Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy ... · Bezpieczeństwo pracy z urządzeniami elektrycznymi i komputerowymi 19 4.3.1. Materiał nauczania 4.3.2. Pytania sprawdzające

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Paweł Krawczak Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska 312[02].O1.01 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 1

Recenzenci: prof. PŁ dr hab. inż. Krzysztof Pacholski doc. dr inż. Stanisław Derlecki Opracowanie redakcyjne: mgr inż. Ryszard Zankowski Konsultacja: mgr Małgorzata Sienna Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 312[02].O1.01 „Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik teleinformatyk. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007


SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 4 2. Wymagania wstępne 6 3. Cele kształcenia 7 4. Materiał nauczania 8

4.1. Prawna ochrona pracy. Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy 8 4.1.1. Materiał nauczania 4.1.2. Pytania sprawdzające 4.1.3. Ćwiczenia 4.1.4. Sprawdzian postępów

8 11 11 12

4.2. Czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne dla zdrowia człowieka występujące w procesie pracy

13

4.2.1. Materiał nauczania 4.2.2. Pytania sprawdzające 4.2.3. Ćwiczenia 4.2.4. Sprawdzian postępów

13 17 17 18

4.3. Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Bezpieczeństwo pracy z urządzeniami elektrycznymi i komputerowymi

19


19 25 25 26

4.4. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej. Środki ochrony przeciwporażeniowej

27


27 32 32 33

4.5. Zasady postępowania w razie wypadku, awarii urządzenia oraz zagrożenia pożarem lub wybuchem

34


34 40 40 41

4.6. Pierwsza pomoc w wypadkach przy pracy 42 4.6.1. Materiał nauczania 4.6.2. Pytania sprawdzające 4.6.3. Ćwiczenia 4.6.4. Sprawdzian postępów

42 45 46 47

4.7. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy 48 4.7.1. Materiał nauczania 4.7.2. Pytania sprawdzające 4.7.3. Ćwiczenia 4.7.4. Sprawdzian postępów

48 50 51 51


4.8. Bezpieczeństwo i ergonomia w kształtowaniu warunków pracy 52 4.8.1. Materiał nauczania 4.8.2. Pytania sprawdzające 4.8.3. Ćwiczenia 4.8.4. Sprawdzian postępów

52 55 56 57

5. Sprawdzian osiągnięć 58 6. Literatura 64


1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o przestrzeganiu przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska.

W poradniku zamieszczono: – wymagania wstępne określające umiejętności, jakie powinieneś posiadać, abyś mógł bez

problemów rozpocząć pracę z poradnikiem, – cele kształcenia czyli wykaz umiejętności, jakie opanujesz w wyniku kształcenia

w ramach tej jednostki modułowej, – materiał nauczania, czyli wiadomości teoretyczne konieczne do opanowania treści

jednostki modułowej, – zestaw pytań sprawdzających, abyś mógł sprawdzić czy opanowałeś już materiał

nauczania, – ćwiczenia zawierające polecenia, sposób wykonania oraz wyposażenie stanowiska pracy,

które pozwolą Ci ukształtować określone umiejętności praktyczne, – sprawdzian postępów pozwalający sprawdzić Twój poziom wiedzy po wykonaniu

ćwiczeń, – sprawdzian osiągnięć opracowany w postaci testu, który umożliwi Ci sprawdzenie

Twoich wiadomości i umiejętności opanowanych podczas realizacji programu danej jednostki modułowej,

– literaturę związaną z programem jednostki modułowej umożliwiającą pogłębienie Twej wiedzy z zakresu programu tej jednostki. Materiał nauczania został podzielony na osiem części. W pierwszej części znajdziesz

informacje związane z prawną ochroną pracy. W części drugiej zawarte zostały podstawowe pojęcia związane z czynnikami szkodliwymi dla zdrowia, uciążliwymi i niebezpiecznymi występującymi w procesie pracy. Informacje na temat zasad kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy zawarte zostały w rozdziale trzecim. Czwarty rozdział opisuje środki ochrony indywidualnej i zbiorowej oraz środki ochrony przeciwporażeniowej. W piątym rozdziale zawarto materiał nauczania poświęcony zagrożeniom pożarowym oraz postępowaniu w razie wypadku, awarii urządzenia oraz zagrożenia pożarem lub wybuchem. Szósty rozdział zawiera informację na temat pierwszej pomocy w wypadkach przy pracy. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy zostały opisane w rozdziale siódmym materiału nauczania. Rozdział ósmy zawiera informacje na temat bezpieczeństwa i ergonomii w kształtowaniu warunków pracy.


Schemat układu jednostek modułowych

322[18].O1.01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

312[02].O1.03 Badanie obwodów

prądu stałego

312[02].O1 Podstawy mechaniki

i elektrotechniki

312[02].O1.02 Projektowanie i wykonywanie

konstrukcji mechanicznych 312[02].O1.04

Badanie obwodów prądu przemiennego

312[02].O1.05 Eksploatowanie instalacji

elektrycznych


2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: − komunikować się i pracować w zespole, − dokonywać oceny swoich umiejętności, − korzystać z różnych źródeł informacji, − wyszukiwać, selekcjonować, porządkować, przetwarzać i przechowywać informacje

niezbędne do wykonywania zadań zawodowych, − analizować treść zadania, dobierać metody i plan rozwiązania, − uzasadniać działanie na podstawie określonej teorii, planować czynności, − interpretować wyniki doświadczeń i dokonywać uogólnień, − samodzielnie podejmować decyzje, − identyfikować podstawowe funkcje organizmu człowieka, − charakteryzować zjawiska biologiczne, − identyfikować elementy anatomii człowieka.


3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: − określić podstawowe obowiązki pracodawcy i pracownika w zakresie bezpieczeństwa

i higieny pracy, − wskazać konsekwencje naruszenia przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy

podczas wykonywania zadań zawodowych, − rozpoznać zagrożenia dla zdrowia lub życia występujące w środowisku pracy oraz

wskazać sposoby ich usunięcia, − wskazać skutki oddziaływania prądu elektrycznego oraz drgań mechanicznych

na organizm ludzki, − zastosować zasady bezpiecznej pracy z urządzeniami elektrycznymi, komputerowymi

i emitującymi pole elektromagnetyczne, − dobrać środki ochrony indywidualnej do wykonywanych prac, − zareagować zgodnie z instrukcją przeciwpożarową w przypadku zagrożenia pożarowego, − zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze zgodnie z zasadami ochrony

przeciwpożarowej, − udzielić pierwszej pomocy osobie poszkodowanej, zagrożonej utratą zdrowia lub życia, − zawiadomić odpowiednie służby ratownicze w razie wypadku lub pożaru, − zastosować zasady ochrony środowiska, − rozróżnić materiały stosowane do ponownego przetwarzania, − zorganizować bezpieczne i ergonomiczne stanowisko pracy, − zadbać o estetykę stanowiska pracy.


4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Prawna ochrona pracy. Zasady bezpieczeństwa i higieny

pracy 4.1.1. Materiał nauczania

Przepisy bhp to zapisane w aktach prawnych (Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, umowy międzynarodowe, ustawy i rozporządzenia) reguły postępowania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy.

Trzon bazy prawnej dotyczącej przepisów bhp obowiązujących w krajach Unii Europejskiej stanowi natomiast tak zwana dyrektywa nowego podejścia tj: − dyrektywa maszynowa nr 98/37/EWG, − dyrektywa o ogólnym bezpieczeństwie wyrobu nr 92/59/EWG.

Dyrektywy nowego podejścia to przepisy ujmujące podstawowe wymagania dla określonych grup wyrobów (maszyn i urządzeń technicznych). Pod tą nazwą aktualnie ujęto wymagania podstawowe dla 21 grup wyrobów, które w krajach UE wymagają oznaczenia symbolem CE.

Najważniejszym polskim aktem prawnym, regulującym m.in. kwestie bezpieczeństwa i higieny pracy jest Kodeks Pracy. Instytucjami powołanymi do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy oraz przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy a także warunków środowiska pracy są przede wszystkim: Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna. Podstawowe prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy regulują przepisy zawarte w Kodeksie Pracy, a w szczególności dział dziesiąty – Bezpieczeństwo i higiena pracy.

Podstawowe zasady prawa pracy:

− każdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy, − minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę określa państwo, − nawiązanie stosunku pracy oraz ustalenie warunków pracy i płacy wymaga zgodnego

oświadczenia woli pracodawcy i pracownika, − pracodawca jest obowiązany szanować godność i inne dobra pracownika, − jakakolwiek dyskryminacja w zatrudnieniu jest niedopuszczalna.

Podstawowe prawa pracownika: − prawo do godziwego wynagrodzenia za pracę, − prawo do wypoczynku, − prawo do tworzenia organizacji i przystępowania do nich, − prawo do powstrzymania się od wykonywanej pracy w przypadku, gdy warunki pracy nie

odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia pracownika bądź innych osób (zachowując przy tym prawo do wynagrodzenia). Podstawowe obowiązki pracodawcy:

1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy.

2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:

− organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,


− zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń,

− zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy,

− zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy. 3. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie

niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy, w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

4. W razie gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy zatrudnieni przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek:

− współpracować ze sobą, − wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy

wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu, − ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku

wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników. 5. Pracodawca rozpoczynający działalność jest obowiązany, w terminie 30 dni od dnia

rozpoczęcia tej działalności, zawiadomić na piśmie właściwego inspektora pracy i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności.

Prawa i obowiązki pracownika:

1. W razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo, gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.

2. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.

3. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

4. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku, gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób.

5. Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany: − znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu

i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,

− wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych,

− dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy,

− stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,


− poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

− niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

− współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.

Osoba kierująca pracownikami jest obowiązana: 1. Organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa

i higieny pracy, 2. Dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie

z przeznaczeniem, 3. Organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie

pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy,

4. Dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,

5. Egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

6. Zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami.

Zasady bhp nie zostały określone w żadnym akcie prawnym. Zasady bhp to pewne,

wypracowane przez praktykę reguły postępowania, których stosowanie ma zwiększyć bezpieczeństwo i higienę pracy pracowników, a w sytuacjach nieuregulowanych przepisami bhp w ogóle je zapewnić. Zasady bhp wynikają z: − doświadczenia życiowego i zawodowego, − wiedzy technicznej, − najnowszych zdobyczy nauki.

Mogą one wynikać na przykład z poleceń przełożonego, nakazu inspektora pracy czy zaleceń innych organów nadzoru nad warunkami pracy, porad pracowników służby bhp, społecznego inspektora pracy lub eksperta w określonej dziedzinie. Mogą wreszcie wynikać z instrukcji bhp, obsługi maszyn, urządzeń czy obsługi określonych procesów technologicznych.

Zasady bhp stosuje się zawsze, gdy dana kwestia nie została w ogóle uregulowana przepisami bhp. Ponadto przepisy bhp wprowadzają pewne standardy typowe w zakresie ochrony zdrowia i życia pracowników, a w sytuacjach nietypowych, w celu zapewnienia bezpieczeństwa osobom biorącym udział w procesach pracy, może się okazać konieczne stosowanie zasad bhp, gdyż samo stosowanie wymogów wprowadzonych przepisami bhp może okazać się niewystarczające.

Każdy pracownik może ponieść negatywne konsekwencje naruszenia zasad bhp bowiem przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem pracownika. Pracownikowi może zostać wymierzona kara porządkowa (upomnienie, nagana, kara pieniężna).


4.1.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Gdzie odnajdziesz reguły postępowania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy? 2. Jakie instytucje są powołane do kontroli przestrzegania prawa pracy oraz przepisów

i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy? 3. Jakie są podstawowe prawa pracownika w zakresie bhp? 4. Jakie są podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp? 5. Jakie są podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp? 6. Do czego jest zobowiązana osoba kierująca pracownikami? 4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Wyobraź sobie, że podejmujesz pierwszą pracę w dużej firmie komputerowej na stanowisku teleinformatyk. Określ swoje podstawowe prawa i obowiązki w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy na podstawie Kodeksu Pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie (3 lub 4 osoby w grupie), 2) zapoznać się z właściwym fragmentem Kodeksy Pracy, 3) zastanowić się, jakie są twoje podstawowe prawa i obowiązki w zakresie bezpieczeństwa

i higieny pracy 4) wpisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów – nie krytykując żadnego

z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów), 5) uporządkować zapisane pomysły – odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące

wątpliwości członków grupy, 6) zaprezentować efekty pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − Kodeks Pracy, − wybrane rozporządzenia, − duże arkusze papieru, − mazaki, − tablica flip–chart. Ćwiczenie 2

Wyobraź sobie, że jesteś zatrudniony w firmie usługowej na stanowisku instalator sieci komputerowych W trakcie swojej pracy odkrywasz rażące zaniedbania w przestrzeganiu przepisów BHP. Co możesz i powinieneś zrobić w myśl przepisów o ochronie pracy?



1) dobrać partnerów do pracy w grupie (3 lub 4 osoby w grupie),


2) zastanowić się, jakie musisz podjąć czynności organizacyjne i wpisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów – nie krytykując żadnego z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

3) zgromadzić w podręcznej biblioteczce niezbędne akty prawne (byś mógł w razie potrzeby powołać się na konkretne zapisy),

4) uporządkować zapisane pomysły – odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące wątpliwości członków grupy,

5) zaprezentować efekty pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − Kodeks Pracy, − wybrane rozporządzenia, − duże arkusze papieru, − mazaki, − tablica flip–chart. 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić podstawowe akty prawne dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy?

2) wymienić instytucje powołane do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy oraz przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy?

3) określić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp? 4) określić podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp? 5) wymienić prawa pracownika w zakresie bhp?


4.2. Czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne dla zdrowia człowieka występujące w procesie pracy

4.2.1. Materiał nauczania

Wykonywaniu pracy towarzyszą z reguły niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe dla zdrowia czynniki. Obowiązkiem pracodawcy jest podejmowanie działań, zwłaszcza technicznych i organizacyjnych, likwidujących lub ograniczających powodowane przez te czynniki zagrożenia zawodowe. Umiejętność rozpoznawania i identyfikowania zagrożeń decyduje o tym, czy człowiek w porę będzie mógł zareagować w określonych okolicznościach zagrażających życiu lub zdrowiu a przez to uniknąć wypadku bądź ograniczyć jego skutki urazowe. Czynniki zagrożenia, w aspekcie ich natury i zgodnie z obowiązującą w normach klasyfikacją dzieli się na: − czynniki fizyczne, − czynniki chemiczne, − czynniki biologiczne, − czynniki psychospołeczne (w tym organizacyjne).

Z punktu widzenia oddziaływania tych czynników na organizm człowieka dzieli się je na: − czynniki niebezpieczne (zagrażające życiu) – czynniki, których oddziaływanie może

prowadzić do urazu lub innego istotnego natychmiastowego pogorszenia stanu zdrowia człowieka bądź do zejścia śmiertelnego,

− czynniki szkodliwe (zagrażające zdrowiu) – czynniki, których oddziaływanie może prowadzić do pogorszenia stanu zdrowia człowieka,

− czynniki uciążliwe – czynniki, które nie stanowią zagrożenia dla życia lub zdrowia człowieka, ale utrudniają pracę lub przyczyniają się w inny istotny sposób do obniżenia jego zdolności do wykonywania pracy bądź też wpływają na zmniejszenie wydajności.

Każdy z wymienionych wyżej rodzajów czynników charakteryzuje się innym stopniem

oddziaływania na pracowników, różne mogą też być jego konsekwencje. Praca w warunkach ekspozycji na oddziaływanie wymienionych czynników stwarza możliwość wystąpienia niekorzystnych skutków dla zdrowia i życia człowieka. Prawdopodobieństwo i zakres wystąpienia tych następstw określane jest jako ryzyko zawodowe. Ryzyko zawodowe, związane z wykonywaną pracą wynika z narażenia pracownika na działanie czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych występujących na stanowisku pracy.

W ramach czynników uznawanych za niebezpieczne wyróżnić można m.in. czynniki mechaniczne (np. spadające lub wysypujące się materiały, przebywanie pracownika na wysokości, śliskie nierówne powierzchnie, pozostające w ruchu lub transportowane maszyny lub ich części) a także działanie prądu elektrycznego.

Czynniki mechaniczne stanowią najszerszą grupę czynników występujących w środowisku pracy o charakterze niebezpiecznym. Zagrożenia mechaniczne to wszelkie oddziaływania na człowieka czynników fizycznych, które mogą być przyczyną urazów powodowanych mechanicznym działaniem części maszyn, narzędzi, przedmiotów obrabianych lub wyrzucanych materiałów stałych bądź płynnych. Niebezpieczne czynniki mechaniczne można podzielić na następujące grupy: − przemieszczające się maszyny oraz transportowane przedmioty, − elementy ruchome, − elementy ostre, wystające, chropowate, − elementy spadające, − płyny pod ciśnieniem,


− śliskie, nierówne powierzchnie, − ograniczone przestrzenie (dojścia, przejścia, dostępy), − położenie stanowiska pracy w odniesieniu do podłoża (praca na wysokości oraz

w zagłębieniach) – położenie stanowiska pracy na wysokości, jest jednym z najczęstszym czynników sprzyjających wypadkom o charakterze śmiertelnych,

− inne, np. powierzchnie gorące lub zimne, żrące substancje. Do głównych zagrożeń związanych z działaniem prądu elektrycznego w miejscu pracy

należą porażenia, zagrożenie pożarowe oraz zagrożenie wybuchem. Powszechne stosowanie urządzeń zasilanych energią elektryczną niesie ze sobą różnego rodzaju zagrożenia zarówno dla człowieka jak i jego środowiska. Są to: − porażenia oraz oparzenia prądem i łukiem elektrycznym, − zagrożenia pożarowe, − zagrożenia wybuchem, − zagrożenia od elektryczności statycznej, − zjawiska związane z wyładowaniami atmosferycznymi.

Zagrożeń tych nie można uniknąć, ale można i trzeba zmniejszać zarówno ryzyko ich występowania, jak i skutki wypadków elektrycznych. Prąd przemienny o częstotliwości 50 Hz i napięciu 400/230 V jest najbardziej rozpowszechnionym środkiem przenoszenia energii elektrycznej. Z tego powodu większość porażeń i oparzeń ludzi prądem elektrycznym, nazywanych wypadkami elektrycznymi, występuje przy styczności człowieka z urządzeniami elektroenergetycznymi prądu przemiennego, przy czym najczęstsze są rażenia na drodze ręka – nogi lub ręka – ręka. Ponadto prąd przemienny o częstotliwości od 15 do 100 Hz powoduje najgroźniejsze dla życia reakcje organizmu. Działanie prądu elektrycznego na organizm ludzki może być pośrednie lub bezpośrednie. Działanie pośrednie, powstające bez przepływu prądu przez ciało człowieka, powoduje takie urazy, jak: − oparzenia ciała wskutek pożarów wywołanych zwarciem elektrycznym lub spowodowane

dotknięciem do nagrzanych elementów, − groźne dla życia oparzenia ciała łukiem elektrycznym, a także metalizacja skóry

spowodowana osadzaniem się roztopionych cząstek metalu, − uszkodzenia wzroku wskutek dużej jaskrawości łuku elektrycznego, − uszkodzenia mechaniczne ciała w wyniku upadku z wysokości lub upuszczenia

trzymanego przedmiotu. Działanie bezpośrednie – porażenie elektryczne wskutek przepływu prądu elektrycznego

przez ciało ludzkie może wywołać wiele zmian fizycznych, chemicznych i biologicznych w organizmie (a nawet śmierć człowieka) poprzez oddziaływanie na układ nerwowy oraz w wyniku elektrolizy krwi i płynów fizjologicznych.

Porażenie elektryczne może objawiać się: − odczuwaniem bólu przy przepływie prądu, kurczami mięśni (skurcz mięśni dłoni może

uniemożliwić samouwolnienie się porażonego), − zatrzymaniem oddechu, zaburzeniami krążenia krwi, − zaburzeniami wzroku, słuchu i zmysłu równowagi, − utratą przytomności, − migotaniem komór sercowych (fibrylacja) – bardzo groźnym dla życia człowieka, gdyż

zazwyczaj prowadzi ono do zejścia śmiertelnego, − oparzeniami skóry i wewnętrznych części ciała, do zwęglenia włącznie.

Bezpośrednio po rażeniu prądem, tzn. po przerwaniu przepływu prądu przez organizm człowieka, może wystąpić wstrząs elektryczny, objawiający się przerażeniem, bladością, drżeniem ciała lub kończyn, nadmiernym wydzielaniem potu, stanem apatii lub euforii. Może również wystąpić obrzęk mózgu i utrata przytomności, połączona z zatrzymaniem krążenia krwi i brakiem oddechu. Skutki te mogą się ujawnić także po pewnym czasie – od kilku minut do kilku miesięcy.


Do głównych kategorii czynników szkodliwych zaliczyć można czynniki fizyczne (takie jak hałas, drgania, temperatura, pola elekromagnetyczne) oraz czynniki chemiczne.

Hałasem jest zbiór dźwięków nieprzyjemnych, dokuczliwych i niepożądanych w miejscu pracy. Hałas emitują różne obiekty i maszyny a także pracujący ludzie. Źródłami hałasu są na ogół zużywające się części maszyn, zbyt głośno zachowujący się ludzie, wadliwe instalacje, wadliwie zaprojektowane i zbudowane maszyny. Hałas oddziaływuje przede wszystkim na narządy słuchu, ale również zakłóca procesy przemiany materii, pracę układu nerwowego i układu krążenia. W zależności od częstotliwości drgań fali dźwiękowej rozróżnia się cztery rodzaje hałasu: − hałas słyszalny o częstotliwości od 16 Hz (herców) do 16 000 Hz, − hałas infradźwiękowy o częstotliwości f < 16 Hz, − hałas ultradźwiękowy o częstotliwości od 16 000 Hz do 1010 Hz, − hałas hiperdźwiękowy o częstotliwości f > 1010 Hz.

Drgania, czyli wibracje są zagrożeniem powszechnie występującym. Źródłem drgań są ruchome elementy maszyn i urządzeń, silniki i generatory energii elektrycznej oraz wyposażenie technologiczne. Drgania z miejsc ich powstawania przenoszone są przez podesty, podłogi, pomosty, platformy oraz siedziska i podłogi na układ mięśniowo – kostny człowieka. Charakterystycznymi parametrami drgań są ich częstotliwość i amplituda. Szczególnie groźne dla człowieka są częstotliwości niskie od 0,7 do 90 Hz, gdyż mogą pokrywać się z częstotliwością drgań własnych narządów wewnętrznych organizmu człowieka. Przenoszone drogą bezpośredniego kontaktu z drgającym źródłem do organizmu człowieka mogą też wywierać ujemny wpływ na zdrowie pracowników i doprowadzać niejednokrotnie do trwałych zmian chorobowych.

Sposób i skutki oddziaływania pól elektromagnetycznych, zarówno bezpośrednio na ciało

człowieka jak i na materialne elementy środowiska pracy, zależą od ich częstotliwości i natężenia. Pola elektromagnetyczne w przeciwieństwie do wielu fizycznych czynników środowiska, jak np. hałas, nie są z reguły rejestrowane przez zmysły człowieka, dlatego niemożliwe jest intuicyjne dostosowanie sposobu postępowania człowieka do stopnia zagrożenia. Pola elektromagnetyczne o różnych częstotliwościach znajdują liczne zastosowania praktyczne w przemyśle, służbie zdrowia, telekomunikacji i życiu codziennym. Energia pól elektromagnetycznych absorbowana bezpośrednio w organizmie powoduje powstawanie w nim elektrycznych prądów indukowanych oraz podgrzewanie tkanek. Może to być przyczyną niepożądanych efektów biologicznych i w konsekwencji zmian stanu zdrowia (czasowego i trwałego). Przykładowymi źródłami pola elektromagnetycznego mogą być linie elektromagnetyczne wysokiego napięcia oraz anteny nadawcze telefonii komórkowej.

Wartości najwyższych dopuszczalnych natężeń fizycznych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy są ustalone jako wartość średnia natężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu ośmiogodzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w Kodeksie Pracy, przez jego okres aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń.

Do głównych kategorii czynników o charakterze uciążliwym zaliczyć można: − mikroklimat, − oświetlenie, − obciążenie psychiczne, − obciążenie statyczne, − wysiłek fizyczny.


Jednym z czynników kształtujących środowisko pracy i mogącego przyjmować charakter uciążliwego jest mikroklimat. Elementami mikroklimatu są takie czynniki jak: temperatura, wilgotność względna powietrza oraz prędkość jego przepływu. Zmiana wartości każdego z tych czynników posiada istotny wpływ na komfort odczuwany przez człowieka czy też jego wydajność pracy. Z tego też względu mikroklimat, jest jednym z czynników kształtujących środowisko pracy, który podlega analizie podczas prowadzonych badań warunków pracy.

Czynniki kształtujące mikroklimat to cechy powietrza: − temperatura powietrza, − prędkość ruchu powietrza, − wilgotność powietrza.

Odczucia termiczne człowieka w środowisku pracy warunkują ponadto: − wysiłek fizyczny przy czynnościach wykonywanych, − czas aklimatyzacji w pomieszczeniu, − cechy termiczne odzieży roboczej, − wiek.

Najkorzystniejszy jest taki układ czynników warunkujących odczucia cieplne, który gwarantuje osiągnięcie komfortu termicznego organizmu, a więc stanu, w którym człowiek czuje się najlepiej. Komfort termiczny to taki stan mikroklimatu, w którym osiągnięta jest równowaga wymiany ciepła organizmu z otoczeniem.

Oświetlenie stanowiska pracy może stanowić czynnik uciążliwy przyczyniający się do

niewłaściwego obciążenia narządu wzroku. Wystąpić mogą sytuacje, w których dochodzi do migotania i efektów stroboskopowych, zmian natężenia i równomierności oświetlenia, czy też olśnienia. Występowanie tego typu zjawisk w znacznym stopniu obniżać może zdolność koncentracji, a tym samym wpływać na wydajność pracownika. Najkorzystniejszym dla wzroku jest światło naturalne, słoneczne o barwie zbliżonej do koloru jasnożółtego.

O zagrożeniach występujących w procesie pracy bardzo często informują znaki bezpieczeństwa i higieny pracy, które reguluje norma: PN–92/N–01256/03 Znaki bezpieczeństwa. Tabela 1. Wybrane znaki z grupy znaków ostrzegawczych [12]

Ostrzeżenie przed silnym polem magnetycznym

Ostrzeżenie przed promieniami laserowymi

Ostrzeżenie przed substancjami radioaktywnymi i promieniowaniem jonizującym


Ostrzeżenie przed porażeniem prądem elektrycznym

Urządzenie uruchamia się automatycznie

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jaki znasz rodzaje czynników zagrażających zdrowiu człowieka? 2. Jakie skutki dla organizmu człowieka powoduje działanie prądu elektrycznego? 3. Od czego zależą skutki oddziaływania pól elektromagnetycznych? 4. Jakie mogą być skutki niewłaściwego oświetlenia? 5. Jaki wpływ na organizm człowieka ma hałas? 6. Drgania o jakiej częstotliwości są najbardziej groźne dla człowieka? 4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Zidentyfikuj czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne dla zdrowia, jakie mogą wystąpić w pracy na stanowisku teleinformatyk.



1) dobrać partnerów do pracy w grupie (3 lub 4 osoby w grupie), 2) zastanowić się jakie czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne dla zdrowia mogą

wystąpić w pracy teleinformatyka, 3) wpisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów – nie krytykując żadnego

z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów), 4) uporządkować zapisane pomysły w grupy według kryterium rodzaju zagrożenia (odrzuć

ewentualnie nierealne, lub budzące wątpliwości członków grupy), 5) zapisać zagrożenia w formie mapy myśli, 6) zaprezentować efekty pracy na forum grupy, 7) brać udział w podsumowaniu odpowiadając na pytanie: jakie czynniki szkodliwe,

uciążliwe i niebezpieczne dla zdrowia mogą wystąpić w pracy na stanowisku teleinformatyk.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− duże arkusze papieru, − mazaki, − tablica flip-chart.


Ćwiczenie 2 Scharakteryzuj wpływ prądu elektrycznego oraz pola magnetycznego na organizm ludzki. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie (3 lub 4 osoby w grupie), 2) zastanowić się jaki wpływ na organizm ludzki ma działanie prądu elektrycznego i pola

magnetycznego, 3) wpisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów – nie krytykując żadnego

z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów), 4) uporządkować zapisane pomysły – odrzuć ewentualnie nierealne, lub budzące

wątpliwości członków grupy, 5) zapisać zagrożenia w formie mapy myśli, 6) zaprezentować efekty pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − duże arkusze papieru, − mazaki, − tablica flip-chart. 4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić i scharakteryzować czynniki szkodliwe dla zdrowia? 2) wymienić i scharakteryzować czynniki uciążliwe dla zdrowia? 3) wymienić i scharakteryzować czynniki niebezpieczne dla zdrowia? 4) określić skutki oddziaływania negatywnych czynników w środowisku

pracy?

5) rozpoznać znaki bezpieczeństwa i higieny pracy?


4.3. Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Bezpieczeństwo pracy z urządzeniami elektrycznymi i komputerowymi


Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

Wszyscy pracownicy mają prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, a pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikom bezpieczeństwo i ochronę ich zdrowia w każdym aspekcie związanym z pracą. W ramach swej odpowiedzialności pracodawca powinien podjąć niezbędne środki w celu zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników, włączając w to zapobieganie ryzyku zawodowemu, informowanie, organizowanie szkolenia oraz zapewnienie koniecznych środków i właściwej organizacji Ważnym dla wszystkich pracowników wykonujących pracę, jest zapoznanie się z koniecznymi do spełnienia warunkami, aby praca powodowała możliwie najmniejsze szkody i komplikacje zdrowotne. Zapobieganie zagrożeniom wywoływanym przez czynniki mechaniczne odbywać się może w dwojaki sposób: − ma etapie projektowania danego urządzenia czy maszyny – poprzez konstrukcyjne

wyeliminowanie czynnika (np. ostrych krawędzi), lub też zminimalizowanie prawdopodobieństwa wystąpienia sytuacji, w której dojść może do wypadku,

− poprzez ograniczanie (całkowite bądź częściowe) obecności pracownika w obszarze zagrożonym, lub też poprzez minimalizację prawdopodobieństwa zetknięcia się pracownika z czynnikiem o charakterze niebezpiecznym.

Urazy mechaniczne powstają najczęściej wskutek odprysków ciał stałych oraz uderzenia

o wystające przedmioty. Do ochrony oczu i twarzy przed czynnikami mechanicznymi należy stosować okulary ochronne (z bocznymi osłonkami), gogle ochronne oraz osłony twarzy. Środki ochrony wzroku i twarzy mają za zadanie zapobiec uszkodzeniom oczu oraz twarzy przed zranieniami i uszkodzeniami mogącymi powstać m. in. przez: − uszkodzenia mechaniczne (kurze, odpryski, wióry itp.), − czynniki chemiczne i biologiczne, − szkodliwe promieniowanie i czynniki termiczne.

Do jednych z najczęściej powtarzających się urazów mechanicznych stóp należy przekłucie podeszwy (np. nadepnięcie na gwóźdź), przecięcie bądź otarcie stopy. Aby uniknąć uszkodzenia stóp należy używać obuwia ochronnego, które jest produkowane w szerokim asortymencie i najczęściej przeznaczone jest do ochrony przed kilkoma rodzajami zagrożeń jednocześnie. Jego parametry ochronne zależą głównie od materiałów użytych do ich produkcji, a także konstrukcji i ewentualnego wyposażenia w dodatkowe elementy (np. podnoski stalowe, wkładki stalowe, ochrony śródstopia, ochrony kostki). Specyficznym rodzajem obuwia jest obuwie chroniące przed prądem elektrycznym – buty elektroizolacyjne, przeznaczone do prac przy urządzeniach elektrycznych o napięciu pow. 250 V.

Przecięcia, przekłucia oraz otarcia rąk należą do najczęściej występujących urazów na stanowiskach pracy. Zagrożenia te występują głównie na stanowiskach pracy związanych m.in. z transportem przedmiotów oraz obróbką metali, szkła lub tworzyw sztucznych oraz w budownictwie, a ochroną przed nimi są rękawice.


Położenie stanowiska pracy na wysokości, jest jednym z najczęstszym czynników sprzyjających wypadkom o charakterze śmiertelnych. Za osoby wykonujące prace na wysokości uważa się osoby, znajdujące się co najmniej 1 metr od poziomu podłogi lub ziemi. Przejścia oraz dojścia do takich stanowisk pracy powinny zabezpieczać osoby wykonujące takie prace przed upadkiem specjalną balustradą. Gdy brak jest możliwości wykorzystania zbiorowych ochron (bariery, pomosty, podnośniki, windy, rusztowania, siatki ochronne), pracownik wykonujący czynności na wysokości musi stosować indywidualne ochrony (liny, szelki).

Słuch dla naszego zdrowia jest ważny jak każdy inny zmysł. Po kilku godzinach pracy

w nadmiernym hałasie, pracownik czuje się zmęczony, poirytowany i rozdrażniony, a jego tolerancja na stres jest obniżona. Dlatego bardzo ważną sprawą jest zapewnienie pracownikom odpowiedniej ochrony słuchu. Obowiązkiem pracodawcy jest zapewnić ochronę pracowników przed zagrożeniami związanymi z narażeniem na hałas, w pierwszej kolejności zastosować odpowiednie środki techniczne (np. wyciszyć hałaśliwe maszyny, wykonać odpowiednią adaptację hali, zastosować ekrany) i organizacyjne (np. skrócić czas pracy na hałaśliwych stanowiskach pracy). W sytuacji, gdy poziom hałasu nadal przekracza dopuszczalne normy – należy bezwzględnie używać indywidualnych ochron słuchu. Ochronniki słuchu – nauszniki i zatyczki – są najprostszą metodą ochrony słuchu pracowników narażonych na pracę w głośnym środowisku.

Stanowisko pracy oraz pomieszczenie, w którym się ono znajduje, powinny być tak

oświetlone, aby występowała wygoda widzenia. Występuje ona wtedy, gdy spełnione są, co najmniej trzy następujące warunki: − zdolność rozróżniania szczegółów jest pełna, − spostrzeganie jest sprawne, pozbawione ryzyka dla człowieka, − spostrzeganie nie prowadzi do odczucia pewnej przykrości, niewygody, nadmiernego

zmęczenia, a przeciwnie jest połączone z pewną przyjemnością. Oświetlenie wnętrz powinno zapewniać bezpieczeństwo ludziom przebywającym we

wnętrzu oraz odpowiednie warunki do wykonywania zadań wzrokowych. Ze względu na sposób rozmieszczania opraw oświetleniowych we wnętrzu wyróżnia się

trzy podstawowe rodzaje oświetlenia: − oświetlenie ogólne – równomierne oświetlenie pewnego obszaru bez uwzględnienia

szczególnych wymagań dotyczących oświetlenia niektórych jego części, − oświetlenie miejscowe – dodatkowe oświetlenie przedmiotu pracy wzrokowej,

z uwzględnieniem szczególnych potrzeb oświetleniowych, w celu zwiększenia natężenia oświetlenia, uwidocznienia szczegółów itp., załączane niezależnie od oświetlenia ogólnego,

− oświetlenie złożone – oświetlenie składające się z oświetlenia ogólnego i oświetlenia miejscowego. Złe oświetlenie prowadzi w dłuższym okresie do trwałego osłabienia wzroku. W innych

przypadkach jest zagrożeniem uciążliwym, powodującym nadmierne obciążenia narządu wzroku, a w następstwie bóle głowy, pogorszenie samopoczucia, zmęczenie. Z kryterium minimalnego poziomu natężenia oświetlenia wynika, że natężenie oświetlenia na poziomej płaszczyźnie roboczej, które można zaakceptować w pomieszczeniach, w których ludzie przebywają przez długi czas, niezależnie od tego, jakie jest wykonywane zadanie wzrokowe, powinno wynosić minimum 200 lx.


Jeśli istnieje ryzyko narażenia się na spadające przedmioty należy zawsze używać kasku ochronnego. Wszędzie tam, gdzie istnieje ryzyko urazów głowy, należy używać odpowiednich ochron. Zadaniem hełmów jest ochrona przed uderzeniami spadających przedmiotów oraz uderzeniami głową o wystające elementy konstrukcji stanowiska pracy. Hełmy mogą być przystosowane również do ochrony przed innymi zagrożeniami: porażeniem prądem elektrycznym, działaniem wysokiej temperatury, odpryskami stopionego metalu i opadami atmosferycznymi.

Do głównych zagrożeń związanych z działaniem prądu elektrycznego w miejscu pracy

należą porażenia, zagrożenie pożarowe oraz zagrożenie wybuchem. Czynnik ten stanowić może przyczynę wypadków nie tylko o charakterze porażenia, lecz także innych wypadków, związanych m.in. z upadkiem z wysokości, prowadzącym do śmierci. W tych przypadkach wyróżnić można wiele metod zapobiegania, z których większość koncentruje się na zastosowaniu odpowiednich środków technicznych w postaci obudów, osłon, zagrodzeń bądź też przeszkód uniemożliwiających pracownikom przebywanie lub kontakt z obszarem zagrożenia. Niemniej jednak należy pamiętać, że w ponad 70% wypadków, w których przyczyną jest działanie prądu, powodem zdarzenia jest nieodpowiednie zachowanie się osoby obsługującej bądź przebywającej w otoczeniu urządzenia elektrycznego. Z tego też względu istotną rolę odgrywać powinny środki nie stanowiące rozwiązań technicznych, lecz wymaganie od pracowników stosowania się do zasad bezpieczeństwa, szkolenia dla pracowników, a także odpowiedni ich dobór pod kątem kwalifikacji w zakresie obsługi urządzeń elektrycznych.

Prace przy urządzeniach i instalacjach elektrycznych należy wykonywać po wyłączeniu ich spod napięcia i zabezpieczeniu przed ich przypadkowym uruchomieniem m.in. przez oznakowanie (przykłady oznaczeń w tabeli 2). Tabela 2. Wybrane tablice urządzeń elektrycznych [17]

Nie dotykać! Urządzenie elektryczne

Nie załączać

Urządzenie niesprawne

Włączono


Bez wyłączania napięcia mogą być wykonywane następujące prace: − wymiana w obwodach o napięciu do 1 kV wkładek bezpiecznikowych i źródeł światła,

np. żarówek, świetlówek) o nieuszkodzonej obudowie i oprawie, − pomiary i przeprowadzanie prób zgodnie z zakładowymi instrukcjami eksploatacji, inne

prace wyłącznie po zastosowaniu środków specjalnych zapewniających bezpieczeństwo pracy, przewidzianych w instrukcjach eksploatacji.

Wyłączenie urządzeń i instalacji spod napięcia należy dokonać w sposób zapewniający

widoczną przerwę izolacyjną w obwodach zasilania, np. przez wyjęcie wkładek bezpiecznikowych. W celu zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach elektrycznych należy spełnić następujące warunki: 1) każde urządzenie i instalacja energetyczna przed dopuszczeniem do eksploatacji powinna

posiadać wymagany odrębnymi przepisami certyfikat na znak bezpieczeństwa lub posiadać deklarację zgodności z Polskimi Normami,

2) obiekty z zainstalowanymi urządzeniami i instalacjami energetycznymi oraz same urządzenia powinny być oznakowane zgodnie z odrębnymi przepisami,

3) miejsce pracy powinno być właściwie przygotowane, oznaczone i zabezpieczone w sposób określony w ogólnych przepisach bhp,

4) pomieszczenia lub teren ruchu energetycznego powinny być dostępne tylko dla osób upoważnionych,

5) urządzenia, instalacje energetyczne lub ich części, przy których będą prowadzone prace konserwacyjne, remontowe lub modernizacyjne powinny być wyłączone z ruchu i zabezpieczone przed ich przypadkowym uruchomieniem oraz oznakowane,

6) prace w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego powinny być wykonywane co najmniej przez dwie osoby,

7) prace przy urządzeniach i instalacjach elektrycznych, w zależności od zastosowanych metod i środków zapewniających bezpieczeństwo pracy, mogą być wykonywane: a) przy całkowicie wyłączonym napięciu, b) w pobliżu napięcia, c) pod napięciem (przy zastosowaniu wymaganych narzędzi i środków ochronnych

określonych w instrukcji wykonywania tych prac), 8) przed przystąpieniem do wykonywania prac przy urządzeniach i instalacjach

elektroenergetycznych wyłączonych spod napięcia należy: a) zastosować odpowiednie zabezpieczenie przed przypadkowym załączeniem napięcia

(odpowiednim zabezpieczeniem przed przypadkowym załączeniem napięcia jest: – w urządzeniach o napięciu znamionowym do 1 kV – wyjęcie wkładek

bezpiecznikowych w obwodzie zasilającym lub zablokowanie napędu otwartego łącznika,

– w urządzeniach o napięciu znamionowym powyżej 1 kV – unieruchomienie i zablokowanie napędów łączników lub wstawienie przegród izolacyjnych między otwarte styki łączników,

b) wywiesić tablicę ostrzegawczą w miejscu wyłączenia obwodu o treści: „Nie załączać”,

c) sprawdzić brak napięcia w wyłączonym obwodzie, d) uziemić wyłączone urządzenia, e) zabezpieczyć i oznaczyć miejsce pracy odpowiednimi znakami i tablicami

ostrzegawczymi, 9) zabronione jest wykonywanie prac na napowietrznych liniach energetycznych, stacjach

i rozdzielniach w czasie wyładowań atmosferycznych.


Bezpieczeństwo pracy z urządzeniami elektrycznymi i komputerowymi Oprócz już wymienionych czynników szkodliwych dla zdrowia, trzeba wymienić te

czynniki, które są ściśle związane z pracą przy stanowisku komputerowym. Do tych czynników możemy zaliczyć: − promieniowanie ekranów, − pole elektromagnetyczne, − pole elektrostatyczne, − promieniowanie jonizujące, − ruch powietrza, − szkodliwe gazy, − narażenie narządu wzroku.

Promieniowanie ekranu jest powodem zachwiania równowagi między jonami dodatnimi

a ujemnymi w powietrzu, przez zwiększenie się ilości jonów ujemnych. Reakcją człowieka jest depresja, obniżenie ciśnienia krwi, obniżenie sprawności organizmu i ból głowy.

Pole elektromagnetyczne wytwarzane jest przez płynący prąd. W nowoczesnym sprzęcie nie ma ono takiego znaczenia ze względu na zmniejszoną ilość transformatorów, cewek elektromagnetycznych. Nadal jest ważnym czynnikiem wiążącym się z pracą monitora, zwłaszcza kineskopowego. Powoduje polaryzację napięcia elektrostatycznego pomiędzy człowiekiem a ekranem. W jej rezultacie twarz operatora przyciąga naładowane cząsteczki kurzu w takim samym stopniu co naładowany elektrycznie ekran. Pogarsza się proces oddychania oraz wyrazistość odczytywania informacji z ekranu. Kurz i jonizacja powietrza może wywoływać podrażnienia skóry i alergie. Wszystkie aktualnie sprzedawane obecnie monitory spełniają bardzo rygorystyczne w tym zakresie normy TCO.

Pole elektrostatyczne – powstaje w wyniku wtórnej emisji elektronów wybijanych przez wiązkę elektronów o wysokiej częstotliwości bombardującą wewnętrzną powierzchnię ekranu oraz towarzyszące mu promieniowanie jonizujące. Pole elektrostatyczne powoduje zbieranie się na powierzchni ekranu kurzu. Przy wilgotności powietrza 50–60% potencjał elektrostatyczny jest znacznie ograniczony. Stąd bardzo ważne jest wietrzenie pomieszczeń, zwłaszcza w okresie zimowym, kiedy wilgotność może długookresowo spadać do 30%. Najbardziej intensywne pole elektrostatyczne występuje przez pierwszy kwadrans od włączenia monitora. Dlatego zalecane jest włączanie komputera kilkanaście minut przed rozpoczęciem pracy.

Promieniowanie jonizujące w nowych monitorach jest filtrowane przez szkło ołowiowe ekranu kineskopu. Samo szkło oraz warstwa antystatyczna redukuje niemal całkowicie pole elektryczne i ładunki statyczne ekranu. Konstrukcja odchylania i ekranowanie zamyka pole magnetyczne wewnątrz obudowy. Dzięki temu możemy śmiało spędzać znacznie więcej czasu przed ekranami monitorów, bez obawy o nasze zdrowie. Produkowane obecnie monitory posiadają oznakowanie potwierdzające spełnianie bardzo surowych wymagań bezpieczeństwa pracy z monitorami.

Szkodliwe gazy – z nagrzanym powietrzem z wnętrza komputera i monitora wydzielają się związki chemiczne. Są to gazy bezwonne – tlenki i furany. Są one zaliczane do najgroźniejszych trucizn środowiska naturalnego, mają działanie rakotwórcze. Wydostają się z emulsji ognioodpornej, którą pokryte są obudowy nowych monitorów i jednostek centralnych. Nowy sprzęt przed przydzieleniem na konkretne stanowisko pracy należy dobrze wygrzewać przez kilka dni w często wietrzonym pomieszczeniu, aby szkodliwe substancje ulotniły się.

Podczas 8 godzin wpatrywania się w monitor oczy operatora wykonują około 30 000 ruchów. Oczy są suche, piekące i przekrwione. Przy dodatkowym skumulowaniu braku ostrości, nadmiernej jaskrawości i migotania obrazu monitora – spada częstotliwość mrugania


powiekami i zwilżania oczu. Jest to pierwszy objaw Syndromu Sicca – którego objawy to wysychanie i zmętnienie rogówki oraz stopniowa utrata wzroku. Powodem jest niewłaściwy monitor, jego niewłaściwie ustawione parametry, nie wykorzystane w pełni możliwości ekranu ale także długa praca z małymi czcionkami. Zapobieganie to: częste mruganie powiekami, przerwy w pracy, właściwy monitor o odświeżaniu minimum 85 Hz oraz właściwe jego wykorzystanie, nie wykorzystywać w trakcie pisania pisma mniejszego niż 8 punktów (zalecane 11–12 punktów oraz stosowanie czcionki Arial, Times New Roman).

Praca przy komputerze jest pracą siedzącą, wymaga wysiłku statycznego, co jest powodem obciążenia mięśni. Najbardziej obciążone są mięśnie utrzymujące ciało w pozycji siedzącej – mięśnie stabilizujące kręgosłup, ramion i rąk oraz mięśnie karku utrzymujące pionowo głowę. Przedłużony w pozycji siedzącej nacisk mięśni na naczynia krwionośne staje się powodem zmniejszenia się przepływu krwi przez mięśnie. Przyśpiesza zmęczenie mięśniowe a długo utrzymywana pozycja siedząca może doprowadzić do zwyrodnienia stawów, zapalenia pochewek ścięgnistych, bólów mięśni i kręgosłupa. To krzesło zapewnia dobrą i prawidłową postawę przy pracy, zwłaszcza krzesło z podpórką dla części lędźwiowej kręgosłupa.

Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy to również stosowanie się do znaków bezpieczeństwa i higieny pracy, a w szczególności do znaków zakazu i znaków nakazu oraz instrukcji stanowiskowych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy (tabela 3 i tabela 4).

Tabela 3. Wybrane znaki z grupy znaków zakazu [17]

Nieupoważnionym wstęp wzbroniony

Zakaz używania telefonów komórkowych

Nie dotykać

Nie załączać urządzeń elektrycznych


Tabela 4. Wybrane znaki z grupy znaków nakazu [17]

Nakaz stosowania ochrony oczu

Nakaz stosowania osłony

Nakaz stosowania ochrony słuchu

Nakaz stosowania ochrony twarzy


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. W jaki sposób najczęściej powstają urazy mechaniczne? 2. W jaki sposób należy zapobiegać zagrożeniom wywoływanym przez czynniki

mechaniczne? 3. W jaki sposób powinieneś chronić słuch przed hałasem? 4. W jaki sposób powinieneś chronić się przed upadkiem z wysokości? 5. W jaki sposób należy zapobiegać zagrożeniom związanym z działaniem prądu

elektrycznego? 4.3.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Wyobraź sobie sytuację, że Twoim zadaniem jest ułożenie przewodów sieci komputerowej znajdujących się na wysokości 3 m. Jakie czynności związane z Twoim bezpieczeństwem powinieneś podjąć?

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie (3 lub 4 osoby w grupie), 2) zastanowić się, jakie czynności związane z przestrzeganiem przepisów BHP powinieneś

podjąć podczas pracy, 3) wpisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów – nie krytykując żadnego

z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),




Wyposażenie stanowiska pracy: − duże arkusze papieru, − mazaki, − tablica flip-chart. Ćwiczenie 2

Otrzymasz zestaw znaków bezpieczeństwa i higieny pracy. Rozpoznaj znaki ostrzegawcze, zakazu i nakazu. Odpowiedz na pytanie: o czym informują poszczególne znaki?


1) dobrać partnerów do pracy w grupie (3 lub 4 osoby w grupie), 2) rozpoznać znaki ostrzegawcze, 3) rozpoznać znaki zakazu, 4) rozpoznać znaki nakazu, 5) zastanowić się, o czym informują poszczególne znaki, 6) wpisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów – nie krytykując żadnego



Wyposażenie stanowiska pracy: − znaki bezpieczeństwa i higieny pracy, − duże arkusze papieru, − mazaki, − tablica flip-chart. 4.3.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wskazać sposoby usunięcia zagrożeń dla zdrowia i życia pracownika? 2) stosować zasady bezpiecznej pracy z urządzeniami elektrycznymi? 3) stosować zasady bezpiecznej pracy na wysokości? 4) zapobiegać zagrożeniom mechanicznym dla zdrowia i życia pracownika? 5) w sposób bezpieczny i higieniczny kształtować warunki pracy?


4.4. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej. Środki ochrony przeciwporażeniowej


Środki ochrony indywidualnej to urządzenia lub wyposażenie przeznaczone do noszenia bądź trzymania przez pracownika w celu ochrony przed jednym zagrożeniem lub większą liczbą zagrożeń, które mogą mieć wpływ na jego zdrowie lub bezpieczeństwo pracy. Zgodnie z obowiązującymi postanowieniami Kodeksu Pracy, pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikom bezpieczeństwo i ochronę ich zdrowia w każdym aspekcie związanym z pracą.

Pracodawca jest obowiązany dostarczać pracownikom nieodpłatnie: a) środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych

i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy, b) odzież i obuwie robocze spełniające wymagania określone w Polskich Normach:

– jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu, – ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny

pracy. Wydając pracownikowi środki ochrony indywidualnej, pracodawca jest równocześnie

obowiązany poinformować go o sposobach posługiwania się tymi środkami w celu zapewnienia skutecznej ochrony przed zagrożeniami. Pracownik jest zobowiązany do stosowania środków ochrony indywidualnej, dostarczonych przez pracodawcę.

Środki ochrony indywidualnej powinny być stosowane w sytuacjach, kiedy nie można uniknąć zagrożeń lub nie można ich wystarczająco ograniczyć za pomocą środków ochrony zbiorowej lub odpowiedniej organizacji pracy.

Środki ochrony indywidualnej powinny: − być odpowiednie do istniejącego zagrożenia, − uwzględniać warunki istniejące w danym miejscu pracy, − uwzględniać wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika, − być przeznaczone do osobistego użytku.

Według Polskiej Normy PN–Z–08053:1988 środki ochrony indywidualnej dzieli się, pod względem ich ogólnego przeznaczenia, na dziewięć grup: 1. Odzież ochronna, np. fartuchy, kombinezony, 2. Środki ochrony głowy, np. hełmy ochronne, 3. Środki ochrony kończyn górnych, np. rękawice ochronne (gumowe, jednorazowe), 4. Środki ochrony kończyn dolnych, np. buty, trepy, 5. Środki ochrony twarzy i oczu, np. okulary, maseczki, 6. Środki ochrony słuchu, np. wkładki przeciwhałasowe, 7. Sprzęt ochrony układu oddechowego, np. maseczki, 8. Dermatologiczne środki ochrony skóry, np. kremy, maści, 9. Środki ochrony przed upadkiem z wysokości, np. liny bezpieczeństwa.

W tabeli przedstawiono przykładowe rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej.


Tabela 5. Wybrane rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej

Lp. Rodzaje środków ochrony indywidualnej

Rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej

1 Odzież ochronna

Prace w narażeniu na działanie wody, czynników chemicznych, pyłowych, mechanicznych i biologicznych oraz wysokiej i niskiej temperatury – stwarzające ryzyko dla zdrowia lub bezpieczeństwa pracowników, w tym w szczególności: - prace na zewnątrz pomieszczeń w narażeniu na deszcz lub chłód, - prace w pomieszczeniach o bardzo niskiej temperaturze, - spawanie, kucie oraz odlewanie metali, - prace stwarzające ryzyko zapalenia odzieży od płomienia, gorących

odprysków metali lub żużla.

2 Środki ochrony głowy

Prace narażające pracowników na urazy głowy, w tym w szczególności: - prace na konstrukcjach stalowych, masztach, wieżach, - prace na stacjach energetycznych, - prace w kuźniach i odlewniach metali, - prace w sąsiedztwie urządzeń do podnoszenia, dźwigów i przenośników, - prace, przy których włosy pracowników są narażone na wciągnięcie przez

ruchome części maszyn lub urządzeń mechanicznych.

3 Środki ochrony kończyn dolnych

Prace stwarzające ryzyko urazów kończyn dolnych (w tym oparzenia), ich zamoczenia lub zanieczyszczenia substancjami i materiałami toksycznymi, drażniącymi, żrącymi, podatnymi na gnicie lub mogącymi być źródłem infekcji oraz wykonywane w warunkach niskiej lub wysokiej temperatury, a w szczególności: - prace przy wielkich piecach, w stalowniach, walcowniach, stacjach

energetycznych, dużych zbiornikach i rurociągach, - oczyszczanie odlewów lub piaskowanie albo śrutowanie jakichkolwiek

przedmiotów, - prace w kuźniach lub przy odlewaniu stopionych metali, - prace remontowe i renowacyjne, - transport i magazynowanie ciężkich elementów, których upadek na stopę

może spowodować jej zranienie, - prace w narażeniu na zanieczyszczenie stóp substancjami toksycznymi,

żrącymi lub drażniącymi.

4 Środki ochrony przed upadkiem z wysokości

Prace wykonywane w warunkach narażających na upadek z wysokości, w tym w szczególności:

- prace na rusztowaniach, - prace w kabinach wysokich dźwigów.


Lp. Rodzaje środków ochrony indywidualnej

Rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej

5 Środki ochrony kończyn górnych

Prace stwarzające ryzyko urazów rąk (związanych również z działaniem wysokiej temperatury, wibracji oraz substancji chemicznych), prace w kontakcie z wodą, substancjami toksycznymi, żrącymi lub drażniącymi, oraz prace w niskiej temperaturze, w tym w szczególności: - prace z użyciem przedmiotów lub materiałów ostrych, tnących, kłujących,

parzących lub szczególnie chropowatych albo inne narażające na uszkodzenia rąk, z wyłączeniem prac przy obsłudze maszyn, przy których istnieje niebezpieczeństwo wciągnięcia rękawicy,

- spawanie lub cięcie metali przy pomocy łuku elektrycznego i wszelkie inne czynności wymagające użycia lamp łukowych lub też innych źródeł promieniowania ultrafioletowego.

6 Środki ochrony twarzy i oczu

Prace, przy których twarz lub oczy pracowników są narażone na urazy albo podrażnienia w wyniku działania czynników niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia, w tym w szczególności: - spawanie lub cięcie metali przy pomocy palnika lub łuku elektrycznego, - obserwowanie intensywnych punktów świetlnych lub substancji silnie

rozżarzonych, takich jak roztopiona stal albo szkło, - szlifowanie na sucho, oczyszczanie oraz inne prace powodujące

rozpryskiwanie mogących przedostać się do oczu ostrych cząsteczek, stopionych metali lub żrących płynów,

- prace przy maszynach do obróbki skrawaniem materiału, podczas której powstają wióry odpryskowe.

7 Środki ochrony układu oddechowego

Prace w warunkach ryzyka narażenia na nadmierne zanieczyszczenie powietrza czynnikami szkodliwymi lub w warunkach niedoboru tlenu w powietrzu, w tym w szczególności: - prace w zbiornikach i w gazowych piecach przemysłowych, gdzie może

występować szkodliwy gaz lub niedobór tlenu, - prace w narażeniu na wdychanie szkodliwych pyłów, gazów, par lub dymu.

8 Środki ochrony słuchu

Prace w warunkach, w których poziom hałasu przekracza najwyższe dopuszczalne natężenie, w tym w szczególności: - prace przy obsłudze pras do metalu, - prace przy użyciu narzędzi pneumatycznych.

9 Dermatologiczne środki ochrony indywidualnej

Prace narażające na podrażnienia skóry, w tym w szczególności: - garbowanie skóry, - prace w narażeniu na wdychanie chromianów, dwuchromianów alkalicznych,

kwasu chromowego lub innych substancji żrących lub drażniących, wpływających na owrzodzenia lub perforację przegrody nosowej.


Środki ochrony zbiorowej to środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi, w tym i pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy, będące rozwiązaniami technicznymi stosowanymi w pomieszczeniach pracy, maszynach i innych urządzeniach.

Środki ochrony zbiorowej możemy podzielić na: − środki chroniące przed zbyt wysoką lub niską temperaturą otoczenia w strefie roboczej, − środki chroniące przed działaniem zbyt wysokich lub niskich temperatur powierzchni

urządzeń, maszyn, wyrobów i półwyrobów, − środki chroniące przed hałasem, − środki chroniące przed wilgocią, − środki chroniące przed ultradźwiękami, − środki chroniące przed infradźwiękami, − środki chroniące przed promieniowaniem nadfioletowym, − środki chroniące przed promieniowaniem podczerwonym, − środki chroniące przed promieniowaniem jonizującym, − środki chroniące przed promieniowaniem generatorów kwantowych, − środki chroniące przed polem elektromagnetycznym, − środki chroniące przed polem elektrostatycznym, − środki chroniące przed elektrycznością statyczną, − środki chroniące przed porażeniem prądem elektrycznym; − środki chroniące przed działaniem czynników chemicznych, − środki chroniące przed działaniem czynników biologicznych, − środki chroniące przed działaniem płynów, − środki zapewniające prawidłowe warunki środowiska powietrznego w pomieszczeniach

przemysłowych i na stanowiskach pracy, − środki zapewniające prawidłowe oświetlenie w pomieszczeniach przemysłowych

i na stanowiskach pracy.

W celu ochrony człowieka przed skutkami porażenia prądem elektrycznym są stosowane następujące środki ochrony przeciwporażeniowej: a) środki nietechniczne takie, jak:

– popularyzacja sposobów i zasad bezpiecznego użytkowania energii elektrycznej, – szkolenie wstępne i okresowe wszystkich pracowników użytkujących urządzenia

elektryczne i obsługujących urządzenia elektryczne, – wymagania kwalifikacyjne dla pracowników obsługujących urządzenia elektryczne, – organizacja pracy (instrukcje eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych, pisemne

polecenia wykonywania prac), – egzekwowanie przestrzegania reguł bezpieczeństwa, – badania okresowe, – szkolenie w zakresie udzielania pierwszej pomocy przy porażeniach,

b) środki techniczne takie, jak: – ochrona przed dotykiem bezpośrednim (ochrona podstawowa), – ochrona przed dotykiem pośrednim (ochrona dodatkowa), – ochrona przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim – realizowana przez zasilanie

napięciem bezpiecznym, – sprzęt ochronny (w tym środki ochrony indywidualnej) – dla zastosowań, w których

wyżej wymienione nie mogą być wykorzystane (np. przy naprawie urządzeń elektroenergetycznych).


Ponieważ wszystkie urządzenia elektryczne, których wartości napięć roboczych są większe niż wartości bezpieczne, stwarzają niebezpieczeństwo porażenia prądem elektrycznym, ochrona przeciwporażeniowa powinna być stosowana w każdej sieci czy instalacji elektroenergetycznej i we wszystkich przyłączonych odbiornikach energii elektrycznej. Rodzaj technicznych środków ochrony w poszczególnych urządzeniach lub ich częściach powinien być dostosowany zwłaszcza do wartości napięcia, warunków środowiskowych oraz sposobu użytkowania i obsługi. Istotne są też kwalifikacje osób mających dostęp do urządzenia oraz rezystancja ciała ludzkiego i charakter kontaktu człowieka z potencjałem ziemi. W przypadku urządzeń eksploatowanych przez osoby poinstruowane i wykwalifikowane, dopuszcza się w pewnych warunkach niestosowanie niektórych rozwiązań ochrony. Natomiast w pozostałych przypadkach wymaga się stosowania ochrony przed dotykiem bezpośrednim (ochrony podstawowej) razem z ochroną przed dotykiem pośrednim (ochroną dodatkową).

Ochrona przed dotykiem bezpośrednim ma za zadanie chronić ludzi i zwierzęta przed zagrożeniami wynikającymi z dotyku do części czynnych urządzeń elektrycznych (części znajdujących się pod niebezpiecznym napięciem w czasie normalnej pracy tych urządzeń). Zasadę realizuje się poprzez uniemożliwienie (utrudnienie) człowiekowi dotyku do tych części, co zapobiega z kolei przepływowi prądu rażeniowego przez jego ciało. W urządzeniach elektrycznych o napięciu do 1kV wymaga się zastosowania przynajmniej jednego z następujących środków ochrony: − izolowanie części czynnych, − stosowanie obudów lub osłon, − stosowanie ogrodzeń, − stosowanie barier i przeszkód, − umieszczenie części czynnych poza zasięgiem ręki, − ochrona przed napięciami szczątkowymi.

Ochrona przed dotykiem pośrednim ma na celu ograniczenie skutków porażenia w razie

dotknięcia do części przewodzących dostępnych, które niespodziewanie znalazły się pod niebezpiecznym napięciem (np. wyniku uszkodzenia izolacji). Działanie takie powinno być realizowane poprzez uniemożliwienie przepływu prądu przez ciało człowieka lub zwierzęcia, lub ograniczenie wartości prądu rażeniowego lub czasu jego przepływu. Ochrona przed dotykiem pośrednim w urządzeniach elektrycznych niskiego napięcia może być osiągnięta przez zastosowanie co najmniej jednego z poniżej wymienionych rozwiązań: − samoczynnego wyłączania zasilania, − urządzeń II klasy ochronności lub o izolacji równoważnej, − izolowanie stanowiska, − nie uziemionych połączeń wyrównawczych, − separacji elektrycznej.

Ochrona przez samoczynne wyłączenie zasilania jest najbardziej rozpowszechnionym

w Polsce środkiem ochrony w sieciach i instalacjach elektrycznych niskiego napięcia. Jej zastosowanie wiąże się z koniecznością: doprowadzenia do każdej części przewodzącej dostępnej przewodu ochronnego oraz zastosowania urządzenia powodującego samoczynne wyłączenie zasilania. Ochrona powinna być tak wykonana, aby w razie zwarcia między częścią czynną a częścią przewodzącą dostępną (np. przewodzącą obudową urządzenia elektrycznego) lub przewodem ochronnym, spodziewane napięcie dotykowe o wartości większej niż 50 V prądu przemiennego lub 120 V prądu stałego było wyłączane tak szybko, aby nie wystąpiły niebezpieczne skutki patofizjologiczne. Wymaganie to będzie spełnione


wówczas, gdy w wyniku zwarcia popłynie prąd o takim natężeniu, że spowoduje samoczynne zadziałanie urządzenia wyłączającego w dostatecznie krótkim czasie. Musi być zatem stworzona odpowiednia droga dla prądu zwarciowego, nazywana pętlą zwarcia, złożona z przewodów: fazowych oraz ochronnych – łączących wszystkie dostępne części przewodzące urządzeń elektrycznych z punktem neutralnym sieci lub z ziemią, w zależności od układu sieciowego. Urządzeniami samoczynnie wyłączającymi prąd zwarcia, mogą być: − zabezpieczenia przetężeniowe (reagujące na wzrost wartości prądu w obwodzie), np.

bezpieczniki topikowe albo wyłączniki samoczynne z wyzwalaczami lub przekaźnikami nadprądowymi,

− urządzenia ochronne różnicowoprądowe reagujące na pojawienie się prądu upływu z obwodu.

Ochrona przez zastosowanie izolowania stanowiska ma na celu zapobieżenie możliwości

porażenia prądem elektrycznym w wyniku równoczesnego dotknięcia części przewodzących znajdujących się pod różnymi potencjałami, np. co może zdarzyć się przy uszkodzeniu izolacji podstawowej części czynnych. Działanie środka ochrony polega na izolowaniu od ziemi stanowiska pracy, na którym może się znaleźć człowiek, bądź takim wyposażeniu tego stanowiska, by nie było możliwe jednoczesne dotknięcie dwóch części przewodzących dostępnych lub jednej części przewodzącej dostępnej i jakiejkolwiek części przewodzącej obcej. Wymaganie to można spełnić przez: − pokrycie lub wykonanie podłogi i ścian z materiału izolacyjnego niepodlegającego

działaniu wilgoci oraz oddalenie od siebie części przewodzących dostępnych od części przewodzących obcych poza strefę zasięgu ręki,

− umieszczenie odpowiednich barier wykonanych w miarę możliwości z materiałów izolacyjnych, nieprzyłączonych do ziemi ani do części przewodzących dostępnych,

− izolowanie części przewodzących obcych. 4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co rozumiemy pod pojęciem – środki ochrony indywidualnej? 2. Kiedy powinniśmy stosować środki ochrony indywidualnej? 3. Jakie wymagania powinny spełniać środki ochrony indywidualnej? 4. Jakie znasz rodzaje środków ochrony indywidualnej? 5. Do czego przeznaczone są środki ochrony zbiorowej? 6. Jakie znasz rodzaje środków ochrony zbiorowej? 7. Jakie środki ochrony przeciwporażeniowej stosowane są do ochrony człowieka przed

skutkami porażenia prądem elektrycznym? 4.4.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Wyobraź sobie sytuację, że Twoim zadaniem jest montaż anteny telefonii komórkowej. Antena znajduje się na wysokości 15 m. Jakie środki ochrony indywidualnej powinieneś dobrać do wykonania tej pracy?


1) dobrać partnerów do pracy w grupie (3 lub 4 osoby w grupie),


2) zastanowić się, jakie środki ochrony indywidualnej powinieneś dobrać do wykonania montażu anteny?

3) wpisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów – nie krytykując żadnego z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),



Wyposażenie stanowiska pracy: − duże arkusze papieru, − mazaki, − tablica flip-chart. Ćwiczenie 2

Wyjaśnij, jakie zadanie spełnia i na czym polega ochrona przeciwporażeniowa przed dotykiem bezpośrednim.


1) dobrać partnerów do pracy w grupie (3 lub 4 osoby w grupie), 2) zastanowić się czym jest ochrona przeciwporażeniowa, 3) zastanowić się na czym polega ochrona przeciwporażeniowa przed dotykiem

bezpośrednim, 4) wpisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów – nie krytykując żadnego



Wyposażenie stanowiska pracy: − duże arkusze papieru, − mazaki, − tablica flip-chart. 4.4.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) dobrać środki ochrony indywidualnej do wykonywania prac na wysokości?

2) dobrać środki ochrony indywidualnej twarzy i oczu? 3) dobrać środki ochrony indywidualnej kończyn górnych? 4) dobrać środki ochrony indywidualnej kończyn dolnych? 5) dobrać środki ochrony głowy? 6) stosować środki ochrony przeciwporażeniowej?


4.5. Zasady postępowania w razie wypadku, awarii urządzenia oraz zagrożenia pożarem lub wybuchem


Pożarem nazywamy każdy przypadek niekontrolowanego procesu spalania materiałów palnych. Wszędzie tam, gdzie w sposób niekontrolowany przekształca się energia mechaniczna lub elektryczna w cieplną lub jest niekontrolowany płomień, żar lub iskry, występuje niebezpieczeństwo pożaru.

Tabela 6. Grupy pożarów

Zagrożenie pożarowe występuje wszędzie tam, gdzie:

− jest duże nagromadzenie materiałów łatwopalnych, − stosowany jest ogień otwarty lub wysoka temperatura do celów technologicznych, − stosowane są materiały łatwopalne do celów technologicznych, − występuje proces samonagrzewania się materiałów, − używane są narzędzia iskrzące, − istnieją możliwości wyładowania elektryczności statycznej, − wydziela się energia cieplna w wyniku tarcia elementów maszyn i urządzeń, − nie zachowane są odległości materiałów i wyposażenia od elementów oświetlenia

(żarówek) i ogrzewania (piece, grzejniki itp.), − występują reakcje egzotermiczne, − nieprawidłowo są eksploatowane urządzenia elektryczne i instalacje, − pozostawione są bez nadzoru odpady łatwopalne, − oraz w innych przypadkach braku właściwej ostrożności w postępowaniu z ogniem.

Najczęściej spotykanymi przyczynami pożarów jest ludzka nieostrożność, nierzadko granicząca z bezmyślnością. Objawia się ona drastycznym lekceważeniem podstawowych zasad bezpieczeństwa oraz świadomym łamaniem przepisów przeciwpożarowych. Szczególnie powszechne jest nieprzestrzeganie zakazu palenia tytoniu w miejscach niedozwolonych, niewłaściwe zabezpieczenie prac określanych jako niebezpieczne pożarowo oraz lekceważenie zagrożeń związanych z używaniem cieczy palnych. Drugą pod względem częstotliwości przyczyną występowania pożarów są wady i nieprawidłowa eksploatacja urządzeń elektrycznych, objawiająca się nadmiernym obciążaniem obwodów zasilających, eksploatowaniem urządzeń niesprawnych technicznie, zwłaszcza z uszkodzonymi kablami i wtykami zasilającymi oraz używanie elektrycznych, przenośnych urządzeń grzewczych w sposób niezgodny z przeznaczeniem i określonymi przez producenta zasadami użytkowania. Najczęstsze przyczyny pożarów od urządzeń elektrycznych to: − zły stan zestyków lub niewłaściwy dobór aparatów łączeniowych,

Grupa pożaru Rodzaj palącego się materiału i sposób jego spalania

A Pożary ciał stałych pochodzenia organicznego, przy spalaniu których obok innych zjawisk powstaje zjawisko żarzenia. Na przykład: drewno, papier, węgiel, tworzywa sztuczne, tkaniny, słoma

B Pożary cieczy palnych i substancji stałych topiących się wskutek ciepła wytwarzającego się przy pożarze. Na przykład: benzyna, alkohole, aceton, eter, oleje, lakiery, tłuszcze, parafina, stearyna, pak, smoła, naftalen

C Pożary gazów. Na przykład: metan, acetylen, propan, wodór, gaz miejski D Pożary metali. Na przykład: magnez, sód, uran E Pożary instalacji i urządzeń elektrycznych, pojazdów samochodowych


− zły stan lub niewłaściwy dobór zabezpieczeń przetężeniowych (nadprądowych), − zły stan izolacji lub niewłaściwy rodzaj izolacji elektrycznej, − nadmierne nagrzewanie się urządzeń elektrycznych podczas ich pracy, − błędne połączenia lub zwarcia w instalacjach (np. pomiędzy przewodami N i PE), − występowanie łuku elektrycznego, − brak ostrożności przy pracach spawalniczych, − niewłaściwe użytkowanie urządzeń grzejnych, − występowanie wewnętrznych zwarć w aparatach i urządzeniach zawierających palny olej

mineralny, − występowanie przepięć pochodzenia atmosferycznego i łączeniowego.

Ochrona przeciwpożarowa polega głównie na zapobieganiu pożarom i ich

rozprzestrzenianiu się, zapewnieniu sił i środków do ich zwalczania oraz prowadzeniu działań ratowniczych. Zapobieganie pożarom to ogół przedsięwzięć, czynności i zabiegów profilaktycznych mających na celu ochronę życia, zdrowia i mienia przed pożarem. Metody i szczegółowe sposoby ochrony przeciwpożarowej ustalają przepisy ustawy o ochronie przeciwpożarowej, przepisy rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów, przepisy techniczno-budowlane oraz określone w polskich normach (PN) warunki techniczne środków zabezpieczenia przeciwpożarowego, a także instrukcje bezpieczeństwa pożarowego, opracowywane indywidualnie na potrzeby konkretnego obiektu, zakładu produkcyjnego, magazynowego, w którym są szczegółowo określone obowiązujące zasady ochrony przeciwpożarowej.

Dla ochrony zdrowia i życia szczególne znaczenie ma zabezpieczenie przeciwpożarowe budynków. W obiektach oraz na terenach przyległych do nich jest zabronione wykonywanie czynności, które mogą spowodować pożar, jego rozprzestrzenianie się, utrudnienie prowadzenia działania ratowniczego lub ewakuacji, a w szczególności: a) używanie otwartego ognia, palenie tytoniu i stosowanie innych czynników mogących

zainicjować zapłon występujących materiałów: – w strefie zagrożenia wybuchem, z wyjątkiem wypadków określonych

w odrębnych przepisach, – w miejscach występowania materiałów niebezpiecznych pożarowo, – w miejscach występowania innych materiałów palnych, określonych przez

właściciela lub użytkownika i oznakowanych zgodnie z Polskimi Normami, b) garażowanie pojazdów silnikowych w obiektach i pomieszczeniach nie przeznaczonych

do tego celu, jeżeli nie opróżniono zbiornika paliwa pojazdu i nie odłączono na stałe zasilania akumulatorowego pojazdu,

c) rozgrzewanie za pomocą otwartego ognia smoły i innych materiałów w odległości mniejszej niż 5 m od obiektu, przyległego do niego składowiska lub placu składowego z materiałami palnymi, przy czym jest dopuszczalne wykonywanie tych czynności na dachach o konstrukcji i pokryciu niepalnym w budowanych obiektach, a w pozostałych, jeżeli zostaną zastosowane odpowiednie, przeznaczone do tego celu podgrzewacze,

d) wysypywanie gorącego popiołu i żużla lub spalanie śmieci i odpadków w miejscu umożliwiającym zapalenie się sąsiednich obiektów lub materiałów palnych,

e) przechowywanie materiałów palnych w odległości mniejszej niż 0,5 m od: – urządzeń i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do

temperatury przekraczającej 100°C, – linii kablowych o napięciu powyżej 1 kV, przewodów uziemiających oraz

przewodów odprowadzających, – instalacji odgromowej, jeżeli odrębne przepisy nie stanowią inaczej,


f) użytkowanie elektrycznych urządzeń ogrzewczych ustawionych bezpośrednio na podłożu palnym, z wyjątkiem urządzeń eksploatowanych zgodnie z warunkami określonymi przez producenta,

g) stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych, z wyjątkiem materiałów trudno zapalnych, jeżeli zostaną umieszczone w odległości co najmniej 0,05 m od żarówki,

h) instalowanie opraw oświetleniowych oraz osprzętu instalacji elektrycznych, jak: wyłączniki, przełączniki, gniazda wtyczkowe, bezpośrednio na podłożu palnym, jeżeli ich konstrukcja nie zabezpiecza podłoża przed zapaleniem,

i) składowanie materiałów palnych na drogach komunikacji ogólnej służących ewakuacji, j) ustawianie na klatkach schodowych jakichkolwiek przedmiotów utrudniających

ewakuację, k) zamykanie drzwi ewakuacyjnych w sposób uniemożliwiający ich natychmiastowe użycie, l) uniemożliwianie lub ograniczanie dostępu do:

– urządzeń przeciwpożarowych, takich jak stałe i półstałe urządzenia gaśnicze i zabezpieczające, urządzenia odciążające, instalacje sygnalizacyjno-alarmowe, hydranty, zawory hydrantowe, suche piony, przeciwpożarowe zbiorniki wodne, klapy przeciwpożarowe, urządzenia do usuwania dymów i gazów pożarowych,

– urządzeń uruchamiających instalacje gaśnicze i sterujących takimi instalacjami oraz innymi instalacjami wpływającymi na stan bezpieczeństwa pożarowego obiektu

– wyjść ewakuacyjnych, – wyłączników i tablic rozdzielczych prądu elektrycznego oraz głównych zaworów

gazu.

Zapobieganie pożarom od urządzeń elektrycznych polega na eliminacji i ograniczeniu zagrożenia pożarowego w sposób następujący: − wszędzie tam, gdzie jest to wskazane, stosuje się wyłączniki różnicowoprądowe

o znamionowym prądzie wyzwalającym do 500 mA, dobrze spełniające zadanie środka ochrony przeciwpożarowej,

− wykonuje się instalację i urządzenia tak, aby nie podtrzymywały i nie rozprzestrzeniały pożaru, niezależnie od tego, czy powstał on w nich samych, czy w ich pobliżu,

− elementy instalacji i urządzeń elektrycznych stykające się z materiałami palnymi odpowiednio się dobiera lub umieszcza się w bezpiecznej odległości albo z użyciem niepalnych podkładek,

− instaluje się przewody i kable z izolacją wykonaną z materiałów niepalnych i nie wydzielających chloru ani chlorowodoru w przypadku ich przegrzania; chlorowodór z wodą tworzy kwas solny, szkodliwy dla człowieka oraz powodujący bardzo duże szkody wynikające z korozji obiektów budowlanych i urządzeń,

− przy długich wiązkach przewodów i kabli zapewnia się ich zwiększoną odporność na działanie ognia, przez zastosowanie odpowiedniej izolacji lub pomalowanie specjalną farbą bądź przez natryskiwanie spienionego tworzywa,

− wykonuje się ognioodporne przejścia przewodów przez przeciwpożarowe ściany i stropy,

− w obiektach, w których łatwo jest wzniecić pożar (np. w lakierniach, stolarniach, itp.), stosowane są tylko niezbędne urządzenia elektryczne i w odpowiednich osłonach,

− w obiektach, w których pożar zagraża życiu wielu osób lub mieniu o dużej wartości (np. hotele i inne budynki użyteczności publicznej, kopalnie, itp.), instalacje i urządzenia elektryczne wykonuje się z materiałów, które podczas pożaru wydzielają jak najmniej dymu i toksycznych gazów,


− obiekty budowlane wyposaża się w instalacje piorunochronne, − instaluje się ochronniki przeciwprzepięciowe w instalacjach elektrycznych obiektów, − opraw lamp w „ciągach świetlnych” nie wykonuje się z materiałów łatwo palnych.

Właściwe obchodzenie się z materiałami niebezpiecznymi pożarowo jest jednym z podstawowych warunków bezpieczeństwa pożarowego w każdym obiekcie. Pracownicy powinni też wiedzieć, w jakie urządzenia przeciwpożarowe wyposażony jest obiekt, w którym są zatrudnieni, i umieć je uruchomić w razie konieczności. W obiektach i pomieszczeniach pracy powinny znajdować się instrukcje bezpieczeństwa pożarowego oraz instrukcja postępowania na wypadek pożaru.

W przypadku zauważenia pożaru należy niezwłocznie zaalarmować osoby przebywające w strefie zagrożenia oraz wezwać straż pożarną. Telefoniczne alarmowanie należy wykonać w następujący sposób: po wybraniu numeru alarmowego straży pożarnej 998 lub 112 i zgłoszeniu się dyżurnego spokojnie i wyraźnie podaje się: − swoje imię i nazwisko, numer telefonu, z którego nadawana jest informacja

o zdarzeniu, − adres i nazwę obiektu, − co się pali, na którym piętrze, − czy jest zagrożenie dla życia i zdrowia ludzkiego.

Po podaniu informacji nie odkładać słuchawki do chwili potwierdzenia przyjęcia zgłoszenia. Po zgłoszeniu zdarzenia należy przystąpić niezwłocznie do likwidacji pożaru za pomocą podręcznego sprzętu gaśniczego i nieść pomoc osobom zagrożonym, a w przypadku koniecznym przystąpić do ewakuacji ludzi i mienia. Należy czynności te wykonać w taki sposób aby nie doszło do powstania paniki jaka może ogarnąć ludzi będących w zagrożeniu, które wywołuje u ludzi ogień i dym. Panika może być przyczyną niepotrzebnych i tragicznych w skutkach wypadków w trakcie prowadzenia działań ratowniczo gaśniczych.

Środki gaśnicze stosuje się zależnie od rodzaju pożaru tzn., że nie każdy środek jest

przydatny do gaszenia każdego pożaru (tabela 7). Stosując nieodpowiedni środek, zamiast ugasić ogień, można go podsycić, spowodować większe straty, odnieść ciężkie obrażenia. Podręcznym sprzętem gaśniczym są gaśnice i agregaty – pianowe, halonowe, śniegowe i proszkowe oraz koce gaśnicze, piasek i woda. Gaśnicą jest urządzenie, w którym ciśnienie wewnętrzne umożliwia wyrzucenie środka gaśniczego i jego skierowanie na ognisko pożaru. Mają one na swojej obudowie wyraźne i duże oznaczenia literowe świadczące o tym, do gaszenia jakiego rodzaju pożaru są przeznaczone: A – ciała stałe pochodzenia organicznego, przy spalaniu których występuje zjawisko żarzenia

(drewno, papier itp.), B – ciecze palne i substancje stałe topniejące wskutek ciepła (benzyna, rozpuszczalniki,

smoła, topiące się tworzywa sztuczne), C – gazy palne (gaz miejski i ziemny, acetylen, propan–butan), D – metale lekkie np. aluminium, magnez, sód, E – pożary z grup ABC występujące w obrębie urządzeń pod napięciem.

Powszechnie stosowane są gaśnice wodne, halonowe, pianowe, proszkowe i śniegowe. W pomieszczeniach zamkniętych można stosować gaśnice halonowe przy korzystaniu z masek gazowych. Gaśnicami obecnie najpowszechniej stosowanymi są gaśnice proszkowe. Oznakowanie gaśnicy proszkowej składa się z szeregu symboli, na przykład GP–6z ABC oznacza, że jest to gaśnica proszkowa (GP), wyposażona w nabój gazowy (wyrzutnik), którą można gasić pożary typu A, B i C.


Kolejnym środkiem gaśniczych jest woda oraz wodne roztwory środków zwilżających. Te ostatnie charakteryzują się większymi zdolnościami penetracyjnymi materiałów o szczególnie rozwiniętej powierzchni, na przykład słomy, siana, pyłu drzewnego lub węglowego. Woda jest całkowicie niepalna, pobiera z palącego się ciała ogromne ilości ciepła, oziębiając palące się ciało do temperatury uniemożliwiającej dalsze palenie się. W zetknięciu się z ogniem zamienia się w parę wodną, która wypiera z ogniska pożaru powietrze (tlen), hamując proces palenia się. Wodą nie można gasić płynów łatwo palnych lżejszych od wody, ponieważ opada ona na dno, powodując przelanie lub rozbryzgi palącej się substancji. Wodą nie wolno gasić instalacji elektrycznych pod napięciem. Również niekorzystne jest oziębianie wodą nagrzanych maszyn lub żelaznych konstrukcji, które mogą ulec deformacji, powodując m.in. zawalenie się stropów.

Tabela 7. Grupy pożarów oraz środki gaśnicze

Grupa pożarów Rodzaj płonącego materiału Środki gaśnicze

A Ciała stałe pochodzenia organicznego, przy spalaniu których występuje zjawisko żarzenia (drewno, papier, tworzywa sztuczne, itp.)

woda, piana, dwutlenek węgla, proszki gaśnicze,

B Ciecze palne i substancje stałe topiące się wskutek wytworzonego przy pożarze ciepła (benzyna, nafta, parafina, pak, naftalen, itp.)

piana, dwutlenek węgla, halony, proszki gaśnicze,

C Gazy (metan, aceton, propan, butan, itd.) proszki gaśnicze, halony,

D Metale (magnez, sód, uran, itd.) specjalne proszki gaśnicze,

E Pożary grupy A – D występujące w obrębie urządzeń elektrycznych pod napięciem

dwutlenek węgla, halony, proszki gaśnicze

Łatwo dostępnym środkiem gaśniczym jest piasek, którego właściwości polegają na

odcinaniu dostępu powietrza od ogniska pożaru, zmniejszeniu promieniowania ciepła oraz zapobieganiu rozpryskom. Nadaje się on głównie do gaszenia niewielkich zarzewi ognia i małych bomb zapalających. Nie należy go stosować do gaszenia płynów łatwo palnych w zbiornikach, maszyn, aparatury precyzyjnej. Powszechnie stosowanym środkiem gaśniczym jest piana gaśnicza. Właściwości gaśnicze polegają na działaniu tłumiącym i izolującym palące się ciało od powietrza oraz działaniu chłodzącym, ponieważ piana zawiera dość duży procent wody. Bardzo skutecznym środkiem gaśniczym jest dwutlenek węgla. Właściwości gaśnicze tego środka polegają na oziębianiu palącego się ciała i odizolowaniu go od powietrza. Dwutlenek węgla nadaje się do gaszenia wielu rodzajów pożaru, szczególnie cieczy palnych (farb, lakierów, rozpuszczalników) i gazów, ponieważ nie zwilża gaszonych materiałów. Dwutlenek węgla nie przewodzi prądu elektrycznego, może więc być użyty do gaszenia instalacji elektrycznych pod napięciem.

O rozmieszczeniu sprzętu pożarowego w budynku informują znaki ochrony przeciwpożarowej, których przykłady podano w tabeli 8.


Tabela 8. Wybrane znaki ochrony przeciwpożarowej [11]

Hydrant wewnętrzny

Gaśnica

Kierunek do miejsca rozmieszczenia sprzętu pożarowego lub urządzenia ostrzegawczego

Zestaw sprzętu pożarowego

Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie, wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą: − podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub

poleceń przełożonych, − podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz

pracodawcy, nawet bez polecenia, − w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedziba

pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy. Celem postępowania ratowniczego w zakładzie pracy jest udzielenie pomocy

i zapewnienie opieki poszkodowanemu do czasu przybycia wykwalifikowanych ratowników medycznych lub lekarza oraz zawiadomienie przełożonego oraz pracownika służby bezpieczeństwa i higieny pracy. Poważny stan poszkodowanego oznacza konieczność jak najszybszego wezwania służb medycznych (tel. 999 oraz 112 dla telefonu komórkowego) lub powiadomienia o zaistniałym wypadku, bezpośrednio po zdarzeniu, odpowiednich osób. Z punktu widzenia zasad udzielania pierwszej pomocy, należy wzywać pomoc tak, aby poszkodowany nie pozostał bez opieki. Jeśli ratownik jest sam z poszkodowanym, musi głośno wołać o pomoc, zwracając jednocześnie uwagę na stan poszkodowanego. Istotne jest też, aby meldunek o zaistniałym wypadku zawierał zwięzłą i dokładną informację na temat: − miejsca zdarzenia, − rodzaju uszkodzeń, − przebiegu wydarzeń, − liczby poszkodowanych, − zakresu udzielonej pierwszej pomocy, − wzywającego pomoc.

O tym, że wypadek miał miejsce, poszkodowany – jeżeli stan zdrowia na to pozwala – powinien niezwłocznie poinformować swojego przełożonego. Obowiązek ten nie dotyczy tylko poszkodowanego, każdy pracownik jest zobowiązany zawiadomić przełożonego


o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo o zagrożeniu zdrowia lub życia ludzkiego. Szczegółowe sposoby organizacji pierwszej pomocy zostały opisanej w kolejnym rozdziale poradnika.

Awaria technologiczna jest to zdarzenie, w szczególności emisja, pożar lub eksplozja powstała w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzących do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem. Każdy, kto zauważy wystąpienie awarii, jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić o tym osoby znajdujące się w strefie zagrożenia oraz jednostkę organizacyjną Państwowej Straży Pożarnej albo Policji albo wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Podmioty te mogą wprowadzić obowiązek świadczeń osobistych i rzeczowych w celu prowadzenia akcji na rzecz ochrony życia i zdrowia ludzi oraz środowiska przed skutkami awarii.


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co rozumiemy pod pojęciem pożar? 2. Gdzie występuje zagrożenie pożarowe? 3. Jakie są najczęstsze przyczyny pożarów od urządzeń elektrycznych? 4. Jakie znasz grupy pożarów? 5. Na czym polega ochrona przeciwpożarowa? 6. Kogo i w jaki sposób zawiadomisz o wypadku przy pracy? 7. Co powinieneś zrobić, gdy zauważysz pożar? 8. Jakie są rodzaje gaśnic i do czego mogą służyć? 9. Jakie czynności należy podjąć w przypadku zapalenia się instalacji elektrycznej? 4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W czasie wykonywania ćwiczeń laboratoryjnych w pracowni komputerowej zauważyłeś ogień wydobywający się z elektrycznej tablicy rozdzielczej. Jak się zachowasz w takiej sytuacji?


1) zapisać na arkuszu papieru czynności, jakie po kolei powinieneś wykonać, 2) dobrać sprzęt i środki gaśnicze, 3) wyniki pracy zaprezentować na forum grupy i porównać z opracowaniami kolegów, 4) uzasadnić swój wybór.


− duże arkusze papieru, − mazaki, − tablica flip-chart.


Ćwiczenie 2 Zauważyłeś pożar w swoim miejscu pracy. Odpowiedz na pytanie: jakie czynności

powinieneś podjąć po zauważeniu pożaru?


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) dobrać partnerów do pracy w grupie, 2) wskazać, jakie działania powinny być podjęte po zauważeniu pożaru, 3) wyniki pracy grupy zapisać na dużym arkuszu papieru, 4) w warunkach symulacyjnych powiadomić straż pożarną, 5) zaprezentować ćwiczenie na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy: – duże arkusze papieru, – mazaki, – tablica flip chart. 4.5.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wskazać przyczyny pożarów? 2) wymienić ogólne zasady ochrony przeciwpożarowej? 3) dobrać środki gaśnicze w zależności od rodzaju pożaru? 4) powiadomić straż pożarną zgodnie z procedurą? 5) powiadomić pogotowie ratunkowe zgodnie z procedurą?


4.6. Pierwsza pomoc w wypadkach przy pracy 4.6.1. Materiał nauczania

Pierwsza pomoc to zespół czynności podejmowanych w celu ratowania osoby znajdującej się w stanie nagłego zagrożenia życia lub zdrowia, wykonywanych bez użycia wyrobów medycznych oraz produktów leczniczych przez osoby nie posiadające uprawnień do podejmowania medycznych działań ratowniczych. Znajomość postępowania w sytuacjach zagrożenia życia i zdrowia i udzielenie w przypadku potrzeby pierwszej pomocy pozwala na zwiększenie szans osoby poszkodowanej na przeżycie lub uniknięcie kalectwa.

Gdy na miejscu wypadku są poszkodowani lub doszło do nagłego zachorowania, należy podjąć czynności związane z oceną stanu poszkodowanych. Na czynności te składają się oceny: − przytomności (świadomości), − drożności dróg oddechowych, − obecności lub braku oddychania, − akcji serca i wydolności krążenia, − obrażeń ciała poszkodowanego.

Jeśli poszkodowany nie reaguje na głos i bardzo delikatne potrząsanie lub pociąganie płatka ucha, należy uznać, że jest nieprzytomny. Gdy reaguje na głos, należy wydawać mu proste polecenia, np. nakłonić, by spróbował ścisnąć rękę lub zmrużył oczy. W czasie udzielania pomocy należy tak postępować, aby drogi oddechowe były drożne, a więc: − rozpiąć uciskające ubranie, − sprawdzić jamę ustną i usunąć z niej ciała obce (cukierki, gumę do żucia resztki

pokarmu, wybite zęby, nieprzymocowaną protezę zębową), − odgiąć głowę, − podciągnąć żuchwę.

Oceniając drożność dróg oddechowych, należy przez 10 sekund obserwować oznaki oddychania, wsłuchiwać się w nie i starać się je wyczuć oraz: − obserwować ruchy klatki piersiowej, − nasłuchiwać przy ustach odgłosów wydawanych przy oddychaniu, − starać się wyczuć wydychane powietrze własnym policzkiem.

Tętno, zarówno u osoby przytomnej, jak i nieprzytomnej, jest najlepiej wyczuwalne na tętnicy szyjnej, gdyż jest ona większa od tętnicy promieniowej na wysokości nadgarstka. Oceny akcji serca i krążenia dokonuje się przez bezpośrednie osłuchanie uchem okolicy sercowej na klatce piersiowej oraz ocenę tętna na tętnicy szyjnej lub, w uzasadnionych przypadkach, gdy jest to jedyne miejsce dostępne, na tętnicy promieniowej. Kolejnym elementem oceny jest zbadanie całego ciała poszkodowanego (od czubka głowy do małego palca u nogi), głównie w poszukiwaniu takich urazów, jak rany, złamania i zwichnięcia. Poszkodowany przytomny jest w stanie powiedzieć, co go boli. Wówczas zadanie jest ułatwione i ocena szczegółowa trwa krótko. Ocena stanu poszkodowanego nie powinna trwać długo, optymalnie około 1 minuty. Ma ona na celu wykrycie podstawowych przyczyn ewentualnego zagrożenia życia i daje możliwość dokonania selekcji poszkodowanych na osoby wymagające pomocy natychmiast oraz te, którym pomoc może być udzielona nieco później. Ocenę można przerwać tylko w celu zapewnienia drożności dróg oddechowych lub podjęcia czynności ratujących życie.


Kolejnym krokiem jest podjęcie podstawowych czynności związanych z podtrzymywaniem życia (resuscytacja). Podstawowe czynności resuscytacyjne polegają na utrzymaniu drożności dróg oddechowych oraz wspomaganiu oddychania i krążenia bez użycia specjalistycznego sprzętu. Połączenie wentylacji własnym powietrzem wydechowym (sztuczne oddychanie) i uciskania klatki piersiowej (pośredni masaż serca) to tak zwana resuscytacja krążeniowo-oddechowa.

Podstawowe czynności resuscytacyjne: 1. Ocena sytuacji

− ocena zagrożeń dla ratowanego i ratownika, − ocena stanu osoby ratowanej.

2. Wentylacja płuc (sztuczne oddychanie) − rozluźnij odzież wokół szyi ratowanego, − odchyl jego głowę do tyłu, − obserwuj ruchy klatki piersiowej, − jeżeli poszkodowany oddycha, ale jest nieprzytomny, ułóż go w pozycji bocznej

ustalonej, − jeżeli poszkodowany nie oddycha – wezwij telefonicznie fachowa pomoc lub poproś,

aby zrobił to ktoś trzeci, − usuń widoczne przedmioty z jamy ustnej, − załóż maseczkę do sztucznego oddychania lub ułóż na ustach poszkodowanego

płócienną chusteczkę, − palcami dłoni ułożonej na czole zaciśnij nozdrza, − nabierz powietrza, szczelnie ułóż wargi wokół ust ratowanego, wdmuchnij powoli

własne powietrze wydechowe aż do wyraźnego uniesienia się klatki piersiowej poszkodowanego,

− unieś głowę poszkodowanego i obserwuj, czy klatka piersiowa opada, − przed każdym kolejnym wdmuchnięciem wykonaj głęboki wdech, − po dwóch sztucznych oddechach sprawdź tętno, − gdy krążenie jest zachowane, kontynuuj sztuczne oddychanie, kontrolując tętno co

10 oddechów lub co 1 minutę. 3. Przywrócenie krążenia krwi (masaż serca)

− ułóż poszkodowanego na twardym podłożu, − oznacz miejsce ucisku (u osoby dorosłej – 3 palce nad wyrostkiem mieczykowatym

mostka, u niemowlęcia – 1 palec poniżej linii łączącej oba sutki, u noworodka – linia łącząca brodawki piersi na mostku),

− ułóż dłonie jedna na drugiej w miejscu ucisku, − rozpocznij uciskanie (u osoby dorosłej siła ucisku 4,5 – 5,5 cm w głąb klatki

piersiowej, u dzieci 2,5 – 3,8 cm, u noworodka 1,5 – 2 cm), − uciskaj klatkę piersiową z częstotliwością 80 – 100 razy na minutę (noworodki

i niemowlęta 100 – 120), − po każdych 15 uciśnięciach wykonaj dwa sztuczne oddechy – stosunek liczby uciśnięć

i oddechów ma wynosić 15:2 – 15 uciśnięć, 2 oddechy (u niemowląt i małych dzieci 5:1).

Krwotok jest to wylanie się krwi z naczynia krwionośnego lub serca wskutek urazowego

lub chorobowego uszkodzenia ich ściany. W przypadku uszkodzenia ciągłości skóry, czyli ran, opanowanie go jest związane z zaopatrzeniem zranionego miejsca.


Przyczyny krwotoków: − rany cięte spowodowane ostrymi przedmiotami lub narzędziami tnącymi, − złamania miednicy, − uszkodzenia narządów miąższowych (wątroba, śledziona, nerki).

Krwotok zewnętrzny: − krwawienie tętnicze – krew o barwie jasnoczerwonej, wypływa z rany falami, − krwawienie żylne – krew o barwie ciemnowiśniowej wypływa jednostajnym

strumieniem, − krwawienie z naczyń włosowatych – krew sączy się powoli, a krwawienie nie jest groźne

i łatwo je opanować. Postępowanie w przypadku krwotoku zewnętrznego:

− krwawiącego trzeba koniecznie położyć, − krwawiącą kończynę unieść nad poziom serca, − jeżeli występuje silne krwawienie można ranę wytamponować jałową gazą, następnie

zamknąć opatrunkiem przylepcowym, po czym nałożyć opatrunek uciskowy. W przypadku krwotoku wewnętrznego – przy barku doświadczenia ocena krwotoku

z jam ciała jest właściwie nie możliwa. Trzeba jak najszybciej wezwać lekarza (karetkę pogotowia).

Złamanie kości jest to całkowite lub częściowe przerwanie jej ciągłości po urazie przekraczającym granicę elastyczności tkanki kostnej. Odłamki złamanej kości mogą ulec przemieszczeniu. Jeśli dochodzi do przerwania ciągłości skóry nad złamaniem, a w ranie widoczne są odłamki kości, mamy do czynienia ze złamaniem otwartym. Objawy złamania: − ból zaraz po złamaniu (nasila się przy próbach ruchu lub ucisku), − utrata lub ograniczenie czynności kończyny lub jej części, − zniekształcenie, obrzęk oraz ruchy patologiczne, − przymusowe ułożenie kończyny.

Postępowanie w przypadku złamania: 1. Wezwać pogotowie, jeżeli jest to możliwe i konieczne. 2. Poszkodowanego pozostawić w miejscu wypadku do czasu unieruchomienia złamania. 3. W razie złamania otwartego ranę przykryć jałowym opatrunkiem. 4. Unieruchamianie prowizoryczne zawsze wykonywać u chorego w pozycji leżącej. Przy

złamaniu kończyny górnej unieruchamiać należy w pozycji siedzącej. 5. Unieruchamiać zawsze przy złamanej kości sąsiadujące stawy. 6. Ograniczać narastanie obrzęku w miejscu złamania poprzez stosowanie worka

z lodem i układanie kończyny nieco wyżej nad poziom serca. 7. Obserwować stan ogólny poszkodowanego jak również złamaną kończynę (ból,

zasinienie, temperatura, ruchy palców itp.). 8. Pomóc wstać poszkodowanemu, gdyż najczęściej leży bezwładnie. 9. Poszkodowanego przewieźć do szpitala.

Oparzenie – to uszkodzenie tkanek wywołane działaniem wysokiej temperatury, żrących środków chemicznych i oparzeniem energią elektryczną lub promieniowaniem jonizującym. Oparzenie może wywołać zmiany miejscowe lub wpływać na czynności całego organizmu jest to tak zwana choroba oparzeniowa. O ciężkości oparzenia decyduje jego rozległość (jaki procent powierzchni ciała uległ poparzeniu). Oparzenia dzielą się na: − I stopnia – na skórze piekący rumień, − II stopnia – pęcherze wypełnione płynem surowiczym, tkanki otaczające oparzoną

powierzchnie są obrzęknięte,


− III stopnia – martwica tkanek aż do zwęglenia włącznie. Postępowanie w przypadku oparzeń:

– usunąć poszkodowanego z zasięgu ognia lub innego czynnika parzącego, – przy zapaleniu odzieży nakryć poszkodowanego kocem, położyć i turlać wyduszając

w ten sposób tlen spod okrycia, – nie zdejmować koca, ani odzieży, zapewnić spokój, ewentualnie podać tabletkę

przeciwbólową, – miejsce oparzone schładzać strumieniem zimnej wody lub za pomocą worka

z lodem przez około 20 minut (ochładzanie jest celowe nawet po kilu godzinach od oparzenia),

– ranę oparzeniową zabezpieczyć jałową gazą (oparzeń twarzy nie nakrywać), – wezwać pogotowie (każdego oparzonego powinien obejrzeć lekarz, poza drobnymi

oparzeniami domowymi).

Porażenie prądem elektrycznym jest bardzo niebezpieczne. Kontakt ze źródłem prądu elektrycznego może spowodować oparzenie skóry, utratę przytomności, zatrzymanie pracy serca, a nawet śmierć. Zazwyczaj krótkotrwała ekspozycja na prąd elektryczny o napięciu do 1 kV nie jest niebezpieczna dla życia, przedłużająca się ekspozycja może stać się przyczyną zgonu. Bardzo istotne w przypadku porażenia prądem elektrycznym jest natychmiastowe uwolnienie porażonego spod jego działania. Pamiętać przy tym należy, że osoba porażona prądem jest dla ratownika równie niebezpieczna jak samo źródło prądu. Objawy miejscowe: oparzenie, martwica, zwęglenie. Objawy ogólne: przyspieszenie tętna, obniżenie ciśnienia krwi, zaburzenia w oddychaniu, drgawki, wstrząs, śmierć kliniczna.

Postępowanie w miejscu wypadku porażenia prądem elektrycznym: – wyłączenie prądu (bezzwłoczne odłączenie poszkodowanego od źródła prądu), – gdy wyłączenie prądu nie jest możliwe odciągnąć porażonego od urządzenia pod

napięciem odpowiednimi narzędziami lub dostępnymi przedmiotami z suchego drewna albo z tworzywa sztucznego,

– sprawdzenie stanu przytomności poszkodowanego, – sprawdzenie podstawowych parametrów życiowych: tętna, oddechu, – ułożenie poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej, a przy braku oddechu i tętna

rozpoczęcie czynności resuscytacyjnych, – schładzanie miejsca oparzenia zimną wodą, zabezpieczenie jałową gazą lub innym

czystym materiałem, – okrycie ciała poszkodowanego, – wezwanie pogotowia. 4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. W jakim celu i w jakich przypadkach udzielana powinna być pierwsza pomoc? 2. W jaki sposób można zdiagnozować ogólny stan poszkodowanego? 3. W którym miejscu na ciele poszkodowanego najlepiej wyczuć tętno? 4. W jaki sposób wykonuje się wentylację płuc (sztuczne oddychanie)? 5. W jaki sposób wykonuje się przywracanie krążenia krwi (masaż serca)? 6. W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która została porażona prądem? 7. W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która złamała górną kończynę?


4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1 Wykonaj na fantomie wentylację płuc (sztuczne oddychanie). Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z treścią zadania (tekst przewodni do wykonania ćwiczenia), 2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 3) przyjąć rolę ratownika lub obserwatora, 4) jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem, 5) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności, 6) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy, 7) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami, 8) ćwiczenie powtarzać aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy: – instrukcja do wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania, − fantom, − materac, − maseczka do sztucznego oddychania, − płócienna chusteczka. Ćwiczenie 2

W sytuacji symulowanej udziel pierwszej pomocy koledze, który został porażony prądem elektrycznym, jest nieprzytomny, stwierdzasz brak podstawowych czynności życiowych.


1) zapoznać się z treścią zadania (tekst przewodni do wykonania ćwiczenia), 2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 3) przyjąć rolę ratownika, poszkodowanego lub obserwatora, 4) jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem, 5) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności, 6) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy, 7) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami, 8) powtarzać ćwiczenie aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy: – instrukcja do wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania, − materac, − fantom, − maseczka do sztucznego oddychania, − standardowo wyposażona apteczka.


4.6.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wykonać czynności związane z oceną stanu poszkodowanych? 2) wykonać wentylację płuc (sztuczne oddychanie)? 3) wykonać przywracanie krążenia krwi (masaż serca)? 4) udzielić pomocy w przypadku porażenia prądem? 5) udzielić pomocy w przypadku złamania kończyny? 6) udzielić pomocy w przypadku poparzeń?


4.7. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy 4.7.1. Materiał nauczania

Ochrona Środowiska jest dziedziną wiedzy o kompleksowych zmianach zachodzących

w środowisku przyrodniczym, zwłaszcza pod wpływem czynników postępu technicznego, oraz o sposobach zapobiegania lub łagodzenia ujemnych skutków ich działania. Ochrona środowiska jest pojmowana również jako zespół idei, środków i działań zmierzających do utrzymania środowiska w stanie zapewniającym optymalne warunki bytowania człowieka i gwarantującym ciągłość najważniejszych procesów w biosferze jako podstawy produkcyjnej działalności.

Zasady ochrony środowiska reguluje ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska. Najczęściej, zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska, przyjmuje się, że środowisko jest to ogół elementów przyrodniczych, w szczególności powierzchnia ziemi, łącznie z glebą, kopaliny, wody, powietrze, świat roślinny i zwierzęcy, a także krajobraz, znajdujących się zarówno w stanie naturalnym, jak też przekształconych w wyniku działalności człowieka Często również jako element środowiska traktowane są dobra materialne, zabytki architektury i kultury, a według niektórych koncepcji można zaliczyć przynajmniej część środowiska pracy.

Działalność ludzi, głównie gospodarcza powoduje większe lub mniejsze uciążliwości dla środowiska, jego zagrożenia i zanieczyszczenia. Uciążliwościami dla środowiska są zjawiska fizyczne lub stany utrudniające życie albo dokuczliwe dla otaczającego środowiska, zwłaszcza hałas, wibracje, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie odpadami itp.

Wymienione zjawiska lub stany kwalifikuje się jako uciążliwości szkodliwe dla środowiska, jeżeli występują w natężeniu utrudniającym życie, także jeżeli są dokuczliwe w stopniu powodującym zagrożenie zdrowia ludzi, uszkodzenie lub zniszczenie środowiska. Obowiązek eliminowania lub ograniczania uciążliwości obciąża jednostki organizacyjne i osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Zobowiązane są one stosować technologie i rozwiązania techniczne stwarzające jak najmniejsze uciążliwości dla środowiska oraz stosować urządzenia ochronne.

Zanieczyszczenie środowiska to wprowadzenie do środowiska (powietrza, wody, ziemi) substancji stałych, ciekłych lub gazowych albo energii w takich ilościach lub w takim składzie, że może to ujemnie wpłynąć na zdrowie człowieka, klimat, przyrodę żywą, glebę, wodę lub spowodować inne zmiany w środowisku, w tym również kulturowym. Niekiedy przez zanieczyszczenie rozumie się przekraczanie konwencjonalnych norm stanu środowiska lub dopuszczalnych wskaźników emisji zanieczyszczeń.

Do najgroźniejszych rodzajów zanieczyszczeń należą dwutlenek węgla (CO2), tlenek węgla (CO), dwutlenek siarki (SO2), dwutlenek azotu (NO2), fosfor (P), rtęć (Mg), ołów (Pb), ropa naftowa, DDT i inne pestycydy, promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące i jonizujące. Niekiedy używa się zwrotu zanieczyszczenie środowiska hałasem.

Zagrożenie spowodowane gwałtownym zdarzeniem nie będącym klęską żywiołową, które może wywołać znaczne zniszczenie środowiska lub pogorszenie jego stanu stwarzające powszechne niebezpieczeństwo dla ludzi i środowiska nazywamy nadzwyczajnym zagrożeniem środowiska. Nadzwyczajne zagrożenie może być następstwem np. pęknięcia rurociągu lub zbiornika i wylewu ropy naftowej na powierzchnię ziemi lub wód, awarii w zakładzie produkcyjnym i wydostania się do powietrza znacznych ilości substancji niebezpiecznych, katastrofy cysterny przewożącej materiały niebezpieczne oraz skażenia terenu. W razie nadzwyczajnego zagrożenia środowiska, działania zmierzające do usunięcia zagrożenia i jego skutków, podejmują terenowe organy administracji rządowej albo Minister właściwy dla środowiska, jeśli zagrożenie przekracza granice jednego województwa lub może spowodować szczególnie poważne skutki dla ludzi lub środowiska.


Według ustawy Prawo ochrony środowiska, ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości, w szczególności przez: − utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej dopuszczalnych dla nich

poziomów lub co najmniej na tych poziomach, − zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie

są one dotrzymane. Ochrona wód polega na zapewnieniu ich jak najlepszej jakości, w tym utrzymywanie

ilości wody na poziomie zapewniającym ochronę równowagi biologicznej, w szczególności przez: − utrzymywanie jakości wód powyżej albo co najmniej na poziomie wymaganym

w przepisach, − doprowadzanie jakości wód co najmniej do wymaganego przepisami poziomu, gdy nie

jest on osiągnięty, − poziom jakości wód jest określany z uwzględnieniem ilości substancji i energii

w wodach oraz stopnia zdolności funkcjonowania ekosystemów wodnych. Wody podziemne i obszary ich zasilania podlegają ochronie polegającej w szczególności

na: − zmniejszaniu ryzyka zanieczyszczenia tych wód poprzez ograniczenie oddziaływania na

obszary ich zasilania, − utrzymywaniu równowagi zasobów tych wód.

Ochrona powierzchni ziemi polega na zapewnieniu jak najlepszej jej jakości, w szczególności poprzez: − racjonalne gospodarowanie, − zachowanie wartości przyrodniczych, − zachowanie możliwości produkcyjnego wykorzystania, − ograniczanie zmian naturalnego ukształtowania, − utrzymanie jakości gleby i ziemi powyżej lub co najmniej na poziomie wymaganych

standardów, − doprowadzenie jakości gleby i ziemi co najmniej do wymaganych standardów, gdy nie są

one dotrzymane, − zachowanie wartości kulturowych, z uwzględnieniem archeologicznych dóbr kultury.

Bardzo ważnym aspektem ochrony środowiska jest ochrona przed polami

elektromagnetycznymi występującymi przy pracy urządzeń elektrycznych. Ochrona ta polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez: – utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych lub co

najmniej na tych poziomach, – zmniejszanie poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy

nie są one dotrzymane. Oceny poziomów pół elektromagnetycznych w środowisku i obserwacji zmian dokonuje

się w ramach państwowego monitoringu środowiska – okresowe badania kontrolne tych poziomów prowadzi wojewoda, a zakres badań określa w drodze rozporządzenia minister właściwy do spraw środowiska.

Człowiek jest jednym z elementów środowiska. Również człowiek oddziałuje na miejsce,

w którym żyje – niestety, często destrukcyjnie. Znaczną część tych niewłaściwych działań możemy jednak wyeliminować, przyjmując postawę przyjazną środowisku. Bardzo często nie mamy osobistego wpływu na zanieczyszczenie środowiska wynikające np. z działalności


gospodarki. Możemy jednak, zmieniając własne zachowania, wytworzyć w sobie nawyki takiego postępowania, które przyczyni się do ograniczenia zanieczyszczenia środowiska w naszym otoczeniu. Często są to bardzo proste działania, niewymagające od nas ani dodatkowych nakładów finansowych, ani dodatkowego czasu. Pierwszym, najbardziej oczywistym krokiem w tym kierunku jest ograniczenie ilości odpadów oraz ich segregacja. Rozdzielanie śmieci umożliwia często ich ponowne wykorzystanie, czyli recycling. Dotyczy to np. szkła, wyrobów metalowych (puszek), makulatury itp. Starajmy się segregować śmieci, zamiast – co się często zdarza – wyrzucać je w jednym worku do wspólnego kontenera. Na osiedlach mieszkaniowych są często rozstawione specjalne, osobne pojemniki na szkło, plastik, metal i papier. Nie powinniśmy więc wrzucać śmieci do jednego worka, lecz podzielić je, a następnie wrzucić do odpowiednich pojemników. Umożliwi to ich ponowne przetworzenie i wykorzystanie.

Kolejnym krokiem jest poszanowanie energii i wody. Po pierwsze należy z nich nie korzystać, jeśli nie jest to niezbędne. Na przykład ważne jest, abyśmy maksymalnie korzystali ze światła dziennego. Możemy to robić chociażby poprzez odpowiednie ustawienie stanowiska pracy (np. przy oknie). Są też inne proste sposoby oszczędzania energii np.: jeśli wychodzimy z pomieszczenia zgaśmy światło, wyłączmy telewizor czy urządzenia, których w danej chwili nie używamy.

Trzeba wspomnieć również o odpadach elektronicznych i elektrycznych czyli komputerach, monitorach, drukarkach, klawiaturach, szafach sterowniczych, transformatorach, kondensatorach, rozdzielnicach energetycznych, dławikach, izolatorach, kablach energetycznych, bateriach i akumulatorach i itp. Odpady elektryczne i elektroniczne powstają najczęściej w miejscach ich użytkowania dlatego powinniśmy pamiętać o zapewnieniu zgodnego z zasadami ochrony środowiska odzysku sprzętu elektrycznego i elektronicznego powierzając odbiór zużytego sprzętu wyspecjalizowanym firmom.

Akumulatory elektryczne i baterie galwaniczne, należą do produktów, które po zużyciu stają się odpadami o charakterze niebezpiecznym dla środowiska i zdrowia ludzi. Zbudowane z materiałów wysoko przetworzonych, zawierają substancje szkodliwe takie jak ołów, kadm i rtęć. Gospodarka odpadowymi akumulatorami i bateriami jest szczególnie trudna ze względu na fakt, występowania ich jako różnorodnych źródeł prądu w bardzo szerokim asortymencie urządzeń, używanych w bardzo wielu dziedzinach życia. Należy pamiętać, aby nie wyrzucać baterii do odpadów komunalnych, a wyrzucać je do specjalnych pojemników. Baterie poddane procesom odzysku stanowią znaczne zasoby ochraniające naturalne złoża surowcowe. 4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co należy rozumieć pod pojęciem środowiska? 2. Co należy rozumieć pod pojęciem zanieczyszczenia środowiska? 3. Jak należy postępować ze zużytymi akumulatorami i bateriami galwanicznymi? 4. Jakie są podstawowe sposoby oszczędzania energii elektrycznej? 5. Na czym polega racjonalne gospodarowanie zasobami ziemi?


4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1 Wyobraź sobie, że pracujesz w dużej firmie branży teleinformatycznej i zajmujesz się

konserwacją urządzeń teleinformatycznych. Zastanów się, w jaki sposób możesz zadbać o środowisko pracując na swoim stanowisku.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) dobrać partnerów do pracy w grupie (3 lub 4 osoby w grupie), 2) zastanowić się, jakie zagrożenia środowiska są związane ze sprzętem

teleinformatycznym, 3) zapisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów – nie krytykując żadnego

z pomysłów koleżanek/kolegów), 4) uporządkować zapisane pomysły, 5) zaprezentować efekty pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − duże arkusze papieru, − mazaki, − tablica flip-chart.

Ćwiczenie 2 Zastanów się i odpowiedz na pytanie: na czym polega segregowanie odpadów pod kątem

ich przydatności do dalszego przetwarzania?


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) dobrać partnerów do pracy w grupie (3 lub 4 osoby w grupie), 2) zastanowić się, na czym polega segregowanie odpadów pod kątem ich przydatności do

dalszego przetwarzania, 3) zapisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów – nie krytykując żadnego

z pomysłów koleżanek/kolegów), 4) uporządkować zapisane pomysły, 5) zaprezentować efekty pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − duże arkusze papieru, − mazaki, − tablica flip-chart.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: Tak

Nie

1) wymienić najgroźniejsze rodzaje zanieczyszczeń środowiska? 2) podać sposoby oszczędzania energii elektrycznej? 3) podać sposoby postępowania ze zużytym sprzętem elektrycznym? 4) określić, na czym polega ochrona ekologiczna wód? 5) określić, na czym polega ochrona ekologiczna powietrza?


4.8. Bezpieczeństwo i ergonomia w kształtowaniu warunków pracy


Ergonomia jest dyscypliną wiedzy zajmującą się zasadami i metodami dostosowania warunków pracy do właściwości fizycznych i psychicznych człowieka, czyli tworzeniem takich konstrukcji urządzeń technicznych i kształtowania materialnego środowiska pracy, jakie wynikają z wymagań fizjologii i psychologii pracy. Jest to więc gałąź nauki zajmująca się osiąganiem optymalnych relacji człowieka z jego środowiskiem pracy. Stanowiska pracy powinny być urządzone stosownie do rodzaju wykonywania na nich czynności oraz psychofizycznych właściwości pracowników, z uwzględnieniem wymagań ergonomii (rys. 1).

Ważnym dla wszystkich pracowników wykonujących pracę na stanowiskach komputerowych, jest zapoznanie się z koniecznymi do spełnienia warunkami, aby praca powodowała możliwie najmniejsze szkody i komplikacje zdrowotne.

Minimalne warunki pracy, jakie pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikowi na stanowisku komputerowym określa rozporządzenie MPiPS z dnia 1 XII 1998 r. w sprawie BHP na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (Dz. U. Nr 148, poz. 973).

Wyposażenie stanowiska pracy oraz sposób rozmieszczenia elementów tego wyposażenia nie może powodować podczas pracy nadmiernego obciążenia układu mięśniowo – szkieletowego i (lub) wzroku oraz być źródłem zagrożeń dla pracownika. Monitor ekranowy powinien spełniać następujące wymagania: – znaki na ekranie powinny być wyraźne i czytelne, – obraz na ekranie powinien być stabilny, bez tętnienia lub innych form niestabilności, – jaskrawość i kontrast znaku na ekranie powinny być łatwe do regulowania w zależności

od warunków oświetlenia stanowiska pracy, – regulacje ustawienia monitora powinny umożliwiać pochylenie ekranu co najmniej 20°

do tyłu i 5° do przodu oraz obrót wokół własnej osi co najmniej o 120° – po 60° w obu kierunkach,

– ekran monitora powinien być pokryty warstwą antyodbiciową lub wyposażony w odpowiedni filtr. W razie potrzeby wynikającej z indywidualnych cech antropometrycznych pracownika,

powinna być użyta oddzielna podstawa monitora lub regulowany stół. Ustawienie ekranu monitora względem źródeł światła powinno ograniczać olśnienie i odbicia światła.

Klawiatura powinna stanowić osobny element wyposażenia podstawowego stanowiska pracy. Konstrukcja klawiatury powinna umożliwiać użytkownikowi przyjęcie pozycji, która nie powodowałaby zmęczenia mięśni kończyn górnych podczas pracy. Klawiatura powinna posiadać możliwość regulacji kąta nachylenia w zakresie 0÷15°, odpowiednią wysokość – przy spełnieniu warunków, aby wysokość środkowego rzędu klawiszy alfanumerycznych z literami A, S..., licząc od płaszczyzny stołu, nie przekraczała 30 mm dla przynajmniej jednej pozycji pochylenia klawiatury. Powierzchnia klawiatury powinna być matowa, a znaki na klawiaturze powinny być kontrastowe i czytelne.

Klawiatura ma bezpośredni wpływ na wydajność i komfort pracy. Wpływa także na zapobieganie dolegliwościom układu mięśniowo-szkieletowego. Klawiatura powinna być usytuowana w linii środkowej ciała operatora. Prawidłowe ułożenie kończyn górnych podczas obsługi typowej klawiatury winno być takie: aby kąt między ramieniem a opartym na podłokietniku przedramieniem wynosił 90°. Ułożenie klawiatury powyżej łokcia będzie powodowało bóle w obrębie ramion. Ręce podczas pisania na klawiaturze powinny być


swobodne oraz powinny posiadać możliwość oparcia nadgarstków o podkładkę. Ważnym jest, aby ręka nie opierała się o kant stołu na wysokości nadgarstka. Występuje wówczas możliwość pogarbienia nerwu przebiegającego przez nadgarstek. Aby zadbać o nadgarstki możemy do klawiatury standardowej dokupić podstawkę dostosowaną do wysokości klawiatury.

Konstrukcja stołu powinna umożliwiać dogodne ustawienie elementów wyposażenia stanowiska pracy, w tym zróżnicowaną wysokość ustawienia monitora ekranowego i klawiatury. Szerokość i głębokość stołu powinna zapewniać: – wystarczającą powierzchnię do łatwego posługiwania się elementami wyposażenia

stanowiska i wykonywania czynności związanych z rodzajem pracy, – ustawienie klawiatury z zachowaniem odległości nie mniejszej niż 100 mm między

klawiaturą a przednią krawędzią stołu, – ustawienie elementów wyposażenia w odpowiedniej odległości od pracownika, to jest

w zasięgu jego kończyn górnych, bez konieczności przyjmowania wymuszonych pozycji. Wysokość stołu oraz siedziska krzesła powinna być taka, aby zapewniała:

− naturalne położenie kończyn górnych przy obsłudze klawiatury, z zachowaniem co najmniej kąta prostego między ramieniem i przedramieniem,

− odpowiedni kąt obserwacji ekranu monitora w zakresie 20÷50° w dół (licząc od linii poziomej na wysokości oczu pracownika do linii poprowadzonej od jego oczu do środka ekranu), przy czym górna krawędź ekranu monitora nie powinna znajdować się powyżej oczu pracownika,

− odpowiednią przestrzeń do umieszczenia nóg pod blatem stołu. Powierzchnia blatu stołu powinna być matowa, najlepiej barwy jasnej.

Rys. 1. Stanowisko komputerowe – wymiary i odległości

Krzesło stanowiące wyposażenie stanowiska pracy powinno posiadać: – dostateczną stabilność, przez wyposażenie go w podstawę co najmniej pięciopodporową

z kółkami jezdnymi, – wymiary oparcia i siedziska, zapewniające wygodną pozycję ciała i swobodę ruchów, – regulację wysokości siedziska w zakresie 400÷500 mm, licząc od podłogi,


– regulację wysokości oparcia oraz regulację pochylenia oparcia w zakresie: 5° do przodu i 30° do tyłu,

– wyprofilowanie płyty siedziska i oparcia odpowiednie do naturalnego wygięcia kręgosłupa i odcinka udowego kończyn dolnych,

– możliwość obrotu wokół osi pionowej o 360°, – podłokietniki.

Mechanizmy regulacji wysokości siedziska i pochylenia oparcia powinny być łatwo dostępne i proste w obsłudze oraz tak usytuowane, aby regulację można było wykonywać w pozycji siedzącej.

Jeśli przy pracy istnieje konieczność korzystania z dokumentów, stanowisko pracy należy wyposażyć w uchwyt na dokument, posiadający regulację ustawienia wysokości, pochylenia oraz odległości od pracownika. Uchwyt na dokument powinien znajdować się przed pracownikiem – między ekranem monitora i klawiaturą – lub w innym miejscu – w pozycji minimalizującej uciążliwe ruchy głowy i oczu.

Stanowisko pracy powinno być tak zaprojektowane, aby pracownik miał zapewnioną dostateczną przestrzeń pracy, pozwalającą na umieszczenie wszystkich elementów obsługiwanych ręcznie w zasięgu kończyn górnych. Stanowisko pracy wyposażone w monitor ekranowy powinno być tak usytuowane w pomieszczeniu, aby zapewniało pracownikowi swobodny dostęp do tego stanowiska. Odległości między sąsiednimi monitorami powinny wynosić co najmniej 0,6 m, a między pracownikiem i tyłem sąsiedniego monitora – co najmniej 0,8 m. Odległość oczu pracownika od ekranu monitora powinna wynosić 400–750 mm.

Oświetlenie powinno zapewniać komfort pracy wzrokowej, a szczególnie: – poziom natężenia oświetlenia powinien spełniać wymagania określone w Polskich

Normach, – należy ograniczyć olśnienie bezpośrednie od opraw, okien, przezroczystych lub

półprzezroczystych ścian albo jasnych płaszczyzn pomieszczenia oraz olśnienie odbiciowe od ekranu monitora, w szczególności przez stosowanie odpowiednich opraw oświetleniowych, instalowanie żaluzji lub zasłon w oknach. Dopuszcza się stosowanie opraw oświetlenia miejscowego, pod warunkiem że będą to

oprawy nie powodujące olśnienia. Oświetlenie – poziom i natężenie oświetlenia regulują Polskie Normy: PN–84/E–02033 –Oświetlenie wnętrz światłem elektrycznym. Zalecenia międzynarodowe dla oświetlenia stanowisk komputerowych są uregulowane w normie ISO 924 oraz ISO 8995. Najkorzystniejszym jest oświetlenie w przedziale od 300lx do 700lx, o równomierności oświetlenia > 0,65. Bardzo ważnym jest, aby na klawiaturze komputera średnie natężenie oświetlenia wynosiło 500 lx. Z pola widzenia pracującego powinny być usunięte wszelkie źródła światła emitujące oświetlenie silniejsze od monitora.

Mikroklimat pomieszczenia, temperatura – wywiera bezpośredni wpływ na samopoczucie oraz wydajność pracy pracowników. W okresie zimowym temperatura w pomieszczeniach pracy powinna wynosić od 20 do 24° C a latem od 23 do 26° C. Jest wskazanym, aby pomieszczenia posiadały klimatyzację. Przy braku klimatyzacji pomieszczenia powinny być często, co 3–4 godziny wietrzone, zwłaszcza w okresie grzewczym. W czasie wietrzenia należy unikać powstawania przeciągów. Ruch powietrza nie powinien przekraczać od 0,1 do 0,15 m/sek.


Wilgotność powietrza – wilgotność powietrza w pomieszczeniu wynosząca powyżej 50% jest wilgotnością bardzo pożądaną, ponieważ zapobiega wytwarzaniu się nadmiernego natężenia pola elektrostatycznego w pobliżu komputera. W okresie zimowym w pomieszczeniach z centralnym ogrzewaniem wilgotność spada do 30% i potencjał elektrostatyczny ekranu monitora może być szczególnie wysoki. Należy zadbać o zwiększenie wilgotności powietrza w pomieszczeniach zakładając odpowiednie parowniki.

Rys.2.

Przykładowe rozmieszczenie stanowisk komputerowych

Przy projektowaniu, doborze i modernizacji oprogramowania, a także przy planowaniu wykonywania zadań z użyciem ekranu monitora pracodawca powinien uwzględniać w szczególności następujące wymagania: – oprogramowanie powinno odpowiadać zadaniu przewidzianemu do wykonania, – oprogramowanie powinno być łatwe w użyciu oraz dostosowane do poziomu wiedzy

i (lub) doświadczenia pracownika, – systemy komputerowe muszą zapewniać przekazywanie pracownikom informacji

zwrotnej o ich działaniu, – systemy komputerowe muszą gwarantować wyświetlanie informacji w formie i tempie

odpowiednich dla pracownika, – bez wiedzy pracownika nie można dokonywać kontroli jakościowej i ilościowej jego

pracy, – przy tworzeniu oprogramowania i przetwarzaniu danych powinny być stosowane zasady

ergonomii. 4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie są cele i zadania ergonomii? 2. Jakie jest właściwe natężenie światła na klawiaturze komputera? 3. Ile powinna wynosić minimalna odległość pomiędzy tyłem monitora a głową sąsiedniego

operatora komputera? 4. Ile powinna wynosić odległość użytkownika od monitora komputerowego? 5. W jaki sposób powinien być ustawiony monitor? 6. Jak powinna być usytuowana klawiatura komputera względem operatora?


4.8.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Na rysunku poniżej przedstawiono krzesło obrotowe stanowiące wyposażenie stanowiska pracy przy komputerze. Odpowiedz na pytanie: czy krzesło to jest zgodne z wymaganiami ergonomii?

Rysunek do ćwiczenia 1


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) dobrać partnerów do pracy w grupie, 2) zastanowić się, jakie wymagania ergonomii powinno spełniać krzesło, 3) dokonać oceny zaprezentowanego wyposażenia stanowiska pracy, 4) zapisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów – nie krytykując żadnego

z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów), 5) uporządkować zapisane pomysły, 6) zaprezentować efekty pracy na forum grupy.


− duże arkusze papieru, − mazaki, − tablica flip-chart. Ćwiczenie 2

Dokonaj oceny zaprezentowanego stanowiska pracy pod względem zgodności z zasadami ergonomii.

Rysunek do ćwiczenia 2



Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) rozpoznać elementy stanowiska pracy przedstawionego na rysunku, 2) dokonać oceny stanowiska pracy odpowiadając na pytania:

– czy regulowane elementy krzesła i stołu są dostosowane do wzrostu pracownika? – czy podczas pracy na komputerze ramię i przedramię pracownika tworzą ze sobą kąt

prosty? – czy tułów pracownika podczas pracy jest wyprostowany, oparty o oparcie

i odchylony do tyłu o ok. 10°-15° ? – czy pracownik ma możliwość wygodnego oparcia nadgarstków podczas czynności

wykonywanych na klawiaturze? – czy masz inne uwagi do stanowiska pracy?

3) zapisać wszystkie odpowiedzi na kartce, 4) zaprezentować efekty swojej pracy na forum grupy.


− duże arkusze papieru, − mazaki, − tablica flip-chart. 4.8.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić, czym zajmuje się dziedzina wiedzy zwana ergonomią? 2) określić, jakie wymagania powinien spełniać monitor ekranowy? 3) określić, jakie wymagania powinna spełniać klawiatura komputerowa? 4) określić, jakie wymagania powinno spełniać oświetlenie stanowiska pracy?


5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj dokładnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Odpowiedzi udzielaj wyłącznie na karcie odpowiedzi. 4. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 5. Test zawiera 20 zadań. 6. Do każdego zadania podane są cztery odpowiedzi, z których tylko jedna jest prawidłowa. 7. Zaznacz prawidłową według Ciebie odpowiedź wstawiając literę X w odpowiednim

miejscu na karcie odpowiedzi. 8. W przypadku pomyłki zaznacz błędną odpowiedź kółkiem, a następnie literą X zaznacz

odpowiedź prawidłową. 9. Za każde poprawne rozwiązanie zadania otrzymujesz jeden punkt. 10. Za udzielenie błędnej odpowiedzi, jej brak lub zakreślenie więcej niż jednej odpowiedzi –

otrzymujesz zero punktów. 11. Uważnie czytaj treść zadań i proponowane warianty odpowiedzi. 12. Nie odpowiadaj bez zastanowienia; jeśli któreś z zadań sprawi Ci trudność – przejdź do

następnego. Do zadań, na które nie udzieliłeś odpowiedzi możesz wrócić później. 13. Pamiętaj, że odpowiedzi masz udzielać samodzielnie. 14. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Najważniejszym polskim aktem prawnym, regulującym m.in. kwestie prawa pracy oraz

bezpieczeństwa i higieny pracy jest a) Kodeks Pracy. b) instrukcja BHP. c) rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie minimalnych wymagań dotyczących

bezpieczeństwa i higieny pracy. d) instrukcja stanowiskowa BHP.

2. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia

a) pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. b) pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia. c) pracownik ma prawo do częściowego wynagrodzenia. d) pracownik może otrzymać naganę.

3. Czynniki, które nie stanowią zagrożenia dla życia lub zdrowia człowieka, ale utrudniają pracę lub przyczyniają się w inny istotny sposób do obniżenia jego zdolności do wykonywania pracy bądź też wpływają na zmniejszenie wydajności nazywamy a) czynnikami szkodliwym. b) czynnikami uciążliwymi. c) czynnikami niebezpiecznym. d) czynnikami mało niebezpiecznym.


4. Zagrożenia mechaniczne to a) wszelkie oddziaływania na człowieka czynników fizycznych, które mogą być

przyczyną urazów powodowanych mechanicznym działaniem części maszyn, narzędzi, przedmiotów obrabianych lub wyrzucanych materiałów stałych bądź płynnych.

b) wszelkie oddziaływania na człowieka czynników fizycznych, które mogą być przyczyną urazów powodowanych wplątaniem, wciągnięciem lub pochwyceniem przez maszynę (zmiażdżeniem, złamaniem).

c) wszelkie oddziaływania na człowieka czynników fizycznych, które mogą być przyczyną urazów powodowanych przemieszczającymi się maszynami oraz transportowanymi przedmiotami.

d) wszelkie oddziaływania na człowieka czynników fizycznych, które utrudniają pracę lub przyczyniają się do obniżenia zdolności do wykonywania pracy.

5. Korzystanie z wadliwego lub niesprawnego sprzętu elektronicznego jest zagrożeniem

a) szkodliwym. b) obojętnym. c) niebezpiecznym. d) uciążliwym.

6. Najkorzystniejsze dla ludzkiego oka oświetlenie to

a) sztuczne ogólne. b) sztuczne miejscowe. c) naturalne słoneczne. d) naturalne miejscowe.

7. Minimalny poziom natężenia oświetlenia na płaszczyźnie roboczej powinien wynosić

a) 100 lx. b) 200 lx. c) 700 lx. d) 900 lx.

8. Znak nie dotykać to znak

a)

b)

c)

d)


9. Ostrzeżenie przed silnym polem magnetycznym to znak

a)

b)

c)

d)

10. Prace przy urządzeniach i instalacjach elektrycznych należy

a) wykonywać po wyłączeniu ich spod napięcia. b) wykonywać po wyłączeniu ich spod napięcia za wyjątkiem wymiany

w obwodach o napięciu do 1 kV wkładek bezpiecznikowych i źródeł światła oraz przeprowadzania prób zgodnie z zakładowymi instrukcjami eksploatacji.

c) wykonywać bez wyłączania napięcia. d) wykonywać bez wyłączania napięcia umieszczając odpowiednie oznakowanie.

11. Ochrona przeciwporażeniowa przed dotykiem bezpośrednim ma za zadanie a) ograniczenie skutków porażenia w razie dotknięcia do części przewodzących

dostępnych, które niespodziewanie znalazły się pod niebezpiecznym napięciem (np. wyniku uszkodzenia izolacji).

b) chronić ludzi przed zagrożeniami wynikającymi z dotyku do części czynnych urządzeń elektrycznych znajdujących się pod niebezpiecznym napięciem w czasie normalnej pracy tych urządzeń.

c) zapobieżenie możliwości porażenia prądem elektrycznym w wyniku równoczesnego dotknięcia części przewodzących znajdujących się pod różnymi potencjałami.

d) izolowanie od ziemi stanowiska pracy, na którym może się znaleźć człowiek by nie było możliwe jednoczesne dotknięcie dwóch części przewodzących prąd elektryczny.

12. Urządzeniami samoczynnie wyłączającymi prąd zwarcia są

a) przekaźniki nadprądowe. b) urządzenia o izolacji równoważnej. c) urządzenia ochronne różnicowoprądowe reagujące na pojawienie się prądu upływu

z obwodu. d) wyłączniki automatyczne.


13. Środki ochrony indywidualnej to a) środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi, w tym i pojedynczych

osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy.

b) urządzenia lub wyposażenie przeznaczone do noszenia bądź trzymania przez pracownika w celu ochrony przed jednym zagrożeniem lub większą liczbą zagrożeń, które mogą mieć wpływ na jego zdrowie lub bezpieczeństwo pracy.

c) środki zapewniające prawidłowe warunki w pomieszczeniach przemysłowych. d) środki zapewniające prawidłowe warunki na stanowiskach pracy.

14. Pożarem nazywamy a) każdy przypadek niekontrolowanego procesu spalania materiałów palnych. b) spalanie ciał stałych pochodzenia organicznego, przy którym powstaje zjawisko

żarzenia. c) spalanie cieczy palnych i substancji stałych topiących się wskutek ciepła. d) spalanie w którym obok innych zjawisk powstaje zjawisko żarzenia.

15. Do gaszenia pożaru instalacji elektrycznej użyjesz a) gaśnicy wodnej. b) gaśnicy typu A. c) gaśnicy typu AE. d) gaśnicy typu B.

16. Udzielający pierwszej pomocy ma za zadanie

a) przenieść poszkodowanego w bezpieczne miejsce i czekać na przyjazd pogotowia. b) utrzymać przy życiu poszkodowanego. c) szukać pomocy wśród ludzi zebranych wokół poszkodowanego i jej udzielić. d) wezwać karetkę pogotowia.

17. W razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy

i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika, pracownik a) ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym

niezwłocznie przełożonego. b) musi wykonywać pracę. c) zawiadamia na piśmie inspektora pracy. d) ma prawo oddalić się z miejsca pracy.

18. Prowadzący sztuczną wentylację po wykonaniu wdechu obserwuje

a) poszkodowanego i jego wygląd. b) poszkodowanego i jego zachowanie. c) spogląda na klatkę piersiową kontrolując jej ruchy. d) tętno poszkodowanego.

19. Tętno u poszkodowanego w wypadku sprawdzamy

a) na tętnicach małych. b) na tętnicach średnich. c) na tętnicy szyjnej. d) na nadgarstku.


20. W przypadku porażenia prądem pierwszą czynnością ratownika jest a) natychmiastowe uwolnienie porażonego spod działania prądu. b) wezwanie lekarza. c) powiadomienie pracodawcy. d) oznakowanie miejsca wypadku.


KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko .................................................................................................. Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr zadania Odpowiedzi Punkty

1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d

Razem:


6. LITERATURA

1. Jurczyk W., Łakomy W.: Stany zagrożenia życia. FHW – Słomczyński G., Kraków 2002 2. Korczak C. (red.): Higiena i ochrona zdrowia. PZWL, Warszawa 1997 3. Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 2000 4. Markiewicz H.: Zagrożenia i ochrona od porażeń w instalacjach elektrycznych. WNT,

Warszawa 2000 5. Polska Norma PN-ISO 7010:2006 Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa 6. Polska Norma PN-92/N-01256-02:1992 Znaki bezpieczeństwa. Ewakuacja 7. Polska Norma PN-92/N-01256-03:1993 Znaki bezpieczeństwa. Ochrona i higiena pracy

Documents

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy ... · Bezpieczeństwo pracy z urządzeniami elektrycznymi i komputerowymi 19 4.3.1. Materiał nauczania 4.3.2. Pytania sprawdzające