Projekt LIFE Kraina {ubra LIFE Kraina Żubra.pdf Szczegóły dofinansowania Nr uczestnika Nazwa uczestnika (forma krótka) Uczestnik Projektu, który b ędzie współ-finansowany przez

LIFE-przyroda 2006

Projekt:

Ochrona śubra w Puszczy Białowieskiej, Polska

KRAINA śUBRA Wnioskodawca: Zakład Badania Ssaków, Polska Akademia Nauk Białowie Ŝa, Polska Partnerzy: * Regionalna Dyrekcja Lasów Pa ństwowych w Białymstoku, Polska * Białowieski Park Narodowy, Polska * Fundacja Zielone Płuca Polski, Polska

2

CZĘŚĆ A:

Streszczenie i informacje

administracyjne

3

LIFE-Nature2006-A1

KOMISJA EUROPEJSKA GENERALNY DEPARTAMENT ŚRODOWISKA

WYPEŁNIA KOMISJA

LIFE06NAT/

PROJEKT

Tytuł (max. 60 znaków):

Ochrona Ŝubra w Puszczy Białowieskiej, Polska

Akronim (max. 25 znaków): KRAINA śUBRA Projekt będzie wdraŜany w następujących państwach:

Polska

Region administracyjny: PL341

Oczekiwany termin rozpoczęcia: 01.10.2006, zakończenia: 31.09.2010, czas trwania w miesiącach: 48

WNIOSKODAWCA I PARTNERZY

Nazwa Wnioskodawcy: Zakład Badania Ssaków Polskiej Akademii Nauk (ZBS P AN)

Nazwa Partnera (1): Regionalna Dyrekcja Lasów Pa ństwowych w Białymstoku (RDLP)

Nazwa Partnera (2): Białowieski Park Narodowy (BPN)

Nazwa Partnera (3): Fundacja Zielone Płuca Polski (FZPP)

BUDśET PROJEKTU I DOFINANSOWANIE UE

Całkowity budŜet projektu: 1 381 700 €

Wkład finansowy UE: 956 000 € (= 69.19 % całości budŜetu)

ZAKRES PROJEKTU

Projekt dotyczy ochrony przyrody (wybierz tylko jedną kategorię): NA1 �

4

LIFE-Nature 2006-A2

DEKLARACJA WNIOSKODAWCY

Ja, niŜej podpisany niniejszym oświadczam, iŜ:

1. Działania wymienione w Propozycji Projektu nie otrzymają Ŝadnej pomocy finansowej z Funduszy Strukturalnych oraz innych instrumentów finansowych Wspólnoty Europejskiej. W przypadku, gdy zaistnieje moŜliwość dofinansowania z ww. źródeł po złoŜeniu Propozycji Projektu lub w trakcie jego wdraŜania Wnioskodawca natychmiast poinformuje Komisję o zaistniałej sytuacji. Komisja podejmie w odpowiedzi stosowne działania zgodnie z artykułem 7 Przepisów Prawnych LIFE.

2. Wnioskodawca nie znajduje się w stanie upadłości/bankructwa i nie otrzymał oficjalnego

wezwania do zapłaty od wierzycieli. Wnioskodawca nie znajduje się w sytuacji wymienionej w artykule 93.1 Przepisów UE 1605/2002 z 25/6/02 (OJ L248 z 16/9/02).

3. W przypadku gdy jeden lub więcej Partnerów współfinansujących projekt LIFE odwołuje lub

redukuje środki finansowe, Wnioskodawca gwarantuje pełne pokrycie finansowe dla realizacji projektu.

4. W przypadku zaakceptowania Projektu zawrze z Partnerami/Instytucjami Współ-

finansującym niezbędne umowy do wdroŜenia projektu, pod warunkiem, Ŝe to nie naruszy ich zobowiązań, jakie określono w decyzji Komisji. Takie umowy powinny jasno określać zadania do wykonania przez kaŜdego Partnera oraz precyzować finansowe zobowiązania.

Jestem osobą upowaŜnioną do podpisania niniejszego oświadczenia w imieniu naszej instytucji. W szczególności deklaruję, Ŝe dokładnie zapoznałem się z warunkami Postanowień Wspólnych, dołączonych do Wzoru Umowy o Dofinansowanie oraz wniosku LIFE – Przyroda. Oświadczam zgodnie z moją najlepszą wiedzą, iŜ stwierdzenia i informacje zawarte w niniejszym wniosku są prawdziwe i poprawne. Pieczęć i podpis: BiałowieŜa, 29.06.2006 Nazwa i status sygnatariusza: Jan M. Wójcik – Dyrektor Zakładu Badania Ssaków Polskiej Akademii Nauk

5

LIFE-Nature 2006-A3 STRESZCZENIE PROJEKTU w j ęz. angielskim (Maksymalnie 1 strona) Tytuł projektu (dokładne tłumaczenie oryginalnego t ytułu) : Ochrona Ŝubra w Puszczy Białowieskiej, Polska Cele i działania: Głównym celem projektu jest wprowadzenie nowej strategii zrównowaŜonej ochrony Ŝubra w Puszczy Białowieskiej. Obecnie głównymi zagroŜeniami dla przetrwania gatunku są: mały i ograniczony obszar występowania, wysoka koncentracja osobników na małych obszarach, fragmentacja i izolacja istniejących populacji, uboga baza pokarmowa, mała zmienność genetyczna i wysoki inbred (chów wsobny), duŜa podatność na choroby oraz niska akceptacja dla gatunku wśród lokalnej społeczności.

Zwiększenie obszaru występowania Ŝubra poza Puszczę Białowieską przyczyni się do poprawy sytuacji gatunku. Zostaną przygotowane szczegółowe plany korytarzy ekologicznych, które będą zweryfikowane w terenie oraz przedstawienie właściwym władzom w celu ich ujęcia w planach zagospodarowania przestrzennego. Zostaną równieŜ podjęte rozmaite działania mające na celu poprawę bazy pokarmowej i warunków bytowania Ŝubra. Wśród nich znajdują się: wykaszanie łąk, budowa zbiorników wodnych oraz uprawa drzew owocowych. Rozprzestrzenianie się Ŝubrów na obszarze całej Puszczy Białowieskiej a takŜe poza jej granice, będzie stymulowane poprzez tworzenie nowych miejsc dokarmiania i zmiany miejsc połoŜenia paśników. W ramach projektu zostanie równieŜ wprowadzony efektywny system monitoringu Ŝubra, obejmujący całoroczną inwentaryzację Ŝubrów, telemetrię satelitarną oraz badania genetyczne. Dostarczy on niezbędnych informacji do zrównowaŜonego zarządzania gatunkiem w dłuŜszej perspektywie czasu. Lepsza informacja społeczeństwa oraz podjęcie działań edukacyjnych poprawią nastawienie lokalnej społeczności wobec Ŝubra i jego ekspansji na nowe tereny. System dzierŜawy łąk do dokarmiania Ŝubrów ma natomiast na celu unikanie konfliktów z lokalnymi rolnikami, wynikającymi ze szkód, jakie mogą wyrządzić zwierzęta na uŜytkach rolnych. Rozwój turystyki z uwzględnieniem Ŝubra jako głównej atrakcji zwiększy jego rolę w rozwoju Podlasia i poprawi poziom akceptacji gatunku przez lokalną społeczność. Działania projektu:

Działania będą podzielone na 3 grupy:(1) poprawienie dostępności poŜywienia i wody dla Ŝubra (rekultywacja łąk, wzbogacenie bazy pokarmowej o gatunki preferowane przez Ŝubra, tworzenie małych oczek wodnych i miejsc dokarmiania, etc.) (2) określenie lokalizacji korytarzy ekologicznych i ich zabezpieczenie oraz zachęcenie Ŝubrów do wykorzystania z korytarzy podczas ich migracji (3) podnoszenie akceptacji gatunku wśród lokalnej społeczności. Oczekiwane wyniki:

Wśród oczekiwanych wyników moŜna wymienić zwiększenie zasięgu występowania Ŝubrów w Puszczy Białowieskiej, redukcję szkód wyrządzonych przez Ŝubry na obszarach rolniczych i leśnych oraz ograniczenie zaleŜności populacji Ŝubrów od obecnie stosowanych praktyk zarządzania. Poza tym, Ŝubr stając się atrakcją eko-turystyczną przestanie być traktowany jako cięŜar przez lokalną społeczność. Wprowadzenie system monitoringu gatunku pozwoli na efektywniejszą ochronę Ŝubra. Wytyczenie i ochrona korytarzy ekologicznych poprawią moŜliwości rozprzestrzeniania wielu gatunków zwierząt na obszarze Puszczy Białowieskiej i poza nią oraz zapewnią zrównowaŜoną ochronę obszarów NATURA 2000.

6

LIFE-Nature 2006-A4

7

LIFE-Nature 2006-A5

Profil Beneficjenta Nazwa ZBS PAN Nr uczestnika 1

Informacje dotycz ące Beneficjenta

Oficjalna nazwa Zakład Badania Ssaków Polska Akademia Nauk

Status

NIP Nie dotyczy Publiczny

Prywatny

Osoba fizyczna

x

Numer Wpisu do Rejestru REGON 000326285

Data Wpisu do Rejestru 25.08.1998 Adres

Ulica i nr Waszkiewicza 1 PO Box -

Kod pocztowy 17-230 Miasto BiałowieŜa

Kod pa ństwa PL Państwo Polska Osoba kontaktowa

Tytuł Mr Funkcja Asystent

Nazwisko Niedziałkowski Imię Krzysztof

Nazwa departamentu -

Ulica i nr Waszkiewicza 1 PO Box -


Państwo Poland

Nr telefonu 00 48 85 68 12 278 Nr faxu 00 48 85 68 12 289

E-mail [email protected] Strona internetowa

www.zbs.bialowieza.pl

Adres departamentu realizuj ącego projekt

Ulica i nr - PO Box -

Kod pocztowy - Miasto -

Państwo -

Nazwa departamentu -

Informacje szczegółowe

Rok 2005

Obrót roczny - Bilans roczny -

Liczba zatrudnionych 40

Liczba zatrudnionych w departamencie prowadz ącym projekt

-

Czy Państwa instytucja jest niezale Ŝna ( Tak, Nie ) Tak

Jeśli nie, prosz ę podać nazwę właściciela, który posiada 25% lub wi ęcej udziałów w firmie

-

Czy Państwa instytucja jest stowarzyszona z którym ś z pozostałych partnerów projektu (Tak, Nie)

Nie

Jeśli tak, prosz ę podać nazwę Partnera oraz charakter stowarzyszenia

-

Końcowy Konsultant Beneficjenta

Nazwa Konsultatnta -

8

LIFE-Nature 2006-A6/1 Profil Partnera

Nazwa RDLP Nr uczestnika 2

Informacja dotycz ąca Partnera

Oficjalna nazwa Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Białymstoku

Status

NIP 542-030-33-07 Publiczny

Prywatny

Osoba fizyczna

x

REGON 050510720

Data wpisu do rejestru -

Adres

Street Name and No TLipowa 51T PO Box

Post Code T15-424 T Miasto TBiałystok T

Country Code PL Państwo Poland Osoba kontaktowa

Tytuł Dr Funkcja Naczelnik Wydziału

Nazwisko Wawrzyniak Imię Piotr

Nazwa departamentu Wydział Ochrony Lasu

Ulica i nr Lipowa 51 PO Box

Kod pocztowy 15-424 Miasto Białystok

Państwo Poland

Nr telefonu +48856520471 Nr faxu +48856522372


www.bialystok.lasy.gov.pl

Adres departamentu prowadz ącego projekt

Ulica i nr PO Box

Kod pocztowy Miasto

Państwo

Departament


Rok 2004




6


Jeśli nie, prosz ę podać nazwę właściciela, który posiada 25% lub więcej udziałów w firmie

-

-

-


Nie


9

LIFE-Nature 2006-A6/2

Profil Partnera Nazwa BPN Nr uczestnika 3


Oficjalna nazwa Białowieski Park Narodowy Status

NIP Nie dotyczy Publiczny

Prywatny

Osoba fizyczna

x

Regon REGON 000124400

Data wpisu do rejestracji 24.08.1998

Adres

Ulica i nr Park Pałacowy 5 PO Box


Kod pa ństwa PL Państwo Polska Osoba kontaktowa

Tytuł Dr Funkcja Kierownik Działu

Nazwisko Krzyściak-Kosińska Imię Renata

Nazwa departamentu Dział Naukowy

Ulica i nr Park Pałacowy 5 PO Box


Państwo Polska

Nr telefonu +48 85 68 12 348 Nr faxu +48 85 68 12 323


www.bpn.com.pl

Adres departamentu realizuj ącego projekt

Ulica i nr PO Box

Kod pocztowy Miasto

Państwo

Departament


Rok 2003




5



-

-

-


Nie


10


Profil Partnera Nazwa FZPP Nr uczestnika 4


Nazwa Fundacja Zielone Płuca Polski Status

NIP 542 – 295 – 22 - 34 Publiczny

Prywatny

Osoba fizyczna

REGON 0000243439 x

Data wpisu do rejestru 17.10.2005

Adres

Ulica i nr Dojlidy Fabryczne 23 PO Box

Kod pocztowy 15 - 554 Miasto Białystok

Kod Państwa PL Państwo Polska Osoba kontaktowa

Tytuł Mr Funkcja Dyrektor

Nazwisko Wolfram Imię Krzysztof

Nazwa departamentu Biuro FZPP

Ulica nr PO Box

Kod pocztowy Miasto

Państwo Polska

Nr telefonu +48 (085) 74 12 105 Nr faxu +48 (085) 74 12 105


www.fzpp.pl

Adres departamentu prowadz ącego projekt

Ulica nr PO Box

Kod pocztowy Miasto

Państwo

Nazwa departamentu


Rok 2005

Obrót roczny - Bilans roczny 17 455



5

Czy Państwa organizacja jest niezale Ŝna ( Tak, Nie ) Tak


Czy Państwa organizacja jest stowarzyszona z którym ś z pozostałych partnerów projektu (Tak, Nie)

Nie


11

LIFE-Nature 2006-A7

Profil instytucji współfinansuj ącej Nazwa

Frankfurckie Towarzystwo Zoologiczne Status

NIP - Prywatny x

Wpis do rejestru VR 5228 Publiczny

Adres

PO Box -

Ulica nr Alfred-Brehm-Platz 16

Kod pocztowy 60316

Miasto Frankfurt

Kod pa ństwa DE Państwo Niemcy Osoba kontaktowa

Tytuł Mr Funkcja Szef Departamentu Europejskiego

Nazwisko Fremuth Imię Wolfgang

Nazwa departamentu Departament Europejski

Ulica nr - PO Box

Kod pocztowy - Miasto -

Państwo -

Nr telefonu 00 49 69 94 34 46 33 Nr faxu 00 49 1805 06 03 44 63 512


www.zgf.de

Szczegóły dofinansowania

Nr uczestnika Nazwa uczestnika (forma krótka)

Uczestnik Projektu, który b ędzie współ-finansowany przez Instytucj ę Współ-finansuj ącą

1 ZBS PAN 3 BPN 2 RDLP

Potwierdzenie finansowania (Tak lub Zostanie Potwierdzone)

tak

Komentarz

12

LIFE-Nature 2006-A8

OPIS DZIAŁALNO ŚCI WNIOSKODAWCY I PARTNERÓW WNIOSKODAWCA: Zakład Badania Ssaków Polskiej Akademii Nauk (ZBS PAN)

Zakład utworzony w 1952 posiada ponad 50-letnie doświadczenie w zakresie wszystkich aspektów biologii ssaków badanych w Puszczy Białowieskiej. Od lat 1960-tych ZBS nadzorował naukowo program reintrodukcji Ŝubra prowadzony przez Białowieski Park Narodowy i prowadził długoterminowe badania dotyczące fizjologii, morfologii, chorób i ekologii wolno-Ŝyjącej populacji Ŝubrów w PB. Ostatnia dekada XX wieku przyniosła rozszerzenie profilu badań Zakładu o genetykę, ekologię populacyjną i nowoczesną ochronę przyrody. Towarzyszyły temu modernizacja zaplecza naukowego i zastosowanie nowoczesnego sprzętu w badaniach naukowych.

Warta podkreślenia jest fachowość i wkład ZBS w praktycznych aspektach ochrony przyrody na poziomie lokalnym, regionalnym oraz krajowym. Nasi pracownicy brali udział w przygotowaniu ekspertyz dotyczących nowych rozwiązań prawnych, byli współautorami krajowych strategii ochrony zagroŜonych gatunków ssaków oraz uczestniczyli w kampanii powiększenia Białowieskiego Parku Narodowego. W 2002 r. ZBS otrzymał status Centrum Doskonałości Unii Europejskiej w Ochronie BioróŜnorodności i Badaniach Ssaków - BIOTER. Projekt BIOTER (2002-2005) obejmował szereg działań: edukację, badania naukowe, integrację z Europejską Przestrzenią Badawczą, współpracę z lokalnymi władzami, parkami narodowymi oraz organizacjami zajmującymi się ochroną przyrody.

W roku 2003 ZBS zainicjował Program śubr, nową inicjatywę wykraczającą poza obszar czysto naukowy. Nakierowany na sztandarowy gatunek północno–wschodniej Polski program łączy działania ochronne ze zrównowaŜonym rozwojem regionu. PARTNER 1: Regionalna Dyrekcja Lasów Pa ństwowych w Białymstoku (RDLP) RDLP administruje Lasami Państwowymi na obszarze ponad 5750 km P

2 na Podlasiu (północno-wschodnia Polska). Obszar ten podzielony jest na 32 nadleśnictwa – kaŜde o powierzchni ok. 190 km2

P Jedną z najwaŜniejszych przyrodniczych cech lasów gospodarowanych przez RDLP Białystok jest pokaźny udział starodrzewi, zwłaszcza w Puszczach: Białowieskiej, Knyszyńskiej, Augustowskiej i Romnickiej. RDLP zarządza szeregiem obszarów chronionych: • 6 parkami krajobrazowymi (w tym Parkiem Krajobrazowym Puszczy Knyszyńskiej); • 106 rezerwatami przyrody; • Leśnym Kompleksem Promocyjnym Puszcza Białowieskie, który składa się z 3 nadleśnictw (BiałowieŜa, Browsk i Hajnówka).

Jednym z głównych celów działalności RDLP jest prowadzenie zrównowaŜonej gospodarki leśnej oraz zrównowaŜonego pozyskania drewna zgodnie z zasadami racjonalnej gospodarki leśnej, jak równieŜ ekologicznymi potrzebami ochrony lasu. PARTNER 2: Białowieski Park Narodowy (BPN) Utworzony w 1921 r. jest najstarszym parkiem narodowym w Polsce i jednym z najstarszych w Europie. Powierzchnia BPN wynosi 105 km2 i obejmuje najcenniejsze, naturalne lasu na niŜu europejskim. BPN jest jednym z polskich Rezerwatów Biosfery (UNESCO). W roku 1979 Park został wpisany na listę Dziedzictwa Światowego UNESCO.

Białowieski Park Narodowy przeprowadził program restytucji Ŝubra oraz zarządza wolno-Ŝyjącą populacją Ŝubrów w całej Puszczy Białowieskiej. Jest to równieŜ waŜna instytucja edukacyjna z bardzo aktywnym Ośrodkiem Edukacji Przyrodniczej, nowoczesnym muzeum przyrodniczym, pracownią naukową, duŜą biblioteką oraz Ośrodkiem Hodowli śubrów i Rezerwatem Pokazowym śubrów. Liczba turystów odwiedzających BPN jest szacowana na poziomie 120 000 rocznie. PARTNER 3: Fundacja Zielone Płuca Polski (FZPP) Do 2005 r., Fundacja była częścią Narodowej Fundacji Ochrony Środowiska. Od roku 2005 stała się niezaleŜną pozarządową organizacją. Pomysł Zielonych Płuc Polski – obszaru obejmującego północno-wschodnią Polskę z jej wyjątkowymi walorami przyrodniczymi, został zapoczątkowany w 1988 r. przez grupę polskich naukowców, działaczy ekologicznych, dziennikarzy i menadŜerów podzielających ogólną troskę o ochronę środowiska naturalnego. Główne cele Fundacji to: • wzmacnianie systemów ochrony środowiska; • planowanie i wprowadzanie zrównowaŜonego rozwoju regionu; • prowadzenie działalności edukacyjnej dotyczącej wartości przyrodniczych i kulturowych regionu; • wspieranie i promowanie produktów i usług wytwarzanych w regionie.

13


DEKLARACJA PARTNERA

Nazwa: Regionalna Dyrekcja Lasów Pa ństwowych Jesteśmy odpowiedzialni za prowadzenie następujących działań: C1 Rekultywacja łąk C2 Budowa małych zbiorników wodnych (wodopojów) C3 Sadzenie i ochrona drzew owocowych C4 Tworzenie miejsc dokarmiania Ŝubrów D1 Wykaszanie łąk oraz dostarczanie siana do zimowego dokarmiania Przewidywany koszt działań: 127 000 € Wkład finansowy własny RDLP: 20 650 € Status finansowy i techniczny zobowiązania /ń Potwierdzony Osoba upowaŜniona: Zbigniew Godlewski Pozycja: Dyrektor Data: 30.06.2006 Autoryzowana pieczątka oraz podpis (obowiązkowy): ....................................................................

14


DEKLARACJA PARTNERA

Nazwa: Białowieski Park Narodowy Jesteśmy odpowiedzialni za prowadzenie następujących działań: D2 Ochrona obszarów rolniczych dotkniętych oddziaływaniem Ŝubra oraz kontrola osobników powodujących szkody D3 Inwentaryzacja Ŝubrów D6 DzierŜawa łąk przeznaczonych dla Ŝubrów E4 Wykonanie folderów, kalendarzy, map oraz broszur informacyjnych Przewidywany koszt działań: 428 640 € Wkład finansowy własny BPN: 68 000 € Status finansowy i techniczny zobowiązania /ń Potwierdzony Osoba upowaŜniona: Józef Popiel Pozycja: Dyrektor Data: 30.06.2006

Autoryzowana pieczątka oraz podpis ( obowiązkowa ):....................................................

15


DEKLARACJA PARTNERA

Nazwa: Fundacja Zielone Płuca Polski Jesteśmy odpowiedzialni za realizację następujących działań: A3 Wprowadzanie korytarzy ekologicznych do planów zagospodarowania przestrzennego E1 Konsultacje społeczne celów i działań projektu Przewidywany koszt: 215 440 € Wkład finansowy własny: 33 350 € Status finansowy I techniczny zobowiązania/ń potwierdzony Osoba upowaŜniona: Krzysztof Wolfram Pozycja: Dyrektor Data: 30.06.2006 Autoryzowana pieczątka i podpis (obowiązkowe):

..........................................................................

16

LIFE-Nature 2006-A10

ZOBOWIĄZANIE INSTYTUCJI WSPÓŁFINANSUJ ĄCEJ

Nazwa: Frankfurckie Towarzystwo Zoologiczne Adres: Alfred-Brehm-Platz 16, 60316 Frankfurt, Niemcy Tel: 00 49 (0)69 94 34 460 Fax: 00 49 (0)69 439 348 E-mail: [email protected] Kwota dofinansowania: 200.000,00 EURO (rocznie 40.000 Euro) Komentarz (proszę potwierdzić, czy decyzja o dofinansowaniu została podjęta, czy jest przedmiotem umowy i na jakich warunkach. RównieŜ proszę określić czy dofinansowanie jest tylko zapewnione dla pewnych działań czy dla całego projektu): Współfinansowanie potwierdzone. Umowa na dofinansowanie będzie odnawiana kaŜdego roku. UpowaŜniona osoba: Dr Christof Schenck Pieczęć i podpis (obowiązkowe) : ..........................................................................

17


INNE WNIOSKI PRZEDKŁADANE UNII EUROPEJSKIEJ DO FINA NSOWANIA Prosz ę odpowiedzie ć na nast ępujące pytania: • Czy korzystaliście Państwo z finansowania poprzedniego – pre-LIFE (tytuł, rok, kwota współ-

finansowania i czas trwania); Nie • Czy wnioskowaliście Państwo o dofinansowanie działań związanych bezpośrednio lub

pośrednio z niniejszym projektem z innych instrumentów finansowych Unii Europejskiej? Z jakim rezultatem? Proszę podać szczegóły.

Podobny projekt złoŜony w 2004r. (nr projektu LIFE05 NAT/PL/000103) nie spełnił wymogów formalnych • Proszę wyjaśnić, dlaczego działania, które mogłyby być finansowane poprzez inne instrumenty

Unii (np. zawieranie umów z rolnikami w ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich na poziomie krajowym i regionalnym; infrastruktura eko-turystyczna finansowana w ramach Funduszy Strukturalnych) nie będą przez nie dofinansowane.

Przed przygotowaniem wniosku przeanalizowaliśmy inne moŜliwości dofinansowania z pozostałych funduszy unijnych. Większość przewidywanych działań w projekcie jest albo bezpośrednio związana z ochroną Ŝubra (działania C i D), realizacją projektu (zadania A i F) albo z rozpowszechnianiem wyników projektu (E), a zatem moŜe być finansowana tylko przez instrument finansowy Life Nature, który jest jedynym funduszem UE finansującym bezpośrednio inicjatywy dotyczące ochrony przyrody. Część projektu, która teoretycznie mogłaby być sfinansowana ze środków Funduszy Strukturalnych to działanie E6. To działanie jest bardzo istotne dla projektu, gdyŜ zajmuje się częścią informacyjno-edukacyjną dotyczącą obecności Ŝubra w regionie, która moŜe być wykorzystana do promocji turystyki. Działanie ukazuje społeczności korzyści płynące z ochrony przyrody. PoniewaŜ kwota tego działania jest relatywnie niska w skali regionu, wniosek taki nie miałby szans na akceptację. Projekt nie spełnia równieŜ kryteriów projektów lokalnych gdyŜ jego zasięg działania znacząco wykracza poza gminę - będącą podstawową polską jednostką administracyjną. Koszty przygotowania projektu przez gminę nie zapewniają efektywnej relacji pomiędzy przygotowaniem projektów na tym poziomie a moŜliwymi do uzyskania środkami. Część działania D1 mogłaby być finansowana ze środków Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich (Programy Wiejskie Środowiskowe). Aby skorzystać z takich środków w ramach tego działania łąki przeznaczone na wykaszanie musiałaby być obszarem priorytetowym (Priority Area). W przypadku powierzchni objętej projektem ”Kraina śubra” tylko pewna jej część jest Obszarem Priorytetowym. Czynności podjęte w ramach Działania D1 zostaną wykonane na obszarach znajdujących się poza Priorytetowym Regionem, i nie mogą być wsparte poprzez Wiejskie Programy Środowiskowe.

18


WŁADZE POLSKIE WSPIERAJ ĄCE WNIOSEK

Nazwa i status: Pan Andrzej Szweda-Lewandowski, Podsekretarz Stanu, Główny Konserwator Przyrody Adres: Ministerstwo Środowiska, ul. Wawelska 52/54, 00-922 Warszawa, Polska Tel : 00 48 22 57 92 282 Fax : 00 48 22 57 92 555 E-mail: [email protected] Osoba kontaktowa: Komentarz( proszę unikać ogólnych stwierdzeń i jasno przedstawić, dlaczego i jak będzie Pan/i wspierać projekt): Program śubr, którego część dotycząca ochrony przyrody jest przedmiotem niniejszego wniosku, łączy zrównowaŜony rozwój regionalny z ochroną sztandarowego gatunku naszego regionu – Ŝubra. Program jest doskonałym przykładem wdraŜania wytycznych Strategii ZrównowaŜonego Rozwoju dla Polski. Pomimo sukcesu restytucji Ŝubra gatunek ten jest nadal powaŜnie zagroŜony. Głównym powodem takiej sytuacji jest “wąskie gardło”, przez które populacja przeszła i w związku z tym niska genetyczna zmienność oraz podatność na choroby. Licząca ponad 400 osobników populacja Ŝubrów w Puszczy Białowieskiej jest bardzo waŜna dla ochrony gatunku w Polsce i Europie. Minister Środowiska deklaruje zainteresowanie monitorowaniem rezultatów projektu z uwagi na potencjalne szkody jakie moŜe wywołać dyspersja Ŝubrów, co wzięte zostało jednakŜe pod uwagę przez projektodawców. Szczególny nacisk w programie jest połoŜony na edukację, informację i poprawę akceptacji Ŝubra wśród lokalnych społeczności. Projekt ZBS jest mile widzianą inicjatywą skierowaną na rozwiązanie najwaŜniejszych problemów związanych z ochroną Ŝubra w województwie podlaskim. Bardzo waŜnym aspektem projektu jest to, Ŝe łączy on wysiłki róŜnych regionalnych instytucji podjęte w celu zapewnienia skutecznej ochrony przyrody. Projekt został równieŜ skonsultowany i zatwierdzony przez lokalne władze. Minister Środowiska wyraŜa niniejszym poparcie dla działań związanych z ochroną Ŝubra w projekcie „Kraina śubra”. Wszystkie te działania są zgodne ze strategią ochrony Ŝubra w Polsce i przyczyniają się do jej realizacji. Pieczęć i podpis osoby upowaŜnionej:

19

CZĘŚĆ B:

DANE NAUKOWE

Opis gatunku i jego ochrona

20

LIFE-Nature 2006-B1/1 CHARAKTERYSTYKA OBSZARU

Nazwa : Puszcza Białowieska Powierzchnia całkowita (ha) : 62 942,00 kod NUTS : PL0A1 Powierzchnia obj ęta projektem (ha ):

Ochrona siedliskowa : SPA □ NATURA 2000 Code : .........…….............

pSCI x NATURA 2000 Code : PLC200004 Status ochronny: Park Narodowy, Rezerwat Biosfery (UNESCO, 1977) oraz Dziedzictwo Ludzkości (UNESCO,1979), Dyplom Europy Opis naukowy miejsca:

Puszcza Białowieska (PB obecnie ~1450 km2) leŜy przy granicy polsko – białoruskiej (52°45’ N, 24° E). Klimat PB jest przej ściowy między klimatem atlantyckim a kontynentalnym (przewaŜa wpływ klimatu kontynentalnego). Średnia roczna temperatura wynosi 7° C ( średnia dla lat 1780-1995). Średnia dobowa temperatura lipca to 18,4° C a styczn ia -4,8° C. Średnia roczna wysokość opadów atmosferycznych w latach 1948-1995 wynosiła 639 mm. Okres wegetacji trwa przeciętnie 208 dni.

Polską część Puszczy Białowieskiej stanowią Białowieski Park Narodowy oraz 3 nadleśnictwa prowadzące na swym obszarze działalność gospodarczą. Od 1994 roku nadleśnictwa tworzą Leśny Kompleks Promocyjny “Puszcza Białowieska”. Dzięki wielowiekowej ochronie przez ksiąŜąt litewskich, królów Polski i rosyjskich carów Puszcza Białowieska stanowi najlepiej zachowany las nizinny w umiarkowanej strefie Europy. Najbardziej typowym zbiorowiskiem roślinnym jest grąd (las dębowo-lipowo-grabowy Quercus robur, Tilia cordata, Carpinus betulus) z domieszką klonu (Acer platanoides) i świerka (Picea abies) rosnący na glebach brunatnych i bielicowych. UboŜsze tereny są porośnięte drzewostanami iglastymi i mieszanymi, zdominowanymi przez sosnę (Pinus selvestris) i świerk z domieszką dębu. Podmokłe miejsca ze stojącą wodą pokryte są przez olszę (Alnus glutinosa). W pobliŜu małych leśnych rzeczek i strumieni znajdują się łęgi z olchami i jesionami (Fraxinus excelsior) i domieszką wiązu (Ulmus glabra). Otwarte przestrzenie leśne to mokradła pokryte turzycami (Carex) i trzcinami (Phragmites) połoŜone w wąskich dolinach rzecznych (0.1-1 km szerokości) oraz kilka polan z małymi wioskami. Na obszarze Puszczy Białowieskiej znajduje się tylko 5 dróg asfaltowych o łącznej długości ok. 50 km. Drogi są dostępne dla transportu publicznego.

W polskiej części Puszczy Białowieskiej obecnych jest 100 zespołów roślinnych, z których 40 występuje na terenie Białowieskiego Parku Narodowego (w tym 20 zbiorowisk leśnych). Florę PB stanowi 1040 gatunków roślin naczyniowych, ponad 3000 gatunków grzybów, 375 gatunków porostów i 200 mchów. Faunę PB poza Ŝubrem stanowią: jeleń (Cervus elaphus), sarna (Capreolus capreolus), łoś (Alces alces), dzik (Sus scrofa) i gatunki takie jak bóbr (Castor fiber), wilk (Canis Lupus) i ryś (Felis lynx). Odnotowano tu ponad 175 gatunków ptaków gniazdujących, w tym 14 gatunków ptaków drapieŜnych, 8 gatunków sów i 9 gatunków dzięciołów. Liczną grupę stanowią ptaki charakterystyczne dla pierwotnych stanowisk leśnych. Są to m.in.: bocian czarny (Ciconia nigra), Ŝuraw (Grus grus), orlik krzykliwy (Aquila pomarina), orzełek (Hieraaetus pennatus), dzięcioł białogrzbiety (Dendrocopos leucotos), dzięcioła trójpalczasty (Picoides tridactylus), puchacz (Bubo bubo), sóweczka (Glaucidium passerinum), włochatka (Aegolius funereus), dudek (Upupa epops), muchołówki białoszyja i mała (Ficedula albicollis i F. parva) oraz orzechówka (Nucifraga caryocatactes). Obecnych jest 12 gatunków płazów i 7 gatunków gadów. W puszczy występuje równieŜ kilkanaście tysięcy gatunków owadów, w tym wiele rzadkich gatunków chrząszczy, ciem i motyli, spośród których wyodrębniły się lokalne podgatunki przystosowane do specyficznych dla puszczy warunków.

21

LIFE-Nature 2006-B1/2

Znaczenie obszaru dla ochrony przedmiotowego gatunk u na poziomie regiona lnym, narodowym i europejskim (prosz ę podać informacj ę ilościow ą, jeśli to mo Ŝliwe)

Populacja objęta projektem zawiera wolno-Ŝyjące stada Puszczy Białowieskiej (około 350 osobników). Stanowi to 14% całkowitej liczebności Ŝubrów na świecie i 49% liczebności Ŝubrów Ŝyjących w Polsce. Puszcza Białowieska odgrywa szczególną rolę w restytucji Ŝubra. Zarówno historyczne aspekty jak i obecna wielkość populacji nadają Puszczy Białowieskiej duŜe znaczenie dla gatunku. Populacja tu występująca ma ogromne znaczenie dla rozprzestrzenienia Ŝubra na świecie (do 2000r. wysłano stąd 434 Ŝubry do 11 państw). Puszcza Białowieska jest bez wątpienia najwaŜniejszym obszarem przetrwania Ŝubra, który zasługuje na szczególną uwagę i priorytetowość. Struktura populacji kopytnych zamieszkujących Puszczę i inne modele zarządzania i ochrony dzikich zwierząt w tym kompleksie leśnym oferują najlepszą szansę dla ochrony tego gatunku. śubr jest waŜnym elementem bioróŜnorodności ekosystemu Puszczy Białowieskiej. Wraz z pozostałymi 4 gatunkami duŜych roślinoŜerców: łosiem, jeleniem, sarną i dzikiem, tworzy bogaty zespół ssaków, unikalny w Europie. MoŜna równieŜ powiedzieć, Ŝe dzięki historycznej ochronie Ŝubra Puszcza Białowieska przetrwała do czasów obecnych i przyciąga uwagę naukowców oraz wzbudza zachwyt odwiedzających.

LIFE-Nature 2006-B2

Patrz mapy w zał ącznikach

LIFE-Nature 2006-B4

Dyrektywa siedliskowa ANNEX II Gatunek obecny w sie dlisku i b ędący celem projektu

OBJĘTY PROJEKTEM GATUNEK Z ANEXU II DYREKTYWY SIEDLISKO WEJ

Nazwa naukowa

Wielko ść populacji dla obszaru (szacunek ilo ściowy)

G Priorytet OSIADŁE MIGRUJĄCE

(łacina) ROZMNAśAJĄCE SIĘ ZIMUJĄCE STAGING

M tak Bison

bonasus

350

22


GŁÓWNE ZAGROśENIA DLA śUBRÓW Zagro Ŝenie 1 Wysoki inbred po przej ściu przez „w ąskie gardło” Opis: Wszystkie Ŝubry linii nizinnej (Bison bonasus bonasus) są potomkami zaledwie 7 zwierząt. Pula genowa gatunku jest zatem ograniczona i obserwuje się wysoki poziom chowu wsobnego (inbredu) (średni współczynnik inbredu dla zwierząt ze znanym rodowodem jest równy 44%). Trudną juŜ sytuację gatunku dodatkowo pogarsza izolacja populacji wolno-Ŝyjących (ZagroŜenie 2). Wpływ na gatunek: Obserwowane negatywne efekty chowu wsobnego to: wyŜsza śmiertelność młodzieŜy, obniŜanie się tempa rozmnaŜania, obniŜona odporność Ŝubrów na choroby. Zagro Ŝenie 2: Izolacja populacji Ŝubrów oraz brak przepływu genów mi ędzy izolowanymi stadami Opis: W północno-wschodniej Polsce istnieją 3 wolno-Ŝyjące populacje Ŝubrów: w Puszczy Białowieskiej (około 350 osobników), Puszczy Knyszyńskiej (około 40 osobników) i Puszczy Boreckiej (około 60 osobników). Populacje są izolowane, w efekcie czego nie ma przepływu genów pomiędzy nimi. Biorąc pod uwagę fakt, Ŝe minimalna, zdolna do samodzielnego Ŝycia populacja Ŝubrów, zapewniająca utrzymanie zmienności genetycznej w dłuŜszym okresie czasu jest szacowana na 500 osobników, Ŝadna z populacji nie jest bezpieczna. Wpływ na gatunek: Izolowane i małe liczebnie populacje szybko obniŜają swoją zmienność genetyczną i są naraŜone na wyginięcie. UZagro Ŝenie 3: Ograniczona baza pokarmowa i dost ęp do wody Opis: Współczesne europejskie ekosystemy oferują małą przestrzeń Ŝyciową dla tak duŜych roślinoŜerców, jakimi są Ŝubry. Największym ograniczeniem dla zwiększenia zasięgu Ŝubra jest przede wszystkim obecność człowieka, brak duŜych obszarów leśnych oraz brak korytarzy ekologicznych. Korytarze ekologiczne mogłyby być wykorzystywane przez zwierzęta do rozprzestrzeniania się na nowe terytoria. Ograniczony dostęp do wody jest równieŜ znacząca barierą dla ekspansji zwierząt. Czynnikiem ograniczającym rozprzestrzenianie się Ŝubrów są równieŜ uregulowania administracyjno-prawne. Wpływ na gatunek: PowyŜsze bariery wstrzymują potencjalny przyrost liczebności jak i zwiększanie zasięgu występowania Ŝubrów. Zagro Ŝenie 4: Koncentracja Ŝubrów na niewielkich powierzchniach Opis: Obecnie, populacje Ŝubrów koncentrują się w 3 puszczach na Podlasiu (Puszcza Białowieska, Knyszyńska i Borecka). W szczególności populacja Puszczy Białowieskiej charakteryzuje się wysokim zagęszczeniem. W związku z jej słabym rozprzestrzenianiem się wynikającym ze specyfiki zarządzania tą populacją oraz negatywnego nastawienia lokalnej społeczności do migrujących osobników, Ŝubry kaŜdego roku muszą być selektywnie odstrzeliwane. W dodatku, kurczące się wraz ze zmianami zachodzącymi w leśnictwie i tradycyjnym rolnictwie zasoby pokarmowe Ŝubrów sprawiły, Ŝe są one bardziej zaleŜne od dokarmiania zimowego. Wpływa to na koncentrację zwierząt wokół miejsc dokarmiania. Wpływ na gatunek: Wysokie zagęszczenie Ŝubrów na ograniczonym obszarze oraz dodatkowo zimowa koncentracja są czynnikami sprzyjającymi przenoszeniu się wielu chorób i pasoŜytów w obrębie populacji. W wyniku koncentracji i wysokiego zagęszczenia zmniejsza się równieŜ liczba osobników biorących udział w rozrodzie, co moŜe ograniczyć pulę genową populacji. Przegęszczenie moŜe równieŜ prowadzić do agresywnych zachowań wewnątrz-populacyjnych.

23


U

Zagro Ŝenie 5: Choroby (balanoposthitis, pryszczyca) oraz paso Ŝyty Opis: śubr wykazuje szczególną wraŜliwość na pryszczycę (Aphte epizooticae). Drugą waŜną chorobą jest balanoposthitis, która atakuje organy płciowe samców. Uwarunkowania genetyczne mogą predysponować Ŝubry do tej choroby przede wszystkim poprzez obniŜanie ich odporności. Zimowa koncentracja przy miejscach dokarmiania jest prawdopodobnie powodem zakaŜeń bakteryjnych Ŝubrów. RównieŜ choroby pasoŜytnicze są powaŜnym zagroŜeniem dla zdrowia zwierząt. Wpływ na gatunek: Choroby pojawiające się u Ŝubrów mogą w przyszłości spowodować powaŜne zagroŜenie dla przetrwania całego gatunku. Zagro Ŝenie 6: U Niska akceptacja lokalnej społeczno ści dla ochrony Ŝubra Opis: Istnieje duŜy rozdźwięk pomiędzy priorytetowym traktowaniem ochrony Ŝubra na poziomie międzynarodowym i krajowym a niską akceptacją jego ochrony na poziomie lokalnym i regionalnym. śubr na tym poziomie jest postrzegany przede wszystkim jako źródło szkód w lasach i na obszarach rolniczych. Podlaski Urząd Wojewódzki wypłaca w takich sytuacjach odszkodowania rolnikom. Wpływ na gatunek: Słaba społeczna akceptacja ochrony Ŝubra na lokalnym poziomie uniemoŜliwia zwiększenie zasięgu występowania Ŝubra oraz prowadzi do przypadków kłusownictwa

24


WCZEŚNIEJSZE PRÓBY OCHRONY śUBRA W PUSZCZY BIAŁOWIESKIEJ Pierwsze próby ochrony Ŝubra sięgają juŜ XVI wieku. W roku 1919 r. wyginęły ostatnie wolno-Ŝyjące zwierzęta. Proces restytucji Ŝubrów w Puszczy Białowieskiej rozpoczyna się po roku 1929 i moŜna podzielić go na 2 okresy. Pierwszy okres, trwający do 1952 r., obejmuje intensywną hodowlę Ŝubrów w ogrodach zoologicznych, parkach i w specjalnie do tego celu stworzonych rezerwatach. We wrześniu i październiku 1929 r. do specjalnie utworzonego ośrodka hodowlanego Ŝubrów w Puszczy Białowieskiej przywiezione zostają pierwsze cztery Ŝubry z warszawskiego zoo. W kolejnych latach dowozi się do ww. ośrodka następne Ŝubry linii nizinnej i w roku 1939 jest ich juŜ 16 osobników. Drugi okres restytucji rozpoczyna się po 1952 r. W roku tym kilka Ŝubrów zostaje wypuszczonych na wolność. Pierwsze wolno-Ŝyjące stada formują się najpierw w polskiej części Puszczy Białowieskiej. Do 1966 r. uwolniono na tym obszarze 38 Ŝubrów, ale tylko 28 osobników wzięło udział w rozrodzie. W białoruskiej części Puszczy Białowieskiej w latach 1961-1967 wypuszczono na wolność 43 Ŝubry pochodzące z Polski i Rosji. W 2004 r. populacja Ŝubrów Puszczy Białowieskiej osiągnęła liczebność 650 Ŝubrów, w tym 350 Ŝubrów przebywających w polskiej części i 300 w części białoruskiej. Jak dotychczas jest to najliczniejsza wolno-Ŝyjąca populacja Ŝubrów na świecie. Niestety, wewnątrz samej Puszczy Białowieskiej istnieje bardzo ograniczona moŜliwość przemieszczania się Ŝubrów przez polsko-białoruską granicę ze względu na płot graniczny.

SPOŁECZNO – EKONOMICZNE UWARUNKOWANIA PROJEKTU Główne grupy zainteresowane niniejszym projektem to: (1) leśnicy i słuŜby parku narodowego (2) władze i lokalna społeczność (3) rolnicy (4) osoby związane z turystyką. W związku tym, Ŝe projekt będzie prowadzony na zalesionych obszarach będących pod zarządem Lasów Państwowych i Parku Narodowego, Zakład Badania Ssaków zwrócił się z prośbą do ww. instytucji o długoterminową współpracę. Spotkania zakończyły się podpisaniem (w dniu 03.07.2003) wielostronnego Listu Intencyjnego. Projekt został zaprezentowany lokalnym i regionalnym władzom Podlasia i uzyskał ich akceptację w postaci Deklaracji Współpracy (07.02.2004). Ww. deklaracja zainicjowała „Program śubr” (http://www.zbs.bialowieza.pl/zubr). Jego głównym celem jest promocja zrównowaŜonego rozwoju regionu Podlasia z symbolem Ŝubra na czele. Projekt kładzie nacisk na prowadzenie edukacji i rozpowszechnianie informacji dotyczących ochrony Ŝubra wśród mieszkańców Podlasia. Takie działania mają na celu podniesienie akceptacji społecznej gatunku wśród lokalnej społeczności, a zwłaszcza mieszkańców obszarów wiejskich, gdzie Ŝubry mogą wyrządzać szkody w uŜytkach rolnych. Grupa ludzi związanych z rozwojem turystyki w regionie (przewodnicy, właściciele biur turystycznych i kwater agro-turystycznych, itp.) są zazwyczaj pozytywnie nastawieni do idei ochrony Ŝubra. PoniewaŜ efektywne wdroŜenie projektu i jego kontynuacja w przyszłości (po zakończeniu realizacji niniejszego projektu) zaleŜą w znacznym stopniu od uwarunkowań społecznych, wnioskodawca i partnerzy zaplanowali prowadzenie szeroko zakrojonej kampanii informacyjno – edukacyjnej.

25


Jednym z celów Programu śubr jest przekonanie lokalnej społeczności, Ŝe obecność gatunku moŜe być korzystna dla lokalnej gospodarki i powinna być postrzegana jako szansa dla rozwoju regionu. Główną ideą tej części projektu jest wykreowanie Krainy śubra– spójnego obszaru eko-turustycznego z dobrze rozwiniętą infrastrukturą turystyczną. Główną atrakcją Krainy śubra będzie przyrodnicze oraz kulturowe dziedzictwo Podlasia. W ramach programu lokalne i regionalne władze są pobudzane do szukania nowych pomysłów dla rozwoju turystyki i poszukiwań funduszy koniecznych do ich wdraŜania. Jednym z rezultatów jest wspólny wniosek do programu LEADER+, stanowiący projekt przygotowany przez kilka gmin, organizacji pozarządowych i innych instytucji z regionu, którego celem jest pozyskanie funduszy do przygotowania i promocji programu „Krainy śubra”. Związek mi ędzy projektem a innymi funduszami: Obecnie nie prowadzi się na Podlasiu innych projektów zajmujących się ochroną Ŝubra, finansowanych przez fundusze Unii Europejskiej.

Logo Krainy śubra

26


OPIS GATUNKU

Nazwa gatunku: Bison bonasus (L) * Ekologia gatunku: UŚrodowisko: Wiedza o ekologii Ŝubra pochodzi z długoletnich badań prowadzonych na populacji wolno–Ŝyjącej w Puszczy Białowieskiej oraz na populacjach w Puszczy Knyszyńskiej i Boreckiej. Najbardziej odpowiednim środowiskiem dla Ŝycia Ŝubrów są bogate lasy liściaste, w szczególności grądy i olsy, które w sezonie wegetacyjnym oferują obfitość poŜywienia i łatwy dostęp do wody (leśne strumienie, podmokłe tereny i bagna). śubry równieŜ często Ŝerują na otwartych przestrzeniach, takich jak łąki i polany śródleśne. UBaza pokarmowa: Dieta Ŝubra zawiera ponad 130 gatunków roślin (w tym 27 gatunków drzew i krzewów, 14 gatunków traw i turzyc, 96 gatunków roślin zielnych). Drzewa i krzewy stanowią 10-30% składu pokarmu Ŝubrów, trawy i rośliny zielne – 70-90%. DuŜe zapotrzebowanie na pokarm oznacza, Ŝe Ŝubr przemierza puszczę w jego poszukiwaniu bez przerwy od wiosny do późnej jesieni. Zimą wolno-Ŝyjące populacje są dokarmiane sianem, a tradycja dokarmiania sięga juŜ XVI wieku. Praktyka dokarmiania zimowego jest obecnie stosowana we wszystkich wolno-Ŝyjących populacjach w Europie. Zimowe dokarmianie Ŝubrów zmniejsza ich naturalną śmiertelność. Przyczynia się równieŜ do koncentracji zwierząt wokół miejsc dokarmiania, co z kolei ma wpływ na rozprzestrzenianie się chorób i pasoŜytów wśród Ŝubrów. UDługość Ŝycia Byki z hodowli zamkniętej osiągają wiek do 20 lat, podczas gdy te Ŝyjące na wolności Ŝyją nie dłuŜej niŜ 14-16 lat. W niewoli krowy Ŝyją do 28 lat, a najdłuŜej Ŝyjąca krowa na wolności w Puszczy Białowieskiej przeŜyła 24 lata. UStruktura populacji: Byki (4 letnie i starsze) stanowią 25% składu populacji, krowy (4 letnie i starsze) - 35%, młode zwierzęta obu płci (2–3 letnie) - 25% i cielaki - 15%. Podstawowymi jednostkami strukturalnymi populacji Ŝubrów są grupy mieszane i grupy byków. Grupy mieszane składają się z krów, cielaków i osobników młodych w wieku 2–3 lata oraz czasowo dołączających dorosłych byków. Przeciętna wielkość mieszanej grupy to 13 osobników. Podczas Ŝerowania na otwartych przestrzeniach czasami tworzą się większe grupy. Grupy samców są mniejsze i przeciętnie tworzą je 2 osobniki.

W okresie od wiosny do późnej jesieni areały stad mieszanych wynoszą średnio 70 km2

(45-100 kmP

2)), podobnie jak byków - 70 km2 (30-150 kP

2). Zimą większość Ŝubrów gromadzi się wokół miejsc dokarmiania i formuje duŜe mieszane stada oraz mniejsze grupki byków. Największe zimowe ugrupowania liczą sobie ponad 100 osobników.

URegulacja liczebności Ŝubrów: W duŜych i średnich wolno-Ŝyjących populacjach naturalna śmiertelność jest niska i nie ma znaczenia dla regulacji ich liczebności. śubr nie posiada naturalnego wroga w postaci drapieŜników. Przyczynami naturalnej śmiertelności mogą być: urazy (okaleczenia), obraŜenia powodowane przez inne Ŝubry, choroby pasoŜytnicze, balanoposthitis (choroba narządów płciowych samców), kłusownictwo i starość. NadwyŜka liczby zwierząt jest obecnie odławiana i przenoszona do innych ośrodków hodowlanych lub selekcyjnie odstrzeliwana. Odstrzał jest praktycznym sposobem utrzymania liczebności Ŝubrów na wymaganym poziomie.

27


Zasięg wyst ępowania Ŝubrów w Europie i Polsce. Trendy populacyjne W czasach historycznych Ŝubr występował w Europie Zachodniej, Centralnej i Południowo-wschodniej sięgając do rzeki Wołgi i Gór Kaukazu. Od czasów Średniowiecza pod wpływem postępującej cywilizacji zasięg gatunku zaczął się kurczyć. Pod koniec XVIII wieku przetrwała tylko jedna wolno-Ŝyjąca populacja Ŝubrów na obszarze Puszczy Białowieskiej, gdzie Ŝubry znajdowały się pod ochroną aŜ do momentu ich wyginięcia w roku 1919. Dzięki zaangaŜowaniu naukowców oraz działaczy rozpoczęto odtwarzanie gatunku wykorzystując zwierzęta, które przetrwały w zwierzyńcach i ogrodach zoologicznych w Europie. Początek restytuowanej populacji dało zaledwie 12 osobników (linia nizinna i kaukaska). Wynikiem tak malej ilości przodków obecnej populacji jest jej wysoki chów wsobny (średni wskaźnik inbredu = 0.324). W 2003 było na świecie juŜ 3053 Ŝubrów (60% tej liczby stanowią Ŝubry z populacji wolno-Ŝyjących). Prawie 25% światowej populacji Ŝyje w Polsce (828 osobników, w tym 80% w stadach wolno-Ŝyjących). Pomimo sukcesu odniesionego w restytucji, Ŝubr jest nadal gatunkiem zagroŜonym. Znajduje się w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt ZagroŜonych i Czerwonej Księdze ZagroŜonych Gatunków IUCN. Jest objęty Konwencją Berneńską (Załącznik III) oraz jest gatunkiem priorytetowym ujętym w Załączniku do Dyrektywy Siedliskowej (92/43/EEC) Wielko ść populacji obj ętej projektem

Populacja objęta projektem zawiera wolno-Ŝyjące stada w Puszczy Białowieskiej (ok. 350 osobników). Stanowi to 14% światowej populacji i 49% Ŝubrów występujących w Polsce.

Realizowane i planowane działania ochronne Ŝubrów na poziomie gminnym i krajowym

Strategia Ochrony śubrów, która posiada charakter ogólnokrajowy proponuje kilka działań mających na celu poprawę sytuacji istniejących juŜ na terenie Polski stad wolno –Ŝyjących oraz dalsze wprowadzanie Ŝubrów na nowe obszary. Drugim waŜnym dla ochrony Ŝubrów w skali ogólnokrajowej dokumentem, zawierającym propozycje działań ochronnych jest publikacja zatytułowana „śubr – badania, status i plany ochrony” pod redakcją Prof. Zdzisława Pucka (IUCN, 2004). Jednym z najwaŜniejszych sposobów przywrócenia Ŝubra naturze, wymienianych przez ww. publikację jest łączenie izolowanych populacji w celu uformowania metapopulacji i tym samym zapoczątkowanie tworzenia bardziej zwartego geograficznie zasięgu gatunku. Publikacja sugeruje równieŜ szczegółowe opracowanie planów zarządzania gatunkiem Bison bonasus oraz proponuje utworzenie Banku Genów, który miałby zapobiec utracie zmienności genetycznej gatunku.

Wraz w wejściem Polski do Unii Europejskiej Ŝubr został wpisany jako gatunek priorytetowy do Dyrektywy Siedliskowej – Załącznik II. Na liście siedlisk NATURA 2000 znalazły się główne obszary występowania wolno-Ŝyjących populacji Ŝubrów.

28

LIFE-Nature 2006-B9

OBSZAR OBJ ĘTY PROJEKTEM

Opis obszaru obj ętego projektem:

Obszar projektu znajduje się w województwie Podlaskim, usytuowanym w północno-wschodniej części Polski. Powierzchnia województwa wynosi 20 180 kmP

2 P(6.4% powierzchni

Polski) a jego zaludnienie (61 osób/kmP

2P) jest 2-krotnie niŜsze niŜ średnia krajowa (124 osób/kmP

2P).

Lesistość regionu (29.2%) jest nieznacznie wyŜsza niŜ średnia dla Polski (28.4%). Region Podlasia jest regionem przede wszystkim rolniczym, charakteryzującym się duŜym udziałem łąk i innych uŜytków rolnych (19.8% powierzchni regionu), i tylko w niewielkim stopniu uprzemysłowionym.

Obszary chronione pokrywają 30% powierzchni województwa. Stanowią je 4 parki narodowe, 3 parki krajobrazowe oraz rezerwaty przyrody. Część tych obszarów jest włączonych do sieci NATURA 2000 – ok. 25% powierzchni województwa stanowią Obszary Specjalnej Ochrony określone kryteriami i wymaganiami Dyrektywy Ptasiej (79/409/EWG), a w 11% Specjalne Obszary Ochrony wg Dyrektywy Siedliskowej (92/43/EWG).

Obszary leśne i bagienne województwa podlaskiego zamieszkuje wiele rzadkich i zagroŜonych gatunków zwierząt takich jak: Ŝubr, wilk, ryś, bóbr, wydra, Ŝółw błotny, kumak nizinny – wpisanych do Załącznika II do Dyrektywy Siedliskowej oraz ptaków - bielik, bocian czarny i głuszec uwzględnionych w załączniku I do Dyrektywy Ptasiej.

Podlasie charakteryzuje się bogactwem kulturowym, etnicznym, religijnym oraz wysokimi walorami przyrodniczymi. Wszystkie wymienione cechy wpływają na szczególną atrakcyjność turystyczną regionu.

Powierzchnia objęta projektem (62 942 ha) ograniczona jest do obszaru Puszczy Białowieskiej - stanowiącego Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk (PLC 200004). Składa się z Białowieskiego Parku Narodowego oraz 3 nadleśnictw Lasów Państwowych (BiałowieŜa, Browsk, Hajnówka) zarządzanych przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Białymstoku. Jest to szczególne miejsce dla Ŝubra, gdyŜ właśnie tutaj został on restytuowany po wyginięciu a populacja wolno-Ŝyjąca jest najliczniejsza na świecie. W Puszczy mieści się równieŜ Ośrodek Hodowlany śubrów Białowieskiego Parku Narodowego, który kaŜdego roku wysyła Ŝubry do innych ośrodków hodowli i rezerwatów na świecie.

29

CZĘŚĆ C:

Cele, działania i oczekiwane wyniki

Planowanie projektu i jego

etapy

30

LIFE-Nature 2006-C1/1

OPIS PROJEKTU

CELE PROJEKTU:

Głównym celem projektu jest poprawa sytuacji Ŝubra na Podlasiu oraz zapewnienie długoterminowej ochrony i zachowania gatunku.

Pomimo faktu, Ŝe populacja Ŝubrów Puszczy Białowieskiej osiągnęła liczebność około 350 osobników, gatunek ten jest wciąŜ powaŜnie zagroŜony. Powody tego to: ograniczony obszar występowania oraz zasoby pokarmowe, izolacja wolno-Ŝyjących stad, wysoki inbred, niska odporność na choroby i dotychczasowy sposób zarządzania populacją nie uwzględniający wzrostu liczebności i obecnych potrzeb gatunku. Pomimo tego, Ŝe na świecie Ŝyje zaledwie 3000 Ŝubrów, ich liczebność w Puszczy Białowieskiej jest ograniczana poprzez selektywny odstrzał. Sytuacja ta wynika z ograniczonego obszaru, na którym Ŝubr obecnie moŜe występować. Ponadto, dokarmianie zimowe sprzyja koncentracji Ŝubrów na małym obszarze oraz wpływa na ich zachowanie i ogranicza rozprzestrzenianie na inne obszary.

PowyŜsze problemy mogą w dłuŜszej perspektywie czasu zagrozić przetrwaniu gatunku. Konieczne jest, zatem podjęcie działań, które zabezpieczyłyby stabilność populacji Ŝubra w Puszczy Białowieskiej i jej sąsiedztwie. Aby sprostać takim problemom naleŜy nie tylko podjąć odpowiednie działania ochronne, ale równieŜ spojrzeć na obecność Ŝubra w regionie z szerszej perspektywy, przewidując nie tylko korzyści, ale i problemy, jakie mogą pojawić się wraz z rozprzestrzenianiem się Ŝubrów. Projekt jest częścią szerszej inicjatywy nazwanej Programem „śubra” dąŜącej do połączenia efektywnej ochrony Ŝubra ze zrównowaŜonym rozwojem regionalnym Podlasia, przy wykorzystaniu jego przyrodniczych i kulturowych walorów.

Głównym celem projektu jest poprawa warunków Ŝycia Ŝubrów w Puszczy Białowieskiej oraz stworzenie moŜliwości do ich rozprzestrzeniania się na inne obszary poza Puszczę. Drugim istotnym celem projektu jest podniesienie akceptacji gatunku wśród lokalnej społeczności.

Wytyczenie i realizacja korytarzy ekologicznych ułatwi rozprzestrzenianie się Ŝubrów na inne obszary leśne poza Puszczę Białowieską, łącząc tym samym istniejące juŜ obszary leśne w jeden zwarty obszar ekologiczny. Pozwoli to na przepływ genów pomiędzy obecnie izolowanymi stadami Ŝubrów w Puszczy Białowieskiej i Knyszyńskiej. Rozprzestrzenianiu się Ŝubrów sprzyjać będzie równieŜ tworzenie nowych miejsc dokarmiania na terenie całej Puszczy. Lokalizacja korytarzy ekologicznych będzie określona na podstawie wyników audytu ekologicznego i zostanie następnie przedstawiona właściwym władzom w celu ujęcia korytarzy ekologicznych w planach zagospodarowania przestrzennego oraz planach ochrony.

Większość działań projektu jest nakierowana na poprawę bazy Ŝerowej i dostępności wody. Ma to zachęcić Ŝubry do rozprzestrzeniania się oraz zmniejszyć ich zaleŜność od dokarmiania zimowego.

PowyŜsze działania będą wspierane poprzez wdraŜanie kompleksowego systemu monitoringu rozprzestrzeniania się Ŝubrów, kierunku ich migracji oraz genetycznej struktury populacji .

31


Projekt powinien równieŜ wpłynąć na pozytywne postrzeganie obecności Ŝubra w regionie przez lokalną społeczność. W tym celu zostanie przeprowadzona kampania informacyjna i promocyjna a lokalna społeczność zostanie bezpośrednio zaangaŜowana w działania ochronne i zarządzanie populacją (m.in. dzierŜawa łąk). Wymienione działania powinny trwale poprawić wizerunek i społeczną akceptację Ŝubrów na Podlasiu, tym samym społecznie ugruntowując ochronę tego gatunku.

Cele projektu są zgodne z załoŜeniami Strategii Ochrony śubra przygotowanej przez Ministerstwo Środowiska, popierającej m.in. stworzenie duŜej metapopulacji Ŝubrów na obszarze puszcz: Białowieskiej, Knyszyńskiej i Boreckiej. Niniejszy projekt nie zakłada tak dalekosięŜnych celów, ale jest pierwszym krokiem w kierunku stworzenia duŜych wolno-Ŝyjących populacji w tej części Europy.

Wypracowane w ramach projektu efektywne metody zarządzania populacją Ŝubrów mogą w przyszłości być wdraŜane w innych częściach Europy – wszędzie tam gdzie występują wolno-Ŝyjące populacje Ŝubrów (np.: Litwa, Białoruś, Ukraina oraz Niemcy).

Działania przewidziane w projekcie powinny być postrzegane z szerszej, niŜ tylko sama ochrona Ŝubra, perspektywy. śubr powinien być potraktowany jako gatunek „parasol” - działa podjęte w ramach projektu i skierowane na ochronę Ŝubra będą miały swój pozytywny wpływ równieŜ na inne gatunki (np. wilk, ryś)

Aby efektywnie chronić Ŝubra, działania ochronne powinny objąć równieŜ obszary połoŜone poza siecią Natura 2000. Działania takie powinny obejmować Puszczę Bielską i Knyszyńską. PoniewaŜ załoŜenia Programu LIFE nie przewidują finansowania działań prowadzonych poza obszarami Natura 2000, podejmiemy odpowiednie kroki, aby sfinansować je z innych źródeł.

32


Zagro Ŝenie nr/nazwa

(ref. B6 lub B8)

Działania

(A1, B1,…)

Oczekiwane rezultaty

1./ Wysoki inbred po przejściu przez wąskie gardło

A1, A2, A3, C1, C2, C3, C4, D5

Korytarze ekologiczne między izolowanymi populacjami zostaną włączone do planów zagospodarowania przestrzennego; monitoring genetyczny dostarczy wiedzy o zmienności genetycznej i pomoŜe efektywniej chronić gatunek (rozwaŜane jest przewoŜenie osobników pomiędzy róŜnymi stadami)

2./ Izolacja populacji Ŝubrów oraz brak przepływu genów między izolowanymi stadami

A1, A2, A3, D3, D4, D5

Nowe miejsca dokarmiania oraz ochrona korytarzy ekologicznych ułatwią rozprzestrzenianie się Ŝubrów w Puszczy Białowieskiej i poza jej obszarem. Zostaną przygotowane plany i dokumentacja niezbędne do włączenia korytarzy ekologicznych do planów zagospodarowania przestrzennego i negocjacji z gminami. Powstanie efektywny system minitoringowy dostarczający informacji o lokalizacji stad, ich genetycznej strukturze, liczbie migrujących osobników i kierunkach migracji.

3./ Ograniczona baza pokarmowa i dost ęp do wody

C1, C2, C3, C4, D1, D2, D6

Zostanie zmniejszona zimowa koncentracja zwierząt w centralnej części puszczy; nowe pastwiska (rekultywowane i koszone łąki), wprowadzenie gatunków roślin preferowanych przez Ŝubry i stworzenie nowych wodopojów znacznie poprawią bazę pokarmową Ŝubrów; Liczebność populacji wzrośnie o co najmniej 10%.

4/Koncentracja Ŝubrów na niewielkich obszarach

A1, A2, A3, C1, C2, C3, D2, D5, D6

Obecna koncentracja zwierząt w centralnej części puszczy zostanie zmniejszona.

5 Choroby (balanoposthitis, pryszczyca) oraz paso Ŝyty

C1, C2, C3, C4, D1, D2

Wraz z rozprzestrzenieniem się Ŝubrów na większych obszarach zmniejszy się ryzyko przenoszenia chorób i pasoŜytów.

6./ Niska akceptacja lokalnej społeczno ści dla ochrony Ŝubra

D2, D6, E1, E2, E3, E4, E5, E6

Szybka i profesjonalna reakcja na szkody wyrządzone przez Ŝubry oraz skuteczna informacja i edukacja zmniejszą konflikty z lokalną społecznością; Eko-turystyka pomoŜe postrzegać gatunek jako bodziec ekonomicznego rozwoju regionu

33


SZCZEGÓŁY PROPONOWANYCH DZIAŁA Ń A. PRACE PRZYGOTOWAWCZE, OPRACOWANIE PLANÓW OPERACY JNYCH DZIAŁAŃ

DZIAŁANIE A.1 : Czynno ści przygotowawcze do wdro Ŝenia projektu Opis (co, jak i gdzie): Działanie obejmie szereg prac przygotowawczych niezbędnych do efektywnej realizacji projektu. Są nimi: zebranie map oraz dokumentacji GIS, aktualnych informacji ekologicznych i społecznych związanych z wdraŜanym projektem, planów przestrzennego zagospodarowania; organizacja spotkań z przedstawicielami lokalnej i regionalnej administracji (gmina, powiat, województwo), powołanie koordynatorów zadań oraz koordynatora projektu, robocze spotkania z osobami zatrudnionymi przy projekcie, przygotowanie krótkoterminowych planów operacyjnych, sprawdzenie procedur i regulacji administracyjnych związanych z projektem. Działanie zawiera równieŜ przegląd obszaru objętego projektem przez koordynatorów i pracowników projektu. Uzasadnienie działania: Głównym celem niniejszego działania jest zapewnienie sprawnego przebiegu realizacji projektu. Działanie skupi się na przygotowaniu materiałów i procedur, które będą wykorzystywane podczas realizacji całego projektu. Spotkania i rozmowy robocze mają za zadanie zintegrować i umocnić zespół pracowników uczestniczących w projekcie. Wynikiem działania będzie równieŜ szczegółowe określenie umiejscowienia działań planowanych w pierwszych 2 latach projektu. PoniewaŜ projekt prowadzony będzie na przyrodniczo cennym obszarze, kaŜde działanie w terenie zostanie szczegółowo przeanalizowane. Wcześniejsze przygotowanie tak szczegółowego planu było nie moŜliwe ze względu na wysokie koszty (pracownicze, podróŜy, itp.). Dlatego teŜ lokalizacja działań w Załącznikach do projektu jest propozycją do szczegółowego przeanalizowania w przyszłości. Działanie będzie prowadzone przez pierwsze 6 miesięcy projektu. Koszty działania zawierają: Działanie Koszty (euro) Kategoria Organizacja 12 spotkań pracowników projektu 5 000 Ogólne Koszty podróŜy 5 000 PodróŜe i pobyt Materiały biurowe 1 000 Materiały ulegające zuŜyciu Sprzęt komputerowy – projektor multimedialny 3 000 Sprzęt Oprogramowanie 4 000 Materiały ulegające zuŜyciu razem 18 000 Instytucja odpowiedzialna za wdroŜenie działania: Zakład Badania Ssaków PAN

Działanie będzie zlecane podwykonawcom: □ tak x Nie □ Częściowo Oczekiwane rezultaty: Wynikiem działania będzie poinformowanie lokalnej i regionalnej administracji o rozpoczęciu projektu i jego załoŜeniach. Koordynatorzy projektu zorganizują zespół ludzi do realizacji projektu z jasno i jednolicie określonymi celami i procedurami. Zespół ten otrzyma wszystkie niezbędne informacje i materiały niezbędne dla realizacji projektu. Zostanie równieŜ określona dokładna lokalizacja planowanych przedsięwzięć na pierwsze 2 lata trwania projektu.

34


DZIAŁANIE A.2 U: Audyt ekologiczny planowanych korytarzy ekologiczny ch pomi ędzy Puszcz ą Białowiesk ą a innymi obszarami potencjalnego wyst ępowania Ŝubra w regionie Opis (co, jak i gdzie): Na podstawie załączonych planów korytarzy ekologicznych pomiędzy Puszczą Białowieską a innymi obszarami leśnymi w jej sąsiedztwie (Puszcza Knyszyńska na północy i Puszcza Bielską i Mielnicką na południu - 11 gmin; patrz mapa A2) przeprowadzony zostanie audyt ekologiczny. Celem audytu będzie zweryfikowanie map GIS, określenie, jakie typy środowisk są obecne na obszarach planowanych korytarzy ekologicznych oraz ustalenie ich optymalnych lokalizacji dla migracji Ŝubrów. Audyt wskaŜe równieŜ najwaŜniejsze bariery dla rozprzestrzeniania się Ŝubrów. Audyt zostanie przeprowadzony między październikiem 2006 i grudniem 2007 i zakończy się przygotowaniem raportu wraz z mapami GIS. Obejmie on 11 gmin na obszarze których znajduje się Puszcza Białowieska oraz korytarze ekologiczne istotne dla połączenia obszarów występowania Ŝubra dla zwiększenia zasięgu populacji. W grudniu 2007 r. odbędzie się równieŜ seminarium dla naukowców, przedstawicieli lokalnych i regionalnych władz i słuŜby leśnej, na którym zostaną przedstawione wyniki przeprowadzonego audytu ekologicznego. Spodziewamy się, iŜ seminarium umoŜliwi równieŜ uczestnikom wyraŜenie swoich opinii i dostarczenie dodatkowych informacji i materiałów, które mogą zostać uwzględnione w przygotowaniu planów korytarzy. Będzie to wymagało jednak dodatkowego czasu. Co więcej, rozpoczynając realizację działania A3 konieczne będzie skonsultowanie planów wykonanych podczas działania A2, a następnie negocjacja ich technicznych aspektów z władzami odpowiedzialnymi za przygotowanie Planów Zagospodarowania Przestrzennego oraz, jeśli zajdzie taka konieczność, wprowadzenie poprawek i zmian. Planowane jest zatrudnienie 2 pracowników na pełnym etacie oraz zakupienie sprzętu za około 5 000 Euro: Komputer PC, skaner A3, kolorowa drukarka i oprogramowanie (Microsoft Windows, Mapinfo Professional, Arcview, Borland C++). Dodatkowe koszty (4 000 Euro) są związane ze szczegółowym opracowaniem raportu do niniejszego działania oraz organizacją seminarium. Całkowity koszt działania wyniesie 62 760 euro. Działanie Koszty (euro) Kategoria Koszty zatrudnienia pracowników (2 pracowników na pełny etat na okres 24 miesięcy kaŜdy)

Koszty zatrudnienia personelu

Sprzęt – komputer i skaner 5 000 Sprzęt Przygotowanie raportu i seminarium 4 000 Koszty pomocy

zewnętrznej Razem


35

Uzasadnienie działania: Audyt ekologiczny jest pierwszym krokiem do stworzenia systemu korytarzy ekologicznych pomiędzy najwaŜniejszym obszarem występowania Ŝubrów - Puszczą Białowieską a otaczającymi ją kompleksami leśnymi. Będzie to podstawą dla dalszego wprowadzania administracyjnych działań ochronnych obszarów niezbędnych do efektywnej i nie zakłóconej migracji zwierząt wzdłuŜ korytarzy. Będzie to więc pierwszy krok do ograniczenia izolacji stad Ŝubrów (zagroŜenie 2), umoŜliwienia Ŝubrom rozprzestrzeniania się na całym obszarze Puszczy Białowieskiej (ZagroŜenie 4), oraz przyczyni się do połączenia obszarów Natura 2000 w regionie. Przeprowadzony audyt i przygotowany raport staną się dodatkowo narzędziem informacyjno-edukacyjnym dla lokalnych i regionalnych władz oraz zarządców obszarów leśnych dotyczącym znaczenia i funkcji korytarzy ekologicznych w działaniach ochronnych. Instytucja odpowiedzialna za wdroŜenie działania: Zakład Badania Ssaków PAN

Działanie będzie zlecane podwykonawcom: □ Tak □ Nie x Częściowo Oczekiwane rezultaty: Wyniki przeprowadzonego audytu zostaną podsumowane w raporcie przedstawiającym sytuację na obszarze od Puszczy Mielnickiej do Knyszyńskiej (11 gmin). W raporcie znajdą się informacje dotyczące obecnych środowisk, głównych barier ekologicznych, jak równieŜ proponowanych korytarzy ekologicznych. Raport zostanie rozpowszechniony wśród lokalnej społeczności oraz przedstawiony lokalnym władzom. Wpłynie to na postrzeganie korytarzy ekologicznych jako niezbędnego elementu dla rozprzestrzeniania się Ŝubrów. Na podstawie wyników przeprowadzonego audytu zostaną określone dalsze działania dotyczące ochronny korytarzy .

36

LIFE-Nature 2006-C2/4 DZIAŁANIE A3 : Wprowadzanie korytarzy ekologicznych do planów zagospodarowania przestrzennego Opis (co, jak i gdzie):

Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego gmin pozwalają na ukierunkowywanie sposobu uŜytkowania gruntów poprzez tworzenie prawnie wiąŜących reguł, które muszą być przestrzegane przez potencjalnych inwestorów. Gminy znajdujące się w obszarze działania projektu LIFE znajdują się obecnie we wstępnej fazie prac nad przygotowywaniem planów, dlatego teŜ istniejące i planowane korytarze ekologiczne dla Ŝubrów nie są dostatecznie chronione prawnie.

Aby włączyć korytarze ekologiczne w plany zagospodarowania przestrzennego gmin oraz w wojewódzki plan zagospodarowania przestrzennego naleŜy przede wszystkim określić przebieg korytarzy oraz przeprowadzić ich audyt ekologiczny, który pozwoli na dokładne określenie ich szczegółowego przebiegu. Na tej podstawie będzie moŜliwe negocjowanie z gminami i władzami wojewódzkimi, w jakim stopniu korytarze powinny być uwzględnione w planach, oraz jakie koszty trzeba będzie w związku z tym ponieść.

Na bazie wyników audytu ekologicznego (Działanie A2) zostanie przygotowana dokumentacja dotycząca korytarzy i innych obszarów bytowania Ŝubra. Dokumentacja ta zostanie przekazana 11 gminom w regionie Puszczy Białowieskiej wraz z rekomendacją jej uwzględnienia przy tworzeniu planów zagospodarowania przestrzennego.

Główne zadanie w tym działaniu będzie polegało na wyłonieniu wykonawcy odpowiedniej dokumentacji, kontaktach z gminami oraz negocjowaniu uwzględnienia korytarzy ekologicznych i obszarów korzystnych dla Ŝubrów w odpowiednich dokumentach planistycznych. Drugim zadaniem będzie wprowadzenie korytarzy ekologicznych dla Ŝubrów do planu zagospodarowania przestrzennego województwa. Jest to istotne ze względu na fakt, iŜ plan ten obejmuje obszar wielu gmin i koordynuje lokalne plany zagospodarowania.

Działanie Koszty (euro) Kategoria Wprowadzanie korytarzy ekologicznych do planów zagospodarowania przestrzennego

111 520 Koszty pomocy zewnętrznej

Koszty osobowe (jeden pracownik administracyjno-techniczny na pół etatu na 33 miesiące)


Razem Uzasadnienie działania: Umocowanie prawne korytarzy ekologicznych w planach zagospodarowania jest podstawowym warunkiem ich efektywnej ochrony. Poprzez dostarczenie gminom niezbędnej dokumentacji będzie moŜliwe nakłonienie samorządów do uwzględnienia korytarzy w planach oraz zapewnienie, Ŝe ich przebieg będzie odpowiadał realnym potrzebom Ŝubra i załoŜeniom projektu.

Instytucja odpowiedzialna za wdroŜenie działania: Fundacja Zielone Płuca Polski Działanie będzie częściowo zlecane podwykonawcom. Oczekiwane rezultaty: Rezultatem działania będzie przygotowanie dokumentacji zawierającej lokalizację korytarzy ekologicznych i obszarów korzystnych dla bytowania Ŝubra (w oparciu o audyt ekologiczny przeprowadzony w ramach działania A2). Przeprowadzone zostaną równieŜ negocjacje z samorządami lokalnymi dotyczące uwzględnienia dokumentacji przy opracowaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego gmin.

37

LIFE-Nature 2006-C4/1 C. DZIAŁANIA JEDNORAZOWE DZIAŁANIE C.1U: Rekultywacja ł ąk Opis ( co, jak i gdzie ) W powyŜszym działaniu nie uŜytkowane i nieproduktywne łąki znajdujące się na terenie Puszczy Białowieskiej zostaną zrekultywowane w celu poprawy bazy pokarmowej Ŝubra. Rekultywacja będzie polegała na usuwaniu skutków sukcesji wtórnej, przygotowaniu gleby, zasianiu, oraz jej wstępnym zagospodarowaniu. Na pewnych obszarach, które staną się w przyszłości poletkami karmowymi, zostaną zasadzone rośliny uŜytkowe atrakcyjne dla Ŝubrów. Działanie rekultywacji łąk zostanie przeprowadzone w kilku lokalizacjach na obszarze projektu poprzez firmy wybrane w trybie zamówienia publicznego. Rekultywacja będzie miała miejsce w okresie wegetacyjnym tj. pomiędzy kwietniem a wrześniem, w czasie trwania całego projektu, tj. w latach 2007 - 2010.

Rekultywacja obejmie następujące 3 nadleśnictwa biorące udział w projekcie

Nadleśnictwo Powierzchnia do rekultywacji w hektarach

BiałowieŜa 25 Browsk 6 Hajnówka 30 Razem 61

Koszty rekultywacji zawierają następujące składniki:

Działania Koszt (euro) Kategoria Całkowity koszt na hektar (usuwanie skutków sukcesji leśnej oraz bezpośrednie przygotowanie gleby, zakup nasion, zasianie, wstępne zagospodarowanie, koszty robocizny)

500 Koszty pomocy zewnętrznej

Koszt całkowity (61 ha) 30 500 Uzasadnienie działania: Jednym z istotnych zagroŜeń dla Ŝubra jest pogorszenie się bazy Ŝerowej w skutek zarastania. Pokarm Ŝubra w 70-90% stanową trawy oraz rośliny zielne. Gatunek potrzebuje otwartych przestrzeni pokrytych tego typu roślinnością. JednakŜe, od lat 70-tych gospodarowanie otwartymi terenami Puszczy Białowieskiej i innych lasów w regionie zmieniło się. Łąki puszczańskie, kiedyś regularnie wykaszane, przestały być uŜytkowane. Wynikiem tego były sukcesja wtórna oraz zmiany w składzie gatunkowym roślin, które to przyczyniły się do zuboŜenia bazy pokarmowej Ŝubra (ZagroŜenie 3). Regularne wykaszanie łąk na obszarze białoruskiej części Puszczy Białowieskiej przyczynia się do intensywnego wykorzystania takich obszarów przez Ŝubry. Instytucja odpowiedzialna za wdraŜanie działania: Regionalna Dyrekcja Lasów Pa ństwowych w Białymstoku Działanie będzie realizowane na zasadzie podwykonawstwa:

x Tak □ Nie □ Częściowo

38

LIFE-Nature 2006-C4/2 Oczekiwane rezultaty (ilościowe informacje, jeśli to wykonalne): Rekultywacja i zagospodarowanie ponad 60 ha łąk i poletek karmowych znacznie wzbogaci bazę pokarmową Ŝubra (ZagroŜenie 3). Gatunek uzyska dostęp do nowego, bogatego źródła pokarmu w okresie od wiosny do jesieni. Lokalizacja poletek karmowych zarówno w puszczy, jak teŜ na jej obrzeŜach ułatwi dyspersję Ŝubrów i ich dalsze migracje. Drugim waŜnym wynikiem Działania C1 będzie obniŜenie szkód powodowanych przez Ŝubra w drzewostanach, głównie uprawach leśnych, zarządzających większością terenów, na których występuje Ŝubr. Mniejsze szkody przyczynią się do bardziej pozytywnego postrzegania gatunku i jego obecności na nowych obszarach, a tym samym pozwolą przeciwdziałać ZagroŜeniu nr 6.

39

LIFE-Nature 2006-C4/3 DZIAŁANIE C.2 : Budowa małych zbiorników wodnych (wodopojów) Opis (co, jak i kiedy): W celu zapewnienia Ŝubrom dostępu do wody na obszarach gdzie jej zasoby są ograniczone planujemy budowę małych zbiorników wodnych (wodopojów). Działanie to będzie prowadzone przez 2 nadleśnictwa Puszczy Białowieskiej, posiadające juŜ doświadczenie w tego rodzaju przedsięwzięciach. Wodopoje będą wykonane w postaci niewielkich oczek wodnych, albo poprzez spiętrzenie cieków wodnych. Według RDLP w Białymstoku, pierwsze rozwiązanie nie potrzebuje oficjalnego pozwolenia, poniewaŜ zbiorniki takie nie zatrzymują cieku. Dla drugiego rozwiązania wymagane jest oficjalne zezwolenie. JednakŜe, bazując na dotychczasowym doświadczeniu Lasów Państwowych nie powinno być większego problemu z jego uzyskaniem. Uzasadnienie działania: Dostępność wody jest podstawowym warunkiem występowania gatunku Bison bonasus na określonym obszarze i migracji na nowe terytoria. Ostatnia dekada przyniosła spadek poziomu wód gruntowych w regionie Podlasia. Towarzyszące temu zjawisku niskie opady sprawiły, iŜ Ŝubry opuściły centralne obszary Puszczy Białowieskiej i skoncentrowały się wzdłuŜ nie wysychających latem rzek leśnych (ZagroŜenie nr 3). Stworzenie systemu wodopojów na terenach obecnie nie zamieszkałych przez Ŝubry, zachęci zwierzęta do dyspersji i dalszej migracji na nowe tereny. Zbiorniki wodne zostaną utworzone w następujących nadleśnictwach (patrz Załączniki: Mapa 1 dla głównych lokalizacji ):

Nadleśnictwo Liczba zbiorników Browsk 9 Hajnówka 5 Razem 14

Koszt 1 zbiornika kształtuje się na poziomie 3000 euro i moŜe zaleŜeć od poziomu wód gruntowych i pozostałych warunków geomorfologicznych. W sumie, całkowity koszt działania wyniesie 42 000 euro. Firmy budujące zbiorniki wodne zostaną wyłonione w trybie ustawy o zamówieniach publicznych.

Działanie Koszt (euro) Kategoria

Budowa małych zbiorników wodnych 42 000 Koszty pomocy zewnętrznej

Instytucja odpowiedzialna za wdraŜanie działania: Regionalna Dyrekcja Lasów Pa ństwowych w Białymstoku Działanie będzie realizowane na zasadzie podwykonawstwa:

x Tak □ Nie □ Częściowo Oczekiwane rezultaty (informacja ilościowa, jeśli to moŜliwe): Rezultatem działania będzie utworzenie dodatkowych wodopojów, a zatem poprawa dostępności wody dla Ŝubrów. Zbiorniki wodne wraz z lepszym dostępem pokarmu zachęcą stada Ŝubrów do szerszego rozprzestrzeniania się na terenie Puszczy Białowieskiej.

40

LIFE-Nature 2006-C4/4 DZIAŁANIE C.3. : Sadzenie i ochrona drzew owocowych Opis (co, jak i gdzie) W ramach niniejszego Działania na obszarze Puszczy Białowieskiej zostanie utworzonych kilka niewielkich stanowisk drzew owocowych, rodzimych dla regionu (głównie dzika jabłoń i dzika grusza) oraz krzewów preferowanych przez Ŝubra. Drzewka owocowe zostaną udostępnione zwierzętom dopiero po osiągnięciu właściwej wielkości, kiedy nie będzie im juŜ grozić nadmierne zgryzanie. Do tego momentu, konieczne będzie ich ogrodzenie i ochrona. Działania prowadzone będą w okresie wegetacyjnym, tj. od kwietnia do września w latach 2007-2010. Uzasadnienie działania: Kurczące się zapasy bazy pokarmowej Ŝubra oraz ograniczony zasięg gatunku, powodują koncentrację zwierząt na terenach atrakcyjniejszych pokarmowo i znaczną presją Ŝubra na plantacje leśne (ZagroŜenie 3 i 6). Dzięki wprowadzeniu dzikich owocowych drzew, obszary obecnie rzadko wykorzystywane przez Ŝubra staną się bardziej atrakcyjne dla tego gatunku.

Powierzchnia nasadzeń:

Nadleśnictwa Nasadzenia w hektarach BiałowieŜa 2.5 Hajnówka 3.5 Razem 6.0

Koszt jednego hektara drzewek owocowych wynosi w przybliŜeniu 1 000 Euro i zawiera koszty sadzonek (0.75 Euro/sadzonkę), transport i sadzenie (150 Euro/1000 sadzonek). Na 1 ha moŜe być zasadzonych 1 000 drzewek. Całkowity koszt działania wynosi 6 000 euro. Kalkulacja 1000 sadzonek/ha została przedstawiona przez nadleśnictwa. Zgodnie z ich załoŜeniami, sadzonka jest obsadzana w kwadracie 3.5x3.5m, co daje 816 sadzonek/1 ha. Reszta sadzonek zostanie uŜyta do uzupełnienia braków w czasie 2 pierwszych lat uprawy. Zgodnie z opinią RDLP, powyŜszy system daje dobre efekty. NaleŜy jednak zwrócić uwagę, iŜ w kolejnych latach zagęszczenie drzew będzie się obniŜać. Działanie Koszt (euro) Kategoria Sadzenie i ochrona drzew owocowych 6 000 Koszty pomocy zewnętrznej


x Tak □ Nie □ Częściowo Oczekiwane rezultaty (informacja ilościowa, jeśli to moŜliwe): Dzikie drzewa owocowe dostarczą Ŝubrom dodatkowego i atrakcyjnego poŜywienia w dłuŜszej perspektywie czasowej. W ten sposób wpływ gatunku na leśne sadzenia zostanie zredukowany. Dodatkowo, drzewka owocowe stworzą środowisko Ŝycia i dla innych organizmów np.: owadów (np. pszczół, os, trzmieli) i kręgowców (jeleń, dzik, ptaki leśne)

41

LIFE-Nature 2006-C4/5 DZIAŁANIE C.4 : Tworzenie miejsc dokarmiania Ŝubrów Opis (co, jak i gdzie): W ramach działania w 2 nadleśnictwach Lasów Państwowych zostanie zbudowanych 19 miejsc zimowego dokarmiania Ŝubrów. W kaŜdym z miejsc dokarmiania znajdzie się drewniany bróg oraz lizawka solna. Uzasadnienie działania: Populacja Ŝubra w Puszczy Białowieskiej w duŜej mierze uzaleŜniona jest od zimowego dokarmiania. Bardzo liczne stada koncentrują się wokół niewielkiej liczby paśników umiejscowionych przede wszystkim w centralnej części puszczy. Powoduje to szereg negatywnych skutków dla populacji. Przede wszystkim koncentracja ułatwia rozprzestrzenianie się chorób i pasoŜytów. Zimowe dokarmianie przeciwdziała równieŜ naturalnej selekcji gatunku (naturalna śmiertelność wynosi zaledwie 3% rocznie). Budowa nowych paśników i ich rozproszenie na duŜym obszarze ma 3 główne cele. Pierwszy z nich to obniŜenie zimowej koncentracji Ŝubrów w centralnej części Puszczy Białowieskiej (ZagroŜenie 4). Drugim celem jest zachęcenie Ŝubra do migracji w poŜądanych kierunkach. Zostanie to osiągnięte poprzez właściwą lokalizację paśników. Trzecim celem jest umoŜliwienie zwierzętom osiedlania się na nowych obszarach i pozostawania tam równieŜ poza sezonem wegetacyjnym. Liczba planowanych miejsc dokarmiania:

Nadleśnictwa Liczba Miejsc Dokarmiania BiałowieŜa 6 Browsk 8 Hajnówka 5 Razem 19

Koszt stworzenia miejsca dokarmiania to 1 500 Euro. Całkowity koszt działania wynosi 28 500 Euro

Działanie Koszt (euro) Kategoria Tworzenie miejsc dokarmiania 28 500 Koszty pomocy zewnętrznej

Odpowiedzialny za wprowadzanie: Regionalna Dyrekcja Lasów Pa ństwowych w Białymstoku Działanie będzie realizowane na zasadzie podwykonawstwa:

x Tak □ Nie □ Częściowo Oczekiwane rezultaty ( ilościowa informacja, jeśli to moŜliwe): Proponowana liczba miejsc dokarmiania znacznie obniŜy zaleŜność Ŝubra od obecnie uŜywanych paśników w centralnej części Puszczy Białowieskiej, a co za tym idzie powinna ułatwić szersze rozprzestrzenianie się populacji.

42


D. DZIAŁANIA POWTARZALNE DZIAŁANIE D.1 : Wykaszanie ł ąk oraz dostarczanie siana do zimowego dokarmiania Opis ( co, jak i kiedy): Wykaszanie będzie prowadzone na łąkach zrekultywowanych, a takŜe na pozostałych łąkach puszczańskich. Będzie miało na celu zapewnienie bazy pokarmowej Ŝubrom i przeciwdziałanie sukcesji leśnej. Wykaszanie będzie prowadzone raz w roku w latach 2007-2010. Obszar do wykaszania będzie powiększał się kaŜdego roku wraz z ze wzrostem powierzchni rekultywowanych łąk (patrz Działanie C1). Uzasadnienie działania: Nie koszone łąki są podatne na sukcesję leśną oraz degradację. W celu utrzymania ekosystemów waŜnych dla Ŝubra ze względu na bazę pokarmową (ZagroŜenie 3), konieczne jest prowadzenie działań podtrzymujących istnienie takich obszarów, a więc m.in. coroczne wykaszanie łąk. Siano zebrane podczas tego działania zaopatrzy zarówno juŜ istniejące, jak i nowo utworzone paśniki (patrz Działanie C4). Część skoszonego siana zostanie pozostawiona na łąkach w stogach, stwarzając tym samym dodatkowe miejsca dokarmiania. Planowana powierzchnia wykaszania w 3 nadleśnictwach:

Nadleśnictwa Ł ąki do wykaszania w hektarach

BiałowieŜa 80 Browsk 50 Hajnówka 30 Razem 160

Koszt wykaszania 1 ha = 25 Euro. Całkowity koszt (2007-2010): 12 000 Euro

Działanie Koszt (euro) Kategoria Wykaszanie łąk i dostarczanie siana w okresie zimowym



x Tak □ Nie □ Częściowo Oczekiwane rezultaty (informacja ilościowa, jeśli to moŜliwe): Głównym rezultatem Działania D1 będzie zabezpieczenie bazy pokarmowej Ŝubra. Planowana skala działania ułatwi zrównowaŜone wykorzystywanie łąk. Zapewni równieŜ zapasy siana na zimowe dokarmianie Ŝubra.

43

LIFE-Nature 2006-C5/2 DZIAŁANIE D.2 : Ochrona obszarów rolniczych dotkni ętych oddziaływaniem Ŝubra oraz kontrola osobników powoduj ących szkody Opis (co, jak i kiedy): Na obszarach rolniczych, na których Ŝubry regularnie powodują szkody, zostaną zastosowane środki zmierzające do ochrony upraw i ograniczenia szkód (pastuchy elektryczne, drewniane ogrodzenia, itp.) Rodzaj podjętych działań będzie zaleŜał od lokalizacji obszaru oraz nie powinien wpływać na trasy wędrówek Ŝubrów. Działanie D2 będzie wdraŜane przez pracowników Białowieskiego Parku Narodowego, posiadających niezbędne doświadczenie w łagodzeniu konfliktów związanych z oddziaływaniem Ŝubrów na obszary rolnicze. Migrujące zwierzęta, które są agresywne bądź nie wykazują bojaźni w stosunku do człowieka, zostaną uśpione i przetransportowane w głąb Puszczy Białowieskiej. Koszty Działania zawierają: Pozycja Szczegóły Koszt (euro) Kategoria Materiały wykorzystywane do zapobiegania szkodom

Drewno, druty, elektryczne przewody, przewody sieciowe, itp.

25 000 Materiały ulegające zuŜyciu

Transport Zwierzęta, które są agresywne lub przyzwyczajone do obecności człowieka będą uśpione i przetransportowane w głąb Puszczy Białowieskiej.


Koszty zatrudnienia Jeden pracownik techniczny na pół etatu, który będzie prowadził i kontrolował system zapobiegania szkodom, jak równieŜ kontaktował się z rolnikami i zarządzał systemem kontraktowania łąk (Działanie D6).


Razem Uzasadnienie działania: śubr moŜe spowodować szkody w uprawach, w ten sposób wywołując negatywne reakcje rolników mimo płaconych z budŜetu państwa odszkodowań. Takie przypadki są szeroko nagłaśniane przez media i pomimo tego, iŜ nie zdarzają się często, społeczeństwo postrzega to jako znaczący problem (ZagroŜenie 6). Działania ochronne podjęte na obszarach naraŜonych na negatywne oddziaływanie Ŝubrów zredukują rozmiar szkód oraz pozytywnie wpłyną na nastawienie lokalnych rolników. Odłów i przetransportowanie agresywnych zwierząt lub zwierząt przyzwyczajonych do człowieka, będzie zapobiegać moŜliwym zagroŜeniom oraz łagodzić potencjalne konflikty. Działanie jest umiejscowione poza Obszarem Ochrony Siedlisk - Puszcza Białowieska. Pomimo tego powinno być włączone do projektu, poniewaŜ uzupełnia pozostałe Działania Projektu i jest nieodzowne do efektywnego wdroŜenia jego załoŜeń.

44

LIFE-Nature 2006-C5/3 Instytucja odpowiedzialna za wdraŜanie działania: Białowieski Park Narodowy Działanie będzie realizowane na zasadzie podwykonawstwa:

□ tak x Nie □ Częściowo Oczekiwane rezultaty (ilościowa informacja, jeśli jest moŜliwa): Działanie pomoŜe wyeliminować najistotniejsze obawy mieszkańców regionu związane z obecnością Ŝubra w Puszczy Białowieskiej i jej sąsiedztwie. WaŜne jest aby wśród lokalnej społeczności umacniać przekonanie, iŜ nie poniesie strat ekonomicznych w przypadku wystąpienia szkód w uprawach spowodowanych przez Ŝubry. Ponadto obecność Ŝubra podniesie walory turystyczne regionu. MoŜliwość obserwacji Ŝubrów uatrakcyjni pobyt turystów w licznych gospodarstwach agroturystycznych. Szybki i sprawny transport agresywnych zwierząt będzie zapobiegać ewentualnym obraŜeniom odniesionym w skutek ataku zwierząt. NajwaŜniejsze bariery akceptacji gatunku tj.: strach przed stratami ekonomicznymi i atakami Ŝubra zostaną wyeliminowane.

45

LIFE-Nature 2006-C5/4 DZIAŁANIE D.3 : Inwentaryzacja Ŝubrów Opis (co, jak i gdzie): W ramach powyŜszego Działania pracownicy BPN będą prowadzili regularną obserwację miejsc dokarmiania. Pozwoli to ustalić częstość odwiedzin Ŝubrów, jak równieŜ wielkość przybywających stad i ich strukturę płciową i wiekową. Równocześnie, będą prowadzone systematyczne obserwacje rozprzestrzeniania się Ŝubrów na obszarze objętym projektem. Gromadzenie się Ŝubrów przy miejscach dokarmiania oraz tropienia po śniegu pozwolą policzyć nie tylko Ŝubry w stadach korzystających z paśników, ale równieŜ samotne osobniki. Poza tym będą równieŜ monitorowane osobniki nie przychodzące do miejsc dokarmiania. Ich liczba zostanie oszacowana na postawie bezpośrednich obserwacji i obserwacji tropów na śniegu. Liczba Ŝubrów, rozród oraz upadek będą monitorowane przez cały rok. Proponowane metody bazują na długoletniej praktyce i doświadczeniach pracowników Białowieskiego Parku Narodowego. Koszty działania zawierają:

Działania Koszty (euro) Kategoria WyposaŜenie (samochód, lornetki) 22 500 Sprzęt Transport (paliwo) 25 000 Koszty podróŜy i pobytu Koordynacja działania (materiały, mapy, papier, koszty organizacji spotkań)


Koszty zatrudnienia (dwóch pracowników technicznych na pół etatu)


Razem Uzasadnienie działania: Głównym celem inwentaryzacji Ŝubrów jest obserwacja zmian w wielkości i rozprzestrzenianiu się populacji, ich rozrodu i śmiertelności. W wyniku tych działań będzie moŜna przygotować się do zimowego dokarmiania zwierzyny ( liczba paśników, lokalizacja paśników, zapas siana, itd.). Pozwoli to na podjęcie działań promujących rozprzestrzenianie się Ŝubrów przez korytarze ekologiczne oraz jednocześnie zapobiegać migracji Ŝubrów na niepoŜądane obszary. Jest to niezbędny element ochrony Ŝubra. Instytucja odpowiedzialna za wdraŜanie działania: Białowieski Park Narodowy Działanie nie będzie realizowane na zasadzie podwykonawstwa. Oczekiwane rezultaty ( ilościowa informacja, jeśli to moŜliwe) Głównym wynikiem działania będzie system efektywnego monitoringu Ŝubra, a więc liczebności i tempa ekspansji. PomoŜe to zidentyfikować, jak równieŜ zapobiec, ewentualnym zagroŜeniom powstającym podczas rozprzestrzeniania się populacji.

46

LIFE-Nature 2006-C5/5 DZIAŁANIE D.4 : Monitoring rozmieszczenia i rozprzestrzeniania si ę Ŝubrów przy uŜyciu telemetrii satelitarnej Opis (co, jak i gdzie): W ramach działania 20 Ŝubrów zostanie wyposaŜonych w obroŜe satelitarnych GPS. 10 Ŝubrów zostanie zaopatrzonych w nadajniki w pierwszym roku trwania projektu, kolejne 10 osobników – w drugim roku trwania projektu. Ogólna liczba zwierząt zaopatrzonych w nadajniki stanowić będzie 5% całej populacji Ŝubrów Puszczy Białowieskiej. W kaŜdym z pięciu ugrupowań zimowych zostaną oznaczone nadajnikami 2 osobniki. Baterie nadajników pozwalają na pracę nadajnika przez 1-3 lat. Lokalizacja zwierząt w terenie będzie ustalana codziennie przez moduł GPS zamontowany w obroŜy a dane z nadajników będą przekazywane do komputera za pomocą modułu GSM (w formie SMS). Poza telemetrią satelitarną stosowana będzie standardowa radiotelemetria z wykorzystaniem obroŜy z nadajnikami VHF. Zespół wdraŜający działanie będzie prowadził regularne obserwacje Ŝubrów w terenie w celu monitorowania stanu populacji i liczebności stad, w których przebywają zwierzęta z obroŜami. Samochód zakupiony w ramach niniejszego działania będzie równieŜ wykorzystywany przez Wnioskodawcę do innych celów związanych z realizacją projektu (np.:audyt ekologiczny) oraz do nadzorowania działań prowadzonych przez partnerów. Monitoring będzie prowadzony przez pracowników ZBS posiadających wieloletnie doświadczenie w telemetrii ssaków. Koszty działania zawierają:

Działanie Koszty (euro) Kategoria Sprzęt (10 obroŜy GPS) 30 000 Sprzęt Samochód terenowy 22 500 Sprzęt Transmisja danych 7 500 Koszty pomocy zewnętrznej Koszty zatrudnienia (1 pracownik techniczny na ½ etatu)


Koszt materiałów zuŜywalnych (paliwo do transportu, materiały)


Razem Uzasadnienie działania: Monitoring rozprzestrzeniania się Ŝubra pozwoli rozpoznać kierunki i tempo migracji, wykorzystanie środowisk, korytarzy ekologicznych, łąk, oraz wodopojów przygotowanych dla Ŝubrów w ramach pozostałych działań projektu. Działanie jest waŜne dla wdroŜenia kolejnych etapów projektu i efektywniejszej ochrony Ŝubra – w tym przygotowania przestrzeni do rozprzestrzeniania się Ŝubrów i zapobiegania konfliktom związanym ze szkodami powodowanymi przez Ŝubry (migracja na obszary rolnicze i zamieszkałe przez człowieka). Instytucja odpowiedzialna za wdroŜenie działania: Zakład Badania Ssaków PAN Działanie będzie realizowane na zasadzie podwykonawstwa

□ Tak □ Nie x Częściowo Oczekiwane rezultaty ( ilościowa informacja jeśli to moŜliwe) Działanie stworzy system monitorowania kierunków i odległości migracji Ŝubrów oraz wykorzystania przez Ŝubry obszarów przygotowanych w ramach działań zawartych w projekcie. Uzupełni to tradycyjne metody inwentaryzacji Ŝubrów i zapewni całodobową obserwację zachowania zwierząt. Wyniki telemetrii dostarczą wskaźników do oceny postępów realizacji projektu jego efektywności w przeciwdziałaniu zagroŜeniom 3, 4 i 6, oraz skuteczności działań ochronnych.

47

LIFE-Nature 2006-C5/6 DZIAŁANIE D.5 : Monitoring genetyczny populacji Ŝubrów Opis (co, jak i gdzie): Współczesna populacja Ŝubrów wywodzi się od zaledwie kilku osobników, czego rezultatem jest ograniczona zmienność genetyczna. Celem działania jest przeprowadzenie badań genetycznych struktury populacji Ŝubrów wolno-Ŝyjących oraz osobników z hodowli zamkniętej. Materiał genetyczny zebrany w ramach działania wraz z juŜ wcześniej zebranymi próbkami DNA stworzy bank/kolekcję DNA Ŝubrów. Uzyskana podczas tego działania baza danych genetycznych zostanie następnie wykorzystana do przygotowania wytycznych dotyczących dalszych działań ochronnych związanych z zarządzaniem zmiennością genetyczną gatunku. System monitoringu genetycznego zwierząt wolno-Ŝyjących na obszarze objętym działaniami projektu oraz zwierząt migrujących poza ten obszar pozwoli sprawdzić poziomu inbredu populacji Ŝubrów.

Próbki skóry będą pobierane z wykorzystaniem probierzy genetycznych (ang. DNA darts) wystrzeliwanych z broni pneumatycznej. W miarę moŜliwości gromadzone będą równieŜ próbki krwi, włosów i śliny. Wszystkie próbki DNA zostaną rozdzielone i będą przechowywane do dalszego wykorzystania (w temp. -80°C). W ramach ba dań zostanie przeanalizowane DNA mikrosatelitarne, mitochondrialne i pochodzące z chromosomu Y. Parametry genetyczne monitorowanej populacji zostaną włączone do Europejskiego Banku Genów śubra. Będą one równieŜ opublikowane w Rocznym Raporcie i czasopismach naukowych, w celu poddania ich ocenie innych specjalistów. KaŜdego roku będą publikowane wytyczne dla ochrony Ŝubrów, w tym sugestie dotyczące przemieszczeń zwierząt wewnątrz i między subpopulacjami.

Wszystkie izolacje i analizy DNA będą prowadzone w laboratoriach ZBS PAN. Do płynnego i sprawnego prowadzenia takich prac niezbędne jest zakupienie specjalistycznego sprzętu: termocyklera do przeprowadzania reakcji PCR i zamraŜarki głęboko mroŜącej do przechowywania zebranych próbek (Laboratorium ZBS jest juŜ wyposaŜone w sekwenator DNA i spektrofotometr). Według dostępnych ofert przeciętny koszt termocyklera z wyświetlaczem czasu, zaopatrzonego w moduł komputerowy do sterowania i wizualizacji cyklów termicznych wynosi od 18 500 to 37 000 Euro (e.g. MJ Research DNA Engine Tetrad 2). Koszty działania zawierają: Pozycje Koszty (euro) Kategoria Zestaw do izolacji DNA 10 000 Materiały ulegające zuŜyciu Odczynniki do analiz DNA (zestaw PCR, primery, Ŝele )


Teromocykler Peltiera 18 000 Sprzet Inne materiały zuŜywalne laboratoryjne 5 000 Materiały ulegające zuŜyciu ZamraŜarka głęboko mroŜąca 3 000 Sprzęt 1 pracownik techniczny zatrudniony na pełnym etacie


Razem Uzasadnienie działania:

Systematyczny monitoring populacji jest niezbędny dla prawidłowego i skutecznego zarządzania wciąŜ zagroŜonym gatunkiem, który przeszedł dramatyczny spadek liczebności. Efektem tego jest ograniczona zmienność genetyczna populacji (ZagroŜenia 1 i 2). NiŜsza zmienność genetyczna wraz z podwyŜszonym poziomem inbredu zwykle skutkuje obniŜeniem parametrów rozrodu, niŜszymi zdolnościami adaptacyjnymi oraz rozwojowymi i niŜszą odpornością na choroby i patogeny oraz podwyŜszonym ryzykiem pojawiania się dziedzicznych patologii. Pomimo tego, Ŝe populacja Ŝubra w PB osiągnęła względnie duŜą liczebność, jej współczynniki inbredu są wysokie w porównaniu z innymi gatunkami duŜych ssaków. Ryzyko wyginięcia Ŝubra jest w związku z tym nadal bardzo powaŜne. Monitoring genetyczny pomoŜe ocenić, czy działania podejmowane w ramach projektu są efektywne w ochronie i podwyŜszaniu róŜnorodności genetycznej gatunku. Niezwykle istotne jest uzyskanie wiedzy o zmienności genetycznej, a następnie obserwowanie potencjalnych zmian w podstawowych parametrach populacyjnych, jakimi są: genetyczne zróŜnicowanie, poziom inbredu, sukces rozrodczy osobników. Monitoring

48

LIFE-Nature 2006-C5/7 genetyczny jest równieŜ istotny dla analizy rodzicielstwa w populacji. Uzyskane dane genetyczne dostarczą informacji o przemieszczaniu się Ŝubrów pomiędzy subpopulacjami.

Instytucja odpowiedzialna za wdroŜenie działania: Zakład Badania Ssaków PAN Działanie będzie realizowane na zasadzie podwykonawstwa

□ Tak x Nie □ Częściowo Oczekiwane rezultaty: Utworzenie systemu monitoringu genetycznego Ŝubra ułatwi ochronę genetycznej zmienności tego gatunku. UmoŜliwi gromadzenie prób genetycznych do Kolekcji DNA Ŝubrów i Europejskiego Banku Genów śubra.

49

LIFE-Nature 2006-C5/8 DZIAŁANIE D.6 : DzierŜawa łąk przeznaczonych dla Ŝubrów Opis (co, jak i gdzie): PowyŜsze działanie będzie silnie powiązane z Działaniem D.2. W przypadku pojawienia się szkód w uprawach spowodowanych obecnością Ŝubra, zostanie wprowadzony system kontraktowania łąk przeznaczonych dla Ŝubrów. Wybrani rolnicy zbudują na swoich uŜytkach rolnych (łąki) paśniki dla Ŝubrów i zapewnią zimą siano w zamian za odpowiednie wynagrodzenie. Rozmowy z rolnikami przeprowadzone w 2005 r. potwierdziły, Ŝe wśród lokalnej społeczności istnieje pozytywny stosunek do powyŜszej idei i wielu rolników wyraziło swoje zainteresowanie udziałem w projekcie. Podstawowym wymaganiem przyjęcia łąki do systemu kontraktowania jest jej lokalizacja bezpośrednio przy Puszczy Białowieskiej oraz odwiedzanie jej przez Ŝubry lub potencjalne ryzyko odwiedzin po wdroŜeniu pozostałych działań środowiskowych niniejszego Projektu (C1-C4, D1). WdraŜanie systemu odbędzie się pod nadzorem doświadczonego pracownika Białowieskiego Parku Narodowego. Przewiduje się, iŜ system obejmie 50 ha łąk w bezpośrednim sąsiedztwie Puszczy Białowieskiej.

Metoda wyboru łąk do kontraktowania (DZIAŁANIE D.2): (1) Podczas przygotowywania projektu zlokalizowaliśmy obszary do potencjalnego

zakontraktowania biorąc pod uwagę ich lokalizację na potencjalnych trasach wędrówek Ŝubrów z Puszczy Białowieskiej, połoŜonych w bezpośrednim sąsiedztwie Puszczy

(2) Skonsultowaliśmy z rolnikami chęć i warunki uczestnictwa w systemie kontraktowania łąk. Zebraliśmy ich wstępne deklaracje.

(3) Na tej podstawie oszacowaliśmy wielkość obszaru do potencjalnego wykorzystania w Działaniu D6.

(4) Podczas pierwszego etapu wdraŜania projektu ponownie zwrócimy się do rolników z wyŜej wymienionych terenów i zaprosimy ich do wzięcia udziału w projekcie na wstępnie zdefiniowanych warunkach finansowania. Do systemu zostaną włączeni rolnicy, którzy zaakceptują warunki.

Koszty działania zawierają:

Pozycja Szczegóły Koszt (euro) Kategoria Wprowadzenie systemu dzierŜawienia łąk w 2006r. (50 ha*1 600 euro)


Przygotowanie zadaszonych stogów jako paśniki dla Ŝubrów ( 1ha)

550

Przygotowanie łąk (oranie, bronowanie, nasiona, nawozy) (1 ha)

450

Koszt siana z 1 ha 300 Roczny koszt obsługi 1 paśnika (utrzymanie porządku, uzupełnianie siana, utrzymanie stogu)

300

Obsługa systemu dzierŜawienia łąk (2007-2010) (4*50 ha*600 euro)


Koszt siana z 1 ha 300 Roczny koszt obsługi1 paśnika (utrzymanie porządku, uzupełnianie siana, utrzymanie stogu)

300

Razem 200 000

50

LIFE-Nature 2006-C5/9 Uzasadnienie działania: Działanie wprowadza system kontraktowania łąk dla Ŝubrów. System nie tylko poprawi postrzeganie obecności Ŝubra przez lokalną społeczność, ale równieŜ zaangaŜuje ją w praktyczne działania na rzecz ochrony Ŝubra. System jest niezbędną częścią projektu, poniewaŜ wzmoŜona migracja Ŝubrów zainicjowana wdraŜanymi działaniami niewątpliwie będzie oddziaływać na tereny rolnicze. Tylko wprowadzenie kontraktowania łąk oraz ochrona uŜytków rolnych moŜe powstrzymać ewentualne protesty lokalnej społeczności i negatywny oddźwięk medialny będący następstwem powstałych szkód.

Działanie będzie miało miejsce poza Obszarem Ochrony Siedlisk - Puszcza Białowieska. JednakŜe powinno być włączone do projektu, gdyŜ jest komplementarne z pozostałymi, zaproponowanymi działaniami środowiskowymi projektu i konieczne do pomyślnego wdroŜenia załoŜeń projektu.

Instytucja odpowiedzialna za wdraŜanie działania: Białowieski Park Narodowy Działanie będzie realizowane na zasadzie podwykonawstwa:

x Tak □ Nie □ Częściowo Oczekiwane rezultaty ( ilościowa informacja, jeśli to moŜliwe): Działanie pomoŜe usunąć główne obawy lokalnej społeczności związane z obecnością Ŝubra w Puszczy Białowieskiej i jej sąsiedztwie. Rolnicy, którzy wezmą udział w systemie kontraktowania łąk będą bezpośrednio zaangaŜowani w działania ochronne, które to dodatkowo przyczynią się do akceptacji gatunku. Przewidujemy zakontraktowanie około 50 ha łąk.

51


E. ŚWIADOMOŚĆ SPOŁECZNA I UPUBLICZNIANIE WYNIKÓW DZIAŁANIE E1 : Konsultacje społeczne celów i działa ń projektu Opis:

Na obszarze projektu zostanie przeprowadzona seria spotkań z przedstawicielami lokalnych społeczności, których celem będzie poinformowanie o celach i działaniach projektu, jak równieŜ o wpływie projektu na społeczności lokalne i cały region. Szczególny nacisk będzie połoŜony na informacje dotyczące Ŝubrów i nowych moŜliwości, jakie otwierają się dzięki obecności gatunku (zwłaszcza w zakresie turystyki przyrodniczej). Uczestnicy konsultacji będą mogli wyraŜać swoją opinię na temat prezentowanych zagadnień, proponować nowe rozwiązania i korekty oraz zadawać pytania dotyczące wszelkich aspektów projektu. Uczestnicy otrzymają materiały dotyczące Ŝubra oraz projektu LIFE. Prezentacje i rozdawane materiały będą zawierały informację o finansowym poparciu LIFE (w tym logo LIFE i Natura 2000 oraz odniesienie do sieci Natura 2000).

Spotkania powinny rozpocząć się od poziomu lokalnego (gminy), następnie objąć poziom powiatowy, a wreszcie wojewódzki. Równolegle wyprodukowany i wyemitowany zostanie materiał telewizyjny dla stacji regionalnych i kablowych, który dostarczy najwaŜniejszych informacji o projekcie i poprzez podkreślenie korzyści jakie lokalnym społecznościom moŜe przynieść obecność Ŝubra wzmocni pozytywny wizerunek gatunku.

Działanie będzie realizowane pomiędzy październikiem 2006 i październikiem 2008. Potwierdzamy, Ŝe w ramach działania będziemy informować o sieci Natura 2000 i promować pozytywny i konstruktywny wizerunek tej sieci, zgodnie z wymaganiami dokumentu Explanatory Notes of the Life Nature 2006 Applications. Działanie pomoŜe w wyjaśnieniu lokalnym społecznościom i osobom zainteresowanym realizacją projektu cel i wartość objęcia danego obszaru siecią Natura 2000. Uzasadnienie działania: Poparcie społeczne jest niezbędnym warunkiem efektywnej długookresowej ochrony Ŝubra oraz osiągnięcia celów projektu. NajwaŜniejszym sposobem pozyskania poparcia jest informowanie o planowanych działaniach i ich potencjalnym oddziaływaniu. Dlatego znaczenie spotkań informacyjnych z przedstawicielami lokalnych społeczności (gmin) jest kluczowe dla projektu. Pozycja Koszt

(euro) Kategoria

Koszty osobowe (jeden pracownik administracyjno-techniczny na pół etatu, 24 miesiące)


WyposaŜenie (projektor multimedialny, notebook) 5 000 Sprzęt Organizacja spotkań informacyjnych 30 000 Koszty pomocy zewnętrznej Wyprodukowanie audycji telewizyjnej dla stacji regionalnych i kablowych


Przygotowanie raportu 4 000 Koszty pomocy zewnętrznej Razem

Instytucja odpowiedzialna: Fundacja Zielone Płuca Polski Działanie będzie częściowo zlecane podwykonawcom.

Oczekiwane rezultaty: W ramach działania zostanie przeprowadzonych 30 spotkań z lokalnymi społecznościami. Uczestnicy zostaną dokładnie poinformowani o celach i działaniach projektu, jego potencjalnych wynikach i moŜliwościach, które stwarza. Zostaną im dostarczone materiały dotyczące turystyki przyrodniczej i agroturystyki. Spotkania wzmocnią poparcie dla projektu i pozytywny stosunek lokalnych społeczności do ochrony Ŝubra i zwiększania jego zasięgu. Na zakończenie projektu zostanie opublikowany raport podsumowujący

52

LIFE-Nature 2006-C6/2 DZIAŁANIE E2 : Przygotowanie, uruchomienie i obsługa strony intern etowej Opis (co, jak i gdzie): W ramach niniejszego działania zostanie uruchomiona strona internetowa projektu (w jęz. polskim i angielskim). Na stronie znajdą się informacje dotyczące celów projektu oraz opis instytucji uczestniczących w projekcie i zakresu ich działań. Strona zapewni bieŜącą informację o postępie realizacji projektu i aktualnych wydarzeniach związanych z projektem. Istotna część strony będzie poświecona samemu Ŝubrowi. Odwiedzający będzie mógł otrzymać gruntowną wiedzę o historii, biologii, zachowaniu i ekologii Ŝubrów. MoŜliwym będzie równieŜ obejrzenie samych Ŝubrów i miejsc, na których są prowadzone działania (miejsca dokarmiania, wodopoje) dzięki dostępowi online do internetowych kamer zamontowanych w terenie. Będzie dostępny równieŜ film o gatunku. Na stronie będzie równieŜ moŜliwy dostęp do biblioteki zawierającej najwaŜniejsze artykuły i publikacje dotyczące Ŝubra. Dzieci natomiast znajdą dla siebie gry i quizy o Ŝubrze. Oprócz przekazania części informacyjnej strona ma promować turystykę na Podlasiu, wspierając w ten sposób zrównowaŜony rozwój regionu (lista gospodarstw agroturystycznych) Strona przedstawi równieŜ informacje dotyczące sieci Natura 2000, oraz znajdą się na niej linki do innych stron tematycznych. Na stronie umieścimy informację o wsparciu finansowym UE w ramach programu LIFE wraz z umieszczeniem logo programu i logo Natura 2000. Strona zostanie zaprojektowana i uruchomiona na początku realizacji projektu. Koszty działania zawierają: Działanie Koszty (euro) Kategoria Projekt i produkcja strony internetowej 6 000 Koszty pomocy zewnętrznej Sprzęt komputerowy (serwer, notebook, kamery internetowe, wi-fi router, drukarka, skaner)

10 000 Sprzęt

Obsługa strony internetowej w latach 2005-2010


Razem 26 000 Uzasadnienie działania: Koniecznym jest utworzenie strony internetowej projektu w celu poinformowania społeczeństwa o podjętych działaniach i przebiegu ich realizacji. Jednocześnie niektóre z zaproponowanych na stronie rozwiązań (kamery) lub zawartych informacji (np.: informacja o planowanej konferencji) dają moŜliwość osobom zainteresowanym osobistego uczestniczenia w realizacji projektu. Zasadniczą rolą strony jest promowanie obecności Ŝubra w regionie i dostarczenie wiedzy „on line” skierowanej do róŜnych odbiorców (ZagroŜenie 6); w tym równieŜ specjalistycznej wiedzy pochodzącej z badań naukowych prowadzonych w projekcie. Jest to pierwsza taka strona, która wyczerpująco ujmie wszystkie zagadnienia związane z Ŝubrem. Instytucja odpowiedzialna za wdroŜenie działania: Zakład Badania Ssaków PAN Działanie będzie realizowane na zasadzie podwykonawstwa:

□ Tak □ Nie x Częściowo Oczekiwane rezultaty ( ilościowa informacja, jeśli to moŜliwe) : Wynikiem działania będzie stworzenie profesjonalnego portalu poświeconego przedmiotowemu gatunkowi. Przedstawi informację o działaniach podjętych w projekcie oraz przekaŜe szeroką wiedze o Ŝubrze i jego ochronie. Strona wypromuje ekoturystkę w regionie i dostarczy informacji o regionalnej infrastrukturze turystycznej i atrakcjach turystycznych. Przewidywana liczba odwiedzających stronę internetową w roku - 5000.

53


DZIAŁANIE E.3 : Publikacja raportu popularnonaukowego. Opis (co, jak i gdzie): We wrześniu 2010 r. zostanie przygotowany raport popularnonaukowy podsumowujący wyniki działań podjętych w projekcie. PrzekaŜe on przede wszystkim informacje, jak zrealizowany projekt wpłynął na poprawę sytuacji Ŝubra. W raporcie znajdą się podstawowe wiadomości dotyczące historii Ŝubra, jego ekologii i biologii oraz zachowania gatunku. Jego celem będzie dotarcie do odbiorców, którzy są zainteresowani ochroną przyrody, ale nie posiadają specjalistycznej wiedzy. Raport zostanie opublikowany w formie ksiąŜki w języku polskim i angielskim w nakładzie 1000 egzemplarzy. Na stronie internetowej będzie równieŜ dostępna jego wersja elektroniczna. Raport będzie wyraźnie odwoływał się do finansowania projektu przez program Life (wraz z umieszczonym logo LIFE). Będzie zawierał równieŜ informacje dotyczące Natura 2000 i jej znaczenia podczas realizacji projektu. Raport zostanie rozpowszechniony wśród osób odwiedzających Białowieski Park Narodowy, w gminach objętych projektem, jak równieŜ przekazany do bibliotek oraz organizacji pozarządowych. ZBS wykorzysta ksiąŜkę jako materiał edukacyjny dla studentów. Ponadto raport zostanie przesłany do instytucji zajmujących się ochroną przyrody w innych częściach Polski, wszędzie tam gdzie występują wolno-Ŝyjące Ŝubry (Bieszczady). Podsumowanie ksiąŜki zostanie zaprezentowane jako wymagany przez Komisję Europejską „Layman Report”, w tym równieŜ przygotowane w formie elektronicznej i zamieszczone na stronie internetowej. Koszty będą zawierać honorarium za napisanie ksiąŜki, przygotowanie zdjęć i grafiki, edycję oraz przygotowanie komputerowego składu ksiąŜki (ok. 150-200 stron). Przewidywany koszt obejmuje równieŜ jej publikację w nakładzie 1000 egzemplarzy. Całkowity koszt działania wyniesie 12 500 euro . Działanie jest zakwalifikowane jako zlecenie zewnętrzne, poniewaŜ większość jego czynności zostanie zleconych zewnętrznym usługodawcom (np. druk) lub pracownikom ZBS nie zaangaŜowanych w projekcie (na podstawie oddzielnych zleceń, jakie zostaną podpisane między ZBS a pracownikami). Praca związana z przygotowaniem raportów do ksiąŜki zostanie wykonana przez pracowników zatrudnionych w projekcie bez dodatkowych kosztów (w zakresie ich obowiązków jako członków zespołu projektowego). Działanie Koszty (euro) Kategoria Przygotowanie raportu popularnonaukowego


Uzasadnienie działania: Raport podsumuje osiągnięcia projektu oraz dostarczy informacji na temat Ŝubrów. Rozpowszechniony wśród społeczeństwa oraz rozesłany do najwaŜniejszych bibliotek biologicznych dokument będzie promował podjęte w ramach projektu działania ochronne. Instytucja odpowiedzialna za wdroŜenie działania: Zakład Badania Ssaków PAN Działanie będzie realizowane na zasadzie podwykonawstwa:

x Tak □ Nie □ Częściowo Oczekiwane rezultaty ( ilościowa informacja, jeśli to moŜliwe: Łatwy w przekazie raport dostarczy zainteresowanym najwaŜniejszych wiadomości dotyczących przeprowadzonego projektu oraz sytuacji Ŝubra.

54

LIFE-Nature 2006-C6/4 DZIAŁANIE E.4 : Wykonanie folderów, kalendarzy, map oraz broszur in formacyjnych Opis (co, jak i gdzie): Podczas realizacji projektu zostaną wydane foldery, kalendarze, mapy oraz inne materiały ogólnie opisujące załoŜone cele i działania projektu oraz róŜnorodne aspekty biologii Ŝubra. Osoby, które będą zainteresowane bardziej szczegółowymi informacjami zostaną skierowani na stronę internetową projektu. Powstanie równieŜ specjalna broszura przeznaczona dla społeczności zamieszkującej na obszarze prowadzonego projektu. Będzie ona zawierała podstawowe informacje o gatunku oraz instrukcję postępowania na wypadek wtargnięcia zwierząt na pola i wyrządzenia przez nie ewentualnych szkód. ZBS dodatkowo przygotuje specjalne materiały edukacyjne dla studentów z zakresu biologii i ochrony Ŝubra oraz innych duŜych ssaków. Planujemy opublikować 3000 broszur informacyjnych, 500 kalendarzy w kaŜdym roku trwania projektu, 2 foldery po 5000 egzemplarzy kaŜdy (jeden na początku a drugi w połowie projektu), mapy obszaru objętego projektem (5000 egzemplarzy). Tekst zostanie przygotowany w BPN i ZBS, a druk materiałów zlecony podwykonawcy wyłonionemu na zasadach zamówienia publicznego. Na wszystkich materiałach zapewniamy umieszczenie informacji o wsparcia finansowym przez fundusz LIFE (w tym logo LIFE, odnośnik i logo NATURA 2000). Będą one równieŜ zawierały informację dotyczącą obiektów Natura 2000 w regionie. Materiały wyŜej wymienione zostaną rozprowadzone wśród rolników, lokalnej administracji, leśników, szkół i innych lokalnych instytucji. Koszty działania zawierają: Materiały Koszt (euro) Kategoria Broszury informacyjne 5 000 Koszty pomocy zewnętrznej Kalendarze 5 000 Koszty pomocy zewnętrznej Foldery projektu 7 500 Koszty pomocy zewnętrznej Mapa obszaru objętego projektem 22 500 Koszty pomocy zewnętrznej Materiały edukacyjne dla studentów 1 500 Koszty pomocy zewnętrznej Razem 41 500

Uzasadnienie działania: Do właściwej promocji projektu niezbędne są materiały prezentujące temat w sposób krótki i zwięzły. Informacje do folderów zostaną przygotowane w przystępnej formie, pozwalającej kaŜdemu zrozumieć, dlaczego Ŝubr powinien być chroniony oraz jak zamierzamy ten cel osiągnąć. Przybywający do Puszczy Białowieskiej turyści otrzymają mapy. Kalendarze wypromują projekt w biurach, sklepach i szkołach (ZagroŜenie 6). Broszury informacyjne są bardzo waŜnym środkiem do przekonania miejscowej społeczności, iŜ Ŝubra nie naleŜy się obawiać i traktować jako szkodnika (zagroŜenie 6). Przeciwnie, powinna ona skorzystać z obecności Ŝubrów w pobliŜu (zwłaszcza gdy prowadzą gospodarstwa agroturystyczne) organizując punkty widokowe lub wycieczki obserwacyjne. Podobne broszury podejmujące temat ochrony wilka, stworzone przy pomocy ZBS w 2004r potwierdzają, Ŝe jest to dobry sposób dostarczenia rolnikom właściwych informacji. Instytucja odpowiedzialna za wdraŜanie działania: Białowieski Park Narodowy Działanie będzie realizowane na zasadzie podwykonawstwa:

□ Tak □ Nie x Częściowo Oczekiwane rezultaty ( ilościowa informacja, jeśli to moŜliwe) : W rezultacie Działania E4 lokalna społeczność oraz turyści otrzymają informacje dotyczące załoŜonych celów i działań projektu oraz zostaną odesłani po dalsze informacje na stronę internetową. W ten sposób działanie to będzie miało swój wkład w lepsze zrozumienie konieczności ochrony Ŝubra i wykreowanie pozytywnego nastawienia do Ŝubra. Rolnicy z obszaru projektu otrzymają informacje o moŜliwych korzyściach płynących z obecności Ŝubra w sąsiedztwie oraz o sposobach radzenia sobie z pojawiającymi się problemami.

55

LIFE-Nature 2006-C6/5 DZIAŁANIE E.5 : Konferencja na temat projektu i perspektyw dalszych działań ochronnych Opis (co, jak i gdzie): W ramach działania zostanie zorganizowana konferencja, która przedstawi realizację celów projektu, jego perspektywy i moŜliwość kontynuacji programu “Kraina śubra” w przyszłości Konferencja odbędzie się w styczniu 2009r. Zostaną na nią zaproszeni przedstawiciele Komisji Europejskiej oraz przedstawiciele Ministerstwa Środowiska, władz regionalnych i lokalnych, beneficjenci podobnych programów Life, pracownicy Lasów Państwowych, naukowcy oraz działacze organizacji pozarządowych (około 50 uczestników). Dodatkowo zaproszonych zostanie 3 gości z Ukrainy, Białorusi i Litwy – zaangaŜowanych w zarządzanie populacjami Ŝubrów w swoich krajach. Konferencja będzie trwać 3 dni; pierwszy będzie poświecony ogólnym zagadnieniom ekologii i biologii Ŝubrów, w drugim dniu przedstawiony zostanie projektem, a trzeci dzień konferencji będzie przeznaczony na wycieczkę terenową w celu zademonstrowania wyników projektu. Prezentacje oraz materiały do rozpowszechnienia podczas konferencji będą zawierały informację o finansowaniu LIFE (logo, odnośnik i logo do Natura 2000 ) Koszty działania zawierają: Działanie Koszty (euro) Kategoria Koszty podróŜy 5 gości zagranicznych 3 500 Koszty PodróŜy i pobytu Koszty podróŜy uczestników krajowych 3 000 Koszty PodróŜy i pobytu Zakwaterowanie uczestników 3 500 Koszty PodróŜy i pobytu Catering podczas konferencji 3 500 Koszty pomocy zewnętrznej Materiały konferencyjne (wydruki, kopie ksero, notatniki, materiały piśmiennicze etc.)

1500 Materiały ulegające zuŜyciu

Razem 15 000 Uzasadnienie działania: Konferencja będzie platformą do wymiany pomysłów i wiedzy dotyczącej ochrony Ŝubra i zarządzania jego populacjami. Pozwoli ponadto na sformułowanie pierwszych wniosków dotyczących realizacji projektu i oceny jego wpływu na populacje oraz na nastawienie lokalnej społeczności do powiększonego zasięgu Ŝubra. Konferencja będzie dobrym początkiem do dalszej ścisłej kooperacji pomiędzy państwami, w których występują Ŝubry. Instytucja odpowiedzialna za wdroŜenie działania: Zakład Badania Ssaków PAN Działanie będzie realizowane na zasadzie podwykonawstwa:

□ Tak □ Nie x Częściowo Oczekiwane rezultaty ( ilościowa informacja, jeśli to moŜliwe) : Wszyscy uczestnicy zostaną poinformowani o zaawansowaniu realizacji prac oraz wynikach projektu. Zostaną nawiązane nowe kontakty, które w przyszłości mogą prowadzić do realizacji nowych projektów związanych z ochroną Ŝubra.

56

LIFE-Nature 2006-C6/6 DZIAŁANIE E.6 : Seminaria o ochronie Ŝubra skierowane do nauczycieli Opis (co, jak i gdzie): Wraz z akcją informacyjną dla rolników przewidziane jest przeprowadzenie 3 wykładów skierowanych do nauczycieli. KaŜde seminarium będzie się składać z (1) wykładu o historii Ŝubra, jego restytucji, ekologii, biologii i zachowania, ze szczególnym naciskiem połoŜonym na jego ochronę, (2) wizyty w Rezerwacie Pokazowym śubrów w ramach zajęć praktycznych (rozpoznawanie płci, wieku i śladów Ŝubra) oraz (3) przygotowania streszczeń literatury dotyczącej Ŝubra dla uczniów na róŜnych poziomach. Seminaria zostaną poprowadzone przez specjalistę zajmującym się Ŝubrami oraz pedagoga. Seminarium będzie zawierało informację dotyczącą celów i zalet posiadania obszarów Naura 2000 w regionie. Koszty działania zawierają:

Działanie Koszty (euro) Kategoria Wynagrodzenia wykładowców 1 000 Koszty pomocy zewnętrznej Koszty podróŜy nauczycieli 3 000 Koszty podróŜy i pobytu Catering 3 000 Koszty podróŜy i pobytu Materiały edukacyjne 1 000 Koszty pomocy zewnętrznej Razem 8 000

Uzasadnienie działania: Celem działania jest dostarczenie nauczycielom właściwej wiedzy dotyczącej gatunku, jego potrzeb i problemów, wyjaśnienie moŜliwych nieporozumień, złagodzenie nieprzychylnych postaw, a takŜe promowanie akceptacji obecności Ŝubra w regionie. Jako rezultat “Ŝubrzych lekcji” najmłodsza część lokalnej społeczności zapozna się z Ŝubrem i znaczeniem jego ochrony. Instytucja odpowiedzialna za wdroŜenie działania: Zakład Badania Ssaków PAN Działanie będzie realizowane na zasadzie podwykonawstwa:

□ Tak □ Nie x Częściowo Oczekiwane rezultaty ( ilościowa informacja jeśli to moŜliwe): W latach 2007 – 2010 w seminariach weźmie udział 60 nauczycieli z województwa podlaskiego.

57

LIFE-Nature 2006-C7/1 F. KOORDYNACJA PROJEKTU I JEGO MONITORING DZIAŁANIE F.1 : Zarządzanie projektem

Opis (co, jak i gdzie):

W celu efektywnego zarządzania projektem Koordynator Projektu (prof. Jan M. Wójcik, Zakład Badania Ssaków Polskiej Akademii Nauk) będzie wspierany przez Koordynatorów Zadań, którzy będą odpowiedzialni za następujące zadania: Zadanie A: Krzysztof Niedziałkowski, ZBS PAN; Zadanie C: Dr Piotr Wawrzyniak, RDLP Białystok; Zadanie E: Dr Renata Krzyściak-Kosińska, BPN

Koordynator Projektu będzie odpowiedzialny równieŜ za zadania D i F. Wszystkie główne działania będą konsultowane z Radą Projektu, składającą się z następujących osób: dyrektor ZBS PAN, dyrektor RDLP Białystok, dyrektor BPN oraz Marszałek Województwa Podlaskiego. Rada Projektu będzie informowana o przebiegu realizacji projektu, otrzyma kopie raportów i wszystkie planowane w projekcie wytworzone produkty “deliverables”. Koordynator Projektu jest zwierzchnikiem projektu. Zarządza pracą koordynatorów zadań dąŜąc do efektywnej realizacji całego projektu. Wraz z koordynatorami zadań ustali krótko i długoterminowe plany i będzie monitorować ich wdraŜanie. Koordynatorzy zadań będą pośrednikami pomiędzy Koordynatorem Projektu a jednostkami odpowiedzialnymi za wdraŜanie poszczególnych działań. Jako kompetentni przedstawiciele swoich instytucji (BPN,RDLP,ZBS) będą odpowiedzialni za skuteczną realizację działań przypisanych przez projekt tym instytucjom. Samodzielnie działający Koordynator Projektu będąc osobą spoza ww. instytucji nie mógłby efektywnie zrealizować tych zadań. W celu nadzoru prawidłowego przebiegu realizacji poszczególnych zadań Koordynatorzy zadań będą organizować spotkania z pracownikami technicznymi. Ich zadaniem będzie równieŜ uczestniczenie w regularnych spotkaniach konsultacyjnych z Koordynatorem Projektu, dotyczących realizacji projektu, jego perspektyw i pojawiających się problemów. Prof. J. M. Wójcik będąc dyrektorem ZBS nie otrzymuje wynagrodzenia z tytułu pełnionej funkcji Koordynator Zadania D.

Pracownicy ZBS PAN, RDLP (Nadleśnictwa: BiałowieŜa, Hajnówka, Browsk), BPN, i Fundacji Zielone Płuca Polski biorą udział w realizacji projektu. Dodatkowo zostanie zatrudniony personel techniczny i przypisany do następujących zadań:

(1) ZBS PAN (4 pracowników na pełny etat i 1 pracownik na ½ etatu, w sumie 168 osobomiesięcy), w tym: Działanie A.2: 2 pracowników technicznych na 24 miesiące kaŜdy (specjaliści GIS) zostanie zatrudnionych w cel prowadzenia audytu korytarzy ekologicznych (głównie praca w terenie: weryfikacja map GIS, określenie rodzajów środowisk występujących w planowanych korytarzach, etc.); Działanie D.4: jeden pracownik na ½ etatu na okres 48 miesięcy (biolog) zostanie zatrudniony w celu monitorowania rozprzestrzeniania się Ŝubrów, z wykorzystaniem telemetrii satelitarnej. Działanie D.5: 1 pracownik techniczny na cały etat na okres 48 miesięcy (laborant) zostanie zatrudniony do pomocy przy analizach i izolacji DNA prowadzonych przez laboratoria ZBS PAN) Działanie F.1: 1 asystent projektu na cały etat na okres 48 miesięcy (koordynator administracyjny) zostanie zatrudniony do pomocy Koordynatorowi Projektu oraz Koordynatorom Zadań w ramach działań administracyjnych i organizacyjnych projektu.

(2) Białowieski Park Narodowy (3 pracowników na pół etatu w sumie 72 osobomiesiące) w tym: Działanie D.2: jeden pracownik techniczny na ½-etatu na okres 48 miesięcy będzie zatrudniony do prowadzenia działań związanych z ochroną obszarów rolniczych i nadzorem kontraktowania łąk. Działanie D.3: 2 pracowników technicznych na ½-etatu zostanie zatrudnionych na okres 48 miesięcy kaŜdy do nadzoru wolno-Ŝyjącymi stadami Ŝubrów i prowadzenia inwentaryzacji ich liczebności.

58

LIFE-Nature 2006-C7/2 (3) ZBS PAN (2 pracowników technicznych na ½-etatu, 28,5 osobo-miesięcy )

Działanie A.2: 1 pracownik techniczny na ½-etatu zostanie zatrudniony na 33 miesiące do przeprowadzenia planu wdroŜenia korytarzy ekologicznych do planów zagospodarowania przestrzennego. Działanie E.1: 1 pracownik techniczny na ½-etatu zostanie zatrudniony na 24 miesiące w celu przeprowadzenia cyklu konsultacji społecznych z mieszkańcami i lokalnymi władzami.


Działanie Koszty

(euro) Kategoria

Zatrudnienie Koordynatora Projektu (1 pracownik na ½ etatu, 12 euro/h)


Koordynatorzy zadań (3) (½-etatu; 8 euro/h) Koszty zatrudnienia personelu Asystent Projektu (Koordynator Administracyjny) (1 pracownik na pełny etat)


Razem

Projekt KRAINA śUBRA – schemat organizacyjny

59


Koordynator projektu : Prof. dr hab. Jan M. Wójcik,

Dyrektor Zakładu Badania Ssaków Polska Akademia Nauk

Wiek 48 lat Wykształcenie i stopnie naukowe: • Profesor: 2004 • Habilitacja: 1999, PAN Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt, Kraków • Doktor : 1989, Uniwersytet Jagielloński, Katedra Biologii i Nauk o Ziemi, Kraków • Magister: 1981, Uniwersytet Jagielloński, Katedra Biologii i Nauk o Ziemi, Kraków Doświadczenie międzynarodowe: • 1990-1991 - 10-miesięczne stypendium naukowo-badawcze British Council – Wydział

Zoologii, Oxford University, Wielka Brytania • 1988 - 1-miesięczne szkolenie i wizyta naukowo-badawcza w Instytucie Ekologii, Wydział Nauk

Przyrodniczych - Universite de Lausanne, Szwajcaria • 1987 - 1-miesięczne szkolenie i wizyta naukowo-badawcza w Museo National de Ciencias

Naturales, Madryt, Hiszpania Profil naukowy/zawodowy: Główne zainteresowania prof. J. M. Wójcika to ekologia populacji, genetyka i ewolucja ssaków. Jest redaktorem i współautorem ksiąŜki naukowej i 58 publikacji naukowych, artykułów i raportów badawczych. Jego badania skupiają się na (1) chromosomowych i molekularnych aspektach ewolucji ryjówek (2) genetycznej zmienności ssaków ze szczególnym uwzględnieniem Ŝubra. J.M. Wójcik jest współautorem programu ochrony przyrody i zrównowaŜonego rozwoju regionu “Program śubr”, którego radzie przewodniczy. Nagrody: • 1999 – Nagroda Departamentu Nauk Biologicznych Polskiej Akademii Nauk (za ksiąŜkę

naukową “Ewolucja ryjówek” J.M. Wójcik & M. Wolsan, Zakład Badania Ssaków, BiałowieŜa: 1- 458.)

• 1994 – Nagroda Departamentu Nauk Biologicznych Polskiej Akademii Nauk (za publikację: "Chromosome races of the common shrew Sorex araneus in Poland: a model of karyotype evolution"- Acta Theriologica 38: 315-338.)

Członkostwo w organizacjach naukowych: • Prezes Międzynarodowego Komitetu Sorex araneus Cytogenetics Committee (1999-2002) • Członek Komitetu Zoologicznego PAN • Członek Rady Naukowej Białowieskiego Parku Narodowego Uzasadnienie działania:

Działanie F1 jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego przebiegu realizacji projektu i osiągnięcia załoŜonych celów. Instytucja odpowiedzialna za wdroŜenie działania: Zakład Badania Ssaków PAN Działanie będzie realizowane na zasadzie podwykonawstwa:

□ Tak x Nie □ Częściowo Oczekiwane rezultaty ( ilościowa informacja, jeśli to moŜliwe) Prawidłowe zarządzanie projektem zapewni osiągnięcie załoŜonych celów.

60

LIFE-Nature 2006-C7/4 DZIAŁANIE F.2: Monitorowanie rezultatów projektu Opis (co, jak i gdzie):

Koordynator Projektu będzie odpowiadał za monitorowanie realizacji projektu. Jego kompetencjom będą towarzyszyć połączone działania kontrolne prowadzone przez partnerów oraz: (1) działania Rady Projektu, która na podstawie otrzymywanych raportów z realizacji projektu będzie pełnić funkcje doradcze (2) doroczne spotkania partnerów, podczas których będzie oceniany i dyskutowany postęp realizacji projektu.

Monitoring postępu realizacji projektu będzie realizowany w następujący sposób: (1) Na początku kaŜdego kolejnego roku projektu (począwszy od pierwszego roku objętego

działaniem A.1.) Koordynator Projektu wraz z Koordynatorami Zadań ustalą krótko- terminowe (3 miesięczne) oraz średnio terminowe plany działań (roczne) dla kaŜdego zadania. Cele zostaną określone w sposób jasny, weryfikowalny (np. powierzchnia w ha łąk do zrekultywowania, liczba miejsc dokarmiania do wykonania, liczba środowisk w jakich będzie wykonany ekologiczny audyt). Plany będą przedstawiane Radzie Projektu do konsultacji.

(2) W ciągu roku Koordynator Projektu będzie kontaktował się z Koordynatorami Zadań w celu sprawdzenia postępu realizacji planów okresowych. Po zrealizowaniu kolejnych planów okresowych, gdy cele krótkoterminowe zostaną osiągnięte Koordynator zweryfikuje efekty działań (np.: odwiedzi miejsce gdzie były prowadzone działania; poprosi o dostarczenie załoŜonych przez projekt produktów końcowych - deliverables). Rezultaty działań zostaną przedstawione Radzie Projektu.

(3) Na koniec kaŜdego roku zostanie zorganizowane spotkanie partnerów, podczas którego Koordynatorzy zadań zaprezentują rezultaty prowadzonych działań i zweryfikują/skonfrontują je z planami średnioterminowymi załoŜonymi na początku roku. Zostaną zaprezentowane raporty oraz produkty końcowe - deliverables w celu przygotowania opinii dotyczących postępu realizacji projektu. W przypadku pojawienia się problemów z realizacją pewnych celów koordynatorzy zadecydują o podjęciu odpowiednich czynności, które pomogą osiągnąć cele długoterminowe. Takie działanie będzie równieŜ konsultowane z Radą Projektu.

Tabela zawierająca procedury prowadzenia monitoringu działań, wskaźniki kontrolne i źródła weryfikacji kaŜdego działania:

Działanie Wskaźnik kontrolny śródło weryfikacji A1/ Czynności przygotowawcze do wdroŜania projektu

• Liczba zorganizowanych spotkań • Zbadanie dokładnej lokalizacji

działań

• Udział Koordynatora • Informacja od Koordynatora Zadania • Dokumenty finansowe

A2/ Audyt ekologiczny • Liczba zaudytowanych gmin • Frekwencja podczas seminarium

• Informacja od Koordynatora Zadania, raport • Udział Koordynatora, raport • Dokumenty finansowe

A3/ Wprowadzenie korytarzy ekologicznych do planów zagospodarowania przestrzennego

• Liczba gmin z przygotowaną dokumentacją

• Liczba przeprowadzonych spotkań negocjacyjnych z gminami

• Liczba konsultacji z władzami wojewódzkimi

• Weryfikacja dokumentacji przez Koordynatora • Raporty z instytucji odpowiedzialnej za

działania • Dokumenty finansowe • Informacje od władz województwa Podlaskiego

C1/ Rekultywacja łąk • Powierzchnia zrekultywowanych łąk (ha)

• Weryfikacja w terenie przez koordynatora Projektu

• Dokumenty finansowe

C2/ Budowa małych zbiorników wodnych(wodopojów)

• Liczba wykonanych zbiorników wodnych


• Dokumentacja fotograficzna • Informacja od Koordynatora Zadania • Dokumenty finansowe

C3/ Sadzenie i ochrona drzew owocowych

• Powierzchnia obsadzona drzewkami (ha)

• Weryfikacja w terenie przez Koordynatora Projektu


61


C4/ Tworzenie miejsc dokarmiania Ŝubrów

• Liczba utworzonych miejsc dokarmiania



D1/ Wykaszanie łąk oraz dostarczanie siana do zimowego dokarmiania

• Powierzchnia wykoszona (ha) • Liczba miejsc dokarmiania gdzie

rozkładane jest siano

• Raport z instytucji odpowiedzialnej za działanie

• Weryfikacja przez Koordynatora Zadania • Dokumenty finansowe

D2/ Ochrona obszarów rolniczych dotkniętych oddziaływaniem Ŝubra oraz kontrola osobników powodujących szkody

• Liczba zgłoszonych szkód • Powierzchnia, na której podjęto

działania ochronne (ha) • Liczba zwierząt

przetransportowanych




D3/ Inwentaryzacja Ŝubrów • Informacja o liczebności Ŝubrów oraz ich rozprzestrzenianiu się przygotowywana w postaci raportów co 3 miesiące

• Liczebność wg dorocznego spisu


• Informacja od Koordynatora Zadania • Udział Koordynatora Administracyjnego • Dokumenty finansowe

D4/ Monitoring rozmieszczenia i rozprzestrzeniania się Ŝubrów przy uŜyciu telemetrii satelitarnej

• Liczba Ŝubrów oznaczonych obroŜą telemetryczną

• Liczba Ŝubrów zlokalizowanych


• Weryfikacja przez koordynatora Projektu • Dokumentacja fotograficzna • Dokumenty finansowe

D5/ Monitoring genetyczny populacji Ŝubrów

• Liczba zebranych próbek do analizy • Liczba próbek przeanalizowanych • Publikacja wytycznych do ochrony

zmienności genetycznej


• Weryfikacja przez koordynatora Projektu • Dokumenty finansowe

D6/ DzierŜawa łąk przeznaczonych dla Ŝubrów

• Powierzchnia zakontraktowana w ha • Liczba przygotowanych miejsc

dokarmiania

• Podpisane umowy z rolnikami • Informacja od Koordynatora Zadania • Dokumentacja fotograficzna • Weryfikacja w terenie przez koordynatora

projektu • Dokumenty finansowe

E1/ Konsultacje społeczne celów i działań projektu

• Liczba przeprowadzonych konsultacji • Liczba spotów TV wyemitowanych • Frekwencja podczas konsultacji

• Raport z konsultacji • Raport z instytucji odpowiedzialnej za

działanie oraz koordynatorów zadań • Informacja ze stacji telewizyjnych • Dokumenty finansowe

E2/ Przygotowanie, uruchomienie i obsługa strony internetowej

• Publikacje umieszczone na stronie • Liczba odwiedzających

• Informacja od koordynatora zadania • Informacja od webmastera • Weryfikacja koordynatora Projektu • Dokumenty finansowe

E3/ Publikacja raportu popularno-naukowego

• Liczba napisanych rozdziałów

• Weryfikacja koordynatora Projektu

E4/ Wykonanie folderów, kalendarzy, map oraz broszur informacyjnych

• Doroczne wykonanie folderów • Doroczne wykonanie kalendarzy • Produkcja map • Produkcja broszur informacyjnych

• Informacja od Koordynatora Zadania • Weryfikacja przez koordynatora Projektu • Dokumenty finansowe

E5/ Konferencja na temat projektu i perspektyw dalszych działań ochronnych

• Liczba prezentacji • Liczba uczestników

• Informacja od Koordynatora Projektu • Dokumenty finansowe • Raport

E6/ Seminarium o ochronie Ŝubra skierowane do nauczycieli

• Liczba zorganizowanych seminariów • Liczba uczestników

• Informacja od Koordynatora Zadania • Lista uczestników • Dokumentacja fotograficzna • Dokumenty finansowe

F1/ Zarządzanie projektem • Nie dotyczy • Nie dotyczy

F2/ Monitorowanie rezultatów projektu

• Liczba zorganizowanych spotkań monitoringowych

• Liczba skontrolowanych wskaźników projektu.

• Informacja od Koordynatora Projektu • Informacja od koordynatorów Zadań • Raporty • Dokumenty finansowe

F3/ Zewnętrzny audit finansowy • Przeprowadzenie procedury audytowej

• Dokumentacja audytowa • Dokumenty finansowe

F4/ Przygotowanie „Planu Działań Po-projektowych

• Nie dotyczy • Nie dotyczy

62



Działanie Koszty (euro)

Kategoria

Organizacja spotkań rocznych (catering) 3 000 Koszty pomocy zewnętrznej Materiały na spotkania 1 000 Materiały ulegające zuŜyciu Koszty podróŜy Beneficjenta i Partnerów związane z monitoringiem

1 000 Koszty podróŜy i pobytu

Razem 5 000 Uzasadnienie działania: Spotkania partnerów projektu oraz audyt zewnętrzny dostarczą niezbędnej wiedzy o zaawansowaniu projektu i realizacji celów. Instytucja odpowiedzialna za wdroŜenie działania: Zakład Badania Ssaków PAN Działanie będzie realizowane na zasadzie podwykonawstwa:

□ Tak □ Nie x Częściowo Oczekiwane rezultaty ( ilościowa informacja, jeśli to moŜliwe): KaŜdego roku będzie przygotowywany raport dotyczący postępu realizacji zadań projektu i następnie złoŜony do Komisji Europejskiej, wraz z dołączonym raportem finansowym i wynikami audytu.

63

LIFE-Nature 2006-C7/7 DZIAŁANIE F.3: Zewnętrzny audyt finansowy Opis (co, jak i gdzie): Zewnętrzny audytor powołany przez Beneficjenta zweryfikuje sprawozdanie finansowe składane w raporcie końcowym do Komisji Europejskiej. Audytor zatwierdzi nie tylko przestrzeganie prawa i zasad księgowości obowiązujących w kraju, ale równieŜ zgodność z warunkami Postanowień Wspólnych. Koszty działania zawierają:

Działanie Koszty

(euro) Kategoria

Koszt przeprowadzenia audytu 8 000 Inne koszty Razem 8 000

Uzasadnienie działania: Audyt finansowy dostarczy zewnętrznej weryfikacji zasad wdraŜania projektu Instytucja odpowiedzialna za wdroŜenie działania: Zakład Badania Ssaków PAN Działanie będzie realizowane na zasadzie podwykonawstwa

x Tak □Nie □ Częściowo

64

LIFE-Nature 2006-C7/8 DZIAŁANIE F.4 : Przygotowanie Planu Działa ń Po-projektowych Opis (co, jak i gdzie): W ramach działania zostanie przygotowany Plan Działań Po-projektowych (w języku angielskim) jako rozdział raportu końcowego. Ustali on, jakie będą plany kontynuacji rozpoczętej juŜ inicjatywy „Kraina Ŝubra” w kolejnych latach po zakończeniu projektu i w jaki sposób moŜna zapewnić skuteczne długoterminowe zarządzanie gatunkiem. Plan wskaŜe równieŜ działania, jakie w przyszłości będą lub mogą być prowadzone, kiedy, przez kogo, i z jakich źródeł finansowania. Uzasadnienie działania: Plan Działań Po-projektowych przygotuje grunt i określi kierunki dla kontynuacji działań ochronnych, zapewni podstawy do dalszego ubiegania się o zewnętrzne źródła finansowania oraz zabezpieczy efekty uzyskane w projekcie. Instytucja odpowiedzialna za wdroŜenie działania: Zakład Badania Ssaków PAN Działanie będzie realizowane na zasadzie podwykonawstwa:

□ Tak x Nie □ Częściowo Oczekiwane rezultaty ( ilościowa informacja jeśli to moŜliwe) Nie dotyczy

65


HARMONOGRAM

Działanie 2006 2007 2008 2009 2010

Nr/nazwa IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III

A. PRACE PRZYGOTOWAWCZE, OPRACOWANIE PLANÓW OPERACY JNYCH A1/ Czynności przygotowawcze do wdroŜenia projektu

x x

A2/ Audyt ekologiczny planowanych korytarzy ekologicznych pomiędzy PB a innymi obszarami potencjalnego występowania Ŝubra w regionie

x x x x x x x x

A3/ Wprowadzenie korytarzy ekologicznych do plany zagospodarowania przestrzennego

x x x x x x x x x x x

C. DZIAŁANIA JEDNORAZOWE C1/ Rekultywacja łąk x x x x x x x x C2/ Budowa małych zbiorników wodnych

x x x x x x x x C3/ Uprawa i ochrona drzew owocowych

x x x x x x x x

C4/ Tworzenie miejsc dokarmiania Ŝubrów

x x x x

D. DZIAŁANIA POWTARZALNE D1/ Wykaszanie łąk oraz dostarczanie siana do zimowego dokarmiania

x x x x x x x x

D2 Ochrona obszarów rolniczych dotkniętych oddziaływaniem Ŝubra oraz kontrola osobników powodujących szkody

x x x x x x x x x x x x x x x x

D3/Inwentaryzacja Ŝubrów

x x x x x x x x x x x x x x x x D4/ Monitoring rozmieszczenia i rozprzestrzeniania się Ŝubrów przy uŜyciu telemetrii satelitarnej


D5/ Monitoring genetyczny populacji Ŝubrów


D6/ DzierŜawa łąk przeznaczonych dla Ŝubrów


E. ŚWIADOMOŚĆ SPOŁECZNA I UPUBLICZNIANIE WYNIKÓW E1/ Konsultacje społeczne celów i działań projektu

x x x x x x x x

66


Działanie 2006 2007 2008 2009 2010

Nr/nazwa IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III

E2/ Przygotowanie, uruchomienie i obsługa strony internetowej


E3/ Publikacja raportu popularno-naukowego

x x x x x x

E4/ Wykonanie folderów, kalendarzy, map oraz broszur informacyjnych


E5/ Konferencja na temat projektu i perspektyw dalszych działań ochronnych

x x x

E6/ Seminarium o ochronie Ŝubra skierowane do nauczycieli

x x x

F. KOORDYNACJA PROJEKTU I JEGO MONITORING F1/ Zarządzanie projektem

x x x x x x x x x x x x x x x x F2/ Monitorowanie rezultatów projektu

x x x x x x x x x x x x x x x x F3/ Zewnętrzny audyt finansowy

x F4/ Przygotowanie Planu Działań Po-projektowych

x x x

67

LIFE-Nature 2006-C9

PRODUKTY do dostarczenia w trakcie i po zako ńczeniu działa ń (Del) Kluczowe momenty projektu (Mil)

PRODUKTY Nr działania Termin końcowy

Del-1 Materiały i dokumentacja planowanych działań z mapami GIS A1 30.12.2007

Del-2 Ocena środowiskowa proponowanych korytarzy i innych środowisk dla Ŝubrów oraz mapy zweryfikowanych lokalizacji korytarzy

A2 30.12.2008

Del-3 Dokumenty dostarczone gminom A3 31.09.2010

Del-5 Mapy zasięgu występowania Ŝubrów, ich ruchów, przemieszczania się, zagęszczenia oraz zimowych koncentracji

D3, D4 30.12.2008


D3, D4 30.06.2009


D3, D4 30.06.2010

Del-8 Wskazania do działań ochronnych dotyczących zmienności genetycznej Ŝubrów

D5 31.09.2010

Del-9 Audycja telewizyjna E1 30.10. 2009

Del-10 Raporty dotyczące przeprowadzonych konsultacji z lokalną społecznością

E1 30.12.2008

Del-11 Strona internetowa E2 30.06.2007

Del-12 KsiąŜka popularnonaukowa dotycząca Ŝubrów E3 30.09.2010

Del-13 Broszury, foldery, kalendarze, mapy E4 30.09.2010

Del-14 Raport dotyczący przebiegu konferencji E5 30.06.2009

Del-15 Materiały edukacyjne dla nauczycieli E6 30.10. 2008

Mil-1 Ukończenie prac przygotowawczych związanych z rozpoczęciem wdraŜania projektu

A1 01.04.2007

Mil-2 Początkowa ocena wykorzystania przestrzeni przez Ŝubry i zbadanie struktury genetycznej populacji (przed wdroŜeniem działań ochronnych)

D3, D4, D5 30.12.2007

Mil-3 Wyniki audytu ekologicznego A2 30.12.2007

Mil-4 Zakontraktowanie pierwszych 20 ha obszarów rolniczych D6 30.12.2007

Mil-5 Seminarium dotyczące rezultatów przeprowadzonego audytu A2 30.12.2008

Mil-6 Budowa pierwszych 5 zbiorników wodnych C2 30.12.2008

Mil-7 Budowa pierwszych 10 paśników C4 30.12.2008

Mil-8 Dostarczenie dokumentacji do Planów Zagospodarowania Przestrzennego

A3 31.09.2010

Mil-9 Włączenie korytarzy do Planów Zagospodarowania Przestrzennego Województwa

A3 31.09.2010

Mil-10 Ostateczna ocena wykorzystania przestrzeni przez Ŝubry i zbadania struktury genetycznej populacji (po wdroŜeniu działań ochronnych)

D3, D4, D5 30.09.2010

68

LIFE-Nature 2006-C10

RAPORTY

Kluczowe momenty projektu Nazwa lub nr działania

Data zakończenia

R-1. Raport roczny podsumowujący 1 rok realizacji projektu

Wszystkie działania

30.10.2007



30.10.2008



30.10.2009

R-4. Raport końcowy dot. zrealizowanego projektu Wszystkie działania

30.11.2010

69


MOśLIWE OGRANICZENIA Ograniczenia, ich wpływ oraz jak je przezwycięŜyć: 1) śubr jest zwierzęciem duŜym, rozmnaŜającym się powoli i o stałych areałach. Oczekiwane wyniki projektu będą obserwowane na przestrzeni stosunkowo długiego czasu. 2) Rozprzestrzenianie się Ŝubrów moŜe powodować niezadowolenie lokalnej społeczności. Zasadniczą kwestią jest dostarczenie koniecznej informacji społeczeństwu i szybkie reagowanie na pojawiające się problemy. Pierwszy cel zostanie osiągnięty poprzez działania E1, E2, E4, E6. Realizacją drugiego celu zajmą się natomiast działania D2 i D6, które mają zminimalizować moŜliwe problemy. Ponadto, bardzo waŜnym działaniem jest ukazanie społeczeństwu moŜliwości czerpania korzyści z obecności Ŝubra w regionie poprzez wypromowanie ekoturytsyki (działanie E.1). 3) W związku z wejściem do UE bardzo prawdopodobny będzie w naszym regionie rozwój infrastruktury drogowej. To moŜe prowadzić do zakłóceń korytarzy ekologicznych, które są lub będą uŜywane przez Ŝubry. W celu ochrony najbardziej znaczących pod tym względem obszarów muszą one zostać ujęte w planach zagospodarowania przestrzennego. Plany pozwolą na ograniczenie rozbudowy infrastruktury w miejscach gdzie przebiegają korytarze ekologiczne lub wymuszą zastosowanie odpowiednich przejść dla zwierząt. 4) Nie jesteśmy pewni do jakiego stopnia władze regionalne oraz lokalne są skłonne do włączenia korytarzy ekologicznych do planów zagospodarowania przestrzennego. Bierzemy pod uwagę fakt, iŜ jeśli naruszy to ekonomiczne korzyści lokalnej społeczności władze nie będą zainteresowane współpracą. JednakŜe, dotychczasowe konsultacje z przedstawicielami władz lokalnych i regionalnych potwierdzają, Ŝe jeśli prace administracyjne i dokumentacyjne będą współfinansowane nie powinien zaistnieć Ŝaden problem z wdroŜeniem korytarzy ekologicznych do planów. 5) W celu zapewnienia Ŝubrom dobrego dostępu do wody planujemy wykonanie małych zbiorników wodnych w 2 nadleśnictwach Puszczy Białowieskiej, posiadających juŜ doświadczenie w takich przedsięwzięciach. Zbiorniki będą miały postać małych oczek wodnych lub niewielkich zapór na ciekach wodnych. Zgodnie z informacjami przekazanymi przez RDLP w Białymstoku pierwsze rozwiązanie nie wymaga oficjalnej zgody, natomiast drugie wymaga pozwolenia władz. Brak pozwolenia na zbudowanie zapory na cieku wodnym moŜe spowodować ograniczenie w osiągnięciu celów takiego działania. JednakŜe, bazując na dotychczasowym doświadczeniu Lasów Państwowych takie pozwolenia powinny być uzyskane. 6) W celu wyposaŜenia Ŝubrów w nadajniki potrzebujemy oficjalnej zgody Ministerstwa Środowiska. Istnieje pewne ryzyko nie uzyskania zgody, jakkolwiek dotychczas wszystkie nasze prośby zostały pozytywnie rozpatrzone. RównieŜ poparcie Ministerstwa dla projektu wskazuje, Ŝe nie powinny zaistnieć problemy z uzyskaniem pozwoleń.

70


KONTYNUACJA

Kontynuacja działań po zakończeniu projektu: • Działania, które muszą być kontynuowane lub podtrzymane Działania związane z utrzymaniem środowiska Ŝerowania i źródeł pokarmu Ŝubra (D1, D2), oraz prowadzenie monitoringu (D4) powinny być kontynuowane. Wszystkie działania mające na celu rozprzestrzenianie Ŝubrów powinny równieŜ być dalej wdraŜane, jako Ŝe czas trwania projektu jest stosunkowo krótki. Będzie to zwłaszcza waŜne dla wprowadzenia nowych obszarów do projektu (Puszcze Knyszyńska, Mielnicka i Augustowska, Dolina rzeki Nurzec). Wskazanym wydaje się równieŜ połączenie populacji Ŝubrów z Puszczy Knyszyńskiej i Białowieskiej z populacją Puszczy Boreckiej. • Jak to zostanie osiągnięte, jakie czynności są konieczne do kontynuacji ww. działań? Konieczna jest dalsza współpraca pomiędzy parkami narodowymi, administracją Lasów Państwowych, organizacjami pozarządowymi oraz naukowcami. To stworzy podstawy do dalszego wnioskowania o środki do instytucji krajowych oraz europejskich. • Komplementarność z pozostałymi środkami UE Nie ma innych funduszy bezpośrednio obejmujących ochronę przyrody i zagroŜone gatunki • Ochrona prawna w wymiarze lokalnym i krajowym śubr (Bison bonasus) jest pod ścisłą ochroną polskiego prawa. Znajduje się na liście gatunków zwierząt ściśle chronionych sporządzonej przez Ministerstwo Środowiska (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną - Dz.U. 2004 nr 220 poz. 2237). Wszystkie działania związane z zarządzaniem oraz ochroną gatunku (np.: monitoring, odstrzał selektywny, transfery międzynarodowe) wymagają oficjalnej zgody Ministra Środowiska. Strategia Ochrony śubra w Polsce przygotowana przez Ministerstwo Środowiska nie jest prawomocnym dokumentem. Wersja, do której się ustosunkowaliśmy, jest w tej chwili na etapie konsultacji i nie została jeszcze formalnie zaakceptowana przez Ministerstwo. Po jej przyjęciu strategia stanie się oficjalnym planem ochrony Ŝubra w Polsce i wszystkie podejmowane działania będą musiały być zgodne ze wskazówkami zawartymi w strategii. JednakŜe, w przypadku naszego projektu proponowane działania w pełni zgadzają się z wytycznymi Strategii Ochrony śubra w Polsce. • Jak zostanie wykorzystane zakupione w ramach projektu wyposaŜenie Większość wyposaŜenia zostanie uŜyta podczas realizacji projektu. Pozostałe wyposaŜenie zostanie wykorzystane do celów podobnych lub w innych projektach związanych z ochroną przyrody. • Jakie personel będzie kontynuował pracę przy projekcie? W przypadku, gdy projekt zostanie przedłuŜony po roku 2010 r., większość pracowników zatrudnionych w projekcie pozostanie na swoich stanowiskach. W przeciwnym razie tylko osoby niezbędne dla utrzymania efektów projektu pozostaną zatrudnione. • Inne kwestie Podczas realizacji projektu zostanie połoŜony nacisk na zapewnieniu obu płciom równych praw w ubieganiu się o oferowane pozycje w projekcie. W przypadku naboru pracowników, zostanie wprost określone, Ŝe kobiety są mile widziane na wszystkich dostępnych stanowiskach pracy. Technologie, materiały i sprzęt uŜyty w projekcie będą przyjazne środowisku, jeśli tylko będzie to moŜliwe.

71

LIFE-Nature 2006

POTWIERDZENIE ODBIORU Adres Aplikanta

(uzupełnia Aplikant) Zakład Badania Ssaków Polska Akademia Nauk ul. Waszkiewicza 1 17-230 BiałowieŜa Polska

Tytuł ProjektuPPP

6P : Ochrona śubra w regionie Podlasia, Polska

PROPOZYCJA no. LIFE06/NAT/……………….. (uzupełnia Komisja)

Szanowni Państwo! Potwierdzam odbiór Państwa wniosku LIFE-Przyroda do projektu wymienionego powyŜej, za który dziękuję. Państwa propozycja zostanie przeanalizowana przez nasze słuŜby pod kątem kwalifikowalności. Projekty uznane za uprawnione przejdą następnie procedurę oceny przez Komisję zgodnie z Przepisami do Programu LIFE. Poinformuję Państwa o decyzji tak szybko jak tylko zostanie ona podjęta przez Komisję. Z powaŜaniem, Podpis DG ENV: .......................................................

72

ZAŁĄCZNIKI

Projekt:

Ochrona Ŝubra w Puszczy Białowieskiej

KRAINA śUBRA

73

Mapy: 1. Planowana lokalizacja działań 2. Obszary Natura 2000 w regionie 3. Planowane korytarze ekologiczne w

okolicy obszaru projektu 4. Mapa obszaru projektu Dokumenty: 1. List intencyjny – Program śubr 2. Deklaracja poparcia – Biuro

Turystyczne “Puszcza Białowieska” 3. Deklaracja poparcia – PTTK 4. Deklaracja poparcia – Stowarzyszenie

Agroturystyczne „śUBR”

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

Documents

Projekt LIFE Kraina {ubra LIFE Kraina Żubra.pdf Szczegóły dofinansowania Nr uczestnika Nazwa uczestnika (forma krótka) Uczestnik Projektu, który b ędzie współ-finansowany przez