije i primanja u prošlosti, odnosno mogućeg primanja u budućnosti.

ZAKLJUČAK

Nosilac socijalnog osiguranja kod šteta izazvanih stranim vozilom u zemlji oštećenog, može svoja re-gresna prava koja su mu garantovana u okviru nacio-nalnih zakonskih propisa, sprovesti prema Birou ze-lene karte svoje države, odnosno prema korespon-dentu stranog osiguravača.

Ako se nezgoda desi u zemlji, koja je iz ugla ošte-ćenog inostranstvo, na nosiocu socijalnog osiguranja je da proveri, u kojoj meri ima pravo na regres. Kod nezgoda, u kojima učestvuju gradani Evropske Unije, odnosno Evropskog ekonomskog prostora i Švajcar-ske, pravni osnov je član 93. Uredbe Evropske eko-nomske zajednice 1408/71, takozvane "Uredbe o pu-tujućim radnicima".

Druga grupa slučajeva odnosi se na nezgode sa osobama, čije su zemlje boravka povezane sporazu-mima o socijalnom osiguranju, dok u treću grupu slu-čajeva spadaju nezgode sa učesnicima iz zemalja, ko-je ne pripadaju Evropskom ekonomskom prostoru i Švajcarskoj, niti spadaju u zemlje koje su zaključile sporazume o socijalnom osiguranju.

SUMMARY

Social insurance carrier for claims caused by fore-ign vehicles in the country of damaged person, may enforce its recourse rights guaranteed by the national legislation, with the Green Card Bureau of his coun-try or correspondent of the foreign insurer.

If an accident occurs in a country which, from the angle of damaged person, is a foreign country so-cial insurance carrier need to check to what extent it has recourse rights. For claims involvin citizens of the EU or European Economic Area and Switzerland, le-gal ground is Article 93 of the Regulation (EEC) No 1408/71, so called žRegulation on travelling workers'.

Second group of cases refers to accidents invol-ving persons whose countries of residence are con-nected by social insurance agreements, whereas acci-dents involving persons from countries that do not come from the EEA and Switzerland, nor from the co-untries with social insurance agreements, make third group of cases.

Prevod: Nenad Terzić

26 Revija za pravo osiguranja * Broj 1-2/2007 26