Embed Size (px)
Citation preview
SADRŽAJ
1. Italijanski jezik – jezik muzike
1.1. Učenje italijanskog jezika u muzičkim školama
1.2. Istorijska uloga italijanskih muzičkih stvaralaca
1.3. Nastanak i razvoj opere
1.4. Operska umetnost XVIII veka
1.5. Operska umetnost XIX veka
2. Analiza jezika izabranih muzičkih tekstova
2.1. Izbor tekstova - arije “starih majstora” u XVII i XVIII veku i libreta opera u XIX
i XX veku
2.2. Arhaizmi
2.3. Pojam i primeri apokope
2.4. Provansalski uticaj
2.5. Narodne reči
2.6. Glagoli
2.6.1. Prosti perfekat
2.6.2. Oblici konjunktiva
2.6.3. Glagolska rekcija
2.7. Zamenice
2.8. Veznici
2.9. Uzvici
2.10. Komentari prevoda pojedinih odlomaka i predlozi izmena
3. ZAKLJUČAK TREBA I ZAKLJUČAK...
1
1. Italijanski jezik – jezik muzike
1.1. Učenje italijanskog jezika u muzičkim školama
Prema podacima Ministarstva za prosvetu u Srbiji postoji 65 muzičkih škola,
osnovnih i srednjih. Osim 11 škola u Beogradu, muzičko obrazovanje može se sticati
i u mnogim gradovima širom Srbije: Novom Sadu, Zrenjaninu, Vršcu, Vrbasu, Šapcu,
Subotici, Somboru, Loznici, Valjevu, Užicu, Ćupriji, Smederevu, Požarevcu,
Paraćinu, Pančevu, Mladenovcu, Kragujevcu, Kraljevu, Kruševcu, Čačku, Nišu,
Negotinu, Zaječaru i drugim. Neke od ovih škola pružaju kako niže tako i srednje
muzičko obrazovanje. U okviru srednjeg muzičkog obrazovanja muzičke škole
organizuju i tzv. muzičku gimnaziju kako učenici muzičkih škola ne bi morali
istovremeno da pohađaju i neku drugu gimnaziju i kako bi u okviru svog
srednjoškolskog obrazovanja mogli da steknu i osnovna znanja iz opštih predmeta, iz
srpskog jezika, istorije, biologije, fizike, psihologije, sociologije, filozofije ali i iz
stranih jezika. U Beogradu je 7 škola sa takvim statusom. Među stranim jezicima koji
se uče u srednjim muzičkim školama (engleski, nemački, francuski, ruski, italijanski)
privilegovan položaj imaju engleski (koji je većini učenika prvi strani jezik) i
italijanski. Jedan od ciljeva ovog rada jeste da opravda i istakne povlašćeni položaj
italijanskog jezika među ostalim svetskim jezicima u sferi muzičke umetnosti.
Italijanski jezik se u muzičkim školama uči već dugi niz godina1. Naime, italijanski
jezik ima status drugog stranog jezika za učenike koji su u toku osnovnog
obrazovanja učili samo jedan strani jezik ali i status obaveznog, stručnog predmeta za
sve učenike srednje škole solo-pevačkog odseka. Program Ministarstva prosvete za
učenje italijanskog kao drugog stranog jezika u muzičkim školama predviđa obradu
stručne tematike kojoj se poklanja 10%, 15%, 20% i 25% (redom u I, II, III i IV
razredu) od ukupnog godišnjeg fonda časova. Upravo u tome jeste specifičnost
nastave italijanskog jezika u muzičkim školama. Kod učenika, u velikoj meri 1 Odluka o uvođenju italijanskog jezika u srednje muzičke škole doneta je na XXXVI sednici Prosvetnog saveta Srbije 22. juna 1971. godine
2
opredeljenih za dalje bavljenje muzikom, javlja se i razvija interesovanje za učenjem
italijanskog jezika koji je u uskoj vezi sa njihovim životnim opredeljenjem. Njihovo
prethodno, često vrlo šturo ili nikakvo poznavanje muzičke terminologije, proširuje se
i obogaćuje daljim upoznavanjem muzičkih izraza i simbola, oznaka dinamike i
tempa, obradom tekstova vezanih za značajne ličnosti iz sveta muzike. Mnogi
pojmovi koji su im ranije bili predstavljeni bez posebnog objašnjenja kao takvi, tek
sada im postaju zaista razumljivi što sasvim sigurno poboljšava kvalitet njihovog
doživljaja i interpretiranja muzike. Poseban segment jesu časovi namenjeni
prevođenju i analizi tekstova koje učenici solo-pevačkih odseka obrađuju na
časovima pevanja, ponekad i čitavim mesecima, ali čija im se prava dimenzija otkriva
tek na časovima italijanskog jezika. S obzirom na navedene činjenice, privilegovan
položaj koji pripada italijanskom jeziku u okviru srednjeg muzičkog obrazovanja
svakako je zaslužen i opravdan.
Kao zaključak ovog dela rada moglo bi da posluži razmišljanje muzičkog teoretičara
Ota Karoljija koji kaže:”Ljubitelj koji uživa slušajući muziku a nerazumevajući njen
jezik jeste poput turiste koji provodi odmor u inostranstvu i zadovoljava se gledanjem
pejzaža, gestova domaćeg stanovništva, zvukom njihovih glasova a da pri tom ne
razume ni jednu jedinu reč od onoga što oni govore. On čuje ali nije u stanju da
razume”.2 KO JE PREVEO NA SRPSKI (PREVOD NAŠ, ukoliko ste vi
preveli....)
2 Otto Karolyi, La grammatica della musica, Piccola biblioteca Einaudi, 1969, 7. izdanje (str. 15), prevod na italijanski Đorđo Pesteli. Naslov originala Introducing music, Penguin Books Ltd, 1965.
3
1.2. Istorijska uloga italijanskih muzičkih stvaralaca
Italijanski jezik je jezik na kome su, tokom više vekova, stvarali veliki umetnici,
književnici, naučnici. To je jezik velikih pisaca poput Dantea, Bokača, Petrarke,
Manconija LEOPARDI, jezik čuvenih svetskih režisera kao što su Felini, Bertoluči,
Pazolini, jezik slavnih umetnika, naučnika poput Volte, Fermija i Markonija.
Međutim, nezanemarujući slavu, popularnost niti granice do kojih se vinuo svako od
njih, treba istaći da su veliki trag ostavili, pre svih, italijanski umetnici. Osim slavnih
arhitekata, vajara, slikara čija su dela ostala zauvek utisnuta među tekovinama ljudske
civilizacije, doprinos od neprocenjive vrednosti ostavili su italijanski stvaraoci na
polju muzike.
Jezik muzike se, kao i svaki drugi jezik, veoma dugo negovao i prenosio usmenim
putem, sa generacije na generaciju, pre nego što je izmišljen sistematičan način
zapisivanja muzike. U IX veku, sa pojavom prvih oblika polifone muzike, javila se
potreba da se note zapišu. Bilo je nemoguće komponovati dela za više glasova i
prenositi ih brojnim izvođačima bez preciznog notnog zapisa. Upravo ta potreba da se
note zapišu podstakla je iznalaženje rešenja tj. javili su se prvi notni zapisi u
današnjem smislu reči. Do X veka bili su poznati način notnog zapisivanja koji su
koristili još stari Grci, a koji se zasnivao na alfabetu, i način zapisivanja koji se
koristio u istočnoj Evropi, a bio je zasnovan na brojevima.
Među nekolicinom srednjovekovnih monaha koji su pisali traktate javljaju se razne
ideje za rešenje ovog problema. Neki od njih su koristili skraćenice, neki druge,
posebne znake, a sve u cilju preciznijeg beleženja kretanja i trajanja nota. Svojom
idejom istakao se Gvido Monako (transkripcija GVIDO!), poznat i kao Gvido
d’Areco (995-1050) koji je u svom delu Regulae ritmicae, uveo upotrebu četiri linije
(odatle naziv tetragram) obeležene slovima za zapisivanje četiri osnovne note. On se
nije zadovoljio ovim otkrićem jer je želeo da olakša pevačima učenje i pamćenje
melodija. Naime, u raspravi Micrologus de disciplina artis musicae poslužio se
himnom Sv. Ivana i po početnim slogovima svakog stiha dao imena za prvih šest
tonova:
4
A DA SE PREVEDU STIHOVI I NAZIVI DELA NA LATINSKOM?
Ut queant laxis Re-sonare fibris
Mi-ra gestorum Fa-muli tuorum
Sol-ve polluti La-bii reatum
Sancte Iohannes
Naziv za VII stepen nastao je u XVI veku spajanjem inicijala S(ancte) I(ohannes). U
XVII veku početno Ut zamenjeno je nazivom Do. Predlog za promenu naziva za prvi
stepen dao je muzikolog Đovani Batista Doni. „Zvanično, slog Ut bio je težak za
izgovor pa je zamenjen prvim slogom reči Dominus (Gospod), mada verovatno ne
greše ni oni koji smatraju da je prezime muzikologa odigralo važnu ulogu u ovoj
promeni”3. Ostale skraćenice su ostale u upotrebi do dan-danas.
Izuzetno važno ime u muzici XVI veka jeste svakako Đovani Pjerluiđi da
Palestrina (1525-1594). Živeo je u Rimu u vreme Protivreformacije. Nastojanja
crkve bila su usmerena ka “čišćenju” duhovne muzike od svetovnih elemenata i borbi
protiv polifonog stila koji je stavljao tekst u drugi plan, tako da publika nije mogla da
prati njegov smisao. Postoji legenda4 koja se pojavila početkom XVII veka prema
kojoj je upravo Palestrina “spasio” crkvenu muziku jer je u svojim delima pokazao da
se i u okviru polifonog načina pisanja može obezbediti razumevanje teksta. Njegova
čuvena misa Messa di Papa Marcello prevod dela, jedna od 93 koje je napisao,
predstavljena je komisiji crkvenih velikodostojnika i uspela je da prevaziđe svu
uzdržanost koju je strogi duh crkve gajio prema novoj muzici. Palestrina je u svojim
delima poštovao slog i razumevanje teksta, što nije bio slučaj u drugim polifonim
delima.
1.3. Nastanak i razvoj opere
Jedan od ključnih momenata u istoriji muzike jesu pojava i razvoj opere. Opera je
nastala u Italiji gde je doživela i prvo razdoblje svoga razvoja. Međutim, sam 3 http://www.it.wikipedia.org/wiki/Nota_musicale 4 http://www.it.wikipedia.org/wiki/Palestrina_(opera)
5
nastanak opere ne može se, kako tvrdi Andreis, vezati za jedan određeni trenutak. On
kaže: “Postupno razvijanje spiralnog tipa, koje uključuje neprekidno usavršavanje,
jasno se zamjećuje i u razvoju opere.“5
Još u XIV veku u Italiji su postojale Sacre rappresentazioni, PREVOD, IMA U
FERONIJU verske dramske predstave koje su bile prekidane muzičkim intermecima
ili igrama. Kasnije su se na osnovu tih predstava razvile madrigalske komedije, a od
njih potom pastorale. Tasovo delo Aminta (1573) povezuje sve elemente pastorale
mada se muzika javljala samo u određenim delovima sa zadatkom da naglasi
određena scenska ili koreografska kretanja. Naime, u čitavom tom periodu muzika se
javljala samo u pauzama između činova ali, uprkos tome “izazivala je veće
interesovanje publike od same komedije u toj meri da su se komediografi na to
žalili”.6 POŠTO NE CITIRATE DIREKTNO IZ KNJIGE, NEGO PREVODITE,
TREBA DA SIGNALIZIRATE DA JE PREVOD NAŠ. ILI JE AUTOR PISAO NA
SRPSKOM?
Zapravo, u čitavom muzičkom stvaralaštvu XVI veka, u jeku polifonije, javljala se
potreba za što većim poštovanjem teksta. Neprestano preplitanje više glasova
onemogućavalo je razumevanje istog. Grupa italijanskih umetnika, filozofa i
književnika koja se krajem XVI veka okupljala u kućama firentinskih aristokrata
težila je upravo takvoj ravnoteži između pesme i muzike a glavni zahtev predstave
bila je recitacija teksta. Ova grupa ljudi je u istoriju ušla pod nazivom Firentinska
kamerata (Camerata di Firenze). Kako navodi Andreis7, zanimljivo je da takva
okupljanja ljudi različitih profesija radi rasprava o različitim oblastima nauke i
umetnosti nisu bila ništa drugo do akademije kojih je u Italiji, u doba humanizma i
renesanse, bilo veoma puno. O ulogama akademija u razvoju humanističkog mišljenja
dosta govori Feroni koji kaže da se “akademije rađaju u Italiji XV veka kao mesta i
prilike za susret, za okupljanje humanista, za njihovo suočavanje i raspravu: reč je o
slobodnim i otvorenim strukturama koje žele da promovišu kulturu nezavisnu od
institucija srednjovekovne tradicije. Međutim, dvadesetih i tridesetih godina XVI
veka akademije dobijaju izgled institucija koje intelektualcima garantuju neku vrstu
5 Andreis, Josip, 1975. Povijest glazbe 1, Zagreb, Liber Mladost. (str. 332)6 Ciocia, Giuseppe, 1958. Lineamenti di una storia della musica, Torino, Editrice S.A.I.E. (str.58)7 Andreis, Josip, 1975. Povijest glazbe 1, Zagreb, Liber Mladost. (str.334)
6
sigurnosti a pre svega predstavljaju priliku za okupljanje ljudi koji se bave kulturom.
U XVI i XVII veku u Italiji niču brojne književne akademije i ima se utsak da njihovi
projekti i sukobi određuju kompletnu istoriju kulture tog vremena.”8. FERONI JE U
DVA TOMA: KOJI TOM CITIRATE? Jedina razlika između akademija i Kamerata
je bila ta što Kamerate, a bilo ih je dve, nisu bile formalno organizovane niti
registrovane.
U težnji da obnove grčku tragediju vraćajući se jednostavnoj monodiji, tj.
jednoglasnom pevanju uz instrumentalnu pratnju, dolaze do jednog novog muzičkog
oblika a to je opera. Kako navodi Šulhov9 “to je ustvari bila samo odskočna daska i
dobra prilika da se umesto kontrapunktskog horskog pevanja uvede solo pesma s
instrumentalnom pratnjom, da se recitacijama dâ muzički akcenat. Cilj je bio da se
muzika i tekst isprepletu, da tekst bude jasan i razumljiv i da se ne guši u zbrci kao u
kontrapunktskoj muzici gde se u efektu istovremeno pevanih raznih tekstova i
melodija gubi jasnoća i jednoga i drugoga”.
Pretečom prve opere smatra se opera Dafne koju je komponovao Jakopo Peri (1561-
1633) na tekst Rinučinija. Opera je prvi put izvedena 1597. i pobudila je toliko veliko
interesovanje da je nakon toga godinama izvođena uz dodatna usvršavanja i
doterivanja. Jakopo Peri i Đulio Kačini (takođe član firentinske Kamerate) zajedno
su komponovali operu Euridika (Euridice, 1600) opet na Rinučinijev tekst.
Strogo poštovanje samih rečitativnih okvira nije ostavilo prostora ukrasima i suvišno
je ostala neiskorišćena melodičnost tonskih pokreta. U tom smislu veliku promenu u
operu uneo je Klaudio Monteverdi (1567-1643) koji se može smatrati njenim
pravim tvorcem. Za razliku od religioznih dela koja je komponovao na temeljima
polifonije, u operama se dosledno pridržavao monodijske koncepcije i dramske
ekspresivnosti, što samo potvrđuje mnogostranost njegove stvaralačke ličnosti. Među
sačuvanim operama su: Orfej (L’Orfeo, 1607) , Odisejev povratak (Il ritorno
d’Ulisse, 1641) i Krunisanje Popeje (L’incoronazione di Poppea, 1642).
Kroz Monteverdijeve opere može se pratiti sam razvoj ovog žanra u tom periodu. Za
razliku od prvih opera gde su pokretači radnje mitološki motivi, u kasnijim delima 8 Feroni, Đulio, Istorija italijanske književnosti, CID Podgorica, 2005 (str.352). Naslov originala: Giulio Ferroni, Profilo storico della letteratura italiana, Einaudi scuola, Milano, 19929 Šulhov, Jožef, 1954. Knjiga o operama, Novi Sad, Izdavačko preduzeće „Bratstvo i jedinstvo“. (str.13)
7
Monteverdi se koristio istorijskim događajima i likovima. Kakav god da je bio izbor
teme, u svim operama Monteverdi je težio jednom istom cilju, a to je da upotrebi
muziku za iznošenje raznih ljudskih osećanja poput besa, mržnje, ljutnje. Da bi to
postigao, Monteverdi se svakako nije mogao zadržati na čisto rečitativnom okviru
firentinske koncepcije koji je ton podređivao rečima. On je nastojao da produbi ulogu
muzike, da je obogati i, kako kaže Andreis10, dao je “melodiji pravo da postane tumač
duševnih zbivanja”. Nastojao je da pri izražavanju dramskih elemenata učestvuju ne
samo glasovi, već je izvesnu važnost vratio instrumentima. Pomenuti elementi mogu
se uočiti već u njegovoj prvoj operi Orfej u kojoj mračnost Hada Monteverdi
prikazuje tamnim tonovima limenih duvačkih instrumenata, a prigušene gudače
koristi za začaranu uspavanku.
U Veneciji, jednom od važnijih centara opere, smernice njenom daljem razvoju dala
su dva faktora. Sa jedne strane je ekonomski faktor jer nakon feudalaca, u dodir sa
operom došao je i građanski sloj koji je isto tako oduševljeno prihvatio. Veliko
zanimanje publike prouzrokovalo je otvaranje novih pozorišta, publika je tražila
stalno nova dela, a pozorišta, kako bi udovoljila zahtevima publike i zadržala njenu
pažnju, krenula su u pravcu dekoracije scene. Ti izdaci za opremu, tehnički veoma
usavršenu, doveli su do redukovanja troškova orkestra čiji se sastav bitno promenio.
Hor je u potpunosti ukinut a pevači solisti time su postali više angažovani. Sa druge
strane, mentalitet nove publike odigrao je veliku ulogu i u promeni sadržaja samih
opera. Ta nova publika nije pokazivala sklonost za simboliku grčke mitologije.
Libretisti, koji su to na vreme uočili, sve više su se okretali najpre istorijskim, a zatim
i fantastičnim motivima. Međutim, upravo taj pravac razvoja opere vodio je operu
dekadenciji jer je ona postala sredstvo čiste zabave i razonode. Ostalo je prisutno
samo uživanje u čudesnim dekoracijama scene i u virtuoznosti solo-pevača koje je
bilo potpuno odvojeno od dramske radnje iz koje je nastalo. Andreis daje lepu
definiciju uzroka početka dekadencije opere kada kaže da “sredina nije bila dorasla
zadaći koju je na nju postavljala potreba za očuvanjem opere kao umjetničkog dela u
10 Andreis, Josip, 1975. Povijest glazbe 1, Zagreb, Liber Mladost. (str.344)
8
kojemu sintetičko djelovanje različitih umjetnosti postaje izvorom novih emocija u
oplemenjivanju duha”.11
Jedan od najvažnijih kompozitora napuljske operske škole bio je Alesandro Skarlati
(1660-1725). Njegove najvrednije i najpoznatije opere su Statira (La Statira, 1690),
Pir i Dimitrije NE ZNAM DA LI BI DEMETRIO POSTAO DIMITRIJE... BOLJE
DEMETRIO. NIJE RATKO UVEK GUERRINO... (Pirro e Demetrio, 1694), Mitridat
(Mitridate Eupatore, 1707), Tigran (Tigrane, 1715), Grizelda (Griselda, 1721) i
Pobeda časti (Il trionfo dell'onore, 1718). U njima je Skarlati stvorio jedan napredan
orkestar koji će ostati nepromenjen sve do Mocartovog vremena.
Upravo u vreme razvoja napuljske škole i njenog uticaja na celu Evropu došlo je i do
razvoja libreta. To je bio format mletačkih operskih knjižica a odgovarao bi
današnjem džepnom formatu. Sama opera stvorena je radi jasnijeg i razumljivijeg
izgovaranja teksta pa je dobar libreto, tj. njegova dramska struktura bila od suštinskog
značaja za kompozitora. Naime, pisac libreta se i sam morao razumeti u muziku, nije
bilo dovoljno da poznaje samo pozornicu i njene efekte, već je u svakom trenutku
morao da vodi računa i o muzičkim mogućnostima.
Na ovako udarenim čvrstim temeljima opera je nastavila da se razvija širom Evrope,
u Francuskoj, Nemačkoj, Engleskoj.
1.4. Operska umetnost XVIII veka
Tokom XVII veka opera je prešla dug put od svog nastanka pa do prvih znakova
dekadencije. To skretanje sa pravog puta, kao što je već pomenuto, bilo je izazvano
kako navikama publike tako i težnjama pevača da pokažu svu svoju veštinu. Među
mnogim oštrim kritikama koje su tadašnji umetnici pisali o operi izdvaja se satira
Benedeta Marčela, Il teatro alla moda (1720) gde je on dao mnoštvo “saveta”
muzičarima koji su pisali opere. On kaže da opera “treba” (ZAŠTO NAVODNICI?)
da bude samo niz arija u kojima pevači pokazuju svoju umešnost, niz prizora koji
nisu međusobno nužno povezani, treba ukloniti sve horske deonice a na kraju svake
11 Andreis, Josip, 1975. Povijest glazbe 1, Zagreb, Liber Mladost. (str.355)
9
arije svi instrumenti treba da utihnu kako bi opet pevač izbio u prvi plan. Opera se
kritikuje jer njome vlada pevač a njegovim hirovima svi su morali da se povinuju.
Pevači su se uplitali i u sam sadržaj opera i često, ukoliko im se nije dopadao sam
završetak dela, insistirali su i uspevali u nastojanju da ga libretisti promene. Do kojih
granica je išao egocentrizam pevača pokazuje i primer koji navodi Andreis: “Kad bi
pjevač završio svoju poznatu ariju i oduševio slušatelje, on bi nerijetko ostajao na
pozornici jedući naranče i pijući šampanjac, ne obazirući se na ono šta su radili
njegovi suigrači”12. Ponašanje publike je u manjoj ili većoj meri bili neprimereno jer
je njih interesovalo samo uživanje u bravuri solista, njihovih glasovnih kvaliteta, kao i
u spoljnim efektima, a sve manje uživljavanje u dramsku radnju.
Osim pevača i publike zbog kojih je opera u velikoj meri gubila na svojoj umetničkoj
vrednosti, libretisti su odigrali važnu ulogu u razvoju ozbiljne opere. Najpoznatiji
pisac libreta ozbiljne opere u XVIII veku bio je Pjetro Metastazio (1698-1782). Bio
je izuzetno tražen libretista i napisao ih je veliki broj (57 libreta na koje je
komponovano 1200 opera). U pogledu tematike libreta, Metastazio se držao
uglavnom istorijskih, legendarnih i mitoloških motiva. Rasplet dramske radnje obično
se zasnivao na nekom herojskom delu, činu žrtvovanja nekog od protagonista. Što se
strukture libreta tiče, Metastazio je još jače naglasio jaz koji je već postojao između
osnovnih konstruktivnih elemenata, rečitativa i arije. Vrlo retko su se javljali horovi
pa se opera svodila na smenu monologa ili dijaloga na rečitativnoj podlozi, a zatim je
sledila arija kroz koju su se izražavala raznovrsna duševna stanja u vezi sa trenutnom
situacijom dramske radnje pa je arija na neki način bila komentar dramskih zbivanja.
Na rečitativ se obraćalo jako malo pažnje o čemu govori i podatak da su se pri
prepisivanju opera rečitativi prosto izostavljali.
Sa druge strane, okolnosti u kojima se razvijala komična opera bile su sasvim
drugačije. Gotovo istovremeno u Napulju i u Veneciji, početkom XVIII veka, između
pojedinih činova ozbiljne opere pojavljuju se tzv. intermeci ili kraći dramski elementi
raznovrsnog sadržaja. Ti intermeci bili su sastavljeni na lokalnom dijalektu,
napuljskom ili venecijanskom, a sadržajno su bili vezani za tzv. komediju dell’arte.
Komediju dell’arte karakteriše pojava stalnih likova (ismejane škrtice, lukave sluge),
12 Andreis, Josip, 1975. Povijest glazbe 1, Zagreb, Liber Mladost. (str.519)
10
a vrlo često je govorila o lokalnim zbivanjima ali satiričnim tonom. Intermeci se
vremenom odvajaju i počinju samostalan život. U prvim decenijama XVIII veka
komična opera već sadrži neke elemente koji će se u rukama velikih umetnika
dodatno razviti i naglasiti svoju suprotnost ozbiljnoj operi.
Suprotnosti između ove dve vrste opera ogledale su se u mnogim elementima. U
pogledu tematike komična opera se okrenula prizorima svakodnevnog života
građanskog staleža i na taj način ona je postala instrument socijalne kritike i
obeležavanja nezdravih društvenih pojava. U njoj je postojala hitrost i zanimljivost
komičnog zapleta, ona je težila učvršćivanju ustaljenih likova. Velika prepreka
širenju popularnosti komične opere bila je upotreba dijalekata. Tu prepreku komična
opera uspela je da prevaziđe sredinom XVIII veka kada se u njoj ustalio književni
jezik.
Istaknuto mesto u operskom stvaralaštvu u Italiji u XVIII veku zauzima Đovani
Batista Pergolezi (1710-1736). Ostavio je iza sebe mnogo opera kako ozbiljnih tako i
komičnih ali se njegovim remek-delom smatra komična opera Služavka gospodarica
(La serva padrona, 1733) u kojoj se razvija tema o služavki koja želi da se uda za
svog gospodara i na kraju, zahvaljujući svom lukavstvu, i uspeva. Slični koketni i
bistri ženski likovi javili su se u mnogim komičnim operama narednih decenija, npr. u
Rosinijevom Seviljskom berberinu (Il barbiere di Siviglia), u Donicetijevom Don
Paskvaleu (Don Paskvale).
Priču o italijasnkoj komičnoj operi XVIII veka nemoguće je završiti a ne pomenuti
operu Tajni brak (Il matrimonio segreto, 1792) Domenika Čimaroze. Iako, poput
većine italijanskih muzičara toga vremena, nije imao izoštren književni ukus pa je
prihvatao i libreta koja nisu imala nikakvu vrednost, u ovom delu Čimaroza je
iskoristio vrlo zanimljivu priču da bi iskazao svo svoje kompozitorko umeće. Ovo
nije komična opera u pravom smislu te reči, kako i sam Čimaroza navodi u
podnaslovu dela, to je “šaljiva melodrama” (“melodramma giocoso”) u kojoj ima
mesta i za lirske nežnosti, za neusiljenu vedrinu muzike još od samog početka, za
uspešnu karakterizaciju komičnih situacija i kontrasta.
1.5. Operska umetnost XIX veka
11
U prvoj polovini XIX veka na književno-umetničko stvaranje u velikoj meri je uticala
politička situacija u Italiji. U središtu interesovanja muzičara i dalje je bila opera jer
je bila prikladna za izražavanje rodoljubivih osećanja. Celokupnu situaciju u Italiji i u
njenoj muzici tog perioda u nekoliko reči je opisao Heine: “Jadnoj, porobljenoj Italiji
zabranjeno je govoriti i ona može samo muzikom iskazati osećaje svoga srca. Sve
svoje negodovanje protiv tuđinske vladavine, svoje oduševljenje slobodom, svoj bes
pred spoznajom sopstvene nemoći, svoju tugu pri pomisli na prošlu veličinu i,
uporedo s tim, svoje slabe nade, svoja očekivanja i strašnu žeđ za pomoći, sve to ona
pretvara u melodiju”.13
U tom periodu italijanska opera, a pre svega ozbiljna opera, još uvek je bila pod lošim
uticajima iz prošlog veka i trebalo se što pre osloboditi tih nedostataka. Trebalo je
ukloniti pogubne vokalne virtuoznosti i probuditi interesovanje publike za dramsku
radnju.
Nova etapa u istoriji italijanske opere počinje pojavom Đoakina Rosinija (1792-
1868) i njegovih opera. Poznate Rosinijeve opere su Bračna menica (La cambiale di
matrimonio,1810), Tankredi (Tancredi, 1813), Italijanka u Alžiru (L’italiana in
Algeri, 1813), Pepeljuga (La Cenerentola, 1817), Otelo (Otello, 1816), Semiramida
(Semiramide, 1823), Viljem Tel (Guglielmo Tell, 1829) a kao njegovo remek-delo
svakako se izdvaja komična opera Seviljski berberin (Il barbiere di Siviglia, 1816).
Ova opera donela je na scenu vedru i živahnu dramsku radnju sa jakim kontrastom
među protagonistima. Ti kontrasti se ogledaju kako u njihovim različitim karakterima
tako i u njihovom različitom socijalnom položaju. Bitna novina je ta da je sada u
središtu radnje bio lik iz naroda, Figaro, a ne kao u Pajiselovom istoimenom delu grof
Almaviva. Oštrom satirom Rosini je uspeo da izvrne ruglu i kritici ljudski egoizam i
licemerje, pa je u tom smislu ispunio jedan od najvećih zadataka umetnosti. U
pogledu muzike, dramski izraz je bio vedar i živahan, ne samo u solističkim
nastupima već i u horskim deonicama (kraj prvog čina) a veoma je značajna bila i
uloga orkestra. On je vrlo rano uvideo prednosti “praćenog rečitativa” (recitativo
accompagnato), za razliku od dotada preovlađujućih “suvih” rečitativa (recitativo
13 Andreis, Josip, 1975. Povijest glazbe 2, Zagreb, Liber Mladost. (str.308)
12
secco), tako da je njegove rečitative često pratio i ceo orkestar. U oblasti ozbiljne
opere izdvaja se Rosinijev Viljem Tel, a tema mu je bila da istakne značaj
oslobodilačkih ustanaka i potrebe za uništenjem tiranije. Opera je prožeta brojnim
romantičarskim crtama ali je u biti istorijsko-herojskog tipa, što je svakako izuzetno
odgovaralo istorijskom trenutku u kome se Italija nalazila.
Veliki uticaj Rosini je izvršio na svoja dva savremenika, Belinija i Donicetija. Po
prirodi veoma osećajan i nežan, Belini i u svoja dela uneo tu crtu. Iako je orkestar već
stekao važnu ulogu, Belini u početku toga nije bio svestan i tretirao ga je u duhu
ranije napuljske škole pa je to bila jedna od većih mana njegovih opera. Sa druge
strane, Doniceti je bio mnogo svestraniji umetnik i uspeo je da zapazi i iskoristi
osobine raznih operskih vrsta ali je, ipak, ozbiljna opera ostala potpuno van njegove
sfere interesovanja iako su društvene prilike potpuno drugačije nalagale. Značajne su
tri njegove opere: Lučija od Lamermura (Lucia di Lammermoor, 1835), Ljubavni
napitak (Elisir d’amore, 1832) i Don Paskvale (Don Pasquale, 1843). Dok je prva
opera vrsta romantične tragedije, puna lirskih elemenata koji oslikavaju život i
emotivna stanja glavne junakinje, u druge dve, komične opere, Doniceti nastavlja
Rosinijev pravac jakog kontrastiranja likova i satiričnog ismevanja njihovih mana.
Za razliku od prve polovine XIX veka u kojoj se razvoj italijanske opere u velikoj
meri preplitao sa razvojnim putem francuske opere, zahvaljujući čestim boravcima
italijanskih umetnika u francuskoj prestonici, u drugoj polovini veka italijanska opera
nastavila je svoj sopstveni put razvoja. Upravo u ovoj etapi, italijanska opera je dala
svoja najbolja i najpoznatija dela i to zahvaljujući izuzetnoj ličnosti Đuzepea Verdija
(1813-1901).
Već u samom izboru libreta Verdi se udaljio od svojih prethodnika jer je on birao
libreta koja potiču od velikih dela svetske književnosti. Verdi je nastojao da u operi
istakne dramski momenat, dramsku istinu, stvarnost radnje i karaktera.
Prvo njegovo delo koje doživljava zapaženiji uspeh jeste Nabuko (Nabucco, 1842).
Već u ovoj operi on je dao horu pravo mesto koristeći njegovu simboliku za
izražavanje snage i borbenosti širokih narodnih masa. Vrhunac Verdijevog
stvaralaštva je bio između 1851. i 1853. godine i u to vreme nastala su tri njegova
remek-dela: Rigoleto (Rigoletto, 1851), Trubadur (Il Trovatore, 1853) i Travijata (La
13
Traviata, 1853)14. Skoro dvadeset godina kasnije napisao je Aidu (Aida, 1871) koja se
takođe može smatrati remek-delom. U Aidi se javlja i balet koji je Verdi dugo
izbegavao, ali ovog puta mu je bio potreban kao logička karika celine dramske radnje.
Za poslednju fazu Verdijevog stvaralaštva od izuzetne važnosti je bio susret sa
Arigom Boitom koji je napisao libreta za njegova dva poslednja dela, a to su Otelo
(Otello, 1887) i Falstaf (Falstaff, 1893). Falstaf je jedina Verdijeva komična opera,
kako kaže Andreis, „vedri pozdrav životu s ruba groba“.15
Veliki Verdijev doprinos razvoju opere ne leži samo i isključivo u njegovim operskim
delima, već i u njegovoj revolucionarnoj ličnosti. Čvrst i snažan karakter, svestan
veličine i snage umetničkog poziva, nije dozvolio da na njega deluju razni moćnici,
upravnici pozorišta niti publika. Imao je zadatak da održi dugu tradiciju opere ali je to
učinio kritičkim pogledom na tadašnje stanje u operi. Osetio je da treba uvesti dramu
u operu, povećati ulogu orkestra ali i očuvati presto pevačima, sprečavajući da
njihova raspevanost i virtuoznost ostane sama sebi svrha.
Nakon Verdija javlja se tzv.“veristički“ pravac. Traži se radnja koja može da pokaže
jak sukob strasti i nagona, neki događaj iz života, iz narodnih slojeva, a čiji je glavni
pokretač ljubav koja potom izaziva ljubomoru, osvetu i ubistvo. U ovom verističkom
duhu nastale su dve poznate opere, Maskanjijevo Seosko viteštvo16 (Cavalleria
rusticana, 1890) i Leonkavalovi Pajaci (I Pagliacci, 1892). U obe opere tema je ista,
klasična veristička; ljubav i ljubomora koje vode ubistvu, samo je ambijent nešto
drugačiji; kod Maskanjija, radnja opere se dešava u seoskoj sredini, dok je kod
Leonkavalija ona smeštena u okvire jedne putujuće glumačke družine.
Potpuno drugačija umetnička ličnost bio je Đakomo Pučini (1858-1924). Bio je
veoma umešan u građenju nežnih, ženskih likova, a veliku slavu su mu donele opere
Boemi (La Boheme, 1896), Turandot (Turandot), Madam Baterflaj (Madame
Butterfly, 1904) i Toska (Tosca, 1900), jedina koja se približila verističkoj tradiciji.
14 Sam naziv Travijata ima oblik prošlog participa glagola traviare – „zavoditi; iskvariti“. Postoji i arhaična imenica la traviata sa značenjem „posrnula žena“. Ova sintagma može biti adekvatna zamena opšte prihvaćenog naziva Travijata. 15 Andreis, Josip, 1975. Povijest glazbe 2, Zagreb, Liber Mladost. (str.523)16 Tekst ove opere nastao je po noveli Đovanija Verge. Preuzet je i sam naslov koji se obično ne prevodi i u istorijama muzike delo se nalazi pod nazivom Kavalerija rustikana. Sintagma u ponuđenom prevodu naslova (Seosko viteštvo) dočarava nam samu radnju koja se zbiva u malom selu na Siciliji a završava se dvobojem koji je jedini mogući izlaz iz ljubavnog trougla.
14
2. Analiza jezika izabranih muzičkih tekstova
2.1. Izbor tekstova - arije “starih majstora” u XVII i XVIII veku i libreta opera
u XIX i XX veku
Predmet istraživanja ovog rada jeste ISTORIJSKA – IZBACIO BIH OVU REČ JE
UPUĆUJE NA DIJAHORNIJSKU ANALIZU analiza jezika muzičkih tekstova.
Tekstovi koji će biti analizirani u ovom radu predstavljaju izbor koji je napravila
profesorka Draga Ziherl u svojoj knjizi Pevani stihovi italijanskih majstora.17 Naime,
na osnovu višegodišnjeg iskustva stečenog u radu sa učenicima solo-pevačkog
odseka, autorka je izabrala najčešće obrađivane tekstove sa kojima se susreću učenici
solo pevanja tokom svog nižeg, srednjeg i visokog obrazovanja.
Prvi deo analiziranih tekstova jesu tekstovi nastali u periodu od 1600. do 1800.
godine. Obrađena su 122 teksta a među njima su pesme brojnih italijanskih autora i
tekstovi starih arija. Tematika analiziranih tekstova je gotovo u potpunosti ljubavna,
reč je samo o različitim aspektima ljubavi tj. o različitim duševnim stanjima kroz koje
prolazi osoba koja voli. Ljubavna osećanja velikog naboja posebno interesantna i
inspirativna kako za književne tako i za muzičke stvaraoce, jesu osećanja ljubavne
patnje i bola. Uzroci takvog stanja su brojni i njih najčešće prepoznajemo već po
naslovu same pesme. U mnogim pesmama udaljenost od voljenog bića je ta koja
uzrokuje veliku patnju (npr. Daleko je ljubav od mene - Lungi, lungi è amor da me,
ČIJI JE PREVOD? SIGNLIZIRATI Kad bude došao moj dragi - Il mio ben quando
verrà, Daleko od voljene osobe - Lungi dal caro bene...), ponekad su to vernost i,
nasuprot njoj, izdaja (npr. Ako je Florindo veran - Se Florindo è fedele...), okrutnost i
bezosećajnost voljenog bića (npr. Iako, okrutniče - Sebben, crudele, Prestanite da me
ranjavate - O cessate di piagarmi, Lepa usta - Bella bocca...), kratkotrajnost i
prolaznost ljubavi (Ljubavna slast - Piacer d’amor, Ko želi da se zaljubi - Chi vuole
innamorarsi...), sam rastanak (npr. Ostavljajući te, o voljeni prinče - Nel lasciarti, o
prence amato...), pomirenost sa sudbinom (npr. Ne mogu da gubim nadu - Non posso 17 Ziherl, Draga, 2003. Pevani stihovi italijanskih majstora, Beograd, Akademija lepih umetnosti i Centar za savremenu žurnalistiku
15
disperare) i, najzad, želja za smrću kao jedinim rešenjem ljubavnih muka (npr.
Pustite me da umrem - Lasciatemi morir, Oduzmite mi život - Toglietemi la vita, Nije
mi teško umreti - Non m’è grave morire, Ne mogu da živim - Non posso vivere...).
Neretko autori pribegavaju opisima prirode, koja postaje skrovište onih koji pate od
ljubavi (npr. Šume prijateljice - Selve, amiche), pevaju o cikličnim promenama u
prirodi kao simbolu kratkotrajnosti i prolaznosti svega postojećeg (npr. Zelene livade
- Verdi prati) ili, pak, metaforički pevaju o ptici u kavezu kao zarobljenoj,
zaljubljenoj duši (npr. Ljupka i raspevana ptičice - Augelin vago e canoro).
Za analizu jezika pomenutih tekstova neophodno je vratiti se samim počecima
književnosti na italijanskom jeziku. U XII veku nastaje prva pesnička škola na
italijanskom jeziku a to je sicilijanska škola. Pesnici ove škole bili su pod velikim
uticajem provansalske poezije a kako je namera tadašnjih pesnika bila isključivo da
pokažu svoju pripadnost nekom aristokratskom krugu a ne i svoju pesničku
originalnost18, značaj ove škole je pre svega istorijski a njen rezultat je „uzvišeni
sicilijanski” (siciliano illustre). To je bila prva umetnička upotreba narodnog jezika.
Kao model uzima se, sa jedne strane, latinski a sa druge strane, kao što je već
pomenuto, provansalski jezik. U okviru ove škole stvoreni su brojni leksemi koji će
predstavljati osnov pesničkog jezika tokom narednih nekoliko vekova. Zapravo, tek u
XIX veku, Manconi, rešen da književni jezik približi narodnom, govornom jeziku
Firence, svojom reformom „zadaje konačan udarac istrošenoj leksici, ali i retorici, do
čega dolazi ne samo u leksičkim, morfološkim već i u sintaksičkim
osavremenjivanjem”19. U oblasti leksike, on je pesnički jezik oslobodio arhaizama
koji su se viševekovnom upotrebom veoma udaljili od govornog, živog jezika koji se
kontinuirano menjao i koji se menja. Ipak, ovaj leksički fond, izuzetno bogat i čvrsto
utemeljen u književnosti još sa prvim pesničkim školama, imao je veliki uticaj i na
umetnike u oblasti muzike koji su stvarali u XVII i XVIII veku.
18 Pesnici ove škole zapravo i nisu bili pesnici po zanimanju; to su bili pravnici, beležnici, sudije. XXXX ŠTA JE OVO?19 Terić, Gordana, 1995. Istorija italijanskog jezika, Beograd, Filološki fakultet
16
Leksički fond muzičkih tekstova koji su predmet ove analize, iako je većim delom
nastao preuzimanjem latinskih reči, uz manje ili veće prilagođavanje, i uprkos
fonetskim zakonitostima prema kojima su ta prilagođavanja izvršena, predstavlja
veliki problem za razumevanje učenicima koji se na časovima pevanja bave tehnikom
pevanja a na časovima italijanskog jezika imaju sasvim drugačiji pristup učenju
jezika, pristup u kome komunikativne funkcije i primenljivost naučenog imaju
apsolutno prvenstvo.
Najpre ćemo se pozabaviti najfrekventnijim arhaičnim leksemama analiziranih
muzičkih tekstova.
2.2. Arhaizmi
- abituro; arhaičan književni oblik imenice abitazione sa pejorativnom nijansom u
značenju - „koliba, straćara“.
- Presso un picciolo abituro/ seco lei mi trasse un giorno. (Mocart, Figarova
ženidba). Prevod: KOD? U malu kolibu/ povede me sa sobom jednog dana.
- accento; poetski oblik koji ima značenje voce, parola - „glas, reč“.
- Parlo d’amor vegliando, parlo d’amor sognando, all’acqua, all’ombre.... ai
venti che il suon de vani accenti portano via con sé... (Mocart, Figarova
ženidba). Prevod: Govorim o ljubavi dok bdim, govorim o ljubavi dok sanjam,
vodi, senkama... vetru koji zvuk beskorisnih UZALUDNIH reči nosi sa
sobom.
- acerbo; književni oblik sa značenjem doloroso, amaro – „bolan, gorak“.
- Deh, rallentate, o barbari,/ le acerbe mie ritorte... (Verdi, Trubadur).
Prevod: Oh, OLABAVITE ublažite, varvari, moje bolne okove...
- affiggeva; književni oblik, uglavnom u sintagmi affiggere lo sguardo, sa značenjem
fissare – „uperiti pogled, netremice gledati“.
- e sul fanciullo, con viso arcigno,/ l’occhio affiggeva torvo sanguigno!
(Verdi, Trubadur). Prevod: a na dete, sa mrkog lica/ preteći, krvav pogled
upirala je.
- aggelarsi (si aggela); književni oblik sa značenjem divenire gelato – „zalediti se“.
17
- Ah, mi si aggela il core! (Verdi, Bal pod maskama). Prevod: Ah, meni se
ledi srce!
- aita; poetski oblik imenice aiuto sa značenjem „pomoć“, od lat. aitare.
- Aita!... Mi lasciate.... Oh, furibondi... (Verdi, Trubadur). Prevod: Upomoć!...
Pustite me... O, nasilnici...
- albore; književni oblik sa značenjem biancore, chiarore – „belina“, od lat. ălbus.
- palpitate, aure marine, nel lunare albor. (Pučini, Toska). Prevod: treperite,
morski povetarci, u svetlosti meseca.
- aligero; poetski oblik prideva alato, che ha le ali u značenju „krilat“, od lat. prideva
aligĕru(m).
- Che fiero costume/ d’aligero nume... (Đ. Legrenci, Kakva okrutna narav).
Prevod: Kakva okrutna narav/ krilatog božanstva...
- allato; književni oblik priloga accanto (postoji i varijanta a lato) u značenju „pored,
blizu, uz bok“.
- Che gran danno, che peccato/ che non abbia un uomo allato! (L. Vinči,
Mlada udovica ožalošćena i sama). Prevod: Kakva velika nesreća, kakav
greh/ što nema čoveka kraj sebe!
- all hor; arhaičan oblik priloga allora sa značenjem „tada, onda; dakle“, od lat. ad
ĭlla (h)ōra.
- Non merito il tuo amore,/ ma pur se m’amerai,/ all hor vedrai... (L. Mancia,
Sirota sam devojka). Prevod: Ne zaslužujem tvoju ljubav,/ ali ako me ipak
budeš voleo,/ videćeš... U prevodu je neopravdano izostavljen prilog „tada“,
pa bi prevod poslednjeg stiha trebalo da glasi: „ tada ćeš videti“.
- alma; poetski oblik imenice anima u značenju „duša”, od lat. anĭma(m).
- Gelo , e poi sento/ l’alma avvampar,/ e in un momento/ torno a gelar.
(Mocart, Figarova ženidba). Prevod: Ledim se, a onda osećam/ kako duša
plamti,/ a u sledećem trenutku/ ponovo se ledim.
- altiero; arhaičan olik prideva altero – „gord, ponosit; ohol“.
- O canti! O memorie/ d’incanti e di glorie,/ guidate a ruina/ quell’animo
altier! (Boito, Mefistofel). Prevod: O pesme! O sećanja na opijenost i na slavu/
vodite u propast/ tu oholu dušu.
18
- ammanto; književni oblik imenice manto sa značenjem „ogrtač”.
- Datemi tosto/ il mio candido ammanto. (Doniceti, Ana Bolen). Prevod: Dajte
mi odmah/ moj beli ogrtač.
- anelante; književni oblik sa osnovnim značenjem affannoso, ansante i figurativnim
značenjem ardentemente desideroso, tj. „zadihan“ ali može značiti i „čežnjiv“.
- Quante notti ho vegliato anelante! (Verdi, Bal pod maskama). Prevod:
Koliko sam noći probdeo u velikoj žudnji!
- angela (angiola); književni oblik sa značenjem donna angelicata (angiola je
toskanska varijanta).
- E dove ora sarà quel angiol caro? (Verdi, Rigoleto). Prevod: A gde je sada
taj dragi anđeo?
- angue; književni oblik sa značenjem „zmija“ od lat. imenice angŭe(m) DA LI
STAVITI IPAK NOMINATIVO?, umesto današnje imenice serpente.
- quand’ angue insidioso,/ ch’era fra l’erbe ascose,/ le punse un piè... (K.
Monteverdi, U jednoj cvetnoj livadi). Prevod: kad je opasna zmija,/ koja je
bila skrivena u travi,/ ujede za nogu...
- aprico; poetski oblik sa značenjem esposto all’aria e al sole; luminoso, limpido. –
„sunčan, osunčan“, od lat. aprīcu(m).
- Di bei fiori s’ammanterà/ la spiaggia aprica. (Paizelo, Nina o sia: La pazza
per amore). Prevod: Lepim cvećem će se ZAODENUTI ukrasiti/ sunčana
plaža.
- ascendere; književni oblik sa značenjem salire – „popeti se“, od lat. ascendĕre.
- Tu ascendere il sacro monte or devi... (Pučini, Boemi). Prevod: Na svetu
planinu ti se sada moraš popeti.
- ascondete; književni oblik gl. nascondere koji potiče od lat.oblika abscondĕre; isto
tako i ascoso, oblik participa prošlog.
- Trecce ombrose, ove s’asconde,/ per ferir, l’alato arciero (A. Falkonijeri, O
prelepa koso). Prevod: Pletenice senovite, gde se skriva,/ da bi ranio, krilati
strelac.
- ch’ era fra l’erbe ascoso (K. Monteverdi, U jednoj cvetnoj livadi). Prevod:
koja je bila skrivena u travi.
19
- attoscata; particip prošli književnog oblika sa značenjem avvelenare, intossicare –
„otrovati“.
- In letargico sopore/ è mia madre addormentata,/ e per colmo dell’orrore/
dicon ch’io l’abbia attoscata. (Boito, Mefistofel). Prevod: U duboki san/
utonula je moja majka/ a kao vrhunac užasa/ kažu da sam je ja otrovala.
- avventa; književni oblik sa značenjem scagliare, gettare con violenza – „baciti,
hitnuti“, izveden od imenice vento.
- Gelosia le fiere/ serpi gli avventa in petto! (Verdi, Trubadur). Prevod:
Ljubomora mu okrutne/ zmije baca pravo na grudi!
- avvincere (avvinte); književni oblik sa značenjem legare, stringere – „vezati,
stegnuti“, od lat. vincīre; istog značenja je i oblik participa prošlog u funkciji
prideva (avvinte).
- Mi consenti almeno/ l’unico figlio mio/ avvincere al mio seno. (Verdi, Bal
pod maskama). Prevod: Dozvoli mi barem/ da moje jedino dete/ stegnem na
grudima mojim.
- Azucena cone le mani avvinte... (Verdi, Trubadur, uvod u 4. scenu trećeg
dela). Prevod: Acukena, vezanih ruku...
- aura, auretta; književni oblik imenice venticello, brezza sa značenjem „povetarac“,
od lat. āura(m).
- spirate pur, spirate/ aure soavi e grate;... baciatelo per me – cortesi aurette.
(M. A. Česti, Oko mog idola). Prevod: duvajte, samo duvajte/ blagi i prijatni
povetarci; ... poljubite ga umesto mene – ljubazni povetarci.
- beltà; književni oblik imenice bellezza. Postoje i brojne arhaične varijante: biltà,
beltade, beltate. Poreklo ovih imenica je od provansalskog beltat i od lat.
imenice bellitāte(m). Osim značenja „lepota” može da znači i „lepotica” (u
dole navedenom primeru) i „lepa stvar”.
- Da beltà veduta appena/ vi lasciate il cor dividere...(F. Kavali, Zaista,
zasmejavate me). Prevod: Zbog tek viđene lepotice/ dozvoljavate da se
rasparča vaše srce.
- bontade; arhaični oblik imenice bontà (postoji i varijanta bontate), od lat.
bonitāte(m) u značenju „dobrota”.
20
- o madre di bontade, o madre pia... (F. Durante, Bogorodice puna ljubavi).
Prevod: o majko dobrote, o majko milostiva...
- bramosia; književni oblik imenice brama – „žudnja, čežnja“.
- Ed assaporo allor la bramosia sottil... (Pučini, Boemi). Prevod: I tada
uživam u blagoj žudnji...
- brando; poetski oblik sa značenjem spada – „mač“.
- Mille volte il brando presi/ per salvar il vostro onor. (Mocart, Tako čine
sve). Prevod: Hiljadu puta mač uzeh/ da bih spasio vašu čast.
- cagione; književni oblik imenice causa, motivo determinante sa značenjem „uzrok,
razlog“, od lat. occasiōne(m).
- Vedi pur come il canto/ è cagion di tue doglie! (Đ. B. Fazolo, Promeni svoje
želje). Prevod: Vidi takođe da je i pevanje/ uzrok tvojih muka!
- cangia; književni oblik gl. cambiare – „menjati, promeniti“.
- Cangia, cangia, tue voglie. (Đ. B. Fazolo, Promeni svoje želje). Prevod:
Promeni, promeni svoje želje.
- cape; reč je o glagolu capere, arhaični glagol sa značenjem contenere, accogliere in
sé – „stati (u nešto), sadržati se (u čemu)“.
- Non cape in petto il cor. (Doniceti, Don Paskvale). Prevod: Nema srca u
grudima.
- carme; književni oblik sa značenjem „pesma“ od lat. imenice cărmen.
- All’or noi tutte sbigottite e meste/ le fummo intorno richiamar tentando/ gli
spirti in lei smarriti con l’onda/ fresca e co’possenti carmi. (K. Monteverdi, U
jednoj cvetnoj livadi). Prevod: Tada sve mi prestrašene i tužne/ stasmo oko nje
pokušavajući da povratimo/ izgubljenu dušu u njoj/ svežom vodom i moćnim
pesmama.
- chimera; književni oblik sa značenjem sogno irrealizzabile, fantasticheria –
„fantazija, neostvarljiv san, himera“.
- Seguon anch’essi un sogno, una chimera. (Leonkavalo, Pajaci). Prevod: I
oni slede neki san, neku fantaziju.
- ciglio; književni oblik imenice sa značenjem occhio, sguardo - „oči, pogled“.
21
- Quel ciglio un po’più basso... Le mani sotto il petto... (Mocart, Figarova
ženidba). Prevod: Taj pogled pomalo spušten... / Ruke ispod grudi...
- colà; književni oblik priloga là, in quel luogo – „tamo, na tom mestu“.
- Colà, dimentico/ de’corsi affanni... (Doniceti, Ana Bolen). Prevod: Tamo,
zaboravljam/ prošle muke...
- conquide (p.p. conquiso); književni oblik gl. conquistare, vincere – „osvojiti,
pobediti“.
- sguardo che i cor conquide. (Doniceti, Don Paskvale). Prevod: pogled koji
srca osvaja.
- E tanto era in quel guardo/ sapor di paradiso,/ che il cavalier Riccardo,/
tutto d’amor conquiso,/ al piè le cadde, e a lei/ eterno amor giurò. (Doniceti,
Don Paskvale). Prevod: A toliko je taj pogled/ podsećao na raj,/ da je vitez
Rikardo,/ sav obuzet ljubavlju,/ pred noge joj pao/ i na večnu ljubav zakleo.
- consorte; književni oblik sa značenjem coniuge – „supružnik; supruga“.
- Amor,/ che ti fe’ mia consorte,/ a te mi stringerà sino alla morte. (Rosini,
Seviljski berberin). Prevod: Amor, koji te mojom ženom načini, za tebe će me
vezati sve do smrti.
- contento; književni oblik imenice contentezza – „zadovoljstvo“, ima isti oblik kao
pridev istog značenja.
- Ah, no! Lasciarti in pace/ non vo’ questo contento! (Mocart, Figarova
ženidba). Prevod: A, ne! Da te ostavim na miru/ ne želim to zadovoljstvo!
- contezza; književni oblik sa značenjem cognizione, conoscenza – “znanje,
saznanje”.
- E di lei non s’ebbe/ contezza mai? (Verdi, Trubadur). Prevod: A sa njom se
nikada nije upoznao?
- cor; pesnička varijanta italijanske reči cuore (potiče od lat. reči cŏrum; i ovde dolazi
do diftongacije u otvorenom, naglašenom slogu ali je sačuvan i finalni
konsonant a dodat je epitetički vokal e. corum → core → cuore.
- Sospiri profondi/ tramando dal cor... (Đ. B. Basani, Da li spavaš lepotice?).
Prevod: Duboki uzdasi/ izlaze iz srca....
22
- cordoglio ═ cor + dolium; latinska složenica sa značenjem „dubok bol, žalost,
ucveljenost”.
- piangete al mio cordoglio! (Đ. Kačini, Čujte vi koji se volite). Prevod:
Plačite nad mojim dubokim bolom!
- corriero; arhaičan oblik imenice corriere sa značenjem „glasnik, vesnik“, od gl.
correre.
- Voi ministro, io corriero, e la Susanna/ segreta ambasciatrice... (Mocart,
Figarova ženidba). Prevod: Vi upravitelj, ja glasnik, a Suzana/ tajna
poslanica...
- coverto; arhaičan oblik prideva coperto – „pokriven“.
- Coverto di pallor, languido, affranto/ ei tremava la sera... (Verdi,
Trubadur). Prevod: Sav ubledeo, slab, slomljen/ on je uveče drhtao...
- crine; književni oblik imenice capelli u značenju „kosa“, od lat. imenice crīne(m).
- Da che andò, come sai tu/ a legarsi ad un bel crine... (A. Del Leuto, Reci mi,
Amore). Prevod: Od kada ode, kao što znaš ti,/ vezavši se za jednu lepu kosu...
- cruenta; književni oblik sa značenjem insanguinare – „krvariti“.
- La rendete... o, se pur disarmata,/ questa man per voi fora cruenta. (Verdi,
Rigoleto). Prevod: Vratite je... ili će, iako je bespomoćna,/ ova ruka zbog vas
biti krvava.
- cuna; književni oblik sa značenjem culla – „kolevka“, od lat. reči cūna(m).
- Fida nutrice del secondo nato/ dormia presso la cuna. (Verdi, Trubadur).
Prevod: Odana hraniteljka drugog deteta/ kraj kolevke je spavala.
- delubro; književni oblik sa zbačenjem tempio, santuario pagano – „hram, pagansko
svetilište“, od latinsk ereči delūbru(m).
- dal druidico delubro/ la mia voce tuonerà. (Belini, Norma). Prevod: iz
svetilišta keltskih sveštenika/ moj glas će odjeknuti.
- deserta; arhaičan oblik sa značenjem lasciata sola- „napuštena, sama“.
- Io, deserta, vado errando... (Verdi, Trubadur). Prevod: Ja, ostavljena, idem
lutajući...
- desio; književni oblik imenice desiderio (kao i oblik disio) u značenju „želja“, od.
lat. imenice desidĭa.
23
- non credi, o del mio cor dolce desio... (Đ. Kačini, Amarili). Prevod: zar ne
veruješ, o moga srca slatka željo...
- detto; književni oblik sa značenjem parola, frase – „reč, rečenica“.
- Solo un detto ancora a te! (Verdi, Bal pod maskama). Prevod: Samo još
jednu reč da ti kažem.
- dì; književni oblik, veoma čest i u birokratskom jeziku za beleženje datuma, u
značenju „dan“, od lat. dĭe(m).
- Piacer d’amor più che un sol dì non dura. (Ž. P. Martini, Ljubavna slast).
Prevod: Ljubavna slast ne traje duže od jednog dana.
- dilacera; književni oblik sa značenjem lacerare con forza –„rastrzati“ i figurativnim
značenjem tormentare - „mučiti“.
- Il rimorso dilacera e rode. (Verdi, Bal pod maskama). Prevod: Savest muči i
grize.
- dileguati; reč je prošlom participu gl. dileguare koji ovde ima funkciju prideva; to
je književni oblik sa značenjem disperdere – „raspršiti“.
- i miei sogni usati/ tosto son dileguati. (Pučini, Boemi). Prevod: a moji
uobičajeni snovi/ odmah su raspršeni.
- discacciar; književni oblik sa značenjem scacciare, mandare via – “oterati”.
- Dalle gravi/ palpebre il sonno a discacciar... (Verdi, Trubadur). Prevod: Sa
teških/ kapaka san da oteraš...
- dischiude; književni oblik sa značenjem aprire, schiudere.
- Sul romper dell’aurora un bel mattino/ ella dischiude i rai. (Verdi,
Trubadur). Prevod: U osvit zore jednog lepog jutra/ ona otvara oči.
- disfidano; književni oblik glagola sfidare – „izazvati“.
- Disfidano le nubi e ’l sol cocente... (Leonkavalo, Pajaci). Prevod: Izazivaju
oblake i vrelo sunce...
- dispregiano; književni oblik gl. disprezzare sa značenjem „prezirati“. Postoji i oblik
sprezzare, takođe kao književna varijanta istog glagola.
- Poi ci dispregiano. (Mocart, Tako čine sve). Prevod: Potom nas preziru.
- Una tenera occhiatina,/ un sorriso, una carezza,/ vincer può chi più
s’ostina,/ ammolir chi più ci sprezza. (Doniceti, Ljubavni napitak). Prevod:
24
Jedan blagi, kratak pogled,/ jedan osmeh, jedna nežnost,/ pobediti mogu onog
ko se najviše opire/ raznežiti onog ko nas najviše prezire.
- Diva; poetski oblik imenice dea – „boginja”.
- Casta Diva che inargenti/ queste sacre antiche piante.... (Belini, Norma).
Prevod: Neporočna Boginjo koja obasjavaš/ ova sveta, stara stabla...
- doglia; književni oblik imenice dolore sa značenjem „bol“, od lat. dolĭum.
- Vedi pur come il canto/ è cagion di tue doglie! (Đ. B. Fazolo, Promeni svoje
želje). Prevod: Vidi takođe da je i pevanje/ uzrok tvojih muka!
- donde; književni oblik priloga sa značenjem da quale luogo – “sa kog mesta,
odakle”.
- Donde tal pianto? (Doniceti, Ana Bolen). Prevod: Odakle taj plač?
- dovizia; književni oblik sa značenjem grande abbondanza, ricchezza – „velika
raskoš, bogatstvo“.
- agi per me lasciò, dovizie, amori... (Verdi, Travijata). Prevod: zbog mene
ostavi blagodeti, bogatstva, ljubavi...
- duol(o); arhaični, poetski oblik imenice dolore – „bol“, potiče od lat. imenice
dŏlu(m).
- Un vero duol l’intenerisce e molce; (Đ. B. Basani, Nastavlja da plače):
Prevod: Pravi bol je razneži i omekša.
- effigiò; književni oblik sa značenjem rappresentare, raffigurare in effigie –
„predstaviti, dočarati slikama“.
- Questi effigiò dolcissimo/ signor dell’avvenire... (Verdi, Travijata). Prevod:
Ona (želja) mi prikaza/ milog gospodina sudbine...
- etade; arhaičan književni oblik imenice età – „doba; godine starosti“.
- Di’, traesti/ lunga etade fra quei monti? (Verdi, Trubadur). Prevod: Reci, da
li si dugo vremena/ provela među tim planinama?
- face; književni oblik imenice fiaccola, torcia sa značenjem „baklja; svetlost, luč“,
od lat. imenice făce(m).
- Splende una face che l’alma accende... (A. Skarlati, Osećam u srcu). Prevod:
Blista svetlost koja dušu rasplamsava...
- fato; književni oblik sa značenjem destino, sorte – „sudbina“.
25
- Mi condanna il crudo fato/ non intesa a sospirar. (Doniceti, Ana Bolen).
Prevod: Osuđuje me surova sudba/ nemam nameru da čeznem.
- favellare, književni oblik sa značenjem parlare; iz lat. jezika: fabula → favella
(dim.) → favola (basna; bajka, priča).
- Bei lumi rubelli,/ chi mai, v’apriva?/ e tu non favelli/ ahi barbaro amor. (Đ.
B. Basani, Da li spavaš lepotice?). Prevod: Lepe nepokorne oči,/ da li vas je
ikada ko otvarao?/ a ti ne odgovaraš/ ajoj, svirepa ljubavi.
- feral; književni oblik sa značenje funesto, di morte – „smrtni“.
- il cielo attristando d’un urlo feral! (Verdi, Trubadur). Prevod: nebo
rastužujući samrtničkim poklikom!
- ferve; reč je o 3.l. jednine gl. fervere; književni oblik sa značenjem essere caldo,
rovente – „biti vreo, gorući“.
- Mi ferve soltanto l’amore. (Boito, Mefistofel). Prevod: U meni plamti samo
ljubav.
- fido; književni oblik prideva fedele, fidato - „veran“, od lat. prideva fīdu(m).
- fido albergo del mio core... (A. Kaldara, Šume prijateljice). Prevod: verno
utočište mog srca.... Imenica albergo, u navedenom primeru, nije upotrebljena
u svom osnovnom značenju već predstavlja književni oblik imenica rifugio,
ricovero sa značenjem „utočište, svratište“.
- fiera; književni oblik imenice sa značenjem animale feroce, belva – „zver, divlja
životinja“, od lat. imenice fĕra(m).
- Finisce il turbine,/ né fo due passi,/ che fiera orribile/ dinanzi a me fassi.
(Mocart, Figarova ženidba). Prevod: Nestaje gužva,/ malo ću da prošetam/
dok se strašna zver/ preda mnom ne pojavi.
- fiero; arhaičan oblik u značenju „žestok, surov, strašan“, od lat. prideva fĕru(m).
- Che fiero costume... (Đ. Legrenci, Kakva okrutna narav). Prevod: Kakva
okrutna narav...
- flutto; književni oblik imenice onda, ondata sa značenjem „talas, val“, od lat. reči
flŭctu(m).
- sovra placidi flutti si riposa... (A. Kaldara, Kao sunčev zrak). Prevod: na
mirnim talasima odmara se..
26
- foco; pesnička varijanta italijanske reči fuoco; potiče od lat. reči fŏcu(m) u kojoj je
došlo do diftongacije u otvorenom, naglašenom slogu. fŏcum → focu →
fuoco.
- Chi non piange d’amor non si dia vanto:/ è foco amor e lo sostiene il pianto.
(Đ. Đ. Karisimi, Plačite, jao meni, plačite). Prevod: Ko zbog ljubavi ne
plače,/ nek se ne hvali:/ Ljubav je vatra i plač je održava.
- fola; književni oblik imenice fiaba, favola ali sa rasprostranjenim značenjem bugia,
frottola – „laž, izmišljotina“.
- Son questi sogni paurosi e fole! (Leonkavalo, Pajaci). Prevod: To su sve
strašni snovi i izmišljotine!
- franto; prošli particip gl. frangere, književni oblik sa značenjem rompere – „lomiti,
razbiti“.
- dall’imo dei franti sepolcreti... (Pučini, Toska). Prevod: iz najveće dubine
razrušenih groblja...
- gaudio; književni oblik sa značenjem vivo piacere - „radost, veselje“, od lat.
imenice gaudĭu(m).
- ... o istante di gaudio e timor! (N. Pičini, Noći, Boginjo tajne). Prevod: o
trenutku radovanja i straha!
- germano; književni oblik sa značenjem fratello – „brat“, od lat. imenice
germānu(m).
- la vera storia ci narra di Garzia/ germano al nostro Conte. (Verdi,
Trubadur). Prevod: Pravu istinu ispričaj nam o Đermanu/ bratu našeg Grofa.
- giammai; arhaičan oblik priloga mai – „nikad“, složenica priloga già i mai.
- Io, lasciarti? No, giammai,/ non poss’io, ché m’arde in petto/ sovrumena di
te l’affetto. (Verdi, Bal pod maskama). Prevod: Ja, da te ostavim? Ne, nikada/
ne mogu jer mi u grudima plamti/ nadčovečanska ljubav prema tebi!
- gire; arhaičan oblik glagola „ići“ umesto današnjeg andare, od lat. glagola īre.
- Gite volando nel seno al mio amore. (R. Rontani, Topli uzdasi). Prevod:
Odletite u grudi moje drage.
- gittar; arhaičan oblik gl. gettare – „baciti“.
27
- L’altra notte in fondo al mare/ il mio bimbo hanno gittato (Boito,
Mefistofel). Prevod: Pre neku noć na dno mora/ moje dete su bacili.
- giubbilar; arhaičan oblik gl. giubilare sa značenjem provare, manifestare gioia –
„veseliti se, slaviti“.
- Di fortuna fosti il gioco:/ incomincia a giubbilar. (Rosini, Pepeljuga).
Prevod: Bio si igračka sudbine:/ počni da slaviš.
- guardo; poetski oblik imenice sguardo u značenju „pogled“. Primer u gore
navedenom stihu.
-Ovunque il guardo io giro... (K. V. Gluk, O moga slatkog žara). Prevod: Kud
god da bacim pogled...
- imene; poetski izraz za imenicu nozze u značenju “brak”, od lat. hymēne(m).
- Se d’un segreto imen/ io tradisco il mistero... (L. Kerubini, Ah da možda
mojim danima). Prevod: Ako jednog skrivenog braka / ja izneverim tajnu.
- immantinente; arhaičan književni oblik priloga subito, senza indugio - „odmah,
smesta“.
- Ed ecco immantinente/ scolorisi il bel viso... (K. Monteverdi, U jednoj
cvetnoj livadi). Prevod: I eto smesta/ poblede lepo lice...
- immoto; književni oblik prideva immobile sa značenjem „nepokretan“; prisutan je
prefiks negacije in- koji ispred reči koje počinju suglasnicima p, b, m prelazi
u im-.
- Come scoglio immoto resta/ contro i venti... (Mocart, Tako čine sve).
Prevod: Kako stena nepomična ostaje/ pred vetrovima....
- imo; književni oblik sa značenjem la parte più bassa, più profonda di qualcosa –
„najniži deo nečega“.
- dall’imo dei franti sepolcreti... (Pučini, Toska). Prevod: iz najveće dubine
razrušenih groblja...
- implorai; književni oblik sa značenjem chiedere con preghiere e suppliche –
„moliti, preklinjati“.
- Quante volte dal cielo implorai... (Verdi, Bal pod maskama). Prevod: Koliko
puta sam nebo prekljinjao..
28
- inargenti; književni oblik sa značenjem rendere argenteo – „posrebriti“. Primer u
dole navedenim stihovima je isti primer koji za ovaj glagol navodi i autor
jednojezičnog rečnika Garzanti.
- Casta Diva che inargenti/ queste sacre antiche piante.... (Belini, Norma).
Prevod: Neporočna Boginjo koja obasjavaš/ ova sveta, stara stabla...
- incendere; književni oblik gl. incendiare u značenju „paliti, zapaliti, uzbuditi“, od
lat.gl. incendĕre.
- Occhietti amati che m’incendete... (A. Falkonijeri, Voljene okice). Prevod:
Voljene okice koje me uzbuđujete...
- incenso; reč je o prošlom participu lat. gl. incendĕre; ovaj književni oblik ima
figurativno značenje lode, adulazione – „laskanje, ulagivanje“.
- Queste chiamate Dee/ dagli ingannati sensi,/ a cui tributa incensi/ la debole
ragion/ son streghe che... (Mocart, Figarova ženidba). Prevod: Ove takozvane
Boginje/ varljivih čula, / kojima ukazuje počasti/ slab um/ to su veštice...
- incresce; književni oblik sa značenjem rincrescere, dispiacere – biti neugodno, biti
žao (kome).
- Quel che a lei piace/ vita mi rende,/ quel che le incresce/ morte mi dà.
(Mocart, Don Đovani). Prevod: Ono što se njoj sviđa/ život mi daje,/ ono što
joj smeta/ smrtne udarce mi zadaje.
- indarno; književni oblik priloga inutilmente, invano u značenju „uzalud“.
- chi non sospira, indarno spera. (Đ. Đ. Karisimi, Plačite, jao meni, plačite).
Prevod: ko ne uzdiše, uzalud se nada.
- indi; književni oblik (postoji i arhaična varijanta inde) priloga poi, quindi, in seguito
u značenju „onda, potom, zatim“, od lat. priloga ĭnde.
- Già sull’indi che maremme/ non ti chiamo a scior le vele. (A. F. Tenalja,
Lepe oči, milost!). Prevod: U beskrajnim močvarama/ ne pozivam te da
razviješ jedra.
- indomita; književni oblik prideva u ženskom rodu sa značenjem non domata, fiera,
ribelle – „neukroćena; divlja“.
- la folla indomita/ corre a quel fuoco – lieta in sembianza. (Verdi, Trubadur).
Prevod: neukroćena gomila/ trči ka vatri – veselog lica.
29
- innebri; reč je o arhaičnom obliku povratnog gl. inebriarsi – „napiti se“.
- s’innebri a voluttà. (Verdi, Travijata). Prevod: neka se opije po želji.
- innante; arhaičan oblik priloga innanzi – „pred, ispred“, od lat. priloga ĭn ănte.
- Mi balenaste innante... (Verdi, Travijata). Prevod: Preda mnom se
ukazaste...
- innonda; arhaičan oblik gl. inondare sa značenjem allagare – „poplaviti,
preplaviti“.
- Dai campi, dai prati, che innonda/ la notte... (Boito, Mefistofel). Prevod: Sa
polja, sa livada/ koje noć prekriva...
- insana; književni oblik sa značenjem pazza, demente – „lud, bezuman“.
- Giusto quei petti sdegno commosse;/ l’insana vecchia lo provocò. (Verdi,
Trubadur). Prevod: Pravičan bes te grudi obuze;/ bezumna starica ga je
izazvala.
- intiero; književni oblik prideva intero – „ceo, čitav, potpun“, od lat. intĕgru(m).
- e contro il mondo intiero/ difesa a te sarò. (Belini, Norma). Prevod: i od
celoga sveta/ ja ću biti tvoj zaštitnik.
- investe; arhaičan oblik glagola sa značenjem rivestire, ricoprire – „prekriti,
obložiti“.
- Del par m'investe odio ed orror! (Verdi, Trubadur). Prevod: Podjednako me
obuzima mržnja i strah!
- invidiò; reč je o prostom perfektu gl. invidiare koji ima književno značenje togliere,
impedire – „sprečiti, zabraniti“.
- ei che le sfere agli angeli/ per te non invidiò. (Verdi, Rigoleto). Prevod: onaj
koji zbog tebe/ nebesa anđelima nije oduzeo.
- invola (involato) ; književni oblik sa značenjem sottrarre rapidamente, nascondere
– „ukrasti, oteti; sakriti) i oblik prošlog participa istog glagola.
- E se Arlecchin t’invola Colombina,/ ridi, pagliaccio, e ognun applaudirà!
(Leonkavalo, Pajaci). Prevod: A ako ti Arlekin otme Kolombinu,/ smej se,
Pajacu, i svi će apaudirati.
30
- Rammenteresti/ un fanciul, prole di conti,/ involato al suo castel. (Verdi,
Trubadur). Prevod: Setio bi se/ dečaka, potomka grofova/ skrivenog u svom
zamku.
- Lamagna; ovaj toponim potiče od francuskog naziva Allemagna, u savremenom
italijanskom jeziku koristi se toponim Germania.
- in Lamagna duecento e trenta... (Mocart, Don Đovani). Prevod: u Nemačkoj
dvestotinetrideset...
- latebra; arhaičan književni oblik sa značenjem luogo oscuro e nascosto –
„skrovište, kutak“.
- Parte son d’una latebra/ del gran Tutto: Oscurità. (Boito, Mefistofel).
Prevod: Deo sam skrovišta/ delikog Svega: Tama.
- liba; reč je o glagolu libare, književnom obliku sa značenjem assaporare con
l’estremità delle labbra – „okusiti piće, srknuti; piti“.
- Pur mai non sentesi/ felice appieno/ chi su quel seno non liba amor! (Verdi,
Rigoleto). Prevod: Ipak, neka se nikad ne oseti/ u potpunosti srećan/ onaj ko
na tim grudima ne okusi ljubav!
- loco; reč je o lat. imenici lŏcu(m) koja je pretrpela iste promene kao i imenica foco
(v.foco); u savremenom italijanskom jeziku postoji imenica luogo.
- le frode, gli affanni/ non hanno più loco... (Đ. Đ. Karisimi, Pobedilo si, srce
moje!). Prevod: obmane, jadi/ ne postoje više.
- lumi; poetski oblik, uvek u množini, sa značenjem occhi – „oči”.
- Bei lumi rubelli,/ chi mai, chi v’apriva? (Đ. B. Basani, Da li spavaš
lepotice?). Prevod: Lepe nepokorne oči,/ da li vas je ikada ko otvarao?
- lungi, lunge; književni i arhaični oblik priloga lungo u značenju „daleko“, od lat.
oblika lŏngu(m).
- Lungi, lungi è amor da me... (Đ. B. Fazolo, Daleko je ljubav od mene).
Prevod: Daleko je ljubav od mene.
- Lunge da lei per me non v’ha diletto! (Verdi, Travijata). Prevod: Daleko od
nje za mene nema uživanja.
- lusinghiero; književni oblik sa značenjem che lusinga, alletta – „koji laska, laskav“.
31
- Chiedi all’aura lusinghiera... (Doniceti, Ljubavni napitak). Prevod: Pitaj
laskavi povetarac...
- lustro; književni oblik sa značenjem cinquennio – „period od pet godina“.
- son tre lustri... (Verdi, Trubadur). Prevod: već je petnaest godina...
- magione; arhaičan književni oblik sa značenjem abitazione, dimora – „kuća, dom;
boravište“.
- La magion deserta! (Verdi, Rigoleto). Prevod: Kuća prazna.
- martiro; arhaičan poeski oblik imenice martirio u značenju „mučeništvo; muka,
teška patnja“.
- O speme, o crudele martiro! (N. Pičini, Noći, Boginjo tajne). Prevod: O
nado, o okrutna muko!
- (im)memore; rammemori; književni oblik sa značenjem chi (non) conserva il
ricordo di un’esperienza, di un fatto – „koji (ne) pamti, koji se (ne) seća“.
Oblik rammemori je 2.l.jednine gl. rammemorare, reč je o književnoj varijanti
gl. rammentare, ricordare – „sećati se“.
- dell’amor nostro memore,/ il suo Gualtier chiamò. (Verdi, Rigoleto).
Prevod: sećanje na našu ljubav/ njen Gualtijeri je prizvao.
- Dell’universo immemore/ mi credo quasi in ciel. (Verdi, Travijata). Prevod:
zaboravljajući na ceo svet/ verujem da sam već na nebu.
- Ah, crudele, a mel rammemori,/ lo ripeti innanzi a me! (Verdi, Bal pod
maskama). Prevod: Ah, okrutnice, podseti me na to,/ ponovi to preda mnom!
- menare; književni oblik sa značenjem condurre, portare – „voditi“.
- Se trovi in piazza/ qualche ragazza,/ teco ancor quella/ cerca menar.
(Mocart, Don Đovani). Prevod: Ako na trgu nađeš/ još neku devojku,/ sa
sobom i nju/ pokušaj da povedeš.
- meschino; književni oblik prideva koji ima značenje infelice, sventurato –
„nesrećan, kukavan, bedan“.
- L’ho perduta... me meschina! (Mocart, Figarova ženidba). Prevod: Izgubila
sam je... jadna ja!
- mirate; književni oblik koji ima značenje osservare con attenzione – „pažljivo
posmatrati“.
32
- Mirate il bricconcello,/ mirate quanto è bello. (Mocart, Figarova ženidba).
Prevod: Pogledajte mangupčića,/ pogledajte kako je lep.
- molce; 3.l.sg. gl. molcere¸ književni oblik koji potiče od lat. glagola mulcere u
značenju dilettare, allietare – „ublažiti, omekšati; stišati“.
- Un vero duol l’intenerisce e molce; (Đ. B. Basani, Nastavlja da plače).
Prevod: Pravi bol je razneži i omekša.
- morbo; književni oblik imenice malattia – „bolest“, od lat. imenice mŏrbu(m).
- Ah, con tal morbo ogni speranza è morta! (Verdi, Travijata). Prevod: Ah, uz
takvu bolest svaka nada umire.
- murmure; poetski oblik imenice mormorio – „žubor; šum“, od lat. imenice
murmŭre(m).
- del rio nel murmure/ carezze e baci senti. (Doniceti, Don Paskvale). Prevod:
u žuboru potoka/ milovanja i poljupce osećaš.
- musico; arhaičan oblik imenice musicista – „muzičar“, npr. musico di corte
(„dvorski muzičar“). Tu titulu nosi lik iz Donicetijeve opere Ana Bolen, paž
Smeton.
- nemmanco; arhaičan oblik priloga nemmeno, neanche – „ni, čak ni“.
- Ne ho veduti tanti e tanti/ presi, cotti, spasimanti,/ che nemmanco Nemorino/
non potrà da me fuggir. (Doniceti, Ljubavni napitak). Prevod: Videla sam ih
jako puno/ izgubljenih, zaljubljenih, čežnjivih/ čak ni Nemorino/ neće moći da
mi pobegne.
- novella; arhaičan književni oblik sa značenjem fatto nuovo, insolito, strano –
„novost, vest“.
- Ne udivi mai novella? (Verdi, Trubadur). Prevod: Da li si ikada o njemu čula
novosti?
- novellamete; arhaičan oblik priloga sa značenjem di nuovo – „ponovo“.
- Hai bramato, gioito/ e poi bramato novellamente. (Boito, Mefistofel).
Prevod: Čeznuo si, radovao se/ i onda opet čeznuo.
- novo; poetski oblik prideva nuovo – „nov“, od lat. prideva nŏvu(m).
- Col novo aprile/ una rosa germoglia/ sul davanzal. (Pučini, Boemi). Prevod:
Sa sledećim aprilom/ jedna ruža procvetaće/ na prozoru.
33
- nudrire; arhaičan oblik glagola nutrire sa značenjem „hraniti; gajiti“, od lat. gl.
nutrīre.
- Io più fiato in sen non ho,/ da nudrir vostro desire. (A. F. Tenalja, A kada
odlazite). Prevod: Ja više nemam daha u grudima,/ kojim bih hranio vašu
žudnju.
- nume; književni oblik imenice divinità sa značenjem „božanstvo“.
- Che fiero costume/ d’aligero nume... (Đ. Legrenci, Kakva okrutna narav).
Prevod: Kakva okrutna narav/ krilatog božanstva...
- obliare; književni oblik gl. dimenticare sa značenjem „zaboraviti“, u sledećem
primeru je poimeničen.
- L’obliar l’onte, gli oltraggi, è bassezza, è ognor viltà. (Mocart, Figarova
ženidba). Prevod: Zaboraviti sramotu, uvrede, nisko je, uvek je podlo.
- ognora; književni oblik priloga sempre (postojali su i oblilci ogn’ora, ogniora i
ogni ora) sa značenjem „uvek“.
- Io resto sempre a piangere/ dove mi guida ognor/ d’uno in un altro orror/ la
cruda sorte. (T. Traeta, Senko draga, ljubljena). Prevod: Ja ostajem ovde da
plačem/ kuda me uvek vodi/ iz jedne strahote u drugu/ okrutna sudbina.
- olezzo, olezzava; književni oblik sa značenjem odore gradevole, profumo – „ugodan
miris“, i sa značenjem gl. emanare un odore gradevole – (prijatno) mirisati“.
- ne aspiro a foglia a foglia l’olezzo. (Pučini, Boemi). Prevod: Udišem njen
miris, od lista do lista.
- E lucevan le stelle... e olezzava la terra. (Pučini, Toska). Prevod. I sijale su
zvezde... i mirisala je zemlja.
- onda; arhaičan poetski izraz sa značenjem „voda“.
- le fummo intorno richiamar tentando/ gli spirti in lei smarriti con l’onda/
fresca... (K. Monteverdi, U jednoj cvetnoj livadi). Prevod: stasmo oko nje
pokušavajući da povratimo/ izgubljenu dušu u njoj/ svežom vodom...
- opra; arhaičan knjižrevni oblik imenice opera u značenju „posao, delo“, od lat.
imenice opĕra.
- Sì bella mercede/ all’opra m’invita. (L. Vinči, Tako lepa nagrada). Prevod:
Tako lepa nagrada/ na delo me mami.
34
- ossame; književni oblik zbirne imenice izveden od imenice osso – „kost“ sa
značenjem mucchio di ossa – „gomila kostiju“.
- ... e d’un bambino... ohimè!... l’ossame/ bruciato a mezzo, fumante ancor!
(Verdi, Trubadur). Prevod: a kosti jednog deteta! ... avaj!...napola spaljene,
još uvek su se pušile.
- ove; književni oblik priloga dove u značenju „gde“.
- Trecce ombrose, ove s’asconde,/ per ferir, l’alato arciero (A. Falkonijeri, O
prelepa koso). Prevod: Pletenice senovite, gde se skriva,/ da bi ranio, krilati
strelac.
- ovunque; književni oblik veznika dovunque, u značenju „gde god, kud god; svuda“
-Ovunque il guardo io giro... (K. V. Gluk, O moga slatkog žara). Prevod: Kud
god da bacim pogled...
- pallente; književni oblik sa značenjem pallido, sbiancato, sbiadito – “bled,
pobledeo”.
- Le rose del volto già sono pallenti. (Verdi, Travijata). Prevod: Crvenilo lica
već je ubledelo.
- pargoletto; deminutivni oblik imenice i prideva pargolo sa značenjem „dete; dečji“,
od lat. oblika parvŭlu(m).
- Spesso vibra per suo gioco/ il bendato pargoletto.... (A. Skarlati, Amorove
igre). Prevod: Često baca u igri/ dete sa pokrivenim očima...
- paventare; književni oblik gl. temere u značenju „plašiti se“, od lat. gl. pavēre.
- Non paventar, cor mio. (L. Vinči, Da, s tobom idem ja). Prevod: Nemoj da
se bojiš, srce moje.
- periglio; književni oblik imenice pericolo sa značenjem „opasnost“.
- Da’ miei tormenti impara/ a creder a quel cor,/ e nasca il tuo timor/ dal mio
periglio. (Mocart, Don Đovani). Prevod: Iz mojih muka nauči/ da veruješ tom
srcu/ i neka ti se javi strah/ zbog moje opasnosti.
- picciolo; književni oblik prideva piccolo – „mali“.
- Presso un picciolo abituro/ seco lei mi trasse un giorno. (Mocart, Figarova
ženidba). Prevod: U mali kućerak/ povede me sa sobom jednog dana.
35
- pietate; arhaičan oblik imenice pietà (kao i pietade) - „samilost“, od lat. imenice
pietāte(m).
- ... e soccorso e pietate/ sospirando, piangendo/ altrui chiedete. (Đ. Đ.
Karisimi, Plačite, jao meni, plačite). Prevod: ... a pomoć i samilost/ uzdišući,
plačući/ od nekog drugog tražite.
- ... ed io rimasi piena il cor/ di pietade e di spavento. (K. Monteverdi, U
jednoj cvetnoj livadi). Prevod: ...a ja ostah srca punog/ zbunjenosti i straha. U
prevodu bi trebalo izbeći imenicu „zbunjenost“ i zameniti je imenicom
„samilost“.
- pingere; arhaičan književni oblik gl. dipingere – „slikati“, od lat. glagola pingĕre.
- Ah, forse è lui che l’anima/ solinga ne’ tumulti,/ godea sovente pingere.
(Verdi, Travijata). Prevod: Ah, možda je zbog njega/ usamljena duša u
nemiru/ često uživala da slika.
- piova; književni oblik imenice pioggia – “kiša”; ovaj oblik potiče od glagola
piovere.
- mista alla grandine/ scroscia la piova. (Mocart, Figarova ženidba). Prevod:
Pomešana sa gradom/ pljušti kiša.
- pira; književni oblik sa značenjem rogo – „lomača”.
- Infame pira sorgere,/ empia, vedrai tra poco... (Verdi, Trubadur). Prevod:
Sramnu, nemilosrdnu lomaču koja se uzdiže,/ videćeš uskoro...
- posa, posate; književni oblici imenice i glagola riposo, riposare –„odmor, odmoriti
se“.
- Perché vola senza posa? (Doniceti, Ljubavni napitak). Prevod: Zašto leti bez
odmora?
- Dormite, posate,/ pupille adorate; (Đ. B. Basani, Odmarajte se, spavajte).
Prevod: Spavajte, odmarajte se,/ obožavane oči.
- poscia; književni oblik priloga poi, dopo, in seguito – „onda, potom, zatim“, od lat.
priloga postĕa.
- Vedrem poscia il passo/ quando sarete in piè. (Mocart, Figarova ženidba).
Prevod: Posle ćemo videti korak,/ kada budete ustali.
36
- prego (priego); poetski oblici imenice preghiera sa značenjem „molitva“, od
glagola pregare.
- Preghi, pianti, querele/ io non ascolterò. (A. Skarlati, Ako je Florindo
veran). Prevod: Molbe, plač, jadanja/ ja neću slušati.
- E se alla moglie nieghi/ quest’ultimo favor,/ non rifiutarlo ai prieghi/ del
mio materno cor. (Verdi, Bal pod maskama). Prevod: I ako ženi uskraćuješ/
ovu poslednju uslugu,/ usliši barem molbe/ moga majčinskog srca.
- prence; arhaičan poetski oblik imenice principe u značenju „princ, vladar“, od lat.
reči princĭpe(m).
- o prence amato... (D. Čimaroza, Lepa Boginjo koju obožavam). Prevod: o
voljeni prinče...
- primiero; poetski oblik prideva primo – „prvi“, od lat. prideva primarĭu(m).
- Son calde ancor le ceneri/ del mio primiero amor! (Doniceti, Ana Bolen).
Prevod: Još uvek je vruć pepeo/ moje prve ljubavi.
- querela; književni oblik sa značenjem „tužba, žalba, jadanje“ umesto imenice
lamento, potiče od lat. imenice querēla.
- Preghi, pianti, querele/ io non ascolterò. (A. Skarlati, Ako je Florindo
veran). Prevod: Molbe, plač, jadanja/ ja neću slušati.
- ratto; književni oblik prideva rapido, veloce u značenju „brz“, od lat. prideva
rapĭdu(m).
- muoviti ratto in volo... (Đ. Kačani, Ti koji imaš krila, Amore). Prevod: odleti
brzo...
- recondito; književni oblik sa značenjem lontano, nascosto – „dalek, skriven“.
- Recondita armonia di bellezze diverse. (Pučini, Toska). Prevod: Skrivena
harmonija različitih lepota.
- ricetto; književni oblik sa značenjem casa, abitazione – „sklonište, utočište“, od lat.
imenice recĕptu(m) i glagola recipĕre (ital. ricevere – „primiti“).
- Da Biscaglia, ove finora/ le sterili montagne ebbi ricetto! (Verdi, Trubadur).
Prevod: Iz Biskalje, gde do sada/ u netaknutim planinama beše mi kuća.
- rimuneri; književni oblik sa značenjem ripagare, ricompensare – „nadoknaditi“.
37
- Perché, perché Signore,/ perché me ne rimuneri così? (Pučini, Toska).
Prevod: Zašto, zašto Gospode, zašto me tako nagrađuješ?
- rinselvarsi; književni oblik sa značenjem rifugiarsi in una selva – „sakriti se u
šumi“,
- Ma il fiuto ignobile/ del mio vestito/ tolse alla belva/ sì l’appetito,/ che,
disprezzando/ si rinselvò. (Mocart, Figarova ženidba). Prevod: Ali sramni
miris/ mog odela/ otera apetit zveri/ koja se, prezirući me/ vrati u šumu.
- rio; poetski oblik sa značenjem malvagio, avverso - „zao, opak“, od lat. prideva
rĕu(m).
- Piangerò la sorte mia,/ sì crudele e tanto ria... (G. F. Hendl, Oplakivaću
svoju sudbinu). Prevod: Oplakivaću svoju sudbinu,/ tako okrutnu i zlu...
- ristà; književni oblik gl. stare sa značenjem fermarsi, cessare di muoversi – “stati,
zaustaviti se”.
- Non tradirmi, dal pianto ristà. (Verdi, Bal pod maskama). Prevod: Nemoj
me izdati, prestani plakati.
- ristaura; arhaičan oblik gl. restaurare sa značenjem „obnoviti“, od lat. glagola
restaurāre.
- ... che col dolce sussurro il cor ristaura. (Mocart, Figarova ženidba).
Prevod: ... koji slatkim šapatom srce obnavlja.
- ritorta; arhaičan oblik sa značenjem legaccio, cordicella - „okov, spona“.
- Le dure ritorte che rigida sorte/ mi dà... (A. Skarlati, Draga i slatka).
Prevod: Teške okove koje mi surova sudbina/ daje...
- romore; arhaičan književni oblik imenice rumore – „šum; buka, galama“, od lat.
imenice rumōre(m).
- Sino i romor de’ passi miei... (Verdi, Bal pod maskama). Prevod: Čak i šum
mojih koraka...
- rosa; poetski oblik sa značenjem colore rosato – “crvenilo”, od lat. imenice
rŏsa(m).
- Le rose del volto già sono pallenti. (Verdi, Travijata). Prevod: Crvenilo lica
već je ubledelo.
38
- rota; književni oblik imenice ruota u značenju „točak; krug“, od lat. imenice
rŏta(m).
- ... e su rote di zaffiro... (R. Rontani, Ako lep potok). Prevod: ... i na
točkovima od safira...
- rubello; arhaičan oblik imenice i prideva ribelle – “buntovnik; buntovni”.
- Bei lumi rubelli,/ chi mai, chi v’apriva? (Đ. B. Basani, Spavaš li lepotice?).
Prevod: Lepe nepokorne oči,/ da li vas je ikada ko otvarao?
- ruina; arhaičan književni oblik imenice rovina u značenju „rušenje, ruševina“, od
lat. ruīna(m).
- questo cor, pieno di ruine... (A. Del Leuto, Reci mi, Amore). Prevod: ovo
srce, puno razočarenja...
- sanza; arhaičan oblik predloga senza sa značenjem „bez“, od lat. reči absentĭa.
- ... ma lasciar quel che s’adora/ si può mai sanza dolor? (L. Kerubini, Ah da
možda mojim danima). Prevod: ... ali ostaviti onoga koga obožavamo/ da li je
moguće bez bola?
- scempio; književni oblik sa značenjem strazio, massacro – „pokolj“; ima i
preneseno značenje distruzione – „uništavanje“.
- Tuoni; e alcun del popolo empio/ non isfugga al giusto scempio. (Belini,
Norma). Prevod: Grmljavina; i neka niko od tog grešnog naroda/ ne umakne
pravednoj kazni.
- schermendo; oblik gerundija arhaičnog glagola schermare sa značenjem
proteggere, riparare – „zaštititi, zakloniti“.
- L’arte schermendo,/ l’arte adoprando,/ di qua pungendo,/ di là scherzando...
(Mocart, Figarova ženidba). Prevod: Umetnost braneći/ umetnost koristeći/
odavde bockajući,/ odande šaleći se...
- schiuso; književni oblik prideva aperto, dischiuso – „otvoren“.
- Schiuso era l’uscio! (Verdi, Rigoleto). Prevod: Otvoren je bio ulaz!
- sciorre (le vele); poetski oblik gl. sciogliere u značenju „razvezati, razrešiti“ (u ovoj
sintagmi ima značenje „razviti jedra“), od lat. gl. exsolvĕre.
39
- Già sull’indi che maremme/ non ti chiamo a scior le vele. (A. F. Tenalja,
Lepe oči, milost). Prevod: U beskrajnim močvarama/ ne pozivam te da
razviješ jedra.
- secoda; književni oblik gl. assecondare sa značenjem „podstaći, podržati, pomoći“.
- Come la notte i furti miei seconda! (Mocart, Figarova ženidba). Prevod:
Kako noć spletke moje pomaže!
- sepolcreto; književni oblik sa značenjem cimitero – „groblje“.
- dall’imo dei franti sepolcreti... (Pučini, Toska). Prevod: iz najveće dubine
razrušenih groblja...
- serto; književni oblik sa značenjem corona, ghirlanda – „venac“, od lat. imenice
sĕrtu(m).
- Poc’anzi, il sai,/ fra la cenere immonda/ ed or sul trono... e un serto mi
circonda. (Rosini, Pepeljuga). Prevod: Ne tako davno, znaš,/ u pepelu prljava/
a sada na prestolu... sa vencem na glavi.
- sito; književni oblik sa značenjem luogo, località – „mesto“.
- Sparve il fanciullo e si rinvenne/ mal spenta brace nel sito istesso/ ov’arsa
un giorno la strega venne! (Verdi, Trubadur). Prevod: Nestade dete i otkri se/
neugašeni žar na istom mestu/ gde je jednog dana bila spaljena veštica!
- soglio; arhaičan književni oblik u značenju trono, seggio - „tron, presto“, od lat.
imenice solĭu(m).
- Dal tuo soglio luminoso... (L. Leo, Sa svog svetlog prestola). Prevod: Sa
svog svetlog prestola...
- solingo; arhaičan oblik prideva solitario, deserto – „usamljen, napušten“, izveden
od prideva solo.
- Ah, forse è lui che l’anima/ solinga ne’ tumulti,/ godea sovente pingere.
(Verdi, Travijata). Prevod: Ah, možda je zbog njega/ usamljena duša u
nemiru/ često uživala da slika.
- sovente; književni oblik priloga spesso, di frequente – „često“.
- Ah, forse è lui che l’anima/ solinga ne’ tumulti,/ godea sovente pingere.
(Verdi, Travijata). Prevod: Ah, možda je zbog njega/ usamljena duša u
nemiru/ često uživala da slika.
40
- spasmo; arhaičan oblik imenice spasimo sa značenjem dolore fisico molto forte –
„bol, patnja“.
- Tramuta in lazzi lo spasmo ed il pianto. (Leonkavalo, Pajaci). Prevod:
Pretvara u šale bol i plač.
- speme; poetski oblik imenice speranza – „nada“, od lat. imenice spĕ(m).
- Senza speme di diletto/ vano affetto – è sospirare. (Đ. Bonončini, U čast
moje ljubavi). Prevod: Bez nade u uživanje/ uzaludna ljubav je- uzdisanje.
- speziale; arhaičan oblik sa značenjem venditore di spezie; farmacista – „apotekar“.
- É naturale,/ non dà disgusto,/ e lo speziale/ non lo sa far. (Mocart, Don
Đovani). Prevod: Prirodno je,/ nije neprijatno,/ a apotekar/ ne zna da ga
pripremi.
- spiro; arhaičan poetski oblik sa značenjem respirare, vivere – „disati, živeti“.
- Odo l’aria che spiro, odo me stessa. (Mocart, Tako čine sve). Prevod: Čujem
vazduh koji dišem, čujem sebe samu.
- spira; književni oblik sa značenjem emanare, esalare – „širiti se“.
- sempre dalla pietà clemenza spira. (Đ. B. Basani, Nastavite da plačete).
Prevod: neprestano iz sažaljenja blagost se širi.
- spirto; poetski oblik imenice spirito sa značenjem „duh; dah, duša“, od lat. reči
spirĭtu(m).
- le fummo intorno richiamar tentando/ gli spirti in lei smarriti con l’onda/
fresca... (K. Monteverdi, U jednoj cvetnoj livadi). Prevod: stasmo oko nje
pokušavajući da povratimo/ izgubljenu dušu u njoj/ svežom vodom...
- sprezzare; književni oblik gl. disprezzare u značenju „prezirati, omalovažavati“, od
lat. glagola dispretiāre
- O vita, al mio cor troppo cara/ sprezzar i tuoi lacci dovrò. (L. Kerubini, Ah
da možda mojim danima). Prevod: O živote, mom srcu isuviše dragi/ moraću
da prezrem tvoje zamke.
- stilla; književni oblik imenice goccia – „kapljica“, od lat. imenice stĭlla(m).
- Già il sole dal Gange/ più chiaro sfavilla/ e terge ogni stilla/ dell’alba, che
piange. (A. Skarlati, Već sunce sa Ganga). Prevod: Već sunce sa Ganga/
sjajnije sija/ i briše svaku kapljicu/ zore koja plače.
41
- strale; poetski oblik imenice freccia, saetta - „strela“, od longobardske reči strāl.
- Da luci ridenti/ non esce più strale. (Đ. Đ. Karisimi, Plačite, jao meni,
plačite). Prevod: Iz nasmejanih očiju/ ne izlazi više strela.
- svellere; književni oblik sa značenjem togliere, sradicare - „iščupati, istrgnuti“, od
lat. glagola evellĕre.
- Ah ch’io mi sento/ svellere il cor! (N. Pičini, Kad me nebo razdvaja).
Prevod: Ah osećam/ da mi je iščupano srce!
- tacita; književni oblik sa značenjem che tace, non dice parola – „tih, ćutljiv“.
- nell’alta quiete di tacita stanza! (Verdi, Trubadur). Prevod: u potpunom
miru tihe sobe!
- tema; književni oblik imenice timore – „strah“; imenica je izvedena od glagola
temere.
- Gli occhi abbassai per tema ch’ei leggesse/ il mio pensier segreto.
(Maskanji, Kavalerija rustikana). Prevod: Spustih pogled iz straha da on ne
pročita/ moju skrivenu misao.
- tergete; književni oblik sa značenjem pulire asciugando – „čistiti; uglačati“.
- No, no, tergete il ciglio. (Rosini, Pepeljuga). Prevod: Ne, ne, obrišite oči.
- tosto; književni oblik priloga sa značenjem subito, immediatamente – „odmah,
brzo“.
- Datemi tosto/ il mio candido ammanto. (Doniceti, Ana Bolen). Prevod: Dajte
mi odmah/ moj beli ogrtač.
- tremuoto; arhaični oblik imenice tremoto koja predstavlja narodnu toskansku
varijantu standardizovane imenice terremoto – „zemljotres“.
- Un tremuoto, un temporale,/ che fa l’aria rimbombar. (Rosini, Seviljski
berberin). Prevod: Zemljotres, nevreme,/ od koga i vazduh odzvanja.
- trepido; književni oblik sa značenjem pieno di ansia e di timore – „drhtav, uzdrhtao;
brižan, zaplašen“.
- un candido e trepido desire... (Verdi, Travijata). Prevod: iskrena i brižna
želja...
42
- tristo; arhaičan oblik prideva koji ima značenje cattivo, maligno – „zao“. U
sledećem primeru imamo frazeološki izraz fare trista (brutta) figura -
„obrukati se“.
- Per carità, ragazze,/ non mi fate più far trista figura! (Mocart, Tako čine
sve). Prevod: Molim vas, devojke, ne terajte me više da se brukam!
- tuono; arhaičan oblik imenice tono u značenju „ton, zvuk“, od lat. imenice tŏnu(m).
- ma io però non so, s’ il tuono vi piaccia,/ o sì, o no? (K. Buzati, Recite da
pevam). Prevod: ali ja ipak ne znam, da li vam se ovaj zvuk sviđa/, da, ili ne?
- usato; književni oblik koji znači solito, abituale – „običan, uobičajen“.
- Ella di me, sollecita/ più dell’usato, ha chiesto. (Doniceti, Ana Bolen).
Prevod: Zainteresovana više nego obično/ ona je za mene pitala..
- uopo; književni oblik sa značenjem bisogno, necessità – „potreba“
- eppur... è d’uopo.... sforzati! (Leonkavalo, Pajaci). Prevod: Pa ipak...
potrebno je... potrudi se!
- vago; književni oblik sa značenjem leggiadro, grazioso – “ljubak, dražestan”.
- ed egli talor, presso i veroni della sua vaga, intere passa le notti. (Verdi,
Trubadur). Prevod: a on ponekad, kraj balkona svoje drage, čitave noći
provodi.
- venere; književni oblik sa značenjem bellezze – „ljupkost, privlačnost“.
- Un dì, quando le veneri/NIJE „LJUBAVNE STRASTI“? il tempo avrà
fugato.. (Verdi, Travijata). Prevod: Jednog dana, kada ljupkost/ vreme bude
uništilo...
- ver; poetski oblik priloga verso – „prema, ka“.
- Ver te chiamando,/ e sospirando aspetta il poverin! (Leonkavalo, Pajaci).
Prevod: Ka tebi uzdišući/ i zovući te, čeka jadničak!
- verone; poetski oblik sa značenjem balcone, loggia – “balkon, terasa”.
- ed egli talor, presso i veroni della sua vaga, intere passa le notti. (Verdi,
Trubadur). Prevod: a on ponekad, kraj balkona svoje drage, čitave noći
provodi.
43
- villani, villane; arhaičan književni oblik sa značenjem contadino, abitante della
campagna – „seljak, seljanin“. Pod tim imenom se javljaju likovi u Paizelovoj
operi La pazza per amore.
- viscere; književni oblik sa značenjem utero, grembo – „materica, utroba“ i
figurativnim značenjem cuore – „srce“.
- Morrò, ma queste viscere/ consolino i suoi baci. (Verdi, Bal pod maskama).
Prevod: Umirem ali ovo srce/ neka uteše njegovi poljupci.
- voluttà; arhaičan književni oblik sa začenjem piacere, diletto– “zadovoljstvo,
uživanje“.
- s’innebri a voluttà. (Verdi, Travijata). Prevod: neka se opije u slast.
2.3. Apokopa20
Da bi ostvarili rimu ili došli do željenog stiha, kako pesnici tako i muzički stvaraoci
često su pribegavali skraćivanju reči. Apokopa je prisutna i u savremenom
italijanskom jeziku, i to prvenstveno vokalska a vrlo retko i silabička18. Međutim, u
staroitalijanskom jeziku, posebno u pesničkom jeziku, česte su bile upravo silabičke
apokope koje u velikoj meri unose zabunu i doprinose nerazumevanju pojedinih
leksema u tekstovima koje učenici obrađuju.
- Più non amo, non bramo ahimè/ d’amar donna ch’è senza fè. (Đ. B. Fazolo,
Daleko je ljubav od mene); reč je o ital. reči fede koja je skraćena da bi se
postigla, u ovom slučaju, parna rima (rima baciata).
- Tu cui stanca ormai già fè/ il mio pianto, eco pietosa,/ ei ritorna e dolce a te/
chiede la sposa. (Đ. Paizelo, Kad bude došao moj dragi); isto skraćivanje radi
postizanja ukrštene rime (rima alternata).
- La cagion tu sai perché/ da te lungi il piè rivolsi,/ donna rea, senza mercè...
(Đ. B. Fazolo, Daleko je ljubav od mene); još dva primera skraćivanja reči u
istom tekstu, skraćene su reči piede i mercede.
20 Apokopa je ispadanje finalnih vokala (vokalska apokopa) ili finalnih slogova (silabička apokopa). Naziv silabička potiče od italijanske reči sillaba što znači slog.
44
- Il tuo fedel/ sospira ognor./ Cessa crudel/ tanto rigor. (Đ. Đordani, Dragi
moj); apokopirana reč ognor ima književno značenje sempre.
2.4. Provansalski uticaj
Krajem XI i početkom XII veka u Provansi se razvila poezija koja će biti u osnovi
čitave evropske poezije na narodnom jeziku. Naime, kada je počelo uništavanje
Provanse, jedan broj provansalskih pesnika (trubadura) uspeo je da pobegne iz
Provanse i upravo zahvaljujući tim pesnicima provansalska poezija se raširila čitavom
Evropom. Iako je najjači uticaj provansalski jezik (langue d’oc) izvršio na italijanski
jezik kroz sicilijansku pesničku školu na dvoru Fridriha II, taj uticaj se, mada tek u
izvesnoj meri, oseća i u muzičkim tekstovima XVII i XVIII veka. U analiziranim
pesmama javljaju se sledeći primeri:
- chè di possanza ogni altro avanza (Đ. Kačini, Amore, šta čekaš?); umesto ital.
reči potere (u značenju sila, snaga moć).
- donn’ e donzelle (Đ. Kačini, Udite amanti); - Son povera donzella (L. Mancia,
Sirota sam devojka); umesto ital. reči ragazze.
- Tu mancavi a tormentarmi/ crudelissima speranza,/ e con dolce
rimembranza... (M. A. Česti, Samo si ti nedostajala); u italijanskom je zadržana
reč speranza upravo u tom obliku a reč rimembranza je zamenjena rečju
ricordo.
- Augellin vago e canoro.... Io t’intendo, canoro augelletto... (F. Gasparini,
Ljupka i raspevana ptičice); umesto ital. reči uccello i uccellino.
- Ovunque il guardo io giro/ le tue vaghe sembianze/ amor in me dipinge...
(C.W. Gluck, O moga slatkog žara); u značenju aspetto, espressione del volto.
- E pur nell’ardore/ il dio traditore/ un vago sembiante mi fe’ idolatrar. (Đ.
Legrenci, kakva okrutna narav); u istom značenju kao i sembianza, aspetto,
espressione del volto.
- E nel desio che così m’empie il petto/ cerco te... chiamo te... spero... sospiro.
(C. W. Gluk, O moga slatkog žara); umesto ital. reči desiderio.
45
- Io più fiato in sen non ho,/ da nudrir vostro desire. (A. F. Tenalja, A kada
odlazite). Prevod: Ja više nemam daha u grudima,/ kojim bih hranio vašu
žudnju; arhaičan poetski oblik imenice desiderio (kao i oblici desiro, disire,
disiro) u značenju „želja“, od arhaičnog provansalskog oblika dezire.
- Il capro e la capretta/ son sempre in amistà; (Mocart, Figarova ženidba).
Prevod: Jarac i koza/ uvek su neprijatelji; - amistà; postoje i varijante amistate,
amistade a sve su arhaični oblici imenice amicizia, nastali pod uticajem
provansalskog oblika amistat; u prevodu navedenog primera upotrebili smo,
umesto apstraktne imenice, imenicu istog korena kojom označavamo vršioca
radnje.
2.5. Narodne reči:
- sacco; u sledećem primeru ima značenje stomaco, ventre – „stomak“.
- Gran mustacchi, stretto sacco... ((Mocart, Figarova ženidba). Prevod: dugi
brci, mali stomak...
- sollione; narodni oblik imenice solleone sa značenjem „letnja žega“.
- Per montagne, per valloni,/ con la neve e i sollioni... (Mocart, Figarova
ženidba). Prevod: Po planinama, po dolinama,/ po snegu i po letnjoj žegi...
- fora; narodni oblik priloga fuori – „napolju, van“.
- La rendete... o, se pur disarmata,/ questa man per voi fora GLAGOL
ESSERE kondicional, ARHAIČAN...cruenta. (Verdi, Rigoleto). Prevod:
Vratite je... ili će, iako je bespomoćna,/ ova ruka zbog vas biti krvava.
2.6. Glagoli PRIMERI NISU UVEK KOMPLETNO PREVEDENI
PREBACITE OVDE PRIMER S FORA
PA PREVEDITE IH
- chieggio (umesto: chiedo) ═ 1.l.sg. prezent, gl. chiedere
- Vendetta ti chieggio... (Mocart, Don Đovani). Prevod: Osvetu ti tražim...OD
TEBE
- deggio (umesto: devo) ═ 1.l.sg. prezent, gl. dovere
46
- abbandonar degg’io/ lo sposo mio (L. Kerubini, Ahi che forse ai miei dì)
- Ah dirlo ancora pur deggio (J. A. Hase, Tvoja vrlina mi kaže)
- veggio (umesto: vedo) ═ 1.l.sg. prezent, gl. vedere
- se ancor veggio presente il mio bel nume? (N. Pičini, Kad me nebo razdvaja)
- Quando sarà quel dì/ ch’io mi veggia da te/ favorito d’un sì? (A. F. Tenalja,
Kad li će doći taj dan?). U ovom slučaju upotrebljen je konjunktiv povratnog
gl. vedersi.
- ponno (umesto: possono) ═ 3.l.pl. prezent, gl. potere
- un dolce estremo sonno/ se lei mirar non ponno,/ mi chiuda i lumi ancor. (Đ.
Sarti, Daleko od voljene osobe)
- vo’ (umesto: voglio) ═ 1.l.sg. prezent, gl. volere (oblik je pretrpeo silabičku
apokopu18)
- vò penar, cor mio,/ vò penar, per ben amar. (A. Falkonijeri, Sledi, sledi
bolno srce)
- vò (umesto vado) ═ 1.l.sg. prezent, gl. andare
- se vo’ a bagnarmi al fonte,/ si bagna amor con me. (P. D. Paradiz, Uhvatila
me je u svoju mrežu). U prevodu je napravljena greška upravo zbog sličnosti
dva upravo navedena oblika (vò i vo’) i prevod koji glasi: Ako hoću da se
okupam na izvoru,/ kupa se ljubav sa mnom; trebalo bi da glasi: Ako idem da
se okupam...
- fo (umesto: faccio) ═ 1.l.sg. prezent, gl. fare
- A vecchi innamorati/ scaldar fo le cervella. (Đ. Paizelo, Cigančicu ko traži)
- si niega (umesto: si nega) ═ 3.l.sg. prezent, gl. negare; reč je o arhaičnom obliku u
kome je došlo do gubitka diftonga u korist drugog člana, e je opstalo a i se
izgubilo.
- di morirti almeno a lato/ perchè a me si niega ancor? (D. Čimaroza,
Ostavljajući te, o voljeni prinče)
- move (umesto: muove) ═ 3.l.sg. prezent, gl. m(u)overe; reč je o književnom obliku
glagola muovere: movo, movi, move...
- e su rote di zaffiro/ move in giro... (R. Rontani, Ako lep potok)
47
- puote; arhaičan poetski oblik 3. l. jednine gl. potere u prezentu (umesto današnjeg
oblika può).
- Ah, no, no puote/ tardar l’ira del cielo... (Mocart, Don Đovani). Prevod: A
ne, ne može/ zakasniti gnev sa neba....
- dei, dèi; arhaičan poetski oblik 2. i 3.l. jednine gl. dovere u prezentu (umesto
današnjeg devi, deve).
- Una donna a quindici anni/ dèe sapere ogni gran moda... (Mocart, Tako čine
sve). Prevod: Žena od petnaest godina/ mora znati sve običaje...
- Le delizie dell’amor/ mi dei sempre rammentar! (Verdi, Rigoleto). Prevod:
Na ljubavne radosti/ moraš uvek da me podsećaš.
- moro (umesto: muoio) ═ 1.l.sg. prezent, gl. morire
- mirate ch’io moro. (Anonimo, O dražesne oči lepe);
- che per lui io moro. (P. Benčini, Toliko ću uzdisati).
- fia, fiano; arhaičan poetski oblik 3.l. jednine i množine futura gl. essere (umesto
današnjih oblika sarà, saranno).
- A battaglia finita/ fia la cena per noi più saporita. (Mocart, Tako čine sve).
Prevod: Kad se bitka završi/ večera će nam biti još ukusnija.
- Le vampe dell’inferno/ a te fian rogo eterno... (Verdi, Trubadur). Prevod:
Pakleni plamen/ tebi će biti večna lomača...
- saria (umesto: sarebbe) ═ 3.l.sg.kondicional, gl. essere. Iako je isti oblik i za 1.l.sg.
kondicionala, iz konteksta se vidi da je ovde reč o 3.l.sg.
- Chè non saria bastante/ a soffrirti svegliata un cor amante. (Đ. B. Basani,
Odmarajte se, spavajte)
- vorria (umesto: vorrebbe) ═ 3.l.sg.kondicional, gl. volere.
- ei che vorria coll’anima/ farti quaggiù beata. (Verdi, Rigoleto)
- soffriria (umesto: soffrirebbe) ═ 3.l.sg.kondicional, gl. soffire
- Ogni pena più spietata/ soffriria quest’alma afflitta... (Đ. B. Pergolezi,
Svaku najokrutniju patnju)
- daria (umesto: darebbe) ═ 3.l.sg.kondicional, gl. dare
- Io son di lui, che daria vita a te. (Verdi, Bal pod maskama)
48
- resteria (umesto: resterebbe) ═ 3.l.sg.kondicional, gl. restare. U dole navedenom
slučaju ovaj kondicional uz konjunktiv imperfekta čini potencijalni hipotetički
period.
- Non sai tu che di te resteria,/ se cessasse di battere il cor! (Verdi, Bal pod
maskama)
- fea (umesto: faceva) ═ 3.l.sg.imperfekat, gl. fare; književni oblici koji su postojali
za 3.l. sg. i pl. i glasili su: fea, feano.
- onde ella al sol... fea scorno. (K. Monteverdi, U jednoj cvetnoj livadi).
Prevod: kojim je ona i sunce... postidela.
- vivea (umesto: vivevo) ═ 1.l.sg.imperfekat, gl. vivere;21
- Ahi, sola quand’ io vivea... (L. Kerubini, Ah da možda mojim danima)
- volea (umesto: voleva) ═ 3.l.sg. imperfekat, gl. volere22
- Volea Tisi più dire... (Đ. B. Basani, Nastavite da plačete). Isto je i kod:
- rendea (umesto: rendeva) ═ 3.l.sg. imperfekat, gl. rendere20
- che rendea sì vago il viso. (A Falkonijeri, Umiljate i drage zenice)
- potea (umesto: poteva) ═ 3.l.sg. imperfekat, gl. potere20
- Ned ei potea soccorrerti,/ cara fanciulla amata... (Verdi, Rigoleto)
- dormia (umesto: dormiva) ═ 3.l.sg. imperfekat, gl. dormire20
- Fida nutrice del secondo nato/ dormia presso la cuna. (Verdi, Trubadur)
- struggea (umesto: struggeva) ═ 3.l.sg. imperfekat, gl. struggere20
- Lenta febbre del meschino/ la salute struggea.
- disciogliea (umesto: discioglieva) ═ 3.l.sg. imperfekat, gl. disciogliere20, književni
oblik glagola sciogliere.
- Oh! Dolci baci, o languide carezze,/ mentr’io fremente/ le belle forme
disciogliea dai veli. (Pučini, Toska)
- vanne (umesto vattene) ═ 2.l.sg. imperativa, gl. andare + rečca ne čiji je početni
suglasnik n udvojen zbog spajanja sa oblikom imperativa va’. Danas se taj
oblik više ne koristi, postoji povratni gl. andarsene koji u 2.l.sg.imperativa
glasi vattene.
21 Oblici sa nastavcima –ava, -eva, -iva za 1.l.sg. čuvali su se sve do XIX veka, pogotovo u poeziji.22 Stari italijanski književni jezik, pored nastavaka –eva, -iva, poznaje i dublete (-ea, -ia), koji su se često upotrebljavali u poeziji ali su nestali iz savremenog književnog jezika. (Terić, 1995, str. 238)
49
- Vanne pur, superba, va... (Đ. B. Fazolo, Daleko je ljubav od mene). Prevod:
Hajde idi samo, ohola, idi...
- ti calma; netipično odvajanje povratne zamenice ti od oblika 2.l. jednine imperativa;
umesto calmati imamo ti calma.
- Ti calma! Di che temi? (Verdi, Bal pod maskama). Prevod: Smiri se! Čega
se plašiš?
- vientene; analogno glagolu andarsene koji je mnogo frekventniji, postoji i povratni
gl. venirsene sa značenjem andare, recarsi in un luogo; allontanarsi da un
luogo, andarsene. U navedenom primeru upotrebljen je oblik imperativa 2.l.
jednine pa su zamenice spojene sa oblikom glagola.
- Vientene meco a casa. (Mocart, Don Đovani). Prevod: Pođi kući sa mnom.
- v’han, vi ha; gl. avere upotrebljen u 3.l.jednine ili množine uz rečce ci i vi
predstavlja arhaičan oblik koji ima značenje glagola esserci.
- v’han contesse, baronesse... e v’han donne d’ogni grado... (Mozart, Don
Đovani). Prevod: ima tu knjeginja, baronica... ima tu žena svih slojeva...
- Non vi ha cosa ad essa ignota. (Doniceti, Ljubavni napitak). Prevod: Nema
stvari njoj nepoznate.
- parmi; za savremeni italijanski jezik neuobičajeno spajanje lične zamenice io u
funkciji complemento di termine (mi) sa apokopiranim oblikom 3.l. jednine
prezenta gl. parere. U savremenom jeziku nema nikada spajanja zamenica sa
oblicima prezenta. Dakle, umesto današnjeg mi pare imamo parmi.
- Sentir già parmi/ la fatale saetta... (Mocart, Don Đovani). Prevod: Već mi se
čini da osećam/ sudbonosnu strelu...
- neganci; vrlo neuobičajeno spajanje lične zamenice 1.l. množine noi u funkciji
complemento di termine (ci) sa 3.l. množine prezenta gl. negare (umesto
današnjeg ci negano).
- Poi ci dispregiano,/ neganci affetto. (Mocart, Tako čine sve). Prevod: Potom
nas preziru,/ uskraćuju nam ljubav.
- aprivasi; povratna zamenica si koja je u ovom slučaju spojena sa oblikom 3.l.
jednine imperfekta gl. aprire.
50
- Partì... il mio core aprivasi/ a speme più gradita. (Verdi, Rigoleto). Prevod:
Otišla je... moje srce se otvaralo/ za najprijatniju nadu.
- levasi; kao u prethodnom primeru, u sledećem primeru neobično je spajanje
povratne zamenice si sa 3.l. prezenta gl. levare.
- Grido feroce di morte levasi; (Verdi, Trubadur). Prevod: strašni krik smrti se
diže.
- fassi; povratni gl. farsi sa značenjem diventare, trasformarsi; neobično je spajanje
povratne zamenice si sa oblikom 3.l. jednine prezenta a nakon toga i udvajanje
početnog suglasnika glagola, kao u oblicima pravog imperativa (umesto si fa).
- Finisce il turbine,/ né fo due passi,/ che fiera orribile/ dinanzi a me fassi.
(Mocart, Figarova ženidba). Prevod: Nestaje gužva,/ malo ću da prošetam/
dok se strašna zver/ preda mnom ne pojavi.
2.6.1. Prosti perfekat (Passato remoto)
Pored imperfekta, jedino prošlo vreme koje se javlja u analiziranim muzičkim
tekstovima jeste prosti perfekat (passato remoto). Forme prostog perfekta, kako
pravilne tako i nepravilne, brojne su i uglavnom su upravo ti oblici i danas u upotrebi.
Vrlo retko se može naći neki arhaični oblik. Upravo zbog veoma frekventne upotrebe
ovog prošlog vremena u muzičkim tekstovima, u nastavi italijanskog jezika u
muzičkim školama ovoj nastavnoj jedinici poklanja se posebna pažnja. Nastavnik, pri
tome, mora biti veoma oprezan i pokušati da nađe pravu meru tj. da učenje prostog
perfekta svede isključivo na nivo prepoznavanja njegovih oblika a nikako na aktivno
korišćenje tog glagolskog vremena karakterističnog za pisani jezik.
Primeri standardnih oblika:
Volse (volgere), tremai (tremare), provaste (provare), andò (andare), mandò
(mandare), tornò (tornare), fui, fosti, fummo, foste (essere), rivolsi (rivolgere),
disciolsi (disciogliere), legasti (legare), accumulò (accumulare), maturò (maturare),
51
raccolse (raccogliere), dicesti, disse (dire), aprì (aprire), tradì (tradire), scordai
(scordare), punse (pungere), valse (valere), udì (udire).
Posebni/ arhaični oblici:
- volse; arhaičan oblik 3.l.jednine glagola volere, umesto današnjeg volle. Poklapa se
sa oblikom istog lica i vremena gl. volgere. Samo po kontekstu možemo videti
da je reč o gl. volere.
- Or sai chi l’onore/ rapir a me volse. (Mocart, Don Đovani). Prevod: Sad znaš
ko je čast/ hteo da mi oduzme.
Primeri apokopiranih oblika:
- fe’ (umesto: fece) ═ 3.l.sg. gl. fare (oblik je pretrpeo silabičku apokopu18)
- E pur nell’ardore/ il dio traditore/ un vago sembiante mi fe’ idolatrar.
- Ma questo tiranno/ con barbaro inganno/ entrando per gli occhi, mi fe’
sospirar. (Đ. Legrenci, Kakva okrutna narav)
- diè (umesto: diede) ═ 3.l.sg. gl. dare (oblik je pretrpeo silabičku apokopu18)
- Siete vaghe, siete amabili,/ più tesori il ciel vi diè. (Mocart, Tako čine sve).
Prevod: Vi ste lepe, vi ste voljene,/ vièe blaga nebo vam je dalo.
- andaro, passaro, volaron; apokopirani oblici prostog perfekta 3.l. množine gl.
andare, passare, volare.
- Dove andaro i giuramenti/ di quel labbro menzogner? (Mocart, Figarova
ženidba). Prevod: Gde nestadoše zakletve/ tih lažljivih usana?
- Passaro i tempi/ da spacciar queste favole ai bambini! (Mocart, Tako čine
sve). Prevod: Prošla su vremena/ da se deci pričaju ove bajke!
- Volaron già tre lune/ dacché la mia Violetta... (Verdi, Travijata). Prevod:
Prođoše već tri dana/ od kada moja Violeta...
2.6.2. Oblici konjunktiva
- konjunktiv u relativnoj rečenici kojim sa iskazuje željena osobina.
52
- E, se non ho chi m’oda,/ parlo d’amor con me. (Mocart, Figarova ženidba).
Prevod: A, ako nemam nikoga ko bi me slušao, govorim o ljubavi sa samim
sobom.
- Da luci radenti/ non esce più strale,/ che piaga mortale/ nel petto m’avventi.
(Đ. Đ. Karisimi, Pobedilo si, srce moje!). Prevod: Iz nasmejanih očiju/ ne izlazi
više strela,/ koja bi mi smrtonosnu ranu/ u grudi zadala.
- konjunktiv je upotrebljen u subjekatskoj rečenici iza bezličnog gl. parere.
- La ferita – ancora aperta/ par m’avverta – nuove penne. (M. A. Česti, Samo si
ti nedostajala). Prevod: Rana – još otvorena/ kao da mi nagoveštava – nove
jade.
- konjunktiv je upotrebljen u finalnoj rečenici iza veznika che (u značenju affinché).
- Nel chiaro fra le sponde farò/ che vadi al mar, ah... (J. A. Hase, Vratićeš se
uskoro). Prevod: obasjaću obale/ da ideš ka moru, ah... Ovaj oblik konjunktiva
(današnji oblik glasi vada) ima nastavak –i u skladu sa oblicima pravilnih
glagola I konjugacije, pr. cantare (io/ tu/ lui canti).
- konjunktiv je upotrebljen u objekatskoj rečenici iza glagola mišljenja pensare.
- Ma se pensi che soletto/ io ti debba riamar... (Đ. B. Pergolezi, Ako me ti voliš).
Prevod: Ako misliš da jedino/ tebe treba da volim...
- konjunktivni oblik je upotrebljen u funkciji indirektnog imperativa 3.l.pl. gl.
esssere
- Sien gli accenti i nostri baci. (A Falkonijeri, lepa vrata od rubina). Prevod:
Neka naši poljupci budu reči. Oblik sieno je književni (u ovom slučaju je
pretrpeo vokalsku apokopu18).
- konjunktiv je upotrebljen u kondicionalnoj rečenici koja sa svojom upravnom
rečenicom gradi potencijalni hipotetički period
- Chè sarebbe mia prospera sorte/ soffrire la morte,/ s’uno sguardo mi dasse in
mercede. (B. Marčelo, Nije mi teško umreti zbog ljubavi). Prevod: Jer, bila bi
moja prava sreća/ da umrem,/ kad bi mi dala jedan pogled za naknadu. Reč je o
arhaičnom obliku konjunktiva imperfekta 3.l.sg. gl. dare (današnji oblik je
desse).
- konjunktiv je upotrebljen u hipotetičnoj modalnoj rečenici.
53
- Conto l’ore ad una ad una/ come fosser anni interi. (T. Tenalja, Kad li će doći
taj dan?). Prevod: Brojim sate jedan po jedan/ kao da su čitave godine. Reč je o
vezniku come se (u ovom primeru samo come).
2.6.3. Glagolska rekcija
- e soccorso e pietate/ sospirando, piangendo/ altrui chiedete. (Đ. Đ. Karisimi,
Plačite, jao meni, plačite); izostao je predlog a / ad altrui..
- Seguita a piangere/ povero cor/ e spera frangere/ il tuo rigor. (Đ. B. Basani,
Nastavlja da plače); izostao je predlog di iza glagola sperare za uvođenje
objekatske rečenice.
2.7. Zamenice
- ella; subjekatska zamenica potisnuta iz upotrebe zamenicom lei ali još uvek prisutna
u književnom jeziku i u formalnim registrima.
- ella or mi scorda e ad altro amor s’affida. (Ž. P. Martini, Ljubavna slast).
Prevod: ona me sada zaboravlja i drugoj se ljubavi predaje.
- ei; arhaičan književni oblik subjekatske zamenice egli – „on“.
- Ei toglie e dà la pace,/ come gli piace, ai cor. (Mocart, Tako čine sve).
Prevod: On, po svojoj želji, u srca unosi nemir,/ pa opet vraća mir.
- E un ben che invan desio/ ei posseder dovrà? (Mocart, Figarova ženidba).
Prevod: A ljubav koju uzalud tražim/ možda on poseduje?
- dessa; arhaičan književni oblik zamenice essa – „ona“.
- É dessa, che il bambino arse! (Verdi, Trubadur). Prevod: To je ona, koja je
dete izgorela!
- nol; zamenica lo, lična zamenica lui u funkciji complemento oggetto, u savremenom
jeziku se ne spaja sa negacijom non, umesto non lo imamo oblik nol.
- Ah ch’io più nol vedrò! (N. Pičini, Kad me nebo razdvaja). Prevod: Ah, neću
ga videti više!
54
- teco, meco; arhaičan književni oblici zamenica con te, con me u značenju “sa
tobom, sa mnom”, od lat. oblika tēcu(m), mēcu(m).
- Teco, sì, vengo anch’io/ e meco viene Amor. (L. Vinči, Da, s tobom idem ja).
Prevod: Da, s tobom, idem i ja/ a sa mnom dolazi Amor.
- tel, mel; kombinacija ličnih zamenica za 2.l. jendine tu u funkciji complemento di
termine i za 3. l. jednine lo, u funkciji complemento oggetto. Neobično je što
su ovi spojevi pisani zajedno jer u savremenom italijanskom jeziku ova
kombinacija se piše isključivo odvojeno: te lo. Postoji i primer sa mel, tj. sa
ličnom zamenicom io u funkciji complemento di termine.
- É un certo balsamo/ che porto addosso:/ dare tel posso,/ se il vuoi provar.
(Mocart, Don Đovani). Prevod: To je neki miris/ koji imam na sebi:/ mogu ti
ga dati,/ ako želiš da ga probaš.
- Ah, crudele, a mel rammemori,/ lo ripeti innanzi a me! (Verdi, Bal pod
maskama). Prevod: Ah, okrutnice, podseti me na to,/ ponovi to preda mnom!
- il; današnji određeni član imenica muškog roda u jednini koristio se u funkciji
pokazne zamenice lo. Postoji i varijanta ’l.
- Non sarà, non sarà, Figaro il dice. (Mocart, Figarova ženidba). Prevod:
Neće biti, neće biti, Figaro to kaže.
- Ricerco un bene/ fuori di me,/ non so chi ’l tiene,/ non so cos’è. (Mocart,
Figarova ženidba). Prevod: Tražim ljubav/ van mene/ ne znam ko je čuva/ ne
znam šta je to.
- cotesto, codesto; arhaični oblici pokaznog prideva questo sa značenjem „taj“.
- Vo’ saper cotesto imbroglio. (Rosini, Seviljski berberin). Prevod: Želim da
čujem o toj prevari.
- E che dir vuole/ codesto gioco di strane parole? (Boito, Mefistofel). Prevod:
A šta znači/ ta igra neobičnih reči?
- istesso; arhaičan oblik pokazne zamenice stesso sa značenjem „isti“, od lat. ĭstu(m).
- Sempre l’istesso/ sarà il mio foco/ e sarò sempre/ l’istesso anch’io. (S. Roza,
Idem veoma često). Prevod: Uvek isti/ će biti moj žar/ i uvek ću biti/ i ja sam
isti.
55
- onde; književni oblik relativne zamenice koja ima vrednost današnjih relativnih
zamenica di cui, da cui, con cui, per cui.
- ... e co’ begli occhi,/ onde fa scorno a Delo... (J. Peri, Radujte se mom
pevanju). Prevod: ...i lepim očima,/ kojima i Delu nanosi sramotu...
2.8. Veznici
- dacché; ovaj veznik ima vremensku vrednost i prevodi se “od kada”; međutim, u
navedenom primeru, u starom jeziku, ovaj veznik je imao i kauzalnu vrednost
i imao značenje “pošto, budući da”.
- Cred’io che mi intendete/ dacché mi conoscete/ son molti e molti dì. (Đ. B.
Pergolezi, Gnevni, moj gnevni). Prevod: Verujem da me razumete / pošto me
poznajete/ već odavno.
- acciò; arh. oblik veznika acciocché sa istim značenjem “da bi, kako bi”.
- Svegliate mia Ninetta,/ acciò non dorma più. (Đ. B. Pergolezi, Nina).
Prevod: Probudite moju Ninetu,/ da ne spava više.
- et; arh. oblik veznika e koji ispred vokala danas glasi ed a nekada je bilo et; lat.
veznik glasi et bez obzira kojoj reči prethodi. Ovaj veznik, osim sastavnog,
može imati i suprotno značenje kao što vidimo u sledećem primeru.
- et io pur vivo e spiro. (Đ. Kačini, Čujte vi koji se volite). Prevod: ali ja ipak
još živim.
- siccome; knj. oblik veznika come u značenju „kao“.
- Fugga, fugga siccome il vento/ questa vaga del mio tormento. (A.
Falkonijeri, Sledi, sledi bolno srce). Prevod: neka ova lepotica beži kao vetar/
dalje od moje patnje.
- pria che; poetski oblik veznika prima che koji uvodi vremenske rečenice i ima
značenje „pre nego što, pre nego da“. Uvodi konjunktiv.
- Io vo’ parlarti/ pria che tu parta. (Mozart, Figarova ženidba). Prevod: Želim
da razgovaram sa tobom/ pre nego što odeš.
56
2.9. Uzvici
Sama ljubavna tematika ovih tekstova, motivi duše koja vapi, tuguje, priziva smrt,
žali za neuzvraćenom ljubavlju, implicira upotrebu brojnih uzvika. Ova, inače
oskudna morfološka kategorija, u ovim tekstovima pokazuje svo svoje bogatstvo i
raznovrsnost.
- Deh; arhaičan oblik kojim se izražava molba, želja;
- deh, miratemi un poco... (Anoniman autor, O dražesne oči lepe); u prevodu
je: hajde, pogledajte me malo
- deh, disse, taci... (Đ. Basani, Nastavlja da plače); u prevodu je: reče: ah,
ćuti...
- deh, muoviti ratto in volo... (Đ. Kačini, Ti koji imaš krila, Amore); u prevodu
je: ah, odleti brzo...
- Dal tuo soglio luminoso/ deh rimira il nostro pianto... (L. Leo, Sa svog
svetlog prestola); u prevodu je izostavljeno: Sa svog svetlog prestola/ gledaj
naš plač...
- Ah; uzvik kojim se, zavisno od tona kojim se iskazuje, izražava bol, čuđenje, bes,
iznenađenje, olakšanje;
- Ah , risplende al marmo accanto... (L. Leo, Sa svog svetlog prestola); u
prevodu je: ah, blista pored mermernog groba...
- Ahi; ovim uzvikom se iskazuje fizička i duševna bol; koristi se i uz poetski pridev
lasso sa značenjem „jadan“.
- e tu non favelli/ ahi barbaro amor. (Đ. B. Basani, Da li spavaš lepotice?);
u prevodu je: a ti ne odgovaraš/ ajoj, svirepa ljubavi.
- Ahi! Che forse ai miei dì/ l’ultima aurora splende! (L. Kerubini, Ah da
možda mojim danima); u prevodu je: Ah, da možda mojim danima/
poslednja zora ne sviće!
- Ma, nulla valse ahi lassa... (K. Monteverdi, U jednoj cvetnoj livadi); u
prevodu je: Ali, ništa nije vredelo, jao meni...
- Ahimè; ovim uzvikom se iskazuje bol, žaljenje, kajanje;
57
- Più non amo, non bramo ahimè/ d’amar donna ch’è senza fè. ( Đ. B.
Fazolo, Daleko je ljubav od mene); u prevodu je: Više ne volim, ne čeznem,
avaj,/ da volim ženu nevernu.
Srodan njemu je veznik ohimé koji iskazuje ista osećanja.
- Piangete, ohimé, piangete... (Đ. Đ. Karisimi, Plačite, jao meni, plačite); u
prevodu je: Plačite, jao meni, plačite...
- Affè; ovaj uzvik je nastao spajanjem predloga a i imenice fede i prevodi se sa
“vala”, “zaista”.
- Affè, mi fate ridere... (F. Kavali, Zaista, zasmejavate me); u prevodu je:
Zaista, zasmejavate me...
- mi dice che affè/ quel dì veduto ancor/ non ha il suo amante, oh, oh. (A.
Sartorio, Neobična narav); u prevodu je: kaže mi da zaista/ tog dana nije još
videla/ svog dragana, oh, oh.
- Poffarbacco; arh. uzvik sa značenjem „gle čuda!“, „zaboga“, „je li moguće!“.
- Tra guerrieri, poffarbacco! (Mozart, Figarova ženidba). Prevod: Među
ratnike, gle čuda!
2.10. Komentari prevoda pojedinih odlomaka i predlozi izmena
- O leggiadri occhi belli,/ occhi miei cari,/ vivi raggi del ciel/ sereni e chiari,/
poiché tanto bramate...; prevod: O dražesne oči lepe,/ oči moje drage,/ jasni zraci
neba/ vedre i bistre,/ pošto žarko želite... (Anoniman autor, O dražesne oči lepe)
Komentar: iako su „zraci neba“ metafora za drage i le pe oči, postavlja se pitanje
da li se pridevi sereni e chiari odnose na imenicu occhi ili na imenicu raggi. U
prevodu na srpski dolazi do izražaja generička distinkcija ove dve imenice koje u
italijanskom nema i koja u prevod unosi zabunu. Pošto nema nikakvog
interpunkcijskog znaka između 3. i 4. stiha a ovi pridevi se semantički lako mogu
vezati za „zrake neba“, možda bi bolje rešenje bilo: jasni zraci neba/ vedri i
bistri...
58
- Quando che mostra Donna di amarci,/ allora pensa più d’ingannarci,/ l’effetto
chiaro ce lo dimostra; prevod: Kad nam Žena najviše svoju ljubav pokazuje,/ tad
misli da nas najviše prevari,/ iskustvo nam to jasno pokazuje. (K. Buzati, recite da
pevam)
Komentar: imenica effetto nikako ne znači iskustvo, reč je o jasnoj posledici,
ishodu, rezultatu te ženske, prekomerne ljubavi. Takođe, vezivanje oblika priloga
za količinu mnogo (previše) za glagol prevari umesto za glagol misli stvara
pogrešan utisak da žena stalno vara a kad najviše voli tad najviše vara; smisao je,
zapravo, da kada žena najviše voli, tada najviše misli da prevari.
- Dall’alto cielo fulmina Giove,/ l’arcier di Delo saette piove; prevod: Sa visokog
neba grmi Jupiter,/ strelac sa Dela strele rasipa. (Đ. Kačini, Amore, šta čekaš?)
Komentar: glagol fulminare znači sevati, pogoditi (munjom) a nikako ne označava
zvučni efekat sevanja a to je grmljavina. Prevod bi trebalo da glasi: Sa visokog
neba seva Jupiter...
- Tu ch’hai le penne Amore/ e sai spiegarle a volo,/ deh muoviti ratto in volo/ fin
là dov’è il mio core. E se non sai la via/ coi miei sospiri t’invia; prevod: Ti koji
imaš krila, Amore/ i znaš da ih raširiš u letu,/ ah, odleti brzo/ tamo gde je moje
srce./ A ako ne znaš put/ moji uzdasi će te voditi. (Đ. Kačini, Ti koji imaš krila,
Amore)
Komentar: nema potrebe bežati od preciznijeg prevoda jer se po glagolu u 3.l.sg.
vidi da je vršilac radnje il mio core koje uzdasima pokazuje put Amoru. Prevod bi
glasio: A ako ne znaš put/ moje srce te uzdasima zove.
- Bel Nume che adoro,/tu versi di speme/ un dolce ristoro/ in questo mio sen;
prevod: lepa Boginjo koju obožavam,/ ti ulivaš nadu/ slatku utehu/ u ove moje
grudi. (D. Čimaroza, Lepa Boginjo koju obožavam)
- Komentar: un dolce ristoro je compl. oggetto, di speme je compl. di abbondanza
a in questo mio sen je compl. di luogo (stato in luogo). Shodno ovoj analizi
59
prevod bi trebalo da glasi: Lepa Boginjo koju obožavam,/ ti ispunjavaš nadom/
slatku utehu/ u ovim mojim grudima.
- che nei risi peregrini; prevod: koja u neobaveznim osmesima. (A. Falconijeri,
Lepa vrata od rubina)
Komentar: pridev peregrino znači neobičan, redak; prevod bi trebalo da glasi:
koja u retkim osmesima.
- Trecce omborse, ove s’asconde,/ per ferir, l’alato arciero,/ cedan più le chiome
bionde; prevod: Pletenice senovite, gde se skriva,/ da bi ranio, krilati strelac,/
povlače se plave vlasi. (A. Falconieri, O prelepa koso)
Komentar: U pitanju je glagol cedere koji ima značenje uzmaći se, povući se.
Oblik cedan je 3.l.pl.konj. prezenta koji treba prevesti kao indirektni imperativ:
neka se povuku plave vlasi.
- Occhietti amati che m’incendete/ perché spietati omai più siete?... Bocca
vermiglia ch’hai per confini,/ oh meraviglia, perle e rubini, quando ridente,
quando clemente/ dirai: ben mio io ardo anch’io? Prevod: Voljene okice koje me
uzbuđujete/ zašto ste sada nelimosrdne?... Rumena usta koja su omeđena,/ ah
čuda, biserima i rubinima, kad će nasmejana i blaga kazati: dragi moj i ja
plamtim? (A. Falkonijeri, Voljene okice)
Komentar: U prvoj strofi imamo direktno obraćanje voljenim očima a u drugoj
strofi je izostalo isto tako direktno obraćanje rumenim ustima, iako iza slede
glagoli u 2.l.sg. (na itl. bocca je imenica ženskog roda u jednini ali ćemo prema
broju imenice u srpskom u prevodu imati 2. l. množine). Prevod bi trebalo da
glasi: Rumena usta koja ste omeđena,/ ah čuda, biserima i rubinima, kad ćete
nasmejana i blaga kazati: dragi moj i ja plamtim.
- Cessa crudel/ tanto rigor! Prevod: Prekini okrutniče (okrutnice)/ toliki hir! (Đ.
Đordani, Dragi moj)
60
Komentar: imenica rigore znači strogost, oštrina, rigoroznost a nikako ne može
biti hir. Prevod bi trebalo da glasi: Prekini okrutniče (okrutnice)/ toliku strogost!
- Che fiero costume/ d’aligero nume/ che a forza di pene si faccia adorar! Prevod:
Kakva okrutna narav/ krilatog božanstva/ koje pomoću patnji primorava da ga
obožavaju! (Đ. Legrenci, Kakva okrutna narav)
Komentar: imenica costume, kao što je i navedeno u malom rečniku ispod ovog
teksta, znači običaj, navika, tradicija. U prevodu ne bi trebalo bežati od tih reči i
prevod bi mogao da glasi: Kakva okrutna navika/ krilatog božanstva...
- Lasciatemi morire!/ E che volete/ che mi conforte/ in così dura sorte,/ in così
gran martire? Prevod: Pustite me da umrem!/ A šta hoćete/ da me tešite/ zbog
tako okrutne sudbine,/ zbog tako velike patnje? (K.Monteverdi, Pustite me da
umrem)
Komentar: glagol conforte je u 3.l.sg. i nikako se ne odnosi na voi već na che iz
prethodnog stiha. Prevod bi trebalo da glasi: A šta hoćete/ da me teši/ zbog tako
okrutne sudbine...
- S’io dormo amor mi desta,/ pur mi fa sognar; ch’egli s’è messo in testa/ di
farmi innamorar. Prevod: Ako ja spavam, ljubav me budi/ ili me tera da sanjam,/
ako je ona uvrtela u glavu/ da me natera da se zaljubim. (P. D. Paradiz, Uhvatila
me je u svoju mrežu)
Komentar: veznik che može imati kondicionalnu vrednost i biti preveden „ako“
ali u tom slučaju zahteva upotrebu konjunktiva. U navedenim stihovima veznik
che bolje je prevesti uzročnim „jer“, kako zbog smisla tako i zbog indikativa
upotrebljenog iza ovog veznika. Prevod bi trebalo da glasi: ...ljubav me budi/ ili
me tera da sanjam,/ jer je ona uvrtela u glavu...
- Se il ciel mi divide/ dal caro mio sposo,/ perché non m’uccide/ pietoso il
martir? Prevod: Kad me nebo razdvaja/ od dragog supruga,/ zašto me ne ubije/ i
prekine moje muke? (N. Pičini, Kad me nebo razdvaja)
61
Komentar: Sintagma pietoso il martir nije objekat nove rečenice u kojoj je
izostavljen predikat već je subjekat uzročne rečenice iz prethodnog stiha. Prevod
bi trebalo da glasi: ...zašto me ne ubije/ milosrdna muka?
- Non ha ragione, ingrato,/ un cor abbandonato/ da chi giurò gli fè?! Prevod:
Zar nije u pravu, nezahvalniče,/ napušteno srce/ od onoga koji se zakle na
vernost?! (D. Sari, Zar nije u pravu?)
Komentar: Pasivna konstrukcija abandonato da chi... trebalo bi da se prevede
aktivnom: Zar nije u pravu, nezahvalniče/ srce koje je napustio/ onaj koji mu se
zakleo na vernost?!
- Un dolce estremo sonno/ se lei mirar non ponno,/ mi chiuda i lumi ancor.
Prevod: Nek mi sladak konačan san/ ukoliko nju posmatrati ne mogu,/ zauvek
zatvori oči. (Đ. Sarti, Daleko od voljene osobe)
Komentar: Pridev estremo bi bilo bolje presvesti kao „poslednji“, a prilog ancora
bolje je prevesti „već“. Prevod bi glasio: Nek mi sladak poslednji san/ ukoliko nju
posmatrati ne mogu/ zatvori već oči.
- Oh, oh, o che umore stravagante/ ch’è colei, che servo ognor. Prevod: Oh, oh,
kakve čudne naravi je ona koju uvek služim. (A. Sartorio, Neobična narav)
Komentar: U italijanskom jeziku glagol servire traži dopunu u vidu direktnog
objekta a u srpskom jeziku postoje oblici „služiti nekoga“ (dopuna u akuzativu) i
„služiti nekome“ (dopuna u dativu). Njihovo značenje je različito a u ovom
kontekstu je bolje prevesti dativom tj: ona kojoj uvek služim.
- Cara e dolce, dolcissima libertà,/ quanto ti piange il core,/ fra i lacci d’un crin
d’oro./ Prova d’un ciglio arcier la crudeltà/ cara e dolce, dolcissima libertà. Le
dure ritorte che rigida sorte mi dà,/ per mercè mi stringono il piè/ e al mio lungo
penar negan pietà. Prevod: Draga i slatka, najslađa slobodo,/ koliko jadikuje
tvoje srce/ zarobljeno u zamkama zlatne kose./ Pokušaj da ispoljiš surovost/ draga
i slatka, najslađa slobodo./ Teške okove koje mi surova sudbina daje,/ da me
62
sputavaju i mojim beskrajnim/ patnjama odriču milost. (A. Skarlati, Draga i
slatka)
Komentar: Oblik apsolutnog superlativa dolcissima nikako ne bi trebalo prevesti
relatvnim superativom „najslađa“ već „preslatka“, jer oblik apsolutnog superlativa
pokazuje da je neka osobina prisutna u velikoj meri ali ne poredi prisustvo te
osobine u odnosu na ostale pojmove da bismo mogli reći „naj...“. Prevod bi
glasio: Draga i slatka, preslatka slobodo...
- Amore è un certo foco che, se/ s’accende un poco, eterno suol durar. Prevod:
ljubav je vatra koja plane tiho, / ali večno gori. (A. Skarlati, Ko želi da se zaljubi)
Komentar: U prevodu poslednjeg stiha bezrazložno je zanemaren glagol s(u)olere
koji nije ponuđen ni u spisku nepoznatih reči ispod teksta pa bi mogao da deluje
začuđujuće glagol durare u infinitivu bez drugog glagola u ličnom glagolskom
obliku. Glagol s(u)olere znači imati običaj, običavati pa bi prevod trebalo da glasi:
„ali obično večno gori“.
- Qual mia colpa, o sventura / m’ha rapito il mio ben l’idol mio? Prevod: Šta
sam ja kriva, što mi je zla sreća/ otela dragog idola mog? (A. Skarlati, Ako je
zločin obožavati te)
Komentar: U originalnom tekstu u prvom stihu ne postoje dve rečenice već su dve
imenice vezane rastavnim veznikom “ili”. Prevod bi trebalo da glasi: Koja mi je
moja krivica ili nesreća/ otela dragog idola mog?
- Com’esser mai può/ ch’io serva a Semira,/ che scopo è dell’ira/ di chi mi
infiammò? Prevod: Kako je moguće/ da ja robujem Semiri,/ čemu gnev/ prema
onoj koja me uzbudi? (A. Skarlati, hajde, dođite da me posavetujete)
Komentar: U poslednjem stihu imamo relativnu rečenicu koja se javlja i u
prevodu ali je zanemarena vrednost dvostuke zamenice chi ═ quello/ quella che i
genitivna vrednost predloga di. Prevod bi trebalo da glasi: „...čemu gnev/ one koja
me uzbudi?“
63
- Se nel ben sempre incostante/ fortuna vagante, di farsi stabile,/ uso non ha;/
anco mutabile nel mal sarà. Prevod: I u dobru, uvek prevrtljivoj sudbini/ ne treba
verovati;/ ali tako nepostojana/ biće i u nevolji. (A. Stradela, Bilo u dobru)
Komentar: U originalnom tekstu na početku imamo kondicionalnu rečenicu pa
veznik se treba prevesti „ako“; potom, imamo objekatsku rečenicu u inverziji: di
farsi stabile, uso non ha; i na kraju, prilog anco može imati značenje anche ali
može značiti i ancora. U želji da ispoštujemo sve navedeno, prevod bi trebalo da
glasi: „Ako u dobru, uvek promenljiva,/ prevrtljiva sudbina nema običaj/ da bude
postojana/, još promenljivija biće u nevolji“.
3. ZAKLJUČAK
64
