Prizrenli Suzi'nin 500. Yılı

8/14/2019 Prizrenli Suzi'nin 500. Yl

1/136

1


2/136

2

TRK YAZARLAR DERNE, PRREN

PRZRENL SUZNN 500. YILI(Bildiriler, bilgiler, belgeler )Hazrlayan: Altay Suroy Recepolu

2000P R Z R E N


3/136

3

KOSOVA TRK YAZARLAR DERNE, PRZRENSezai Suroy Sok.18, Prizren / KosovaTel. 00 381/ 29 / 24552; 24242; 26759

PRZRENL SUZNN 500. YILI(Bildiriler, bilgiler, belgeler)Hazrlayan: Altay Suroy RecepoluBirinci Bask: Mays 2000

Prizrenli Suzinin 500. yl bilimseltoplant bildirilerindeki her nevi sorumluluk yazarlarna aittir

Kapaklar: Sultan Selim Hann 1512 ylndaSuziye balad Grajdanik iftliine ait temlikname

Dizgi ve bask:BAF GYK irketi, PrizrenTel.029/24-926


4/136

4

SunuPrizrenli Suzinin Mihailolu Ali Bey Gazavat-namesini kaleme

alnn 500. ylna adanm ve 10 Ekim 1998 tarihinde Prizrende Kltr Evinin byk salonunda dzenlenen bilimseltoplantda sunulan bildirileri, Suzi ve eserlerine ait bilgi ve belgeleri ieren kitabn yaynaverilmesinin zevkli heyecan iinde bulunuyorum. Kosovada durumdaha bileik olurken ve sava ncesi tela yaanrken bu toplantnnyaplmasna sadece Suziye varolan byk ak neden olmutur. Birok bilim adam Suzi ve eseri hakknda bildiri sunacan bildirmesineramen zrl nedenlerden o gn aramza katlamad. iirleriyle,Osmanl dnemine ait edebi yaratcl zerinde yapt incelemelerinikitap olarak bilim dnyasna ve okuyuculara sunmakla ve bilimseltoplantlara bilidirileriyle katlmakla bu alanda byk hizmeti olan HaridFedai Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinden aramza gelip SuzininGazavatnamesi zerinde yapt almalaryla elde ettii bilgileri sundu.Hep birlikte Suzinin ina ettii camisi, trbesi, emesi, mektebi,ktphanesi ziyaret edildi. Dilekler bu eserlerin bir an nce onarlpkorunma altna alnmasdr.

Bilimsel toplantya katlamadklar iin zntlerini bildiren vetoplantnn baarl gemesini dileyen telgraflarn, fakslarn ve bizzattelefonla arayp bunu bildirenlerin says Kosovada 1998 ylnda byle bir rgtlemenin ne kadar byk nem tadn ve ilgi uyandrdnkantlamaktadr.

Toplantda, okunan bildirilerin yaynlanmas iin alnan kararn ikiyl sonra gereklemesi de bu rgtlemenin nemli olduunugstermektedir.

Bu vesile ile Suzinin kimliinin,eserlerinin dahageni bir ekilde bilimsel ilenmesine kaynak oluturacak bir kitab oluturmayadndk. Bu yzden elimizde bulunan ilk el evraklar, gnmze kadar Trke yaymlanmam kimi almalar, Tezkirelerin Suzi hakkndayazdklarn kitaba almaya uygun bulduk. 11 Haziran 1999 gnSrbistan ler bakanl grevlileri Prizrende evimize baskn yaparak bilgisayar, disket, kamera ve kasetleri, Trk yazarlar dernei dosyasnve yllar boyunca ariflerde ulaabildiimiz evraklarn kopisini temin


5/136

5

ettiimiz belgeleri alp gtrrken Prizrenli Suziye ait olan birok belgede yok oldu. Alman Trkolog Frannc Babingerin Suzi ile lgili Rusasll Trkolog Aleksej Olesnickiye yazm olduu Almanamektuplarn asln bu yzden kitabmzda bulunmuyor. Ancak bumektuplarn daha nce yapm olduumuzTrke evirisiniimdiyekadar yaymlanmam birer belge olarak yaymladk.

Trkiye Cumhur Bakan SaynSleyman Demirelin 15 Ekim1999 gn Prizren ziyareti srasnda Trk Yazarlar Derneinebalad paraile kitabin yaymlanmasnaimknyaratld.

Kosovada domu, yaam ve Trke eser yaratm birok deerli air, yazar, bilim adamn Trk Yazarlar Dernei kendi etkinlikleri erevesinde anp yaatmayaalmaktadr. nallah gemite Kosovada yaanan olaylar bir daha tekrarlanmaz ve almalar huzurlu bir ortamda planlatrld gibi gerekleir.

Prizren, 05 Nisan 2000 yl. Altay Suroy Recepolu

Trk Yazarlar Dernei Bakan

Bakanlk divan: Mr. Bedrettin Koro, Altay Suroy Recepolu veskender Muzbe


6/136

6

AILI TREN

SUZ GAZAVATNAMESNN KALEMEALIININ 500. YILDNM

Allaha hamd olsun ki, ilk insan olarak Ademi, say

erkeksiz dnyaya getirdi, gnee ve aya k verdi, aatan ateikard ve bu dnyay bir dert ve gam yeri yapt, ahireti kendisineminnettar kalanlara aklad ile balayan AbdullaoluMahmudunolu Mehmedin veya Prizrenli Suzi olarak bilinen airin1513 ylnda Prizrende tasdklanan Vakfiyesindeki tmcesiyleayorum Prizrenli Suzi Gazavatnamesinin 500. ylna adanm bilimseltoplanty.

Sayn Trkiye Cumhuriyeti Belgrad Bykelilii temsilcileri,Prizren slam Birlii Kurul Bakan ve heyeti, Trk Demokrat BirliiGenel bakan, ube bakanlar, Trk Dernek ve kurulularnn bakanlar, yneticileri, temsilcileri, niversite, orta ve ilkokul retimyeleri, yayn ve basntemsilcileri, Suziklar ve tm katlanlar,Prizrenli Suzinin Mihalolu Ali Bey Gazavatnamesini kaleme

alnn 500. Yldnmne adanm trene ho galdiniz.Dobro doli na sveanost povodom obeleavanja 500 godnjice

nastanka knjevnog dela Prizrenca Suzija Ep O pohodima MihalogluAli Beja

Mir se keni ardhur n kremtimin e 500 vjetorit t veprsGazavatname e Mihalolu Ali Bej t Suzi Prizrenasit.

rsi asmanun sebze zar Suvad aftabun eme -sine Veya bugnk anlamyla:


7/136

7

Otlaklar, gkyznn sebze baheleri (dir)u glckleri ise gnein emeleridir.

Bir beytinde diyen Suziyi daha iyi bilmemiz ve anlamamz iinyaad dnemi, dilini, sanat anlayn, felsefesini, iirlerindekigzellikleri, iletme istedii iletileri incelememiz gerekiyor. PrzerinliSuziye verilen sanlar, adlar ayr bir mana tar. Bunlarn hangidnemlerde, hangi sebeplerden dolay kendine yaktrldn incelemek gerekiyor. Molla, Mevlana, Nakibend, Mderiz, elebi, Zerrin,Przerinli ve Suzi gibi sanlarn, takma adlarn ve mahlaslarn air Mehmede yaktrlmasnn nedenleri vardr. Bu nedenler aratrlpairin ne kadar nemli bir kii, deerli bir yaratc, insansever, hayrsever olduu kantlanacaktr. Elimizde bulunan eserler, bugne kadar korunantanmazlar Suzinin byklne hayran ediyor bizi.

Suzinin Neharive Sayi takma adlaryla anlan air, yazar kardelerinin ve Aye adnda bir kznn varolduunu yazl kaynaklar bildirmektedir. Bunlar Suzinin eceresinin yaplmas iin ipulardr.

Suzinin yaptrd ve vakfettii eserler, Onun ne kadar hayrsever olduunu kantlarken, rvetyiyen Kalklandelenkadsnn bir yetiminhakkn yediini renince yazd iirli ihbar Sultan Selim Hann elinegeince bu kadnn azledilmesine, aire ise Grajdanik iftliininverilmesine neden olmas, hakszlklar nlemekte ne gibi savamverdiini gstermektedir ve her konuda iir yazan gl bir air olduunu kantlamaktadr. Bunlar Suzinin incelenip aratrlmasgereken nemli kiilik unsurlardr.

Bizler melifi olduu Mihalolu Ali Bey Gazavatnamesininkaleme alnnn 500. yldnm kutlarken Onu her ynyleyaatmalyz. nk Suziden bugn bile gzel yaamak iin alnacak tler oktur. Gazavatnamesini okuyup anlayan kii silaha sarlp cankymaktan vazgeer. Savatan ibret alr.

Trk Yazarlar Dernei imknlarn aan bir rgtleme ile Suzinin bu jbilesini kaydetmeye giriti. nk Biz Yugoslavya Trkleri olarak yzyl veya beyzyl nce yaam, Trke eser brakm olan, dinimizeve ulusal kltrmze hizmet emi, eser brakm kiilere sahipkmalyz. Zaten onlara sahip karak yceliklerini, byklklerini bakalarna da duyurtmu, tantm olacaz. Birbuuk yl nce Suziyianmak, kiiliini aydnlatmak, yaratcln her ynyle incelemek amacyla Uluslararas bir sempozyumun dzenlenmesini kararlatrdk.Bu ynde almalar srd. Says ok bilim adam ilgi gsterdi. Amason aylarda Kosovada silahl atmalarn balamasyla ve ar olanekonomi skntlarn daha fazla bymesiyle Sempozyumu dzenlemeKurulu rgtlemede deiiklik yaparak drt gn srmesi ngrlenSempozyum yerine birgnlk Prizrenli Suziyi anma treninin


8/136

8

dzenlenmesini karar ald. Bugnk trene katlamayan bilimadamlarnn gnderdikleri bildirileri, bugn zetli bir biimde bilimadamlarnca sunulacak olan bildirilerle birlikte ayr bir kitaptayaymlanmas iin gayret sarfedilecektir.

Byle bir jbeleyi kutlama sevincini yaarken aramzdan deerli bir bilim adamn, Derneimizin ve Kutlama kurulunun yesi Mr. HamidAltparma kaybetmekten duyduumuz zntyle de yklyz. Buvesile ile bu dnyadan gen arkadamzn yatt mekkannn cennetolmasn Allahtan istirham (niyaz) ederim.

Geen yzyllar ierisinde insanla hizmet etmi, ardna eser brakm byklerimiz nerdeyse unutulmaktalar. Bugn birok semt,mahalle adlaryla sadece bu yerlerin sakinlerince anlrken, bu yerlerinadlarnn Belediye Meclisi kararyla resmilemesini, kimi sokaklarn vekamu kurulularna adlarnn verilmesi iin alnacak karar yerini bulur.

Bu dnemin airleri okullarmzda okutulan ders kitaplarnda bileyok.Trk dili ve edebiyat derslerinin plan ve programlarna alnmaldr Suzi, Pritineli Mesihi, Aik elebi, emi gibileri.

Demi ho gr ki dehrin hubeti var Felek deyrin drl drl sureti var

Devrimizi ho gr, bu dnyann eit eit oyunuBu alemintrl trl ekli var.

Huru -i rad sanmam bu saday u ahmdan felek feryada geldi

Bu grlty gk grlemesi sanmayn,Benim ahmdan felek feryad etmeye balad

Mihalolu Ali Beyin Gazavatnamesi 15000 beyten oluan bir mesnevidir. Her msra onbir heceden oluur ve beytler birbirineuyakldr. nl aknc Mihalolu Ali Beyin Srbistan, Macaristan veBosna seferlerini, Ali Beyin aklarn anlatr. Birok yerin gzellikleritablo misali betimlenmektedir. airin duygular da dile gelmektedir eserde. Eser edebi deerinden baka tarihi olaylarnanlatan, tarihiyazmak iin deerli bir kaynaktr. Zamann Trkesiyle yazlmtr kidilcilerin Suzinin dilini incelemesine iyi bir frsattr. Bu eser hatatlar tarafnca oaltldn kantlyan bugn stanbul Millet Ktphanesinde,Agah Srr Levendin arivinde, Berlinde Preussisce Staatsshibliotekteve Zagrebte Bilim v Gzel Sanatlar Akademsinde korunan nshalar kantlamaktadr. Bu elyazmalardan Berlindeki nsha en eskidir, nkHicri 937, Milladi 1530 ylnda kopye edilmitir. Bu ise


9/136

9

Gazavatnamenin bu yldan nce yazldn kantlamaktadr. Mesnevi beyzyl nceki olaylar anlatmaktadr. Suzi ise olaylar grmveyaamtr.

Bgn Prizrende de Gazavatnamenin kitap olarak yaymlanmasyla geni bir ervrenin kaynaktan bilgi edinmesine olanak yaratlmtr. Bu kitab yaymlayan BAY dergisi eine zor rastlanr bir hizmette bulunmutur.

lerde Suzi camiinde ve cami kompleksinde bulunan yaplardaonarm ve konservatr ileri gerekletirip Suzi mektebinin/dershanesinin/ ve ktphanesinin hizmete almas gerekir. Bu binadaSuzi gazavatnamesinin, vakviyesinin, Sultan Selimden verilenTemliknamenin, Suziye sunulan methiyelerin, hakknda yaymlanankitap, yaz ve dier eserlerin tehir edilecei Suzi mzesi almaldr.Suzi emesi iler acs bir durumdadr. i oymal mermer yala ve birka tandan baka eser kalmayan Suzi emesi onarlp eski halinegetirilmelidir. Suzi kprsnden kalan tek gz onarlp etraftemizlenmelidir. Grajdanikteki Suzi mesire yerinde bulunan DelikliTa, eme, trbe ve Sozi deresi ahali tarafnca korunmaktadr. Suzideirmeni ise devletletirilip yklmtr. Cami avlusunda bulunan Suzive Neharinin yatt trbede bulunan Suzi kabrinin ba ta KosovaKltr ve Tarihi Antlar KorumaKurumunun 632sayl ve 15.08.1959tarihli karanamesi ile devlet korumas altna alnmsa bugne kadar bukurum tarafnca koruma ile ilgili en kk bir eylem yaplmamtr.Kltr Eserleri Kanununa gre sadece mezarn ba ta deil, Suzi camii,cami arazisi, Suzi emesi, Kprs ve Grajdanikteki Sozi ayr bir deerden olan tarih ve kltr eseri olarak devlet korumas altnaalnmaldr. nk bu tanmaz eserler yzyldan ok nce vardr ve buyrede yaayan milletlerin tarihi, kltr, sanat eserleri ve inanyerleridir.

Suzi Ak ateiyle yanan anlamndadr. Bu Sanata kar olantutkudur. 1520 ylnda Prizrende domu air ve nl Meahiru uAra (nl Kiilerin Hayatlar ve Eserleri) Teskire yazar Ak elebiPrizrenin airler kayna olduunu yazmaktadr. Bu kaynak bugn dekaynamaktadr ve sanat tutkusu bugn de Prizrende srmektedir. nk bugn Suzi, Ak elebi, Nehari, Mmin, emi, Behari, Tecelli veSucudi gibi air ve yazarlarn kalemini kat zerinde gezdir enler oktur.

Bu trenin gereklemesi iin emei geenlerin tmne, ayrcaKurul yesi skender Muzbe ve Bedrettin Koro'ya ve maddi yardmda bulunan Drini Mal ve Can sigorta irketine teekkr ederim.

10 Ekim 1998, Prizren Altay Suroy Recepolu


10/136

10

BLDRLER

Prizrenli Sz Gazavt-nmesinin500. Yl ve Prizren ile evresinde

Trk Kltr SempozyumuPrizren, Yugoslavya

9-11 Ekim,1998.

Mihalolu Ali Bey Gazavt-nmesindekizdeyiler ve Deyimler.

Harid Fedai*

1.Giri: Sehi Bey tezkiresinde (112.s.) Prizrenli Szninkaleminden kma Mihalolu Ali Bey Gazvat-nmesinin 15 bin beyitoldu yazldr. Ancak eksikli olan 4. nsha bir yana braklrsa eldeki 3nshada da bunun byle olmad grlmektedir.

Acaba Tezkirenin yazd gerek miydi de imdiye dein btnn ancak bu kadar yani 1798 beyti bulunabilmi, gerisi yitip gitmitir;ya da SehiBey eseri grmemi, bir duyum zerine yle yazmtr.gibi hl gndemde olan duraksamalar enine-boyuna irdeleyecek deiliz. Zaten eldeki veriler de buna yeterli deildir. Ancak bir noktazerinde dikkatleri toplamak istiyoruz:

i. Sz, eseri banda Ali Beyin gazalarn sraladna gre(231-238.ss.) bunlarn tmn de bildii kukusuzdur:

- Bularu nazsna aded yo Bu bahru shiline h had yo - 435Beytiyle dile getirildii gibi bunlar ylesine ok, ylesine eitliydi

ki

ii. Eserde Mihalolu Ali Beyin srf evlenmeden ncekigazalar konu edinilmi ve aralarna bir de sevda maceraskartrlmtr. * Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti

Lefke Avrupa niversitesi retim GrevlisiVeDA. Kbrs Aratrmalar Merkezi yesi.


11/136

11

Bylesine bir birikimin iinde bulunan Sz gibi duyarl ve titiz bir airin sadece bu kadarla yetinmesi olas myd? Kendi deyiiyle, bir balang yapacak ve de Allahn yardmyle sonunu getirecekti:

- Yazalum bide birin hala bariYine yr lursa avn- Br - 436.

Grld gibi kollar svam, ancak hangi sebeptendir, bilinmez; bir yere kadar gelip durmutur. Sehi Beydeki 15 bin rakam ise, iinyle planland, ancak evdeki hesabn arya uymad gr ileaklanabilir. Eldeki nshalarn ayni beyitle balayp ayni beyitle bitmeleri de, herhalde, bir rastlant deildir. Demek ki, Sznin azylasylersek, Avn- Br yr lmam ve planlanan eserden ancak bir blm yazlabilmi, arkas gelmemitir. Bu bakmdan Mihalolu AliBey Gazavt-nmesinin baka blmlerinin de bulunacan beklemek, bize gre, abes olur.

2. Sznin Hayat: Gazavt-nmesinde olduu gibi air Szninhayatnda da baz karanlk noktalar vardr. Agh Srr Levend, ondanszeden hemen btn kaynaklar taram ve hakknda sylenenlerisralamtr.1 Biz ise bunlara, btn tezkireleri tarayarak hazrlanan ve Nil Tezkiresi (1949) nin yazdklarn eklemekle yetineceiz: Ek -1.Tezkirede Sznin ksa hal tercmesi, yansra gazelinden toplamsekiz beyit ile Gazavt-nmeden ise drt beyit aktarlm bulunuyor ki bunlar Gazavt-nmenin 566-68 ve 867. beyitleridir.

Ayra iinde syleyelim: Bu eser bizde tezkireler dizisininsonuncusu olup 75 kadar tezkire ve tercme eser taranarak hazrlanmve 31 Mart 1949 gn eski yazyla yazlp tamamlanmtr. EskiHamedan konsoloslarndan nehn-zde Mehmed Nil Beyin bu yazmaeserinde 5 bini akn divan airimizin ksa hal tercmesi ile onlarla ilgilikaynaka vardr.

Ayrac kapatp konumuzu srdryoruz:

Gazavt-nmenin zellii: Agh Srr Levendin de belirttii gibiMihalolu Ali Beyin Gazavt-nmesi epik bir karakter tar. Aknlar ile aknclarn hayat tasvir edildiine gre eser, bu izginin tek rneisaylr. Msra mimarisi salam, iiri gldr. Saldrlar adeta bir k tutkunluu ve bir heyecan tfnyle anlatr, dn vecd iindekendinden geer. rnekleyelim:

- az dery v biz mh -i eyd

1 Gazavt- Nmeler ve Mihalolu Ali Beyin Gazavt- Nmesi, Trk Tarih KurumuBasmevi, Ankara, 1956, 197-202.ss.


12/136

12

Ne dirlik mhye olmasa dery- 485

- Gzmzde uard dnhayliBugn artdi ybdan cemli 486.

- Gl Hr az b- hayt Nider Hr b- hayvnsuz hayt 487.

- ehdehn- bah val- Huddr Hezrn ba cn ten feddr. 1005

- Erdnyda mirc bu demdr Nice mrsel o demden mutenemdr -1006

- Zekery kim ser-ser cn olupdur itdk bu deme urbn olupdur - 1007

- Anun bu deme cn vrdi YahyBu demde ki bulur tesell-1008

Hele Mihalolu Ali Beyin azndan Tunaya bir seslenii var ki, bu on beyitlik hitap ekli aknclarla Tunann nasl hair -neir olduunun en gzel ifadesi ve de Trksz bir Tunann srf bir nehirdenteye gemediinin en arpc gstergesidir: Ek -2

Biz de Agh Srr Levendin yaymlad metni2 tarayp bu zgneserdeki zdeyilerle deyimleri kararak, kendimize gre, onlarnaklamalarn yaptk: Ek -3b, 4b. Bulduumuz zdeyilerin says 85(Ek-3a), deyimlerin ise 68 dir (Ek-4a). Grlecei gibi bunlarn hemenhepsi ak anlaml olup gnmzde dahi yadrganacak gibi deildir,hatta aralarnda bazlar ok yaygn ekilde kullanlmaktadr. Onlardansetiimiz rneklerle szmz noktalayacaz:

Cleveland Ohio

28.07.1998.

Ekler: 6 adet.

2 Levend, age., 228-358.ss.


13/136

13

Ek-1

903 Eeri bir deiz mnendi csnVel tgum deminde sr h-rsn

Benm devrmde kt dstnuBenmle sylenr nm u ninu

Benmle ydderler sen Furt Netekim Hr ile b- hyat.

906 Benem srr - Al sen ayn- kevser Zih s zih m- muahhar

Vel aybu budur kimanlu csnBeyet bvef v kne-csn

Srp merdmlerann yzneVrem drsin bu yzden reng zne.

909 Necsn kim suyu seyl-i fendur Zll menba ayn- andur

Sularda anlu rmasn kemh Bilr bu mcery mr u mh

Gerd mevcii evc-i semdanSefne lengerin tahtes-serdan

912 Bizeyol vr geelm Ungur saSalalumulule Efl u Rsa

az bayrmna urbn olalum Ne urbn kim ser-ser cn olalum

Yine tg- Resl vzelensnYine erkn- Hayder tzelensn.

915 Nedr yd bu cemu vasl- Cnno olsun o yiitler yde urbn.

(Levend, age., 295-96.ss.)


14/136

14

Ek-3a

ZDEYLER

11 Gl Mssna l bir tecell Ki a sti ola b- tesell

49 Sabr ol kim lur ullar synYine rzkn virp besler kemkn

60 olar kim ilmilehurd-ferdr Yine mhiyyetinden b -haberdr

84 Bende-fermn olduise lemn sulnsnSen gerekse gey zl alas gerek are celes

151 Ki sz bnyd muhkemdr felekdenDel a yapudan mermer direkden

154 Ne meh-r var ki bdr cemliVel sz mihrin yokdur zevli

160 Bihit mvesinden atludur sz Neden drsem dahi lezzetldr sz

179 Nice pervnesi var oler uHezrn blbli bir gl yaau

216 Muhabsuz sze gelmez shan-ver Meta mtersz kim bah dr.

217 Ne delu al olursapk stSzi dilenmeseab olur sst.

219 Vel hurdi vasf tmezse zerre Ne nosn kim yndur bahr berre.

255 Sehvet srr her cnda bulunmazBu gevher deme bir knda bulunmaz.


15/136

15

267 ecatle seh Hakdan adur Seh ehli ec olsa revdur.

268 Mukarrerdr sah olmak bahdur Olur aksi anu lemde ndir.

269 Bel dny- perest ol a doymazKi her kim mla ymaz cna ymaz

270 Bah l dem sever dnyy cndan

Geer cnndan u gemez cihndan

271 arbe kapusnda olmaz ihsnolar bir yaa it bir yaa derbn

272 Eer vrse dahi bir pre nn Cier an olmaynca vrmez an.

273 Sanur cn alc grse gedyTeessfnden lr lsa ay.

276 Ol ayu geri ylduzdan ul o Birbirinden zge bir kimi yo

295 Demr maya altun madenindenDiken bitmeye cennet gl-eninden

299 Sadet alanurd nbiindenEy gn bell olur oundan

339 Ba rdi sge Trk elindenoyunu sorma hlin grk elinden

340 Anun dlkda istenr dostKiam vatinde dmenden soya post.

341 Vef ehli hemn ana dmi yr ola rz- mubetde vefdr.

343 Bu deyr safhasnda yazm ebrr Vefasz yrdan ye na- dvr


16/136

16

347 Bu mekri sanma kim tenh baadur Bugn baa ise yarn saadr

348 Bu Trk azdur dy tme bahneOdu bir ulesi besdr cihne

397 rdetsz mrd rmez murdaOlur sa eyh-i Edhemden ziyde

400 Bu d sevdsyile nergisi gr Yatur yle ki ylda bir uyanur

487 Gl Hr az b- hayt Nder Hr b- hayvnsuz hayt

489 Nasb olursa cn avvsna dr Bu r -engz derydan ne amdur

591 Ne bgne bilr ne nyAceb kim vasfder anl unay

598 Nderler cn Cnn olmaynca Nederler hnumnhn olmaynca

599 Nder Azrdan ayru cn Vm Nder ddrsuz firdevsi

603 Bu yolda Yra urbn eylemek cnYe andan kim iersin b- hayvn

618 Leyl amya Mecnna ddr i mahbb- cihni na- dvr

700 San Cnn inde ama cnSan cnile bir grme cihn

701 San Yr koyup ayra bamaSan gl-en dururkenhra bama

702 Sain z gep dartnma cnSan derv olup sevme cihn


17/136

17

703 SanHtem gep himmetsiz olmaSan er dirilp ayretsz olma

704 San Sz yalanc olmaSan slih grnp fs olma

720 ki iden birini ihtiyr tYa yrdan ge yhd terk -i diyr t

722 Bel ser vrmee server gerekdr Bu a dymeye key er gerekdr

724 Mennesden bahdrlk gelr miMuhannes Rstem-i Destn olur m

725 Ddi cn terki mkil kra bezer Vel terk -i diyr olsun muarrer

726 Bu rendr ki cn bostnda bitmezBu lle her bahristnda bitmez

756 Seker keklikleyin her serv-i smn Ne bilsn kim uar ardnca hn

796 Cihnda cn hemn Cnn indr Bel erkek oyun urbn indr

798 Neam ferzend ml avret inKi er od cihnda ayret in

799 Dekde cnakimek key beldr ldan yara rmek h safdur.

801 Ki ser vrmezsez serverlikileFed tmezsez cn erlikile

802 Size hr ecelden h emn yo Muadder vadeden artu zamn yo

804 ltan baa bi yara rimek Ye andan kim dekde cn ekimek.


18/136

18

805 So her bir vcdu n ademdr ehd olma bugn demdr ademdr

806 ehd in bezendi b- Rvnehd in onand hr u lmn

807 ehdehn- bah cennet degl mi Ne cennet haret-i izzet degl mi

808 ehd trbesi kandilidr mhehd nr ner abrine her gh

810 Tevekklden uanalum uaoparalum yerinden ara a

811 Kim kim avn- Hadur dest-griOlur dmen eli balu esri

812 Bize n reh-nm feth zaferdr ara yzl ad yz mi aardur.

855 Zih hrmen ki badan dnesi var ara yer dnesine olm anbar

882 Bu avma ba olmaz her sipeh-dr Sleymn lamaz her kleh-dr

950 Ne ehr kim del suln dilEer Badd ise andan sefer l

977 Kemkszdr cihanda nki her dil Ne geldise diline syledi dil.

987 Ere meydndan zge gl-en olmazldan hb berg-i ssen olmaz.

1036 Er serverlii bihterliidr yu adile lmek dirligidr

1045 Eer derv eer h- cihndur Elin utmazsa avnu ntvndur.

1099 Baara git e kim kuyu ok


19/136

19

Eer r delsen zre yer yok

1100 Siper gibi gs germe cihnaKolurs trineerhu nine

1101 San dny-y gaddra inanmaovudur yrei aa snma

1104 Salnma nzil serv-i seh vr Ki eyler rz-gr hr saa k r

1105 Gl-i ter gibi nziklenme y dilara opradur hr saa menzil

1106 Ne fahreylersin alas onile sen ki arun besile n gider ten

1166 Ne rengi var mahabbetsz kelmuOlur m lezzeti uzsuz amu

1167 Ne del ev ola sohbetde meyszGirr mi mevlevler rasa neysz.

1178 Kimn kim yodur serserdr anatsz udur umadan berdr.

1180 Bu synk gle bir hb sevdr Ki odsz ev bilrsin usuz evdr

1314 Hazndur n a bu nev- bahruDemin sr lle ve bu sebze-zru

1389 Bililk vrme Hadan yd olanaOlursa fil-mesel ata v ana.

1509 Var y gl once ve ek hraya baYeter hem-dem saa barudaki ba.

1515 Cihnda yarasuz bir merhem olmazCier an olmaynca bir dem olmaz.

1582 Ne yce dergha istins var


20/136

20

Bir grr dervi v suln

1651 Ciger zahm bilinmezse szmdenIyn olmaz mhn-efn gzmden

1665 ki badan olur drler mahabbetEzel bezminde balanm bu lfet.

Ek-3b.ZDEYLER (Aklamal)

11 Gnl Musasna bir grn ki dalar yeerip avuntu bahesinednn.

49 Sabrl insan odur ki adamlar isyan etse dahi yine ayni ekildehaklarn vermekte devam eder.

60 Bilgili olmak insann kendisini bilmesi iin yeterli deildir. (Buzdeyi; Kendi cehlini bilmek kadar irfn olmaz.szn artrr.)

84 D grn, giyim-kuam nemli deildir. nemli olan insannnefsine hkmetmesi, insiyatif sahibi kimliini tamasdr.

151 Sz, deil herhangi bir yapdan; hatta dnyadan bile dahasalam, daha gcldr.

154 Gzellii gemeyen hangi gzel var? Ama, sz gneinin bat olmaz.

160 Ne trl olursa olsun sz, cennet meyvesinden de tatldr.

179 Bir mumun nice pervanesi olduu gibi gl-yanan da binlerce blbl vardr.

216 Szn kymeti dinleyen bulduunda, maln kymeti ise mteri(alc) olduundadr.

217 (Bir kimse) ne denli zeki olursa olsun, szn dinletemezsetembelleir.


21/136

21

219 Gnei tarife gerek yok; nk onu dnya bilir.

255 Her madende cevher, her canda da cmertlik bulunmaz.

267 Yiitlik cmertlik Allah vergisidir; ve de cmertlere yiitolmak yarar.

268 Cmert olmann bir kymet ifade ettii hep sylenegelir;nitekim bunun aksi ise pek az grlmtr.

269 Geri dnyay sevenin gz mala doymaz; ama malakyamayan kii de cana kyamaz.

270 Cimri adam dnyay yrekten sever; o denli ki canndan geer ama dnyadan gemez.

271 (Cimrinin) kapsnda fukaraya ihsan olabilemez; nkkpeklerle dilenciler oraya dolumulardr.

272 (Cimri), bir para [kuru] ekmei verirken bile cierinden kandamlar.

273 (Cimri), bir dilencigrd m, cann almaa gelmi gibi, onaihsanda bulunsa zntsnden lr.

276 Grnte ayn evresi yldzlarla doludur; ama gerekteherkes kendi derdi peine dm, kimsenin kimseyle ilgilendii yoktur.

295 Altn madeninden demir, cennet bahesinden de diken kmaz.

299 Mutluluk, taknlktan; iyi gn ise douundan belli olur.

339 Kurt eline den koyunun ne olaca sorulmaz; nk sonu bellidir.

340 yi gnnde insan elendiren [gerek] dost, kt gnnde deyannda duran; ve de dman karsnda birlikte hareket edendir.

341 Kadir-kymet bilen insanlarn gznde dost; kt gnde de birlikte olandr.


22/136

22

343 Erdemli kiiler manastr [duvarna] yle yazmlar:: Duvar naklar vefasz dosttan yedir.

347 Bu oyunun srf bana yapldn sanma, yanlrsn; nkyarn sana da sra gelecek.

348 Trk sayca azdr, diye bahane bulma; ve de bir kvlcmndnyay yakmaya yeterli olduunu unutma. (bulma, yanlrsn; nk bir kvlcm [bile] dnyay yakmaya yeterlidir.)

397 eyhi Hz. Edhem dahi olsa imansz mrid muradna eremez.

400 Bu d sevdasnda olan nergisi gr de ibret al: ylesi[derin bir] uykuya dalar ki ylda bir uyanr.

487 Gnl sava Hzrnn bengisuyudur; ama Hzr, bengisuyuolmayan hayat neylesin!

489 Can dalgcna inci nasibolacaksa; deniz tuzlu imi, yadeilmi; ne kar!

591 Ne dostu bilir, ne de dman; bylesi kanl Tunay kim dilegetirir?

598 Cnn (Sevgili) olmaynca cann ne deeri var? Evsiz- barkszinsan neye yarar ki

599 Vamk sevgilisinden (Azradan) ayr ise can ne yapsn? k,iinde sevgili olmayan cenneti ne yapsn?

603 Sevgili uruna can kurban eylemek, bengisu imekten (bile)yedir.

618 Leyla yzn Mecnuna gstermeyince; onun gznde dnyagzelleriyle putlarn (resimlerin)ne kymeti var?

700 Cnn (Sevgili) ile can, ve de can ile dnyay bir tutma sakn.

701 Sevgiliyi koyup ellere bakma. Glbahesi dururken dikene baklmad gibi

702 Gazi olan cann dnmedii gibi dervi olan da dnyaysevmez.


23/136

23

703 Hatem geinip deyardmdan kanma; er geinip de gayret[meydan/ndan] ten kama.

704 Ey Sz ! Ne yalanc k ol; ne de dindar grnp dinsizlieka.

720 ki iten birini se: ya sevgiliden ge, ya da tebdil-i mekneyle.

722 Nasl ki bu aka katlanmaya yrekli er gerektir; candangemei de gze alacak yiit ister.

724 Kadndan yiitlik beklenir mi; Alak adamdan destankahraman Rstem olur mu?

725 Geri, candan gemek zor ie benzer; ama [en azndan] tebdil-i mekn da m eyleyemezsin?

726 Bu lalenin her baharda bitmedii gibi can da bostanda yetien bir nesne deildir.

756 Arkasnda bir ahinin olduunu bilseydi ;servi boylu o beyazgzel keklik gibi seke seke dolar myd hi?

796 Bu dnyada ko nasl kurbanlk ise, can da tek Cnn (Sevgili)iindir.

798 Dnyada oulun, karnn, maln-mlkn ne hkm var; nemliolan gayret [meydan] dr.

799 Yatakta can ekimek ne byk cefa; kl yaras ise en byk safadr.

801 Yiitlik ile ba vermez erlik ile candan gemezseniz,

802 Sonunda size ecel aman vermeyecektir; yazg deimez.

804 Bata bin kl yaras tamak yatakta can ekimeklten yedir.

805 Madem ki her canlnn sonu yokluktur; [o halde] bugn [artk]ehidol-mann [tam] srasdr.


24/136

24

806 Cennet baheleri ehitler iin dzenlendi ve de gzellerledonand.

807 ehidin kan bedeli cennet deil mi; hem de cennetten te,Allah deil mi?

808 ehit trbesinin kandili aydr; zerine gkten hep nur yaar.

810 Tevekkl kuan kuanalm da kara da yerinden skelim(Karanlk - lar aydnla kavuturalm)

811 Her kimi Allah elinden tutarsa, dman onun eli- bal esiriolur.

812 Bize yol gsteren yengilerdir; kara yzl dman yzmzaartr.

855 Ne mutlu o harmana ki baanda tanesi var; ve de kara yer,rnne ambar olmutur.

882 Bu millete her kumandan ba olamaz; ve de [nitekim] banaher klah geiren Sleyman deildir.

950 Bir ehir ki sultan dil deildir; [bu ehir] Badat bile olsa senondan ayrl.

977 Dilinin kemii olmadndan insan; diline her geleni syler.

987 Er iin sava meydanndan baka gl bahesi olmad gibissen yaprann en gzeli de kltr.

1036 Erin yiitlii yapt pekok iyiliklerden anlalr; iyi ad brakarak lenler diri kalr.

1045 Dervi, hatta cihan padiah bile olsan yardmn btnyurduna yayamazsansen eksikli saylrsn.

1099 Kuyular ok olduundan nne bakarak git; aksi haldesonradan zr dilemenin anlam yoktur.

1010 Cihana kar gsn siper gibi germe; yoksa felek okuna

hedef olduunun gndr.


25/136

25

1011 Sakn dnyaya inanma, nk kycdr; ve de snma, nkyrei souktur.

1104 Elif servi gibi nazl nazl salnma; nk nnde-sonundarzgrdan zarar grrsn.

1105 Ey gnl! Gonce gl gibi nazlanma; nk sonundameskenin kara topraktr.

1106 Ten [br dnyaya] iki arn bez ile gideceine gre, atlasgiydin diye bu bbrlenmek niye?

1166 inde sevgi olmayan sz, tuzsuz yemee benzer; tad yoktur.

1167 Mevlevilerin raksa neysiz balamadklar gibi meysizsohbetin de zevki yoktur.

1178 Ak olmayan kimse kanatsz kua benzer, serseridir.

1180 Bu snm gnlne bir sevgili bul; nk atesiz ev kutsuzevdir.

1314 Madem ki her ilkbaharn bir de sonbahar vardr; laledenrnek al, ve de yaamn tadn karmaya bak.

1389 Hatta anan-baban dahi olsa, Allahtan uzak olanlardan sen deuzak dur.

1509 Ey gl! Sen de gonce gibi hrkan bana ek,rtn;kendidncelerinle yalnz kalmak sana yeter.

1515 Dnyada cierin kan olmad bir dem bile yoktur; ama, her yarann da bir merhemi vardr.

1582 Akn yce derghlara rabeti yok; onun gznde dervi ilesultan birdir.

1651 Cier yaras szlerimden anlalmazsa bile gzlerimden kansaldn da m grmyorsun?

1665 Sevgi iki kii arasnda ve karlkl olur; Ezel Meclisinde bunun kural byle konulmu.


26/136

26

Ek-4aDEYMLER

105 Aramzda bizm szmazidi suKi sen ben, ben senidm, bu o, ol bu.

129 Revdr aa gzlerinden deizler Hazn yaprana dne beizler

215 adef gibi ula dut nazmuma senKi dery-y keremden dr dkem ben.

226 Bu mandr vren sret szmeBu maladan oar gn ylduzuma.

233 una urbnde urmd otaAdnu cnna urmd a

235 Yzi suyn yine dkmidi RsuPutn sm idi Ungursu

236 err - te-i ahrndan Efl oyard bana yel gibi opra

238 Dem-dem haneri havfndan EfrencSt bergi gibi ditrerdi brenc.

275 Gider szi dahi ama hassiYine vasfeyle ol nefs-i nefsi

308 alnd nvbeti er h-i felekdeOundhubesi mlk melekde.

317 Vel n bunlar salad Hd Birin dahi burn anamad

321 Bu resme bir nice gn ldlar cengCihn old gzine dmen teng.


27/136

27

323 Hsru n begi grdi bu hliBkldi addi almad mecli

332 Bu hacletden put snd tekuruYzi suy dkldi nr nru

335 Gz udurmaz hadeng-i hn-fenEmn vrmez sinn- cn-sitn

338 Ba rdi sge Trk elindenoyunu sorma hlin grk elinden

345 Bel derys m ald ardumBaa Hr ol yeti kim ara vardum

395 Aya opran tc- ser eyleCemlin cn gzine manzar eyle

398 Mihlu d de-i baht uyander er h mik tnda yand.

412 Aya topran pdi od baDdi olsun sana Ha avn yolda

421 aas trine aru varurdYolnda ba ururd cn vrrdi

435 Bularu n azsna aded yo Bu bahru sahiline h had yo

440 azs destn old cihneAn vird-i zabn tdi zamne.

486 Gzmzde uard dnhayliBugn arztdi aybdan cemli

493 Eerlenmiti at n azyaBinp azmeyledi rh- safya

499 Svr old v istible d Ne istibl kim ible d.


28/136

28

508 El urd ev ile murib rubbaSem tdirdierh ftba

526 Nice at kim yel rmezdi toznaToz urmd meh mihr yzine

533 Hazna rmesn b- cemlnKi yaz tdi kn ben b -mecl

547 azyin alem ekdi Peyember azyin kuand ti Hayder.

549 azyin sahbe oynad baBu yolda old yolda zre yolda

569 Alem ekdi revn ol h- z Yannca f -udret h- bz

570 adem basd yola ser - bzlarlaBu yolda cn vren eh- bzlarla.

588 Kanat bkdi v pervz urd ket Gz anca kenra rdi ket

601 Bu tenden utd pas yne-i cnGider pas grnsn na- Cnn

637 Grinr var imi kf ir gzineVe ger ni fikrine aun szine

708 Gne kynda zerre alurdamer eksik gedik ul saylurd.

742 Ki bundan sora her clh defff ar - iinde urmasun lf

765 anmet bna girdi erenler Dikensz gllerin drdi erenler

769 Eer Mecnn greydi kemteriniDrerdi - Leyl defterini

771 Birin handesi bi cn deerdi


29/136

29

Visli eme-i hayvn deerdi

790 Ddiler dmen hlin ser-ser Ge atd klhn ol hner -ver

794 Yine sz drcin ad ol Sipeh-dr Yine bi lufile old gher - br

810 Tevekklden uanalum uaoparalum yerinden ara a

834 anat bkdi her o bir ehl-i kne Nitekim pee Nmrd- lane.

840 At aylandrd meydnda gzfnCebe gsterdi yan gebr -i b -d n

841 Olup marr zine ol bed-ahter Al Be lekerinden istedi er.

842 Erenler h lekerden rdiAtn meydna altd yrdi

847 Deiz mevci gibi saf saf yridiAdnu tuz gibi cn eridi.

861 Ad cn atd geldi almaa baoand her ademde bana a

930 adem bas kim gzm zre yer var D emm reh-gzruda gher- br

975 Nice bir utsun olumuz kzmuzBu hacletden yre ddi yzmz

978 Eser ld szi Dldr -svraBuayretden el urdZl-fira

982 Ne sanur lekerin Rmu bu ndnldan dem urursa de meydn

1029 Yineayret uan balauz berk Yine tc- hayt eylez terk.


30/136

30

1034 Nien boynna aduk kemendi Nice kez kfire gedk bu bendi

1229 Vel n gl ister seyr-i sahrYz zre y nigr - lem-r.

1272 Sitremzde arn oldu ay ile gneeki gzile yine bad rz-gr bize.

1306 Dolanup gn gibi gezmi cihn Nedr bilmi zemn smn

1424 Nice ilmmi vrdiharbaYzm suyn dkp sald trba

1446 Atld mevt o avs-i adanUurd mr- cnn bu yuvdan

1448 Gceyi gndze atdum yrdmKime irdimse ol hurdi sordum.

1479 Meryem grdi kim i hadden adGzi ya deiz mnendi ad.

1492 Gzi ya bar ba bir mbtelsnMeer sen dahi yrunda cdsn.

1529 Virrken reng b sen gl-sitne Nin bez dne berg-i hazna

1584 Gitdi Mecnn dedi nevbet SzyeBir nefes hl omaz devrn-

1684 alan eh- bzlar ol ol salndHem ol gn o hm- pervz alnd.

1700 ulatan olmdur ol ayaYzin grdi bu kez ddi hevya.


31/136

31

Ek-4bDEYMLER (Aklamal)

105 Aradan su szma- : ten, samimi ol-

129 Gzden deniz ak-: Ala-, ok zl-Benizin hazan yapranadnmesi: nsann sararp solmas, hastalanmas. Bkz.533 ve 1529

215 Kulak tut-: Kulak ver-, dinle-

226 Yldza gn domas: Yldzn parlamas, (birinin) bahtnnalmas.

233 Adunun canna ta ur -: Dmann barna k -, ona arlnhissettir-

235 Yzi suyun yire dk-: (Birini) kk dr -, yenik dr -Bkz.332

236 Bana toprak koy- : Kar taraftan bar iste- (Savalarda baristeyen taraf bana toprak koyard.)

238 St bergi (yapra) gibi titre- : ok kork-

275 Szi gider - : Es ge-

308 (Birinin) nvbeti aln- : Sras gel-, Bkz. 1584. (Birinin)hutbesi okun- :

317 (Birinin) Burnu kanama- : Bir badireyi hi zarar grmeden kazasz, belasz atlat-

321 (Birinin) Gzne cihann (dnyann) teng (dar) olmas : Dnyann bana yklmas, ok skntya dmesi.

322 Birinin kaddi (beli) bklmesi : Gsz kalacak denli ok yorulmas.

323 Yz suyu dkl -: Kk d-, yenik d- Bkz.235

335 Gz uurtmaz : Gz atrmaz.Eman (Aman) verme-: Gz atrma-


32/136

32

339 Ban sge demesi : Ban kemie dayanmas.

345 Hzr olup yeti- : (Birinin) imdadna gel-

395 Aya topran tc- ser (ba tac) eyle-: (Birine) ar hrmetgster-, ok nem ver-, Bkz 412

398 Birinin dide-i baht (talih yldz)nn uyanmas : Bahtnn,talihinin almas

412 (Birinin) aya topran p- : (Birine) ar hrmet gster -,Bkz.395

421 (Birinin) Yolunda ba ur -(vur-) : (Birinin) yoluna ba koy-, onun uruna can fedaya hazr ol-

435 Bahrn (Denizin) sahiline hi had (snr) olma- : Ucsuz- bucaksz, hadsiz- hudsuz, ok geni ol-

440 Vird-i zebn eyle-: Diline dola-

486 Gzde u- : Gzde tt-

493 At eerle- : Bir yere, bir ie gitmee hazrlan-

499 stikbale k - : Karya k -, (birisini) sayg nianesi olarak gelecei yolda karla-kbale k - :

508 El ur- (vur-) : (alg aleti iin) al-erh ftbe sema ettir-: Hazr bulunanlar hepten cotur -

526 Tozuna yel (rzgr)rme- (yetime-) : ok hzl ko- Toz ur-(vur-) : (Bir yeri/nesneyi) toz dumana bo-

533 Hazana er- : Sol- Bk. 1529 ve 129 (Birinin) kn yaz et- : (Birini) ok sevindir-

547 Alem (Bayrak)ek- : Bayrak a-:bir ie (burada:savaa)girime duyurusu / gsterisi yap- Bkz.569

549 Sahabe(nin) ba(a) oynamas : Bir eyin ban ekmesi,nayak olmas.


33/136

33

569 Alem (Bayrak) ek- : Bayrak a-: bir ie (burada : savaa)girime duyurusu / gsterisi yap- Bkz.547

570 Yola kadem bas-: Yola k -

588 Kanat bk-, pervaz ur- (vur-) : Kanat rp-: u- Bkz.8 601 Can aynasnn pas tutmas : (Bir insann) iinin gemesi, maddiyat maneviyata ye tutmas.

637 Grnr var imi kfir gzne : (Kfirin) yaptklarna bakarak bir felaket geleceini sylemek anlamnda kullanlr. Gnmzde,Senin gzne grnecek var denmektedir.

708 Eksik-gedik : Az-buuk, ufak-tefek (gereksinmeler)

742 Laf urma- (vurma-) : ene alma-, sz etme-

765 Dikensiz gl der-: Tereyandan kl eker gibi bir ii zahmet-sizce becer-

769 Defter dr- : Defter kapat-, bir ii gndemden kar -, rafa kaldr -, (birinin) hesabn gr -

771 Birin handesi bin can deerdi : Glmsemenin ok gzel,cana can katc olduunu sylemek iin kullanlr.

790 Klah ge at- : ar sevin-

794 Sz drcin a-: sz daarcn a-, sze bala-

810 Tevekklden kuak kuan- : Tevekkle sarl-

834 Kanat bk-: Kanat rp-: u- Bkz. 588

840 At aylandr - : (Meydanda) epeevre at dolatr -Cepe gster-: gsteri yap-

841 er iste-: dmek iin meydan oku-

842 Atn meydana kalgtd yrd : At meydana srp koturttu.

847 Deniz mevci gibi saf saf yridi : Deniz dalgas gibi birbiri


34/136

34

ardnca yrd.

Cann tuz gibi erimesi : Cann ok tez eriyip gitmesi

861 Can at-: Bir ii yapmaa byk istekle ko- Bana ta tokn- (dokun-): Bana ta d-

930 Gzn zre yerin var : Ban zre yerin var: Birine verilen byk nemi gstermek iin sylenir.

D emm reh- gzruda gher- br : ki gzm yollarna gevher saar : Gelecek kiinin drt gzle beklendiine telmihtir. Bkz. 1272

975 Yzn yere dmesi : Utan duyulmas.

978 Eser kl- : z brak -, etki yap-El ur- (vur-) : El at-

982 Dem vur- : Sz et-(Gnmzde de ok yaygndr.)

1029 Gayret kuan berk (sk) balan- : Bir ie drt elle sarl-

1034 (Birinin) Boynuna kemend tak- : (Onu) Esir (tutsak) et-

1229 Yz zre : Ba stne

1272 Rzgrn bize iki gzle bakmas : evrenin bizim varlmz- dan zevk duymas : Drt gzle karlandmza telmihtir.

Bkz. 930

1306 Gn gibi dolan-: Bir batan bir baa, batanbaa dolan-

1424 Haraba ver-: Yakp ykp yok et-. (smin e haliyle ver- fiili,yamaya ver - gibi bir deyim de oluturur.) Yzm suyn dkp sald trab :Yzmn suyunu

dkp topraa salmas, beni mahup etmesi, anlamndadr.

1446 Mevt okunun kavs-i kazdan atlmas: lmn gelip atmas. Can kuunu yuvadan uur - : l-, ldrl-

1448 Gceyi gndze katdum yrdm : Geceyi gndze katarak yrdm. (Deyim, gnmzde de ayni ekilde kullanlmakta-


35/136

35

dr.)

1479 Gzn deniz manendi (gibi) tamas : ok ya dkmesi, alamas.

1492 Gz ya bar ba : ok zntl, aresizlik iinde bir insan anlatmak iin kullanlr.(Buradaki ba: yara, ban

anlamndadr.)

1529 Yzn berg-i hazana (hazan yaprana) dnmesi: (Birinin)Sararp solmas, hastalanmas. Bkz.533 ve 129

1584 Nevbet de- : sras gel-, Bkz. 308Bir nefes hl komaz : Bir an (bile) bo brakmaz.

1684 Kol kol saln- : Blk blk ortalarnda dola-, dolan-

1700 Kulaktan k ol- : Grmeden k ol-

KAYNAKA

1. Mehmed Sreyya, Sicill-i Osmni, stanbul, 1311 c. III, 114.s.

2. emseddinSami, Kaamsl-Alm, stanbul 1311,c. IV.,2644.s.

3. Bursal Tahir, Osmanl Mellifleri, stanbul, 1333,c.II., 231.s.

4. Franz Babinger, Osmanl Tarih Yazarlar ve Eserleri, Ankara,1938, 38.s.

5. Nail Tuman, Naili Yezkiresi, Milli Ktphane, Ankara,Elyazmalar, 8611.

6. Agh Srr Levend, Gazavt- Nmeler ve Mihalolu Ali BeyinGazavt- Nmesi, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara,1956.

7. Mustafa sen, Prof. Dr., Sehi Bey Tezkiresi Het Behit,stanbul, 1980


36/136

36

8. Byk Trk Klasikleri, C.III, tken-St, stanbul, 1986,235.s.

9. Aysun Sungurhan, Beyn Tezkiresi, nceleme-Tenkidli Metin,G..S.B.E. Yksek Lisans Tezi, Ankara, 1994, 75-76.ss.

10. Mustafa sen, Prof Dr, Knhl- Ahbarn Tezkire Ksm,AKDTYK., Atatrk Kltr Merkezi Yayn Say:93, Tezkireler DizisiSay : 2, Ankara, 1994

11. Mustafa sen, Prof Dr., telerden Bir Ses, Divan Edebiyat veBalkanlarda Trk Edebiyat zerine Makaleler, Aka Yaynlar,Ankara, 1997, 150-163.ss.

12. Raif Vrmia, Suzi ve Vakf Eserleri, Tan Yaynlar, Pritine,ubat, 1998

Ek-1

1895 Sz : Sz elebi, Sz -i Rm ve Sz -i Nakibend dnmekle mehrdr. Prizrnli Mihl-zde ktibi ve ir Nehrnin birderidir. Osmnl Devleti hkmdrlarndan Birinci Sultn Selmdevrinde veft tmidir . Prizr nde bin-kerdesi olan cmi hazresindemedfndr.

Demi ho gr ki dehrin lubeti var Bu deyrin drl drl sreti var. Felek anbr -ve burd ulamYine bezer benimle sohbeti var.

Revn old yeti ol serve ey dil.Ki mr-i nzennin srati var.

Serv-i addin degmesidir h- gl gl-zrdaEkimin perverdesidir lleler kuhsrda


37/136

37

Y gil s nemde srrn saklad ayrdanY rmcek perdeekdi Ahmed zrerdan

Mihl-zde Ali Bein Bosna huddlarndaki muhrebtnmusavver ve manzm olara yazd kitbdan:

Seher vatinden Zl-i zamneGeyindi v uand Rstemne

uand tini n t-i rahnTandhanerin mirr h-i devrn

Getrdi smn altunl sancak afa ekdi ufudan al bayrak

Gne t Utridhme tutdAli Be rezm in hengme utd.

Bahr ridi devr -i bde geldiGl lle mbrek bde geldi

Vef berginden ihsn mvesindenBenim servim aceb zde geldi.

Hur u rd sanma bu sadyKi hmdan felek feryde geldi.

OsmanlMellifleri: c.2, s.231; Kaamsl Alm:c.4,s.2684;Beyn:44;

Seh : 112; Sicill-i Osmn : c.3,s.114; Latf :194; Kaaf-zde :64; Riyz: 77

k elebi: 226; Hasan elebi: 165.

(Tuhfe-i Nil, Milli Ktphane,Ankara,

Elyazmalar, B 611, 658-59 ss.)


38/136

38

Suzi Camii


39/136

39

OSMANLI MPARATORLUUNDAAKINCILAR VE MIHALOLU GAZ ALBEY

Mr. Bedrettin Koro

Osmanl devletinin kurulu yllarnda ve XIV-XVI yzyllar dneminde Rumelinin fethedilmesi ve bura topraklarn yeni bir Trk yurdu olmasnda aknclarn nemli hizmetleri gemitir. DolaysylaOsmanl Trkleri tarafndan Rumelinin fethedilmesi ve Trkler iinRumeli yeni bir yurt olmas iin, XV yzylda ve ZVI yzyln

balangcnda yaayan byk Trk airlerinden ve bugn bu air iinanma treni dzenlediimiz aknc olan Prizrenli Suzi ve onun yazmolduu Gazavatname eserinde, unutulmayan kahramanlklarn veyiitliklerini kaleme alan, aknclar kumandan Mihalolu Gazi Ali Beynemli grevlere yklenmilerdir.

Bilindii gibi Prizrenli Suzi ehrimizde yaratan ve ok saydayetien Trk airlerinden en ilk ve en nllerinden biridir. Bu air XVIyzyln balangcnda Bistria nehri kysnda bir cami ve bir mektepyaptrarak, bu mektebe birok kitapta vakfetmitir. Bununla airimiz,

imdiye kadar elimizde varolan yazl belgelere gre, blgemizde ilk Trke eitim kurumunu ve ktphanesini kurmu olduunu saylr.1 BuBakmda da Prizrenli Suzi blgemizin ve ehrimizin Trk tarihi iinnemi byk olduunugsterir.

Deerli konuklar konumamn devamnda airimiz PrizrenliSuzinin yaam ve yaptna bal olan, Trklerin Rumelinin

1 Prizrenli Suzi iin baknz: Agah Srr Levend, Gazavat- Nameler ve Mihalolu Ali

Beyin Gazavat- Namesi, Trk Tarih Kurumu Basmevii Ankara 1956; AleksijeOlesniki, Suzi elebi iz Prizrena Turski Pesnik-storik XV-XVI veka, Glasnik Skopskog Naunog Drustva, Skopje 1934.


40/136

40

fethedilmesine yol aan aknclar ve aknclarn kumandan MihaloluGazi Ali Bey hakknda Sizlere bilgiler sunmak istiyorum.

Aknclar Osmanl devletinin hafif svari askerleriydi. Bunlar pek hzl hareket ettikleri iin byle adlandrlmt. Aknclar, ya snrlardaveya snra yakn yerlerde bulunurlar, bir program ve plandhilinde yazve k akn yaparlard. Hepsi Trklerden seilmi olup babadan oulageen bir ocak halinde olan aknclar dman memleketine yaplanaknlarda alnan tutsaklardan o memleket hakknda bilgi alnr, dahasonra da yerleme balatlrd. Aknclarn balca grevleri, ordununkeif hizmetini grmek, dman topraklarndaki araziyi kefederek orduya yol amak, bylece dmann pusu kurmasna engel olmak,ordunun geecei yerlerdeki rnleri koruma altna almak, aldtutsaklardan durumu tespit etmek, rmak geitlerini belirleyip kprkurmakt. Bu nedenle aknclar, esas ordudan 4-5 gnlk bir uzaklktaileride bulunurlard. Dman topranda inanlmayan bir sratle ilerleyiportala dehet ve aknlk verirlerdi.2

Aknclarn silahlar pala, mzrak, kl, kalkan ve ksa yuvarlak aa topuzdu. Akn zamannda bir ata binerler, yedeklerine de bir ka atalrlard. Aknlarda bu atlara deie deie binerlerdi. Dnlerde ise,aldklar tutsaklar ve mallar yklerlerdi.

Aknclar toplu olarak bir yerde bulunmayp, Rumelinin muhtelif yerlerinde, ocak ocak hizmete hazr dururlard. Her yerin kumandanayr olup, aknclar mensup olduklar kumandanlarnn isimleri ileanlrlard. rnein: Evrenuz aknclar, Turhanl aknclar, Mihaliaknclar ve Malko aknclar gibi.

Osmanllarn ilk istiladnemlerinde EvrenuzBey aknclar vard.Evrenuz aknclar Arnavutluk ve Dalmaya, Turhanl aknclar Morataraflarnda, Malkooullar ise Bosna taraflarnda aknlar yapmayagrevli idiler.

Mihalolu aknclar ise genellikle Nibolu ve Plevne tarafnda bulunur ve Mihali bir aknc kumandan idaresi altnda istenilen yere,genellikle Osta Avrupa lkelerine aknlar yaparlard. MihaloullarOsmanl mparatorluunda nl bir aknc ailedir. Aile, Osmanldevletinin kuruluundan 1595e kadar, yaklak yzyl imparatorluudou snrnda ve Rumelide nemli sefer, fetih ve aknlara katlmtr.

Mihalolu aknc ailesinin kurucusu Rum Tekfuru Kse Mihaldr.Bu askeri kumandan XIII yzyln sonunda Osman ve Orhan Beyinhizmetine girer ve 1313 ylnda Mslman olur. Hermankaya tekfrolan Kse Mihal gibi kiilerin ve bunlara bal guruplarn XIII. Yzyln

2

Mehmet Zeki Pakaln, Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, Cilt I, MilliEitim Bakanl, stanbul 1983, sayfa 36;Midhat Sertolu, Osmanl Tarih Lugat,Enderun Kitabevi, stanbul 1986, sayfa 12.


41/136

41

sonlarnda ve XV. yzylda Trklemesini Bizans mparatorluunda kisiyasi ve iktisadi koullar ve u blgesi halknn yaam benzerlii etkietmitir.3

Kse Mihal Beyin Osman Beyle balayan Osmanl devletindekihizmet pek byktr. Kse Mihaln (lm. 1326) Aziz Paa (lm. 1403),Yahi Bey (lm. 1413) ve Mehmet Bey (lm. 1423) adlarnda oluvard. Osmanl tarihindeki n, Kse Mihaloullar aknc ailesi KseMihalin olu Aziz Paann Gazi Mihal Bey (lm. 1435) oullarndangelir. Mihaloullar iinde en nls Hzr Beyin (lm. 1452) olu GaziAli Beydir.4 Gazi Ali Bey kardei skender ve Bali Beyle birlikteaknclar arasnda unutulmaz kahramanlklarn, yiitliklerin rneiolmutur. Bu karde XV yzyln ikinci yarsnda aknlarda Trk gcn cihana tantmlar, btn Orta Avrupay dehete vermilerdir.yle ki Avusturya askeri kumandalar, Ali Beyin sadece adnduymakta mthi bir korkuya den halk teskin etmek maksad ile onu birka kere yakalayp ldrdklerini uydurmulard.

Mihalolu Gazi Ali Beyin akncs ve zel katibi olan PrizrenliSuzi yazm olduu Gazavatnamede Ali Beyin macerasn kalemealmtr. airimiz eserinin birok yerinde Tuna rmana deinir.Prizrenli Suzi 912. ve 913. beytinde Ali Beyin askeriyle Tuna boyunagelip, rmaa u szlerle hitap ettiini gsterir:

Bize yol vir geelm Ungurusaalalum gulgule Eflak u RusaGaza bayramna kurban olalm Ne kurban kim sera-ser can alalum.5

Prizrenli Suzi yaptnn 231-138.beyitlerinde Gazi Ali Bey 330defa Tunay getiini ve birok dman lkelerine aknlar dzenlediinizetle yle belirtir:

Ol itdirdi Varat ehrini yamaO ald Ungurusa r u gavga

3 Kse Mihal iin baknz Prof. Dr. Yaar Ycel, Prof. Dr. Ali Sevim Trkiye Tarihi,Cilt 2, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara 1990; Muvassal Osmanl Tarihi, Cilt I,GvenBasmevi, stanbul 1963; Joseph von Hammer, Historija Turskog(Osmanskog) Carstva, I, (prevod : Nerkez Smailag), Zagreb 1979; Joseph vonHammer, Osmanl Tarihi, Cilt I, (ev: Mehmet Ata), Milli Eitim BakanlYaynlar, stanbul 1991.4 slam Ansiklopedisi, Cilt VIII, Maarif Maatbas, stanbul 1960, sayfa 285; Trk

Ansiklopedisi, Cilt XIII, Milli Eitim Basmevi, Ankara 1975,i sayfa 297.5 Agah Srr Levend, a.g.e., sayfa 212; Suzi elebi, Bay Yaynlar Prizden 1998,sayfa 80.


42/136

42

Ol itdi sfilay oglin giriftar Ol itdi sancan kfrn nig-sar

Tuna kurbnda kurmid otagAdnun canna urmid tag

Zih server ki bunca iller adTunay yzotoz kerre gedi

Yzi uyn yire dkmidi RusunPutn imi idi Ungurusun

erar - ate-i kahrndan Eflak Koyard bana yel gibi toprak

Elinden pay-mal idi Leh ehGamndan Rimn olmd yeri eh

Dema-dem haneri havfndan EfrenSd berki gibi ditrerdi biren.6

Prizrenli Suzi yaptnda belirtmi olduu bu aknlar tarihiler dier tarih kaynaklar yardmyla ne zamanda yrtldne ve naslgelitiine dair bilgilere ulamtr.

ou tarihilere gre Mihalolu Gazi Ali Bey 1500 ylndaPlevnede vefaat etmitir. Bu aknc kumandan Gazi Hasan Bey, GaziMehmet Bey, Ahmed, Hzr Paa ve Mustafa adl btn ocuklar aknc beyleri ve serhad gazileri olarak n yapmlardr.

XVI yzyln sonunda Koca Sinan PaannEflak Voyvodasnakar giritii hareket ( 1595 ) srasnda Mihaloullar byk kayplar verdiler, onlarla birlikte aknc tekilat gcn kaybetti ve yerleriniserhat kolu denilen tekilata brakld.

6 Agah Srr Levend, a.g.e., sayfa 206; Suzi elebi, sayfa 80.


43/136

43

SUZNN KARDELER

Altay Suroy Recepolu

Suzi olarak bilinen Prizrenli air Mahmudolu Mehmetin doumtarihi henz bilinmemektedir. Suzi hakknda ilk bilgi veren 1520 ylndaPrizrende domu ve skp kads iken 1572 ylnda vefat etmi olanAk elebi de Meair - u ara adl eserinde Suzinin doum tarihinivermiyor. 1930 ylnda Prizrende aratrma yapan Trkolog AleksiyeOlesnitzki Suzinin1455-65 yllar arasnda doduunu tahminetmektedir. Oysa bu tahmin tutmamaktadr. nk Suzi Mihalolu AliBeyin 1477 ylndaki Bosna seferinde aknclar komutannn yanndadr.O dnemde 19-21 yalarnda olduu iin 1455-1458 yllar arasndadnyaya geldii akla daha yakndr. lm tarihi ise Prizrendeyaptrd Suzi Camiinin bahesindeki mezarnn batanda mermer zerine kabartma ile ilenmi kitabedeki Hicri 931, Miladi 29 Ekim1524 gndr. airin Trkeden baka Arapa ve Farsa bildii,stanbulda eitim grd, Mihalolu Ali Beyin yannda bulunarak birok savalara katld, Mihalolu Ali Beyin ve olu Mehmet Beyingazalarn anlatt 15000 beyitten oluan bir mesneviyazd bilinmektedir.

Prizrenli Ak elebi, Suzinin Nehari ve Remzi elebi adnda iki byk kardeinin-aabeyinin olduunu ve onlarn Suziden nceldklerini, kadolan Mahmudunolu olduklarn bildirir. Neharihakknda bilgi verirken air Sayinin kardei olduunu yazar. Sayihakknda yazd maddedeise Neharinin kk kardei olduunu bildirir. Bu bilgiler baka tezkirelerde de vardr. Bunlara greSuzinin, Nehari, Remzi ve Sayi adnda kardei vardr. Nehari ve Remzi,Suzinin aabileridir, Sayi ise kk kardeidir.


44/136

44

Suzinin kardeleri hakknda tespit edebildiimiz yazlkaynaklardan ayrntl bilgiler yledir:

Nehari

k elebi Nehari hakknda bilgi verirken yle yazmaktadr:Mevlidi Rumelinde Prizren dr, Kasaba-i mezkure Rumelinde menbit-isev semen-i marifet olan hakden ve menba- cy-i nazm u ner olanglistan olmagla mehur ehr -i hret-ayindr. Rivayet olunur kiPrizrende oglan togsa adndan mukaddem mahlas korlar. Yenicedetogan oglan etmege papa diyecek vakt Farisi syler. Pritinede oglantogsa dividi belinde togar dirler. Binaenalazalik Prizren aiir menbave Yenice Farisi oca vePritine katib yatadr. Nehari mehur Sayi kimezkr olsa geredur. Onun biraderidr. Ve zemanndauara-y fuehanun ser -defteridur. Bir miktar tahsil-iilimde ve kesbb-i fenn-ihattda olup dil-berlerin cemidp kimine talim- ina vekimine talim-i kitabeteylemidr. mrnahidbalukla ve mey sazademsazlukla geirp ahr tihlet eyledi. Nehari Suzininanndaki kabirdeyatmaktadr. Mezarnn batanda 1522 ylnda vefatettii belirtilmitir. 1513ylnda Suzinin tasdklananVakfiyesinin ahitlerinden biri Mevlana Neharidir.

Suzinin kardei Neharinin kabrindekikitabeli ba ta

Bursal Mehmet Tahir Efendi Nehariyi Nehari-zade Perzeriniolarak tantarak haknda u bilgileri vermektedir: Alim airlerden olupismi Abdl Mmin, doum yeri Perzerindir. ehname bahrndavezninde ve Adab- Mesudiye haiyesi vardr. Hicret asrndayaayan Nehari mahlasl babas da airlerdendir. Her zaman Prizdeniehrr -i Pr-zerrin diyu ydeyler ve kendiyi uara-y selef -i AcemdenCami ve Hafza muadil itikad eylerdi diye Ak elebi bildirmektedir.


45/136

45

Knhl Ahbar ise Mmn-i benzer ekilde anlatr. Ru-yi zemindePrzerrin ve anda benm gibi air -i gzin ve manzum szlerde benmearum gibi drer -i semin gelmi degldr dir idi.

Tezkiret-uara melifi Knal-zade Hasan elebi bu zatnfikir zafiyle malul sakat olduunu nakl ediyorsa da tahkikamuhtacdr. Mesleiolan tedris yolunu terk ederek uzlete ekildi.Perian-suret oldu Perian vaziyete dt. Bu bilgilere gre Suzinin babas Abdulaolu Mahmud da Nehari mahlasyla bilinen bir airdi.Olu Abdl Mmin babasnn mahlas olan Nehari olarak tannd. Neharinin ise Mmin mahlasyla tannm Abdlmmin adnda oluairdi. Sadi elebiden ders ald. Sarayda bahtaclar hocas oldu.Emekliye ayrlarak babas gibi inzivaya ekildi. Safur -name, Erkan-Hamse-i slamiye ve Divan vardr. Demek Suzinin yeeni de airdi.

Remzi

Hakknda imdilik ayrcal bilgi edinemedik.

Sayi

Suziden byk, Nehariden kk yata idi. reniminitamamladktan sonra bekledii ilgiyi gremeyince inzivaya ekildi

Sretn nakn yaznca gnl namesine Kanlar alad gzm kirpignm hamesine

Beytiyle balayan gazeli dnemin Sultan II. Beyazt tarafndan beenilmi ve padiah tarafndan davet edilerek glman (genler) hocastayin edilmi. iir yazd ve camilerde okunan bir tarifat vardr.iirlerinde abisi Suziden de bahsetti. Yavuz dnemi sonunda veyaKanuni devri banda ld tahmin edilmektedir.

Bu bilgilere gre imdilik yle bir sonuca varyoruz. Suzi, bilginlerin, airlerin yetitii bir aileden gelmektedir. Babas MahmudNehari mahlasyla tannm bir bilgin ve airdir. Suzinin byk kardei Abdl Mmin baba geleneini srdren airdir ve Nehari-zade(Nehariolu) Perzerini olarak tannd. Remzi Nehariden kk,Suziden byk karde idi ve bilimle urat. Sayi , Suziden byk kardeiydi. Neharinin Mmin mahlasl air bir olu vard. Bunlardansonra gelen nesiller zerinde almalar srdrlmelidir. Bizler bu byklerin varisleri olduumuz iin eceremizi tamamlayabilecek bilgilere ulamak iin almalyz.


46/136

46

PRZRENL SUZNN DUYARLII

skender Muzbe

Prizrenli Suzi bindrtyzl- binbeyzl yllarda, ann bileik yaam koullarndan esinlenerek iirini yazmtr.

Suzi hayatn naslgeirdi? Onun esin kayna neydi? Hangikiilie sahipti bu byk air? Tm bu sorulara mutlak karlklar bulunmasa bile, Suzinin eserini okurken baz kesinliklere doru gitmek mmkndr.

Kesin olan udur ki, Suzinin kiilii zamann sert yellerikarsnda zedelenmemitir; air eilmemi, boynunu bkmemi, dizkmemitir. stelik byk bir duyarlkla, vurdumduymazlklardan,aldrmazlklardan uzak, yaad an emellerini ve dertlerini yazmtr.Yiitlikle, ikilemde bir canan midiyle yazmtr mzikli dizeleri:

Ne can endiesi ne nan midiki lemde bir canan midi(695)

airde bir can endiesi yoktur -o yiitliklerle, korkmazlklarla, bunuretenlere dost olmutur. Karakteri byledir airin ve doal ki, onunmitleri oktur. Ama o szl p szlp kendi ahsi ve vatani greviniyapmtr, Mihalolu Ali Beyin gazalarn tasvir eden manzum eserini3yazmtr; bylece tarihin emelerinden sular grl grl aktmtr.

Suzinin Prizrende Sozi Mahallesindeki emesinden veGazavatnamesindeki iir emesinden su imek benim ocukluk

1 AghSrr Levend: Gazavat-nameler ve Mihalolu Ali Beyin Gazavat-namesi,Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1956 y.


47/136

47

yllarma kadar akmtr. kinci eme ise-Suzinin iir emesi halaakmaktadr. Suzi, onun iirlerini okuyanlara bazan tatl bir tebessmle, bazan da acayip acayip bakmaktadr. Baklar engin ve derindir, sankiher zaman yeni bir eyin gizini zmek ister. Baklar engin ve derindir,Tunaya uzanr, hatta daha da telere-Varata, Ungurusa, Eflka.Isflaya, Rimne,Efrenee kadar uzanr. Semendere bir durak noktasve bir balang noktasdr yaamn ve sevginin, sabahn ve akamn...Sonra Kalkandelene gelir, orada bir yetimin hakknn yenildiini anlar,yetim hakk yiyen kady knar: Devrinde yetimlerin gzlerinden akanyalar bir gn seni boacak, okyanus olacaktr der durur, haykrr.Tedirgindir,sinirlidir nk duyarldr. Osmanl mparatorluunun buaknclar, fethiler dneminde Suzi bu kady knar, olay knar,dolaysyla olayn perde arkasndaki karclar, araclk yapanlarknar...

... Ve Prizrenli Suzi Prizrene, Prizrenine gelir. air Suzinin ok adlar vardr ama o hep Prizrenli Suzidir. Prizrense Mustafa sene gre bir sanat fidanldr.4 Ak elebiye gre air menbadr 5, yzyllar boyunca Trkenin hi eksilmedii bir yaam ortamdr bugne kadar airsiz hi kalmamtr ama zor durumlara, etrefilliklere dtolmutur. Bu yzdendir ki, Prizrenli Suzi duyarlyla seslenir halknaann Trke siyle, tler verir:

Sakn gerden-firaz olma karndaFelek celladdr her gn keser ba(1097)

Dilini sakla her kfr hatadanYolunu pak eyle her har- beladan(27)

Prizrenli Suzinin emesi... Bu eme adeta bir eyler anlatyormu gibi akarak gelmitir yzylmza. Be yz yldoruluklardan, yiitliklerden sz ederek akmtr bu eme. BugnPrizrenin Sozi Mahallesinde, Sozi Kprsnn elli altm admtesinde, Sozi Camiinin bitiiinde bu eme her ne kadar akmaz ise de,tarihte kendi roln oynam, dnn bugne tanmasna tanklk etmi,suyunu gl Krk Pnardan alarak akmtr. Dne dek akan buemesin akndaki sakinlik ve sessizlikte onur ve gururu yaamamak mmkn deil. Yanl anlalmasn. Szn ettiim gurr, kayna

4 Bkz. Prof. Dr. Mustafasen: telerden Bir Ses /Divan Edebiyat ve Balkanlarda

Trk Edebiyat zerine Makaleler, AKA Yaynlar, Ankara, 1997 y. Sf. 150.5 Ak elebi: Meairuara (Prof. Dr. Mustafa senin ad geen yapdnda sayfa150ye baknz)


48/136

48

kibirde olan o gurur deildir; insana gemii hatrlatp onun geleceedoru alakgnlllkle ilerlemesini salayan bir gururdur.

Tarihin bir cilvesi bu: Suzi bindrtyzl- binbeyzl yllarda buralarn gezip tozmu, iirini yazmaya koyulmutur. Onun bu iiriTunalara, Rimnlere kadar uzanm, ar Dalarnn o tertemiz havasnteneffs etmi, bugnlere gelmitir. O iir hala bitmemitir. Suzininyolunda giden yeni isimlerle sanat fidanl saylan Prizrendesrdrlmektedir. Suzinin iirleri, Prof. Dr. Mustafa seninTELERDEN BR SES balkl kitabnda vurguland gibi,phesiz Prizrenin bir sanat fidanl oluu sebepsiz deildi. Batakasabadaki Sinani, Halveti, Kadiri, Rfai, Sadi, Melami ve Bektaitekkeleri olmak zere (...) dier kltr kurumlar ve medreseler bu kltr ortamnn zeminini tekil ediyor, istidat gsterenlerin kolay geliip boyatmasna yardmc oluyordu. Hocamz Mustafa sen bu savnnkaynan k elebinin Meairuara adl eserinde buluyor. Ak elebi bu eserinde der ki:Rivayet olunur ki Prizrende olan dosadiviti belinde doar, derler. Binaen ala zalik Prizren air menba, YeniceFarisi oca, Pritinektipyatadr6

Tarihi deimeler sresinde bu yerlerde Suzi yetimi, iiriniyazmaya balam, gazavatnamesini yazm, sevmi, sevilmi, okumu,ibadet etmi ve bu dnyadan gmtr. Onun yatlar burada bir Suzivar demiler. Sonraki kuaklar burada bir Suzi vard demiler. imdi bizler burada bir Suzi varm diyoruz. Tarihin ak bu. Eser brakanlara ne mutlu.

Prizrenli Suzinin emesinden su itim. Prizrenli Suzinin iiriemesinde gurbetleri, yiitlikleri, ayrlklar, kavumalar yaadmhep... Sular emesin emziinden acele acele kurnaya akyor, ona admtedeki Bistria rmana kavuuyordu. Suzi de mi ben gibi bu sulara bakakalyordu, bu sulara bakarak m iirini yazyordu:

Vatandan gurbete dtm garibemBu ydilde bilisz ne garibem(20)

Elbet ki Suzi de gurbet denen eyi iliinde, kemiinde sezmitir,sonra da yolunu bulmutur. Kaybolan adam olmamtr. Bugn isekaybolan adam aradlar derede, denizde, kyda, gezip tozdular kurumuglleri, rmaklar arayp taradlar ama bulamadlar, bulamadlar. oktankurumutu aranan gller, can vermiti yosunu denizlerin, dereler yolunudeitirmiti, kudurmutu rmaklar. Kaybolan adam bulamadlar,

6 2 de a.g.e.


49/136


50/136

50

air kh iyimser, khkaramsardr. OuysakiSuzi tarihi bir yknne denli onur verici, ayn zamanda da yiitlere inananlara mahsus bir eyolduunu hi unutma:

Tunaya irdiler ol has erenlerGaza deryasna gavvas erenler(583)

Erenler kd flk -i bad-padanSanasn ud ahinler yuvadan(594)

Ne can endiesi ne nan midiki lemde bir canan midi(695)

Son her bir vcudun n ademdrehid olmak bugn demdr kademdr(805)

Kzl kana boyand ak kllarKllar ulesinden yand iler(1083)

Bu rezmistan iinde kopd bir tozKi ol vadide grmezdi gzi gz(1085)

Diyar- gurbete olduk bir tozGazar hsnn kalan bir bahane(1626)

...Ve byle, Prizrenli Szi GAZAVAT-NAMEsini yazarak gelecek kuaklara bir aheseri emanet eder. Agah Srr Levende greSuzi elebinin Gazavat-namesi, Fatih ve II. Beyazd devri aknc beylerinden Mihalolu Ali Beyin gazalarn tasvir eden manzumeserdir7.

Suzinin iir emesinden su itim. Doyum olmuyor buna.

Suzinin emesinden su imek de kolay m? Onun anlattklarincelikleri anlamak kolay m? Suzinin bu eserini enine boyunainceleyen AghSrr Levend, Gazavatnameler ve Mihalolu Ali BeyinGazavat-namesi balkl eserinde,zel olarak Suzi elebinin eserine8sayfa 205-213), eserin dili zelliine (sayfa 213-217), eserin tarihideerine (sayfa 218-221) ve Gazavat-name nshalarna (sayfa 221-226) deinmekte, Suzinin bu eserini inceliklerle aklamakta,dolaysyla o dnemin tarihini anlatmaktadr.

7 3. a.g.e.


51/136

51

Tr Yazarlar Derneinin giriimiyle tarihin bu diliminde-1998ylnda Yugoslavyada Prizrenli Suzi yeniden gncellik kazand. air veyazarlarmz onun eserini aratrdlar, onun hakknda iirler, makaleler yazdlar, kitaplar yaynladlar 8. nk Suzi ok eyleri hakketmitir. Bizonunla vnyoruz. Gelecek kuaklar mutlaka onu bizden ok gncelletirecek, yani bizden ok sevebilecektir.

Prizren, 10.10.1998

Suzi Camii ve yeniden yaplm kprs

8 4. a.g.e.


52/136

52

AGH SIRRI LEVEND ecaettin Koka

Ve biz Prizrenliler Suzinin adn bilmez deildik ama... tesininereden bilecektik ki! Oysa Sozi Camii, Sozi emesi, Sozi Kprs,

Naeteki Sozi babay, Sozi babann mezarn hi duymadk m? Hepdilimizde dnd doland. Ve tesini Hocamz Mustafa seninyazlarndan rendik. Byk inceleme ve aratrma yazarmzAghSrr Levendin daha 1956 ylnda Trk Tarihi Kurumu YaynlarncaGazavatnameler ve Mihalolu Ali Beyin Gazavatnamesi oumuzunelinde yoktu. imdi elimizde malzemeler var.

Onbeinci yzyln ikinci yars ile onaltnc yzyln ikinciyarsnda yaam olan Suzi elebi nl kumandanlardan Mihalolu AliBeyin yannda olmak ve btn aknlar srasnda yannda olmak ve

onun yapt gazalar betimleme ansna sahip olan bir kiidir. Kendisineverilen bu grevi de en stn dzeyde gerekletirmeyi baaran Suzielebi aknc beylerinin hayathikyeleriile ilgili dorudan doruyayazlm yegne eser olarak ta Suzinin Mihalolu Ali BeyGazavatnamesi gsterilmektedir. Devaml olarak MihaloullardanPlevne kolunu temsil eden Gazi Ali Beyin aknlarn ve hayatn kalemealmtr. Suzi elebinin Gazavatnamesinin 15.000 beyitten olutuu bilinmekte ama konuyu aratranlarn elinde ancak 1.795 beyit bulunmaktadr. Elde olan eser 288 gazavatname ya da fetihname ile

anlatan yegane eser olarak gsterilmektedir. Rumeli fetihlerinde byk rol oynayan aknclarn yaaylar hakknda bilgi verenyegne kaynak olarak ta gsterilmektedir.

Dilimize, edebiyatmza ve tarihimize byk yarar geenincelemeci ve aratrmacAgh Srr Levend Suzi elebinin Gazavat- Namesi olarak daha 1956 ylnda yaynland inceleme vearatrmasnda, incelikleriyle Mihaloullarn, Aknlar ve Aknclar vezellikle de Mihalolu Ali Beyi ve zellikle de Mihalolu Ali Beyingazalarnnn yazar olarak ta Suzi elebiyi incelemektedir. Doallyla

Suzi elebinin eseri zerine de durmaktadr. Gazavatnamenin EdebiDeeri ve Eserin Dil zellikleri zerine bu yazmda duruyoruz.


53/136

53

Ve Agh Srr Levend, Suzi elebinin kendi eserinde belirtmiolduuna gre, nemli amalarndan biri ldkten sonra adnn rahmetleanlmasna vesile olacak bir eser meydana getirmek istediine iaretetmekte. Suzinin eserinin de tamamiyle orijinal bir eser olduunuvurguluyor. nk O, birok airlerin yapt gibi, rastgele bir eser meydana getirmek iin kalemieline alm bir yazardr diyor.OysaGazavat-Name yahut Zafer-name ad altnda meydanagetirilen eserler,daha ok birer tarihi belge niteliinde olmu.Hlbuki Suzinin Gazavat- Namesi epik bir karakter tayor diyor. Ayn tarihlerde, belki biraz nce,Koca Davud paann Bosnadaki gazalarn betimleyen Sabayinin eseridnda ki bu eser ellerine gememi, teki Gazavat-namelerdehibirinde iir unsuru Suzi elebininkinedeki dzeyde zengin deildir.Suzinin eseri ancak Sabitin bir dereceye kadar da Gftinin Zafer-nameleriyle kyaslanabilir diyor AghSrr Levend.Ancak, arada 150-200 yl gibi bir bulunduu dnlr Suzide tekiler gibi sanatzentisinin hkimolmad gz nnde tutulursa, stnlk yine Suzinineserinde kalr.

Eserin DL ZELL zerine dururken Agah Srr Levend, eserin bandaki mnacat ile tevhidlerin ve bunlarn arasna girmi olan gazelindili, bilgi grnmek isteyen mutasavvf divan airinin, yer yer ayet vehadislerle ssl zentili dilidir diyor.

Fakat Gazavat-nameye girince, bu dil olduka sadeleiyor.Yapmclktan uzak, baz kere cokun, baz kere ili bir sanat dili oluyor.

Gazavat-namede z Trke birok kelime vardr diyor Levend.Bunlar metin aklanrken sayfalarn altnda karlklaryla gsterilmitir.

Eser, morfoloji ve sentaks bakmndan fazla bir zellik gstermiyor. Ancak, dikkati eken birka kelimeye iaret etmekleyetineceim diyor Levend.

Eserin iki yerinde geni zamann birinci ah eki olan im, yimyerine ven kullanm Suzi elebi. Byle morfoloji ve sentaksrneklerinden birok rnekler veriyor Levend.

Ve Suzi Mihalolu Ali Beyin lm tarihi 1500 yl olarak gemekte. Ancak airimiz Suzi elebi efendisinin lmnden sonradoum yeri olan Prizrene gelerek yaamtr. Ve yirmi drt yln ta1524 ylna kadar Prizrende geirmitir. Suzi Prizrende geirdiimrn halka hizmetle srdrmtr. Arkasna Suzi Camiini, birok kymetli kitaplar bulunan Suzi elebi Ktphanesini, Suzi Mektebini,kendi adn tayan mektep nndeki Suzi emesi ve Grajdaniktekiiftliini de vakfname ile belli insanlara ve yaknlarna brakyor.iftliinde ayr, tarla, drt tal deirmeni, lyaz Kuka mahallesindest mescit alt muhalimahane olan bir evini brakyor. Ama Onun brakt en byk eseri Gazavat-namesidir ve onunla kendisinin isteiolan ldkten sonra adnn rahmetle anlmasna kavumu oluyor.


54/136


55/136

55

demi: Bir Trkn gnlnde nehir varsa Tunadr, da varsaBalkandr. Vaka, Tunann kylarndan ve Balkann eteklerindenayrlal 43 sene oluyor. Lakin bilmem uzun asrlar bile o sularla okarl tepeleri gnlmzden silecek mi ?...

Evet, Trkn gnlnde nehir olarak Tunadr, da iseBalkanlardr yaayan. Bu iki efsanelemi zatlar Rumeli insannn belkemiidir. Atar damardr...Gnllerden kolay kolaysilinmeyecektir o serin serin akan Tuna...

Tuna, artk nehir olmaktan km, Trk halknn bir onur bayraolmutur. Hatralaryla, yaayan aclaryla, sevinciyle Tuna Trk insannn kiiliidir...

Suzi elebiden teskireler vg ile bahsetmektedirler.Biz Suzinin Tuna nehrinin varlndan sz eden blmler de

duracaz. rnekler vereceiz.Suzi elebi, Ali Beyin gazalarn inci gibi dizerken Tuna nehrini

de anmadan geemiyor. nk Ali Beyin yrtt sava sahas Tuna boylaryd. Ve yle Ali Beyin gazalarnn bir bilanosunu yapyor.

Tuna kurbnda kurmd ota Adnuni canna urmd tag

Zihi sever ki bunca iller adTunay yzotuz kerre geti

Yzi suyn yine dkmidi Rusun Putin, imdi idi Ungurusun

Suzi elebi, eserinde Ali Beyden sz ederken cotuka couyor.Onun varln yansttnda efsaneletiini de grmek mmkn. Amayapmacla kamadan. Yaln ve orijinal.

Suzi, gazavat-namesinde akna giden gazileri ylesine cokulu,ylesine betimlemelerle dolu resimliyor ki karmzda muazzam bir tabloyu seyreder gibi oluyoruz.

Alayn nnde rengarenk dalgalanan bayraklar, merter takmnnmzik sesleri, atlarn kineyilerini byk bir ak tutkunluuyla tasvir etmektedir. Ve, tm bunlar kafilenin Tunadan geiini nefesi betimlemelerle alglamaktadr. Erdal boylarna gidii, dmana saldr,gazalarda yengilerin elde edilii ustaca ve heyecan dolu hislerle ssleyiio dnem airlerinin en beceriklisi olduu kesindir.

Bu atmosferi yanstan blmlerden de rnekler verelim. Tabi,Tuna nehrinin mavi sularsz bu atmosferi yakalamak adeta imknszgrlmektedir:


56/136

56

Tunaya irdiler ol ha erenler Gaza deryasna gavva erenler

ekildi zevrek u keti kenara Dizildi cmle her su cuy-bara

Olaylar gelie gelie, Suzi elebi, bizat bu savaa katlyor.Olaylar hem grd gibi, hem de ald bilgilerden (istihbarat)gazavatnamesini yazmaya devam ediyor. lgin olan zellik Suzi, olayiirsel bir hava iinde vermeye zenmektedir. Coku dolu duyarl hemgazaya katlanlara moral vermek iin, hem de tarihi belgelere yatknolmak iin elinden geleni yapyor. Bu arada da Tuna nehrin varlndansz etmeden yapamyor.

Ali Bey ve yiit askeri Tuna nehrin kylarna geliyor. KarsnaTunay aldktan sonra: nehire selam veriyor... Ve balyor hitapetmesine... Tunay Tuna yapan, benim diyen Ali Bey; bize yol ver geelim diyor saldrlarn Eflak u Rusa...

Ve devamn Suzidendinleyelim:

Bize yol ver geelm UngurusaSalalum gulgule Eflak u Rusa

Gaza bayramna kurban olalum Ne kurban kim sera-ser ca olalum

Tuna nehrinin efsanevi dalgalar deli deli akp giderken, karyagemek hayli zor oluyor. nne geleni alp gtren Tunann delidalgalar kendi bana bir dman ordusu. At kinemeleri, asker yakarmalar, kl seslerinin ak -iklar kanl Tuna sularna karr.

Bu havaya brnen bir tabloyu daha gzler nne sergileyelim:

Ne bigane bilr ne anayAceb kim vasvider kanl Tuna

Akar am seher seyli afak -reng Bu hni bahar benzer kold hem-reng

Bu bir sudur ki badandur habab Bu bir cudur ki hn- dildr ab

Suzi elebi, Mihalolu Ali Beye sunduu gazavat-namesindemekn olarak Tuna boylarnn mevcutluu kesindir. Tarihle de


57/136

57

pekiiyor. O tarihlerde yrtlen savalarn anlatlmasyla, yrtlensavalarn tarihleri denk dmektedir.

Tuna bu gazavat-namede meknsal olarak byk rol oynuyor. Suzielebiye de betimlemede geni ufuklar yaratyor. Ki daha gelerdeRumeli halk trklerinde bu kahramanln, dolaysyla Tunann vardaka grlmektedir.

Soldansaa: Osman Baymak, Ethem Kazaz, Harid Fedai, Fahriye erkez, AltaySuroy, Bedrettin Koro, Mehmet Bt ve Ethem Baymak


58/136

58

PRZERRNN SUZ MAHALLESNEREN EVRE VE ONUN BANA R

YAZDIRTMASININ NEDENLER...

Hasan Mercan

Yrek yree kar! derdi ninem.Yrek bir kprba!diye eklerdi Dedem.

Usca severdim byle anlarda: Yunusca geerdim kprlerden;

varlanrdm el ayak olarak Przerrinimde...Suzi elebi, onun 500 yllk Gazavatnamesi bir tarih, amaPrzerrin iin de Tabakhane Semti ayr bir tarihsel olgu bence.evrenin, evredekilere etki yapmas, herkesi herkese benzetmesi veherkese kadrince bir eyler vermesi asndan.

Benden baka, yallarma gre, soyumuzdan sa kalan tek varlmzHalam Mahiye, Przerrininslahane Mahallesinde yaardve biz ona (onlara) gitmek iin, her daimSuzi Mahallesinden yol alr,dnmz deSuzi Kprsn (Tabakhane Kprsn yani)

geerek Tabakhane semtine kar,Kraa Sokan boylardk her mz. Ve her geiimizde, Suzi emesinin sularyla elenen,kocaman, yumuak ellerini sulara daldrp, anlalamaz bir eyler mrldananDeli Bayrama rastlardk.

Periler yznden delirmi zavall! diyen Nineme, ek olarak,Dedem.

Bana gre, Cinler yznden olmumu olan! diye sylenirdi.(Suzi Mahallesi, bence hem Perilerin, hem de Cinlerin malyd

bir bakma ve ol merak yznden, Mahallenin kmaz sokanda

yaayan Kayserili ile (ki Deli Bayramn soyuna mensuptu) arkadalk etmi, zamanla daKraa Soka adl Toplu Yaptlarmn birincisine yksn yerletirme ksmetine sahip olmuturm. ok kr...)

Bunlar, benim akamlar tek bama o mahalleden gememe nedenolmutu uzun bir sre.

Ya Deli Bayramn Perileriyle yzyze olursam? diyerek korkar;Ya Deli Bayramn Cinleriyle gzgzegelirsem, naparm? diye

kukulanrdm.

Bunu bilen Dedem, benim adam, er, korkmaz olmam iin,


59/136

59

Onlar sadece ve sadece Deli Bayramn mallar, bir onunlaelenir, bir onunla keyif attrrlar; biz insanlardan kaarlar, evlat,meraklanmaya gelmez... demiti. Ninem ise, daha liriksel bir yardmayetimiti sohbet sresince:

O mahalleyi Suzi elebi koruyordur zaten!Dedem,Yannda yatan air kardei Nehariyi de hatrla, Adile! demeyi

unutmazd.(Dedem, air -iir dendi miydi, usuna bir tek Yunusu getirir, ylesi

varlklarn ancak bir Ona haz olduuna inanrd, ilkin Dervi olarak,daha sonralar da bir eyh sfatiyle...)

Suzi Mahallesine ait kmaz Sokan yan sra, suyu buz gibiakan emenin zerindeSuzi Ktphanesi(binac) bulunurdu veiinde, Mahalle imamnn ola ki o dnemin Reisulemasnn izniyle-anlayna dayanarak,Doru YolDerneinde tarbuka alan, zamanlavereme kaplanCemo abimiz, ailesiyle yaard ve daima ak olan,Kprye ve Akay (Bistria) nehrine bakan pencere banda durupdurup, (ok da ksrsd Cemo ve yallarm adna Dautun askeriderlerdi) bizi selamlar, sularla oynayan Deli Bayrama laf attrpelenir, dedeme de,

Suzi Efendi trbesine benim iin de bir dua oku, ltfen, DerviOsman Baba! diye sylenirdi.

Haklyd Cemo abimiz; nk her geiimizde, Camiavlusunun orada (demir parmaklklarla sarl avluda oka mezarvard ve Suzi elebi ile yannda yatan air Neharinin rtsolmayan, (bilenlerce, zatlar, zerlerinde rt, dam filanistememilermi, gmzn mavisini bizden esirgemeyin diyeyalvarmlarm meer) kulbeyi andran Trbeye ynelik -dnk-yzm durur, niyaz eder, Halamn evine yle ynelirdik.

(Hep sanyorum ki, Ninemle benim sona eren duamzdan dahauzun sren duasn, sr Cemo abimiz iin sylerdi Dedemaz birazbizi ayakst bekleterek...)

Bunlarn hepsi Suzi Efendinin yaknlar m? diye sorardmyalarma, avludaki mezarlar gstererek.

Hem dostlar, hem yaknlar, hem de mritleriymiler derdidedem. Ninem ise,-Dedemden az bira daha benliki, -benlikiliinsrf Trk olduumuzu kantlayan, az da olsa milliyetilie aldnzamanla renecektim...-uzak grl olduu iin,

Bu mezarlarn ou Trke, birka da dilimize yabanc olankylce-Yakova, o dnemlerde bir kasabadan ok, bir ky kadardnk-konuur, evladm! demeye dururdu.


60/136

60

Evsahibimiz Yusuf Efendi llerin konumadklarn sylerdurur hep, hani ban Kurandan kaldrmayan adamn yalansylemesine ne gerek var ki? derdim ararak.

Duymalsn konutuklarn, evlat! derdi dedem, Bunuancak eii helal olan duyabilir beiinde, yoksa Yusuf Nanemollahgibiler ok uzaklar bylesinden unutma sakn, ha!

Byynce belki de duyar ve haklarnda yazarsn, keke vezaman gstere... diye Ninem, gnn birinde, adam olup Pir Yunusa benzeyeceime varlyla inandn aa vurarak konuursa avuzuyla salarm klavlard.

...Ve ite, zaman o zaman derken, haddim olamayaraktan, ama

elimden baka trls de gelmeyip, uGazavatnamesi nedeniyleSuzi elebiyle Sohbetadl iirimi karalam bulunuyorum bugn.

Ortal ve mahalle evresini dile getiren nszvariaklamama, iirimi ekliyor, Anma Trenine katlan siz saygnhanm ve efendilerin dikkatlerine sunuyorum efendim:

GAZAVATNAMES NEDENYLESUZ ELEBYLE SOHBET...

(air Suzi elebiyi elden geldiince varlandrp gnmzeulatran tm kalemdelere airsel sayglar...)

(Birka Sz):Cen bulurum, dedi Altay; Seni desteklerimekledi Hamit;

skenderle Zeyneliirlediler ; Nimetullah belgeledi; Ethem resimledi;Osman, Mehmet ve Raif varln duyurdular; Enstitlerimizuluslararas kprlerden geirdiler; Derneklerimiz tanttlar ;Tiyatrolarmzdillendirdiler ; Przerrin adlarn, tarihimiz anlarn bezekledi; derken, fakiriniz, Suzi elebinin 500 yllk Gazavatnamesine (Ona da tabii) bir busohbeti (iir) yazabildi.

u Rumeli cilvesi, hem iire, hemi de aire hasm be yahu!alarmz oalsn diyorum... (ir) ________

ok mu ayr kaldk, Suzi; Az m dlendik?iir anlatamyor...

Nereye mi kam glgesi Kalenin, Kz Kalesinin seslenii Kime mi aitmi?


61/136

61

Deli Slodan haber beklersen,Yeniden domalsn!

Hem ls glgeli, Hemi de d,r,s,,adrvann orada; Eskiden balatlan, Bitmeyen bir trkyle i-ieler.

Gl, dikene ; Dil, dkene nasl m benzer,Suzi?

Abbas Ekmeki, Frnc Kaele sevmeyi retende!

Bizde hala Kin pahalya,Sevda ucuza alar, ne hikmetse!

Kyamet kopsa Ele verilmez tre; Kuru eme lleri canlansa...

Akann kys,Sinan Paa Camiinin kaps,Ve Deli Bayramn sancs, Dillerden kap kap, Efsane kprsnn orada Bir tarihe snr gibidir artk.

Naraya, figana ne hacet ki, Suzi?

Tanr dersen Tanrmz;Sayr dersen sayrmz; Ac dersen, acmzdr Seninle takvime yerleen anilki diye.Gerisi zaten cmle air lerin Barna olmu yeeriyor,Mara Mahallesinde.

Doan ocuklarn hepsi Yeryznde...Sahi misin, dahi misin, Suzi ?


62/136

62

Dedeyi sorarsan, dedemdedir; Nineyi ararsan, ninemdedir ; Hep amma hep kavga dvtr Blbl Deresi, Bildik bileli.

Srtma Saliin ah , Kskan Nahitinvah Ahenkleirler tepesinde.

Tabakhane SemtindeYeller bklmezse, Kiiliinin kaltmdr, Haberin olsun!

Sarahane de anlamna varamad bunun, Bozac Murat, eyh Hasann Deli Memet iin bir nefeslik Zikrini arandka.

Mehmet Paa Hamam m? Dilsiz ve suskun; Hanc Zeynelin Kobal Hafzdan yaknmasn Duyar m hi; Deli Feto taa tuttuka Gnyzn?...

Hele Sen ok yaa, emi, Suzi !aheserinin ilk beytine Pek de gzel yaram soyadmz...

Bundan m varz, Bir bundan m oalrz?

Acep hangi a,andan utanr; Hangisi gururlanr, Suzi ?

Aypdenen, Kayp bilinen ey,Yok ki Kraada!

Yrei izsen, eree;


63/136

63

Gerei grsen, geree Karr renkleri ressamn;Gri paranteze girip,Mavi virglden kurtulup,Ve Beyaznoktalancaeklin midir Doru Yol a Doruyu buyurtan?...

Peki ya Be a,Be dam dese, Suzi; Ak me meki,Yengi mi bengiyi dillendirir dersin?

Sznn stne sz bulamayp,zne benzemekle yetinip, Fakir bir air kalsan Przerrin halkna ,ok mudur, Sence?

Sevmekse, Yunustan; Affetmekse, Mevlanadan; Direnmekse, Abdal dandr Gnllerde taht kuran!Yoran,SoranVe saran Zamandr, Adm izlerinden oluanOl Zeminin Rumelisinde...

De bakalm, Suzi, Ne gizlenir Kulaklarmda nlayan gr sesinde?

ok mu deildik,Suzi; Az m varlandk?air bilemiyor.

1998


64/136

64

SUZ ELEBNN ESER VEMEKNLARI

Ahmet S. cilerGazavatname Suzinin eseri Hibir yaptla llmez deeri

Mihalolu Ali Beyin yaptSavalarnndr rnek seferi

lmsz eseri Vakfnamedir Bugnler iin bile hediyedir Suzi elebinin VakfiyesiyleYarnlarn kua mitlidir

Cami vardr Suzi mahallesinde

Ezanlar okunur erefesindeelebinin bu muhteem eseri Anlr btn slam lkesinde

Suzinin camisi TabakhanedeSeller dayanmt, ta eski bendeYkld kprler yetmi dokuzdaSuzi kprs dmemiti derde

Onbeinci yzylda Suzi elebi Pirzerinde am Trke mektebirenime ilgi gsterenlere Kendisi de retmi birka dersi

Suzinin halkta daha sevilmesiTarihte anlar ktphanesi Zamannda ei olmadndanSaylrm Blgenin bir tanesi

Suzi elebinin anl emesi


65/136

65

Hi ge kalmazd suyunun gelmesi Zamana braklnca bu eser Anlr nice caminin simgesi

Binba eme karsnda dere Deirmenciden anlr bin kereSuzi elebinin yapt bu eser Tabakhanede dklr bir yere

Bin beyz on senelik eserdeSuzinin yazd Vakfnamede Anlr bugn halkta elebinin Byk sulama kanal dillerde

Nae Suzisinde vardr kara taOna ezelden denir Delikli ta Ada olanlar ne dert klar Gidip derman bulmak iin verir ba

emecik var Nae SuzisindeSevimli akar suyu emziinde Karpuz Bayram denilen trendeenlik olur austos ikisinde

Adak adayanlarn kurban taGtrr kurbanlk edilen baYzlerce yl halka hizmet etmekle Aktr sevgililerden gz ya

Suzi deresi stnde deirmen Demir arklar dnerdi ezelden Zamana braklma sonucundan Eski bina yklmtr temelden

Da yarkl trbeyi andrr Ksmeti arayan kz kandrr Mur adna eren sevgililerden Btn kukuyu ortadan kaldrr

SAFFETOLU Suzinin hayrandr Bildikleri velilerden kalmadr Doum yerinin aa olannTad kan ciler kandr


66/136

66

YAZIMALAR

SUZNN EL YAZMALARI

Gney Slav Akademisinin mal olan, tarihi belge oluturan (HS)9gemi Osmanlnn airlerinden ve yazarlarndan Suzi elebinineseridir. Eserim olan GOWPda sayfa 34teyazd gibikaynaklar Prizren asll olduunu bildirirler. Michal-zade Ali ve Mehmet-beg(Mihalolu Ali ve Mehmet bey)inktibidir . Komutan Ali Beyinaknlarn 15000 beyitle anlatyor. Sultan II. Bayazt dneminde ld vedoum yerinde gmld. Bilgilerimize gre inaat sren bir caminin bahesinde gmld. Prizrende bulunduum zaman mezarngrmedim, bunu aratrmak iyiolur.

Bu eser muhakkak ki nemli bir yazmadr. Bunun eski bir eser olduu eski Trkeyle yazlmas kanttr. Eser Tewarich al i Osmanadn tayor, bu ise Osmanl hanedanln veya cemaatnn tarihianlamna gelmektedir. Oysa Mihalolu Ali beyin seferlerini anlatyor.J.v. Hammer bu eseri tezkirelerden (airler antolojilerinden) biliyor veGOD, I. Eserinde 246 sayfada szediyor: Suzi elebi MihaloununBosna seferlerini iirine alm Bu elyazma bu olay anlatan biricik eserdir, bu yzden Gney Slavlarn tarihi iin ayr bir deeri vardr, buyzden ivedilikle dektora tezi veya niversite ii olarak incelenmesigerekir.

Bu yazma eser Almanyaya LondrafaBernard Quariteh irketiaraclyla geldi. Eserin uzun zaman Franszlarn elinde bulunduuolasldr. Eser halen btn deildir ama bu byk eksiklik deildr,nk Suzi elebinin eseri tarihi bir belgedir. Eserde tarihi olaylar (HS) Hicri IX. Yzyla kadar anlatlyor. Suzi elebi Osmanlhanedanlar eserindeki bilgileri kaynak gstererek yazmam. Odnemin yazarlarnda varolan gelenee gre eski kaynaklardanfaydalanarak eserini yaratmaktadr.

F. Babinger

9 HS metinde ksaltmadr ve Amnaca HS Historisch Schrifta demektir.


67/136

67

Berlin 13, 07. 1929

Sayn Olesnickij

Onbirinci (Sloven tarihi yazmalar) talebinizile ilgili yazy bakan beyefendi bana yazd. Bu haber beni sevindirdi ve ilgimi ekti, ltfen bueser hakknda bana bilgi verin. Bu vesile ile u husuS hakknda daltfediyorum: HSS cildini srdrmem iin ieriinin mndeceratngnder. Bu iyilii yapmanz ve byle bir bilgileri kataloglatrlm biimde ulatrmanza rica ediyorum. Her sayfada balk, zeti bulunmal ve bilgilerin tamamlanm olup olmadn belirtin. Bucetvele ihtiyacm vardr ve ancak buna gre bende bilgilerin varolupolmadn tespit etmi olabilirim.

Suzi ile (onun eseri hakknda) ura vermeniz beni sevindirdi.Sizlerin etdlerinize ve aratrmalarnza gelince, bu konuda en eskikaynaklar Macarlara aittir ve Nikolaus stvoffy (1615)'nin ve Stefan(stvon) Katona (1811'de ld)'nn eserlerinde bulunur. Buiki eseri hiphesiz Agram vor.. J. V. Hammer'de bulabilirsiniz, eer Semendireolaylarndan bahsetmezseler (?). Buna ramen Macar tarihcileri buolayla ilgileniyorlar. Bezasi'nin bulmacal tutumuna karn bireykonumak istemiyorum. Hangi yl hakknda sz edildiini bilmemgerekiyor. 866/67 ? olduunu tahmin ediyorum. Benim tandm vetemasa geldiim btn tarihciler bu olay ile hibir ey bilmiyorlar. Suzi bunlar kendi yaam ve o biimde anlatm. Bu yzde bu kaynaa gveriyor. Bu tarih belgede birka sayfann noksal olduuna ok zldm.Bu eksikliin byk olmadna umut ediyorum. Bu yazmalar hzl bir biimde sayfalarken fazla bir ey tespit edemedim. Bu tarihi yazmalar esizdir (tektir) bu yzden hibir eit kymeti yadsnamaz. Bosna'nnfethi ile ilgili yeni grlerin bulunup bulunmadn aklamakta yarar vardr. Bu alanda Suzi zeldir, nk bu konu zerinde bildiklerimizOsmanl kaynaklarndan temin edilmitir ve bunlar kukulu ve problemlidir.

Eserinizin katalog iiyle nereye kadar geldiniz? imdiye kadar ka blm vardr?

En iyi dileklerimle bu almanzda mesafe kazanmanz bekliyorum.

Sizinle kalan, F. Babinger.


68/136

68

A.MKT. DV. 188/44 nolu Babakanlk Osmanl Arivi- stanbulbelgelerinin (Altay Suroy Recepolu arivinde bulunan fotokopileri) Latinharflerine transkripsiyonudur.

1277 L.2144

Prizrendeki Mevlana Molla Szi Mezcidinin imameti hususunda:vakfn olu Hafz Sleyman ile imamet cihetiniuhdesinde bulunduranakir arasnda zuhur eden anlamazln tahkiki.

________________ Dersaadet * Sleyman, Hafz (Prezrindeki Mevlana Molla Szi

Mezcidi vakfnn olu).akir (Prezrindeki Mevlana molla Szi Mescidi mam)* Mevlana

Molla Szi Mezcidi Vakf (Prezrin) * skp Valilii

Hak subhane ve teala hazretleri

efketlu, muhabetlu, azimetl, kudretlu ve namebe adniyyan vemelca panakah kaffe cihan zallallahu alem efendimiz hazretlerininmubarek ve suus vucud eclleri deher asibe ben masune ve mahfuza ileemin arzumalhe eker yemiralar yedrki skp sancanda Przerenkasabasnda cedebmz mteveffa Mevlana Molla Szi neba yledigi


69/136

69

mescidi erifn useba veimammetine kendisi metasarduk badel vefantusiya mutlaka evladlerine ve imameti evlad zkriyyene vekfaya mevcubart idur art vafk ve urud selazma aham hazretlerin mevcibinetulsaya ve imamn ceddmz posta ve nan paresi fe hak nubetmz iken bukullari 68 tarihinde safber ve havs sai ider iken icabnden ceri buslaBekir efendihalak ittiha ile fetva zapt idup ve art vakf ile amel k adimive urut mlk vesalatini feth ile ol hnkare ylmaz busla zanhernekadar ogrami ise ve ogramakta ikel karndam kollar satber ve bu kullari hafzama dinledup ve buluga irup femahisile uru iderek vehak nubetmzi adam kalkuup adan iken merfum icabnden Bekir efendi vefatiyle ogli akir teslut iderek 7-8 sene zarfnda ebsar batar defa dersasete gelenp ve mehalna giden ise nihaye huzur harsn fetva penahire mehasmelermz badel havale icanup bu kullarnz evladvakfdan oldogomozi inkar etmesiyle kullarnzdan bine talep hosunub15 neferi mtecaviz ispatlarmzi hudur hazra fetva penahire denuldupevladna sebvet bilup bazi taraftan tesahablk cehidiyle ecel nebden bir vechil imtihana salahiyeti yok iken cigerlerni icanib imtihane cevaleiptederup bu kullari hafzul Kuran ve imamete enseb olan karamengayrhadm krati asberi icanbden krkaderece ala oldogoni huzurunda beyan itmiler ise bu kullar bu kullar evlad vakfndan olup ve hususankardam kullari he elhati anda sagr vehansa itmekten ve bu kullaritahsil ilmde ve hafizul Kuran iken bu ekerlernze bu derece zalim vetadiye vecdmz intikal iden nolsaye ve imamet icanibe tevciye layik grmeyp allah ve resul akna olson art vakf ve urut mlknvesatile izam hazretleri ve emsalleri mevcp taamil kadimi vechile hak nbetmz olan pusti icdadmzi bu kullarnz tcbiyye brmesne ferman byrmesi yahud sibdikar birce hakaniye eran ve kanunen ahkame vealayi ahkak hak buyurmasne fermanle buyurmas Niyazi baba veher halde emir ve ferman llutfe vekarak efketlu, muhametlu, azimetlu padiah efendmzlernn hazretlern izviye zemin

1277 seneEvlad vakfdan sagir hakki sultan muderisnnArslan Ahmed vasi mer kullarHafz Sleyman kullari

8/14/2019 Prizrenli Suzi'nin

Documents

Prizrenli Suzi'nin 500. Yılı