Programmaboekje KCO NL/B - deBuren

Glazen uitbouw boven het

Concertgebouw Café 22.30 - 1.00 uur

Entrée Late Night Café

Burentrefpuntmetdj,diverselive

performanceseneenmininachtconcert

Videokunst in diverse foyers verzorgd

door het Nederlands Instituut voor

Mediakunst

Spiegelzaal 19.15 uur

Inleiding op het concert

JoelEthanFried,adjunct-directeur

artistiekezakenvanhetKoninklijk

Concertgebouworkest,spreektmetMayke

Nas,LucBrewaeysenFrédéricDevreese.

Spiegelzaal 16.00 - 18.00 uur

Confrontaties

beeldende kunst, muziek en debat

interdisciplinairprogrammai.s.m.het

StedelijkMuseumwaarindeactualiteitvan

hetthema NL/B - deBuren wordtopgezocht

gastenschrijfsterAnneliesVerbeke,Dorian

vanderBrempt(directeurvandeBuren,

hetVlaams-NederlandshuisinBrussel),

componistenLucBrewaeysenMaykeNas,

theatermakerFreekVielen(Opkraskuit)

gespreksleidingHansFerwerda

muziekLucBrewaeysSpeechless Song(2010),

ElsbethGerritsenmezzosopraan

MaykeNasDigit#2(2002),MaykeNas

enNoraMulderpiano

naafloopbuffetmetsoepenbroodjes

indeBeatrixfoyer aaa-proGramma 8 t/m 16 DEC p. 35

Jan Fabre, Searching for Utopia, 2003, brons (Nieuwpoort)

Concertprogramma | Grote Zaal, 20.15 uur

OttoTauskdirigent

RalphvanRaatpiano

Mayke Nas 1972 DowntheRabbit-Hole(2012) geschreven in opdracht van het Koninklijk Concertgebouworkest

mede mogelijk gemaakt door het Fonds Podiumkunsten

wereldpremière

Frédéric Devreese 1929 Pianoconcertnr.4(1983) Introductie,5variaties–Finale

Nederlandse première

pauze

Luc Brewaeys 1959 AlongtheShoresofLorn(2005) Nederlandse première

Tristan Keuris 1946-1996 SymfonieinD(1995) Allegromolto–Moltotranquillo–Scherzo–Introduzione,Rondofinale

eerste uitvoering door het Koninklijk Concertgebouworkest

aanvang pauze ca. 21.00 uur | einde van het concert ca. 22.15 uur

Ditprogrammawordtookgespeeldopzaterdag15decemberindeSingel

inAntwerpen.

uitzendingop30decemberom14.15uurviaRadio4

4

5

ietalleenbijhetConcertgebouworkestindeGroteZaal,maarookopandereAmsterdamsepodiavindenBelgischekunstendezeweekeenthuis.DeBrakkeGrondbrengttweetheaterprogramma'svanVlaams/Nederlandsemakers,inEYEwordtaandehandvandefilmBluebirdvanGustVanDenBerghedeBelgischefilmzielonderzochteninhetMuziekgebouwaan’tIJversmelthetVlaamseSpectraEnsemblemethetNieuwEnsemble.LucDevoldere,verbondenaandeStichtingOnsErfdeel,vraagtonsinzijnlezinginSPUI25natedenkenoverwatonsbindtenscheidt.InConfrontatiesdoendatschrijfsterAnneliesVerbeke,theatermakerFreekVielenenDorianvanderBrempt,directeurvanVlaams-NederlandsHuisdeBuren.DeweekwordtafgeslotenindeKleineZaalvanHetConcertgebouwdoorhetBelgischekwintetHetCollectief,metondermeermuziekvanKarelGoeyvaerts,Antwerpenaareneenvooraanstaandcomponistuitdetwintigsteeeuw.

WaterlooenArnhemgetuigenvandebreuklijnendiesindsmensenheugenisdoordeLageLandenlopen,inhetzuidennogbeduidendmeerdaninhetnoorden.TercompensatiebegonjuisthierdetegenbewegingdievolgensvelentoteenVerenigdEuropazalleiden,metBrusselalshoofdstadenDenHaagalszetelvanhetVredespaleis.HetrelatiefjongeBelgiëdreigtinditveldvantegengesteldekrachtenregelmatigtebezwijken.DekleinestaatNederland,kleinsindshetverlies

6

vanBelgiëin1830envooralsindshetverlorengaanvandekoloniën,isevenzeereenspeelbalvandegrotemogendhedengebleven.Inhetcalimerocomplexvindendetweenatieselkaar,alblijvenerookverschillen.WaarmeninNederlandopportunistisch-positiefdanwelsceptischnaardetoekomstvanEuropakijkt,ishetinBelgiëeendiepgaandepolitiekezaak,wezenlijkverbondenmethetvoortbestaanvandeeigenidentiteit.Isdatindekunstenterugtevinden?Demeerconcretevraagachterhetorkestprogrammaluidde:waaromkennenwijdemuziekvanonzeburenzoslecht?WewildennamelijkgraageenbekendBelgischwerkspelen,enhaddenmoeitedittevinden.HetVlaams-NederlandsHuisdeBurenschoottehulp,enweesonserenpassantopdatwatonsbindtuiteindelijkveelinteressanterisdanwatonsscheidt.

TerugnaarCalimero.Inkleinestatenmetbeperktebudgetshebbendemuziekinstituten–voorzovernietopgeheven–weinigarmslagomdeeigenmuziekinternationaaltepromoten.Ooknationaallaatdeerkenningtewensenover.WaarinBelgiëdeoperabloeide,haaldemendezegraaguithetzuiden:deafscheidingvanhetKoninkrijkderNederlandenbegonmetopvoeringvaneenFranseopera,La Muette de PorticivanDanielAuber,indeBrusselseMuntschouwburg.InHollanddaarentegenkeekmensindsdeopdelingvanhetFrankischerijkindenegendeeeuweerdernaarhetoosten.Eendikkeduizendjaarlaterleiddedatindemuziekwereld–hiergeenoperamaareenorkestalsvoornaamsteinstituut–toteencontroversetussende‘Duitse’

7

programmeringvanWillemMengelbergendeaanhangersvande‘Francofone’muziek,metalswoordvoerderMatthijsVermeulen.Hethielpdeburenweinig,zodatzelfsnugerenommeerdeBelgenalsBrewaeysenBoesmansinAmsterdamamperaanbodkomen.EnwaarweéénBelgischmuziekinstituutzekerkennenenbenijden–deInternationaleKoninginElisabethwedstrijd–zijnwevastenzekervergetendattijdensderoemruchteeditievan1983eenpianoconcertvanFrédéricDevreesealsplichtwerktwaalfmaalviatelevisiewerduitgezonden.DegrapvandeavondisdatdieBelginAmsterdamgeborenis.LigthetaanonsofaaneenmogelijktypischBelgischeclecticismedatwijdemuziekvanGoeyvaertsofPousseurmaarmoeilijkvandemoderneDuitseofFransemuziekkunnenonderscheiden?KunnenonzezuiderbureneigenlijkhetverschilhorentussendemuziekvanTondeLeeuwofdiensleerlingTristanKeurisendievande‘HaagseSchool’vanLouisAndriessen–waaruiteindelijkookMaykeNasuitisvoortgekomen?WaaromspeeldehetConcertgebouworkestdemuziekvanKeuriswelindeVS,maarnieteerderInBelgië,enwaaromspeeldehetnooiteerdereenwerkvandesymfonischecomponistBrewaeys?Eenvoorlopigeconclusiemagzijndatweinderdaaddemuziekvanonzeburenslechtkennen,endatdit–zotehoren–jammeris.Mark van Dongen

8

9

elgenzijnbricoleurs,knutselaarsdieergensaanbeginnenendanwelzienwaarzeuitkomen.Nederlanderszijningenieurs,diegaaneerstvergaderenoverhetbouwplan’,schrijftJokeDameinPreludium,naaraanleidingvanwatdefilosoofPaulWoutersoverdetweebuurlandenschreef.Eriswelietsvanwaaralswede‘klassiekers’vanditprogramma,DevreeseenKeuris,naastelkaarleggen.Zetbijvoorbeeldeenshetabrupte‘nuishetwelgenoeg’-eindevanhetVierde pianoconcertvanDevreeseaftegenhetzorgvuldiguitgecomponeerdeslotvandeSymfonie in D vanKeuris.Maaralswedecomponisten*vragennaarwiehenbeïnvloedhebben,ofdaarNederlandersofBelgentussenzitten,enwathunmuziekBelgischdanwelNederlandsmaakt,blijkendeantwoordennietzovoordehandteliggenenfrapperenjuistookenkeleovereenkomsten.

MaykeNasnoemtdemeestuiteenlopendecomponisten.“Bachspeelikdagelijksopdepiano,daneensprongnaarBartók,Stravinsky,Varèse,eenheleboel,ookminderbekendenamenalsRautavaaraenHonegger,enmijntijdgenotenMagnusLindberg,UnsukChinendeNederlanderMartijnPadding,wiensspeelsemuziekikbewonder.Natuurlijkvolgikzena,heelletterlijkhebikdatvakergedaanbijDebussy* Met dank aan Leo Samama en Willem Jeths voor hun informatie over Tristan Keuris,

die zij beiden persoonlijk goed gekend hebben.

‘

10

endeBeatles.InditnieuwewerkhebikdeopeningsmaatvanLucy in the Sky with Diamondsalsrodedraadgenomen,alzaldeluisteraardatnietmakkelijkherkennen.VandeBelgischecomponistennoemikLucBrewaeys,dieikleerdekennentoenikgevraagdwerdeenkleinfestivalrondzijnmuziekteorganiseren,endezeerbijzonderecomponistThierrydeMey.DiensMusique de Tableshebikvaakgespeeld,demanierwaarophijmuziekentheatercombineertheeftmezeergeïnspireerd.”

“Ikkomuiteenmuziekfamilie.MijngrootvaderLouisToeboschwascomponist,maarmeernogbeniktotdemuziekgekomendoortoedoenvanmijntante,deperformance-kunstenaresMoniekToebosch,dieinnovemberisoverleden.Methaarhebikveelgeïmproviseerdendwarsdoorelkaarheenzingendvoerdenwehelegesprekken.Muziekontstondvanzelf.Zijintroduceerdemijindewereldvandeensemblesvoornieuwemuziek.VerderheeftmijnstudieaanhetKoninklijkConservatoriummenatuurlijkgevormd.Ikdenknietdatiktoteenbepaaldeschoolbehoor,ikhebvanvelemolenseentikgekregen.Ikvoelme–zekernaeenjaarinBerlijnwaarikwasuitgenodigdinhetkadervanhetDAAD-programma(DeutscheAkademischeAustauschdienst)–thuisbijNederlandseensemblecultuurendeopenmentaliteitvandeNederlandsemuziek.InDuitslandwordtallesnogsteedsbeheerstdoorDarmstadtenwatdaaropvolgde,metnameHelmutLachenmann.Hetdogmavandeavant-garde,dataltijdmaaropzoekmoetengaannaargrenzen,deextremenvandeklank.Hetexperimentwordtdanbelangrijkerdanhetresultaat.Wijplukkenerweldevruchtenvan.Maarik

11

voeldemedaarinBerlijnineensheelHollandsnuchter.De‘HaagseSchool’wasookeenbeetjedogmatisch,maarnuzijndedeurentochmeeropen.Misschienisookdatniet-intellectuele,speelseeclecticismedatikkenuitdeensemblewereld,vanmijntanteenvanMartijnPadding,welspecifiekNederlands.Hoeweldatooktemakenheeftmetdetijd,dehelewereldismetééndrukopdeknopbereikbaar.Hebbenwenogweleenidentiteit?”

Nasschrijftoverhaarnieuwewerk:“Pictureyourselfinaboatonariver…”,zobegintLucy in the Sky with DiamondsvandeBeatles.HetbootjeisvanLewisCarroll,diealroeiendopdeThamesbijOxfordaandriemeisjeseenspannendverhaalvertelt:Alice in Wonderland.DeBeatlesschrevenereenhallucinerendmooiliedjeover–dathetopgrondvandetitelmetLSDgeassocieerdwerdwasnietzoraar–enplaatstenLewisCarrolltemiddenvanhunheldenopdehoesvanSgt. Peppers Lonely Hearts Club Band.NetalsKarlheinzStockhausen,maarditterzijde.DebegeleidingsmelodievanLucyheeft,platgestamptalsrozeenblauwemuisjes,haarweggevondenindeopeningvanDown the Rabbit-Hole.Ingekrompenenuitgerektslingertdegolvendereeksnotenmeteensteedsgroterecurvedoorhetstuk,zoalsAlicealsmaarslinktengroeittijdenshaarbelevenisseninhetkonijnenholendaarbijcontinuvandeeneverwonderingindeanderevalt.EenmooiemetafoorvoormijnnieuwewerkvoorhetKoninklijkConcertgebouworkest.‘Downtherabbit-hole’isinhetEngelsnietvoornietsdeuitdrukkinggewordenvoorhetaangaanvaneenavontuur.”Mark van Dongen

12

Léon Spilliaert, Marine, 1923, olieverf op doek, Musée de Grenoble

13

etmuziekgeslachtDevreesegaatvijfgeneratiesterugenspeeldealvóórHetConcertgebouweenrolinhetAmsterdamsemuziekleven.Vanaf1925zatdeviolistGodfriedDevreese(dieookcomponistendirigentwas)inhetConcertgebouworkest.In1929werdinAmsterdamzoontjeFrédéricgeborenenhetjaardaaropkeerdehetgezinterugnaarBelgië,waarGodfrieddirecteurwerdvanhetconservatoriuminMechelen.FrédéricstudeerdecompositieenorkestdirectieinBrusselenRome.BehalvealscomponistheefthijinBelgiëookveelerkenningverdiendalsdirigentenalsmuziekproducerbijdeBRT.Zijnoeuvreomvateenbreedscalaaangenres,waaronderfilmmuziek,meteencentraleplaatsvoordevierpianoconcerten.Deeerstedrieontstondeninkortbestekaanhetbeginvandejarenvijftig,pasnabijna30jaarvolgdehetVierde pianoconcertalsplichtwerkvoordeInternationaleKoninginElisabethwedstrijdvan1983.Datwaseenroemruchteeditie:onderdelaureatendiehetconcertspeeldenbevondenzichRiandeWaal,ElianeRodrigues,DanielBlumenthal,WolfgangManzendecurieuze,mensenschuwewinnaarPierre-AlainVolondat(zielijstjeoppag.25).Het Vierde pianoconcertverbergtinzijnopzet–Introductiemetvariaties,Finale-eenklassiekedriedeligheid.Devierdevariatie(eencadenza)vormtsamenmetdevijfde(andante

14

ostinato)eenlangzaammiddendeel.Indevariatiesiseentraditionelesonatevormterugtevinden,meteenafwisselingvantweethema’s,contrasterendinritme,kleur,tempoenspeelwijze.Daarhetgeheel‘attacca’,zonderonderbrekingdoorloopt,ontstaatdeindrukvaneenvrijerapsodische,somszelfsjazzyopeenvolgingvangedeeltenincontrasterendetempo’s–vanhetlangzaamontwakendebegintothetabrupteeinde.

“Ikkanmoeilijkselecterenwelkeinvloedenvoormijhetbelangrijkstwaren”,zegtDevreese.“Natuurlijkondergingikdeinvloedvandemuziekdieikgraagdirigeerde,vanStravinsky,ProkofjevenSjostakovitsj.Ookdoormijnervaringmetfilmmuziekwasikminderaangetrokkentotdeexperimentenvandejarenvijftigenzestigdanveelvanmijncollega’s.MetNederlandsecomponistenkwamikheelweinigincontact.TristanKeurishebiknooitgekend.MenhoordeinBelgiëmaarheelweinigcontemporainemuziek,endedirigentenbrachtenvooraldegroteinternationalenamenmee.EensterkekantvandeBelgischemuziek,ikdenkdanbijvoorbeeldaanLucBrewaeys,vindikdeorkestratiekunst.IkzieeenrelatiemethetkleurgebruikindegroteBelgischeschilderkunst,bijvoorbeeldbijJamesEnsorofzijnveelminderbekendestadgenootLéonSpilliaert.Mijnvaderhielpmijmetorkestratie.Hijwasmijneersteleraar,maarheeftmijnietechtbeïnvloed.VanbelangvindikzijnballetmuziekTombelène,diein1927voorheteerstwerdgespeeld,doorPierre

15

MonteuxenhetConcertgebouworkest.*HetisinteressantdatmijnvaderaanvankelijkerggerichtwasopdeFransestijl,kleurwasergbelangrijkvoorhem.InNederlandginghijanderswerken,onderdeinvloedvanwathijhoorde,natuurlijkveelDuitsemuziekenmetnameMahler.IkkannietzeggendaterietsBelgischaanmijneigenmuziekis,alzitikerwellichttedichtop.Zekerindatwedstrijdstukhebikmijopeeninternationalestijlgericht.InMechelenkwamikincontactmetnieuwemuziek,onderanderemetdejazz.DatspeeltvooraleenrolinmijnEerste pianoconcerteninhetVioolconcert,maarhetisookterugtevindeninhetVierde pianoconcert.MenheeftmijwelverwetendathettweedethemavandeFinaleookdoorBernsteingeschrevenhadkunnenzijn.Ikvinddathelemaalgeenschande.Hetconcertiseenbuitenbeentje.Hetwaseeninteressanteopdracht,niemandmochtwetendatikhetplichtwerkvoorhetconcoursschreef.DanielBlumenthal,metwieiklaterookdeopnamehebgemaakt,onderscheiddezichmeteeninzijnvaardigheidommethetorkestsamentewerken.Depianopartijmoestzogeschrevenwordendatmendieineenweekkaninstuderen,maarinhetsamengaanmethetorkestzithetlastigevanditconcert.Blumenthalluisterdeerggoednaarhetorkest.Toenhijdeeerstekeerdezweepslaginhetslagwerkhoordespronghijop,denkenddatereensnaarvandepianogeknaptwas.”Mark van Dongen

* Op dezelfde dag ook gespeeld onder leiding van de componist zelf

16

Oban (Schotland) met de whisky-distilleerderij

17

ucBrewaeysstudeerdebijuiteenlopendeleermeestersalsdeBelgAndréLaporte,deItaliaanFrancoDonatoniendeBritBrianFerneyhough.BelangrijkwashetcontactdathijindevroegejarentachtighadmetIannisXenakis.AlsmuziekregisseurbijdeVlaamseRadiokwamhijvanaf1985meteenveelheidaancomponistenincontact.ZijnoverwegendsymfonischemuziekmeteenheeleigengevoelvoordramaenexpressiekreegookbuitenBelgiëveelerkenning.In2008werdhijverkozentotlidvandeKoninklijkeVlaamseAcademievoorWetenschappenenKunsteneninoktober2009werdhijgastdocentcompositieaanhetRotterdamsConservatorium.HetafgelopenjaarisBrewaeysbehandeldvooreenernstigeziekte.HijwasvolgoedehoopdathijhetnieuwewerkvoorhetKoninklijkConcertgebouworkesttijdigzoukunnenvoltooien,maaruiteindelijkontbrakhethemaandebenodigdeenergie.Datisvooraljammervoorhemzelf,hetorkesthadnogaltijddekeuzeuiteengrootaantalexcellenteorkestwerkenvanzijnhandenwil…sciolto nel foro universale del vuoto…graagopeenlatermomentpresenteren.HetConcertgebouworkestheeftnugekozenvoorAlong the Shores of Lorn,in2004geschrevenvoorhetSymfonieorkestvanVlaanderen.DetitelverwijstnaardetekstvanhetlabelopeenflesOban,WestHighlandMaltScotchWhisky:‘Littlebayofcaves.Alongtheshoresoflornliesarecordofmanfarmore

18

ancientthanthatofanycityintheland.’Hetstadjeontstondronddeonderdehogekliffenverscholendistilleerderijuit1794.Daarmaaktmeneenwhiskydie‘dezeeluchtvandemaltsvandeeilandenpaartaandezachte,rijkfruitigestijlvandeHooglanden’.

AlsBrewaeyswordtgevraagdnaarzijninvloedenzegthij:“Teveelomoptenoemen.Alshetmoet?Beethoven,JonathanHarveyenStravinsky.DitwerkbevateenknipoognaarBerio’sconcertvoortweepiano’s–overigenseenmeesterlijkstuk.Ikbedoeldepassagemetdetweetrompettentegenhetslot.NederlandersenBelgen?Nee,diekwameninderdaadnietspontaanbijmeop.MaaralsheteenNederlandermoetzijn,danuiteraardLouisAndriessen.BijdeBelgenkanikerechtgeennoemendieeruitspringt.FreddieDevreeseiseenoudevriend,maarhijschrijftheelanderemuziek.IkherinnermedatVierde pianoconcertheelgoed,hetisvanaldiewedstrijdstukkeneigenlijkhetenigedatbekendgeblevenis.TristanKeurishebikin1991ontmoet.EenpaarjaargeledenhoordeikzijngeslaagdeSinfonia,toenhetConcertgebouworkesthetuitvoerdeonderleidingvanDavidRobertson.DeSymfonie hebiknooitgehoord.MaykeNaskeniksindszijin2011betrokkenwasbijeenfestivalwaarikhoofdcomponistwas.

19

TechnischgesprokenbehooriktotdeFranseschoolder‘spectralisten’,maaresthetischstaikervervanaf.WatdatbetreftbenikeenechteBelg,ikhebinvloedenuitdeRomaansesfeervanDebussy,maarookvandeTeutoonsepassie.MaarikaarzelomtypischBelgischgenoemdteworden,wantdandenkikaanbehoudendemodernisten,‘Bachmetfoutenoten’,daarvoelikmehelemaalnietbijthuis.OokhebikhelemaalnietsmetdatonderscheidtussenVlaamsenWaals.Diehele‘Vlaamseidentiteit’isnietaanmijbesteed.Ja,ikmoetweltoegevendatikmeherkenindatBourgondische‘bonvivant’datonswordttoegedicht.WezijnonafhankelijktenopzichtevanallesbepalendescholenofstromingenzoalsinhetDuitse,eninminderematehetFransemodernisme.ErzijnwelverschillenmetdeonafhankelijkheidderNederlanders.Ikhebbijvoorbeeldhelemaalgeeninvloedenuitdejazzofpopmuziek,zoalsMaykeNas.NietdatergeenBelgenzijndiedathebben,iknoembijvoorbeeldFreddie,zekerinzijnfilmmuziek.Eenverderonderscheidzitindeensemblecultuur,inNederlandzijndathaastsubstituut-orkesten,oorspronkelijkookgerichttégenhetorkest.InBelgiëgaathetmeeromechtekamermuziekensembles.Daarwordthetgrotesymfonieorkestdoordemeestennoggerespecteerd.”Mark van Dongen

20

Luc Tuymans, HM, 2012, olieverf op doek, collectie Stedelijk Museum Amsterdam

21

ristanKeurisvestigdeindejarenzeventigdeaandachtopzichmetenkeleorkestwerkenineenomgevingdiezichjuisttegenhetsymfonieorkestbegonaftezetten.MetSinfonia(1974)wonhijdeMatthijsVermeulenprijs.Inmiddelshadhijzichalafgekeerdvandezuiveratonalemuziek,hetgeenheminmodernistischekringennietindankwerdafgenomen.Maardooranderenwel.In1982namBernardHaitinkMovementsenhetPianoconcertmeeoptourneenaardeVerenigdeStaten,envoorhethonderdjarigbestaanvanhetConcertgebouworkestcomponeerdeKeurishetsuccesvolleCatena(1988),voorsymfonischeblazersbezettingmetslagwerk.LaterzounogondermeerhetOrgelconcert(1993)voorhetgerestaureerdeorgelvanHetConcertgebouwvolgen.AlsgeliefdengerespecteerddocentaandeconservatoriainAmsterdamenHilversumvormdeKeuriseengeneratieNederlandsecomponisten.

EenvanzijnleerlingenwasWillemJeths.OverzijnvroegereleraarzegtJeths:“TristanKeurisstudeerdebijTondeLeeuw,dieaansluitingzochtbijdeinternationaletendensenindenieuwemuziek.OokTristanwerktestilistischgezienheelinternationaal.Metde‘HaagseSchool’hadhijnietveelop.Maarooknietmethetstrengeserialismevandejarenvijftigenzestig,ofmethetandereuiterste,denewageenspirituelemuziekvandejarenzeventigentachtig.Misschien

22

sluitzijnwerknoghetbesteaanbijStravinskyenlaterzelfsBritten;hetisopvallenddatzijnmuziekookmetnameindeAngelsaksischelandengoedwerdontvangen.EntochiserwelietsHollands,eenbepaaldezuinigheid,eenwoekerenmethetmateriaal.Hijvonddatjeeenmuzikalegedachtehelemaalmoest‘uitwonen’,pasdanmochtoverstappenopietsanders.Ookzeihij‘ganooitjemuzikaleneusachterna’.Zijnmuziekisheelpuur,oprechtenwarsvanuiterlijkheden.”Volgensmusicoloog-componistLeoSamamahebbendeverworvenhedenvandenieuwstemuziekTristanKeurisweldegelijkbereikt.Hijkenmerktdiensmuziekalsathematisch:zonderherkenbaremelodischethema’senmeteendiscontinuestructuur,metvaakhardgemonteerdecontrasten.HetsuccesvanKeuris’muziekisvolgenshemtedankenaandevirtuozeschrijfwijzeengeslaagdeexpressiviteit.

HetsymfonischeoeuvrevanTristanKeurisculmineerdeindeSymfonie in D.Hetwerklijktuiteenhandboektekomen,‘hoeschrijfikeeneffectievesymfonienaBeethoven,SchubertenBrahms–metdankaanStravinsky’,maarisookéchtTristanKeuris.Typerendisbijvoorbeeldheteffectieveslotmetdielaatstehogenoot,datbewustophetrandjevankitschbalanceert.DatkonalleengeschrevenwordendooreenAmersfoortsejongendieopgroeidemetBernsteinenpopmuziek.NetalsMaykeNasnuwashijindiejongejarenwezenlijkgeïnteresseerdindeBeatles.MetzijnvriendGodertvanColmjon,lidvanhetpopduoTheButterflies,namhij

23

zelfsooiteenBeatles-achtigesingleop:Alice was in Wonderland once more(1968).TochstondvoorTristanKeuriserkenningals‘serieuzecomponist’voorop,enwatdatbetreftwerdStravinskyzijngrootstevoorbeeld.DienstonaleenritmischetechniekenwisthijteverbindenmetdeintervalstructurenvanWebernendeorkestratiekunstvanMahler.DeSymfonie in Disinbezetting,vierdeligevormendestrengetonalebehandelingvanhetmateriaalergklassiek–zelfsnaarKeuris’maatstaven.Thema’senmuzikalefrasenzijnduidelijktegenelkaarafgezet.DatBeethovenenSchubertmodelhebbengestaan,blijktaluitdebescheidenbezetting.MaarindegevarieerdebehandelingvansamenklankencontrapuntverwijstdemuziekeerdernaarBrahms–‘Brahmsdemoderne’,zoalsSchönbergdezedoopte.NetalsbijBrahmsspelendevernieuwingenbijKeuriszichnietafophetpodiumvanhetmuzikaleschokeffect,maarmeerachterdeschermen.Heelklassiekishoehethoekigeeerstethemawordtgevolgddooreenrustiger,maarintens(‘estatico’)tweedethema.Maarinhetverdereverloop,waardethema’smetvrijgebruikvandissonantenzorgvuldiggedemonteerdengeherconstrueerdwordenisdemuziekhaasteenstaalkaartvanhoedieklassiekeprincipesindetwintigsteeeuwverrijktzijn.Bijdewereldpremièrevandesymfoniein1995concludeerdeLeoSamama:“Dediscussiemethetverleden,meteenrijketraditievanweleer,iskenmerkendvooronsactueleheden,zovlakvoorhettweedemillennium.”Mark van Dongen

24

25

LaureatenInternationaleKoninginElisabethwedstrijd1983

1 Pierre-AlainVolondat(1962)Frankrijk 2 WolfgangManz(1960)Duitsland 3 BoyanVodenitcharov(1960)Bulgarije 4 DanielBlumenthal(1952)Duits(Amerikaanse ouders) 5 ElianeRodrigues(1959)Brazilië 6 SergeiEdelmann(1960)Oekraïne(destijds staatloos, nu Amerikaan) 7 RiandeWaal(1958,†2011)Nederland 8 HüseyinSermet(1955)Turkije 9 SaraDavisBuechner(1959)VS(nam deel als David Buechner) 10 UrielTsachor(1958)Israël 11 MegumiUmene(1958)Japan 12 AlexanderKuzmin(1956)staatloos(beëindigde daarna carrière)

Koningin Fabiola met winnaar

Pierre-Alain Volondat

26

Luc Tuymans, Silent Music, 1993, collectie Stedelijk Museum Amsterdam

27

etKoninklijk Concertgebouworkestwordtdoordeinternationalekritiektothetzeerselectegezelschapvan‘swereldsbestedrieorkestengerekend.Hetonderscheidtzichdoorzijnuniekeherkenbareklankenstilistischeflexibiliteit.Hetorkestwerktmetdebelangrijkstecomponistenendirigenten,vangevestigdenamentotaanstormendtalent.Sindsdeoprichtingin1888heefteigentijdsemuziekeenvasteplaatsindeprogrammering,zoalsnuindethematischesamenwerkingsserieAAA.GustavMahlerenRichardStraussstondenmeerdaneensvoorhetorkestenwerdengevolgddoorcomponistenalsDebussy,Stravinsky,Schönberg,Berio,HenzeenAdès.Hetorkesttelt120musiciinvastedienst,afkomstiguitmeerdantwintiglanden.Jaarlijksgeefthetzo’n90concerteninHetConcertgebouwen40concertenopdebelangrijkstepodiaoverdegehelewereld.Daarmeebereikthetorkestongeveer250.000concertbezoekers.Hetorkestheeftsindsdeoprichtingin1888slechtszeschef-dirigentengehad:WillemKes,WillemMengelberg,EduardvanBeinum,BernardHaitink,RiccardoChaillyensinds2004MarissJansons.

28

OfhetnuomSjostakovitsjgaatofeenkakelversepartituur,detoewijdingenenergievandirigentOtto Tauskzijnaltijdinspirerend.OttoTauskischef-dirigentvanHollandSymfoniaenvanafditseizoentevensvanhetSinfonieorchesterundTheaterSanktGalleninZwitserland.AlsgastdirigentstaathijregelmatigvoororkesteninNederlandendaarbuiten.Zoopendehijin2011hetseizoenvandeLosAngelesPhilharmonic.NaastsymfonischrepertoireleidtTauskookopera’senoratoria.DewereldpremièrevanMichelvanderAa‘soperaAfter Life,waarmeeOttoTauskenDeNederlandseOperahetHollandFestivalvan2006openden,werdeeninternationaalsucces.BijdeZaterdagMatineeinHetConcertgebouwleiddehijhetWar RequiemvanBenjaminBritten,Des Esels SchattenvanRichardStraussendewereldpremièrevanRudolfEscherskameroperaProtesilaos & Laodamia.OttoTauskstondregelmatigvoorensemblesalsmusikFabrik,Asko|SchönbergenhetMaartenAltenaEnsemble.NaastzijnofficiëledebuutbijhetKoninklijkConcertgebouworkestmetditAAA-programma,leiddeOttoTauskonlangsbijhetorkestookdeFamilieconcertenmetPeter en de Wolf.

29

Ralph van Raatheefteenbreedrepertoire,maarisvooralbekendalseenvurigensuccesvolpleitbezorgervanhedendaagsemuziekdieveelvuldigmetcomponistensamenwerkt.ZoschrevenonderanderenFredericRzewskienGavinBryarsnieuwepianoconcertenvoorhem.RalphVanRaatstudeerdepianoaanhetConservatoriumvanAmsterdambijTonHartsuikerenWillemBronsenmuziekwetenschapaandeUniversiteitvanAmsterdam.Beidestudiessloothijcumlaudeaf.Hijbehaaldeprijzenbijdiverseconcoursen,kreegeeneigenradioserievandeNTRRadio4overhedendaagsemuziek,eneigenconcertseriesinhetConcertgebouwenhetMuziekgebouwaan‘tIJ.In2003werdRalphvanRaatbenoemdtotSteinwayArtist.Injuni2012washijeenvandesolisteninhetspectaculaireKraftvanMagnusLindbergtijdenshetAAA-programmaOut of the Box,entweemaandenlaterspeeldehijdeveeleisendepianopartijvanCharlesIves’Vierde symfonieinhetprogrammaVerlosOns!Vandaagishijvoorheteerstbijhetorkesttegastalssolistineenechtpianoconcert.

30

Danseressen bij de première van Le sacre du printemps, 1913

3131maart1913:inWenenleidteenconcerttoteenrel.Ophetprogrammastaan,naastwerkenvanMahler,SchönbergenWebern,deAltenberg LiedervanAlbanBergendeMaeterlinck LiedervanAlexanderZemlinsky.Degemoederenlopenhoogop,depolitiemaakteeneindaanhetconcert.Wenenisnognietklaarvoordemuziekvandetwintigsteeeuw.TweemaandenlaterzoudepremièrevanStravinsky’sLe sacre du printempsdegeschiedenisingaanalshetgrootsteschandaalconcertooit.MaardatwasinParijs,daarsmuldemenvanrellen,ofhetnuomongehoordeklankengingofdenieuwsteroddelsrondomcomponistenenhunbuitenechtelijkeaffaires.Wathebbenaldieschandaleneigenlijkopgeleverd?MeereigentijdseschandaalconcertenzijnhetoptredenvandeRollingStonesinhetScheveningseKurhaus(1964),en

Ikwasvanplaneenheldendichtteschrijven

overhetbelangvankunst

haargrotenut

maarmijnbladzweegindrukwekkend

enallemensenweken

dewaarheidis

zijheeftgeennut

kunstismaareenbijproduct

zijisnietnodigomtekunnen

eten,neuken,ademen

Ramsey Nasr, Uit nutteloze noodzaak,

uit Mijn nieuwe vaderland, De Bezige Bij 2011

32

woensdag16januari17.00-18.00uur

Academisch-cultureelcentrumSPUI25

Lezingenmuziek

gratis toegankelijk - reserveren noodzakelijk

via www.SPUI25.nl

woensdag16januari19.00uur

EYEFilmInstituutNederland

Paradies:Liebe

SpraakmakendefilmvanUlrichSeidl

meteenlezingvanNRC-filmredacteur

PeterdeBruijn

kaarten vanaf € 12,00 via www.eyefilm.nl

donderdag17januari19.15uur

HetConcertgebouw,Koorzaal

Inleidingophetconcertprogramma

componistMaykeNaslichthet

concertprogrammatoe

gratis toegankelijk voor concertbezoekers

kaarten via de Concertgebouwlijn of gratis

af te halen aan de kassa

hetoorverdovendeoptredenvanGlennBrancatijdenshetVPRO-programma‘Aanvallenvanuitersten’(1983),waarbijpresentatriceenzangeresMoniekToeboschdesituatiereddetoenorkestledendemonstratiefhetpodiumvanCarréverlieten.IndebeeldendekunsthebbenJeffKoonsenDamienHirstvelewenkbrauwendoenfronsen.Tochlijkenmuziek,enkunstinhetalgemeen,nietmeerdeimpacttehebbendiezehonderdjaargeledenhad.Zijnweonverschilliggeworden?Heefthetelk-wat-wilsvanhetpostpostmodernismehettaboeindekunstopgeheven?Ofmaakthetschandaaleencomeback?HetKoninklijkConcertgebouworkestgaatmetdirigentDavidRobertsonenmezzosopraanAnneSofievonOtteroponderzoekuit.HetvalttebezienofhetopdrachtwerkvanMagnusLindbergruimeeneeuwnahetWeenseschandaaltoteenhandgemeenzalleiden.

33


HetConcertgebouw,GroteZaal

KoninklijkConcertgebouworkest

DavidRobertsondirigent

AnneSofievonOttermezzosopraan

BergAltenberg Lieder

ZemlinskySechs Gesänge op. 13

LindbergEra (opdrachtcompositie

Het Concertgebouw, wereldpremière)

StrawinskyLe sacre du printemps

kaarten vanaf € 22,50 inclusief programma-

boekje via www.concertgebouworkest.nl,

de Concertgebouwlijn of aan de kassa


Spiegelzaal

Meettheartists

JoelEthanFried,adjunct-directeur

artistiekezakenvanhetKCO,gaatin

gesprekmetdemusici.

vrijdag18januari16.00uur

StedelijkMuseum,Auditorium

Confrontaties:beeldendekunst,

muziek,debat

Eeninterdisciplinairprogramma

i.s.m.hetStedelijkMuseumwaarin

deactualiteitvanhetthema

Schandalig! wordtopgezocht.

gastenkunstcriticusRutger

Pontzen,filmmakerCyrusFrisch,

gamecomponistJorisdeMan

toegang € 15,00 incl. bezoek museum,

gratis met museumjaarkaart


HetConcertgebouw,Koorzaal


ziedonderdag17januari


HetConcertgebouw,GroteZaal

KoninklijkConcertgebouworkest

ziedonderdag17januari


GlazenuitbouwvanHet

ConcertgebouwbovenhetCafé

EntréeLateNightCafé

Schandaliglaatprogrammametdj,

diverseliveperformanceseneen

mininachtconcert.

gratis toegankelijk, ook voor niet-

concertbezoekers

zaterdag19januari15.00uur

Muziekgebouwaan‘tIJ

DeIJ-salon:DeBeauendeBelhamel

musicivanhetKoninklijk

Concertgebouworkest

MenahemPresslerpiano

LauravanDolronactrice

muziekvanMozart,AntheilenNas

kaarten à € 24,- ( € 19,- reductie, € 10,-

tot 30 jaar) www.muziekgebouw.nl

of aan de kassa

34

COLOFON

uitgeverKoninklijkConcertgebouworkestJacobObrechtstraat51/1071KJAmsterdamPostbus78098/1070LPAmsterdamwww.concertgebouworkest.nl

tekstMarkvanDongen

illustratieKamagurka

redactieMartijnVoorvelt,MarkvanDongenenHansFerwerda

grafisch ontwerpAtelierRenéKnipenRensMartens

drukwerkDrukkerijCalff&Meischke

papier binnenwerkLesseboDesignSmoothNatural,IgepaNederland

copyrightVanwerkenvanbeeldendekunstenaarsaangeslotenbijeenCISAC-organisatieishetauteursrechtgeregeldmetPictorightteAmsterdam©c/oPictorightAmsterdam2011

Overnamevanartikelenalleennatoestemmingvandeuitgever

Deuitgeverheeftgetrachtallerechthebbendenvanhetbeeldmateriaalteachterhalen.Zijdiemenenzekererechtentekunnendoengelden,kunnenzichalsnogtotdeuitgeverwenden.


HetConcertgebouw,Pleinfoyer


HansFerwerdaingesprekmet

WimVos



HetConcertgebouw,KleineZaal

ASKO|Schönberg

MichaelaRienersopraan

LigetiPoème symphonique

MuhlyClear Music

SatieParade, ballet réaliste

(bewerkingJ.Marijs)

Asko|Schönbergdoetdekracht

vanschandaligemuziekherleven.

kaarten vanaf € 29,70 via

www.concertgebouw.nl,

de Concertgebouwlijn of aan de kassa

zaterdag 8 december 20.00 uur

De Brakke Grond

opkraskuit met Vergeetstuk

EenVlaamsinitiatiefvanRebekkade

Wit,FreekVielenenMaudVanhauw-

aert.Uitgangspuntis‘dechaosvande

herinnering’.Metlezingen,performances

enmuziek.Inclusiefdetheatervoorstel-

lingVergeetstukvandebeloftevolleTom

Struyf,eenBelgischetheatermakerdie

studeerdeinMaastricht.

kaarten vanaf € 10,- via www.brakkegrond.nl

of aan de kassa van de Brakke Grond

donderdag 13 december 20.15 uur

muziekgebouw aan ‘t IJ

Concert Nieuw Ensemble (NL) en

Spectra Ensemble (B)

BrewaeysCardhu, Oban, Painted Pyramids

NasDouze Mains, La Belle Chocolatière, La

Chocolatière Brûlée, Anyone can do it

inleiding om 19.15 uur

kaarten € 26,- via www.muziekgebouw.nl,

020 - 788 20 00 of aan de kassa

vrijdag 14 en zaterdag 15 dec 20.30 uur

De Brakke Grond

analysis, the Whole Song

electropop-operadoorMaisonDahl-

Bonnema,eengezelschapdatbestaatuit

NederlandseenBelgischetheatermakers

kaarten vanaf € 14,- via www.brakkegrond.nl

of aan de kassa van De Brakke Grond

zondag 16 december 20.15 uur

Het Concertgebouw, pleinfoyer

Inleiding op het concertprogramma

HansFerwerdaingesprekmetKlaas

VerpoestenThomasDieltjensvanHet

Collectief



Het Concertgebouw, Kleine Zaal

Het Collectief

RobinEngelen dirigent

JacquelineJanssenSprechgesang

KlaasVerpoestkinetische typografie

GoeyvaertsStuk voor drie

GoeyvaertsVoor Harrie, Harry en René

GoeyvaertsDe schampere pianist

VanCampMusic for 3 instruments

SchönbergPierrot lunaire

kaarten vanaf € 29,70 via www.concert-

gebouw.nl, de Concertgebouwlijn of aan

de kassa

dinsdag 11 december 19.00 uur

EYE Film Instituut Nederland

Film en lezing: Blue Bird

EenavondoverdeBelgischefilmzielmet

defilmBlue Bird vanGustVanDenBerghe

lezingMarcBoonen,directeurvan

FestivalMooovinTurnhout

kaarten à €12,50 aan de kassa of € 12,00

via www.eyefilm.nl

woensdag 12 december 17.00 - 18.00 uur

academisch-cultureel centrum SpUI25

Lezing met muziek

lezingLucDevoldere:Twist met ons, twist

met ons, twist niet met mate

muziekLucBrewaeys:Speechless Song,

ElsbethGerritsenmezzosopraan

gratis toegankelijk - reserveren noodzakelijk

via www.SPUI25.nl

Concertgebouwlijn 0900 671 83 45

(€ 1,- per gesprek) €2,25

administratiekosten per kaart

www.concertgebouworkest.nl/aaa


De Brakke Grond

opkraskuit(informatiezie8december)

36

PA RT N E R S A A A

DeBrakkeGrond|deBuren|DeGroeneAmsterdammer

DeIJ-Salon|Entrée|Filmmuseum/EYEfilminstituutNederland

Frascati|HetConcertgebouw|HollandFestival|N I M k

Muziekgebouwaan‘tIJ|Spui25Academisch-cultureelcentrum

StadsschouwburgAmsterdam|StedelijkMuseumAmsterdam

StichtingAmmodoisfoundingpartnervandeAAA-serie

Documents

Programmaboekje KCO NL/B - deBuren