Prokariotska i eukariotska ćelija

Ćelija je osnovna morfološka i funkcionalna jedinica svakog živog organizma, i sastavljena je od svojih osnovnih komponenti citosola i ćelijskih organela. U zavisnosti od veličine i strukture, razlikuju se dvije vrste ćelija - prokariotske i eukariotske ćelije. Između ova dva tipa ćelija postoji mnogo razlika, koje eukariotske ćelije čine složenijim od prokariotskih.

Prokariotske ćelije su veoma malih dimenzija (obično 1-10 μm) i zapremine (nekoliko μm3). Eukariotske ćelije su nešto većih dimenzija, 10-100 μm i nekoliko μm3.

Osim u dimenzijama, razlikuju se još i u građi ćelijskog zida. Naime, ćelijski zid prokariota nema celulozu u svom sastavu, dok biljne eukariotske ćelije imaju celulozni ćelijski zid.

Ni ćelijska membrana (metabolički aktivna biološka opna koja razdvaja citoplazmu ćelije od vanćelijskog sadržaja) nije istog sastava kod prokariota i eukariota. Kod prvih u sastav plazmamembrane ne ulazi holesterol, dok je kod drugih prisutan.

Citoskelet je trodimenzionalna mreža koja pruža potporu ćeliji, određuje njen oblik i položaj organela u citoplazmi, i u eukariotskim ćelijama citoskelet čine mikrotubuli, mikrofilamenti i intermedijalni filamenti, a u prokariotskim on ne postoji.

I strujanje citoplazme (ciklozis) je odlika samo eukariota. Što se organela (odjeljci citoplazme koji imaju specijalizovane

funkcije u ćeliji) tiče, u prokariotama ne postoje endoplazmatični retikulum, Goldžijev aparat, hloroplasti, kao ni jedro, zbog čega je njihov genetski materijal dispergovan po citoplazmi. Postoje samo ribozomi, a funkciju mitohondrija vrše respiratorni i fotosintetski enzimi koji se nalaze u plazmamembranama. Eukariotske ćelije imaju endoplazmatični retikulum i Goldžijev aparat, mitohondrije, ribozome, hloroplaste i mnoge druge organele, pa se na osnovu toga može zaključiti koliko su eukariotske ćelije kompleksnije građene od prokariotskih. One posjeduju, osim ovih organela, i inkluzije, u koje spadaju granule glikogena, lipida i filamenti.

Prokariotske ćelije su bakterije, a eukariotske grade sve ostale žive organizme, od protozoa pa sve do čovjeka kao najsavršenijeg živog bića.

RNK i proteini se kod prokariota sintetizuju u istom odjeljku u istom odjeljku, a kod eukariota se RNK se sintetiše u procesu transkripcije, a

proteini u citoplazmi. DNK je ogoljela, odnosno kombinovana sa histonima sagrađenim od proteina kod prokariotskih, odnosno eukariotskih ćelija.

Prokariotske ćelije nemaju nukleolus, odnosno jedarce (komponenta jedra odgovorna za formiranje ribozomskih subjedinica), i imaju jedan hromozom, a eukariote imaju jedan ili više nukleolusa i dva ili više hromozoma.

Metabolizam eukariota je isključivo aeroban, dok kod prokariota može biti aeroban ili anaeroban.

Ni endocitoza (vrsta transporta kojim se tečnost i čvrste supstance unose u ćeliju) ni egzocitoza (proces gdje se ćelije oslobađaju odgovarajućih supstanci, sekreta i prenose u ekstracelularni matrix) ne postoje kod prokariotskih ćelija. Eukarioti ih imaju.

Prokariotske ćelije se kreću pomoću fibrila i flageluma, a eukariotske pomoću cilija (bičeva) i flagela (trepalja).