รายงานวจยฉบบสมบรณ

แบบจ าลองการผลตยางพาราเพอการด ารงชพภายใตระบบการท าฟารมสวนยางพารา ขนาดเลกรวมกบการท ากจกรรมทางการเกษตรอนในภาคใตฝงตะวนตก

(จงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต) Rubber Production Simulation Modeling For Livelihood Under Smallholding Rubber Associate With Other Agricultural Activities Farming System In Southern Thailand.

(Ranong Krabi Phangnga and Phuket Province)

ศาสตราจารย ดร.บญชา สมบรณสข ดร.ไชยยะ คงมณ นางสาวปารฉตร รงเรองณฐกล

โครงการวจยนไดรบทนสนบสนนจากเงนรายไดมหาวทยาลยสงขลานครนทร ประจ าปงบประมาณ 2560 รหสโครงการ NAT600601S

รายงานวจยฉบบสมบรณ

แบบจ าลองการผลตยางพาราเพอการด ารงชพภายใตระบบการท าฟารมสวนยางพารา ขนาดเลกรวมกบการท ากจกรรมทางการเกษตรอนในภาคใตฝงตะวนตก

(จงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต) Rubber Production Simulation Modeling For Livelihood Under Smallholding Rubber Associate With Other Agricultural Activities Farming System In Southern Thailand.

(Ranong Krabi Phangnga and Phuket Province)

ศาสตราจารย ดร.บญชา สมบรณสข ดร.ไชยยะ คงมณ นางสาวปารฉตร รงเรองณฐกล

โครงการวจยนไดรบทนสนบสนนจากเงนรายไดมหาวทยาลยสงขลานครนทร ประจ าปงบประมาณ 2560 รหสโครงการ NAT600601S

(1)

โครงการ “แบบจ าลองการผลตยางพาราเพอการด ารงชพภายใตระบบการท าฟารมสวนยางพาราขนาดเลกรวมกบการท ากจกรรมทางการเกษตรอนในภาคใตฝงตะวนตก (จงหวดระนอง กระบ พงงา และภ เก ต ): Rubber Production Simulation Modeling For Livelihood Under Smallholding Rubber Associate With Other Agricultural Activities Farming System In Southern Thailand. (Ranong Krabi Phangnga and Phuket Province)” คณะนกวจย: ศาสตราจารย ดร.บญชา สมบรณสข

ดร.ไชยยะ คงมณ นางสาวปารฉตร รงเรองณฐกล

หนวยงานตนสงกด: คณะทรพยากรธรรมชาต ภาควชาพฒนาการเกษตร

(2)

กตตกรรมประกาศ

งานวจยเรอง “แบบจ าลองการผลตยางพาราเพอการด ารงชพภายใตระบบการท าฟารมสวนยางพาราขนาดเลกรวมกบการท ากจกรรมทางการเกษตรอนในภาคใตฝงตะวนตก” นส าเรจลลวงไปดวยดตองขอขอบคณทางผใหทน ทไดมอบทรสนบสนนการท าวจยในครงน ผทรงคณวฒทกทานทมสวนรวม ในการแนะน า ใหขอเสนอแนะ รวมถงเจาหนาท ผประสานงานโครงการ รวมถงผมสวนเกยวของทกทาน จนงานวจยชนนบรรลวตถประสงคทวางไว

อนง ผวจยหวงเปนอยางยงวา งานวจยชนนจะมประโยชนบาง มากหรอนอยตามความเหนควร และหวงอยางยงวางานวจยชนน จกสามารถเปนประโยชนและแนวทางในการพฒนางานวจยตอไป ซงหากมสวนใดทผดพลาดประการใดทางผวจยตองขออภยมา ณ ทนดวย

คณะผวจย เมษายน 2561

(3)

บทคดยอ

การวจยครงนเปนการศกษาแบบจ าลองการผลตยางพาราเพอการด ารงชพภายใตระบบการท าฟารมสวนยางพาราขนาดเลกรวมกบการท ากจกรรมทางการเกษตรอนในภาคใตฝงตะวนตก ไดแก จงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต จ านวน 398 ราย โดยมวตถประสงคเพอ 1) ศกษาเศรษฐกจ สงคม การจ าแนกระบบ และการจดการผลตระบบการท าสวนยางพาราขนาดเลกรวมกบกจกรรมทางการเกษตรอนๆ ในพนทจงหวดระนอง กระบ พงงา และจงหวดภเกต 2) ศกษาระบบการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรสวนยางพาราขนาดเลกรวมกบการท ากจกรรมทางการเกษตรอนๆ ตามกรอบแนวทางการด ารงชพอยาง 3) สงเคราะหแบบจ าลองทางเศรษฐศาสตรดวยโปรแกรมการวเคราะหแบบจ าลองทางเศรษฐกจ OLYMPE ของระบบการท าฟารมสวนยางพาราของเกษตรกรสวนยางพาราขนาดเลกรวมกบการท ากจกรรมทางการเกษตรอนๆ และ 4) เสนอแนะรปแบบทางเลอกส าหรบระบบการท าฟารมสวนยางพาราของเกษตรกรสวนยางพาราขนาดเลกรวมกบการท ากจกรรมทางการเกษตรอนๆ เพอการด ารงชพอยางยงยนของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพารา จากการศกษาพบวา หวหนาครอบครวสวนใหญเปนเพศชาย มประสบการณการท าสวนยางพาราทเฉลย 22.78 ป เกษตรกรสวนใหญประกอบอาชพท าสวนยางพาราเปนอาชพหลกและท ารายไดใหกบเกษตรกร มรายไดเฉลย 231,917.75 บาทตอครวเรอนตอป มรายไดจากการท าสวนยางเฉลย 89,147.50 บาทตอครวเรอนตอป มหนสนครวเรอนเฉลยอยท 212,100.51 บาทตอครวเรอน มเงนออมเฉลยอยท 85,500.11 บาทตอครวเรอน ระบบการท าฟารมสวนยางพาราในพนทศกษาสามารถแบงได 4 ระบบ คอ ระบบการท าฟารมสวนยางพาราเชงเดยว ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกไมผล ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน และระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการเลยงสตว โดยระบบทใหผลตอบแทนตอไรตอปสงสดคอ ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการท าไมผลใหผลตอบแทนอยท 11,876.05 บาทตอไรตอป ทงนหากมองในสวนของสวนเหลอมทางการตลาด (Margin) ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามนเปนระบบทมสวนเหลอมทางการตลาดสงทสดเมอพยากรณไปในอนาคตอก 10 ป ในสวนของการด ารงชพจะพบวา เกษตรกรในพนทศกษามทรพยสนหรอทนในการด ารงชพอยในระดบปานกลาง หากมองลกลงในแตละระบบการผลตพบวา ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปลกน ามนนนมระดบของทนในการด ารงชพอยในเกณฑปานกลางถงมาก อกทงยงมสดสวนของแตละทนคอนขางทจะสมดลกน สะทอนใหเหนถงการด ารงชพทสงผลเชงบวกของเกษตรกร เนองจากทรพยสนหรอทนในการด ารงชพเปนองคประกอบทมความส าคญหรออกนยหนงคอเปนทนทกล มเปาหมายน ามาใชในกระบวนการด ารงชพซงมความสมพนธทางบวกกบการเกดผลลพธมผลตอโอกาสการเลอกวถการด ารงชพไดรบอทธพลโดยตรงจากบรบทความออนแอและการเปลยนแปลงของโครงสรางและสถาบน จากการลงพนทและเกบขอมลทงในเชงคณภาพและปรมาณ รวมถงการสงเคราะหเปนขอเสนอแนะแนวทางการพฒนาเพอการด ารงชพ ตามระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการท าการเกษตรอนๆ น ามาซงแบบจ าลองการผลตและการด ารงชพภายใตระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการท ากจกรรมเกษตรอ น ๆ เ พ อ ก า ร พ ฒ น า ท ย ง ย น (Production and Livelihood under Rubber-based Farm For

(4)

Development Sustainability: PLRBDS) ซงแบบจ าลองดงกลาวเปนแบบจ าลองพฒนามาจากฐานคดการ บรณาการระหวางระบบการผลต (agricultural production system) กบกรอบการด ารงชพอยางยงยน (livelihood sustainable framework) ทมเปาหมายการพฒนาระบบการท าฟารมสวนยางอยางยงยน แบบจ าลองแสดงความสมพนธระหวางองคประกอบหลกและปจจยภายในขององคประกอบทสงผลตอการพฒนาทยงยนของการท าสวนยาง ประกอบดวย 4 ระบบยอยทมความสมพนธกน ดงน (1) ระบบการผลต (Production System) เปนแนวคดเชงระบบทประกอบดวย ปจจยการผลต 4 ปจจย ไดแก ปจจยทางกายภาพ ปจจยทางชวภาพ ปจจยทางเศรษฐกจ และปจจยทางสงคมทสมพนธกน และท าหนาทรวมกนเพอลดความเสยงในการผลตทน าไปสเปาหมาย หรอวตถประสงคในการผลต ภายใตสถานการณปจจบน ซงตวแปรปจจยการผลตดงกลาว เกยวของกบองคประกอบการด ารงชพ (2) ระบบสนบสนน (Support System) เปนระบบยอยทประกอบดวยองคประกอบการด ารงชพดานทรพยสน ทมความสมพนธกบองคประกอบความออนแอและความเปราะบาง ซงระบบทง 2 ระบบจะชวยสงเสรมและสนบสนนระบบการผลตใหเขมแขง และขบเคลอนไดอยางมประสทธภาพ นอกจากน ยงมความสมพนธกบกลยทธและการปรบตวของการด ารงชพ (3) ระบบกลยทธและการปรบตวการด ารงชพ (strategy and adjustment Livelihood) เปนระบบยอยทมความสมพนธกบระบบสนบสนนการตดสนใจดวยการเปลยนแปลงโครงสรางและสถาบน ทจะเสรมสรางความเขมแขงใหกบองคประกอบการด ารงชพ ความออนแอและเปราะบาง และองคประกอบทรพยสน ซงน ามาสกลยทธและการปรบตวเพอการด ารงชพทเหมาะสม (4) ระบบผลลพธการด ารงชพ (The Resulted Sustainable Livelihood) กลยทธและการปรบตวในการด ารงชพน ามาสผลลพธ หรอผลส าเรจในการด ารงชพของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบกจกรรมเกษตรอนๆ ทมตวชวด ไดแก สถานทางเศรษฐกจ (การเงน) ในปจจบน ความมนคงทางอาหาร การถอครองทรพยสน ทรพยากรการผลต ความสมพนธกบชมชนและสขอนามย ซ งผลลพธดงกลาว จะสงผลตอองคประกอบทรพยสนในอนาคต

(5)

Abstract

This study was an attempt to create a rubber production model for livelihood under the smallholding rubber plantation system along with other farming activities in Ranong, Krabi, Phangnga, and Phuket on the South West coast. 398 respondents were involved in this study. The objectives were trying to 1) examine economy, society, system classification, and production management of smallholding rubber plantation system along with other farming activities in Ranong, Krabi, Phangnga, and Phuket, 2) examine livelihood system of smallholding rubber farmer households along with other farming activities according to livelihood framework, 3) synthesize an economic model by OLYMPE for the rubber plantation system of smallholding rubber plantation system along with other farming activities, and 4) present some optional selection for rubber farming system of smallholding rubber plantation system along with other farming activities for sustainable livelihood of rubber farmer households. The study found that heads of family households were mostly male, experienced rubber plantation for an average of 22.78 years, had major career working with rubber plantation mostly, earned incomes at an average of 231,917. 75 baht/household/year, received 89,147.50 baht/household/year from rubber farming, and had household debt at an average of 85,500.11 baht/household. Rubber farming system in the studied areas could be classified into 4 systems. Those were a rubber monoculture farming system, rubber-fruit tree farming system, rubber-oil palm farming system, and rubber-livestock farming system. Rubber-fruit tree farming system gave the highest return at 11,876. 05 baht/ rai/ year. However, if looking in term of margin, rubber-oil palm farming system would have the highest margin with the projection in 10 years. For livelihood, the study found that farmers in the studied areas had assets or livelihood capitals at the moderate level. Looking further at each production system, the study found rubber-oil palm farming system had a capital level for a livelihood at a moderate level to high level and also had a quite equivalent proportion of each capital. This reflected the positive livelihood of farmers because assets or livelihood capitals were the major components. In other words, these were capitals that the target group used for the livelihood process that had a positive relationship with results affected the optional selection of livelihood directions directly influenced from the sensitivity context and changing of structure and institute. By field visiting and collecting of both qualitative data and quantitative data including with synthesizing, the study presented guidelines and directions for the development of

(6)

livelihood by rubber farming system along with other farming activities that led to creating the Model for Production and Livelihood under Rubber-based Farm for Development Sustainability (PLRBS) . Such model was the model modified from the ideas of integration between the agricultural production system and livelihood sustainable framework that aimed for the development of sustainable rubber farming system. This model created shows relationships between the major components and the internal factors that affect the sustainable rubber farming composed of 4 relative sub-systems as follows. (1) Production System is the systematic concept composed of 4 factors that are a physical factor, biological factor, economic factor, and social factor. These factors are relative and will work mutually to reduce the risk of production that will lead to the target or objective of production under the current circumstance with such factor variables are relevant to the livelihood factor. (2) Support System is the sub-system composed of asset livelihood component relevant to the fragility and weakness component. Both components will help support to strengthen the production system and effectively move forward. In addition, these have a relationship with strategies and adaptation of livelihood. ( 3 ) Strategy and Adjustment Livelihood is the sub-system relevant with the decision supporting system by changing structure and institute that will support the strength of livelihood component, weakness, fragility, and asset component that will lead to strategies and adaptation for proper livelihood. (4 ) The Resulted Sustainable Livelihood is relevant to strategy and adaptation of livelihood that will lead to result or success of livelihood of the farming system along with other farming activities with indicators as a current economic situation ( finance) , food security, asset holding, production resource, community relationship, and sanitation. Such results will affect the asset component in the future.

(7)

สารบญ บทท 1 บทน า 1

1. หลกการและเหตผล 1 2. วตถประสงคของโครงการวจย 2

บทท 2 การทบทวนวรรณกรรม 3 1. แนวคดระบบเกษตร ระบบการท าฟารมและระบบการท าฟารมสวนยางพาราแนวคดระบบเกษตร 3 2. การจ าแนกระบบการท าฟารมสวนยางพารา และการจดการผลตและการใชเทคโนโลยเพอการผลต การจ าแนกระบบการท าสวนยางพาราขนาดเลก 14 3. หลกการและแนวคดเกยวกบการด ารงชพและการด ารงชพอยางยงยนความหมายการด ารงชพ 15 4. แนวคดการวเคราะหเศรษฐศาสตรเชงเทคนคดวยโปรแกรม OLYMPE 26 5. งานวจยทเกยวของ 30

บทท 3 วธการวจย 35 1. วธการศกษา 35 2. ประชากรและกลมตวอยาง 35 3. เครองมอทใชในการศกษา มรายละเอยด ดงน 36 4. การวเคราะหขอมลและสถตทใชในการวเคราะหขอมล 36

บทท 4 ผลการศกษา 38 1. สถานภาพทางสงคมของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยาง 39 2. สถานภาพทางเศรษฐกจของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยาง 42 3. การจดการผลตและการใชเทคโนโลยการผลตยางพาราของครวเรอนเกษตรกร 44 4. การใชประโยชนทดนทางการเกษตร 48 5. การจ าแนกระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการท ากจกรรมการเกษตรอนๆ 51 6. รปแบบการวเคราะหระบบการผลต (APS) ของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการท ากจกรรมการเกษตรอนๆ จ าแนกตามระบบ 53 7. รปแบบการตดสนใจปรบเปลยนและเงอนไขในการปรบเปลยนของระบบการผลตของครวเรอนเกษตรกรในระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการท ากจกรรมการเกษตรอนๆ 64

8. การด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยาง ภายใตระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบกจกรรมการเกษตรอน 66

9. การวเคราะหปจจยทมอทธพลระหวางองคประกอบการด ารงชพภายใตระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการท ากจกรรมอน 94 10. แบบจ าลองเศรษฐศาสตรเทคนค (Technical-economics) ของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบกจกรรมการเกษตรอนๆ 104

บทท 5 สรปผลการศกษาและอภปรายผล 111 1. สรปผลการศกษา 111 2. อภปรายผล 114 3. แบบจ าลองการผลตและการด ารงชพภายใตระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการท ากจกรรมเกษตรอนๆ เพอการพฒนาทยงยน (Production and Livelihood under Rubber-based Farm For Development Sustainability: PLRBDS) 116

(8)

เอกสารอางอง 118 ภาคผนวก 120

บทความทางวชาการ (รอการตพมพ) 121 ขอคดเหนและขอเสนอแนะส าหรบการวจยตอไป 144

(9)

สารบญตาราง ตาราง 1 ตวอยางการวเคราะหเศรษฐศาสตรระบบการท าฟารมสวนยางขนาดเลกกรณศกษาระบบยางรวมกบการปลกไมผลในพนทศกษา .......................................................................................................................... 31 ตารางท 4.1 แสดงสถานภาพทางสงคมของครวเรอนเกษตรกรของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพารา ...... 40 ตารางท 4.2 แสดงขอมลทางเศรษฐกจของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพารา .......................................... 43 ตารางท 4.3 ภาพรวมการจดการผลตยางพาราของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพารา ................................. 45 ตารางท 4.4 แสดงความตองการผลตทางการเกษตรของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพาราในอนาคต ...... 47 ตารางท 4.5 แสดงการใชประโยชนทดนในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต ในป พ.ศ. 2559 ............... 51 ตารางท 4.6 แสดงรอยละระบบการท าสวนยางพารารวมกบการท ากจกรรมการเกษตรอนๆ ........................ 52 ตารางท 4.7 ภาพรวมองคประกอบความออนแอและความเปราะบาง ประเดนภยธรรมชาตและโรคระบาด . 67 ตารางท 4.8 แสดงขอมลแนวโนมการเปลยนแปลงทสงผลตอการด ารงชพในองครวม ................................... 67 ตารางท 4.9 องคประกอบกลยทธการด ารงชพของครวเรอนเกษตร .............................................................. 70 ตารางท 4.10 แสดงคาเฉลยระดบความส าเรจในการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพารา ....... 71 ตารางท 4.11 ตวแปรองคประกอบการด ารงชพและสญลกษณตวแปรเพอการวเคราะหปจจย ..................... 95 ตารางท 4.12 แสดงการวเคราะหปจจยองคประกอบทรพยสนหรอทนทมอทธพลตอองคประกอบความออนไหวและความเปราะบาง ........................................................................................................................ 96 ตารางท 4.13 แสดงการวเคราะหปจจยองคประกอบทรพยสนหรอทนทมอทธพลตอองคประกอบผลส าเรจในการด ารงชพ .................................................................................................................................................. 97 ตารางท 4.14 แสดงการวเคราะหปจจยองคประกอบโครงสรางและกระบวนการ ทมอทธพลตอองคประกอบความออนไหวและความเปราะบาง................................................................................................................ 98 ตารางท 4.15 แสดงการวเคราะหปจจยองคประกอบกลยทธในการด ารงชพทมอทธพลตอองคประกอบความส าเรจใน การด ารงชพ .......................................................................................................................................................... 99 ตารางท 4.16 แสดงการวเคราะหปจจยองคประกอบความส าเรจในการด ารงชพ ทมอทธพลตอองคประกอบความออนไหวและความเปราะบาง.............................................................................................................. 101 ตารางท 4.17 แสดงการวเคราะหปจจยองคประกอบความออนไหว องคประกอบทรพยสน องคประกอบโครงสรางและองคกร องคประกอบกลยทธการด ารงชพทมผลตอองคประกอบความส าเรจในการด ารงชพทง 5 ระบบทศกษา .............................................................................................................................................. 102 ตารางท 4.18 แสดงการเปรยบเทยบรายได รายจาย และสวนเหลอม ระหวาง ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบกจกรรมทางการเกษตรอนๆ ใน 4 ระบบ .......................................................................... 110

(10)

สารบญภาพ ภาพท 2.1 องคประกอบของระบบการท าฟารมครวเรอน ............................................................................... 8 ภาพท 2.2 ระบบการท าสวนยางในภาคใตปจจบน ........................................................................................ 11 ภาพท 2.3 กรอบการด าเนนงานในการด ารงชวตอยางยงยน (Sustainable livelihoods framework) ....... 18 ภาพท 2.4 ตวอยางการด ารงชพของเกษตรกรภายใตระบบการท าฟารมสวนยางรวมกบการท ากจกรรมการปลกไมผลในจงหวดสงขลา ............................................................................................................................ 20 ภาพท 2.5 การวเคราะหศกยภาพของทรพยสนทนในการด ารงชพกบผลลพธของการด ารงชพในกรอบการ ด ารงชพอยางยงยน ....................................................................................................................................... 20 ภาพท 2.6 การวเคราะหระบบการผลตยางพาราของเจาของสวนยางขนาดเลก (บญชา สมบรณสข, 2005) . 25 ภาพท 2.7 แสดงโครงสรางของโปรแกรม OLYMPE องคประกอบของโปรแกรม .......................................... 27 ภาพท 2.8 ระบบการท าฟารมยางพาราขนาดเลก ......................................................................................... 31 ภาพท 4.1 แผนทแสดงการใชประโยชนทดนเพอการผลตทางการเกษตรในจงหวดระนอง ............................ 48 ภาพท 4.2 แผนทแสดงการใชประโยชนทดนเพอการผลตทางการเกษตรในจงหวดกระบ .............................. 48 ภาพท 4.3 แผนทแสดงการใชประโยชนทดนเพอการผลตทางการเกษตรในจงหวดพงงา .............................. 49 ภาพท 4.4 แผนทแสดงการใชประโยชนทดนเพอการผลตทางการเกษตรในจงหวดภเกต .............................. 50 ภาพท 4.5 ผลการวเคราะหระบบเกษตรสวนยางพาราเชงเดยว (S1) ............................................................ 55 ภาพท 4.6 ผลการวเคราะหระบบการท าฟารมยางพารารวมกบการปลกไมผล (S2) ...................................... 58 ภาพท 4.7 ผลการวเคราะหระบบเกษตรสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน (S3) .............................. 61 ภาพท 4.8 ผลการวเคราะหระบบเกษตรสวนยางพารารวมกบการเลยงสตว (S4) ......................................... 63 ภาพท 4.9 ภาพรวมการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพารา รวมกบการท ากจกรรมทางการเกษตรอนในพนทศกษา ................................................................................................................................. 72 ภาพท 4.10 กรอบการด ารงชพอยางยงยนของระบบการท าฟารมสวนยางพาราเชงเดยว (S1) ...................... 77 ภาพท 4.11 กรอบการด ารงชพอยางยงยนของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกไมผล (S2) .. 82 ภาพท 4.12 กรอบการด ารงชพอยางยงยนของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน (S3) ............................................................................................................................................................... 87 ภาพท 4.13 กรอบการด ารงชพอยางยงยนของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการเลยงสตว (S4) ... 92 ภาพท 4.14 แสดงแบบจ าลองทางเศรษฐศาสตรของระบบการท าฟารมสวนยางพาราเชงเดยว (S1) ........... 105 ภาพท 4.15 แสดงแบบจ าลองทางเศรษฐศาสตรของระบบการท าฟารมสวนยางพาราเชงเดยว (S1) ........... 105 ภาพท 4.16 แสดงแบบจ าลองทางเศรษฐศาสตรของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกไมผล (S2) ............................................................................................................................................................. 106 ภาพท 4.17 แสดงแบบจ าลองทางเศรษฐศาสตรของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกไมผล (S2) ............................................................................................................................................................. 106 ภาพท 4.18 แสดงแบบจ าลองทางเศรษฐศาสตรของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน (S3) .................................................................................................................................................. 107 ภาพท 4.19 แสดงแบบจ าลองทางเศรษฐศาสตรของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน (S3) .................................................................................................................................................. 107 ภาพท 4.20 แสดงแบบจ าลองทางเศรษฐศาสตรของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการเลยงสตว (S4) ................................................................................................................................................................... 108

(11)

ภาพท 4.21 แสดงแบบจ าลองทางเศรษฐศาสตรของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการเลยงสตว (S4) ................................................................................................................................................................... 108 ภาพท 4.22 แสดงแบบจ าลองทางเศรษฐศาสตรของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการเลยงสตว (S4) ................................................................................................................................................................... 109 ภาพท 5.1 แสดงกรอบแนวคดการสงเคราะหรปแบบ (Model) รปแบบการผลตยางพารา และการด ารงชพภายใตระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการท ากจกรรมเกษตรอนๆ เพอการพฒนาทยงยน ............. 117

1

บทท 1 บทน า

1. หลกการและเหตผล ยางพาราเปนพชเศรษฐกจทส าคญของภาคใต ในป 2556 ภาคใตมพนทปลกยาง 13.94 ลานไร

คดเปนสดสวนรอยละ 63 ของพนทภาคใต แหลงปลกยางส าคญ ไดแก จงหวดสราษฎรธาน (2.63 ลานไร) สงขลา (2.06 ลานไร) นครศรธรรมราช (1.85 ลานไร) และตรง (1.54 ลานไร) ใหผลผลตกวา 3.33 ลานตน คดเปนรอยละ 71 ของผลผลตทงประเทศ

ภาคใตฝงตะวนตก ประกอบดวย จงหวดระนอง พงงา ภเกต กระบ และตรง ซงม โครงสรางเศรษฐกจเปนภาคเกษตรสงถงรอยละ 23 และมสาขาโรงแรม ภตตาคาร และการขนสง เปนภาคเศรษฐกจท (ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, 2557) ในป 2556 ประชากรในภาคใตฝงตกวนตกมรายไดตอหวเฉลย 352,524.36 บาทตอครวเรอนตอป รายไดตอหวเฉลยในป 2557 เปน 319 ,811.64 บาทตอครวเรอนตอป และมรายไดเฉลยในป 2558 เปน 246,146.88 บาทตอครวเรอนตอป ซงรายไดเฉลยของครวเรอนประชากรในภาคใตฝงตกวนตก มการลดลงอยางตอเนอง โดยจงหวดภเกตมรายไดเฉลยตอครวเรอนสงสด 378,000 บาทตอป ในภาคใตฝงตกวนตกจงหวดระนองเปนจงหวดทมรายไดเฉลยตอครวเรอนต าสดคอ 264,420 บาทตอป (ส านกงานสถตแหงชาต, 2555)

จากขอมลขางตนแสดงใหเหนวา การด ารงชพในภาวะทรายไดลดลงยงคงเปนปญหาหนงของกลม จงหวดภาคใตฝงตะวนตก สาเหตของหนงมาจากโครงสรางฟารมระบบเกษตรและการด ารงชพทขนอยกบการผลตยางพารา รวมทงมขอจ ากดจากทตงทางภมศาสตร สาธารณสข การคมนาคม สาธารณปโภคและสงคมวฒนธรรมทองถน ประกอบกบนโยบายรฐและการบรการภาครฐทขาดประสทธภาพสงผลใหเกษตรกรสวนยาง ภาพสะทอนผลลพธของการด ารงชพของครวเรอนเกษตรอาจพจารณาไดจากดชนความกาวหนาของคน (Human Achievement Index, HAI) ซงสะทอนจากการพฒนาคนของจงหวดนนมกมความกาวหนามากนอยเพยงใด (ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, 2558) และเชนเดยวกนพบวา จงหวดทมความลาหลงดานรายไดมากทสดในภาคใต คอ จงหวดปตตาน นราธวาส ตรง พทลง และสตล โดยจงหวดปตตานมความลาหลงดานรายไดมากทสดของจงหวดในภาคใต เนองจากเปนจงหวดทมสดสวนประชากรยากจนสงถงรอยละ 37.4 สวนจงหวดนราธวาส มความลาหลงดานรายไดเปนอนดบสองในภาคใต เนองจากเปนจงหวดทมรายไดเฉลยของครวเรอนต าทสดของภาคใต (ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, 2558) ครวเรอนยากจนเหลานสวนใหญประกอบอาชพสวนยางพาราทงเปนอาชพหลกและอาชพเสรม ดงนน จงมความจ าเปนอยางยงทจะตองวเคราะหสาเหต ความเชอมโยง และความสมพนธระหวางระบบเกษตรสวนยางพาราและการด ารงชพของเกษตรกรสวนยางพาราในพนทศกษาความทาทายจากบรบทเศรษฐกจและสงคมทก าลงเปลยนแปลงไปในทศทางทเปนแรงกดดนตอการด ารงชพและความออนไหวของครวเรอนเกษตรกรมากขน ยกตวอยางเชน ตนทนการผลตสง ราคาผลผลตตกต า และตนทนการด ารงชพสงขน สงผลใหครวเรอนเกษตรกรตองมการปรบตวและมกลยทธการด ารงชพเพอใหสามารถอยรอดในสถานการณปจจบน จงเปนทมาของโจทยวจยของโครงการวจยเรอง “แบบจ าลองการผลตเพอการด ารงชพภายใตระบบการท าฟารมสวนยางพาราขนาดเลกรวมกบการท ากจกรรมทางการเกษตรอนๆในภาคใตฝงตะวนตก (จงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต)” เพอน าไปสขอเสนอทางเลอกนโยบายรฐตอระบบเกษตรสวนยางพารา และการด ารงชพของเกษตรกรสวนยางขนาดเลกโดยโครงการวจยมงตอบค าถามหลก ดงน

2

1. ในปจจบนภายใตภาวะการณราคายางพาราทไมแนนอนจะมระบบการท าฟารมสวนยางพาราของเกษตรกรสวนยางพาราขนาดเลกรวมกบการท ากจกรรมทางการเกษตรอนๆในพนททศกษามกประเภทอะไร และแตละประเภทมการจดการผลต และการใชเทคโนโลยแตกตางกนอยางไร 2. ในแตละระบบการท าฟารมสวนยางพาราของเกษตรกรสวนยางพาราขนาดเลกรวมกบการท ากจกรรมทางการเกษตรอนๆ มการด ารงชพตามกรอบแนวทางการด ารงชพอยางยงยนไดอยางไร 3. ในแตละระบบการท าฟารมสวนยางพาราของเกษตรกรสวนยางพาราขนาดเลกรวมกบการท ากจกรรมทางการเกษตรอนๆ ทมการด ารงชพตามกรอบแนวทางการด ารงชพอยางยงยนเมอน ามาวเคราะหแบบจ าลองทางเศรษฐกจดวยโปรแกรมการวเคราะหแบบจ าลองทางเศรษฐกจ OLYMPE แลวจะสามารถท านายความยงยนในแตละระบบไดอยางไร 4. อะไรคอรปแบบขอเสนอแนะทดทเปนทางเลอกส าหรบระบบการท าฟารมสวนยางพาราของเกษตรกรสวนยางพาราขนาดเลกรวมกบการท ากจกรรมทางการเกษตรอนๆ ทตอบโจทยการด ารงชพอยางยงยนของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพารา

2. วตถประสงคของโครงการวจย

1. ศกษาเศรษฐกจ สงคม การจ าแนกระบบ และการจดการผลตระบบการท าสวนยางพาราขนาดเลกรวมกบกจกรรมทางการเกษตรอนๆ ในพนทจงหวดระนอง กระบ พงงา และจงหวดภเกต 2. ศกษาระบบการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรสวนยางพาราขนาดเลกรวมกบการท ากจกรรมทางการเกษตรอนๆ ตามกรอบแนวทางการด ารงชพอยาง 3. สงเคราะหแบบจ าลองทางเศรษฐศาสตรดวยโปรแกรมการวเคราะหแบบจ าลองทางเศรษฐกจOLYMPE ของระบบการท าฟารมสวนยางพาราของเกษตรกรสวนยางพาราขนาดเลกรวมกบการท ากจกรรมทางการเกษตรอนๆ 4. เสนอแนะรปแบบทางเลอกส าหรบระบบการท าฟารมสวนยางพาราของเกษตรกรสวนยางพาราขนาดเลกรวมกบการท ากจกรรมทางการเกษตรอนๆ เพอการด ารงชพอยางยงยนของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพารา

3

บทท 2 การทบทวนวรรณกรรม

ผวจยไดมการรวบรวมขอมลและเอกสารงานวจยตางๆ ทเกยวของเพอสรางกรอบแนวคดในการศกษาโดยแบงไดดงน

1. แนวคดระบบเกษตร ระบบการท าฟารมและระบบการท าฟารมสวนยางพารา 2. การจ าแนกระบบการท าฟารมสวนยางพารา และการจดการผลตและการใชเทคโนโลยเพอการผลต 3.หลกการและแนวคดเกยวกบการด ารงชพและการด ารงชพอยางยงยน 4. แบบจ าลองโปรแกรม Olympe 5. งานวจยทเกยวของ

1. แนวคดระบบเกษตร ระบบการท าฟารมและระบบการท าฟารมสวนยางพาราแนวคดระบบเกษตร ระบบเกษตร (agricultural system) เปนการจดการการผลตทางการเกษตรภายใตสภาพแวดลอม

ทางกายภาพ ชวภาพ สงคม เศรษฐกจและทรพยากรทมอยในครวเร อนเพอใหบรรลจดมงหมายหรอวตถประสงคของฟารม ซงในพนทหนงๆ อาจมระบบการท าฟารมไดหลายประเภท โดยทฟารมแตละประเภทอาจจะใชปจจยภายในทองถนและองคความร ภมปญญาทองถนเปนหลก หรอใชทงปจจยภายในและภายนอกควบคกน ฟารมแตละฟารมมทรพยากรทางกายภาพ ชวภาพ และทรพยากรมนษยแตกตางกนจงเรยกฟารมแตละหนวยวา “ระบบฟารม” และแตละกจกรรมของแตละระบบยอยๆ ในระบบการท าฟารมนน มความสมพนธและเชอมโยง ตลอดจนมปฏรยาซงกนและกนบางครง ไมวาจะเปนทางตรงหรอทางออมอาจใชระยะเวลาสนหรอยาวนานกตาม (อารนต พฒโนทย, 2527)

ระบบเกษตร หมายถง ระบบนเวศ ของไรนา ณ ชวงเวลาหนงทประกอบดวยปจจยดานตางๆ ไดแกปจจยดานกายภาพ (ดน น า อากาศ แสงแดด) ชวภาพ(พช สตว จลนทรย เปนตน) เศรษฐกจ-สงคม (ราคาพชผลตนทนการผลต ความมนคงทางอาหาร สขภาพ ฯลฯ) ทงทเกดจากมนษยไดกระท าขนและทมเกดขนอยแลวในธรรมชาต มปฏสมพนธซงกนและกน (ชนวน รตนวราหะ, 2547)

ระบบเกษตรในอดตตงแตสมยโบราณ มนษยไดเรยนรประสบการณในชวตประจ าวนจากสงทมและเกดขนในระบบนเวศตามธรรมชาตทมความหลากหลายทางชวภาพอยางผสมผสานและสมดล ทงนมนษยไดเรยนรและไดน าประสบการณเหลานนมาประยกตใชในการจดการระบบเกษตรเพอผลตอาหารเลยงชพอยางอดมสมบรณตลอดมา ตราบจนกระทงจะไดมการคดคนเครองจกรไอน าเมอ พ.ศ. 2348 หรอประมาณ 300 ปและตอเนองมาจนถงยคทมนษยไดผลตปยเคมเพอใชในการเกษตรเมอประมาณ 170 ปมาน (พ.ศ.2385) และสารเคมส งเคราะหก าจดศตรพชเมอประมาณ 70 ท ผ านมา (พ .ศ.2482) ซ งไดม อทธพลท าให เกด การเปลยนแปลงทางการเกษตรทจากเดมทใชประสบการณและพงพงธรรมชาต มาเปนการเกษตรทใชเทคโนโลยทมนษยพยายามจะเบยงเบนออกจากธรรมชาตเพอสนองความตองการทจะผลตเพอการคาใหเกดผลก าไรสงสดระบบเกษตรจงไดเปลยนแปลงไปจากการผลตเพอการบรโภคเปนการผลตเชงพาณชย เปนส าคญ (ชนวน รตนวราหะ, 2547)

4

เนตรนภา อนสลด (2545) ไดแบงจ าแนกรปแบบของระบบการเกษตรทส าคญ ออกเปน 7 แบบ คอ 1. วนเกษตร เปนระบบการใชทดนทผสมผสานระหวางพชเกษตร ปาไม สตวเลยงรวมไวในพนท

หนวยเดยวกนซงอาจจะอยพนทและเวลาเดยวกน หรอตางเวลากนกได โดยองคประกอบตางๆ จะตองมปฏสมพนธซงกนและกน ไมวาจะเปนเชงบวกหรอเชงลบในทางนเวศวทยาหรอทางเศรษฐศาสตรอยางหนงอยางใด (วชญภาส สงพาล, 2540)

2. เกษตรผสมผสาน เปนระบบทมการปลกพชและเลยงสตวหลายชนดอยในพนทเดยวกน โดยกจกรรมแตละชนดสามารถเกอกลประโยชนตอกน ใชทรพยากรทมอยอยางมประสทธภาพ มความสมดลของสภาพแวดลอมและเพมความอดมสมบรณของทรพยากรธรรมชาต

3. เกษตรทฤษฎใหม เปนระบบการเกษตรทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชไดพระราชทานใหแกเกษตรกรไทย ถอเปนระบบทแตกแขนงออกจากเกษตรผสมผสาน โดยมหลกการ ดงน 1) เปนรปแบบการท าเกษตรเหมาะส าหรบพนทขนาดเลกประมาณ 10-20 ไร 2) ใหเกษตรกรสามารถท าการเกษตรเพอเลยงตนเองไดแบบคอยเปนคอยไปตามก าลง 3) ท ากจกรรมการเกษตรหลายอยาง เพอใหมการใชทรพยากรอยางเตมท เพอเพมประสทธภาพการผลต เพมความอดมสมบรณของดน และสรางสมดลใหแกระบบนเวศ 4) แบงพนทการเกษตรออกเปนสวนๆ ไดแก แบงพนทใหมแหลงน าในไรนา เพอใชในการปลกพช เลยงสตว ประมง 30% ของพนท แบงพนทใหมพนทท านาปลกขาวในฤดฝนไวบรโภค ใหพอเพยงตลอดป 30% ของพนท แบงพนทใหมพนทเพอการเพราะปลกพชไร พชผก ไมผล พชสมนไพร 30% ของพนทและแบงพนทใหมพนทอยอาศย เลยงสตว และโรงเรอนอนๆ 10% ของพนท

4. เกษตรอนทรย เปนระบบการเกษตรทหลกเลยงการใชปยเคม และสารเคมก าจดศตรพช เนนการปลกพชหมนเวยน ใชเศษพช มลสตว พชตระกลถว ปยพชสด ในการเพมความอดมสมบรณดน และใชหลกการควบคมศตรพช โดยวธชวภาพ (Biological control)

5. เกษตรธรรมชาต (Natural Farming) เปนระบบการเกษตรทสรางผลผลตพชและสตวใหสอดคลองกบนเวศของพนท โดยการลดใชปจจยและเทคโนโลยการผลตตางๆ ใหนอยทสด เพอใหระบบเกษตรกรรมและธรรมชาตสามารถเกอกลซงกนและกน เปนระบบเกษตรทไดรบการพฒนาและเผยแพรโดยนกการเกษตรธรรมชาตชาวญปน Masanobu Fukuoka

6. เกษตรชวภาพ (Biodynamic Agriculture) เปนระบบการเกษตรทพยายามสรางสมดลของระบบนเวศภายในฟารม โดยมนษยจะท างานรวมกบธรรมชาต แตจะไมแทรกแซงในสงทธรรมชาตท าเองไดระบบเกษตรนจะคลายเกษตรอนทรย เชน ไมใชสารเคม การหมนเวยนของเสยกลบมาใชใหม มการปลกพชและเลยงสตวหลายชนดหมนเวยน เพอรกษาความอดมสมบรณของดน ขอแตกตางจากเกษตรอนทรย คอเกษตรชวภาพใหความสนใจในการวจยการเกษตร เปนระบบการเกษตรทเนนเสรมปยทมจลนทรยทประสทธภาพสงเปนสวนผสม ซงท าใหมการด าเนนกจกรรมเพมความอดมสมบรณดน หรอท าใหพชไดรบประโยชนจากธาตอาหารในดนมากขน อนเนองมาจากกจกรรมของจลนทรยนนๆ

7. เกษตรดทเหมาะสม (Good Agricultural Practice: GAP) เปนแนวทางในการท าการเกษตรเพอใหไดผลผลตทมคณภาพดตรงตามมาตรฐานทก าหนดไดผลผลตสง คมคาการลงทนและขบวนการผลตจะตองปลอดภยตอเกษตรกรและผบรโภค มการใชทรพยากรทเกดประโยชนสงสด เกดความยงยนทางการเกษตรและไมท าใหเกดมลมลพษตอสงแวดลอม กรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ เปนหนวยงานทมหนาทในการตรวจรบรองระบบการจดการคณภาพ: การปฏบตทางการเกษตรทดส าหรบพช

5

(GAP) โดยไดก าหนดขอก าหนด กฎเกณฑและวธการตรวจประเมน ซ งเปนไปตามหลกการทสอดคลองกบ GAP ตามหลกการสากล เพอใชเปนมาตรฐานการผลตพชในระดบฟารมของประเทศ

แนวคดระบบเกษตร ระบบ (system) หมายถง กจกรรมใดกจกรรมหน งท มคณลกษณะทมองคประกอบหลายๆ

องคประกอบ มหนาทและขอบเขตทชดเจนในการแสดงพฤตกรรม สงผลกระทบใหเกดความสมพนธในลกษณะปฏสมพนธ (interaction) ระหวางองคประกอบดานตางๆ โดยมวตถประสงคทชดเจนในการแสดงพฤตกรรมและปฏสมพนธโตตอบ การแสดงพฤตกรรมจะตองมปจจยและแสดงผลลพธของพฤตกรรมนนออกมา ซงจะตองมการจดการทดทงในระบบยอยและระบบใหญ นอกจากน สมยศ ทงหวา (2539) ไดกลาวถงความหมายของระบบ คอ การรวมกนขององคประกอบตางๆ เพอท าหนาทใหบรรลเปาหมายอยางใดอยางหนงหรอหลายอยาง ดงนน ระบบจะตองมขอบเขต (boundary) หนาท (function) เปาหมายหรอวตถประสงคส าหรบในแงของการเกษตรสามารถแบงออกไดเปนระบบยอยตางๆ ในระบบการเกษตรได 3 ระดบ ไดแก (1) ระบบการปลกพช (2) ระบบการท าฟารม และ (3) ระบบสงคมเกษตร ซงทง 3 ระดบ มความสลบซบซอนมากหรอนอยแตกตางกนไป

กรมสงเสรมการเกษตร (2533) อางโดย ชฎารตน บญจนทร (2552) ไดกลาววา ระบบเกษตร(agricultural system) เปนการจดการผลตทางการเกษตรภายใตสภาพแวดลอมทางกายภาพ ชวภาพเศรษฐกจ สงคมและทรพยากรทมอยในครวเรอนเพอใหบรรลจดม งหมายหรอวตถประสงคของฟารมซงในพนทหนงๆ อาจมระบบการท าฟารมไดหลายประเภท

นอกจากน วทยา อธปนนต (2542) ไดใหความหมายของระบบเกษตรไววา ระบบเกษตร หมายถงภาพรวมของการเกษตรในระดบชมชนทเปนอยในชวงเวลาหนง เปนภาพสะทอนและการปรบเปลยนการผลตของเกษตรกรในชมชนใหสอดคลองกบสภาพแวดลอมทางนเวศวทยา และเงอนไขทางเศรษฐกจสงคม ตลอดจนภาวะความจ าเปนของชมชนในชวงระยะเวลานนๆ และไดอธบายลกษณะของระบบเกษตรไว ดงน (1) องคประกอบ: เกษตรกร ครวเรอน พนทการเกษตร กจกรรมพช สตว ประมง แหลงน า อปกรณทางการเกษตร เปนตน (2) ขอบเขต: พนทการเกษตรกรของเกษตรกร เชน พนท 5, 10 ไร เปนบรเวณทราบ อาณาเขตตดล าธาร และถนนภายในหมบาน เปนตน (3) วตถประสงค: ผลตขาวไวบรโภค ผลตไมผล พชไร และพชผก เพอเพมรายได เลยงสตวและประมง เปนรายไดเสรม (4) ปจจย: พนธพช พนธสตว แหลงน า ปย แรงงาน และอปกรณการเกษตร (5) ผลลพธ: ไดผลผลตขาวไวบรโภค ไดอาหารโปรตนจากสตวและปลา (6) การจดการ: การจดการกบกจกรรมตางๆ ในฟารม รวมทงทดน ทนและแรงงานใหบรรลวตถประสงค (7) ระบบยอย: ระบบการปลกพช ระบบการเลยงสตว ระบบการใหน า เปนตน และ (8) ระบบใหญ: ระบบการเกษตรในหมบาน ต าบล อ าเภอ จงหวด

ดงนน ระบบเกษตรจงเปนการท ากจกรรมอยางเปนระบบของเกษตรกร ภายใตสภาพแวดลอมทางกายภาพ ชวภาพ เศรษฐกจ สงคมและทรพยากรทมอยในครวเรอนเพอใหบรรลวตถประสงคและเปาหมายของเกษตรกร โดยแตละกจกรรมในระบบการท าฟารมจะมความสมพนธและเชอมโยงกนไมวาจะเปนทางตรงหรอทางออม

วธการเชงระบบ (system approach) ระบบ (system) ประกอบดวยสวนทมความเกยวของกน บางระบบประกอบดวยหลายสวนและเกยว

โยงกน ซงเปนไปไดยากหากจะมงอธบายระบบโดยปราศจากการใชวธการทางวทยาศาสตรและเครองมอทด(Henrik, 2009) การด ารงชวตของมนษยถาหากพจารณาแลวจะเหนวาทกอยางเกดขนอยางเปนระบบเกอบทงสน ไมวาจะเปนปรากฏการณของธรรมชาตหรอการท างานของมนษยเองกตาม เมอมการศกษาอยาง

6

ละเอยดลกซงเพมขนจงเกดเปนทฤษฎระบบ (system theory) ซงหมายถง การพจารณาปรากฏการณตางๆทงระบบเพอจะไดเหนความส าคญและลกษณะขององคประกอบตางๆ ทสมพนธกนเปนหนงเดยว โดยม Scott William เปนผน าแนวคดและทฤษฎระบบเขามามบทบาทก าหนดแนวคด ทฤษฎ หลกการและเทคนคตางๆเกยวกบองคการและการบรหารในชวงปลายครสตศตวรรษท 20 โดยเนนใหมององคการในสภาพทเปนระบบ(Scott, 1967)

วธการเชงระบบหรอเทคนคเชงระบบ (system approach) หมายถง วธการน าเอาความรเรองระบบเขามาเปนกรอบชวยในการคนหาปญหา ก าหนดวธการแกปญหาและใชแนวทางความคดเชงระบบชวยในการตดสนใจแกปญหา (อทย บญประเสรฐ , 2529) การแกปญหาในปจจบนจ าเปนตองมองทระบบมากกวาพจารณารายละเอยดของแตละปญหา ตวอยางการใช system approach ในการแกปญหา ไดแก ระบบการขนสง ตองมการออกแบบระบบทางสญจรทด ซงจะชวยลดการสนเปลองเชอเพลงได หรอการออกแบบเครองบนทสามารถบรรจผโดยสารไดจ านวนมาก แตสนามบนขาดสงอ านวยความสะดวก ดงนนจงจ าเปนตองมองปญหาโดยรวมหรอทเรยกวา systems view or systems approach วธการเชงระบบมความแตกตางกบวธการเชงวเคราะห (analytical approach) ตรงทวธการเชงระบบเปนกระบวนการแยกแยะจากสวนรวมทงหมด ออกเปนสวน ๆ ทเลกกวาเพอใหเขาใจการท าหนาทของสวนรวม วธการเชงระบบอยบนพนฐานของทฤษฎระบบทวไป ซงสมพนธเกยวของกบการรวมเอาแนวทางปฏบตตางๆ ไดแก การวจยด าเนนงาน การวเคราะหระบบ การควบคมระบบ และวศวกรระบบ มารวมเขาดวยกนเพอการแกปญหาอยางเปนระบบ(Schoderbek et al., 1990)

จากความหมายดงกลาวอาจสรปไดวา วธการเชงระบบ หมายถง วธการทางความคดทเปนรปแบบมการมองปญหาอยางเปนองครวม ถอวาเปนวธการหนงในการวเคราะห สงเคราะหและจดการกบปญหา เพอใหบรรลเปาหมายทก าหนดไว

อทย บญประเสรฐ (2529) กลาวถงวธการหรอเทคนคเชงระบบวา เปนการท างานจากสภาพทเปนอยไปสสภาพทตองการของงานนนทงระบบ โดยขนตอนทส าคญๆ ในเทคนคเชงระบบ ไดแก

(1) ก าหนดปญหาทตองการแกไขและความตองการในการพฒนาของระบบใหชดเจน (2) การก าหนดวตถประสงคยอยทสมพนธกบปญหาและความตองการในการพฒนาและสมพนธกบ

วตถประสงครวมของระบบใหญทงระบบเพอสรางกรอบหรอขอบเขตในการท างาน (3) ศกษาถงสงแวดลอมหรอขอจ ากดในการท างานของระบบและทรพยากรทหามาได (4) สรางทางเลอกในการแกปญหาหรอวธการในการพฒนา (5) ตดสนใจเลอกทางทเหมาะสม ดวยวธการทมเหตผลเปนระบบ เปนไปตามกฎเกณฑทเหมาะสม

ค านงถงความเปนไปไดในการปฏบต (6) ทดลองปฏบตทางเลอกทไดตดสนใจเลอกไว (7) ประเมนผลการทดลองหรอผลการทดสอบ (8) เกบรวบรวมขอมลปอนกลบอยางเปนระบบเพอปรบปรงระบบนนใหเหมาะสมยงขน (9) ด าเนนการเปนสวนของระบบปกต

วธการเชงระบบ เปนกระบวนการหนงทสามารถน าไปประยกตใชกบงานประเภทตางๆ โดยทพจารณาในลกษณะองครวมทมเปาหมาย กระบวนการ ระบบยอย และองคประกอบตางๆ ทมปฏสมพนธกน มการปฏบตงานและแลกเปลยนขาวสารเพอบรรลเปาหมายทางการบรหาร ประโยชนจากการใชวธการเชงระบบคอ วธการนจะเปนการประกนวาการด าเนนงานจะด าเนนตอไปตามขนตอนทวางไว โดยชวยใหการท างานตามระบบบรรลตามเปาหมาย ใชเวลา งบประมาณ และบคลากรอยางมประสทธภาพและคมคามาก

7

ทสด แบบจ าลองระบบจะเปนเครองมอทสามารถชวยไดมาก แนวคดวธการเชงระบบเปนอกแนวทางหนงทจะมบทบาทในการสรางสรรคงานและแกปญหาไดเปนอยางด

แนวคดระบบการท าฟารม ระบบการท าฟารม (farming system) เปนระบบการท าการเกษตรของเกษตรกรทมกจกรรมหลายๆ

กจกรรมด าเนนไปพรอมๆ กน โดยมครวเรอนเกษตรกรเปนศนยกลางของฟารมทท าหนาทควบคม การด าเนนงานของกจกรรมตางๆ และกจกรรมเหลาน ไดแก การปลกพช การเลยงสตว การท าหตถกรรมรวมถงอตสาหกรรมพนบาน ในขณะเดยวกนกจกรรมเหลานสามารถแบงยอยๆ ไดอก (สมยศ ทงหวา, 2543; อภพรรณ พภกด, 2541; Dixon et al., 2001) จากความหมายของระบบการท าฟารมแสดงใหเหนวามนษยหรอตวเกษตรกรเองเปนผตดสนใจในการด าเนนงานทกๆ ดาน อาจกลาวไดวาระบบการท าฟารมนน เนนการท าฟารมในระดบครวเรอน หรอทเรยกวา farm household (สมยศ ทงหวา, 2541 อางโดย รจเรข หนสงข, 2548) เหนไดจากการทเกษตรกรในแถบเอเชยสวนใหญมระบบการท าฟารมในระดบครวเรอน ทท าการเกษตรแบบปลกพชเชงเดยวและปลกพชผสมผสาน โดยเฉพาะมการผลตขาวและขาวสาลอยางเขมขน รองลงมา คอการผลตขาวโพด มนส าปะหลง ไมยนตน (Devendra and Thomas, 2002) ระบบการท าฟารมนอกจากจะมครวเรอนเปนศนยกลางของฟารมแลวยงมองคประกอบอนๆ ทส าคญ ไดแก องคประกอบทางกายภาพ ชวภาพเศรษฐกจ และสงคม เปาหมายของครวเรอนเกษตรกร การจดหาทรพยากรและการจดการ การตดสนใจด าเนนงาน เปนตน (Dixon and Upton, 1994) และในการท าฟารมของเกษตรกรอาจจะก าหนดวตถประสงคไวหลากหลาย ไดแก การผลตเพอบรโภคภายในครวเรอน เพอการคาเปนหลก เปนตน (ศรจต ทงหวา และคณะ, 2532; Shaner et al., 1982 อางโดย ปญจพล บญช, 2533)

เกษตรกรมกจกรรมตาง ๆ มากมายจงท าใหเกษตรกรตองตดสนใจอยตลอดเวลา เพอทจะด าเนนงานกจกรรมเหลาน ไปพรอมๆ กน ในแตละกจกรรมลวนแลวมความสมพนธเกยวของกน นอกจากนการท ากจกรรมเหลานไมไดมเพยงสภาพทางกายภาพ ชวภาพเทานน ทมสวนเกยวของ แตมสภาพทางเศรษฐกจและสงคมเขามาเกยวของดวย โดยสภาพทางกายภาพ ไดแก สภาพพนท ขนาดของฟารม สภาพทางเศรษฐกจและสงคม ไดแก ราคาผลผลต ตลาด แหลงเงนทน ขอมลขาวสาร ประเพณและวฒนธรรม นโยบายของรฐ ดงนนระบบการท าฟารมของเกษตรกรจงเปนเสมอนใยแมงมมทโยงขายกน (Charoenwatana, 1988) ระบบการท าฟารมเปนหนวยพนฐานทางเศรษฐกจและสงคม ซงมองคประกอบทส าคญ 4 อยาง ไดแก (1) เงอนไขทางสงคมของการผลตหรอทเรยกวาความสมพนธทางการผลต ความสามารถในการมทดน ความสมพนธทางการตลาด และการแลกเปลยนความสมพนธระหวางแรงงานในหนวยการผลตนนๆ เชน การแบงแรงงานความสมพนธทางเครอญาต บทบาทของสมาชก อ านาจการตดสนใจ (2) เงอนไขทางนเวศเกษตร (3) พลงการผลต ไดแก ปจจยการผลต รวมถงทดน ซงตองทราบวาใครเปนเจาของ และผลตเพอใคร เพราะในหนวยการผลตอาจจะมการแบงความเปนเจาของดานปจจยการผลต ผลผลต และการใชแรงงานในหนวยการผลตเดยวกน และ (4) วตถประสงคของระบบ เปนตวก าหนดจดหมายปลายทางของผลผลต โดยวเคราะหตงแตการผลต การเกบรกษา การแปรรปและการตลาด (สมยศ ทงหวา, 2541 อางโดย รจเรข หนสงข, 2548)นอกจากนสามารถแบงองคประกอบของระบบการท าฟารมครวเรอนเปน 10 สวน ไดแก (1) สงแวดลอมภายนอกของระบบฟารม (2) ครวเรอน เปนสวนทมหนาทก าหนดวตถประสงค จดการระบบการท าฟารมตดสนใจในการด าเนนงาน และไดรบผลตอบแทนจากการท าฟารม รวมถงไดรบรายไดจากภายนอกฟารม (3) การวางแผนของฟารม (4) ทรพยากรของฟารม ไดแก ทดน แหลงน า พนธ เงนทน เปนตน สงเหลานมอทธพลตอการท าฟารมของครวเรอน (5) ระบบการผลตยอยของฟารม ไดแก การผลตขาว การผลตฝาย การเลยงสตว เปนตน (6) กจกรรมการผลตในระบบการผลตยอยของฟารม (7) กระบวนการด าเนนงานของ

8

ฟารมทเกยวของกบสภาพทางกายภาพ ชวภาพ เศรษฐกจและสงคม (8) การผลตทงหมดของฟารมและ การหมนเวยนทางการเงนภายในฟารม (9) การค านวณคาสมประสทธทางเศรษฐศาสตรในการท าฟารม และ(10) การประเมนผลการด าเนนงานของฟารมตามระยะเวลาการผลตทตงเป าหมายไว เมอประเมนผลการด าเนนงานแลว พบวา ผลการด าเนนงานมประสทธภาพสงผลใหฟารมสามารถด าเนนงานและพฒนาตอไปไดจะตองธ ารงประสทธภาพใหคงอย แตถาหากการด าเนนงานไมมประสทธภาพตองท าการปรบปรงแกไขในสวนทท าใหฟารมไมสามารถด ารงอย (Mcconnell and Dillon, 1997) ดงแสดงรายละเอยดในภาพท 2.1

ภาพท 2.1 องคประกอบของระบบการท าฟารมครวเรอน

ทมา: Mcconnell and Dillon, 1997

ระบบการท าฟารมและระบบการท าฟารมสวนยางพารา อารนต พฒโนทย (2527) ไดใหความหมายของ “ฟารม” วา หนวยของการตดสนใจ ซงด าเนน

กจกรรมการปลกพช การเลยงสตว ตามเปาหมายของเกษตรกร โดยการด าเนนงานของฟารมจะมปฏกรยาตอบสนองกบสภาพแวดลอมทางกายภาพ ทางชวภาพ และทางเศรษฐศาสตรสงคม ซงความหมายของฟารมยงรวมถงทดน โครงสรางทประกอบดวยทกสงทกอยางในฟารมทงหมด

เออ เชงสะอาด (2534) ไดใหความหมายของ ระบบการท าฟารม (farming system) วาเปนระบบการท าการเกษตรของเกษตรกร โดยใชประโยชนจากทรพยากรทมอยในครวเรอนอยางมเหตผลและมรปแบบเฉพาะ มองคประกอบหรอกจกรรมหลายอยาง แตละกจกรรมมความสมพนธซงกนและกน ซงเมอมการเปลยนแปลงในกจกรรมหนงจะมผลกระทบไปถงกจกรรมอนๆ โดยแตละกจกรรมจะมปจจยหลายประการเขามาเกยวของ เชน ปจจยทางกายภาพ ชวภาพ เศรษฐกจและสงคม

ดงนน ระบบการท าฟารมจงเปนระบบการผลตหรอกจกรรมทเลกทสดในระดบไรนาหรอฟารม ไมวาจะเปนระบบการผลตพช สตว ประมง และมกจกรรมอนๆ เขามาเกยวของ โดยมครวเรอนเกษตรกร (farm household) เปนผจดการและตดสนใจเลอกระบบการผลต (วทยา อธปอนนต, 2542) โดยจะน าทรพยากรและเทคโนโลยทมอยมาใชในการผลต ตามความตองการและความพงพอใจ ระบบการท าฟารมจงเปนผลมาจากความร ความเขาใจของเกษตรกรตอสภาพแวดลอมทอยรอบตวของเกษตรกรผนน และมการปรบวธปฏบตใหสอดคลองกบสภาพและเงอนไขของตน องคประกอบของฟารม ประกอบดวย (FAO, 1990) (1) สงแวดลอมทางกายภาพ เชน ลกษณะภมประเทศ ลกษณะภมอากาศ ลกษณะดน สภาพฝนหรอน า ระบบการปลกพช

9

และโครงสรางพนฐาน เชน ถนน คลองชลประทาน เปนตน (2) สงแวดลอมทางสงคมวฒนธรรม ไดแกโครงสรางชมชน ความสมพนธในชมชน วฒนธรรมประเพณ และ (3) สงแวดลอมทางสถาบนและนโยบายไดแก นโยบายดานการเกษตร การศกษา การจางงาน การสนบสนนทางการเกษตรในดานตางๆ ระบบฟารมครวเรอนเกษตรกร การตดสนใจเลอกระบบการผลตของครวเรอนเกษตรกรจะขนอยกบความตองการของบคคล เนองจากระบบการท าฟารมของเกษตรกรมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา จงมปจจยตางๆ ทเขามาเกยวของ ประกอบดวย (1) ปจจยทางกายภาพและชวภาพ เชน สภาพพนทและชนดของดน แหลงน า สภาพภมอากาศ โรคและแมลง หรอชนดของกจกรรม (พช สตว ประมง) (2) ปจจยทางเศรษฐกจและสงคมเชน การจดการและการดแลรกษา การใชเทคโนโลยในการผลต แหลงเงนทน สนเชอ ตลาด แรงงาน เปนตน(3) ปจจยทางสงคม จะมความสมพนธกบขนบธรรมเนยมประเพณทยดถอปฏบตสบทอดกนมา รวมถงคานยมและความเชอ (4) ปจจยทางสถาบน เชน นโยบาย กฎหมาย การเผยแพรความรหรอการสงเสรมผลต เปนตนลกษณะของระบบการท าฟารม จะถอวาฟารมเปนระบบหนง ซงระบบการท าฟารมมลกษณะทส าคญ ดงน (1) มององคประกอบทงหมดของฟารมรวมกน โดยดความสมพนธขององคประกอบ ไดแก การปลกพช การเลยงสตว กจกรรมในฟารมและนอกฟารม (2) ท าความเขาใจเหตผลทอยเบองหลงกจกรรมฟารมในระดบครวเรอน (3) วเคราะหศกยภาพและขอจ ากด โดยพจารณาปจจยภายใน เชน วตถประสงค การใชแรงงานและทรพยากรทมอย และสงแวดลอมภายนอก เชนลกษณะกายภาพ ชวภาพ เศรษฐกจ สงคมและนโยบายของรฐ (4) การเปดโอกาสใหเกษตรกรมสวนรวมในกระบวนการวจยและพฒนาทกขนตอน (FAO, 1992) โดยระบบการท าฟารมในแตละพนทจะมความแตกตางกนขนอยกบทรพยากรธรรมชาต สงแวดลอม ฐานะทางเศรษฐกจและสงคม วตถประสงคของการท าฟารม ซงจะมผลตอการตดสนใจเลอกการผลต กจกรรมตางๆ ในระบบ การท าฟารมของครวเรอนเกษตรกร ซงวตถประสงคในการท าฟารม อาจจะขดแยงกบวตถประสงคของ ระบบอนกได (รจเรข หนสงข, 2549) จงอาจกลาวไดวา ระบบฟารมเปนหนวยทางเศรษฐกจสงคมโดยมองคประกอบของโครงสรางฟารมทส าคญ คอ (1) เงอนไขทางสงคมของการผลตหรอท เรยกวาความสมพนธทางการผลตความสามารถในการมทดน ความสมพนธทางการตลาดและการแลกเปลยนความสมพนธระหวางแรงงาน ในระบบการผลตนนๆ (2) เงอนไขทางนเวศเกษตร (3) พลงการผลต ไดแก ปจจยการผลต รวมถงทดน (4) วตถประสงคของระบบซงเปนตวก าหนดเปาหมายของการผลต (สมยศ ทงหวา, 2541 อางโดย รจเรข หนสงข, 2549)

ทฤษฎระบบการท าฟารม FAO (มปป.) ไดรายงานวา ระบบการท าฟารมโดยสวนใหญในโลก ม 6 ประเภท คอ

1. ฟารมขนาดเลก เปนการท าการเกษตร โดยมงเนนแรงงานสมาชกในครวเรอนเปนแรงงานหลกทงหมด และเปนปลกพชเพอการยงชพเทานน

2. ฟารมขนาดเลกกงครอบครว โดยใชแรงงานสมาชกในครวเรอนเปนแรงงานสวนหนง ซงจะพบวาฟารมแบบนพบมากในประเทศปากสถาน ซงมขนาดพนททงหมด 200-300 ตารางกโลเมตร

3. ฟารมขนาดเลกทเปนอสระ เปนฟารมทเกษตรกรท าการเกษตรตามความตองการของตน โดยไมเปนการปลกพชตามกระแส หรอทางพาณชย

4. ฟารมขนาดเลกโดยมผเชยวชาญ หรอผรเกยวกบการท าการเกษตรแบบนนๆ คอยใหความร และค าแนะน าตางๆ ใหกบฟารม

5. ฟารมครอบครวขนาดใหญ เปนฟารมทท าเกษตรกรรมเชงพาณชย โดยมครอบครวเปนเจาของฟารมและเปนแรงงานบางสวน มการวาจางแรงงานจากภายนอก

10

6. ฟารมขนาดใหญ เปนฟารมทท าเกษตรเชงพาณชย เปนระบบการด าเนนงานแบบเจ านายและลกจาง โดยไมมเจาของคนเดยว แตจะมการรวมหนสวนหรอถอหนสวนรวมกน

การทระบบการท าฟารมครวเรอนเปนหนวยพนฐานทางเศรษฐกจและสงคม ทมบทบาทส าคญในการผลต จงมความจ าเปนทจะตองมการศกษาระบบการท าฟารมครวเรอน โดยทหลกในการศกษาวจ ยระบบการท าฟารมนนเนนทระบบการผลตของครวเรอนเกษตรกรเปนหลก และวเคราะหองคประกอบทส าคญในระบบการท าฟารม โดยมหลกในการวเคราะห ดงน (1) การมองระบบการผลตของครวเรอนอยางเปนองครวม ไมวาจะเปนการผลตพช การผลตสตว และอนๆ (2) มองหาเหตผลและความสมพนธของทกระบบการผลตทม ในฟารม ซงแตละระบบตางมความพงพาอาศยซงกนและกน (3) ศกษาศกยภาพและขอจ ากดในการท าฟารมของเกษตรกรอยางรอบดาน ทงปจจยภายในและปจจยภายนอก ส าหรบปจจยภายใน ไดแก การใชแรงงานในครวเรอน เงนทน การใชประโยชนทดน เปนตน สวนปจจยภายนอก ไดแก ระบบตลาด ราคาผลผลต นโยบายของรฐ เปนตน และ (4) การมสวนรวมของเกษตรกร เปนการเปดโอกาสใหเกษตรกรเขามารวมแกไขปญหาหรอแบงปนประสบการณในการท าฟารม เพอใหการศกษาวจยสามารถน าไปใชประโยชนไดตรงประเดน และมประสทธภาพยงขน (ปญจพล บญช, 2533; Dixon, 1991 อางโดย FAO, 1992) เนองจากระบบการท าฟารมมองคประกอบทสามารถควบคมไดและควบคมไมได จงตองมการศกษาอยางเปนระบบ ดงนนการศกษาระบบการท าฟารมจงหมายถงการศกษาสงตอไปน (1) การศกษาองคประกอบตางๆ ของครวเรอนเกษตรกร โดยเนนศกษาสมาชกในครวเรอนเกษตรกรทมสวนในการท าฟารม (2) ศกษาปญหาและโอกาสตางๆ ทมอทธพลตอการท าฟารม (3) การจดล าดบความส าคญของปญหาในการท าฟารมของเกษตรกร (4) ศกษาความสมพนธระหวางระบบยอยตางๆ ในระบบการท าฟารม และ (5) ประเมนผลการวจยเกยวกบการท าฟารม (ปญจพล บญช, 2533)

แนวคดระบบการท าฟารมสวนยางพารา ในป พ.ศ.2550 ประเทศไทยมพนทปลกยางพาราทงหมด 15.36 ลานไร กระจายอยทวทกภมภาค

ของประเทศ ซงพบมากทสดในภาคใต คอ จ านวน 11.11 ลานไร รองลงมา คอ ภาคตะวนออกรวมกบ ภาคกลางจ านวน 1.70 ลานไร ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 2.14 ลานไร และ ภาคเหนอจ านวน 402,214 ไรตามล าดบ (ส านกงานเศรษฐกจการเกษตร, 2551) ปจจบนประเทศไทยสามารถผลตยางพาราไดมากเปนอนดบหนงของโลก โดยในป พ.ศ. 2551 มผลผลตยางรวมทงหมด 3.09 ลานตน แบงออกเปนยางแผนรมควนยางแทง น ายางขน ยางผสม และอนๆ (สถาบนวจยยาง, 2552) ผลผลตยางพาราทไดมาจากการท าสวนยางของเกษตรกรมากกวา 1 ลานฟารม โดยกระจายอยในภาคใตประมาณรอยละ 90 ภาคตะวนออกภาคตะวนออกเฉยงเหนอและภาคเหนอรวมกนประมาณรอยละ 10 ทงนสวนใหญเปนสวนยางขนาดเลกซงมขนาดพนทท าสวนยางนอยกวา 50 ไร คดเปนสดสวนประมาณรอยละ 93 ของจ านวนสวนยางพาราทงหมดในประเทศ (Somboonsuke et al., 2008)

แนวคดทเกยวของกบการท าฟารมสวนยางพารา ไดแก แนวคดระบบการท าฟารมสวนยางพาราระบบการท าฟารมสวนยางพาราเปนรปแบบหนงของระบบการท าฟารม ทมองถงการท าสวนยางพารา เปนหลก(Cherdchom et al., 2002) และเปนระบบการท าฟารมทใหความสนใจเกยวกบปจจยตางๆ ทเกยวของกบกระบวนการผลต ไดแก ปจจยทางเศรษฐกจและสงคม ปจจยทางกายภาพ และปจจยทางช วภาพ โดยSomboonsuke และคณะ (2002) ไดอธบายรายละเอยดเกยวกบปจจยดงกลาว ดงน (1) ปจจยทางเศรษฐกจและสงคมไดแก ระบบตลาด ราคา นโยบายรฐ การลงทน ศกยภาพเกษตรกร และการบรหารจดการ (2) ปจจยทางกายภาพ ไดแก สภาพพนท สภาพภมอากาศ (อณหภม ความชน ปรมาณฝน) และ (3) ปจจย

11

ทางชวภาพ ไดแก เกษตรกร กจกรรมอนของครวเรอน ความอดมสมบรณของดนปจจยเหลานมความสมพนธกนและเปนสวนส าคญในการผลต และการจดการสวนยางใหสามารถด ารงอยได ดงแสดงในภาพท 2.2

ภาพท 2.2 ระบบการท าสวนยางในภาคใตปจจบน ทมา: Somboonsuke และคณะ, 2002

แนวคดระบบฟารมครวเรอน ระบบฟารมครวเรอน (farm household) เนนทกจกรรมการผลตครวเรอนเกษตรกรเปนหลก ซงจะ

พจารณากจกรรมทงหมดของฟารมทมอยจะไมมองเพยงกจกรรมใดกจกรรมหนง แตจะมองกจกรรมทงหมดของฟารมเปนระบบ ทงในดานวฒนธรรม เศรษฐกจ และสงคม รวมถงความสมพนธระหวางสงมชวตกบสงแวดลอม ซงทกปจจยจะเกยวของเชอมโยงและมผลกระทบตอกน การเปลยนแปลงองคประกอบหนงจะสงผลกระทบตอองคประกอบอนๆของระบบ ตลอดจนสงผลกระทบตอระบบฟารมครวเรอน ในการท าฟารมระดบครวเรอน เกษตรกรจะท ากจกรรมการเกษตรรวมกน เชน การปลกพชรวมกบการเลยงสตว ขนตอนการผลตไมซบซอน มการใชผลผลต ผลพลอยได และปจจยการผลตแบบผสมผสานและเออประโยชนตอกน เชนมลสตวใชท าเปนปย เศษพชใชเปนอาหารสตว ตลอดจนการใชทรพยากรจากธรรมชาตและสงแวดลอมเพอเปนวสดเชอเพลง เชน ถาน ฟน หรอสรางสงปลกสรางส าหรบใชประโยชนในครวเรอนเกษตรกร (ภาพท 2.2) โดยทวไปครวเรอนเกษตรกรจะแสวงหาทางเลอกทดกวาในการผลต เพอใหระบบการท าฟารมของตนสามารถด ารงอยไดอยางยงยน แตมกจะมขอจ ากดดานทรพยากรท าใหเกษตรกร ไมสามารถปรบเปลยนหรอมทางเลอกในการท าฟารมไดตามทตองการได (Trebuil และคณะ, 2535)

ปจจบนระบบการท าฟารมของครวเรอนเกษตรในแถบเอเชย มวตถประสงคในการท าฟารมเพอยงชพและเปนรายไดของครวเรอน สวนใหญเปนระบบการท าฟารมขนาดเลกและอาศยแหลงน าตามธรรมชาตและใชแรงงานภายในครวเรอนเปนหลก ซงเนนการผลตขาวและขาวสาล และมการผลตพชชนดอนๆ เชน ขาวโพดมนส าปะหลง รวมถงการเลยงสตว (Devendra and Thomas, 2002) โดยจะมงเนนการผลตพชเชงเดยวตาม

ปจจยทางชวภาพ

ปจจยทางกายภาพ - สภาพพนท - สภาพภมอากาศ * อณหภม

* ความชน * ปรมาณฝน

เกษตรกร

ชาวสวน

ปจจยทางเศรษฐกจและ สงคม - ระบบตลาด ราคา

- นโยบายรฐ

- การลงทน

- ศกยภาพเกษตรกร

-

การบรหารจดการ

ความอดมสมบรณดน

หมายเหต

ปจจยน าเขา น าออก การไหลของขาวสาร ความร การควบคมและจดการ ปฏสมพนธ

ผลผลต กจกรรมอนของ

ครวเรอน ยางพารา

12

กระแสความนยม ซงตองใชเงนลงทนสง ใชปจจยการผลต เชน ปย สารเคมก าจดศตรพชและแมลงอยางเขมขน ท าใหครวเรอนเกษตรกรมความเสยงสงจากความแปรปรวนของสภาพดน ฟา อากาศ รวมถงราคาผลผลต เมอมการเปลยนแปลงกจกรรมหนง จะสงผลกระทบตอกจกรรมอนๆ ในระบบการท าฟารมเชนกน การเปลยนแปลงในแตละกจกรรมจะมปจจยหลายประการเขามาเกยวของ เชน ปจจยกายภาพและชวภาพ ปจจยภายใน ปจจยภายนอก ดงนนระบบฟารมครวเรอนเกษตรกรจงตองเกยวของกบกระบวนการตดสนใจทงในระยะสนและในระยะยาวอยเสมอ เนองจากจะตองปรบตวใหเหมาะสมกบสภาพแวดลอมทงทางกายภาพชวภาพ เศรษฐกจและสงคม เพอใหการท าฟารมบรรลตามวตถประสงคหรอเปาหมายของฟารม เพราะในปจจบนสภาพแวดลอมทงทางกายภาพ ชวภาพ เศรษฐกจและสงคมทเกยวของกบระบบฟารมครวเรอนมการเปลยนแปลงอยเสมอตามการพฒนาของประเทศ (สมยศ ทงหวา, 2541)

เขตนเวศเกษตร ปจจยทางนเวศเปนปจจยส าคญทมผลตอการท าการเกษตร การจ าแนกเขตนเวศเกษตรหรอ

การวเคราะหระบบนเวศ เปนการวเคราะหลกษณะทางกายภาพ ชวภาพ ซงมวตถประสงค 3 ประการ คอ (1) เพอจ าแนกสภาพแวดลอมทางธรรมชาตของพนททมลกษณะคลายคลงกนไวเปนหนวยเดยวกน เรยกวา การแบงโซนหรอนเวศเกษตร (agroecological zonation) (2) เพอแสดงใหเหนโครงสรางพนฐานทมผลตอการท ากจกรรมทางเศรษฐกจและสงคมของประชากร (3) เพอวเคราะหศกยภาพและขอจ ากดของแตละเขตนเวศเกษตรในดานการปฏบตทางการเกษตรของเกษตรกร (สมยศ ทงหวา, 2551) เนองจากในภาคใตของประเทศไทย สวนใหญเปนพนทลมน าขนาดเลก พนทตนน ามกเปนภเขา พนทกลางน าคอ พนทตอนกลางเรมตงแตตนเขาลงมา และพนททายน ามกเปนทะเล การแบงเขตนเวศพนทราบลมไมมหลกเกณฑในการแบงทชดเจน เนองจากลกษณะพนทแตละแหงมความแตกตางกนในทกๆ ดาน กลาวคอ ทางดานกายภาพ มความแตกตางกนในดานขนาดพนท ระดบความสงต าจากระดบน าทะเล ความลาดชน ลกษณะดน เปนตน ทางดานชวภาพกมความแตกตางกน ไดแก ชนดพนธพชและสตว รวมถงความแตกตางทางดานชมชนอกดวย อยางไรกตาม มการจ าแนกทสง ทดอน และทราบโดยใชระดบความสงจากระดบน าทะเล และความลาดชนเปนเกณฑในการจ าแนกเขตพนท (เกษม จนทรแกว 2539 อางถง กรมพฒนาทดน) ไดจ าแนกเขตพนทเปน 3 สวนคอ - พนทสง มความสงจากระดบน าทะเลมากกวา 500 เมตร และมความลาดชนมากกวา 35 เปอรเซนต - พนทดอน มระดบความสงจากระดบน าทะเล 400-500 เมตร มความลาดเทนอยกวา 45 เปอรเซนต - พนท ราบลม มระดบความสงจากระดบน าทะเล นอยกวา 400 เมตร และมความลาดชนไม เกน 16 เปอรเซนต

การก าหนดระดบพนทลมน า หมายถง การจ าแนกแบงเขตพนทลมน าตามคณภาพของดนตอสมรรถนะการพงทลาย และความเปราะบางทางสงแวดลอม ตามความสง ความลาดชน ลกษณะดนของพนทเปนตน โดยการก าหนดการใชประโยชนทดน (เกษม จนทรแกว, 2539)

พนทลมน าชนท 1 หมายถง พนทสงหรอตอนบนของลมน า สวนใหญเปนเทอกเขา ประกอบไปดวยหบเขา หนาผา ยอดเขาแหลมและรองน ามาก สวนใหญปกคลมดวยปา สวนใหญมความลาดชนเฉลยประมาณ80 เปอรเซนต ลกษณะทางธรณวทยาทงายตอการพงทลาย

พนทลมน าชนท 2 หมายถง พนทภายในลมน าทควรสงวนไวเปนตนน าล าธารระดบรองลงมา เปนพนทภเขามลกษณะมน มความลาดชนเฉลยระหวาง 30 ถง 35 เปอรเซนต สวนใหญเปนปาเตงรง และปาเบญจพรรณ ลกษณะทางธรณวทยาประกอบไปดวยหน ซงงายตอการซะลางพงทลาย ดนมความอดมสมบรณต าถงปานกลาง

13

พนทลมน าชนท 3 หมายถง พนทภายในลมน าซงสามารถใชประโยชนไดทงกจกรรมท าไม เหมองแรและปลกไมผลยนตน โดยสวนใหญเปนทดอน และลาดเนนเขา มความลาดชนเฉลย ระหวาง 25 ถง 35 เปอรเซนตลกษณะทางธรณประกอบดวยหนหรอตะกอนททบถมท าใหยากตอการชะลางพงทลาย

พนทลมน าชนท 4 หมายถง พนทภายในลมน าทสภาพปาถกถางใชท าประโยชนเพอปลกพชไร เปนเนนเขามความลาดชนโดยเฉลยระหวาง 6-25 เปอรเซนต ความอดมสมบรณของดนคอนขางสง

พนทลมน าชนท 5 หมายถง พนทภายในลมน าเปนทราบหรอลม หรอเนนลาดเอยงเลกนอย พนทสวนใหญใชท าการเกษตร โดยเฉพาะการท านา มความลาดชนเฉลยต ากวา 5 เปอรเซนต ลกษณะทางธรณเปนพวกดนตะกอน ดนลกถงลกมาก ความอดมสมบรณของดนสง

การจ าแนกระบบการท าฟารมสวนยางพารา ในอดตการท าสวนยางพาราของเกษตรกรมวตถประสงคเพอการยงชพ ตอบสนองความตองการของ

ครวเรอนเปนส าคญ จงพบเหนลกษณะการท าสวนยางพาราแบบการปลกพชเชงเดยวเปนหลก เมอสภาพทางเศรษฐกจและสงคมมการเปลยนแปลงท าใหเกษตรกรตองปรบตว เพอใหอยรอดสงผลใหเกด การเปลยนแปลงรปแบบการท าสวนยางทเนนการยงชพมาเปนการผลตเพอการคาเปนหลก และไดเพมกจกรรมอนๆ ในการท าสวนยางพารามากขน เพอเพมรายได สงผลใหในปจจบนครวเรอนเกษตรกร มการท าฟารมสวนยางพาราหลากหลายรปแบบมากขน อยางเชน ระบบการท าฟารมสวนยางพาราเชงเดยว ระบบการท าฟารมสวนยางพาราทมการปลกพชแซม ระบบการท าฟารมสวนยางพาราทมการเลยงสตวรวม และระบบการท าฟารมสวนยางพาราแบบวนเกษตร เปนตน เชนเดยวกบการท าฟารมสวนยางพาราในประเทศอนโดนเซยทครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางสวนใหญไมไดท ากจกรรมทางการเกษตรเพยงกจกรรมเดยว แตจะมการท าฟารมสวนยางพาราทมพชชนดอนรวม ไมวาจะเปนพชอายสน ไมปา ไมผล เปนตน (Wibawa et al., 2006) ดงนนสามารถประมวลไดวา Somboonsuke และคณะ (2002) ไดจ าแนกรปแบบการท าสวนยางพาราขนาดเลกในภาคใตทพบไดในปจจบนโดยอาศยเกณฑการจ าแนก (1) ประเภทกจกรรมการผลตของครวเรอน (farm house activity) (2) ระบบนเวศเกษตร (agroecozone) และ (3) สภาพทางเศรษฐกจและสงคม(social-economics) ออกเปน 6 รปแบบ ดงน (1) ระบบการท าสวนยางเชงเดยว (รอยละ 21.1) (2) ระบบการท าสวนยางรวมกบการปลกพชแซม (รอยละ 26.4) (3) ระบบการท าสวนยางรวมกบการท านา (รอยละ 33.7) (4) ระบบการท าสวนยางรวมกบการปลกไมผล (รอยละ 11.1) (5) ระบบการท าสวนยางรวมกบการเลยงสตว(รอยละ 1.9) และ (6) ระบบการท าสวนยางรวมกบกจกรรมเกษตรผสมผสาน (รอยละ 5.8) นอกจากน จรวย เพชรรตน และรตนา ตนสกล (2532) สามารถจ าแนกระบบการท าสวนยางพาราของเกษตรกรบานคลองกวต าบลเขาพระ อ าเภอรตภม จงหวดสงขลา ออกเปนระบบยอยๆ ได 4 ระบบ คอ 1) ยางพาราเชงเดยว 2) ยางพารารวมกบการท านา 3) ยางพาราคกบการท าสวนผลไม และ 4) ยางพารารวมกบการท านาและสวนไมผล

ไพศาล เหลาสวรรณ และคณะ (2530 อางโดย รจเรข หนสงข, 2548) ไดก าหนดเกณฑการจ าแนกระบบการท าฟารมสวนยางพาราของครวเรอนเกษตรกรไวดงน (1) เกณฑจ าแนกตามประเภทการลงทน ไดแก สวนยางพาราเพอการคา และสวนยางพาราเพอการบรโภคหรอยงชพของครวเรอน (2) เกณฑจ าแนกทอาศยศกยภาพ ความสามารถของเกษตรกรชาวสวนยางพาราในการจดการเวลา (3) เกณฑจ าแนกทอาศยกจกรรมอนๆ รวมกบการท าสวนยางพารา เชน การปลกยางพารารวมกบไมผล การปลกยางพารารวมกบการเลยงสตวเปนตน พงษเทพ ขจรไชยกล (2538 อางโดย รจเรข หนสงข, 2548) ไดจ าแนกประเภทของระบบการท าสวนยางพาราในประเทศไทย ออกเปน 4 ประเภท คอ (1) ระบบการปลกยางพาราทมการปลกพชแซม ไดแก ปลกสบปะรดแซมในสวนยางพารา ขาวโพดหวานแซมในสวนยางพารา มนส าปะหลงแซมในสวนยางพารา และขาว

14

แซมในสวนยางพารา เปนตน (2) ระบบการปลกยางพาราทมการปลกพชคลมเพอเพมความอดมสมบรณของดน (3) ระบบการปลกยางพารารวมกบไมดอก และ (4) ระบบปลกยางพาราทมการปลกพชรวมยาง ไดแก ยางพารารวมกบไมผล ยางพารารวมกบหวาย เปนตน

2. การจ าแนกระบบการท าฟารมสวนยางพารา และการจดการผลตและการใชเทคโนโลยเพอการผลต การจ าแนกระบบการท าสวนยางพาราขนาดเลก

Somboonsuke และคณะ (2002) ไดจ าแนกรปแบบกระบวนการท าสวนยางพาราขนาดเลกในภาคใตทพบไดในปจจบน โดยอาศยเกณฑการจ าแนก (1) ประเภทกจกรรมการผลตของครวเรอน (Farm House activity) (2) ระบบนเวศเกษตร (Agroecozone) และ (3) สภาพทางเศรษฐกจและสงคม (Social-economics) ออกเปน 6 รปแบบ คอ (1) ระบบการท าสวนยางเชงเดยว (2) ระบบการท าสวนยางรวมกบการปลกพชแซม (3) ระบบการท าสวนยางรวมกบการท านา (4) ระบบการท าสวนยางรวมกบการปลกไมผล (5) ระบบการท าสวนยางรวมกบการเลยงสตว และ (6) ระบบการท าสวนยางรวมกบกจกรรมเกษตรผสมผสานและยงสามารถจ าแนกระบบการท าสวนยางพาราตามเขตนเวศนยางพาราในภาคใต ดงน

(1) เขตนเวศทราบ ซงเปนการปลกยางพาราในพนทราบน าทวมถง และทราบน าทวมไมถงในฤดฝนโดยทวไปการปลกยางพาราในเขตนเวศน เกษตรกรมการปรบเปลยนจากระบบการเกษตรอนๆ มาสระบบการท าสวนยางพารา เชน การปรบเปลยนระบบการท านาสระบบการท าสวนยาง อนเนองมาจากการเสอมโทรมของดน ปจจยการผลตในการท านาสงขน ระบบชลประทานเขาไปไมถงในขณะทราคาขาวไมแนนอน เกษตรกรเกดความไมมนใจในอาชพการท านา เกษตรกรเหลานจงพยายามปรบเปลยนระบบการผลตทเหมาะสมของตนเอง เปนการท าสวนยางพารา

(2) เขตนเวศทสงน าทวมไมถงในฤดฝน โดยทวไปในเขตนระบบนเวศยางพารามความหลากหลายทางชวภาพมาก หรอเปนระบบวนเกษตรทมกจกรรมหลากหลายควบคไปกบการท าสวนยางพาราในพนทเดยวกน เปนเขตทสงกวาเขตนเวศนทราบเลกนอยหรอบรเวณควนเขา พบวา เปนพนทปาทถกทดแทนดวยยางพารา ในเขตนเวศนไมมการจดการทเกยวกบแหลงน า นอกจากการไถพนทเพอปองกนการชะลางของดนบางสวน แตไมไดท ากนชนโดยทวไปในพนทสวนใหญ โดยทวไปเขตนเวศทสงน าทวมไมถงแบงได 3 แบบ

2.1) เขตนเวศยางพาราอายมาก โดยมากอายของยางพารามากกวา 30 ปขนไป ซงปจจบนไมคอยพบมากนก มลกษณะของปายาง การปลกไมคอยเปนแถวเปนแนว พนธยางพาราเปนพนธเกาทไมไดรบการปรบปรง ใหผลผลตต า

2.2) เขตนเวศยางพาราพนธใหมทยงไมสามารถกรดยางได เปนเขตทมความหลากหลายในระบบนเวศนยางพารามากขน เชน มการปลกพชแซม พชคลม และการท ากจกรรมอนๆ ทหลากหลายควบคไปกบการท าสวนยางดวย เชน การเลยงสตว การท านา การปลกพชผกสวนครวผสมผสาน เปนตน เปนเขตปลกยางพาราพนธใหมทใหผลผลตสงทดแทนยางพาราพนธเกา โดยไดรบการสงเคราะหทงเงนและปจจยการผลตจากส านกงานกองทนสงเคราะหการท าสวนยาง กลาวไดวาเปนเขต “นเวศยางพาราทนสมย” คอ มการใชเทคโนโลยสมยใหมมาใชในการเพมผลผลตยางพารามากขน ทงทเปนการใชเทคโนโลยทเหมาะสมและไมเหมาะสม

2.3) เขตนเวศยางพาราพนธใหมทสามารถเปดกรดไดแลว โดยทวไปเรยก สวนยางพาราทพนการสงเคราะหสวนยางทใหผลผลตแลว อายตงแต 6 ป ขนไป ระบบนเวศยางพาราในเขตนจะมความหลากหลายไมมากนก การปฏบตหรอการจดการแตกตางกนไปตามรปแบบการปลกยางพาราและการผสมผสานของกจกรรมตางๆ

15

(3) เขตนเวศนทสงหรอเขาสง เปนเขตทมความสงพนทเฉลย 40 ถง 100 เมตร ความลาดชนประมาณ 16 ถง 30% เปนพนทปาทถกท าลาย โดยการเขาแทนทของยางพารา ปญหาทพบ คอ การชะลางหนาดนมสงซงสวนใหญมการปลกยางพาราลกล าเขาไปในเขตปาสงวน เขตนเวศนมกพบในแนวเขาทางตะวนตกและบรเวณทสงพบวาเกษตรกรมการปลกยางพาราในพนทปาสงวนมาก

จากการจ าแนกรปแบบของการปลกพชรวมยางและสวนยางพาราของเกษตรกรในภาคใตเมอ ป พ.ศ. 2537 โดย อยทธ นสสภา และคณะ (2537) ซงครอบคลมพนท 11 จงหวด อาท สราษฏรธานนครศรธรรมราช ตรง พทลง สตล พงงา กระบ สงขลา ยะลา ปตตาน และ นราธวาส สามารถจ าแนกลกษณะการปลกพชรวม ออกเปน 4 รปแบบ ดงน

1) รปแบบปายางชมชน ปายางชมชนอยในเขตตนน าล าธารตดกบปาสงวน และปลกตนยางลอมรอบปาอนรกษ ชาวบานสามารถเขาไปใชประโยชน เชน หาของปา สมนไพร ตผง เปนตน ลกษณะของปายางชมชนจะมพชหลากหลายชนด โดยมยางพาราเปนพชหลก พชทปลกรวมในแปลงยางพารา ไดแก สะตอ เหรยง พะยอม ขนน จ าปาดะ ไมไผตง เปนตน ซงเปนพชทมทรงพมสง สวนไมทรงพมปานกลาง ไดแก เงาะมะเดอขาว เนยง เปนตน และไมระดบลาง ไดแก สบปะรด ดาหลา ปด ผกภม เปนตน

2) รปแบบปายางดงเดม เปนการท าสวนผสมผสานปลกรวมกบยางพนธเกา Tjir 1 โดยทชาวบานทางภาคใตเรยกสวนชนดนวา “สวนสมรม” ซงเปนสวนทอยใกลบานมการปลกพชผสมผสานหลายชนดเพอใชบรโภคในครวเรอนเปนหลก พชทปลก ไดแก สะตอ หมาก มะพราว ระก า หลมพ ผกภม ผกหวาน โดไมรลมดอกดง เปราะ ขง ไพร เปนตน การท าสวนยางในลกษณะนท าใหเกษตรกรสามารถพงพาตวเองสง

3) รปแบบสวนยางเศรษฐกจ สวนแบบนเกดขนเนองจากประสบกบปญหาราคายางพาราตกต าและไดเลงเหนวาพนทในการปลกยางมพนทระหวางรองยางกวางพอท จะปลกพชเศรษฐกจชนดอนรวมในแปลงยางพารา เพอเสรมรายไดอกทางหนง และสวนยางในรปแบบนมกเปนพนททปลกยางพนธใหมทดแทนยางพนธดงเดมมาแลวอยางนอย 1 รน พชทนยมปลกรวมในแปลงยางพาราจะเปนไมผลทขนใตรมเงายางพาราเนองจากเปนพชทมตลาดรองรบ อาท มงคด ลองกอง จ าปาดะ ระก า หวาย เปนตน

4) สวนยางเชงเดยว การท าสวนยางพารารปแบบนสามารถพบเหนไดทวไปในภาคใต เปนสวนยางทมยางพาราเปนพชหลกอยางเดยวทงในแงของชนดพชและรายได พนธยางทใชจะเปนยางพนธ RRIM 600, BPM 24 และสงขลา 36 เปนตน ซงเปนพนธทไดรบค าแนะน าจากสถาบนทเกยวกบยางพาราในภาคใต

3. หลกการและแนวคดเกยวกบการด ารงชพและการด ารงชพอยางยงยนความหมายการด ารงชพ

การด ารงชพอยางยงยน (sustainable livelihoods) หมายถง การแสดงออกถงศกยภาพในการตอสหรอรบมอกบความตงเครยดหรอผลกระทบทเกดขนโดยด ารงประสทธภาพทางเศรษฐกจ หรอความมนคงของระบบนเวศนทรพยากรธรรมชาต และความเสมอภาคในสงคมซงเปนการใชโอกาสการด ารงชวตของคนกลมหนง โดยไมรกรานคนอกกลมหนงทงในปจจบนหรออนาคต หรออกนยหนง หมายถง ความสามารถของมนษยทจะมชวตอยและปรบปรงคณภาพชวตทปราศจากการสรางความเดอดรอนใหผอนทงในปจจบนและอนาคต

ระดบความยงยนของวถการด ารงชพใชเกณฑพจารณา คอ ความยดหยนไดเมอเกดผลกระทบไมขนกบการสนบสนนจากภายนอกรกษาผลตภาพของทรพยากรไวไดนานไมท าลายวถการด ารงชวตผอนหรอสามารถประนประนอมรวมกนไดกอใหเกดความยงยนของการใชสภาพแวดลอมความยงยนทางเศรษฐกจของครวเรอนสงคมและสถาบน (http://www.undp.org/sl/)

แนวทางการศกษาการด ารงชพอยางย งยนน น าเสนอโดย Department for international development ใ น The 1997 UK government whitepaper on international development

16

committee แนวคดนชวยใหเพมความเขาใจในธรรมชาตของความยากจนไดดขนและมเปาหมายทจะน าไปใชเปนเครองมอการท างานพฒนาเพอลดความยากจนของประชากรโลกใหไดคร งหนงจาก 850 ลานคนภายใน ป 2015 ภายใตการพฒนาจากหนวยงานนานาชาตหลายหน วยงานเชน Food and Agriculture Organization of the UnitedNations (FAO) , International Fund for Agricultural Development (IFAD), United Nations Development Programme (UNDP) และ World Food Programme (WFP) โดยเฉพาะอยางย งหนวยงานหลกท ใชแนวทางน ในการท างานคอ Department for International Development (DFID) (http://www.fao.org)

แนวทางการด ารงชพอยางยงยน (Sustainable Livelihoods Approach) มวตถประสงคทจะท าความเขาใจระบบการด ารงชวตซงเปนการสนบสนนโอกาสในการปรบปรงเพอลดความยากจนการท าความเขาใจการด ารงชพอยางยงยนอาศยแนวความคดหลก 6 ประการดงน (http://www.undp.org/sl)

1) คนเปนส าคญ (People-centered) เรมจากการวเคราะหการด ารงชวตของกลมเปาหมายและวธการเปลยนแปลงเมอเวลาผานไปผลกระทบจากการเปลยนนโยบายการจดองคกรทเกดกบคนการถอครองและมตของความยากจนและท างานเพอน าไปสเปาหมายเนนความส าคญของอทธพลดานนโยบายและการจดการสถาบนทเกยวกบวาระของความยากจนท างานสนบสนนคนเพอน าไปสเปาหมายของการด ารงชวตซงเชอวาความยากจนจะลดลงหากการสนบสนนจากภายนอกท างานสอดคลองกบแนวทางของวถการด ารงชวตสภาพแวดลอมทางสงคมและความสามารถในการปรบใช

2) องครวม (Holistic) ทกสงทกอยางมความเกยวของเชอมโยงกนไมแยกสวนตามลกษณะภมศาสตรและกลมสงคมส านกในอทธพลหลากหลายทมตอมนษยคนหาท าความเขาใจความสมพนธระหวางอทธพลเหลานและผลกระทบทเชอมโยงกบการด าเนนชวตส านกในหนาททหลากหลายยอมรบวถทหลากหลายของการด ารงชวตคนหาเพอน าไปสผลลพธทหลากหลายของการด ารงชวต

3) พลวต (Dynamic) คนหาเพอท าความเขาใจและเรยนรจากการเปลยนแปลงเพอทจะสามารถสนบสนนผลทางบวกบรรเทาผลทางลบทจะเกดขนจากผลกระทบภายนอก

4) สรางบนความเขมแขง (Building on strengths) หลกการส าคญคอการเรมวเคราะหความเขมแขงมากกวาความตองการ

5) เชอมโยงมหภาคและจลภาค (Macro-micro links) แนวทางการศกษาการด ารงชพอยางยงยนตองการทจะเปนจดเชอมชองวางระหวางระดบนโยบายสถาบนถงระดบชมชนและรายบคคล

6) ความย งยน (Sustainability) เปนการประเมนความยงยนจาก 4 องคประกอบหลกคอ (1) สภาพแวดลอม (2) เศรษฐกจ (3) สงคม และ (4) และสถาบน

กรอบการท างานตามแนวคดการด ารงชพอยางยงยน (Sustainable Livelihood Framework) การศกษาการด ารงชพอยางยงยนเปนการศกษาความสมพนธขององคประกอบ 5 ประการทจะน าไปส

เปาหมายในการด ารงชพของกลมเปาหมายคอ 1. องคประกอบดานบรบทของความออนแอและไมแนนอน (Vulnerability context) เปนภาวะท

เกดขนและสงผลกระทบโดยตรงตอทรพยสนและผลลพธจากวถการด าเนนชวต ไดแก - ภาวะทเกดผลกระทบอยางทนททนใดและรนแรง (Shocks) สงผลเสยหายตอการด ารงชพ

โดยเฉพาะในองคประกอบของทรพยสนเชนภยธรรมชาตการขาดเงนใชจายความขดแยงในสงคมปญหาสขภาพมนษย พช สตว

- แนวโนม (Trends) ภาวะแนวโนมของการเคลอนไหวของปจจยตางๆ ทมผลกระทบตอวถการด ารงชพเชนแนวโนมประชากรทรพยากรเศรษฐกจรฐบาลนโยบายและเทคโนโลย

17

- การเปลยนแปลงตามฤดกาล (Seasonality) ไดแก วฏจกรตางๆ เชน วฏจกรราคาผลผลตสขภาพโอกาสการจางงานเปนตน

2. ทรพยสน หรอ ทนในการด ารงชพ (Livelihoods Assets) เปนองคประกอบทมความส าคญหรออกนยหนงคอเปนทนทกลมเปาหมายน ามาใชในกระบวนการด ารงชพซงมความสมพนธทางบวกกบการเกดผลลพธมผลตอโอกาสการเลอกวถการด ารงชพไดรบอทธพลโดยตรงจากบรบทความออนแอและการเปลยนแปลงของโครงสรางและสถาบนไดแก

- ทนมนษย (Human capital) หมายถง ทกษะความรความสามารถดานแรงงานคณภาพแรงงานศกยภาพการเปนผน าและความมสขภาพดตลอดจนมคณธรรมจรยธรรม บนพนฐานคณคาศาสนา ประเพณ วฒนธรรม

- ทนธรรมชาต (Natural capital) หมายถง พนทท ากน การชลประทาน ทรพยากรดนน าอากาศปาไมความหลากหลายทางชวภาพ

- ทนการเงน (Financial capital) หมายถง เงนสะสมทสามารถน ามาใชประโยชนไดและเงนไหลเวยน ทงทเปนเงนเดอน หรอกองทนในชมชน ตลอดจนเครองมอท ากน บาน เปนตน

- ทนกายภาพ (Physical capital) หมายถง สงอ านวยความสะดวกและวสดท ใชในการผลต ตลอดจนถนน ไฟฟา ประปา และสาธารณปโภคตางๆ

- ทนสงคม (Social capital) หมายถง กลมเครอขายประชาสงคมทสนบสนนการเปนสมาชกกลมทมความสมพนธหนาทในสงคมและภาวะการณเปนผน า

3. โครงสรางและกระบวนการทกอให เกดการเปลยนแปลง ( transforming structures and processes) เปนองคประกอบทมผลกระทบโดยตรงทท าใหเกดความออนแอในกระบวนการและสงผลตอการเลอกวถการด ารงชพมสวนประกอบยอย 2 สวนคอ

- โครงสราง (Structures) ม 2 ระดบคอระดบสาธารณะและระดบเอกชนเชนรฐบาลองคกรประชาสงคม - กระบวนการ (Processes) หมายถง สวนขบเคลอนของโครงสรางเชนนโยบายกฎหมายขอก าหนด

สถาบนและวฒนธรรม 4. ยทธวธการด ารงชพ (Livelihood strategies) เปนทางเลอกโอกาสทกลมเปาหมายใชเปนกลยทธ

ในการด าเนนชวตซงจะมลกษณะของความหลากหลาย (Diversity) ตามลกษณะพนทภมประเทศทถอครองและชวงเวลาเปนลกษณะท เคลอนไหว (Dynamic) กระจายหลายสถานท (Straddling) และเชอมโยง(Linkage)

5. ผลลพธ (Livelihood outcome) เปนผลไดทเกดจากการเลอกวถหรอยทธวธในการด าเนนชวตซงแสดงออกถงการด ารงชพอยางยงยนไดแก การมรายไดเพมขน (More income) การเพมการเปนอยทดขน(Increasedwell-being) การลดความออนแอ (Reduced vulnerability) การเพมความมนคงดานอาหาร(Improved food security) และการเกดความยงยนในการใชทรพยากรธรรมชาต (Sustainable use of natural resource based)

18

ภาพท 2.3 กรอบการด าเนนงานในการด ารงชวตอยางยงยน (Sustainable livelihoods framework) ทมา: ดดแปลงจากสารนพนธนายส าราญ สะรโณ, 2539

จากภาพท 2.3 เราสามารถอธบายความสมพนธระหวางองคประกอบตางๆในระบบการด ารงชพของกลมเปาหมายไดวาทรพยสน (livelihoods assets) เปนองคประกอบหลกอนดบแรกทจ าเปนในการด ารงชพหรออกนยหนงคอเปน“ตนทน”ทกลมเปาหมายน ามาใชในกระบวนการด ารงชพการเปลยนแปลงฐานะของทรพยสนจะไดรบอทธพลจากการเปลยนแปลงของโครงสรางและกระบวนการ ( transformingstructures and processes) ซงแสดงออกมาในลกษณะของบรบทความออนแอ (vulnerabilitycontext) ทเกดขนเชนการเปลยนนโยบายทางเศรษฐกจเปนกระบวนการหนงทท าใหเกดภาวะแนวโนมสนคาตนทนการผลตราคาสงขนท าใหกลมเปาหมายตองใชเงนลงทนในการผลตมากขนสงผลใหฐานะทางการเงนของกลมเปาหมายลดต าลงและมผลตอเนองไปยงโอกาสการเลอกกลยทธการด ารงชพ (livelihoods strategies) หรอการเลอกวธการผลตใหเหมาะสมกบผลกระทบทเกดขนหากกลมเปาหมายมกลยทธหรอมการปรบปรงวถการด ารงชพหรอการท าอาชพทเหมาะสมกบสถานการณทเกดขนระบบกจะยงคงใหผลลพธ (livelihood outcome) ในระดบทสมดลกบความตองการและผลลพธทไดนจะสงผลโดยตรงตอระดบของทรพยสนทกลมเปาหมายจะน ามาใชเปนตนทนในการด ารงชพตอไป

การประยกตใชกรอบการด ารงชพอยางยงยน ส าหรบการท าฟารมสวนยางพารา จากทฤษฎการด ารงชพอยางยงยน สามารถน ากรอบแนวคดการด ารงชพอยางยงยนมาประยกตใชใน

การวเคราะหการด ารงชพส าหรบระบบการท าฟารมสวนยางพาราซง Somboonsuke et al (2003) ไดศกษาเรอง การด ารงชพอยางยงยนของระบบการท าฟารมสวนขนาดเลก กรณศกษาของระบบการท าฟารมสวนยาง-ไมผล ในชมชนเขาพระ ภาคใตของประเทศไทย (ภาพท 2.4) พบวาสาเหตของปญหาหรอขอจ ากดทเกยวของกบระบบการผลต ในระบบการท าสวนยางขนาดเลกทมไมผลรวม ไดแก (1) ราคาผลผลตต า รวมถงคณภาพของผลผลตต า (2) ขาดเงนทนในการลงทน (3) โรคและศตรพชระบาด (4) ขาดความรในการจดการ(5) สภาพอากาศไมเหมาะสม (6) โครงสรางพนฐานไมสะดวก (7) ขาดแคลนแรงงานใน และ (8) การสงเสรมขาดประสทธภาพ ซงเมอประเมนปญหาหรอขอจ ากดระบบการผลตดงกลาวขางตนพบวา ปญหาตนทนการผลตสงมความจ าเปนและเรงดวนทจะตองแกไขกอน สวนความยากงายของปญหาทจะแกไข ไดแก ปญหาระบบตลาดไมมประสทธภาพ ในขณะทหากสามารถแกปญหาตนทนการผลตสงได กจะเกดประโยชนตอระบบการผลตในระบบการท าฟารมสวนยางพาราขนาดเลกทมไมผลรวมมากทสดแสดงใหเหนวาหากมการแกปญหาในเรอง

H = human capital)N = natural capital)F = financial capital)P = physical capital)S = social capital)

H

S N

P F

- - -

- -

- -

- -

- รายไดทเพมข น- - -

19

ตนทนปจจยการผลตทสงใหต าลงได โดยเฉพาะราคาปย สารปราบศตรพช และคาจางแรงงานในการผลต ท าใหเกษตรกรประหยดคาใชจายอนจะสงผลตอการเพมรายไดของระบบฟารมดวย

นอกจากนปญหาดงกลาวยงจะสงผลกระทบโดยตรงตอทรพยสน การวางแผนและยทธวธการจดการทเหมาะสม ซงมอทธพลตอความส าเรจ และน าไปสความยงยนของฟารม โดยองคประกอบทส าคญทเปนทนใหเกษตรกรไดน ามาใชในการด ารงชพ ประกอบดวยทรพยสน 5 ประเภท ทเกยวของในทนคอ (1) ทนธรรมชาตหมายถง ทรพยากรน าส าหรบกจกรรมในฟารม ประสทธภาพในการใชทดน สภาวะอากาศ (อณหภม, ปรมาณน าฝน และความชน) และลกษณะดน (2) ทนทางสงคม ประกอบดวย การเขารวมกลมทางสงคม การมสวนรวมในการท ากจกรรมในระดบกลม (3) ทนทางกายภาพ ประกอบดวย ขนาดของฟารม (ขนาดการถอครองทดน) และสภาพพนท (4) ทนทางการเงน ประกอบดวย เงนลงทนของฟารม เงนออม และหนสนของฟารมและ (5) ทนมนษย ประกอบดวย สมรรถภาพของฟารม และความสามารถในการจดการและภารกจในฟารมเชน อาย ประสบการณในการประกอบอาชพ แรงงานภายในฟารม และความรในการจดการ ส าหรบนโยบายและแผนกลยทธ สามารถแบงนโยบายได 3 ระดบดวยกน คอ แผนและนโยบายระดบชาต แผนและนโยบายระดบภมภาค และนโยบายระดบฟารม โดยเปาหมายของแผนและนโยบายมงเนนไปทการเพมรายไดแกเกษตรกรชาวสวนยางพารา ตลอดจนเพมศกยภาพ และความสามารถในการผลตของเกษตรกรชาวสวนยางพาราเปนส าคญ ในสวนของการปรบตวของเกษตรกรชาวสวนยางพารา ในระบบการท าฟารมสวนยางพาราขนาดเลกทมไมผลรวม เกษตรกรตองลดปญหาหรอขอจ ากดของฟารมโดยการท าการเกษตรแบบผสมผสานเพอลดความเสยงในการจดการฟารม นอกจากนปจจยอนๆ ทเกษตรกรชาวสวนยางพาราในระบบนทมผลตอการปรบตวของระบบฟารม ไดแก ประสบการณในการประกอบอาชพของเกษตรกร ศกยภาพของเกษตรกร (Empowerment) ไดแก การมสวนรวมในองคกรทตนเองสงกดอย ระบบการผลตทมประสทธภาพขนาดฟารมทเหมาะสมกบแรงงาน และระดบการใชเครองมอทเหมาะสมปจจยตางๆ เหลานมสวนชวยใหลดความเสยงในการจดการฟารม ซงน าไปสศกยภาพและความสามารถในการผลตของฟารม เพอมงไปสเปาหมายสดทาย คอ การเพมรายไดของฟารมอนเปนองคประกอบส าคญของการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพารา

นอกจากน ยงมปจจยทส าคญอกประการหนงของการปรบตวของระบบการท าฟารมสวนยางพาราขนาดเลกทมไมผลรวมคอ ระบบสนบสนน คอ ขอเสนอแนะแนวนโยบายตาง ๆ ทชวยสนบสนนระบบการผลตของฟารม ซงเปนหวใจส าคญ คอ ระบบการตดสนใจของเกษตรกร (Decision Making Process) เนองจากเกษตรกรตองน าขอเสนอแนะไปพจารณาและตดสนใจเลอกใชขอเสนอแนะ และแนวนโยบายทคดวาเหมาะสมกบการผลตตนเอง ภายใตองคประกอบของระบบฟารมทเปนอย เพอใหการด าเนนการผลตของฟารมมประสทธภาพ (Somboonsuke et al., 2003)

20

ภาพท 2.4 ตวอยางการด ารงชพของเกษตรกรภายใตระบบการท าฟารมสวนยางรวมกบการท ากจกรรมการปลกไมผลในจงหวดสงขลา ทมา: Somboonsuke et al (2003)

อยางไรกตามในการประยกตใชการด ารงชพกบระบบการผลตทางการเกษตร ไดท าการวเคราะหทรพยสนทง 5 ประเภท เพอดศกยภาพในระบบการผลตทางการเกษตร และใชเปนกลยทธในการด าเนนงานทอาศยทรพยสนทมศกยภาพ โดยมเปาหมายทส าคญในการด ารงชพในแงของเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอมซงศกยภาพของทรพยสนทเปนทนในการผลตนนไดรบผลกระทบจากนโยบายทงภาครฐและเอกชน ตลอดจนสถาบน และองคกรตางๆทขบเคลอนในพนท หรอ ชมชน ซงไดสงผลใหทรพยสนทเปนทนมศกยภาพทแตกตางกนในแตละพนท ซงปจจยทส าคญทสดในการเชอมโยงระหวางการด ารงชพ และการผลตคอ ศกยภาพของทนในการผลตตางๆทง 5 ประเภททไดกลาวมาแลว ดงนนในการวเคราะหการจดการผลตเพอการด ารงชพ จงมงเนนเรองของศกยภาพทรพยสนทนเปนส าคญ ดงแสดงในภาพท 2.5

ภาพท 2.5 การวเคราะหศกยภาพของทรพยสนทนในการด ารงชพกบผลลพธของการด ารงชพในกรอบการ ด ารงชพอยางยงยน ทมา: WAW First Stakeholders Workshop –FAO- 23-25 เมษายน 2555

21

ผลวเคราะหระบบการผลตของระบบการท าฟารมสวนยางพาราในพนทจงหวดสงขลา การวเคราะหระบบการผลตของเกษตรกรสวนยางพาราขนาดเลกเปนการน าเสนอตามกรอบการ

วเคราะหระบบการผลตของ Conway (1985) โดยน าเสนอองคประกอบ วตถประสงคของระบบการผลตลกษณะทางกายภาพ ขอไดเปรยบและขอจ ากดของระบบการผลต การด าเนนงานและการจดการสวนยางผลส าเรจในการด าเนนงานและขอเสนอแนะตอระบบการผลต มรายละเอยดดงน

วตถประสงคของสวนยาง: ระบบการผลตในทกประเภทมวตถประสงคส าคญ คอ ผลผลตสวนยางถอเปนแหลงรายไดหลกของครวเรอนส าหรบครวเรอนชาวสวนยาง รายไดเสรมส าหรบครวเรอนทมอาชพหลกนอกภาคเกษตร และเปนอาชพทสบทอดมาจากรนพอแมทไดโอนกรรมสทธในทดนสครวเรอนในปจจบน ซงสงผลตอความเปนอยทดขนของครวเรอนและลกหลานมการศกษาสงขน ตามล าดบ การผลตยางในทกพนทสวนใหญเปนการปลกยางเชงเดยวและมกจกรรมทางการเกษตรเสรมอนๆรวมกบสวนยาง เชน สวนผลไม ท านา และเลยงสตวแตมแนวโนมการประกอบอาชพเสรมลดลงตามล าดบ โดยเฉพาะราคายางทสงขนสงผลใหเกษตรกรบางรายละทงการปลกพชรวมยางและปรบเปลยนทนาเปนสวนยางพาราหรอปลอยทงเปนนารางมากขน ในขณะทการเลยงสตว เชน เลยงววควาย สกรและไก เปนการเลยงสตวเพยงจ านวนนอยตวเพอเปนรายไดเสรม และใชเวลาวางหลงเสรจกจกรรมงานกรดยางในแตละวน

22

ลกษณะทางกายภาพของสวนยางพารา: ในพนทศกษาตงอยใน 3 เขตนเวศเกษตร ประกอบดวย 1) เขตนเวศเกษตรพนทราบเปนทราบ ทนา พนทน าทวมถงรวมถงบรเวณทราบชายฝง มความสง

จากระดบน าทะเล 0-20 เมตร ความลาดชนนอยกวา 10 องศา ปรมาณน าฝนเฉลย 1 ,916 มลลเมตร พนทนดงเดมมกจกรรมเกษตรทส าคญคอ ท านา ไรและสวนผลไม ในปจจบนไดมการปรบเปลยนเปนพนทมการปลกยางอยางหนาแนนประกอบดวย เขตอ าเภอบางกล า ควนเนยง อ าเภอเมองและบางสวนของอ าเภอหาดใหญ นาหมอมและรตภม เนองจากสวนยางปลกทนา ทนาราง หรอสวนผลไม สงผลตอการเจรญเตบโตของตนยางทต ากวาพนทอนๆ ปรมาณผลผลตตอไรลดลง และมปญหาน าทวม ในการปลกสรางสวนยางตองมการปรบสภาพพนทโดยการยกรอง เพอแกปญหาระดบน าใตดนต าและน าทวม การถอครองพนทเกษตรสวนใหญเปนถอครองทดนขนาดเลกไมเกน 15ไรตอครวเรอน

2) เขตนเวศเกษตรพนทควนเปนพนทควน ลาดลอน ลกคลน มความสงจากระดบน าทะเล 20-100เมตร ความลาดชน 10 - 20 องศา ปรมาณน าฝนเฉลย 1,505 มลลเมตร จากการสมภาษณ พบวา เปนพนทดงเดมทถกเลอกเปนพนทปลกสรางสวนยาง และสวนผลไม เพราะความเหมาะสมอดมสมบรณของดนและความเหมาะสมของพนทตอการปลกยางมากกวาพนท อนๆ เขตนเวศนจงมการปลกยางอยางหนาแนนนอกจากนเกษตรกรมกจกรรมทางการเกษตรอนๆ เชน ท านา ท าไร เปนตน ซงเปนกจกรรมทางการเกษตรแยกแปลงกบสวนยาง เขตนเวศเกษตรนประกอบดวยพนทอ าเภอหาดใหญ นาหมอม คลองหอยโขง และบางสวนของอ าเภอรตภมและอ าเภอสะเดา การถอครองพนทเกษตรในมพนทสวนยางขนาดไมเกน 50 ไร และสวนใหญเปนถอครองทดนขนาดเลกไมเกน 15ไรตอครวเรอน

3) เขตนเวศเกษตรพนทลาดชนหรอภเขา เปนพนทบรเวณเชงเขา หรอพนทมความลาดชนสง พนทมความสงจากระดบน าทะเล 100 - 500 เมตร มความชน 20 – 30 องศา บางสวนตงอยในพนททมความชนมากกวา 30 องศาและอยในพนทภเขาสง ไหลเขา เปนตน ปรมาณน าฝนเฉลย 1 , 548 มลลเมตร แรกเรมในพนทนสวนใหญเปนพนทท าไร และสวนผลไม เมอมการปลกยางพาราพนธพนเมองจงมการบกรกขยายพนทปลกสวนยางอยางตอเนอง การสรางสวนยางเปนไปดวยความยากล าบาก ในการปลกสรางสวนยาง กรดและเกบผลผลต เขตนเวศเกษตรนประกอบดวยพนทอ าเภอรตภม อ าเภอสะเดา และบางสวนของอ าเภอคลองหอยโขงและอ าเภอหาดใหญ การถอครองพนทเกษตรมขนาดทหลากหลายและมขนาดพนทถอครองมากกวา 100 ไร

ขอไดเปรยบของระบบการผลต: ชาวสวนยางสวนใหญมมมมองเชงบวกตอการผลตยางในทกพนทโดยผลของราคายางทเพมสงเปนปจจยทส าคญทมผลตอการตดสนใจปลกสรางสวนยาง ความเปนเจาของทดนหรอมกรรมสทธในทดนสวนยาง รายไดจากสวนยางตลอดทงป งายตอการดแลจดการสวนยางเปนขอไดเปรยบทส าคญ นอกจากนอาชพปลกยางท ามาตงแต เลกเปนวฒนธรรมยางพาราทอย ในสายเลอด มความรความสามารถในเทคโนโลยทฝงอยในตวเองจนกลายเปนเรองธรรมดาและสามารถพฒนาเทคโนโลยการผลตไดดวยตนเองไมตองพงพาตลาดหรอหนวยงานของรฐมากนก

ขอจ ากดของระบบการผลต: ชาวสวนยางสวนใหญมปญหาตนทนการผลตสง เชน ราคาปยแพง คาจางใสปยและปราบวชพชแพง เปนตน เนองจากราคาปยเคมทเพมสงขนประกอบกบการเปลยนมมมองตอการดแลดนในสวนยาง สงผลตอการปรบตวโดยใชปยเคมรวมกบปยชวภาพ หรอใชปยชวภาพมากขนเพอเปนการลดตนทนการผลต และในบางพนทเกษตรกรรวมกลมเพอผลตปยชวภาพใชเอง การปลกยางในพนทราบลมและทนาใหปรมาณผลผลตทไมคมคามากนกแตเกษตรกรไมมทางเลอกมากนกเนองจากปลกไปแลวตองรอกวาจะโคนจงจะตดสนใจอกครงกบอนาคตสวนยางนบวาเปนขอจ ากดทส าคญส าหรบการปลกยางในเขตนเวศพนทราบ เปนเดมการขาดแคลนแรงงานกรดยาง พบไดในทกระบบนเวศเกษตร ทกพนทเจาของสวนยางม

23

ปญหาคณภาพแรงงานกรดและทกษะฝมอกรดยางของแรงงานกรดทลดต าลงโดยเฉพาะความไมซอสตย คดโกงและไมขยนท างานของแรงงานกรด ในบางพนทมปญหารนแรงมากขนจนเจาของสวนยางตองเลกจางแรงงานกรดทมาจากบางทองทหรอจงหวด และตนทนควบคมแรงงานของเจาของสวนยางทเพมสงขน สวนยางในทกพนทมปญหาโรคยาง เชน ยางหนาตาย เสนด า โคนตนไหม ปลวก และหนอนทราย เปนตนนอกจากนเกษตรกรเรมเพมจ านวนตนตอไรทสงขนและตองการพนธยางใหมทสามารถเพมผลผลตมากกวาพนธ RRIM 600 ซงเปนทนยมอยในปจจบน

การด าเนนงานและจดการสวนยางของระบบการผลต 1 ขนาดพนทถอครองสวนยาง: ขนาดพนทถอครองสวนยางตอครวเรอนมแนวโนมลดลงตามล าดบ

เนองจากการแบงทดนเพอถายโอนกรรมสทธภายในสมาชกครวเรอนและความสามารถในการครอบครองทดนลดลงเนองจากราคาทดนเพมสงขนและอปทานทดนทางเศรษฐกจทลดลงจากการศกษาพบวา เจาของสวนยางสวนใหญมขนาดทต ากวา 15 ไร ซงมแนวโนมการถอครองทดนสวนยางลดลงตามล าดบโดยเฉพาะในเขตนเวศเกษตรพนทราบและพนทควน ในงานวจยไดตงค าถาม “พนทถอครองสวนยางขนาดเทาไรจงเพยงพอหรอมสเกลทเหมาะตอการด ารงชพทสอดคลองกบเศรษฐกจและสงคมในปจจบน” เกษตรกรตอบตรงกนวา ถามอาชพสวนยางเพยงอยางเดยว พนทสวนยางขนาดเฉลย 15 ไร เพยงพอตอการด ารงชพในปจจบน ซงจะพบวาการถอครองทดนสวนยางขนาดนอยกวา 5 ไร เจาของสวนยางสวนใหญตองมอาชพเสรม เชน อาชพกรดยางหวะหรอท างานโรงงาน ในการศกษาพบวา เจาของสวนยางทมอาชพหลกเปนขาราชการ พนกงานรฐวสาหกจ และพนกงานบรษทมแนวโนมเพมการถอครองทดนสวนยางมากขนผานการโอนกรรมสทธทดนจากพอแม การซอและควบรวมทดน ขนาดการถอครองทดนเพมในขนาดสวนยางต ากวา 15 ไร และ 15-50 ไร ในขณะทสวนยางขนาดการถอครองมากกวา 50 ไร ซงพบไดมากในเขตนเวศเกษตรพนทควน และเชงเขา มสดสวนลดลงตามล าดบ เนองจากการโอนกรรมสทธและการลดบทบาทลงของระบบกงส

2. พนธ: พนธยางทนยมในพนทไดแก RRIM 600 RRIT 24 และพนธ BPM 24 ตามล าดบโดยยางพนธRRIM 600 ยงคงเปนทนยมโดยทวไปเนองจากเกษตรใหเหตผลวา เปนพนธทใหปรมาณน ายางสง ตนยางสงทรงตนสวย ใหเนอไมยางด สามารถหาซอกลาพนธไดงายและตานทานโรค นอกจากนพนธ BPM24 เลอกปลกในพนทนาหรอพนทน าทวมถง โดยใหเหตผลวา เนองจากมระบบรากไมลกมาก ใหปรมาณน ายางด และทนตอน าทวม สวนพนธ RRIT 251 เรมเลอกใชมากขนตามล าดบ เนองจากคดวาใหผลผลตสง ทดลองปลกและ รอดผลผลตในสวนยางเพอนบาน เกษตรกรเลอกระยะปลกทหลากหลาย เชน ระยะปลก 2.5x7 ระยะปลก 3x7 และระยะปลก 4x6 มจ านวนตนยางเฉลยประมาณ 72 ตนตอไร แตพบวาการปลกยางใหมเกษตรกรเรมลดระยะปลกลง เชน ระยะ 2.5x6 และระยะ 3x6 เพอเพมจ านวนตนในสวนยาง โดยสวนใหญเลอกใชยางช าถงซงงายตอการปลกและหาซอ ส าหรบเกษตรกรทปลกใหมในปทผานมาพบวา ราคากลายางเพมสงขนจากประมาณตนละ 15 บาทตอตนเปนราคา 45 บาทตอตน และการควบคมแปลงกลาพนธยางไมสามารถเชอถอไดจงตองซอจากเจาของแปลงกลาทรจกเทานน เกษตรกรหลายรายเรมเรยกรองใหหนวยงานดานงานพาราของภาครฐเรงพฒนาสายพนธยางใหเพมผลผลตมากขน และตองการสายพนธใหมๆเพมขนทตอบสนองตอขอจ ากดของทดนและตนทนการผลตทเพมขน

3. การใชปจจยการผลต: เกษตรกรสวนใหญยงคงเลอกใชปยเคม โดยปยเคมสตร 15-15-15 ยงเปนทนยมใชทวไปเนองจากหาซอไดงายในทองตลาด ปรมาณเฉลย 50 กโลกรมตอไร ความถการใสปยเคมประมาณ2 ครงตอป เกษตรกรทเลอกใชปยชวภาพหรอปยอนทรยเพมขนรวมกบปยเคม ดวยเหตผลปยชวภาพชวยปรบปรงโครงสรางดนในระยะยาวและราคาถกกวาปยเคม ปรมาณเฉลย 55 กโลกรมตอไร ความถการใสปยชวภาพประมาณ 1 ครงตอป การปราบวชพชสวนใหญเลอกใชวธเชงกล เชนการใชเครองตดหญา ไถกลบ

24

หรอแรงงานคนตดหญา ความถประมาณ 1 ครงตอป นอกจากนสวนยางสวนใหญประสบปญหายางหนาแหงโรคจากเชอราและโรคราก ตามล าดบ ซงจะเลอกแกปญหาโดยการโคนทงหรอหยดกรดยางตนนนๆ

4. การใชแรงงานกรดยาง: สวนยางสวนใหญหลงพนสงเคราะหตนยางมขนาดเสนรอบวงตนยางขนาดเฉลยต ากวา 50 เซนตเมตร ซงใชเวลากวา 7-8 ปจงจะเปดกรด เกษตรกรสงเกตพบวา แนวโนมอายเปดกรดยางเพมขน ทงนขนอยกบความสมบรณของดนและการดแลสวนยางกอนเปดกรด การใชแรงงานกรดยางในพนทแบงออกไดสองประเภทใหญคอ แรงงานครวเรอนและแรงงานจางกรด โดยแรงงานกรดยางสวนใหญเปนคสามภรรยาท างานรวมกนซ งมความสามารถกรดเฉลย 15 ไรตอวนกรด ท งนแรงงานกรดทมความสามารถกรดสงสามารถเพมพนทกรดได 20-25 ไรตอวนกรด จากขอจ ากดของความสามารถงานกรดโดยเฉลย สามารถใชเปนเกณฑการเลอกใชแรงงานกรด กลาวคอ เจาของสวนยางทเปนเกษตรกรชาวสวนยางและมขนาดพนทไมเกน 15 ไร มกจะเลอกใชแรงงานครวเรอน ในขณะทพนทสวนยางสวนเกนเลอกจางแรงงานกรดโดยก าหนดแปลงกรดขนาดประมาณ 15 ไรตอครวเรอนกรด เจาของสวนยางทอยนอกภาคเกษตรเลอกจางแรงงานกรดเกอบทงหมด ยกเวนเจาของสวนยางทถอครองสวนยางขนาดเลก (พนทสวนยางไมเกน 10 ไร)หรอขนาดพนทสวนยางทมงานกรดไมเกน 2-3 ชวโมงกรด อาจเลอกใชแรงงานในครวเรอน แตทงนขนอยกบสวนเกนของก าลงแรงงานในครวเรอนและไมสงผลกระทบตอหนาทการงานหลก นอกจากนผลการศกษาพบวาการเลอกใชแรงงานกรดยงขนอยกบสถาบน (Institutions) ทก าหนดหลกคดของเจาของสวนยางประกอบดวยหลกคดการชวยเหลอระหวางผถอครองสวนยางและผไมมสวนยาง ผถอครองกรรมสทธและผรบโอนกรรมสทธทดนระบบอปถมภในสงคม คณภาพแรงงานกรด ทกษะกรดยางทด และรปแบบสญญาจางแบบแบงผลผลตสงผลตอการตดสนใจเลอกแรงงานจางกรด อปทานแรงงานกรดในพนทศกษาประกอบดวย แรงงานในเครอญาตแรงงานในหมบาน แรงงานตางจงหวดในภาคใต แรงงานตางภมภาค และแรงงานตางดาว จากการศกษาพบวาเจาของสวนยางสวนใหญเลอกใชแรงงานกรดยางทเปนแรงงานในเครอญาต แรงงานในหมบาน แรงงานตางจงหวดในภาคใต แรงงานตางภมภาค และแรงงานตางดาว ตามล าดบ และมแนวโนมการเลอกจางแรงงานตางดาวเพมขนในอ าเภอสะเดาและคลองหอยโขง

6. ผลส าเรจในการด าเนนงาน: ผลการศกษาเบองตนพบวา เจาของสวนขนาดเลกมรายไดเฉลยทงหมดเทากบ 450,000 บาทตอครวเรอนตอป ประกอบดวย รายไดจากสวนยางเฉลย 400,000 บาทตอครวเรอนตอป และมรายไดจากภาคเกษตรอนๆ เชน สวนผลไม ท านาและเลยงสตว เฉลยเทากบ 50,000 บาทตอครวเรอนตอป รายจายครวเรอนเฉลยเทากบ 200,000 บาทตอครวเรอนตอป ประกอบดวย รายจายในสวนยางเฉลย 30,000 บาทตอครวเรอนตอป มเงนออมเพมขนและแนวโนมหนสนลดลง

7. ขอเสนอแนะของเกษตรกรตอระบบการผลต: เกษตรกรน าเสนอการปรบปรงระบบการผลตประกอบดวย การลดตนทนการผลต โดยการใชปยชวภาพมากขน และควรรวมกลมเกษตรกรหรอสหกรณ การเกษตรกรเพอผลตปยชวภาพใชเอง การซอปยเคม และจ าหนายผลผลต การปรบปรงระบบการวจยและพฒนาเทคโนโลยพนธยางทใหผลผลตสงขน ลดระยะเวลาเปดกรดยาง เพมจ านวนตนตอไร มความเหมาะสมกบสภาพทดน และแกปญหาโรคยาง ตามล าดบ

(25)

การด าเนนงานและการจดการสวนยาง -ทดนสวนยาง: พนทสวนยางเฉลย 10 ไร ถอครองพนทสวนยาง ต ากวา 15 ไร มสดสวนรอยละ 80 -แรงงานกรด: แรงงานกรดเฉลย 2 คน ประกอบดวย แรงงานครวเรอนและแรงงานจางกรด สวนใหญเปนคสามภรรยา -พนธ: RRIM600, RRIT 251 และ BPM24 -ระยะปลก: 3x7, 4x6, จ านวนตนยางเฉลย 76 ตน/ไร -ลกษณะการปลกยาง: สวนใหญปลกแบบเชงเดยว -ปยเคม: สตร 15-15-15 ปรมาณ 55 กก./ไร, ความถ 1.5 ครง/ป -ปยชวภาพ: ปยชวภาพอดเมด -ปรมาณ 55 กก./ไร, ความถ 1 ครง/ป -ปญหาโรคยางรอยละ 95 วธการ หยดกรดหรอฉดยา -วชพช มปญหารอยละ 95 เลอกวธ: เชงกลา ความถ 1 ครง/ป -อายยางเปดกรด: 7.5 ป -รปแบบผลผลต: น ายางสด -ระบบกรด: เลอกใชระบบกรดถสง เชน 1/3S 3d/4, 1/2S 3d/4 บางพนทเรมมการใชเทคโนโลยสารเรงน ายางและอดแกส -อตราคาจางกรด: จางกรดแบบแบงผลผลตอตรา 60:40 ถง 50:50 -แหลงจ าหนาย : พอคาในพนท, กลมรบซอน ายาง, สหกรณ สกย.

ขอเสนอแนะ -การลดตนทนการผลต โดยการใชปยชวภาพมากขน -ควรรวมกลมเกษตรกรหรอสหกรณการเกษตรกร -การปรบปรงระบบการวจยและพฒนาเทคโนโลยพนธยางทใหผลผลตสงขน ลดระยะเวลาเปดกรดยาง เพมจ านวนตนตอไร มความเหมาะสมกบสภาพทดน และแกปญหาโรคยาง ตามล าดบ -การเพมนโยบายดานการรกษาเสถยรภาพราคายาง

ผลส าเรจในการด าเนนงาน -ปรมาณผลผลต 280 กก.ตอไรตอป -รายไดทงหมด 450,600 บาทตอป รายไดภาคเกษตร.400,000 บาทตอป -รายไดสวนยาง 400,000 บาทตอป รายไดภาคเกษตรอนๆ 50,000 บาทตอป -มแนวโนมการออมเพมขนและหนสนลดลง

ขอไดเปรยบ -มกรรมสทธในทดนสวนยางเปนของตนเอง

-สภาพพนทและดนมความสมบรณ -มความพรอมทางดานการคมนาคมและการตลาดยาง

-มความร ความเชยวชาญการปลกยางมานานทงสวนทสบทอดมาจากบรรพบรษและการสงเสรมของเจาหนาทรฐ

ขอจ ากด - ตนทนการผลตเพมสงขน เชน ปยราคาแพง - เกดปญหาโรคยาง เชน โรครา โรคราก และยางหนาตาย ฯ - พนทถอครองสวนยางมขนาดเลกลง - การขยายพนทปลกยางสทนา หรอไมผล -ขาดเทคโนโลยทเหมาะสม

ภาพท 2.6 การวเคราะหระบบการผลตยางพาราของเจาของสวนยางขนาดเลก (บญชา สมบรณสข, 2005)

วตถประสงคและเปาหมาย -แหลงรายไดหลกของครวเรอน -อาชพหลกและอาชพทสบทอดจากพอแม -เพอความเปนอยทดข นของครวเรอน

ลกษณะทางกายภาพ -เขตนเวศเกษตร คอ เขตนเวศเกษตรทราบ เขตนเวศเกษตรทควนลอนลาด และเขตนเวศเกษตรเชงเขา -สภาพพนท: พนทนา พนทคอน พนทเชงเขา -ระดบความสงจากระดบน าทะเล. 0 – 600 ม. -อณหภมเฉลย 28 องศาเซลเซยส -ปรมาณน าฝนเฉลย. 1,930 มม. -ชนดของดน: ดนรวน ดนเหนยวปนทราย ดนลกรง -pH 5.0 – 5.5 -กจกรรมเกษตรรวมยาง: ท านา สวนผลไม ท าไร และเลยงสตว

26

4. แนวคดการวเคราะหเศรษฐศาสตรเชงเทคนคดวยโปรแกรม OLYMPE ในการวเคราะหเศรษฐศาสตรเชงเทคนคเปนการวเคราะหแบบจ าลองทางเศรษฐศาสตรดวยโปรแกรม

การวเคราะหเศรษฐศาสตรเชงเทคนค OLYMPE ในระบการผลตทางการเกษตรเชน ระบบการท าฟารมสวนยางพารา เพอชให เหนถงปจจยการผลตทใช ตนทนและผลตอบแทน เปนตน ซงกลาวไดวาโปรแกรม OLYMPE เปนตวชวยจ าลองการตดสนใจ (decision making) ของฟารมเพอด าเนนตามกลยทธฟารม (farm strategy) โปรแกรมสามารถใชประมวลผลทงระดบกจกรรม (activity) ครวเรอน (household) ชมชน(community) พนท (region) และประเทศ (nation) ขอดของโปรแกรม คอ สามารถใชกบตวแปรทหลากหลาย ท าใหสามารถประยกตใชกบฟารมและโครงการทหลากหลาย (Laure, 2005) ดงน

(1) การประยกตใชงานและประโยชนของโปรแกรม OLYMPE (1.1) สรางฐานขอมล กลาวคอ ขอมลทเกยวของกบราคา ผลผลต ตนทนการผลต ลกษณะการใชแรงงาน ระบบการผลตพชหรอสตว และระบบเกษตรทงในระดบแปลง ครวเรอน พนท และประเทศทงนฐานขอมลทไดจะแสดงรายละเอยดทงดานการผลตทางการเกษตร นอกภาคเกษตร รายไดและรายจายของครวเรอนอยางครบถวน (1.2) ประมวลผลด าเนนงานฟารมเบองตนโดยอตโนมตและเขาใจสถานะฟารมในปจจบนเชน จ านวนพนท ปรมาณผลผลต จ านวนแรงงาน ชวโมงท างาน รายจายของครวเรอน เปนตน เพอตอบค าถามเฉพาะดานของงานวจย (1.3) วเคราะหทางเศรษฐศาสตร เชน การระบแหลงรายได ความสามารถท าก าไรตามเทคนคการผลต ตนทน ผลประโยชน และก าไรตอพนท หรอตอกจกรรม ความตองการแรงงาน ผลตอบแทนตอแรงงาน ประสทธภาพและอตราสวนทางเศรษฐศาสตรตาง ๆตามขอก าหนดของผวจย และสามารถเปรยบเทยบผลด าเนนงานทางเศรษฐศาสตรของระบบฟารมทแตกตางกน (1.4) การประเมนผลด าเนนงาน อนเนองจากการลงทนใหม การน าเขาหรอน าออกระบบการผลตทางการเกษตร การเปลยนปฏทนปฏบตงาน และการเปลยนเทคโนโลย (1.5) การก าหนดสถานการณของพลวต อนเปนผลเนองจากการทดสอบผลของการเปลยนแปลงราคาปจจยการผลตและราคาผลผลต (price hazard) การเปลยนแปลงผลผลต (production hazards) การทดสอบผลของการเปลยนเทคโนโลยในระยะสน ระยะกลาง และระยะยาว รวมทงการวเคราะหพลวตในระยะ 10 20 และ 30 ป (1.6) การก าหนดนโยบายและการตดสนใจของผก าหนดนโยบายทเกยวของ โปรแกรมOLYMPE เหมาะสมส าหรบการสรางตวแบบฟารม (farm model) เพอวเคราะหในระดบแปลง ฟารม พนทและประเทศ ทงนการจ าลองตวแบบฟารมสามารถปรบเปลยนไดตามความตองการของผใชงาน อยางไรกตามการประยกตใชงานขนอยกบวตถประสงคและสมมตฐานของแบบจ าลองในงานวจยนน ๆ ทงนการสรางแบบจ าลองตองมสมมตฐาน (assumption) หรอขอก าหนด (criteria) ตามวตถประสงคของงานวจย การใชโปรแกรมผวจยตองมความรความเขาใจลกษณะทางเศรษฐกจและสงคม การผลต การตลาด ระบบเกษตรของพชหรอสตวชนดนนๆ อยางละเอยด โดยเบองตนผวจยตองท าการวเคราะหฟารมจรง ( real farm households) เพอสรางสมมตฐานและขอก าหนดของแบบจ าลองกอนท าการสรางแบบจ าลอง

(2) โครงสรางของโปรแกรม OLYMPE องคประกอบของโปรแกรมม 4 สวน ทส าคญ ดงน (2.1) นยามหนวยและระบบฐานขอมล (definition of units and parameters) เปนขนตอนในการก าหนดหนวย (units) ของปจจยการผลตและผลผลต สรางฐานขอมลและนยามการผลตของ

27

ผลผลต ปจจยการผลต ปจจยภายนอก ชวงเวลาท างาน ปจจยคงท รายไดนอกภาคเกษตร รายจายครวเรอนและตวแปรอนๆ (2.2) อธบายผลผลตและกจกรรมการผลต (description of productions and activities) เปนขนตอนก าหนดชวงระยะเวลาการผลต (phases of production) และก าหนดกจกรรมการผลตโดยแยกตามระบบการผลต ประกอบดวย พช (crops) สตว (animals) พชยนตน (tree crops) และพชอายไมเกน 3 ป (perennials) ในขนตอนนจะสรางฐานขอมลการผลตโดยระบปจจยการผลต ผลผลต และความตองการใชแรงงาน เปนตน (2.3) อธบายระบบเกษตร (description of farming system) เปนการก าหนดน าฐานขอมลกจกรรมการผลตในขนตอนท (2.2) น าเขาเพอสรางฐานขอมลครวเรอนเกษตรกร เชน นยามของครวเรอนเกษตรกร ลกษณะครวเรอน พนท กจกรรมการผลตทางเกษตรและนอกภาคเกษตร เปนตน (2.4) การจดประเภทของเกษตรกร (classification of the farmers) เปนขนตอนในการก าหนดคณสมบตหรอลกษณะของกลม/ชนดของครวเรอนเกษตรกร โดยใชขอมลจากขนตอนท (2.3) (2.5) การวเคราะหตวบงช (indicators) การเปรยบเทยบระหวางฟารม (comparative analysis) และสถานการณจ าลอง (scenarios) /แนวโนมของราคาหรอผลผลต เปนขนตอนการก าหนดตวบงช (indicators) ตามวตถประสงคของงานวจย และการจ าลองการเปลยนแปลงราคาและผลผลตเพอวเคราะหผลลพธและผลกระทบทเกดขนตอครวเรอนเกษตรกร ภาพท 2.7 แสดงโครงสรางของโปรแกรม OLYMPE องคประกอบของโปรแกรม

นบไดวา OLYMPE เปนเครองมอทมประโยชนในการวเคราะหระบบเกษตร และวเคราะหครวเรอนเกษตรกรในเชงปรมาณ วเคราะหเชงเปรยบเทยบ และวเคราะหเชงพยากรณ ทสามารถใชครอบคลมกบพชและสตว และการประยกตใชยงมความยดหยนสง ทงนในการใชงานผวจยตองมความรความเขาใจในระบบเกษตร การผลต การตลาด ปจจยดานเศรษฐกจและสงคมครวเรอนอยางละเอยด

(3) ขนตอนการปฏบตงานโปรแกรม OLYMPE การประยกตใชโปรแกรม OLYMPE ตองมความรเขาความใจในเศรษฐกจและสงคมของเกษตรกร

อยางชดเจนเปนพนฐานกอน ขนตอนการปฏบตงานประกอบดวย 4 ขนตอน ดงน

28

ขนตอนท 1 การเกบรวบรวมขอมลจากเกษตรกร เปนขนตอนการคดเลอกฟารมและสมภาษณเกษตรกรรายบคคลดวยแบบสอบถามเชงโครงสราง

ขนตอนท 2 การน าเขาขอมลและวเคราะห เปนขนตอนการน าเขาและสรางฐานขอมลของเกษตรกรแตละราย รวมทงการวเคราะหผลด าเนนงานของฟารมตามวตถประสงค

ขนตอนท 3 การตรวจสอบผลลพธกบเกษตรกร ผลลพธทไดจะน าเสนอตอเกษตรกรเพอตรวจสอบความถกตองของฐานขอมลและผลลพธทได สมภาษณเชงลกถงแนวทางการตดสนใจของเกษตรกรบนฐานขอมล รวมทงความเสยงและกลยทธทเกษตรกรเลอกใชภายใตสถานการณจ าลองและแนวโนมเหตการณในอนาคต

ขนตอนท 4 การน าผลลพธไปสการประยกตใชงาน เชน การตดสนใจผลตหรอลงทนของเกษตรกร กลยทธของฟารม และการก าหนดนโยบายทางเกษตร

(4) การใชโปรแกรม OLYMPE มขนตอนการปฏบตงานดงน (4.1) นยามหนวยและระบบฐานขอมล (definition of units and parameters)

(4.1.1) ก าหนดนยามหนวยของผลผลตและปจจยการผลต (definition of unit) เปนขนตอนก าหนดหนวยของผลผลตและปจจยการผลตทกชนดทงในระดบฟารมและพนท

(4.1.2) ก าหนดนยามการผลต (output) ปจจยการผลต (input) ผลกระทบจากภายนอก (externality) ปศสตว (herd) และชวงการใชแรงงาน (labor period) ทงนในขนนเปนการใหนยามผลผลตและปจจยการผลตทตองใชทกชนดพรอมทงระบราคา และหนวย (เรยกใชฐานขอมลจากขนตอนท(4.1.1) ส าหรบชวงการใชแรงงานสามารถก าหนดตามเดอนในหนงป หรอกจกรรมการผลต โดยก าหนดรายเดอนมความงายในการท างานมากทสด

(4.1.3) ก าหนดนยามการใชปจจยคงท (fixed cost) คาใชจายอนๆ (miscellaneous expenses) และรายไดอนๆ ของฟารม เปนขนตอนก าหนดนยามของปจจยคงททงหมด โดยอาจจะตองแยกประเภทของปจจยคงทเพอความสะดวกในการเรยกใชฐานขอมล

(4.1.4) ก าหนดนยามรายไดนอกภาคเกษตร(revenues) และรายจายครวเรอน (4.1.5) ก าหนดตวแปรอนๆ ในตวแปรเพม (variables)

29

(4.2) อธบายผลผลตและกจกรรมการผลต (description of productions and activities) (4.2.1) ก าหนดชวงระยะเวลาการผลต (phases) เปนขนตอนก าหนดระยะเวลาหรอ

ชวงเวลาตงแตเรมตนการผลตจนกระทงเกบเกยวตลอดชวงอายของพช เชน การปลกยางเรมตงแตปทศนย ปทเรมเปดกรด ปใหผลผลตและปทโคน

(4.2.2) ก าหนดกจกรรมการผลตจ าแนกตามพช (crop) สตว (animals) พชยนตน (tree crops) และพชใหผลผลตมากกวาหนงฤดกาล (perennials crop) ประกอบดวย การก าหนดปรมาณผลผลตตอพนท ปจจยการผลตทใชตอพนท การใชปจจยในสดสวนของผลผลต การใชแรงงานตอพนท จ านวนผลผลตตอปจจยการผลต เปนตน โดยขอมลทงหมดเรยกใชจากขนตอนท (4.2.1)

(4.3) อธบายระบบเกษตร (description of farming system) เปนขนตอนก าหนดกจกรรมทงภาคเกษตรและนอกภาคเกษตรของฟารมโดยใชฐานขอมลทสรางไว

(4.3.1) ก าหนดคณลกษณะการผลต กจกรรมฟารม และลกษณะทางเศรษฐกจและสงคมของครวเรอน เปนขนตอนก าหนดชอหรอนยามครวเรอนเกษตรกร ลกษณะครวเรอน ระยะเวลาการผลต ชวงระยะเวลาการวเคราะห

(4.3.2) ก าหนดผลผลตของครวเรอน (production) ประกอบดวย ชนดผลผลต ปทปลกปทโคน ของพชและสตว โดยเมอก าหนดผลผลตแลวโปรแกรมจะประมวลผลมลคาผลผลต มลคาปจจยการผลตผนแปรโดยอตโนมต

(4.3.4) ก าหนดการใชปจจยคงท (fixed cost) รายไดภาคเกษตรอนๆ (revenue) รายจายทางการเกษตรอนๆ (expense) ในหวขอ miscellaneous

(4.3.5) ก าหนดคาเสอมของการใชปจจยคงทใน fixed assets (4.3.6) ก าหนดเงนออม หนสนของฟารมและครวเรอนทงในระยะสนและระยะยาวใน

finance (4.3.7) ก าหนดรายไดนอกภาคเกษตรและรายจายของครวเรอนใน private (4.3.8) ผลลพธของฟารม เปนการน าเสนอผลด าเนนงานของฟารมทงหมดใน result ซง

ประกอบดวย ผลผลตและปจจยการผลต ตนทน-ผลตอบแทน การใชแรงงานของฟารม และสามารถการเปรยบเทยบผลด าเนนงานระหวางฟารมได ในขนตอนนสามารถน าเสนอขอมลทงในรปของตวเลข กราฟเสน และกราฟแทง เปนตน

(4.3.9) การเปรยบเทยบระหวางฟารมสามารถเรยกขอมลผลลพธ ( result) เพอเปรยบเทยบระหวางกจกรรมเกษตร ฟารม พนท เปนตน โดยสามารถเปรยบเทยบทงในรปของตวเลขในตารางและกราฟ

(4.4) การจดประเภทของเกษตรกร (classification of the farmers) เปนการก าหนดประเภทหรอชนด (typology) ของเกษตรกร รวมทงสามารถระบลกษณะเฉพาะของเกษตรกร รวมทงสามารถจดกลมเกษตรกร (set) เพอวตถประสงคการวเคราะหเฉพาะพนท เปนตน

(4.5) การวเคราะหตวบงช (indicators) การเปรยบเทยบระหวางฟารม (comparative analysis) เปนการก าหนดการวเคราะหเชงปรมาณหรออตราสวน ตามความตองการของผวจยโดยสามารถเรยกใชขอมลจากฐานขอมลผลลพธ (result) เชน อตราสวนรายไดสทธตอตนทนทงหมด เปนตน

(4.6) สถานการณจ าลอง (scenario) /แนวโนมของราคาหรอผลผลตเปนการวเคราะหการเปลยนแปลงของผลผลต ตนทนและผลตอบแทน เมอก าหนดใหมการเปลยนแปลงของราคาหรอปรมาณผลผลต โดยสามารถก าหนดชวงระยะเวลาในการวเคราะหตามชนดของพชนน ๆ

30

5. งานวจยทเกยวของ

วรเทพ (2558) ไดกลาววาราคายางพาราในปจจบนตกต าเพราะเนองมาจากเกษตรกรจงหนมาปลกยางพารามากเกนไป จากแรงจงในชวงทยางพารามราคากโลกรมละ 200 บาท ท าใหเกดปญหายางพาราลนตลาดจนเกนจ านวน อปสงค(demand) กบอปทาน(supply) จนท าใหราคาของยางพารามราคาปรบลดตวลงถงแมวาในปจจบนรฐบาล (รฐบาลพลเอก ประยทธ จนทรโอชา) มนโยบายแกปญหาราคายางตวอยางมาตรการ ชดท 1 ทออกมาวนท 19 กนยายน พ.ศ. 2557 มการใหงบประมาณเกษตรกรไปซอ และรวบรวมยาง ใหงบสนบสนน การซออปกรณในการแปรรปยาง 15,000 ลานบาท ซงจะสามารถแกไขปญหาระยะยาวได 5 ถง 10 ป สวนมาตรการอนๆ ทออกมาเมอวนท 16 ตลาคม อยางการใหเกษตรกรรวบรวมยางใหคณะกรรมการนโยบายน ายางธรรมชาต (กนย.) แลว กนย. อนมตใหสถาบนสหกรณไปรวบรวมยางแผน เพออดเปนกอนขายใหองคการสวนยาง (อ.ส.ย.) นอกจากน ยงมอบงบประมาณ 10,000 ลานบาท ใหผประกอบการน ายางขน ไปซอน ายางสด เพอดดซอ ซพพลายสวนเกนของตลาด อนนเปนมาตรการทชวยแกปญหาระยะสน อยางนโยบายเรอง “กองทนมลภณฑกนชน” หรอ บฟเฟอรฟนด (Buffer Fund) ทภาครฐเขาไปซอยางพาราลวงหนา ท าใหยางมการหมนเวยนได

แตถงอยางไรกตามวธการแกปญหาทสามารถใชแกปญหาไดอกทางหนงคอการทเกษตรกรเพมความหลากหลายใหกบสวนยางพารา โดยการแบงตามระบบการปลกพชสามารถจ าแนกไดเปน 2 ประเภทดงน

1. การปลกพชชนดเดยวหรอการปลกพชเชงเดยว (mono cropping, sole cropping, solid planting) หรอmonoculture) หมายถงการปลกพชชนดเดยวในอตราปลกปกตโดยไมมพชอนแซมเปนการปลกพชชนดเดยวกนหลายครงตอเนองกนในพนทหนงผลผลตทไดจะมาจากพชชนดใดชนดหนงทปลกในแตละรอบปลก (อจฉรา, 2536 อางโดย ปฏญญา และคณะ, 2553)การปลกพชเดยวนยมปลกมากในเชงพาณชยเนองจากสะดวกในการจดการบ ารงรกษาและเกบเกยวผลผลตและใชแรงงานนอย (ปราโมทย , 2548; วนจ, 2544 อางโดย ปฏญญา และคณะ., 2553)

2. การปลกพชหลายชนด (multiple cropping) หมายถงการปลกพชมากกวา 1 ชนดขนไปในพนทเดยวกนในรอบป (อจฉรา, 2536 อางโดย ปฏญญาและคณะ., 2553) ซงการปลกพชหลายชนดสามารถท าไดหลายวธไดแก

2.1 การปลกพชตามล าดบ (sequential cropping) เปนการปลกพชตงแต 2 ชนดขนไปในพนทเดยวกนในรอบปการปลกพชชนดท 2 จะเรมเมอพชชนดแรกเกบเกยวแลวดงนนในระยะเวลาหนงจะมพชเพยง ชนดเดยวเทานนการปลกพชตามล าดบจงคลายกบการปลกพชเดยวแตพชทปลกมหลายชนด

2.2 การปลกพชคาบเกยว (relay cropping) เปนการปลกพชชนดหนงในระหวางแถวของอกพชหนงขณะทพชชนดแรกยงไมเกบเกยวโดยปลกพชชนดท 2 หลงจากทพชชนดแรกเตบโตถงระยะสบพนธแลว

2.3 การปลกพชรวมการปลกพชแซมหรอการปลกพชสลบ (intercropping, mixed-cropping)เปนการปลกพชสองชนดหรอมากกวาสองชนดพรอมกนในแปลงเดยวกนสามารถท าไดทงการปลกรวมแบบเปนแถวกบพชทง 2 ชนดหรอมากกวา (row intercropping) หรอชนดหนงปลกเปนแถวและอกชนดหนงปลกแทรกโดยไมจดแถว (mix intercropping) หรอการปลกเปนแถบ (strip intercropping) (วนจ, 2544 อางโดย ปฏญญา และคณะ., 2553) การปลกพชรวมสามารถใชไดกบพชหลากหลายชนดพนธและตางประเภทกนตามความเหมาะสมของพนทและปจจยแวดลอมซงสงผลใหมการใชทดนและแรงงานไดเตมประสทธภาพการปลกพชรวมมขอดในแงของการใชทดนใหเกดประโยชนสงสด (ปราโมทย , 2548อางโดย ปฏญญา และคณะ., 2553)

31

บญชา และคณะ, (2005ก) การท าฟารมสวนยางขนาดเลกทพบในปจจบนของภาคใต 6 รปแบบ ไดแก (1) ระบบการท าฟารมสวนยางเชงเดยว (21.1%) (2) ระบบการท าฟารมสวนยางรวมกบปลกพชแซม(26.4%) (3) ระบบการท าฟารมสวนยางทมการปลกขาว (33.7%) (4) ระบบการท าฟารมสวนยางทมไมผลรวม(11.1%) (5) ระบบการท าฟารมสวนยางรวมกบการเลยงสตว (1.9%) และ (6) ระบบการท าฟารมสวนยางรวมกบกจกรรมการเกษตรผสมผสาน (5.8%) ดงวเคราะหจากระบบการท าฟารมสวนยางขนาดเลก พบวาระบบการท าสวนยางรวมกบปลกพชแซม (สบปะรด) และระบบการท าสวนยางรวมกบการปลกไมผลเปนระบบทใหผลตอบแทนสงกวาเมอเทยบกบระบบอนๆ ดงแสดงในภาพท 2.8

ภาพท 2.8 ระบบการท าฟารมยางพาราขนาดเลก ทมา: บญชา และคณะ. (2005ก) ตาราง 1 ตวอยางการวเคราะหเศรษฐศาสตรระบบการท าฟารมสวนยางขนาดเลกกรณศกษาระบบยางรวมกบการปลกไมผลในพนทศกษา

การวเคราะห ทางเศรษฐศาสตร

ยางเชงเดยว ยางกบ พชแซม

(สบปะรด) ยางกบนา

ยางกบไมผล (ยางรวมกบทเรยน

มงคดและเงาะ

ยางกบเลยงสตว(ยางกบ

วว)

ยางกบการผสมผสาน(ยางกบไมผลและประมง)

ก าไรสทธ 21,236.24 87,179.34 34,731.51 71,479.18 30,903.19 132,808.11 รายไดสทธ 26,111.86 94,488.34 13,336.12 83,758.60 55,539.31 169, 793.85 ผลตอบแทนแรงงาน 8.94 7.52 2.92 8.22 2.68 2.72 ผลตอบแทนตนทนคงท 6.40 15.79 13.14 12.46 12.00 8.99 ผลตอบแทนตนทนผนแปร 2.06 3.90 1.19 2.41 1.30 4.26 ความสามารถทางการเงนของระบบ

15166.81 79750.63 9665.67 79665.80 16465.45 90440.06

ความสามารถในการใชหน 13916.81 74950.60 8165.70 73965.45 11965.02 79440.46 อตราผลตอบแทนในการลงทน

119.83 113.10 110.31 171.47 121.43 186.28

ทมา : บญชา และคณะ. (2005ก)

32

แตในการปลกพชรวมในสวนยางพารายงมปจจยจากอายของตนยางพาราทมผลกระทบตอประมาณผลผลตจากการศกษาของ ปฏญญาและคณะ (2553) ไดท าการศกษาการปลกยางพารารวมกบลองกองจากการศกษาพบวา การปลกยางพาราทอาย 10 ปรวมกบลองกองจะมผลกระทบตอผลผลตของน ายางและผลของลองกอง ดงนน ควรมระบบการจดการทดเพอไมใหมกระทบตอผลผลตทงยางพาราและลองกอง นฤมลและคณะ, (2557) ไดท าการศกษาการปลกพชรวมกบยางพารา จ านวน 4 ชนด ไดแก (1) การปลกยางพาราอยางเดยว(ควบคม) (2) การปลกยางพารารวมกบถวมคนา (3) การปลกยางพารารวมกบกลวยและ (4) การปลกยางพารารวมกบมนส าปะหลงเกบตวอยางดนกอนปลกและภายหลงปลกพชแซมยางพารา 4 และ8 เดอนเพอวเคราะหหาคณสมบตทางกายภาพปรมาณธาตอาหารพชในดนและความอดมสมบรณของดนผลการศกษาพบวาการปลกพชแซมยางพาราทง 3 ชนดไมมผลตอการเปลยนแปลงของปรมาณอนทรยวตถในดนอนทรยคารบอนในดนและปรมาณโพแทสเซยมทเปนประโยชนในดนเมอเทยบกบการปลกยางพาราอยางเดยวแตพบวาปรมาณไนโตรเจนทงหมดในทกระบบการปลกพชแซมยางพาราหลงจากปลกพชแซม 8 เดอนมปรมาณเพมสงขนและมมากทสดในระบบการปลกยางพารารวมกบถวมคนา (0.296%) ในขณะทการปลกยางพารารวมกบกลวยสงผลใหมปรมาณแคลเซยมทแลกเปลยนไดในดนมากทสด (549.11 ppm) แตมปรมาณฟอสฟอรสทเปนประโยชนนอยทสด (0.90 ppm) พชแซมยางพาราทง 3 ชนดสามารถเพมความอดมสมบรณของดนในพนทปลกยางพาราไดแตตองเลอกชนดของพชแซมในการปลกรวมกบยางพาราเพอใหไดประโยชนทงในแงของความอดมสมบรณของดน และการเจรญเตบโตและผลผลตของยางพารารวมดวย

การด ารงชพของเกษตรกรชาวสวนยางพาราขนอยกบปจจยหลายๆ ทมาเปนตวก าหนดถงลกษณะการด ารงชพความเปนอยของเกษตรกร ไดแก ตนทน ราคาผลผลต ฤดกาล นโยบายจากรฐบาล และปญหาโรคและแมลง โดยในพนทภาคใตสวนใหญจะประสบปญหาทส าคญ คอ เงนทนปญหาโรคและแมลงศตรพชระบาดเปนปญหาส าคญทพบในพนทปลกยางพาราทางภาคใตและปจจยทมผลตอรายไดครวเรอนทพบไดแกการมสวนรวมในองคกรทางการเกษตรในทองถนความรและทกษะระดบการใชปจจยการผลตทเหมาะสม (บญชาและคณะ., 2005ข) สอดคลองกบรายงานของ โสภณ และคณะ, (2554) พบวา เงอนไขทมผลตอการด ารงชพของชมชนและเกษตรกรมอย 8 ประการไดแกนโยบายรฐกระแสทนนยมฤดกาล/ภยธรรมชาตโรคภยไขเจบการเปลยนแปลงการอพยพการถอครองทดนและความผนผวนของราคาผลผลตนอกจากนยงพบวาปจจยทมผลตอการด ารงชพของเกษตรกรชาวสวนยางพาราคอการสงเคราะหการท าสวนยางพาราโดยส านกงานกองทนสงเคราะหการท าสวนยาง (สกย.) พบวา เกษตรกรทท าสวนยางพาราโดยการเขารวมโครงการของ (สกย.) มคณภาพชวต สงคมและความเปนอยในระดบ ปานกลางจนถงดมาก (พลศกด และ ภกด , มปป.) การด ารงชพของเกษตรกรจะตองมการปรบตวอยางมากเพอใหรอดพนจากความออนแอจากสภาพแวดลอมทงเศรษฐกจและสงคม โดยรปแบบการปรบตวทางเศรษฐกจและสงคมของระบบการท าฟารมสวนยางพาราขนาดเลกประกอบดวย 3 ระบบยอยทเชอมโยงและสมพนธกนคอ (1) ระบบการปรบตวขององคประกอบในการผลตของฟารมไดแกองคประกอบกายภาพชวภาพเศรษฐกจและสงคมโดยมเปาหมายทความยงยนและความเขมแขงของเศรษฐกจครวเรอนเปนส าคญ (2) ระบบสนบสนนและเสนอแนะนโยบายและแผนการด าเนนงานทเปนประโยชนตอการด าเนนการผลตของฟารมเปนระบบทชวยหนนเสรมระบบการผลตใหมประสทธภาพมากยงขนตลอดจนมสวนชวยในกระบวนการตดสนใจของเกษตรกรชาวสวนยางพาราในการด าเนนการผลตทเหมาะสม อยางไรกตามปญหาทางดานสขภาพ และอนามยกมผลตอการด ารงชพเชนกน ปรงจต และคณะ(2547) ไดท าการศกษาสขภาพอนามยของชาวสวนยาง พบวา สวนใหญมอาการปวดหลง (รอยละ 71.4)รองลงมา คอปวดกลามเนอขอกระดกเหนอยงายกวาปกต และยงศกษาตอไปในดานจตวทยาสงคมพบวาสวน

33

ใหญรอยละ 32.5 มรายไดไมเพยงพอ มหนสนรอยละ 31.7 มรายไดเพยงพอแตไมเหลอเกบและรอยละ 28.6 มรายไดเพยงพอเหลอเกบรอยละ 59.5 มความพงพอใจในการงาน

มานะ นาคค า ไดท าการศกษา ความแตกตางในการด ารงชพของชาวสวน พบวา ชาวสวนแตละกลมด ารงชพโดยใชทรพยากร และความสามารถในการท ากจกรรมใหครอบครวมความเจรญกาวหนาแตกตางกน ซงสามารถแบงไดเปน 2 กลมคอชาวสวนทมทดนในการผลตเพยงพอตอการสรางความเจรญกาวหนาใหครอบครวและชาวสวนทมพนทสวนจ ากดตองท างานรบจาง เชาสวนท าเพมและท าหนาทรวบรวมผลผลตออก สตลาด ชาวสวนทมทท าสวนผลไมผสมผสานแบบยกรอง 10 ไร ขนไปถอวาเปนชาวสวนทมนคงมผลผลตและรายไดสรางฐานะของครอบครวใหเจรญกาวหนาได สวนชาวสวนทมทสวนต ากวา 10 ไร ลงมาตองหารายไดเพมจากการรบจางท าสวนโดยรบจางชาวสวนทมทดนมากในพนทนนเองหรอเชาสวนท าเพม บางคนลงทนซอรถกระบะเพอประกอบการเปนผรวบรวมผลผลตและคาขายผลผลตสตลาด ทงนการใชขนาดการถอครองทดนเปนตวแบงกลมชาวสวนเพราะทดนอนอดมสมบรณของชาวสวนเปนปจจยการผลตทมความส าคญตอชาวสวน ท าใหชาวสวนพฒนาระบบการผลตสวนผสมแบบยกรอง ซงเปนระบบการผลตทมประสทธภาพเหมาะสมกบระบบนเวศ จากการสอบถามบทเรยนและความคดเหนของชาวสวน ชาวสวนมประสบการณวาหากมทท าสวนสก 10 ไร ขนไปเปนขนาดการผลตทสามารถสะสมทนสรางความเจรญกาวหนาใหครอบครวได ผวจยใชทดนแบงกลมชาวสวนเพราะเปนปจจยการผลตทส าคญอยางยงของชาวสวน เมอพจารณาจากการถอครองทดนทเพยงพอและจ ากดในการสรางความเจรญกาวหนาใหครอบครว ท าใหเหนกลยทธทชาวสวนแตละกลมพฒนาขนในการด ารงชพของตนเองกอใหเกดความสมพนธกนภายในชมชนและความสมพนธกบตลาดดงน

1. การด ารงชพของชาวสวนทมทดนในการผลตเพยงพอตอการสรางความเจรญกาวหนาใหครอบครว

ชาวสวนทมทสวน 10 ไร ขนไปคดเปนรอยละ 21 ของชาวสวนในชมชนในความคดของชาวสวนถอเปนชาวสวนทมทดนในการผลตเพยงพอตอการสรางความเจรญกาวหนาใหครอบครวไดชาวสวนกลมนใชเวลาและแรงงานในครวเรอนดแลสวนผลไมของตนเองตลอดทงวนซงชาวสวนมกกลาววา เปนทงนายจางและลกจางของตนเองใชเวลาสงเกตตรวจตราไมผลในสวนและการดแลบ ารงรกษาสวนของตนเอง โดยมการจางแรงงานมาชวยท าสวนเปนครงคราว เชน การลอกเลนจากทองรองสวนการเกบรวบรวมผลผลต เปนตน ชาวสวนไมไดน าผลผลตไปขายทตลาดดวยตนเอง โดยมเหตผลวาไดใชเวลาสวนใหญไปกบการดแลสวนไมมเวลาไปขายผลผลตจงขายผลผลตใหผทท าหนาทรวบรวมผลผลตออกสตลาด ซงบางรายกเปนชาวสวนในพนท ดวยกน การขายผลผลตจะขายใหขาประจ ากนซงเปนความสมพนธทไวเนอเชอใจกนระหวางเจาของสวนกบผรวบรวมผลผลต โดยชาวสวนจะพจารณาความซอสตยในการใหราคาผลผลตและจายเงนตรงเวลาตามทตกลงกนไว เมอมผลผลตแกเตมทพรอมเกบจ าหนาย พอคาขาประจ าจะใหหลกประกนวาจะมารบซอผลผลตจนหมดสวนใหทนเวลา

2. การด ารงชพของชาวสวนทมทสวนจ ากดไมสามารถสรางความเจรญกาวหนาใหครอบครวได ชาวสวนทมทสวน 1-9 ไร คดเปนรอยละ 79 ของชาวสวนในชมชน ผลผลตจากสวนเพยงอยางเดยว

ไมสามารถสรางความเจรญกาวหนาใหครอบครวได ชาวสวนเหลาน จงพยายามใชทรพยากรตางๆ พฒนากลยทธการด ารงชพเพมเตมนอกเหนอจากการท าสวนของตนเองซงพอแบงไดเปน 3 กลม ไดแก ชาวสวนทรบจางท าสวนพรอมกบการท าสวนของตนเอง ชาวสวนทเชาทสวนท าเพมและชาวสวนทลงทนท าหนาทเปนผรวบรวมและกระจายผลผลตสตลาด ชาวสวนทง 3 กลมนใชทนทเปนทรพยากรดานตางๆ พฒนากลยทธในการด ารงชพทแตกตางกนรวมทงเผชญกบความเสยงทแตกตางกนดงน

34

2.1 ชาวสวนทท าสวนของตนเองและรบจางท าสวนควบคไป: ชาวสวนทมทสวนจ ากดเมอมเวลาวางจากการท าสวนของตนเองจะท างานรบจางในการท าสวน เชน ตดแตงกงไมผล ตดหญา ปอกมะพราว กะเทาะกะลามะพราว การเกบผลผลต เปนตน ทงนชาวสวนกลมนเลอกทจะเปนแรงงานรบจางท าสวนแทนทจะเชาสวนคนอนท าเพม เพราะชอบความเปนอสระเมอมเวลาวางจากการท าสวนของตนเองจะไปรบจางท าสวนในพนทเพอหารายไดมาดแลครอบครว เจาของสวนรายใดพอใจในการท าสวนกมาวาจางใหไปชวยท าสวนซงเปนความพอใจรวมกนทงเจาของสวนและแรงงานรบจางในการตกลงกน การไมเลอกทจะเชาทสวนท าเพมเพราะชาวสวนกลมนไมอยากถกเจาของสวนตอวาดแลสวนไมด อนจะกอใหเกดความ รสกไมดตอกนระหวางเจาของสวนและผเชาสวน

2.2 ชาวสวนทเชาสวนท าเพม: ชาวสวนท าสวนผสมแบบยกรองในพนทตนเองรอยละ 78.8เชาสวนผอนรอยละ 18.8ในกรณทเชาสวนผอนท ามทงผทไมมทท ากนและผทมสวนของตนเองแลว แตยงม แรงงานและเวลาเหลอจงเชาสวนผ อนท าเพมเตม โดยเชาจากเจาของสวนทไปอยกบลกหลานทส าเรจการศกษาแลวประกอบวชาชพอนอยในเมอง บางครอบครวไมมแรงงานในการท าสวนมแตผสงอายกจะใหเชาสวนเชนกน อตราคาเชาทสวนไรละประมาณ 1,000-1500 บาทตอป บางรายตกลงคาเชากนแบบยกแปลงวาปละเทาไร ผเชาสวนจะดแลสวนและเกบผลผลตจากสวนขายเปนรายไดของผเชา ถาเจาของสวนพอใจในการดแลบ ารงรกษาสวนกจะไมเอาสวนคนมาใหคนอนเชาโดยจะใหผเชารายเดมท าสวนตอเนองไป

ดงนนการผลต การจางแรงงานและซอขายผลผลตในกลมคนทอยไมไกลกนน กของชาวสวนมความส าคญตอระบบเศรษฐกจของชมชนชาวสวน สวนเศรษฐกจทเอาไปขายไกลๆ รบซอผลผลตใสตคอนเทรนเนอรสงออกไปขายตางประเทศเปนเพยงสวนเสยวเดยวของเศรษฐกจเทานน (นธ อางถงใน มานะ, 2559) ชาวสวนทท าหนาทในการรวบรวมผลผลต แปรรปและกระจายผลตไปสตลาดมความเปนผประกอบการในการจดการผลผลตจากสวน พวกเขาไมไดเปนเพยงแตเปนชาวสวนผท าการผลตเทานน ชาวสวนทเปนผประกอบการมการลงทนซอรถกระบะเพอใชในการขนสงผลผลต ใชเงนทนในการรบซอขายผลผลตสรางเครอขายความสมพนธทางการตลาด ใชความรในการจดการวางแผนซอขายผลผลตและบรหารจดการแรงงานทมาชวยในการรวบรวมและขนสงผลผลตสตลาด พวกเขาไมใชชาวสวนทใชแรงงานในการผลตเทานนแตพวกเขาเปนผประกอบการทางการคา เปนชนชนกลางทเกดขนในพนท ความคด การบรโภค วถชวตเปนแบบเมอง การตดตามขอมลขาวสารราคาผลผลต มการตดตอสมพนธกบตลาดเปนประจ า พวกเรยนรการตอรองทางการตลาดซงในพนทมทงผทประสบความส าเรจและประสบความลมเหลวในการเปนผประกอบการ เปนความเสยงทชาวสวนตองเผชญในระบบทนนยมของการคาผลผลต

35

บทท 3 วธการวจย 1. วธการศกษา

ทมวจยจะด าเนนการศกษาตามวตถประสงคของงานวจย ดงน 1) ศกษาระบบเกษตร การจดการผลต และการใชเทคโนโลยภายใตระบบการท าสวนยางพารารวมกบกจกรรมทางเศรษฐกจอนๆ ของเกษตรกรสวนยางพาราขนาดเลกในพนทศกษาท าการศกษาโดยการศกษาขอมลในเชงคณภาพ (Qualitative data) ดวยศกษาจาก 1) ขอมลทตยภม ไดแก ขอมลเชงพนท GIS จากพฒนาทดนจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต ขอมลเอกสารการพฒนาการเกษตรในพนทของส านกงานเกษตรอ าเภอและเอกสารงานวจยทเกยวของ 2) การศกษาในเชงขอมลปรมาณดวยการสมภาษณกลมตวอยาง จ านวนทงสน 398 ครวเรอน (จงหวดระนองจ านวน 105 ครวเรอน จงหวดกระบจ านวน 178 ครวเรอน จงหวดพงงาจ านวน 91 ครวเรอน และจงหวดภเกตจ านวน 24 ครวเรอน) โดยใชแบบสมภาษณเชงโครงสรางในสวนแรกของการศกษา และในสวนทสองจะสมภาษณเชงลกกบตวแทนเกษตรกรในพนทศกษาใชแบบสมภาษณกงโครงสราง ซงผลการศกษาคาดวาจะไดรบขอมลพนฐานทางเศรษฐกจ สงคม ขอมลการใชประโยชนทดน ขอมลทางกายภาพของพนทและประเภทระบบการท าสวนยางรวมกบกจกรรมทางการเกษตรอน ในพนทในปจจบนและนอกจากนยงศกษาเปรยบเทยบการผลต และการใชเทคโนโลยในการผลตระหวางประเภทระบบการท าสวนยางรวมกบการท ากจกรรมทางการเกษตร ศกษาปญหาและสาเหตในการตดสนใจเลอกผลตในระบบตางๆ ตลอดจนสามารถจ าแนกระบบการท าสวนยางพารารวมกบการท ากจกรรมอนๆ ในพนท 2) ศกษาระบบการด ารงชพอยางยงยน เพอดความออนไหวขององคประกอบตางๆ ไดแก การศกษาบรบทความออนแอ ความไมแนนอนในการผลต และผลกระทบทเกดขน เรองทรพยสนหรอทนตางๆ ในการผลต และกระบวนการทกอใหเกดการเปลยนแปลง ยทธวธในการด ารงชพ ตลอดจนสงเคราะหผลลพธในการด ารงชพ นอกจากนยงวเคราะหความออนไหว และปจจยทมอทธพลตอความออนไหวดวย โดยการเกบขอมลเชงคณภาพดวยการสมภาษณเชงลกกบครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางภายใตระบบการท าสวนยางพารารวมกบกจกรรมทางการเกษตรอนๆ ทส าคญแตละประเภทท ไดจ าแนกไวในขนตอนทหนง ซงจ านวนกลมตวอยางจะก าหนดหลงจากการศกษาในขนตอนท 1 โดยใชแบบสมภาษณแบบกงโครงสราง (Semi structured interview) ซงขอค าถามมประเดนทเกยวกบความเสยงและความออนแอของระบบการผลตตนทนการผลต องคกรและนโยบายทเกยวของกบการสนบสนนการผลต กลยทธในการผลตทน าไปสการปรบเปลยนวธการผลต และความยงยนของระบบ นอกจากน เมอท าการวเคราะหและสงเคราะหขอมลแลว ไดน าผลการศกษามายนยนกบเกษตรกรในพนทโดยการเสวนากลมยอยเพอตรวจสอบผลการศกษากบตวแทนระบบการท าสวนยางพารารวมกบการท ากจกรรมการเกษตรแตละประเภท จ านวนประเภทละ 12ครวเรอน นอกจากน ทมวจยคดเลอกสถานทวจยแบบเฉพาะเจาะจง (purposive selection) ในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต เนองจาก การลงพนทส ารวจเบองตนและไดสมภาษณเชงลกกบเจาหนาท และผใหขอมลหลกทมประสบการณพบวา ครวเรอนราษฎรในพนทนมการประกอบอาชพท าสวนยางพาราเปนสวนใหญ มประสบการณในการท าสวนยางมากกวา 20 ป และพบวา มครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพาราท ากจกรรมอนรวมกบการท าสวนยางพารา เพอเสรมรายไดในครวเรอนภายใตภาวะราคายางพาราตกต า

2. ประชากรและกลมตวอยาง ประชากรทใชในการศกษาครงน ไดแก ครวเรอนเกษตรกรทประกอบอาชพการท าสวนยางพาราและม

รายไดจากการท าสวนยางพาราและกจกรรมทางการเกษตรอนๆ ในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต

36

ทมวจยคดเลอกตวอยางแบบเฉพาะเจาะจง (purposive sampling) ก าหนดเกณฑคดเลอกตวอยางคอ ถอครองพนทสวนยางเปนของตนเอง สวนยางเปดกรดแลว มรายไดสวนใหญจากสวนยางใชแรงงานครวเรอนและหรอแรงงานจางกรด ก าหนดกลมตวอยางจากการค านวณ TARO YAMANE รวมสน 398 ครวเรอน โดยใชแบบสอบถามเชงโครงสรางในการเกบขอมลส ารวจครวเรอน (household survey) และใชแบบสอบถามกงโครงสรางในการสมภาษณเชงลกผใหขอมลหลก (key informants) ในแตละพนทศกษา ในการวเคราะหทางเศรษฐศาสตรทางเทคน ค (technical-economics) โดยใช โปรแกรม OLYMPE ก าหนดเกบขอม ลเศรษฐศาสตรทางเทคนคของแตละระบบเกษตรและการด ารงชพประเภทละ 12 ตวอยาง โดยใชแบบสอบถามเชงโครงสรางดานเศรษฐศาสตรทางเทคนค

3. เครองมอทใชในการศกษา มรายละเอยด ดงน 1. ศกษาเอกสารทตยภมโดยใชแหลงขอมลทงทางออนไลนและเอกสารสงพมพตางๆ เพอทบทวนองค

ความร และแบบจ าลองทฤษฎทเกยวกบระบบเกษตร การจดการผลต และการใชเทคโนโลยภายใตระบบการท าสวนยางพารา และท าการสมภาษณครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยาง จ านวน 398 ครวเรอน รวมถงสมภาษณเชงลกกบผใหขอมลหลก โดยใชแบบสอบถามเชงโครงสราง ท าใหทราบสภาพทางเศรษฐกจ สงคมของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพารา และทราบประเภทของระบบเกษตรสวนยางพารารวมกบการท ากจกรรมการเกษตรอนๆ รวมถงเงอนไขการตดสนใจเลอกท าการผลตแตละระบบนอกจากน ท าใหทราบผลวเคราะห การผลต การจดการผลตและการใชเทคโนโลยการผลต ในปจจบนภายใตระบบการท าสวนยางรวมกบการท ากจกรรมการเกษตรอนๆ

2. ศกษาเอกสารทตยภม เพอทบทวนองคความรและแนวคดเกยวกบระบบการด ารงชพและความออนไหวของระบบการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรสวนยางพาราขนาดเลก และสมภาษณครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยาง จ านวน 398 ครวเรอน รวมถงการสมภาษณ เชงลกกบผใหขอมลหลก โดยใชแบบสอบถามกงโครงสราง ท าใหทราบระบบการด ารงชพ สนทรพย (assets) กลยทธการด ารงชพ (livelihood strategies) ผลลพธของการด ารงชพ (outcomes) และความออนแอ (vulnerability) ของระบบการด ารงชพรวมทงปจจยนโยบายรฐทเกยวของ สามารถความเชอมโยงระบบเกษตรและระบบการด ารงชพ ความเปนไปไดของการด ารงชพอยางยงยนของระบบเกษตรสวนยางพารา ในแตละประเภทการด ารงชพไดนอกจากน ท าใหทราบทางเลอกมาตรการและหรอนโยบายรฐ เพอการเพมประสทธภาพการผลตในแตละระบบเกษตรสวนยางและการด ารงชพอยางยงยน

4. การวเคราะหขอมลและสถตทใชในการวเคราะหขอมล

1. การวเคราะหเชงพรรณนา (descriptive analysis) เลอกใชสถต เชงพรรณนา (descriptive statistics) ไดแก คารอยละ การกระจายความถ คาเฉลย คาสวนเบยงเบนมาตรฐาน ใชวเคราะหขอมลในประเดน 1) ระบบเกษตรการจดการผลต และการใชเทคโนโลยภายใตระบบการท าสวนยางพารารวมกบกจกรรมทางเศรษฐกจอนๆ ของเกษตรกรสวนยางพาราขนาดเลกในพนทศกษา การด ารงชพ และใชสถตอางอง(Reference Statistics) ไดแก Multiple lenear regression statistics ส าหรบการวเคราะหปจจยทมอทธพลตอความออนไหวของระบบการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรสวนยางพาราขนาดเลกในพนทศกษา

2. การวเคราะหเศรษฐศาสตรทางเทคนค (technical-economics) เลอกใชการสรางแบบจ าลองทางเศรษฐกจสงคมของระบบการผลต โดยใชโปรแกรม Olympe เพอสรางแบบจ าลองตนทนผลตอบแทนการตดสนใจการวางแผน การใชปจจยการผลต การจดการผลต และการผลตของครวเรอนเกษตรตวอยางรวมทงการวเคราะหความเสยงและวาดภาพอนาคต (scenario) ของครวเรอนเกษตรในชวงระยะเวลา 10 ป

37

3. การวเคราะหขอมลเชงคณภาพ เลอกใชการวเคราะหเนอหา (content analysis) ทไดจากการสมภาษณเชงลกกบผใหขอมลหลก การจดเวท focus group และตวแทนครวเรอนเกษตรกรทไดรบการคดเลอกในแตละระบบ โดยการเรยบเรยง รวบรวม เปรยบเทยบ และจ าแนกระบบการท าสวนยางพาราและระบบการด ารงชพในพนท และเชอมโยงความสมพนธระหวางตวแปรตางๆ เพอสงเคราะหรปแบบการจดการผลตและการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพารา ภายใตระบบการท าสวนยางพารารวมกบกจกรรมทางการเกษตรอนๆ

38

บทท 4 ผลการศกษา

ส าหรบผลการศกษา คณะผวจยมล าดบการน าเสนอผลการศกษาของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางในภาคใตฝงตะวนตก (จงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต) ตามวตถประสงคของการวจยโดยมหวขอในการน าเสนอดงน

1. สถานภาพทางสงคมของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยาง 2. สถานภาพทางเศรษฐกจของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยาง 3. การจดการผลตและการใชเทคโนโลยการผลตยางพาราของครวเรอนเกษตรกร 4. การใชประโยชนทดนทางการเกษตรใน จงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต 5. การจ าแนกระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการท ากจกรรมการเกษตรอนๆ 6. รปแบบการวเคราะหระบบการผลต (APS) ของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการท า

กจกรรมการเกษตรอนๆ จ าแนกตามระบบ 7. รปแบบการตดสนใจปรบเปลยนระบบการผลตของครวเรอนเกษตรกรในระบบการท าฟารมสวน

ยางพารารวมกบการท ากจกรรมการเกษตรอนๆ 8. การด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยาง ภายใตระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบ

กจกรรมการเกษตรอนๆ ในภาพรวม 9. การวเคราะหปจจยทมอทธพลระหวางองคประกอบการด ารงชพภายใตระบบการท าฟารมสวน

ยางพารารวมกบการท ากจกรรมอน 10. แบบจ าลองเศรษฐศาสตรเทคนค (Technical-economics) ของระบบการท าฟารมสวน

ยางพารารวมกบกจกรรมการเกษตรอนๆ

39

1. สถานภาพทางสงคมของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยาง

สถานภาพทางสงคมในภาพรวมของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต พบวาหวหนาครอบครวสวนใหญเปนเพศชาย รอยละ 71.32 มอายเฉลยท 52.61 ป ซงเกษตรกรชาวสวนยางในจงหวดภเกตมอายเฉลย 64.59 ป ซงถอไดวาอายของเกษตรกรคอนขางสง สงผลตอการยอมรบเทคโนโลยและการรบรขาวสาร นวตกรรมใหมๆ ในการผลตและการจดการระบบฟารม นอกจากนยงสะทอนใหเหนถงสภาพแรงงานทางภาคเกษตรทอาจขาดแคลนแรงงานทดแทนหรอผสบทอดสาขาอาชพ ซงสอดคลองกบระดบการศกษาของเกษตรกร โดยพบวาเกษตรกรสวนมากจบการศกษาในระดบชนประถมศกษาตอนตน (รอยละ 31.50) และระดบอนๆ ทหลากหลาย ไดแก ประถมศกษาตอนปลาย (รอยละ 24.27) มธยมศกษาตอนตน (รอยละ 13.17) มธยมศกษาตอนปลายปลาย (รอยละ 16.16) เปนตน เกษตรกรเกอบทงหมดนบถอศาสนาพทธ รอยละ 97.37 ส าหรบสถานภาพ พบวา ในภาพรวมเกษตรกรมสถานภาพสมรส รอยละ 85.20 การประกอบอาชพทางการเกษตร พบวาเกษตรกรผตอบแบบสมภาษณทงหมดประกอบอาชพท าสวนยางพาราทงทเปนอาชพหลกและอาชพรอง แสดงใหเหนวาอาชพการท าสวนยางยงคงเปนอาชพหลกทส าคญทท ารายไดใหกบครวเรอนและชมชน ซงเกษตรกรมประสบการณการท าสวนยางทยาวนานโดยเฉลยอยท 22.78 ป จากขอมลแสดงใหเหนวา เกษตรกรชาวสวนยางพาราในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต มความช านาญในการท าสวนยางพาราในระดบหนง แตดวยอายเฉลยคอนขางสง และการศกษาคอนขางนอย การเรยนรการใชเทคโนโลยและการยอมรบเทคโนโลยใหมๆ จงยงคงมขอจ ากด เกษตรกรยงคงท าการเกษตรดวยการใชเทคโนโลยการผลตแบบเดมๆ ตลอดมา ประเดนเหลานยงสะทอนใหทราบวา เกษตรกรในพนทศกษายงคงขาดการปรบตวในสวนของการพฒนาตนเองเพอการด ารงชพ และมความออนไหวและเปราะบางไดงายตอภาวการณทเปลยนแปลงไป เปนตน ส าหรบจ านวนสมาชกในครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพาราจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต พบวาครวเรอนมสมาชกทงหมดเฉลย 3.68 คนตอครวเรอน ซงแสดงใหเหนวา ในปจจบนแตละครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพารามสมาชกคอนขางนอย ซงสงผลกระทบตอการขาดแคลนแรงงานครวเรอนในการท าสวนยางพารา และจากการศกษาเชงลกพบวา ในแตละครวเรอนมบตรหลานทก าลงศกษา และมการเคลอนยายแรงงานในครวเรอนออกนอกครวเรอนสงขนอาจมความเปนไปไดทแรงงานเยาวชนมการเคลอนยายสเมอง เพอการศกษาและการประกอบอาชพ ท าใหครวเรอนมแรงงานทมอายคอนขางสง นอกจากนยงพบวา เกษตรกรเปนสมาชกกลมหรอองคกรตางๆ ทหลากหลาย คดเปนรอยละ 62.59 โดยองคกรทเปนสมาชกเขารวมกจกรรมหรอไดรบความชวยเหลอมากทสดคอ ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตรหรอ ธ.ก.ส. คดเปนรอยละ 61.82 การยางแหงประเทศไทยคดเปนรอยละ 52.31 และองคกรตางๆ ไดแก สหกรณ กลมออมทรพย กองทนหมบาน กลมเกษตรกรและกลมอาชพ เปนตน จากการเปนสมาชก หรอเขารวมกจกรรม เขารบความชวยเหลอจากกลมหรอองคกร สงผลใหพบวาคดเปนรอยละ 41.66 และสงผลใหมความเปนอยทดขน รอยละ 80.01 (ดงตารางท 4.1)

40

ตารางท 4.1 แสดงสถานภาพทางสงคมของครวเรอนเกษตรกรของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพารา n=398 ราย

สถานภาพทางสงคม จงหวด

คาเฉลย

ระนอง กระบ พงงา ภเกต (n=105) (n=178) (n=91) (n=24)

1. เพศของหวหนาครอบครว (รอยละ)

เพศชาย 63.81 75.28 67.03 79.17 71.32 เพศหญง 41.19 24.72 32.97 20.83 29.93 2. อาย (ป)

นอยกวา20 ป - - - - -

21-40 ป 15.24 25.84 14.29 - 13.84 41-60 ป 71.43 74.16 83.51 41.67 67.69 มากกวา 60 ป 13.33 - 2.2 58.33 24.62 คาเฉลย 51.31 45.25 49.27 64.59 52.61 คาสงสด 78 58 64 88 72.00 คาต าสด 22 30 34 40 31.50 3. สถานภาพของหวหนาครอบครว (รอยละ)

โสด 4.76 10.11 8.79 8.33 8.00

สมรส 92.38 89.89 83.52 75 85.20 หยาราง - - 3.3 - 0.83 หมาย 2.86 - 4.39 8.33 3.90 4. ศาสนาของหวหนาครอบครว (รอยละ)

พทธ 100 100 97.8 91.67 97.37

อสลาม - - 2.2 8.33 2.63 5. ระดบการศกษาของหวหนาครอบครว (รอยละ)

ประถมศกษาตอนตน 56.19 15.17 8.79 45.83 31.50

ประถมศกษาตอนปลาย 9.52 39.89 35.16 12.5 24.27 มธยมศกษาตอนตน 7.62 20.22 23.08 4.17 13.77 มธยมศกษาตอนปลายปลาย 15.24 10.11 14.29 25 16.16 ปวส. 5.71 10.44 8.79 4.17 7.28 ปรญญาตร 2.86 4.49 6.59 8.33 5.57 สงกวาปรญญาตร - - 1.2 - 0.40

ไมไดรบการศกษา 2.86 - 2.19 1.68

41

สถานภาพทางสงคม จงหวด

คาเฉลย

ระนอง กระบ พงงา ภเกต (n=105) (n=178) (n=91) (n=24)

6. การประกอบอาชพทางการเกษตรในครวเรอน (รอยละ)*

สวนยางพารา 100 100 100 100 100.00 สวนผลไม 39.05 - 74.73 - 37.93 ท านา - - - - - ปาลมน ามน 25.71 60.11 - - 42.91 ท าไร - - - - - เลยงสตว 2.86 - 2.2 - 2.53 7. การประกอบอาชพนอกภาคเกษตร (รอยละ)* - 20.22 27.47 20.83 22.84 8. ประสบการณในการท าการเกษตร (ป)

คาเฉลย 20.46 25.65 21.67 23.32 22.78

คาสงสด 40 40 40 35 38.75 คาต าสด 2 10 5 10 6.75 9. จ านวนสมาชกในครวเรอนทงหมด(คน) 3.72 3.95 4.1 2.95 3.68 10. การเปนสมาชกของกลมหรอองคกรตางๆ (รอยละ)

เปนสมาชก 54.29 60.11 90.11 45.83 62.59

ไมเปนสมาชก 45.71 39.89 9.89 54.17 37.42 11. องคกรทเปนสมาชกหรอเขารวมกจกรรม ไดรบการชวยเหลอ (รอยละ)*

กองทนหมบาน - 16.82 2.44 9.09 9.45 การยางแหงประเทศไทย - 16.82 87.8 - 52.31 มหาวทยาลย/สถานศกษา - - - 2.13 0.53 ธนาคารพาณชย - - 2.44 9.09 5.77 ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณ 52.63 66.36 64.63 63.64 61.82 สหกรณ 17.54 42.06 17.07 81.82 39.62 กลมเกษตรกร/กลมอาชพ 8.77 25.23 20.73 27.27 20.50

กลมออมทรพย 38.6 14.02 40.24 18.18 27.76

12. ผลประโยชนจากการเปนสมาชก เขารวมกจกรรมหรอไดรบความชวยเหลอทสงผลตอความเปนอยของครวเรอน (รอยละ)

42

สถานภาพทางสงคม จงหวด

คาเฉลย

ระนอง กระบ พงงา ภเกต (n=105) (n=178) (n=91) (n=24)

ท าใหความเปนอยดขน 96.49 89.72 79.27 54.55 80.01 ท าใหความเปนอยแยลง - 0.93 3.66 - 1.15 ไมเปลยนแปลง 3.51 9.35 17.07 45.45 18.85

หมายเหต: *ตอบไดมากกวา 1 ขอ

2. สถานภาพทางเศรษฐกจของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยาง

ส าหรบขอมลทางเศรษฐกจของครวเรอนเกษตรกรในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต โดยภาพรวมแสดงผลการศกษาไดดงน (ตารางท 4.2)

2.1 แรงงานของครวเรอนเกษตรกร ส าหรบแรงงานของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพาราในจงหวดระนอง กระบ พงงา และ

ภเกต ภาพรวมพบวา (1) แรงงานครวเรอน: โดยเฉลยครวเรอนมแรงงานทงหมด 3.06 คน เปนแรงงานในภาคการเกษตรเฉลย 1.92 คน และเปนแรงงานนอกภาคเกษตรเฉลย 2.68 คน ประกอบการสมภาษณเชงลกพบวาแรงงานบางครวเรอนท างานทงในและนอกภาคเกษตรเนองจากมรายไดส าหรบใชจายในครวเรอนไมเพยงพอ จงเปนเหตใหตองประกอบอาชพตางๆ เพมขน ทงนการใชแรงงานในครวเรอนสะทอนใหเหนวาในอนาคตอาจเกดการขาดแคลนแรงงานในภาคการเกษตร ซงเชอมโยงกบระดบการศกษา อายเฉลยและประสบการณการท าสวนยางพาราของเกษตรกรในพนทจากการการศกษาในสวนของสภาพทางสงคมของครวเรอนเกษตรกร (ตารางท 4.1) ทงนพบวาประเภทของแรงงานทใชในการผลตของครวเรอนสวนใหญใชแรงงานในครวเรอนรอยละ 81.44 และเปนแรงงานจางกรดรอยละ 18.56 นอกจากนพบวา เกษตรกรโดยสวนใหญรอยละ 94.05 มการจดการผลตทางการเกษตรในทดนตนเอง และรอยละ 5.96 มการรบจางกรดยางพาราในสวนอนๆ (ยางหวะ) (2) แรงงานจางกรดยาง: พบวา แรงงานกรดยางสวนมากเปนแรงงานในครวเรอน รอยละ 81.44 และมแรงงานจางกรดเพยงเลกนอย คดเปนรอยละ 18.56 ในการจางกรดพบวามการแบงสดสวนผลประโยชนทหลากหลาย โดยพบวา รอยละ 14.02 มการแบงสดสวนผลประโยชนระหวางเจาของสวนตอแรงงานจางเปน 50:50 รอยละ 13.88 มการแบงสดสวนผลประโยชนระหวางเจาของสวนตอแรงงานจางเปน 60:40 นอกจากนยงมการแบงสดสวนผลประโยชนระหวางเจาของสวนตอแรงงานจางในรปแบบอนๆ เชน การจางเปนรายวน (300 บาทตอวน) หรอ การจางโดยใหผลตอบแทนตอกโลกรม (23 บาทตอกโลกรม) เปนตน

43

2.2 รายได หนสนและเงนออมของครวเรอน จากการศกษาพบวา เกษตรกรมพนทถอครองทงหมดของครวเรอนเฉล ย 14.98 ไรตอ

ครวเรอน มรายไดเฉลย 231,917.75 บาทตอครวเรอนตอป จากตารางท 4.2 จะพบวาจงหวดภเกตมรายไดทงหมดของครวเรอนสงทสด หากมองรายละเอยดของรายไดจะพบวาสวนใหญรายไดดงกลาวเปนรายไดนอกภาคเกษตร เนองจากจงหวดภเกตเปนจงหวดแหงการทองเทยว จากสถตการทองเทยวของส านกงานสถตจงหวดภเกตพบวาจงหวดภเกตมรายไดจากการทองเทยวในป พ.ศ. 2559 เฉลยท 377,878 ลานบาท คดเปนรอยละ 54.57 ของรายไดการทองเทยวในภาคใต และหากมองรายไดจากภาคเกษตรจะพบวาเกษตรกรในพนทศกษามรายไดจากภาคเกษตรเฉลย 149,356.50 บาทตอครวเรอนตอป รายไดจากภาคเกษตรสวนใหญมาจากการท าสวนยางพารา โดยมรายไดจากการท าสวนยางเฉลย 89 ,147.50 บาทตอครวเรอนตอป ซงคดเปนรอยละ 59.69 ของรายไดจากภาคเกษตรและคดเปนรอยละ 38.44 ของรายไดของครวเรอนเกษตรกร จากพนทศกษาจะเหนไดวาจงหวดกระบ เปนจงหวดทมรายไดจากการท าสวนยางพารามากทสด เฉลยอยท 101,400 บาทตอครวเรอนตอป ซงจากการศกษาการใชประโยชนทดนพบวาจงหวดกระบมการใชทดนเพอท ายางพาราอยท 838,822 ไร ซงมากทสดในพนททท าการศกษา นอกจากน เกษตรกรมรายไดนอกภาคเกษตรเฉลย 146,662.43 บาทตอครวเรอนตอป ในสวนของหนสนครวเรอนพบวา เกษตรกรมหนสนทงหมดในครวเรอนเฉลยอยท 212,100.51 บาทตอครวเรอน โดยหนสนทกยมมวตถประสงคเพอเปนทนในการท ากจกรรมทางการเกษตร (ขยายพนทเพาะปลก ลงทนการท าการเกษตร เปนตน) เพอทอยอาศย และเพอการศกษาของบตรหลาน มเงนออมเฉลยอยท 85,500.11 บาทตอครวเรอน

ตารางท 4.2 แสดงขอมลทางเศรษฐกจของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพารา n=398 ราย

ขอมล จงหวด

คาเฉลย ระนอง

(n=105) กระบ

(n=178) พงงา

(n=91) ภเกต

(n=24) 1.แรงงานครวเรอน (คน)

จ านวนแรงงานในภาคเกษตรทงหมด (คน)* 1.87 1.90 1.83 2.09 1.92 จ านวนแรงงานนอกภาคเกษตรทงหมด (คน)* 3.32 2.87 3.25 1.26 2.68 จ านวนแรงงานครวเรอนทงหมด (คน) 4.38 4.25 3.95 3.27 3.96 2. ประเภทแรงงานกรดยางพารา (รอยละ)

แรงงานจาง 20.15 35.60 7.58 10.91 18.56 แรงงานในครวเรอน 79.85 64.40 92.42 89.09 81.44 3. การแบงผลประโยชนการจางกรด (รอยละ)*

50:50 13.46 26.70 1.89 - 14.02 60:40 18.85 8.90 - - 13.88 แบงในรปแบบอนๆ 16.15 - - - 16.15

ท าในทดนของตน (ไมมการแบงผลประโยชน) 51.54 64.40 98.11 100.00 78.51

4. รบจางกรดยางนอกครวเรอน

มการรบจางกรดยางนอกครวเรอน 8.08 - 11.38 4.36 5.96 ไมมการรบจางกรดยางนอกครวเรอน 91.92 100.00 88.62 95.64 94.05 5. การถอครองทดน (ไร) 16.64 13.50 15.52 14.27 14.98

44

ขอมล จงหวด

คาเฉลย ระนอง

(n=105) กระบ

(n=178) พงงา

(n=91) ภเกต

(n=24) 6. รายไดครวเรอน (บาทตอครวเรอนตอป)

รายไดทงหมดของครวเรอน 157,667.00 251,250.00 190,209.00 328,545.00 231,917.75 รายไดจากการเกษตรทงหมด 125,564.00 200,870.00 134,174.00 136,818.00 149,356.50 รายไดจากสวนยางพาราทงหมด 92,487.00 101,400.00 66,339.00 96,364.00 89,147.50 รายไดจากนอกภาคเกษตรทงหมด 87,000.00 146,285.71 189,400.00 163,964.00 146,662.43 รายไดอนๆ 7,500.00 9,600.00 8,800.00 8,800.00 8,675.00 7. จ านวนเงนออมของครวเรอน (บาทตอครวเรอน) 32,655.00 124,000.00 58,512.12 126,833.33 85,500.11 8. การกยมเงนของครวเรอน (รอยละ)

กยม 59.23 86.72 62.56 14.18 55.67 ไมกยม 40.77 13.28 37.44 85.82 44.33 9. จ านวนหนสน (บาท) 258,636.36 264,736.84 181,951.91 143,076.92 212,100.51

หมายเหต: * ตอบไดมากกวา 1 ขอ

3. การจดการผลตและการใชเทคโนโลยการผลตยางพาราของครวเรอนเกษตรกร 3.1 ภาพรวมการจดการผลตยางพาราในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต จากการสมภาษณครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพาราในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต

พบวา ในภาพรวมมพนทถอครองสวนยางพาราโดยเฉลย 14.98 ไรตอครวเรอน มการใชพนธยางพาราทหลากหลาย โดยรอยละ 62.24 ใชยางพนธ RRIM 600 มระยะปลก 37 เมตร (รอยละ 71.92) จ านวนตนทปลกเฉลยเปน 72.33 ตนตอ และครวเรอนสวนใหญไดรบการสงเคราะหจากส านกงานสงเคราะหการท าสวนยางรอยละ 55.84 ซงปจจบนอายของตนยางโดยเฉลยอยท 17.01 ป อายตนยางเมอเปดกรดเฉลยอย 7.31 ป มการใชปยเคมในการเพมธาตอาหารแกตนยางพารา (รอยละ 98.96) ความถในการใสปย 1.50 ครงตอป ทงนยงพบวาเกษตรกรมการใชปยอนทรยนอยมากคดเปนรอยละ 19.37 ผลผลตเฉลย 3,490.12 กโลกรมตอป นอกจากนยงพบวา เกษตรกรในพนทมการก าจดวชพชโดยใชสารเคมเลกนอย คดเปนรอยละ 11.65ความถในการปฏบตเฉลย 1.01 ครงตอป ดวยวธเชงกล (การตดหญา ดาย ถาก) รอยละ 94.30 ความถในการปฏบตเฉลย1.83 ครงตอป คาใชจายเฉลยอยท 1,785.15 บาทตอครง รอยละ 80.38 มการตดแตงกงยางพาราในชวงทตนยางมอายไมเกน 3 ป และพบวา ปจจบนเกษตรกรใชระบบกรด 4 ระบบกรด ไดแก กรด 5 วนเวนหนงวน (รอยละ 10.30) กรด 4 วนเวนหนงวน (รอยละ 7.69) กรด 3 วนเวนหนงวน (รอยละ 46.67) กรด 2 วนเวนหนงวน (รอยละ 13.99) และวนหนงเวนหนงวน (รอยละ 23.28) เกษตรกรสวนใหญใชแรงงานกรดเปนแรงงานครวเรอน คดเปนรอยละ 81.44 และใชแรงงานจางรอยละ 18.56 จ านวนแรงงานเฉลยตอฟารมอยท 1.92 คน รปแบบผลผลตยางพาราสวนใหญอยในรปยางกอนถวยรอยละ 71.37 ซงจะขายผลผลตใหกบพอคาในทองถนสวนใหญรอยละ 91.06 เกษตรกรมจ านวนวนท างานอยท 110.20 วนตอป การแบงสดสวนผลประโยชนระหวางเจาของสวนและแรงงานจางสวนใหญเปน 50:50 60:40 และรปแบบอนๆ เชน คาจาง 300 บาทตอวนหรอ 23 บาทตอกโลกรม เปนตน (ตารางท 4.3)

45

ตารางท 4.3 ภาพรวมการจดการผลตยางพาราของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพารา n=398 ราย

จากการศกษาสถาพเศรษฐกจ สงคมและการผลตจะเหนไดวาเกษตรกรสวนใหญม อายเฉลยคอนขางสง สวนมากจบการศกษาในระดบชนประถมศกษาตอนตน สงผลตอการยอมรบเทคโนโลยและการรบรขาวสาร นวตกรรมใหมๆ ในการผลตและการจดการระบบฟารม สงเกตไดจากผลผลตทได โดยพบวาเกษตรกรมผลผลตเฉลยอยท 232.99 กโลกรมตอไรตอป ซงถอวานอยกวาคามาตรฐาน (354.19 กโลกรมตอไรตอป) นอกจากนยงสะทอนใหเหนถงสภาพแรงงานทางภาคเกษตรทอาจขาดแคลนแรงงานทดแทนหรอผสบทอดสาขาอาชพ จากการศกษาเชงลกพบวาในแตละครวเรอนมบตรหลานทก าลงศกษา และมการเคลอนยาย

ปจจยการผลต ลกษณะการจดการผลต 1.พนทใหผลผลตยางโดยเฉลย 14.98 ไรตอครวเรอน 2.ชอพนธยาง RRIM 600 (62.24%), PB 235 (10.06%), GT 1 (1.91%), BPM 24 (7.40%),

GT 260 (5.72%), MK 24 (1.27%) และRRIT 251 (11.43%) 3.ระบบกรดปจจบน 5 วนเวนวน (10.30%), 4 วนเวนวน (7.69%), 3 วนเวนวน (46.67%),

2 วนเวนวน (13.99%) และวนเวนวน (23.28%) 4.ระยะปลก (ตารางเมตร) 5.จ านวนตนยางตอไรโดยเฉลย

3x6 (1.91%), 3x7 (71.92%), 3x8 (9.61%), 4x8 (1.76%) และ 4x6 (14.81%) 72.33 ตนตอไร

6.การสงเคราะหจาก กยท. รบการสงเคราะห (55.84%), ไมรบการสงเคราะห (44.16%) 7.เปดกรดเมออายเฉลย (ป) 7.31 ป 8.อายตนยางพาราในปจจบนเฉลย 17.01 ป 9.ผลผลตเฉลยในปจจบน (กโลกรมตอป) 3,490.12 กโลกรมตอป 10.ปยทใช (1) ปยเคม (98.96%) ความถในการใสปยเฉลย 1.50 ครงตอป

อตราการใสเฉลย 952.21 กโลกรมตอครง (2) ปยอนทรย (19.37 %) ความถในการใสปยเฉลย 0.56 ครงตอป อตราการใสเฉลย 378.35 กโลกรมตอครง

11.การก าจดวชพช (1) ดาย ถาก ตด (94.30 %) ความถในการปฏบตเฉลย 1.83ครงตอป (2) ใชสารเคม (11.65%) ความถในการปฏบตเฉลย 1.01 ครงตอป

12.การตดแตงกง 0-3 ป มการปฏบต (80.38%), ไมมการปฏบต (19.62%) 13.แรงงาน ใชแรงงานครวเรอน (81.44%), แรงงานจาง (18.86%)

จ านวนแรงงานเฉลยตอฟารม 1.92 คน 14.จ านวนวนท างานเฉลย (วนตอป) 110.20 วนตอป 15.การแบงผลประโยชน 50:50 (14.02%), 60:40 (13.88%), รปแบบอนๆ (16.15%) และ

ไมมการแบงผลประโยชน (78.51%) 16.รปแบบผลผลต น ายางสด (12.84%), ยางแผนดบ (15.79%) และยางกอนถวย (71.37%) 17.แหลงจ าหนายผลผลต พอคาในชมชนและทองถน (91.06 %), กลมเกษตรกร (6.25%) และ

สหกรณ (2.69%) ปจจยการผลต ลกษณะการจดการผลต

18.ราคายางขายเฉลย (บาทตอกโลกรม) ยางกอนถวย 23.49 บาท, น ายางสด 43.21 บาท และยางแผนดบ 45.38 บาท 19.ระบบการเกษตรของครวเรอน ระบบการท าสวนยางพารา (100.00%), ระบบการท าสวนยางพารารวมกบ

การปลกไมผล (17.32%), ระบบการท าสวนยางรวมกบการปลกปาลมน ามน (37.33%) และระบบการท าสวนยางพารารวมกบการเลยงสตว (4.45%)

46

แรงงานในครวเรอนออกนอกครวเรอนสงขนอาจมความเปนไปไดทแรงงานเยาวชนมการเคลอนยายสเมอง เพอการศกษาและการประกอบอาชพ ท าใหครวเรอนมแรงงานทมอายคอนขางสงและอาจขาดแรงงานภาคเกษตรในอนาคตนนเอง อยางไรกตาม แมวาเกษตรกรจะเขาไมถงองคความรและเทคโนโลยการผลตแตเกษตรกรกมขอไดเปรยบทางดานประสบการณ โดยพบวาเกษตรกรมประสบการณการท าสวนยางทยาวนานโดยเฉลยอยท 22.78 ป จากขอมลสะทอนใหเหนวาเกษตรกรชาวสวนยางพารามความช านาญในการท าสวนยางพาราในระดบหนง แตดวยอายเฉลยคอนขางสง และการศกษาคอนขางนอย การเรยนรการใชเทคโนโลยและการยอมรบเทคโนโลยใหมๆ จงยงคงมขอจ ากด เกษตรกรยงคงท าการเกษตรดวยการใชเทคโนโลยการผลตแบบเดมๆ ตลอดมา และยางพาราคออาชพทเกษตรกรปฏบตสบทอดมาเปนทงอาชพหลกและอาชพเสรมทสรางรายไดใหกบครวเรอน

3.2 ความตองการการผลตทางการเกษตรของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพาราในอนาคต เมอท าการศกษาความตองการการผลตทางการเกษตรของครวเรอนเกษตรกรชาวสวน

ยางพาราจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกตพบวา เกษตรกรมการวางแผนทางการผลตยางพาราของครวเรอนตนเองไวใน 5 ปขางหนาทจะขยายการผลตรอยละ 8.17 ลดการผลตลงรอยละ 14.96 และไมเปลยนแปลงการผลตรอยละ 76.88 เงอนไขส าคญคอ สถานการณความผนแปรของราคายางพาราเปนตวแปรส าคญในการตดสนใจขยายหรอลดการผลตของครวเรอน เพอใหมรายไดทเพยงพอตอการใชสอยในครวเรอน ซงในสวนการน ารายไดมาปรบปรงการผลตและความเปนอยของครวเรอนพบวา รอยละ 40.47 มการน ารายไดจากภาคเกษตรมาใชในการปรบปรงความเปนอยของครวเรอน และรอยละ 38.35 มการน ารายไดนอกภาคเกษตรมาใชเพอปรบปรงความเปนอยของครวเรอน (ดงตารางท 4.4)

47

ตารางท 4.4 แสดงความตองการผลตทางการเกษตรของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพาราในอนาคต n=398 ราย

ขอมล จงหวด

คาเฉลย ระนอง (n=105)

กระบ (n=178)

พงงา (n=91)

ภเกต (n=24)

1. ประสบการณในการท าการเกษตร(ป) คาเฉลย 20.46 25.65 21.67 23.32 22.78

คาสงสด 40 40 40 35 38.75 คาต าสด 2 10 5 10 6.75 2. การวางแผนทางการเกษตร ใน 5 ปขางหนา

ขยายการผลต 4.76 5.06 18.68 4.17 8.17 ลดการผลต 18.10 15.17 9.89 16.67 14.96 ไมเปลยนแปลง 77.14 79.78 71.43 79.17 76.88

3. การประเมน รายไดจากภาคเกษตร มาใช

นอยทสด (<20%) 4.76 34.83 - 8.33 11.98 นอย (20-39%) - 15.17 2.20 16.67 8.51 ปานกลาง (40-59%) 63.81 50.00 23.08 25.00 40.47 มาก (60-79%) 4.76 - 20.88 37.50 15.79 มากทสด (80-100%) 26.67 - 53.85 12.50 23.26

4. การประเมนวา รายไดนอกภาคเกษตร มาใช

นอยทสด (<20%) 28.57 44.94 12.09 - 21.40 นอย (20-39%) 2.86 10.11 4.40 4.17 5.39 ปานกลาง (40-59%) 59.05 39.89 25.27 29.17 38.35 มาก (60-79%) 7.62 - 20.88 37.50 16.50 มากทสด (80-100%) 1.90 5.06 37.36 29.17 18.37

48

4. การใชประโยชนทดนทางการเกษตร

4.1 การใชประโยชนทดนเพอการผลตทางการเกษตรในจงหวดระนอง

ภาพท 4.1 แผนทแสดงการใชประโยชนทดนเพอการผลตทางการเกษตรในจงหวดระนอง ทมา: กลมวเคราะหสภาพการใชทดน กองนโยบายและแผนการใชทดน กรมพฒนาทดน, 2559

จากภาพท 4.1 แสดงแผนทการใชประโยชนทดนเพอการผลตทางการเกษตรในจงหวดระนองป 2559 พบวาพนทการใชประโยชนทางการเกษตรจ านวน 725,056 ไร (รอยละ35.18 ของการใชประโยชนทดนทงหมดในจงหวด) โดยเปนพนทปลกขาวจ านวน 4,811 ไร (รอยละ 0.08) พนทปลกไมยนตนจ านวน646,696 ไร (ยางพารา ปาลมน ามน สก กระถน กาแฟ เปนตน) (รอยละ 31.37) พนทไมผลจ านวน 59,435 ไร (รอยละ 2.88) พนทพชสวนจ านวน 38 ไร พนททงหญาเลยงสตวจ านวน 1,118 ไร (รอยละ 0.05) และสถานทเพาะเลยงสตวน าจ านวน 12,729 ไร (รอยละ 0.61)

4.2 การใชประโยชนทดนเพอการผลตทางการเกษตรในจงหวดกระบ

ภาพท 4.2 แผนทแสดงการใชประโยชนทดนเพอการผลตทางการเกษตรในจงหวดกระบ ทมา: กลมวเคราะหสภาพการใชทดน กองนโยบายและแผนการใชทดน กรมพฒนาทดน, 2559

49

จากภาพท 4.2 แสดงแผนทการใชประโยชนทดนเพอการผลตทางการเกษตรในจงหวดกระบ ป 2559 พบวาพนทการใชประโยชนทางการเกษตรจ านวน 1,995,722 ไร (รอยละ67.82 ของการใชประโยชนทดนทงหมดในจงหวด) โดยเปนพนทปลกขาวจ านวน 7,270 ไร (รอยละ 0.25) พนทปลกพชไรจ านวน 249 ไร (รอยละ 0.01) พนทปลกไมยนตนจ านวน 1,955,683 ไร (ยางพารา ปาลมน ามน สนประดพทธ สก กาแฟ เปนตน) (รอยละ 66.46) พนทไมผลจ านวน 10,364 ไร (รอยละ 0.35) พนททงหญาเลยงสตวจ านวน 51 ไร และสถานทเพาะเลยงสตวน าจ านวน 22,105 ไร (รอยละ 0.75)

4.3 การใชประโยชนทดนเพอการผลตทางการเกษตรในจงหวดพงงา

ภาพท 4.3 แผนทแสดงการใชประโยชนทดนเพอการผลตทางการเกษตรในจงหวดพงงา ทมา: กลมวเคราะหสภาพการใชทดน กองนโยบายและแผนการใชทดน กรมพฒนาทดน, 2559

จากภาพท 4.3 แสดงแผนทการใชประโยชนทดนเพอการผลตทางการเกษตรในจงหวดพงงา ป 2559 พบวาพนทการใชประโยชนทางการเกษตรจ านวน 1 ,117,670 ไร (รอยละ42.88 ของการใชประโยชนทดนทงหมดในจงหวด) โดยเปนพนทปลกขาวจ านวน 8,433 ไร (รอยละ 0.33) พนทปลกพชไรจ านวน 980 ไร (รอยละ 0.05) พนทปลกไมยนตนจ านวน 1,039,266 ไร (ยางพารา ปาลมน ามน สะเดา กระถน หมาก กาแฟ เปนตน) (รอยละ 39.88) พนทไมผลจ านวน 44,653 ไร (รอยละ 1.71) พนทพชสวนจ านวน 85 ไร พนททงหญาเลยงสตวจ านวน 474 ไร (รอยละ 0.01) และสถานทเพาะเลยงสตวน าจ านวน 23,578 ไร (รอยละ 0.90)

50

4.4 การใชประโยชนทดนเพอการผลตทางการเกษตรในจงหวดภเกต

ภาพท 4.4 แผนทแสดงการใชประโยชนทดนเพอการผลตทางการเกษตรในจงหวดภเกต ทมา: กลมวเคราะหสภาพการใชทดน กองนโยบายและแผนการใชทดน กรมพฒนาทดน, 2559

จากภาพท 4.4 แสดงแผนทการใชประโยชนทดนเพอการผลตทางการเกษตรในจงหวดภเกต ป 2559 พบวาพนทการใชประโยชนทางการเกษตรจ านวน 122,121 ไร (รอยละ 36 ของการใชประโยชนทดนทงหมดในจงหวด) โดยเปนพนทปลกขาวจ านวน 1,894 ไร (รอยละ 0.56) พนทปลกพชไรจ านวน 1,590 ไร (รอยละ 0.47) พนทปลกไมยนตนจ านวน 103,368 ไร (ยางพารา ปาลมน ามน สะเดา หมอน หมาก เปนตน) (รอยละ 30.46) พนทไมผลจ านวน 8,670 ไร (รอยละ 2.56) พนทพชสวนจ านวน 451 ไร (รอยละ 0.13) พนททงหญาเลยงสตวจ านวน 593 ไร (รอยละ 0.18) พชน าจ านวน 313 ไร (รอยละ 0.10) และสถานทเพาะเลยงสตวน าจ านวน 5,242 ไร (รอยละ 1.54) จากการใชประโยชนทดนเพอการผลตทางการเกษตรในพนทศกษา สามารถสรปไดดงตารางท 4.5 ดงน

51

ตารางท 4.5 แสดงการใชประโยชนทดนในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต ในป พ.ศ. 2559

ประเภทสภาพการใชทดน เนอท (ไร)

จงหวดระนอง จงหวดกระบ จงหวดพงงา จงหวดภเกต พนททงหมด 2,061,278 2,942,820 2,606,809 339,396

พนทนา 4,811 7,270 8,433 1,894 พชไร 230 249 980 1,590 ไมยนตน 646,696 1,955,683 1,039,266 103,368 ยางพารา 441,850 838,822 781,381 99,543 ปาลมน ามน 160,566 1,110,229 240,992 3,358 ไมผล 59,435 10,364 44,653 8,670 พชสวน 38 19 85 451 ทงหญาเลยงสตวและโรงเรอนเลยงสตว 1,118 51 474 593 สถานทเพาะเลยงสตวน า 12,729 22,105 23,578 5,242 พนทปาไม 1,181,548 576,670 1,180,254 87,704 พนทน า 75,144 261,737 128,129 5,749 ทมา: กลมวเคราะหสภาพการใชทดน กองนโยบายและแผนการใชทดน กรมพฒนาทดน

ซงจากขอมลดงกลาวเบองตนประกอบกบการลงพนทเกบรวบรวมขอมลเบองตนท าใหเหนวาในพนทจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต ครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพารามระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการท ากจกรรมอน 4 ระบบดวยกน ไดแก ระบบการท าฟารมสวนยางพาราเชงเดยว ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกไมผล ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน และระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการเลยงสตว กลาวไดวาจากขอมลการส ารวจโดยสมภาษณเกษตรกรในพนทจ านวน 398 ครวเรอนพบวามระบบการท าฟารมสวนยางพาราทสอดคลองกบขอมลการใชประโยชนทดนทางการเกษตรดงขอมลขางตน

5. การจ าแนกระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการท ากจกรรมการเกษตรอนๆ

ในการจ าแนกระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการท ากจกรรมการเกษตรอนๆ มหลกและแนวคดในเรองความหลากหลายในการประกอบกจกรรมทางการเกษตรของครวเรอน ภายใตสถานการณราคายางพาราทผนผวนมาตลอด ทสงผลใหครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพาราตองปรบตวและพรอมทงปรบเปลยนระบบการผลตของตนเองใหมความหลากหลายมากขนโดยไมหวงพงรายไดจากการท าสวนยางพาราเพยงอยางเดยว เพอเพมรายไดและความอยรอด จากขอมลทไดจากการศกษาเบองตน ในประเดนทางเศรษฐกจ สงคม การจดการผลตและการใชเทคโนโลยการผลตยางพาราและขอมลการใชประโยชนทดนในป พ.ศ.2559 จากกลมวเคราะหสภาพการใชทดน กองนโยบายและแผนการใชทดน ของกรมพฒนาทดน สามารถจ าแนกระบบการท าสวนยางพารารวมกบกจกรรมทางการเกษตรในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกตระบบ ไดแก ระบบการฟารมสวนยางพาราเชงเดยว ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลก ไมผล ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน และระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการเลยงสตว โดยอาศยเกณฑประเภทของกจกรรมการผลตทางการเกษตรอนๆ (Household Agricultural activities) เกณฑ เศรษฐกจ ส งคมและการจดการผลต (Socio-economic and rubber management) และการใชประโยชนทดนเพอการเกษตร (Agricultural land utilization) ทส าคญพบวา มเกษตรกรท าสวนยางพาราในระบบตางๆ ดงตารางทแสดง ดงน

52

ตารางท 4.6 แสดงรอยละระบบการท าสวนยางพารารวมกบการท ากจกรรมการเกษตรอนๆ n=398 ราย

ระบบการท าฟารมสวนยางพารา

จ านวน (คน)

จงหวด คาเฉลย

ระนอง

(n=105) กระบ

(n=178) พงงา

(n=91) ภเกต

(n=24) ระบบการท าสวนยางเชงเดยว 163 33.33 24.72 26.39 79.17 40.90 ระบบการท าสวนยางรวมกบการปลกไมผล 69 38.10 - 18.68 12.50 17.32 ระบบการท าสวนยางรวมกบการปลกปาลมน ามน 148 25.71 75.28 48.34 - 37.33 ระบบการท าสวนยางรวมกบการเลยงสตว 18 2.86 - 6.59 8.33 4.45

การจ าแนกระบบเกษตรในงานวจยนใชหลกเกณฑผสมประกอบดวย 1) ประเภทของกจกรรม การผลตทางการเกษตรอนๆ (Household Agricultural activities) 2) ลกษณะทางเศรษฐกจ สงคมและการจดการผลต (Socio-economic and rubber management) และ 3) การใชประโยชนทดนเพอการเกษตร(Agricultural land utilization) ซ งผลการส ารวจครวเรอนพบวา ระบบเกษตรสวนยางแบงออกเปน 4 ประเภท ดงตารางท 4.6 ไดแก ระบบเกษตรสวนยางพาราเชงเดยว ระบบเกษตรสวนยางพารารวมกบ การปลกไมผล ระบบเกษตรสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน และระบบเกษตรสวนยางพารารวมกบการเลยงสตว

ผลการศกษาในภาพรวมพบวา ระบบเกษตรสวนยางยางพาราเชงเดยวมสดสวนมากทสดคดเปนรอยละ 40.90 รองลงมาเปนระบบเกษตรสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามนรอยละ 37.33 ระบบ ระบบเกษตรสวนยางพารารวมกบการปลกไมผลรอยละ 17.32 และทมสดสวนนอยทสดคอ ระบบเกษตรสวนยางพารารวมกบการเลยงสตว (รอยละ 4.45) ผลการสมภาษณเชงลกพบวา ภายใตสถานการณราคายางพาราตกต าสงผลใหครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพาราตองปรบตวและพรอมทงปรบเปลยนระบบการผลตของตนเองใหมความหลากหลายมากขนโดยไมหวงพงรายไดจากการท าสวนยางพาราเพยงอยางเดยว เพอเพมรายไดและความอยรอด ในขณะเดยวกนภาครฐมนโยบายสงเสรมการปลกปาลมมากขนผานโครงการสามเหลยมมนคง มงคง ยงยน ซงสงผลใหสดสวนของครวเรอนทใชระบบเกษตรสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามนมแนวโนมเพมขน จากผลการศกษาดงกลาวประกอบกบขอมลการใชทดนทางการเกษตร ทมศกษาเลอก 4 ระบบเกษตรทส าคญเพอศกษาขอมลเชงลก ไดแก ระบบเกษตรสวนยางพาราเชงเดยว (S1) ระบบเกษตรสวนยางพารารวมกบการปลกไมผล (S2) ระบบเกษตรสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน (S3) และระบบเกษตรสวนยางพารารวมกบการเลยงสตว (S4)

ผลการจ าแนกประเภทระบบเกษตรทไดใชส าหรบการวเคราะหเชงลกใน 3 ประเดนหลก 1) วเคราะหระบบ เกษตร (Agricultural Production System: APS) 2 ) ระบบการด ารงชพอย างย งย น (rural sustainable livelihood) และ 3) ศกษาเศรษฐศาสตรเทคนค (technical-economics) ดงรายละเอยดในหวขอถดไป

53

6. รปแบบการวเคราะหระบบการผลต (APS) ของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการท ากจกรรมการเกษตรอนๆ จ าแนกตามระบบ

6.1 ระบบการท าฟารมยางพาราเชงเดยว (S1) จากการวเคราะหระบบการผลตทางการเกษตรของระบบการท าฟารมยางพาราเชงเดยว (S1) ใน

จงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต พบวา (1) วตถประสงคและเปาหมาย โดยภาพรวมของระบบนคอ เพอสรางรายไดหลกของครวเรอน ท าใหมรายไดทเพยงพอตอความเปนอยทด และเปนการสบทอดอาชพเกษตรกรรมมาจากบรรพบรษใหรนลกรนหลานยงคงท าฟารมสวนยางเชนนตอไป (2) ลกษณะทางกายภาพ พบวา มพนทท าสวนยางพาราเฉลย 13.79 ไร ลกษณะดนเปนดนรวนปนเหนยว (3) ลกษณะทางสงคมและเศรษฐกจ โดยเฉลยมอาย 52.61 ป เกษตรกรทท าระบบฟารมยางพาราเชงเดยวสวนใหญเปนเพศชาย (รอยละ 83.12) จบการศกษาในระดบประถมศกษาตอนตน (รอยละ 40.91) ประถมศกษาตอนปลาย(รอยละ 13.64) มธยมศกษาตอนปลาย (รอยละ 27.27) และระดบอนๆ (รอยละ 18.18) มจ านวนสมาชกในครวเรอนเฉลย 3.64 คน มแรงงานในครวเรอนเฉลย 2.70 คน

นอกจากนยงพบวา ครวเรอนเกษตรกรมแรงงานทท างานนอกภาคเกษตรอกดวย รายไดเฉลยของครวเรอนอยท 136,818.18 บาทตอครวเรอนตอป มหนสนเฉลย 168,022.73 บาทตอครวเรอน และรอยละ 58.23 ไดรบการสงเคราะหการท าสวนยางจากการยางแหงประเทศไทย (4) การด าเนนงานและการจดการผลต โดยพบวาเกษตรกรมพนทท าสวนยางพาราเฉลย 13.79 ไร มแรงงานการท าสวนยางพาราของครวเรอนเฉลย 2.48 คน พนธยางพาราทใช ไดแก RRIM600 (รอยละ 62.24) RRIT 251 (รอยละ13.57) และพนธอนๆ (รอยละ 10.62) ปจจบนอายยางเฉลย 18.34 ป มจ านวนตนยางเฉลย 74.36 ตนตอไร มระยะปลกทหลากหลาย ไดแก 3x7 เมตร (รอยละ 73.64) 4x6 เมตร (รอยละ 17.66) และระยะอนๆ (รอยละ 8.70) ปรมาณการใสปยเคมเฉลย 742.35 กโลกรมตอไรตอป ความถในการใสปยเฉลย 1.25 ครงตอป ปรมาณการใสปยอนทรยเฉลย 317.21 กโลกรมตอไรตอป ความถในการใสเฉลย 0.67 ครงตอป มความถในการก าจดวชพชในสวนยางเฉลย 1.20 ครงตอป ซงมการก าจดวชพชในวธเชงกลโดยการตด (รอยละ 96.14) และวธการใชสารเคม (รอยละ 3.86) ระบบกรดสวนใหญคอ 3 วนเวนวน (รอยละ 56.84) และวนเวนวน (รอยละ 24.51) นอกจากนยงมระบบกรดอนๆ (รอยละ 18.65) เชน สวนเวนวน สามวนเวนวน สองวนเวนวน และวนเวนวน ซงขายในรปแบบยางกอนถวย (รอยละ 84.96) น ายางสด (รอยละ 0.67) และยางแผนดบ (รอยละ 14.37) ราคาขายเฉลยของยางกอนถวยอยท 24.33 บาทตอกโลกรม น ายางสดอยท 47.20 บาทตอกโลกรม และราคายางแผนดบเฉลยอยท 41.34 บาทตอกโลกรม สวนใหญจ าหนายผลผลตใหแก พอคาทองถน (รอยละ 97.31) จาการศกษายงพบวา เกษตรกรในพนทสวนใหญท าสวนยางพาราในทดนของตนเอง (รอยละ 66.48) ในสวนของเกษตรกรทรบจางกรดยางพบวามรปแบบการแบงสดสวนผลประโยชนระหวางเจาของสวนยางพาราตอแรงงานจางเปน 50:50 (รอยละ 9.51) 60:40 (รอยละ 12.77) 40:60 (รอยละ 11.24) (5) ผลส าเรจ โดยมปรมาณผลผลตเฉลย 3,018.31 กโลกรมตอครวเรอนตอป รายไดจากการท าสวนยางพาราเฉลย 73,261.11 บาทตอครวเรอนตอป และมเงนออมเฉลย 43,124.36 บาทตอครวเรอนตอป นอกจากนพบวา (6) ขอจ ากดและขอไดเปรยบของระบบเกษตรสวนยางพาราเชงเดยว มดงน ขอจ ากด คอปจจบนราคายางพาราตกต า ท าใหรายไดลดลง ปยเคมมราคาสงท าใหเกดตนทนการผลตทสงขน การใชระบบกรดถ ซงไมเปนไปตามหลกวชาการท าใหมปรมาณผลผลตต าเมอเทยบกบทสถาบนวจยยางแนะน า ท าใหตนยางโทรมเรว นอกจากน ยงพบวา เกดการขาดแคลนแรงงานครวเรอนในการผลต ขอไดเปรยบ สวนใหญเปนเกษตรกรเปนเจาของทดนสวนยางพารา เกษตรกรมประสบการณ ในการท าสวนยางพาราและไดรบการสนบสนนจากภาครฐ (7) ขอเสนอแนะการปรบปรงการผลตจากเกษตรกรชาวสวนยางพารา มดงน ภาครฐสงเสรมและชวยเหลอ

54

ในเรองราคาปจจยการผลตเชนปย ใหมราคาถกชวยเหลอในเรองราคายางพารา สงเสรมการปลกพชเสรมรายได และสงเสรมอาชพเสรมรายไดในสวนยางพารา และใหความรเกยวกบการรวมกลม การตลาดเพอลดการเอารดเอาเปรยบจากพอคาในทองถน ดงภาพท 4.5 ทแสดงผลการวเคราะหระบบการผลต (APS)

55

สงคมและเศรษฐกจ -อาย: 52.61 ป -เพศ: ชาย (83.12%) หญง (16.88%) -ระดบการศกษา:ป.ตอนตน(40.91%), ป.ตอนปลาย(27.27%), ม.ตอนปลาย(13.64%) และระดบอนๆ(18.18%) -รายไดทงหมดเฉลย 136,818.18 บาท/ป -หนสนเฉลย: 168,022.73 บาท/ครวเรอน -รบการสงเคราะหจาก กยท. 58.23% -จ านวนสมาชกครวเรอน: 3.64 คน -จ านวนแรงงานครวเรอน: 2.70 คน ชาย 1.60 คน หญง 1.10 คน

การด าเนนงานและการจดการผลตสวนยาง -ขนาดทดนสวนยาง: 13.79 ไร -แรงงานท าสวนยางเฉลย 2.48 คนตอครวเรอน -พนธ: RRIM600(62.24%), RRIT 251(13.57%) และพนธอนๆ(10.62%) -อายตนยาง: 18.34 ป -ระยะปลก: 3x7เมตร(73.64%), 4x6เมตร(17.66%) และระยะอนๆ(8.70%) -จ านวนตนยางเฉลย: 74.36 ตน/ไร -ปรมาณใสปยเคม: 742.35 กก./ไร, ความถ: 1.25 ครง/ป -ปรมาณใสปยอนทรย: 317.21 กก./ไร, ความถ: 0.67 ครง/ป -การก าจดวชพช: เครองตดหญา(96.14%), สารเคม(3.86%), ความถในการก าจดวชพชในสวนยาง: 1.20 ครง/ป -ระบบกรด: 3วนเวนวน (56.84%), วนเวนวน(24.51%) และระบบอนๆ(18.65%) -รปแบบผลผลต: ยางกอนถวย(84.96%), น ายางสด(0.67%), ยางแผนดบ(14.37%) -ราคาขายเฉลย: ยางกอนถวย 24.33 บาท/กก., น ายางสด 47.20 บาท/กก., ยางแผนดบ 41.34 บาท/กก. -แหลงจ าหนายผลผลต :พอคาทองถน(97.31%) และอนๆ(2.69%) -รปแบบการแบงสดสวนผลประโยชน: 50:50(19.51%), 60:40(12.77%), 40:60(1.24%) และท าในทของตนเอง(66.48%)

ขอเสนอแนะ -ภาครฐควรสนบสนนปจจยการผลต เชน ปยเคม -ควรมมาตรการดแลระดบราคายางพารา -สงเสรมการปลกพชเสรมรายได และสงเสรมอาชพเสรม -สงเสรมการรวมกลมเกษตรกรและใหความรเกยวกบการตลาด

ขอจ ากด -ราคายางพาราตกต า -ราคาปจจยการผลตสง โดยเฉพาะปยเคมมราคาแพง -ใชระบบกรดความถสง -ขาดแคลนแรงงานครวเรอน

ขอไดเปรยบ -มประสบการณและความเชยวชาญในการท าสวนยางพารา -เปนเจาของทดนสวนยางพารา -ไดรบการสนบสนนจากภาครฐ

วตถประสงคและเปาหมาย -เพอเปนรายไดหลกของครวเรอน -ความเปนอยทดของครวเรอน -สบทอดอาชพเกษตรกรรมมาจากบรรพบรษ

.

ลกษณะทางกายภาพ -ลกษณะดน: ดนรวนปนเหนยว -ขนาดทดน: 13.79 ไรตอครวเรอน -แหลงน า: น าฝนและแหลงน าธรรมชาต

ผลส าเรจในการด าเนนงาน -ปรมาณผลผลตยางพารา: 3,018.31 กโลกรมตอป -รายไดจากสวนยาง: 73,261.11 บาทตอป -เงนออม: 43,124.36 บาทตอป

ภาพท 4.5 ผลการวเคราะหระบบเกษตรสวนยางพาราเชงเดยว (S1)

บบการท าฟารมสวนยางรวมกบการท านา

56

6.2 ระบบการท าฟารมยางพารารวมกบการปลกไมผล (S2) จากการวเคราะหระบบการผลตทางการเกษตรของระบบการท าฟารมยางพารารวมกบการปลกไมผล

(S2) ในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต พบวา (1) วตถประสงคและเปาหมาย โดยภาพรวมของระบบนคอ เพอสรางรายไดหลกของครวเรอน ท าใหมรายไดทเพยงพอตอความเปนอยทด และเปนการสบทอดอาชพเกษตรกรรมมาจากบรรพบรษใหรนลกรนหลานยงคงท าฟารมสวนยางเชนนตอไป (2) ลกษณะทางกายภาพ พบวา มพนทท าสวนยางพาราเฉลย 15.32 ไร ลกษณะดนเปนดนรวนปนเหนยว (3) ลกษณะทางสงคมและเศรษฐกจ โดยเฉลยมอาย 55.47 ป เกษตรกรทท าระบบฟารมยางพารารวมกบการปลกไมผลสวนใหญเปนเพศชาย (92.30%) จบการศกษาในระดบประถมศกษาตอนตน(รอยละ 52.16) ประถมศกษาตอนปลาย (รอยละ 24.74) มธยมศกษาตอนปลาย (รอยละ 22.11) และระดบอนๆ (รอยละ 0.99) มจ านวนสมาชกในครวเรอนเฉลย 4.36 คน มแรงงานในครวเรอนเฉลย 2.23 คน นอกจากนยงพบวา ครวเรอนเกษตรกรมแรงงานทท างานนอกภาคเกษตรอกดวย รายไดเฉลยของครวเรอนอยท 251,724.70 บาทตอครวเรอนตอป มหนสนเฉลย 145,320.11 บาทตอครวเรอน และรอยละ 43.28 ไดรบการสงเคราะหการท าสวนยางจากการยางแหงประเทศไทย (4) การด าเนนงานและการจดการผลต โดยพบวาเกษตรกรมพนทท าสวนยางพาราเฉลย 13.20 ไร มแรงงานการท าสวนยางพาราของครวเรอนเฉลย 2.01 คน พนธยางพาราทใช ไดแก RRIM600 (รอยละ 74.25) PB 235 (รอยละ 10.48) และพนธอนๆ (รอยละ 15.27) ปจจบนอายยางเฉลย 15.49 ป มจ านวนตนยางเฉลย 74.43 ตนตอไร มระยะปลกทหลากหลาย ไดแก 3x7 เมตร (รอยละ 68.78) 4x6 เมตร (รอยละ 16.72) และระยะอนๆ (รอยละ 14.50) ปรมาณการใสปยเคมเฉลย 680.54 กโลกรมตอไรตอป ความถในการใสปยเฉลย 1.11 ครงตอป ปรมาณการใสปยอนทรยเฉลย 158.73 กโลกรมตอไรตอป ความถในการใสเฉลย 1.02 ครงตอป มความถในการก าจดวชพชในสวนยางเฉลย 2.20 ครงตอป ซงมการก าจดวชพชในวธเชงกลโดยการตด (รอยละ 98.31) และวธการใชสารเคม (รอยละ 1.69) ระบบกรดสวนใหญคอ 3 วนเวนวน (รอยละ 74.51) และสองเวนวน (รอยละ 13.70) นอกจากนยงมระบบกรดอนๆ (รอยละ 11.79) เชน สวนเวนวน สามวนเวนวน สองวนเวนวน และวนเวนวน ซงขายในรปแบบยางกอนถวย (รอยละ 83.37) น ายางสด (รอยละ 0.84) และยางแผนดบ (รอยละ 15.79) ราคาขายเฉลยของยางกอนถวยอยท 23.27 บาทตอกโลกรม น ายางสดอยท 45.30 บาทตอกโลกรม และราคายางแผนดบเฉลยอยท 44.91 บาทตอกโลกรม สวนใหญจ าหนายผลผลตใหแก พอคาทองถน(รอยละ 99.03) จาการศกษายงพบวา เกษตรกรในพนทสวนใหญท าสวนยางพาราในทดนของตนเอง (รอยละ 84.26) ในสวนของเกษตรกรทรบจางกรดยางพบวามรปแบบการแบงสดสวนผลประโยชนระหวางเจาของสวนยางพาราตอแรงงานจางเปน 50:50 (รอยละ 6.02) 60:40 (รอยละ 9.72) (5) การด าเนนงานและการจดการไมผล ขนาดทดนในการปลกไมผลเฉลย 2.12 ไรตอครวเรอน แรงงานในการปลกไมผลเฉลย 2.60 คน รปแบบการผลตแบงออกเปน 3 ประเภทคอ ยางรวมไมผล 1 ชนด (รอยละ 82.50) ยางรวมไมผล 2 ชนด (รอยละ 14.85) และยางรวมไมผลมากกวา 2 ชนด (รอยละ 2.65) โดยมลกษณะการปลกคอ ปลกรวมในแปลงยางพารา (รอยละ 7.79) และปลกแยกแปลงยางพารา (รอยละ 90.21) ชนดไมผลทพบในพนท ไดแก ทเรยน (หมอนทอง) กลวย และมงคด จ านวนตนไมผลเฉลยตอไร ไดแก ทเรยน 40 ตนตอ กลวย 20 ตนตอไร และมงคด 45 ตนตอไร ปรมาณการใสปยเคมเฉลย 253.25 กโลกรมตอป (ผนแปรตามชนดของไมผล) ความถเฉลย 1.58 คร งตอป นอกจากนยงมการใชปยชวภาพเฉลย 102.37 กโลกรมตอไร ความถเฉลย 1.05 ครงตอป มความถในการก าจดวชพชเฉลย 1.58 ครงตอป ราคาไมผล ไดแก ราคาทเรยนเฉลย 42.96 บาทตอกโลกรม กลวย 32.74 บาทตอหว และมงคด 32.03 บาทตอกโลกรม แหลงในการจ าหนายผลผลต ไดแก พอคา (รอยละ 83.50) และตลาดทองถน(รอยละ 16.50) ซงในการด าเนนงาน การจดการผลตสวนยางพาราและไมผล น ามาซง ผลส าเรจในการด าเนนงาน (6)

57

ผลส าเรจ โดยมปรมาณผลผลตยางพาราเฉลย 3,043.27 กโลกรมตอป รายไดจากการท าสวนยางพาราเฉลย 61,124.96 บาทตอป ปรมาณไมผลเฉลย 3,020.41 กโลกรมตอป รายไดจากไมผลเฉลย 120,816.20 บาทตอป และมเงนออมเฉลย 61,570.34 บาทตอครวเรอน จากการศกษาจงพบวา (7) ขอจ ากดและขอไดเปรยบของระบบเกษตรสวนยางพารารวมกบการปลกไมผล นนคอ ขอจ ากด คอ ปจจบนราคายางพาราตกต าท าใหรายไดลดลง สภาพภมอากาศทไมแนนอนสงผลตอผลผลตไมผลทไมแนนอน ทงนจงสงผลไปยงราคาของไมผล ปญหาความไมปลอดภยในชวตและทรพยสน เนองจากความไมสงบในพนท ปญหาดานปจจยการผลต ปยเคมมราคาสงท าใหเกดตนทนการผลตทสงขน ดนมความเสอมโทรมขาดการบ ารง และเกดการขาดแคลนแรงงานครวเรอนในการผลต ขอไดเปรยบ สวนใหญเปนเกษตรกรเปนเจาของทดนสวนยางพารา เกษตรกรมประสบการณในการท าสวนยางพาราและการท าไมผลมากกวา 20 ป โดยไดรบการถายทอดมาจากบรรพบรษ (8) ขอเสนอแนะการปรบปรงการผลตจากเกษตรกร มดงน ควรมมาตรการในการประกนราคายางพาราและไมผลในบางฤดกาลทราคาตกต า การจดหาปจจยการผลตทมราคาถก หรอสงเสรมการใชปยอนทรยเพอลดตนทนการผลต และชวยในการบ ารงสภาพดน ควรรวมกลมเกษตรกรหรอสหกรณการเกษตรกร ควรมการปรบปรงระบบการวจยและพฒนาเทคโนโลยพนธยางทใหผลผลตสงขน ลดระยะเวลาเปดกรดยาง เพมจ านวนตนตอไร มความเหมาะสมกบสภาพทดน และแกปญหาโรคยาง ตามล าดบ และควรมการเพมนโยบายดานการรกษาเสถยรภาพราคายาง ดงภาพท 4.6 แสดงผลการวเคราะหระบบการผลต (APS)

58

สงคมและเศรษฐกจ -อาย: 55.47 ป -เพศ: ชาย (92.30%) หญง (7.70%) -ระดบการศกษา:ป.ตอนตน(52.16%), ป.ตอนปลาย(24.74%), ม.ตอนปลาย(22.11%) และระดบอนๆ(0.99%) -รายไดทงหมดเฉลย: 251,724.70 บาท/ป -หนสนเฉลย: 145,320.11 บาท/ครวเรอน -รบการสงเคราะหจาก กยท. 43.28% -จ านวนสมาชกครวเรอน: 4.36 คน -จ านวนแรงงานครวเรอน: 2.23 คน ชาย 1.74 คน หญง 0.49 คน

-มกรรมสทธในทดนสวนยางเปนของตนเอง

-สภาพพนทและดนมความสมบรณ -มความพรอมทางดานการคมนาคมและการตลาดยาง

-มความร ความเชยวชาญการปลกยางมานานทงสวนทสบทอดมาจากบรรพบรษและการสงเสรมของเจาหนาทรฐ

การด าเนนงานและการจดการผลตสวนยาง -ขนาดทดนสวนยาง: 13.20 ไร -แรงงานท าสวนยางเฉลย 2.01 คนตอครวเรอน -พนธ: RRIM600(74.25%), PB 235 (10.48%) และพนธอนๆ(15.27%) -อายตนยาง: 15.49 ป -ระยะปลก: 3x7เมตร(68.78%), 4x6เมตร(16.72%) และระยะอนๆ(14.50%) -จ านวนตนยางเฉลย: 74.43 ตน/ไร -ปรมาณใสปยเคม: 680.54 กก./ไร, ความถ: 1.11 ครง/ป -ปรมาณใสปยอนทรย: 158.73 กก./ไร, ความถ: 1.02 ครง/ป -การก าจดวชพช: เครองตดหญา(98.31%), สารเคม(1.69%), ความถในการก าจดวชพชในสวนยาง: 2.20 ครง/ป -ระบบกรด: 3วนเวนวน (74.51%), 2เวนวน(13.70%) และระบบอนๆ(11.79%) -รปแบบผลผลต: ยางกอนถวย(83.37%), น ายางสด(0.84%), ยางแผนดบ(15.79%) -ราคาขายเฉลย: ยางกอนถวย 23.27 บาท/กก., น ายางสด 45.30 บาท/กก., ยางแผนดบ 44.91 บาท/กก. -แหลงจ าหนายผลผลต :พอคาทองถน(99.03%) และอนๆ(0.97%) -รปแบบการแบงสดสวนผลประโยชน: 50:50(6.02%), 60:40(9.72%), และท าในทของตนเอง(84.26%)

ขอเสนอแนะ -ควรมมาตรการประกนราคายางและไมผลในบางฤดกาลทราคาตกต า -จดหาปจจยการผลตราคาถก -สงเสรมการใชปยอนทรยและบ ารงดน -การลดตนทนการผลต โดยการใชปยชวภาพมากขน -ควรรวมกลมเกษตรกรหรอสหกรณการเกษตรกร -การปรบปรงระบบการวจยและพฒนาเทคโนโลยพนธยางทใหผลผลตสงขน ลดระยะเวลาเปดกรดยาง เพมจ านวนตนตอไร มความเหมาะสมกบสภาพทดน และแกปญหาโรคยาง ตามล าดบ -การเพมนโยบายดานการรกษาเสถยรภาพราคายาง

ผลส าเรจในการด าเนนงาน -ผลผลตยางพาราเฉลย: 3,043.27 กโลกรมตอป -ผลผลตไมผลเฉลย: 3,020.41 กโลกรมตอป -รายไดจากไมผลเฉลย: 120,816.20 บาทตอป -รายไดจากสวนยางเฉลย: 61,124.96 บาทตอป -เงนออมเฉลย: 61,570.34 บาทตอป

วตถประสงคและเปาหมาย -เพอเปนรายไดหลกของครวเรอน -มรายไดเพมขนอยางเพยงพอ -มไมผลไวบรโภคในครวเรอน -ความเปนอยทดของครวเรอน

ลกษณะทางกายภาพ -ลกษณะดน: ดนรวนปนเหนยว -ขนาดทดน: 15.32 ไรตอครวเรอน -แหลงน า: น าฝนและแหลงน าธรรมชาต

ขอจ ากด -ราคายางพาราตกต า -ราคาไมผลตกต าและไมคมกบการลงทน -ราคาปจจยการผลตสง (ปยเคมราคาแพง) -ขาดแคลนแรงงานครวเรอน

ขอไดเปรยบ -มประสบการณในการท าสวนยางพาราและไมผลมากกวา 20 ปโดยไดรบถายทอดจากบรรพบรษ -เปนเจาของทดนสวนยางพารา

ภาพท 4.6 ผลการวเคราะหระบบการท าฟารมยางพารารวมกบการปลกไมผล (S2)

การด าเนนงานและการจดการผลตไมผล -ขนาดทดนปลกไมผล: 2.12 ไรตอครวเรอน -แรงงานปลกไมผล: 2.6 คนตอครวเรอน -รปแบบการผลต: 1) ยางรวมไมผล 1 ชนด (82.50%) 2)ยางรวมไมผล 2 ชนด(14.85%) 3)ยางรวมไมผลมากกวา 2 ชนด (2.65%) -ลกษณะการปลก: 1) ปลกรวมในแปลงยางพารา (7.79%) 2) แยกแปลงยางพารา(90.21%) -ชนดไมผล:ทเรยน(หมอนทอง) กลวย และมงคด -จ านวนตนเฉลยตอไร: ทเรยน(40) กลวย(20) และมงคด(45) -ปรมาณใสปยเคม: 253.25 กก./ป (ผนแปรตามชนดของไมผล), ความถ: 1.58 ครง/ป -ปรมาณใสปยชวภาพ: 102.37 กก./ไร, ความถ: 1.05 ครง/ป -การก าจดวชพชความถ: 1.58 ครง/ป -ราคาไมผลเฉลย: ทเรยน 42.96 บาท/กก., กลวย 32.74 บาท/หว. และมงคด 32.03 บาท/กก. -แหลงจ าหนายผลผลต: พอคา(83.50%) ตลาดทองถน(16.50%)

59

6.3 ระบบการท าฟารมยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน (S3) จากการวเคราะหระบบการผลตทางการเกษตรของระบบการท าฟารมยางพารารวมกบการปลกปาลม

น ามน (S3) ในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต พบวา (1) วตถประสงคและเปาหมาย โดยภาพรวมของระบบนคอ เพอสรางรายไดหลกของครวเรอน ท าใหมรายไดทเพยงพอตอความเปนอยทด เปนการสบทอดอาชพเกษตรกรรมมาจากบรรพบรษใหรนลกรนหลานยงคงท าฟารมสวนยางเชนนตอไป และขยายการผลตสพชเศรษฐกจตวใหมเพอลดความเสยง (2) ลกษณะทางกายภาพ พบวา มพนทท าสวนยางพาราเฉลย 18.13 ไร ลกษณะดนเปนดนรวนปนเหนยว (3) ลกษณะทางสงคมและเศรษฐกจ โดยเฉลยมอาย 57.12 ป เกษตรกรทท าระบบฟารมยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามนทงหมดเปนเพศชาย จบการศกษาในระดบประถมศกษาตอนตน (รอยละ 41.90) ประถมศกษาตอนปลาย (รอยละ 11.08) มธยมศกษาตอนตน (รอยละ 33.87) และระดบอนๆ (รอยละ 13.15) มจ านวนสมาชกในครวเรอนเฉลย 4.01 คน มแรงงานในครวเรอนเฉลย 3.64 คนนอกจากนยงพบวา ครวเรอนเกษตรกรมแรงงานทท างานนอกภาคเกษตรอกดวย รายไดเฉลยของครวเรอนอยท 208,143.32 บาทตอครวเรอนตอป มหนสนเฉลย 125,007.76 บาทตอครวเรอน และรอยละ 43.28 ไดรบการสงเคราะหการท าสวนยางจากการยางแหงประเทศไทยการด าเนนงานและการจดการผลตสวนยาง (4) การด าเนนงานและการจดการผลต โดยพบวาเกษตรกรมพนทท าสวนยางพาราเฉลย 12.33 ไร มแรงงานการท าสวนยางพาราของครวเรอนเฉลย 2.11 คน พนธยางพาราทใช ไดแก RRIM600 (รอยละ 84.10) RRIT 251 (รอยละ 10.74) และพนธอนๆ (รอยละ 5.16) ปจจบนอายยางเฉลย 17.39 ป มจ านวนตนยางเฉลย 75.68 ตนตอไร มระยะปลกทหลากหลาย ไดแก 3x7 เมตร (รอยละ 82.50) 4x6 เมตร (รอยละ 13.56) และระยะอนๆ (รอยละ 3.94) ปรมาณการใสปยเคมเฉลย 711.50 กโลกรมตอไรตอป ความถในการใสปยเฉลย 1.69 ครงตอป ไมมการใสปยอนทรย มความถในการก าจดวชพชในสวนยางเฉลย 1.34 ครงตอป โดยการตด ระบบกรดสวนใหญคอ 3 วนเวนวน (รอยละ 87.62) และวนเวนวน (รอยละ 12.38) นอกจากนยงมระบบกรดอนๆ (รอยละ 11.79) รปแบบในการขายคอ ยางกอนถวย (รอยละ 97.38) และยางแผนดบ (รอยละ 2.62) ราคาขายเฉลยของยางกอนถวยอยท 23.33 บาทตอกโลกรม และราคายางแผนดบเฉลยอยท 43.67 บาทตอกโลกรม มการจ าหนายผลผลตใหแก พอคาทองถน จาการศกษายงพบวา เกษตรกรในพนทสวนใหญท าสวนยางพาราในทดนของตนเอง (รอยละ 53.16) ในสวนของเกษตรกรทรบจางกรดยางพบวามรปแบบการแบงสดสวนผลประโยชนระหวางเจาของสวนยางพาราตอแรงงานจางเปน 50:50 (รอยละ 30.13) 60:40 (รอยละ16.26) (5) การด าเนนงานและการจดการปาลมน ามน มทดนในการปลกปาลมน ามนเฉลย 5.31 ไรตอครวเรอน แรงงานในการท าสวนปาลมน ามนเฉลย 2.50 คนตอครวเรอน ปรมาณการใสปยเคมเฉลย 1,253.12 กโลกรมตอป ความถเฉลย 3.65 ครงตอป ก าจดวชพชโดยการตด ความถในการก าจดวชพชเฉลย 1.50 ครงตอป ราคาผลผลตปาลมน ามนเฉลยอยท 5.07 บาทตอกโลกรม แหลงในการจ าหนายผลผลตคอ บรษทปาลมน ามนหรอลานเท น ามาซง (6) ผลส าเรจ โดยมปรมาณผลผลตยางพาราเฉลย 3,011.32 กโลกรมตอป รายไดจากการท าสวนยางพาราเฉลย 54,756 บาทตอป ปรมาณผลผลตปาลมน ามน 5,080 กโลกรมตอป รายได จากปาลมน ามนเฉลย 30,486 บาทตอป และมเงนออมเฉลย 45,061.13 บาทตอป จากการศกษาจงพบวา (7) ขอจ ากดและขอไดเปรยบ ของระบบเกษตรสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน นนคอ ขอจ ากด คอ มหนสนจ านวนมากสงผลตอการลงทนไดอยางจ ากด ความผนผวนของราคายางพาราและปาลมน ามนสงผลตอการด ารงชพ ปจจยการผลตทมราคาแพงท าใหเกดตนทนการผลตทสงขน รวมถงการขาดความรเกยวกบการจดการผลตโดยเฉพาะปาลมน ามน ขอไดเปรยบ เกษตรกรมประสบการณในการท าสวนยางพาราและมทดนเปนของตนเอง นอกจากน นโยบายรฐยงมการสงเสรมและสนบสนนการปลกปาลมน ามนทดแทนยางพารา (8) ขอเสนอแนะการปรบปรงการผลตจากเกษตรกรชาวสวนยางพารา มดงน ควรมนโยบายใน

60

การประกนราคายางพาราและปาลมน ามนทชดเจนและตอเนอง สนบสนนปจจยการผลต (ปยเคม สารเคม และการปราบศตรพช) การพฒนาระบบชลประทานทมประสทธภาพ การสงเสรมและใหความรเกยวกบการปลกปาลมน ามน ดงภาพท 4.7 แสดงผลการวเคราะหระบบการผลต (APS)

61

ภาพท 4.7 ผลการวเคราะหระบบเกษตรสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน (S3)

บบการท าฟารมสวนยางรวมกบการท านา

สงคมและเศรษฐกจ -อาย: 57.12 ป -เพศ: ชาย (100%) -ระดบการศกษา:ป.ตอนตน(41.90%), ป.ตอนปลาย(11.08%), ม.ตอนตน(33.87%) และระดบอนๆ(13.15%) -รายไดทงหมดเฉลย: 208,143.32 บาทตอป -หนสนเฉลย: 125,007.76 บาทตอครวเรอน -รบการสงเคราะหจาก กยท. 43.28% -จ านวนสมาชกครวเรอน: 4.01 คน -จ านวนแรงงานครวเรอน: 3.64 คน ชาย 3.64 คน

การด าเนนงานและการจดการผลตสวนยาง

-ขนาดทดนสวนยาง: 12.33 ไร -แรงงานท าสวนยางเฉลย 2.11 คนตอครวเรอน -พนธ: RRIM600(84.10%), RRIT 251(10.74%) และพนธอนๆ(5.16%) -อายตนยาง: 17.39 ป -ระยะปลก: 3x7เมตร(82.50%), 4x6เมตร(13.56%) และระยะอนๆ(3.94%) -จ านวนตนยางเฉลย: 75.68 ตน/ไร -ปรมาณใสปยเคม: 711.50 กก./ไร, ความถ: 1.69 ครง/ป -การก าจดวชพช: เครองตดหญา(100%) ความถในการก าจดวชพชในสวนยาง: 1.34 ครง/ป -ระบบกรด: 3วนเวนวน (87.62%) และวนเวนวน(12.38%) -รปแบบผลผลต: ยางกอนถวย(97.38%) ยางแผนดบ(2.62%) -ราคาขายเฉลย: ยางกอนถวย 23.33 บาท/กก. ยางแผนดบ 43.67 บาท/กก. -แหลงจ าหนายผลผลต :พอคาทองถน(100%) -รปแบบการแบงสดสวนผลประโยชน: 50:50(30.13%), 60:40(16.26%) และท าในทของตนเอง(53.61%)

ขอเสนอแนะ -ควรมนโยบายประกนราคายางและราคาปาลมน ามนทชดเจนและตอเนอง -สนบสนนปจจยการผลต เชน ปยและยาปราบศตรพช -สงเสรมและใหความรเกยวกบการปลกปาลมน ามน -พฒนาระบบชลประทานทมประสทธภาพ ขอจ ากด -มหนสนจ านวนมากสงผลตอการลงทนไดอยางจ ากด -ความผนผวนของราคายางพาราและราคาปาลมน ามน -ปจจยการผลตมราคาแพง -ขาดความรเกยวกบการจดการผลตโดยเฉพาะปาลมน ามน

ขอไดเปรยบ -มทดนเปนของตนเอง -มประสบการณในการท าสวนยางพารา -รฐมนโยบายสงเสรมและสนบสนนการปลกปาลมน ามนทดแทนยางพารา

วตถประสงคและเปาหมาย -เพอเปนรายไดหลกของครวเรอน -มรายไดเพมขนและเพยงพอ -ขยายการผลตสพชเศรษฐกจตวใหมเพอลดความเสยง -ความเปนอยทดของครวเรอน

ลกษณะทางกายภาพ -ลกษณะดน: ดนรวนปนเหนยว -ขนาดทดน: 18.13 ไรตอครวเรอน -แหลงน า: น าฝนและแหลงน าธรรมชาต

ผลส าเรจในการด าเนนงาน -ปรมาณผลผลตยางพารา: 3,011.32 กโลกรมตอป -ปรมาณผลผลตปาลมน ามน: 5,080 กโลกรมตอป -รายไดจากสวนยาง: 54,756 บาทตอป -รายไดจากปาลมน ามน: 130,486.27 บาทตอป -เงนออมเฉลย 45,061.13 บาทตอป

การด าเนนงานและการจดการผลตปาลมน ามน -ขนาดพนทปลกปาลมน ามน: 5.31 ไร ปลกแยกแปลงยางพารา -แรงงานท าสวนปาลม: 2.50 คน -พนธ: เทเนอรา -อายปาลมน ามนอาย: 4.5 ป -ระยะปลกปาลม: 9x9 เมตร -จ านวนตน: 22.8 ตน/ไร -ปรมาณใสปยเคม: 1,253.12 กก./ป, ความถ ใสปย 3.65 ครง/ป ไมมการใสปยชวภาพ -การก าจดวชพช: โดยการตด (100%), ความถในการก าจดวชพช 1.50 ครง/ป -ราคาเฉลย: 5.70 บาท/กก. -แหลงจ าหนายผลผลต: บรษทปาลม ลานเท

62

6.4 ระบบการท าฟารมยางพารารวมกบการเลยงสตว (S4) จากการวเคราะหระบบการผลตทางการเกษตรของระบบการท าฟารมยางพารารวมกบการเลยงสตว

(S4) ในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต พบวา (1) วตถประสงคและเปาหมาย โดยภาพรวมของระบบนคอ เพอสรางรายไดหลกของครวเรอน ท าใหมรายไดทเพยงพอตอความเปนอยทด มรายไดเสรม มความมนคงทางดานอาหาร (2) ลกษณะทางกายภาพ พบวา มพนทท าสวนยางพาราเฉลย 12.36 ไร ลกษณะดนเปนดนรวนปนเหนยว (3) ลกษณะทางสงคมและเศรษฐกจ โดยเฉลยมอาย 58.61 ป เกษตรกรทท าระบบฟารมยางพารารวมกบการเลยงสตวเปนเพศชายรอยละ 75.44 เพศหญงรอยละ 24.56 จบการศกษาในระดบประถมศกษาตอนตน (รอยละ 52.01) ประถมศกษาตอนปลาย (รอยละ 22.74) และระดบอนๆ (รอยละ 25.25) มจ านวนสมาชกในครวเรอนเฉลย 4.35 คน มแรงงานในครวเรอนเฉลย 3.02 คน นอกจากนยงพบวา ครวเรอนเกษตรกรมแรงงานทท างานนอกภาคเกษตรอกดวย รายไดเฉลยของครวเรอนอยท 190,209.38 บาทตอครวเรอนตอป มหนสนเฉลย 102,087.33 บาทตอครวเรอน และรอยละ 56.10 ไดรบการสงเคราะหการท าสวนยางจากการยางแหงประเทศไทยการด าเนนงานและการจดการผลตสวนยาง (4) การด าเนนงานและการจดการผลต โดยพบวาเกษตรกรมพนทท าสวนยางพาราเฉลย 12.36 ไร มแรงงานการท าสวนยางพาราของครวเรอนเฉลย 2.73คน พนธยางพาราทใช ไดแก RRIM600 (รอยละ 98.11) และพนธอนๆ (รอยละ 1.89) ปจจบนอายยางเฉลย 17.01 ป มจ านวนตนยางเฉลย 74.33 ตนตอไร ระยะปลกไดแก 3x7 เมตร (รอยละ 92.17) และ 4x6 เมตร (รอยละ 7.83) ปรมาณการใสปยเคมเฉลย 692.44 กโลกรมตอไรตอป ความถในการใสปยเฉลย 1.35 ครงตอป ไมมการใสปยอนทรย มความถในการก าจดวชพชในสวนยางเฉลย 1.54 ครงตอป โดยการตด มระบบกรดคอ 3 วนเวน รปแบบในการขายผลผลตสวนใหญคอ ยางกอนถวย (รอย98.01) และมการขายผลผลตในรปแบบยางแผนดบเลกนอย (รอยละ 2.62) ราคาขายเฉลยของยางกอนถวยอยท 24.11 บาทตอกโลกรม และราคายางแผนดบเฉลยอยท 44.99 บาทตอกโลกรม มการจ าหนายผลผลตใหแก พอคาทองถน จาการศกษายงพบวา เกษตรกรในพนทสวนใหญท าสวนยางพาราในทดนของตนเอง (รอยละ 72.18) ในสวนของเกษตรกรทรบจางกรดยางพบวามรปแบบการแบงสดสวนผลประโยชนระหวางเจาของสวนยางพาราตอแรงงานจางเปน 50:50 (รอยละ 27.82) (5) การด าเนนงานและการจดการเลยงสตว มทดนในการเลยงสตวตามสวนยางพาราและแปลงหญา แรงงานในการเลยงสตวเฉลย 1.24 คนตอครวเรอน ชนดสตวเลยง คอววพนธพนเมอง และไกบาน มจ านวนสตวทเลยงโดยเฉลยดงน วว 3.41 ตว และไก 32.16 ตว มคาใชจายดานอาหารไกเฉลย 4,000 บาทตอครวเรอนตอป มการจ าหนายผลผลตในรปแบบเปนตว ราคาขายโดยเฉลยเปนดงน ววมราคาเฉลยอยท 15,000 บาทตอตว และไกราคาเฉลยอยท 150 บาทตอกโลกรม นอกจากนยงมรายไดจากผลพลอยไดจากการสตวเลยงอกดวย แหลงจ าหนายผลผลตไดแก พอคาทองถน และขายในชมชน (6) ผลส าเรจ โดยมปรมาณผลผลตยางพาราเฉลย 2,842.11 กโลกรมตอป รายไดจากการท าสวนยางพาราเฉลย 65,263.33 บาทตอป รายไดจากการเลยงสตวเฉลยอยท 57,500 บาทตอครวเรอนตอป (วว 2 ตวตอป ไก 30 ตวตอป และผลพลอยไดอนๆ) และมเงนออมเฉลย 20,907.50 บาทตอป จากการศกษาจงพบวา (7) ขอจ ากดและขอไดเปรยบ ของระบบเกษตรสวนยางพารารวมกบการเลยงสตว นนคอ ขอจ ากด คอ พนทในการเลยงสตวไมเหมาะสม ราคายางพาราตกต าขาดแคลนเงนทน ขาดความรในเรองการเลยงสตว ขอไดเปรยบ เกษตรกรมประสบการณยาวนานและมทดนเปนของตนเอง ตลาดเนอสตวสามารถขยายตวไดมากขน (8) ขอเสนอแนะ การปรบปรงการผลตจากเกษตรกรชาวสวนยางพารา มดงน ควรมการสงเสรมและสนบสนนการเลยงสตวควบคการท าสวนยางพารา การสนบสนนปจจยการผลต (ปยเคม สารเคม และอาหารสตว) ใหการอบรมและความรเกยวกบการเลยงสตวและการจดหาพนทปลกหญาเพมเตมเพอเปนแหลงอาหารสตว ดงภาพท 4.8 แสดงผลการวเคราะหระบบการผลต (APS)

63

ภาพท 4.8 ผลการวเคราะหระบบเกษตรสวนยางพารารวมกบการเลยงสตว (S4)

บบการท าฟารมสวนยางรวมกบการท านา

สงคมและเศรษฐกจ -อาย: 58.61 ป -เพศ: ชาย(75.44%) หญง(24.56%) -ระดบการศกษา:ป.ตอนตน(52.01%), ป.ตอนปลาย(22.74%) และระดบอนๆ(25.25%) -รายไดทงหมดเฉลย: 190,209.38 บาทตอป -หนสนเฉลย: 102,087.33 บาทตอครวเรอน -รบการสงเคราะหจาก กยท. 56.10% -จ านวนสมาชกครวเรอน: 4.35 คน -จ านวนแรงงานครวเรอน: 3.02 คน ชาย 1.87 คน หญง 1.15 คน

การด าเนนงานและการจดการผลตสวนยาง

-ขนาดทดนสวนยาง: 12.36 ไร -แรงงานท าสวนยางเฉลย 2.73 -พนธ: RRIM600(98.11%),และพนธอนๆ(1.89%) -อายตนยาง: 17.01 ป -ระยะปลก: 3x7เมตร(92.17%) และ4x6เมตร(7.83%) -จ านวนตนยางเฉลย: 74.33 ตน/ไร -ปรมาณใสปยเคม: 692.44 กก./ไร, ความถ: 1.35 ครง/ป -การก าจดวชพช: เครองตดหญา(100%) ความถในการก าจดวชพชในสวนยาง: 1.54 ครง/ป -ระบบกรด: 3วนเวนวน (100%) -รปแบบผลผลต: ยางกอนถวย(98.01%) ยางแผนดบ(1.99%) -ราคาขายเฉลย: ยางกอนถวย 24.11บาท/กก. ยางแผนดบ 44.99 บาท/กก. -แหลงจ าหนายผลผลต :พอคาทองถน(100%) -รปแบบการแบงสดสวนผลประโยชน: 50:50(27.82%) และท าในทของตนเอง(72.18%)

ขอเสนอแนะ -ภาครฐใหการสนบสนนและสงเสรมการเลยงสตวควบคกบการท าสวนยางพารา -ใหการอบรม ดงาน และใหความรเกยวกบการเลยงสตวและการตลาด -ควรมการประกนราคายาง -สนบสนนปจจยการผลต เชน ปยและอาหารสตว -จดหาพนทปลกหญาเลยงสตว

ขอจ ากด

-พนทเลยงสตวไมเหมาะสม -ขาดความรในเรองการเลยงสตวทด -ราคายางตกต า -ขาดเงนลงทน

ขอไดเปรยบ -มประสบการณมาอยางนาน -มทดนเปนของตนเอง -ตลาดเนอสตวยงขยายตวไดอกมาก

วตถประสงคและเปาหมาย -เพอเปนรายไดหลกของครวเรอน -มรายไดเสรมเพมขน -เพอบรโภค ขาย และมความมนคงทางดานอาหาร -ความเปนอยทดของครวเรอน

ลกษณะทางกายภาพ -ลกษณะดน: ดนรวนปนเหนยว -ขนาดทดน: 12.36 ไรตอครวเรอน -แหลงน า: น าฝนและแหลงน าธรรมชาต

ผลส าเรจในการด าเนนงาน -ปรมาณผลผลตยางพารา: 2,842.11 กก./ป -รายไดจากสวนยางเฉลย: 65,263.33 บาท/ป -รายไดจากการเลยงสตว: 57,500 บาท/ป(วว: 2 ตว/ป, ไก 30 ตว/ป, และผลพลอยไดอนๆ) -เงนออมเฉลย: 20,907.50 บาท/ครวเรอน

การด าเนนงานและการจดการเลยงสตว -ขนาดพนทเลยงสตว: เลยงทงในสวนยางพาราและแปลงหญา -แรงงานเลยงสตว: 1.24 คน -ชนดสตวเลยง:ววพนธพนเมอง และไกบาน -จ านวนสตวเลยงเฉลย: วว 3.41 ตว และไก 32.16 ตว -คาใชจายดานอาหารไก: 4,000 บาท/ป -รปแบบการขายผลผลต: เปนตว -ราคาขายววเฉลย: 15,000 บาท/ตว และไก 150 บาท/กก. และผลพลอยไดจากสตวเลยง -แหลงจ าหนายผลผลต :พอคาทองถน และขายในชมชน

64

7. รปแบบการตดสนใจปรบเปลยนและเงอนไขในการปรบเปลยนของระบบการผลตของครวเรอนเกษตรกรในระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการท ากจกรรมการเกษตรอนๆ

เมอท าการศกษาความเปนไปไดในระบบการตดสนใจของเกษตรกร ในการปรบเปลยนระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบกจกรรมการเกษตรอนและเงอนไขเชงระบบทมผลตอการตดสนใจ แสดงผลการศกษาดงน

7.1 ระบบการท าฟารมสวนยางพาราเชงเดยว (S1) พบวาครวเรอนมความเปนไปไดในการปรบเปลยนระบบการผลต (1) จากระบบยางพาราเชงเดยว

(S1) เปนระบบยางพารารวมกบการปลกไมผล (S2) หากเงอนไขครวเรอนมประสบการณในการปลกไมผล ราคายางตกต า แตราคาไมผลดกวาราคายาง และรฐมนโยบายส งเสรมการปลกไมผลทดแทนยางพารา (2) ปรบเปลยนจากระบบยางพาราเชงเดยว (S1) เปนระบบยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน (S3) ดวยเงอนไขราคาปาลมน ามนดกวาราคายาง พนทเหมาะสม พนทมน าทวมขงบอยไมเหมาะกบการปลกยางพารา มเงนทนในการด าเนนงานพอเพยงและภาครฐสนบสนนและมนโยบายชวยเหลอในการผลต (3) ปรบเปลยนจากระบบยางพาราเชงเดยว (S1) เปนระบบยางพารารวมกบการเล ยงสตว (S4) ดวยเงอนไข เกษตรกรมประสบการณในการเลยงสตว มเงนทนในการเลยงสตว ตองการรายไดเสรม และใชผลผลตจากสตวได

7.2 ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกไมผล (S2) พบวาครวเรอนมความเปนไปไดในการปรบเปลยนระบบการผลต (1) จากระบบยางพารารวมกบการปลกไมผล (S2) เปนระบบยางพาราเชงเดยว (S1) ดวยเงอนไขราคาไมผลไมด ขาดแหลงน า ขาดเงนทน และตนทนการผลตไมผลสง (2) ปรบเปลยนจากระบบยางพารารวมกบการปลกไมผล (S2) เปนระบบยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน (S3) ดวยเงอนไขมเงนทนในการปลกปาลมน ามน พนทไมเหมาะสมกบการปลกไม

S1

ประสบการณ

ราคา

เงนทน

นโยบายสนบสนน

S4

ความมนคงทางอาหาร

S2

แหลงตลาด

สภาพพนท

S3

หมายเหต: เสน หมายถง ปจจยบวกหรอปจจยสนบสนนการปรบเปลยนระบบการผลต เสน หมายถง ปจจยลบหรอปจจยทเปนขอจ ากดการปรบเปลยนระบบการผลต

65

ผล มประสบการณและความรในการปลกปาลมน ามน และมแหลงตลาดปาลมน ามนในพนท (3) ปรบเปลยนจากระบบยางพารารวมกบการปลกไมผล (S2) เปนระบบยางพารารวมกบการเล ยงสตว (S4) ดวยเงอนไขราคาผลผลต (สตว) จงใจ นโยบายรฐสงเสรมสนบสนนการเลยงสตว น าทวมขงไมสามารถปลกพชได และมความรเกยวกบการเลยงสตวพอเพยง

7.3 ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน (S3) พบวาครวเรอนมความเปนไปไดในการปรบเปลยนระบบการผลต (1) จากระบบยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน (S3) เปนระบบยางพารารวมกบการเล ยงสตว (S4) ดวยเงอนไข มประสบการณในการเลยงสตว นโยบายรฐสงเสรมและสนบสนนการเลยงสตว มเงนทนพอเพยงในการเลยงสตว และมแรงงานพอเพยงตอการเลยงสตว (2) ปรบเปลยนจากระบบยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน (S3) เปนระบบยางพารารวมกบการปลกไมผล (S2) ดวยเงอนไข พนทไมเหมาะสมกบการปลกปาลมน ามน (3) ปรบเปลยนจากระบบยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน (S3) เปนระบบยางพาราเชงเดยว (S1) ดวยเงอนไข การขาดแรงงานในการปลกปาลมน ามน และราคายางพาราสงกวาราคาปาลมน ามน

S2

ราคา

แหลงน า

แหลงตลาด

เงนทน

S4

นโยบายสนบสนน

S1

ประสบการณ

สภาพพนท S3

หมายเหต: เสน หมายถง ปจจยบวกหรอปจจยสนบสนนการปรบเปลยนระบบการผลต เสน หมายถง ปจจยลบหรอปจจยทเปนขอจ ากดการปรบเปลยนระบบการผลต

ความร

S3

ราคา

แรงงาน

เงนทน

S4

S1

นโยบายสนบสนน

ประสบการณ S2

หมายเหต: เสน หมายถง ปจจยบวกหรอปจจยสนบสนนการปรบเปลยนระบบการผลต เสน หมายถง ปจจยลบหรอปจจยทเปนขอจ ากดการปรบเปลยนระบบการผลต

66

7.4 ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการเลยงสตว (S4) พบวาครวเรอนมความเปนไปไดในการปรบเปลยนระบบการผลต (1) จากระบบยางพารารวมกบการเล ยงสตว (S4) เปนระบบยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน (S3) ดวยเงอนไข นโยบายรฐสงเสรมสนบสนนการปลกปาลมน ามนในพนท มประสบการณในการปลกปาลมน ามนและพนทเหมาะสมกบการปลกปาลมน ามน (2) ปรบเปลยนจากระบบยางพารารวมกบการเล ยงสตว (S4) เปนระบบยางพารารวมกบการปลกไมผล (S2) ดวยเงอนไขมพนทเหมาะสมกบการปลกไมผล มแรงงานพอเพยงและราคาไมผลจงใจ (3) ปรบเปลยนจากระบบยางพารารวมกบการเล ยงสตว (S4) เปนระบบยางพาราเชงเดยว (S1) ดวยเงอนไขราคายางพาราสงและพนทไมเหมาะสมกบการเลยงสตว และมเงนลงทนในการปลกสวนยางใหม

จากรปแบบการตดสนใจปรบเปลยนและเงอนไขในการปรบเปลยนของระบบการผลตตางๆ ของครวเรอนมขอสงเกตไดวา เงอนไขทเปนปจจยใหเกดการเปลยนแปลงมากทสดคอ ราคาของผลผลต หากระบบการผลตทตนท าอยมราคาทตกต า เกษตรกรกพรอมจะปรบเปลยนระบบการผลตทมราคาทสงกวา สามารถใหผลตอบแทนทดกวา นอกจากนกยงมในสวนของเงนทนทเปนปจจยและเงอนไขประกอบการตดสนใจในการปรบเปลยนระบบการผลต ตามดวยสภาพพนททเหมาะสมกบระบบตางๆ ประสบการณในการจดการระบบการผลต เปนตน

8. การด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยาง ภายใตระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบกจกรรมการเกษตรอน

8.1 ภาพรวมการด ารงชพของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบกจกรรมทางการเกษตร ส าหรบการวเคราะหภาพรวมการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพาราภายใตระบบการ

ท าสวนยางพารา) ในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต ใชกรอบการด ารงชพอยางยงยน (The sustainable Livelihood framework: SLF) เปนแนวทางในการวเคราะห ดงน

1. องคประกอบความออนแอและความเปราะบาง (vulnerability) จากการศกษาการจดการผลตยางพาราของครวเรอนเกษตรกรในจงหวดระนอง กระบ พงงา

และภเกต ครวเรอนเกษตรกรมจ านวนวนกรดเฉลยอยท 110.20 วนตอป ซงสอดคลองกบการศกษาในสวน

S4

ราคา

เงนทน

สภาพพนท

S3

S1

นโยบายสนบสนน

แรงงาน S2

หมายเหต: เสน หมายถง ปจจยบวกหรอปจจยสนบสนนการปรบเปลยนระบบการผลต เสน หมายถง ปจจยลบหรอปจจยทเปนขอจ ากดการปรบเปลยนระบบการผลต

67

ของความออนแอและความเปราะบางจากภยธรรมชาตและโรคระบาด พบวา ภยจากฝน คอ ภยทเกษตรกรตองประสบมากทสด เนองจากภาคใตฝงตะวนตกมจ านวนวนฝนทตกตลอดทงปเฉลย 176 วนตอป (กรมอตนยมวทยา, 2559) ดงนนเกษตรกรจงตองประสบปญหาดงกลาว ซงสงผลตอการท าการเกษตรเปนอยางยง โดยเฉพาะยางพารา นอกจากน ยงพบภยอนๆ เชน พายและลมทพดแรง สงผลใหตนยางพาราหกลม ตารางท 4.7 ภาพรวมองคประกอบความออนแอและความเปราะบาง ประเดนภยธรรมชาตและโรคระบาด

n=398 ราย

ขอมล จงหวด

คาเฉลย

ระนอง (n=105)

กระบ (n=178)

พงงา (n=91)

ภเกต (n=24)

ภยธรรมชาต/โรคระบาด (ความถเฉลยในการเกดภย: ครงตอป) น าทวม 0.45 0.63 0.80 0.94 0.71 ภยแลง 0.24 0.22 0.45 0.85 0.44 ภยจากฝน 1.45 1.20 1.36 1.17 1.30 พายหรอลมแรง 1.19 0.66 0.24 0.29 0.60

การระบาดของโรค/ศตรพช 0.74 1.13 1.24 0.21 0.83

การศกษาในสวนแนวโนมพบวา การเปลยนแปลงแนวโนมของทรพยากรธรรมชาต สงผลตอการด ารงชพของเกษตรกรมากทสด คดเปนรอยละ 93.97 รองลงมาคอ การเปลยนแปลงทางดานราคาผลผลตและปจจยการผลต รอยละ 88.90 การเปลยนแปลงแนวโนมแรงงานในสวนยาง รอยละ 82.34 การเปลยนแปลงแนวโนมการตลาด รอยละ 78.03 การเปลยนแปลงแนวโนมปญหาทางสงคม รอยละ 76.43 การเปลยนแปลงแนวโนมเทคโนโลย รอยละ 58.82 และการเปลยนแปลงแนวโนมอาชพ รอยละ 57.24 ตามล าดบ ดงแสดงในตารางท 4.8

ตารางท 4.8 แสดงขอมลแนวโนมการเปลยนแปลงทสงผลตอการด ารงชพในองครวม n=398 ราย

ขอมล จงหวด

คาเฉลย

ระนอง (n=105)

กระบ (n=178)

พงงา (n=91)

ภเกต (n=24)

แนวโนมราคาผลผลตและปจจยการผลต 88.90 87.73 93.80 85.15 88.90 แนวโนมแรงงานในสวนยาง 82.34 80.20 86.85 79.98 82.34 แนวโนมของทรพยากรธรรมชาต 93.97 88.10 96.24 97.56 93.97 แนวโนมของเทคโนโลย 54.69 30.20 88.85 61.55 58.82 แนวโนมทางอาชพ 57.23 37.98 84.90 48.83 57.24 แนวโนมการตลาด 78.03 74.66 91.50 67.94 78.03 แนวโนมปญหาทางสงคมทมผลตอการด ารงชพ 77.64 73.35 88.35 71.23 77.64

ซงองคประกอบความออนแอและความเปราะบาง (vulnerability) ของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพาราในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต ขางตนจะมผลกระทบโดยตรงตอองคประกอบทรพยสนหรอทนของครวเรอนในการผลตทางการเกษตรและการด ารงชพของครวเรอน

68

2. องคประกอบทรพยสนในการด ารงชพ (livelihood assets) ในการศกษาองคประกอบทรพยสนในการด ารงชพ ( livelihood assets) ในภาพรวม

ในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต ผลการศกษาสรปไดดงน ส าหรบทนมนษย พบวา หวหนาครอบครวสวนใหญเปนเพศชาย รอยละ 71.32 เพศหญง รอยละ 29.93 มอายเฉลยท 52.61 ป เกอบทงหมดนบถอศาสนาพทธ (รอยละ 97.37) ส าหรบสถานภาพ พบวาในภาพรวมเกษตรกรมสถานภาพสมรส รอยละ 85.20และพบวา ระดบการศกษาของหวหนาครอบครวเกษตรกรใน ในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต จบการศกษาในระดบประถมตน (รอยละ 31.50) และระดบประถมปลาย รอยละ 24.27 การประกอบอาชพทางการเกษตรในครวเรอนพบวา สวนใหญประกอบอาชพท าสวนยางพาราเปนอาชพหลก และระดบความคดเหนตอทนมนษยพบวากลมตวอยางใหความเหนวา ทนมนษยมความเพยงพอ สามารถเขาถงได มความทดแทนกนไดสมรรถนะในการท างาน และคณภาพของทนมนษย อยในระดบปานกลาง คดเปนรอยละ 49.40 รอยละ 50.40 รอยละ 47.30 รอยละ 51.40 และรอยละ 46.30 ตามล าดบ ในสวนของระดบความคดเหนตอทนมนษยพบวากลมตวอยางใหความเหนวา ทนมนษยมความเพยงพอ สามารถเขาถงได มความทดแทนกนไดสมรรถนะในการท างาน และคณภาพของทนมนษย ซงทนมนษยมคาเฉลยอยท 3.40 อยในระดบปานกลาง ส าหรบทนธรรมชาต พบวา เกษตรกรรอยละ 79.98 มทดนของตนเองท าการเกษตร โดยมทดนถอครองเฉลยตอครวเรอนเปน 14.98 ไรตอครวเรอน นอกจากน มการเกบเกยวผลผลตหรอใชประโยชนจากจากพนทสาธารณะและปาไม โดยรอยละ 42.90 มการใชประโยชนจากปา และพบวา รอยละ 80.50 มการใชประโยชนจากน าฝน เพอใชในการบรโภคในครวเรอนและใชในทางการเกษตร (รอยละ 55.60 และ 50.90) ตามล าดบ ซงทนทางธรรมชาตมคาเฉลยอยท 3.26 อยในระดบปานกลาง ส าหรบทนทางการเงน พบวา รายไดเฉลยของเกษตรกรชาวสวนยางาพาราในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต เฉลยอยท 231,917.75 บาทตอครวเรอนตอป รายไดจากภาคเกษตรเฉลย 149,356.50 บาทตอครวเรอนตอป โดยมรายไดจากการท าสวนยางพารา 89,147.50 บาทตอครวเรอนตอป รายไดจากนอกภาคเกษตร 146,662.43 บาทตอครวเรอนตอป ครวเรอน มเงนออมเฉลย 85,500.11 บาทตอครวเรอน มหนสนเฉลย 212,100.51 บาทตอครวเรอน เมอประเมนรายไดจากภาคเกษตรและรายไดนอกภาคเกษตรพบวารอยละ 40.47 ครวเรอนน ารายไดดงกลาว ไปใชเพอการปรบปรงความเปนอยของครวเรอน ในสวนของการถอครองทดนพบวา สวนใหญมการใชแรงงานครวเรอนท าการเกษตรในทดนตนเองรอยละ 80.00 ซงทนทางการเงนมคาเฉลยอยท 3.28 อยในระดบปานกลาง ทนทางกายภาพ พบวา รอยละ 96.12 ของครวเรอนเกษตรกรเปนเจาของบานในสวนของอปกรณการผลต ในสวนของอปกรณการขนสง พบวา ครวเรอนเกษตรกรเปนเจาของรถจกรยานยนต มากทสด รอยละ 90.17 นอกจากนพบวา ครวเรอนในปจจบนมสงอ านวยความสะดวกตางๆ เชน โทรทศน พดลม ตเยน โทรศพทมอถอ เปนตน และรอยละ 38.10 ซงทนทางกายภาพมคาเฉลยอยท 3.52 อยในระดบมาก ส าหรบทนทางสงคมพบวา ในปจจบนครวเรอนเปนสมาชกกลมตางๆ และมการเขารวมโครงการของหนวยงานภาครฐ รอยละ72.23 ซงผลจากการเขารวมนนสงผลใหมความเปนอยทดขน อกทงรอยละ 50.93 ไดเขารวมกจกรรมหรอไดรบความชวยเหลอจากสถาบนตางๆ โดยสถาบนทครวเรอนเกษตรกรไดรบความชวยเหลอหรอเขารวมกจกรรมมากทสด คอ ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร หรอ ธ.ก.ส.รอยละ 61.82 และสงผลให มความเปนอยทดขน รอยละ 80.01 ซงทนทางการเงนมคาเฉลยอยท 3.18 อยในระดบปานกลาง

นอกจากนยงศกษาเกยวกบระดบความคดเหนขององคประกอบทรพยสน(ทน) ในการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางทง 5 ทนดงกลาวในประเดน ไดแก การมความเพยงพอความสามารถเขาถงไดความทดแทนกนได ความสามารถในการใชงาน และคณภาพขององคประกอบทรพยสนตางๆ ทงนในการแสดงระดบความคดเหน พบวา ระดบความคดเหนขององคประกอบทรพยสน(ทน)ในการด ารงชพของครวเรอน

69

เกษตรกรชาวสวนยางในภาพรวมของจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกตรวมทกประเดนมคาเฉลยรวม 2.66 (อยในเกณฑปานกลาง) ซงองคประกอบทรพยสนในการด ารงชพ (livelihood assets) ของครวเรอนเกษตรกรในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกตนน จะสงผลตอองคประกอบความออนแอและความเปาะบางของการผลตและการด ารงชพของครวเรอนอกดวย 3. องคประกอบการเปลยนแปลงโครงสราง และกระบวนการ (Transforming structure and process) องคประกอบการเปลยนแปลงโครงสราง และกระบวนการ พบวา ครวเรอนเกษตรกรในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต มการเขารวมกจกรรม โครงการ หรอไดรบความชวยเหลอจากหนวยงานรฐหรอองคกรภาครฐ โดยมการเขารวมกจกรรมจากหลากหลายหนวยงานเชน การยางแหงประเทศไทย องคการบรหารสวนต าบล ธนาคารเพอเกษตรและสหกรณ กลมออมทรพยเปนตน ซงจากการเขารวมกจกรรมหรอโครงการดงกลาวนน สงผลใหเกษตรกรมความเปนอยทดยงขน (ดงแสดงในตารางท 4.12 ทนทางสงคม) และรอยละ 62.59 พบวาเกษตรกรเปนสมาชกกลมตางๆ 4. องคประกอบกลยทธการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกร (Livelihood strategies) ส าหรบการศกษาองคประกอบกลยทธการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกร ในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต พบวา ครวเรอนเกษตรกรมการใชกลยทธในหลายประเดนเพอการด ารงชพ ไดแก การปรบเทคนคการผลตยาง การเพมประสทธภาพการผลต การลดตนทนการผลต การขยายการผลต การเพมความหลากหลายในระบบการผลต (อาชพเสรม) การปรบเปลยนการใชแรงงานรบจางในภาคเกษตร การปรบเปลยนการใชแรงงานนอกภาคเกษตรการปรบปรงการบรหารจดการดานการเงน เพอการลงทนและการใชจายในครวเรอน การปรบรปแบบและพฤตกรรมการบรโภคอาหาร การปรบตวดานการตลาด การปรบตวทางดานสงคม และการยอมรบการสนบสนนจากหนวยภาครฐและสถาบนอนๆ โดยพบวา ทางดานการปรบเทคนคการผลตของครวเรอนพบวารอยละ56.96 เกษตรกรไดเปลยนรปแบบผลผลตจากยางแผนดบมาเปนยางกอนถวย (รอยละ 53.40) เนองดวยยางกอนถวยนนมการจดการและการไดมาซงผลผลตทสะดวกกวาการท ายางแผนดบ มการใชกลยทธทางดานการลดตนทนการผลตโดยพบวาเกษตรกรชาวสวนยาง มการลดปรมาณการใชปยเคม รอยละ 49.38 เพอใหเกดความสมดลระหวางรายไดและรายจาย เนองจากปยมราคาสงผนวกกบการทยางมราคาต าลง ทางดานการขยายการผลตเพอเพมรายไดพบวา มการวางแผนในการขยายพนทสวนยางพารา รอยละ 61.69 มการเพมความหลากหลายระบบผลตในแปลงสวนยาง (รวมแปลงยาง) เพอเพมความหลากหลายและรายไดในระบบการผลต (อาชพเสรม) (รอยละ43.66) การปรบเปลยนการใชแรงงานรบจางในภาคเกษตร พบวา มการออกไปรบจางท างานภาคเกษตรหรอนอกภาคเกษตรเพมมากขน (ปลก ตดหญา) มการปรบการบรหารจดการดานการเงนของครวเรอน โดยพบวารอยละ 47.73 มการประหยดคาใชจายในครวเรอน โดยการปรบรปแบบและพฤตกรรมการบรโภคอาหาร เชน มการเพมการบรโภคอาหารทสามารถจดหาหรอเกบเกยวไดเอง (ไมตองซอ) จากภายในหมบาน นอกจากนยงพบวา มการขายผลผลตผานกลมเกษตรกรหรอสหกรณ และเขารวมกจกรรมทางสงคมรอยละ 68.79 นอกจากนยงพบวาในปจจบนครวเรอนมการเพมการเขารวมหรอรบการสงเสรมอาชพหรอฝกอาชพจากหนวยงานภาครฐ รอยละ 63.92 ดงแสดงในตารางท 4.9

70

ตารางท 4.9 องคประกอบกลยทธการด ารงชพของครวเรอนเกษตร n=398 ราย

กลยทธการด ารงชพ

จงหวด คาเฉลย ระนอง

(n=105) กระบ

(n=178) พงงา

(n=91) ภเกต

(n=24) ปรบเทคนคการผลตยาง 42.72 46.87 81.77 42.25 53.40 เพมประสทธภาพการผลต 34.82 33.76 73.66 31.88 43.53 ลดตนทนการผลต 39.50 44.26 73.01 40.73 49.38 ขยายการผลต 49.35 64.17 78.20 55.03 61.69 เพมความหลากหลายในระบบการผลต 45.89 55.65 81.70 46.20 57.36 ปรบเปลยนการใชแรงงานรบจางในภาคเกษตร 34.65 33.95 75.73 28.92 43.31 ปรบเปลยนการใชแรงงานนอกภาคเกษตร 34.93 35.18 72.26 32.26 43.66 ปรบการบรหารจดการดานการเงนครวเรอน 38.18 39.18 76.60 36.96 47.73 ปรบรปแบบและพฤตกรรมการบรโภคอาหาร 50.56 59.44 79.02 63.78 63.20 ปรบตวดานการตลาด 47.66 56.83 76.95 56.83 59.57 ปรบตวทางดานสงคม 55.04 71.40 80.17 68.57 68.79 การยอมรบการสนบสนนจากหนวยภาครฐและสถาบนอนๆ 51.14 72.10 75.45 57.00 63.92

คาเฉลย 43.70 51.07 77.04 46.70 54.63

5. องคประกอบความส าเรจการด ารงชพ(Livelihood Achievement) การศกษาองคประกอบความส าเรจการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพาราได

ศกษาระดบความส าเรจในหลายดาน ไดแก ความส าเรจทางดานการเงน ความส าเรจดานความมนคงทางอาหาร และเครองนงหม ความส าเรจดานการเปนเจาของทรพยสน ความส าเรจดานสขภาพอนามยความส าเรจดานทรพยากรธรรมชาต และความส าเรจดานความสมพนธทางสงคม โดยพบวาความส าเรจทางดานการเงน อยระดบปานกลาง (คาเฉลย 2.64) ตามล าดบ ความส าเรจทางดานความมนคงทางอาหารและเครองนงหม พบวาอยในระดบมาก (คาเฉลย 3.61) ความส าเรจทางดานการเปนเจาของทรพยสน เชน การมทรพยสนทสามารถอ านวยความสะดวกตอการด ารงชพและการผลต การขนสง และการมสงอ านวยประโยชนในครวเรอน เชน มอปกรณเครองใชไฟฟาภายในครวเรอน รวมถงการมทพกอาศยหรอบาน พบวาอยในระดบปานกลาง (คาเฉลย 3.21) ความส าเรจดานสขภาพอนามยพบวาอยในระดบนอย (คาเฉลย2.59) โดยพบวาในปจจบนครวเรอนเขารบบรการดานสาธารณสขเมอมอาการเจบปวยจากสถานพยาบาลชมชนและโรงพยาบาลรฐและเอกชน ศนยสาธารณสข และคลนกเอกชนยงมากเทาทควร ในสวนความส าเรจทางดานทรพยากรธรรมชาต เชน ระดบความอดมสมบรณของดนและการใชประโยชนจากทรพยากรน าพบวาอยในระดบนอย (คาเฉลย 2.34) ความส าเรจทางดานความสมพนธทางสงคม ระดบความสมพนธของสมาชกภายในครวเรอน ไดแก ความสมพนธระหวางตวทานกบพนองและเครอญาต ความสมพนธระหวางตวทานกบเพอนบานและประชาชนในชมชน การมเครอขายทางสงคม (เขารวมกลมหรอสหกรณและรจกคนมากขน) พบวาอยในระดบปานกลาง (คาเฉลย2.61)

ซงในภาพรวมสรปไดวาความส าเรจในการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพาราในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต อยในระดบปานกลาง (คาเฉลย 2.83) สะทอนใหเหนวาในปจจบนภายใตสถานการณทางเศรษฐกจ สงคม ในพนทศกษาทสงผลใหครวเรอนมการด ารงชพอยในระดบปานกลางคอนขางไปทางนอยโดยเฉพาะการด ารงชพในประเดนเศรษฐกจปากทองของคนในพนทศกษา สขภาพอนามยและการ

71

เขาถงบรการดานสขภาพ และการสรางความสมพนธและความเขาใจทางสงคม ทรฐควรใหความส าคญเปนอยางยงทจะน าไปสความส าเรจในการด ารงชพ

ตารางท 4.10 แสดงคาเฉลยระดบความส าเรจในการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพารา

N=398 ราย

ประเดนความส าเรจ

ระดบความส าเรจ คาเฉลย ระนอง

(n=105) กระบ

(n=178) พงงา(n=

91) ภเกต(n=

24)

ดานการเงน 2.64 2.91 2.18 2.67 2.60

ความมนคงทางอาหารครวเรอน และเครองนงหม 3.61 3.20 2.57 3.35 3.18

การเปนเจาของทรพยสน 3.21 3.33 1.86 2.98 2.85

ดานสขภาพอนามย 2.59 3.06 2.37 2.83 2.71

ดานทรพยากรธรรมชาต 2.34 2.19 2.57 2.33 2.36

ดานความสมพนธทางสงคม 2.61 2.97 3.04 3.11 2.93

เฉลยรวม 2.83 2.94 2.43 2.88 2.77 หมายเหต คาระดบในชวง 1.00-1.80 ความส าเรจระดบนอยมาก คาระดบในชวง 1.81-2.60 ความส าเรจระดบนอย

คาระดบในชวง 2.61-3.40 ความส าเรจระดบปานกลาง คาระดบในชวง 3.41-4.20 ความส าเรจระดบมาก, คาระดบในชวง 4.21-5.00 ความส าเรจระดบมากทสด เมอน ามาสงเคราะหตามกรอบการด ารงชพอยางยงยน (The Sustainable Livelihood Framework: SLF)

ของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพาราเชงเดยวเพอใหเหนความเชอมโยงระหวางระบบการจดการผลตและ การด ารงชพ ดงภาพท 4.10

72

3.40

3.28

3.263.52

3.18

ทนมนษย

ทนการเงน

ทนธรรมชาตทนกายภาพ

ทนสงคม

ความเสยงและความออนไหว(ความเปราะบาง) ภยธรรมชาต (ความถเฉลยรวม 0.43 ครง/ป, ไดรบผลกระทบรวม 27.43% โดย -น าทวม 0.71 ครง/ป ผลกระทบ 23.36% -ภยแลง 0.44 ครง/ป ผลกระทบ 53.11% -พาย/ลม 0.60 ครง/ป ผลกระทบ 21.67% -โรคระบาด/ศตรพช 0.83 ครง/ป ผลกระทบ 11.58% แนวโนมการเปลยนแปลงภาพรวม 63.68% โดย -ดานราคา 88.90% -แรงงาน 82.34% -ทรพยากรธรรมชาต 93.97% -เทคโนโลย 58.82% -อาชพ 57.24% -ตลาด 78.03% -สงคม 77.64%

องคกรและกระบวนการ เขารวมกจกรรม/ไดรบความชวยเหลอจากภาครฐ 82.21% ผลประโยชนทไดรบ 80.19% มความเปนอยทดขน เขารวมกจกรรม/ไดรบความชวยเหลอจากสถาบนอนๆ 25.77% ผลประโยชนทไดรบ 82.21% มความเปนอยทดขน

กลยทธการด ารงชพ -ปรบเปลยนเทคโนโลยการผลต (12.50) -เพมประสทธภาพการผลต (24.50%) -ลดตนทนการผลต (25.00%) -ขยายการผลต (27.28%) -เพมความหลากหลายในการผลต (25.00%) -ปรบการใชแรงงานการผลต (27.00%) -การใชแรงงานนอกภาคเกษตร (23.50%) -การบรหารดานการเงน (34.60%) -ปรบการบรโภคอาหาร (21.00%) -ปรบการตลาด (10.63%) -ปรบตวดานสงคม (33.33%) -การมสวนรวมกบภาครฐ/เอกชน (12.50%)

ผลส าเรจของการด ารงชพ -ระดบสถานะทางการเงนครวเรอน (คาเฉลย 2.35 เกณฑนอย) -ความมนคงทางอาหาร/สงอ านวยความสะดวก (คาเฉลย 2.40 เกณฑนอย) -ทรพยสนถอครอง (คาเฉลย 2.71 เกณฑปานกลาง) -ทรพยากรการผลต (คาเฉลย 2.29 เกณฑนอย) -ความสมพนธกบชมชนและสงคม (คาเฉลย 2.23เกณฑนอย) -สขอนามย (คาเฉลย 2.29 เกณฑนอย)

ภาพท 4.9 ภาพรวมการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพารา รวมกบการท ากจกรรมทางการเกษตรอนในพนทศกษา

73

8.2 การด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรจ าแนกตามระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบกจกรรมตางๆ

จากการจ าแนกระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการท ากจกรรมทางการเกษตรอนๆ ทส าคญซงจ าแนกได 4 ระบบ (ตารางท 4.5) และรปแบบการวเคราะหระบบการผลตทางการเกษตรในแตละระบบ(ภาพท 4.5 ถง 4.8) และรปแบบการตดสนใจในการปรบเปลยนระบบการผลตของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพาราขนาดเลกจ าแนกตามระบบ (ภาพท 4.9) ซงพบวามความสมพนธกบการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกร ดงนน ในการน าเสนอผลหวขอนจะวเคราะหการด ารงชพของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการท ากจกรรมการเกษตร จ าแนกตามระบบในพนทศกษาและสงเคราะหกรอบการด ารงชพอยางยงยนของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพาราภายใตระบบการผลต ทง 4 ระบบเพอใหเหนความเชอมโยงระหวางระบบการจดการผลตและการด ารงชพ ซงมรายละเอยดดงน

8.2.1 ระบบการท าฟารมสวนยางพาราเชงเดยว (S1) 1) องคประกอบความออนแอและความเปราะบาง พบวาภาพรวมภยธรรมชาตทระบบนประสบมความถเฉลย 1.41 ครงตอป ไดรบผลกระทบรอยละ

22.01 โดยฟารมประสบอทกภยเฉลย 0.83 ครงตอป การเกดภยแลงเฉลย 0.27 ครงตอป พายหรอลมแรงเฉลย 0.45 ครงตอป และการระบาดของโรคหรอศตรพชเฉลย 0.23 ครงตอป การไดรบผลกระทบจากอทกภย ภยแลง พายหรอลมแรง และการระบาดของโรคหรอศตรพช รอยละ 47.01 32.74 20.40 และ 11.42 ตามล าดบ ส าหรบแนวโนมการเปลยนแปลงทสงผลตอการด ารงชพในระบบการท าฟารมสวนยางพาราเชงเดยว พบวา แนวโนมราคาผลผลตและปจจยการผลต มรอยละเฉลย 75.25 แนวโนมการใชแรงงานในสวนยาง มรอยละเฉลย 46.01 แนวโนมของทรพยากรธรรมชาต มรอยละเฉลย 45.34 แนวโนมของปรบเปลยนและใชเทคโนโลยมรอยละเฉลย 22.33 แนวโนมการปรบเปลยนทางอาชพ มรอยละเฉลย 47.85 แนวโนมการตลาดมรอยละเฉลย 45.09 และแนวโนมปญหาทางสงคม ทมผลตอการด ารงชพมรอยละ 29.24 จากการศกษาเหนไดวา แนวโนมราคาผลผลตและปจจยการผลตคอแนวโนมทมผลตอการด ารงชพของเกษตรกรมากทสด ทงในเรองของการเพมขนของราคาปจจยการผลตและคาจางแรงงาน รวมถงการลดลงของราคายางพารา

2) องคประกอบทรพยสนในการด ารงชพ ในการศกษาองคประกอบทรพยสนในการด ารงชพ (livelihood assets) ในระบบการท า

ฟารมสวนยางพาราเชงเดยว (S1) ในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต ผลการศกษาสรปไดดงน ส าหรบทนมนษย พบวา หวหนาครอบครวสวนใหญเปนเพศชาย รอยละ 83.12 เพศหญง รอยละ 16.88 มอายเฉลยอยท 52.61 ป นบถอศาสนาพทธ (รอยละ 100) ส าหรบสถานภาพ พบวาในภาพรวมเกษตรกรมสถานภาพสมรส รอยละ 90.18 และพบวา ระดบการศกษาของหวหนาครอบครวเกษตรกรในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต จบการศกษาในระดบประถมศกษาตอนตนรอยละ 40.91 ระดบประถมศกษาตอนปลาย รอยละ 27.27 ระดบชนมธยมศกษาตอนปลาย รอยละ 13.64 และระดบอนๆ รอยละ 18.18 ไดแก ระดบมธยมศกษาตอนตน ปวช. ระดบปรญญาตร หรอ ปวส. และไมไดรบการศกษาใดๆ เปนตน การประกอบอาชพทางการเกษตรในครวเรอนพบวา สวนใหญประกอบอาชพท าสวนยางพาราเปนอาชพหลก และมประสบการณการท าสวนยางพาราเฉลย 22.72 ป ในสวนของระดบความคดเหนตอทนมนษยพบวากลมตวอยางใหความเหนวา ทนมนษยมความเพยงพอ สามารถเขาถงได มความทดแทนกนไดสมรรถนะในการท างาน และคณภาพของทนมนษย ซงทนมนษยมคาเฉลยอยท 3.39 อยในระดบปานกลาง ส าหรบทนธรรมชาต พบวา เกษตรกรทงหมดมทดนของตนเองท าการเกษตร โดยมทดนถอครองเฉลยตอครวเรอนเปน 13.79 ไรตอครวเรอน นอกจากน พบวา รอยละ 28.22 มการใชประโยชนจากทรพยากรพนทสาธารณะ ซงทนทางธรรมชาตมคาเฉลยอยท 3.11

74

อยในระดบปานกลาง ส าหรบทนทางการเงน พบวา รายไดเฉลยของเกษตรกรชาวสวนยางพาราในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต เฉลยอยท 136,818.18 บาทตอครวเรอนตอป โดยมรายไดจากการท าสวนยางพารา 73,261.11 บาทตอครวเรอนตอป รายไดจากนอกภาคเกษตร 104,800.49 บาทตอครวเรอนตอป ครวเรอน มเงนออมเฉลย 43,124.36 บาทตอครวเรอน มหนสนเฉลย 168,002.73 บาทตอครวเรอน เมอประเมนรายไดจากภาคเกษตรและรายไดนอกภาคเกษตรพบวารอยละ 66.51 ครวเรอนน ารายไดดงกลาว ไปใชเพอการปรบปรงความเปนอยของครวเรอน ซงทนทางการเงนมคาเฉลยอยท 3.14 อยในระดบปานกลาง ทนทางกายภาพ พบวา รอยละ 98.16 ของครวเรอนเกษตรกรเปนเจาของบาน ในสวนของอปกรณการผลตและอปกรณการขนสง พบวา ครวเรอนเกษตรกรเปนเจาของรถจกรยานยนต มากทสด รอยละ 95.71 นอกจากนพบวา ครวเรอนในปจจบนม ส งอ านวยความสะดวกต างๆ เชน โทรทศน พดลม ต เยน โทรศพทมอถอ เปนตน ซงทนทางกายภาพมคาเฉลยอยท 3.02 อยในระดบปานกลาง ส าหรบทนทางสงคม พบวา ในปจจบนครวเรอนเปนสมาชกกลมตางๆ และมการเขารวมโครงการของหนวยงานภาครฐ รอยละ 82.21 ซงผลจากการเขารวมนนรอยละ 80.19 สงผลใหมความเปนอยทดขน อกทงรอยละ 25.77 ไดเขารวมกจกรรมหรอไดรบความชวยเหลอจากสถาบนตางๆ โดยสถาบนทครวเรอนเกษตรกรไดรบความชวยเหลอหรอเขารวมกจกรรมมากทสด คอ ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร หรอ ธ.ก.ส.รอยละ 66.26 และรอยละ 82.21 สงผลใหมความเปนอยทดขน ซงทนทางสงคมมคาเฉลยอยท 3.08 อยในระดบปานกลาง

นอกจากนยงศกษาเกยวกบระดบความคดเหนขององคประกอบทรพยสน (ทน) ในการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพาราทง 5 ทนดงกลาวในประเดน ไดแก การมความเพยงพอความสามารถเขาถงไดความทดแทนกนได ความสามารถในการใชงาน และคณภาพขององคประกอบทรพยสนตางๆ ท งนในการแสดงระดบความคดเหนขององคประกอบทรพยสน (ทน) ในการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางในระบบการท าฟารมสวนยางพาราเชงเดยวของจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต พบวา การมความเพยงพอมคาเฉลยอยท 3.51 (อยในเกณฑมาก) ความสามารถเขาถงไดมคาเฉลยอยท 3.51 (อยในเกณฑมาก) ความทดแทนกนไดมคาเฉลยอยท 3.32 (อยในเกณฑปานกลาง) ความสามารถในการใชงานมคาเฉลยอยท 3.54 (อยในเกณฑมาก) และคณภาพของการใชงานมคาเฉลยอยท 3.49 (อยในเกณฑมาก) จะเหนไดวา ในภาพรวมอยในเกณฑทมาก โดยมคาเฉลยอยท 3.47 ซงองคประกอบทรพยสนในการด ารงชพ (livelihood assets) ของครวเรอนเกษตรกรในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกตนน จะสงผลตอองคประกอบความออนแอและความเปราะบางของการผลตและการด ารงชพของครวเรอนอกดวย

75

3. องคประกอบการเปลยนแปลงโครงสราง และกระบวนการ (Transforming structure and process) องคประกอบการเปลยนแปลงโครงสราง และกระบวนการ พบวา ครวเรอนเกษตรกรในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต มการเขารวมกจกรรม โครงการ หรอไดรบความชวยเหลอจากหนวยงานรฐหรอองคกรภาครฐ โดยมการเขารวมกจกรรมจากหลากหลายหนวยงานเชน การยางแหงประเทศไทย องคการบรหารสวนต าบล ธนาคารเพอเกษตรและสหกรณ กลมออมทรพยเปนตน ซงจากการเขารวมกจกรรมหรอโครงการดงกลาวนน สงผลใหเกษตรกรมความเปนอยทดยงขน ซงครวเรอนเปนสมาชกกลมตางๆ และมการเขารวมโครงการของหนวยงานภาครฐ รอยละ 82.21 ซงผลจากการเขารวมนนรอยละ 80.19 สงผลใหมความเปนอยทดขน อกทงรอยละ 25.77 ไดเขารวมกจกรรมหรอไดรบความชวยเหลอจากสถาบนตางๆ โดยสถาบนทครวเรอนเกษตรกรไดรบความชวยเหลอหรอเขารวมกจกรรมมากทสด คอ ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร หรอ ธ.ก.ส.รอยละ 66.26 และรอยละ 82.21 สงผลใหมความเปนอยทดขน 4. องคประกอบกลยทธการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกร (Livelihood strategies) ส าหรบการศกษาองคประกอบกลยทธการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกร ในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต พบวา ครวเรอนเกษตรกรมการใชกลยทธในหลายประเดนเพอการด ารงชพ ไดแก การปรบเทคนคการผลตยาง การเพมประสทธภาพการผลต การลดตนทนการผลต การขยายการผลต การเพมความหลากหลายในระบบการผลต (อาชพเสรม) การปรบเปลยนการใชแรงงานรบจางในภาคเกษตร การปรบเปลยนการใชแรงงานนอกภาคเกษตรการปรบปรงการบรหารจดการดานการเงน เพอการลงทนและการใชจายในครวเรอน การปรบรปแบบและพฤตกรรมการบรโภคอาหาร การปรบตวดานการตลาด การปรบตวทางดานสงคม และการยอมรบการสนบสนนจากหนวยภาครฐและสถาบนอนๆ โดยพบวา ทางดานการปรบเทคนคการผลตของครวเรอน เกษตรกรไดมการปรบเพมจ านวนวนกรดคดเปนรอยละ 52.15 เนองดวยสภาพภมอากาศในพนทมฝนตกคอนขางบอย เกษตรกรจงมการปรบตวดานการเพมวนกรดเมอมโอกาสทเหมาะสม ทางดานการเพมประสทธภาพการผลต การใชกลยทธทางดานการลดตนทนการผลตโดยพบวาเกษตรกรชาวสวนยาง รอยละ 47.85 มการเพมประสทธภาพการผลตโดยการปรบเปลยนพนทบางสวนไปปลกพชชนดอนทใหผลผลตและผลตอบแทนทสงกวา ทางดานการขยายการผลตเพอเพมรายไดพบวา รอยละ 50.31 มการวางแผนในการขยายพนทสวนยางพาราเพอท าการเพาะปลกพชเศรษฐกจชนดอน เพอเปนการสรางรายไดและลดความเสยงในเรองของราคาผลผลตทตกต าเชนทผานมา ทางดานการเพมความหลากหลายในระบบการผลตพบวา รอยละ 25.76 มการเพมความหลากหลายระบบผลตในแปลงสวนยาง (รวมแปลงยาง) ทงการปลกพช ผก และการเลยงสตวภายในสวนยางพาราเพอเพมความหลากหลายและรายไดในระบบการผลต ทางดานการปรบเปลยนการใชแรงงานรบจางในภาคเกษตร พบวา มการออกไปรบจางกรดยางเพมขนทงในและนอกหมบาน (รอยละ 12.27) รวมถงการออกไปรบจางท างานภาคเกษตรเพมขน เชน การรบจางใสปย ถางหญา เปนตน (รอยละ 15.95) ทางดานการปรบเปลยนการใชแรงงานนอกภาคเกษตรพบวา รอยละ 33.74 เกษตรมการออกไปรบจางท างานนอกภาคเกษตรเพมขนจากเดม ทางดานการบรหารจดการทางการเงนพบวา รอยละ 84.05 มการใชกลยทธโดยประหยดคาใชจายในครวเรอน และรอยละ 61.96 มการน าเงนออมมาใชและมการปรบแผนการช าระหนสนภายในครวเรอน ทางดานการปรบรปแบบการบรโภคอาหารพบวา รอยละ 69.94 การปรบรปแบบและพฤตกรรมการบรโภคอาหาร เชน มการเพมการบรโภคอาหารทสามารถจดหาหรอเกบเกยวไดเอง (ไมตองซอ) จากภายในหมบาน ทางดานการปรบตวทางการตลาดพบวา 25.77 เกษตรกรมการแปรรปสรางมลคาเพมของผลผลตทางการเกษตร และมความรวมมอหรอเกยวของกบพอคา ผประกอบการนอกพนทเพมมากขน ทางดานการปรบตวทางสงคมพบวา รอยละ 61.96 เกษตรกรมการเพมการเขารวมกจกรรมทางสงคมและศาสนามากยงขน รวมถงการเขารวมกลมทางสงคมตางๆ (รอยละ 58.28) เชน กลมทเกยวของกบการผลต การแปร

76

รป การตลาดและกลมทเกยวของทางการเงน เปนตน นอกจากนยงพบวา รอยละ 79.75 เกษตรกรมการเขารวมกจกรรมของหนวยงานรฐเพมมากขน เพอเขารบการชดเชยรายได ขอรบเงนเยยวยา และขอรบการสนบสนนปจจยการผลตจากหนวยงานภาครฐ เปนตน

5. องคประกอบความส าเรจการด ารงชพ(Livelihood Achievement) การศกษาองคประกอบความส าเรจการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพารา

ไดศกษาระดบความส าเรจในหลายดาน ไดแก ความส าเรจทางดานการเงน ความมนคงทางอาหารและเครองนงหม การเปนเจาของทรพยสน สขภาพอนามย ทรพยากรธรรมชาต และความส าเรจดานความสมพนธทางสงคม โดยพบวาความส าเรจทางดานการเงน มคาเฉลยอยท 3.17 ซงอยระดบปานกลาง ความส าเรจทางดานความมนคงทางอาหารและเครองนงหมพบวา มคาเฉลยอยท 3.58 ซงอยระดบมาก ความส าเรจทางดานการเปนเจาของทรพยสน เชน การมทรพยสนทสามารถอ านวยความสะดวกตอการด ารงชพและการผลต การขนสง และการมสงอ านวยประโยชนในครวเรอน เชน ม อปกรณเครองใชไฟฟาภายในครวเรอน รวมถงการมทพกอาศยหรอบานพบวา มคาเฉลยอยท 3.80 ซงอยระดบมาก ความส าเรจดานสขภาพอนามยพบวามคาเฉลยอยท 3.76 ซงอยระดบมาก โดยพบวาในปจจบนครวเรอนเขารบบรการดานสาธารณสขเมอมอาการเจบปวยจากสถานพยาบาลชมชนและโรงพยาบาลรฐและเอกชน ศนยสาธารณสข และคลนกเอกชน ในสวนความส าเรจทางดานทรพยากรธรรมชาต เชน ระดบความอดมสมบรณของดนและการใชประโยชนจากทรพยากรน าพบวามคาเฉลยอยท 3.97 ซงอยระดบมาก ความส าเรจทางดานความสมพนธทางสงคม ระดบความสมพนธของสมาชกภายในครวเรอน ไดแก ความสมพนธระหวางตวทานกบพนองและเครอญาต ความสมพนธระหวางตวทานกบเพอนบานและประชาชนในชมชน การมเครอขายทางสงคม (เขารวมกลมหรอสหกรณและรจกคนมากขน) พบวามคาเฉลยอยท 3.14 ซงอยระดบปานกลาง ซงในภาพรวมสรปไดวาความส าเรจในการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพาราในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต มคาเฉลยอยท 3.57 ซงอยระดบมาก สะทอนใหเหนวาในปจจบนภายใตสถานการณทางเศรษฐกจ สงคม ในพนทศกษาทสงผลใหครวเรอนมการด ารงชพอยในระดบมาก มเพยงบางประเดนทในระดบปานกลาง นนกคอ ทางดานการเงนและสงคม แสดงใหเหนวาการด ารงชพในประเดนเศรษฐกจปากทองของคนในพนทศกษา สงผลตอการสรางความสมพนธและความเขาใจทางสงคม ซงรฐควรใหความส าคญเปนอยางยงทจะน าไปสความส าเรจในการด ารงชพ

77

3.39

3.11

3.143.02

3.08

ทนมนษย

ทนการเงน

ทนธรรมชาตทนกายภาพ

ทนสงคม

ความเสยงและความออนไหว(ความเปราะบาง) ภยธรรมชาต (ความถเฉลย 1.41 ครงตอป, ไดรบผลกระทบเฉลย 22.01% -อทกภย 0.83 ครง/ป ผลกระทบทเกดขนเฉลย 47.01% -ภยแลง 0.27 ครง/ป, ผลกระทบทเกดขนเฉลย 32.74% -พาย/ลม 0.45 ครง/ป ผลกระทบทเกดขนเฉลย 20.40% -โรค/ศตรพช 0.23 ครง/ป ผลกระทบทเกดขนเฉลย 11.42% แนวโนมการเปลยนแปลงภาพรวม 63.68% -ดานราคาผลผลตและปจจยการผลต 77.50% -ดานแรงงานในสวนยาง 76.50% -ดานทรพยากรธรรมชาต 82.00% -ดานเทคโนโลย 34.00% -ดานอาชพ 45.00% -ดานการตลาด 63.50% -ดานสงคมทมผลตอการด ารงชพ 67.50%

องคกรและกระบวนการ เขารวมกจกรรม/ไดรบความชวยเหลอจากภาครฐ 82.21% ผลประโยชนทไดรบ 80.19% มความเปนอยทดขน เขารวมกจกรรม/ไดรบความชวยเหลอจากสถาบนอนๆ 25.77% ผลประโยชนทไดรบ 82.21% มความเปนอยทดขน

กลยทธการด ารงชพ -ปรบเปลยนเทคโนโลยการผลต (12.50) -เพมประสทธภาพการผลต (24.50%) -ลดตนทนการผลต (25.00%) -ขยายการผลต (27.28%) -เพมความหลากหลายในการผลต (25.00%) -ปรบการใชแรงงานการผลต (27.00%) -การใชแรงงานนอกภาคเกษตร (23.50%) -การบรหารดานการเงน (34.60%) -ปรบการบรโภคอาหาร (21.00%) -ปรบการตลาด (10.63%) -ปรบตวดานสงคม (33.33%) -การมสวนรวมกบภาครฐ/เอกชน (12.50%)

ผลส าเรจของการด ารงชพ -ระดบสถานะทางการเงนครวเรอน (คาเฉลย 2.35 เกณฑนอย) -ความมนคงทางอาหาร/สงอ านวยความสะดวก (คาเฉลย 2.40 เกณฑนอย) -ทรพยสนถอครอง (คาเฉลย 2.71 เกณฑปานกลาง) -ทรพยากรการผลต (คาเฉลย 2.29 เกณฑนอย) -ความสมพนธกบชมชนและสงคม (คาเฉลย 2.23เกณฑนอย) -สขอนามย (คาเฉลย 2.29 เกณฑนอย)

ภาพท 4.10 กรอบการด ารงชพอยางยงยนของระบบการท าฟารมสวนยางพาราเชงเดยว (S1)

78

8.2.2 ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกไมผล (S2) 1) องคประกอบความออนแอและความเปราะบาง พบวาภาพรวมภยธรรมชาตทระบบนประสบมความถเฉลย 1.03 ครงตอป ไดรบผลกระทบรอยละ

14.38 โดยฟารมประสบอทกภยเฉลย 0.44 ครงตอป การเกดภยแลงเฉลย 0.12 ครงตอป พายหรอลมแรงเฉลย 0.09 ครงตอป และการระบาดของโรคหรอศตรพชเฉลย 1.16 ครงตอป การไดรบผลกระทบจากอทกภย ภยแลง พายหรอลมแรง และการระบาดของโรคหรอศตรพช รอยละ 22.71 13.02 9.17 และ 31.11 ตามล าดบ ส าหรบแนวโนมการเปลยนแปลงทสงผลตอการด ารงชพในระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกไมผล พบวา แนวโนมราคาผลผลตและปจจยการผลต มรอยละเฉลย 75.25 แนวโนมการใชแรงงานในสวนยาง มรอยละเฉลย 46.01 แนวโนมของทรพยากรธรรมชาต มรอยละเฉลย 45.34 แนวโนมของปรบเปลยนและใชเทคโนโลยมรอยละเฉลย 22.33 แนวโนมการปรบเปลยนทางอาชพ มรอยละเฉลย 47.85 แนวโนมการตลาดมรอยละเฉลย 45.09 และแนวโนมปญหาทางสงคม ทมผลตอการด ารงชพมรอยละ 29.24 จากการศกษาเหนไดวา แนวโนมราคาผลผลตและปจจยการผลตคอแนวโนมทมผลตอการด ารงชพของเกษตรกรมากทสด ทงในเรองของการเพมขนของราคาปจจยการผลตและคาจางแรงงาน รวมถงการลดลงของราคายางพารา

2) องคประกอบทรพยสนในการด ารงชพ ในการศกษาองคประกอบทรพยสนในการด ารงชพ (livelihood assets) ในระบบการท า

ฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกไมผล (S2) ในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต ผลการศกษาสรปไดดงน ส าหรบทนมนษย พบวา หวหนาครอบครวสวนใหญเปนเพศชาย รอยละ 92.30 เพศหญง รอยละ 7.70 มอายเฉลยอยท 55.47 ป นบถอศาสนาพทธ รอยละ 97.93 นบถอศาสนาอสลามรอยละ 2.07 ส าหรบสถานภาพ พบวาในภาพรวมเกษตรกรทงหมดมสถานภาพสมรส นอกจากนพบวาระดบการศกษาของหวหนาครอบครวเกษตรกรในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต จบการศกษาในระดบประถมศกษาตอนตน รอยละ 52.16 ระดบประถมศกษาตอนปลาย รอยละ 24.74 ระดบชนมธยมศกษาตอนปลาย รอยละ 22.11 และระดบอนๆ รอยละ 0.99 ไดแก ระดบมธยมศกษาตอนตน และไมไดรบการศกษาใดๆ การประกอบอาชพทางการเกษตรในครวเรอนพบวา สวนใหญประกอบอาชพท าสวนยางพาราเปนอาชพหลก ประกอบการปลก ไมผล นอกจากนยงมการประกอบอาชพอนๆ นอกภาคเกษตรอกดวย มประสบการณการท าสวนยางพาราเฉลย 21.03 ป ในสวนของระดบความคดเหนตอทนมนษยพบวากลมตวอยางใหความเหนวา ทนมนษยมความเพยงพอ สามารถเขาถงได มความทดแทนกนไดสมรรถนะในการท างาน และคณภาพของทนมนษย ซงทนมนษยมคาเฉลยอยท 3.41 อยในระดบมาก ส าหรบทนธรรมชาต พบวา เกษตรกรทงหมดมทดนของตนเองท าการเกษตร โดยมทดนถอครองเฉลยตอครวเรอนเปน 15.32 ไร นอกจากน พบวา รอยละ 40.38 มการใชประโยชนจากทรพยากรพนทสาธารณะ ซงทนทางธรรมชาตมคาเฉลยอยท 3.00 อยในระดบปานกลาง ส าหรบทนทางการเงน พบวา รายไดเฉลยของเกษตรกรชาวสวนยางพาราในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต เฉลยอยท 251,724.70 บาทตอครวเรอนตอป โดยมรายไดจากการท าสวนยางพารา 61,124.96 บาทตอครวเรอนตอป รายไดจากไมผลเฉลย 120,816.20 บาทตอครวเรอนตอป นอกจากนยงมรายไดจากนอกภาคเกษตรเฉลย 101,008.56 บาทตอป ครวเรอน มเงนออมเฉลย 61,570.34 บาทตอครวเรอน มหนสนเฉลย 145,320.11 บาทตอครวเรอน เมอประเมนรายไดจากภาคเกษตรและรายไดนอกภาคเกษตรพบวารอยละ 94.16 ครวเรอนน ารายไดดงกลาว ไปใชเพอการปรบปร งความเปนอยของครวเรอน ซงทนทางการเงนมคาเฉลยอยท 3.52 อยในระดบมาก ทนทางกายภาพ พบวา รอยละ 98.16 ของครวเรอนเกษตรกรเปนเจาของบาน ในสวนของอปกรณการผลตและอปกรณการขนสง พบวา ครวเรอนเกษตรกรทงหมดเปนเจาของ

79

รถจกรยานยนต นอกจากนพบวา ครวเรอนในปจจบนมสงอ านวยความสะดวกตางๆ เชน โทรทศน พดลม ตเยน โทรศพทมอถอ เปนตน ซงทนทางกายภาพมคาเฉลยอยท 3.11 อยในระดบปานกลาง ส าหรบทนทางสงคม พบวา ในปจจบนครวเรอนเปนสมาชกกลมตางๆ และมการเขารวมโครงการของหนวยงานภาครฐ รอยละ 78.16 ซงผลจากการเขารวมนนรอยละ 70.11 สงผลใหมความเปนอยทดขน อกทงรอยละ 21.84 ไดเขารวมกจกรรมหรอไดรบความชวยเหลอจากสถาบนตางๆ โดยสถาบนทครวเรอนเกษตรกรไดรบความชวยเหลอหรอเขารวมกจกรรมมากทสด คอ ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร หรอ ธ.ก.ส.รอยละ 73.26 และรอยละ 68.94 สงผลใหมความเปนอยทดขน ซงทนทางสงคมมคาเฉลยอยท 3.18 อยในระดบปานกลาง

นอกจากนยงศกษาเกยวกบระดบความคดเหนขององคประกอบทรพยสน (ทน) ในการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพาราทง 5 ทนดงกลาวในประเดน ไดแก การมความเพยงพอความสามารถเขาถงไดความทดแทนกนได ความสามารถในการใชงาน และคณภาพขององคประกอบทรพยสนตางๆ ทงนในการแสดงระดบความคดเหนขององคประกอบทรพยสน (ทน) ในการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางในระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกไมผลของจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต พบวา การมความเพยงพอมคาเฉลยอยท 3.46 (อยในเกณฑมาก) ความสามารถเขาถงไดมคาเฉลยอยท 3.77 (อยในเกณฑมาก) ความทดแทนกนไดมคาเฉลยอยท 3.10 (อยในเกณฑปานกลาง) ความสามารถในการใชงานมคาเฉลยอยท 3.48 (อยในเกณฑมาก) และคณภาพของการใชงานมคาเฉลยอยท 3.43 (อยในเกณฑมาก) จะเหนไดวา ในภาพรวมอยในเกณฑทมาก โดยมคาเฉลยอยท 3.45 ซงองคประกอบทรพยสนในการด ารงชพ (livelihood assets) ของครวเรอนเกษตรกรในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกตนน จะสงผลตอองคประกอบความออนแอและความเปราะบางของการผลตและการด ารงชพของครวเรอนอกดวย 3. องคประกอบการเปลยนแปลงโครงสราง และกระบวนการ (Transforming structure and process) องคประกอบการเปลยนแปลงโครงสราง และกระบวนการ พบวา ครวเรอนเกษตรกรในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต มการเขารวมกจกรรม โครงการ หรอไดรบความชวยเหลอจากหนวยงานรฐหรอองคกรภาครฐ โดยมการเขารวมกจกรรมจากหลากหลายหนวยงาน เชน การยางแหงประเทศไทย ธนาคารเพอเกษตรและสหกรณ กลมออมทรพย เปนตน ซงจากการเขารวมกจกรรมหรอโครงการดงกลาวนน สงผลใหเกษตรกรมความเปนอยทดยงขน ซงครวเรอนเปนสมาชกกลมตางๆ และมการเขารวมโครงการของหนวยงานภาครฐ รอยละ 74.39 ซงผลจากการเขารวมนนรอยละ 90.12 สงผลใหมความเปนอยทดขน อกทงรอยละ 25.61 ไดเขารวมกจกรรมหรอไดรบความชวยเหลอจากสถาบนตางๆ โดยสถาบนทครวเรอนเกษตรกรไดรบความชวยเหลอหรอเขารวมกจกรรมมากทสด คอ ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร หรอ ธ.ก.ส.รอยละ 73.26 และรอยละ 68.94 สงผลใหมความเปนอยทดขน 4. องคประกอบกลยทธการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกร (Livelihood strategies) ส าหรบการศกษาองคประกอบกลยทธการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกร ในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต พบวา ครวเรอนเกษตรกรมการใชกลยทธในหลายประเดนเพอการด ารงชพ ไดแก การปรบเทคนคการผลตยาง การเพมประสทธภาพการผลต การลดตนทนการผลต การขยายการผลต การเพมความหลากหลายในระบบการผลต (อาชพเสรม) การปรบเปลยนการใชแรงงานรบจางในภาคเกษตร การปรบเปลยนการใชแรงงานนอกภาคเกษตรการปรบปรงการบรหารจดการดานการเงน เพอการลงทนและการใชจายในครวเรอน การปรบรปแบบและพฤตกรรมการบรโภคอาหาร การปรบตวดานการตลาด การปรบตวทางดานสงคม และการยอมรบการสนบสนนจากหนวยภาครฐและสถาบนอนๆ โดยพบวา ทางดานการปรบเทคนคการผลตของครวเรอน เกษตรกรได

80

มการเปลยนแปลงรปแบบการผลตจากยางแผนดบเปนน ายางสด หรอจากยางแผนดบเปนยางกอนถวย เปนตน คดเปนรอยละ 52.17 เหตทมการเปลยนแปลงเนองจากแหลงรบซอมการเปลยนแปลงไป เกษตรกรจงตองมการปรบตามสถานการณ นอกจากนการเปลยนแปลงดงกลาวเปนการเปลยนแปลงเพอใหมความสะดวกสบายกวาทเปนอย ทางดานการเพมประสทธภาพการผลต พบวารอยละ 31.88 มการเปลยนไปปลกพนธยางทใหผลผลตทสงขน และรอยละ 27.54 มการเพมปรมาณการใสปยเคมเพอเพมประสทธภาพการผลต ทางดานการลดตนทนการผลตโดยพบวาเกษตรกรชาวสวนยาง รอยละ 44.93 มการปรบเปลยนการก าจดวชพชจากการใชสารเคมมาเปนการก าจดวชพชเชงกลแทน ทางดานการขยายการผลตเพอเพมรายไดพบวา รอยละ 24.64 มการวางแผนในการขยายพนทสวนยางพาราเพอท าการเพาะปลกพชเศรษฐกจชนดอน เพอเปนการสรางรายไดและลดความเสยงในเรองของราคาผลผลตทตกต าเชนทผานมา ทางดานการเพมความหลากหลายในระบบการผลตพบวา รอยละ 20.29 มการเพมความหลากหลายระบบผลตในแปลงสวนยาง (รวมแปลงยาง) ทงการปลกพช ผก และการเลยงสตวภายในสวนยางพาราเพอเพมความหลากหลายและรายไดในระบบการผลต ทางดานการปรบเปลยนการใชแรงงานรบจางในภาคเกษตร พบวา รอยละ 24.64 มการรบจางท างานภาคเกษตรเพมขน เชน การรบจางใสปย ถางหญา เปนตน ทางดานการปรบเปลยนการใชแรงงานนอกภาคเกษตรพบวา รอยละ 24.64 เกษตรมการออกไปรบจางท างานนอกภาคเกษตรเพมขนจากเดม ทางดานการบรหารจดการทางการเงนพบวา รอยละ 47.83 ทางดานการปรบรปแบบการบรโภคอาหารพบวา รอยละ 47.83 มการเพมการบรโภคอาหารทสามารถจดหาหรอเกบเกยวไดเอง (ไมตองซอ) จากภายในหมบาน ทางดานการปรบตวทางการตลาดพบวา 40.58 เกษตรกรมการแปรรปสรางมลคาเพมของผลผลตทางการเกษตร และมความรวมมอหรอเกยวของกบพอคา ผประกอบการนอกพนทเพมมากขน ทางดานการปรบตวทางสงคมพบวา รอยละ 52.17 เกษตรกรมการเพมการเขารบความชวยเหลอทางดานการเงน อาหาร และปจจยการผลตจากญาตพนอง และเพอนบาน เปนตน นอกจากนยงพบวา รอยละ 56.52 เกษตรกรมการเขารบการชดเชยรายได ขอรบเงนเยยวยา และขอรบการสนบสนนปจจยการผลตจากหนวยงานภาครฐ เปนตน

81

5. องคประกอบความส าเรจการด ารงชพ (Livelihood Achievement) การศกษาองคประกอบความส าเรจการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพารา

ไดศกษาระดบความส าเรจในหลายดาน ไดแก ความส าเรจทางดานการเงน ความมนคงทางอาหารและเครองนงหม การเปนเจาของทรพยสน สขภาพอนามย ทรพยากรธรรมชาต และความส าเรจดานความสมพนธทางสงคม โดยพบวาความส าเรจทางดานการเงน มคาเฉลยอยท 3.39 ซงอยระดบปานกลาง ความส าเรจทางดานความมนคงทางอาหารและเครองนงหมพบวา มคาเฉลยอยท 3.97 ซงอยระดบมาก ความส าเรจทางดานการเปนเจาของทรพยสน เชน การมทรพยสนทสามารถอ านวยความสะดวกตอการด ารงชพและการผลต การขนสง และการมสงอ านวยประโยชนในครวเรอน เชน ม อปกรณเครองใชไฟฟาภายในครวเรอน รวมถงการมทพกอาศยหรอบานพบวา มคาเฉลยอยท 4.03 ซงอยระดบมาก ความส าเรจดานสขภาพอนามยพบวามคาเฉลยอยท 3.96 ซงอยระดบมาก โดยพบวาในปจจบนครวเรอนเขารบบรการดานสาธารณสขเมอมอาการเจบปวยจากสถานพยาบาลชมชนและโรงพยาบาลรฐและเอกชน ศนยสาธารณสข และคลนกเอกชน ในสวนความส าเรจทางดานทรพยากรธรรมชาต เชน ระดบความอดมสมบรณของดนและการใชประโยชนจากทรพยากรน าพบวามคาเฉลยอยท 4.04 ซงอยระดบมาก ความส าเรจทางดานความสมพนธทางสงคม ระดบความสมพนธของสมาชกภายในครวเรอน ไดแก ความสมพนธระหวางตวทานกบพนองและเครอญาต ความสมพนธระหวางตวทานกบเพอนบานและประชาชนในชมชน การมเครอขายทางสงคม (เขารวมกลมหรอสหกรณและรจกคนมากขน) พบวามคาเฉลยอยท 3.43 ซงอยระดบมาก ซงในภาพรวมสรปไดวาความส าเรจในการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรทท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกไมผล ในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต มคาเฉลยอยท 3.80 ซงอยระดบมาก สะทอนใหเหนวาในปจจบนภายใตสถานการณทางเศรษฐกจ สงคม ในพนทศกษาทสงผลใหครวเรอนมการด ารงชพอยในระดบมาก มเพยงบางประเดนทในระดบปานกลาง นนกคอ ทางดานการเงน แสดงใหเหนวาการด ารงชพในประเดนเศรษฐกจปากทองของคนในพนทศกษา ซงรฐควรใหความส าคญเปนอยางยงทจะน าไปสความส าเรจในการด ารงชพ

82

3.41

3.52

3.003.11

3.18

ทนมนษย

ทนการเงน

ทนธรรมชาตทนกายภาพ

ทนสงคม

ความเสยงและความออนไหว(ความเปราะบาง) ภยธรรมชาต (ความถเฉลย 1.03 ครงตอป, ไดรบผลกระทบเฉลย 22.35% -อทกภย 0.44 ครง/ป ผลกระทบทเกดขนเฉลย 22.71% -ภยแลง 0.12 ครง/ป, ผลกระทบทเกดขนเฉลย 13.02% -พาย/ลม 0.09 ครง/ป ผลกระทบทเกดขนเฉลย 9.17% -โรค/ศตรพช 1.16 ครง/ป ผลกระทบทเกดขนเฉลย 31.11% แนวโนมการเปลยนแปลงภาพรวม 43.88% -ดานราคาผลผลตและปจจยการผลต 75.25% -ดานแรงงานในสวนยาง 46.01% -ดานทรพยากรธรรมชาต 45.34% -ดานเทคโนโลย 22.33% -ดานอาชพ 45.85% -ดานการตลาด 45.09% -ดานสงคมทมผลตอการด ารงชพ 29.24%

องคกรและกระบวนการ เขารวมกจกรรม/ไดรบความชวยเหลอจากภาครฐ 74.39% ผลประโยชนทไดรบ 90.12% มความเปนอยทดขน เขารวมกจกรรม/ไดรบความชวยเหลอจากสถาบนอนๆ 25.61% ผลประโยชนทไดรบ 68.94% มความเปนอยทดขน

กลยทธการด ารงชพ -ปรบเปลยนเทคโนโลยการผลต (22.29) -เพมประสทธภาพการผลต (24.00%) -ลดตนทนการผลต (39.50%) -ขยายการผลต (18.00%) -เพมความหลากหลายในการผลต 12.00%) -ปรบการใชแรงงานการผลต (16.00%) -การใชแรงงานนอกภาคเกษตร (12.00%) -การบรหารดานการเงน (30.67%) -ปรบการบรโภคอาหาร (40.00%) -ปรบการตลาด (40.00%) -ปรบตวดานสงคม (46.67%) -การมสวนรวมกบภาครฐ/เอกชน (54.00%)

ผลส าเรจของการด ารงชพ -ระดบสถานะทางการเงนครวเรอน คาเฉลย 3.39 (ระดบปานกลาง) -ความมนคงทางอาหาร/สงอ านวยความสะดวก คาเฉลย 3.97 (ระดบมาก) -ทรพยสนถอครอง คาเฉลย 4.03 (ระดบมาก) -สขอนามย คาเฉลย 3.96 (ระดบมาก) -ทรพยากรธรรมชาต คาเฉลย 4.04 (ระดบมาก) -ความสมพนธกบชมชนและสงคม คาเฉลย 3.43 (ระดบมาก)

ภาพท 4.11 กรอบการด ารงชพอยางยงยนของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกไมผล (S2)

83

8.2.3 ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน (S3) 1) องคประกอบความออนแอและความเปราะบาง พบวาภาพรวมภยธรรมชาตทระบบนประสบมความถเฉลย 1.14 ครงตอป ไดรบผลกระทบรอยละ

12.73 โดยฟารมประสบอทกภยเฉลย 0.15 ครงตอป การเกดภยแลงเฉลย 0.08 ครงตอป พายหรอลมแรงเฉลย 1.03 ครงตอป และการระบาดของโรคหรอศตรพชเฉลย 1.12 ครงตอป การไดรบผลกระทบจากอทกภย ภยแลง พายหรอลมแรง และการระบาดของโรคหรอศตรพช รอยละ 23.17 8.08 16.93 และ 20.14 ตามล าดบ ส าหรบแนวโนมการเปลยนแปลงทสงผลตอการด ารงชพในระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน พบวา แนวโนมราคาผลผลตและปจจยการผลต มรอยละเฉลย 71.62 แนวโนมการใชแรงงานในสวนยาง มรอยละเฉลย 31.76 แนวโนมของทรพยากรธรรมชาต มรอยละเฉลย 41.89 แนวโนมของปรบเปลยนและใชเทคโนโลยมรอยละเฉลย 20.95 แนวโนมการปรบเปลยนทางอาชพ มรอยละเฉลย 27.70 แนวโนมการตลาดมรอยละเฉลย 37.84 และแนวโนมปญหาทางสงคม ทมผลตอการด ารงชพมรอยละ 30.41จากการศกษาเหนไดวา แนวโนมราคาผลผลตและปจจยการผลตคอ แนวโนมทมผลตอการด ารงชพของเกษตรกรมากทสด ทงในเรองของการเพมขนของราคาปจจยการผลตและคาจางแรงงาน รวมถงการลดลงของราคายางพารา

2) องคประกอบทรพยสนในการด ารงชพ ในการศกษาองคประกอบทรพยสนในการด ารงชพ (livelihood assets) ในระบบการท าฟารม

สวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน (S3) ในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต ผลการศกษาสรปไดดงน ส าหรบทนมนษย พบวา หวหนาครอบครวทงหมดเปนเพศชาย มอายเฉลยอย 57.12 ป นบถอศาสนาพทธ (รอยละ 100.00) ส าหรบสถานภาพ พบวาในภาพรวมเกษตรกรทงหมดมสถานภาพสมรส นอกจากนพบวาระดบการศกษาของหวหนาครอบครวเกษตรกรในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต จบการศกษาในระดบประถมศกษาตอนตน รอยละ 41.90 ระดบประถมศกษาตอนปลาย รอยละ 11.08 ระดบชนมธยมศกษาตอนตน รอยละ 33.87 และระดบอนๆ รอยละ 13.15 ไดแก ปรญญาตร ระดบมธยมศกษาตอนปลายและไมไดรบการศกษาใดๆ การประกอบอาชพทางการเกษตรในครวเรอนพบวา สวนใหญประกอบอาชพท าสวนยางพาราเปนอาชพหลก ประกอบการปลกปาลมน ามน นอกจากนยงมการประกอบอาชพอนๆ นอกภาคเกษตรอกดวย เกษตรกรมประสบการณการท าสวนยางพาราเฉลย 22.10 ป ในสวนของระดบความคดเหนตอทนมนษยพบวากลมตวอยางใหความเหนวา ทนมนษยมความเพยงพอ สามารถเขาถงได มความทดแทนกนไดสมรรถนะในการท างาน และคณภาพของทนมนษย ซงทนมนษยมคาเฉลยอยท 3.49 อยในระดบมาก ส าหรบทนธรรมชาต พบวา เกษตรกรทงหมดมทดนของตนเองท าการเกษตร โดยมทดนถอครองเฉลยตอครวเรอนเปน 18.13 ไร นอกจากน พบวา รอยละ 37.75 มการใชประโยชนจากทรพยากรพนทสาธารณะ ซงทนทางธรรมชาตมคาเฉลยอยท 3.67 อยในระดบมาก ส าหรบทนทางการเงน พบวา รายไดเฉลยของเกษตรกรชาวสวนยางพาราในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต เฉลยอยท 208,143.32 บาทตอครวเรอนตอป โดยมรายไดจากการท าสวนยางพารา 54,756.00 บาทตอครวเรอนตอป รายไดจากปาลมน ามนเฉลย 130,486.27 บาทตอครวเรอนตอป นอกจากนยงมรายไดจากนอกภาคเกษตรเฉลย 133,071.43 บาทตอป ครวเรอนมเงนออมเฉลย 45,061.13 บาทตอครวเรอน มหนสนเฉลย 125,007.76 บาทตอครวเรอน เมอประเมนรายไดจากภาคเกษตรและรายไดนอกภาคเกษตรพบวารอยละ 98.61 ครวเรอนน ารายไดดงกลาวไปใชเพอการปรบปรงความเปนอยของครวเรอน ซงทนทางการเงนมคาเฉลยอยท 3.39 อยในระดบปานกลาง ทนทางกายภาพ ทงหมดของครวเรอนเกษตรกรเปนเจาของบาน ในสวนของอปกรณการผลตและอปกรณการขนสง พบวา รอยละ 91.89 ของครวเรอนเกษตรกรเปนเจาของรถจกรยานยนต นอกจากนพบวา ครวเรอนในปจจบนมสง

84

อ านวยความสะดวกตางๆ เชน โทรทศน พดลม ตเยน โทรศพทมอถอ เปนตน ซงทนทางกายภาพมคาเฉลยอยท 3.79 อยในระดบมาก ส าหรบทนทางสงคม พบวา ในปจจบนครวเรอนเปนสมาชกกลมตางๆ และมการเขารวมโครงการของหนวยงานภาครฐ รอยละ 82.74 ซงผลจากการเขารวมนนรอยละ 96.11 สงผลใหมความเปนอยทดขน อกทงรอยละ 17.26 ไดเขารวมกจกรรมหรอไดรบความชวยเหลอจากสถาบนตางๆ โดยสถาบนทครวเรอนเกษตรกรไดรบความชวยเหลอหรอเขารวมกจกรรมมากทสด คอ ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร หรอ ธ.ก.ส.รอยละ 68.01 และรอยละ 73.14 สงผลใหมความเปนอยทดขน ซงทนทางสงคมมคาเฉลยอยท 3.41 อยในระดบมาก

นอกจากนยงศกษาเกยวกบระดบความคดเหนขององคประกอบทรพยสน (ทน) ในการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพาราทง 5 ทนดงกลาวในประเดน ไดแก การมความเพยงพอความสามารถเขาถงไดความทดแทนกนได ความสามารถในการใชงาน และคณภาพขององคประกอบทรพยสนตางๆ ทงนในการแสดงระดบความคดเหนขององคประกอบทรพยสน (ทน) ในการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางในระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามนของจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต พบวา การมความเพยงพอมคาเฉลยอยท 3.55 (อยในเกณฑปานกลาง) ความสามารถเขาถงไดมคาเฉลยอยท 3.62 (อยในเกณฑมาก) ความทดแทนกนไดมคาเฉลยอย 3.52 (อยในเกณฑมาก) ความสามารถในการใชงานมคาเฉลยอยท 3.70 (อยในเกณฑมาก) และคณภาพของการใชงานมคาเฉลยอยท 3.65 (อยในเกณฑมาก) จะเหนไดวา ในภาพรวมอยในเกณฑทมาก โดยมคาเฉลยอยท 3.57 ซงองคประกอบทรพยสนในการด ารงชพ (livelihood assets) ของครวเรอนเกษตรกรในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกตนน จะสงผลตอองคประกอบความออนแอและความเปราะบางของการผลตและการด ารงชพของครวเรอนอกดวย 3. องคประกอบการเปลยนแปลงโครงสราง และกระบวนการ (Transforming structure and process)

องคประกอบการเปลยนแปลงโครงสราง และกระบวนการ พบวา ครวเรอนเกษตรกรในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต มการเขารวมกจกรรม โครงการ หรอไดรบความชวยเหลอจากหนวยงานรฐหรอองคกรภาครฐ โดยมการเขารวมกจกรรมจากหลากหลายหนวยงาน เชน การยางแหงประเทศไทย ธนาคารเพอเกษตรและสหกรณ กลมออมทรพย เปนตน ซงจากการเขารวมกจกรรมหรอโครงการดงกลาวนน พบวา ในปจจบนครวเรอนเปนสมาชกกลมตางๆ และมการเขารวมโครงการของหนวยงานภาครฐ รอยละ 82.74 ซงผลจากการเขารวมนนรอยละ 96.11 สงผลใหมความเปนอยทดขน อกทงรอยละ 17.26 ไดเขารวมกจกรรมหรอไดรบความชวยเหลอจากสถาบนตางๆ โดยสถาบนทครวเรอนเกษตรกรไดรบความชวยเหลอหรอเขารวมกจกรรมมากทสด คอ ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร หรอ ธ.ก.ส.รอยละ 68.01 และรอยละ 73.14 สงผลใหมความเปนอยทดขน 4. องคประกอบกลยทธการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกร (Livelihood strategies) ส าหรบการศกษาองคประกอบกลยทธการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกร ในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต พบวา ครวเรอนเกษตรกรมการใชกลยทธในหลายประเดนเพอการด ารงชพ ไดแก การปรบเทคนคการผลตยาง การเพมประสทธภาพการผลต การลดตนทนการผลต การขยายการผลต การเพมความหลากหลายในระบบการผลต (อาชพเสรม) การปรบเปลยนการใชแรงงานรบจางในภาคเกษตร การปรบเปลยนการใชแรงงานนอกภาคเกษตรการปรบปรงการบรหารจดการดานการเงน เพอการลงทนและการใชจายในครวเรอน การปรบรปแบบและพฤตกรรมการบรโภคอาหาร การปรบตวดานการตลาด การปรบตวทางดานสงคม และการยอมรบการสนบสนนจากหนวยภาครฐและสถาบนอนๆ โดยพบวา ทางดานการปรบเทคนคการผลตของครวเรอน เกษตรกรไดมการเปลยนแปลงรปแบบการผลตจากยางแผนดบเปนน ายางสด หรอจากยางแผนดบเปนยางกอนถวย เปนตน คด

85

เปนรอยละ 45.95 เหตทมการเปลยนแปลงเนองจากแหลงรบซอมการเปลยนแปลงไป เกษตรกรจงตองมการปรบตามสถานการณ นอกจากนการเปลยนแปลงดงกลาวเปนการเปลยนแปลงเพอใหมความสะดวกสบายกวาทเปนอย ทางดานการเพมประสทธภาพการผลต พบวารอยละ 31.76 มการเปลยนไปปลกพนธยางทใหผลผลตทสงขน ทางดานการลดตนทนการผลตโดยพบวาเกษตรกรชาวสวนยาง รอยละ 68.24 มการปรบเปลยนโดยลดการใชปยเคม ทางดานการขยายการผลตเพอเพมรายไดพบวา รอยละ 56.08 มการวางแผนในการขยายพนทเพอท าการเพาะปลกพชเศรษฐกจชนดอน เพอเปนการสรางรายไดและลดความเสยงในเรองของราคาผลผลตทตกต าเชนทผานมา ทางดานการเพมความหลากหลายในระบบการผลตพบวา รอยละ 33.78 มการเพมความหลากหลายระบบผลตในแปลงสวนยาง (รวมแปลงยาง) ทงการปลกพช ผก และการเลยงสตวภายในสวนยางพาราเพอ เพมความหลากหลายและรายไดในระบบการผลต ทางดานการปรบเปลยนการใชแรงงานรบจางในภาคเกษตร พบวา รอยละ 18.24 มการรบจางท างานภาคเกษตรเพมขน เชน การรบจางใสปย ถางหญา เปนตน ทางดานการปรบเปลยนการใชแรงงานนอกภาคเกษตรพบวา รอยละ 14.19 เกษตรมการออกไปรบจางท างานนอกภาคเกษตรเพมขนจากเดม ทางดานการบรหารจดการทางการเงนพบวา รอยละ 72.30 เกษตรกรมการปรบโดยการประหยดคาใชจายในครวเรอน นอกจากนพบวา รอยละ 58.11 มการน าเงนออมของครวเรอนมาใชจาย ทางดานการปรบรปแบบการบรโภคอาหารพบวา รอยละ 70.27 มการเพมการบรโภคอาหารทสามารถจดหาหรอเกบเกยวไดเอง (ไมตองซอ) จากภายในหมบาน และรอยละ 62.16 มการลดการบรโภคอาหารประเภทเนอทซอจากแหลงตางๆ เชน ตลาด ซปเปอรมาเกต เปนตน ทางดานการปรบตวทางการตลาดพบวา 24.32 เกษตรกรใหความรวมมอหรอเขารวมกจกรรมเกยวของกบพอคา ผประกอบการนอกพนทเพมมากขน ทางดานการปรบตวทางสงคมพบวา รอยละ 52.03 เกษตรกรมการปรบตวโดยการเขารวมกจกรรมทางสงคมและศาสนาเพมมากขน และรอยละ 43.92 เกษตรกรมการเขารวมกลมทางสงคมทเกยวของกบการผลต การแปรรป การตลาด และการเงนเพมมากขน ทางดานการเขารบการสนบสนนจากหนวยงานภาครฐและสถาบนอนๆ พบวา รอยละ 77.70 52 เกษตรกรมการเขารบการชดเชยรายได ขอรบเงนเยยวยา และขอรบการสนบสนนปจจยการผลตจากหนวยงานภาครฐ และรอยละ 66.23 เกษตรกรมการรวมกจกรรมจากหนวยงานภาครฐ เขารบการสนบสนนปจจยการผลต และขอรบเงนเยยวยาจากภาครฐ 5. องคประกอบความส าเรจการด ารงชพ (Livelihood Achievement)

การศกษาองคประกอบความส าเรจการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพารา ไดศกษาระดบความส าเรจในหลายดาน ไดแก ความส าเรจทางดานการเงน ความมนคงทางอาหารและเครองนงหม การเปนเจาของทรพยสน สขภาพอนามย ทรพยากรธรรมชาต และความส าเรจดานความสมพนธทางสงคม จากการศกษาพบวาความส าเรจทางดานการเงน มคาเฉลยอยท 3.13 ซงอยระดบปานกลาง ความส าเรจทางดานความมนคงทางอาหารและเครองนงหมพบวา มคาเฉลยอยท 3.72 ซงอยระดบมาก ความส าเรจทางดานการเปนเจาของทรพยสน เชน การมทรพยสนทสามารถอ านวยความสะดวกตอการด ารงชพและการผลต การขนสง และการมสงอ านวยประโยชนในครวเรอน เชน ม อปกรณเครองใชไฟฟาภายในครวเรอน รวมถงการมทพกอาศยหรอบานพบวา มคาเฉลยอยท 3.75 ซงอยระดบมาก ความส าเรจดานสขภาพอนามยพบวามคาเฉลยอยท 3.73 ซงอยระดบมาก โดยพบวาในปจจบนครวเรอนเขารบบรการดานสาธารณสขเมอมอาการเจบปวยจากสถานพยาบาลชมชนและโรงพยาบาลรฐและเอกชน ศนยสาธารณสข และคลนกเอกชน ในสวนความส าเรจทางดานทรพยากรธรรมชาต เชน ระดบความอดมสมบรณของดนและการใชประโยชนจากทรพยากรน าพบวามคาเฉลยอยท 3.85 ซงอยระดบมาก ความส าเรจทางดานความสมพนธทางสงคม ระดบความสมพนธของสมาชกภายในครวเรอน ไดแก ความสมพนธระหวางตวทานกบพนองและเครอญาต ความสมพนธระหวางตวทานกบเพอนบานและประชาชนในชมชน การมเครอขายทางสงคม (เขารวมกลมหรอสหกรณและรจกคนมากขน) พบวามคาเฉลยอยท 3.99 ซงอยระดบมาก ซงในภาพรวมสรปไดวา

86

ความส าเรจในการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรทท าระบบฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน ในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต มคาเฉลยอยท 3.70 ซงอยระดบมาก สะทอนใหเหนวาในปจจบนภายใตสถานการณทางเศรษฐกจ สงคม ในพนทศกษาทสงผลใหครวเรอนมการด ารงชพอยในระดบมาก มเพยงบางประเดนทในระดบปานกลาง นนกคอ ทางดานการเงน แสดงใหเหนวาการด ารงชพในประเดนเศรษฐกจปากทองของคนในพนทศกษา ซงรฐควรใหความส าคญเปนอยางยงทจะน าไปสความส าเรจในการด ารงชพ

87

3.49

3.39

3.673.79

3.41

ทนมนษย

ทนการเงน

ทนธรรมชาตทนกายภาพ

ทนสงคม

ความเสยงและความออนไหว(ความเปราะบาง) ภยธรรมชาต (ความถเฉลย 1.14 ครงตอป, ไดรบผลกระทบเฉลย 12.73% -อทกภย 0.15 ครง/ป ผลกระทบทเกดขนเฉลย 23.17% -ภยแลง 0.08 ครง/ป, ผลกระทบทเกดขนเฉลย 8.08% -พาย/ลม 1.03 ครง/ป ผลกระทบทเกดขนเฉลย 16.93% -โรค/ศตรพช 1.12 ครง/ป ผลกระทบทเกดขนเฉลย 20.14% แนวโนมการเปลยนแปลงภาพรวม 37.45% -ดานราคาผลผลตและปจจยการผลต 71.62% -ดานแรงงานในสวนยาง 31.76% -ดานทรพยากรธรรมชาต 41.89% -ดานเทคโนโลย 20.95% -ดานอาชพ 27.70% -ดานการตลาด 37.84% -ดานสงคมทมผลตอการด ารงชพ 30.41%

องคกรและกระบวนการ เขารวมกจกรรม/ไดรบความชวยเหลอจากภาครฐ 82.74% ผลประโยชนทไดรบ 96.11% มความเปนอยทดขน เขารวมกจกรรม/ไดรบความชวยเหลอจากสถาบนอนๆ 17.26% ผลประโยชนทไดรบ 73.14% มความเปนอยทดขน

กลยทธการด ารงชพ -ปรบเปลยนเทคโนโลยการผลต (19.43) -เพมประสทธภาพการผลต (19.60%) -ลดตนทนการผลต (30.25%) -ขยายการผลต (38.00%) -เพมความหลากหลายในการผลต (28.00%) -ปรบการใชแรงงานการผลต (10.00%) -การใชแรงงานนอกภาคเกษตร (14.00%) -การบรหารดานการเงน (38.00%) -ปรบการบรโภคอาหาร (53.33%) -ปรบการตลาด (19.00%) -ปรบตวดานสงคม (46.00%) -การมสวนรวมกบภาครฐ/เอกชน (69.00%)

ผลส าเรจของการด ารงชพ -ระดบสถานะทางการเงนครวเรอน คาเฉลย 3.13 (ระดบปานกลาง) -ความมนคงทางอาหาร/สงอ านวยความสะดวก คาเฉลย 3.72 (ระดบมาก) -ทรพยสนถอครอง คาเฉลย 3.75 (ระดบมาก) -สขอนามย คาเฉลย 3.73 (ระดบมาก) -ทรพยากรธรรมชาต คาเฉลย 3.85 (ระดบมาก) -ความสมพนธกบชมชนและสงคม คาเฉลย 3.99 (ระดบมาก)

ภาพท 4.12 กรอบการด ารงชพอยางยงยนของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน (S3)

88

8.2.4 ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการเลยงสตว (S4) 1) องคประกอบความออนแอและความเปราะบาง พบวาภาพรวมภยธรรมชาตทระบบนประสบมความถเฉลย 0.72 ครงตอป ไดรบผลกระทบรอยละ

9.15 โดยฟารมประสบอทกภยเฉลย 0.11 ครงตอป การเกดภยแลงเฉลย 0.32 ครงตอป พายหรอลมแรงเฉลย 0.87 ครงตอป และการระบาดของโรคหรอศตรพชเฉลย 0.99 ครงตอป การไดรบผลกระทบจากอทกภย ภยแลง พายหรอลมแรง และการระบาดของโรคหรอศตรพช รอยละ 3.14 3.49 8.56 และ 5.12 ตามล าดบ ส าหรบแนวโนมการเปลยนแปลงทสงผลตอการด ารงชพในระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการเลยงสตว พบวา แนวโนมราคาผลผลตและปจจยการผลต มรอยละเฉลย 83.33 แนวโนมการใชแรงงานในสวนยาง มรอยละเฉลย 61.11 แนวโนมของทรพยากรธรรมชาต มรอยละเฉลย 50.00 แนวโนมของปรบเปลยนและใชเทคโนโลยมรอยละเฉลย 33.33 แนวโนมการปรบเปลยนทางอาชพ มรอยละเฉลย 33.33 แนวโนมการตลาดมรอยละเฉลย 77.78 และแนวโนมปญหาทางสงคม ทมผลตอการด ารงชพมรอยละ 38.89 จากการศกษาเหนไดวา แนวโนมราคาผลผลตและปจจยการผลตคอ แนวโนมทมผลตอการด ารงชพของเกษตรกรมากทสด ทงในเรองของการเพมขนของราคาปจจยการผลตสะทอนใหเหนวาระบบการผลตยางพาราของเกษตรกรในพนทยงคงพงพาปจจยจากภายนอกอยมาก เมอปจจยภายนอกมแนวโนมการเปลยนแปลงจงสงผลตอการด ารงชพของเกษตรกร

2) องคประกอบทรพยสนในการด ารงชพ ในการศกษาองคประกอบทรพยสนในการด ารงชพ (livelihood assets) ในระบบการท าฟารม

สวนยางพารารวมกบการเลยงสตว (S4) ในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต ผลการศกษาสรปไดดงน ส าหรบทนมนษย พบวา หวหนาครอบครวรอยละ 75.44 เปนเพศชาย และรอยละ 24.56 เปนเพศหญง มอายเฉลยอย 58.61 ป นบถอศาสนาพทธ (รอยละ 100.00) ส าหรบสถานภาพ พบวาในภาพรวมเกษตรกรทงหมดมสถานภาพสมรส นอกจากนพบวาระดบการศกษาของหวหนาครอบครวเกษตรกรในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต จบการศกษาในระดบประถมศกษาตอนตน รอยละ 52.01 ระดบประถมศกษาตอนปลาย รอยละ 22.74 และระดบอนๆ รอยละ 25.25 การประกอบอาชพทางการเกษตรในครวเรอนพบวา สวนใหญประกอบอาชพท าสวนยางพาราเปนอาชพหลก ประกอบการเลยงสตว นอกจากนยงมการประกอบอาชพอนๆ นอกภาคเกษตรอกดวย เกษตรกรมประสบการณการท าสวนยางพาราเฉลย 16.33 ป ในสวนของระดบความคดเหนตอทนมนษยพบวากลมตวอยางใหความเหนวา ทนมนษยมความเพยงพอ สามารถเขาถงได มความทดแทนกนไดสมรรถนะในการท างาน และคณภาพของทนมนษย ซงทนมนษยมคาเฉลยอยท 3.30 อยในระดบปานกลาง ส าหรบทนธรรมชาต พบวา เกษตรกรทงหมดมทดนของตนเองท าการเกษตร โดยมทดนถอครองเฉลยตอครวเรอนเปน 12.36 ไร นอกจากน พบวา รอยละ 42.28 มการใชประโยชนจากทรพยากรพนทสาธารณะ ซงทนทางธรรมชาตมคาเฉลยอยท 3.23 อยในระดบปานกลาง ส าหรบทนทางการเงน พบวา รายไดเฉลยของเกษตรกรชาวสวนยางพาราในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต เฉลยอยท 190,209.38 บาทตอครวเรอนตอป โดยมรายไดจากการท าสวนยางพารา 65,263.33 บาทตอครวเรอนตอป รายไดจากการเลยงสตวเฉลย 57,500.00 บาทตอครวเรอนตอป นอกจากนยงมรายไดจากนอกภาคเกษตรเฉลย 102,113.48 บาทตอป ครวเรอนมเงนออมเฉลย 20,907.50 บาทตอครวเรอน มหนสนเฉลย 102,087.33 บาทตอครวเรอน เมอประเมนรายไดจากภาคเกษตรและรายไดนอกภาคเกษตรพบวารอยละ 94.70 ครวเรอนน ารายไดดงกลาวไปใชเพอการปรบปรงความเปนอยของครวเรอน ซงทนทางการเงนมคาเฉลยอยท 3.10 อยในระดบปานกลาง ทนทางกายภาพ ทงหมดของครวเรอนเกษตรกรเปนเจาของบาน และรอยละ 66.67 มโรงเรอนเปนของตนเอง ในสวนของอปกรณการผลตและอปกรณการขนสง พบวาเกษตรกรทงหมดเปนเจาของรถจกรยานยนต

89

นอกจากนพบวา ครวเรอนในปจจบนมส งอ านวยความสะดวกตางๆ เชน โทรทศน พดลม ต เย น โทรศพทมอถอ เปนตน ซงทนทางกายภาพมคาเฉลยอยท 4.14 อยในระดบมาก ส าหรบทนทางสงคม พบวา ในปจจบนครวเรอนเปนสมาชกกลมตางๆ และมการเขารวมโครงการของหนวยงานภาครฐ รอยละ 83.33 ซงผลจากการเขารวมนนรอยละ 94.62 สงผลใหมความเปนอยทดขน อกทงรอยละ 16.67 ไดเขารวมกจกรรมหรอไดรบความชวยเหลอจากสถาบนตางๆ โดยสถาบนทครวเรอนเกษตรกรทงหมดทท าระบบฟารมสวนยางพารารวมกบการเลยงสตวไดรบความชวยเหลอหรอเขารวมกจกรรมมากทสด คอ ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร หรอ ธ.ก.ส. ซงรอยละ 97.76 สงผลใหมความเปนอยทดขน ซงทนทางสงคมมคาเฉลยอยท 3.05 อยในระดบปานกลาง

นอกจากนยงศกษาเกยวกบระดบความคดเหนขององคประกอบทรพยสน (ทน) ในการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพาราทง 5 ทนดงกลาวในประเดน ไดแก การมความเพยงพอความสามารถเขาถงไดความทดแทนกนได ความสามารถในการใชงาน และคณภาพขององคประกอบทรพยสนตางๆ ทงนในการแสดงระดบความคดเหนขององคประกอบทรพยสน (ทน) ในการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางในระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการเลยงสตวจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต พบวา การมความเพยงพอมคาเฉลยอยท 4.08 (อยในเกณฑมาก) ความสามารถเขาถงไดมคาเฉลยอยท 3.79 (อยในเกณฑมาก) ความทดแทนกนไดมคาเฉลยอย 3.79 (อยในเกณฑมาก) ความสามารถในการใชงานมคาเฉลยอยท 4.13 (อยในเกณฑมาก) และคณภาพของการใชงานมคาเฉลยอยท 4.13 (อยในเกณฑมาก) จะเหนไดวา ในภาพรวมอยในเกณฑทมาก โดยมคาเฉลยอยท 3.98 ซงองคประกอบทรพยสนในการด ารงชพ (livelihood assets) ของครวเรอนเกษตรกรในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกตนน จะสงผลตอองคประกอบความออนแอและความเปราะบางของการผลตและการด ารงชพของครวเรอนอกดวย 3. องคประกอบการเปลยนแปลงโครงสราง และกระบวนการ (Transforming structure and process)

องคประกอบการเปลยนแปลงโครงสราง และกระบวนการ พบวา ครวเรอนเกษตรกรในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต มการเขารวมกจกรรม โครงการ หรอไดรบความชวยเหลอจากหนวยงานรฐหรอองคกรภาครฐ โดยมการเขารวมกจกรรมจากหลากหลายหนวยงาน เชน การยางแหงประเทศไทย ธนาคารเพอเกษตรและสหกรณ กลมออมทรพย เปนตน ซงจากการเขารวมกจกรรมหรอโครงการดงกลาวนน พบวา ในปจจบนครวเรอนเปนสมาชกกลมตางๆ และมการเขารวมโครงการของหนวยงานภาครฐ รอยละ 94.75 ซงผลจากการเขารวมนนรอยละ 80.93 สงผลใหมความเปนอยทดขน อกทงรอยละ 17.73 ไดเขารวมกจกรรมหรอไดรบความชวยเหลอจากสถาบนตางๆ โดยสถาบนทครวเรอนเกษตรกรทงหมดทท าระบบฟารมสวนยางพารารวมกบการเลยงสตวไดรบความชวยเหลอหรอเขารวมกจกรรมมากทสด คอ ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร หรอ ธ.ก.ส. ซงรอยละ 97.76 สงผลใหมความเปนอยทดขน 4. องคประกอบกลยทธการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกร (Livelihood strategies) ส าหรบการศกษาองคประกอบกลยทธการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกร ในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต พบวา ครวเรอนเกษตรกรมการใชกลยทธในหลายประเดนเพอการด ารงชพ ไดแก การปรบเทคนคการผลตยาง การเพมประสทธภาพการผลต การลดตนทนการผลต การขยายการผลต การเพมความหลากหลายในระบบการผลต (อาชพเสรม) การปรบเปลยนการใชแรงงานรบจางในภาคเกษตร การปรบเปลยนการใชแรงงานนอกภาคเกษตรการปรบปรงการบรหารจดการดานการเงน เพอการลงทนและการใชจายในครวเรอน การปรบรปแบบและพฤตกรรมการบรโภคอาหาร การปรบตวดานการตลาด การปรบตวทางดานสงคม และการยอมรบการสนบสนนจากหนวยภาครฐและสถาบนอนๆ โดยพบวา ทางดานการปรบเทคนคการผลตของครวเรอน เกษตรกรได

90

มการเปลยนแปลงรปแบบการผลตจากยางแผนดบเปนน ายางสด หรอจากยางแผนดบเปนยางกอนถวย เปนตน คดเปนรอยละ 50.00 เนองจากมการเปลยนแปลงเนองจากแหลงรบซอมการเปลยนแปลงไป นอกจากน เกษตรกรยงมการปรบเทคนคการผลตยางโดยการเพมจ านวนวนกรด รอยละ 83.33 ตามสภาพฝนฟาอากาศของพนท เกษตรกรจงตองมการปรบตามสถานการณ นอกจากนการเปลยนแปลงดงกลาวเปนการเปลยนแปลงเพอใหมความสะดวกสบายกวาทเปนอย ทางดานการเพมประสทธภาพการผลต พบวารอยละ 50.00 มการเพมประสทธภาพการผลตโดยการเพมปรมาณปยเคมและเพมความถในการก าจดวชพช ทางดานการลดตนทนการผลตโดยพบวาเกษตรกรชาวสวนยาง รอยละ 83.33 มการปรบเปลยนโดยการใชปยเคมรวมกบปยอนๆ และปรบเปลยนการก าจดวชพชจากสารเคมเปนวธเชงกล ทางดานการขยายการผลตเพอเพมรายไดพบวา รอยละ 66.67 มการวางแผนในการขยายพนทเพอท าการเพาะปลกพชเศรษฐกจชนดอน เพอเปนการสรางรายไดและลดความเสยงในเรองของราคาผลผลตทตกต าเชนทผานมา ทางดานการเพมความหลากหลายในระบบการผลตพบวา รอยละ 50.00 มการเพมความหลากหลายระบบผลตในแปลงสวนยาง (รวมแปลงยาง) ทงการปลกพช ผก และการเลยงสตวภายในสวนยางพาราเพอเพมความหลากหลายและรายไดในระบบการผลต ทางดานการปรบเปลยนการใชแรงงานรบจางในภาคเกษตร พบวา รอยละ 16.67 มการรบจางท างานภาคเกษตรเพมขน เชน การรบจางใสปย ถางหญา เปนตน ทางดานการปรบเปลยนการใชแรงงานนอกภาคเกษตรพบวา รอยละ 83.33 เกษตรมการออกไปรบจางท างานนอกภาคเกษตรเพมขนจากเดม ทางดานการบรหารจดการทางการเงนพบวา เกษตรกรทงหมดมการปรบโดยการประหยดคาใชจายในครวเรอน นอกจากนพบวา รอยละ 83.33 มการน าเงนออมของครวเรอนมาใชจายและมการปรบแผนการช าระหนสน ทางดานการปรบรปแบบการบรโภคอาหารพบวา รอยละ 83.33 มการเพมการบรโภคอาหารทสามารถจดหาหรอเกบเกยวไดเอง (ไมตองซอ) จากภายในหมบาน และรอยละ 33.33 มการลดการบรโภคอาหารประเภทเนอทซอจากแหลงตางๆ เชน ตลาด ซปเปอรมาเกต เปนตน ทางดานการปรบตวทางการตลาดพบวา 50.00 เกษตรกรมการแปรรปเพอสรางมลคาของผลผลตเพมมากขนและใหความรวมมอหรอเขารวมกจกรรมเกยวของกบพอคา ผประกอบการนอกพนทเพมมากขน ทางดานการปรบตวทางสงคมพบวา รอยละ 83.33 เกษตรกรมการปรบตวโดยการเขารวมกจกรรมทางสงคมและศาสนาเพมมากขน และมการเขารวมกลมทางสงคมทเกยวของกบการผลต การแปรรป การตลาด และการเงนเพมมากขน ทางดานการเขารบการสนบสนนจากหนวยงานภาครฐและสถาบนอนๆ พบวา เกษตรกรทงหมดทท าระบบฟารมสวนยางพารารวมกบการเลยงสตว มการเขารบการชดเชยรายได ขอรบเงนเยยวยา และขอรบการสนบสนนปจจยการผลตจากหนวยงานภาครฐ นอกจากน รอยละ 83.33 เกษตรกรมการรวมกจกรรมจากหนวยงานภาครฐ เขารบการสนบสนนปจจยการผลตมากยงขน

5. องคประกอบความส าเรจการด ารงชพ (Livelihood Achievement) การศกษาองคประกอบความส าเรจการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพารา

ไดศกษาระดบความส าเรจในหลายดาน ไดแก ความส าเรจทางดานการเงน ความมนคงทางอาหารและเครองนงหม การเปนเจาของทรพยสน สขภาพอนามย ทรพยากรธรรมชาต และความส าเรจดานความสมพนธทางสงคม จากการศกษาพบวาความส าเรจทางดานการเงน มคาเฉลยอยท 3.73 ซงอยระดบมาก ความส าเรจทางดานความมนคงทางอาหารและเครองนงหมพบวา มคาเฉลยอยท 3.92 ซงอยระดบมาก ความส าเรจทางดานการเปนเจาของทรพยสน เชน การมทรพยสนทสามารถอ านวยความสะดวกตอการด ารงชพและการผลต การขนสง และการมสงอ านวยประโยชนในครวเรอน เชน ม อปกรณเครองใชไฟฟาภายในครวเรอน รวมถงการมทพกอาศยหรอบานพบวา มคาเฉลยอยท 3.67 ซงอยระดบมาก ความส าเรจดานสขภาพอนามยพบวามคาเฉลยอยท 3.61 ซงอยระดบมาก โดยพบวาในปจจบนครวเรอนเขารบบรการดานสาธารณสขเมอมอาการเจบปวยจากสถานพยาบาลชมชนและโรงพยาบาลรฐและเอกชน ศนยสาธารณสข และคลนกเอกชน ใน

91

สวนความส าเรจทางดานทรพยากรธรรมชาต เชน ระดบความอดมสมบรณของดนและการใชประโยชนจากทรพยากรน าพบวามคาเฉลยอยท 4.06 ซงอยระดบมาก ความส าเรจทางดานความสมพนธทางสงคม ระดบความสมพนธของสมาชกภายในครวเรอน ไดแก ความสมพนธระหวางตวทานกบพนองและเครอญาต ความสมพนธระหวางตวทานกบเพอนบานและประชาชนในชมชน การมเครอขายทางสงคม (เขารวมกลมหรอสหกรณและรจกคนมากขน) พบวามคาเฉลยอยท 3.83 ซงอยระดบมาก ซงในภาพรวมสรปไดวาความส าเรจในการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรทท าฟารมสวนสวนยางพารารวมกบการเลยงสตว ในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต มคาเฉลยอยท 3.80 ซงอยระดบมาก สะทอนใหเหนวาในปจจบนภายใตสถานการณทางเศรษฐกจ สงคม ในพนทศกษาทสงผลใหครวเรอนมการด ารงชพอยในระดบมากทใกลเคยงกน แสดงใหเหนวาเกษตรกรมการด ารงชพทสมดลในแตละดาน ไมวาจะเปนทางดานการเงน ความมนคงทางอาหารและเครองนงหม การเปนเจาของทรพยสน สขภาพอนามย ทรพยากรธรรมชาต และความส าเรจดานความสมพนธทางสงคม

92

3.30

3.10

3.234.14

3.05

ทนมนษย

ทนการเงน

ทนธรรมชาตทนกายภาพ

ทนสงคม

ความเสยงและความออนไหว(ความเปราะบาง) ภยธรรมชาต (ความถเฉลย 0.72 ครงตอป, ไดรบผลกระทบเฉลย 9.15% -อทกภย 0.11 ครง/ป ผลกระทบทเกดขนเฉลย 3.14% -ภยแลง 0.32 ครง/ป, ผลกระทบทเกดขนเฉลย 3.49% -พาย/ลม 0.87 ครง/ป ผลกระทบทเกดขนเฉลย 8.56% -โรค/ศตรพช 0.99 ครง/ป ผลกระทบทเกดขนเฉลย 5.12% แนวโนมการเปลยนแปลงภาพรวม 53.97% -ดานราคาผลผลตและปจจยการผลต 83.33% -ดานแรงงานในสวนยาง 61.11% -ดานทรพยากรธรรมชาต 50.00% -ดานเทคโนโลย 33.33% -ดานอาชพ 33.33% -ดานการตลาด 77.78% -ดานสงคมทมผลตอการด ารงชพ 38.89%

องคกรและกระบวนการ เขารวมกจกรรม/ไดรบความชวยเหลอจากภาครฐ 94.75% ผลประโยชนทไดรบ 80.93% มความเปนอยทดขน เขารวมกจกรรม/ไดรบความชวยเหลอจากสถาบนอนๆ 17.73% ผลประโยชนทไดรบ 97.76% มความเปนอยทดขน

กลยทธการด ารงชพ -ปรบเปลยนเทคโนโลยการผลต (10.17%) -เพมประสทธภาพการผลต (5.93%) -ลดตนทนการผลต (10.17%) -ขยายการผลต (10.17%) -เพมความหลากหลายในการผลต (5.08%) -ปรบการใชแรงงานการผลต (2.54%) -การใชแรงงานนอกภาคเกษตร (12.71%) -การบรหารดานการเงน (10.68%) -ปรบการบรโภคอาหาร (8.90%) -ปรบการตลาด (7.63%) -ปรบตวดานสงคม (11.02%) -การมสวนรวมกบภาครฐ/เอกชน (13.35%)

ผลส าเรจของการด ารงชพ -ระดบสถานะทางการเงนครวเรอน คาเฉลย 3.73 (ระดบมาก) -ความมนคงทางอาหาร/สงอ านวยความสะดวก คาเฉลย 3.92 (ระดบมาก) -ทรพยสนถอครอง คาเฉลย 3.67 (ระดบมาก) -สขอนามย คาเฉลย 3.61 (ระดบมาก) -ทรพยากรธรรมชาต คาเฉลย 4.06 (ระดบมาก) -ความสมพนธกบชมชนและสงคม คาเฉลย 3.83 (ระดบมาก)

ภาพท 4.13 กรอบการด ารงชพอยางยงยนของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการเลยงสตว (S4)

93

จากการศกษาการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรจะเหนไดวาในภาพรวมเกษตรกรในพนท ศกษามระดบทนในการด ารงชพทใกลเคยงกนตงแตระดบปานกลางจนถงระดบมาก หากมองจากภาพแผนภมเรดารจะเหนวาทนแตละทนมรปรางทคอนขางสมดลกน มเพยงทนทางกายภาพเทานนท เหลอมออกเลกนอย เชนเดยวกบระบบการท าฟารมสวนยางพารารมกบการเลยงสตว ทมทน ทางกายภาพเหลอมออกมาคอนขางมาก นนเปนขอสงเกตไดวาเกษตรกรในพนทศกษามทนทางกายภาพทด อดมสมบรณ หากจะพฒนาจงควรเรมจากการดงศกยภาพของทนดงกลาวเพอตอยอดใหกบเกษตรกร อยางไรกตามหากมองใหลกลงไปในแตละระบบการผลตจะพบวารปรางของแผนภมเรดารในระบบการท าฟารมสวนยางพาราเชงเดยวจะมรปรางท

3.49

3.39

3.673.79

3.41

ทนมนษย

ทนการเงน

ทนธรรมชาตทนกายภาพ

ทนสงคม

3.40

3.28

3.263.52

3.18

ทนมนษย

ทนการเงน

ทนธรรมชาตทนกายภาพ

ทนสงคม

3.39

3.11

3.143.02

3.08

ทนมนษย

ทนการเงน

ทนธรรมชาตทนกายภาพ

ทนสงคม

3.41

3.52

3.003.11

3.18

ทนมนษย

ทนการเงน

ทนธรรมชาตทนกายภาพ

ทนสงคม

3.30

3.10

3.234.14

3.05

ทนมนษย

ทนการเงน

ทนธรรมชาตทนกายภาพ

ทนสงคม

ระบบยางพารารวมกบปาลมน ามน

พนทการศกษา ระบบยางพาราเชงเดยว

ระบบยางพารารวมกบไมผล

ระบบยางพารารวมกบการเลยงสตว

94

สมดลกน ซงมทนแตละทนอยในระดบปานกลาง เชนเดยวกบระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามนอยในรปรางทคอนขางสมดลกน ทนแตละทนอยในระดบปานกลางทคอนไปในระดบมาก ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกไมผลซงกมระดบของทนตางๆ อยในระดบปานกลางและมาก หากมองรปรางของแผนภมเรดารจะเหนไดวา ทนทางการเงนคอทนทเหลอมออกมามากทสด เปนขอสงเกตไดวาระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกไมผลนนมทนทางการเงนในระดบมาก ซงทนดงกลาวไดแก รายไดเฉลยของครวเรอน รายจาย หนสน และเงนออม สงเหลานสะทอนใหเหนวาเกษตรกรมการจดการทางการเงนทด ทงนอาจสะทอนไปถงระบบการจดการผลตทใหผลผลตทมากพอในการสรางรายได รวมถงราคาของชนดไมผลทเกษตรกรเลอกผลตรวมกบยางพารา เปนตน อยางไรกตาม จากแผนภมเรดารทแสดงทนในแตละระบบการผลต สะทอนใหเหนถงขอไดเปรยบและขอเสยเปรยบของทนในแตละระบบ เพอใหการด ารงชพของเกษตรกรมความสมดลจงสามารถใชแผนภมเรดารดงกลาวเปนเครองมอประกอบในการพฒนาหรอสงเสรมเกษตรกรได

9. การวเคราะหปจจยทมอทธพลระหวางองคประกอบการด ารงชพภายใตระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการท ากจกรรมอน

การวเคราะหความสมพนธและปจจยทมอทธพลระหวางองคประกอบการด ารงชพภายใตระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการท ากจกรรมอน โดยยดหลกความสมพนธระหวางองคประกอบการด ารงชพ (ภาพท 2.3 และ 2.5) ทไดวเคราะหมาเบองตนแลว ซงเปนการวเคราะหทชใหเหนถงความเชอมโยงระหวางระบบการผลตและการด ารงชพของแตละระบบโดยการวเคราะห ไดแก (1) การวเคราะหความสมพนธ และการวเคราะหปจจยองคประกอบทรพยสนหรอทนทมอทธพลตอองคประกอบความออนไหวและความเปราะบางทง 5 ระบบ (2) การวเคราะหความสมพนธ และการวเคราะหปจจยองคประกอบทรพยสนหรอทนทมอทธพลตอองคประกอบผลส าเรจในการด ารงชพ ทง 4 ระบบ (3) การวเคราะหความสมพนธ และการวเคราะหปจจยองคประกอบโครงสรางและกระบวนการ ทมอทธพลตอองคประกอบความออนไหวและความเปราะบาง ทง 5 ระบบ (4) การวเคราะหความสมพนธ และการวเคราะหปจจยองคประกอบกลยทธในการด ารงชพ ทมอทธพลตอองคประกอบความส าเรจในการด ารงชพ ทง 5 ระบบ (5) การวเคราะหความสมพนธและการวเคราะหปจจยองคประกอบความส าเรจในการด ารงชพ ทมอทธพลตอองคประกอบความออนไหวและความเปราะบาง ทง 5 ระบบและ (6) การวเคราะหปจจยองคประกอบความออนไหว องคประกอบทรพยสน องคประกอบการเปลยนแปลงโครงสราง องคประกอบกลยทธการด ารงชพทมผลตอความส าเรจในการด ารงชพทง 5 ระบบทศกษา ซงในการวเคราะหมการแปลงคาองคประกอบตางๆ ใหอยในฐานเดยวกนโดยหากองคประกอบใดทขอมลเปนรอยละจะท าการปรบรอยละใหเปนคาเฉลย ดงน รอยละ 0 ถง 20 เกณฑไมมเลย เทยบได 1.00 ถง 1.80 รอยละ 21 ถง 40 เกณฑมเพยงเลกนอย เทยบได 1.81 ถง 2.60 รอยละ 41 ถง 60 เกณฑมในระดบปานกลาง เทยบได 2.61 ถง 3.40 รอยละ 61 ถง 80 เกณฑมมาก เทยบได 3.41 ถง 4.20 และ รอยละ 81 ถง 100 มมากทสด เทยบได 4.21 ถง 5.00 ซงตวแปรองคประกอบการด ารงชพและสญลกษณตวแปรเพอการวเคราะหปจจยดงแสดงในตารางท 4.11

95

ตารางท 4.11 ตวแปรองคประกอบการด ารงชพและสญลกษณตวแปรเพอการวเคราะหปจจย

ตวแปร สญลกษณตวแปร 1. องคประกอบความออนแอและความเปราะบาง (vulnerability) 1.1 ภยธรรมชาต 1.2 แนวโนมการเปลยนแปลง

V1 V2

2. องคประกอบทรพยสนในการด ารงชพ (livelihood assets)* 2.1 ทนมนษย 2.2 ทนการเงน 2.3 ทนธรรมชาต 2.4 ทนกายภาพ 2.5 ทนสงคม

A1 A2 A3 A4 A5

3. การเปลยนแปลงโครงสรางและกระบวนการ (Transforming structure and process) 3.1 การเขารวมกจกรรมและการไดรบความชวยเหลอจากภาครฐและเอกชน 3.2 ผลกระทบและประโยชน 3.3 หนวยงานทเขามาชวยเหลอมากทสด 3.4 ผลกระทบจากการชวยเหลอของหนวยงาน

T1 T2 T3 T4

4. กลยทธการปรบตวการด ารงชพของครวเรอนเกษตร (Livelihood Strategie) 4.1 ดานเทคโนโลย 4.2 เพมประสทธภาพการผลต 4.3 การลดตนทนการผลต 4.4 การขยายขนาดการผลต 4.5 การเพมความหลากหลายทางชวภาพ 4.6 การใชแรงงานครวเรอนในการผลต 4.7 การใชแรงงานภายนอกภาคเกษตร 4.8 การบรหารจดการการเงน 4.9 การบรโภคอาหาร 4.10 การปรบตวทางการตลาด 4.11 การปรบตวดานสงคม 4.12 การมสวนรวม

ST1 ST2 ST3 ST4 ST5 ST6 ST7 ST8 ST9 ST10 ST11 ST12

5.ผลลพธการด ารงชพ (Livelihood Achievement) 5.1 สถานะทางการเงนครวเรอน 5.2 ความมนคงทางอาหาร 5.3ทรพยสนถอครอง 5.4ทรพยากรการผลต 5.5ความสมพนธกบชมชนและสงคม 5.6 สขอนามย

LA1 LA2 LA3 LA4 LA5 LA6

หมายเหต: * การก าหนดระดบคาเฉลยองคประกอบทรพยสนจากตารางผนวกท 4 ตวชวดทรพยสนการด ารงชพ

ส าหรบสถตในการวเคราะห ใชทงสถตเชงพรรณนา ไดแก คาเฉลย คารอยละ และสถตอางอง คอ วเคราะหถดถอยพหคณ (Multiple Regression analysis) เพอวเคราะหปจจยทมอทธพลซงผลการวเคราะหดงน

96

1. การวเคราะหปจจยองคประกอบทรพยสนหรอทนทมอทธพลตอองคประกอบความออนไหวและความเปราะบาง

ตารางท 4.12 แสดงการวเคราะหปจจยองคประกอบทรพยสนหรอทนทมอทธพลตอองคประกอบความออนไหวและความเปราะบาง

systems b Beta Std. Error

of the Estimate

Sig. Adjust

R 2

S1

Y= 0.358+0.5591A

-0.488

2A+0.371

3A-0.337

4A

+0.3545A

Z=0.256Z1A

-0.279Z2A

+0.253Z3A

-0.1724A

+0.213Z

5A 1.094 0.032 0.149

S2

Y=-0.674+0.7971A

-0.217

2A-0.002

3A+0.067

4A

+0.0805A

Z=0.511Z1A

-0.167Z2A

-

0.002Z3A

+0.069Z4A

+0.073Z5A

0.844 0.158 0.145

S3

Y=0.918+0.5891A

+0.245

2A-0.615

3A-0.215

4A

+0.1405A

Z=0.281Z1A

+0.143Z2A

-

0.337Z3A

-0.115Z4A

+0.090Z

5A 1.088 0.169 0.062

S4

Y=7.252-0.8201A

-0.259

2A+0.268

3A-0.670

4A

+0.0985A

Z=-0.815Z1A

-0.211Z2A

+0.185Z3A

-0.574Z4A

+0.062Z5A

0.903 0.222 0.261

จากตารางท 4.12 พบวา ในระบบการท าฟารมสวนยางพาราเชงเดยว (S1) ปจจยองคประกอบทรพยสนหรอทนทมอทธพลหรอสามารถอธบายองคประกอบความออนไหวและความเปราะบาง ไดรอยละ 14.90 อยางมนยส าคญสถตท 0.05 (Sig 0.032) และเมอวเคราะหสมการมาตรฐานเพอดอทธพลของตวแปรทรพยสนหรอทนพบวา ทนการเงนเปนปจจยทมอทธพลทางลบมากทสดตอการท านายความความออนไหวและความเปราะบางมากกวาทรพยสนอนๆ (𝛽 =0.279Z

1A) ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการ

ปลกไมผล (S2) ปจจยองคประกอบทรพยสนหรอทนทมอทธพลหรอสามารถอธบายองคประกอบความออนไหวและความเปราะบางได รอยละ 14.50 อยางไมมนยส าคญสถตท 0.05 (Sig 0.158) และเมอวเคราะหสมการมาตรฐานเพอดอทธพลของตวแปรทรพยสนพบวา ทนมนษยมอทธพลตอการท านายความความออนไหวและความเปราะบางมากกวาทรพยสนอนๆ (𝛽 =0.511Z

1A) ระบบการท าฟารมสวนยางพารา

รวมกบการปลกปาลมน ามน (S3) ปจจยองคประกอบทรพยสนหรอทนทมอทธพลหรอสามารถอธบายองคประกอบความออนไหวและความเปราะบาง ไดรอยละ 6.20 อยางไมมนยส าคญสถตท 0.05 (Sig 0.169) และเมอวเคราะหสมการมาตรฐานเพอดอทธพลของตวแปรทรพยสนพบวา ทนธรรมชาตมอทธพลตอการท านายความความออนไหวและความเปราะบางมากกวาทรพยสนอนๆ (𝛽 =0.337Z

3A) ระบบการท าฟารม

สวนยางพารารวมกบการเลยงสตว (S4) ปจจยองคประกอบทรพยสนหรอทนทมอทธพลหรอสามารถอธบายองคประกอบ ความออนไหวและความเปราะบาง ไดรอยละ 26.10 อยางไมมนยส าคญสถตท 0.05 (Sig

97

0.222) และเมอวเคราะหสมการมาตรฐานเพอดอทธพลของตวแปรทรพยสนพบวา ทนมนษยมอทธพลตอการท านายความความออนไหวและความเปราะบางมากกวาทรพยสนอนๆ (𝛽 =0.815Z

1A)

2. การวเคราะหปจจยองคประกอบทรพยสนหรอทน ทมอทธพลตอองคประกอบผลส าเรจในการด ารงชพ

ตารางท 4.13 แสดงการวเคราะหปจจยองคประกอบทรพยสนหรอทนทมอทธพลตอองคประกอบผลส าเรจในการด ารงชพ

systems b Beta Std. Error of the Estimate

Sig. Adjust

R 2

S1

Y= -0.402+0.3921A

+0.2352A

+0.1313A

+0.2824A

+0.3715A

Z=0.245Z1A

+0.183Z2A

+0.122Z3A

+0.1964A

+0.303Z5A

0.659 0.000 0.429

S2

Y=-1.532+0.3191A

+0.602

2A+0.087

3A-0.137

4A

+0.5245A

Z=0.167Z1A

+0.377Z2A

+0.062Z3A

-0.115Z4A

+0.389Z5A

0.971 0.061 0.246

S3

Y=1.468+0.2171A+0.223

2A-0.154

3A+0.138

4A

+0.3585A

Z=0.137Z1A+0.173Z

2A-

0.112 Z3A

-0.098Z4A

+0.306Z5A

0.805 0.088 0.098

S4

Y=0.871+0.6961A-0.673

2A

+0.6823A

+0.3524A

-

0.6395A

Z=0.494Z1A-0.391Z

2A

+0.336 Z3A

+0.215Z4A

-

0.287Z5A

1.578 0.648 0.150

จากตารางท 4.13 พบวา ในระบบการท าฟารมสวนยางพาราเชงเดยว (S1) ปจจยองคประกอบทรพยสนหรอทนทมอทธพลตอองคประกอบผลส าเรจในการด ารงชพ ไดรอยละ 42.90 อยางมนยส าคญทางสถตท 0.05 (Sig 0.000) และเมอวเคราะหสมการมาตรฐานเพอดอทธพลของตวแปรทรพยสนพบวา ทนสงคม มอทธพลตอการท านายผลส าเรจในการด ารงชพมากกวาทรพยสนอนๆ (𝛽 =0.303Z

5A) ระบบการท าฟารม

สวนยางพารารวมกบการปลกไมผล (S2) ปจจยองคประกอบทรพยสนหรอทนทมอทธพลตอองคประกอบผลส าเรจในการด ารงชพ ไดรอยละ 24.60 อยางไมมนยส าคญทางสถตท 0.05 (Sig 0.061) และเมอวเคราะหสมการมาตรฐานเพอดอทธพลของตวแปรทรพยสนพบวา ทนสงคมมอทธพลตอการท านายผลส าเรจในการด ารงชพมากกวาทรพยสนอนๆ (𝛽 =0.389Z

5A) ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลม

น ามน (S3) ปจจยองคประกอบทรพยสนหรอทนทมอทธพลตอองคประกอบผลส าเรจในการด ารงชพ ไดรอยละ 9.80 อยางไมมนยส าคญทางสถตท 0.05 (Sig 0.088) และเมอวเคราะหสมการมาตรฐานเพอดอทธพลของตวแปรทรพยสนพบวา ทนสงคมมอทธพลตอการท านายผลส าเรจในการด ารงชพมากกวาทรพยสนอนๆ (𝛽 =0.306Z

5A) ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมการเลยงสตว (S4) ปจจยองคประกอบทรพยสนหรอ

ทนทมอทธพลตอองคประกอบผลส าเรจในการด ารงชพ ไดรอยละ 15.00 อยางไมมนยส าคญทางสถตท 0.05

98

(Sig 0.648) และเมอวเคราะหสมการมาตรฐานเพอดอทธพลของตวแปรทรพยสนพบวา ทนมนษยมอทธพลตอการท านายผลส าเรจในการด ารงชพมากกวาทรพยสนอนๆ (𝛽 =494Z

1A)

3. การวเคราะหปจจยองคประกอบโครงสรางและกระบวนการ ทมอทธพลตอองคประกอบความออนไหวและความเปราะบาง

ตารางท 4.14 แสดงการวเคราะหปจจยองคประกอบโครงสรางและกระบวนการ ทมอทธพลตอองคประกอบความออนไหวและความเปราะบาง

systems b Beta Std. Error

of the Estimate

Sig. Adjust

R 2

S1 Y= 1.582-0.4151T+0.167

2T Z=-0.097Z

1T+0.193Z

2T 1.016 0.269 0.014

S2 Y=1.316+0.2211T+0.141

2T Z=0.242Z

1T+0.201Z

2T 0.875 0.150 0.082

S3 Y=0.320+0.4641T+0.380

2T Z=0.277Z

1T+0.274Z

2T 1.020 0.004 0.175

S4 Y=0.259+0.3831T+0.906

2T Z=0.280Z

1T+0.775Z

2T 0.761 0.016 0.475

จากตารางท 4.14 พบวา ในระบบการท าฟารมสวนยางพาราเชงเดยว (S1) ปจจยองคประกอบโครงสรางและกระบวนการทมอทธพลตอองคประกอบความออนไหวและความเปราะบาง ไดรอยละ 1.40 อยางไมมนยส าคญทางสถตท 0.05 (Sig 0.269) และเมอวเคราะหสมการมาตรฐานเพอดอทธพลของตวแปรโครงสรางและกระบวนการพบวา ผลกระทบและประโยชนจากการเขารบความชวยเหลอหรอกจกรรมจากหนวยงานตางๆ มอทธพลตอการท านายความออนไหวและความเปราะบางมากกวาตวแปรอนๆ (𝛽 =0.193Z

2T) ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกไมผล (S2) ปจจยองคประกอบโครงสรางและ

กระบวนการทมอทธพลตอองคประกอบความออนไหวและความเปราะบาง ไดรอยละ 8.20 อยางไมมนยส าคญทางสถตท 0.05 (Sig 0.150) และเมอวเคราะหสมการมาตรฐานเพอดอทธพลของตวแปรโครงสรางและกระบวนการพบวา หนวยงานทเขามาใหความชวยเหลอหรอสรางกจกรรมนนมอทธพลตอการท านายความออนไหวและความเปราะบางมากกวาตวแปรอนๆ (𝛽 =0.242Z

1T) ระบบการท าฟารมสวนยางพารา

รวมกบการปลกปาลมน ามน (S3) ปจจยองคประกอบโครงสรางและกระบวนการทมอทธพลตอองคประกอบความออนไหวและความเปราะบาง ไดรอยละ 17.50 อยางมนยส าคญทางสถตท 0.05 (Sig 0.004) และเมอวเคราะหสมการมาตรฐานเพอดอทธพลของตวแปรโครงสรางและกระบวนการพบวา หนวยงานทเขามาใหความชวยเหลอหรอสรางกจกรรม มอทธพลตอการท านายความความออนไหวและความเปราะบางมากกวาตวแปรอนๆ (𝛽 =0.277Z

1T) ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมการเลยงสตว (S4) ปจจยองคประกอบ

โครงสรางและกระบวนการทมอทธพลตอองคประกอบความออนไหวและความเปราะบาง ไดรอยละ 47.50 อยางมนยส าคญทางสถตท 0.05 (Sig 0.016) และเมอวเคราะหสมการมาตรฐานเพอดอทธพลของตวแปรโครงสรางและกระบวนการพบวา ผลกระทบและประโยชนจากการเขารบความชวยเหลอหรอกจกรรมจากหนวยงานตางๆ มอทธพลตอการท านายความความออนไหวและความเปราะบางมากกตวแปรอนๆ (𝛽 =0.775Z

2T)

99

4. การวเคราะหปจจยองคประกอบกลยทธในการด ารงชพ ทมอทธพลตอองคประกอบความส าเรจในการด ารงชพ

ตารางท 4.15 แสดงการวเคราะหปจจยองคประกอบกลยทธในการด ารงชพทมอทธพลตอองคประกอบความส าเรจใน การด ารงชพ

systems b Beta Std. Error

of the Estimate

Sig. Adjust

R 2

S1

Y= 2.747+0.0421ST-0.039

2ST

+0.1673ST+0.163

4ST-0.070

5ST-0.176

6ST-0.176

7ST+0.006

8ST-0.047

9ST-0.097

10ST -0.070

11ST +0.19012ST

Z=0.050Z1ST-0.059Z

2ST

+0.314Z3ST+0.305Z

4ST-0.125Z

5ST-0.323Z

6ST+0.213Z

7ST

+0.009Z8ST-0.094Z

9ST-0.236Z

10ST -0.165Z11ST +0.406Z

12ST 0.695 0.002 0.364

S2

Y= 2.747+0.0601ST+0.037

2ST

+0.1123ST+0.067

4ST+0.101

5ST+0.016

6ST0.032+

7ST

+0.0918ST+0.155

9ST+0.065

10ST +0.13311ST +0.012

12ST

Z=0.067Z1ST+0.051Z

2ST

+0.192Z3ST+0.103Z

4ST+0.129Z

5ST +0.022Z6ST+0.048

7ST

+0.111Z8ST+0.239Z

9ST+0.129Z

10ST +0.245Z11ST +0.026Z

12ST 0.442 0.000 0.843

S3

Y= 3.358+0.2321ST-0.346

2ST

+0.0053ST-0.049

4ST+0.019

5ST+0.007

6ST+0.682

7ST-

0.1618ST+0.090

9ST+0.044

10ST

-0.10711ST +0.184

12ST

Z=0.234Z1ST-0.432Z

2ST

+0.008Z3ST-0.108Z

4ST+0.044Z

5ST+0.010Z

6ST+0.282

7ST-

0.229Z8ST+0.190Z

9ST+0.094Z

10ST -0.288Z11ST +0.463Z

12ST 0.743 0.031 0.232

S4

Y= 1.653-0.0101ST+0.021

2ST

-01783ST+0.412

4ST-0.453

5ST

+0.7036ST-0.130

7ST+0.009

8ST-0.386

9ST+0.626

10ST -0.072

11ST +0.02112ST

Z=-0.007 Z1ST+0.011Z

2ST

+0.365Z3ST-0.502Z

4ST+0.096Z

5ST-0.186Z

6ST+0.006

7ST-

0.434Z8ST+0.724Z

9ST-0.085Z

10ST -0.028Z11ST +0.101Z

12ST 0.564 0.231 0.163

จากตารางท 4.15 พบวา ในระบบการท าฟารมสวนยางพาราเชงเดยว (S1) ปจจยองคประกอบ กลยทธในการด ารงชพทมอทธพลตอองคประกอบความส าเรจในการด ารงชพ ไดรอยละ 3 6.40 อยางมนยส าคญทางสถตท 0.05 (Sig 0.002) และเมอวเคราะหสมการมาตรฐานเพอดอทธพลของตวแปรกลยทธพบวา การปรบตวดานการเขารบการสนบสนนจากหนวยงานตางๆ มอทธพลตอการท านายความส าเรจในการด ารงชพมากกวากลยทธอนๆ (𝛽 =0.406Z

12ST ) ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกไมผล (S2) ปจจยองคประกอบกลยทธในการด ารงชพทมอทธพลตอองคประกอบความส าเรจในการด ารงชพ ได

100

รอยละ 84.30 อยางมนยส าคญทางสถตท 0.05 (Sig 0.000) และเมอวเคราะหสมการมาตรฐานเพอดอทธพลของตวแปรทรพยสนพบวา การปรบตวทางดานสงคมมอทธพลตอการท านายความส าเรจในการด ารงชพมากกวากลยทธอนๆ (𝛽 =0.245Z

11ST ) ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน (S3) ปจจยองคประกอบกลยทธในการด ารงชพทมอทธพลตอองคประกอบความส าเรจในการด ารงชพ ไดรอยละ 23.20 อยางมนยส าคญทางสถตท 0.05 (Sig 0.031) และเมอวเคราะหสมการมาตรฐานเพอดอทธพลของตวแปรกลยทธพบวา การปรบตวดานการเขารบการสนบสนนจากหนวยงานตางๆ มอทธพลตอการท านายความส าเรจในการด ารงชพมากกวากลยทธอนๆ (𝛽 =0.245Z

12ST ) ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมการเลยงสตว (S4) ปจจยองคประกอบกลยทธในการด ารงชพทมอทธพลตอองคประกอบความส าเรจในการด ารงชพ ไดรอยละ 16.30 อยางไมมนยส าคญทางสถตท 0.05 (Sig 0.231) และเมอวเคราะหสมการมาตรฐานเพอดอทธพลของตวแปรกลยทธพบวา การปรบรปแบบการบรโภคอาหารมอทธพลตอการท านายความส าเรจในการด ารงชพมากกวากลยทธอนๆ (𝛽 =0.724Z

9ST)

101

5. การวเคราะหปจจยองคประกอบความส าเรจในการด ารงชพ ทมอทธพลตอองคประกอบ ความออนไหวและความเปราะบาง

ตารางท 4.16 แสดงการวเคราะหปจจยองคประกอบความส าเรจในการด ารงชพ ทมอทธพลตอองคประกอบความออนไหวและความเปราะบาง

systems b Beta Std. Error

of the Estimate

Sig. Adjust

R 2

S1

Y= -0.144+0.2741LA-0.005

2LA +0.0113LA -0.036

4LA

+0.0485LA

Z=0.206Z1LA-0.005Z

2LA

+0.275Z3LA -0.028Z

4LA

+0.034Z5LA 1.122 0.080 0.103

S2

Y= 1.057+0.4071LA-0.296

2LA -0.1893LA -0.439

4LA -

0.7515LA

Z=0.557Z1LA-0.413Z

2LA -

0.253Z3LA -0.578Z

4LA +1.121Z

5LA 0.878 0.272 0.075

S3

Y= 0.585+0.3811LA+0.091

2LA -0.3613LA -0.054

4LA

+0.2545LA

Z=0.220Z1LA+0.064Z

2LA -

0.256Z3LA -0.050Z

4LA +0.186Z

5LA 1.130 0.054 0.013

S4

Y= 2.899+0.1481LA+0.461

2LA -1.3013LA +0.787

4LA -

0.2275LA

Z=0.192Z1LA+0.682Z

2LA -

1.882 Z3LA +1.200Z

4LA -

0.348Z5LA 1.266 0.926 0.454

จากตารางท 4.16 พบวา ในระบบการท าฟารมสวนยางพาราเชงเดยว (S1) ปจจยองคประกอบความส าเรจในการด ารงชพทมอทธพลตอองคประกอบความออนไหวและความเปราะบาง ไดรอยละ 10.30 อยางไมมนยส าคญทางสถตท 0.05 (Sig 0.080) และเมอวเคราะหสมการมาตรฐานเพอดอทธพลของตวแปรความส าเรจพบวา ความส าเรจทางดานการเปนเจาของทรพยสนมอทธพลตอการท านายความออนไหวและความเปราะบางมากกวาความส าเรจทางดานอนๆ (𝛽 =0275.Z

3LA ) ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกไมผล (S2) ปจจยองคประกอบความส าเรจในการด ารงชพทมอทธพลตอองคประกอบความออนไหวและความเปราะบาง ไดรอยละ 7.50 อยางไมมนยส าคญทางสถตท 0.05 (Sig 0.272) และเมอวเคราะหสมการมาตรฐานเพอดอทธพลของตวแปรความส าเรจพบวา ความส าเรจทางดานทรพยากรธรรมชาตมอทธพลตอการท านายความออนไหวและความเปราะบางมากกวาความส าเรจทางดานอนๆ (𝛽 =1.121Z

5LA ) ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน (S3) ปจจยองคประกอบความส าเรจในการด ารงชพทมอทธพลตอองคประกอบความออนไหวและความเปราะบาง ไดรอยละ 1.30 อยางไมมนยส าคญทางสถตท 0.05 (Sig 0.054) และเมอวเคราะหสมการมาตรฐานเพอดอทธพลของตวแปรความส าเรจพบวา ความส าเรจทางดานการเปนเจาของทรพยสนมอทธพลตอการท านายความออนไหวและความเปราะบางมากกวาความส าเรจทางดานอนๆ (𝛽 =0.256Z

3LA ) ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมการเลยงสตว

102

(S4) ปจจยองคประกอบความส าเรจในการด ารงชพทมอทธพลตอองคประกอบความออนไหวและความเปราะบาง ไดรอยละ 45.40 อยางไมมนยส าคญทางสถตท 0.05 (Sig 0.926) และเมอวเคราะหสมการมาตรฐานเพอดอทธพลของตวแปรความส าเรจพบวา ความส าเรจดานการเปนเจาของทรพยสนมอทธพลตอการท านายความออนไหวและความเปราะบางมากกวาความส าเรจทางดานอนๆ (𝛽 =1.882Z

3LA ) 6. การวเคราะหปจจยองคประกอบความออนไหว องคประกอบทรพยสน องคประกอบโครงสราง

และองคกร องคประกอบกลยทธการด ารงชพ ทมผลตอองคประกอบความส าเรจในการด ารงชพ

ตารางท 4.17 แสดงการวเคราะหปจจยองคประกอบความออนไหว องคประกอบทรพยสน องคประกอบโครงสรางและองคกร องคประกอบกลยทธการด ารงชพทมผลตอองคประกอบความส าเรจในการด ารงชพทง 5 ระบบทศกษา

systems b Beta Std. Error

of the Estimate

Sig. Adjust

R 2

S1

Y= -0.639+0.3321A+0.346

2A+0.080

3A+0.293

4A

+0.3075A

+0.146 V -0.022T

+0.096 ST

Z=0.207Z1A+0.269Z

2A-

0.075Z3A

+0.204Z4A

+0.250Z5A

+0.198Z V -0.026Z

T+0.117Z ST 0.643 0.000 0.456

S2

Y= -0.486+0.0771A+0.202

2A-0.008

3A+0.074

4A

+0.1265A

+0.167 V -0.064T

+0.697 ST

Z=0.040Z1A+0.126Z

2A-

0.005Z3A

+0.063Z4A

+0.094Z5A

+0.136Z V -0.059Z

T+0.745Z ST 0.489 0.000 0.809

S3

Y= 1.549+0.2801A+0.243

2A-0.314

3A+0.135

4A

+0.3195A

-0.265 V +0.208T

+0.168 ST

Z=0.177Z1A+0.188Z

2A-

0.228Z3A

+0.096Z4A

+0.272Z5A

-0.351Z V +0.151Z

T+0.173Z ST 0.799 0.109 0.113

S4

Y= 1.152-0.1841A+0.110

2A-0.204

3A+0.110

4A-

0.4795A

-0.275 V +0.410T

+1.332 ST

Z=-0.186Z1A+0.086Z

2A-

0.116Z3A

+0.108Z4A

-0.330Z

5A-0.292Z V +0.306Z

T

+1.275Z ST 0.257 0.003 0.947

จากตารางท 4.17 พบวา ในระบบการท าฟารมสวนยางพาราเชงเดยว (S1) ปจจยองคประกอบความออนไหว องคประกอบทรพยสน องคประกอบโครงสรางและองคกร องคประกอบกลยทธการด ารงชพทมผลตอองคประกอบความส าเรจในการด ารงชพ ไดรอยละ 45.60 อยางมนยส าคญทางสถตท 0.05 (Sig 0.000) และเมอวเคราะหสมการมาตรฐานเพอดอทธพลของตวแปรขององคประกอบตางๆ พบวา ทนทางธรรมชาต มอทธพลตอการท านายความส าเรจในการด ารงชพมากกวาองคประกอบอนๆ (𝛽 =0.269Z

2A) ระบบการท า

103

ฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกไมผล (S2) ปจจยองคประกอบความออนไหว องคประกอบทรพยสน องคประกอบโครงสรางและองคกร องคประกอบกลยทธการด ารงชพทมผลตอองคประกอบความส าเรจในการด ารงชพ ไดรอยละ 80.90 อยางมนยส าคญทางสถตท 0.05 (Sig 0.000) และเมอวเคราะหสมการมาตรฐานเพอดอทธพลของตวแปรขององคประกอบตางๆ พบวา กลยทธในการด ารงชพมอทธพลตอการท านายความส าเรจในการด ารงชพมากกวาองคประกอบอนๆ (𝛽 =0.745Z ST ) ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน (S3) ปจจยองคประกอบความออนไหว องคประกอบทรพยสน องคประกอบโครงสรางและองคกร องคประกอบกลยทธการด ารงชพทมผลตอองคประกอบความส าเรจในการด ารงชพ ไดรอยละ 11.30 อยางไมมนยส าคญทางสถตท 0.05 (Sig 0.109) และเมอวเคราะหสมการมาตรฐานเพอดอทธพลของตวแปรองคประกอบตางๆ พบวา ความออนไหวและความเปราะบางมอทธพลตอการท านายความส าเรจในการด ารงชพมากกวาองคประกอบอนๆ (𝛽 =0.351ZV ) ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมการเลยงสตว (S4) ปจจยองคประกอบความออนไหว องคประกอบทรพยสน องคประกอบโครงสรางและองคกร องคประกอบกลยทธการด ารงชพทมผลตอองคประกอบความส าเรจในการด ารงชพ ไดรอยละ 94.70 อยางมนยส าคญทางสถตท 0.05 (Sig 0.003) และเมอวเคราะหสมการมาตรฐานเพอดอทธพลของตวแปรองคประกอบตางๆ พบวา กลยทธในการด ารงชพมอทธพลตอการท านายความส าเรจในการด ารงชพมากกวาองคประกอบอนๆ (𝛽 =1.275Z ST )

จากการวเคราะหปจจยทมอทธพลระหวางองคประกอบการด ารงชพภายใตระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการท ากจกรรมอนขางตน จะสงเกตไดวา ระบบการท าฟารมสวนยางพาราเชงเดยวเปนระบบททรพยสนหรอทนมอทธพลตอองคประกอบความส าเรจในการด ารงชพมากทสด ซงมคา Adjust R 2 อยท 0.429 โดยทนทมอทธพลมากทสดคอ ทนทางสงคม สะทอนใหเหนวา การเขารวมกจกรรมหรอกลมของหนวยงานตางๆ สงผลตอผลส าเรจของการด ารงชพของเกษตรกร ไดแก ความส าเรจทางดานการเ งน ความมนคงทางดานอาหารและเครองนงหม ความส าเรจทางดานการเปนเจาของทรพยสน ความส าเรจทางดานสขภาพอนามย ความส าเรจทางดานทรพยากรธรรมชาตและความส าเรจทางดานสงคม ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกไมผลเปนระบบทกลยทธในการด ารงชพมอทธพลตอองคประกอบความส าเรจในการด ารงชพมากทสด ซงมคา Adjust R 2 อยท 0.843 โดยกลยทธทมอทธพลมากทสดคอ การปรบตวทางดานสงคม ไดแก การเขารวมกลมทางสงคม การเขารบการชวยเหลอทางปจจยอปโภค บรโภค และการเขารวมกจกรรมทางสงคมและศาสนา สงผลตอผลส าเรจของการด ารงชพของเกษตรกร ไดแก ความส าเรจทางดานการเงน ความมนคงทางดานอาหารและเครองนงหม ความส าเรจทางดานการเปนเจาของทรพยสน ความส าเรจทางดานสขภาพอนามย ความส าเรจทางดานทรพยากรธรรมชาตและความส าเรจทางดานสง คม ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการเลยงสตวเปนระบบททรพยสนหรอทนมอทธพลตอองคประกอบความออนไหวและเปราะบาง โครงสรางและกระบวนการมอทธพลตอองคประกอบความออนไหวและเปราะบาง ความส าเรจในการด ารงชพมอทธพลตอองคประกอบความออนไหวและเปราะบาง และเปนระบบทมความออนไหว ทรพยสน โครงการและองคกร กลยทธการด ารงชพทมอทธพลตอองคประกอบความส าเรจในการด ารงชพ โดยทรพยสนหรอทนมอทธพลตอองคประกอบความออนไหวและเปราะบางมากทสด ซงมคา Adjust R 2 อยท 0.261 โดยทนทม อทธพลมากทสดคอ ทนทางมนษย ไดแก อาย ประสบการณการท ากจกรรมทางการเกษตร การศกษา เปนตน สงผลใหเกษตรกรเกดความออนไหวและเปราะบางทางดานภยธรรมชาตและแนวโนมของการเปลยนแปลงในการด ารงชพ ไมวาจะเปนแนวโนมการเปลยนแปลงทางดานราคา ปจจยการผลต แรงงาน ทรพยากรธรรมชาต อาชพ การตลาดและปญหาทางสงคม เปนตน โครงสรางและกระบวนการมอทธพลตอองคประกอบความออนไหวและเปราะบาง ซงมคา Adjust R 2 อยท 0.475 โดย

104

องคประกอบของโครงสรางและกระบวนการทสงผลตอความออนไหวและเปราะบางมากท สดคอผลกระทบหรอประโยชนทไดจากการเขารวมกจกรรมหรอโครงการนนๆ ทสงผลตอความออนไหวและเปราะบางทงทางภยธรรมชาตและแนวโนมการเปลยนแปลงทจะเกดขน ความส าเรจในการด ารงชพมอทธพลตอองคประกอบความออนไหวและเปราะบาง ซงมคา Adjust R 2 อยท 0.454 โดยองคประกอบของความส าเรจทมอทธพลตอองคประกอบความออนไหวและเปราะบางมากทสดคอความส าเรจทางดานการมทรพยสนถอครอง จากการวเคราะหปจจยทงหมดนทงความออนไหว ทรพยสน โครงสรางขององคกร และกลยทธการด ารงชพ พบวาในระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการเลยงสตวพบวา องคประกอบทมฮทธพลตอความส าเรจในการด ารงชพมากทสดคอกลยทธการปรบตวการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกร ไมวาจะเปนการปรบตวทางดานเทคโนโลย การลดตนทนการผลต การใชแรงงาน การบรหารทางการเงน การตลาด การปรบตวทางดานสงคม เปนตน นอกจากนจากการวเคราะหปจจยทงหมดนทงความออนไหว ทรพยสน โครงสรางขององคกร และกลยทธการด ารงชพระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน เปนขอสงเกตไดวาไมปรากฏปจจยใดๆ ทมอทธพลอยางโดดเดนเลย

10. แบบจ าลองเศรษฐศาสตรเทคนค (Technical-economics) ของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบกจกรรมการเกษตรอนๆ

ส าหรบการวเคราะหแบบจ าลองเศรษฐศาสตรเทคนค (technical-economics) ของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบกจกรรมทางการเกษตรอนๆ ในพนทศกษา โดยใชเครองมอในการวเคราะห ไดแก โปรแกรมการวเคราะหเศรษฐกจและสงคม OLYMPE โดยในการวเคราะหส าหรบการศกษาครงนคณะวจยได ท าการวเคราะหแบบจ าลองทางเศรษฐศาสตรโดยวเคราะหแบบจ าลอง สวนเหลอมตลาด (Margin) รายไดของฟารม (Farm Income) และ คาใชจายฟารม (Farm Expenses) ทง 4 ระบบเปรยบเทยบกนเทานน เพอเปนการเปรยบเทยบระหวางระบบ และในการวเคราะหผลจะจ าลองผลเปนระยะเวลา 10 ป ตงแตป พ.ศ. 2560 ถง 2569 (ค.ศ. 2017 ถง 2026) ซงมรายละเอยดดงน

1. แบบจ าลองทางเศรษฐศาสตรของระบบการท าฟารมสวนยางพาราเชงเดยว (S1) ส าหรบครวเรอนเกษตรกรทท าสวนยางเชงเดยว (ภาพท 4.15 และ 4.16) จากการศกษา

พบวา ในป พ.ศ. 2560 เกษตรกรมรายไดของฟารม 9,024 บาทตอไรตอป มคาใชจายฟารม 4,680 บาทตอไรตอป และสวนเหลอมตลาด (Margin) จากการท าฟารมอยท 4,344 บาทตอไรตอป ซงเมอสรางแบบจ าลองโดยคาดการณ 10 ปขางหนาและก าหนดใหระดบราคาผลผลตและปจจยการผลตคงททกรายการตลอด 10 ปดงกลาว พบวาสวนเหลอมตลาดจะลดลงจากป พ.ศ. 2560 ถง 2569 ซงเหลอสวนเหลอมตลาดเพยง 3,952 บาทตอไรตอป ในป พ.ศ. 2569 ดวยเหตผลปรมาณผลผลตยางลดลงตามชวงอายของยางพารา จากแบบจ าลองดงกลาวสะทอนใหเกษตรกรเกดความตระหนกในการวางแผนการผลตของฟารมไมวาจะเปนการลดตนทนการผลต เพมประสทธภาพการผลต ทงนหากยางพารามอายทเหมาะสมแกการโคนเกษตรกรสามารถน าแบบจ าลองดงกลาวมาใชประกอบในการวางแผนการปลกพชทดแทนหรอปลกแซมในอนาคต เปนตน

105

ภาพท 4.14 แสดงแบบจ าลองทางเศรษฐศาสตรของระบบการท าฟารมสวนยางพาราเชงเดยว (S1)

ภาพท 4.15 แสดงแบบจ าลองทางเศรษฐศาสตรของระบบการท าฟารมสวนยางพาราเชงเดยว (S1)

2. แบบจ าลองทางเศรษฐศาสตรของระบบการท าฟารมสวนยางรวมกบการปลกไมผล (S2) ครวเรอนเกษตรกรท าการเกษตรทท าสวนยางรวมกบการปลกไมผล ซงจากพนทศกษาสวน

ใหญไมผลทเกษตรกรปลกคอทเรยน ดงนในแบบจ าลองของระบบนจงขอยกการท าฟารมสวนยางพารารวมกบปลกไมผลทเรยน (ภาพท 4.17 และ 4.18) พบวา ในป 2560 เกษตรกรมรายไดของฟารม 16,524 บาทตอไรตอป มคาใชจายฟารมอยท 10,040 บาทตอไรตอป และสวนเหลอมตลาด (Margin) จากการท าฟารมอยท 6,484 บาทตอไรตอป เมอสรางแบบจ าลองโดยคาดการณ 10 ปขางหนาและก าหนดใหระดบราคาผลผลตและปจจยการผลตคงททกรายการตลอด 10 ปดงกลาว พบวาสวนเหลอมตลาดจะลดลงจากป พ.ศ. 2560 ถง 2569 ซงเหลอสวนเหลอมตลาดเพยง 2,140 บาทตอไรตอป ทงนเนองจากปรมาณผลผลตยางลดลงตามชวงอาย ในขณะทเกษตรกรคาดวาผลผลตจากไมผลจะมปรมาณเทาเดมทกป ส าหรบรายจายดานตางๆ เกษตรกรคาดวาจะใชปยในปรมาณทลดลง จากแบบจ าลองดงกลาวสะทอนใหเกษตรกรทราบวาการท าฟารมสวนยางพารารวมกบกจกรรมทางการเกษตรอนนน ท าใหเกษตรกรเกดรายไดทเพมขน สามารถลดความเสยงทางดานตางๆ ได ทงนเกษตรกรสามารถทราบถงการบรหารจดการระบบฟารมไดอยางถกตองและเหมาะสม

106

ทงการลดตนทนการผลต เพมประสทธภาพการผลต ทงนหากยางพารามอายทเหมาะสมแกการโคนเกษตรกรสามารถน าแบบจ าลองดงกลาวมาใชประกอบในการวางแผนการปลกพชทดแทนหรอปลกแซมในอนาคต

ภาพท 4.16 แสดงแบบจ าลองทางเศรษฐศาสตรของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกไมผล (S2)

ภาพท 4.17 แสดงแบบจ าลองทางเศรษฐศาสตรของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกไมผล (S2)

3. แบบจ าลองทางเศรษฐศาสตรของระบบการท าฟารมสวนยางรวมกบการปลกปาลมน ามน (S3) ครวเรอนเกษตรกรท าการเกษตรทท าสวนยางรวมกบปลกปาลมน ามน จากการศกษา (ภาพท

4.19 และ 4.20) พบวา ในป พ.ศ. 2560 เกษตรกรมรายไดของฟารม 14,280 บาทตอไรตอป มคาใชจายฟารม 8,880 บาทตอไรตอป และสวนเหลอมตลาด (Margin) จากการท าฟารมอยท 5,400 บาทตอไรตอป เมอสรางแบบจ าลองโดยคาดการณ 10 ปขางหนาและก าหนดใหระดบราคาผลผลตและปจจยการผลตคงททกรายการตลอด 10 ป พบวาสวนเหลอมตลาดจะเพมขน เนองจากปรมาณผลผลตปาลมน ามนเพมขนในขณะทผลผลตยางคงท และปรมาณการใสปยของยางพาราทลดลงท าใหคาใชจายลดลง จงพบวาสวนเหลอมตลาดจะมการเพมขนและลดลงตามปจจยดงกลาว ทงน รายไดจากการปลกปาลมน ามนยงขนอยกบจ านวนครงทเกบเกยวไดในแตละป ในแบบจ าลองนจงน าเสนอรายไดผลผลตปาลมน ามนทไดตอไรตอครง จากแบบจ าลองดงกลาว

107

สะทอนใหเกษตรกรทราบวาการท าฟารมสวนยางพารารวมกบกจกรรมทางการเกษตรอนนน ท าใหเกษตรกรเกดรายไดทเพมขน สามารถลดความเสยงทางดานตางๆ ได ทงนเกษตรกรสามารถทราบถงการบรหารจดการระบบฟารมไดอยางถกตองและเหมาะสม ทงการลดตนทนการผลต เพมประสทธภาพการผลต ทงนหากยางพารามอายทเหมาะสมแกการโคนเกษตรกรสามารถน าแบบจ าลองดงกลาวมาใชประกอบในการวางแผนการปลกพชทดแทนหรอปลกแซมในอนาคต

ภาพท 4.18 แสดงแบบจ าลองทางเศรษฐศาสตรของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน (S3)

ภาพท 4.19 แสดงแบบจ าลองทางเศรษฐศาสตรของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน (S3)

4. แบบจ าลองทางเศรษฐศาสตรของระบบการท าฟารมสวนยางรวมกบการเลยงสตว (S4) ครวเรอนเกษตรกรท าการเกษตรทท าสวนยางรวมกบการเลยงสตว ซงจากพนทศกษาสวน

ใหญสตวทเกษตรกรเลยงคอไก ดงนในแบบจ าลองของระบบนจงขอยกการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการเลยงไก (ภาพท 4.21 และ 4.22) โดยพบวา ในป พ.ศ. 2560 เกษตรกรมรายไดของฟารม 19,424 บาทตอป มคาใชจายฟารม 4,680 บาทตอป และสวนเหลอมตลาด (Margin) จากการท าฟารมอยท 14,744 บาทตอป เมอสรางแบบจ าลองโดยคาดการณ 10 ปขางหนาและก าหนดใหระดบราคาผลผลตและปจจยการผลตคงททก

108

รายการตลอด 10 ป พบวา สวนเหลอมตลาดมการลดลงอยางตอเนอง และลดลงมากทสดในป พ.ศ. 2569 ซงเหลอสวนเหลอมตลาดเพยง 10,400 บาท สาเหตเนองจากปรมาณผลผลตยางลดลงตามชวงอาย ในขณะทปรมาณผลผลตจากไกคงททกป ปรมาณการใชปยในยางพาราลดลง ทงนพบวา ไกทเกษตรกรเลยงนนมการเลยงแบบปลอยลานจงปราศจากคาใชจายและมรายไดจากผลพลอยไดจากการเลยงอกดวย (ทงนขนอยกบรปแบบการเลยงของแตฟารม) จากแบบจ าลองดงกลาวสะทอนใหเกษตรกรทราบวาการท าฟารมสวนยางพารารวมกบกจกรรมทางการเกษตรอนนน ท าใหเกษตรกรเกดรายไดทเพมขน สามารถลดความเสยงทางดานตางๆ ได ทงนเกษตรกรสามารถทราบถงการบรหารจดการระบบฟารมไดอยางถกตองและเหมาะสม ทงการลดตนทนการผลต เพมประสทธภาพการผลต ทงนหากยางพารามอายทเหมาะสมแกการโคนเกษตรกรสามารถน าแบบจ าลองดงกลาวมาใชประกอบในการวางแผนการปลกพชทดแทนหรอปลกแซมในอนาคต

ภาพท 4.20 แสดงแบบจ าลองทางเศรษฐศาสตรของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการเลยงสตว (S4)

ภาพท 4.21 แสดงแบบจ าลองทางเศรษฐศาสตรของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการเลยงสตว (S4)

109

5. เปรยบเทยบแบบจ าลองสวนเหลอมตลาดระหวางระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบ การท ากจกรรมการเกษตรอนๆ

จากแบบจ าลองทางเศรษฐศาสตรของแตละระบบการผลต สามารถสะทอนใหทราบวาถงการท าฟารมสวนยางพารารวมกบกจกรรมทางการเกษตรอนนนมคาใชจาย รายได และสวนเหลอมอยางไรบาง สามารถเปนขอมลประกอบการตดสนใจในการจดการระบบฟารม โดยเกษตรกรสามารถเปรยบเทยบระบบการท าฟารมสวนยางพาราเชงเดยวและระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการท ากจกรรมทางการเกษตรอน ระบบใดสามารถสรางรายไดใหเกษตรกรไดเพมขน ระบบใดสามารถลดความเสยงทางดานการด ารงชพของเกษตรกรได และเกษตรกรสามารถใชกลยทธใดในการบรหารจดการระบบฟารมไดอยางถกตองและเหมาะสมทสด สามารถการลดตนทนการผลต เพมประสทธภาพการผลตไดอยางไร สามารถวางแผนการปลกพชทดแทนหรอปลกแซมในอนาคตไดอยางไร ทงนขนอยกบวตถประสงค และความเหมาะสมของแตละครวเรอนเปนหลก ดงภาพทแสดง

ภาพท 4.22 แสดงแบบจ าลองทางเศรษฐศาสตรของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการเลยงสตว (S4)

จากการสรางแบบจ าลองโดยคาดการณ 10 ป ระหวางป พ.ศ. 2560 ถง 2569 เพอศกษาเศรษฐศาสตรเทคนคของระบบการท าฟารมสวนยางพาราเชงเดยวและระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการท ากจกรรมการเกษตรอนๆ รวม 4 ระบบ และน ามาเปรยบเทยบสวนเหลอมตลาดระหวางระบบการท าฟารม ทง 4 ระบบ พบวา ระบบการท าสวนยางพารารวมกบการเลยงสตวมสวนเหลอมตลาดสงทสดเนองจากมการเลยงสตวเปนระบบการเลยงแบบปลอยลาน คาใชจายภายในฟารมจงมเพยงคาใชจายในสวนของระบบการผลตยางพารา รองลงมาคอระบบการท าสวนยางพารารวมกบการปลกไมผล ระบบการท าสวนยางพารารวมกบการปลกไมผล หากมองไปอก 10 ปขางหนาจะพบวา ระบบการท าสวนยางพารารวมกบการการปลกปาลมน ามนมสวนเหลอมตลาดสงกวาระบบการท าสวนยางพารารวมกบการปลกไมผล ทงนขนอยกบอายของไมผลทใหผลผลตนอยลงตามชวงอาย สวนระบบการท าสวนยางเชงเดยวนน มสวนเหลอมตลาดอยในกลมต าสด เนองจากระบบการท าสวนยางเชงเดยวยอมขาดรายไดเสรมจากกจกรรมการเกษตรอน และอาจเกดความเสยงทางดานราคา รายได และการด ารงชพ เปนตน ซงขอมลและขอคนพบเหลานสามารถน ามาเปนขอมลพนฐานในการตดสนใจลงทนการท าฟารมในเบองตนและชวยในการวางแผนการผลตเพอเพมรายไดและลดรายจายในการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรไดระดบหนง

110

อยางไรกตามหลกทตองค านงถงในการเลอกระบบการท าฟารมสวนยางพาราทด ควรประกอบดวยอยางนอยคอ (1) การกระจายความเสยงจากการมผลผลตทหลากหลาย (2) การเสรมความมนคงดานอาหารในระดบครวเรอน (3) การลดรายจายปจจยการผลตโดยใชวสดและสงเหลอใชในฟารมทดแทนการซอจากภายนอก และ (4) ควรตดตามขอมลขาวสารแนวโนมดานการตลาดสนคาเกษตรทเกยวของอยางตอเนอง ส าหรบรายละเอยดการเปรยบเทยบรายได รายจาย และสวนเหลอมตลาด ระหวางระบบการท าฟารมทง 4 ระบบ สามารถดจากตารางท 4.18

ตารางท 4.18 แสดงการเปรยบเทยบรายได รายจาย และสวนเหลอม ระหวาง ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบกจกรรมทางการเกษตรอนๆ ใน 4 ระบบ

ระบบ รายได รายจาย สวนเหลอมตลาด

2017 2026 2017 2026 2017 2026 ระบบสวนยางพาราเชงเดยว (S1) 9,024 8,272 4,680 4,320 4,344 3,952 ระบบสวนยางพารารวมกบไมผล (S2) 16,524 15,772 10,040 5,360 6,484 10,412 ระบบสวนยางพารารวมกบปาลมน ามน (S3) 14,250 20,212 8,880 5,240 5,370 14,972 ระบบสวนยางพารารวมกบการเลยงสตว (S4) 19,424 18,672 4,680 4,320 14,744 14,352

111

บทท 5 สรปผลการศกษาและอภปรายผล

1. สรปผลการศกษา จากการศกษาจะเหนไดวาสถานภาพทางสงคมในภาพรวมของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางจงหวด

ระนอง กระบ พงงา และภเกต พบวาหวหนาครอบครวสวนใหญเปนเพศชาย มประสบการณการท าสวนยางพาราทยาวนานซงถอไดวาเปนขอไดเปรยบของเกษตรกรในพนท อยางไรกตามการศกษายงสะทอนใหเหนถงขอจ ากดของเกษตรกร ไดแก การทเกษตรกรมอายเฉลยคอนขางสงและมระดบการศกษาไมสงมากนก ปจจยดงกลาวจงสงผลตอการยอมรบเทคโนโลยและการรบรขาวสาร การเรยนรการใชเทคโนโลยและการยอมรบเทคโนโลยใหมๆ จงยงคงมขอจ ากด เกษตรกรยงคงท าการเกษตรดวยการใชเทคโนโลยการผลตแบบเดมๆ ตลอดมา ประเดนเหลานยงสะทอนใหทราบวา เกษตรกรในพนทศกษายงคงขาดการปรบตวในสวนของการพฒนาตนเองเพอการด ารงชพ และมความออนไหวและเปราะบางไดงายตอภาวการณทเปลยนแปลงไป เปนตน ทงนยงสะทอนใหเหนถงสภาพแรงงานทางภาคเกษตรทอาจขาดแคลนแรงงานทดแทนหรอผสบทอดสาขาอาชพ นอกจากนจากการศกษาพบวา เกษตรกรสวนใหญประกอบอาชพท าสวนยางพาราเปนอาชพหลกและท ารายไดใหกบเกษตรกร

ส าหรบขอมลทางเศรษฐกจของครวเรอนเกษตรกรในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต พบวาสวนมากมการใชแรงงานครวเรอนในการท าการเกษตรซงสอดคลองกบ FAO (มปป.) ทไดรายงานวา การท าฟารมขาดเลกจะมงเนนการใชแรงงานสมาชกในครวเรอนเปนหลก และจาการศกษาประกอบการสมภาษณเชงลกพบวาแรงงานบางครวเรอนท างานทงในและนอกภาคเกษตรเนองจากมรายไดส าหรบใชจายในครวเรอนไมเพยงพอเนองจากเกษตรกรในพนทศกษาเปนเกษตรกรทท าฟารมสวนยางพาราขนาดเลกและไมเพยงพอตอการด ารงชพ ซงสอดคลองกบ กรอบการวเคราะหระบบการผลตของ Conway (1985) ทไดตงค าถามในงานวจยเกยวกบจ านวนพนททเพยงพอตอการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรในสภาพเศรษฐกจและสงคมในปจจบน ซงผลการศกษาไดตอบค าถามดงกลาว โดยจ านวนพนททเพยงพอตอการด ารงชพคอไมต า 15 ไร ซงจากการศกษาพบวาสวนใหญมพนทถอครองอยท 3 ถง 10 ไร ดงนนเกษตรกรจงตองประกอบอาชพตางๆ เสรม เพอเพมรายไดใหกบครวเรอน ซงพบวาครวเรอนเกษตรกร มรายไดเฉลย 231,917.75 บาทตอครวเรอนตอป จะพบวาจงหวดภเกตมรายไดทงหมดของครวเรอนสงทสด หากมองรายละเอยดของรายไดจะพบวาสวนใหญรายไดดงกลาวเปนรายไดนอกภาคเกษตร เนองจากจงหวดภเกตเปนจงหวดแหงการทองเทยว จากสถตการทองเทยวของส านกงานสถตจงหวดภเกตพบวาจงหวดภเกตมรายไดจากการทองเทยวในป พ.ศ. 2559 เฉลยท 377,878 ลานบาท คดเปนรอยละ 54.57 ของรายไดการทองเทยวในภาคใต และหากมองรายไดจากภาคเกษตรจะพบวาเกษตรกรในพนทศกษามรายไดจากภาคเกษตรเฉลย 149,356.50 บาทตอครวเรอนตอป รายไดจากภาคเกษตรสวนใหญมาจากการท าสวนยางพารา โดยมรายไดจากการท าสวนยางเฉลย 89,147.50 บาทตอครวเรอนตอป ซงหากมองในสวนของรายไดจากการท าสวนยางพาราจะเหนไดวาเกษตรกรยงคงอยในระดบของการมรายไดปานกลางระดบต าซงทางธนาคารโลกไดก าหนดเกณฑการมรายไดในระดบดงกลาวอยท 1,046 ถง 4,125 ดอลลารสหรฐอเมรกา จงหวดกระบเปนจงหวดทมรายไดจากการท าสวนยางพารามากทสดเฉลยอยท 101,400 บาทตอครวเรอนตอป ซงจากการศกษาการใชประโยชนทดนพบวาจงหวดกระบมการใชทดนเพอท ายางพาราอยท 838,822 ไร ซงมากทสดในพนททท าการศกษา นอกจากน เกษตรกรมรายไดนอกภาคเกษตรเฉลย 146,662.43 บาทตอครวเรอนตอป ในสวนของหนสนครวเรอนพบวา เกษตรกรมหนสนทงหมดในครวเรอนเฉลยอยท 212,100.51 บาทตอครวเรอน โดยหนสนทกยมมวตถประสงคเพอเปนทนใน

112

การท ากจกรรมทางการเกษตร (ขยายพนทเพาะปลก ลงทนการท าการเกษตร เปนตน) เพอทอยอาศย และเพอการศกษาของบตรหลาน มเงนออมเฉลยอยท 85,500.11 บาทตอครวเรอน

ส าหรบระบบการผลตของเกษตรกรในพนทศกษา ทงนจากการศกษาการประโยชนทดนในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต มการใชพนทสวนใหญกบการท าเกษตรกรรมมากทสด ซงกจกรรมทางการเกษตรทมการท ามากทสดนนคอการท าสวนยางพารา โดยมประสบการณการท าสวนยางพาราทสงมาก นนแสดงใหเหนวา เกษตรกรมความช านาญเปนอยางมากในทางการปฏบต แตดวยขอจ ากดอกหลายประการ เชน การเขาไมถงความรและเทคโนโลยในการท าสวนยางพาราทถกตองและเหมาะสม รวมไปถงการบรหารจดการการผลตทใหเกดตนทนทนอยทสดเกดผลก าไรมากทสด โดยจะสงเกตไดจากการทมเกษตรกรจ านวนนอยทใชปยอนทรยในการบ ารงสวนยางของตน ในทางกลบกนพบวาเกษตรกรเกอบทงหมดเลอกใชปยเคมในสวนยางแมจะมราคาทสงกวากตาม นอกจากนเกษตรกรมการใสปยเคมโดยไมมการเลอกใชสตรทเหมาะสมกบสวนของตน ไมมการวเคราะหธาตอาหารในดนหรอตนยางใดๆ ดงนนการใสปยของเกษตรกรในแตละครงเปนการใสแบบไมไดค านงถงความตองการและความเหมาะสมของพช ซงปจจยดงกลาวเปนสงทสะทอนใหเหนถงระบบการผลตของเกษตรกรทยงเขาไมถงระบบการจดการทเหมาะสม เกษตรกรในพนทศกษามพนทถอครองสวนยางพาราโดยเฉลย 14.98 ไรตอครวเรอนซงถอวาเพยงพอตามงานวจยผลวเคราะหระบบการผลตของระบบการท าฟารมสวนยางพาราในพนทจงหวดสงขลา (บญชา, 2548ก) ทไดตงค าถามวา “พนทถอครองสวนยางขนาดเทาไรจงเพยงพอหรอมสเกลทเหมาะตอการด ารงชพทสอดคลองกบเศรษฐกจและสงคมในปจจบน” เกษตรกรตอบตรงกนวา ถามอาชพสวนยางเพยงอยางเดยว พนทสวนยางขนาดเฉลย 15 ไร เพยงพอตอการด ารงชพในปจจบน ซงจะพบวาการถอครองทดนสวนยางขนาดนอยกวา 5 ไร เจาของสวนยางสวนใหญตองมอาชพเสรม ซงจากการศกษาพบเกษตรกรมการท าอาชพเสรมทงในและนอกภาคเกษตร กลาวคอ มการท าฟารมสวนยางพารารวมกบกจกรรมทางการเกษตรอนอนไดแก ไมผล ปาลมน ามนและการเลยงสตว นอกจากนยงพบวาเกษตรกรมอาชพเสรมโดยการปฏบตงานเปนลกจางทวไปในหนวยงานตางๆ คาขาย เปนตน หากมองผลตอบแทนทไดในแตละระบบพบวา ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการท า ไมผลนนสามารถสรางรายไดใหเกษตรกรไดมากกวาระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบกจกรรมอน (ไมหกตนทนการผลต) ซงระบบการท าฟารมสวนยางพาราเชงเดยวใหผลตอบแทนอยท 5 ,312.63 บาทตอไรตอป ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการท าไมผลใหผลตอบแทนอยท 11 ,876.05 บาทตอไรตอป ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามนใหผลตอบแทนอยท 10,217.44 บาทตอไรตอป และระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการเลยงสตวใหผลตอบแทนอยท 9,932.31 บาทตอไรตอป ทงนหากมองในสวนของสวนเหลอมทางการตลาด (Margin) จะพบวา ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามนเปนระบบทมสวนเหลอมทางการตลาดสงทสดเมอพยากรณไปในอนาคตอก 10 ป ขางหนา โดยระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามนมสวนเหลอมทางการตลาดอยท 14,972 บาทตอไรตอป ในสวนของการด ารงชพจะพบวาเกษตรกรในพนทศกษามทรพยสนหรอทนในการด ารงชพอยในระดบปานกลาง หากมองลกลงในแตละระบบการผลตพบวา ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปลกน ามนนนมระดบของทนในการด ารงชพอยในเกณฑปานกลางถงมาก อกทงยงมสดสวนของแตละทนค อนขางทจะสมดลกน สะทอนใหเหนถงการด ารงชพทสงผลเชงบวกของเกษตรกร เนองจากทรพยสนหรอทนในการด ารงชพเปนองคประกอบทมความส าคญหรออกนยหนงคอเปนทนทกลมเปาหมายน ามาใชในกระบวนการด ารงชพซงมความสมพนธทางบวกกบการเกดผลลพธมผลตอโอกาสการเลอกวถการด ารงชพไดรบอทธพลโดยตรงจากบรบทความออนแอและการเปลยนแปลงของโครงสรางและสถาบน ซงสอดคลองกบการศกษากรอบแนวคดการด ารงชพอยางยงยนของส าราญ (2539) ทรพยสนเปนดง“ตนทน”ทกลมเปาหมายน ามาใชในกระบวนการ

113

ด ารงชพการเปลยนแปลงฐานะของทรพยสนจะไดรบอทธพลจากการเปลยนแปลงของโครงสรางและกระบวนการ ซงแสดงออกมาในลกษณะของบรบทความออนแอ ทเกดขนเชนการเปลยนนโยบายทางเศรษฐกจเปนกระบวนการหนงทท าใหเกดภาวะแนวโนมสนคาตนทนการผลตราคาสงขนท าใหกลมเปาหมายตองใชเงนลงทนในการผลตมากขนสงผลใหฐานะทางการเงนของกลมเปาหมายลดต าลงและมผลตอเนองไปยงโอกาสการเลอกกลยทธการด ารงชพ หรอการเลอกวธการผลตใหเหมาะสมกบผลกระทบทเกดขนหากกลมเปาหมายมกลยทธหรอมการปรบปรงวถการด ารงชพหรอการท าอาชพทเหมาะสมกบสถานการณทเกดขนระบบกจะยงคงใหผลลพธ ในระดบทสมดลกบความตองการและผลลพธทไดนจะสงผลโดยตรงตอระดบของทรพยสนทกลมเปาหมายจะน ามาใชเปนตนทนในการด ารงชพ ทงน หากการจดการระบบการผลตเกดขอจ ากดหรอประสบปญหา ซงสงผลตอการด ารงชพของเกษตรกรท าใหขาดความสมดล การตดสนใจเลอกระบบการผลตหรอปรบเปลยนระบบการผลตของเกษตรกรนนขนอยกบปจจยหลายประการ ประการหนงทส าคญทสดคอขอจ ากดและขอไดเปรยบในการผลตระบบนน จากการวเคราะหรปแบบการตดสนใจ ซงสอดคลองและเชอมโยงกนกบการวเคราะหระบบการผลต (APS) ของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการท ากจกรรมการเกษตรอนๆ จะเหนวาขอจ ากดในการท าฟารมในระบบตางๆ มกจะเปนในเรองของสภาพพนท และเงนลงทน ในสวนของขอไดเปรยบคอการมประสบการณอนยาวนาน องคความร และการไดรบการสนบสนน เปนตน ประกอบกบวตถประสงคหรอเปาหมายของการท าฟารมระบบตางๆ อนไดแก เพอสรางรายไดใหแกครวเรอน เพอสบทอดอาชพตอจากพอแม และเพอสรางความมนคงทางด านอาหารใหกบตนเองและครวเรอน

114

2. อภปรายผล จากการลงพนทและเกบขอมลทงในเชงคณภาพและปรมาณ สามารถสงเคราะหเปนขอเสนอแนะแนวทางการพฒนาเพอการด ารงชพ โดยจ าแนกตามระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการท าการเกษตรอนๆ ไดดงน

2.1 ระบบการท าฟารมสวนยางพาราเชงเดยว (S1) ปญหาและขอจ ากดทพบในปจจบนทสงผลตอการด ารงชพของเกษตรกรชาวสวนยางพารา

ระบบการท าสวนยางพาราเชงเดยว พบวา เกษตรกรในพนทศกษา มรายไดหลกมาจากการท าสวนยางพารา ดงนน ยางพาราจงสงผลกระทบตอการด ารงชพของเกษตรกรมากทสด ปญหาในการท าสวนยางพาราทเกษตรกรในพนทประสบคอ สภาวะราคายางทตกต าลง รวมถงคาครองชพ (เมอราคายางสง เคร องอปโภค บรโภคกปรบราคาสงขน ในขณะทปจจบนราคายางลดลง แตราคาเครองอปโภค บรโภคดงกลาวยงคงมราคาทสง) ทปรบตวสงขน ท าใหเกษตรกรมรายไดในการใชสอยไมเพยงพอ ปญหาการขาดแคลนแรงงานสบทอดอาชพ เปนตน แนวทางในการแกไขจงตองเรมตนทเกษตรกรในการสรางภมคมกนใหตนเอง ปญหาการใชระบบกรดยางทมความถสงสงผลตอตนยางพารา ปญหาราคาปจจยการผลตสง เชน ปยราคาสง ผลผลตนอยกวาเกณฑทควรจะเปน สมรรถนะของผประกอบอาชพชาวสวนยาง เปนตน ส าหรบขอเสนอแนะแนวทางการปรบปรงและพฒนาระบบการท าฟารมสวนยางพาราเชงเดยวในพนทศกษา มดงน

(1) ภายใตภาวะราคายางทผนผวน การยดหลกแนวทางการด ารงชวตตามหลกเศรษฐกจพอเพยงเปนทางออกส าหรบครวเรอนเกษตรกรในระบบน

(2) การสงเสรมการท าสวนยางผสมผสานทสามารถสรางความมนคงทางดานอาหารและเศรษฐกจของครวเรอน และเปนการลดความเสยงในการผลตและการด ารงชพ เชนสงเสรมการปลกพชเสรมรายได และสงเสรมอาชพเสรมรายไดในสวนยางพารา

(3) การลดตนทนการผลตดวยการจดหาปจจยการผลตทท าใหตนทนการผลตต ากวา (4) การใหความรเกยวกบกระบวนการบรหารจดการกล ม ความรเกยวกบสถานการณ

ยางพาราความรเรองการตลาดเพอลดตนทนการผลต และลดการเอารดเอาเปรยบจากพอคาในทองถน (5) การใหความร และสงเสรมเกยวกบการแปรรปยางพาราเพอเพมมลคาของยางพารา (6) จากผลการว เคราะหปจจยพบวาองคประกอบ ทรพยสนหรอทน ม อทธพลตอ

องคประกอบความส าเรจในการด ารงชพคอนขางสง โดยเฉพาะทนทางสงคม สะทอนใหเหนวา หากภาครฐสงเสรม สนบสนนและมนโยบายทชดเจนในการพฒนาระบบน และการสรางกระบวนการกลมใหกบเกษตรกรในระบบน นาจะสามารถสงเสรมเกษตรกรไดระดบหนง และจะเปนการลดความเสยงในระบบนไดอกทางหนงอกดวย

2.2 ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกไมผล (S2) พบวา ในพนทศกษามการปลกไมผลทหลากหลายชนด เชน ทเรยน เงาะ มงคด เปนตน แต

ไมผลทเปนทสนใจของเกษตรกรในพนทคอ ทเรยน ปญหาของเกษตรกรท าสวนยางพารารวมกบการปลกไมผล คอ ราคาผลผลตไมผลและยางพาราทไมแนนอนในแตละฤดกาลบางปตกต าไมคมกบการลงทน ปญหาทดนทมอยอยางจ ากด ดนเสอมโทรมและขาดการบ ารงเกษตรกรมการปลกไมผลรวมในแปลงยาง แตดวยขอก าหนดของการของรบทนสงเคราะหท าใหตองมการจดการไมผลออกจากแปลงยาง หรอลดจ านวนตนของไมผลทอย เพอใหไดลกษณะการจดการสวนยางทเปนไปตามขอก าหนด เกษตรกรจงสญเสยรายได ราคาปจจยการผลตสงเนองจากไมผลมความตองการการบ ารงมากกวาพชอนๆ และการขาดแคลนแรงงานครวเรอน

115

ดงนนขอเสนอแนะแนวทางการปรบปรงและพฒนาระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกไมผลในพนทศกษามดงน

(1) ควรมมาตรการประกนราคายางและไมผลในบางฤดกาลทราคาตกต า (2) การสรางระบบตลาดทสรางความเปนธรรมใหกบเกษตรกร (3) การสงเสรมการรวมกลมในชมชน เพอลดปญหาการกดราคาจากพอคาคนกลาง (4) การสงเสรมการเพมมลคา เชน แปรรปไมผล สรางมลคาเพมของผลตทไดเปนการสราง

งานและรายไดใหกบเกษตรกรและชมชน (5) จากผลการศกษาทางเศรษฐศาสตร แมวาจะมรายไดสงเมอเทยบกบระบบอนๆ กตามแต

พบวาระบบมรายจายคอนขางสงเชนเดยวกน ดงนน การลดตนทนการผลต เชนการสงเสรมการใชปยอนทรย การรวมกลมในการซอ และตอรองปจจยการผลต และรวมกลมเพอผลตปยใชกนเอง

(6) ผลการศกษาการด ารงชพพบวาทนมนษยและทนทางการเงนในระบบนอยในระดบนอยสะทอนใหเหนถงประเดนทควรพฒนา คอ การพฒนาศกยภาพของเกษตรกรผปลกไมผล ดวยการใหความร อบรมทงการผลตการตลาดและการแปรรป และสงเสรมการท ากจกรรมอนเสรมรายไดเมอราคายางพาราและไมผลตกต าดวย

2.3 ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน (S3) ระบบการท าสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามนในพนทศกษา เปนระบบทมการ

ขยายตวในอนาคต ประกอบกบรฐบาลก าลงสนบสนน และมการลงทนของภาคเอกชน ในการปลกปาลมน ามนเกษตรกรบางสวนมการปรบพนทของตนจากการท ากจกรรมอนเพอปลกปาลมน ามน (มการโคนยางพาราเพอปลกปาลมน ามน มการปรบทนาเพอใหเหมาะแกการปลกปาลมน ามน) ท าใหเรมมการปลกปาลมน ามนเพมมากขน โดยเกษตรมการสงซอเมลดพนธปาลมน ามนจากประเทศมาเลเซย อยางไรกตามระบบนพบปญหาและขอจ ากด ไดแก ครวเรอนเกษตรกรมหนสนจ านวนมากสงผลตอการลงทนไดอยางจ ากด ปจจยการผลตมราคาสงท าใหตนทนการผลตสง และเปนระบบทเกษตรกรสวนใหญยงขาดความรความเขาใจในการปลกปาลมน ามน

ดงนน ขอเสนอแนะแนวทางการปรบปรงและพฒนาระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน ดงน

(1) การใหความรและความเขาใจในการปลกปาลมน ามนแกเกษตรกร ทงในเรองของการเลอกเมลดพนธในการเพาะปลกและการจดการการผลตทด

(2) ควรมนโยบายประกนราคายางและราคาปาลมน ามนทชดเจนและตอเนอง (3) สนบสนนปจจยการผลต เชน ปยและยาปราบศตรพช (4) พฒนาระบบชลประทานทมประสทธภาพ 2.4 ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการเลยงสตว (S4) ระบบการท าสวนยางพารารวมกบการเลยงสตวพบวา สตวเลยงทนยมในพนท ไดแก หม ไก

เปด เปนตน ซงปญหาทพบในระบบนคอ พนททมอยอยางจ ากดท าใหเปนขอจ ากดในการเลยงสตวและการจดการ แมในพนทจะมการเลยงสตวแตกไมเพยงพอตอความตองการ เกษตรกรยงขาดความรในเชงวชาการในการเลยงสตว และการขาดเงนลงทนในการขยายการผลต

ดงนน ขอเสนอแนะแนวทางการปรบปรงและพฒนาระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการเลยงสตว มดงน (1) สงเสรมการเลยงทถกตองและไดมาตรฐาน

(2) ภาครฐใหการสนบสนนและสงเสรมการเลยงสตวควบคกบการท าสวนยางพารา

116

(3) ใหความรผานกระบวนการฝกอบรม ดงาน และใหความรเกยวกบการเลยงสตวและการตลาด (4) สนบสนนปจจยการผลต เชน ปยและอาหารสตว (5) ลดตนทนในการเลยง โดยจดหาพนทปลกหญาเลยงสตว

3. แบบจ าลองการผลตและการด ารงชพภายใตระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการท ากจกรรมเกษตรอนๆ เพอการพฒนาทยงยน (Production and Livelihood under Rubber-based Farm For Development Sustainability: PLRBDS) แบบจ าลองพฒนามาจากฐานคดการบรณาการระหวางระบบการผลต (agricultural production system) กบกรอบการด ารงชพอยางยงยน (livelihood sustainable framework) ทมเปาหมายการพฒนาระบบการท าฟารมสวนยางอยางยงยน แบบจ าลองแสดงความสมพนธระหวางองคประกอบหลกและปจจยภายในขององคประกอบทสงผลตอการพฒนาทยงยนของการท าสวนยาง ประกอบดวย 4 ระบบยอยทมความสมพนธกน ดงน (1) ระบบการผลต (Production System) เปนแนวคดเชงระบบทประกอบดวย ปจจยการผลต 4 ปจจย ไดแก ปจจยทางกายภาพ ปจจยทางชวภาพ ปจจยทางเศรษฐกจ และปจจยทางสงคมทสมพนธกน และท าหนาทรวมกนเพอลดความเสยงในการผลตทน าไปสเปาหมาย หรอวตถประสงคในการผลต ภายใตสถานการณปจจบน ซงตวแปรปจจยการผลตดงกลาว เกยวของกบองคประกอบการด ารงชพ (2) ระบบสนบสนน (Support System) เปนระบบยอยทประกอบดวยองคประกอบการด ารงชพดานทรพยสน ทมความสมพนธกบองคประกอบความออนแอและความเปราะบาง ซงระบบทง 2 ระบบจะชวยสงเสรมและสนบสนนระบบการผลตใหเขมแขง และขบเคลอนไดอยางมประสทธภาพ นอกจากน ยงมความสมพนธกบกลยทธและการปรบตวของการด ารงชพ (3) ระบบกลยทธและการปรบตวการด ารงชพ (strategy and adjustment Livelihood) เปนระบบยอยทมความสมพนธกบระบบสนบสนนการตดสนใจดวยการเปลยนแปลงโครงสรางและสถาบน ทจะเสรมสรางความเขมแขงใหกบองคประกอบการด ารงชพ ความออนแอและเปราะบาง และองคประกอบทรพยสน ซงน ามาสกลยทธและการปรบตวเพอการด ารงชพทเหมาะสม (4) ระบบผลลพธการด ารงชพ (The Resulted Sustainable Livelihood) กลยทธและการปรบตวในการด ารงชพน ามาสผลลพธ หรอผลส าเรจในการด ารงชพของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบกจกรรมเกษตรอนๆ ทมตวชวด ไดแก สถานทางเศรษฐกจ (การเงน) ในปจจบน ความมนคงทางอาหาร การถอครองทรพยสน ทรพยากรการผลต ความสมพนธกบชมชนและสขอนามย ซงผลลพธดงกลาว จะสงผลตอองคประกอบทรพยสนในอนาคต ดงภาพท 5.1

117

ผลส าเรจในการด ารงชพ

สถานะทางเศรษฐกจ(การเงนครวเรอน)

ความมงคงทางอาหาร/สงอ านวยความสะดวก

ทรพยสนถอครอง

ทรพยากรการผลต

ความสมพนธกบชมชน

ภาวะสขอนามยครวเรอน

โครงสรางองคกร/และสถาบน

กลยทธการด ารงชพ/การปรบตวของระบบ

ผลผลตและการจดการผลผลต

เพมประสทธภาพทางการผลต

เทคโนโลย/การจดการผลต

ปจจยทางชวภาพ

นโยบาย/องคกรสนบสนน

ปจจยทางสงคม กระบวนการตดสนใจ

กระบวนการ/การมสวนรวมในกลม/องคกร

การเสรมพลง สถานภาพทางสงคม ศกยภาพ

รายได-รายจาย ของครวเรอน

ภาวะตลาดผลผลตในทนท

ภาวะการณออมเงนการกเงน

ปจจยทางเศรษฐกจ

ราคาผลผลต(ในตลาด)

ภาวะหนสนของครวเรอน

ชนดดน/ความอดมสมบรณของดน

ปจจยทางกายภาพพนท/ลกษณะทาง

ภมศาสตร

Sub Model: กลยทธการด ารงชพ (Livelihood stragies)

Sub Model: ความส าเรจการด ารงชพอยางยงยน (Livelihood Achievement)

Sub Model: ระบบการผลต (Production System)

อณหภมสภาพทางกายภาพ

ปรมาณน าฝน ลม/พ

าย

ความ

ชน

องคประกอบความเปราะบาง/

ความออนแอ

ภยธรรมชาต

การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

ปญหา/ขอจ ากดในการผลต/ด าเนนชวต

แนวโนมการเปลยนแปลง

องคประกอบทรพยสน (ทน)

ทนมนษย

ทนทางสงคม

ทนกายภาพทนธรรมชาต

ทนทางการเงน

Sub Model: สนบสนน (Support System)

ภาพท 5. 1 แสดงกรอบแนวคดการสงเคราะหรปแบบ (Model) รปแบบการผลตยางพารา และการด ารงชพภายใตระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการท ากจกรรมเกษตรอนๆ เพอการพฒนาทยงยน

118

เอกสารอางอง

ชฎารตน บญจนทร. 2552. ระบบเกษตรและสภาพการเลยงโคเนอของเกษตรกรผเลยงโคเนอพนเมอง และโคเนอลกผสม อ าเภอควนขนน จงหวดพทลง. วทยานพนธ (พฒนาการเกษตร) มหาวทยาลยสงขลา นครนทร.

ชนวน รตนวราหะ และประเวศ แสงเพชร. 2532. ระบบเกษตรผสมผสาน.โรงพมพครสภาลาดพราว, กรงเทพฯ.

เนตรนภา อนสลด Richard W. Bell และเบญจวรรณ ฤกษเกษม. 2546. การตอบสนองของ พนธขาวไร และขาวนาสวนตอสภาพดนน าขงและดนระบายน าด. วารสารเกษตร ฉบบพเศษ. 2. หนา 281-290.

นฤมล แกวจ าปา ชตนนท ชสาย สภทร อศรางกร ณ อยธยา , สนตไมตรกอนค าดกรยาสงขทองวเศษและอนนตวงเจรญ. 2557. ผลของพชแซมยางพาราตางชนดกนตอปรมาณธาตอาหารและความอดมสมบรณของดน. ว. แกนเกษตร. 42:3

บญชา สมบรณสข ปรญญา เฉดโฉม ปรตถ พรหมม และรจเรข หนสงข. 2548ก. ระบบเศรษฐกจครวเรอนในระบบการท าฟารมสวนยางขนาดเลกในภาคใตของประเทศไทย. ในงานประชมวชาการสระบบอาหารทปลอดภยสรางมลคาเพมและใชทรพยากรอยางยงยน.15-23.

บญชา สมบรณสข ปรญญา เฉดโฉม ปรตถ พรหมม และรจเรข หนสงข. 2548ข. การปรบตวทางเศรษฐกจและสงคมของเกษตรกรชาวสวนยางในระบบการท าฟารมสวนยางพาราขนาดเล กเพอการพฒนาคณภาพชวตสงแวดลอมและเศรษฐกจครวเรอน.ใน งานประชมวชาการสระบบอาหารทปลอดภยสรางมลคาเพมและใชทรพยากรอยางยงยน. 95-109.

บญชา สมบรณสข และคณะ. 2548. การปรบตวทางเศรษฐกจและสงคมของเกษตรกรชาวสวนยางในระบบการท าฟารม สวนยางพาราขนาดเลก. ภาควชาพฒนาการเกษตร คณะทรพยากรธรรมชาตมหาวทยาลยสงขลานครนทร

บญชา สมบรณสข. 2552. การเปรยบเทยบการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางระหวางครวเรอนทผลตยางแผนดบและครวเรอนทผลตน ายางสด : กรณศกษาต าบลนาหมอบญ อ าเภอจฬาภรณ จงหวดนครศรธรรมราช.

ปฏญญา สระกว สายณห สดด และปราโมทย แกววงศศร. 2553. ผลของระบบการปลกพชรวมตอการเจรญเตบโตและผลผลตของลองกองและยางพารา. ประชมสมมนาวชาการระบบเกษตรแหงชาต ครงท 6 ระบบเกษตรเพอความสมดลของชวตและสงแวดลอม.

ปรงจต หมายด ศรณยา คงทอง อรอนงค เอยมข า และสวชาญศล ปรศม. 2547. สภาวะสขภาพอนามย ผประกอบอาชพท าสวนยางพารา. ส านกงานปองกนควบคมโรคท 11 นครศรธรรมราช กรมควบคมโรค. กระทรวงสาธารณสข.

พลศกด อนทรโยธา และภกด บญเจรญ. มปป. คณภาพชวตของเกษตรกรชาวสวนยาง. สวนวจยและพฒนาฝายวจยและแผน.

มานะ นาคค า. 2559. การด ารงชพของชาวสวนผสมแบบยกรองลมน าแมกลอง. ว. มนษยศาสตร สงคมศาสตร ปท 33. หนา 163-192.

วรเทพ วงศาสทธกล. 2558. สมภาษณพเศษ. อนาคตยางพาราไทย เปนอยางไรตอจากน. ประชาคมวจยฉบบท 116. หนาท: 14.

119

วชญภาส สงพาล. 2545. ลกษณะนเวศวทยาบางประการของสงคมพชปาผลดใบตามการเปลยนแปลงความสงจากระดบน าทะเล ใน อทยานแห งช าต ดอย อนทนนท . วท ยาน พนธ วท .ม .วนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. หนา 106.

วทยา อธปอนนต. 2542. การวเคราะหพนทและชมชน: แนวคดระบบการท าฟารมในงานสงเสรมการเกษตร. กรงเทพฯ : กองสงเสรมธรกจเกษตร.

สมยศ ทงหวา. 2539. การวนจฉยระบบสงคมเกษตรกรรม กงอ าเภอกระแสสนธ จงหวดสงขลา. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. กระทรวงเกษตรและสหกรณ.กระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม.ทบวงมหาวทยาลย. 545.

ส านกงานเศรษฐกจเกษตร. 2556. สถานการณสนคาเกษตรทส าคญและแนวโนม ป 2556. (เขาถงโดย) http://www.oae.go.th/ewtadmin/ewt/oae_web/download/journal/trends2556.pdf

ส านกงานเศรษฐกจเกษตร. 2557. สถานการณสนคาเกษตรทส าคญและแนวโนม ป 2557. (เขาถงโดย) http://www.oae.go.th/download/document_tendency/journalofecon2557.pdf.

สพท จตรภกด. 2558. เกษตรจงหวดสตล แนะเกษตรกรผปลกยางพาราใชหลก 5 ด เพอพฒนาและเพมประสทธภาพยางพารา ใน บทสมภาษณ ส านกขาว กรมประชาสมพนธ. สวท. จงหวดสตล.

อารนต พฒโนทย. 2527. แนวคดและพฒนาการของงานวจย ระบบการท าฟารม. 1-25 กรงเทพฯ อทย บญประเสรฐ. 2529.กลมและกระบวนการกลมในการท างาน. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย. Schoderbek,Peter P. and Othors . Management System: Conceptual Consideration. 4th

.ed.,Richard D.Irwin,Inc.,1990. Scott,William G. Organization Theory . Illinois:Richard D.Irwin,Inc.,1967. The Unesco Press. A

systems Approach to teaching and laerning procedures: A guide for educators. 2nd.ed.,Imprimerie des Presses Universitaries de France, Vendome,1981.

120

ภาคผนวก

121

บทความทางวชาการ (รอการตพมพ) ระบบการผลตและการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพาราในระบบการท าฟารม

สวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามนในภาคใตฝงตะวนตก (จงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต)

บทน า

ยางพาราเปนพชเศรษฐกจทส าคญของภาคใต ในป 2556 ภาคใตมพนทปลกยาง 13.94 ลานไร คดเปนสดสวนรอยละ 63 ของพนทภาคใต การด ารงชพในภาวะทรายไดลดลงยงคงเปนปญหาหนงของกลมจงหวดภาคใตฝงตะวนตก สาเหตหนงมาจากโครงสรางฟารมระบบเกษตรและการด ารงชพทขนอยกบการผลตยางพารา รวมทงมขอจ ากดจากทตงทางภมศาสตร สาธารณสข การคมนาคม สาธารณปโภคและสงคมวฒนธรรมทองถน ประกอบกบนโยบายรฐและการบรการภาครฐทขาดประสทธภาพสงผลใหเกษตรกรสวนยาง ภาพสะทอนผลลพธของการด ารงชพของครวเรอนเกษตรอาจพจารณาไดจากดชนความกาวหน าของคน (Human Achievement Index, HAI) ครวเรอนยากจนเหลานสวนใหญประกอบอาชพสวนยางพาราทงเปนอาชพหลกและอาชพเสรม ดงนน จงมความจ าเปนอยางยงทจะตองวเคราะหสาเหต ความเชอมโยง และความสมพนธระหวางระบบเกษตรสวนยางพาราและการด ารงชพของเกษตรกรสวนยางพาราในพนทศกษาความทาทายจากบรบทเศรษฐกจและสงคมทก าลงเปลยนแปลงไปในทศทางทเปนแรงกดดนตอการด ารงชพและความออนไหวของครวเรอนเกษตรกรมากขน ยกตวอยางเชน ตนทนการผลตสง ราคาผลผลตตกต า และตนทนการด ารงชพสงขน สงผลใหครวเรอนเกษตรกรตองมการปรบตวและมกลยทธการด ารงชพเพอใหสามารถอยรอดในสถานการณปจจบน จงเปนทมาของโจทยวจยของโครงการวจยเรอง “แบบจ าลองการผลตเพอการด ารงชพภายใตระบบการท าฟารมสวนยางพาราขนาดเลกรวมกบการท ากจกรรมทางการเกษตรอนๆ ในภาคใตฝงตะวนตก (จงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต)” เพอน าไปสขอเสนอทางเลอกนโยบายรฐตอระบบเกษตรสวนยางพารา และการด ารงชพของเกษตรกรสวนยางขนาดเลก

วตถประสงค 1. ศกษาเศรษฐกจ สงคม การจ าแนกระบบ และการจดการผลตระบบการท าสวนยางพาราขนาดเลกรวมกบกจกรรมทางการเกษตรอนๆ ในพนทจงหวดระนอง กระบ พงงา และจงหวดภเกต 2. ศกษาระบบการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรสวนยางพาราขนาดเลกรวมกบการท ากจกรรมทางการเกษตรอนๆ ตามกรอบแนวทางการด ารงชพอยาง 3. สงเคราะหแบบจ าลองทางเศรษฐศาสตรดวยโปรแกรมการวเคราะหแบบจ าลองทางเศรษฐกจOLYMPE ของระบบการท าฟารมสวนยางพาราของเกษตรกรสวนยางพาราขนาดเลกรวมกบการท ากจกรรมทางการเกษตรอนๆ 4. เสนอแนะรปแบบทางเลอกส าหรบระบบการท าฟารมสวนยางพาราของเกษตรกรสวนยางพาราขนาดเลกรวมกบการท ากจกรรมทางการเกษตรอนๆ เพอการด ารงชพอยางยงยนของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพารา

เอกสารทเกยวของ

1. แนวคดระบบการท าฟารมสวนยางพารา

122

ในป พ.ศ. 2550 ประเทศไทยมพนทปลกยางพาราทงหมด 15.36 ลานไร กระจายทวทกภมภาคของประเทศ ซงพบมากทสดในภาคใต คอ จ านวน 11.11 ลานไร (ส านกงานเศรษฐกจการเกษตร, 2551) ปจจบนประเทศไทยสามารถผลตยางพาราไดมากเปนอนดบหนงของโลก โดยในป พ.ศ. 2551 มผลผลตยางรวมทงหมด 3.09 ลานตน แบงออกเปนยางแผนรมควนยางแทง น ายางขน ยางผสม และอนๆ (สถาบนวจยยาง, 2552) ผลผลตยางพาราทไดมาจากการท าสวนยางของเกษตรกรมากกวา 1 ลานฟารม โดยกระจายอยในภาคใตประมาณรอยละ 90 ทงนสวนใหญเปนสวนยางขนาดเลกซงมขนาดพนทท าสวนยางนอยกวา 50 ไร คดเปนสดสวนประมาณรอยละ 93 ของจ านวนสวนยางพาราทงหมดในประเทศ (Somboonsuke et al., 2008)

แนวคดทเกยวของกบการท าฟารมสวนยางพารา ไดแก แนวคดระบบการท าฟารมสวนยางระบบการท าฟารมสวนยางพาราเปนรปแบบหนงของระบบการท าฟารม ทมองถงการท าสวนยางพาราเปนหลก (Cherdchom et al., 2002) และเปนระบบการท าฟารมทใหความสนใจเกยวกบปจจยตางๆ ทเกยวของกบกระบวนการผลต ไดแก ปจจยทางเศรษฐกจและสงคม ปจจยทางกายภาพ และปจจยทางชวภาพ โดย Somboonsuke และคณะ (2002) ไดอธบายรายละเอยดเกยวกบปจจยดงกลาว ดงน 1) ปจจยทางเศรษฐกจและสงคม ไดแก ระบบตลาด ราคา นโยบายรฐ การลงทนศกยภาพเกษตรกร และการบรหารจดการ 2) ปจจยทางกายภาพ ไดแก สภาพพนท สภาพภมอากาศ (อณหภม ความชน ปรมาณฝน) และ 3) ปจจยทางชวภาพ ไดแก เกษตรกร กจกรรมอนของครวเรอนความอดมสมบรณของดน ปจจยเหลานมความสมพนธกนและเปนสวนส าคญในการผลต และการจดการสวนยางใหสามารถด ารงอยได

2. กรอบแนวคดการด ารงชพอยางยงยน (Sustainable Livelihood Framework) การศกษาการด ารงชพอยางยงยนเปนการศกษาความสมพนธขององคประกอบ 5 ประการท

จะน าไปสเปาหมายในการด ารงชพของกลมเปาหมาย คอ 1) องคประกอบดานบรบทของความออนแอ และไมแนนอน (Vulnerability context) เปน ภาวะทเกดขนและสงผลกระทบโดยตรงตอทรพยสนและผลลพธจากวถการด าเนนชวต ไดแก

-ภาวะทเกดผลกระทบอยางทนททนใดและรนแรง (Shocks) สงผลเสยหายตอการด ารงชพโดยเฉพาะในองคประกอบของทรพยสน เชน ภยธรรมชาต การขาดเงนใชจาย ความขดแยงในสงคม ปญหาสขภาพ มนษย พช สตว

-แนวโนม (Trends) ภาวะแนวโนมของการเคลอนไหวของปจจยตางๆ ทมผลกระทบตอวถการด ารงชพเชนแนวโนมประชากร ทรพยากร เศรษฐกจ รฐบาล นโยบายและเทคโนโลย

-การเปลยนแปลงตามฤดกาล (Seasonality) ไดแก วฏจกรตางๆ เชน วฏจกรราคาผลผลตสขภาพโอกาสการจางงาน เปนตน 2) ทรพยสน หรอตนทนในการด ารงชพ (Livelihoods Assets) เปนองคประกอบทมความ ส าคญหรออกนยหนงคอ เปนตนทนทกลมเปาหมายน ามาใชในกระบวนการด ารงชพ ซงมความสมพนธทางบวกกบการเกดผลลพธมผลตอโอกาสการเลอกวถการด ารงชพไดรบอทธพลโดยตรงจากบรบทความออนแอ และการเปลยนแปลงของโครงสรางและสถาบน ไดแก ตนทนมนษย ตนทนธรรมชาต ตนทน ตนทนกายภาพ ตนทนสงคม

3) โครงสรางและกระบวนการทกอใหเกดการเปลยนแปลง (transforming structures and processes) เปนองคประกอบทมผลกระทบโดยตรงทท าใหเกดความออนแอในกระบวนการและสงผลตอการเลอกวถการด ารงชพมสวนประกอบยอย 2 สวนคอ โครงสราง (Structures) และกระบวนการ (Processes)

123

4) ยทธวธการด ารงชพ (Livelihood strategies) เปนทางเลอกโอกาสทกลมเปาหมายใชเปนกลยทธในการด าเนนชวตซงจะมลกษณะของความหลากหลาย (Diversity) ตามลกษณะพนทภมประเทศทถอครองและชวงเวลาเปนลกษณะท เคลอนไหว (Dynamic) กระจายหลายสถานท (Straddling) และเชอมโยง (Linkage)

5) ผลลพธ (Livelihood outcome) เปนผลไดทเกดจากการเลอกวถหรอยทธวธในการด าเนนชวตซงแสดงออกถงการด ารงชพอยางยงยน ไดแก การมรายไดเพมขน (More income) การเพมการเปนอยทดขน(Increasedwell-being) การลดความออนแอ (Reduced vulnerability) การเพมความมนคงดานอาหาร(Improved food security) และการเกดความยงยนในการใชทรพยากรธรรมชาต (Sustainable use of natural resource based)

ภาพ: แสดงกรอบการด าเนนงานในการด ารงชวตอยางยงยน (Sustainable livelihoods framework) ทมา: ดดแปลงจากสารนพนธนายส าราญ สะรโณ, 2539

H = human capital)N = natural capital)F = financial capital)P = physical capital)S = social capital)

H

S N

P F

- - -

- -

- -

- -

- รายไดทเพมข น- - -

124

จากภาพ เราสามารถอธบายความสมพนธระหวางองคประกอบตางๆ ในระบบการด ารงชพของกลมเปาหมายไดวาทรพยสน (livelihoods assets) เปนองคประกอบหลกอนดบแรกทจ าเปนในการด ารงชพหรออกนยหนง คอ เปน“ตนทน”ทกลมเปาหมายน ามาใชในกระบวนการด ารงชพการเปลยนแปลงฐานะของทรพยสนจะไดรบอทธพลจากการเปลยนแปลงของโครงสรางและกระบวนการ (transformingstructures and processes) ซงแสดงออกมาในลกษณะของบรบทความออนแอ (vulnerabilitycontext) ทเกดขน เชนการเปลยนนโยบายทางเศรษฐกจเปนกระบวนการหนงทท าใหเกดภาวะแนวโนมสนคาตนทนการผลตราคาสงขนท าใหกลมเปาหมายตองใชเงนลงทน ในการผลตมากขนสงผลใหฐานะทางการเงนของกลมเปาหมายลดต าลง และมผลตอเนองไปยงโอกาสการเลอกกลยทธการด ารงชพ (livelihoods strategies) หรอการเลอกวธการผลตใหเหมาะสมกบผลกระทบทเกดขน หากกลมเปาหมายมกลยทธหรอมการปรบปรงวถการด ารงชพหรอการท าอาชพทเหมาะสมกบสถานการณทเกดขนระบบกจะยงคงใหผลลพธ ( livelihood outcome) ในระดบทสมดลกบความตองการ และผลลพธทไดนจะสงผลโดยตรงตอระดบของทรพยสนทกลมเปาหมายจะน ามาใชเปนตนทนในการด ารงชพตอไป

3. การประยกตใชกรอบการด ารงชพอยางยงยนส าหรบการท าฟารมสวนยางพารา จากทฤษฎการด ารงชพอยางยงยน สามารถน ากรอบแนวคดการด ารงชพอยางยงยนมาประยกตใชใน

การวเคราะหการด ารงชพส าหรบระบบการท าฟารมสวนยางพารา ซง Somboonsuke et al. (2003) ไดศกษาเรอง การด ารงชพอยางยงยนของระบบการท าฟารมสวนขนาดเลก กรณศกษาของระบบการท าฟารมสวนยางและไมผล ในชมชนเขาพระ ภาคใตของประเทศไทย พบวา สาเหตของปญหาหรอขอจ ากดทเกยวของกบระบบการผลต ในระบบการท าสวนยางขนาดเลกทมไมผลรวม ไดแก 1) ราคาผลผลตต า รวมถงคณภาพของผลผลตต า 2) ขาดเงนทนในการลงทน 3) โรคและศตรพชระบาด 4) ขาดความรในการจดการ 5) สภาพอากาศไมเหมาะสม 6) โครงสรางพนฐานไมสะดวก 7) ขาดแคลนแรงงาน และ 8) การสงเสรมขาดประสทธภาพ ซงเมอประเมนปญหาหรอขอจ ากดระบบการผลตดงกลาวขางตน พบวา ปญหาตนทนการผลตสงมความจ าเปนและเรงดวนทจะตองแกไขกอน สวนความยากงาย ของปญหาทจะแกไข ไดแก ปญหาระบบตลาดไมมประสทธภาพในขณะทหากสามารถแกปญหาตนทนการผลตสงได กจะเกดประโยชนตอระบบการผลตในระบบการท าฟารม สวนยางพาราขนาดเลกทมไมผลรวมมากทสด แสดงใหเหนวา หากมการแกปญหาในเรองตนทนปจจยการผลตทสงใหต าลงได โดยเฉพาะราคาปย สารปราบศตรพช และคาจางแรงงานใน การผลต ท าใหเกษตรกรประหยดคาใชจายอนจะสงผลตอการเพมรายไดของระบบฟารมดวย นอกจากนปญหาดงกลาวยงจะสงผลกระทบโดยตรงตอทรพยสน การวางแผน และยทธวธการจดการทเหมาะสม ซงมอทธพลตอความส าเรจ และน าไปสความยงยนของฟารม โดยองคประกอบทส าคญ ทเปนทนใหเกษตรกรไดน ามาใชในการด ารงชพ ประกอบดวยทรพยสน 5 ประเภท ทเกยวของในทน คอ 1) ทนธรรมชาต หมายถง ทรพยากรน าส าหรบกจกรรมในฟารม ประสทธภาพในการใชทดน สภาวะอากาศ (อณหภม ปรมาณน าฝน และความชน) และลกษณะดน 2) ทนทางสงคม ประกอบดวย การเขารวมกลมทางสงคม การมสวนรวมในการท ากจกรรมในระดบกลม 3) ทนทางกายภาพ ประกอบดวย ขนาดของฟารม (ขนาดการถอครองทดน) และสภาพพนท 4) ทนทางการเงน ประกอบดวย เงนลงทนของฟารม เงนออม และหนสนของฟารมและ 5) ทนมนษย ประกอบดวย สมรรถภาพของฟารม และความสามารถในการจดการและภารกจในฟารม เชน อาย ประสบการณในการประกอบอาชพ แรงงานภายในฟารม และความรในการจดการ

ส าหรบนโยบายและแผนกลยทธ สามารถแบงนโยบายได 3 ระดบดวยกน คอ แผนและนโยบายระดบชาต แผนและนโยบายระดบภมภาค และนโยบายระดบฟารม โดยเปาหมายของแผนและนโยบายมงเนน

125

ไปทการเพมรายไดแกเกษตรกรชาวสวนยางพารา ตลอดจนเพมศกยภาพ และความสามารถในการผลตของเกษตรกรชาวสวนยางพาราเปนส าคญ ในสวนของการปรบตวของเกษตรกรชาวสวนยางพารา ในระบบการท าฟารมสวนยางพาราขนาดเลกทมไมผลรวม เกษตรกรตองลดปญหาหรอขอจ ากดของฟารมโดยการท าการเกษตรแบบผสมผสาน เพอลดความเสยงในการจดการฟารม นอกจากนปจจยอนๆ ทเกษตรกรชาวสวนยางพาราในระบบนทมผลตอการปรบตวของระบบฟารม ไดแก ประสบการณในการประกอบอาชพของเกษตรกร ศกยภาพของเกษตรกร (Empowerment) ไดแก การมสวนรวมในองคกรทตนเองสงกดอย ระบบการผลตทมประสทธภาพ ขนาดฟารมทเหมาะสมกบแรงงาน และระดบการใชเคร องมอทเหมาะสม ปจจยตางๆ เหลานมสวนชวยใหลดความเสยงในการจดการฟารม ซงน าไปสศกยภาพและความสามารถในการผลตของฟารม เพอมงไปสเปาหมายสดทาย คอ การเพมรายไดของฟารมอนเปนองคประกอบส าคญของการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพารา

นอกจากน ยงมปจจยทส าคญอกประการหนงของการปรบตวของระบบการท าฟารมสวนยางพาราขนาดเลกทมไมผลรวมคอ ระบบสนบสนน คอ ขอเสนอแนะแนวนโยบายตางๆ ทชวยสนบสนนระบบการผลตของฟารม ซงเปนหวใจส าคญ คอ ระบบการตดสนใจของเกษตรกร (Decision Making Process) เนองจากเกษตรกรตองน าขอเสนอแนะไปพจารณาและตดสนใจเลอกใชขอเสนอแนะ และแนวนโยบายทคดวาเหมาะสมกบการผลตตนเอง ภายใตองคประกอบของระบบฟารมทเปนอยเพอใหการด าเนนการผลตของฟารมมประสทธภาพ (Somboonsuke et al., 2003)

อยางไรกตาม ในการประยกตใชการด ารงชพกบระบบการผลตทางการเกษตรไดท าการวเคราะหทรพยสนทง 5 ประเภท เพอดศกยภาพในระบบการผลตทางการเกษตร และใชเปนกลยทธในการด าเนนงานทอาศยทรพยสนทมศกยภาพ โดยมเปาหมายทส าคญในการด ารงชพในแงของเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอมซงศกยภาพของทรพยสนทเปนทนในการผลตนนไดรบผลกระทบจากนโยบายทงภาครฐและเอกชน ตลอดจนสถาบน และองคกรตางๆ ทขบเคลอนในพนท หรอ ชมชน ซงไดสงผลใหทรพยสนทเปนทนมศกยภาพทแตกตางกนในแตละพนท ซงปจจยทส าคญทสด ในการเชอมโยงระหวา งการด ารงชพ และการผลตคอ ศกยภาพของทนในการผลตตางๆ ทง 5 ประเภท ทไดกลาวมาแลว ดงนน ในการวเคราะหการจดการผลตเพอการด ารงชพ จงมงเนนเรองของศกยภาพทรพยสนทนเปนส าคญ

126

4. ผลวเคราะหระบบการผลตของระบบการท าฟารมสวนยางพาราในพนทจงหวดสงขลา การวเคราะหระบบการผลตของเกษตรกรสวนยางพาราขนาดเลกเปนการน าเสนอตามกรอบ

การวเคราะหระบบการผลตของ Conway (1985) โดยน าเสนอองคประกอบ วตถประสงคของระบบการผลต ลกษณะทางกายภาพ ขอไดเปรยบและขอจ ากดของระบบการผลต การด าเนนงาน และการจดการสวนยาง ผลส าเรจในการด าเนนงานและขอเสนอแนะตอระบบการผลต มรายละเอยดดงน 1) วตถประสงคของสวนยาง: ระบบการผลตในทกประเภทมวตถประสงคส าคญ คอ ผลผลต สวนยางถอเปนแหลงรายไดหลกของครวเรอนส าหรบครวเรอนชาวสวนยาง รายไดเสรมส าหรบครวเรอนทมอาชพหลกนอกภาคเกษตร และเปนอาชพทสบทอดมาจากรนพอแมทไดโอนกรรมสทธในทดนสครวเรอนในปจจบน ซงสงผลตอความเปนอยทดขนของครวเรอนและลกหลานมการศกษาสงขน ตามล าดบ การผลตยางในทกพนทสวนใหญเปนการปลกยางเชงเดยวและมกจกรรมทางการเกษตรเสรมอนๆ รวมกบสวนยาง เชน สวนผลไม ท านา และเลยงสตว แตมแนวโนมการประกอบอาชพเสรมลดลงตามล าดบ โดยเฉพาะราคายางทสงขนสงผลใหเกษตรกรบางรายละทงการปลกพชรวมยางและปรบเปลยนทนาเปนสวนยางพาราหรอปลอยทงเปนนารางมากขน ในขณะทการเลยงสตว เชน เลยงววควาย สกรและไก เปนการเลยงสตวเพยงจ านวนนอยตวเพอเปนรายไดเสรม และใชเวลาวางหลงเสรจกจกรรมงานกรดยางในแตละวน

2) ลกษณะทางกายภาพของสวนยางพารา: สวนยางในพนทศกษาตงอยใน 3 เขตนเวศเกษตร ประกอบดวย (1) เขตนเวศเกษตรพนทราบเปนทราบ ทนา พนทน าทวมถงรวมถงบรเวณทราบชายฝงมความสงจากระดบน าทะเล 0-20 เมตร ความลาดชนนอยกวา 10 องศา ปรมาณน าฝนเฉลย 1 ,916 มลลเมตรพนทนดงเดมมกจกรรมเกษตรทส าคญคอ ท านา ไรและสวนผลไม ในปจจบนไดมการปรบเปลยนเปนพนท มการปลกยางอยางหนาแนน ประกอบดวย เขตอ าเภอบางกล า ควนเนยง อ าเภอเมอง และบางสวนของอ าเภอหาดใหญ นาหมอมและรตภม เนองจากสวนยางปลกทนา ทนารางหรอสวนผลไม สงผลตอการเจรญเตบโตของตนยางทต ากวาพนทอนๆ ปรมาณผลผลตตอไรลดลง และมปญหาน าทวม ในการปลกสรางสวนยางตองมการปรบสภาพพนทโดยการยกรอง เพอแกปญหาระดบน าใตดนต าและน าทวม การถอครองพนทเกษตรสวนใหญเปนถอครองทดนขนาดเลกไมเกน 15 ไร ตอครวเรอน

(2) เขตนเวศเกษตรพนทควนเปนพนทควน ลาดลอน ลกคลน มความสงจากระดบน าทะเล 20 ถง 100 เมตร ความลาดชน 10 ถง 20 องศาปรมาณน าฝนเฉลย 1,505มลลเมตร จากการสมภาษณพบวา เปนพนทดงเดมทถกเลอกเปนพนทปลกสรางสวนยาง และสวนผลไม เพราะความเหมาะสมอดมสมบรณของดนและความเหมาะสมของพนทตอการปลกยางมากกวาพนทอนๆ เขตนเวศนจงมการปลกยางอยางหนาแนนนอกจากนเกษตรกรมกจกรรมทางการเกษตรอนๆ เชน ท านา ท าไรเปนตน ซงเปนกจกรรมทางการเกษตรแยกแปลงกบสวนยาง เขตนเวศเกษตรนประกอบดวยพนทอ าเภอหาดใหญ นาหมอม คลองหอยโขง และบางสวนของอ าเภอรตภม และอ าเภอสะเดา การถอครองพนทเกษตรมพนทสวนยางขนาดไมเกน 50 ไร และสวนใหญเปนถอครองทดนขนาดเลกไมเกน 15 ไรตอครวเรอน (3) เขตนเวศเกษตรพนทลาดชนหรอภเขา เปนพนทบรเวณเชงเขา หรอพนทมความลาดชนสงพนทมความสงจากระดบน าทะเล 100 ถง 500 เมตร มความชน 20 ถง 30 องศา บางสวนตงอยในพนททมความชนมากกวา 30 องศา และอยในพนทภเขาสง ไหลเขา เปนตน ปรมาณน าฝน เฉลย 1 ,548 มลลเมตรแรกเรมในพนทนสวนใหญเปนพนทท าไร และสวนผลไม เมอมการปลกยางพาราพนธพนเมองจงมการบกรกขยายพนทปลกสวนยางอยางตอเนอง การสรางสวนยางเปนไปดวยความยากล าบาก ในการปลกสรางสวนยางกรดและเกบผลผลต เขตนเวศเกษตรนประกอบดวยพนทอ าเภอรตภม อ าเภอสะเดา และบางสวนของอ าเภอ

127

คลองหอยโขงและอ าเภอหาดใหญ การถอครองพนทเกษตรมขนาดทหลากหลายและมขนาดพนทถอครองมากกวา 100 ไร

3) ขอไดเปรยบของระบบการผลต: ชาวสวนยางสวนใหญมมมมองเชงบวกตอการผลตยางในทกพนทโดยผลของราคายางทเพมสงเปนปจจยทส าคญทมผลตอการตดสนใจปลกสรางสวนยาง ความเปนเจาของทดนหรอมกรรมสทธในทดนสวนยาง รายไดจากสวนยางตลอดทงป งายตอการดแลจดการสวนยางเปนขอไดเปรยบทส าคญ นอกจากนอาชพปลกยางท ามาตงแตเลกเปนวฒนธรรมยางพาราทอยในสายเลอด มความรความสามารถในเทคโนโลยทฝงอยในตวเองจนกลายเปนเรองธรรมดา และสามารถพฒนาเทคโนโลยการผลตไดดวยตนเองไมตองพงพาตลาดหรอหนวยงานของรฐมากนก

4) ขอจ ากดของระบบการผลต: ชาวสวนยางสวนใหญมปญหาตนทนการผลตสง เชน ราคาปยแพง คาจางใสปยและปราบวชพชแพงเปนตน เนองจากราคาปยเคมทเพมสงขนประกอบกบการเปลยนมมมอง ตอการดแลดนในสวนยาง สงผลตอการปรบตวโดยใชปยเคมรวมกบปยชวภาพ หรอใชปยชวภาพมากขนเพอเปนการลดตนทนการผลต และในบางพนทเกษตรกรรวมกลมเพอผลตปยชวภาพใชเอง การปลกยางในพนทราบลมและทนาใหปรมาณผลผลตทไมคมคา แตเกษตรกรไมมทางเลอกมากนก เนองจากปลกไปแลวตองรอกวาจะโคนจงจะตดสนใจอกครงกบอนาคตสวนยางนบวาเปนขอจ ากดทส าคญ ส าหรบการปลกยางในเขตนเวศพนทราบ การขาดแคลนแรงงานกรดยาง พบไดในทกระบบนเวศเกษตร ทกพนทเจาของสวนยางมปญหาคณภาพแรงงานกรดและทกษะฝมอกรดยางของแรงงานกรดทลดต าลงโดยเฉพาะความไมซอสตย คดโกงและไมขยนท างานของแรงงานกรดในบางพนทมปญหารนแรงมากขน จนเจาของสวนยางตองเลกจางแรงงานกรดทมาจากบางทองทหรอจงหวด และตนทนควบคมแรงงานของเจาของสวนยางทเพมสงขน สวนยางในทกพนทมปญหาโรคยาง เชน ยางหนาตาย เสนด า โคนตนไหม ปลวก และหนอนทราย เปนตน นอกจากนเกษตรกรเรมเพมจ านวนตนตอไรทสงขนและตองการพนธยางใหมทสามารถเพมผลผลตมากกวาพนธ RRIM 600 ซงเปนทนยมอยในปจจบน

5) การด าเนนงานและจดการสวนยางของระบบการผลต (1) ขนาดพนทถอครองสวนยาง: ขนาดพนทถอครองสวนยางตอครวเรอนมแนวโนมลดลง

ตามล าดบ เนองจาก การแบงทดนเพอถายโอนกรรมสทธภายในสมาชกครวเรอน และความสามารถในการครอบครองทดนลดลงเนองจากราคาทดนเพมสงขน และอปทานทดนทางเศรษฐกจทลดลงจากการศกษาพบวาเจาของสวนยางสวนใหญมขนาดทต ากวา 15 ไร ซงมแนวโนมการถอครองทดนสวนยางลดลงตามล าดบโดยเฉพาะในเขตนเวศเกษตรพนทราบและพนทควน ในงานวจยไดตงค าถาม “พนทถอครองสวนยางขนาดเทาไรจงเพยงพอ หรอมสเกลทเหมาะตอการด ารงชพทสอดคลองกบเศรษฐกจและสงคมในปจจบน” เกษตรกรตอบตรงกนวา ถามอาชพสวนยางเพยงอยางเดยวพนทสวนยางขนาดเฉลย 15 ไร เพยงพอตอการด ารงชพในปจจบน ซงจะพบวา การถอครองทดนสวนยางขนาดนอยกวา 5 ไร เจาของสวนยางสวนใหญตองมอาชพเสรม เชน อาชพกรดยางหวะหรอท างานโรงงาน ในการศกษาพบวา เจาของสวนยางทมอาชพหลกเปนขาราชการ พนกงานรฐวสาหกจ และพนกงานบรษทมแนวโนมเพมการถอครองทดนสวนยางมากขนผานการโอนกรรมสทธทดนจากพอแมการซอและรวบรวมทดน ขนาดการถอครองทดนเพมในขนาดสวนยางต ากวา 15 ไร และ 15 ถง 50 ไร ในขณะทสวนยางขนาดการถอครองมากกวา 50 ไร ซงพบไดมากในเขตนเวศเกษตรพนทควน และเชงเขา มสดสวนลดลงตามล าดบ เนองจากการโอนกรรมสทธและการลดบทบาทลงของระบบกงส

(2) พนธ: พนธยางทนยมในพนท ไดแก RRIM 600 RRIT 24 และพนธ BPM 24 ตามล าดบ โดยยางพนธ RRIM 600 ยงคงเปนทนยมโดยทวไปเนองจากเกษตรกรใหเหตผลวา เปนพนธทใหปรมาณน ายางสง

128

ตนยางสง ทรงตนสวย ใหเนอไมยางด สามารถหาซอกลาพนธไดงายและตานทานโรค นอกจากนพนธ BPM 24 เลอกปลกในพนทนาหรอพนทน าทวมถง โดยใหเหตผลวา เนองจากมระบบรากไมลกมาก ใหปรมาณน ายางด และทนตอน าทวม สวนพนธ RRIT 251 เรมเลอกใชมากขนตามล าดบเนองจากคดวาใหผลผลตสง ทดลองปลกและรอดผลผลตในสวนยางเพอนบาน เกษตรกรเลอกระยะปลกทหลากหลาย เชน ระยะปลก 2.5x7 เมตรระยะปลก 3x7 เมตร และระยะปลก 4x6 เมตร มจ านวนตนยางเฉลย 72 ตนตอไร แตพบวาการปลกยางใหมเกษตรกรเรมลดระยะปลกลง เชน ระยะ 2.5x6 และระยะ 3x6 เพอเพมจ านวนตนในสวนยาง โดยสวนใหญเลอกใชยางช าถง ซงงายตอการปลกและหาซอ ส าหรบเกษตรกรทปลกใหมในปทผานมาพบวา ราคากลายางเพมสงขนจากประมาณ ตนละ 15 บาทตอตน เปนราคา 45 บาทตอตน และการควบคมแปลงกลาพนธยางไมสามารถเชอถอได จงตองซอจากเจาของแปลงกลาทรจกเทานน เกษตรกรหลายรายเรมเรยกรองใหหนวยงานดานงานพาราของภาครฐเรงพฒนาสายพนธยางใหเพมผลผลตมากขน และตองการสายพนธใหมๆเพมขนทตอบสนองตอขอจ ากดของทดนและตนทนการผลตทเพมขน

(3) การใชปจจยการผลต: เกษตรกรสวนใหญยงคงเลอกใชปยเคม โดยปยเคมสตร 15-15-15 ยงเปนทนยมใชทวไปเนองจากหาซอไดงายในทองตลาด ปรมาณเฉลย 50 กโลกรมตอไร ความถการใสปยเคมประมาณ 2 ครงตอป เกษตรกรทเลอกใชปยชวภาพหรอปยอนทรยเพมขนรวมกบปยเคม ดวยเหตผลปยชวภาพชวยปรบปรงโครงสรางดนในระยะยาวและราคาถกกวาปยเคม ปรมาณเฉลย 55 กโลกรมตอไร ความถการใสปยชวภาพประมาณ 1 ครงตอป การปราบวชพชสวนใหญเลอกใชวธเชงกล เชน การใชเครองตดหญาไถกลบ หรอแรงงานคนตดหญาความถประมาณ 1 ครงตอป นอกจากน สวนยางสวนใหญประสบปญหายางหนาแหง โรคจากเชอราและโรครากตามล าดบ ซงจะเลอกแกปญหาโดยการโคนทงหรอหยดกรดยางตนนนๆ

(4) การใชแรงงานกรดยาง: สวนยางสวนใหญหลงพนสงเคราะหตนยางมขนาดเสนรอบวงตนยางขนาดเฉลยต ากวา 50 เซนตเมตรซงใชเวลากวา 7 ถง 8 ปจงจะเปดกรด เกษตรกรสงเกตพบวา แนวโนมอายเปดกรดยางเพมขน ทงนขนอยกบความสมบรณของดนและการดแลสวนยางกอนเปดกรด การใชแรงงานกรดยางในพนทแบงออกไดสองประเภทใหญคอ แรงงานครวเรอนและแรงงานจางกรดโดยแรงงานกรดยางสวนใหญเปนคสามภรรยาท างานรวมกนซงมความสามารถกรดเฉล ย 15 ไรตอวนกรด ทงนแรงงานกรดทมความสามารถกรดสงสามารถเพมพนทกรดได20 ถง 25 ไรตอวนกรด จากขอจ ากดของความสามารถงานกรดโดยเฉลย สามารถใชเปนเกณฑการเลอกใชแรงงานกรด กลาวคอเจาของสวนยางทเปนเกษตรกรชาวสวนยางและมขนาดพนทไมเกน 15 ไร มกจะเลอกใชแรงงานครวเรอน ในขณะทพนทสวนยางสวนเกนเลอกจางแรงงานกรดโดยก าหนดแปลงกรดขนาดประมาณ 15 ไรตอครวเรอนกรด เจาของสวนยางทอยนอกภาคเกษตรเลอกจางแรงงานกรดเกอบทงหมด ยกเวน เจาของสวนยางทถอครองสวนยางขนาดเลก (พนทสวนยางไมเกน10 ไร) หรอขนาดพนทสวนยางทมงานกรดไมเกน2 ถง 3 ชวโมงกรด อาจเลอกใชแรงงานในครวเรอน แตทงนขนอยกบสวนเกนของก าลงแรงงานในครวเรอนและไมสงผลกระทบตอหนาทการงานหลก นอกจากนผลการศกษาพบวา การเลอกใชแรงงานกรดยงขนอยกบสถาบน (Institutions) ทก าหนดหลกคดของเจาของสวนยางประกอบดวย หลกคดการชวยเหลอระหวางผถอครองสวนยางและผไมมสวนยาง ผถอครองกรรมสทธและผรบโอนกรรมสทธทดน ระบบอปถมภในสงคมคณภาพแรงงานกรด ทกษะกรดยางทด และรปแบบสญญาจางแบบแบงผลผลต สงผลตอการตดสนใจเลอกแรงงานจางกรด อปทานแรงงานกรดในพนทศกษาประกอบดวย แรงงานในเครอญาต แรงงานในหมบานแรงงานตางจงหวดในภาคใต แรงงานตางภมภาค และแรงงานตางดาว จากการศกษาพบวา เจาของสวนยางสวนใหญเลอกใชแรงงานกรดยางทเปนแรงงานในเคร อญาต แรงงานในหมบาน แรงงานตางจงหวดในภาคใตแรงงานตางภมภาค และแรงงานตางดาว ตามล าดบ และมแนวโนมการเลอกจางแรงงานตางดาวเพมขนในอ าเภอสะเดา และคลองหอยโขง

129

(5) ผลส าเรจในการด าเนนงาน: ผลการศกษาเบองตน พบวา เจาของสวนขนาดเลกมรายไดเฉลยทงหมดเทากบ 450,000 บาทตอครวเรอนตอป ประกอบดวย รายไดจากสวนยางเฉลย 400,000 บาทตอครวเรอนตอป และมรายไดจากภาคเกษตรอนๆ เชน สวนผลไม ท านาและเลยงสตว เฉลยเทากบ 50,000 บาทตอครวเรอนตอป รายจายครวเรอนเฉลยเทากบ 200,000 บาทตอครวเรอนตอปประกอบดวย รายจายในสวนยางเฉลย 30,000 บาทตอครวเรอนตอป มเงนออมเพมขนและแนวโนมหนสนลดลง

(6) ขอเสนอแนะของเกษตรกรตอระบบการผลต: เกษตรกรน าเสนอการปรบปรงระบบการผลตประกอบดวย การลดตนทนการผลต โดยการใชปยชวภาพมากขน และควรรวมกลมเกษตรกรหรอสหกรณการเกษตรเพอผลตปยชวภาพใชเอง การซอปยเคมและจ าหนายผลผลต การปรบปรงระบบการวจยและพฒนาเทคโนโลยพนธยางทใหผลผลตสงขน ลดระยะเวลาเปดกรดยาง เพมจ านวนตนตอไร มความเหมาะสมกบสภาพทดน และแกปญหาโรคยาง ตามล าดบ

วธการศกษา

1. ขอมลและการรวบรวมขอมล ทมวจยเลอกพนทศกษาแบบสมตวอยาง (Landom Sampling) ในจงหวดระนอง กระบ พงงา และจงหวดภเกต รวบรวมขอมลครวเรอนจากการสมภาษณกลมตวอยางทมระบบการท าฟารมสวนยางพารา จ านวน 398 ครวเรอน โดยใชแบบสมภาษณเชงโครงสราง สมภาษณเชงลกกบตวแทนเกษตรกรจ านวน 20 ราย โดยแบบสมภาษณกงโครงสราง 2. การวเคราะหขอมล

การศกษาเลอกใชสถตเชงพรรณนา (descriptive statistics) ไดแก คารอยละ การกระจายความถ คาเฉลย คาสวนเบยงเบนมาตรฐาน รวมกบการวเคราะหระบบการผลต (agricultural production system, APS) ไดแก 1) วตถประสงคและเปาหมายของเกษตร 2) ลกษณะทางกายภาพ 3) ลกษณะทางสงคมและเศรษฐกจ 4) การด าเนนงานและการจดการผลต 5) ผลส าเรจของการด าเนนงาน และ 6) ขอเสนอแนะการวเคราะหขอมลเชงคณภาพ เลอกใชการวเคราะหเนอหา (content analysis) ทไดจากการสมภาษณเชงลกกบผใหขอมลหลก การจดเวท focus group และตวแทนครวเรอนเกษตรกรทไดรบการคดเลอกในแตละระบบ โดยการเรยบเรยง รวบรวม เปรยบเทยบ และจ าแนกระบบการท าสวนยางพาราและระบบการด ารงชพในพนท และเชอมโยงความสมพนธระหวางตวแปรตางๆ เพอสงเคราะหรปแบบการจดการผลตและการแนวทางการปรบตวของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพารา ภายใตระบบการท าสวนยางพารารวมกบกจกรรมทางการเกษตรอนๆ

ผลการศกษา

1. รปแบบการวเคราะหระบบการผลต (APS) ของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบ การปลกปาลมน ามน

จากการวเคราะหระบบการผลตทางการเกษตรของระบบการท าฟารมยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน (S3) ในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต พบวา (1) วตถประสงคและเปาหมาย โดยภาพรวมของระบบนคอ เพอสรางรายไดหลกของครวเรอน ท าใหมรายไดทเพยงพอตอความเปนอยทด เปนการสบทอดอาชพเกษตรกรรมมาจากบรรพบรษใหรนลกรนหลานยงคงท าฟารมสวนยางเชนนตอไป และขยายการผลตสพชเศรษฐกจตวใหมเพอลดความเสยง (2) ลกษณะทางกายภาพ พบวา มพนทท าสวนยางพาราเฉลย 18.13 ไร ลกษณะดนเปนดนรวนปนเหนยว (3) ลกษณะทางสงคมและเศรษฐกจ โดยเฉลยมอาย 57.12 ป เกษตรกรทท าระบบฟารมยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามนทงหมดเปนเพศชาย จบการศกษาในระดบประถมศกษา

130

ตอนตน (รอยละ 41.90) ประถมศกษาตอนปลาย (รอยละ 11.08) มธยมศกษาตอนตน (รอยละ 33.87) และระดบอนๆ (รอยละ 13.15) มจ านวนสมาชกในครวเรอนเฉลย 4.01 คน มแรงงานในครวเรอนเฉลย 3.64 คนนอกจากนยงพบวา ครวเรอนเกษตรกรมแรงงานทท างานนอกภาคเกษตรอกดวย รายไดเฉลยของครวเรอนอยท 208,143.32 บาทตอครวเรอนตอป มหนสนเฉลย 125,007.76 บาทตอครวเรอน และรอยละ 43.28 ไดรบการสงเคราะหการท าสวนยางจากการยางแหงประเทศไทยการด าเนนงานและการจดการผลตสวนยาง (4) การด าเนนงานและการจดการผลต โดยพบวาเกษตรกรมพนทท าสวนยางพาราเฉลย 12.33 ไร มแรงงานการท าสวนยางพาราของครวเรอนเฉลย 2.11 คน พนธยางพาราทใช ไดแก RRIM600 (รอยละ 84.10) RRIT 251 (รอยละ 10.74) และพนธอนๆ (รอยละ 5.16) ปจจบนอายยางเฉลย 17.39 ป มจ านวนตนยางเฉลย 75.68 ตนตอไร มระยะปลกทหลากหลาย ไดแก 3x7 เมตร (รอยละ 82.50) 4x6 เมตร (รอยละ 13.56) และระยะอนๆ (รอยละ 3.94) ปรมาณการใสปยเคมเฉลย 711.50 กโลกรมตอไรตอป ความถในการใสปยเฉลย 1.69 ครงตอป ไมมการใสปยอนทรย มความถในการก าจดวชพชในสวนยางเฉลย 1.34 ครงตอป โดยการตด ระบบกรดสวนใหญคอ 3 วนเวนวน (รอยละ 87.62) และวนเวนวน (รอยละ 12.38) นอกจากนยงมระบบกรดอนๆ (รอยละ 11.79) รปแบบในการขายคอ ยางกอนถวย (รอยละ 97.38) และยางแผนดบ (รอยละ 2.62) ราคาขายเฉลยของยางกอนถวยอยท 23.33 บาทตอกโลกรม และราคายางแผนดบเฉลยอยท 43.67 บาทตอกโลกรม มการจ าหนายผลผลตใหแก พอคาทองถน จาการศกษายงพบวา เกษตรกรในพนทสวนใหญท าสวนยางพาราในทดนของตนเอง (รอยละ 53.16) ในสวนของเกษตรกรทรบจางกรดยางพบวามรปแบบการแบงสดสวนผลประโยชนระหวางเจาของสวนยางพาราตอแรงงานจางเปน 50:50 (รอยละ 30.13) 60:40 (รอยละ16.26) (5) การด าเนนงานและการจดการปาลมน ามน มทดนในการปลกปาลมน ามนเฉลย 5.31 ไรตอครวเรอน แรงงานในการท าสวนปาลมน ามนเฉลย 2.50 คนตอครวเรอน ปรมาณการใสปยเคมเฉลย 1,253.12 กโลกรมตอป ความถเฉลย 3.65 ครงตอป ก าจดวชพชโดยการตด ความถในการก าจดวชพชเฉลย 1.50 ครงตอป ราคาผลผลตปาลมน ามนเฉลยอยท 5.07 บาทตอกโลกรม แหลงในการจ าหนายผลผลตคอ บรษทปาลมน ามนหรอลานเท น ามาซง (6) ผลส าเรจ โดยมปรมาณผลผลตยางพาราเฉลย 3,011.32 กโลกรมตอป รายไดจากการท าสวนยางพาราเฉลย 54,756 บาทตอป ปรมาณผลผลตปาลมน ามน 5,080 กโลกรมตอป รายได จากปาลมน ามนเฉลย 30,486 บาทตอป และมเงนออมเฉลย 45,061.13 บาทตอป จากการศกษาจงพบวา (7) ขอจ ากดและขอไดเปรยบ ของระบบเกษตรสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน นนคอ ขอจ ากด คอ มหนสนจ านวนมากสงผลตอการลงทนไดอยางจ ากด ความผนผวนของราคายางพาราและปาลมน ามนสงผลตอการด ารงชพ ปจจยการผลตทมราคาแพงท าใหเกดตนทนการผลตทสงขน รวมถงการขาดความรเกยวกบการจดการผลตโดยเฉพาะปาลมน ามน ขอไดเปรยบ เกษตรกรมประสบการณในการท าสวนยางพาราและมทดนเปนของตนเอง นอกจากน นโยบายรฐยงมการสงเสรมและสนบสนนการปลกปาลมน ามนทดแทนยางพารา (8) ขอเสนอแนะการปรบปรงการผลตจากเกษตรกรชาวสวนยางพารา มดงน ควรมนโยบายในการประกนราคายางพาราและปาลมน ามนทชดเจนและตอเนอง สนบสนนปจจยการผลต (ปยเคม สารเคม และการปราบศตรพช) การพฒนาระบบชลประทานทมประสทธภาพ การสงเสรมและใหความรเกยวกบการปลกปาลมน ามน ดงภาพทแสดงผลการวเคราะหระบบการผลต (APS)

131

ภาพ แสดงผลการวเคราะหระบบเกษตรสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน (S3)

บบการท าฟารมสวนยางรวมกบการท านา

สงคมและเศรษฐกจ -อาย: 57.12 ป -เพศ: ชาย (100%) -ระดบการศกษา:ป.ตอนตน(41.90%), ป.ตอนปลาย(11.08%), ม.ตอนตน(33.87%) และระดบอนๆ(13.15%) -รายไดทงหมดเฉลย: 208,143.32 บาทตอป -หนสนเฉลย: 125,007.76 บาทตอครวเรอน -รบการสงเคราะหจาก กยท. 43.28% -จ านวนสมาชกครวเรอน: 4.01 คน -จ านวนแรงงานครวเรอน: 3.64 คน ชาย 3.64 คน

การด าเนนงานและการจดการผลตสวนยาง

-ขนาดทดนสวนยาง: 12.33 ไร -แรงงานท าสวนยางเฉลย 2.11 คนตอครวเรอน -พนธ: RRIM600(84.10%), RRIT 251(10.74%) และพนธอนๆ(5.16%) -อายตนยาง: 17.39 ป -ระยะปลก: 3x7เมตร(82.50%), 4x6เมตร(13.56%) และระยะอนๆ(3.94%) -จ านวนตนยางเฉลย: 75.68 ตน/ไร -ปรมาณใสปยเคม: 711.50 กก./ไร, ความถ: 1.69 ครง/ป -การก าจดวชพช: เครองตดหญา(100%) ความถในการก าจดวชพชในสวนยาง: 1.34 ครง/ป -ระบบกรด: 3วนเวนวน (87.62%) และวนเวนวน(12.38%) -รปแบบผลผลต: ยางกอนถวย(97.38%) ยางแผนดบ(2.62%) -ราคาขายเฉลย: ยางกอนถวย 23.33 บาท/กก. ยางแผนดบ 43.67 บาท/กก. -แหลงจ าหนายผลผลต :พอคาทองถน(100%) -รปแบบการแบงสดสวนผลประโยชน: 50:50(30.13%), 60:40(16.26%) และท าในทของตนเอง(53.61%)

ขอเสนอแนะ -ควรมนโยบายประกนราคายางและราคาปาลมน ามนทชดเจนและตอเนอง -สนบสนนปจจยการผลต เชน ปยและยาปราบศตรพช -สงเสรมและใหความรเกยวกบการปลกปาลมน ามน -พฒนาระบบชลประทานทมประสทธภาพ ขอจ ากด -มหนสนจ านวนมากสงผลตอการลงทนไดอยางจ ากด -ความผนผวนของราคายางพาราและราคาปาลมน ามน -ปจจยการผลตมราคาแพง -ขาดความรเกยวกบการจดการผลตโดยเฉพาะปาลมน ามน

ขอไดเปรยบ -มทดนเปนของตนเอง -มประสบการณในการท าสวนยางพารา -รฐมนโยบายสงเสรมและสนบสนนการปลกปาลมน ามนทดแทนยางพารา

วตถประสงคและเปาหมาย -เพอเปนรายไดหลกของครวเรอน -มรายไดเพมขนและเพยงพอ -ขยายการผลตสพชเศรษฐกจตวใหมเพอลดความเสยง -ความเปนอยทดของครวเรอน

ลกษณะทางกายภาพ -ลกษณะดน: ดนรวนปนเหนยว -ขนาดทดน: 18.13 ไรตอครวเรอน -แหลงน า: น าฝนและแหลงน าธรรมชาต

ผลส าเรจในการด าเนนงาน -ปรมาณผลผลตยางพารา: 3,011.32 กโลกรมตอป -ปรมาณผลผลตปาลมน ามน: 5,080 กโลกรมตอป -รายไดจากสวนยาง: 54,756 บาทตอป -รายไดจากปาลมน ามน: 130,486.27 บาทตอป -เงนออมเฉลย 45,061.13 บาทตอป

การด าเนนงานและการจดการผลตปาลมน ามน -ขนาดพนทปลกปาลมน ามน: 5.31 ไร ปลกแยกแปลงยางพารา -แรงงานท าสวนปาลม: 2.50 คน -พนธ: เทเนอรา -อายปาลมน ามนอาย: 4.5 ป -ระยะปลกปาลม: 9x9 เมตร -จ านวนตน: 22.8 ตน/ไร -ปรมาณใสปยเคม: 1,253.12 กก./ป, ความถ ใสปย 3.65 ครง/ป ไมมการใสปยชวภาพ -การก าจดวชพช: โดยการตด (100%), ความถในการก าจดวชพช 1.50 ครง/ป -ราคาเฉลย: 5.70 บาท/กก. -แหลงจ าหนายผลผลต: บรษทปาลม ลานเท

132

2. การด ารงชพของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน 1) องคประกอบความออนแอและความเปราะบาง พบวาภาพรวมภยธรรมชาตทระบบนประสบมความถเฉลย 1.14 ครงตอป ไดรบผลกระทบ

รอยละ 12.73 โดยฟารมประสบอทกภยเฉลย 0.15 ครงตอป การเกดภยแลงเฉลย 0.08 ครงตอป พายหรอลมแรงเฉลย 1.03 ครงตอป และการระบาดของโรคหรอศตรพชเฉลย 1.12 ครงตอป การไดรบผลกระทบจากอทกภย ภยแลง พายหรอลมแรง และการระบาดของโรคหรอศตรพช รอยละ 23.17 8.08 16.93 และ 20.14 ตามล าดบ ส าหรบแนวโนมการเปลยนแปลงทสงผลตอการด ารงชพในระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน พบวา แนวโนมราคาผลผลตและปจจยการผลต มรอยละเฉลย 71.62 แนวโนมการใชแรงงานในสวนยาง มรอยละเฉลย 31.76 แนวโนมของทรพยากรธรรมชาต มรอยละเฉลย 41.89 แนวโนมของปรบเปลยนและใชเทคโนโลยมรอยละเฉลย 20.95 แนวโนมการปรบเปลยนทางอาชพ มรอยละเฉลย 27.70 แนวโนมการตลาดมรอยละเฉลย 37.84 และแนวโนมปญหาทางสงคม ทมผลตอการด ารงชพมรอยละ 30.41จากการศกษาเหนไดวา แนวโนมราคาผลผลตและปจจยการผลตคอ แนวโนมทมผลตอการด ารงชพของเกษตรกรมากทสด ทงในเรองของการเพมขนของราคาปจจยการผลตและคาจางแรงงาน รวมถงการลดลงของราคายางพารา

2) องคประกอบทรพยสนในการด ารงชพ ในการศกษาองคประกอบทรพยสนในการด ารงชพ (livelihood assets) ในระบบการท าฟารม

สวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน (S3) ในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต ผลการศกษาสรปไดดงน ส าหรบทนมนษย พบวา หวหนาครอบครวทงหมดเปนเพศชาย มอายเฉลยอย 57.12 ป นบถอศาสนาพทธ (รอยละ 100.00) ส าหรบสถานภาพ พบวาในภาพรวมเกษตรกรทงหมดมสถานภาพสมรส นอกจากนพบวาระดบการศกษาของหวหนาครอบครวเกษตรกรในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต จบการศกษาในระดบประถมศกษาตอนตน รอยละ 41.90 ระดบประถมศกษาตอนปลาย รอยละ 11.08 ระดบชนมธยมศกษาตอนตน รอยละ 33.87 และระดบอนๆ รอยละ 13.15 ไดแก ปรญญาตร ระดบมธยมศกษาตอนปลายและไมไดรบการศกษาใดๆ การประกอบอาชพทางการเกษตรในครวเรอนพบวา สวนใหญประกอบอาชพท าสวนยางพาราเปนอาชพหลก ประกอบการปลกปาลมน ามน นอกจากนยงมการประกอบอาชพอนๆ นอกภาคเกษตรอกดวย เกษตรกรมประสบการณการท าสวนยางพาราเฉลย 22.10 ป ในสวนของระดบความคดเหนตอทนมนษยพบวากลมตวอยางใหความเหนวา ทนมนษยมความเพยงพอ สามารถเขาถงได มความทดแทนกนไดสมรรถนะในการท างาน และคณภาพของทนมนษย ซงทนมนษยมคาเฉลยอยท 3.49 อยในระดบมาก ส าหรบทนธรรมชาต พบวา เกษตรกรทงหมดมทดนของตนเองท าการเกษตร โดยมทดนถอครองเฉลยตอครวเรอนเปน 18.13 ไร นอกจากน พบวา รอยละ 37.75 มการใชประโยชนจากทรพยากรพนทสาธารณะ ซงทนทางธรรมชาตมคาเฉลยอยท 3.67 อยในระดบมาก ส าหรบทนทางการเงน พบวา รายไดเฉลยของเกษตรกรชาวสวนยางพาราในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต เฉลยอยท 208,143.32 บาทตอครวเรอนตอป โดยมรายไดจากการท าสวนยางพารา 54,756.00 บาทตอครวเรอนตอป รายไดจากปาลมน ามนเฉลย 130,486.27 บาทตอครวเรอนตอป นอกจากนยงมรายไดจากนอกภาคเกษตรเฉลย 133,071.43 บาทตอป ครวเรอนมเงนออมเฉลย 45,061.13 บาทตอครวเรอน มหนสนเฉลย 125,007.76 บาทตอครวเรอน เมอประเมนรายไดจากภาคเกษตรและรายไดนอกภาคเกษตรพบวารอยละ 98.61 ครวเรอนน ารายไดดงกลาวไปใชเพอการปรบปรงความเปนอยของครวเรอน ซงทนทางการเงนมคาเฉลยอยท 3.39 อยในระดบปานกลาง ทนทางกายภาพ ทงหมดของครวเรอนเกษตรกรเปนเจาของบาน ในสวนของอปกรณการผลตและอปกรณการขนสง พบวา รอยละ 91.89 ของครวเรอนเกษตรกรเปนเจาของรถจกรยานยนต นอกจากนพบวา ครวเรอนในปจจบนมสง

133

อ านวยความสะดวกตางๆ เชน โทรทศน พดลม ตเยน โทรศพทมอถอ เปนตน ซงทนทางกายภาพมคาเฉลยอยท 3.79 อยในระดบมาก ส าหรบทนทางสงคม พบวา ในปจจบนครวเรอนเปนสมาชกกลมตางๆ และมการเขารวมโครงการของหนวยงานภาครฐ รอยละ 82.74 ซงผลจากการเขารวมนนรอยละ 96.11 สงผลใหมความเปนอยทดขน อกทงรอยละ 17.26 ไดเขารวมกจกรรมหรอไดรบความชวยเหลอจากสถาบนตางๆ โดยสถาบนทครวเรอนเกษตรกรไดรบความชวยเหลอหรอเขารวมกจกรรมมากทสด คอ ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร หรอ ธ.ก.ส.รอยละ 68.01 และรอยละ 73.14 สงผลใหมความเปนอยทดขน ซงทนทางสงคมมคาเฉลยอยท 3.41 อยในระดบมาก

นอกจากนยงศกษาเกยวกบระดบความคดเหนขององคประกอบทรพยสน (ทน) ในการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพาราทง 5 ทนดงกลาวในประเดน ไดแก การมความเพยงพอความสามารถเขาถงไดความทดแทนกนได ความสามารถในการใชงาน และคณภาพขององคประกอบทรพยสนตางๆ ทงนในการแสดงระดบความคดเหนขององคประกอบทรพยสน (ทน) ในการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางในระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามนของจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต พบวา การมความเพยงพอมคาเฉลยอยท 3.55 (อยในเกณฑปานกลาง) ความสามารถเขาถงไดมคาเฉลยอยท 3.62 (อยในเกณฑมาก) ความทดแทนกนไดมคาเฉลยอย 3.52 (อยในเกณฑมาก) ความสามารถในการใชงานมคาเฉลยอยท 3.70 (อยในเกณฑมาก) และคณภาพของการใชงานมคาเฉลยอยท 3.65 (อยในเกณฑมาก) จะเหนไดวา ในภาพรวมอยในเกณฑทมาก โดยมคาเฉลยอยท 3.57 ซงองคประกอบทรพยสนในการด ารงชพ (livelihood assets) ของครวเรอนเกษตรกรในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภ เกตนน จะสงผลตอองคประกอบความออนแอและความเปราะบางของการผลตและการด ารงชพของครวเรอนอกดวย

3. องคประกอบการเปลยนแปลงโครงสรางและกระบวนการ องคประกอบการเปลยนแปลงโครงสราง และกระบวนการ พบวา ครวเรอนเกษตรกรในจงหวด

ระนอง กระบ พงงา และภเกต มการเขารวมกจกรรม โครงการ หรอไดรบความชวยเหลอจากหนวยงานรฐหรอองคกรภาครฐ โดยมการเขารวมกจกรรมจากหลากหลายหนวยงาน เชน การยางแหงประเทศไทย ธนาคารเพอเกษตรและสหกรณ กลมออมทรพย เปนตน ซงจากการเขารวมกจกรรมหรอโครงการดงกลาวนน พบวา ในปจจบนครวเรอนเปนสมาชกกลมตางๆ และมการเขารวมโครงการของหนวยงานภาครฐ รอยละ 82.74 ซงผลจากการเขารวมนนรอยละ 96.11 สงผลใหมความเปนอยทดขน อกทงรอยละ 17.26 ไดเขารวมกจกรรมหรอไดรบความชวยเหลอจากสถาบนตางๆ โดยสถาบนทครวเรอนเกษตรกรไดรบความชวยเหลอหรอเขารวมกจกรรมมากทสด คอ ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร หรอ ธ.ก.ส.รอยละ 68.01 และรอยละ 73.14 สงผลใหมความเปนอยทดขน

4. องคประกอบกลยทธการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกร (Livelihood strategies) ส าหรบการศกษาองคประกอบกลยทธการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกร ในจงหวดระนอง

กระบ พงงา และภเกต พบวา ครวเรอนเกษตรกรมการใชกลยทธในหลายประเดนเพอการด ารงชพ ไดแก การปรบเทคนคการผลตยาง การเพมประสทธภาพการผลต การลดตนทนการผลต การขยายการผลต การเพมความหลากหลายในระบบการผลต (อาชพเสรม) การปรบเปลยนการใชแรงงานรบจางในภาคเกษตร การปรบเปลยนการใชแรงงานนอกภาคเกษตรการปรบปรงการบรหารจดการดานการเงน เพอการลงทนและการใชจายในครวเรอน การปรบรปแบบและพฤตกรรมการบรโภคอาหาร การปรบตวดานการตลาด การปรบตวทางดานสงคม และการยอมรบการสนบสนนจากหนวยภาครฐและสถาบนอนๆ โดยพบวา ทางดานการปรบเทคนคการผลตของครวเรอน เกษตรกรไดมการเปลยนแปลงรปแบบการผลตจากยางแผนดบเปนน ายางสด หรอจากยางแผนดบเปนยางกอนถวย เปนตน คดเปนรอยละ 45.95 เหตทมการเปลยนแปลงเนองจากแหลง

134

รบซอมการเปลยนแปลงไป เกษตรกรจงตองมการปรบตามสถานการณ นอกจากนการเปลยนแปลงดงกลาวเปนการเปลยนแปลงเพอใหมความสะดวกสบายกวาทเปนอย ทางดานการเพมประสทธภาพการผลต พบวารอยละ 31.76 มการเปลยนไปปลกพนธยางทใหผลผลตทสงขน ทางดานการลดตนทนการผลตโดยพบวาเกษตรกรชาวสวนยาง รอยละ 68.24 มการปรบเปลยนโดยลดการใชปยเคม ทางดานการขยายการผลตเพอเพมรายไดพบวา รอยละ 56.08 มการวางแผนในการขยายพนทเพอท าการเพาะปลกพชเศรษฐกจชนดอน เพอเปนการสรางรายไดและลดความเสยงในเรองของราคาผลผลตทตกต าเชนทผานมา ทางดานการเพมความหลากหลายในระบบการผลตพบวา รอยละ 33.78 มการเพมความหลากหลายระบบผลตในแปลงสวนยาง (รวมแปลงยาง) ทงการปลกพช ผก และการเลยงสตวภายในสวนยางพาราเพอเพมความหลากหลายและรายไดในระบบการผลต ทางดานการปรบเปลยนการใชแรงงานรบจางในภาคเกษตร พบวา รอยละ 18.24 มการรบจางท างานภาคเกษตรเพมขน เชน การรบจางใสปย ถางหญา เปนตน ทางดานการปรบเปลยนการใชแรงงานนอกภาคเกษตรพบวา รอยละ 14.19 เกษตรมการออกไปรบจางท างานนอกภาคเกษตรเพมขนจากเดม ทางดานการบรหารจดการทางการเงนพบวา รอยละ 72.30 เกษตรกรมการปรบโดยการประหยดคาใชจายในครวเรอน นอกจากนพบวา รอยละ 58.11 มการน าเงนออมของครวเรอนมาใชจาย ทางดานการปรบรปแบบการบรโภคอาหารพบวา รอยละ 70.27 มการเพมการบรโภคอาหารทสามารถจดหาหรอเกบเกยวไดเอง (ไมตองซอ) จากภายในหมบาน และรอยละ 62.16 มการลดการบรโภคอาหารประเภทเนอทซอจากแหลงตางๆ เชน ตลาด ซปเปอรมาเกต เปนตน ทางดานการปรบตวทางการตลาดพบวา 24.32 เกษตรกรใหความรวมมอหรอเขารวมกจกรรมเกยวของกบพอคา ผประกอบการนอกพนทเพมมากขน ทางดานการปรบตวทางสงคมพบวา รอยละ 52.03 เกษตรกรมการปรบตวโดยการเขารวมกจกรรมทางสงคมและศาสนาเพมมากขน และรอยละ 43.92 เกษตรกรมการเขารวมกลมทางสงคมทเกยวของกบการผลต การแปรรป การตลาด และการเงนเพมมากขน ทางดานการเขารบการสนบสนนจากหนวยงานภาครฐและสถาบนอนๆ พบวา รอยละ 77.70 52 เกษตรกรมการเขารบการชดเชยรายได ขอรบเงนเยยวยา และขอรบการสนบสนนปจจยการผลตจากหนวยงานภาครฐ และรอยละ 66.23 เกษตรกรมการรวมกจกรรมจากหนวยงานภาครฐ เขารบการสนบสนนปจจยการผลต และขอรบเงนเยยวยาจากภาครฐ เปนตน

5. องคประกอบความส าเรจการด ารงชพ (Livelihood Achievement) การศกษาองคประกอบความส าเรจการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพาราไดศกษา

ระดบความส าเรจในหลายดาน ไดแก ความส าเรจทางดานการเงน ความมนคงทางอาหารและเครองนงหม การเปนเจาของทรพยสน สขภาพอนามย ทรพยากรธรรมชาต และความส าเรจดานความสมพนธทางสงคม จากการศกษาพบวาความส าเรจทางดานการเงน มคาเฉลยอยท 3.13 ซงอยระดบปานกลาง ความส าเรจทางดานความมนคงทางอาหารและเครองนงหมพบวา มคาเฉลยอยท 3.72 ซงอยระดบมาก ความส าเรจทางดานการเปนเจาของทรพยสน เชน การมทรพยสนทสามารถอ านวยความสะดวกตอการด ารงชพและการผลต การขนสง และการมสงอ านวยประโยชนในครวเรอน เชน ม อปกรณเครองใชไฟฟาภายในครวเรอน รวมถงการมทพกอาศยหรอบานพบวา มคาเฉลยอยท 3.75 ซงอยระดบมาก ความส าเรจดานสขภาพอนามยพบวามคาเฉลยอยท 3.73 ซงอยระดบมาก โดยพบวาในปจจบนครวเรอนเขารบบรการดานสาธารณสขเมอมอาการเจบปวยจากสถานพยาบาลชมชนและโรงพยาบาลรฐและเอกชน ศนยสาธารณสข และคลนกเอกชน ในสวนความส าเรจทางดานทรพยากรธรรมชาต เชน ระดบความอดมสมบรณของดนและการใชประโยชนจากทรพยากรน าพบวามคาเฉลยอยท 3.85 ซงอยระดบมาก ความส าเรจทางดานความสมพนธทางสงคม ระดบความสมพนธของสมาชกภายในครวเรอน ไดแก ความสมพนธระหวางตวทานกบพนองและเครอญาต ความสมพนธระหวางตวทานกบเพอนบานและประชาชนในชมชน การมเครอขายทางสงคม (เขารวมกลมหรอ

135

สหกรณและรจกคนมากขน) พบวามคาเฉลยอยท 3.99 ซงอยระดบมาก ซงในภาพรวมสรปไดวาความส าเรจในการด ารงชพของครวเรอนเกษตรกรทท าระบบฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน ในจงหวดระนอง กระบ พงงา และภเกต มคาเฉลยอยท 3.70 ซงอยระดบมาก สะทอนใหเหนวาในปจจบนภายใตสถานการณทางเศรษฐกจ สงคม ในพนทศกษาทสงผลใหครวเรอนมการด ารงชพอยในระดบมาก มเพยงบางประเดนทในระดบปานกลาง นนกคอ ทางดานการเงน แสดงใหเหนวาการด ารงชพในประเดนเศรษฐกจปากทองของคนในพนทศกษา ซงรฐควรใหความส าคญเปนอยางยงทจะน าไปสความส าเรจในการด ารงชพ

136

3.49

3.39

3.673.79

3.41

ทนมนษย

ทนการเงน

ทนธรรมชาตทนกายภาพ

ทนสงคม

ความเสยงและความออนไหว(ความเปราะบาง) ภยธรรมชาต (ความถเฉลย 1.14 ครงตอป, ไดรบผลกระทบเฉลย 12.73% -อทกภย 0.15 ครง/ป ผลกระทบทเกดขนเฉลย 23.17% -ภยแลง 0.08 ครง/ป, ผลกระทบทเกดขนเฉลย 8.08% -พาย/ลม 1.03 ครง/ป ผลกระทบทเกดขนเฉลย 16.93% -โรค/ศตรพช 1.12 ครง/ป ผลกระทบทเกดขนเฉลย 20.14% แนวโนมการเปลยนแปลงภาพรวม 37.45% -ดานราคาผลผลตและปจจยการผลต 71.62% -ดานแรงงานในสวนยาง 31.76% -ดานทรพยากรธรรมชาต 41.89% -ดานเทคโนโลย 20.95% -ดานอาชพ 27.70% -ดานการตลาด 37.84% -ดานสงคมทมผลตอการด ารงชพ 30.41%

องคกรและกระบวนการ เขารวมกจกรรม/ไดรบความชวยเหลอจากภาครฐ 82.74% ผลประโยชนทไดรบ 96.11% มความเปนอยทดขน เขารวมกจกรรม/ไดรบความชวยเหลอจากสถาบนอนๆ 17.26% ผลประโยชนทไดรบ 73.14% มความเปนอยทดขน

กลยทธการด ารงชพ -ปรบเปลยนเทคโนโลยการผลต (19.43) -เพมประสทธภาพการผลต (19.60%) -ลดตนทนการผลต (30.25%) -ขยายการผลต (38.00%) -เพมความหลากหลายในการผลต (28.00%) -ปรบการใชแรงงานการผลต (10.00%) -การใชแรงงานนอกภาคเกษตร (14.00%) -การบรหารดานการเงน (38.00%) -ปรบการบรโภคอาหาร (53.33%) -ปรบการตลาด (19.00%) -ปรบตวดานสงคม (46.00%) -การมสวนรวมกบภาครฐ/เอกชน (69.00%)

ผลส าเรจของการด ารงชพ -ระดบสถานะทางการเงนครวเรอน คาเฉลย 3.13 (ระดบปานกลาง) -ความมนคงทางอาหาร/สงอ านวยความสะดวก คาเฉลย 3.72 (ระดบมาก) -ทรพยสนถอครอง คาเฉลย 3.75 (ระดบมาก) -สขอนามย คาเฉลย 3.73 (ระดบมาก) -ทรพยากรธรรมชาต คาเฉลย 3.85 (ระดบมาก) -ความสมพนธกบชมชนและสงคม คาเฉลย 3.99 (ระดบมาก)

ภาพ แสดงกรอบการด ารงชพอยางยงยนของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน (S3)

137

3. การวเคราะหปจจยทมอทธพลระหวางองคประกอบการด ารงชพภายใตระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน ซงสามารถสรปไดดงน

1) การวเคราะหปจจยองคประกอบทรพยสนหรอทนทมอทธพลตอองคประกอบความออนไหวและความเปราะบาง ตาราง แสดงการวเคราะหปจจยองคประกอบทรพยสนหรอทนทมอทธพลตอองคประกอบความออนไหวและความเปราะบาง

systems b Beta Std. Error

of the Estimate

Sig. Adjust

R 2

S3

Y=0.918+0.5891A

+0.245

2A-0.615

3A-0.215

4A

+0.1405A

Z=0.281Z1A

+0.143Z2A

-

0.337Z3A

-0.115Z4A

+0.090Z

5A 1.088 0.169 0.062

จากตาราง พบวาในระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน (S3) ปจจยองคประกอบทรพยสนหรอทนทมอทธพลหรอสามารถอธบายองคประกอบความออนไหวและความเปราะบาง ไดรอยละ 6.20 อยางไมมนยส าคญสถตท 0.05 (Sig 0.169) และเมอวเคราะหสมการมาตรฐานเพอดอทธพลของตวแปรทรพยสนพบวา ทนธรรมชาตมอทธพลตอการท านายความความออนไหวและความเปราะบางมากกวาทรพยสนอนๆ (𝛽 =0.337Z

3A)

2) การวเคราะหปจจยองคประกอบทรพยสนหรอทน ทมอทธพลตอองคประกอบผลส าเรจในการด ารงชพ ตาราง แสดงการวเคราะหปจจยองคประกอบทรพยสนหรอทนทมอทธพลตอองคประกอบผลส าเรจในการด ารงชพ

systems b Beta Std. Error of the Estimate

Sig. Adjust

R 2

S3

Y=1.468+0.2171A+0.223

2A-0.154

3A+0.138

4A

+0.3585A

Z=0.137Z1A+0.173Z

2A-

0.112 Z3A

-0.098Z4A

+0.306Z5A

0.805 0.088 0.098

จากตาราง พบวาในระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน (S3) ปจจยองคประกอบทรพยสนหรอทนทมอทธพลตอองคประกอบผลส าเรจในการด ารงชพ ไดรอยละ 9.80 อยางไมมนยส าคญทางสถตท 0.05 (Sig 0.088) และเมอวเคราะหสมการมาตรฐานเพอดอทธพลของตวแปรทรพยสนพบวา ทนสงคมมอทธพลตอการท านายผลส าเรจในการด ารงชพมากกวาทรพยสนอนๆ (𝛽 =0.306Z

5A)

138

3) การวเคราะหปจจยองคประกอบโครงสรางและกระบวนการ ทมอทธพลตอองคประกอบความออนไหวและความเปราะบาง ตาราง แสดงการวเคราะหปจจยองคประกอบโครงสรางและกระบวนการ ท มอทธพลตอองคประกอบความออนไหวและความเปราะบาง

systems b Beta Std. Error

of the Estimate

Sig. Adjust

R 2

S3 Y=0.320+0.4641T+0.380

2T Z=0.277Z

1T+0.274Z

2T 1.020 0.004 0.175

จากตาราง พบวาในระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน (S3) ปจจยองคประกอบโครงสรางและกระบวนการทมอทธพลตอองคประกอบความออนไหวและความเปราะบาง ไดรอยละ 17.50 อยางมนยส าคญทางสถตท 0.05 (Sig 0.004) และเมอวเคราะหสมการมาตรฐานเพอดอทธพลของตวแปรโครงสรางและกระบวนการพบวา หนวยงานทเขามาใหความชวยเหลอหรอสรางกจกรรม มอทธพลตอการท านายความความออนไหวและความเปราะบางมากกวาตวแปรอนๆ (𝛽 =0.277Z

1T)

4) การวเคราะหปจจยองคประกอบกลยทธในการด ารงชพ ทมอทธพลตอองคประกอบความส าเรจในการด ารงชพ ตาราง แสดงการวเคราะหปจจยองคประกอบกลยทธในการด ารงชพทมอทธพลตอองคประกอบความส าเรจในการด ารงชพ

systems b Beta Std. Error

of the Estimate

Sig. Adjust

R 2

S3

Y= 3.358+0.2321ST-0.346

2ST

+0.0053ST-0.049

4ST+0.019

5ST+0.007

6ST+0.682

7ST-

0.1618ST+0.090

9ST+0.044

10ST

-0.10711ST +0.184

12ST

Z=0.234Z1ST-0.432Z

2ST

+0.008Z3ST-0.108Z

4ST+0.044Z

5ST+0.010Z

6ST+0.282

7ST-

0.229Z8ST+0.190Z

9ST+0.094Z

10ST -0.288Z11ST +0.463Z

12ST 0.743 0.031 0.232

จากตาราง พบวาใน ระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน (S3) ปจจยองคประกอบกลยทธในการด ารงชพทมอทธพลตอองคประกอบความส าเรจในการด ารงชพ ไดรอยละ 23.20 อยางมนยส าคญทางสถตท 0.05 (Sig 0.031) และเมอวเคราะหสมการมาตรฐานเพอดอทธพลของตวแปรกลยทธพบวา การปรบตวดานการเขารบการสนบสนนจากหนวยงานตางๆ มอทธพลตอการท านายความส าเรจในการด ารงชพมากกวากลยทธอนๆ (𝛽 =0.245Z

12ST )

139

5) การวเคราะหปจจยองคประกอบความส าเรจในการด ารงชพ ทมอทธพลตอองคประกอบความออนไหวและความเปราะบาง ตาราง แสดงการวเคราะหปจจยองคประกอบความส าเรจในการด ารงชพ ทมอทธพลตอองคประกอบความออนไหวและความเปราะบาง

systems b Beta Std. Error

of the Estimate

Sig. Adjust

R 2

S3

Y= 0.585+0.3811LA+0.091

2LA -0.3613LA -0.054

4LA

+0.2545LA

Z=0.220Z1LA+0.064Z

2LA -

0.256Z3LA -0.050Z

4LA +0.186Z

5LA 1.130 0.054 0.013

จากตาราง พบวาในระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน (S3) ปจจยองคประกอบความส าเรจในการด ารงชพทมอทธพลตอองคประกอบความออนไหวและความเปราะบาง ไดรอยละ 1.30 อยางไมมนยส าคญทางสถตท 0.05 (Sig 0.054) และเมอวเคราะหสมการมาตรฐานเพอดอทธพลของตวแปรความส าเรจพบวา ความส าเรจทางดานการเปนเจาของทรพยสนมอทธพลตอการท านายความออนไหวและความเปราะบางมากกวาความส าเรจทางดานอนๆ (𝛽 =0.256Z

3LA ) 6) การวเคราะหปจจยองคประกอบความออนไหว องคประกอบทรพยสน องคประกอบโครงสรางและ

องคกร องคประกอบกลยทธการด ารงชพ ทมผลตอองคประกอบความส าเรจในการด ารงชพ ตาราง แสดงการวเคราะหปจจยองคประกอบความออนไหว องคประกอบทรพยสน องคประกอบโครงสรางและองคกร องคประกอบกลยทธการด ารงชพทมผลตอองคประกอบความส าเรจในการด ารงชพ

systems b Beta Std. Error

of the Estimate

Sig. Adjust

R 2

S3

Y= 1.549+0.2801A+0.243

2A-0.314

3A+0.135

4A

+0.3195A

-0.265 V +0.208T

+0.168 ST

Z=0.177Z1A+0.188Z

2A-

0.228Z3A

+0.096Z4A

+0.272Z5A

-0.351Z V +0.151Z

T+0.173Z ST 0.799 0.109 0.113

จากตาราง พบวาในระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน (S3) ปจจยองคประกอบความออนไหว องคประกอบทรพยสน องคประกอบโครงสรางและองคกร องคประกอบกลยทธการด ารงชพทมผลตอองคประกอบความส าเรจในการด ารงชพ ไดรอยละ 11.30 อยางไมมนยส าคญทางสถตท 0.05 (Sig 0.109) และเมอวเคราะหสมการมาตรฐานเพอดอทธพลของตวแปรองคประกอบตางๆ พบวา ความออนไหวและความเปราะบางมอทธพลตอการท านายความส าเรจในการด ารงชพมากกวาองคประกอบอนๆ (𝛽 =0.351Z V )

140

4. แบบจ าลองทางเศรษฐศาสตรของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน ส าหรบการวเคราะหแบบจ าลองเศรษฐศาสตรเทคนค (technical-economics) ของระบบการ

ท าฟารมสวนยางพารารวมกบกจกรรมทางการเกษตรอนๆ ในพนทศกษา โดยใชเครองมอในการวเคราะห ไดแก โปรแกรมการวเคราะหเศรษฐกจและสงคม OLYMPE โดยในการวเคราะหส าหรบการศกษาครงนคณะวจยได ท าการวเคราะหแบบจ าลองทางเศรษฐศาสตรโดยวเคราะหแบบจ าลอง สวนเหลอมตลาด (Margin) รายไดของฟารม (Farm Income) และ ค าใช จ ายฟารม (Farm Expenses) ท ง 4 ระบบเปรยบเทยบกนเทานน เพอเปนการเปรยบเทยบระหวางระบบ และในการวเคราะหผลจะจ าลองผลเปนระยะเวลา 10 ป ตงแตป พ.ศ. 2560 ถง 2569 (ค.ศ. 2017 ถง 2026) ซงมรายละเอยดดงน

ครวเรอนเกษตรกรท าการเกษตรทท าสวนยางรวมกบปลกปาลมน ามน จากการศกษา (ภาพท 4.19 และ 4.20) พบวา ในป พ.ศ. 2560 เกษตรกรมรายไดของฟารม 14,280 บาทตอไรตอป มคาใชจายฟารม 8,880 บาทตอไรตอป และสวนเหลอมตลาด (Margin) จากการท าฟารมอยท 5,400 บาทตอไรตอป เมอสรางแบบจ าลองโดยคาดการณ 10 ปขางหนาและก าหนดใหระดบราคาผลผลตและปจจยการผลตคงททกรายการตลอด 10 ป พบวาสวนเหลอมตลาดจะเพมขน เนองจากปรมาณผลผลตปาลมน ามนเพมขนในขณะทผลผลตยางคงท และปรมาณการใสปยของยางพาราทลดลงท าใหคาใชจายลดลง จงพบวาสวนเหลอมตลาดจะมการเพมขนและลดลงตามปจจยดงกลาว ทงน รายไดจากการปลกปาลมน ามนยงขนอยกบจ านวนครงทเกบเกยวไดในแตละป ในแบบจ าลองนจงน าเสนอรายไดผลผลตปาลมน ามนทไดตอไรตอครง จากแบบจ าลองดงกลาวสะทอนใหเกษตรกรทราบวาการท าฟารมสวนยางพารารวมกบกจกรรมทางการเกษตรอนนน ท าใหเกษตรกรเกดรายไดทเพมขน สามารถลดความเสยงทางดานตางๆ ได ทงนเกษตรกรสามารถทราบถงการบรหารจดการระบบฟารมไดอยางถกตองและเหมาะสม ทงการลดตนทนการผลต เพมประสทธภาพการผลต ทงนหากยางพารามอายทเหมาะสมแกการโคนเกษตรกรสามารถน าแบบจ าลองดงกลาวมาใชประกอบในการวางแผนการปลกพชทดแทนหรอปลกแซมในอนาคต

ภาพ แสดงแบบจ าลองทางเศรษฐศาสตรของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน (S3)

141

ภาพ แสดงแบบจ าลองทางเศรษฐศาสตรของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน (S3)

5. ขอเสนอแนะแนวทางการพฒนาระบบการผลตยางพาราและการด ารงชพของระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน

ระบบการท าสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามนในพนทศกษา เปนระบบทมการขยายตวในอนาคต ประกอบกบรฐบาลก าลงสนบสนน และมการลงทนของภาคเอกชน ในการปลกปาลมน ามนเกษตรกรบางสวนมการปรบพนทของตนจากการท ากจกรรมอนเพอปลกปาลมน ามน (มการโคนยางพาราเพอปลกปาลมน ามน มการปรบทนาเพอใหเหมาะแกการปลกปาลมน ามน) ท าใหเรมมการปลกปาลมน ามนเพมมากขน โดยเกษตรมการสงซอเมลดพนธปาลมน ามนจากประเทศมาเลเซย อยางไรกตามระบบนพบปญหาและขอจ ากด ไดแก ครวเรอนเกษตรกรมหนสนจ านวนมากสงผลตอการลงทนไดอยางจ ากด ปจจยการผลตมราคาสงท าใหตนทนการผลตสง และเปนระบบทเกษตรกรสวนใหญยงขาดความรความเขาใจในการปลกปาลมน ามน

ดงนน ขอเสนอแนะแนวทางการปรบปรงและพฒนาระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบการปลกปาลมน ามน ดงน

(1) การใหความรและความเขาใจในการปลกปาลมน ามนแกเกษตรกร ทงในเรองของการเลอกเมลดพนธในการเพาะปลกและการจดการการผลตทด

(2) ควรมนโยบายประกนราคายางและราคาปาลมน ามนทชดเจนและตอเนอง (3) สนบสนนปจจยการผลต เชน ปยและยาปราบศตรพช (4) พฒนาระบบชลประทานทมประสทธภาพ

142

6. การสงเคราะหรปแบบ(Model) รปแบบการผลตยางพารา และการด ารงชพภายใตระบบการท าฟารมสวนยางพารา เพ อการพฒนาทย งยน (Rubber Production and Livelihood under Rubber-based Farm For Development Sustainability: PLRBDS) จากผลการศกษาเศรษฐกจ สงคม การผลต การว เคราะหการด ารงชพและความสมพนธระหวางองคประกอบ ตลอดจนการวเคราะหแบบจ าลองทางเศรษฐศาสตรโดยโปรแกรม Olympe สามารถสงเคราะหรปแบบ (Model) การผลตยางพาราและการด ารงชพ ภายใตระบบการท าฟารมสวนยางพารารวมกบกจกรรมอนๆ เพอน าไปสการพฒนาทยงยน ซงแสดงดงความเชอมโยงระหวางระบบการผลตกบการด ารงชพ ซงรปแบบดงกลาว สามารถแบงรปแบบยอย (Sub-model) 4 Sub-model ทมความสมพนธกน คอ (1) Sub-model: ระบบการผลต (Production System) เปนแนวคดเชงระบบทประกอบดวย ปจจยการผลต 4 ปจจย ไดแก ปจจยทางกายภาพ ปจจยทางชวภาพ ปจจยทางเศรษฐกจ และปจจยทางสงคมทสมพนธกน และท าหนาทรวมกนเพอลดความเสยงในการผลตทน าไปสเปาหมาย หรอวตถประสงคในการผลต ภายใตสถานการณปจจบน ซงตวแปรปจจยการผลตดงกลาว เกยวของกบองคประกอบการด ารงชพ (2) Sub-model: สนบสน นการต ดสน ใจ (Support System) เป น ระบบยอยทประกอบดวยองคประกอบการด ารงชพดานทรพยสน ทมความสมพนธกบองคประกอบความเปราะบางและความออนแอ ซงระบบทง 2 ระบบจะชวยสงเสรมและสนบสนนระบบการผลตใหเขมแขง และขบเคลอนไดอยางมประสทธภาพ นอกจากน ยงมความสมพนธกบกลยทธและการปรบตวของการด ารงชพ (3) Sub-model: กลยทธและการปรบตวการด ารงชพ (strategy and adjustment Livelihood) เปนระบบยอยทมความสมพนธกบระบบสนบสนนการตดสนใจดวยการเปลยนแปลงโครงสรางและสถาบน ทจะเสรมสรางความเขมแขงใหกบองคประกอบการด ารงชพ ความออนแอและเปราะบาง และองคประกอบทรพยสน ซงน ามาสกลยทธและการปรบตวเพอการด ารงชพทเหมาะสม (4) Sub-model: ผลลพธการด ารงชพ (The Reseslted Sustainable Livelihood)กลยทธและการปรบตวในการด ารงชพน ามาสผลลพธ หรอผลส าเรจในการด ารงชพของระบบการท าฟารมสวนยางพาราเชงเดยวทมตวชวด ไดแก สถานทางเศรษฐกจ (การเงน) ในปจจบน ความมนคงทางอาหาร การถอครองทรพยสน ทรพยากรการผลต ความสมพนธกบชมชนและสขอนามย ซงผลลพธดงกลาว จะสงผลตอองคประกอบทรพยสนในอนาคต ดงภาพทแสดง

143

ผลส าเรจในการด ารงชพ

สถานะทางเศรษฐกจ(การเงนครวเรอน)

ความมงคงทางอาหาร/สงอ านวยความสะดวก

ทรพยสนถอครอง

ทรพยากรการผลต

ความสมพนธกบชมชน

ภาวะสขอนามยครวเรอน

โครงสรางองคกร/และสถาบน

กลยทธการด ารงชพ/การปรบตวของระบบ

ผลผลตและการจดการผลผลต

เพมประสทธภาพทางการผลต

เทคโนโลย/การจดการผลต

ปจจยทางชวภาพ

นโยบาย/องคกรสนบสนน

ปจจยทางสงคม กระบวนการตดสนใจ

กระบวนการ/การมสวนรวมในกลม/องคกร

การเสรมพลง สถานภาพทางสงคม ศกยภาพ

รายได-รายจาย ของครวเรอน

ภาวะตลาดผลผลตในทนท

ภาวะการณออมเงนการกเงน

ปจจยทางเศรษฐกจ

ราคาผลผลต(ในตลาด)

ภาวะหนสนของครวเรอน

ชนดดน/ความอดมสมบรณของดน

ปจจยทางกายภาพพนท/ลกษณะทาง

ภมศาสตร

Sub Model: กลยทธการด ารงชพ (Livelihood stragies)

Sub Model: ความส าเรจการด ารงชพอยางยงยน (Livelihood Achievement)

Sub Model: ระบบการผลต (Production System)

อณหภมสภาพทางกายภาพ

ปรมาณน าฝน ลม/พ

าย

ความ

ชน

องคประกอบความเปราะบาง/

ความออนแอ

ภยธรรมชาต

การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

ปญหา/ขอจ ากดในการผลต/ด าเนนชวต

แนวโนมการเปลยนแปลง

องคประกอบทรพยสน (ทน)

ทนมนษย

ทนทางสงคม

ทนกายภาพทนธรรมชาต

ทนทางการเงน

Sub Model: สนบสนน (Support System)

ภาพ: แสดงกรอบแนวคดการสงเคราะหรปแบบ (Model) รปแบบการผลตยางพารา และการด ารงชพภายใตระบบการท าฟารมสวนยางพาราเชงเดยว เพอการพฒนาทยงยน

144

ขอคดเหนและขอเสนอแนะส าหรบการวจยตอไป

ส าหรบขอคดเหนและขอเสนอแนะในการวจยตอไป มดงน 1. ควรศกษาในประเดนการใชเทคโนโลยท เหมาะสมในการผลตของแตละระบบเพมเตมจาก

ผลการวจยในครงน เพอประยกตใชรปแบบการผลตในแตละระบบไดอยางถกตองและเหมาะสม 2. ควรศกษาตนทนและผลตอบแทนในการผลตของแตละระบบ เพอเปนขอมลประกอบการตดสนใจ

และสงเสรมการปรบเปลยนการใชปจจยการผลตเพอลดตนทนการผลตตอไป 3. ควรมงานวจยทเกยวของกบยทธศาสตรการพฒนารปแบบการผลตเพอการด ารงชพ ในการแกไข

ปญหาทางเศรษฐกจและสงคมของครวเรอนเกษตรกรชาวสวนยางพารา