PRIMARY HEALTH CARE / VOLUME 21, ISSUE4, October - December 2009

Διευθυντής Σύνταξης

Χρήστος Λιονής,

Aναπληρωτής Καθηγητής,

Τμήμα Ιατρικής, Πανεπιστήμιο Κρήτης

Τ.Θ. 2208, Ηράκλειο

Τηλ. (2810) 394621, Fax. (2810) 394606

E-mail: [email protected]

Αναπληρωτές Δ/ντές Σύνταξης

Παναγιώτης Αλτάνης (Αθήνα)

Ελευθέριος Θηραίος (Αθήνα)

Κορνηλία Μακρή (Ηράκλειο)

Ανάργυρoς Μαριόλης (Αθήνα)

Συντακτική Επιτροπή

Αλκιβιάδης Αλεβίζος (Αθήνα)

Φωτεινή Αναστασίου (Ηράκλειο)

Κωνσταντίνος Βαρδαβάς (Αθήνα)

Βασιλική Γκαρμίρη (Θεσσαλονίκη)

Νίκη Γλύστρα (Θεσσαλονίκη)

Ιωάννης Λέντζας (Αθήνα)

Άντα Μαρκάκη (Ηράκλειο)

Κωνσταντίνος Μίχας (Εύβοια)

Ρένα Οικονομίδου (Θεσσαλονίκη)

Αριστοφάνης Παγανάς (Πιερία)

Νίκος Παπανικολάου (Αθήνα)

Εμμανουήλ Συμβουλάκης (Ηράκλειο)

Γιώργος Τζανίδης (Πάρος)

Ζωή Τσιμτσίου (Θεσσαλονίκη)

Ειρήνη Χατζοπούλου (Θεσσαλονίκη)

Ανταποκριτές Σύνταξης

Έλενα Ευαγγελάκη (Κύπρος)

Θεοδώρα Ζαχαριάδου (Κύπρος)

Llukan Rrumbullaku (Αλβανία)

Συμβουλευτική Επιτροπή

Π. Βάρδας, Καθ. Καρδιολογίας Παν/μίου Κρήτης

Μ. Γείτονα, Eπίκ. Καθ. Διοίκησης Υπηρ. Υγείας Παν/μίου Θεσσαλίας

Ε. Γελαστοπούλου, Επίκ. Καθ. Υγιεινής Παν/μίου Πατρών

Δ. Γλάρος, Ομ. Καθ. Ιατρικής Φυσικής Παν/μίου Ιωαννίνων

Α. Καφάτος, Ομ. Καθ. Προληπτικής Ιατρικής & Διατροφής Παν/μίου Κρήτης

Ι. Κυριόπουλος, Καθ. Οικονομικών της Υγείας Εθνικής Σχ. Δημόσιας Υγείας

Θ. Κωνσταντινίδης, Επίκ. Καθ. Υγιεινής, Πανεπιστήμιο Θράκης

Β. Μαυρέας, Καθ. Ψυχιατρικής Παν/μίου Ιωαννίνων

M. Σγάντζος, Λέκτ. Ανατομίας Παν/μίου Θεσσαλίας

K. Σιαμόπουλος, Καθ. Νεφρολογίας Παν/μίου Ιωαννίνων

Ν. Σιαφάκας, Καθ. Πνευμονολογίας Παν/μίου Κρήτης

K. Σουλιώτης, Διδάκτωρ Οικονομικών και Πολιτικής Υγείας

Λ. Σπάρος, Ομ. Καθ. Κοινωνικής Ιατρικής Παν/μίου Αθηνών

T. Φιλαλήθης, Αναπλ. Καθ. Κοινωνικής Ιατρικής Παν/μίου Κρήτης

Γ. Χριστοδούλου, Καθ. Ψυχιατρικής Παν/μίου Αθηνών

ΕκδότηςΜποδοσάκης-Πρόδρομος Μερκούρης

Μ. Χουρμούζη 28 Κ. Τούμπα544 53 ΘεσσαλονίκηΤηλ. (2310) 910342

Ιδιοκτήτης ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

ΤΗΣ ΕΛΕΓΕΙΑ

ΠρόεδροςΜποδοσάκης-Πρόδρομος Μερκούρης

Αντιπρόεδρος ΑΑθανάσιος Συμεωνίδης

Αντιπρόεδρος ΒΣτέλλα Αργυριάδου

Γενικός Γραμματέας-ΤαμίαςΑντώνης Μπατίκας

Ειδικός ΓραμματέαςΑνάργυρος Μαριόλης

ΜέληΒασιλική Γκαρμίρη

Νικόλαος ΠαπανικολάουΕκπρόσωποι Ειδικευομένων

Ευρυπίδης ΖώταςΆρης Καραφώτης

Γραμματεία ΣύνταξηςΑναστασία Ρωμανίδου

Τηλ.: (2810) 394615, (28310) 25833e-mail: [email protected]

Editor-in-Chief

Christos Lionis,

Αssociate Professor

Faculty of Medicine, University of Crete

P.O. Box 2208, Heraklion

Tel.: +30 2810394621, Fax: +30 2810394606

E-mail: [email protected]

Associate Editors

Panagiotis Altanis (Athens)

Εleftherios Thireos (Athens)

Kornilia Makri (Heraklion)

Anargiros Mariolis (Athens)

Editorial Board

Alkis Alevizos (Athens)

Fotini Anastassiou (Heraklion)

Cοnstantinos Varvadas (Thessaloniki)

Vasiliki Garmiri (Thessaloniki)

Niki Glistra (Zagliveri)

Ioannis Lentzas (Athens)

Ada Markaki (Heraklion)

Constantinos Mihas (Evia)

Irene Ikonomidou (Thessaloniki)

Aristofanis Paganas (Pieria)

Nikos Papanikolau (Athens)

Emmanouil Symvoulakis (Heraklion)

Giorgos Tzanidis (Paros)

Zoi Tsimtsiou (Thessaloniki)

Irini Chatzopoulou (Thessaloniki)

Corresponding Editors

Elena Evaggelaki (Cyprus)

Theodora Zaxariadou (Cyprus)

Llukan Rrumbullaku (Αlbania)

Advisory Board

P. Vardas, Professor of Cardiology, University of Crete

M. Geitona, Assistant Professor, University of Thessalia

E. Gelastopoulou, Assistant Professor of Hygiene, University of Patras

D. Glaros, Εmeritus Professor of Medical Physics, University of Ioannina

A. Kafatos, Εmeritus Professor of Health Promotion and Nutrition, University of Crete

Τh. Konstantinides, Assistant Professor of Hygiene, University of Thrace

J. Kyriopoulos, Professor of Health Economics, National School of Public Health

V. Mavreas, Professor of Psychiatry, University of Ioannina

M. Sgantzos, Lecturer of Anatomy in University of Thessalia

K. Siamopoulos, Professor of Nephrology, University of Ioannina

N. Siafakas, Professor of Lung and Thorax, University of Crete

K. Souliotis, PhD, Health Policy and Economics

L. Sparos, Εmeritus Professor of Social Medicine, University of Athens

A. Philalithis, Associate Professor of Social Medicine, University of Crete

G. Christodoulou, Professor of Psychiatry, University of Athens

Executive Board of the Greek Association of General Practitioners PresidentBodosakis-ProdromosMerkouris

Vice-President AAthanasios Simeonidies

Vice-President BStella Argyriadou

General Secretary TreasurerAntonis Batikas

Special SecretaryAnargiros Mariolis

MembersVasiliki GarmiriNikolaos PapanikolaouEvripidis ZotasAristidis Karafotis

Secretary of Editor-in-ChiefAnastasia RomanidouTel: (2810) 394615, (28310) 25833e-mail: [email protected]

Editor-in-ChiefChristos Lionis, Αssociate ProfessorFaculty of Medicine, University of CreteP.O. Box 2208, HeraklioTel.: +30 2810394621, Fax: +30 2810394606E-mail: [email protected]

Ιδιοκτήτης GREEK ASSOCIATION OF GENERAL PRACTITIONERS

Της Σύνταξης

Φ. Αναστασίου, Ε. ΣυμβουλάκηςΤι δημοσιεύεται σε αυτό το τεύχος

Ερευνητικές εργασίες

Μ. Τριγώνη, Δ. Τσιφτσής, Ε. Κουμαντάκης, Χ. ΛιονήςΣτάσεις και απόψεις γυναικών και ιατρών για τηνμαστογραφία σε αστική περιοχή στην Κρήτη: Απο-τελέσματα μιας ποιοτικής μελέτης

Άρθρο γνώμης

Β. Τσιάντου, Β. Φραγκουλάκης,Έ. Σίμου, Ν. Μανιαδάκης, Γ. ΚυριόπουλοςΟι επιπτώσεις της γρίπης Η1Ν1 στην ιατρική περί-θαλψη και την κοινωνικοοικονομική ζωή: μια πρώ-τη εκτίμηση

Ενδιαφέρουσα περίπτωση

Ι. Βλάχου, Γ. Πατενταλάκης, Ό. Στεφανίδου, Η. Παπαδόπουλος, Α. Μαριόλης, Ά. Ζεϊμπέκης, Β. ΚουμαρέλαςΕμφάνιση μυίασης/μυίωσης «Oestrus ovis» σε άν-θρωπο, στην περιοχή ευθύνης του Κέντρου Υγεί-ας Καλλονής Λέσβου

Επίκαιρο θέμα

Ακαδημαϊκή Γενική Ιατρική

Μια αναγκαιότητα για το Ελληνικό ΠανεπιστήμιοΕπιστολή της ΕΛΕΓΕΙΑ προς το Υπουργείο Παιδεί-ας, δια βίου μάθησης και θησκευμάτων

Νέα της Γενικής Ιατρικής

Συνεχιζόμενη ιατρική εκπαίδευση

Ευρωπαϊκά δίκτυα

Οδηγίες για τους συγγραφείς

??

??

??

??

??

Editorials

F. Anastasiou, E. SymsoulakisWhat is in this issue?

Original paper

M. Trigoni, D. Tsiftsis, E. Koumantakis, X. LionisViews and attitudes of women and physicians inan urban area of Crete concerning mammographyscreening: Results of a qualitative study

Opinions report

V. Tsiantou, V. Fragoulakis, E. Simou, N. Maniadakis, J. KyriopoulosThe impact of influenza A (Η1Ν1) on medical care and socioeconomic life: primary estimations

Case report

I. Vlahou, G. Patedalakis, O. Stefanidou, E. Papadopoulos, A. Mariolis, A. Zeibekis, B. KoumarelasOccurence of myiasis/myiosis of «Oestrus ovis» in a human subject,in Kalloni Health Center, Lesbos, Greece

Topic of interest

Academic General Practice

A Meressity for the Greek Univ.....

News of General Practice

Con.............. Medical education

European networks

Instructions to Authors

??

??

??

??

??

Τόμος 21 • Τεύχος 4 • Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2009 1

Τι θα διαβάσουμε σε αυτό το τεύχος;

1 Φ. Αναστασίου1

1 Ε. Συμβουλάκης1

1Μέλη της Συντακτικής Επιτροπής

Η Γενική Ιατρική ως βασικός φορέας υπηρεσιών Πρωτο-βάθμιας Φροντίδας Υγείας (ΠΦΥ) έχει αναδείξει αυτοδύνα-μα πεδία κλινικής πρακτικής, έρευνας και εκπαίδευσηςπου την έχουν καθιερώσει ως ακαδημαϊκή ειδικότητα σεπολλές χώρες. Η ανάπτυξη ακαδημαϊκών μονάδων γενι-κής ιατρικής στις μεσογειακές χώρες έχει αναφερθεί ωςαναγκαιότητα για την κάλυψη του χάσματος μεταξύ “Ευ-ρωπαϊκού Βορρά και Νότου” όσον αφορά στην παροχήΠΦΥ. Στο παρόν άρθρο σύνταξης αποτυπώνεται μια ολο-κληρωμένη πρόταση προς την πολιτική ηγεσία τουΥπουργείου Παιδείας Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμά-των, για την ανάπτυξη ακαδημαϊκής Γενικής Ιατρικής,ώστε να εξασφαλιστεί δέσμη υπηρεσιών ΠΦΥ υψηλήςποιότητας αλλά και να στηριχθούν ερευνητικές προσπά-θειες που εστιάζουν στο άτομο, την οικογένεια και τηνκοινότητα.1

Μία από αυτές τις ερευνητικές προσπάθειες της Μ.Τριγώνη και συν.,2 προερχόμενη από την Ιατρική Σχολήτου Πανεπιστημίου Κρήτης που πρόσφατα εξέλεξε Καθη-γητή με γνωστικό αντικείμενο τη Γενική Ιατρική και τηνΠρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, παρουσιάζει τη στάσηασθενών και γιατρών σχετικά με τη χρήση της μαστογρα-φίας, και τους παράγοντες που φαίνεται να την επηρεά-ζουν. Παρόλο που η χρήση της μαστογραφίας φαίνεταινα είναι αποτελεσματική στη μείωση της θνησιμότηταςαπό καρκίνο του μαστού, τελευταία γίνεται μεγάλη συζή-τηση σχετικά με την αναθεώρηση των συστάσεων για τηνηλικία έναρξης ομαδικού προσυμπτωματικού ελέγχου. Ηανάδειξη προσδιοριστών από την έλλειψη ενημέρωσης

έως και το φόβο για τη διάγνωση αποκτάει ιδι-αίτερη βαρύτητα για την εφαρμογή εκτεταμέ-νων προγραμμάτων προληπτικού ελέγχου τουκαρκίνου του μαστού.

Από τον Απρίλιο του 2009 η πανδημική εκ-δήλωση κρουσμάτων της γρίπης Η1Ν1 επέφε-ρε μεγάλες αλλαγές τόσο στην παροχή ιατρι-κής περίθαλψης (προγράμματα επαγρύπνη-σης, πρόληψης, εμβολιασμού και αντιμετώπι-σης των περιστατικών) όσο και στην κοινωνι-κοοικονομική ζωή στην παγκοσμία κοινότητα.Εξάλλου οι προκλήσεις για τη δημόσια υγείαμετά από την εμφάνιση της γρίπης Η1Ν1, ανέ-δειξαν για άλλη μια φορά τις ελλείψεις στηνπαροχή υπηρεσιών αλλά και στις ίδιες τις δο-μές στον τομέα της ΠΦΥ σε εθνικό επίπεδο.Τις επιπτώσεις των αλλαγών μέσα από μιαανασκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας πα-ρουσιάζει το άρθρο της Β. Τσιάντου και συν.3

Παράλληλα, παρουσιάζεται η αποδοτικότηταορισμένων παρεμβάσεων για τον περιορισμότης γρίπης Η1Ν1, όπως και το φορτίο νοσηρό-τητας της νέας γρίπης στην Ελλάδα. Φτάνον-τας προς το τέλος της πανδημικής περιόδου,τα συμπεράσματα αυτού του άρθρου θα μπο-ρούσαν να αποτελέσουν χρήσιμο εργαλείογια την επόμενη χρονιά.

Η κλινική περίπτωση στο παρόν τεύχοςαναφέρεται σε ασθενή αγροτικής περιοχής μεαιφνίδια αναπνευστική δυσχέρεια μετά απόέκθεση σε παράσιτα, Ι. Βλάχου και συν.4 Τέτοι-ες κλινικές περιπτώσεις αναδεικνύουν τις ιδιαι-τερότητες της κλινικής άσκησης στις αγροτι-κές περιοχές λαμβάνοντας υπ’ όψιν γεωγρα-φικούς και περιβαλλοντικούς προσδιοριστές.

Η στήλη των νέων φιλοξενεί το 2ο ΣυμπόσιοΚατευθυντήριων Οδηγιών στην ΠΦΥ και το 3ο

Σχολείο Αξιολόγησης για Δασκάλους στη Γενι-κή/Οικογενειακή Ιατρική (Third Assessment Co-urse for Teachers in Family Medicine), που πραγ-ματοποιήθηκαν το Νοέμβριο και Δεκέμβριο αντί-στοιχα. καθώς και τα συνέδρια του 2010.

Η ύλη του τεύχους ολοκληρώνεται με τηνκαθιέρωση δύο νέων στηλών. Η πρώτη αφο-ρά στη συνεχιζόμενη ιατρική εκπαίδευση μεαναφορά σε κατευθυντήριες οδηγίες. Η δεύ-τερη αφορά στην παρουσίαση ΕυρωπαϊκώνΔικτύων στην ΠΦΥ, ξεκινώντας με την Ευρω-παϊκή Εταιρεία Καρδιολογίας στην ΠΦΥ (Euro-pean Primary Care Cardiovascular Society,EPCCS, http://www.epccs.eu/) της οποίας η 3η

πανευρωπαϊκή επιστημονική συνάντηση θαπραγματοποιηθεί 22-23 Σεπτεμβρίου 2010στη Λισσαβώνα της Πορτογαλίας. g

2

Φ. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ, Ε. ΣΥΜΒΟΥΛΑΚΗΣ

Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

1. Της Σύνταξης 2. Τριγώνη Μ., Τσιφτσής Δ., Κουμαντάκης Ε., Λιονής Χ.

Στάσεις και απόψεις γυναικών και ιατρών για τη μαστο-γραφία σε αστική περιοχή στην Κρήτη: Αποτελέσματα μιαςποιοτικής μελέτης.

3. Β. Τσιάντου και συν. Οι επιπτώσεις της γρίπης Η1Ν1 στηνιατρική περίθαλψη και την κοινωνικοοικονομική ζωή: μιαπρώτη εκτίμηση.

4. Ι. Βλάχου και συν. Εμφάνιση μυίασης/μυίωσης σε άνθρωπο,στην περιοχή ευθύνης του Κ.Υ. Καλλονής Λέσβου.

Βιβλιογραφία


Στάσεις και απόψεις γυναικών και ιατρών για τη μαστογραφία σε αστική περιοχή στην Κρήτη: Αποτελέσματα μιας ποιοτικής μελέτης

1 Τριγώνη Μ.1

1 Τσιφτσής Δ.2

1 Κουμαντάκης Ε.3

1 Λιονής Χ.4

1 ΠΕ Κοινωνική Λειτουργός,

Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Κρήτης

Προϊσταμ. Κοινωνικής Υπηρεσίας

ΠΑΓΝΗ, Κρήτη2 Καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης,

Δ/ντης Ογκολογικής κλινικής ΠΑΓΝΗ3 Καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης,

Δ/ντης Γυναικολογικής - Μαιευτικής

κλινικής ΠΑΓΝΗ4 Καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης,

Δ/ντης Κλινικής Κοινωνικής και

Οικογενειακής Ιατρικής, ΠΑΓΝΗ

Ελληνικές λέξεις-κλειδιά: καρκίνος μαστού, μαστογραφία,προληπτικός έλεγχος διαλογής,απόψεις, στάσεις, Ελλάδα.

Υπεύθυνος Αλληλογραφίας: Μαρία ΤριγώνηΤηλ.: 6970889091, 2810-392220, 2810-210662Fax: 2810-392220e-mail: [email protected]

Εισαγωγή: Καθώς ο καρκίνος μαστού θεωρείται διε-θνώς η συχνότερη αιτία θανάτου στις γυναίκες, η ση-μασία της πρόληψης είναι καθοριστική. Παρόλο πουη χρήση της μαστογραφίας φαίνεται να είναι αποτε-λεσματική στην μείωση της θνησιμότητας και η ση-μαντικότητα των προγραμμάτων ομαδικού προσυμ-πτωματικού ελέγχου είναι τεκμηριωμένη, στην Ελλά-δα σημειώνεται απουσία ενός εθνικού προγράμματοςελέγχου για τον καρκίνο του μαστού, χωρίς να υπάρ-χουν στατιστικά δεδομένα που να αναδεικνύουν τοποσοστό των γυναικών που υποβάλλονται σε περιοδι-κό μαστογραφικό έλεγχο. Αυτή η μελέτη αναφέρεταιστη στάση γυναικών μέσης ηλικίας σε αστική περιοχήτης Κρήτης ως προς τη συμμετοχή τους στη χρήση τηςμαστογραφίας, στις απόψεις ιατρών για το θέμα, κα-θώς και στους παράγοντες που φαίνεται να την επη-ρεάζουν.Μέθοδος: Η μελέτη διεξήχθηκε στο ΠανεπιστημιακόΓενικό Νοσοκομείο Ηρακλείου (ΠΑΓΝΗ) από 8Απριλίου 2005 ως 28 Ιουνίου 2005. Διενεργήθηκαν συ-νεντεύξεις με 30 γυναίκες μέσης ηλικίας (45-65 ετών)που κλήθηκαν να συμμετέχουν από την λίστα των ραν-τεβού, μόνιμοι κάτοικοι της πόλης του Ηρακλείου οιοποίες είχαν τακτικό ραντεβού σε τακτικά ιατρεία τουΠΑΓΝΗ και σε δεκαέξι μόνιμους ιατρούς από κλινι-κές του ΠΑΓΝΗ μετά από τυχαία επιλογή, μέσα απόλίστα ονομάτων από τις αντίστοιχες κλινικές, οι τέσσε-ρις πρώτοι από κάθε λίστα. Η ανάλυση των δεδομένωνέγινε με την μέθοδο της ανάλυσης περιεχομένου όπωςπροτείνεται από την διεθνή βιβλιογραφία.

περί

ληψη

Εισαγωγή

Ο καρκίνος του μαστού αποτελεί πλέον ση-μαντικό πρόβλημα και είναι ο πιο συχνός καρ-κίνος στις γυναίκες τόσο στις ανεπτυγμένεςόσο και στις αναπτυσσόμενες χώρες και σοβα-ρή αιτία θανάτου.1-4 Παρόλο που ο καρκίνοςτου μαστού μπορεί να αποβεί μοιραίος, οι γυ-ναίκες έχουν υψηλότερη πιθανότητα επιβίω-σης, αν οι ιατροί ανιχνεύσουν τον καρκίνο σεκάποιο από τα πρώιμα στάδια του. Η πρόωρηδιάγνωση και θεραπεία, παίζουν τον πιο καθο-ριστικό ρόλο στην αύξηση των πιθανοτήτωνεπιβίωσης. Έχει αποδειχτεί ότι η μαστογραφίαείναι η πιο αποτελεσματική διαγνωστική μέθο-δος για την έγκαιρη ανίχνευση του καρκίνουτου μαστού. Από μελέτες έχει βρεθεί ότι σεπολλές χώρες με την χρήση μαστογραφίαςκαι προγραμμάτων πρόληψης μπορεί να μει-ωθεί η θνησιμότητα από τον καρκίνο μα-στού.5-9

Σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες συμπεριλαμ-βανομένων των Σκανδιναβικών χωρών, Γερμα-νίας, Πολωνίας, Αυστρίας, Σουηδίας, Ιταλίας,Ισπανίας φάνηκε να υπάρχει μείωση του πο-σοστού θνησιμότητας (μεταξύ 8% και 19% στατελευταία 5 χρόνια) η οποία αποδίδεται στηνπρώιμη διάγνωση και καλύτερη θεραπεία.10

Πρόσφατες μελέτες απεικόνισαν την σημασίακαι τη σχέση των κοινωνικο-δημογραφικώνπαραγόντων υγείας και του τρόπου ζωής σαν

παράγοντες καθοριστικούς και που επηρεά-ζουν τις γυναίκες στη λήψη της απόφασης.Σημαντικοί παράγοντες στη λήψη της απόφα-σης για την μη χρήση της μαστογραφίας είναι:η ηλικία μεγαλύτερη των 69, το χαμηλό μορ-φωτικό επίπεδο και εισόδημα, η ελάχιστη κοι-νωνική υποστήριξη, η φτωχή συμπεριφορά ωςπρος την προληπτική αγωγή υγείας, οι εθνικέςμειονότητες και οι κάτοικοι σε αγροτικές πε-ριοχές.11 Μελέτες στη Γαλλία12 και Ισπανία13

δείχνουν ότι η συμμετοχή για την πραγματο-ποίηση της μαστογραφίας είναι υψηλότερη σεγυναίκες με μεγαλύτερο εισόδημα και υψηλό-τερο επίπεδο μόρφωσης. Όπου έχουν γίνειμελέτες και έχει ζητηθεί από τις γυναίκες νααπαντήσουν για τους λόγους που συμμετέ-χουν ή όχι έχει βρεθεί μεγάλη ποικιλία. Για πα-ράδειγμα οι Ισπανίδες για την μη συμμετοχήτους αναφέρουν τον φόβο ότι θα βρουν κά-ποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας και την δυσκο-λία να κλείσουν ένα ραντεβού.13 Στις ΗΠΑ, οιγυναίκες δεν συμμετέχουν στην εξέταση ότανδεν έχουν συμπτώματα και πιστεύουν ότι δενκινδυνεύουν από καρκίνο. Άλλες ανησυχίεςπεριλαμβάνουν ότι νιώθουν άβολα, ντροπή,πόνο και ότι είναι φασαρία.14 Mελέτη από τονΚαναδά αναδεικνύει παρόμοια θέματα και επι-πρόσθετα τη σημασία της κατοίκησης σεαγροτική περιοχή. Στις ΗΠΑ, οι γυναίκες αγρο-τικών περιοχών είναι λιγότερο πιθανόν να κά-νουν μαστογραφία στα χρονικά διαστήματα

2

Μ. ΤΡΙΓΩΝΗ, Δ. ΤΣΙΦΤΣΗΣ, Ε. ΚΟΥΜΑΝΤΑΚΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝ.


Αποτελέσματα: Παρόλο που οι περισσότερες γυναίκες είχαν χρησιμοποιήσει μαστογραφία, οι ακόλουθοι πα-ράγοντες επηρεάζουν τη στάση τους: η παρακίνηση, ενθάρρυνση από ιατρό ή άλλο πρόσωπο, ο φόβος για τηδιάγνωση, η αμέλεια, η καλή φυσική τους κατάσταση (έλλειψη συμπτωμάτων), η πρόσβαση στην εξέταση, ηγνώση για τα θετικά της μαστογραφίας, η έλλειψη ενημέρωσης και προγραμμάτων, η ντροπή, οι οικογενει-ακές υποχρεώσεις. Όσον αφορά τους ιατρούς, όλοι ήταν πολύ καλά ενημερωμένοι για την μαστογραφία καιτην θεωρούσαν σημαντική εξέταση. Κατά την γνώμη τους, οι παράγοντες που επηρεάζουν την χρήση της μα-στογραφίας ήταν: τα κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά των γυναικών, η σύσταση της από τον ιατρό, η έλ-λειψη ενημέρωσης, η αμέλεια των γυναικών, η πρόσβαση, η αναμονή και το κλείσιμο των ραντεβού, η απόστα-ση από το Νοσοκομείο η ακτινοβολία, ο πόνος, η τραυματική εμπειρία της εξέτασης, ο φόβος για την διάγνω-ση, το κόστος, οι οικογενειακές υποχρεώσεις, και η μη ύπαρξη συμπτωμάτων. Συμπέρασμα: Τόσο οι ιατροί όσο και οι γυναίκες σε αστική περιοχή φάνηκε να εντοπίζουν τους ίδιους παρά-γοντες που επηρεάζουν τη συστηματική χρήση της μαστογραφίας, και αναδεικνύουν την αναγκαιότητα μιαςεθνικής στρατηγικής στην πρόληψη του καρκίνου μαστού. g

περί

ληψη

Συνέχεια προηγούμενης σελίδας

που τους έχουν προταθεί.15 Πολλές μελέτεςέχουν δείξει ότι οι γυναίκες μεγαλύτερης ηλι-κίας δεν συνειδητοποιούν τον κίνδυνο από τονκαρκίνο του μαστού, σε σχέση με τις νεότερεςγυναίκες και θεωρούν ότι η μαστογραφία δενείναι απαραίτητη σε απουσία συμπτωμά-των.14,16,17,18 Οι γυναίκες που ζουν σε αστικάκέντρα συνήθως υποβάλλονται συχνότερα σεμαστογραφία από τις γυναίκες σε αγροτικέςπεριοχές.19,20,21 Αυτό μπορεί να δείχνει μει-ωμένη πρόσβαση και διαθεσιμότητα υπηρε-σιών, διαφορές στις πρακτικές των αγροτικώνγιατρών ή διαφορές στις στάσεις και πεποιθή-σεις των γυναικών ως προς την πρόληψη.11

Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν στατιστικά δε-δομένα που να αναδεικνύουν το ποσοστό τωνγυναικών που υποβάλλονται σε περιοδικό μα-στογραφικό έλεγχο. Ενδείξεις ωστόσο υπάρ-χουν ότι όλο και περισσότερο οι Ελληνίδεςεξοικειώνονται με την μαστογραφία.22 Από με-λέτη που έχει γίνει στα νοσοκομεία Αλεξάν-δρα και ΙΑΣΩ από το 1980 ως το 2003, σε σύ-νολο 3.481 γυναικών το 74% των γυναικών(n=790) απάντησαν ότι εντόπισαν μόνες τουςτον όγκο καθώς είδαν κάποιο συνοδό σύμ-πτωμα (αιμορραγική ρύση, εισολκή θηλής) καιαναζήτησαν ιατρική βοήθεια.22 Σύμφωνα μεαυτή τη μελέτη, ο επικρατέστερος τρόποςδιαγνωστικής προσέγγισης στις γυναίκες μεκαρκίνο μαστού ήταν οτιδήποτε άλλο εκτόςαπό την τακτική μαστογραφία. Επειδή όμως ηπλειονότητα των γυναικών στην Ελλάδα δενενημερώνονται σωστά για την αναγκαιότητακαι τη συχνότητα του περιοδικού μαστογραφι-κού ελέγχου είναι ευθύνη των γιατρών να συ-στήνουν τακτικό έλεγχο ανάλογα με την ηλι-κία της γυναίκας.22

Στην Κρήτη δεν έχουν διερευνηθεί οι πα-ράγοντες που επηρεάζουν τη χρήση της μα-στογραφίας. Έτσι, έγινε φανερή η αναγκαιό-τητα μιας μελέτης που θα εξέταζε τις στάσειςκαι τις απόψεις γιατρών στην Κρήτη και γυναι-κών μέσης ηλικίας για τη χρήση της μαστο-γραφίας, ενώ θα μελετούσε τους παράγοντεςπου επηρεάζουν τη χρήση της. Στο πλαίσιοαυτό σχεδιάστηκε μια περιγραφική μελέτη, ηοποία αποτέλεσε τη βάση για μια διδακτορικήδιατριβή στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης. Ο σχε-διασμός της μελέτης στηρίχτηκε στο πολυπα-ραγοντικό μοντέλο διαπολιτισμικής χρήσηςυπηρεσιών υγείας (multivariate model of tran-

scultural health care utilization)23 το οποίο είχεπροηγουμένως ελεγχθεί στην αγροτική καιαστική Κρήτη. Αυτό το μοντέλο προσδιορίζειμια σειρά από παράγοντες που αλληλεπι-δρούν σε διαφορετικό βαθμό, είτε σε ατομικόεπίπεδο είτε σε επίπεδο συστήματος υγείας.Στην παρούσα εργασία παρουσιάζονται μέροςαποτελεσμάτων που αφορούν τη στάση γυ-ναικών μέσης ηλικίας και γιατρών σε αστικήπεριοχή της Κρήτης.

Μέθοδος

Τόπος διεξαγωγής

Η μελέτη διεξήχθηκε στα τακτικά ιατρεία τουΠΑΓΝΗ κατά το διάστημα 8 Απριλίου 2005 ως28 Ιουνίου 2005.

Συμμετέχοντες

Τριάντα γυναίκες μέσης ηλικίας 45-65 ετών,μόνιμοι κάτοικοι της πόλης του Ηρακλείουκλήθηκαν να συμμετάσχουν από την λίστατων τακτικών ραντεβού, στα ιατρεία: παθολο-γικό (7 γυναίκες), γυναικολογικό (8 γυναίκες),Παθολογικής Ογκολογίας (7 γυναίκες), Ιατρείομαστού (8 γυναίκες). Όλες οι γυναίκες δέχτη-καν να συμμετάσχουν. Επίσης στη μελέτηυποψήφιοι για συνέντευξη ήταν όλο το μόνιμοιατρικό προσωπικό από τις κλινικές: Παθολογι-κή, Χειρουργική Ογκολογική, Μαιευτική – Γυ-ναικολογική και Παθολογική Ογκολογική. Συ-νέντευξη λήφθηκε από 16 ιατρούς, μετά απότυχαία επιλογή, μέσα από λίστα ονομάτωναπό τις αντίστοιχες κλινικές, οι τέσσερις πρώ-τοι από κάθε λίστα (το 50% περίπου). Κανονί-στηκε ραντεβού και όλοι έλαβαν έγγραφηενημέρωση για τον σκοπό της μελέτης και συ-ναίνεσαν για την συμμετοχή τους. Η συνέν-τευξη διήρκησε 30-35 λεπτά.

Ανάπτυξη συνέντευξης

Διενεργήθηκαν συνεντεύξεις με ημιδομημένοερωτηματολόγιο, ένα για τους ιατρούς και έναγια τις γυναίκες. Το περιεχόμενο των ερωτημα-τολογίων αυτών είχε ελεγχθεί και δοκιμαστείστο Πανεπιστήμιο Warwick του Ηνωμένου Βασι-λείου,24,25 το οποίο συνεργάστηκε με το Πανε-πιστήμιο Κρήτης. Τα ερωτηματολόγια, μετά

3Τόμος 21 • Τεύχος 4 • Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2009


από σχετική άδεια, μεταφράστηκαν και προ-σαρμόστηκαν στα Ελληνικά. Το ερωτηματολό-γιο των γυναικών περιελάμβανε ερωτήσεις πουαφορούσαν τις προτεραιότητες και τις ανησυ-χίες τους σε θέματα υγείας, την γνώση τουςκαι την στάση τους απέναντι στον έλεγχο τηςμαστογραφίας, την ασφάλειά της, την εμπειρίατους από τους επαγγελματίες υγείας και τηδιαδικασία όσον αφορά την απόφασή τους καιτους παράγοντες που φαίνεται να τις επηρεά-ζουν. Επίσης ρωτήθηκε η συμμετοχή τους στονέλεγχο μαστογραφίας και ποιοι παράγοντεςεπηρεάζουν της χρήση της μαστογραφίας στιςίδιες ή στις φίλες τους ή γενικότερα στις γυναί-κες που γνωρίζουν. Το ερωτηματολόγιο τωνιατρών περιελάμβανε ερωτήσεις που αφορού-σαν τις προτεραιότητες και τις ανησυχίες τωνγυναικών, τη γνώση τους για τον προληπτικόμαστογραφικό έλεγχο, την πληροφόρηση τηςγυναίκας για τη μαστογραφία, την προσέγγισηκαι τη διαχείρισή της, τους λόγους που αναφέ-ρουν σ’ αυτούς οι γυναίκες για τη μη χρήση τηςμαστογραφίας, καθώς και αν διαφορές όπωςπ.χ. η ηλικία και η κοινωνικο-οικονομική θέσηεπηρεάζουν τη γνώση ή τη στάση των γυναι-κών απέναντι στη μαστογραφία.

Ανάλυση

Όλες οι συνεντεύξεις καταγράφηκαν σε μα-γνητόφωνο μετά την έγγραφη σύμφωνη γνώ-μη των συμμετεχόντων και απομαγνητοφωνή-θηκαν από την ΜΤ, χρησιμοποιώντας ανάλυσηπεριεχομένου. Η MT κωδικοποίησε αρχικά τιςκατηγορίες και τα θέματα-κλειδιά που αναδει-κνυόταν από τα δεδομένα των συνεντεύξε-ων.26 Η κωδικοποίηση και οι κατηγορίες δια-μορφώθηκαν από τον ΧΛ και συζητήθηκαν μετην ΜΤ προκειμένου να υπάρξει συμφωνία.26,27

Ηθικά θέματα

Λήφθηκε άδεια από το Επιστημονικό Συμβούλιοτου ΠΑΓΝΗ, υπεύθυνο για θέματα βιοηθικής.

Αποτελέσματα

Χαρακτηριστικά συμμετεχόντων

Από τις 30 γυναίκες, η πλειοψηφία ήταν ηλι-κίας από 45-55 ετών, είχαν τελειώσει τη βασι-

κή εκπαίδευση, ασχολούνταν με τα οικιακά καιτο εβδομαδιαίο τους εισόδημα ήταν πάνωαπό 300 ευρώ. Αναλυτικά τα δημογραφικάστοιχεία των γυναικών φαίνονται στον Πίνακα1. Από τους δεκαέξι ιατρούς οι 12 ήταν άν-τρες, και οι 4 ήταν γυναίκες. Συμμετείχαν 4παθολόγοι, 4 χειρούργοι ογκολόγοι, 4 παθο-λόγοι-ογκολόγοι και 4 γυναικολόγοι ενώ οι πε-ρισσότεροι εργαζόταν πάνω από 5 χρόνιαστην ίδια θέση (Πίνακας 2).

Α. Μαστογραφία ελέγχου και ομάδα γυναικών

Η γνώση για τη μαστογραφία

Η γνώση των γυναικών για τα θετικά της μαστο-γραφίας φάνηκε να είναι πολύ καλή αφού απότις 30 γυναίκες οι 29 ήταν αρκετά ενήμερες καιέδωσαν απαντήσεις όπως οι ακόλουθες:

«Είναι κάτι προληπτικό που μπορεί να βοη-θήσει την κάθε γυναίκα, να προλάβει κάτι,το χειρότερο» (Γυναίκα 22).

«Η μαστογραφία είναι μια εξέταση που γίνε-ται στο μαστό και ό,τι πρόβλημα υπάρχειστο στήθος το δείχνει» (Γυναίκα 15).

Μόνο μία γυναίκα δεν γνώριζε και έδωσε ασα-φή απάντηση, αναφέροντας ότι δεν είχε κάνειμαστογραφία αφού δεν είχε ενημερωθεί απόκανένα και δεν ήξερε γι’ αυτήν:

«Ε, όχι …δεν ξέρω, δε ξέρω… Είναι μια εξέ-ταση για να δούνε μήπως έχεις κανένα όγ-κο κανένα λίπος τίποτα, νομίζω δεν ξέρω»(Γυναίκα 9).

Η χρήση της μαστογραφίας

Από τις 30 γυναίκες στην αστική περιοχή οι 28είχαν πραγματοποιήσει μαστογραφία έστω καιμία φορά και μόνο δύο γυναίκες δεν είχαν κά-νει ποτέ μαστογραφία. Από τις 28, οι 6 έκαναντην εξέταση τακτικά κάθε χρόνο, οι 9 μία φοράμόνο, ενώ οι 7 είχαν κάνει μετά από επέμβασημαστεκτομής. Οι δύο που δεν είχαν πραγματο-ποιήσει μαστογραφία ήταν μεγαλύτερης ηλι-κίας (56 και 65 ετών αντίστοιχα), απόφοιτεςδημοτικού, οι ασχολίες τους ήταν: η μία αγρό-τισσα και η άλλη με τα οικιακά και είχαν χαμη-λό εβδομαδιαίο εισόδημα (200-300 ευρώ).

4



Παράγοντες που επηρεάζουν τη χρήση της μαστογραφίας

Οι γυναίκες της αστικής περιοχής παρόλο πουσχεδόν όλες είχαν πραγματοποιήσει έστω καιμία μαστογραφία, ανέφεραν δυσκολίες και εμ-πόδια για τη χρήση της και εντόπισαν παρά-γοντες οι οποίοι τις επηρεάζουν είτε θετικά εί-τε αρνητικά για την πραγματοποίησή της (Πί-νακας 3).

1. Ενημέρωση

Το θέμα της επαρκούς ενημέρωσης συνδέεταιμε τη γνώση για τα θετικά της μαστογραφίας.Όπως ανέφεραν οκτώ γυναίκες, σημαντικόςανασταλτικός παράγοντας στη χρήση της μα-στογραφίας ήταν η έλλειψη ενημέρωσης γιατα θετικά της πρόληψης και η ύπαρξη προ-

γραμμάτων εκπαίδευσης για το θέμα. Σύμφω-να με τα λεγόμενά τους η τηλεόραση είναιπηγή ενημέρωσης, αλλά δεν τις αρκεί. Θαπροτιμούσαν σεμινάρια και εκπαίδευση με αν-τικείμενο την πρόληψη.

«Όχι δεν πρέπει να ‘ναι πολύ ενημερωμέ-νες. Δηλαδή το ακούμε, όλοι και με την τη-λεόραση και από δω και από κει. Δεν είναισωστά ενημερωμένη» (Γυναίκα 28).

«Λίγες είναι αυτές που ξέρουνε αυτά ταπράγματα. Αφού δεν είχε η μητέρα μου δεπάω, δεν έχω εγώ τέτοιο πράμα. Δεν είναιενημερωμένες. Τι πρέπει να κάνουνε; Κι οιτηλεοράσεις φταίνε που δεν αυτό… σεμι-νάριο δε γίνονται να μάθουν οι γυναίκες.Πρέπει να γίνουν σεμινάρια. Να μάθουν οιγυναίκες αυτά τα πράγματα» (Γυναίκα 19).



Συνολικός Αριθμός γυναικών που έχουν Αριθμός γυναικών που δεν έχουν αριθμός γυναικών χρησιμοποιήσει μαστογραφία χρησιμοποιήσει μαστογραφία

Κατηγορίες n=30 n(%) n(%)

Ηλικία45-50 11 11 (36,6)51-55 6 6 (20)56-60 9 8 (26,6) 1 (3,3)61-65 4 3 (10) 1 (3,3)

ΜόρφωσηΔημοτικό 18 16 (53,3) 2 (6,6)Γυμνάσιο 5 5 (16,6)Λύκειο 5 5 (16,6)Ανώτερης-Ανώτατης 2 2 (6,6)εκπαίδευσης

ΕπάγγελμαΣυνταξιούχος 4 4 (13,3)Δημόσιος υπάλληλος 3 3 (10)Ιδιωτικός υπάλληλος 4 4 (13,3)Αγρότισσα 2 1 (3,3) 1 (3,3)Οικιακά 17 16 (53,3) 1 (3,3)

Εβδομαδιαίο εισόδημα0-100 Ευρώ 1 1 (3,3)100-200 5 5 (16,6)200-300 6 4 (13,3)300-400 7 7 (23,3) 2 (6,6)400-500 3 3 (10)500-700 3 3 (10)700 και άνω 3 3 (10)

ΠίνακαςΙ Δημογραφικά στοιχεία γυναικών (n=30).

Επίσης οι νεότερες γυναίκες ανέφεραν ότιπροσέχουν περισσότερο την υγεία τους και εί-

ναι περισσότερο ενημερωμένες σε σχέση μετης μεγαλύτερης ηλικίας γυναίκες.

«Οι ηλικιωμένες ας πούμε, ένα μέρος δε…δεν προσέχουνε και τόσο πολύ την υγείατους όσο οι νέες πιστεύω» (Γυναίκα 24).

2. Ενθάρρυνση – Παρακίνηση

Η σύσταση από τον ιατρό ή από συγγενικόπρόσωπο φαίνεται συχνά να προάγει την πρό-ληψη. Από τις 28 γυναίκες, οι 11 ανέφεραν ότιτην απόφαση να κάνουν τη μαστογραφία τηνπήραν από μόνες τους είτε από παρακίνησηαπό συγγενικό πρόσωπο, είτε μετά από περι-στατικό καρκίνου μαστού σε συγγενικό πρό-σωπο. Οι 17 ανέφεραν ότι παρακινήθηκαν απόιατρό (8 από ιατρό χωρίς να αναφέρεται η ει-δικότητα, 7 από μαιευτήρα, 1 χειρούργο, 1 εν-δοκρινολόγο).

Αρκετές γυναίκες τόνισαν ότι οι ίδιες εν-θάρρυναν άλλες για να πραγματοποιήσουνμαστογραφία. Μία γυναίκα περιέγραψε τηνεπιρροή της σε άλλες:

«Δηλαδή φίλες μου τις παροτρύνω να κά-νουν αλλά δεν είναι πολύ εύκολο βέβαια.Οι πιο πολλές ή επειδή δουλεύουν ή επει-δή θεωρούν ότι δεν θα συμβεί σε μένα, δενξέρω πάντως δεν... Θα πάω όταν ευκαιρή-σω» (Γυναίκα 1).

Επίσης, οι γυναίκες ανέφεραν ότι παρακι-νούνται μετά από κάποιο περιστατικό καρκί-

6



Δημογραφικά στοιχεία ιατρών (n=16).

Χαρακτηριστικά Αριθμός n(%)

Ηλικία36-40 2 (12,5)41-45 9 (56,2)46-50 4 (25)51-55 1 (6,25)

ΦύλοΆνδρας 12 (75)Γυναίκα 4 (25)

ΕιδικότηταΠαθολόγος 4 (25)Παθολόγος Ογκολόγος 4 (25)Γυναικολόγος/Μαιευτήρας 4 (25)Χειρούργος Ογκολόγος 4 (25)

Συνολικά χρόνια στην τωρινή θέση0-5 4 (25)6-10 9 (56,2)11-15 2 (12,5)16-20 1 (6,25)

Συνολικά χρόνια υπηρεσίας6-10 3 (18,75)11-15 5 (31,25)16-20 4 (25)21-25 2 (12,5)26-30 2 (12,5)

ΠίνακαςΙI

Γυναίκες

• Ενθάρρυνση – παρακίνηση από ιατρό ή άλλο πρό-σωπο (17)

• Φόβος για τη διάγνωση (17)• Αμέλεια (12)• Σωματικοί παράγοντες (9):

⇒ Καλή φυσική κατάσταση της γυναίκας⇒ Έλλειψη συμπτωμάτων

• Η πρόσβαση στην εξέταση (8)⇒ Μακρινή λίστα ραντεβού⇒ Απόσταση από τα κέντρα μαστογραφίας⇒ Προβλήματα στην μετακίνηση

• Ενημέρωση (8)• Ντροπή (4)•Οικογενειακές και κοινωνικές υποχρεώσεις (3)

Ιατροί

• Κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες (13)• Σύσταση ιατρών (9)• Έλλειψη ενημέρωσης (6)• Αμέλεια των γυναικών (5)• Δυσκολία στην πρόσβαση (5)

⇒ Μακρινή λίστα ραντεβού⇒ Αναμονή και προβλήματα στα ραντεβού ⇒ Απόσταση από το νοσοκομείο

• Ακτινοβολία (5)• Πόνος, τραυματική εμπειρία κατά την εξέταση (4)• Φόβος για την διάγνωση (2)• Κόστος σε ιδιωτικά κέντρα μαστογραφίας (2)• Οικογενειακές υποχρεώσεις (1)• Έλλειψη συμπτωμάτων (1)

ΠίνακαςΙII Παράγοντες που επηρεάζουν τη συμμετοχή στη χρήση μαστογραφίας.

νου μαστού σε γνωστή τους ή φίλη τους ή σεσυγγενικό τους πρόσωπο και είναι βασικός πα-ράγοντας για να «τρέξουν» και να ελέγξουν ναδουν οι ίδιες αν έχουν πρόβλημα. Όπως ανέ-φερε μία γυναίκα:

«Ναι. Σχεδόν μετά από μένα. Οι περισσότε-ρες, όλες σχεδόν. Δεν κάνανε ποτέ. Είδανετο δικό μου πρόβλημα και επηρεάστηκαν οιυπόλοιπες να την κάνουνε. Δεν την κάνανεδηλαδή συχνά. Επηρεάστηκαν από όλο αυ-τό το σοκάρισμα που πέρασα εγώ και Τρέ-ξανε να την κάνουνε. Πριν δεν έκαναν. Δενέκαναν. Με το δικό μου περιστατικό ξεκίνη-σαν και την κάνουν τώρα κάθε χρόνο νομί-ζω, δεν ξέρω κάθε πότε τους έχει πει ο για-τρός» (Γυναίκα 26).

3. Πρόσβαση

Η μεγάλη λίστα των ραντεβού και η έλλειψηραντεβού σε κοντινό χρονικό διάστημα είναιλόγος που οι γυναίκες αποφεύγουν τη μαστο-γραφία. Υπάρχουν περιπτώσεις που όταν τοραντεβού είναι μακρινό μπορεί να το ξεχάσειμια γυναίκα μεγάλης ηλικίας και τελικά να μητο πραγματοποιήσει. Επίσης η μακρινή λίσταμπορεί να τις οδηγήσει να πληρώσουν την μα-στογραφία σε ιδιωτικό κέντρο μαστογραφίας,αν διαθέτουν καλή οικονομική κατάσταση. Σεαντίθετη περίπτωση θα περιμένουν. Μία γυ-ναίκα ανέφερε:

«Το εμπόδιο είναι εδώ ότι ένα χρόνο τώραέχω μπει στη λίστα για το μαστό και δεν μεέχουν καλέσει ακόμα. Για να κάνω μαστο-γραφία. Ναι. Από πέρυσι τον Αύγουστο μουείχε γράψει ο γιατρός τη μαστογραφία μπή-κα στη λίστα αναμονής. Πλήρωσα, την έκα-να, μου έγραψε το παραπεμπτικό για τουχρόνου να κάνω άλλη και του λέω, “για-τρέ…. Αυτό για μένα είναι μεγάλο πρόβλη-μα, γιατί …έρχεται η ώρα που πρέπει να ξέ-ρεις, ξέρεις ότι πρέπει να ‘χεις κάνει τηνεξέταση και δεν την έχεις κάνει. Και καλάνα ‘χεις χρήματα να πληρώσεις. Όταν όμωςδεν…”» (Γυναίκα 1).

Από μία γυναίκα αναφέρθηκε επίσης το πρό-βλημα της απόστασης στις γυναίκες που δια-μένουν σε μακρινές αποστάσεις ή στην ενδο-χώρα του νησιού, σε αγροτικές περιοχές, μα-κριά από τα δημόσια νοσοκομεία που διαθέ-

τουν μαστογράφους. Επισημάνθηκε πόσο δύ-σκολη είναι η μετακίνησή για την εξέταση καιιδιαίτερα από τις ηλικιωμένες γυναίκες.

4. Σωματικοί παράγοντες – Συμπτώματα

Η καλή φυσική κατάσταση των γυναικών τιςεπηρεάζει στο να μη συμμετέχουν σε προλη-πτικό έλεγχο για τον καρκίνο μαστού. Μόνοόταν υπάρχει σύμπτωμα, πόνος στο στήθος,υγρό ή άλλο πρόβλημα οι γυναίκες σπεύδουννα το ελέγξουν. Τα συμπτώματα στο στήθοςείναι ένας σημαντικός παράγοντας για να επι-σκεφτούν ή όχι τον γιατρό και να πραγματο-ποιήσουν μαστογραφία. Σε έλλειψη συμπτώ-ματος, εννέα γυναίκες ανέφεραν ότι δεν επι-σκέπτονται εύκολα τον γιατρό:

«Οι πιο πολλές αποφεύγουνε να κάνουν τιςεξετάσεις. Δεν ξέρω γιατί. Πάντως πολλές...τώρα ας πούμε μια δεν είχε κάνει ποτέ της,ενώ είναι μεγάλη. Ε ναι είναι δύσκολο νααποφασίσεις να πας στο γιατρό χωρίς να‘χεις κάποιο πρόβλημα. Η αλήθεια είναι αυτή.Έχομε δηλαδή πάντα ένα... ότι δεν θα συμ-βεί σε εμάς οπότε και δεν πάμε» (Γυναίκα 4).

Δώδεκα γυναίκες ανέφεραν ότι είχαν πραγμα-τοποιήσει μαστογραφία για διάγνωση, και όχιγια πρόληψη. Πρώτη φορά είχαν κάνει μαστο-γραφία:• Μετά από συμπτώματα (7), είτε γιατί το

αποφάσισαν μόνες τους (2), είτε γιατί τιςέστειλε ο ιατρός τους (5).

• Μετά από επέμβαση μαστού – υστερεκτο-μή, παραπέμπονται για μαστογραφία κάθεχρόνο (5).

Επίσης, ο πόνος που προκαλεί η εξέτασηκαι η διαδικασία της ήταν ανασταλτικός παρά-γοντας για τέσσερις γυναίκες οι οποίες απέ-φευγαν ή ανέβαλαν τη μαστογραφία για αρ-γότερα.

5. Φόβος

Ο φόβος αναφέρθηκε να παίζει θετικό και αρ-νητικό ρόλο, με τον φόβο μήπως και βρεθείκάτι κακό να αναφέρεται από 17 γυναίκες.Πολλές γυναίκες ανέφεραν την άποψη ότι δενυποβάλλονται σε εξέταση μαστογραφίας διότιαν υποβληθούν όλο και κάτι θα βρεθεί οπότεπροτιμούν να μη το γνωρίζουν και να νοι-



ώθουν καλύτερα. Βέβαια ο φόβος κάποιες φο-ρές λειτουργεί θετικά για την πραγματοποίησητης μαστογραφίας διότι κάποιες φοβούνται μή-πως πάθουν κάτι και εξετάζονται γι’ αυτό.

«Την αποφεύγουνε γιατί φοβόνται τα απο-τελέσματα, φοβόνται τον καρκίνο, φοβούν-ται τον όγκο, όλα αυτά δηλαδή να μη τουςσυμβεί κάτι χειρότερο» (Γυναίκα 15).

«Ο φόβος να μην ανακαλύψουν κάτι νομίζω.Κυρίως φοβούνται να κάνουν μαστογραφίαγιατί μήπως να μη βρουν κανένα όγκο. Φο-βούνται» (Γυναίκα 5).

«Αλλά δεν πάνε να το κάνουνε. Γιατί φο-βούνται, γιατί πονάει κιόλας. Και πονάει καιείναι αυτά τα ποσοστά της αποτυχίας, αλλάπιο πολύ επειδή πονάει δεν το κάνουνε.Φοβούνται μήπως τους βρούνε κάτι… πουδεν θέλουνε» (Γυναίκα 28).

«Λέω εντάξει, αφού δεν υπάρχει πρόβλημα,αφού δεν πονάω Θεέ μου φύλαγε κάτι…αποφεύγω. Λέω εντάξει αφού είμαι καλά τινα το ψάχνω τώρα; Φοβάμαι, έχω και φοβίαμε τους γιατρούς. Δεν ξέρω γιατί» (Γυναίκα17).

6. Αμέλεια

Επίσης η αμέλεια θεωρείται από 12 γυναίκεςκαθοριστική απέναντι στην πρόληψη και ση-μαντικό εμπόδιο στη διεξαγωγή της μαστο-γραφίας. Πολλές γυναίκες αμελούν το θέμαπρόληψης και δεν το θεωρούν προτεραιότηταστη ζωή τους. Συνήθως αμελούν την υγείατους όταν δεν έχουν ενόχληση, δίνοντας άλ-λες προτεραιότητες. Υπάρχουν παραδείγματαγυναικών που ανέφεραν ότι ενώ είναι ενημε-ρωμένες λένε: «Άστο και αργότερα, άστο κιαργότερα». Χαρακτηριστικά ανέφεραν:

«Εγώ πιστεύω η αμέλεια και …δεν έχουνε…ενημερωθεί. Δεν ξέρουνε το μέγεθος… Ξέ-ρεις, λένε τώρα τι να ‘χω δεν πονώ πουθε-νά» (Γυναίκα 2).

«Το ‘χα αμελήσει γιατί δεν είχα πρόβλημαστο στήθος, μόνο όταν άρχισε και πονούσεφοβήθηκα, λέω τι έχω λέω τώρα πάω καιέτρεξα. Ναι εγώ μέχρι τώρα δεν είχα ενό-χληση και γι’ αυτό δεν πήγα πουθενά νακάνω μια μαστογραφία, γιατί λέω εντάξει

καλά είμαι, δεν πονάω πουθενά, τίποτα δενέχω, εντάξει γιατί να πάω. Νομίζω ότι συμ-βαίνει, μπορεί να μην έχουνε καμιά ενόχλη-ση ε και με τις φροντίδες της ζωής το αμε-λούνε αυτό, αυτό και μόνο» (Γυναίκα 7).

7. Ντροπή

Από τέσσερις γυναίκες τονίστηκε η ντροπή ωςδυσκολία για την πραγματοποίηση της εξέτα-σης. Ειδικά οι μεγαλύτερες γυναίκες ντρέπον-ται περισσότερο σε σχέση με τις νεότερες.

«Πρέπει όλες οι γυναίκες και μικρής ηλικίαςκαι μεγάλες πρέπει να κάνουνε τις γυναικο-λογικές εξετάσεις, μαστογραφίες, τεστ καινα μη ντρέπονται να πηγαίνουνε, ας πούμε.Ναι, να μη ντρέπονται να πηγαίνουνε στογιατρό. Έστω και γυναικολόγο γυναίκα εάνδεν είναι ας πούμε στην περιοχή τους καιστο μέρος που είναι, να πηγαίνουνε για τηνυγεία τους δεν πειράζει. Ε, οι περισσότερεςναι. Ντρέπονται» (Γυναίκα 24).

8. Οικογενειακές-κοινωνικές υποχρεώσεις

Οι υποχρεώσεις των γυναικών συμπεριλαμβα-νομένων της οικογένειας, των παιδιών, τηςεργασίας επηρεάζουν τη συμμετοχή τουςστην εξέταση μαστογραφίας κατά την άποψητριών γυναικών στην μελέτη μας. Οι περισσό-τερες επειδή δουλεύουν, έχουν άλλες φρον-τίδες, δίνουν άλλες προτεραιότητες και ότανδεν έχουν ενόχληση δεν υποβάλλονται σεμαστογραφία. Όπως ανέφεραν:

«Οι πιο πολλές ή επειδή δουλεύουν ή επει-δή θεωρούν ότι δεν θα συμβεί σε μένα, δενξέρω πάντως δεν θα πάω όταν ευκαιρήσω»(Γυναίκα 1).

«Ε τους ενδιαφέρει η υγεία τους, αλλά δενξέρω τα προβλήματα τα καθημερινά, άστοκι αργότερα, το ξεχνάμε» (Γυναίκα 30).

Β. Μαστογραφία ελέγχου και ομάδα ιατρών

Γνώσεις, στάσεις και πρακτικές

Από τους ιατρούς στο ΠΑΓΝΗ και οι 16 ήτανπολύ καλά ενημερωμένοι για την εξέταση τηςμαστογραφίας και τη θεωρούσαν ότι είναι πο-λύ βασική εξέταση και καταξιωμένη διεθνώς.

8



Οι δεκαπέντε ανέφεραν ότι την πρότειναν σεόλες τις γυναίκες σύμφωνα με τις διεθνείςοδηγίες, ενώ ο ένας (παθολόγος) σπάνια θατη σύστηνε, θεωρώντας ότι δεν κάνει ιατρείοπρόληψης και την πρότεινε μόνο όταν είχεκλινικό σύμπτωμα ή παθολογικό εύρημα κατάτην εξέταση της γυναίκας.

Παράγοντες που επηρεάζουν την χρήση της μαστογραφίας

Παρόλο που οι ιατροί στα εξειδικευμένα ια-τρεία πρότειναν τη μαστογραφία σε όλες τιςγυναίκες που πληρούν τα κριτήρια των διε-θνών κατευθυντήριων οδηγιών, παράλληλαανέφεραν παράγοντες και εμπόδια που θεω-ρούν ότι επηρεάζουν τη χρήση της (Πίνακας3).

Πέντε ιατροί ανέφεραν την αμέλεια ως σο-βαρό λόγο για τη μη χρήση της μαστογραφίαςαπό τις γυναίκες.

«Οι περισσότερες αν δεν κάνουν μαστογρα-φία δεν το κάνουν επειδή δεν γνωρίζουντην αξία της αλλά μάλλον από αμέλεια»(Ιατρός 1).

Πέντε ιατροί ανέφεραν τη δυσκολία στη πρό-σβαση, την αναμονή και το κλείσιμο των ραν-τεβού ως δυσκολία στις γυναίκες για να έχουνγρήγορη εξυπηρέτηση στην εξέταση στα δη-μόσια νοσοκομεία.

«Πρώτον επειδή η πρόσβαση, η πρόσβασηνα κάνουν μαστογραφία δεν είναι τόσο εύ-κολη και τα ραντεβού πάνε μακριά. Εκείυστερούμε λιγάκι τα ραντεβού πάνε λίγομακριά, οι γυναίκες δεν έχουνε εύκολαπρόσβαση να κάνουν γρήγορα μαστογρα-φία στο Δημόσιο» (Ιατρός 8).

«Αυτό που τις ταλαιπωρεί είναι οι χρόνοιαναμονής του νοσοκομείου και τα ραντε-βού. Όταν έρθει μια γυναίκα και τη δεις σή-μερα που είναι Μάιος, Ιούλιος ξέρω ‘γω καιθα κάνει μαστογραφία τον Οκτώβριο, με τακαλύτερα δεδομένα, και θα πρέπει να ξανα-κλείσει ραντεβού να τη δούμε εμείς και τηβλέπομε τον Δεκέμβριο έχουνε περάσειπέντε μήνες. Και αυτό δεν λειτουργεί σω-στά. Δηλαδή θα χρειαζόταν να υπάρχειάμεση εξυπηρέτηση των περιστατικών τωνιατρείων» (Ιατρός 16).

Επίσης η ακτινοβολία (n=5), ο πόνος, η τραυ-ματική εμπειρία της εξέτασης (n=4), αναφέρ-θηκαν από τους ιατρούς ως λόγοι που χρησι-μοποιούνται από τις γυναίκες για να αποφύ-γουν την εξέταση.

«Επειδή πονάει. Είναι μία ψευδο-δικαιολογίαεπειδή δεν έχουνε τίποτα ή έχουνε αυτήτην εντύπωση ότι δεν έχουνε τίποτα καιεπειδή έχουνε άγνοια κάποιες απ’ αυτές»(Ιατρός 8).

«Συνήθως της ακτινοβολίας είναι ο κυριότε-ρος, που... είχα κάνει παλιά μια άλλη καιπονούσα» (Ιατρός 12).

Ο φόβος για τη διάγνωση, σύμφωνα με δύοιατρούς επηρεάζει τις γυναίκες γιατί φοβούν-ται βασικά το αποτέλεσμα και ό,τι προκύψειαπό την εξέταση.

«Δεν φοβούνται αυτή καθ’ εαυτή. Φοβούν-ται το αποτέλεσμα. Κι αν μου βρούνε κάτι,τι θα κάνω μετά» (Ιατρός 16).

Η έλλειψη ενημέρωσης και ευαισθητοποίησηςτων γυναικών για την αξία της μαστογραφίαςκατά την άποψη έξι ιατρών επηρεάζει τις γυ-ναίκες και ιδιαίτερα στις απομακρυσμένες πε-ριοχές, κυρίως αγροτικές περιοχές, στην από-φασή τους για να πραγματοποιήσουν την μα-στογραφία.

«Δεν έχουν την σωστή πληροφόρηση οι γυ-ναίκες, διότι ίσως να είναι και θέμα τηςυγείας ο τρόπος που είναι έτσι σχεδιασμένηη υγεία στη χώρα μας να μην ευνοείται αυ-τή η πρωτοβάθμια φροντίδα που είναι τοβασικό μέλημα ας πούμε σ’ αυτές τις περι-πτώσεις. Ίσως υστερούμε λίγο, όχι υστε-ρούμε αρκετά στην πρωτοβάθμια περίθαλ-ψη και δευτεροβάθμια. Σε όλα τα επίπεδα,αλλά γενικά στην ενημέρωση είμαστε λίγοπίσω» (Ιατρός 2).

«Οι γυναίκες δεν είναι πληροφορημένες αρ-κετά. Και εδώ ίσως φταίμε εμείς οι γιατροίκαι γενικά όλο το εθνικό σύστημα υγείας.Δηλαδή η πληροφόρηση πρέπει να ‘ναι μεδιακριτικότητα χωρίς πάθος και χωρίς φόβο.Αλλά να έχει συνέχεια, ναι. Οι γυναίκες βα-σικά δεν ξέρουνε τι είναι, σε τι βοηθάει ημαστογραφία» (Ιατρός 8).



Άλλοι λόγοι που τις επηρεάζουν είναι το κό-στος (n=2), οι οικογενειακές υποχρεώσεις(n=1) και η απόσταση από το νοσοκομείο(n=1) .

«Πολλές φορές το θέμα είναι οικονομικό.Ναι, γιατί στο νοσοκομείο έρχονται πολλέςγυναίκες που έχουν ΟΓΑ, ασφάλεια οι ίδιες,τα ραντεβού... πάνε πολύ μακριά, οχτώ μή-νες και παραπάνω, γιατί οπωσδήποτε υπάρ-χει φόρτος εργασίας και το θέμα είναι οικο-νομικό. Πολλές γυναίκες δεν έχουν τη δυ-νατότητα να πληρώσουν να κάνουν τηνεξέταση σε ιδιωτικό ιατρείο» (Ιατρός 9).

Κατά την άποψη ενός ιατρού, όταν οι γυναίκεςδεν έχουν εμφανή συμπτώματα, αυτό τις επη-ρεάζει στο να μην επισκέπτονται τον ιατρότους για να πραγματοποιήσουν προληπτικήεξέταση.

«Όταν δεν έχουν πρόβλημα δεν το ψά-χνουν. Ναι οι περισσότερες γυναίκες είναιέτσι. Δεν νιώθω τίποτα, δεν έχω τίποτα, δεντο ψάχνω» (Ιατρός 3).

Η σημασία των κοινωνικο-οικονομικών παρα-γόντων όπως το μορφωτικό επίπεδο, η οικο-νομική κατάσταση και η ηλικία της γυναίκαςαναφέρθηκαν από τους δεκατρείς ιατρούς ότιεπηρεάζουν τις γνώσεις, τις στάσεις και τιςπρακτικές των γυναικών, κατά την ενημέρωσηκαι την επικοινωνία που θα έχουν. Οι ιατροίανέφεραν ότι οι περισσότερες μορφωμένεςγυναίκες είναι πιθανόν να κάνουν μαστογρα-φία για προληπτικούς λόγους σε σχέση με τιςγυναίκες που έχουν περιορισμένη μόρφωση.

Εννέα ιατροί είχαν την άποψη ότι αν ο ια-τρός συστήσει την μαστογραφία η γυναίκασυμμορφώνεται, έξι ανέφεραν ότι στην Ελλά-δα δεν υπάρχει σωστή ενημέρωση, δύο τόνι-σαν ότι υπάρχει μικρή έμφαση στην πρόληψηκαι πρότειναν να παρθεί πολιτική απόφαση γιατην μαστογραφία, ενώ τέσσερις πρότειναν ναυπάρξει εύκολη, γρήγορη πρόσβαση στα ραν-τεβού και εξυπηρέτηση στις γυναίκες.

ΣυζήτησηΤα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης ανέ-δειξαν σύνθετους παράγοντες που επηρεά-ζουν τη χρήση της μαστογραφίας στις αστικές

περιοχές της Κρήτης. Αυτοί οι παράγοντεςέχουν να κάνουν με την στάση και τις απόψειςτης ίδιας της γυναίκας, τις στάσεις και τις πρα-κτικές των ιατρών, αλλά και με την πολιτικήυγείας που ακολουθείται στη χώρα μας. Πα-ρόλο που στην μελέτη μας οι γυναίκες στηνπόλη χρησιμοποιούσαν περισσότερο την μα-στογραφία σε σχέση με τις γυναίκες της υπαί-θρου, όπως έχει αναφερθεί σε προηγούμενηδημοσίευση,28 εντούτοις δεν επιδιώκουν νακάνουν μαστογραφία όταν δεν αναγνωρίζουνή δεν υπάρχουν συμπτώματα. Οι λόγοι πουανέφεραν ότι επηρεάζουν την χρήση ή τηνπραγματοποίηση της μαστογραφίας ήταν ηενθάρρυνση – παρακίνηση από ιατρό ή άλλοπρόσωπο, ο φόβος για την διάγνωση, η απου-σία συμπτωμάτων, η μη σύσταση από το ια-τρό, η αμέλεια, ο φόβος για τον πόνο κατάτην διαδικασία. Οι ίδιοι ανασταλτικοί παράγον-τες είχαν αναφερθεί και από τις γυναίκες σεαγροτικές περιοχές της Κρήτης που δεν είχανπραγματοποιήσει μαστογραφία.28

Στη μελέτη μας επίσης φάνηκε ότι η πλει-οψηφία των γυναικών οι οποίες επισκέπτονταντα τακτικά ιατρεία του νοσοκομείου ήταν νεό-τερης ηλικίας. Οι νεότερες αυτές γυναίκεςπρόσεχαν περισσότερο την υγεία τους καιήταν περισσότερο ενημερωμένες σε σχέσημε τις μεγαλύτερης ηλικίας γυναίκες, γεγονόςτο οποίο είναι σε συμφωνία με άλλες μελέ-τες.14,16,17,18

Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία,11,19,20,21

οι γυναίκες αστικών περιοχών πραγματοποιούνπιο συχνά και πιο συστηματικά μαστογραφίααπό ότι οι γυναίκες της υπαίθρου, έκβαση μετην οποία συμβαδίζουν τα αποτελέσματα τηςμελέτης της Κρήτης. Εκτός από τις διαφορέςστις γνώσεις μεταξύ γυναικών της υπαίθρου καιτης αστικής περιοχής ως προς τη χρησιμότητατης μαστογραφίας, οι γυναίκες στις αστικές πε-ριοχές της Κρήτης φαίνεται να έχουν καλύτερηπρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας, είναι πιο κον-τά σε νοσοκομεία με την κατάλληλη διαγνωστι-κή υποδομή και, αποφασίζουν ευκολότερα τηδιενέργεια της μαστογραφίας. Αντίστοιχα οι γυ-ναίκες σε αγροτικές περιοχές δεν αποφασίζουνεύκολα να μετακινηθούν και να πραγματοποι-ήσουν μαστογραφία.20,21,28

Παρά ταύτα, καμιά από τις γυναίκες τηςαστικής περιοχής δεν είχε ακολουθήσει κά-ποιο πρόγραμμα προσυμπτωματικού ελέγχου.

10



Οι περισσότερες γυναίκες είχαν αποφασίσειμόνες τους να επισκεφτούν τον ιατρό και ναπραγματοποιήσουν μαστογραφία ή όταν είχανήδη συμπτώματα για να διαγνώσουν το πρό-βλημα ή τέλος μετά από μαστεκτομή ως επα-νέλεγχο στον ήδη διαγνωσμένο καρκίνο μα-στού, χωρίς την συστηματική ένταξη σε πρό-γραμμα ελέγχου. Συνεπώς, η χρήση της μα-στογραφίας γίνεται αποσπασματικά και ευκαι-ριακά, εφόσον ο ιατρός είναι ευαισθητοποι-ημένος να παρακινήσει την γυναίκα σε θέματαπρόληψης. Ανέφεραν ότι οι γυναίκες γενικάτην αποφεύγουν διότι η πλειοψηφία τους φο-βάται την διάγνωση και την πιθανότητα ναβρεθεί κάτι «κακό», είναι αμελείς για θέματαυγείας και πρόληψης, έχουν έλλειψη ενημέ-ρωσης και άγνοια, και φοβούνται τον πόνο κα-τά τη διαδικασία της εξέτασης.

Από τους θετικούς παράγοντες που αναδεί-χτηκαν, η σύσταση για τη διενέργεια της μα-στογραφίας από τον ιατρό εμφανίζεται να απο-τελεί ισχυρό κίνητρο στις γυναίκες. Το αποτέ-λεσμα αυτό ενισχύει το σημαντικό ρόλο τωνιατρών στην παρακίνηση και ενθάρρυνση τωνγυναικών για τη διενέργεια της μαστογραφίας.Το εύρημα αυτό συμφωνεί με άλλα ευρήματατης βιβλιογραφίας σύμφωνα με τα οποία οι γε-νικοί ιατροί μπορούν να διαδραματίσουν ση-μαντικό ρόλο στην καλύτερη συμμετοχή τωνγυναικών σε προγράμματα πρόληψης.28,29

Η μελέτη αναδεικνύει την ανάγκη ανάπτυ-ξης συστηματικού προσυμπτωματικού προλη-πτικού ελέγχου για τον καρκίνο του μαστούκαι συστηματικής ενημέρωσης των γυναικών.Η αποτελεσματικότητα προγραμμάτων ομαδι-κού προσυμπτωματικού ελέγχου για την πρό-ληψη του καρκίνου του μαστού θα μπορούσενα βελτιωθεί λαμβάνοντας υπόψη τους παρά-γοντες που επηρεάζουν την συμμόρφωσητων γυναικών. Για να πειστούν οι γυναίκες ναακολουθήσουν ένα τέτοιο πρόγραμμα θαπρέπει οι ιατροί και οι άλλοι επαγγελματίεςυγείας αφ’ ενός να τις ενημερώσουν με απλόκαι κατανοητό τρόπο για τον καρκίνο μαστούκαι την πρόληψη του, αφ’ ετέρου να ακολου-θήσουν οι ίδιοι κοινές κατευθυντήριες πηγέςπου θα τους έχουν δοθεί από αρμόδιο επιστη-μονικό φορέα και θα εφαρμόσουν κατά τηνκαθημερινή πρακτική τους. Γυναίκες πουέχουν εκπαιδευτεί για τον καρκίνο μαστού καιτους παράγοντες κινδύνου, συμπεριλαμβανο-

μένων της ηλικίας και του οικογενειακού ιστο-ρικού, μπορεί να παρακινηθούν αποτελεσματι-κά να συμμετέχουν σε προγράμματα πρόλη-ψης ενώ οι φόβοι τους ξεπερνώνται αν δοθείέμφαση στην πρόληψη και στα πλεονεκτήμα-τά της.30

Περιορισμοί μελέτης

Η μελέτη μας ήταν ποιοτική και κλήθηκαν νασυμμετέχουν γυναίκες από τα τακτικά ιατρείατου νοσοκομείου. Παρόλο που ρωτήθηκαν γιαπροληπτική εξέταση, (screening), απάντησανγενικότερα αν είχαν χρησιμοποιήσει μαστο-γραφία και για διάγνωση. Ένας βασικός μεθο-δολογικός περιορισμός είναι η επιλογή εστία-σης σε μία μόνο υγειονομική περιφέρεια τηςΕλλάδος που είχε σαν αποτέλεσμα το μικρόδείγμα των ιατρών και των γυναικών της με-λέτης μας, κάτι που είναι περιοριστικό ωςπρος τη γενίκευση των αποτελεσμάτων.

ΣυμπεράσματαΤα αποτελέσματα αυτής της μελέτης αναδει-κνύουν την αναγκαιότητα μιας εθνικής στρα-τηγικής στην πρόληψη του καρκίνου του μα-στού. Ο συστηματικός προληπτικός έλεγχος, ηέγκαιρη σύσταση – παραπομπή και η ενημέ-ρωση των γυναικών αποτελούν προϋπόθεσηγια την άρση των ανισοτήτων μεταξύ γυναι-κών σε αστικά κέντρα και υπαίθρου και διαφό-ρων κοινωνικο-οικονομικών επιπέδων. Οι πα-ράγοντες που αναδείχτηκαν ότι επηρεάζουντην συμμετοχή στην χρήση της μαστογραφίαςστη Κρήτη, θα μπορούσαν να συζητηθούν καινα αξιολογηθούν πριν το σχεδιασμό ενός τέ-τοιου εθνικού προγράμματος για την πρόληψητου καρκίνου μαστού.

Ευχαριστίες

Θερμά ευχαριστούμε τις γυναίκες της πόληςτου Ηρακλείου οι οποίες δέχτηκαν να συμμε-τάσχουν στην μελέτη. Επίσης ευχαριστούμετους ιατρούς στο ΠΑΓΝΗ οι οποίοι δέχτηκανμε μεγάλη ευχαρίστηση να μας εκθέσουν τιςαπόψεις τους. Τέλος, ευχαριστούμε τις καθη-γήτριες Frances Griffiths, από το ΠανεπιστήμιοWarwick, UK, Eileen Green, από το Πανεπιστή-μιο Teesside, UK, για την πολύτιμη βοήθεια



τους καθ’ όλη τη διάρκεια της μελέτης, μετην διάθεση των εργαλείων της συνέντευξηςκαι την καθοδήγησή τους στην ανάλυση τωνποιοτικών δεδομένων.

Σύγκρουση συμφερόντων

Οι συγγραφείς δηλώνουν ότι δεν υπάρχει σύγ-κρουση συμφερόντων. g

12



1. Parkin DM, Pisani P, Ferlay J: Estimates of the worldwideincidence of 25 major cancers in 1990. Int J Cancer 1999;80: 827-841.

2. Cortesi L., Chiuri VE., Ruscelli S., BellelliV., Negri R.,Rashid I., Cirilli C., Fracca A., Gallo E., Federico M.: Pro-gnosis of screen-detected breast cancers: results of a popu-lation based study. javascript:AL_get(this, 'jour', 'BMCCancer.'); BMC Cancer, 2006; 6: 17.

3. Keller B., Zemp Stutz E., Tibblin M., Ackermann- Liebri-ch U., Faisst K., Prbst – Hensch N: Screening mammogra-phy in Switzerland: what makes female and male physi-cians prescibe them. Swizz Med Wkly 2001; 131: 311-319.

4. Santora L., Mahoney C. M., Lawvere S., Englert J., Sy-mons B. A., Mirand L. A.: Breast cancer screening beliefsby practice location. BMC Bublic Health, 2003; 3: 9.

5. Duffy SW et al.: The impact of organized mammographyservice screening on breast carcinoma mortality in sevenSwedish counties. Cancer 2002; 95: 458- 69.

6. Van den Akker-van Marle E, de Koning H, Boer R, vander Maas P.:Reduction in breast cancer mortality due tothe introduction of mass screening in The Netherlands:comparison with the United Kingdom. J Med Screen 1999;6:30-4.

7. Beckett J R, Kotre C J, Michaelson J S: Analysis of bene-fit:risk ratio and mortality reduction for the UK BreastScreening Programme. British Journal of Radiology 2003;76: 309-320.

8. Day N, Warren R., Mammographic screening and mam-mographic patterns. Breast Cancer Res, 2000; 2: 247-51.

9. Blanks R G, Moss S M, McGahan C E, Quinn M J, BabbP J: Effect of NHS breast screening programme on morta-lity from breast cancer in England and Wales, 1990-8:comparison of observed with predicted mortality. BMJ,2000; 321: 665–669.

10. Levi F., Bosetti C., Lueechini F., Negri E., La Vecchia C.:Monitoring the decrease in breast cancer mortality in Eu-rope. Eur. J. Cancer Prev. 2005; 14: 497-502.

11. Colleen J. Maxwell, C. M. Bance, J. Snider, 2001, Predic-tors of mammography use among Canadian women aged50-69:findings from the 1996/97 National Population Heal-th Survey. CMAJ, 2001 February 6; 164(3): 329-334.

12. Duport N., Ancelle-Park R.: Do socio-demographic fac-tors influence mammography use of French women? Ana-lysis of a French cross- sectional survey. Eur. J Cancer Pre.v2006; 15: 219-24.

13. Alcaraz M., Liuch A., Miranda J., Salas MD.: Study if nonparticipation in the breast cancer screening program in thecity of Valencia (Spain). Gac Sanit. 2002; 16: 230-5.

14. Yabroff K. Robin, Mandelblatt S. Jeanne: Interventions tar-geted toward patients to increase mammography use”. Can-cer Epidemiology Biomarkers & Prevention 1999; 8: 749-757.

15. Flynn BS, Gavin P, Worden JK, Ashikaga T, Gautam S,Carpenter J. Community education programs to promotemammography participation in rural New York State. PrevMed. 1997; 26: 102-8.

16. Ogedegbe G., Cassells AN., Robinson CM., DuHamel K.,Tobin JN., Sox CH., Dietrich AJ.: Perceptions of barriersand facilitators of cancer early detection among low-inco-me minority women in community health centers. J Natl.Med. Assoc. 2005; 97: 162-70.

17. Young F. R., Severson K. R.: Breast Cancer screening bar-riers and mammography completion in order minority wo-men. Breast Cancer Research an Treatment 2005; 89; 111-118.

18. Oliver-Vázquez Marlén, Melba Sánchez-Ayéndez, ErickSuárez-Pérez, Himilce Vélez-Almodóvar and Yamilet Ar-royo-Calderón: Breast cancer health promotion model forolder Puerto Rican women: results of a pilot programme.Health Promotion International 2002; 17: 3-11.

19. Coughlin S.S., Thompson T. D., Hall H. I., Logan P., Uh-ler R: Breast and cervical carcinoma screening practicesamong women in rural and nonrural areas of the UnitedStates, 1998-1999. Cancer 2002; 94: 2801-12.

20. Engelman KK., Ellerbeck EF., Perpich D., Nazir N,McCarter K, Ahluwalla JS: Office systems and their in-fluence on mammography use in rural and urban primarycare. J Rural Health 2004; 20: 36-42.

21. Engelman KK., Hawley DB., Gazaway R., Mosier MC.,Ahluwalia JS., Ellerbeck EE: Impact of geographic bar-riers on the utilization of mammorgams by older rural wo-men. Journal American Geriatrics Society 2002; 50: 62-68.

22. Keramopoulos A.,Louvrou A., Ampela K., Vourli G., Bal-tas D., Keramopoullos D., Gaki V., Dimitrakakis L., BebiM., Bredakis. Διαγνωστική προσέγγιση γυναικών με καρ-κίνο μαστούς την Ελλάδα – Diagnostic approach to wo-men with breast cancer in Greece, Archives of Hellenic Me-dicine 2005; 22(1): 66-72.

23. Slikkerveer L J: Plural Medical Systems in the Horn of Afri-ca. London and New York: KPI; 1990; 70-71.

24. Griffiths F. E., Green E., Bendelow G., Backett-MilburnK., Thompson D., Tsouroufli M. Innovative Health Tech-nologies at Women's Midlife; Theory and Diversity amongwomen and Experts 2003; (L218252038), ESRC.

25. http://www.york.ac.uk/res/iht/projects/I218252038.htm.26. Patton M. Qualitative research and evaluation methods,

London, Sage publications, 2002.




27. Silverman D. Interpreting qualitative data. London: Sage,1993.

28. Trigoni, M. , Griffiths F., Tsiftsis D., Koumantakis E.,Green E., Lionis C. Mammography screening: views fromwomen and primary care physicians in Crete, BMC Wo-men’s Health, 2008; 8: 20.

29. Hackshaw A.: EUSOMA review of mammography scree-ning. Annals of Oncology 2003; 14: 1193-1195.

30. Maxwell CJ, Bancej CM, Snider J.: Predictors of mammo-graphy use among Canadian women aged 50–69: findingsfrom the 1996/97 National Population Health Survey.CMAJ. 2001; 164: 329-34.

“Views and attitudes of women and physicians in an urban area of Crete concerning mammography screening: Results of a qualitative study”

PRIMARY HEALTH CARE

1 M. Trigoni,1 D. Tsiftsis,2 E. Koumantakis,3 C. Lionis4

Introduction: As breast cancer is considered the most common cause of death for women worldwide, the im-portance of prevention is decisive. Although the use of mammography seems to be effective in mortality reduc-tion and there is extensive evidence on the importance of pre-symptomatic screening programmes, Greecelacks a national breast cancer screening programme for women. Furthermore, there is no data available in re-gards to women who undergo periodic mammography screening. This study refers to the attitudes of middle-aged women from an urban area of Crete concerning their use of mammography, the views of physicians froma university hospital, as well as the factors that affected their views.Method: The study was carried out at University Hospital of Heraklion, from April 8 to June 28, 2005. Inter-views were conducted with thirty women 45 - 65 years of age, permanent residents of Heraklion, who were re-cruited from the list of regular appointments at hospital clinics. Interviews were also conducted with sixteenrandomly selected doctors from the respective clinics of University Hospital. Interview content analysis was ap-plied, as recommended by literature. Results: Despite the fact that the majority of women had used mammography at least once, either for preven-tion or diagnosis, the factors affecting their attitude were as follows: knowledge about the positive aspects ofmammography, encouragement from others, good physical condition (lack of symptoms), lack of informationand programs, fear of diagnosis, not considering it a priority, family obligations, and accessibility. In regards tophysicans, all were well informed about mammography and considered it a very important exam. Factors affec-ting mammography use according to physicians were: lack of concern by women in the absence of symptoms,access to a mammography screening center, difficulties in scheduling an appointment in public hospitals, wai-ting time, radiation, pain, the traumatic experience of the exam, fear of diagnosis, lack of information, cost, fa-mily obligations and distance from the hospital. Physicians also mentioned the effect of socio-economic factorson women’s knowledge, attitudes, and practices. Conclusion: Women and physicians from urban Crete identified the same factors affecting the use of mammo-graphy. Although mammography appeared to be frequently used by women, it was not used systematically dueto fear of diagnosis, lack of concern in the absence of symptoms, lack of information, and fear of pain. g

sum

mar

y

Key words: breast cancer, mammographyscreening, attitudes, views, Greece.


Οι επιπτώσεις της γρίπης Η1Ν1 στην ιατρική περίθαλψη και την κοινωνικοοικονομική ζωή: μια πρώτη εκτίμηση

1 Β. Τσιάντου1

1 Β. Φραγκουλάκης2

1 Ε. Σίμου3

1 Ν. Μανιαδάκης2

1 Γ. Κυριόπουλος1

1Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας,

Τομέας Οικονομικών της Υγείας


Τομέας Διοίκησης Υπηρεσιών

Υγείας


Τομέας Επιδημιολογίας

Εισαγωγή

Τον Απρίλιο του 2009 η εμφάνιση ενός νέου στελέχουςτου ιού της γρίπης (Α/ Η1Ν1) έθεσε τον Παγκόσμιο Οργανι-σμό Υγείας (ΠΟΥ) και τη διεθνή κοινότητα σε κατάστασηεγρήγορσης και τάχιστα στο χαρακτηρισμό του φαινομέ-νου ως πανδημίας (Φάση 6).1 Η απόφαση αυτή του Παγ-

Ελληνικές λέξεις-κλειδιά: Πανδημία γρίπης, φορτίο νοσηρότητας, υπηρεσίες υγείας,κόστος

Υπεύθυνος Αλληλογραφίας: Γιάννης ΚυριόπουλοςΤομέας Οικονομικών της ΥγείαςΕθνική Σχολή Δημόσιας ΥγείαςΤηλ.: 210-6435328Fax: 210-6449571e-mail: [email protected]

Η πανδημία γρίπης (Η1Ν1) αποτελεί ένα σημαντικό πρό-βλημα δημόσιας υγείας και έχει οδηγήσει στην κινητο-ποίηση όλων των φορέων και οργανισμών σε εθνικό καιδιεθνές επίπεδο για τον έλεγχο και περιορισμό της. Στοπαρόν άρθρο γίνεται μια προσπάθεια να εκτιμηθούν οιεπιπτώσεις αυτής της πανδημίας τόσο στην ιατρική περί-θαλψη όσο και στην κοινωνικοοικονομική ζωή μέσα απόμια ανασκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας. Παράλλη-λα, παρουσιάζεται η αποδοχή από τον πληθυσμό, η απο-τελεσματικότητα και η αποδοτικότητα ορισμένων πα-ρεμβάσεων για τον περιορισμό της γρίπης Η1Ν1, όπως ητήρηση κανόνων προσωπικής υγιεινής, το κλείσιμο τωνσχολείων και ο εμβολιασμός. Τέλος, παρουσιάζονται οιεκτιμήσεις για το φορτίο νοσηρότητας της νέας γρίπηςστην Ελλάδα, τις επιπτώσεις της στη χρήση των υπηρε-σιών υγείας και το κόστος. g

περί

ληψη

1Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ο χαρακτηρισμός μιας παν-δημίας ως Φάση 6 σημαίνει την αύξηση των κρουσμάτων και την εκδήλωσηεπιδημιών σε τουλάχιστον μια χώρα και άλλης περιοχής (πρακτικά ήπειρο)του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.

κόσμιου Οργανισμού Υγείας να ανεβάσει τοεπίπεδο ετοιμότητας στη φάση 61 σχετίζεταιμε τη δυνατότητα διασποράς του ιού σε πολ-λές χώρες και όχι με τη σοβαρότητα της νό-σου ή τον αριθμό των κρουσμάτων που προ-καλεί ο ιός Η1Ν1.

Μέσα σε δύο σχεδόν μήνες από την εμφά-νιση των πρώτων κρουσμάτων της νέας γρί-πης στο Μεξικό, τον Καναδά και τις ΗΠΑ είχανκαταγραφεί 30.000 κρούσματα σε 74 χώρες,ενώ μέχρι σήμερα σύμφωνα με τον ΠΟΥ σεπαγκόσμια κλίμακα πάνω από 208 χώρεςέχουν αναφέρει εργαστηριακά επιβεβαιωμένακρούσματα της γρίπης Η1Ν1 και έχουν κατα-γραφεί τουλάχιστον 9.596 θάνατοι εξαιτίαςτου ιού Η1Ν1.2

Παρόλα αυτά, η φύση της πανδημίας επι-βάλλει την ανάγκη λήψης αποφάσεων γιαάμεσα μέτρα στην αρχική φάση για τον έλεγ-χο και περιορισμό της. Αν και ο ιός εμφανίζειχαμηλή λοιμοτοξικότητα, η υψηλή μολυσματι-κότητα του δημιουργεί μείζονα προβλήματαδιαχείρισης από ιατρική, υγειονομική, κοινωνι-κή και οικονομική οπτική.

Ως εκ τούτου, η διεθνής κοινότητα επιβάλ-λεται να αντιμετωπίσει την αβεβαιότητα τηςμορφής, του χρόνου, και της πίεσης του παν-δημικού κύματος καθώς και της επίπτωσής τουστις ιατρικές υπηρεσίες και τις κοινωνικές δρα-στηριότητες. Ενώ παράλληλα, έρχεται αντιμέ-τωπη με προκλήσεις μεγάλης κλίμακας όπωςο εκτεταμένος εμβολιασμός, η διακοπή τηςλειτουργίας των σχολείων και το υψηλό κοι-νωνικό και οικονομικό κόστος. Συνεπώς, η δια-χείριση και ο έλεγχος της αβεβαιότητας είναιενδεχομένως το πρώτιστο ζήτημα της πανδη-μίας.3

Οι επιπτώσεις στην οικονομία Η ταυτόχρονη εμφάνιση της πανδημίας γρίπηςτου ιού Η1Ν1 με μια δύσκολη εποχή για τηνπαγκόσμια οικονομία εξαιτίας της παγκόσμιαςοικονομικής κρίσης έχει ως αποτέλεσμα οι οι-κονομικές επιπτώσεις της πανδημίας να είναιακόμα πιο δυσμενείς και έντονες. Σύμφωνα μεεκτιμήσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας η πανδη-μία γρίπης μπορεί να επιφέρει στην παγκόσμιαοικονομία κόστος το οποίο θα κυμαίνεται απότο 0,7% - 4,8% του ΑΕΠ ανάλογα με τη σοβα-ρότητα της. Στο χειρότερο σενάριο το 70%

του συνολικού κόστους θα οφείλεται στηναπουσία από την εργασία και στην προσπά-θεια αποφυγής της μόλυνσης.4

Οι χώρες οι οποίες μετέχουν ενεργώς στιςδιαδικασίες παγκοσμιοποίησης πρόκειται ναπληγούν εμφανώς και μια ήπια εκδοχή τωνεπιπτώσεων εκτιμάται ότι θα επιφέρει κόστος360 δις δολαρίων, ενώ για την πλέον έντονηεκδοχή η εκτίμηση ανέρχεται σε 4 τρις δολά-ρια.5

Η οικονομία των αναπτυσσόμενων χωρώναναμένεται να πληγεί περισσότερο από τηνπανδημία γρίπης καθώς η πυκνότητα του πλη-θυσμού, η σχετική αδυναμία των συστημάτωνυγείας να ανταποκριθούν σε μια τέτοια κατά-σταση και το ποσοστό της φτώχειας είναι πα-ράγοντες οι οποίοι εντείνουν τις οικονομικέςεπιπτώσεις τις πανδημίας.4

Οι κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις τηςπανδημίας αφορούν επίσης τη μείωση τωνμετακινήσεων, του τουρισμού και των λιανι-κών πωλήσεων.

Στοιχεία από το νότιο ημισφαίριο δείχνουνότι κατά την περίοδο έξαρσης της πανδημίαςσημειώθηκε μείωση της τουριστικής κίνησηςστην Αυστραλία, στην Αργεντινή και τη Ν. Ζη-λανδία. Στην Αργεντινή οι λιανικές πωλήσειςμειώθηκαν κατά 16% με απώλειες 1 δις δολά-ρια κατά τη διάρκεια του πανδημικού κύμα-τος.6

Ειδικά στο Μεξικό, το οποίο έχει πληγεί πε-ρισσότερο από τη νέα γρίπη, υπολογίζεται ότικάθε μέρα η οικονομία του χάνει περίπου$150 εκ.7 Επίσης, τα αεροπορικά ταξίδια μει-ώθηκαν κατά 80%, ενώ ανάλογη μείωση πα-ρατηρήθηκε και στις κρατήσεις των ξενοδο-χείων. Συνολικά υπολογίζεται ότι ο τουρισμόςυπέστη πλήγμα της τάξης του 43%.4

Η απουσία από την εργασία έχει επίσης ση-μαντικές κοινωνικές και οικονομικές επιπτώ-σεις. Για παράδειγμα στην Αργεντινή (σε διά-φορες περιοχές) 40% των επαγγελματιώνυγείας βρέθηκαν εκτός εργασίας κατά τηδιάρκεια του πανδημικού κύματος, ενώ το ίδιοφαινόμενο παρατηρήθηκε σε ειδικές ομάδεςεργαζομένων υψηλού κινδύνου (έγκυοι, γο-νείς με μικρά παιδιά και άτομα με προβλήματαυγείας). Στην Αυστραλία οι σχετικοί δείκτεςήταν υψηλότεροι από τους αντίστοιχους τηςεποχικής γρίπης του 2007 και 2008. Στη Χιλήκαι την Ουρουγουάη παρατηρήθηκαν επίσης

2

Β. ΤΣΙΑΝΤΟΥ, Β. ΦΡΑΓΚΟΥΛΑΚΗΣ, Ε. ΣΙΜΟΥ ΚΑΙ ΣΥΝ.


υψηλά επίπεδα απουσιών στα σχολεία κατάτη διάρκεια του πανδημικού κύματος.6

Αντιμετώπιση της πανδημίαςΣτην πρώτη φάση και δεδομένης της μηύπαρξης εμβολίου ο περιορισμός της πανδη-μίας στηρίχθηκε σε απλά μέτρα προσωπικήςυγιεινής και συμπεριφοράς. Ωστόσο, η ενθάρ-ρυνση και η κινητοποίηση του κοινού ναεφαρμόσει αυτά τα μέτρα στην καθημερινήτου ζωή αποδείχθηκε όχι και τόσο εύκοληυπόθεση παρά την ευρεία δημοσιότητα πουέλαβαν τα μέτρα αυτά. Στη Μ. Βρετανία πραγ-ματοποιήθηκε μια μελέτη με σκοπό να αξιο-λογήσει τις πεποιθήσεις και τους παράγοντεςπου επηρεάζουν τα άτομα σχετικά με την υιο-θέτηση των προτεινόμενων συμπεριφορώνγια τον περιορισμό της πανδημίας. Πεποιθή-σεις ότι η γρίπη από τον ιό Η1Ν1 είναι σοβαρήκαι με υψηλή μολυσματικότητα συνέβαλανστην υιοθέτηση των προτεινόμενων κανόνωνυγιεινής, ενώ αντίθετη συμπεριφορά υιοθε-τούσαν όσοι πίστευαν ότι η ανησυχία σχετικάμε τη σοβαρότητα και την μολυσματικότητατης νέας γρίπης ήταν υπερβολική.8

Το προληπτικό κλείσιμο των σχολείων ανκαι εξετάστηκε αρχικά ως ενδεχόμενο για τονπεριορισμό της εξάπλωσης της νέας γρίπης,ωστόσο αποδείχτηκε ότι έχει μεγάλο κοινωνι-κό κόστος, ενώ είναι πιθανό να δημιουργεί καιδιαταραχές στη λειτουργία του συστήματοςυγείας.

Μελέτη που πραγματοποιήθηκε στις ΗΠΑεκτίμησε ότι το κόστος στην περίπτωση όπουτα σχολεία παραμείνουν κλειστά για 1 μήναανέρχεται σε $10-$47 δις δολάρια (0,1-0,3%ΑΕΠ). Παράλληλα, η πολιτική αυτή θα οδη-γούσε σε μια μείωση κατά 6% - 19% του δια-θέσιμου προσωπικού επαγγελματιών υγείας.9

Σε πρόσφατη έρευνα στη Μ. Βρετανία εκτι-μήθηκε ότι 16% του εργατικού δυναμικού πρό-κειται να απουσιάσει από την εργασία για τηφροντίδα των παιδιών, ενώ στην περίπτωσητων επαγγελματιών υγείας και πρόνοιας τοποσοστό ανέρχεται στο 30% δεδομένου τουμεγάλου αριθμού γυναικών σε αυτή την επαγ-γελματική κατηγορία. Το κόστος αυτό εκτιμά-ται από 0,2 έως 1,2 δις στερλίνες.10

Η εισαγωγή στην αγορά του εμβολίου κατάτης γρίπης Η1Ν1 πρόσθεσε ένα ακόμα όπλο

στην προσπάθεια ελέγχου, περιορισμού καιαντιμετώπισης της πανδημίας γρίπης. Ήδη τααποτελέσματα από τον εμβολιασμό του πλη-θυσμού κατά της εποχικής γρίπης είναι ενθαρ-ρυντικά.

Μελέτη σχετικά με τη σχέση κόστους –αποτελεσματικότητας του εμβολιασμού σευγιείς ενήλικες έδειξε ότι ο εμβολιασμός μπο-ρεί να μειώσει τα κρούσματα γριπώδους συν-δρομής κατά 34%, τις ιατρικές επισκέψεις κατά42% και τις απουσίες από την εργασία κατά32%. Το κοινωνικό κόστος προσεγγίζει τα11,17 δολάρια κατά κεφαλή σε περιπτώσειςκατά τις οποίες το εμβόλιο και οι κυκλοφο-ρούντες ιοί είναι ίδιοι (δραστικότητα 86%). Σεδιαφορετική περίπτωση (δραστικότητα 50%)δεν παρατηρείται μείωση των σχετικών νοση-λευτικών μεγεθών καθώς και της χρήσης ια-τρικών υπηρεσιών και των απουσιών, ενώ τοκοινωνικό κόστος του εμβολιασμού ανέρχεταισε 65,59 δολάρια κατά κεφαλή.11

Μελέτη η οποία πραγματοποιήθηκε στηΣουηδία και αξιολόγησε τη στρατηγική εμβο-λιασμού για τη νέα γρίπη κατέληξε στο συμ-πέρασμα ότι ο εμβολιασμός είναι εξαιρετικάαποτελεσματικός ως προς το κόστος και μπο-ρεί να μειώσει το κόστος κατά 250 εκατομμύ-ρια € περίπου εφόσον εμβολιαστεί τουλάχι-στον το 60% του πληθυσμού. Το σενάριο τηςμη παρέμβασης οδηγούσε στις μεγαλύτερεςδαπάνες οι οποίες αφορούσαν στο μεγαλύτε-ρο μέρος τους κόστος εξαιτίας της απώλειαςπαραγωγικότητας.12

Το κόστος της ιατρικής περίθαλψηςΜέχρι σήμερα λίγα είναι τα ακριβή στοιχεία γιατη συνολική επιβάρυνση των συστημάτωνυγείας εξαιτίας της νέας γρίπης και προέρχον-ται κυρίως από τις χώρες του νότιου ημισφαι-ρίου.

Στην Αυστραλία το πρώτο κύμα της πανδη-μίας της Η1Ν1 διήρκησε 18 εβδομάδες από ταμέσα Μαΐου – τέλη Σεπτεμβρίου. Ο δείκτηςνοσοκομειακής περίθαλψης ήταν 23/100.000ενώ το 13% των νοσηλευομένων ασθενώνχρειάστηκαν να εισαχθούν σε μονάδα εντατι-κής θεραπείας. Το μεγαλύτερο ποσοστό νο-σοκομειακής περίθαλψης παρατηρήθηκε σεπαιδιά κάτω των 5 ετών. Η μέση διάρκεια νο-σηλείας ήταν 3 ημέρες ενώ το 19% των νοση-



λευομένων παρέμεινε στο νοσοκομείο πάνωαπό 7 ημέρες. Κατά τη διάρκεια αυτού του κύ-ματος 190 άτομα έχασαν τη ζωή τους με μέ-ση ηλικία τα 53 έτη. Αξίζει να σημειωθεί ότι ημέση ηλικία των θανόντων της εποχικής γρί-πης ήταν 83 έτη.13

Μια ενδεικτική εικόνα των επιπτώσεων τηςπανδημίας της νέας γρίπης στο υγειονομικόσύστημα μπορούν να μας δώσουν ακόμα οιαντίστοιχες πληροφορίες σχετικά με το νοσο-λογικό φορτίο και το κόστος της εποχιακήςγρίπης.

Στις ΗΠΑ εξαιτίας της εποχικής γρίπης υπο-λογίζεται ότι σε ετήσια βάση θα νοσήσουν24,7 εκατομμύρια ασθενείς, θα πραγματοποι-ηθούν 31,4 εκατομμύρια επισκέψεις σε εξωτε-ρικά ιατρεία, θα απαιτηθούν 3,1 εκατομμύριαημέρες νοσηλείας σε νοσοκομεία και το άμε-σο κόστος στο σύστημα υγείας θα ανέλθειστα $10,4 δισεκατομμύρια. Με βάση την ίδιαέρευνα η απώλεια εισοδήματος εξαιτίας τηςεποχικής γρίπης υπολογίζεται σε 44 εκατομ-μύρια χαμένες ημέρες εργασίας ή σε $16,3 δι-σεκατομμύρια απολεσθέν εισόδημα. Από τηνάλλη πλευρά η απώλεια παραγωγικότηταςεκτιμάται σε 41.008 θανάτους, 610.656 χαμέ-να έτη ζωής και $87,1 δισεκατομμύρια συνο-λική απώλεια στην οικονομία.14

Οι επιπτώσεις της νέας γρίπης στηνΕλλάδαΣτην Ελλάδα το πρώτο κρούσμα της νέας γρί-πης εμφανίστηκε στις 18 Μαΐου 2009. Στη συ-νέχεια και μέχρι τον Ιούλιο παρουσιάστηκε αύ-ξηση των κρουσμάτων τα περισσότερα εκ τωνοποίων αφορούσαν ταξιδιώτες.15

Λαμβάνοντας υπόψη τις εκτιμήσεις της Επι-τροπής Επιδημιολογικής Επιτήρησης του Εθνι-κού Συμβουλίου Πανδημίας Γρίπης, η ΕθνικήΣχολή Δημόσιας Υγείας εκπόνησε σχετική με-λέτη με σκοπό να εκτιμήσει το φορτίο νοση-ρότητας, τη χρήση υπηρεσιών υγείας και τοάμεσο και έμμεσο κόστος της πανδημίας τηςνέας γρίπης στην Ελλάδα από την κοινωνικήσκοπιά. Για το σκοπό αυτό αναπτύχθηκε έναμαρκοβιανό υπόδειγμα στοχαστικής ανάλυσηςτων δεδομένων το οποίο υπολογίζει τον αριθ-μό των κρουσμάτων ανά ημέρα νοσηρότηταςκαι το αντίστοιχο διάστημα εμπιστοσύνης τηςσημειακής εκτίμησης με 95% πιθανότητα. Ο

αριθμός του υπολογιζόμενου πληθυσμούστην Ελλάδα το 2008 από την ΕΣΥΕ χρησιμο-ποιήθηκε ως πληθυσμός αναφοράς στην ανά-πτυξη του υποδείγματος. Ο πληθυσμός κατα-νέμεται σε 3 ηλικιακές ομάδες (0-19, 20-65,65+), καθώς και σε δύο διαφορετικές ομάδεςκινδύνου («χαμηλού» και «υψηλού») για κάθεηλικιακή ομάδα. Στη συνέχεια εφαρμόζονταιοι ειδικοί δείκτες προσβολής, ώστε να εκτιμη-θεί ο αριθμός των ατόμων που θα νοσήσει σεκάθε ηλικιακή ομάδα, σύμφωνα με το βασικόσενάριο. Η διάρκεια του κύματος προσβολήςείναι 90 ημέρες και έχει τη μορφή η οποία πα-ρατηρήθηκε στη Μεγάλη Βρετανία, ενώ περί-που το 21% του ελληνικού πληθυσμού ενδέ-χεται να προσβληθεί.16

Ειδικότερα, η μορφή του κύματος ομοιάζειμε μια δεξιά ασύμμετρη καμπύλη που προέρ-χεται από την «βήτα» κατανομή, ενώ στηνδιάρκεια της πανδημίας θα υπάρχει μόνο μιακορφή στο κύμα προσβολής του πληθυσμούσύμφωνα με την υπόθεση του βασικού σενα-ρίου. Ο υπολογισμός της ημερήσιας νοσηρό-τητας του πληθυσμού υπολογίζεται με τη μέ-θοδο της γραμμικής παρεμβολής, καθώς ταστοιχεία της Μεγάλης Βρετανίας είναι εβδομα-διαία και πρέπει να προσαρμοστούν στα αντί-στοιχα ημερήσια. Το ποσοστό προσβολής τουπληθυσμού προκύπτει ως το σταθμισμένο γι-νόμενο των ειδικών συντελεστών προσβολής(40%, 20%, 5% για τις τρεις ηλικιακές ομάδεςαντίστοιχα), με τον αντίστοιχο ποσοστό τουπληθυσμού ανά ηλικιακή ομάδα.

Για την ανάπτυξη του υποδείγματος έγινανπαραδοχές από επιτροπές ειδικών επιστημό-νων και χρησιμοποιήθηκαν ελληνικά δεδομένα(διάρκεια νοσηλείας, κόστος νοσηλείας ανάείδος περίθαλψης, μέσος ετήσιος μισθός, πε-ρίοδος επανάκτησης ανθρώπινου κεφαλαίου)και δεδομένα από διεθνείς πηγές και βιβλιο-γραφία (διάρκεια κύματος προσβολής, εκτίμη-ση επισκέψεων στην ΠΦΥ). Όλα τα δεδομέναείναι στοχαστικά με κατανομές βασισμένεςστην βιβλιογραφία και χρησιμοποιήθηκε «Mon-te Carlo» προσομοίωση χιλιάδων ασθενών. Πιοσυγκεκριμένα, παρότι η προσαρμογή των στο-χαστικών δεδομένων γίνεται με βάση προεπι-λεγμένες κατανομές (κατανομή «βήτα» για ταδεδομένα που σχετίζονται με την νοσηλεία,κατανομή «γάμμα» για τα σχετικά κόστη και«κανονική» κατανομή για τις μεταβλητές που

4



σχετίζονται με την απώλεια παραγωγικότη-τας), η συνδυασμένη πιθανότητα όλων τωνμεταβλητών είναι αβέβαιο ότι ακολουθεί κα-νονική κατανομή, γεγονός που καθιστά ακα-τάλληλες τις εκτιμήσεις που βασίζονται σεσυμβατικές στατιστικές μεθόδους (95% διά-στημα εμπιστοσύνης βασισμένο στην κανονικήκατανομή). Προκειμένου να εξαχθούν τα 95%διαστήματα εμπιστοσύνης για τις κύριες μετα-βλητές του υποδείγματος, χρησιμοποιήθηκε ημέθοδος bootstrap με 5.000 προσομοιώσεις.Με βάση τα δεδομένα δημιουργήθηκε μια νέαμήτρα με 5.000 παρατηρήσεις για όλες τις με-ταβλητές του υποδείγματος, ενώ τα διαστή-ματα εμπιστοσύνης υπολογίσθηκαν με βάσητην μέθοδο των εκατοστημορίων.

Σύμφωνα λοιπόν με τα αποτελέσματα τουυποδείγματος το 37% των κρουσμάτων θααφορά άτομα 0-19 ετών και το 58,5% άτομα20-65 ετών, ενώ το 15% των περιστατικών θαεκδηλωθεί την εβδομάδα κορύφωσης τηςπανδημίας.

Υπολογίζεται ότι το 42% των ασθενών θακάνουν χρήση των πρωτοβάθμιων υπηρεσιώνφροντίδας υγείας. Από τον πληθυσμό που θανοσήσει εκτιμάται επίσης ότι το 0,25% θα χρει-αστεί νοσοκομειακή φροντίδα. Από αυτούς το15% θα χρειαστεί νοσηλεία σε ΜΕΘ με μέση

διάρκεια νοσηλείας 14 ημέρες και το υπόλοι-πο 85% θα χρειαστεί απλή νοσηλεία με μέσηδιάρκεια νοσηλείας 7 ημέρες. Αναλυτικότερατα στοιχεία σχετικά με τις εκτιμήσεις για τοφορτίο νοσηρότητας της νέας γρίπης παρου-σιάζονται στον πίνακα 1.

Σε ό,τι αφορά το κόστος της νέας γρίπηςαυτό διακρίνεται στο ιατρικό κόστος το οποίοπεριλαμβάνει το κόστος νοσοκομειακήςφροντίδας, το κόστος των ιατρικών επισκέψε-ων και το κόστος των φαρμάκων τα οποία θαχρησιμοποιηθούν στο πλαίσιο της ΠΦΥ ή θααγοράσουν οι ίδιοι οι ασθενείς στην κοινότη-τα. Το έμμεσο κόστος της ελληνικής οικονο-μίας από τη νέα γρίπη δεν αφορά δαπάνηπου θα βαρύνει άμεσα ή έμμεσα τον προϋπο-λογισμό του τομέα της υγείας, αλλά υπολογί-ζεται ως τεκμαρτή δαπάνη απώλειας παρα-γωγικότητας λόγω απουσίας από την εργασίακατά τη διάρκεια της νόσου ή ως απώλειαπαραγωγικότητας από τα μέλη της κοινωνίαςπου θα «καταλήξουν» λόγω της νόσου καιβρίσκονται σε παραγωγική ηλικία. Δεδομένουότι με βάση τη σημερινή οικονομική κρίση καιτα ποσοστά ανεργίας δεν μπορεί να υιοθετη-θεί η υπόθεση της πλήρους απασχόλησηςτων παραγωγικών συντελεστών – γεγονόςπου καθιστά σχεδόν κάθετη την καμπύλη



Αριθμός ασθενών Ποσοστό

Εκτιμώμενος αριθμός ασθενών 2.364.825 21,1% (του συνολικού πληθυσμού της Ελλάδας)

0-19 ετών 875.729 37% (του συνολικού αριθμού των ασθενών)

20-64 ετών 1.385.227 58,5% (του συνολικού αριθμού των ασθενών)

65+ 103.870 4,5% (του συνολικού αριθμού των ασθενών)

Ασθενείς που θα κάνουν χρήση των υπηρεσιών ΠΦΥ 990.030 42% (του συνολικού αριθμού των ασθενών)

Ασθενείς που θα χρειαστούν νοσοκομειακή φροντίδα 6.068 0,25% (του συνολικού αριθμού των ασθενών)

0-19 ετών 763 12,5% (του συνολικού αριθμού των νοσηλευομένων ασθενών)

20+ 5.306 87,5% (του συνολικού αριθμού των νοσηλευομένων ασθενών)

Απλή νοσηλεία 5.158 85% (του συνολικού αριθμού των νοσηλευομένων ασθενών)

ΜΕΘ 910 15% (του συνολικού αριθμού των νοσηλευομένων ασθενών)

Πηγή: Κυριόπουλος Γ. και συν., 2009

ΠίνακαςΙ Μέσες εκτιμήσεις για το φορτίο νοσηρότητας της νέας γρίπης στην Ελλάδα.

προσφοράς εργατικού δυναμικού στην Ελλά-δα – υιοθετήθηκε ως ρεαλιστικότερη μέθο-δος προσέγγισης της απώλειας παραγωγικό-τητας η μέθοδος επανάκτησης του ανθρώπι-νου κεφαλαίου. Με βάση αυτή την υπόθεσηυποτέθηκε ότι η αναπλήρωση κενών θέσεωνεργασίας πραγματοποιείται εντός 6 μηνώναπό την απώλεια της εργασίας. Τα στοιχείααναφορικά με το ιατρικό κόστος βασίστηκανστις τρέχουσες τιμές που τίθενται με βάσητην ελληνική νομοθεσία, ενώ η χρήση τωνπόρων προσδιορίσθηκε με βάση τις γνώμεςτων ειδικών. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα,το άμεσο ιατρικό κόστος ανέρχεται περί τα€90 εκατ., αντίθετα το έμμεσο κόστος είναιπάνω από δέκα φορές μεγαλύτερο φτάνον-τας κοντά στο €1,5 δις, αποτέλεσμα που συγ-κλίνει με αντίστοιχες μελέτες του εξωτερι-κού, καταδεικνύοντας με αυτό τον τρόπο ότιοι δυνητικές έμμεσες επιπτώσεις στην οικο-νομία είναι μεγαλύτερες από την ίδια τηνυγειονομική επιβάρυνση από τη νόσο. Το κό-στος της θνησιμότητας, σύμφωνα με το μον-τέλο είναι μικρό και περιορίζεται στα €16εκατ., δεδομένου του ότι η νέα γρίπη είναιμάλλον ήπιας μορφής και τα αντίστοιχα πο-σοστά θνητότητας είναι πολύ μικρά σε σχέσημε το μέγεθος των λοιπών ασθενών που θανοσήσουν χωρίς περαιτέρω επιπλοκές.

Το ύψος κάθε κατηγορίας κόστους παρου-σιάζεται στον πίνακα 2.

Σύμφωνα με στοιχεία της 7ης Ιανουαρίουτα κρούσματα της νέας γρίπης στην Ελλάδαανέρχονται στα 15.954, με 870 από αυτά ναέχουν εκδηλωθεί την τελευταία εβδομάδα,ενώ 82 άτομα με εργαστηριακά επιβεβαιωμέ-νη διάγνωση νέας γρίπης Α(Η1Ν1)ν έχουν χά-σει τη ζωή τους.17 Με βάση τα παραπάνω δε-δομένα και σύμφωνα με το ΚΕΕΛΠΝΟ τεκμη-ριώνεται ότι η Ελλάδα βρίσκεται σε φάσηύφεσης του επιδημικού κύματος νέας γρίπηςΑ(Η1Ν1)ν, όμως η δραστηριότητα της νόσουπαραμένει υψηλή.

Ως εκ τούτου, φαίνεται ότι τουλάχιστονμέχρι στιγμής οι προβλέψεις της ΕπιτροπήςΕπιδημιολογικής Επιτήρησης του Εθνικού Συμ-βουλίου Πανδημίας γρίπης επιβεβαιώνονται.Ειδικότερα, οι επισκέψεις σε ιατρό για γριπώ-δη συνδρομή αν και παρουσιάζουν μείωση σεσχέση με την προηγούμενη εβδομάδα(52/2009), βρίσκονται σε επίπεδα πολύ υψη-

λότερα σε σχέση με αυτά που κατεγράφησανκατά το 2008 για την αντίστοιχη εποχή δρα-στηριότητας της νόσου. Επίσης, φέτος είναι ημοναδική χρονιά που το επιδημικό κύμα εμ-φανίζεται πριν το Δεκέμβριο, καθώς επίσηςκαι η μοναδική χρονιά που η αναλογία επισκέ-ψεων υπερέβη σημαντικά τις 60/1.000 επι-σκέψεις.17

Συμπεράσματα Η πανδημία της νέας γρίπης (Η1Ν1) συνιστάμια μείζονα πρόκληση για τις υπηρεσίες δημό-σιας υγείας και ιατρικής περίθαλψης. Η αβε-βαιότητα η οποία χαρακτηρίζει την πανδημίαως προς τη μορφή, τη διάρκεια και την έντασήτης αποτελεί ίσως και τη μεγαλύτερη πρόκλη-ση για τα συστήματα υγείας.

Η υψηλή μολυσματικότητα της νόσου συμ-βάλλει στην προσβολή μεγάλου τμήματοςτου πληθυσμού και συνεπάγεται την αυξημέ-νη χρήση ιατρικών υπηρεσιών. Ως εκ τούτου,δημιουργούνται πιέσεις στα συστήματα υγείαςεξαιτίας της αυξημένης ζήτησης υπηρεσιών.

Εξίσου σημαντικό είναι και το κοινωνικοοι-κονομικό κόστος της πανδημίας εξαιτίας τηςαυξημένης απουσίας από την εργασία, της

6



Εκτίμηση του κόστους της νέας γρίπηςσε περίπτωση προσβολής του 21% τουελληνικού πληθυσμού.

Κόστος Ποσό σε €

Κόστος νοσοκομειακής φροντίδας 18.502.759

Κόστος ιατρικών επισκέψεων 39.601.209

Κόστος φαρμάκων 32.002.824

Συνολικό ιατρικό κόστος 90.106.793

Κόστος Απώλειας Παραγωγικότητας 1.441.562.584

Κόστος Θνησιμότητας 16.679.764

Συνολικό έμμεσο κόστος 1.458.242.348

Κόστος εμβολιασμού2 32-128 εκατ. €

2Για τον εμβολιασμό του ελληνικού πληθυσμού είχαν παραγ-γελθεί 16 εκατομμύρια δόσεις εμβολίων και έχουν παραληφθεί4 εκατομμύρια δόσεις. Τα εμβόλια είχαν παραγγελθεί την πε-ρίοδο κατά την οποία τα υπάρχοντα επιστημονικά στοιχεία συ-νιστούσαν τη χορήγηση δύο δόσεων του εμβολίου. Ωστόσο, ηεπιφυλακτικότητα που δείχνουν οι πολίτες προς το εμβόλιο (μέ-χρι στιγμής μόνο 358.133 άτομα έχουν εμβολιαστεί18) καθώςκαι το γεγονός ότι τελικά απαιτείται μια δόση του εμβολίου κα-θιστά επιτακτική την ανάγκη ακύρωσης των παραγγελιών.

ΠίνακαςΙI

διακοπής της λειτουργίας των σχολείων καιτης πτώσης της συνήθους οικονομικής δρα-στηριότητας, όπως αποδεικνύεται από ταστοιχεία χωρών του νότιου ημισφαιρίου όπουέχουν μετρηθεί σε μεγάλο βαθμό οι επιπτώ-σεις της πανδημίας. Η κατάσταση αυτή προκα-λεί επιδείνωση της οικονομικής ζωής και δρααθροιστικά στις επιπτώσεις της οικονομικήςύφεσης η οποία πλήττει την παγκόσμια κοινό-τητα.

Στην Ελλάδα, σύμφωνα με εκτιμήσεις τηςΕπιτροπής Επιδημιολογικής Επιτήρησης του

Εθνικού Συμβουλίου Πανδημίας γρίπης, ανα-μένεται να νοσήσει περί το 20% του πληθυ-σμού. Σε ότι αφορά το κόστος το μεγαλύτεροποσοστό αφορά το έμμεσο κόστος, πρωτί-στως το κόστος απώλειας παραγωγικότηταςκαι δευτερευόντως το κόστος λόγω θνησιμό-τητας παραγωγικών μελών της κοινωνίας.Ωστόσο, πολιτικές και μέτρα όπως η τήρησητων κανόνων προσωπικής υγιεινής ως μέτραπρόληψης και κυρίως ο εμβολιασμός του πλη-θυσμού ενδέχεται να οδηγήσουν στον έλεγχοκαι τον περιορισμό της πανδημίας. g



1. WHO The world now at the start of 2009 influenza pande-mic. Statement of Dr. Margaret Chan, Director-Generalof the World Health Organization. Διαθέσιμο στην ιστο-σελίδα http://www.who.int/mediacentre/news/statements/2009/h1n1_pandemic_phase6_20090611/en/index.html

2. WHO Pandemic (Η1Ν1) 2009 – update 78. Διαθέσιμοστην ιστοσελίδα http://www.who.int/csr/don/2009_12_11a/en/index.html

3. Lipsitch M, Riley ST, Cauchemez S. Managing and redu-cing uncertainty in an emerging influenza pandemic.NEJM, 2009; 361(2):112-1.

4. World Bank. Global development finance 2009, Chartinga global recovery. Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα http://sitere-sources.worldbank.org/INTGDF2009/Resources/gdf_com-bined_web.pdf

5. McKibbin W. Swine flu- Paying through the nose. The po-tential costs of a worldwide pandemic. Executive, 2009;119.

6. Assessment of the 2009 influenza A (H1N1) outbreak onselected countries in the southern hemisphere. Διαθέσιμοστην ιστοσελίδα http://www.flu.gov/professional/global/purpose.pdf

7. Seegobin V. Examining the economic costs of H1N1. Δια-θέσιμο στην ιστοσελίδα http://www.stimson.org/globalh-ealth/?SN=GH200905112048.

8. Rubin J, Amlot R, Page L, Wessely S. Public perceptions,anxiety, and behavior change in relation to the swine fluoutbreak: cross sectional telephone survey. BMJ, 2009;339; b2651.

9. Lempel H, Hammond R, Epstein J. Economic cost andhealth care workforce effects of school closures in the US.Working paper No. 55. Center on Social and EconomicDynamics, 2009.

10. Sadique M, Adams E, Edmunds W. Estimating the costsof school closure for mitigating an influenza pandemic.BMC Public Health, 2008; 8:135.

11. Buxton – Bridges C, Thompson W, Meltzer M. et al. Ef-fectiveness and cost –benefit of influenza vaccination ofhealthy working adults. A randomized control trial. JAMA2000; 284(13): 1655-1663.

12. Brouwers L, Cakisi B, Tegnell A, Boman M. Economicconsequences to society of pandemic H1N1 influenza 2009– preliminary results for Sweden. Eurosurveillance 2009;14(37):1-7.

13. Βishop J, Murnane M, Owen R. Australia’s winter withthe 2009 pandemic influenza A (H1N1) virus. NEJM 2009.

14. Molinari N, Ortega – Sanchez I, Messonier M, et al . Theannual impact of seasonal influenza in the US. Measuringdisease burden and costs. Vaccine 2007; 25: 5086-5096.

15. Lytras T, Theocharopoulos G, Tsiodras S, Mentis A, Pana-giotopoulos T, et al. Enhanced Surveillance of influenza A(H1N1) v in Greece during the containment phase. Euro-surveillance 2009; 14(29):pii=19275.

16. Κυριόπουλος Γ. Μανιαδάκης Ν. Φραγκουλάκης Β. ΣίμουΕ. Εκτίμηση για το φορτίο νοσηρότητας και τη χρήση υπη-ρεσιών υγείας κατά τη διάρκεια της πανδημίας γρίπηςστον ελληνικό πληθυσμό: ανάλυση κατά περιφέρεια καινομό. Τομέας Οικονομικών της Υγείας, Τομέας ΔιοίκησηςΥπηρεσιών Υγείας, Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας, 2009.

17. Εβδομαδιαία έκθεση επιδημιολογικής επιτήρησης τηςγρίπης, 7/1/2010 Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα http://www.keelpno.gr/keelpno/2010/id994/gripi_ebdo_20100107.pdf ανακτήθηκε την 08/01/2010.

18 Δελτίο Τύπου 6/1/2010 ΚΕΕΛΠΝΟ Διαθέσιμο στην ιστο-σελίδα http://www.keelpno.gr/keelpno/2010/id907/deltio_typou_20100106.pdf ανακτήθηκε την 08/01/2010


8



The impact of influenza A (Η1Ν1) on medical care and socioeconomic life: primary estimations

PRIMARY HEALTH CARE

1 V. Tsiantou, V. Fragoulakis, E. Simou, N. Maniadakis, J. Kyriopoulos

The pandemic of influenza A (H1N1) is a major public health problem and has resulted in the mobilization ofall organizations and services both in national and international level in order to mitigate the pandemic. Theaim of this paper is to estimate the impact of this pandemic on the medical care and socioeconomic lifethrough a literature review. Effectiveness, efficiency and public perceptions towards mitigation interventionssuch as personal hygiene, school closure and vaccination are presented. Finally, the estimations regarding themorbidity of H1N1 in Greece, the impact on the utilization of health care services and the cost are discussed atthis paper. g

sum

mar

y

Key words: Flu pandemic, morbidity, health services, cost.


Εμφάνιση μυίασης/μυίωσης «Oestrus ovis» σε άνθρωπο, στην περιοχή ευθύνης του Κέντρου Υγείας Καλλονής Λέσβου

1 Ι. Βλάχου1

1 Γ. Πατενταλάκης2

1 Ο. Στεφανίδου2

1 Η. Παπαδόπουλος4

1 Α. Μαριόλης4

1 Α. Ζεϊμπέκης1

1 Β. Κουμαρέλας1

1Γενικός Ιατρός, Κέντρο Υγείας

Καλλονής Λέσβου

2Ιατρός Υπόχρεος Υπηρεσίας

Υπαίθρου, Κέντρο Υγείας Καλλονής

Λέσβου

3Κτηνίατρος, Επίκουρος Καθηγητής

Κτηνιατρικής Σχολής Αριστοτελείου

Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

4Γενικός Ιατρός, Κέντρο Υγείας

Βύρωνα

Ερευνητικό Κέντρο:

Κέντρο Υγείας Καλλονής Λέσβου

Ελληνικές λέξεις-κλειδιά:Μυίαση, προνύμφες, Οestrus ovis, Νοσήματαεπιπεφυκότα - Conjunctival diseases.

Υπεύθυνος Αλληλογραφίας: Άκης Ζεϊμπέκης,Γενικός Ιατρός Επιμελητής Α΄ Κέντρου Υγείας Καλλονής Λέσβου,τηλ.: 22530-22222, 6944829404, e-mail: [email protected]

Μυίαση ή μυίωση χαρακτηρίζεται η ανάπτυξη προνυμφών δί-πτερων εντόμων στον άνθρωπο ή στα ζώα, οι οποίες τρέφον-ται με νεκρούς ή ζωντανούς ιστούς του ξενιστή όπου εντοπί-ζονται. Ανάλογα με την εντόπισή της η μυίαση μπορεί να είναιδερματική, οφθαλμική, ρινοφαρυγγική, ουρογεννητική κ.ά.Στην εργασία αυτή περιγράφεται η περίπτωση ανεύρεσης τωνπρονυμφών α΄ σταδίου Ο. ovis σε επιπεφυκότα οφθαλμών, ρι-νός και στοματοφάρυγγα ανθρώπου. Στη χώρα μας η συχνότη-τα της οίστρωσης των μικρών μηρυκαστικών είναι ιδιαίτεραυψηλή και μπορεί να φθάσει το 97,2%. Η ενήλικη μύγα Oe-strus ovis είναι δραστήρια στη διάρκεια θερμών και ξηρώνεποχών, συνήθως από την άνοιξη έως το φθινόπωρο. g

περί

ληψη

Μυίαση χαρακτηρίζεται η ανάπτυξη προνυμ-φών δίπτερων εντόμων στον άνθρωπο ή σταζώα, οι οποίες τρέφονται με νεκρούς ή ζων-τανούς ιστούς του ξενιστή στον οποίον εντο-πίζονται. Ανάλογα με το είδος του εντόμου καιτο βαθμό της εξάρτησής του από τον ξενιστήη μυίαση διακρίνεται σε «υποχρεωτική» (εξε-λίσσεται υποχρεωτικά μέσα στον ξενιστή) και«τυχαία» (εξελίσσεται και σε βιολογικά υλικάμακριά από τον ξενιστή). Επίσης, ανάλογα μετην εντόπισή της η μυίαση μπορεί να είναιδερματική, οφθαλμική, ρινοφαρυγγική, ουρο-γεννητική κ.ά.1 Στη βιβλιογραφία από τον χώ-ρο της Παρασιτολογίας-Κτηνιατρικής χρησιμο-ποιείται και ο όρος μυίωση (myiosis) με τονίδιο ακριβώς ορισμό.2 Στη συγκεκριμένη εργα-σία προτιμήθηκε η χρήση του όρου μυίασησαν πιο γνωστός στην ιατρική βιβλιογραφία,ελληνική και διεθνή.

«Παρουσίαση της περίπτωσης»Στην εργασία αυτή περιγράφεται η περίπτωσηανεύρεσης των προνυμφών α΄ σταδίου Οe-strus ovis σε επιπεφυκότα οφθαλμών, ρινόςκαι στοματοφάρυγγα ανθρώπου στην περιοχήευθύνης του Κέντρου Υγείας Καλλονής Λέ-σβου.

Ο ασθενής ήταν 32 ετών και προσήλθε στοΚέντρο Υγείας Καλλονής Λέσβου αιτιώμενοςδύσπνοια από ωρών –με αιφνίδια έναρξη κατάτη διάρκεια κτηνοτροφικής εργασίας– έντονοβήχα, ρινική συμφόρηση, πταρμούς και έντονασυμπτώματα από τον αριστερό οφθαλμό μεδακρύρροια, οίδημα, ερυθρότητα και κνησμό.Στο ιστορικό αναφέρθηκε ότι ήταν κτηνοτρό-φος, μη-καπνιστής και χωρίς γνωστή αλλερ-γία.

Κατά τη φυσική εξέταση ο ασθενής παρου-σίαζε έντονη αναπνευστική δυσχέρεια και έν-τονο ξηρό ερεθιστικό βήχα. Η αρτηριακή πίεσηήταν: 150/90 mm Hg, οι σφύξεις: 80/min, ηθερμοκρασία: 36,5οC, οι αναπνοές: 15/min καιο κορεσμός σε Ο2: 94%, πριν την χορήγηση Ο2

ή βρογχοδιαστολής. Κατά την ακρόαση τωνπνευμόνων βρέθηκαν συριγμός αμφοτερό-πλευρα και παράταση εκπνοής. Η επισκόπησητου φάρυγγα, μας έδειξε έντονη ερυθρότηταβλεννογόνου και ήπιο οίδημα της σταφυλής.Επίσης κατά την εξέταση των οφθαλμών δια-πιστώθηκε οίδημα άνω βλεφάρου αριστερά

και ερυθρότητα του επιπεφυκότα. Τόσο κατάτην εξέταση του αριστερού οφθαλμού αλλάκαι των εκκρίσεων από το ρινοφάρυγγα τουασθενούς, εντοπίστηκε μεγάλος αριθμός απόκινούμενες επιμήκεις προνύμφες λευκού χρώ-ματος, οι οποίες μετά την απομάκρυνσή τουςμε άμεση πλύση και χρήση στειλεού, συλλέχ-θηκαν και στάλθηκαν για ταυτοποίηση στο Ερ-γαστήριο Παρασιτολογίας και Παρασιτικών Νο-σημάτων Κτηνιατρικής Σχολής Α.Π.Θ.

Αγωγή στο Κέντρο Υγείας

– Βρογχοδιαστολή με μάσκες σαλβουταμόληκαι ιπρατρόπιο – βουδεσονίδη.

– Οφθαλμικές πλύσεις προσβεβλημένουοφθαλμού με 0,9% NaCl.

– Καθαρισμός επιπεφυκότα με αποστειρωμένοβαμβακοφόρο στειλεό.

– Ενστάλλαξη κολλυρίου τομπραμυκίνης.

Αγωγή εξόδου από το Κέντρο Υγείας

– Αντιισταμινικό p.os– Κορτιζόνη p.os– Αντιβίωση (εμπειρικά κεφαλοσπορίνη-κλα-

ρυθρομυκίνη) συστηματικά– Οφθαλμική αλοιφή – κολλύριο με αντιβίωση.

Ταυτοποίηση προνυμφών

Οι προνύμφες ταυτοποιήθηκαν στο Εργαστή-ριο Παρασιτολογίας και Παρασιτικών Νοσημά-των Κτηνιατρικής Σχολής Α.Π.Θ. ως 1ου σταδί-ου προνύμφες Oestrus ovis σύμφωνα με ταμορφολογικά χαρακτηριστικά τους.3

ΣυζήτησηΗ οίστρωση είναι μορφή «υποχρεωτικής» μυία-σης κυρίως των ρινικών κοιλοτήτων και τωνμετωπιαίων κόλπων των μικρών μηρυκαστικώνκαι οφείλεται στη μετακίνηση και την ανάπτυ-ξη των προνυμφών της μύγας Oestrus ovis. Ηπροσβολή των ζώων γίνεται με τις προνύμφεςα΄ σταδίου μεγέθους 1-3 mm που εκτοξεύον-ται από το θηλυκό έντομο στο ρύγχος τουζώου. Οι προνύμφες έρπουν, εισέρχονται στιςρινικές κοιλότητες και τους μετωπιαίους κόλ-πους και εξελίσσονται στα επόμενα στάδια

2

Ι. ΒΛΑΧΟΥ, Γ. ΠΑΤΕΝΤΑΛΑΚΗΣ, Ο. ΣΤΕΦΑΝΙΔΟΥ ΚΑΙ ΣΥΝ.


ανάπτυξής τους.4 Σε κάποιες περιπτώσεις είναιδυνατόν οι προνύμφες αυτές να βρεθούν «κα-τά λάθος» σε άλλους ξενιστές όπως ο άνθρω-πος, ο σκύλος κ.ά. Η ενήλικη μύγα Oestrus ovisείναι δραστήρια στη διάρκεια θερμών και ξη-ρών εποχών, συνήθως από την άνοιξη έως τοφθινόπωρο. Τα στοματικά της μόρια είναιατροφικά και το ενήλικο έντομο δεν διατρέφε-ται. Η διάρκεια ζωής του ενήλικου εντόμου εί-ναι σχετικά σύντομη, περίπου 1 μήνα, και μετάτη σύζευξη αναζητά πιθανούς ξενιστές για τηνεκτόξευση των α΄ σταδίου προνυμφών της.5

Η μόλυνση του ανθρώπου είναι σχετικάσπάνια και συναντάται κυρίως σε περιοχέςόπου οι φυσικοί ξενιστές (μικρά μηρυκαστικά)βρίσκονται σε μικρούς πληθυσμούς ή το έντο-μο έχει πολλαπλασιασθεί σημαντικά.6 Στη χώ-ρα μας η συχνότητα της οίστρωσης των μι-κρών μηρυκαστικών είναι ιδιαίτερα υψηλή καιμπορεί να φθάσει το 97,2%.7,8 Οι προνύμφεςτου παρασίτου μπορεί να βρεθούν σε όλη τηδιάρκεια του χρόνου και τα ζώα μπορεί να πα-ραμείνουν οροθετικά, με αύξηση των αντισω-μάτων τους στη διάρκεια της άνοιξης και τουκαλοκαιριού.9

Στη χώρα μας είναι ελάχιστες οι αναφορέςστη βιβλιογραφία που να αφορούν περιπτώ-σεις προσβολής του ανθρώπου. Σε σχετικήαναζήτηση στη βιβλιογραφία βρήκαμε μιαβραχεία δημοσίευση που αναφέρεται σε περί-πτωση εντερικής μυίασης με εκδηλώσειςοξείας κοιλίας μιμούμενη ηωσινοφιλική εντε-ρίτιδα10 καθώς και κάποια περιστατικά πουαφορούν ασθενείς με συμπτώματα ρινίτιδας

και επιπεφυκίτιδας που βρέθηκαν τους θερι-νούς μήνες στη χώρα μας, για διακοπές.11,12

Ενδιαφέρον είναι κατά τη γνώμη μας το γε-γονός ότι στην περιοχή μας, η οποία είναι κυ-ρίως κτηνοτροφική, καταγράψαμε περίπου 50περιστατικά με παρόμοια κλινική εικόνα, δια-φορετικής βέβαια βαρύτητας, κυρίως κατά τοδιάστημα Μάιος-Ιούνιος, κάτι που επαναλαμ-βάνεται με την ίδια συχνότητα, την ίδια εποχή,κάθε χρόνο. Αυτή η παρατήρηση μας ώθησεστην παρουσίαση του συγκεκριμένου περιστα-τικού.

Αντίθετα σε άλλες χώρες του κόσμου,αναφέρονται αρκετές δημοσιεύσεις προσβο-λής του ανθρώπου, όπως στη Γερμανία,13,14

Ισπανία,6 ΗΠΑ,15 Κουβέιτ,16 Ιορδανία,17 Σαουδι-κή Αραβία,18,19 και Ιράκ.20

ΣυμπεράσματαΣαν συμπέρασμα αξίζει να ειπωθεί ότι η μυία-ση συναντάται σε κτηνοτροφικές ιδίως περιο-χές κατά τη διάρκεια των θερινών μηνών.Πρέπει να είναι γνωστή σε ιατρούς πουασκούν Πρωτοβάθμια Φροντίδα υγείας και γιαδιαγνωστικούς αλλά και θεραπευτικούς σκο-πούς. Επίσης στα δικά μας καθήκοντα περι-λαμβάνονται η εφαρμογή προληπτικών μέ-τρων, δηλαδή, η διαπαιδαγώγηση των ατό-μων των περιοχών ευθύνης μας, για μέτραατομικής υγιεινής και ειδικότερα η εφαρμογήμάσκας προσώπου κατά τις κτηνοτροφικές ερ-γασίες και η αναζήτηση άμεσης ιατρικής βοή-θειας σε περίπτωση προσβολής- μόλυνσης. g



1. Syrdalen P, Nitter T, Mehl R Ophthalmomyiasis internaposterior: report of case caused by the reindeer warble flylarva and review of previous reported cases. Br J Ophthal-mol, 1982; 66: 589–93 10.1136/bjo.66.9.589.

2. Anziani OS, Guglielmone AA, Schmid H. Efficacy of dicy-clanil in the prevention of screwworm infestation (Coch-liomyia hominivorax) in cattle castration wounds. Vet Pa-rasitol, Apr 15 1998; 76(3): 229-32.

3. Zumpt, F. Myiasis in Man and Animals in the Old World.Butterworth, London, 267 pp. 1965.

4. Χαραλαμπίδης Σ.Θ. "Παρασιτικά νοσήματα των ζώων

και του ανθρώπου. Πρωτοζωώσεις, Ελμινθώσεις, Αρθρο-ποδώσεις". University Studio Press, Θεσσαλονίκη. 2003.

5. Hall M, Wall R. Myiasis of humans and domestic animals.Advances Parasitol, 1995; 35:257-334.

6. Quesada P, Navarrete ML, Maeso J. Nasal myiasis due toOestrus ovis larvae. Eur Arch Otorhinolaryngol, 1990; 247:131-132.

7. Papadopoulos E, Prevot F, Himonas C, Dorchies P. Pre-valence of Oestrus ovis in goats in Greece: a serologicalsurvey with ELISA. Revue Med. Vet, 1997; 148: 721-724.

8. Papadopoulos E, Prevot F, Diakou A, Dorchies P. Com-


4



parison of infection rates of Oestrus ovis between sheepand goats kept in mixed flocks. Vet. Parasitol, 2006; 138:382-385.

9. Papadopoulos E, Prevot F, Jacquiet P, Duranton C, Ber-geaud JP, Kalaitzakis E, Dorchies P. Seasonal variation ofOestrus ovis specific antibodies in sheep and goats mixedflocks in Greece. Vet. Parasitol, 2001; 95: 73-77.

10. Κ. Τζανέτου, Α. Μαυρογιώργης, Κ. Φραγκιά, Γ. ΑλβανόςΕντερική μυΐαση με εκδηλώσεις οξείας κοιλίας μιμούμενηηωσινοφιλική εντερίτιδα. «Αρχεία Ελληνικής Εταιρείας».25 ( 4). Ιούλιος – Αύγουστος 2008.

11. Keller E, Kalvelage H, Schaal ST, Klauss V. A case of ex-ternal ophthalmomyiasis. Klin Monatsbl Augenheilkd.Feb; 1991; 198(2): 121-123.

12. Baldi E, Campadelli G, Mangiaracina P.Clin Ter. Rhino-myiasis. Considerations on a clinical case. 132(5):303-6.Mar 15 1990.

13. Grammer J, Erb C, Kamin G, Wild M, Riedinger C, Ko-smidis P, Pleyer U, Thiel HJ. Ophthalmomyiasis externadue to the sheep bot fly Oestrus ovis (Diptera: Oestridae) insouthwest Germany. Ger J Ophthalmol, 1995; 4: 188-195.

14. Weinand FS, Bauer C. Ophthalmomyiasis externa acqui-

red in Germany: case report and review of the literature.Ophthalmologica, 2001; 215:383-386.

15. Hennessy DJ, Sherrill JW, Binder PS. External ophthal-momyiasis caused by Oestrus ovis. Am J Ophthalmol, 1977;84: 802-805.

16. Hira PR, Hajj B, Al-Ali F, Hall MJR. Ophthalmomyiasisin Kuwait: first report of infections due to the larvae ofOestrus ovis before and after the Gulf conflict. Ann TropMed Hyg, 1993; 96: 241-244.

17. Amr ZS, Amr BA, Abo-Shehada MN. Ophthalmomyiasisexterna caused by Oestrus ovis L. in the Ajloun area ofnorthern Jordan. Ann Trop Med Parasitol, 1993; 87: 259-262.

18. Cameron JA, Shoukrey NM, al-Garni AA. Conjuctivalophthalmomyiasis caused by the sheep nasal botfly (Oe-strus ovis). Am J Ophthalmol, 1991; 112: 331-334.

19. RiskoJM, al-Dosari F, Millar L. Sheep nasal botfly (Oe-strus ovis) larvae infestation of the conjunctiva. Arch Oph-thalmol, 1995; 113: 529-530.

20. Gregory AR, Schatz S, Laubach H. Ophthalmomyiasis ca-used by the sheep bot fly Oestrus ovis in northern Iraq.Optom Vis Sci, 2004; 81: 586-590.

Occurrence of myiasis/myiosis of «Oestrus ovis» in a human subject,in Kalloni Health Center, Lesbos, Greece

PRIMARY HEALTH CARE

1 I. Vlahou, G. Patedalakis, O. Stefanidou, E. Papadopoulos , A. Mariolis, A. Zeibekis, B. Koumarelas

Myiasis or myiosis is the development of larvae of dipteran insects feeding on dead or alive human and animaltissues. Depending on the larvae location, myiasis may be dermal, ocular, nasopharyngeal, urinogenital etc. He-re in it is presented the case of a human infestation with first-stage larvae Οestrus ovis on the ocular conjuctiva,nose and nasosinus. In Greece the prevalence of oestrosis in small ruminants is particularly high and may reachup to 97.2%. The adult fly O. ovis is active during warm and dry seasons, usually from spring to autumn. g

sum

mar

y

Key words: myiasis, larvae, Oestrus ovis, conjuctiva disease.


Ακαδημαϊκή Γενική Ιατρική: Μια αναγκαιότητα για το Ελληνικό Πανεπιστήμιο

Η χώρα μας διαθέτει αυτή τη στιγμή περισσό-τερους από 70.000 ιατρούς με άδεια ασκήσε-ως επαγγέλματος. Ανάμεσα σ’ αυτούς υπάρ-χουν περίπου 60.000 ειδικοί διαφόρων ειδικο-τήτων, 7.000 περίπου ειδικευόμενοι σ’ αυτές,κάποιοι άνευ ειδικότητος, μεγάλης ηλικίας,που ποτέ δεν μετρήθηκαν αλλά δεν ξεπερ-νούν τους 1.000 και, τέλος, μόλις 1.800 ειδι-κευμένους και 700 ειδικευομένους στην Γενι-κή/Οικογενειακή Ιατρική. Από την άλλη πλευ-ρά, η Πανευρωπαϊκή μελέτη FICOSER υπολόγι-σε ότι η Ελλάδα, προκειμένου να καλύψει τιςανάγκες της σε ιατρούς, χρειάζεται συνολικά20.000 ειδικευμένους στις διάφορες ειδικότη-τες και 7.000 ειδικευμένους στη Γενική/Οικο-γενειακή Ιατρική. Να σημειωθεί εδώ ότι απο-τελούμε μοναδική εξαίρεση ανάμεσα στις άλ-λες Ευρωπαϊκές χώρες, όπου το ποσοστό τωνγενικών/οικογενειακών ιατρών σε σχέση μετους ιατρούς των άλλων ειδικοτήτων, δεν εί-ναι ποτέ κάτω του 30%. Η στρεβλή αυτή ανά-πτυξη του ιατρικού δυναμικού οδηγεί σευπερβολικές δαπάνες υγείας, παρέχει κατα-κερματισμένη και αποσπασματική φροντίδααλλά και περίθαλψη και τελικά, παρά τιςυπερβολικές δαπάνες, αφήνει ανικανοποίητοτον πληθυσμό και αρχίζει ήδη να κάμπτει τουςάλλοτε εξαιρετικούς δείκτες υγείας του.

Θεωρούμε ότι υπάρχει ανάγκη συνολικήςαναθεώρησης του συστήματος υγείας και τηςιατρικής εκπαίδευσης και μετεκπαίδευσης,ωστόσο, προκειμένου να αρχίσουμε από κά-που, επιλέξαμε να αποταθούμε στο ΥπουργείοΠαιδείας για να ζητήσουμε να αρχίσει την κά-λυψη ενός σημαντικού κενού, που θεωρούμεότι αφ’ ενός μεν είναι μια από τις ρίζες του κα-κού και αφ’ ετέρου μας βάζει σε εξαιρετικά δει-νή θέση ανάμεσα στους Ευρωπαίους εταίρουςμας: Όπως θα δείτε στην συνέχεια, στην Ελλά-δα το 2010 το ακαδημαϊκό αντικείμενο της Γενι-κής Ιατρικής εκπροσωπείται στην Α΄ βαθμίδατων Πανεπιστημίων μας από ένα μόνο Καθηγη-τή (Πανεπιστήμιο Κρήτης), ενώ άλλη μια θέσηλέκτορος Γενικής Ιατρικής έχει καλυφθεί στοΠανεπιστήμιο Ιωαννίνων από το 2009. Υπό αυ-τές τις συνθήκες, ο φοιτητής της Ιατρικής στηνΕλλάδα ουσιαστικά δεν εκτίθεται στην Πρωτο-βάθμια Φροντίδα και την Γενική/ΟικογενειακήΙατρική. Αυτό έχει τα εξής αποτελέσματα:• Ινδαλματοποιώντας τους δασκάλους του,

επιλέγει για τη σταδιοδρομία του κυρίωςανάμεσα στις κλινικές ειδικότητες που αυτοίκατέχουν και

• Ως εξειδικευμένος σε επί μέρους κλινικά αν-τικείμενα, αντιμετωπίζει με καχυποψία και,πολλές φορές, με περιφρόνηση την Γενι-

Προς Υπουργείο Παιδείας, Υπ’ όψιν του ειδικού γραμματέωςΔια Βίου Μάθησης Ενιαίου Δοικητικού Τομέακαι Θρησκευμάτων Ανώτατης Εκπαίδευση

Καθηγητού κ. Β. Παπάζογλου

κή/Οικογενειακή Ιατρική μη θεωρώντας τηνουσιαστικά αντικείμενο της Ιατρικής, αφούδεν τη διδάχθηκε. Αυτό δημιουργεί πραγμα-τικές ταξικές αντιθέσεις ανάμεσα στους ια-τρούς, με κακά αποτελέσματα στην διατο-μεακή συνεργασία, που είναι απαραίτητησυνιστώσα κάθε συστήματος υγείας.

Πρέπει εδώ να δηλώσουμε ότι σ’ αυτόντον τομέα δυστυχώς υστερούμε πολύ έναντιόλων των χωρών της Ευρώπης με τη Μάλτα,τη Σλοβενία, τη Λετονία και άλλες να έχουναναγνωρίσει το ακαδημαϊκό αντικείμενο τηςΓενικής/Οικογενειακής Ιατρικής.

Είμαστε στη διάθεσή σας για να σας εκθέ-σουμε αναλυτικά την κατάσταση σε κάθε Ευ-ρωπαϊκό κράτος αλλά και σε κράτη εκτός Ευ-ρώπης. Περιοριζόμαστε εδώ να σας εκθέσου-με εν τάχει κάποια από αυτά.

Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό ορισμό της Γε-νικής/ Οικογενειακής Ιατρικής (WONCA 2002),η Γενική Ιατρική αποτελεί έναν ακαδημαϊκό καιεπιστημονικό κλάδο με το δικό του διακριτόεκπαιδευτικό περιεχόμενο, έρευνα, βάση επι-στημονικών δεδομένων και κλινική δραστηριό-τητα και αποτελεί μία κλινική ειδικότητα προ-σανατολισμένη προς την πρωτοβάθμια φρον-τίδα (ΠΦΥ).

Η αναγνώριση της Γενικής Ιατρικής ως αυτο-δύναμου αντικειμένου με τη σύσταση του πρώ-του ανεξάρτητου ακαδημαϊκού τμήματος έλαβεχώρα πριν από πολλά χρόνια στο Εδιμβούργο(1957) ενώ το 1986 όλες οι Ιατρικές Σχολές τουΗνωμένου Βασιλείου είχαν ήδη εντάξει τουλά-χιστον έναν γενικό ιατρό στο διδακτικό τουςπροσωπικό. Το 2002 στο Ηνωμένο Βασίλειο, ηεικόνα της Γενικής Ιατρικής πλαισιώνεται από 31ακαδημαϊκά τμήματα Γενικής Ιατρικής και Πρω-τοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, 66 καθηγητές και164 στελέχη κλινικού και μη κλινικού ακαδημαϊ-κού προσωπικού, ενώ ακόμα και στην Τουρκίατο σύνολο των Ιατρικών Σχολών έχουν αναγνω-ρίσει τη Γενική/Οικογενειακή Ιατρική ως αυτοδύ-ναμο ακαδημαϊκό αντικείμενο.

Ανάμεσα στις χώρες που σημειώνεται ση-μαντική αντίσταση στην αναγνώριση της ακα-

δημαϊκής Γενικής Ιατρικής είναι και η Ελλάδα.Εξαίρεση στον κανόνα αποτελεί η Ιατρική Σχο-λή του Πανεπιστημίου Κρήτης που πρόσφαταεξέλεξε Καθηγητή με γνωστικό αντικείμενο τηΓενική Ιατρική και στην Πρωτοβάθμια ΦροντίδαΥγείας, γεγονός που αποτέλεσε το επακόλου-θο μιας μεμονωμένης χρονοβόρας προσπά-θειας σε ακαδημαϊκό επίπεδο και ανάπτυξηςερευνητικών πρωτοβουλιών σε τοπικό και διε-θνές επίπεδο. Αναφέρεται επίσης ότι η ΙατρικήΣχολή των Ιωαννίνων εξέλεξε πριν από έναέτος, μέλος ΔΕΠ στη βαθμίδα του Λέκτοραστο αντικείμενο της Γενικής Ιατρικής.

Η αναγνώριση της Γενικής Ιατρικής και τηςΠΦΥ ως ιδιαίτερο ακαδημαϊκό αντικείμενο στοΠανεπιστήμιο Κρήτης έστρεψαν, το ερευνητι-κό και εκπαιδευτικό ενδιαφέρον στον προσ-διορισμό προτύπων ποιότητας στην παροχήυπηρεσιών υγείας και στην ανάληψη αποτελε-σματικών πρωτοβουλιών ερευνητικής δράσηςστο χώρο της ΠΦΥ με σοβαρή επίπτωση στηνυγεία του πληθυσμού στην κοινότητα.

Η άμεση προκήρυξη τουλάχιστον 1-2 θέσε-ων Γενικής Ιατρικής Γ’ ή Δ’ βαθμίδας σε κάθεΙατρική Σχολή της χώρας μας, είναι ιδιαίτερηςσημασίας για την υλοποίηση αποτελεσματικώνδράσεων στην ΠΦΥ, ένα τομέα της υγείας που,παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες της Ελ-ληνικής πολιτικής και της Ελληνικής ΕταιρείαςΓενικής Ιατρικής (ΕΛΕΓΕΙΑ) ποτέ δεν ολοκληρώ-θηκε και μένουν να γίνουν ακόμη πολλά.

Η «εμφύτευση» της ακαδημαϊκής ΓενικήςΙατρικής στην επικράτεια με τη βούληση καιτις άμεσες ενέργειες της πολιτικής ηγεσίαςτου Υπουργείου Παιδείας Δια Βίου Μάθησηςκαι Θρησκευμάτων, θα καταστήσει εφικτή τηναλλαγή της σημερινής κατάστασης σε ότιαφορά την αποδοτικότητα και την ποιότητατων υπηρεσιών ΠΦΥ που θα παρέχονται σεεθνικό επίπεδο. Μέσα από την ανάπτυξη μο-νάδων ΠΦΥ με τη στήριξη της ακαδημαϊκήςκοινότητας, είναι δυνατό να εξασφαλισθεί δέ-σμη ποιοτικών υπηρεσιών υγείας στο φυσικόπεριβάλλον του πολίτη αλλά και να στηριχ-θούν ερευνητικές προσπάθειες που εστιάζουνστο άτομο, την οικογένεια και την κοινότητα.

2



Χρήστος Λιονής Μποδοσάκης – Πρόδρομος ΜερκούρηςΚαθηγητής Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας

Γενικής Ιατρικής και Γενικής Ιατρικής (ΕΛΕΓΕΙΑ)Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας Δ/ντής Ε.Σ.Υ. Γενικής Ιατρικής


«Το Διοικητικό Σύστημα Νοσοκομείου ΕΣΥ»Εκδόσεις Μ. Δημοπούλου, 2008,

Θεσσαλονίκη

Το Εθνικό Σύστημα Υγείας στη χώρα μας συμπλήρωσε πλέονεικοσιπέντε έτη λειτουργίας και έχει θετικές πλευρές, αλλάκαι υστερήσεις. Πέραν, όμως, των όποιων οργανωτικών καιλειτουργικών προβλημάτων που εμφανίζει σήμερα, αποτελείγια τη χώρα μια σημαντική κατάκτηση και ενδεχομένως απόκοινού με το ΙΚΑ, τη μοναδική ελπίδα για την προστασία τουδικαιώματος στην υγεία για το μεγαλύτερο μέρος και λιγότεροπρονομιούχο-του πληθυσμού.

Ένα από τα σημαντικά λειτουργικά προβλήματα που εμφα-νίζει σήμερα το ΕΣΥ είναι η έλλειψη ενός βασικού οργανωτικούπλαισίου λειτουργίας κυρίως των νοσηλευτικών μονάδων.

Μια προσπάθεια απάντησης στο πρόβλημα αυτό δίδει ημελέτη της Δικηγόρου Ελισάβετ-Αθανασίας Αλεξιάδου με τοντίτλο «Το Διοικητικό Σύστημα Νοσοκομείου ΕΣΥ». Πρόκειται γιαμια ενδιαφέρουσα μονογραφία στο πεδίο της διοίκησης υπη-ρεσιών υγείας που συμβάλει στην ενημέρωση και προτείνειτρόπους επίλυσης του ανωτέρω προβλήματος. Η προσέγγισητου ζητήματος και η γραφή της μονογραφίας είναι απλή καικατανοητή, ενώ η διάταξη της ύλης καλύπτει συνολικά τη δι-οίκηση ενός Νοσοκομείου ΕΣΥ.

Εν κατακλείδι, πρόκειται για μια αξιόλογη επιστημονικήπροσπάθεια που γίνεται στο αντικείμενο της διοίκησης τωνυπηρεσιών υγείας από την Κυρία Αλεξιάδου, η οποία προστί-θεται στην ελληνική βιβλιογραφία για τα θέματα αυτά και μπο-ρεί να είναι χρήσιμο για τους επιστήμονες των υπηρεσιώνυγείας και γενικά τους επαγγελματίες υγείας.

1 Γ. Κυριόπουλος

Καθηγητής Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας


1ο

Συμπόσιο Κατευθυντηρίων ΟδηγιώνΑνταπόκριση στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

21-22 Νοεμβρίου 2009, Θεσσαλονίκη

Στα πλαίσια της Συνεχιζόμενης Εκπαίδευσης στη Γενική/Οικο-γενειακή Ιατρική, το Περιφερικό Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίαςτης ΕΛΕΓΕΙΑ, διοργάνωσε το «2ο Συμπόσιο ΚατευθυντήριωνΟδηγιών στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας», το οποίο πραγ-ματοποιήθηκε στο Ξενοδοχείο Porto Palace στη Θεσσαλονίκηστις 21 και 22 Νοεμβρίου 2009.

Η γνώση των κατευθυντήριων οδηγιών και η εναρμόνισητης κλινικής πράξης με αυτές αποτελούν πλέον αναγκαιότητα.Μία αναγκαιότητα που κατηγορήθηκε, όμως, ότι οδηγεί στηνάσκηση «αμυντικής» ιατρικής, καθώς έρχεται αρκετές φορέςνα θέσει περιορισμούς στην κλινική πράξη και στην λήψη πρω-τοβουλίας εκ μέρους του ιατρού. Το θέμα αυτό αποτέλεσε τοαντικείμενο της εισαγωγικής ομιλίας του Αναπληρωτή Καθηγη-τή κ. Δημήτρη Κούβελα, η οποία έδωσε έναυσμα για συζήτη-ση και αντιπαράθεση απόψεων μεταξύ των συνέδρων.

Τα υπόλοιπα θέματα του Συμποσίου κινήθηκαν γύρω απότις νεότερες κατευθυντήριες οδηγίες σε μερικά από τα πλέονσυνήθη χρόνια νοσήματα στη Γενική/Οικογενειακή Ιατρική καιστην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, τα οποία απασχολούν κα-θημερινά τον γενικό ιατρό. Πιο συγκεκριμένα, έγιναν στρογγυ-λά τραπέζια αναφορικά με τα νεότερα δεδομένα στη διάγνωσηκαι θεραπευτική αντιμετώπιση του βρογχικού άσθματος σε παι-διά και ενήλικες, της ακράτειας ούρων και των λοιμώξεων τουουροποιητικού, της άνοιας, του χρόνιου πόνου και των κατα-κλίσεων. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον ήταν το Στρογγυλό τραπέζι σχε-τικά με την αντιμετώπιση των οξέων καρδιολογικών συμβαμά-των από τους γιατρούς της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, οι

1 Α. Γλύστρα

Εκ μέρους της Οργανωτικής Επιτροπής και του Περιφεριακού Τμήματος ΚεντρικήςΜακεδονίας της ΕΛΕΓΕΙΑ


Α. ΓΛΥΣΤΡΑ

2

οποίοι συχνότατα καλούμασθε να ασκήσουμεεπείγουσα προνοσοκομειακή ιατρική.

Η προσέλευση ήταν μεγάλη και το ενδια-φέρον των συμμετεχόντων διατηρήθηκε αμεί-ωτο, όπως φάνηκε από την ενεργό συμμετοχήτου ακροατηρίου σε όλα τα τραπέζια και τιςπολλές ερωτήσεις που δέχθηκαν οι ομιλητές.

Το Συμπόσιο αυτό φιλοδοξούμε να καθιε-ρωθεί ως θεσμός , τόπος συνάντησης και αν-ταλλαγής απόψεων των γενικών ιατρών που

ενδιαφέρονται να ενημερωθούν για τις νεότε-ρες επιστημονικές εξελίξεις. Ευχαριστούμεθερμά όλους τους συναδέλφους που στήρι-ξαν τη διοργάνωση αυτή με την παρουσίατους και τη θετική τους ανταπόκριση, τηνοποία λαμβάνουμε ταυτόχρονα ως επιβρά-βευση και αυτής της προσπάθειάς μας αλλάκαι ως σημαντική ευθύνη για το μέλλον, καισας δίνουμε ραντεβού για τον Νοέμβρη του2010! g

3ο

Σχολείο Αξιολόγησης της EURACTΑνταπόκριση

Στο Faro της Νότιας Πορτογαλίας διοργανώθηκε με μεγάληεπιτυχία το Τρίτο Σχολείο Αξιολόγησης για Δασκάλους στη Γε-νική/Οικογενειακή Ιατρική (Third Assessment Course for Teach-ers in Family Medicine), υπό την αιγίδα της EURACT (Ευρωπαϊ-κής Ακαδημίας Δασκάλων στην Γενική Ιατρική), από 2-5/12/2009.

Η αξιολόγηση, τόσο κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσηςστην ειδικότητα όσο και στις τελικές εξετάσεις για τη λήψητου τίτλου, είναι νευραλγικής σημασίας για την επίτευξη τουιδεατού επιπέδου των Γενικών Ιατρών κάθε χώρας. Στο δύ-σκολο αυτό εγχείρημα, ακόμα και χώρες με μακρά παράδοσηστη Γενική Ιατρική εξακολουθούν να αναζητούν ικανοποιητικέςλύσεις, καθώς το αίσθημα της «αδικίας», που διακατέχει συχνάτους εξεταζόμενους, δεν αφήνει άμοιρους και τους επίδοξουςΓενικούς Ιατρούς.

Η αξιολόγηση οφείλει και μπορεί να είναι τόσο συνεχιζόμε-νη, κατά τη διάρκεια της ειδικότητας και με στόχο τη βελτίωσητου ειδικευομένου, όσο και τελική, με στόχο την απόδοση ήμη του τίτλου της ειδικότητας στη Γενική/Οικογενειακή Ιατρι-κή. Σε κάθε στάδιο, και με στόχο τη διερεύνηση συγκεκριμέ-νων πεδίων (γνώσεις, δεξιότητες, ολιστική προσέγγιση, κτλ),υπάρχουν άλλοτε άλλες τεχνικές και μέσα αξιολόγησης ταοποία εκείνος που διενεργεί την αξιολόγηση οφείλει να γνωρί-ζει, να επιλέγει και να χρησιμοποιεί κατά περίπτωση και με τονενδεδειγμένο τρόπο.

Το σχολείο, στο οποίο συμμετείχαν 27 άτομα ως εκπαι-δευόμενοι, παρακολούθησαν με μεγάλο ενδιαφέρον εκπαι-δευτές από πολλές χώρες (Πορτογαλία, Ελλάδα, Ιρλανδία,Μολδαβία, Λιθουανία, Σλοβενία, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Ισ-

1 Β. Γκαρμίρη

Επιμελήτρια Β΄ ΕΣΥ, ΕπικουρικήΣυντονίστρια Εκπαίδευσης ΓΙ, Μέλος της EURACT

1 Γ. Σπαθαράκης

Δ/ντής ΕΣΥ, Αναπληρωτής Συντονιστής Εκπαίδευσης ΓΙ, Εκπρόσωπος Ελλήνων ΓενικώνΙατρών στην EURACT, Ταμίας της EURACT


ραήλ, Χιλή) με συμμετοχή τόσο ιατρών όσοκαι μη ιατρών. Κατά κοινή ομολογία, ήταν έναεξαιρετικά πλούσιο σε θεματολογία σεμινάριοτο οποίο θα ήταν ευκταίο να αναπαραχθεί σεόλες τις χώρες.

Βεβαίως, το συγκεκριμένο σχολείο είναιδομημένο με βάση την 1 προς 1 σχέση εκπαι-δευτή και εκπαιδευόμενου, που ακόμη δεσυντρέχει ως συνθήκη στη χώρα μας. Ωστό-σο, πολλά από τα στοιχεία που έχει να προ-σφέρει αναφορικά με την τεχνογνωσία και τηνεφαρμογή των εξεταστικών μεθόδων, θα

αποτελέσουν εφαλτήριο για τη μελλοντικήβελτίωση των εξετάσεων για τη λήψη του τίτ-λου της ειδικότητας και στη χώρα μας, ώστενα προσεγγίσουμε τα Ευρωπαϊκά πρότυπα.Περισσότερες πληροφορίες για την παρούσααλλά και για τις υπόλοιπες δραστηριότητεςτης EURACT, μπορούν να βρουν οι ενδιαφερό-μενοι στο δικτυακό της τόπο, στη διεύθυνσηwww.euract.org. Όσοι επιθυμούν να εγγρα-φούν ως μέλη, μπορούν να επικοινωνήσουνμε τον κ. Σπαθαράκη στην ηλεκτρονική του δι-εύθυνση [email protected]. g

4

Β. ΓΚΑΡΜΙΡΗ, Γ. ΣΠΑΘΑΡΑΚΗΣ



Διεθνή Συνέδρια

21-22 Ιανουαρίου 2010Advances in Chronic Pain Management

London, U.K.

11-12 Φεβρουαρίου 20102nd National Chronic Heart Failure and Hypertension Conference

London, U.K.

11-13 Φεβρουαρίου 20101st Systemic Sclerosis World Symposium

Florence, Italy

15-16 Φεβρουαρίου 20106th Annual Update Symposium on Clinical Neurology and Neurophysiology

Tel Aviv, Israel

25-26 Φεβρουαρίου 2010ΙV International Scientific Conference of Young Scientists in Medicine

Kursk, Russian Federation

25-27 Φεβρουαρίου 20109th Genoa Meeting on Hypertension, Diabetes and Renal Diseases

Genoa, Italy

25-28 Φεβρουαρίου 2010International Conference on Early Disease Detection and Prevention (EDDP)

Munich, Germany

26-28 Φεβρουαρίου 2010International Congress of Cardiology (ICC)

Hong Kong, Hong Kong

11-12 Μαρτίου 2010COPD: From evidence to practice

London, U.K.

26-28 Μαρτίου 2010Hair and scalp disease in Clinical Practice. International Course and Symposium

Warsaw, Poland

03-07 Απριλίου 20105th International Asian Pacific Organization for Cancer Prevention(APOCP) Conference

Istanbul, Turkey

15-17 Απριλίου 20105th International Jordanian Greek Medical Conference

Amman, Jordan

20-23 Απριλίου 2010International Forum on Quality and Safety in Health Care

Nice, France

19-23 Μαίου 201019th WONCA World Conference: “Millenium Develop Goals”: The Contribution of Family Medicine

Cancun, Mexico

ΔΙΕΘΝΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑ

Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας6

Κατηγορίες άρθρουΗ "Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας" δέχεται για δημοσίευση πρωτό-τυπα κείμενα Επιστημόνων Υγείας, τα οποία κατατάσσονται στιςεξής κατηγορίες:

• Άρθρα σύνταξης (έως 2000 λέξεις).• Ερευνητικά άρθρα (έως 5000 λέξεις).• Ανασκοπήσεις (έως 5000 λέξεις).• Ερευνητικά πρωτόκολλα (έως 2000 λέξεις).• Κείμενα γνώμης (έως 2000 λέξεις).• Σύντομες ερευνητικές αναφορές (έως 1500 λέξεις).• Κείμενα ομοφωνίας (έως 2500 λέξεις).• Αναφορές περιπτώσεων (έως 1500 λέξεις).• Αναφορές περιπτώσεων (έως 1500 λέξεις).• Γράμματα του εκδότη (έως 500 λέξεις).• Βιβλιοκρισίες (έως 500 λέξεις).

Ένα σύνολο κειμένων, που αφορούν ένα συγκεκριμένο γνωστι-κό τομέα της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, μπορεί να συγκρο-τεί Αφιέρωμα. Εκτός των κειμένων που αναφέρονται στις παραπάνωκατηγορίες στην "Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας" δημοσιεύονταικαι άρθρα της Συντακτικής Επιτροπής, καθώς και κείμενα που απο-σκοπούν στην παρουσίαση, σχολιασμό και κριτική αξιολόγηση συγ-κεκριμένων γεγονότων, άρθρων και εκδόσεων σχετικών με την Πρω-τοβάθμια Φροντίδα Υγείας, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Την ευ-θύνη της συγγραφής των άρθρων αυτών ή κειμένων έχουν μόνο ταμέλη της Συντακτικής Επιτροπής ή επιστήμονες μετά από ειδική πρό-σκληση. Επίσης στην "Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας" δημοσιεύον-ται και γράμματα που απευθύνονται στη Συντακτική Επιτροπή, ταοποία αναφέρονται σε παρατηρήσεις, κλινικές και ερευνητικές εμ-πειρίες ή σχολιάζουν τη διεθνή και ελληνική βιβλιογραφία. Την ευ-θύνη για τη δημοσίευση των κειμένων αυτών έχει ο Διευθυντής Σύν-ταξης και η Συντακτική Επιτροπή.


Διαδικασία αξιολόγησηςΤα άρθρα όλον των κατηγοριών εκτός από τις βι-

βλιοκρισίες γίνονται δεκτά για δημοσίευση μόνο μετάαπό θετική κρίση τους από κριτές με τους οποίους συ-νεργάζεται το περιοδικό. Κάθε κείμενο που αποστέλλε-ται στην "Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας" διαβιβάζεταιστους κριτές, χωρίς να γνωστοποιούνται τα ονόματατων συγγραφέων. Τα σχόλια και οι παρατηρήσεις τωνκριτών στη συνέχεια, με την ευθύνη της ΓραμματείαςΣύνταξης του περιοδικού, επιστρέφονται στους συγγρα-φείς, προκειμένου αυτοί να προσαρμόσουν ανάλογα τοκείμενό τους πριν τη δημοσίευση. Σε περίπτωση ασυμ-φωνίας των κριτών, το κείμενο θα αξιολογείται από τηνίδια τη Συντακτική Επιτροπή. Τα ονόματα όλων τωνεπιστημόνων που διετέλεσαν κριτές θα δημοσιεύονταισε ειδική σελίδα στο τελευταίο τεύχος κάθε χρόνου.

Περιγραφές κειμένουΌλα τα υποβαλλόμενα άρθρα στην "Πρωτοβάθμια

Φροντίδα Υγείας", θα πρέπει ν’ ακολουθούν τις οδηγίεςπου δημοσιεύει η International Commitee of MedicalJournal Editors με τίτλο: "Unitom Requirements forManuscripts Subuitted to Biomedical Journals"(http://www.icuje.org). Από το περιοδικό "ΠρωτοβάθμιαΦροντίδα Υγείας" έχουν υιοθετηθεί οι οδηγίες της Παγ-κόσμιας Εταιρείας Ιατρικών Εκδόσεων (World Associ-ation of Medical Editors, http://www.mame.org//pubethi-crecom.htm).

Τα κείμενα, τα οποία δέχεται η "ΠρωτοβάθμιαΦροντίδα Υγείας", θα πρέπει να ακολουθούν τις παρα-κάτω προδιαγραφές.• Να είναι γραμμένα στην επίσημη δημοτική γλώσσα

και με το μονοτονικό σύστημα, δακτυλογραφημέναστη μια όψη της σελίδας, σε διπλό διάστημα και μελευκό περιθώριο 3 εκατοστών σε όλες τις πλευρέςτους.Να είναι δακτυλογραφημένα στην μια όψη της σελί-δας με διάστημα 3 εκατοστά και με γραμματοσειράTimes New Roman, μέγεθος 12 και διπλό διάστημα.

• Η πρώτη σελίδα του κειμένου πρέπει να περιλαμβά-νει: α) τον τίτλο (με πεζά γράμματα), β) τα ονόματατων συγγραφέων (με πεζά γράμματα ενώ αναγρά-φονται τα αρχικά των ονομάτων και τα πλήρη επώ-νυμα με αριθμητικούς εκθέτες οι οποίοι σε υποση-μείωση παρουσιάζουν την ιδιότητα του κάθε συγ-γραφέα), γ) το επιστημονικό κέντρο στο οποίο έγινεη εργασία, δ) 3-5 πρόσθετους όρους σχετικά με τοθέμα και οι οποίοι είναι υιοθετημένοι από το Medi-cal Subject Headings (Bethesda Md, 1966,http://nih.gr/mesh), ε) τη διεύθυνση και το τηλέφωνοενός από τους συγγραφείς, ο οποίος θα είναι υπεύ-θυνος για την αλληλογραφία με το περιοδικό.

• Σε ξεχωριστή δεύτερη σελίδα πρέπει να γράφεται ηελληνική περίληψη του κειμένου (προηγείται η έν-

δειξη ΠΕΡΙΛΗΨΗ), η οποία δε θα πρέπει να έχειέκταση μεγαλύτερη των 300 λέξεων.

• Μετά το κείμενο σε ξεχωριστή σελίδα θα πρέπει ναγράφεται η αγγλική περίληψη του κειμένου, η οποίαδε θα πρέπει να έχει έκταση μεγαλύτερη των 300λέξεων. Προηγούνται η λέξη SUMMARY, η αγγλι-κή μετάφραση του τίτλου, οι λέξεις PRIMARYHEALTH CARE... και τα ονόματα των συγγραφέ-ων χωρίς τίτλο ή ιδιότητα.

• Οι βιβλιογραφικές παραπομπές, ελληνικές και ξένες,στο κείμενο θα πρέπει να είναι πρόσφατες, απόαναγνωρισμένα περιοδικά ή συγγράμματα, να είναιαριθμημένες και ν’ ανταποκρίνονται στο βιβλιογρα-φικό κατάλογο, ο οποίος θα πρέπει να γράφεται σεξεχωριστή σελίδα μετά το γράψιμο της αγγλικής πε-ρίληψης. Στο βιβλιογραφικό κατάλογο οι παραπομ-πές θα πρέπει ν’ ακολουθούν τη σειρά με την οποίαπαρουσιάστηκαν στο κείμενο.Καθεμιά από αυτές θα πρέπει να περιέχει στη σει-ρά τα αρχικά των ονομάτων και τα επώνυμα τωνσυγγραφέων, τον τίτλο της εργασίας, το όνομα τουπεριοδικού σύμφωνα με το σύστημα της WHOCI-SO/R4), τον τόμο, την πρώτη και την τελευταία σελί-δα του άρθρου, καθώς και το έτος δημοσίευσης.Όταν πρόκειται για συγγράμματα ή μονογραφίες,εκτός από τους συγγραφείς, το έτος έκδοσης και τοντίτλο, πρέπει να γράφονται και ο αριθμός και ταστοιχεία έκδοσης (εκδοτικός οίκος, πόλη). (υπό-δειγμα βιβλιογραφίας: Biziagos E, Moschandrea J,Kouroumalis ΕΑ. Prevalence of hepatitis Β and Cmarkers in volunteer blood donors in Crete. A 5-year study. J Viral Hepat, 6:243-248, 1999.).

• Οι πίνακες και τα σχήματα ακολουθούν το βιβλιο-γραφικό κατάλογο και θα πρέπει να παρουσιάζον-ται σε χωριστές σελίδες, να φέρουν λατινική αρίθ-μηση, η οποία θα πρέπει ν’ ανταποκρίνεται στις πα-ραπομπές του κειμένου, καθώς και τις απαραίτητεςεπεξηγήσεις.

• Οι συγγραφείς θα πρέπει να δηλώνουν της συγκριν-σή ενδιαφέροντος (conflist of interest) εφ’ όσον υυ-πάρχει στο τέλος του υποβαλλόμενου άρθρου(http://www.mame.org).

• Όλα τα κείμενα θα πρέπει να υποβάλλονται ηλεκτρο-νική μορφή, και θα υποβάλλονται στις διευθύνσεις[email protected] ή [email protected]

Οι συγγραφείς θα πρέπει να δεσμεύονται στην επι-στολή τους ότι η εργασία δεν έχει υποβληθεί ή δεν έχειδημοσιευθεί εν όλω ή εν μέρει σε άλλο περιοδικό, ότιόλοι οι συγγραφείς είναι σύμφωνοι με την αποστολή τηςκαι σε περίπτωση αποδοχής της για δημοσίευση, τασυγγραφικά δικαιώματα εκχωρούνται στο περιοδικό. ΗΣυντακτική Επιτροπή διατηρεί το δικαίωμα αποσύρσε-ως μιας εργασίας εφόσον αυτή έχει σταλεί και σ' άλλοπεριοδικό. g

ΟΔΗΓΙΕΣ THΣ ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΤΩΝ ΕΚΔΟΤΩΝ

Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας8

Documents

PRIMARY HEALTH CARE / VOLUME 21, ISSUE4, October - December 2009