Prawa człowieka to pojęcie reprezentujące koncepcję, według której każdemu człowiekowi przysługują pewne prawa, wynikające z godności człowieka, które są niezbywalne (nie można się ich zrzec) i nienaruszalne (istnieją niezależnie od władzy i nie mogą być przez nią regulowane). Państwu przypisuje się rolę instytucji, której zadaniem jest ochrona owych praw. Poszanowanie praw człowieka i godności ludzkiej bywa uznawane za podstawę sprawiedliwości i pokoju na świecie.

Prawa te nazywane są także "absolutną koncepcją praw człowieka", istnieje też druga koncepcja, mówiąca, że prawa człowieka są relatywne, jest ona nazywana także prawami obywatela.

a) prawa osobiste:

(zobacz też Art. 38 - 56 Konstytucji RP)prawo do:

życia

rzetelnego sądu (patrz "gwarancje formalne" )

decydowania o swoim życiu

b) prawa i wolności polityczne:

1. tzw. prawa negatywne - prawa służące ochronie wolności jednostki przed ingerencją ze strony państwa ( zobacz też Art. 57 - 63 Konstytucji RP)

prawo do obywatelstwa

możliwość uczestniczenia w życiu publicznym

czynne prawo wyborcze - możliwość uczestnictwa w wyborach

bierne prawo wyborcze - możliwość kandydowania w wyborach

wolność zrzeszania się

prawo do uczestniczenia i organizowania pokojowych manifestacji

prawo do składania wniosków, petycji, skarg

dostęp do informacji o działaniach władz i osób publicznych

równy dostęp do służby publicznej

c) wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne

1. tzw. prawa pozytywne - uprawnienia jednostki do świadczeń na jej rzecz - prawa socjalne

prawo do: (zobacz też Art. 68, 75 Konstytucji RP)

ochrony zdrowia

nauki

pracy

odpowiedniego i zadowalającego wynagrodzenia, zapewniającego jednostce i jej rodzinie egzystencję odpowiadającą godności ludzkiej

pomocy socjalnej (ogólnie)

2. prawa ekonomiczne: (zobacz też Art. 64 Konstytucji RP)

prawo do własności

prawo dziedziczenia

3. prawo solidarnościowe (w większości nie posiadają sformalizowanego charakteru prawnego) - wszystkie prawa przysługujące grupom społecznym, np. prawo narodów do samostanowienia

4. prawa kulturalne: (zobacz też Art. 73 Konstytucji RP)

wolność twórczości artystycznej

badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników

wolność korzystania z dóbr kultury i ich wytwarzania

Gwarancje:

materialne (dotyczą głównie praw socjalnych, ekonomicznych i kulturowych)

formalne (prawo do ochrony prawnej jednostki)

prawo każdego człowieka do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy przez niezawisły sąd

prawo do fachowej obrony w postępowaniu przed organami aparatu państwowego

prawo do skargi konstytucyjnej

Trzy prawa: do życia, wolności i własności najczęściej są traktowane jako podstawowe, właściwe naturze ludzkiej i przyrodzone jej godności, niezależnie od istniejącego stanu normatywnego. Niekiedy, odwołując się do filozofii antycznej i doktryny chrześcijańskiej, określa się je prawami naturalnymi.

1. Prawa pierwszej generacji Obejmują prawa osobiste

jednostek, tzw. prawa obywatelskie i prawa polityczne, np.. prawo do życia, równości wobec prawa, prawo do uczestniczenia w życiu publicznym.

2. Prawa drugiej generacji

obejmują prawa społeczne, gospodarcze i kulturalne, a więc prawa służące zabezpieczeniu bytu materialnego jednostek, ich rozwoju fizycznego i duchowego, np. prawo do pracy, prawo do informacji.

3. Prawa trzeciej generacji

obejmujące np. prawo do nieskażonego środowiska, prawo do pokoju, prawo do demokracji

Historia praw człowieka

1215 - Magna Charta Libertatum - Wielka Karta Swobód wydana przez króla Anglii - "żaden wolny człowiek nie ma być pojmany ani uwięziony albo wyrzucony z posiadłości, albo proskrybowany, ani wygnany lub innym sposobem pognębiony; i ani sami na niego nie wyruszymy, ani nikogo innego przeciw niemu nie wyślemy, jak tylko na podstawie legalnego wyroku równych jemu albo na podstawie prawa ziemskiego (...)"

John Locke - teoria praw naturalnych człowieka

Twórca klasycznej postaci empiryzmu oraz podstaw teoretycznych rządów demokratycznych. W ekonomii stworzył teorię wartości pieniądza, która stała się początkiem kierunku ekonomicznego zwanego monetaryzmem.

Najważniejsze dzieła:

An Essay Concerning Human Understanding (Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego)

Two Treatises of Civil Government (Dwa traktaty o rządzie)

Letters Concerning Toleration (Listy o tolerancji)

Habeas Corpus Act - ustawa angielska z 1679, zakazująca organom państwa aresztowania obywatela bez zezwolenia sądu ("nakazu aresztowania") i zapewniająca mu rozpoznanie postawionego mu zarzutu przez właściwy sąd. Ustawa ta obowiązuje po dzień dzisiejszy.

Karta Praw stanu Wirginia została uchwalona w 1776 roku w stanie Wirginia. Opierała się na zasadach wyznawanych przez Johna Locke'a, zgodnie z którymi prawa człowieka stanowią fundament istnienia państwa.

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela uchwalona 26 sierpnia 1789 r. przez Konstytuantę. Stworzona przez rewolucję francuską, wywodziła się z filozoficznych i politycznych nurtów Oświecenia (Rousseau, Wolter, Diderot). Deklaracja zawierała między innymi prawa:

wolność słowa i wyznania

równość wobec prawa

suwerenność narodu francuskiego

nienaruszalność praw własności

Deklaracja pojawiła się w preambule Konstytucji francuskiej i stanowiła inspirację dla powstających konstytucji w niektórych państwach.

Konwencje genewskie

- szereg umów dotyczących prawa międzynarodowego i pomocy humanitarnej podpisany w Genewie w Szwajcarii; jest on częścią międzynarodowego prawa humanitarnego. Konwencje były rezultatem działalności i zabiegów politycznych Henriego Dunanta.

Konwencja genewska z 22 sierpnia 1864 rokupersonel sanitarny jest neutralny w konflikcie, nie może być atakowany i nie bierze udziału w walkach cywile, którzy pomagają rannym i chorym żołnierzom powinni być szanowani, nie można ich atakować ranni w wyniku konfliktu powinni być traktowani jednakowo bez względu na ich narodowość powołano znak czerwonego krzyża, którym podczas konfliktu oznaczane są formacje medyczne i ich personel

Konwencja genewska z 6 lipca 1906 roku

zwiększa zakres ochrony rannych i chorych żołnierzy

wprowadzała zasady ewidencji osób poszkodowanych w konfliktach

ustalała system wymiany informacji na temat osób poszkodowanych w konfliktach

Konwencje genewskie z 12 sierpnia 1949 roku

I Konwencja genewska, dotyczyła polepszenia losu rannych i chorych w armiach czynnych na lądzie

II Konwencja genewska, dotyczyła polepszenia losu rannych, chorych i rozbitków sił zbrojnych na morzu

III Konwencja genewska, dotyczyła traktowania jeńców

IV Konwencja genewska, dotyczyła ochrony osób cywilnych podczas wojny

1919 - Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca (International Red Cross and Red Crescent Movement – ICRC) obejmuje:

1. Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża – tworzy prawo humanitarne i może składać skargi do Komitetu Praw Człowieka ONZ (ECOSOC) oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

2. Ligę Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża – od 1991 Międzynarodowa Federacja Krajowych Towarzystw Czerwonego Krzyża, Czerwonego Półksiężyca (kraje muzułmańskie), Czerwonego Lwa (Iran) i Słońca (lub Gwiazdy – Izrael)

3. Stowarzyszenia Narodowe Czerwonego Krzyża

Zasady organizacji

humanitaryzm – ochrona zdrowia, poszanowanie ludzkiej godności

bezstronność – pomoc niezależnie od strony konfliktu

neutralność – brak zaangażowania w konflikty

dobrowolność – przynależność do organizacji jest dobrowolna, nieprzymusowa

jedność – w każdym z krajów istnieje tylko jedna organizacja działająca w ramach Czerwonego Krzyża lub Czerwonego Półksiężyca

powszechność – działalność Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca jest rozpowszechniona na całym świecie

niezależność – organizacja nie podlega pod żadną inną

1920 – 1946 Liga Narodów

założona 28 czerwca 1919 roku i powstała z inicjatywy prezydenta Stanów Zjednoczonych Woodrow Wilsona. Ostatecznie stała się częścią traktatu wersalskiego i weszła w życie 20 stycznia 1920 roku.

Celem Ligi Narodów było utrzymanie pokoju i współpracy na świecie, a impulsem do jej utworzenia był rozlew krwi podczas I wojny światowej. Siedzibą organizacji była Genewa. W związku z powstaniem Organizacji Narodów Zjednoczonych w 1945 r., Liga Narodów została formalnie rozwiązana w 1946 roku, choć faktycznie nie funkcjonowała już podczas II wojny światowej.

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka uchwalona została przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 10 grudnia 1948 roku w Paryżu, prace nad nią trwały od roku 1947.

Rozpoczyna się Preambułą, po niej następuje 30 artykułów. Pierwsze trzy artykuły poświęcone są Wolności, Równości i Braterstwu – zasadom uznanym już przez Wielką Rewolucję Francuską.

Niektóre z postanowień Deklaracji:

każdy człowiek jest wolny

niestosowanie dyskryminacji

prawo do sądu

prawo do sprawiedliwego procesu

prawo do własności

prawo do zrzeszania się

wyrzeczenie się niewolnictwa

zagwarantowanie ochrony prywatności

zakaz tortur i nieludzkiego traktowania

Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka

to zbiorcza nazwa dla dwóch umów międzynarodowych uchwalonych przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 16 grudnia 1966 roku:

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych - MPPOiP

Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych - MPPGSiK

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych - Powstał w wyniku konferencji ONZ w Nowym Jorku w 1966 roku obok Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych. Zakładał podstawowe prawa i wolności człowieka oraz zobowiązania Państwa wobec obywateli. Posiadał wiążący charakter prawny w przeciwieństwie do Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 roku.

Czwarta część Paktu powoływała do życia Komitet Praw Człowieka, który stoi na straży przestrzegania postanowień Paktu. Szczegóły działalności Komitetu określał wydany tego samego roku Pierwszy Protokół Fakultatywny do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych. W 1989 roku, w Nowym Jorku sporządzony został Drugi Protokół Fakultatywny do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, postulujący zniesienie kary śmierci.

Polska ratyfikowała Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych w 1977 roku.

Prawa zapewnione w MPPOiP

Część I(art. 1) -nadanie Narodom prawo do samostanowienia i decydowania o kierunkach własnego rozwoju oraz prawo do korzystania z własnych bogactw naturalnych; nakazuje także wzajemne poszanowanie tych praw przez Państwa-Strony, zgodnie z postanowieniami Karty Narodów Zjednoczonych.

Część II(art. 2-5) -określa zobowiązania Państw-Stron Paktu wobec wykonywania jego postanowień; zapewnienie zapewnienia praw obywatelskich i politycznych kobietom i mężczyznom na równych zasadach; Państwo może podjąć kroki mające na celu częściowe ograniczenie niektórych praw wobec zagrożenia Narodu, jednak działania takie muszą być adekwatne do zaistniałej sytuacji i nie mogą pociągać za sobą dyskryminacji ze względu na rasę, płeć, język, religię lub pochodzenie społeczne.

Część III (art. 6-27) -zapewnia podstawowe prawa obywatelskie i polityczne takie jak: zakaz dyskryminacji, prawo do życia, zakaz tortur i nieludzkiego traktowania, prawo do wolności osobistej, humanitarne traktowanie więźniów, wolność poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania, obowiązek argumentacji wydalenia obcokrajowca, równość przed sądami i trybunałami, prawo do uznawania swojej podmiotowości prawnej wszędzie, ochrona życia prywatnego, wolność myśli, sumienia i wyznania, prawo do posiadania własnych poglądów, prawo do gromadzenia się i tworzenia stowarzyszeń (w tym związków zawodowych), ochrona rodziny ze strony Państwa, prawo uczestniczenia w wyborze władzy, równość wobec prawa, ochrona mniejszości etnicznych, religijnych i językowych

Komitet Praw Człowieka

Powołany został na mocy 28 artykułu MPPOiP;

Część IV (art. 28-47) wyznacza m.in. zasady wybierania członków i działalności Komitetu, jako instytucji, stojącej na straży wykonywania postanowień MPPOiP; nie daje jednak możliwości składania skargi do Komitetu przez obywateli Państw-Stron MPPOiP oraz interwencji w razie stwierdzenia złamania postanowień Paktu. Sytuację to zmienia dopiero ratyfikacja Pierwszego Protokołu Fakultatywnego; W istocie jednak Komitet nie może wydawać wiążących wyroków wobec państw, które naruszyły postanowienia Paktu, lecz jedynie po stwierdzeniu takowych naruszeń może zażądać od Państwa zaprzestania dalszych praktyk tego typu. Państwo to jednak bez żadnych konsekwencji może notę taką odrzucić.

1. Protokół Fakultatywny

Uchwalony 16 grudnia 1966 roku w Nowym Jorku. Obywatele Państw, które go ratyfikowały mogą składać skargi do Komitetu Praw Człowieka, a Komitet może interweniować w przypadku stwierdzenia naruszenia postanowień MPPOiP na terenie Państw-Stron. Określa ponadto zasady składania skargi do Komitetu. Polska ratyfikowała 1. Protokół Fakultatywny do MPPOiP w 1991 roku.

2. Protokół Fakultatywny

Uchwalony 15 grudnia 1989 roku w Nowym Jorku. Zakazuje stosowania kary śmierci na terenie państw, które ten Protokół ratyfikowały. Zakaz ten jest uchylony jedynie na czas wojny, kiedy to można skazać za najcięższą zbrodnię o charakterze wojskowym.

Europejska Konwencja Praw Człowieka (pełna nazwa: Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, w skrócie "Konwencja Europejska" lub EKPC), to umowa międzynarodowa zawarta przez państwa członkowskie Rady Europy. Konwencja Europejska została otwarta do podpisu 4 listopada 1950 r., zaś po uzyskaniu niezbędnych 10 ratyfikacji weszła w życie 3 września 1953 r.

Przyjmując ten dokument, rządy państw europejskich zdecydowały się podjąć kroki w celu zbiorowego zagwarantowania niektórych praw wymienionych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Na mocy tego dokumentu powołano Europejski Trybunał Praw Człowieka Skargi do tego Trybunału mogą składać zarówno: państwa (tzw. skarga międzypaństwowa), jak i (b) osoby indywidualne, grupy osób oraz organizacje pozarządowe (tzw. skarga indywidualna).

Europejska Konwencja Praw Człowieka często jest określana jako "klejnot w koronie" Rady Europy, aby zilustrować to, jak ważna jest ona wśród innych działań i osiągnięć organizacji. Istota i szczególny charakter Konwencji polega nie tylko na wyliczeniu praw i wolności, do których każda osoba jest uprawniona; polega przede wszystkim na ustanowieniu procedury kontrolnej, wciąż unikalnej w skali światowej, która umożliwia żądanie przywrócenia praw oraz przyznanie stosownego zadośćuczynienia finansowego tym, którzy uważają, że ich prawa zostały naruszone.

Konwencja Europejska a PolskaPolska przystąpiła do Rady Europy 26 listopada 1991 r. Tego samego dnia Polska podpisała Europejską Konwencję Praw Człowieka (co było politycznym wymogiem uzyskania członkostwa w Radzie Europy). Konwencja zaś została ratyfikowana przez nasze państwo 19 stycznia 1993 r. i tego samego dnia Konwencja Europejska weszła w życie w stosunku do Polski. Po uznaniu przez Polski Rząd jurysdykcji Europejskiej Komisji Praw Człowieka (już nieistniejącej) oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, można już było składać skargi do Strasburga przeciwko Państwu Polskiemu.

Jakie prawa i wolności konwencja gwarantuje?Katalog praw człowieka chronionych przez Europejską Konwencję Praw Człowieka znajdziemy w artykułach 2-13. Do pewnego stopnia katalog ten przypomina katalog Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 roku, acz zachodzą pomiędzy nimi istotne rozbieżności. Konwencja gwarantuje: prawo do życia, zakazuje stosowania tortur, niewolnictwa i pracy przymusowej, gwarantuje prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, zapewnia prawo do sprawiedliwego procesu oraz zakazuje wstecznego stosowania prawa karnego, potwierdza prawo poszanowania życia prywatnego i rodzinnego wraz z prawem do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny, przewiduje wolność myśli, sumienia i wyznania, wolność wypowiedzi, jak również wolność zgromadzania się i stowarzyszania, wreszcie chroni prawo do skutecznego środka odwoławczego.

Katalog konwencyjny nie jest ani wyczerpujący, ani zamknięty. Jest sukcesywnie uzupełniany przez Protokoły dodatkowe do Konwencji. Protokoły te wprowadziły nowe prawa, takie jak: ochronę własności prywatnej, prawo do nauki, prawo do wolnych wyborów, zakaz uwięzienia za długi, zakaz ponownego sądzenia w tej samej sprawie, itd. Protokół szósty znosi karę śmierci. Dodatkowo, w zakresie wykonywania praw i wolności, konwencja zakazuje stosowania dyskryminacji opartej na jakiejkolwiek podstawie, np. płci, rasy, koloru skóry, języka, wyznania, pochodzenia itp.

Kontrola przestrzegania Konwencji

Kontrola przestrzegania Konwencji dokonywana jest na dwu płaszczyznach: skargi międzypaństwowej oraz skargi indywidualnej (petycji). Ta pierwsza sprowadza się do tego, że każde państwo-strona Konwencji może wszcząć spór z innym państwem-stroną, któremu zarzuca naruszenie tej właśnie Konwencji (lub jej protokołów dodatkowych). Bardzo rzadko państwa korzystały z tej możliwości. Obawiały się tego, że państwo, przeciwko któremu skierowałyby skargę, uznałoby takie działanie za akt nieprzyjazny, co w konsekwencji mogłoby doprowadzić do pogorszenia stosunków pomiędzy nimi.

Według nowej procedury jedynie Europejski Trybunał Praw Człowieka zajmuje się rozpatrywaniem nadsyłanych skarg. Trybunał ten działa permanentnie w odróżnieniu od swego poprzednika zbierającego się periodycznie. Zlikwidowana została Europejska Komisja Praw Człowieka, a nadto Komitet Ministrów utracił swoje uprawnienia do merytorycznego zajmowania się skargą jednostki przeciwko państwu.

Reforma 2007? (Protokół nr 14 do EKPC)Mimo wejścia w życie w 1998 roku daleko posuniętej reformy Trybunału, kolejne lata wykazały, że reforma ta nie do końca spełniła pokładane w niej nadzieje. Owszem przyspieszyła ona rozpatrywanie spraw w Strasburgu, ale wobec wręcz lawinowego wzrostu liczby skarg, zmiany nią wprowadzone okazały się niewystarczające. Dlatego też rządy państw członkowskich podjęły rozmowy na temat kolejnej reformy mechanizmu kontrolnego Konwencji. Rozmowy te zaowocowały przyjęciem w maju 2004 roku kolejnego Protokołu dodatkowego do Konwencji (Protokół nr 14). W roku 2009 stanowisko Rosji uległo zmianie, a procedura ratyfikacji w tym kraju została wznowiona. 18 lutego 2010 Minister Sprawiedliwości Federacji Rosyjskiej złożył Radzie Europy dokument ratyfikacyjny, a 1 czerwca 2010 roku Protokół 14 ostatecznie wszedł w życie

Można wymienić 3 najważniejsze zmiany, jakie wprowadzone zostały do Konwencji wraz z wejściem w życie Protokołu nr 14

skargi w sposób oczywisty niedopuszczalne mają być odrzucane mocą decyzji 1 sędziego, podczas gdy obecnie decyzję taką podejmuje komitet Trybunału złożony z trzech sędziów

powtarzające się sprawy (ang. repetitive cases) będą rozpatrywane przez komitety trzech sędziów; dziś robią to siedmioosobowe izby Trybunału

wprowadzona zostanie dodatkowa przesłanka dopuszczalności – odrzucane mają być sprawy, w których skarżący nie odniósł „istotnej szkody”.

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/pl/b/b5/EKPC.png

Instytucje skargi

Komitet Praw Człowieka w Genewie

Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu

Pozarządowe organizacje praw człowieka

Amnesty International - http://www.amnesty.org.pl

Helsińska Fundacja Praw Człowieka - http://www.hfhrpol.waw.pl/

Human Rights Watch - http://www.hrw.org