Przejawy społecznej odpowiedzialności w działalności ...jmf.wzr.pl/pim/2011_1_1_7.pdf · coraz aktywniejsze w obszarze społecznej odpowiedzialności biznesu. Potwier-dzeniem

Aleksandra Paszkiewicz

Arleta Szadziewska

Przejawy społecznej odpowiedzialności w działalności

przedsiębiorstw

Wprowadzenie W obecnej rzeczywistości gospodarczej (także w Polsce) zaobserwować

można rosnące zainteresowanie zagadnieniami społecznej odpowiedzialności

biznesu (ang. Corporate Social Responsibility – CSR). Wśród różnych przyczyn

tego zjawiska wymienia się m.in.1:

globalizację i związany z tym wzrost poziomu konkurencji,

rosnące rozmiary i wpływy przedsiębiorstw,

wzrost znaczenia reputacji podmiotu i wartości marki,

realizację zasad zrównoważonego rozwoju w polityce społeczno-

gospodarczej państw,

wzrost wymagań inwestorów odnośnie ujawniania informacji o działalności

podmiotów (istotne są nie tylko dane finansowe, ale również niefinansowe

dotyczące działań ekologicznych i społecznych),

wzrost świadomości społeczeństw, które domagają się informacji o nega-

tywnym wpływie jednostek na środowisko przyrodnicze i o działaniach go

zmniejszających,

zmiany pozycji i roli, jaką odgrywają ustawodawcy,

zmianę postaw konsumentów, którzy zaczynają preferować działania i pro-

dukty o charakterze proekologicznym.

Społeczna odpowiedzialność biznesu to koncepcja prowadzenia działalno-

ści gospodarczej poprzez budowanie przejrzystych, długookresowych i trwa-

łych relacji ze wszystkimi grupami bezpośrednio i pośrednio zainteresowanymi

jego funkcjonowaniem. Koncepcję CSR można więc postrzegać jaką moralną

odpowiedzialność przedsiębiorstwa i zarazem zobowiązanie do rozliczania się

przed społeczeństwem ze swojej działalności (accountability) i to zarówno

przed grupami wewnętrznymi – głównie właścicielami i pracownikami, jak i

interesariuszami zewnętrznymi – klientami, akcjonariuszami, władzami lokal-

nymi, grupami nacisku, ruchami ekologicznymi, konsumenckimi, dostawcami

oraz kooperantami i administracją państwową (Zbiegień-Maciąg, 1996, s.48-

49).

Realizacja tak rozumianej idei społecznej odpowiedzialności wymaga

opracowania reguł uczciwej i otwartej komunikacji przedsiębiorstwa z otocze-

niem. Inaczej niż w przypadku tradycyjnej informacji finansowej przekazywa-

Dr, Katedra Rachunkowości, Uniwersytet Gdański, [email protected] Dr, Katedra Rachunkowości, Uniwersytet Gdański, [email protected] 1 Por.: (Żemigała, 2007, s. 101), (Herzig i Schaltegger, 2006, s. 302).

Aleksandra Paszkiewicz, Arleta Szadziewska 78

nej w sposób obligatoryjny poprzez sprawozdanie finansowe, sposób i zakres

ujawnień dotyczących CSR nie ma ustalonej formy i zależy od kierownictwa

jednostki. Praktyka tych prezentacji różni się zasadniczo w zależności od spo-

sobu przekazywania informacji na zewnątrz. Może to być ogólnikowe stwier-

dzenie postawy przedsiębiorstwa w kwestii społecznych obowiązków, najczę-

ściej bez prezentacji danych finansowych, albo szczegółowy opis odpowie-

dzialności firmy przed społeczeństwem. Jednym ze sposobów informowania o

działaniach w tym obszarze jest przygotowanie raportów na ten temat. Liczba

modeli i podejść raportowania rośnie. Obecnie niektóre firmy publikują raporty

społeczne (social reports), raporty zrównoważonego rozwoju (sustainability

reports) a niekiedy oddzielnie opracowują raporty środowiskowe (environmen-

tal reports). Część jednostek zamieszcza informacje w raportach rocznych, bądź

też jedynie bezpośrednio w ramach swoich witryn internetowych.

Jednocześnie zauważa się, że wzrasta ogólna liczba polskich firm, które są

coraz aktywniejsze w obszarze społecznej odpowiedzialności biznesu. Potwier-

dzeniem tego jest ostatni, opublikowany przez Forum Odpowiedzialnego Biz-

nesu raport pt. „Odpowiedzialny biznes w Polsce 2010. Dobre praktyki”, w

którym przedstawione są liczne przykłady polskich przedsięwzięć z zakresu

CSR. Świadczy o tym także już czwarta edycja organizowanego przez CSR

Consulting, Forum Odpowiedzialnego Biznesu i PricewaterhouseCoopers kon-

kursu na najlepiej sporządzane polskie raporty społeczne.

Biorąc powyższe pod uwagę, głównym celem niniejszego artykułu jest

wskazanie roli społecznej odpowiedzialności w działaniach podmiotów oraz

przedstawienie sposobów i zakresu ujawnień tych aspektów w największych

przedsiębiorstwach produkcyjnych funkcjonujących w Polsce.

1. Przegląd literatury Zarówno społeczna odpowiedzialność biznesu, jak i ujawnianie przez

przedsiębiorstwa informacji na temat tej sfery ich działalności stały się przed-

miotem rosnącego zainteresowania badaczy. W literaturze przedmiotu można

wyodrębnić szereg nurtów badawczych związanych z raportowaniem aspektów

CSR, co przedstawia rysunek 1.

Rysunek 1. Wybrane kierunki badań nad raportowaniem CSR

Źródło: Opracowanie własne.

Przejawy społecznej odpowiedzialności w działalności przedsiębiorstw 79

Wiele publikacji bada przesłanki, jakimi kierują się przedsiębiorstwa in-

formując o swoich działaniach ekologicznych i społecznych. Przykładowo, po-

wołując się na motyw legitymizacji, szereg badań potwierdza tzw. reaktywne

podejście, oznaczające, że przedsiębiorstwa ujawniają informacje w odpowiedzi

na zaistniałe zdarzenie, czy sytuację kryzysową. Tego typu pogląd przedstawia-

ją np. Walden i Schwartz (1997), Brown and Deegan (1998), oraz Deegan,

Rankin i Tobin (2002). Z kolei, de Villiers i Van Staden (2006) a także Van

Staden i Hooks (2007) zajmowali sie podejściem proaktywnym w odniesieniu

do motywów ujawnień. Warto jednak zwrócić uwagę, iż np. badania Campbella

i in. (2003) nie potwierdziły teorii legitymizacji. Okazało się bowiem, że przed-

siębiorstwa postrzegane jako szkodliwe dla środowiska często nie prowadziły

otwartej polityki informacyjnej, podczas, gdy inne (bez tak negatywnych kono-

tacji) ujawniały znacznie więcej. Relacji między działaniami na rzecz środowi-

ska a raportowaniem nie udowodnili także Brammer i Pavelin (2006).

Próbuje się także odnaleźć zależności między działaniami w zakresie CSR,

ich raportowaniem a wynikami finansowymi przedsiębiorstw. Wyniki badań nie

są jednoznaczne. Duża część badaczy (McGuire i inni, 1988, Waddock i Graves

997, Van Beurden i Gössling 2008, Vilanova 2008, Xeuming Luo i Bhattacha-

rya 2006, Wang 2010) potwierdza istnienie słabszych lub silniejszych związ-

ków między rentownością, płynnością, pozycją konkurencyjną, a nawet satys-

fakcją klienta i kapitałem marki a działaniami w ramach CSR. Inni natomiast

nie odnaleźli takich zależności (np. Aupperle, Carrol, Hatfield, 1985). Relacje

między zyskownością a poziomem raportowania wykazali m.in. Belkaoui i

Karpik (1989) oraz Roberts (1992). Z kolei, Ho i Taylor (2007) udowodnili

ujemną korelację rentowności z zakresem ujawnień środowiskowych prezento-

wanych przez firmy z USA i Japonii.

Wielu badaczy skupia się także na analizowaniu czynników wpływających

na jakość i zakres informacji o działaniach ekologicznych i społecznych. Roz-

miary przedsiębiorstwa oraz sektor, w którym działa są uznawane za istotne

determinanty raportowania. Znacząca grupa publikacji skłania do wniosku, że z

reguły większe przedsiębiorstwa dostarczają szerszy zakres informacji (co udo-

wadnia np. Adams, 1998, Patten 2002, Brammer i Pavelin 2006). Z kolei Stray i

Ballentine (2000) sugerują, że istnieją znaczące różnice w raportowaniu między

sektorami. Do podobnych wniosków dochodzą Roberts (1992), Sweeney i

Coughlan (2003), Martin i Hadley (2006) oraz Wanderley (2008). Czynnikiem

decydującym o ujawnieniach CSR jest także kraj. Różnice te wynikają z od-

mienności aspektów kulturowych, obowiązujących regulacji rachunkowości,

regulacji rządowych i unormowań prawnych. Wybrane badania z ostatnich

dziesięciu lat dotyczące tego aspektu prezentuje tabela 1.

Odrębnym nurtem badawczym jest rozpatrywanie sposobów przekazywa-

nia tego typu ujawnień. Wcześniejsze badania (np. Guthrie i Parker 1989; Ro-

berts 1992; Nieminen i Niskanen 2001) wskazywały, że podstawową formą

komunikowania jest raport roczny. Jednak późniejsze obserwacje (np. Frost,

2005) dowodzą, że wiele przedsiębiorstw podjęło próby tworzenia osobnych


raportów (środowiskowych, społecznych, CSR lub zrównoważonego rozwoju),

coraz częściej wykorzystując także nową formę przekazu, czyli Internet (Herzig

i Schaltegger, 2006). Witryny internetowe przedsiębiorstw stały się więc no-

wym cennym źródłem informacji o działaniach firm w zakresie CSR oraz inspi-

racją do następnych interesujących badań (np. Scott i Jackson 2002; Adams i

Frost 2004; Campbell i Beck 2004; Patten i Crampton 2004; Moreno i Capriotti,

2009; Herzig i Godemann, 2010).

Tabela 1. Przykłady badań porównawczych dotyczących raportowania CSR w

wybranych krajach

Autorzy Rok

publikacji

Kraje poddane analizie porównawczej

Adams i Kuasirikun 2000 Wielka Brytania, Niemcy

Buhr i Friedman 2001 Kanada, USA

Maignan i Ralston 2002 Francja, Holandia, Wielka Brytania,

USA

Baginski 2002 Kanada, USA

Vanstraelen, Zarzeski i Robb 2003 Belgia, Niemcy, Holandia

Francis, Khurana i Pereira 2005 34 kraje spoza USA

Chapple i Moon 2005 7 krajów Azji

Ho i Taylor 2007 USA, Japonia

Golob i Bartlett 2007 Australia, Słowenia

Gil, Dickinson i Scharl 2008 kraje Ameryki Płn., Azji i Europy

Perrault i Clark Williams 2010 Francja, USA

Albers i Gunther 2010 17 krajów Europy Źródło: Opracowanie własne.

Niektórzy badacze podjęli także próby sprecyzowania powodów, dla któ-

rych przedsiębiorstwa nie decydują się na raportowanie aspektów ekologicz-

nych i społecznych. Przykładowo, Martin i Hadley (2008) za główne przyczyny

niechęci do tego typu sprawozdawczości uznali m.in. pogląd kierownictwa, że

nie przyniesie to firmie większych korzyści a jednocześnie brak regulacji praw-

nych, które by to obligatoryjnie wymuszały. Do podobnych wniosków dochodzi

także Solomon i Levis (2002) oraz Kolk (2004).

2. Raportowanie społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw –

wyniki badań Przedsiębiorstwa prowadząc swoją działalność coraz częściej w swoich

strategiach rozwoju obok celów ekonomicznych uwzględniają cele ekologiczne

i społeczne. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest otoczenie, które coraz częściej

obarcza podmioty odpowiedzialnością za wzrost degradacji środowiska przy-

rodniczego oraz pojawiające się problemy społeczne związane m. in. z eksplo-

zją demograficzną oraz ze wzrostem ubóstwa i bezrobocia. Dlatego też wśród

czynników mających wpływ na osiąganie przewagi konkurencyjnej firm, takich

jak: koszty, jakość, czas i innowacje, coraz częściej wymienia się przestrzeganie


zasad ochrony środowiska oraz akceptację społeczną2. Przedsiębiorstwa są bo-

wiem częścią szeroko pojmowanego systemu społecznego i działają w jego

ramach. Powinny zatem wyrażać troskę o dobro środowiska przyrodniczego i

społeczeństwa (Żemigała, 2007, str. 15). Stąd cele działalności podmiotów nie

mogą koncentrować się tylko na dostarczaniu wysokiej jakości produktów, ale

powinny przyczyniać się do zachowania jakości życia ludzi obecnie i w przy-

szłości. Oznacza to, że wśród kryteriów oceny funkcjonowania przedsiębiorstw

obok kryterium ekonomicznego, jakim jest zysk pojawiają się inne dotyczące

realizacji zasad społecznej odpowiedzialności.

Rysunek 2. Obszary odpowiedzialności przedsiębiorstwa

Źródło: Opracowanie na podstawie: (Żemigała, 2007, s. 49), (Paliwoda-Matiolańska, 2009, s. 77-

78).

Społeczna odpowiedzialność biznesu związana jest nie tylko z przestrze-

ganiem obowiązujących przepisów prawa, ale również obejmuje podejmowanie

działań dobrowolnych na rzecz pracowników, środowiska oraz społeczeństwa.

To efektywny proces zarządzania przedsiębiorstwem, który przez odpowiadanie

na możliwe do zidentyfikowania oczekiwania interesariuszy przedsiębiorstwa

przyczynia się do wzrostu jego konkurencyjności, zapewniając mu stabilność i

trwały rozwój, jednocześnie kształtuje korzystne warunki dla rozwoju ekono-

2 Przyjmuje się przy tym, ze zaspokajanie potrzeb otoczenia stanowi warunek konieczny istnienia

każdego przedsiębiorstwa i uzasadnia jego byt. (Adamkiewicz-Drwiłło, 2010, s. 182).


micznego i społecznego, tworząc zarówno wartość społeczną, jak i ekonomicz-

ną3. Wynika stąd, że podmioty społecznie odpowiedzialne to takie, których

działalność ukierunkowana jest na zaspokojenie oczekiwań wszystkich grup

interesariuszy mogących wpływać na ich działania. Przy tym przedsiębiorstwa

te odpowiadają nie tylko za ekonomiczne rezultaty swoich zachowań, ale rów-

nież ekologiczne i społeczne. Dlatego też w funkcjonowaniu podmiotów istot-

nego znaczenia nabiera budowanie przejrzystych i korzystnych relacji z po-

szczególnymi grupami zainteresowanymi jego działalnością, do których w

szczególności zalicza się udziałowców, pracowników, klientów, społeczności

lokalne, instytucje rządowe i społeczne. Odpowiedzialność jednostki gospodar-

czej względem tych grup przedstawia rysunek 2.

Biorąc pod uwagę rysunek 2 należy zauważyć, że działalność przedsię-

biorstw społecznie odpowiedzialnych nastawiona jest nie tylko na realizację

wyłącznie własnych interesów, ale ma na celu zaspokajanie potrzeb innych grup

interesariuszy zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych. Społeczna odpowie-

dzialność biznesu stanowi zatem podejście strategiczne i długofalowe, oparte na

zasadach dialogu społecznego i poszukiwaniu rozwiązań korzystnych dla

wszystkich4.

Funkcjonujące na rynku podmioty coraz częściej podejmują dobrowolne

działania wynikające z oczekiwań zgłaszanych przez poszczególne grupy inte-

resariuszy. Wśród nich należy wymienić czynności na rzecz ochrony środowi-

ska oraz społeczności lokalnych, takie m.in. jak:

zmniejszenie ilości zanieczyszczeń poprzez stosowanie urządzeń redukują-

cych ich emisję oraz wprowadzanie nowych technologii proekologicznych,

zmniejszenie zużycia wody i energii,

zmniejszenie ilości odpadów stałych i ciekłych,

zwiększanie jakości produkowanych wyrobów (przez wprowadzanie syste-

mów jakości),

podejmowanie działań inwestycyjnych na rzecz ochrony środowiska,

udział w akcjach charytatywnych na rzecz społeczności lokalnych oraz

wspieranie edukacji, kultury, zdrowia i sportu,

powoływanie fundacji za pośrednictwem których prowadzona jest działal-

ność filantropijna,

przestrzeganie zasad etyki w relacjach z pracownikami, kontrahentami oraz

konsumentami dzięki opracowanym kodeksom postepowania etycznego.

Ważnym elementem społecznej odpowiedzialności biznesu jest generowa-

nie informacji na temat podejmowanych w przedsiębiorstwach działań ekolo-

gicznych i społecznych oraz przekazywanie ich poszczególnym grupom intere-

sariuszy. Dlatego też podmioty, które uwzględniają w swoich działaniach spo-

3 Por.: (Paliwoda-Matiolańska, 2009, s. 77). Należy jednak zauważyć, że pojęcie społecznej od-

powiedzialności biznesu nie posiada jednoznacznej i uniwersalnej definicji, łącząc w sobie ele-

menty nauk ekonomicznych, filozofii (zwłaszcza etyki) oraz nauk społecznych. Patrz szerzej:

(Nakonieczna, 2008, s. 19-21), (Żemigała, 2007, s. 19-21), (Szadziewska, 2009, s. 370-371). 4 Por.: (Rok, 2004, s. 18).


łeczną odpowiedzialność zarówno podejmują działania na rzecz ochrony śro-

dowiska oraz społeczności lokalnych, jak i coraz częściej ujawniają informacje

z tego zakresu na stronach internetowych lub w przygotowanych w tym celu

raportach. Świadczą o tym badania przeprowadzone przez autorki artykułu w

okresie od grudnia 2009 do maja 2010 roku w ramach projektu „Sposoby i za-

kres ujawnień aspektów społecznych i środowiskowych w przedsiębiorstwach

produkcyjnych w Polsce”5. Obserwacją objęto łącznie 114 podmiotów wybra-

nych w oparciu o ranking „Pięćsetka Polityki”, corocznie tworzonego zestawie-

nia największych polskich firm ułożonego według przychodów ze sprzedaży. W

badaniu została wykorzystana analiza zawartości (content analysis), która jest

techniką wnioskowania w oparciu o obiektywne i systematyczne identyfikowa-

nie określonych cech wiadomości6. Stanowi ona narzędzie najczęściej stosowa-

ne przez badaczy do mierzenia społecznej i środowiskowej odpowiedzialności.

Zakres zagadnień objętych obserwacją przedstawia tabela 2.

Tabela 2. Ujawnienia ekologicznych i społecznych aspektów działalności w bada-

nych przedsiębiorstwach

Zagadnienia objęte badaniem Liczba

przedsiębiorstw

Udział

w %

Ujawnianie informacji ekologicznych i społecznych 73 64,04

Ujawnianie informacji tylko ekologicznych 28 24,56

Ujawnianie informacji tylko społecznych 5 4,39

Ujęcie zagadnień środowiskowych w systemie zarządzania 76 66,67

Planowanie inwestycji o charakterze proekologicznym 30 26,32

Realizacja działań na rzecz ochrony środowiska 54 47,37

Certyfikaty środowiskowe 77 67,54

Pomiar (ilościowy lub wartościowy) wpływu działalności

firmy na środowisko przyrodnicze

41 35,96

Działania na rzecz pracowników 22 19,30

Uczestnictwo w akcjach charytatywnych 24 21,05

Wspieranie edukacji 52 45,61

Wspieranie kultury 24 21,05

Wspieranie sportu 32 28,07

Wspieranie służby zdrowia 19 16,67 Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań.

Biorąc pod uwagę dane zawarte w tabeli 2 należy zauważyć, że przedsię-

biorstwa coraz częściej ujawniają działania podejmowane na rzecz ochrony

5 Badanie zostało przeprowadzone w ramach BW. Analizie podlegała bezpośrednia zawartość

firmowych witryn internetowych (strona główna, linki i zakładki) wraz z dokumentami dołączo-

nymi najczęściej w postaci plików pdf, które obejmują m.in. wytyczne polityki środowiskowej,

raporty roczne, raporty CSR oraz raporty środowiskowe. Badane przedsiębiorstwa reprezentowa-

ły dziesięć głównych branż, tj. przemysł: chemiczny, maszynowy, spożywczy, surowców i paliw,

metalowy, energetykę, budownictwo, elektronikę i sprzęt AGD, farmaceutyczny i kosmetyczny

oraz motoryzacyjny. 6 Por.: (Holsti, 1969, s. 14).


środowiska oraz społeczności lokalnych. Niemniej zakres prezentowanych in-

formacji jest różny. Niektóre bowiem podmioty umieszczają na swoich stronach

internetowych tylko jedno lub dwa zdania na temat działań o charakterze proe-

kologicznym i społecznym, inne zaś prezentują szeroko podejmowane przez nie

czynności w tym zakresie. Oprócz tego występują także firmy stosujące do do-

konywania ujawnień wytyczne Global Reporting Initiative7. Trzeba też podkre-

ślić, że badane jednostki coraz częściej umieszczają cele ekologiczne w swojej

misji i strategii rozwoju (66,67% badanych firm). Wynika to z wprowadzenia

przez te podmioty Systemów Zarządzania Środowiskowego wg normy ISO

14001, których zadaniem jest wspomaganie działań związanych z ochroną śro-

dowiska i zapobieganie zanieczyszczeniom w sposób uwzględniający potrzeby

społeczno-ekonomiczne8. System ten wprowadziło już 67,54% badanych przed-

siębiorstw, w szczególności firmy należące do sektora motoryzacyjnego

(92,86%), budownictwa (83,33%), elektroniki i sprzętu AGD (83,33%) oraz

sektora chemicznego (66,68%). Ponadto w badanych podmiotach informacje

dotyczące ekologicznych aspektów działalności występowały częściej niż na

temat podejmowanych działań społecznych (por. tabela 2). Świadczy to o wzro-

ście znaczenia ochrony środowiska w działalności podmiotów, na co wpływ ma

m. in. wzrost:

uregulowań prawnych w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego, wy-

nikający z realizacji polityki ekologicznej państwa,

świadomości firm o wymiernych korzyściach, jakie może przynieść podej-

mowanie działań na rzecz ochrony środowiska (np. zdobycie nowych od-

biorców, wzmocnienie reputacji i marki, redukcja kosztów, wzrost zaanga-

żowania pracowników w działania firmy, co przekłada się na zwiększenie

jej konkurencyjności).

Oprócz działań na rzecz ochrony środowiska badane przedsiębiorstwa po-

dejmują również działania na rzecz społeczności lokalnych. Wśród najczęściej

ujawnianych informacji z tego obszaru należy wymienić:

wspieranie edukacji poprzez współpracę z wyższymi uczelniami, realizację

wspólnych projektów naukowych i technicznych, organizowanie konkur-

sów dla uczniów szkół podstawowych, współfinansowanie ważnych imprez

naukowych i edukacyjnych, organizowanie stażów i praktyk dla studentów i

uczniów szkół profilowanych, organizowanie i finansowanie programów

edukacyjnych (45,61% badanych firm),

7 Global Reporting Initiative stanowią wytyczne dla przedsiębiorstw, które chcą rzetelnie przed-

stawiać realizację wprowadzania zasad zrównoważonego rozwoju w swojej działalności. Zawie-

rają one trzy elementy o takim samym znaczeniu i wadze, tj.: Zasady raportowania, Wytyczne do

raportowania oraz Standardowe informacje. Prace nad opracowaniem standardów raportowania

trwały już od lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Pierwszy szkic wytycznych opublikowano w

1999 r. i przetestowano na 20 przedsiębiorstwach. Natomiast pierwsze wytyczne do raportowania

zrównoważonego rozwoju firm wydano w 2000 r. Druga wersja, jako „G2” została ogłoszona w

2002 r., a ostatnia, tj. „G3” w 2006 r. Patrz szerzej na ten temat: www.globalreporting.org. 8 Patrz szerzej: (Łunarski, 2006, s. 13-19).


wspieranie sportu poprzez współfinansowanie klubów sportowych, dofi-

nansowanie zawodów oraz wydarzeń sportowych (28,07% badanych pod-

miotów).

Prezentowanie informacji o ekologicznych i społecznych aspektach dzia-

łalności należy obecnie do praktyk powszechnie stosowanych przez funkcjonu-

jące na rynku podmioty. Przeprowadzone badania wskazują, że tylko 8 firm nie

ujawniało tego typu danych. Ponadto najczęstszym sposobem prezentowania

informacji z tego zakresu jest witryna internetowa, co przedstawia rysunek 3.

Ta forma przekazu jest nie tylko wygodna i pochłania niższe koszty, ale rów-

nież dociera do większej liczby interesariuszy.

Rysunek 3. Sposoby dokonywania ujawnień ekologicznych i społecznych aspektów

działalności w przedsiębiorstwach

0,00%

10,00%

20,00%

30,00%

40,00%

50,00%

60,00%

70,00%

80,00%

90,00%

Witryna

internetowa

Raport roczny Raport

środowiskowy

Raport CSR

80,70%

29,82%

9,65%

26,32%

60,53%

19,30%

4,39%

26,32%

Zagadnienia ekologiczne Zagadnienia społeczne

Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań. Uwaga: 13 przedsiębiorstw

przedstawiało raport roczny tylko w języku angielskim oraz 19 firm prezentowało raport CSR

również w języku angielskim dla całej grupy.

Otrzymane wyniki badań wskazują również, że niektóre podmioty umiesz-

czają informacje na temat podejmowanych w nich działań na rzecz ochrony

środowiska i społeczności lokalnych w raportach rocznych (informacje ekolo-

giczne przedstawiały w ten sposób 34 jednostki, zaś informacje społeczne 22)

lub w raportach zrównoważonego rozwoju (opublikowało go 30 firm, tj.

26,32%). Prezentowane w tych sprawozdaniach informacje mają zarówno różną

formę jak i treść. Zazwyczaj przyjmują one postać opisu działań dokonywanych

przez firmę na rzecz ochrony środowiska oraz społeczności lokalnych lub sta-

nowią informację liczbową na temat wielkości zużycia zasobów przyrodni-

czych. Należy też zauważyć, że przedsiębiorstwa ze względu na brak obowiązu-

jących standardów dotyczących sposobu ujawniania informacji ekologicznych i

społecznych najczęściej przedstawiają tylko te, które kreują ich pozytywny wi-

zerunek (np. przestrzeganie przepisów prawa w zakresie ochrony środowiska,

finansowanie sportu, kultury i edukacji, wspieranie akcji charytatywnych, po-


stępowanie zgodne z zasadami etyki). Natomiast dane finansowe na temat ko-

rzystania z zasobów i walorów środowiska przyrodniczego (np. wielkość płaco-

nych opłat i podatków ekologicznych) oraz informacje dotyczące przekroczenia

lub naruszenia wymagań ochrony środowiska (np. wielkość płaconych kar eko-

logicznych) pojawiają się sporadycznie, co przedstawia tabela 3.

Tabela 3. Sposoby pomiaru dokonywanych ujawnień ekologicznych aspektów dzia-

łalności w przedsiębiorstwach

Sektor

Brak

informacji

Informacje

ilościowe

Informacje

wartościowe

Informacje ilo-

ściowe i warto-

ściowe

Liczba

firm %

Liczba

firm %

Liczba

firm %

Liczba

firm %

Chemiczny 7 58,33 2 16,67 0 0,00 3 25,00

Metalowy 7 70,00 2 20,00 0 0,00 1 10,00

Budownictwo 10 83,33 2 16,67 0 0,00 0 0,00

Energetyczny 5 41,67 5 41,67 2 16,67 0 0,00

Spożywczy 6 60,00 2 20,00 0 0,00 2 20,00

Elektronika

i sprzęt AGD 6 50,00 4 33,33 0 0,00 2 16,67

Farmaceutyczny

i kosmetyczny 7 58,33 5 41,67 0 0,00 0 0,00

Motoryzacyjny 10 71,43 3 21,43 0 0,00 1 7,14

Maszynowy 9 90,00 1 10,00 0 0,00 0 0,00

Surowców i paliw 6 60,00 0 0,00 0 0,00 4 40,00

Ogółem 73 64,04 269 22,81 2 1,75 13 11,40 Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań.

Badania wskazują, że informacje wartościowe odnośnie ponoszonych

przez podmioty kosztów ochrony środowiska lub nakładów na inwestycje proe-

kologiczne pojawiły się zaledwie w 15 badanych przedsiębiorstwach, przede

wszystkim w firmach należących do sektora chemicznego oraz surowcowego i

paliw. Ponadto prawie 2/3 przedsiębiorstw (tj. 73 firmy) nie prezentuje infor-

macji na temat pomiaru ekologicznych aspektów swojej działalności. Jeżeli już

jednostki przedstawiają informacje z tego obszaru, to najczęściej mają one cha-

rakter ilościowy (por. tabela 3) i dotyczą: redukcji zużycia materiałów, energii i

wody, ilości zagospodarowanych odpadów, ilości emisji zanieczyszczeń od-

prowadzanych do powietrza, ilości poboru wody do procesów produkcyjnych i

odprowadzanych ścieków, redukcji odpadów niebezpiecznych. Szerszy zakres

informacji zarówno o charakterze ilościowym, jak i wartościowym ujawnia

jedynie 13 badanych przedsiębiorstw.

9 Dziewięć z badanych firm prezentowało informacje ilościowe w raportach CSR w wersji angiel-

skiej.


Zakończenie Przedsiębiorstwa funkcjonujące na rynku coraz częściej rozliczane są za

skutki swoich działań zgodnie z koncepcją społecznej odpowiedzialności. W

podejściu tym istotne jest nie tylko przestrzeganie przepisów prawa oraz reali-

zacja celów ekonomicznych w podmiotach, ale również podejmowanie w nich

takich działań, które będą przyczyniać się do ochrony i pomnażania dobrobytu

społecznego10

. Dlatego też przedsiębiorstwa chcąc sprostać rosnącym oczeki-

waniom społecznym podejmują szereg działań mających na celu przestrzeganie

zasad ochrony środowiska oraz troskę o zaspokajanie potrzeb społecznych. In-

formacje z tego zakresu najczęściej publikowane są na stronach internetowych.

Zaobserwować jednak można wzrost zainteresowania podmiotów sporządza-

niem w tym celu specjalnych raportów, tj. raportów zrównoważonego rozwoju.

Trzeba jednak zaznaczyć, że przekazywane informacje o ekologicznych i spo-

łecznych aspektach działalności firm najczęściej kreują pozytywny ich wizeru-

nek. Brak jest bowiem obligatoryjnych standardów dotyczących ujawniania

tego typu danych11

. Powoduje to, że zarówno zakres jak i forma przekazywa-

nych informacji jest różna. Ponadto ma też wpływ na wiarygodność prezento-

wanych przez jednostki gospodarcze informacji. Stąd pozyskiwanie porówny-

walnych i wiarygodnych informacji na temat ekologicznych i społecznych

aspektów działalności firm wymaga opracowania jednolitych i obowiązujących

standardów dotyczących raportowania tego typu zagadnień.

Literatura 1. Adamkiewicz-Drwiłło H. G. (2010), Konkurencyjność przedsiębiorstw w świetle

uwarunkowań współczesnej gospodarki, Dom Organizatora, Toruń, s. 182 .

2. Adams, C.A., Frost, G.R., (2004), The Development of Corporate Web-sites and Implica-

tions for Ethical,

3. Social and Environmental Reporting through these Media, The Institute of Chartered

4. Accountants in Scotland, research report, http://www.icas.org.uk/site/cms/download/

res_adams_frost_Report.pdf 5. Adams, C.A., Hill, W.Y., Roberts, C.B., (1998), Corporate Social Responsibility Practices in

Western Europe: Legitimating Corporate Behaviour?, The British Accounting Review, Vol.

30/1998, s.1-21.

6. Adams, C., Kuasirikun, N.,(2000), A Comparative Analysis of Corporate Reporting on Ethi-

cal Issues by UK and German Chemical and Pharmaceutical Companies, European Account-

ing Review, Vol.9 (1), s. 53-79.

7. Albers C., Günther T., (2010), Disclose or not disclose: determinants of social reporting for

STOXX Europe 600 firms, Zeitschrift für Planung & Unternehmenssteuerung,Vol. 21,

Number 3, s. 323-347.

8. Aupperle, K. E., Carroll, A. B., and Hatfield, J. P. ,(1985), An Empirical Examination of the

Relationship Between Corporate Social Responsibility and Profitability, Academy of Man-

agement Journal, Vol.28, no.2, s. 446-463.

10 Por.: (Nakonieczna, 2008, s. 21). 11 Pomimo pojawienia się licznych wytycznych odnośnie sporządzania raportów (m.in. Global

Reporting Initiative) ocena przedsiębiorstw dotycząca realizacji zrównoważonego rozwoju oraz

społecznej odpowiedzialności napotyka na szereg trudności. Patrz szerzej: (Lewicka-Strzałecka,

2004, s. 234-241), (Sidorczuk-Pietraszko, 2007, s. 346-353).


9. Baginski, S. P., Hassell, J. M., Kimbrough, M. D. (2002), The effect of legal environment on

voluntary disclosure: evidence from management earnings forecasts issued in U.S. and Ca-

nadian markets. Accounting Review, 77(1), s. 25–50.

10. Belkaoui, A., Karpik, P.G., (1989), Determinants of the Corporate Decision to Disclose

Social Information, Accounting, Auditing & Accountability Journal, Vol. 2 Iss: 1, s.36-51.

11. Brammer, S., Pavelin, S., (2004), Voluntary Social Disclosure by Large UK Companies,

Business Ethics: A European Review, Vol. 13(2/3)/ 2004, pp.86-99.

12. Brammer, S., Pavelin, S., (2008), The Factors Influencing the Quality of Corporate Envi-

ronmental Disclosure, Business Strategy and the Environment, Vol. 17/2008, pp.120-136.

13. Brown, N., Deegan, C., (1998), The Public Disclosure of Environmental Performance In-

formation – A Dual Test of Media Agency Setting Theory and Legitimacy Theory, Account-

ing and Business Research, Vol. 29(1)/ 1998, s.21-41.

14. Buhr, N., Freedman. M., (2001), Culture, Institutional Factors and Differences in Environ-

mental Disclosure Between Canada and the United States, Critical Perspectives on Account-

ing, Vol. 12, Issue 3, June 2001, s. 293-322.

15. Campbell, D., Beck, A., (2004), Answering Allegations: The Use of The Corporate Website

for Restorative Ethical and Social Disclosure, Business Ethics: A European Review, Vol.13

No.2/3/2004, s.100-116.

16. Chapple, W., Moon, J., (2005), Corporate Social Responsibility (CSR) in Asia: A Seven

Country Study of CSR Website Reporting, Business and Society, Vol.44 (4), s.415-441.

17. Chen, S., Bouvain, P., (2009), Is Corporate Responsibility Converging? A Comparison of

Corporate Responsibility Reporting in the USA, UK, Australia and Germany, Journal of

Business Ethics, Vol. 87/2009, s.299-317.

18. Deegan, C., Rankin, M., Tobin, J., (2002), An Examination of the Corporate Social and

Environmental Disclosures of BHP from 1983-1997, A Test of Legitimacy Theory, Ac-

counting and Business Research, Vol. 29(1)/ 2002, s.312-343.

19. De Villiers, C.J., Van Staden, C.J., (2006), Can less environmental disclosure have a legiti-

mating effect? Evidence from Africa, Accounting, Organizations and Society, 31(8), s. 763-

781.

20. Francis, J. R., Khurana, I. K., Pereira, R. (2005), Disclosure incentives and effects on cost of

capital around the world. Accounting Review, 80(4), s.1125–1162.

21. Frost, G., Jones, S., Loftus, J., Van der Laan, S., (2005), A Survey of Sustainability Report-

ing Practices of Australian Reporting Entities, Australian Accounting Review, Vol. 15/2005,

s.89-95.

22. Gill, D.L., Dickinson, S.J., Scharl, A., (2008), Communicating sustainability; a web content

analysis of North American, Asian and European firms, Journal of Communication Man-

agement, 12(3), s. 243-262.

23. Golob, U., Bartlett, J.L.,( 2007), Communicating about Corporate Social Responsibility: A

Comparative Study of CSR Reporting in Australia and Slovenia, Public Relation Review,

Vol. 33/2007, s.1.

24. Guthrie, J., Parker, L.D., (1989), Corporate Social Reporting: A Rebuttal of Legitimacy

Theory, Accounting and Business Research, Vol. 19(76)/1989, s.343-351.

25. Guthrie, J., Cuganesan, S., Ward, L., (2008), Industry Specific Social and Environmental

Reporting: The Australian Food and Beverage Industry, Accounting Forum, Vol. 32/2008,

pp.1-15.

26. Herzig, C., Godemann, J.,(2010), Internet-supported sustainability reporting: Developments

in Germany, Management Research Review, Vol.33 (11), s. 1064-1082.

27. Herzig C. i Schaltegger S. (2006), Corporate Sustainability Reporting, [w:] Sustainability

Accounting and Reporting, pod. red. Schaltegger S. Bennett M. i Burritt R., Springer,

Dordrecht, s. 302.

28. Ho, L.-C. J., Taylor, M. E. (2007), An empirical analysis of triple bottom-line reporting and

its determinants: evidence from the United States and Japan. Journal of International Finan-

cial Management and Accounting, 18(2), s.123–150.


29. Holsti O. (1969), Content Analysis for the Social Scienes and Humanities, Reading, MA:

Addison-Wesley, s. 14.

30. Kolk, A.,(2004), A Decade o Sustainability Reporting: Developments and Significance,

International Journal of Environment and Sustainable Developments, Vol.3, No.1/2004,

s.51-64.

31. Lewicka-Strzałecka A. (2004), W poszukiwaniu nowych instrumentów społecznej

legitymizacji firmy, [w:] Kontrowersje wokół marketingu w Polsce. Tożsamośc, etyka,

przyszłośc, pod. red. L. Garbarskiego, Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania,

Warszawa, s. 234-241.

32. Łunarski J. (2006), Systemy zarządzania środowiskowego, Oficyna Wydawnicza Politechniki

Rzeszowskiej, Rzeszów, s. 13-19.

33. Maignan, I., Ralston, D., (2002), Corporate Social Responsibility in Europe and the U.S.:

Insights from Business’ Self Presentation, Journal of International Business Studies, Vol. 33,

No. 3, s. 497-514.

34. Martin, A.D., Hadley, D.J., (2008), Corporate Environmental Non-Reporting – a UK FTSE

350 Perspective, Business Strategy and Environment, Vol. 17/2008, s.245-259.

35. McGuire, J.B., Sundgren A., Schneeweis T., (1988), Corporate Social Responsibility and

Firm Financial Performance, Academy of Management Journal, Vol. 31, Issue: 4, s. 854-872.

36. Moreno, A., Capriotti, P., (2009), Communicating CSR, citizenship and sustainability on the

web, Journal of Communication Management, 13 (2), s. 157-175.

37. Nakonieczna J., (2008), Społeczna odpowiedzialnośc przedsiębiorstw międzynarodowych,

Difin, Warszawa, s.19-21.

38. Nieminen, T., Niskanen, J., (2001), The Objectivity of Corporate Environment Reporting: A

Study of Finnish Listed Firms’ Environmental Disclosures, Business Strategy and Environ-

ment, Vol. 10(1)/2001, s.29-37.

39. Paliwoda-Matiolańska A., (2009), Odpowiedzialnośc społeczna w procesie zarządzania

przedsiębiorstwem, C.H.Beck, Warszawa, s. 77-78.

40. Patten, D.M., (2002), The relation between environmental performance and environmental

disclosure: a research note, Accounting, Organizations and Society, Vol. 27, Issue 8, No-

vember 2002, s. 763-773.

41. Patten, D.M., Crampton, W., (2004), Legitimacy on the Internet: An Examination of Corpo-

rate Web Page Environmental Disclosures, Advances in Environmental Accounting and

Management, Vol.2/2004, s.31-57.

42. Perrault, E., Clark Williams, C. (2010). Should corporate social reporting be voluntary or

mandatory? Evidence from the banking sector in France and the United States Corporate

Governance: The International Journal of Business in Society, 10 (4), s. 512-526.

43. Roberts, R., (1992), Determinants of Corporate Social Responsibility Disclosure: An Appli-

cation of Stakeholder Theory, Accounting, Organisations and Society, Vol. 17(6)/1992, s.

595-612.

44. Rok B. (2004), Odpowiedzialny biznes w nieodpowiedzialnym świecie, pobrano 27.02.2011 z

lokalizacji http://www.ae.krakow.pl/~gap/doki/23sympozjum/odpbiz.pdf

45. Scott, P., Jackson, R., (2002), Environmental, Social and Sustainability Reporting on the

Web: Best practices, Corporate Environmental Strategy, Vol.9, no.2/2002, s.193.

46. Sidorczuk-Pietraszko E. (2007), Koncepcja trwałego i zrównoważonego rozwoju na

poziomie organizacji, [w:] Obszary badań nad trwałym i zrównoważonym rozowjem, pod

red. B. Poskrobki, Ekonomia i Środowisko, Białystok, s. 346-353.

47. Solomon, A., Lewis, L., (2002), Incentives and disincentives for corporate environmental

disclosure, Business Strategy and the Environment, May/Jun, 2002, s.154-169.

48. Stray, S., Ballentine, J., (2000), A Sectoral Comparison of Corporate Environmental Report-

ing and Disclosure, Eco-Management and Auditing, Vol. 7/4/ 2000, s.165-177.

49. Sweeney, L., Coughlan, J., (2008), Do Different Industries Report Corporate Social Respon-

sibility

50. Differently? An Investigation Through the Lens of Stakeholder Theory, Journal of Market-

ing Communications, Vol. 14(2)/2008, s.113-124.


51. Szadziewska A. (2009), Odzwierciedlenie koncepcji społecznej odpowiedzialności za

środowisko przyrodnicze w sprawozdawczości przedsiębiorstwa, [w:] Sprawozdawczośc i

rewizja finansowa wobec kryzysu ekonomicznego, pod red. B. Micherdy i M. Stępień,

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków, s. 370-371.

52. Tang, L., Li, H., (2009), Corporate Social Responsibility Communication of Chinese and

Global Corporations in China, Public Relations Review, Vol. 35/2009, s.199-212.

53. Waddock, S.A., Graves, S.B. (1997), The corporate social performance-financial perfor-

mance link, Strategic Management Journal, Vol. 18 No.4, s.303-319.

54. Van Beurden, P., Gössling, T., (2008), The Worth of Values – A Literature Review on the

Relation Between Corporate Social and Financial Performance, Journal of Business Ethics,

Vol. 82 No.2/2008, s.407-424.

55. Van Staden, Ch. J., Hooks, J., (2007), A Comprehensive Comparison of Corporate Environ-

mental Reporting and Responsiveness, The British Accounting Review, Vol. 39/2007, s.197-

210.

56. Walden, W.D., Schwartz, B.N., (1997), Environmental Disclosures and Public Policy Pres-

sure, Journal of Accounting and Public Policy, Vol. 16/1997, s.125-154.

57. Wanderley, L.S.O., Lucian, R., Farache, F., Sousa Filho, J.M., (2008), CSR Information

Disclosure on the Web: A Context-Based Approach Analysing the Influence of Origin and

Industry Sector, Journal of Business Ethics, Vol. 82/2008, s.369-378.

58. Wang, H.-M., D.,(2010), Corporate social performance and financial-based brand equity,

Journal of Product & Brand Management, Vol. 19 Iss: 5, s. 335 – 345.

59. Xeuming Luo, Bhattacharya C.B., (2006), Corporate Social Responsibility, Customer Satis-

faction, and Market Value, Journal of Marketing, Vol. 70 (October 2006), s.1–18.

60. Vanstraelen, A., Zarzeski, M., Robb, S. (2003). Corporate nonfinancial disclosure practices

and financial analyst forecast ability across 3 European countries, Journal of International

Financial Management and Accounting, 14(3), s. 249-278.

61. Vilanova, M., Lozano, J.M., Arenas, D., (2009), Exploring the Nature of the Relationship

Between CSR and Competitiveness, Journal of Business Ethics, Vol. 87/2009, s.57-69.

62. Zbiegień-Maciąg, L., (1996), Etyka w zarządzaniu, Centrum Informacji Menedżera, War-

szawa, s.48-49.

63. Żemigała M. (2007), Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa, Kraków: Oficyna a

Wolters Kluwer business, Kraków, s. 15- 101.

Streszczenie W obecnej rzeczywistości gospodarczej zaobserwować można rosnące zaintere-

sowanie zagadnieniami społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR). Jednocześnie

zauważa się, że wzrasta ogólna liczba polskich firm, które są coraz aktywniejsze w tym

obszarze. Stąd, celem artykułu jest wskazanie: roli społecznej odpowiedzialności w

działaniach podmiotów oraz sposobów i zakresu ujawnień tych aspektów w najwięk-

szych przedsiębiorstwach produkcyjnych funkcjonujących w Polsce.

Aspects of Social Responsibility in Business Activity (Summary) In the current economic reality a growing interest in corporate social responsibility

(CSR) area may be noticed. It can also be observed that the total number of companies

in Poland which are becoming active in this area has been growing. Therefore, the paper

aims to present: the role of social responsibility in business activities and the methods

and scope of the CSR disclosures done by the largest manufacturing companies operat-

ing in Poland.

Documents

Przejawy społecznej odpowiedzialności w działalności ...jmf.wzr.pl/pim/2011_1_1_7.pdf · coraz aktywniejsze w obszarze społecznej odpowiedzialności biznesu. Potwier-dzeniem