Upload
vonhan
View
216
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Uporządkowanie gleb pod względem
zbliżonych właściwości lub podobnej budowy profilu.
W zależności od kryterium podziału wyróżnia się klasyfikacje:
- przyrodnicze (wg cech morfologicznych, właściwości
fizycznych, chemicznych uwzględniające genezę)
- użytkowe (np. bonitacyjna – kryterium jest
produkcyjność przy odpowiednim użytkowaniu,
kompleksy przydatności rolniczej, kompleksy
wilgotnościowo-glebowe, klasyfikacja leśna gleb Polski)
Systematyka gleb
Kryterium genetyczne – podobny sposób powstania pod wpływem
określonych czynników.
Przyrodnicza klasyfikacja gleb
Jednostki systematyczne:
Dział – jednostka nadrzędna – dominujący czynnik glebotwórczy
(litogeniczne, hydrogeniczne, antropogeniczne) lub ich zespół (autogeniczne),
Rząd – podobny układ czynników biotycznych i abiotycznych,
Typ – określony kierunek rozwoju procesu glebotwórczego - podobna
budowa profilu
Podtyp – nakładanie się cech innego procesu,
Rodzaj – kryterium - skała macierzysta (np. na glinie zwałowej)
Gatunek – kryterium - skład granulometryczny – równoważny z podziałem
na grupy granulometryczne (na glinie lekkiej, piasku luźnym)
1.Litogeniczne 1. mineralne bezwęglanowe Inicjalne i słabo wykształcone
2. wapniowcowe 1. rędziny
2. pararędziny
Dział Rząd Typ
2. Autogeniczne 1. czarnoziemne 1. czarnoziemy
2. brunatnoziemne 1. brunatne właściwe
2. brunatne kwaśne
3. płowe
3. bielicoziemne 1. rdzawe
2. bielicowe
3. bielice
3.Semihydrogeniczne 1.glejobielicoziemne Glejobielicowe, glejobielice
2. czarne ziemie 1.czarne ziemie
3. gleby zabagnione 1.opadowo-glejowe
2. gruntowo-glejowe
4. Hydrogeniczne 1. bagienne 1.mułowe
2. torfowe
2. pobagienne 1. murszowe
2. murszowate
Dział Rząd Typ
5. Napływowe 1.aluwialne 1. mady rzeczne
2.mady morskie
2. deluwialne 1. deluwialne
6. Słone
7.Antropogeniczne 1. kulturoziemne 1. hortisole
2. rigosole
2. industrio i
urbanoziemne
Gleby inicjalne
Pierwsze stadium rozwoju gleb ze skał bezwęglanowych.
Nie mają wykształconego profilu glebowego.
Występują głównie w górach, na wydmach, i na terenach
rekultywowanych.
Budowa: (A)C-C
Dział 1: Litogeniczne
Rząd 1: Mineralne bezwęglanowe
Kopalna gleba bielicowa przykryta piaskami wydmowymi z glebą inicjalną
w stropie (fot. M. Jankowski)
Litogeniczne, mineralne bezwęglanowe, inicjalna luźna
J
J
u
A
C
J
Ab
Eesb
Bfeb
C
Gleby słabo wykształcone
Drugie stadium rozwojowe gleb. Wyraźny poziom próchniczny,
o miąższości kilka cm
Budowa AC-C
Dział 1: Litogeniczne
Rząd 1: Mineralne bezwęglanowe
Typ 1: Rędziny
Skała macierzysta:
- lite wapienne skały węglanowe różnych formacji geologicznych
(margle, wapienie, opoki, dolomity, kreda)
- skały siarczanowe (gips)
Powierzchnia gruntów ornych kraju 1,5%
Występowanie:
• Wyżyna Lubelska
• Wyżyna Krakowsko-Częstochowska
• Wyżyna Śląska
Dział 1: Litogeniczne,
Rząd 2: Wapniowcowe o różnym stopniu rozwoju
Cechy:
- duża zawartość wapnia - wolne tempo wietrzenia skała
- obecność połączeń organiczno-mineralnych – trwała struktura
- kompleks sorpcyjny wysycony zasadami.
- zawartość próchnicy do 4%
- trudne w uprawie (frakcja kamieni i żwirów)
Dział 1: Litogeniczne,
Rząd: Wapniowcowe o różnym stopniu rozwoju
Dział 1: Litogeniczne,
Rząd: Wapniowcowe o różnym stopniu rozwoju
Budowa: A - ACca - Cca
Typ 2: Pararędziny
Skała macierzysta:
- piaski i piaskowce zawierające węglany wapnia i magnezu
- łupki ilaste o spoiwie węglanowo-wapniowym
Dział 1: Litogeniczne,
Rząd: Wapniowcowe o różnym stopniu rozwoju
Typ: Czarnoziemy
Dział 2: Autogeniczne
Rząd 1: Czarnoziemne
• Skała macierzysta: głównie lessy,
• Warunki klimatu stepowego, roślinność trawiasta
• Powierzchnia gruntów ornych 1,5%
• Najlepsze gleby w Polsce.
Podtyp: Czarnoziemy niezdegradowane
• Budowa profilu: A-AC-C
• zasobne w składniki pokarmowe dla roślin,
• duża miąższość poziomu A,
• zawierają węglany w całym profilu,
• zawartość próchnicy do 4%,
• struktura gruzełkowata
Dział 2: Autogeniczne
Rząd 1: Czarnoziemne
Podtyp: Czarnoziemy zdegradowane
Degradacja czarnoziemów
- zmiana warunków powstawania prowadząca do wymycia węglanu
wapnia w głąb profilu,
- nakładanie się procesu brunatnienia w poziomie A (poziom A/Bbrca),
- nakładanie się procesów deluwialnych,
- zmywanie górnej warstwy poziomu A,
Dział 2: Autogeniczne
Rząd 1: Czarnoziemne
• Gleby umiarkowane wilgotnych lasów iglastych i mieszanych.
• Stanowią 50% powierzchni gruntów ornych (w tym 20% brunatne i
30% płowe)
Występowanie:
• na Pojezierzu Mazurskim,
• na Nizinie Wielkopolskiej,
• na Wyżynie Małopolskiej
Dział 2: Autogeniczne
Rząd 2: Brunatnoziemne
Typ 1: Brunatne właściwe
Skała macierzysta bogata w wapń: lessy, gliny zwałowe,
piaski gliniaste na terenach podmokłych
Budowa profilu: (O) – A - Bbr -Cca
- dobrze wykształcony poziom A, o zawartości do 3%
próchnicy,
- niekiedy mało przewiewne,
Dział 2: Autogeniczne Rząd 2: Brunatnoziemne
10
20
30
40
50
60
70
80
90
1.Zw. Próchniczne, 2.Fe2O3
3. Al2O3, 4.Cząstki ilaste
A
Bbr
BbrC
C
Autogeniczne, brunatnoziemne, brunatna właściwa
Typ 2: Brunatne kwaśne
• powstają na skałach kwaśnych litych lub bezwęglanowych
iłach
• niższe pH niż w glebach brunatnych właściwych,
• mniejsze wysycenie kompleksu sorpcyjnego zasadami
<30%
Dział 2: Autogeniczne Rząd 2: Brunatnoziemne
Typ 3: Płowe
• powstają głównie ze skał mało zasobnych w składniki pokarmowe: pyłowych, glin zwałowych, piasków gliniastych
• silniejsze wymycie związków ilastych i żelazistych.
Budowa profilu: (O) – A – Eet- Bt – C
Dział 2: Autogeniczne Rząd 2: Brunatnoziemne
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
O
A
Eet
Bt
BtC
Cca
1.Zw. próchn.,
2.Fe2O3
3. Al2O3,
4.Cząstki ilaste
5. CaCO3
Autogeniczne, brunatnoziemne, płowa
• Powierzchnia gruntów ornych ok. 20%
• Skała macierzysta piaszczysta, kwaśna, uboga w składniki pokarmowe
Dział 2: Autogeniczne
Rząd 3: Bielicoziemne
Typ 1: Rdzawe
- rozkład glinokrzemianów, uwalnianie związków żelaza i glinu (bez
przemieszczania)
- brak cech bielicowania, powstają związki kompleksowe substancji
organicznej z półtoratlenkami, wolne żelazo tworzy rdzawe otoczki na
ziarnach mineralnych
- stanowiska suche
Dział 2: Autogeniczne
Rząd 3: Bielicoziemne
Typ 2: Bielicowe
• niskie pH,
• kompleks sorpcyjny wysycony jonami wodoru i glinu
• ubogie w składniki pokarmowe roślin
Budowa: (O) –A – Ees – Bhfe –C
Dział 2: Autogeniczne
Rząd 3: Bielicoziemne
Typ 3: Bielice
• silne zbielicowanie i zakwaszenie
• brak poziomu A,
• 3 podpoziomy w poziomie O
Budowa profilu: Ol-Of-Oh – Ees – Bh –Bfe – C
Dział 2: Autogeniczne
Rząd 3: Bielicoziemne
• Tworzą się w warunkach okresowego silnego uwilgotnienia z luźnych
piasków, ubogich w składniki pokarmowe roślin.
• Górna cześć profilu objęta procesem bielicowania, dolna oglejeniem
gruntowym
Budowa profilu: O - Ees – Bhfegg - G
Dział 3: Semihydrogeniczne
Rząd 1: Glejobielicoziemne
Semihydrogeniczne, glejobielicoziemne, glejobielica
(fot. M. Świtoniak)
O
Ees
Bhfe
Bfegg
Cgg
IIGca (kreda jeziorna)
• Powstały z bogatych w próchnicę utworów mineralnych zawierających
węglan wapnia o różnym składzie granulometrycznym (np. gliny zwałowe,
piaski gliniaste).
• Warunki długotrwałego uwilgotnienia (pod wpływem wysokiego poziomu wód
gruntowych).
• Substancja organiczna pochodzenia roślinnego: roślinność łąkowo-darniowa
lub bagienna (tereny zabagnione).
• Stanowią 2% powierzchni kraju.
• Duża miąższość poziomu A (ponad 30 cm) o zawartości próchnicy do 6%.
• Obecność oglejenia w profilu.
Dział 3: Semihydrogeniczne
Rząd 2: Czarne ziemie
Występowanie:
• na Kujawach,
• w Wielkopolsce,
• okolice Wrocławia, Szamotuł i Grójca.
Dział 3: Semihydrogeniczne
Rząd 2: Czarne ziemie
•Dział łączy gleby powstające z utworów kształtowanych pod wpływem
wody stojącej (z materiału mineralnego lub organicznego osadzonego na
miejscu) bądź przepływającej (z materiału naniesionego w formie
zawiesin).
•Stanowią 9% powierzchni kraju
•Gleby bagienne powstają w procesie bagiennym, który ma dwa kierunki:
mułotwórczy - słabsza anaerobioza, typ gleb: mułowe
torfotwórczy – całkowita anaerobioza, typ gleb: torfowe
Budowa profilu: PO-O-D
Dział 4: Hydrogeniczne Rząd 1: Bagienne
Rodzaje torfowisk – torfowiska wysokie
Soczewkowata regeneracja torfowiska wysokiego:1-kępka, 2-dolinka.
Fazy a) Powstawanie kępek i dolinek, b) na powierzchni pierwotnych kęp wytworzyły się dolinki,
zaś w dawnych dolinkach powstały nowe kępki, c),d) narastanie nowych kępek w miejsce dawnych
dolinek)
Linia przerywana-przebieg poziomu wody (Kulczyński)
• Powstają z gleb bagiennych w wyniku obniżenia się zwierciadła wód
gruntowych.
• Powstają w procesie murszenia
Dział 4: Hydrogeniczne Rząd 2: Pobagienne
• Erozyjno - sedymentacyjna działalność wód powierzchniowych.
• Utwory mineralne, rzadziej organiczne
• Uziarnienie zależy od charakteru materiałów w zlewniach
Dział 5. Napływowe
• Gleby aluwialne powstały z materiału osadzonego przez
stałe cieki wodne.
• Mady stanowią 5% powierzchni kraju
• Występują w dolinach większych rzek (Wisły, Odry,
Warty, Sanu).
• Są zasobne w biogeny
Dział 5. Napływowe
Rząd 1: Aluwialne
• Powstają z namułów osadzonych przez spływ powierzchniowy na mineralnym podłożu lub na torfie stanowiącym dno nie zalewanej doliny
• Miąższość deluwiów wynosi co najmniej 30 cm.
• Namuły deluwialne są mniej przesegregowane przez wodę niż aluwia.
• Mniej wyraźnie zaznacza się warstwowanie ich profilu.
• Gleby napływowe deluwialne powstają zwykle w sąsiedztwie pól ornych,
• Akumulacja najczęściej zachodzi pod wpływem rozwoju procesu darniowego, co powoduje gromadzenie znacznych ilości materii organicznej i wzrost roślinności.
• Gleby deluwialne powstały z materiału osadzonego przez okresowy spływ wód;
Dział 5. Napływowe
Rząd 2: Deluwialne
• Występują głównie w klimacie kontynentalnym suchym
• Zawierają znaczne ilości soli (np. sodowych)
• Mało urodzajne, wymagają zabiegów odsalających i nawodnień
• Dzielą się na rzędy:
sołodzie,
sołońce,
sołonczaki
Dział 6. Słone
• Przeobrażone przez człowieka w wyniku intensywnej,
racjonalnej gospodarki rolnej; pod wpływem głębokiej
uprawy, silnego nawożenia, zabiegów
agromelioracyjnych
• Zmieniona budowa profilu glebowego (korzystna dla jej
żyzności i produkcyjności)
• Dzielą się na typy:
– hortisole — gleby ogrodowe,
– rigosole — gleby regulówkowe.
Dział 7. Antropogenne
Rząd 1: Kulturoziemne
Gleby terenów przemysłowych:
• zmienione w wyniku gospodarki przem., powstałe gł. pod wpływem zapylenia przem., które zmienia skład i właściwości chemiczne. (np. odczyn, zawartość metali ciężkich) i naturalne układy biologiczne w glebie,
• oraz gleby ukształtowane przez gospodarkę przemysłową, tworzące się na rodzaju zwałowiskach (hałdach), i terenach bezglebowych powstałych po wyeksploatowaniu kopalin;
Gleby terenów zabudowanych
Dział 7. Antropogenne
Rząd 2: Industrio i urbanoziemne
Bonitacja gruntów (przyrodniczo-rolnicza)
Ocena jakości gruntów (gleb)
Kryteria podziału na klasy bonitacyjne:
-właściwości gleby (głównie cechy morfologiczne)
warunkujące możliwość uprawy określonych grup roślin
-rzeźba terenu,
-stosunki wodne,
Bonitacja gruntów (przyrodniczo-rolnicza)
Tabele klas gruntów:
• Tabela gruntów ornych
• Tabele użytków zielonych (łąki i pastwiska)
• Tabele gruntów pod lasami
Bonitacja gruntów (przyrodniczo-rolnicza)
I – gleby orne najlepsze (struktura agregatowa, zasobne w
składniki pokarmowe, łatwe do uprawy, głęboki poziom
próchniczny, dobre plony wszystkich roślin)
II – gleby orne bardzo dobre (gorsze właściwości fizyczne,
np. wodne, dobre plony wszystkich roślin)
IIIa i IIIb – gleby orne średnio dobre (gorsze właściwości
fizyczne i chemiczne, wahania poziomu wód gruntowych,
dobry plon żyta i ziemniaków)
KLASY BONITACYJNE
IVa i IVb – gleby orne średnie (mała zdolność produkcyjna,
zależna od ilości opadów, łatwo przesychające lub ciężkie,
nieprzepuszczalne, często wymagają melioracji)
V - gleby słabe (nieurodzajne, zbyt lekkie i za suche)
VI (VI Rz) – gleby orne najsłabsze (niskie plony, wadliwe,
zawodne, nadają się pod zalesienia)
KLASY BONITACYJNE
• Najwięcej jest gleb średnich (IV klasa), a najmniej bardzo dobrych (I klasa).
• Gleby średniej jakości i gleby słabe zajmują >50% powierzchni kraju
(dominują w części północnej i środkowej).
• Większość gleb wymaga nawożenia lub wapnowania, a niekiedy melioracji
Pasowy układ dobrych gleb w Polsce:
- równoleżnikowy - od Wyżyny Lubelskiej po Nizinę Śląską
- południkowy - od Niziny Śląskiej w kierunku północno-wschodnim
do Żuław i Warmii
BONITACJA GLEB W POLSCE
Łączą różne jednostki genetyczne o podobnej przydatności rolniczej
• 9 kompleksów terenów nizinnych i wyżynnych
• 5 kompleksów gleb górzystych
• 3 kompleksy gleb użytków zielonych
KOMPLEKSY PRZYDATNOŚCI ROLNICZEJ (rolniczo-glebowe)
KOMPLEKSY PRZYDATNOŚCI ROLNICZEJ (gleby uprawne)
1. Kompleks pszenny bardzo
dobry
2. Kompleks pszenny dobry
3. Kompleks pszenny wadliwy
4. Kompleks żytni bardzo dobry
5. Kompleks żytni dobry
6. Kompleks żytni słaby
7. Kompleks żytni bardzo słaby
8. Kompleks zbożowo-
pastewny mocny
9. Kompleks zbożowo-
pastewny słaby
10. Kompleks pszenny górski
11. Kompleks zbożowy górski
12. Kompleks owsiano-
ziemniaczany górski
13. Kompleks owsiano-
pastewny górski
14. Kompleks gleb ornych, z
przeznaczeniem na użytki
zielone