Prof. Dr. ERDAL ONARA

ARMAAN

CLT- I

ANKARA 2013

Ankara niversitesi Yaynlar No: 391

Armaan Yayna Hazrlayanlar

Prof. Dr. A. Merih DEN Do. Dr. Levent GNEN

Do. Dr. Selin ESEN Yrd. Do. Dr. Ali Ersoy KONTACI

Ar. Gr. Deniz POLAT Ar. Gr. Ali Erdem DOANOLU

Takm Numaras: 978-605-136-123-9 ISBN: 978-605-136-124-6

ANKARA NVERSTES BASIMEV ncita Sokak No:10

06510 Beevler / ANKARA Tel: 0 (312) 213 66 55

Basm Tarihi: 05/11/2013

vii

NDEKLER

indekiler .................................................................................................... vii

Sunu ........................................................................................................... xiii

Prof. Dr. Erdal ONARn Yaam yks .................................................... xv

Prof. Dr. Erdal ONARn Yaynlar ............................................................. xxi

An Yazlar .................................................................................................... 1

MAKALELER

I. CLT

Prof. Dr. Ergun ZBUDUN Jon Elster, Anayasa Yapm ve Trkiye rnei .......................................... 19 Prof. Dr. Oya ARASLI 1982 Tarihli Trkiye Cumhuriyeti Anayasasna Gre Vekaleten Oy Kavram ve Vekaleten Oy Uygulamasnda Karlalan Sorunlarla lgili Dnceler .................................................................................................... 37 Prof. Dr. Grgn ELEBCAN Avrupa Merkez Bankasnn Kriz Dneminde Uygulad Para Politikas ...................................................................................................... 53 Prof. Dr. M. Kmil MUTLUER Bireysel Emeklilik Gelirlerinin Vergilendirilmesi (216 Sayl Gelir Vergisi Genel Teblii ve Konunun 4697 Sayl Kanun Asndan rdelenmesi) ............................................................................... 105 Prof. Dr. Turgut TAN Dnm Geiren dare Hukukunun Uygulama Alan da Daralyor mu? ............................................................................................. 121 Prof. Dr. Zafer GREN ocuklarn Temel Hak Sjelii Avrupa Birliinin ncelii Olarak ocuklarn Korunmas ve Teviki ............................................................ 143 Prof. Dr. Ahmet M. KILIOLU Boanma Davasnda Davacnn lm Halinde Miraslarnn Davaya Devam Etmesi Hkmnn Anayasa Mahkemesince ptal Kararnn Eletirisi ...................................................................................................... 187

viii

Prof. Dr. Fevzi DEMR Trk Siyasi Partiler Sisteminin Parti i Demokrasi Sorunlar ve zm nerileri ...................................................................................................... 195 Prof. Dr. Turan YILDIRIM Kanun Hkmnde Kararnameyle Bakanlk Kurulmas .............................. 215 Prof. Dr. Serap YAZICI 1982 Anayasas ve Cumhurbakanl ........................................................ 231 Do. Dr. Tufan ERHRMAN Birleik Krallkta Parlamento Egemenlii lkesinin Dnm ............... 257 Do. Dr. Ece GZTEPE Din ve Hukuk Arasndaki izgi: Almanya'daki Snnet Yasa Tartmasnn Analizi .................................................................................. 283 Do. Dr. Sanem BAYKAL Yrd. Do. Dr. lke GMEN Avrupa Birlii Hukukunun Kaynaklar Bakmndan Normlar Hiyerarisi ................................................................................................... 317 Do. Dr. ule ZSOY Cumhuriyetin Kuruluundan Bu Yana Trkiyede Cumhurbakanl Seimleri Meselesi ...................................................................................... 367 Yrd. Do. Dr. Ozan ERGL Temel Hak ve zgrlklerin Yatay Etkisi Karsnda alan creti Gizli Tutmakla Ykml Klmann Hukuksal Temelsizlii zerine ......... 433 Yrd. Do. Dr. Cihat NER - Yrd. Do. Dr. Cenker GKER Vergilendirme ile Ttn ve Ttn Mamulleri Kaakl Arasndaki liki zerine............................................................................................... 489 Yrd. Do. Dr. Blent YAVUZ - Ar. Gr. smail KKSARI 1982 Anayasasnda Dil ekil ve Anlam Btnl Sorunu ...................... 509 Yrd. Do. Dr. Bar BAHEC Dantay tihatlarna Gre, Resen Tarhiyat leminde Yaplan Matrah Tayininde Geree En Yakn Halin Bulunmas lkesi ................................ 539 Yrd. Do. Dr. Elvin Evrim DALKILI ntihar Nedeniyle darenin Sorumluluu .................................................... 567

ix

Yrd. Do. Dr. Mustafa AVCI Trkiyede Memurlar Naklen Atama leminin Unsurlar Bakmndan darenin Takdir Yetkisi .............................................................................. 589 Ar. Gr. Dr. Fahri Gken TANER Orada Bir Hak Var Uzakta: Sann Aklanmay steme (Aklanma) Hakk ........................................................................................................... 617 Ar. Gr. Dr. Emek BAYRAK Kadna Ynelik iddet Balamnda Kadnn nsan Haklar ve Kltrel Grecelie Eletirel Bak .......................................................................... 635 Ar. Gr. Nash Sarp ERGVEN Uluslararas Hukukta Diplomatik Ayrcalklar ve ABDnin Tahrandaki Diplomasi Temsilcileri ile Konsolosluk Grevlileri Davas ....................... 655 Ar. Gr. Hikmet BLGN 6098 Sayl Trk Borlar Kanunu erevesinde flsn Ertelenmesinin, Taraf Olunan Szlemeler zerindeki Etkileri ........................................... 717 Ar. Gr. Nurcihan DALCI Mstakbel Alacaklarn Toptan Devri.......................................................... 749

II. CLT Prof. Dr. Mehmet TURHAN Anayasann Yorumlanmasnda Felsefi Yaklam: Ronald Dworkine Gre Anayasann Ahlaksal Okunuu .......................................................... 767 Prof. Dr. Merih DEN - Do. Dr. Selin ESEN Anayasa Mahkemesi ve Evli Kadnn Soyad ............................................ 817 Prof. Dr. Hasan TUN Trkiyede Kavram ve Kurul Olarak Milli Gvenlik ................................ 837 Prof. Dr. Yavuz ATAR Anayasa Mahkemesinin Yargsal Aktivizmi .............................................. 857 Prof. Dr. Kemal GZLER Trkiyede Bir Bilinmeyen: Isdar ............................................................... 897

x

Prof. Dr. Arzu OUZ Yrd. Do. Dr. Selin ZDEN Fikri ve Sni Haklarn hlal Edilmesinden Doan Tazminat Talepleri ...................................................................................................... 951 Prof. Dr. Belgin AKAY Trkiye-Avrupa Birlii likileri: Bitmeyen Senfoni.................................. 975 Prof. Dr. smail KIRCA - Ar. Gr Murat GREL Baz Pay Sahipleri Dierlerinden Daha m mtiyazl? -6102 Sayl Trk Ticaret Kanununun 478. Maddesinin 4. Fkras Hakknda Bir nceleme- ............................................................................ 1029 Prof. Dr. Ali ULUSOY Trk Laikliinin Hukuksal erevesi ...................................................... 1049 Do. Dr. Levent GNEN Anayasa Yapm Srecinde Temel Tercihler ............................................. 1071

TMK M. 181, IInin Anayasa Mahkemesince ptali erevesinde Boanma Davalarnda Miraslarn Durumunun Baz Usul Sorunlar Asndan Deerlendirilmesi ................................................................... 1099 Do. Dr. alar MANAVGAT Anonim Ortakln Kendi Paylarn Edinmesinde Menkul Kymetler irketinin Anlam ve stisnann Deerlendirilmesi ................................. 1137 Do. Dr. Glriz UYGUR Hukuk Devletinde Hukukun nnde Olmann Anlam ............................ 1153 Do. Dr. Esra YAKUT Hukuk-I Aile Kararnamesine Giden Yolda (XX. Yzyl Balarnda) Osmanl Aile Hukukunda Grlen Aksaklklar ve Dzenleme abalar ..................................................................................................... 1171 Yrd. Do. Dr. Burak ZTRK Fransz Anayasa Yargsnda Somut Norm Denetimi ................................ 1189 Yrd. Do. Dr. A. Ersoy KONTACI Liste Usul Nisp Temsil Sisteminde Tek simli Seim evreleri: Trkiye (Tek) rnei ................................................................................ 1227

Do. Dr. Sema TAPINAR AYVAZ

xi

Yrd. Do. Dr. Blent YCEL Bir Siyas Tartmann Hukuk Yansmas: Seilmiler ile Atanmlar elikisi ya da Atmas zerine Bir Soru (Anayasa Yargs Olmal mdr?)........................................................................................... 1253 Yrd. Do. Dr. Hayriye en DORAMACI Trk Borlar Kanununun 356. Maddesinin Deerlendirilmesi: Szleme Adaleti mi? Szleme zgrl m? .................................... 1279 Yrd. Do. Dr. Engin SAYGIN 1416 Sayl Kanun Uyarnca Getirilen Mecburi Hizmet Ykmll ............................................................................................ 1301 Dr. Cenk AKL Boanma Davalarnda Yarglama Usul (TMK M. 184) .......................... 1319 Ar. Gr. Deniz POLAT Anayasa Yargsnda Bir Gneydou Asya rnei: Tayland .................... 1355 Ar. Gr. Onat OPUR Anayasann 92nci Maddesine Gre Silahl Kuvvet Kullanlmas ........... 1389 Ar. Gr. Ali Erdem DOANOLU Trkiye Byk Millet Meclisi Genel Kurulunda Toplant ve Karar Yeter Says ............................................................................................... 1413 Ar. Gr. Tue ORAL Tketici Szlemelerinin Uygulama Alan ve Ticari ve Adi Szlemelerden Ayrlmas ........................................................................ 1473 Ar. Gr. sa BABYK Yargnn Etkinliinin Arttrlmasnda Gerekenin Rol ....................... 1505

xiii

SUNUSUNUSUNUSUNU

Sayn Prof. Dr. Erdal Onar, Ankara Hukuk Fakltesi Anayasa

Hukuku Krssnn engin akademik birikimini alakgnlll

ile birletiren en sekin yelerindendir. Profesr Erdal Onar, zengin

bilgi ve deneyimlerini cmerte paylamaya her zaman ak olan

smscak yreiyle, Ankara Hukuk Fakltesinde, retim yeleri ve

asistanlardan idar personele ve uzun yllar boyunca Faklte

sralarndan gelip geen binlerce renciye kadar herkesin iten sayg

ve sevgisini kazanmtr. Gemite ve bugn Ankara Hukuk

Fakltesi Anayasa Hukuku Krssnde Erdal Hocayla birlikte

olmann bizlere verdii byk mutluluu szcklere dkmek ok

zor. Bu duygularla ve deerli meslekdalarmzn katklaryla

hazrlanan Prof. Dr. Erdal Onara Armaan kendisine sunmay ok

zevkli bir bor biliyoruz. 5 Kasm 2013

Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Anayasa Hukuku Krss

Prof. Dr. Merih den Do. Dr. Levent Gnen Do. Dr. Selin Esen Yrd. Do. Dr. Ali Ersoy Kontac Ara. Gr. Deniz Polat Ara. Gr. Ali Erdem Doanolu

xv

Prof. Dr. Erdal ONARn Yaam yks

1942 ylnda Ankarada doan Prof. Dr. Erdal Onar, 1969 ylnda Ankara niversitesi Hukuk Fakltesinden mezun olmutur. 1970 ylnda Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Anayasa Hukuku Krssnde Asistan olarak greve balayan Erdal Onar, doktorasn Ankara niversitesi Hukuk Fakltesinde tamamlam ve ayn Fakltede Yardmc Doent, Doent ve Profesr olarak grev yapmtr. Prof. Dr. Erdal Onar, Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi lisans programnda Anayasa Hukuku, Parlamento Hukuku ve Trk Anayasal Tarihi derslerini vermitir. Profesr Onar, Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits lisansst programlarnda da anayasa hukuku alannda ada Hkmet Sistemleri ve Yasa Hazrlama ve Norma Koyma gibi eitli dersleri vermi, seminerleri yrtmtr. Profesr Onar ayrca Seluk niversitesi Hukuk Fakltesi, Hacettepe niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, Anadolu niversitesi Hukuk Fakltesi, Ankara niversitesi Adalet Meslek Yksekokulu ve Polis Akademisinde de anayasa hukuku ile ilgili eitli dersleri stlenmitir. 30 Eyll 2009 tarihinde Ankara niversitesi Hukuk Fakltesinden emekli olan Profesr Erdal Onar, bir sre TOBB Ekonomi ve Teknoloji niversitesinde Anayasa Hukuku dersi vermitir. Prof. Dr. Erdal Onar, 2010 ylnda Bilkent niversitesi Hukuk Fakltesi Anayasa Hukuku Anabilim Dalnda retim yeliine atanm olup, halen bu grevi srdrmektedir.

Prof. Dr. Erdal Onar, akademik yaamnda anayasa hukuku alannda birok kitap ve makale yaynlam, ok sayda ulusal ve uluslararas bilimsel toplantya katlm ve akademik jrilerde grev yapmtr. Profesr Onar, akademik almalar ile birlikte Ankara niversitesi Hukuk Fakltesinde Dekan Yardmcl ve Ankara niversitesi Adalet Meslek Yksekokulu Mdrl grevlerini yrtmtr. eitli tarihlerde Ankara niversitesi Tp Fakltesinde Etik Kurul yelii ile Salk Bakanl Merkez Etik Kurulu yelii grevlerinde bulunan Profesr Onar, halen Bilkent niversitesi Etik Kurulu ve Bilkent niversitesi Senatosu yesidir. Prof. Dr. Erdal Onar, ayn zamanda Avrupa Hukuk Yoluyla Demokrasi Komisyonu (Venedik Komisyonu) Yedek yelii grevini srdrmektedir.

xxi

Prof. Dr. Erdal ONARn Yaynlar

Kitaplar Meclis Aratrmas, Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Yaynlar, Ankara 1977.

1982 Anayasasnda Anayasay Deitirme Sorunu, Ankara 1993. srailin Kendine zg Bir Hkmet Sisteminden Eskisine Geri Dn, Ankara 2003. Kanunlarn Anayasaya Uygunluunun Siyasal ve Yargsal Denetimi ve Yargsal Denetim Alannda lkemizde ncler, Ankara 2003. Makaleler

1982 Anayasasnda TBMMnin Hkmeti Denetleme levi, 6. Mill Egemenlik Sempozyumu, TBMM Yayn, Ankara 1991, ss. 28 76. 1982 Anayasasnda Milletvekilliinin Dmesi, Anayasa Yargs, Ankara 1997, ss. 387 467. 1982 Anayasasnda Milletvekili Vatandalk likisi (Merve Safa Kavak Olay), Faruk Ereme Armaan, TBB Yayn, Ankara 1999, ss. 557 594. (Bilgin Tiryakiolu ile birlikte) 1982 Anayasasna Gre Ara Seim, Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, Cilt 51, Say 4 (2002), ss. 1 40. (Levent Gnen ile birlikte)

Dnyada Parlamento Kavramnn Douu, Geliimi ve Gnmzdeki Grnm, Mill Egemenlik ve Demokrasi Kurultay, TBMM Yayn No. 77, Ankara 1995, ss. 43 56.

xxii

Trkiyenin Bakanlk veya Yar-Bakanlk Sistemine Gemesi Dnlmeli midir?, Bakanlk Sistemi, TBB Yayn No. 77, Ankara 2005, ss. 71 104. Le rle du Parlement dans les dmocraties contemporaines: Le cas de la Grande Assemble Nationale de Turquie, Le Parlement, Aujourdhui?, Galatasaray niversitesi Yaynlar, Presses de luniversit des sciences sociales de Toulouse, stanbul 2006, ss. 33 71. (Galatasaray niversitesi Hukuk Fakltesi Aratrma Grevlilerinden oluturulan bir grup tarafndan Franszcaya evrilmitir) Gncel Demokrasilerde Parlamentonun Rol, Trkiye Byk Millet Meclisi rnei, Erdoan Tezie Armaan, Galatasaray niversitesi Yaynlar Armaan Serisi No. 5, stanbul 2007, ss. 91 122. Trkiyede Kanunlarn Anayasaya Uygunluunun Yargsal Denetimi Alannda lkemizde ncler, Anayasa Mahkemesi ncelemeleri 1, Editrler: Mehmet Turhan Hikmet Tlen, Anayasa Mahkemesi Yaynlar, Ankara 2006, ss. 1-40. 1982 Anayasasnn 2007 Ylnda 5678 Sayl Kanunla Deitirilmesi Sreci zerine Dnceler, Prof. Dr. Ergun zbuduna Armaan, Cilt: II, Anayasa Hukuku, Yetkin Yaynlar, Ankara 2008, ss. 487-546. "1982 Anayasas'nn Ara Seime likin 78. Maddesine 2002 Ylnda Eklenen Fkra zerine Dnceler", Prof. Dr. Tuner Karamustafaolu'na Armaan, Adalet Yaynlar, Ankara 2010, ss. 467-510. (Levent Gnen ile birlikte) "Bakanlarn Bireysel Siyasal Sorumluluuna Eretirel Bir Bak", Zabunolu Armaan, Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Yayn, Ankara 2011, ss. 545-601. (Ersoy Kontac ile birlikte) "Anayasa Hukukumuzda Yasama Dnemi", Prof. Dr. Grgn elebican'a Armaan, Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Yayn, Ankara 2011, ss. 189-297.

1

Yarm Yzyllk Bir Dostluk

Sevgili Erdal Onarla dostluumuz yarm yzyl at. Tam olarak 51 yl. Bu sre iinde en ufak bir kesinti, soukluk veya alnganlk sz konusu olmad. Trkiye gibi yarm yzyllk dostluklarn sudan sebeplerle kolayca bozulabildii, insanlarn birbirinden selm dahi esirger hale geldii bir lkede, bu gerek bir mucize. Bu mucize, ok byk lde Erdaln kiilik zellikleri sayesinde gerekleti. Gerekten, bizde iki kii bir nc hakknda sohbet ederken, ou zaman olumlu deil, olumsuz dnceler dile getirilir; ya da olumlu balayan bir sohbet, ou zaman bir ama kelimesinin eklenmesiyle yn deitirir. Elli ksur yllk meslek hayatm iinde hi kimseden Erdal Onar hakknda sevgi ve takdir dolu szlerden baka hibir ey duymadm. Bu da, ikinci bir mucize.

Erdalla tanmamz, 1962 ylnda Anayasa Hukuku krssnn iei burnunda asistan olarak ynettiim pratik almalar srasnda oldu. Ortaya attm sorular, mkemmel bir mantk, kusursuz bir Trke ve harika bir diksiyonla cevaplandran gencecik bir renci derhal dikkatimi ekti. O gnlerde oluan dostluumuz, sonraki yllarda glenerek devam etti. Bunun doal sonucu olarak, kendisine Anayasa Hukuku krssnde asistanlk teklif ettim. O tarihten itibaren de, akademik kariyerin bir yandan ok zevkli, bir yandan hayli ileli birliktelii balad ve nce Ankara niversitesi Hukuk Fakltesinde, daha sonra Bilkent niversitesinde devam etti.

Erdal, mkemmel bir bilim adam olmann yannda, harika bir hocadr. rencileri ile o kadar itenlikle ve yaknlkla ilgilenir ki, kendisine zaman zaman aka yollu, rencilerin gnl yaralarn bile onunla paylap paylamadklarn sorarm. Gene onun, belki herkese fazla bilinmeyen bir zellii de, tp alanna olan ilgisi ve bu alandaki bilgisidir. Dolaysyla gene aka yollu, ona aile hekimim diye hitap ederim. Tbb tavsiyelerinden epeyce yarar saladm da belirtmeliyim.

Paylatmz baka bir zellii de, fkralara dknldr. Bugn ayr ehirlerde yayor olmamza ramen, sk sk telefonla grtmzde mutlaka yeni rendiimiz fkralar birbirimize anlatr, repertuarmz geniletiriz. Bir ortak zelliimiz de, biraz iddial olacak ama, gurmelik

2

merakmzdr. kimiz de, tatl sofra sohbetlerini ok severiz. Onun doktora sonrasnda ngilterede geirdii iki yl iinde, ben de uygun frsatlar kollayp bir-iki gn Londrada kalr, birlikte ngiliz publarn ve Hint restoranlarn tefti ederdik. Tabii, bu gelenek Trkiyede de Erdaln ok sevdii Ankara Kalesi restoranlar da dahil olmak zere eitli meknlarda devam etti.

Yarm yzyllk bir tatl anlar ynn byle birka sayfada laykyla yanstmak elbette mmkn deil. Sevgili dost ve kardeim Erdala, bu ok hak edilmi Armaan kitab vesilesiyle uzun ve mutlu bir hayat diler, yeni eserler vermesini temenni ederim.

Ergun ZBUDUN

3

ERDAL N

Erdalla Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi'nin ikinci snfnda bir teneffs esnasnda tantm. O, her zamanki gibi topluluk iinde n planda, dar evrede ise ekingendi. Dolaysyla o gn balayan tanklmz, bir sre uzaktan selamlamak suretiyle devam etti. Smestr sonuna doru snavlar balamak zereyken not alveriinin hzlanmas, bizim tanklmzn da derinlemesine ve kamu hukuku alannn baarl rencisi Erdalla daha sk grp, konumamza neden oldu.

Bylece hukuk fakltesinde bir st snfa getiimizde Erdalla dostluumuz derinlemi ve onun arkadalar ile benim arkadalarm da kaynamt. Bu arada Erdal'n ou arkadann tp fakltesinde okuyor olmasnn Erdal'a tp konusunda, zaman iinde hemen hemen herkesin yararlanaca geni bir tp bilgisi kazandrm olduunu da zellikle belirtmek isterim.

Faklteyi bitirdikten sonra kalabalk bir arkada grubu olarak asistanlk snavlarna girdik, baarl olduk. Erdal'n bu snavlardaki stn performans her zaman hatrland.

lkemizin olduka kark gnlerini kapsayan asistanlk dnemimizde birbirimize verdiimiz destek, daima aklmdadr. O, bizim krsnn, ben de onun, o zamanki teknik imknlarn zorunlu kld tashih ilerine yardmc olduk. Doktoramz verdikten sonra Erdal ngiltere'ye ben de Almanya'ya, bilgi ve grgmz artrmak iin gnderildik. Yamurlu bir ngiltere sabahnda beni karladn tekrar grr gibiyim. Yurda dndkten sonra geirdiim bir operasyonu takiben aylmaya balarken ilk grdm Erdal oldu. O zaman bir kez daha Erdal'n dostu olmann ne kadar ayrcalkl olduunu anladm.

leriki yllarda doent, profesr olarak ayn at altnda almalarmza devam ettik. Her zaman olduu gibi bu dnemde de, almalarn titiz bir biimde srdrd. ou akamzeri onu, boalm faklte ktphanesinde tutanak dergileri ile ba baa bulurdum. Okuduklarn almalaryla ilgili gelimeleri, olaylar paylamay ok seven Erdal; aniden ban kaldrr ve "bak o tarihte u anayasal kurumun gereklilii nasl savunulmu, ne gl bir

4

hukukuluk" diyerek zevkle bilgi aktarrd. Bu zelliinden ve aratrmalarndaki titizliinden asla vazgemedi. nsan ilikilerindeki incelii ve zerafeti Erdal'n idari grev kabul etmesi nnde bir engel oluturdu. Youn srarlar nedeniyle stlenmek zorunda kald idari grevleri, daima saplantdan uzak, rencilerin hakl talepleri yannda yer alarak yrtt.

Erdal iin ders gn ve ders vermek ok nemli ve ciddi bir husustur. Derslerini nceden hazrlar, karlatrmalar yapmak zere ilgili rnek olaylar toplar ve ondan sonra btn bilgileri kendisine zg, stn ifade gc ve etkili ses tonuyla renciye aktarr.

Erdal'n stn meziyetleri, kendisini fakltemizin hem renciler hem meslektalar tarafndan en sevilen ve en fazla danlp, gr alnan hocalarndan yapmtr.

"Gerek dost" Erdal'n daha uzun yllar huzur dolu ortamlarda almalarna devam etmesini dilerim.

Prof. Dr. Sabih ARKAN

5

RNEK RETM YES

PROF. DR. ERDAL ONAR

Krkbe yl aan tanklk, arkadalk, dostluk ve kardeliin zerine bireyler sylemek o kadar da kolay deilmi. Buna ramen sevgili kardeim hakkndaki duygu ve dncelerimi ifade etmeye alacam.

Erdaln emekli olup Ankara niversitesi Hukuk Fakltemizle hukuk bann kalmamasna zlen, ama bu yaa salkl bir ekilde ulama da bir anstr; kretmek gerekir, diyenlerdenim. Buna ramen, emekliye ayrlmasnn zerinden birka yl getikten sonra Fakltemizde Erdal Onara Armaan kartlacana ilikin afii grdmde ok etkilendim; afii okurken Fakltede birlikte geirmi olduumuz uzun yllar, ayn ortamlarda yaadmz olaylar hatrladm. Sevgili kardeim sanki o gn emekli olmu gibi, sanki artk eskisi gibi sk sk gremeyecekmiiz gibi duygulandm.

Ankara Hukuk Fakltesinde ikinci snfta, 1966 ylnda, tantm Erdal, snfta hocalarn sorusuna cevap verirken, gzel sesi, dzgn konumas, sevimli ve saygl davran ile pek ok arkadam gibi benim de dikkatimi ekmiti.

O tarihten beri renci, asistan, retim yesi ve ynetici olarak hep birlikte olduk. Akademik yaamn zorluklarn yaarken birbirimize destek olduk, mutlu gnlerinde birlikte sevindik. Dekan, Dekan Yardmcs ve Mdr olarak Fakltemizi ve Faklteye bal Adalet Yksek Okulunu birlikte ynettiimiz yllarda, birlikte birok unutulmaz olay yaadk; pek ok sorunla karlap onlar gidermeye altk.

Erdal ile ok uzun yllara dayanan dostluk ve kardeliimizin olumasnda ve pekierek devam etmesinde, kukusuz, onun sra d, stn nitelikleri olan bir insan olmasnn etkisi olmutur. Bir aydn bilim adam olarak grevine dknl, mtevazl, yardmseverlii, insan sevgisi ve drstl onun herkes tarafndan sevilmesinin ve saylmasnn nedenleridir.

Erdal Hocann belirtilmesi gereken en nemli zelliklerinden biri, yapt ii, retmeyi ve rettii rencilerini ok sevmesi, sabrla

6

dinleyerek onlar anlamaya ve her trl sorunlarn zmeye almas veya en azndan kendisinin her zaman sahip olduu iyimserlii alyarak onlara moral vermesidir. Kukusuz, onun snfta da rencileri ile kurduu emsalsiz iletiim, anlalr, akc ve gzel konumas onu rencileri gznde unutulmaz klmtr. Erdal Hoca ile rencileri arasndaki bu inanlmaz iletiim, kendisinin retme isteini srekli canl tutmutur. rencilerine olan sevgisi, onlara bir eyler retmenin kendisine verdii mutluluk her zaman fark edilirdi. Bu sevgi ve mutluluk, Ankara Hukuk Fakltesindeki dersleri ve dier grevleri yannda, kendisine yeni kurulan Eskiehir Anadolu niversitesi Hukuk Fakltesine on yl aralksz anayasa hukuku dersi vermek zere her hafta gidip gelme gcn vermitir. Erdal Hocann rencileri ile olan bu yakn balarnn onlarn mezun olmalarndan sonra da byk lde devam etmesi, Onun ayrca imrenilecek bir baka yn olmutur.

rencilerinden bazlar sevgili Erdal Hocalar hakkndaki bu dnceleri, nternette yer alan Eki Szlkte, kendi ifadeleri ile yle paylayorlar:

..Kadn erkek ayrmakszn her rencisi ile ilgilenen Ankara Hukukun herkese nasip olmas gereken hocas..

Erdal hocann odasna rahatlkla gidebilirsiniz. .gen bir hukuk fakltesi rencisine tevazuyu, bilgiyi kullanabilmeyi, konuabilmeyi, saygy ve samimiyeti retir.

..Hayatta tandm en beyefendi insanlardan biridir. Konuma tarzyla, tavrlaryla tam bir centilmendir. Karsndaki renciye yle iyi davranr ki, neredeyse o muameleyi hak etmediinizi dnrsnz. Ders anlatmas tam anlamyla mkemmeldir Fevkalade konuur, ses tonu da sper tesidir. Genler arasnda yaygn olan dil bozukluklarn ise tatl dille syler, yaplmamasn rica eder Genelde notlarnn yksek olmas bol puan vermesinden kaynaklanmaz, ok iyi rettii iin herkes iyi not alr.

Erdal Hocann lisansst eitim rencileri iin harcad emek ve onlarn iyi yetimeleri iin gsterdii aba da gen meslektalar tarafndan sayg ile anlacaktr.

Erdal Hoca, bilim adam olarak ok titiz aratrma ve yaynlar yapmtr. Anayasa ve Parlamento Hukuku alanndaki sekin yaynlar, bu

7

alanda alan aratrmac ve uygulamaclar iin sk bavurulan bilimsel eserlerden olmutur. Erdal Hocann eserlerinde, ok titiz aratrmac zellii fark edilir. Bu ekilde almasnn bir sonucu olarak, alan ile ilgili bilimsel toplantlarda sunduu teblilerin ve yapt deerlendirmelerinin ne kadar nemsendiinin tan oldum.

Sevgili kardeim Erdaln merhum babasna ve annesine, saygdeer ablasna, yenge ve yeenlerine olan ilgisi, sevgisi ve ball da anlan niteliklerine uygundur.

Arkadalar ile ok scak, iten balar olan, hatr bilen, onlarla ban hep canl tutan, onlarn her trl sorununu zmeye alan Erdal, gerek dost ve iyi bir insandr.

rencileri ve arkadalar gibi hocalar ile yakn ilikilerini baar ile srdren Erdal Hocann, aramzdan ayrlan hocalarmz unutmayan, zellikle bir dnemin unutulmaz hocalarndan olup, asistanln yapt hocas merhum profesr Blent Nuri Esen hocamzdan ok ey rendiini anlaryla birlikte anlatmas onun gzel zelliklerinden biridir.

ok deerli meslektalarn, sra d retim yesi, iyi insan sevgili hocalarna bu Armaan hazrladklar iin kutluyorum.

ten sevgi ve sayg ile kendisine salkl uzun mr dilerim.

Prof. Dr. Ramazan ARSLAN

8

Erdal Hoca....

Bugne kadar yetitirdii onbinlerce rencisi iin "retmen" denilince akla ilk gelen isim. Ankara Hukuk Fakltesi'nin ilk gn rkp vazgemek zere olan binlerce gencin, faklteye devam etme nedeni. Tam saysn kimsenin bilemeyecei onbinlerce hukukunun hukuk hayatlarnn balangcnda rnek ald, onun gibi konumaya ve dnmeye alt aziz insan. Krsde devleen, sosyal hayatnda mtevaz ve hatta biraz mahcup ve sklgan, vlmekten pek holanmayan kanatsz bir melek.

Benim; retmenim, "Erdal Babam", abim, bazen inat kk kardeim, canmdan aziz dostum, nikah ahidim, ocuklarmn "Ay Dede"si... Beni ben yapanlarn ilk srasnda duran ocukluk- genlik idolm.

Canm Hocam, ne kadar ok ey yaadk birlikte deil mi? Kimler geldi, kimler geti dostluk dergahmzdan. Kimi zamansz koydu gitti, kimi hayat koturmasna kapld ister istemez. Her gn okul k Ankara Kalesine veya Samanpazar'na yrdmz, bir ka haftada bir trene atlayp Kaya'taki pideciye gittiimiz o gzel gnlerde ne kadar mutlu, sizin yannzda ne kadar gvendeydim.

Erdal Babam, abim, kk kardeim.... Herey iin milyonlarca kez teekkr ederim.

Metin FEYZOLU

9

R GB DERS ANLATMAK: ANAYASA HUKUKU PROFESR DR. ERDAL ONAR VE DERSLER

Pek ok insan mezun olduu okullarla, alt kurumlarla, tuttuu takmlarla, doduu memleket ve blgelerle ve benzerleri ile vnebilir ama bir de vnlesi o yerleri, o yerler yapan yldz insanlar var. inde bulunduklar ortamlardaki varlklarn ve o ortamlarda verdikleri hizmetleri dantela gibi rer, saysz art deer retir ve uzun yllar gese de unutulmazlar. Hi unutmayacam yldzlarmdan biri Ankara Hukuk Fakltesinden Anayasa Hukuku Hocam Profesr Dr. Erdal Onardr.

Hocadan Yasa Yapma ve Norm Koyma adl yksek lisans dersini de almtm. Bizim dnemin, kamu hukuku alannda yksek lisans yapan be alt rencisine odasnda verirdi bu dersi. Yasa Yapma ve Norm Koyma dersinin notlarn hala saklar, parlamenter srelerde yurtta veya hukuku merak uyandran etrefilli tartmalar ktnda zaman zaman o notlara bavururum. Uzun yllar sonra talyasndan Almanyasna, Almanyasndan Amerikasna, baka baka lkelerde de dersler grm, yksek lisans ve doktora yapm, oralarda da pek ok hocadan ok sayda ders alm biri olarak geriye baktmda, Erdal Onarn her durumda en iyi Hocam olduuna kanaat getiriyorum.

Onun derslerinde bulunmam olanlar hemen soracaklardr: Bu Hoca neden bu kadar deerli? Bir Hoca neden bir renci tarafndan uzun yllar sonra da kranla anlr? Bunun felsefesini yapmak ok zor. Erdal Onar iin ok sayda somut neden sayabilirim sanrm. Burada u tarihte, urada dodu, u eserleri yazd, uralarda ye olarak grev ald, diye yazabilirim ama Profesr Erdal Onar tantmak iin bundan tesine ihtiya var. Yazmda Hocann yazl akademisyenliinden ziyade szl akademisyenliinden ve zellikle Hocalndan, ders anlatmasndan sz edeceim.

Profesr Onar bir de edebiyat ve hukuk asndan tantmak iin krsdeki tiyatrocu, krsdeki air, krsdeki pantomimci veya krsdeki seslendirmen, ksacas krsdeki sanat adamn da tantmak gerek. imdi krsdeki anayasa hukukusunu, krsdeki-sanat-adam-anayasa-hukukusuna dntren niteliklerden bahsedeyim. Aslnda bu, onun rencisi olan herkesin bildiini ve aktardn yinelemekten te gemeyecek nk bu konuda internet zerinde dahi oka kaynak var. Szlklerde ve kaynaklarda da oka bulursunuz vg szlerini.

10

Facebookta, Hoca adna iki ayr hayran grubu vardr ve yeleri neredeyse bir pop arkcsn idol belleyenlerin says kadardr!

Erdal Hocann, tm rencilerini hayran eden ve can kula ile Anayasa Hukuku dinlemelerini salayan en nemli niteliklerinden biri belki de sesinin gzellii ve diksiyonunun mkemmelliidir. rencileri, bu renkli sesin ok faydasn gryorlar. Zaten Hoca, eskiden seslendirmenlik de yapm. Ama salt gzel sesle iyi Hoca olunmaz. Bunun baka nedenleri de olmal.

Erdal Hocann amfisinin her zaman dopdolu ve dolu-dolu olmasnn en nemli baka nedenlerinden biri, anayasa hukukunu anlatrken yaatmas ve tpk izleyicilerine eitli karakterlerle zdeleme ve onlarn kiiliklerini anlama imkn veren bir tiyatrocu gibi ders anlatmas. Bu, onun rencilerinin ounluunun, hem de ayn ifadeyi, yani tiyatrocu gibi ifadesini kullanarak, paylatklar bir yn. Tiyatrocu gibi ifadesinin altn izeyim. Aada bunun renciye salad yararlar vurgulayacam. Onun dersinde izleyici, kuru, souk ve salt soyut bir bilgi aktarmn dinlemez, bir canlandrmaya, bir anlamda dnsel olann, kurumun ve/veya kuramn animasyonuna katlr. Bu animasyon, tarihsel olaylarla, karlatrmal dn ve sanat eserlerinin ierikleriyle ve salt dnsel bir bilgi aktarmyla deil, ayn zamanda duygusal bir miza ya da tavr aktarmyla da zenginlemitir. Dnce ve kuramlar yle incelikli, yle arpc, yle dikkat ekici yerlemitir ki o senfoninin iine, bunlar zmsemek son derece kolaydr renci iin. Hatta salt zmsemeyi deil sorgulamay da mmkn klc bir okseslilikle anlatr konuyu.

Erdal Hocann dersinin tamamen incelikle allm ve her yl daha da gelitirilmi bir tr proval bayapt olduu ak. Ama Hocann duruma ve konuma uygun doalama tekniklerinden de yararlandn dnyorum. Ancak doalamalar, geni ereve ve konsept iindeki kk excursuslarda somutlamakta, tm ders bir doalamadan olumamaktadr. Anayasa hukuku gibi bir dersi, hem de dnyann eitli sistemlerine gndermeler ve edebi metinlerle zengin karlatrmal rneklerle, bu derece istikrarl bir iyi-performansla verebilmesi iin Hocann belirli bir sahneye koyma teknii gelitirmi olmas da lazm. Sahne merkezli yaklamdan yola klarak, Hocann sahnesi iin u sylenebilir: Krsnn bilimin paylalmasna ve rencilere nasl daha ok yaklatrlacan, anayasa biliminin konusunu ve o konunun insan aktrlerinin krsde nasl estetize edebileceinin bir disiplini olarak sahneye koymay da gerekletirmitir derslerinde.

11

phesiz Erdal Onar, derste tiyatro oynamamaktadr. rencilere anayasa bilimi, anayasa almalar, anayasa hukuku ve teknii aktarmaktadr ama o bilimin ve tekniin aktarlmasnn en etkili yollarndan biri olarak sahneye koyma, onun bilinli bir tercihi gibi grlmektedir. Onun sahnesinin en nemli aralarndan biri de insan merkezli aktarmdr. Burada sahneden bahsederken, o andaki sahnede, yani krsde yer alan dekor, kostm vb. somut sahne aralarndan bahsetmiyorum doallkla. Bahsettiim, tm sahne aralarnn, yani dekorun, kostmn, insanlarn miza ve tavrlarnn zetlendii short-cut grsel ya da iitsel etkilerin, onun anlatmnda, yani ykclnde somutlamas. Ortada birka yz kiilik bir amfi, amfinin nnde ykseke bir krs ve krsnn stnde mikrofon (geri hatrladm kadaryla Hoca mikrofon da kullanmazd) var ama Erdal Onarla, tpk Yaar Kemalin meddahlnda olduu gibi, biz krsdeki insan dinlerken baka bir sahneye yol alyor, bulunduumuz ortamdan o sahneye doru ykseliyoruz. Yaar Kemali, Almanyada ald bir dl treni sonras dinleyen kalabalk seyirci topluluunda bulunma onuruna erimitim bir kere. O zaman okuduum Yaar Kemali, dinlediim Yaar Kemalle zenginletirme imknna sahip olmu ve onun ne kadar byk bir szl anlatc olduunu da grmtm. Profesr Onarn da Anayasa Hukukunun anlatc-Yaar-Kemali olduunu dnyorum.

Erdal Onarn dersinde bilincimizde olup biten ey, bir hikayeye katlmak, birka ay sonra vize ya da final snavlarna gireceimiz bir dersi dinlemek deil. Hikayeye katlyoruz ama pasif deiliz, dnyoruz, nasl dnmemiz gerektii stne dnyoruz. Anayasa hukukunun aktarm ile bu bilimin olumas ve dnmesi srelerinin ya da temel meselelerin episodik anlatm, bizi, o anda anlatlan u ya da bu bilgi paracn aarak sistem zerinde btnsel dnmeye de itebiliyor.

Erdal Hocann muhteem ders anlatma tekniine esas olan temel felsefi yaklam insan merkezli aktarmdr, daha doru bir ifadeyle insani aktarm. zellikle sosyal bilimler retiminde son derece nemli bir teknik olmas gereken insani aktarmda, tansal (kognitif) bilgiler, afektif (duygusal-heyecansal) durumlarla birlikte aktarlr. rencinin, tansal olann iine duygusal olarak da katlmas salanr. Bilime zg bilgi, kuram ve sorular, plak gzle alglayabiliimiz somut insani durum ve olaylar olarak kavratlr. Bunun Erdal Onarcas udur: rnein parlamento, salt milletvekili olarak soyut olarak adlandrlan figrlerin ya da siyasi insan maketlerinin veya modellerinin deil hrslar, ideal ya da menfaatleri, ballk ve ihanetleri vb. insani iyilik ve ktlkleriyle tannabilir somut insanlarn yer ald yaanan bir yerdir. Kurumlar, soyut ve kalc ilkelerin vcut bulduu yerler olduu kadar, somut ve deiken atmalarn

12

ve g ilikilerinin gzlemlendii yerlerdir. Erdal Onar Hocamz; bir kurumsal yap olarak hukukun, insanla biimlendiini ve insanlar tarafndan ina edilip insanlar tarafndan ykldn ya da deitiini son derece etkili bir biimde anlatmaktadr.

Hukuku insansz rendiimiz zaman hukuk fakltesinden ktmz anda sudan km bala dneriz. Kanundan yurtta, ocuk, yasa koyucu, hakim, milletvekili, polis, taraf, sank, mdahil, anonim irket orta, kstl, nianl, asker kii, vergi mkellefi vb. olarak tandmz o soyut, o yetki ve grevlerinin veya hak ve ykmllklerinin bilincinde olan ya da olmayan makam veya sje, bir insana dnt yerde eksikleir, yetersizleir, hatta ierii boalr ve hukuksuzlar. Kuram, uygulanabilirliinde zenginleebilecei gibi uygulanmamazlnda yok da olabilir. te Erdal Hocann, hukuk reniminin byk handikaplarndan birini, uygulad o insani sahneye koyma teknik ve ieriiyle ama yolunda gsterdii byk bir abann her yeni yl sonunda baarya ulatn dnyorum. Hocann dersi, hibir zaman, elle tutulamayacak, gzle grlemeyecek, uzak ve soyut bir diyarn ideal bir sunumu olmamtr. Yani biz elimizdeki anayasaya kutsal kitap olarak bakmadmz gibi o kitabn, gkten yere dm ya da stn aklla biimlenmi, soyut ve ideal bir emir ve yasaklar manzumesi olmadn da grrz. Elimizdeki metin alardan alara, sistemlerden sisteme deiebilen bir tarihsel olaslktr yalnzca ve onun baka olaslklar zerinde dnmek zerine dnmek de bizim elimizdedir.

Ken Bain, En yi niversite Hocalarnn Yaptklar (What the Best College Teachers Do, Harvard University Press; 1 edition, April 30, 2004) adl eserinde, eitli bilim alanlarnda alan ve en iyilerden olduklar saptanan retim yelerinin ders anlatma strateji ve tarzlarn deerlendirmi ve u sonulara varm: En iyiler, doal ve eletirel bir renim ortam yaratrlar. Doal, nk renilen bilgi, yeterlik, sanat ve teknik, soru ve sunumlarn, tartma ve devlerin iinde, zorlamal olmadan, ilgi ekici bir ekilde bulunmaktadr. Eletirel nk soru sorar ve ister sessiz, ister sesli olsun, sorular zerinde dnmeye iterler. En iyilerin, amfide topluca, pek ciddi ama elenceli bir i yapld hissini yarattklar gzlemlenmitir. En iyiler, rencinin ilgisini ekerler ve o ilgiyi ekmeyi srdrrler. lgiyi ekmek iin uyguladklar eitli teknikler olabilir. Bunlardan bazlar konuyu elenceli klmak, provokatif sorular sormak, nktedanlk, hitabet vb. olabilir ama en iyiler yle ya da byle renciyi skmazlar, bunaltmazlar. En iyiler, renci ile balarlar, disiplinle deil. Bunun anlam, disiplinin, renciyi ilgilendiren ynleriyle ve rencinin empati yapabilecei soru ve sorunlaryla da takdim edilmesidir. En iyiler, renciden derse sadakat

13

beklerler. Bu sadakati zorla, tehditle deil, tatl sert gerekletirmenin saysz yollarn bulmulardr. rnein nktedan, nktedan ilgi ektikleri ieriin, sadece elence deil, adanm bir alma ve dnme sreci gerektiren bir bilim disiplini olduunu her zaman hissettirirler. En iyiler, rencilerin ders dnda da renmelerine yardm ederler. En iyiler, rencilere, disiplinlerine zg dnmeyi ve akl yrtmeyi benimsetirler, rencilere belirli bir soru stnde dnmenin ne demek olduunu gsterir, yani dnmek zerine dndrrler. En iyiler, renimde eitli ve farkl farkl aralardan yararlanrlar. Yine Baine gre, en iyi hocalarn zellii istisnasz iyi yazmalar ve ok iyi konumalardr. Ama bu iyi konuma salt sylevsi bir konuma deil, scak, insani, aklamal ve diyalog ynelimli konumadr. Konumaya, rencinin katlmasna da izin veren bir konumadr. arpc sorularla, vay canna rneklerle, yaamdan hareket eden gerek sorunlara odaklanan bir konumadr.

nde gelen iyi hocalarn disiplinlerini ok iyi bildikleri, disiplinlerine zg tarihi ve gncel tartma ve atmalardan haberdar olduklar, zellikle disiplinlerinin tarihsel dnm srelerini iyi kavradklar da tespit edilmitir. yi hocalar, disiplinlerinin soyut kurallarnn yannda pratik uygulanlarndan kan sorunlar ve zaaflar da amfiye tarlar. yi hocalarn, disiplinleriyle ilgili niversite ii ya da dndaki eitli bilimsel veya toplumsal etkinliklere katldklar da bilinir. te yandan iyi hocalar disiplinlerinin felsefesi konusunda kafa yorarlar. yi hocalarn, disiplinlerini ile balantl olsun ya da olmasn baka disiplinlere de ilgi gsterdii, deiik deiik hobileri veya tutkuyla bal olduklar baz sanatlar veya sporlar olduu da zaman zaman gzlemlenmitir. yi hocalarn, disiplinlerine zg bilim insanlnn gereklerini amfide de uyguladklar, yani rnein bir makale yazarken ya da aratrma yaparken uyguladklar kendi kendine soru sorma, akl yrtme, karsama yapma vb. teknikleri, ders anlatrlarken de uyguladklar gzlemlenmitir.

renci iken Erdal Hocann tlsmnn yukardaki zelliklerin hemen hepsine sahip olmakla ortaya ktnn, zihinsel olarak farknda deildim. yi hocann iyiliini, sadece kt olan bakalaryla karlatrarak, belki de el ve sezgi yordamyla anlayabiliyordum. Oysa imdi bunun tam olarak ne demek olduunu ilkelere, kurallara ve pratie dkerek de anlayabildiimi sanyorum.

Hukukun en soyut, en kuramsal, en yksek mevkide bulunan bir dalnn, yani Anayasa Hukukunun bu derece somut, bu derece kavrayc, bu derece gnlk-insani boyutta anlatmay baarabilen bir retici ironik mi? Sanrm Erdal Onar Hocamz, 1970li yllarla 2009 yl arasndaki Ankara Hukuk Fakltesi rencilerine km partiler-st bir piyangodur ve

14

onun stn Hocalnn nedenleri stne hangi eit aklama getirilirse getirilsin, bunlar arasnda en nemlisi, Erdal Hocann, kiisel dahiyanelii olacaktr.

te bazen bir kii, vndmz yeri, o yer yapar. Bu kiilerden o yerde ne kadar ok var ise, o yerin o kadar fazla vnmeye hakk vardr. Ve bazen tek bir kii bile, etkili olur. Nice yetitirici, yaratc ve gz kamatrc emeklere Erdal Hoca! Size kranlarm sunarm.

Do. Dr. yk Didem Aydn

Hacettepe niversitesi Hukuk Fakltesi Anayasa Hukuku Anabilim Dal Bakan

15

ZARAFET

Emekli olan hemen her retim yesi iin bir armaan karlr. Eer ayn alanda alyorsanz ve armaan karacak olanlar sizden haberdar ise bir gn bir zarf iinde (ya da artk e-posta yoluyla), yaz daveti alrsnz. Dorusu, davete icabet gerekir. Ama gelin grn ki her zaman yant verilemez. Bazen zamanszlktan, bazen unutkanlktan kimi zaman da isteksizlikten. inizden yazmak gelmez. Saygszlk olduunu dnrsnz bir yandan ama dier yandan, kimi insanlarn emekli olular bir armaandr akademiye ve onlar iin bir armaan karlmasn dahi yadrgarsnz. nsan sevip sayamadna, kupkuru bir gereke ile de olsa tek satr yazamaz. Bir de yle kiiler var ki akademide, varlklar armaandr. Onlarn emekli oluu, emekli olabiliyor olmann deeri ve mutluluu bir yana, byk bir eksiklik. Eksiklikleri yalnzca artk ders vermeyecek olmalarndan deil. Kimi akademisyenin gidii, kendisiyle birlikte bakaca eyleri beraberinde gtryor olmasndan dolay nemli ve yaratt boluk, ne yazk ki bir kiilik deil. Kurumlarn brakp giderlerken, kendilerinden ncekileri de bir kez daha beraberinde gtrp nceki eksilmeyi yeniden hatrlatyorlar insana ve kendisinden sonra gelecek olan da, tan olmaktan mahrum brakyorlar.

te Erdal Hoca, benzer bir eksilme duygusu yaatt, emekli olup Ankara Hukuktan ayrldnda. Byle yazlarda akademik katklardan vs. sz etmek adettendir. Ancak iimden Hocann yazp izdiini anlatmak gelmiyor dorusu. unu sylemek yeter bana: her ne yazdysa Hoca bugne dek, konuyla ilgili olanlarn atf yapmadan geemedii trden oldu ve her ne okuduysam banda Erdal Onar yazan, tm ayn ciddiyetteydi. Beni daha ok ilgilendiren hoca ve insan Erdal Onardr. Yavuzun, Cemin arkada olan Erdal. Ve tabii arkada Yavuzun arkasndan o nefis satrlar kaleme alan Erdal Onar. Hoca Erdal Onar, akademik yaama baladm asistanlk snavm dahil tm jrilerimde bulundu. Ne berbat bir gnd. Szlye iki kii kalmtk ve Cem Hoca (Eroul)nn SBF ikinci kattaki odasnda, elim ayam titriyorken ilk kez karlatm kendisiyle. Beni Cem Hocann koltuuna oturtmulard. Karmda Cem Hoca, Yavuz (Sabuncu) Hoca ve Erdal Hoca. Ne sylediimi, ne kadar samaladm, sorular vs. tam hatrlayamyorum ancak ok zor bir and; bu kadar belleimde. Yaklak krk be dakika sonra odaya ikinci kez girdiimde de ayaa

16

kalkp sonucu akladlar. O gn fark ettiim iki ey, Erdal Hocann slubu ve dierleriyle yakn, iten ilikisiydi. Odadaki kii, birbirini seven ve belli ki sayan insanlard. Soru sorarken ve sonu aklanrken Erdal Hoca zarafetiyle ilk kez karlam oldum. Lisans eitiminde ders almamtm kendisinden ancak komu Fakltede Erdal Hoca gibi ders anlatmak eklinde bir sylenti olduuna da tanktm.

Sonraki yllarda Erdal Hoca, arada bir odasna urayp konutuum, soru sorduum insand. Hemen her sorumu ayn sabr ve nezaketle cevaplyor ve bende olmad iin ayrca hayranlk duyduum mthi belleiyle, yllar nceki mahkeme kararlarndan, tartmalardan rnekler verip nmde bir kap daha ayordu. Ve tm bunlar insan hizaya eken bir nezaketle yapmay baaryordu. Bir gn odasndayken, kapy tklatp ieri giren ve biraz saygsz bir dille fazlaca ergenlik kokan sorular ynelten renciyi, yine ayn nezaket ve sabrla nasl karlayp konutuuna ve hi belli etmeden nasl ders verip gnderdiine tank oldum. Hocalk biraz da, anlamak ve sabr gstermek deil mi? Hocann davran, bana da ders oldu, en az renciye olduu kadar ve hi unutmadm.

Benim iin Erdal Onar; anayasa hukukusu, saygn bir jri yesi, yolda karlatnzda dahi size olabilecek en ho ve onurlandrc szcklerle hitap eden, saysz renci ve asistan yetitirmi bir insandr. Emekli olduunda kendisiyle birlikte, deer verdiimiz kiilerle ortak anlarmz da beraberinde gtrenlerden. Artk bu lkede ve tabii akademide sk rastlanmayan zenin, emein, ciddiyetin, iyi niyetin, gzel konumann, entelektel birikimin ve kamu hizmeti duygusunun temsilcilerinden. Hepsinden te Erdal Hoca; benzersiz, yaam boyu pek az tank olunacak bir zarafetin temsilcisidir akademide. Kendisini tandm, hocam diyebildiim ve Armaanna bu satrlar yazabildiim iin ok mutluyum.

Murat Sevin

Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi

17

HOCAM PROF. DR. ERDAL ONAR

Geyve. 1991. Ilk bir sonbahar akam. Biri Cerrahpaada dieri Ankara Hukukta okuyan ablalarmn hafta sonu ziyaretleri ile enlenen bir sofra. Farknda olmadan gecemize onur konuu: Erdal Onar.

Bu gibi bir sahnenin, Erdal Hocann hemen tm rencilerine tandk geldiinden eminim. Hocamz sadece rencileri ve meslektalarnca deil, rencilerinin aileleri iin de bilinen bir isimdir. Onun dersleri, amfide kalmaz; tekrar tekrar anlatlr, hatrlanr.

Refik Gr, Hocamz sayesinde yaar. Sarn, bir seksen be boyunda ve mavi gzl olmak, Hocamz sayesinde, pek de arzulanr bir d grn olmaktan kmtr. Hocamzn rencisi olmak, henz on yedi on sekiz yanda iken, zamann ne kadar uucu olduunu kefetme frsatn verir: Yirmili yalarda krklar, krklarda altmlar, altmlarda seksenleri yal bulacanz, nceden bilir, rahatlarsnz. Anayasa hukuku dersinizi dinleyen komu fakltedeki arkadalarnz, hukukun ne kadar zevkli bir alan olduunu dnp, yanl fakltede okuduklarna kanaat getirebilirler. Evinde fasulye ayklayan Fatma Hanma hukuki aklamalarda bulunmann pek de anlaml bir ey olmadn, haliyle zel hayatnzda mesleinizden fazlaca konumamay Hocamzn rencisi olanlar erkence renirler. Hayatnda hi ngiltereye gitmemi bir rencisi, kralie dendiinde, majestelerini kupa arabasndan inmi, lordlar kamarasnda, ltfederek ieri girmelerine izin verdii avam kamaras yeleri arka sralarda ayakta beklerken, aslnda babakan tarafndan hazrlanm konumay okur halde grebilir. Hatta, lordlar kamarasnn kapsn tok bir sesle tklatan asay bile anlatabilir bu renci. Gnlk hayatnzda hi farkna varmadnz, ama aslnda sinsice yaam alanlarn kuatan tehlikeler, birer anayasa sorunu olarak karnza kabilir; mesleinizi iyi icra edebilmek iin, sadece almann yeterli olmadn, grmek gerektiini renirsiniz. Yahut kyametler koparan skandallarn, pek de ad anlr trden olmadn, bak asnn her eyi deitirmeye kadir olduunu fark edersiniz: Oval ofisi brakp, koruma ordusuyla motele mi gitseydi adamcaz, napsayd?

Ders dnemi biterken, st snflardan eski rencilerin katlmyla, Hocamzdan son dersimizi de alr, komu fakltedeki arkadamza koarz: Hayatm boyunca hi mutlu insanlarla almayacam; hikimse bana gelip,

18

hey! Bugn ok mutluyum bunun belgelendirilmesini istiyorum demeyecek...

O son dersle birlikte zerinize ken, Erdal Hocadan yeniden ders alamama hzn, takip eden dnemlerde sonlanr. nk Hoca, rnein drdnc snfta vizelerden sonra, koridorda sizinle karlap, i hukukundan seksen almsn, az deil mi? diyerek, aknlktan donakalmanza neden olabilir.

Ve onun adn ilk duyduunuz andan tam yirmi bir yl sonra lk bir Ankara akamnda, yznzde namtenahi bir tebessm ve krk cmlelerinizle, acemice onu anlatmaya alabilirsiniz.

Hocamz her zaman zarif, yardmsever, alakgnll ve ou zaman nktedandr. Sradan olanda dahi kvrak bir prlt grebilir.

Mutluluk ve salkla Hocam!

Yrd. Do. Dr. Baak it

19

JON ELSTER, ANAYASA YAPIMI VE TRKYE RNE

Ergun zbudun

amzn nde gelen anayasa teorisyenlerinden Jon Elster, 1979

ylnda yaynlanan ve 1984 ylnda gzden geirilerek yeni basks yaplan

Ulysses and the Sirens (Ulises ve Sirenler) adl eserinde, egemen

toplumlarn ya da egemen kurucu meclislerin, niin kendilerini balamak

zere bir anayasa yaptklarn, Yunan mitolojisinden Ulises efsanesi

benzetmesiyle aklamaya almtr.1Bilindii gibi Ulises, Sirenlerin

byleyici arklarnn etkisiyle yoldan kmamak iin, kendisini geminin

direine balam, krekilerinin kulaklarn da balmumu ile tkamtr.

Elsterin, anayasa yapmn Ulisesin kendisini balamasna benzeten tebihi,

farkl ifadelerle baka dnrler tarafndan da tekrarlanmtr. Mesel John

Potter Stocktona gre anayasalar, insanlarn lgnlk annda kendilerini

ldrmemeleri iin, akll anlarnda kendilerini baladklar zincirlerdir.

Friedrich Hayeke gre de anayasa, Peterin ayk zamannda, Peterin

sarho an iin kendisini balad bir badr.2 Yazarn sarholuk veya

lgnlk anlar ile neyi kastettii, aada aklanacaktr. Ancak Elster, 2000

ylnda yaynlanan Ulysses Unbound (Balar zlm Ulises) adl daha

yeni eserinde, bu grlerini ksmen deitirmi ve anayasalarn, kurucularn

kendilerini deil daha ok bakalarn balamak iin yaratldklar tezini

gelitirmitir. Bu eserinin nsznde Norveli tarihi Jens Arup Seipin u

szlerinin geree daha yakn olduunu itiraf etmektedir: Siyasette insanlar

hibir zaman kendilerini balamazlar; sadece bakalarn balarlar.3

Elster, bu ilgin eserinde, eskia Atina demokrasi ve ada Dou

Avrupa rejimleri gibi rneklere de deinmekle birlikte, analizini daha ok,

1 Jon Elster, Ulysses and the Sirens (Cambridge: Cambridge University Press, 1984). 2 Jon Elster, Ulysses Unbound (Cambridge: Cambridge University Press, 2000), s. 89. 3 A.g.e., s. IX.

20

ABD 1787 Philadelphia Federal Konvansiyonu ile 1789-1791 Fransz

Kurucu Meclisi zerinde younlatrmtr. Her iki rnek, tbir cizse

sfrdan bir anayasa yapma sreleri olmak itibariyle, Trkiyenin 1961 ve

1982 Anayasalar deneyimlerini andrmaktadr. u farkla ki, anayasa yapm

srecini balatan, Fransada kral, Amerikada da Kta Kongresi

(Continental Congress) olduu halde, Trkiyede her iki durumda da sreci

balatan g, asker mdahaleyi gerekletiren silhl kuvvetler olmutur.

Elster, kurucu meclisler kurulmasna karar vererek sreci balatan

otoritelere, rman bandaki otoriteler (upstream authorities) adn

vermektedir. 1924 Anayasasnn durumu ise, hi deilse biimsel adan,

daha farkldr. Bu anayasa, anayasal dzende bir kesinti, ya da bir hukuk

boluu nedeniyle kurulmu bir kurucu meclis tarafndan deil, 1923 ylnda

olaan usller ierisinde seilmi kinci Dnem TBMM tarafndan

yaplmtr. Dolaysyla, ortada bir anayasal kesinti deil, anayasal sreklilik

sz konusudur. Ancak te yandan bu meclis, tmyle Halk Frkasna (HF)

mensup milletvekillerinden olumu, tek-partili bir meclistir. Yeni anayasa

srecini tetikleyen iradenin, byk lde, Mustafa Kemal Paa ve yakn

mesai arkadalarnn iradesi olduu sylenebilir.

Elster, anayasa yapm srecini balatan rman bandaki otoriteler

karsnda, onlarn kurduklar kurucu meclislerin ne lde bamsz

olduunu tartmaktadr. Fransada sreci balatann kraln kendisi olmasna

ve Kurucu Meclisin kabul ettii anayasa zerinde veto yetkisi bulunmasna ramen, gnn siyas konjonktr nedeniyle, kral bu yetkisini kullanmam,

daha dorusu kullanamamtr. ABD rneinde anayasay yapan Federal

Konvansiyonu yaratan, Kta Kongresi olduu halde, bu ikincisi, sreci fazla etkileyememitir. Nitekim Konvansiyon, Kongrenin iradesine aykr

olarak, onay ileminin eyalet yasama meclislerince deil, eyaletlerde

toplanacak zel konvansiyonlarca yaplmasn kabul etmi, keza Konfederasyon Anayasasnn deitirilmesi iin oybirlii gerektiren kural

ihmal ederek, on eyaletten dokuzunun onayn yeterli saymtr. Elstere

gre kurucu meclis, srecinin bandaki davet ilemini ve seim yntemini

kararlatramazsa da, btn dier kararlar zerinde iktidar kendi eline alabilir. Onsekizinci yzyln iki meclisinde, farkl derecelerde olmak zere,

olan budur Meclislerle onlar toplantya aranlar arasndaki yaratanla

yaratlan arasndaki gerilim, her iki srecin merkezinde yer almtr.4

4 A.g.e., s. 105-109, alnt s. 108.

21

Bu gzlemler Trkiyeye uygulandnda, 1961 Anayasasn yapan

Kurucu Meclisin onu yaratan Mill Birlik Komitesi karsndaki zerkliinin,

1982 Anayasasn yapan Kurucu Meclisin onu yaratan Mill Gvenlik

Konseyi karsndaki zerkliinden ok daha geni olduu aktr. Tabi, her

iki durumda da, Kurucu Meclisin kanatlarndan birinin, mdahaleyi

gerekletiren asker komitenin kendisi olduu unutulmamaldr. Ancak,

1960-1961 Kurucu Meclisinde Meclisin asker ve sivil kanatlar arasnda

esas itibariyle bir yetki eitlii olduu, hatt sivil kanat olan Temsilciler

Meclisi nisb bir stnlk tad halde, 1980-sonras Kurucu Mecliste

asker kanat (MGK) ak bir stnlk sahibi olmu, sivil kanat olan Danma

Meclisi, adnn da isabetle ifade ettii gibi, bir danma organ olma tesinde

rol oynamamtr.5 Hukuk yetki blmnden daha da nemli olan siyas

faktr, 1961 Anayasasnn yapmnda MBK ile Temsilciler Meclisine hkim

olan CHP arasnda, yeni anayasann nasl olmas gerektiine dair cidd bir

ihtilfn bulunmamasdr. Bu srete CHP, rman bandaki MBK ile eit

ve meru bir ortak olarak yer almtr. ki meclis arasndaki gr farklar,

tl hususlara inhisar etmitir. 1980-1983 srecinde ise, hibir siyas partinin

katlmna imkn verilmemi, Danma Meclisinin tm yeleri, Konseyin

atamasyla greve gelmilerdir. Bu artlar altnda Danma Meclisinin

Konseyden zerk bir rol oynayabilmesi, elbette beklenemezdi. Nitekim,

1982 Anayasasnn yapmnda son sz MGKnin sylediinde kuku

yoktur. Nihayet, Elsterin rman sonundaki otoriteler (dowstream

authorities) adn verdii onay makam hakknda da benzer eyler

sylenebilir. 1982 Anayasas bir halkoylamas ile onaylanp yrrle girmi

olmakla birlikte, bu halk oylamasnn Anayasaya demokratik meruluk

kazandracak nitelikten ok uzak olduu bilinmektedir.

Elsterin temel sorusu olan, egemen bir meclisin niin kendisini (ve

haleflerini ) balamay tercih ettii konusuna gelince, yazar, iki temel neden

olarak tutkular (passions) ve menfaatler den (interests) ve bunlarla

ilikili olarak ounluk ynetimi korkusundan sz etmektedir. ABD

Anayasasnn kurucu babalarndan Madisona gre, ounluun ortak bir

menfaat veya tutku etrafnda birletii btn durumlarda, aznln haklar

tehlikededir. ABD ve Fransa anayasalarnn kabul edildii dnemde balca

ortak menfaat, yoksul ve mal-mlk sahibi olmayan halk ounluuna

5 1961 ve 1982 Anayasalarnn yapm srelerinin karlatrlmas iin, bkz., Ergun zbudun, Trk Anayasa Hukuku, 11. Bask (Ankara: Yetkin Yaynlar, 2010), s. 54-57.

22

kar, mlkiyet hakknn korunmasyd. Bu, bir yandan oy hakkn sadece

belli lde mlk sahibi olanlarla snrlamak yntemiyle, ya da kat bir

anayasayla mlkiyet hakkn zel gvencelere kavuturmak suretiyle

gerekletirilebilirdi. Tutkular faktryle kastedilen ise, belli bir andaki

yasama meclisi ounluunun gelip geici nitelikteki gl duygu ve coku

dalgalarnn etkisiyle hareket etmesi ihtimalidir. Bunu nlemenin yntemleri

olarak da, kat bir anayasaya ek olarak, ikinci meclis ve yrtme organnn

kanunlar zerindeki veto yetkisi gibi yntemler dnlmtr.6

Elster, bu konuda geici tutkularla srekli tutkular da ayrt etmektedir.

Belli siyasal konjonktrlerin ortaya kard gelip geici tutkularn aksine

srekli tutkulara mill, etnik ve dinsel husumetler, eitlik ya da hiyerariye

gl ballklar ve halk iinde derin kkleri olan ve geni lde paylalan

dier duygusal ynelimler dahildir. Bu tutkular aznlklarn zulme

uramasna yol aabilecekleri ve baka cidd sosyal atmalara sebep

olabilecekleri iindir ki, buna kar anayasallatrlm aznlk haklar veya

gruplar arasnda iktidar paylam dzenlemeleri gibi baz anayasal

korumalar salamak, yerinde olurAncak bu gibi hkmler, ayn zamanda,

kabul edilmeleri ihtimali en az olan hkmlerdir; nk kltr ve gelenek,

buna engel olur. Demokratik toplumlarda en azndan, anayasa yapclarn,

genel halk ktlesini ynlendiren bir dizi nyargdan r olacaklarn

beklemek iin hibir sebep yoktur7 Elsterin 1931 spanya Cumhuriyeti ve

1991 Bulgaristan anayasalar rnekleriyle destekledii bu gzlem,

Trkiyenin nmzdeki muhtemel anayasa yapm srecinde, Krt

sorununun, zlmesi en zor sorun olduunu dndrmektedir.

Kurucularn, kat bir anayasa ile kendilerini (ve haleflerini)

balamalarndaki iki temel faktrn, kendi karlarn korumak ve gelip

geici duygusal akmlar gemlemek olduu kabul edilebilirse de, buna

nc bir etkeni daha eklemek gerekir. Siyasal kurumlarn beklenen

istikrar ve sreklilikleri, kendi bana nemli bir deerdir, nk bu, uzun

vdeli planlamaya imkn verir. Aksi halde, btn kurumlar her zaman iin

kapann elinde kalyorsa, iktidardakiler, konumlarn zel amalarn

6 Elster, Ulysses Unbound, s. 130-140. 7 A.g.e., s. 157. Ayn ynde, Stephen Holmes, Gag rules or the politics of omission, Jon Elster ve Rune Slagstadt (der.), Constitutionalism and Democracy (Cambridge: Cambridge University Press, 1988), s. 28-31; Ergun zbudun, Blnm Toplumlarda Anayasalar ve Anayasa Yapm: Trkiye rnei, Demokrasi Platformu, Yl 7, Say 28 (Gz 2011), s. 1-23.

23

gerekletirmek iin kullanma eiliminde olacaklar; iktidarn dndakiler de,

meyve vermesi uzun zaman alacak projeler oluturmakta tereddt

edeceklerdir. stelik, hibir ey hibir zaman garantili kabul edilemezse,

pazarlklardan ve hizipilikten doan byk ve gereksiz kayplara

uranacaktr.8

Kurucu organn kendisini balamasnn balca yolu kat bir anayasa

yapmasdr. Kat anayasa, deitirilmesi normal kanunlardan farkl ve daha

gletirici artlara balanm olan anayasadr. Bunun yntemleri arasnda,

yasama meclisinde veya meclislerinde nitelikli ounluk, halkoylamas,

farkl mzakere uslleri, birbirini izleyen iki yasama meclisi tarafndan

kabul edilme zorunluluu, nihayet anayasann baz hkmlerinin

deitirilemez iln edilmesi gibi yntemler yer almaktadr.9 phesiz, bunun

en ar ekli, mutlak deimezlik kuraldr. Venedik Komisyonu, anayasa

deiikliklerine ilikin raporunda, baz Avrupa lkeleri anayasalarnn

deitirilemez hkmler ihtiva ettiini belirtmekle birlikte, bu yntemin

snrl ekilde ve ihtiyatla uygulanmas gerektii grndedir. Komisyona

gre,

Komisyon, deitirilemezliin, dikkatle uygulanmas ve sadece

demokratik dzenin temel ilkelerine hasredilmesi gereken, karmak

ve tartmalara yol amas muhtemel bir anayasal ara olduu kansndadr. Anayasal bir demokrasi, ilke olarak, devlet

ynetiminin en temel ilkeleri ve yaplarnda dahi deiiklik

yaplmas hususunda ak bir tartmaya imkn vermelidir. stelik anayasa, deiiklik konusunda kat kurallara sahipse, bu, normal

olarak, ktye kullanmaya kar yeterli bir gvence oluturur; eer

gerekli ounluk, belirlenen uslleri izlemek suretiyle, deiiklii kabul etmek istiyorsa, o zaman bu, genel olarak snrlandrlmamas

gereken demokratik bir karardr Bu esaslara gre Venedik

Komisyonu, genel bir ilke olarak, deitirilemez hkmlerin

yorumlanmas ve uygulanmasnda snrlayc ve dikkatli bir yaklam savunmaktadr.

10

8 Jon Elster, Introduction, Elster ve Slagntadt (der.), Constitutionalism and Democracy, s. 9. 9 Avrupa Konseyi yesi lkelerde anayasay deitirme yntemlerinin karlatrmal ve kapsaml bir incelemesi iin, bkz. Venice Commission, Report on Constitutional Amendment, 11-12 December 2009, CDL-AD (2010) 001. 10 A.g.e., s. 40-44,para. 206-224. Keza bkz., Ergun zbudun , Anayasa Yapmnda Yntem Sorunlar, Ozan Ergl (der.), Anayasa Yapm ve Anayasal Deiim: Trkiyede Anayasal Deiim Beklentileri (Ankara: Trkiye Barolar Birlii, 2011), s. 164-175.

24

Sylemeye gerek yok ki, kat bir anayasann gerekten balayclk

nitelii tayabilmesi iin, kanunlarn anayasaya uygunluunun bamsz bir

yarg organ tarafndan denetlenebilmesi, vazgeilmez bir arttr. Aksi halde,

1924 Anayasasnda olduu gibi, anayasann katl ve balaycl, sadece

edeb ve platonik bir ifade olmaktan teye geemez.11

Yukarda deinildii gibi, Elster ilk eserinde anayasay yapan egemen

kurucu gcn kendi kendisini balamas zerinde durmusa da, ikinci

eserinde bu ilemin daha ok bakalarn balama niteliini vurgulamtr.

Bunun daha gereki bir perspektif olduunda kuku yoktur. Gerekten, ksa

mrl olan ve genellikle anayasann yapm ile birlikte hayat sona eren

kurucu meclislerin, kendi kendilerini balamak istemelerinin mantksal bir

aklamas yoktur. Dolaysyla asl sorun, kurucu iktidarn, kendisinden

sonra gelecek yasama meclislerini, dier bir ifadeyle gelecek kuaklar

balamaya almas sorunudur.

Burada karmza, anayasa teorisinde ok tartlm olan ve felsefi,

ahlk, sosyolojik ve hukuk boyutlar bulunan temel bir soru kmaktadr.

Bir kuan ya da onun temsilcilerinin, gelecek kuaklar ebediyen

balamaya haklar var mdr? Soru, daha da geni bir ereve iinde

sorulacak olursa, acaba demokrasi ve anayasaclk birbiriyle elien

kavramlar mdr? nk demokrasinin z ounluk ynetimi olduu halde,

anayasacln amac, ounluk iktidarn snrlandrmaktr. Stephen

Holmesun ifadesiyle atma, anayasacl bir ayakba gibi gren

demokratlarla, demokrasiyi bir tehdit gibi gren anayasaclar arasndadr.

Baz teorisyenler, demokrasinin, anayasal deli gmlei giydirilmesiyle felce

urayacandan endie etmektedirler. Dierleri ise, demokrasi selinin,

anayasa barajn ykacandan korkmaktadrlar. Bu farkllklarna ramen

her iki taraf da, anayasaclkla demokrasi arasnda derin ve neredeyse

badaamaz bir gerilimin mevcut olduunda hemfikirdirler. Gerekten

bunlar, anayasal demokrasinin bir kartlarn evlenmesi, bir oksimoron

olduunu syleyecek kadar ileri gitmektedirler.12

Kurucu iktidarn gelecek kuaklar balamaya hakk olmad gr

birok dnr tarafndan savunulmu olmakla birlikte, muhtemelen,

11 Aksi gr iin, bkz., Kemal Gzler, Trk Anayasa Hukuku (Bursa: Ekin Kitabevi, 2000), s. 59-61. 12 Stephen Holmes, Precommitment and the Paradox of Democracy, Elster ve Slagstadt (der.), Constitutionalism and Democracy, s. 197.

25

bunlarn en nde gelenleri, Tom Paine ve Thomas Jeffersondur. Painee

gre, her a ve her kuak, kendisinden nceki alarn ve kuaklarn

yapt gibi, her durumda kendi iradesiyle hareket etmekte serbesttir.

Gelecek kuaklarn tercihlerini ortadan kaldrmak, sadece gayr- ahlki deil,

ayn zamanda imkanszdr. Benzer ekilde Jeffersona gre de, dnya

llere deil, canllara aittir llerin hibir hakk yoktur. Onlar hibir ey

deildir Hibir toplum ebed bir anayasa, hatt ebed bir kanun yapamaz

nsanlar, kendilerinin efendisidir; dolaysyla kendilerini diledikleri gibi

ynetebilirler Seleflerinin anayasalar ve kanunlar, onlara vcut

verenlerle birlikte, doal sre ierisinde son bulur..Tabiat kanunlar

gereince bir kuak dierinden, bamsz bir milletin dier bir millet

karsnda olduu kadar bamszdr.13

Bu grlere karlk, elbette, kurucu iktidarn kat anayasa yolu ile

gelecei balamasn hakl ve gerekli gren yazarlar da vardr. Bunlar,

yukarda deinildii gibi, devletin temel yapsnda belli lde istikrar ve

srekliliin korunmasnn bal bana bir deer olduu, bu yapnn geici ve

tutkulu ounluklarca her an deitirilebilmesinin toplum yararna olmad

ve belki en nemlisi, mutlak ounluk iktidar rejiminde aznlklarn temel

haklarnn hibir gvencesi olmayaca gerekeleridir. Gerekten,

aznlklarn temel haklar gvencesiz olduu takdirde, demokrasinin

vazgeilmez art olan serbest ve yarmac seimler de anlamn kaybeder

ve bugnk aznln yarn ounluk olabilme ans, byk lde ortadan

kaldrlm olur. nsanln deneyimi, ounluk istibdadnn dier

istibdadlardan da daha kt olabileceini gstermitir.

ki grn dayand felsef ve ahlak temeller ne olursa olsun, pratikte

ada demokrasiler ortalama bir yol benimsemiler, anayasalar dier

kanunlardan daha kat hale getirmekle birlikte, onu tmyle deimez

klmaktan kanmlardr. Bunu yapmaya alsalard dahi, bu engellerin

pratikte u veya bu yoldan alacanda kuku yoktur. Ebed kurallar,

insan ve toplum tabiat ile badamaz.

Gelecek kuaklarn iradesini snrlandrmann en yaygn ve bilinen yolu

kat anayasalar olmakla birlikte, bu amacn daha dolambal ve tartmal

yollarla gerekletirilmesine de allmtr. Bunun en tipik rneklerinden

biri, 1 Ocak 2012 tarihinde yrrle girmi olan yeni Macaristan

13 A.g.e., s. 200-205.

26

Anayasasdr. 2010 ylnda iktidara gelen ve parlmentoda 2/3 ounlua

sahip olan merkez-sa ve milliyeti Fidesz/KDNP koalisyonu tarafndan,

muhalefet partileriyle yeterli istiarede bulunulmadan kabul edilen bu

Anayasann konumuz asndan en nemli zellii, ana kanunlara

(cardinal laws, doktrinde daha iyi bilinen adyla organik kanunlar) ok geni

yer vermi olmasdr. Bu kanunlar, anayasalardan daha kolay, fakat normal

kanunlardan daha zor deitirilebilen zel kanunlardr. Nitekim Macaristan

Anayasasna gre, anayasa deiiklii parlmentonun ye tamsaysnn 2/3

ounluunu gerektirdii halde, ana ya da organik kanunlarn

deitirilebilmesi, hazr bulunan yelerin 2/3 ounluunun oyuna baldr.

Organik kanunlar, Fransa, Avusturya, Hrvatistan, Karada ve Arnavutluk

gibi baz lkelerin anayasal sistemlerinde de mevcut olmakla birlikte,

Macaristan rneinin zellii, bu kanunlara ok daha geni yer vermi

olmasdr. Nitekim Anayasann 50 yerinde bu kanunlara atfta

bulunulmaktadr. Bylece, gelecek parlmentolarn iradesi, sadece anayasa

ile deil, bu kanunlarla da byk lde snrlandrlm olmaktadr. Bu

durumu eletiren Venedik Komisyonuna gre,

Venedik Komisyonu, ana kanunlarn ok geni lde

kullanlmasn, gerek Anayasa, gerek olaan kanunlar asndan

sorunlu bulmaktadr. Komisyonun grnce, Anayasann daha net

olmasn gerektiren sorunlarn olduu ileri srlebilir. Bunlara

mesel yarg organ dahildir. te yandan, aile mevzuat ve sosyal

politikalar ve vergi politikalar gibi, olaan kanunlara ve ounluku

politikalara braklabilecek ve braklmas gereken sorunlar vardr.

Venedik Komisyonu, parlmentolarn, yeni evre artlarna

uyarlanabilmek ve toplum ierisindeki yeni talepleri karlayabilmek

iin, esnek ekilde hareket edebilmeleri gerektii kanaatindedir.

Demokratik bir sistemin ilerliinin temelinde, onun srekli

deiebilme kabiliyeti yatar. Siyaset sorunlar basit ounluklarn

yetkilerinin tesine tand lde, gelecek seimler daha az anlam

ifade eder olur ve te-ikilik bir ounluun kendi siyas tercihlerini

ve lkenin hukuk sistemini betonlatrma imknlar artar Eer

yasama organ basit ounlukla deitirilebilmesi gereken mevzuatn

nemli ynlerini deitiremezse, seimler anlamszlar. Ana

kanunlarda yalnz temel ilkeler deil, belli sorunlara ilikin ok

zgl ve ayrntl kurallar kanunlatrlrsa, demokrasi prensibinin

bizzat kendisi tehlikeye girmi olur. Bu, ayn zamanda, gelecekte

27

zorunlu reformlarn kabul bakmndan, uzun sreli siyasal

atmalara ve toplum ynnden gereksiz gerilim ve maliyetlere yol

ama riskini arttrr.14

Trk anayasa sisteminde organik kanunlara tekabl eden bir kanun

kategorisi hibir zaman mevcut olmam olmakla beraber, gelecek

kuaklarn siyas iradesini kat anayasa dnda da snrlandracak hkmler,

gerek 1961 gerek 1982 Anayasalarnda grlmektedir. 1961 Anayasas,

153nc maddesinde saylan Devrim kanunlarnn, Anayasaya aykr

olduu eklinde anlalamayacan ve yorumlanamayacan hkme

balamakla, bu kanunlar zerinde anayasa yargs denetimi yolunu kapatm,

dier bir ifadeyle sz geen kanunlar Anayasa ile normal kanunlar

arasnda zel bir statye sokmutur. Ayn Anayasann Geici 4nc

maddesi de, MBK ynetimi arasnda karlan kanunlar hakknda

Anayasaya aykrlk iddiasyla, Anayasa Mahkemesinde iptal dvas

alamayaca gibi, itiraz yoluyla dahi mahkemelerde Anayasaya aykrlk

iddias ileri srlemez hkmn tamaktadr.

Bu snrlamalarn tpatp ayns, 1982 Anayasasnn 174nc

maddesiyle Inklp kanunlar bakmndan, Geici 15inci maddesiyle de

MGK ynetimi dneminde karlan kanunlar bakmndan tekrarlanmtr.

Her iki durumda da, sz konusu kanunlarn yasama organ tarafndan

deitirilmesine veya kaldrlmasna hukuk bir engel yoktur. Ancak

anayasaya uygunluk denetimi yolunun kapatlm olmas, kukusuz, bu

kanunlara olaan kanunlarn zerinde bir katlk izafe etmektedir.

Gelecek kuaklarn siyas iradesini snrlandrmann ahlken ve

siyaseten daha da tartmal bir yntemi, belli bir andaki iktidar

ounluunun, uzun sreli baz kritik yargsal veya brokratik grevlere

kendi taraftarlarn getirmesi, bylece hi deilse belli bir sre iin

gelecekteki ounluklar zerinde bir vesayet mekanizmas kurmasdr.

Otoriter rejimlerden demokrasiye geilerde zaman zaman rastlanlan bu

yntemin u bir rnei, MBK ynetimi srasnda grlmtr. MBK

rejiminin ilk yedi aynda Yargtayn 241 kiilik kadrosundan resen 66

14 Venice Commission, Opinion on the New Constitution of Hungary, Venice, 17-18 June 2011, CDL-AD (2011) 016, Opinion no. 618/2011, para. 22-27. Komisyonun raporu, Macaristan Anayasas hakknda dier baz cidd eletirileri de dile getirmektedir. Bunlar arasnda, Anayasa Mahkemesinin yetki alannn snrlandrlmas ve yargnn bamszlnn yeterli anayasal gvenceler altna alnmam olmas gibi hususlar da yer almaktadr.

28

yargcn emekliye sevk edilmesi dolaysyla yaklak 1/6s; yine 3123 kiilik

yerel mahkeme yarg ve savc kadrosundan dorudan 520 yargcn

emekliye sevk edilmesi dolaysyla yaklak 1/6s tasfiye edilmi

olmaktadr. te yandan Dantayn 54 kiilik yarg kadrosundan 28 yarg

emekliye sevk edilerek Dantayn 1/2si tasfiye edilmitir.15

Bu

kadrolarn, rejimin daha olumlu bakt kiilerce doldurulduunu tahmin

etmek g deildir. 1960 ve 1980 asker darbelerinin liderleri olan General

Grsel ve General Evrenin pek de demokratik olarak vasflandrlamayacak

yntemlerle Cumhurbakan seilmeleri ve ayrca 1982 Anayasasnn Geici

9uncu maddesine gre, alt yllk bir sre iin, Cumhurbakannn anayasa

deiiklikleri zerindeki veto yetkisinin alabilmesinin, TBMM ye

tamsaysnn drtte ounluunun oyu artna balanmas da, gelecek

iktidarlarn hareket serbestisini snrlandran faktrlerdir.

Trkiyenin anayasaclk tarihinde gelecek kuaklar balama abas,

zellikle 1961 ve 1982 Anayasalarnda gze arpmaktadr. 1924 Anayasasn

yapan kinci Dnem TBMMnin byle zel bir aba iinde olduu

sylenemez. Bu Anayasa, CHPnin alt ilkesinin anayasa hkmleri haline

getirildii 1937 deiikliine kadar, asl (essantial) deerlere deil, daha ok

yntemsel hkmlere yer veren ereve bir anayasa niteliinde olmutur.

Bata temel hak ve hrriyetlere ilikin hkmler olmak zere pek ok konu,

kanun dzenlemeye, dier bir deyimle gelecek yasama meclislerinin serbest

iradesine braklmtr. Kat anayasa sistemi ve kanunlarn anayasaya aykr

olamayaca ilkesi kabul edilmekle (m. 103) birlikte, kanunlarn anayasaya

uygunluunun yargsal denetimi sisteminin benimsenmemi olmas

nedeniyle, bu ilke sadece teorik bir temenni olarak kalmtr. Deitirilemez

hkmler sadece Cumhuriyet ilkesine inhisar ettirilmi, bu hkmlerin

kapsamnn deitirilmesi ynndeki nergeler reddedilmitir. Ayn ekilde,

gelecek meclislerin iradelerini snrlandrmaya ynelik bir tedbir olarak

dnlebilecek olan iki-meclis sistemi baz milletvekilleri tarafndan

nerilmise de, kabul grmemitir.16

1924 Anayasasn yapan TBMMine hkim olan psikoloji, Mill

Mcadele dneminden gelen her eye kdir mutlak yetkili Meclis

15 Osman Doru, 27 Mays Rejimi: Bir Darbenin Hukuk Anatomisi (Ankara: mge Kitabevi, 1998), s. 123. Keza bkz. Muammer Oytan, Yargda Kadrolama ve CHP, Star, Ak Gr, 18 Aralk 2011. 16 Ergun zbudun, 1924 Anayasas (stanbul: stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, 2012), s.

29

geleneinin srdrlmesi olmutur. 1923 ylnda yaplan seimlerle oluan

kinci Dnem TBMMnin hemen tm yelerinin, Mustafa Kemal Paann

yeni kurmu olduu Halk Frkas (HF) mensuplarndan olumasna,

dolaysyla Birinci ve kinci Dnem TBMMlerinin siyas ve sosyolojik

yaplar arasnda byk farklar bulunmasna ramen, bu psikolojinin

canlln srdrm olmas ilgintir. kinci Dnem TBMM, siyasal

gerekliini byk lde kaybetmi olan mutlak yetkili egemen Meclis

efsanesini zenle srdrmtr. Bunun gl bir kant, Anayasa teklifini

hazrlayan Kanun-u Esas Encmeni (Anayasa Komisyonu) metninde yer

alan, Cumhurbakanna Meclisi feshetme ve kanunlar veto etme yetkisini ve

Bakomutanlk sfatn veren ve drt yllk yasama dnemine karlk

Cumhurbakannn grev sresini yedi yl olarak belirleyen nerilerin byk

ounlukla reddedilmesi olmutur.17

Bu anlamda, 1924 Anayasasn yapan

Meclisin, ne kendisini, ne gelecek yasama meclislerini balama eiliminde

olduu, temel saikinin kendi yce konumunu korumak (Elsterin deyimiyle

self-interest) noktasnda topland sylenebilir.

Buna karl, 1961 ve 1982 Anayasalarnn yapmnda hkim olan temel

faktr, ounluk korkusudur. MBKnin 12 Haziran 1960 tarihli ve 1 sayl

Kanununun banda yer alan bildirimde, mdahalenin sebebi olarak, iktidar

partisi idarecileri tarafndan anayasann inenmesimuhalefet murakabesi

ilemez hale getirilerek tek parti diktatoryas kurulmas suretiyle Trkiye

Byk Millet Meclisinin fiilen bir parti grubuna drlm ve

meruluunu kaybetmi olmas gsterilmitir. MBK tarafndan davet edilen

lim Heyetinin 28 Mays 1960 tarihinde MBK bakanlna sunduu

raporda da, ayn ynde olarak, kanunlarn anayasaya uygunluunu salayan

messeselere yer verecek, iktidar tekil eden meclis ounluunun meru

hak ve yetkilerini aarak yarnn iktidar olabilecek bir meclis aznln

ezmemesi iin gerekli btn esaslar ieren bir anayasa hazrlanmas

ngrlmtr.18

1961 Anayasasnn yapm srecinde, ounluk korkusunun en st

dzeyde kendisini gsterdii metin, MBK tarafndan yeni anayasann

yaplmas iin grevlendirilen, Ord. Prof. Sddk Sami Onar bakanlndaki

Yksek retim yelerinden Kurulu Anayasa Komisyonunca hazrlanan

Anayasa ntasarsdr. Tasar, iki meclisli bir sistem kabul ederken,

17 A.g.e., 18 Doru, 27 Mays Rejimi, s. 22-26.

30

Cumhuriyet Senatosunun oluumunda genel oy ilkesini tamamen gz ard

ederek, yelerin ounluunun eitli kamu grevlileri ve meslek kurulular

temsilcilerinden olumasn, aznlktaki bir ksm yelerin de devlet

ortaokullarndan veya bunlara eit retim messeselerinden

diplomalhalk tarafndan seilmesini ngrmtr. Yirminci yzyln

ikinci yarsnda, o dnemde Trkiyenin en nl anayasa ve kamu

hukukularndan oluan bir komisyonun byle bir neride bulunmu olmas,

gerekten ibret vericidir. Ayrca ntasar, seilmi organlara kar duyulan

gvensizliin sonucu olarak, yrtme fonksiyonu iinde grlmesi gereken

alanlarda ok sayda zerk kurum yaratmak suretiyle bu fonksiyonun alann

snrlandrmtr. Bunun ar rneklerinden biri, nemli anayasal yetkilere

sahip olan Mill ktisat rasnn, iktisad ve sosyal bilimler alannda

tannm ve yksek renim yapm kimseler arasndan kendileri tarafndan

seilen yelerden kurulu olmas (m. 124), dier bir deyimle hibir temsil

nitelii ve seilmi organlara kar hesap verirlii bulunmamasdr.19

Komisyonun, o gnn olaand siyas atmosferi iinde bile byk

tepki uyandran bu hkmleri karsnda MBK da, n tasary dorudan

doruya halkoyuna sunmaktan vazgemi ve kabul ettii 157 ve 158 sayl

kanunlarla bir Kurucu Meclis kurulmasna ve anayasann bu meclis

tarafndan yaplmasna karar vermitir.

Oluum ekli bakmndan genel oy ilkesine ve demokratik esaslara

dayanmayan20

Kurucu Meclis, vesayeti yaklam konusunda Onar

Komisyonu kadar ileri gitmemekle birlikte, gene de ounluun iktidarn

mmkn olduu kadar snrlandrma saiki ile hareket etmitir. Mesel

Temsilciler Meclisi Anayasa Komisyonunun Anayasa Tasars zerindeki

raporunda, yeni bir anayasann yaplmasn zorunlu klan nedenler arasnda,

Meclisteki ezici ounluuna dayanan siyas iktidarn memlekette tam bir

tahakkm kurmas, ounluun her eye muktedir olabilecei kanaati ile

aznln hakir grlmesi zikredilmitir.21

1961 Anayasas, bir yandan, bir Anayasa Mahkemesi kurmak, yarg

bamszln gvenceye kavuturmak, temel hak ve hrriyetleri selefine

19 Anayasa Komisyonu ntasarsnn metni iin, bkz. Kzm ztrk, Trkiye Cumhuriyeti Anayasas, Cilt 1, Temel Metinler (Ankara: Trkiye Bankas Yaynlar, 1966), s. 23-83. 20 Ergun zbudun ve mer Faruk Genkaya, Trkiyede Demokratikleme ve Anayasa Yapm Politikas (stanbul: Doan Kitap, 2010), s. 24-25. 21 ztrk, Trkiye Cumhuriyeti Anayasas, s. 600.

31

oranla daha ayrntl ve gvenceli ekilde dzenlemek suretiyle, oulcu

demokrasi ilkelerine uygun olarak, mutlak ounluk iktidarn snrlandrm,

bu anlamda gelecekteki ounluklar gene selefine oranla ok daha etkin

ekilde balamtr. Ancak te yandan, bu abada arya giderek anayasal

sistemi, normal bir demokraside olmamas gereken baz vesayet

mekanizmalar ile de donatmtr. Bunlar arasnda, Cumhuriyet Senatosunda

seimli olmayan yelere de yer verilmesi; Mill Gvenlik Kurulunun bir

anayasa organ olarak kabul, Genelkurmay Bakannn Mill Savunma

Bakan yerine Babakana kar sorumlu olmas (m. 110), asker

mahkemelerin grev alannn ok geni olarak belirlenmesi (m. 138)

suretiyle asker otoritelerin sivil otoriteler karsnda hayli geni bir zerklik

alanna sahip klnmas; Anayasa Mahkemesi hkmlerinin seiminde

parlmentonun rolnn, Bat demokrasilerindeki benzerlerine oranla ok

daha snrl tutulmas (m. 145) gibi hususlar saylabilir.22

1971 ve 1973

Anayasa deiiklikleri, silhl kuvvetlerin seilmi organlar karsndaki

zerklik alann ok daha geniletmitir.23

Kuku yok ki, 1982 Anayasas, gelecek parlmentolar balama

giriiminde selefinden ok daha ileri gitmitir. Bunda, 1961 Anayasasnn

yapm srecinden farkl olarak, sivil siyasal glerin srece katkda

bulunmasna imkn verilmemesi, srecin tmyle asker rejimin inisyatif ve

kontrolnde yrtlm olmas, silhl kuvvetlerin sivil siyaset ve

siyasetilere kar byk bir gvensizlik balamas temel rol oynamtr.

Anayasa, seilmi sivil iktidarlarn hareket alann bir deli gmlei iine

sokacak eitli vesayet mekanizmalar ile donatlmtr.24

Bu mekanizmalarn banda, parlmenter cumhuriyetlerdeki sembolik

ve temsili yetkilerini ok aan gl yetkilerle donatlm Cumhurbakanl

makam gelmektedir. Cumhurbakanna nemli yargsal atamalarda, YK

Bakan ve yelerinin ve niversite rektrlerinin seiminde belirleyici rol

22 zbudun, Trk Anayasa Hukuku, s. 45-46. 23 1971 Anayasa deiiklikleri konusunda, bkz., Blent Tanr, 12 Mart Rejimi Anayasa Deiiklikleri, Armaan: Kanun-u Esasnin 100.Yl (Ankara: ASBF Yayn, 1978), s.

419-438. 24 1982 Anayasasnn vesayeti karakteri konusunda, bkz., zbudun, Trk Anayasa Hukuku, s. 69-70; Serap Yazc, Yeni bir Anayasann Yapm Srecinde Trkiye: Yasaklktan zgrlkle, Otoritarizmden Demokrasiye, Vesayetilikten Demokratik Temsile, Prof. Dr. Ergun zbuduna Armaan, Cilt II, Anayasa Hukuku (Ankara: Yetkin Yaynlar, 2008), s. 739-810; Stratejik Boyut (zel say, Bir ktidar Oyunu: Brokratik Vesayetten Halkn Vesayetine), Yl 2, Say 7 (Mays-Haziran-Temmuz 2010).

32

tannm, anayasa deiikliklerini Meclise geri gnderme ve halk oylamasna

sunma yetkileri kabul edilmi, hatt yukarda deinildii gibi alt yllk bir

sre iin bu yetki daha da glendirilmitir. General Evrenin, Anayasa

halkoylamas ile birletirilen ve kendisinin tek aday olarak katld seimle

yedi yllk bir sre (1982-1989) iin Cumhurbakan seildii ve kendisinin

defalarca bu Anayasann kefili olduunu iln ettii dnlrse,

Cumhurbakanl makamnn, gelecek seilmi iktidarlarn hareket

serbestisi zerinde cidd bir snrlandrc g oluturduu aktr.

Glendirilen Cumhurbakanl makamna ek olarak, 1982 Anayasas

baka birok vesayet mekanizmalarna da yer vermitir. Bu mekanizmalarn

birok eserde ele alnm olan ayrntl incelemesi, bu yaznn konusu dnda

kalmaktadr. Ancak, bunlarn balcalar, Mill Gvenlik Kurulunun

konumunun glendirilmesi, silhl kuvvetlerin seilmi iktidarlar

karsndaki zerklik alannn geniletilmesi, yarg organnn ve zellikle

anayasa yargsnn bireyden ok devletin resm ideolojisini koruyacak tarzda

yaplandrlmas, deitirilemez maddelerin kapsamnn geniletilmesi, MGK

dnemi kanunlarna yarg bakl tannmas ve deiimin arac olabilecek

siyas partilerin uzun ve mulak bir yasaklar listesiyle bir demir cendere

iine hapsedilmesidir. Bu Anayasann kurduu sistem, en cmert ifadesiyle,

ancak bir seimsel demokrasi (electoral democracy) veya yar-

demokrasi (semi-democracy) olarak adlandrlabilir.25

1982 Anayasasnn, 1987 ylndan gnmze kadar geirdii 18 (biri

iptal edilmitir) deiiklik, bu Anayasann otoriter, yasak ve vesayeti

karakterini bir lde hafifletmi olmakla birlikte, onu tmyle tasfiye

edebilmi deildir. Bugn Trkiyenin iinde bulunduu yeni anayasa

yapm sreci, bu ihtiyacn sonucudur. Bu sre, sonuca ulat takdirde,

phesiz, tek-partili bir yasama meclisinin rn olan 1924 ve asker

mdahalelerin rn olan 1961 ve 1982 Anayasalarnn yapm srelerinden

ok farkl zellikler tayacaktr. Bu anayasa, Cumhuriyet tarihinde ilk defa

olarak, serbest ve yarmac seimler yoluyla olumu ve Trkiye

siyasetindeki bellibal akmlar olduka sdk ekilde temsil eden bir

yasama meclisi tarafndan, mzakere ve uzlama yoluyla yaplacaktr. Keza,

byle bir anayasann temel fonksiyonu, son iki rnekte olduu gibi, gelecek

kuaklarn iradelerini ar lde balamak deil, Bat demokrasilerindeki

25 Ergun zbudun, Otoriter Rejimler, Seimsel Demokrasiler ve Trkiye (stanbul: stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, 2011), blm 6.

33

rnekleri amayacak bir kat anayasa erevesinde, bar ve demokratik

deiimlere kapy ak tutmak olacaktr. Nitekim, yeni anayasay yapacak

organn, olaan ekilde seilmi bir yasama meclisi deil, zel ekilde

oluturulmu ve korporatif unsurlar da ihtiva eden bir anayasa

konvansiyonu ya da kurucu meclis olmas gerektii yolundaki grler

gndemden dmtr.26

Hlen TBMMnde temsil edilmekte olan ve

Trkiye siyasetindeki bellibal akmlar temsil eden drt siyas parti,

grevdeki TBMMnin yeni bir anayasa yapmaya yetkili olduu konusunda

mutabk grnmektedirler.

Bu satrlarn yazld anda (ubat 2012) yeni anayasa giriiminin

baaryla sonulanp sonulanmayacan tahmin edebilmek ok gtr.

Trkiye, derin etnik ve mezhepsel blnme izgileriyle blnm bir

toplumdur. Blnm toplumlarda anayasa yapmnn, nisbeten daha trde

toplumlara oranla ok daha g olduu bilinen bir gerektir.27

Dinsel,

mezhepsel ve etnik aidiyetlerin dourduu talepler, doalar gerei olarak,

rasyonel pazarlk ve uzlamalara elverili olmayan mutlak deerlerle

ilikilidir. Bunlar, Albert Hirschmann deyimiyle, az veya ok (more or

less) tipi deil, ya o, ya bu (either/or) tipi atmalardr.28

Bu durumda

izlenebilecek stratejilerden biri, Lernerin para para yaklam

(incrementalist approach) adn verdii, blc sorunlarn zmn

gndemden drp belirsiz bir gelecee ertelemek olabilir.29

Ancak, bu

ertelemenin de, mevcut atmalar daha da younlatrmak ve tmyle

zmsz klmak gibi cidd bir risk tad da unutulmamaldr.

Trkiye, merkez/evre, likilik/dindar muhafazakrlk, Trk

milliyetilii/Krt milliyetilii, ve biraz da bunlarn sonucu olarak

vesayetilik/ounlukuluk atmalarnn derinden ayrd, blnm bir

26 Bu tartmalar ve zellikle TSADn anayasa konvansiyonu nerisi iin, bkz., Serap Yazc, Yeni Bir Anayasa Hazrl ve Trkiye: Sekincilikten Toplum Szlemesine (stanbul : stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, 2009) s, 40-53. 27 Ergun zbudun, Blnm Toplumlarda Anayasalar ve Anayasa Yapm; Hanna Lerner,

Constitution-writing in deeply divided societies: the incrementalist approach, Nations and Nationalism, Cilt 16, no.1 (2010), s. 68-88. Sujit Choudhry (der.), Constitutional Design for Divided Societies: Integration or Accomodation (Oxford: Oxford University Press, 2008). 28 Albert O. Hirschman, Social conflicts as pillars of democratic market society, Political Theory, Cilt 22, no. 2 (May, 1994), s. 203-218. 29 Lerner, Constitution-writing in deeply divided societies. Yazar, bu yaklamna rnek olarak, srail, rlanda ve Hindistan deneyimlerini gstermektedir.

34

toplumdur.30

Bu tr atmalarn dourduu sorunlarn rasyonel ve

pragmatik uzlamalarla zmnn zorluu ikrdr. te yandan, bu

sorunlarn zmnn belirsiz bir gelecee ertelenmesinin yol aaca

tehlikeler de ortadadr. Ancak, karlatrmal incelemeler, byle g bir

durumda bile, yaanabilir bir zme ulalmasnn imknsz olmadn

dndrmektedir. Dankwart Rustow, 1970 ylnda yaynlanm nemli bir

makalesinde, demokrasiye geilerin ou zaman, youn ve kazanlmas

mmkn olmayan bir mcadeleyi izlediini, sonuta bu atmadan yorulan

taraflarn, bir eit iktidar paylamna dayanan uzlamac bir anayasa

zerinde mutabk kaldklarn ileri srmektedir. Bu anlamda, temel sorunlar,

zerinde oydamann rol, bir n art olarak fazla abartlmamaldr. Zaten

toplumda derin ayrlklar olmasayd, yeni bir anayasa yapmn zorlayacak

bir saik de mevcut olmazd.31

Trkiyede halen birok evrede toplumu derin

izgilerle blen uzun ve sonusuz atmalardan doan bir yorgunluk

duygusu gzlemlenmektedir. Belki bu duygu, yeni anayasann yapmn

tevik edecek en gl saik olabilir.

Benzer bir gr ifade eden Adam Przeworskiye gre de demokrasi,

etkin siyasal gler demokratik yarma srecinde menfaatlerinin ok

olumsuz ekilde etkilenmeyecei konusunda mkul bir gvence salayacak

kurumlar bulabildikleri takdirde, mmkndr. Demokrasi, zsel

(substantive) bir uzlamann sonucu olamaz, ancak kurumsal bir uzlamann

sonucu olabilir.32

Bu gr, anayasa zsel sorunlara deinmekten mmkn

olduunca kanp, daha ok, demokratik yarmann kurallarn belirleyen

yntemsel (procedural) bir metin olduu lde, elbette dorudur. Ancak

zsel sorunlarla yntemsel sorunlar ayrt etmenin her zaman kolay

olmayaca da unutulmamaldr. Salt yntemsel dzenlemeler, atan

gruplarn hayat menfaatlerini gvence altna almakta yetersiz kalabilir.

30 Ergun zbudun, Trkiyede Parti ve Seim Sistemi (stanbul: stanbul Bilgi niversitesi

Yaynlar, 2011), blm 1 ve 2; Ergun zbudun, Turkey: Plural Society and Monolithic State, Ahmet T. Kuru ve Alfred Stepan (der), Democracy, Islam and Secularism in Turkey (New York: Columbia University Press, 2012), s. 61-94. 31 Dankwart A. Rustow, Transitions to Democracy: Toward a Dynamic Model, Comparative Politics, Cilt 2 (April 1970), s. 337-363. 32 Adam Przeworski, Democracy as a contingent outcome of conflicts, Elster ve Slagstdt (der.), Constitutionalism and Democracy, s. 59-80.

35

KAYNAKA

Adam Przeworski, Democracy as a contingent outcome of conflicts, Elster

ve Slagstdt (der.), Constitutionalism and Democracy.

Albert O. Hirschman, Social conflicts as pillars of democratic market

society, Political Theory, Cilt 22, no. 2 (May, 1994), s. 203-218.

Blent Tanr, 12 Mart Rejimi Anayasa Deiiklikleri, Armaan: Kanun-u

Esasnin 100.Yl (Ankara: ASBF Yayn, 1978).

Dankwart A. Rustow, Transitions to Democracy: Toward a Dynamic

Model, Comparative Politics, Cilt 2 (April 1970).

Ergun zbudun , Anayasa Yapmnda Yntem Sorunlar, Ozan Ergl

(der.), Anayasa Yapm ve Anayasal Deiim: Trkiyede Anayasal

Deiim Beklentileri (Ankara: Trkiye Barolar Birlii, 2011).

Ergun zbudun ve mer Faruk Genkaya, Trkiyede Demokratikleme ve

Anayasa Yapm Politikas (stanbul: Doan Kitap, 2010).

Ergun zbudun, Blnm Toplumlarda Anayasalar ve Anayasa Yapm:

Trkiye rnei, Demokrasi Platformu, Yl 7, Say 28 (Gz 2011).

Ergun zbudun, Turkey: Plural Society and Monolithic State, Ahmet T.

Kuru ve Alfred Stepan (der), Democracy, Islam and Secularism in

Turkey (New York: Columbia University Press, 2012).

Ergun zbudun, 1924 Anayasas (stanbul: stanbul Bilgi niversitesi

Yaynlar, 2012).

Ergun zbudun, Otoriter Rejimler, Seimsel Demokrasiler ve Trkiye

(stanbul: stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, 2011).

Ergun zbudun, Trk Anayasa Hukuku, 11. Bask (Ankara: Yetkin

Yaynlar, 2010).

Ergun zbudun, Trkiyede Parti ve Seim Sistemi (stanbul: stanbul Bilgi

niversitesi Yaynlar, 2011)

Hanna Lerner, Constitution-writing in deeply divided societies: the

incrementalist approach, Nations and Nationalism, Cilt 16, no.1

(2010).

36

Jon Elster, Introduction, Elster ve Slagntadt (der.), C