Preventive Medicine in Zoonotic and Emerging DiseasesDepartment of Veterinary Public Health, VET MSUNatapol Pumipuntu, DVM

โรคแบคทเรยจากสตวสคน

Bacterial Zoonoses

NATAPOL PUMIPUNTU

วตถประสงค

หลงจากเรยนเนอหาในบทนแลวผเรยนมความรความเขาใจเกยวกบ

1. ทราบถงความหมาย ความสาคญ และ การจาแนกโรคตดตอระหวางสตวสคน

2. ทราบถงโรคแบคทเรยจากสตวสคนทสาคญในปจจบน

•Zoonoses ??

การเกดโรคเกยวของกบปจจยหลก 3 ประการ

ซงการศกษาถงปจจยดงกลาว จะมประโยชนในการปองกนและควบคมโรคตดตอระหวางสตวและคน (คมกรช, 2552)

การจาแนกโรคตดตอระหวางสตวและคน

• การจาแนกโรคตดตอระหวางสตวและคน จาแนกไดหลายแบบ แลวแตจะ

ใชเหตผลและแนวทางใด ทจะจดกลมของโรค โดยทวไปการจาแนกกลม

โรคตดตอระหวางสตวและคนเพอประโยชน ในการศกษาทางระบาด

วทยา และการควบคมโรค ซงมการจาแนกไดหลายแบบเชน

การจาแนกโดยอาศยรปแบบวงจรการตดตอของโรค

โดยแขงออกเปน 4 แบบ ไดแก

• 1.โรคตดตอระหวางสตวและคนโดยตรง (direct zoonoses)

• 2. โรคตดตอระหวางสตวและคนเปนวงจร (cyclozoonoses)

• 3. โรคตดตอระหวางสตวมกระดกสนหลงและสตวไมมกระดกสนหลง

(metazoonoses)

• 4. โรคตดตอระหวางสตวมกระดกสนหลง (รวมทงคน) และสงทไมใช

สตว (saprozoonoses)

1.โรคตดตอระหวางสตวและคนโดยตรง (direct zoonoses)

• การตดตอของโรคในกลมน จะตดตอจากสตวทมกระดกสนหลงทเปนโรค

ไปยงคนหรอสตวทมกระดกสนหลงอน โดยการสมผส หรอตดไปกบสงอน

แตไมไดมการเปลยนแปลงในสงทพาไป โดยตวเชอโรคนนมการ

เปลยนแปลงเพยงเลกนอย หรอไมมการเปลยนแปลง ในขณะเกดการ

ตดตอ เชน โรคพษสนขบา (rabies) ทรคโนซส (trichinosis) และบรเซลโล

ซส (brucellosis)

2. โรคตดตอระหวางสตวและคนเปนวงจร (cyclozoonoses)

• โรคตดตอระหวางสตวและคน ซงตองการโฮสตทมกระดกสนหลงมากกวา

1 ชนด แตไมตองการโฮสตทไมมกระดกสนหลง ทจะทาใหโรคนนครบ

วงจรการเจรญอยางสมบรณ เชน โรคพยาธ echinococcosis และ

taeniasis ของคน ซงเปนโรคทเกดจากปรสตพยาธตวตด hydatid cyst

Taenia pisiformis

3. โรคตดตอระหวางสตวมกระดกสนหลงและสตวไมมกระดกสน

หลง (metazoonoses)

• โรคตดตอในกลมนในวงจรชวต เชอโรคจะเจรญเตบโตและเพม

จานวนในสตวทไมมกระดกสนหลง กอนจะตดตอไปยงสตวม

กระดกสนหลงเชนโรค schistosomiasis และ กาฬโรค (plaque)

4. โรคตดตอระหวางสตวมกระดกสนหลง (รวมทงคน) และสงท

ไมใชสตว (saprozoonoses)

• เชอจะเจรญเตบโตและเพมจานวนในสงทไมใชสตว อาจจะเปน

สารอนทรย รวมทงอาหาร ดน และพช แลวจงตดตอมายงสตวม

กระดกสนหลงและคน เชน พยาธปากขอ และโรคทเกดจากเชอ

ราโดยสวนมาก

การจาแนกตามชนดของเชอ

• การจาแนกตามชนดของเชอโรคตดตอระหวางสตวและ

คน โดยแบงออกไดตามสาเหตของเชอทกอโรค เชน

ไวรส แบคทเรย เชอรา และปรสต

• ปจจบน ตาราตางๆมกนยมใชการแบงตามวธน

โรคทเกดจากเชอแบคทเรย

• Anthrax, Brucellosis, Leptospirosis, Plague, Melliodiosis,

glanders, Clostridial food poisoning, Vibrio

parahaemolyticus, food-born infection, Salmonellosis,

Shigellosis and E.coli infection, Staphy lococcus food

poisoning, Tuberculosis, Listeriosis, Erysipelothrix

infection and Campylobacteriosis

โรคทเกดจากเชอไวรส

• Rabies, Japanese encephalitis, Food and Mouth

disease เปนตน

โรคทเกดจากเชอรา

• เชน Aspergillosis, Cryptococcosis, Histoplasmosis,

Dermatophytosis เปนตน

โรคทเกดจากปรสต

• เชน Trichinosis, Filariasis, Angiostrongyliasis,

Gnathostomiasis, Thelajiasis, Opisthorchiasis,

Fasciolopsiasis, Schistosomiasis, Paragonimiasis,

Tacniasis and Cysticercosis, Toxoplasmosis เปนตน

การควบคมโรค Zoonoses

• Contaction

• Eradication ,pest control

• Vaccine

• Pasteurization

• Report

• Communication

• Education

โรคทเกดจากเชอแบคทเรย

ปจจยททาใหเกดการเพมขนของ bact zoonosis

• An increase risk of exposition to zoonotic agents

• Break down of host’s defenses

• Emergence of bacterial strains resistence to ABO and

their widespread distribution

• Conjuctural causes associated with the action or

inaction of man

An increase risk of exposition to zoonotic agents

• อาหารของคนและสตวเปลยนแปลงไป เชน การกนอาหารจาน

ดวน อาหารสาเรจรปในรานสะดวกซอ อาหารสตวกทามาจาก

by product จากสตวและหญาหมกทอาจปนเปอนแบคทเรย

• มการเคลอนยายของประชากรมากขน

ของทงสตวและคน ในคน มการเดนทาง

ขามประเทศมากขน ในสตว เชน การสง

สตวปาและสตวเลยงขามประเทศ

• มโอกาสสมผสสตวปามากขน เชนการ

รกปาของคน การทองเทยว การลาสตว

การเลยงสตวแปล

• ปาไมถกทาลายจากการสรางเมอง ถนน เกษตรกรรม เขอน ทาใหสตว

ตองยายทอยและตองขามถนนหรอหมบาน เพอไปอกดานของปาทถก

ถนนตดผาน

• ภาวะโลกรอน ทาใหฤดกาลเปลยนแปลง มนาทวม แลง หมะละลาย ซง

จะมผลตอการอยและเพมจานวนของจลนทรยตางๆ

Break down of host’s defenses

• เกดโรคททาใหคนมภมคมกนบกพรอง เชน เอดส

• มการใชยากดภมเพอรกษาโรคมะเรงหรอการปลกถายอวยวะ

และเนอเยอมากขน

• มคนสงอายมากขน เพราะความเจรญของวทยาการทาง

การแพทย

Emergence of bacterial strains resistence to ABO

and their widespread distribution

• มการใชสารปฎชวนะกนอยางกวางขวาง ทงการใชทมากเกนจาเปน การ

ใชในลกษณะทผดวตถประสงค ทงการแพทยและสตวแพทย

• การใชยาในสตวทนามาบรโภคกมสวนอยางมากในการทาใหเกดภาวะดอ

ยา เพราะมการใชสารปฎชวนะมากในการเลยงสตว

Conjuctural causes associated with the action or

inaction of man • คนสามารถเปนผททาใหเชอแบคทเรยบางชนดใหกลบมาระบาด

อกไดเชน การใชเพอเปนอาวธชวภาพ

• การคาขายขามชาตโดยเฉพาะอตสาหกรรมอาหาร ทาใหมการ

ปนเปอนแบคทเรย และกระจายไปสแหลงอนๆได

• ฐานะของประเทศ มสวนอยางมากในการกาหนดนโยบายในการควบคม

และปองกนโรค

• ภาวะสงคราม ความยากจน แรงงานอพยพ ทาใหบคคลเหลานเขาไมถง

การสาธารณสขทด

• การตองการเงนเขาประเทศ ทาใหมการรกปา การทองเทยวในปา ทาให

โรคจากสตวปามาสคนมากขน

ตวอยางโรค Bacterial zoonoses ทสาคญ

5. โรคเลปโตสไปโรซส (LEPTOSPIROSIS)

LEPTOSPIROSIS

สาเหต

โรคนเกดจากเชอแลปโตสไปรา (Leptospira) ซงมหลาย species โรค

นเปนทงในคนและสตวชนดตางๆ ไดมผพบวาในหนบานทจบได พบม

เชออยทไต และพบวาเปน Host ทสาคญของโรคน ซงพบทวโลก ใน

ปจจบนเชอ Leptospira แบงออกเปน 2 complex คอ

• Interrogans complex ทาใหเกดโรคทงในคนและในสตว

• Biflexa complex ไมทาใหเกดโรค

นอกจากนพบวาเชอนมหลาย Serotype ดวยกนซงม Antigen ซากน

จดรวมเปน group ซงมทงหมด 18 serotypes ดวยกน

LEPTOSPIROSIS• Growth well at 28-30 c

• pH 7.2-7.6

• เชอไมทนตอความแหงแลง

LEPTOSPIROSISการตดตอ

• โดยการไชเขาทางผวหนงทมรอยแตกหรอขดขวน หรอเขาตาม

เยอชม (mucous membrane)

• โดยการกนเชอเขาไป

• โดยการสมผสกนโดยตรง จากปสสาวะของสตวปวย

**โรคนไมตดตอจากคนไปสคนโดยตรง เคยมรายงานพบเชอนอย

ในนานมของแมโค แตกยงไมมรายงานวาคนตดโรคนจากการ

ดมนานม

อาการ• ระยะฟกตวของเชอโรคเฉลยประมาณ 10-12 วน โดยทวๆ ไปอยระหวาง

2-30 วน อาการทพบในคนมตงแตไมแสดงอาการออกมาใหเหน

จนกระทงถงขนรนแรงอยางเฉยบพลนและตายได

• มไข ปวดหว, ปวดตามกลามเนอ, คลนไส, อาเจยน, ออนเพลย, บางครง

มตาอกเสบ, ดซาน, โลหตจาง เนองจากเมดเลอดแดงถกทาลาย, สมอง

อกเสบ และไตทางานไมปกต

• ม 2 กลมอาการ คอ

1. Anicteric form ไขสงๆตาๆตาบวมแดง ปวด กน.โคนขา

2. Icteric form ดซาน ไตวาย จดเลอดออก ผวหนง เยอบตา ไอเปนเลอด ตบวาย ไตวาย เสยชวต

อาการในสตว• มไข อาเจยน ออนเพลย ปสสาวะเปนเลอด มเลอด

ปนออกมากบนานม ตวเหลองมอาการดซาน ในสนขจะ

มการอกเสบทเยอชมในปาก ตาเหลอง โลหตจาง สตว

ทตงทองอยจะแทงลก

ตดเชอ เสนเลอดฝอย จดเลอดออก ระบบนาเหลอง ระบบเลอด renal tuble

การวนจฉย

• โดยการตรวจทางซรมและการเพาะเชอในรายทสงสยอาจทาไดโดย

• ตรวจหาเชอในเลอด, ปสสาวะ, ตามเนอเยอตางๆ ดวยกลองจลทรรศน

Darkfield หรอโดยวธ Fluorescent antibody technique

• โดยการเพาะเชอจากเลอด, ปสสาวะ, นาไขสนหลง หรอจากเนอเยอ

ตางๆ นอกจากน อาจทาไดโดยการฉดเขาสตวทดลอง

• ตรวจหา Antibody ในซรม โดยวธ Agglutination test โดยเกบซรม

ซาๆ กน โดยเกบครงแรก และควรเกบหางจากนนอก 7-9 วน การ

ทดสอบแบบนบอกไดวาเปน Subgroup ใด

ในคนวนจฉยเบองตนจากการดอาการ เยอบตาแดง, กด กน.นองแลวเจบ มจดเลอดออกและมภาวะดซาน

การควบคมและปองกน

• การควบคมจะใหโรคนหมดไปทาไดยาก ทงนเพราะมสตวปา

และสตวเลยงตางๆ ทเปนตวกกตนโรคอย การทจะปองกน

ไมใหคนไดรบเชอจากโรคน ควรคานงถงการใหสขศกษา

เกยวกบแหลงทตดเชอมา โดยเฉพาะในกลมบคคลทมอาชพ

เสยงตอการเปนโรค

การระบาดของโรคฉหนในสตวเลยง

• การสารวจอตราการตดเชอและเฝาระวงโรคเลปโตสไปโร

ซสในสตวรงโรคในเขตพนทนาทวม อาเภอเมอง จงหวด

มหาสารคาม ( ชวงป 2555-2556)

ณฐพล ภมพนธ สถตพงษ พรหมสถตย

การเกบตวอยางซรมสนข

แสดงภาพตวอยางซรมทได

แสดงการเจาะเกบตวอยางซรม

สนขโดยวธการจบบงคบ

ผลการสารวจ

พนท จานวนตวอยางท

ใหผลบวก

(positive)

จานวนตวอยาง

ทงหมด

รอยละของตวอยางท

ใหผลบวก (positive)

Serovar ทพบ

ตาบลหวยแอง อ.เมอง จ.

มหาสารคาม

3 53 5.66 Leptospira

canicola

บานดนดา ตาบลเกง อ.เมอง

จ.มหาสารคาม

1 50 2 Leptospira

canicola

บานดอนนา ตาบลขามเรยง

อาเภอกนทรวชย จงหวด

มหาสารคาม

2 50 4 Leptospira

canicola

สรปผล

• หลงจากทผ วจยไดทาการเกบตวยางซรมของสนขทอาศยอยในเขตพนททเคยเกด

อทกภยในจงหวดมหาสารคาม ไดแกพนทตาบลหวยแอง และ บานดนดา ตาบลเกง

อ.เมอง รวมถงในพนทบานดอนนา ตาบลขามเรยง อาเภอกนทรวชย จงหวด

มหาสารคาม จานวนทงหมด 153 ตว หลงจากนนนาซรมดงกลาวไปตรวจหาแอนต

บอดตอเชอเลปโตสไปราในซรม โดยใชวธการ Microscopic Agglutination test (MAT

test) พบวามจานวนตวอยางทใหผลบวกตอการตรวจซรมดวยวธการ MAT test

จานวน 6 ตวอยาง จาก 153 ตวอยาง คดเปนรอยละ 3.92 ของจานวนตวอยางซรม

ทงหมด ซงตวอยางทง 6 นนพบวาเปนเชอเลปโตสไปราซโรวาร canicola ทงหมด ซง

สามารถแบงจานวนตวอยางซรมสนขทใหผลบวก ตามพนททเกบตวอยางไดดงตาราง

ดงตอไปน

ตวอยางในสตวปา

• จากการศกษาวจยการระบาดของเชอเลปโตสไปโรซสในฝงประชากรสง

แสม (Macaca fascicularis) ในเขตพนทวนอทยานโกสมพ จงหวด

มหาสารคาม ในป 2557 โดยการตรวจหาแอนตบอดในเลอดทจาเพาะตอ

การตดเชอไวรสตบอกเสบ จานวน 30 ตว โดยวธการสมตรวจ ในเขต

พนทวนอทยานโกสมพ จงหวดมหาสารคาม พบวามจานวนตวอยางท

ใหผลบวก (positive) จานวน 3 ตว จากจานวน 30 ตว คดเปน 10 % และ

ลงทไมตดเชอ 27 ตว จากจานวน 30 ตว คดเปน 90 % แสดงใหเหนวาพบ

อบตการณการตดเชอเลปโตสไปโรซสในลงแสม ทวนอทยานโกสมพ

จงหวดมหาสารคาม

ตวอยางในสตวเศรษฐกจ

• จากกการลงพนทชมชนเพอทาโครงการวจยเพอชมชนในในเขตพนทตาบลโนนราษ

อาเภอบรบอ จงหวดมหาสารคาม ในป 2557 โดยเกบตวอยางซรมจากโคเนอ และ

ศกษาทางซรมวทยาดวยวธ Microscopic agglutination test (MAT) ในโคเนอทไมเคย

หรอไมมประวตการทาวคซนปองกนโรคเลปโตสไปโรซสมากอน ทงหมด 40 ตว ใน

พนททมความเสยงตอการเกดอทกภย เนองจากเปนทลมตา พบวามความชก

(prevalence) ของเชอ Leptospira interogans ซโรวาร sejroe คดเปนรอยละ 12.5

(ผลบวก 5 ตว จากตวอยางทงหมด 40 ตว) ซงเกษตรกรผเลยงและผทมโอกาสสมผส

กบสตวมความเสยงทจะตดเชอโรคชนดนไดผานทางนาปสสาวะของสตวได