Psikolojik Danışma ve Rehberlik

EDİTÖR Alim KAYA YAZARLAR. Alim KAYA Filiz Dinç YURTAL Canani KAYGUSUZ Enver SARI Günseli GİRGİN Hülya ŞAHİN Mehmet Ali ÇAKIR Mehmet GÜVEN Mustafa KUTLU Seher BALCI Şerife TERZİ 13. Baskı Ankara 2020

PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK Editör: Alim KAYA Yazarlar: Alim KAYA Filiz Dinç YURTAL Canani KAYGUSUZ Enver SARI Günseli GİRGİN Hülya ŞAHİN Mehmet Ali ÇAKIR Mehmet GÜVEN Mustafa KUTLU Seher BALCI Şerife TERZİ

©Tüm Hakları Saklıdır. 2020. Bu kitabın basım, yayın, satış hakları Anı Yayıncılık Eğitim ve Danışmanlık San. Tic. Ltd. Şti.’ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri herhangi bir bilgi depolama ve erişim sistemiyle veya mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik ya da başka yöntemlerle çoğaltı-lamaz, basılamaz, aktarılamaz, dağıtılamaz. Yayıncı Sertifika No : 16003 Matbaa Sertifika No : 46586 ISBN : 978-605-170-343-5 Kapak Tasarımı : Anı Yayıncılık Mizanpaj : Anı Yayıncılık Baskı : Sözkesen Matbaası Adres : İvedik OSB 1518. Sokak Mat-Sit İş Mrk.

No: 2/40 Yenimahalle-ANKARA Tel : 0 312 395 21 10 KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI

KAYA, Alim PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK Anı Yayıncılık, 13. Baskı, Ankara/Türkiye 2020, xvi + 392 Sf., 16x24 cm ISBN: 978-605-170-343-5 Eğitim 1. Rehberliğin Tarihsel Gelişimi, 2. Temel İşlevlerine Göre Rehberlik, 3. Etkili ve Verimli Çalışma Yöntemleri, 4. Öğrenme Stilleri, 5. Kişisel Rehberlik Hizmetleri Anı Yayıncılık Kızılırmak Sok. 10/A Bakanlıklar / ANKARA Tel : 0 312 425 81 50 pbx Faks : 0 312 425 81 11 e-posta : aniyayincilik@aniyayincilik.com.tr http:// www.aniyayincilik.com.tr A harfinin evrimi

III

SEKİZİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ

Elinizdeki kitabın ilk baskısı 2004 yılında yapıldı. Sekizinci baskıya gelinceye kadar hemen he-men her yıl kitabın yeni baskısı yapıldı. Her baskı alandaki kuramsal gelişmeler ve uygulama-daki değişikliler dikkate alınarak küçük de olsa yenilendi, geliştirildi. Kitabın sekizinci baskıyı yapıyor olması bizleri fazlasıyla mutlu etmektedir. Kitabı okutan mes-lektaşlarımıza ve öğrencilerimize tekrar teşekkür ederiz. İlk baskıdan şu ana kadar kitaba gösterdiği özen ve bu kitap aracılığıyla bizi meslektaşlarımız ve öğrencilerimizle buluşturan Anı Yayıncılık teşekkürden fazlasını hak etti.

Editör Doç. Dr. Alim KAYA Eylül 2012

BEŞİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ

Kitabın ilk dört baskısının büyük ilgi görmesi biz yazarların sorumluluklarını daha da artırmıştır. Bu so-rumluluk duygusunun bir sonucu olarak kitabın beşinci baskısında önemli değişiklikler yapılmıştır. Bazı bölümler yeniden yazılmış, bazı bölümlere yeni konular eklenmiş ve gözden geçirilmiş, tüm bö-lümlerin değerlendirme soruları yeniden yazılmıştır. Tüm yazarlar ülkemizde daha nitelikli öğretmenler yetiştirilmesine bu kitap yoluyla katkıda bu-lunmaktan büyük mutluluk duymaktadırlar. Kitabın öğretmen adaylarımıza yararlı olması dileğiyle, kitabı okutan meslektaşlarımıza, öğren-cilerimize ve bizi ülkemizin değişik üniversitelerinde okuyan öğretmen adayı gençlerimizle bu-luşturan Anı Yayıncılık ekibine teşekkür ederim.

Editör: Doç. Dr. Alim KAYA Ocak 2008

İKİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ

Bu kitabın hazırlanmasında emeği geçen tüm ekip olarak ikinci baskısının gerçekleşmesinden duyduğumuz mutluluğu ifade etmek isterim. Kitaba gösterilen ilginin bir işareti olarak birinci baskının kısa sürede tükenmiş olması heyecanımızı ve mutluluğumuzu artırmaktadır. Kitap çıktıktan sonra gerek kitabı okutan meslektaşlarımızdan, gerekse öğretmen adaylarından kitaba ilişkin değerlendirmelerini içeren geribildirimler almayı çok isterdik. Ancak bugüne kadar aldığımız geribildirimler sınırlı oldu. Özellikle kitabı okutan meslektaşlarımız ve tabiki öğrencile-rimiz değerli zamanlarını ayırarak kitapla ilgili düşüncelerini bizimle e-mail yoluyla paylaşırlarsa memnun olacağız. İkinci baskının tüm öğretmen adayı öğrencilerimize yararlı olması dileğiyle, bizi bu kitap aracılı-ğıyla öğrencilerimizle buluşturan Anı Yayıncılık’a teşekkürlerimi sunarım.

Editör : Alim KAYA Şubat-2006 e-posta:akaya@inonu.edu.tr.

IV

BİRİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ

Elinizdeki bu kitap Eğitim Fakültelerinde okutulan Rehberlik dersi için dersin içeriği de dikkate alınarak ders kitabı olarak hazırlanmıştır. Bu kitabın yazarları okullardaki psikolojik danışma ve rehberlik uygulamalarında okul yöneticilerinin ve öğretmenlerin aktif katılımı ve desteği olma-dan beklenen başarıyı elde etmenin güç olacağına inanmaktadırlar. Başka bir ifadeyle, bir psi-kolojik yardım hizmeti olan, çocuklarımızın ruh sağlığını korumayı ve geliştirmeyi amaçlayan psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin, öğretmenlerin katılım ve katkısı olmadan kendi-sinden beklenen işlevleri yerine getirmesi güçtür. Okul yöneticilerinin ve öğretmenlerin psiko-lojik danışma ve rehberlik hizmetlerine kendilerinden beklenen desteği verebilmeleri, okuldaki çalışmalara aktif bir şekilde katılmaları ise onların çağdaş bir psikolojik danışma ve rehberlik an-layışına sahip olmaları ile mümkündür. Bu anlayışın yönetici ve öğretmenlere hizmet öncesi eğitimleri sürecinde kazandırılması gerekmektedir. İşte bu kitap öğretmenlerimize hizmet ön-cesi rehberlik anlayışını kazandırma, onları okul psikolojik danışma ve rehberlik çalışmalarına aktif bir şekilde katılmaları için yüreklendirme, rehberlik çalışmalarında kendilerinden beklenen işlevlerin farkına varmalarını sağlama ve bazı uygulama becerilerini kazanmalarına yardımcı olma isteğinin bir ürünü olarak ortaya çıkmıştır.

Bu eser özverili ve disiplinli bir ekip çalışmasının ürünüdür. Ekipte yer alan tüm yazarlar olağa-nüstü bir çaba, güçlü bir çalışma disiplini ile çalıştılar. Hepsini kutluyor ve teşekkür ediyorum. Tüm ekip bu kitap aracılığıyla öğretmen adaylarına ulaşarak onlara “rehberliğin ne olup ne ol-madığını” anlatacak olmanın heyecanını çalışmanın her aşamasında güçlü bir şekilde hissetti. Bu deneyim hepimiz için olağanüstüydü.

Bu eseri derslerinde kullanacak olan meslektaşlarımızdan görüş, öneri ve katkı almak istiyoruz. Bu amaçla her bölüm başına ilgili bölüm yazarının e-mail adresi verilmiştir. Meslektaşlarımız görüş, öneri ve katkılarını bölüm yazarlarına veya Editöre iletirlerse mutlu olacağız. Kuşkusuz kitaptan yararlanan öğretmen adaylarından da bunu bekliyoruz.

Bu kitabın basım ve dağıtımını gerçekleştiren, bu yolla bizi geleceğin öğretmenleri ile buluştu-ran Anı Yayıncılık’a teşekkür ederim.

Malatya, Ocak 2004 Editör: Yrd. Doç. Dr. Alim KAYA akaya@inonu.edu.tr

V

BU KİTABIN AMACI NEDİR?

Bir Öykü

Öğretmenin adı Melek’ti ve 5.sınıf öğrencilerinin önünde ayakta durduğu ilk gün onla-ra bir yalan söyledi. Çoğu öğretmen gibi, onlara baktı ve hepsini aynı derecede sevdi-ğini söyledi. Bu mümkün değildi; çünkü orada en önde, sırasına adeta çökmüş gibi otu-ran küçük bir öğrenci vardı. Adı Murat Can dı. Bir önceki yıl, Melek öğretmen, Murat’ı gözlemiş; onun diğer çocuklarla oynamadığını, giysilerinin kirli ve mutsuz olduğunu görmüştü.

Çalıştığı okulda Melek öğretmen, her öğrencinin geçmişteki kayıtlarını incelemekle de görevlendirilmişti ve Murat’ın bilgilerini en sona bırakmıştı. Onun dosyasını inceledi-ğinde şaşırdı. Çünkü birinci sınıf öğretmeni: "Murat zeki bir çocuk ve her an gülmeye hazır. Ödevlerini düzenli olarak yapıyor ve çok iyi huylu...Ve arkadaşları onunla ol-maktan mutlu..." diye yazmıştı.

İkinci sınıf öğretmeni:

"Mükemmel bir öğrenci, arkadaşları tarafından seviliyor; fakat evde annesinin amansız hastalığı onu üzüyor ve sanırım evdeki yaşamı çok zor." diyordu.

Üçüncü sınıf öğretmeni:

”Annesinin ölümü onun için çok zor oldu. Babası ona yeterince ilgi gösteremiyor ve eğer birşeyler yapılmazsa evdeki olumsuz yaşam onu etkileyecek.” diye yazmıştı.

Dördüncü sınıf öğretmenine gelince:

"Murat içine kapanık ve okula hiç ilgi göstermiyor; hiç arkadaşı yok, bazen de sınıfta uyuyor." demişti.

Şimdi Melek öğretmen sorunu çözmüştü ve kendinden utanıyordu. Öğrenciler ona gü-zel kâğıtlara sarılmış süslü kurdelalarla paketlenmiş yeni yıl hediyeleri getirdiğinde kendini daha da kötü hissetti. Çünkü Murat’ın armağanı kaba kahverengi bir kese ka-ğıdına beceriksizce sarılmıştı. Bunu diğer öğrencilerin önünde açmak ona çok acı verdi. Bazıları, paketten çıkan sahte taşlardan yapılmış, birkaç taşı düşmüş bileziği ve üçte bi-ri dolu parfüm şişesini görünce gülmeye başladılar, fakat Melek öğretmen, bileziğin ne kadar zarif olduğunu söyleyerek ve parfümden de birkaç damlayı bileğine damlatarak onların bu gülmelerini engelledi.

O gün okuldan sonra Murat, Melek öğretmenin yanına gelerek; "Öğretmenim, bugün hep annem gibi koktunuz" dedi.

Bu öykü www.balca.net/hikaye10046.aspx adresinden alınmıştır. Öykünün yazarı bilinmemekte olup

Türkçeye Doğugül Kan tarafından çevrilmiştir. Öyküdeki isimler değiştirilmiştir.

VI

Çocuklar gittikten sonra Melek öğretmen yaklaşık bir saat kadar ağladı. O günden son-ra da çocuklara okuma, yazma, matematik öğretmekten vazgeçerek onlarla daha ya-kından ilgilenmeye ve onları eğitmeye başladı. Murat’a özel bir ilgi gösterdi. Onunla çalışırken zekâsının tekrar canlandığını hissetti. Ona cesaret verdikçe çocuk gelişiyor-du. Yılın sonuna doğru, Murat sınıfın en çalışkan öğrencilerinden biri olmuştu. Öğret-menin, hepinizi aynı derecede seviyorum yalanına karşın Murat onun en sevdiği öğ-rencisi olmuştu.

Bir yıl sonra, kapısının altında bir not buldu. Not Murat’tandı. Tüm yaşantısındaki en iyi öğretmenin kendisi olduğunu yazıyordu. Ondan yeni bir not alana kadar 6 yıl geçti. No-tunda liseyi bitirdiğini, sınıfındaki en iyi öğrenci olduğunu ve Melek öğretmen’in haya-tında gördüğü en iyi öğretmen olduğunu yazıyordu. Dört yıl sonra bir mektup daha aldı Murat’tan. O arada zamanın onun için zor olduğunu çünkü üniversitede okuduğunu ve çok iyi dereceyle mezun olmak için çok çaba sarfetmesi gerektiğini yazıyordu. Ve Me-lek öğretmen halâ onun hayatında tanıdığı en iyi öğretmendi. Bunun üzerinden dört yıl daha geçti ve bir mektup daha geldi. Çok iyi bir dereceyle üniversiteden mezun oldu-ğunu ama daha ileriye gitmek istediğini yazıyordu. Ve halâ Melek öğretmen onun ta-nıdığı ve en çok sevdiği öğretmendi. Bu kez mektubun altındaki imza biraz daha uzun-du.

Dr. Murat CAN

Bu hikâye burda bitmedi. İlkbaharda bir mektup daha aldı Melek öğretmen. Murat, bir kızla tanıştığını ve evleneceğini yazmıştı. Babasının birkaç yıl önce öldüğünü, Melek öğ-retmen’in düğünde damadın anne ve babası için ayrılan yere oturup oturamayacağını soruyordu. Tabi ki oturabilirdi.

Tahmin edin ne oldu? Melek öğretmen törene giderken özenle sakladığı birkaç taşı düşmüş olan o bileziği taktı, Murat’ın ona verdiği ve annesi gibi koktuğunu söylediği parfümden sürmeyi de ihmal etmedi.

Birbirlerini sevgiyle kucaklarlarken, Murat, onun kulağına "Bana inandığınız için çok te-şekkürler öğretmenim, kendimi önemli hissetmemi sağladığınız için ve beni böyle de-ğiştirdiğiniz için de..." diye fısıldadı.

Melek öğretmen gözünde yaşlarla ona karşılık verdi: "Yanılıyorsun Murat... Ben değil, sen bana öğrettin. Seninle karşılaşıncaya kadar ben öğretmenliği bilmiyormuşum..!"

VII

24 Aralık 2003 günü Ağrı Doğubeyazıt'a bağlı Ortadirek Köyü İlköğretim Okulu'nda sobaya dökülen tinerin patlamasının ardın-dan yanan öğrencilerini kurtarmak için yaşamlarını feda eden öğ-retmenlerimiz Aysun KAYALAR ve Burçin UYSAL ile görevi başın-da kaybettiğimiz tüm ŞEHİT ÖĞRETMENLERİMİZ’e

VIII

İÇİNDEKİLER

BÖLÜM-I

Doç. Dr. Günseli GİRGİN

ÇAĞDAŞ EĞİTİM SİSTEMLERİNDE ÖĞRENCİ KİŞİLİK HİZMETLERİ VE REHBERLİK .................... 1 Giriş ................................................................................................................................. 2 Çağdaş Eğitimde Öğrenci Kişilik Hizmetlerinin Yeri ......................................................... 2 Psikolojik Danışma ve Rehberlik Nedir? .......................................................................... 4 Rehberliğin Amacı ........................................................................................................... 7 Rehberliğin İlkeleri .......................................................................................................... 9 Rehberlik Ne Değildir? .................................................................................................. 10 Başlangıcından Bugüne Rehberlik Anlayışındaki Değişme ve Gelişmeler ................................................................................................. 11 Eğitim-Öğretim ve Rehberlik Hizmetleri ....................................................................... 12 Eğitim-Öğretim ve Rehberlik Arasındaki Farklar ........................................................... 13 Rehberliğin Öğrencilere Sağladığı Yararlar ................................................................... 13 Öğrencilerin Sıklıkla Rehberliğe Gereksinim Duyduğu Alanlar ..................................... 14 Rehberlik Hizmetlerinin Yakın İlişkide Bulunduğu Kişi ve Kurumlar ............................. 14

Okul Yöneticileri ve Rehberlik İlişkisi .............................................................. 14 Öğretmenler ve Rehberlik Hizmetleri İlişkisi ................................................... 15 Öğrenci Velileri ve Rehberlik Hizmetleri İlişkisi ............................................... 15 Çevre ve Rehberlik İlişkisi ................................................................................ 16

Rehberliğin Ortaya Çıkmasını Gerektiren Nedenler ...................................................... 16 Rehberliğin Tarihsel Gelişimi......................................................................................... 20 ABD’deki Gelişmeler ....................................................................................... 20 Avrupa’daki Gelişmeler ................................................................................... 20 Türkiye’deki Gelişmeler .................................................................................. 22 Rehberliğe Katkı Sağlayan Bilim Dalları ......................................................................... 22 Psikoloji ........................................................................................................... 23 Sosyoloji .......................................................................................................... 23 Sosyal Psikoloji ................................................................................................ 23 Ekonomi .......................................................................................................... 23

IX

Antropoloji ...................................................................................................... 23 Eğitim Bilimi .................................................................................................... 23

Ünite Değerlendirme Soruları ...................................................................................... 25 Ünite İle İlgili Örnek KPSS Soru ve Açıklamaları .......................................................... 29 KAYNAKÇA..................................................................................................................... 33

BÖLÜM-II Prof. Dr. Filiz Dinç YURTAL

PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİKTE BAŞLICA HİZMET TÜRLERİ ........................... 35 Giriş ................................................................................................................. 36 Hizmet Alanlarına Göre Rehberlik ................................................................................ 36 Eğitim Alanında Psikolojik Danışma ve Rehberlik ........................................... 36 Sağlık Alanında Rehberlik ................................................................................ 37 Sosyal Yardım Alanında Rehberlik .................................................................. 37 Endüstri Alanında Rehberlik ........................................................................... 37 Temel İşlevlerine Göre Rehberlik .................................................................................. 38 Uyum Sağlayıcı Rehberlik ................................................................................ 38 Yöneltici Rehberlik .......................................................................................... 38 Ayarlayıcı Rehberlik ........................................................................................ 39 Geliştirici Rehberlik ......................................................................................... 39 Önleyici Rehberlik ........................................................................................... 39 Tamamlayıcı Rehberlik .................................................................................... 39 Birey Sayısına Göre Rehberlik ....................................................................................... 40 Bireysel rehberlik - grupla rehberlik ............................................................... 40 Bireysel psikolojik danışma - grupla psikolojik danışma ................................. 40 Öğretim Basamaklarına Göre Rehberlik ....................................................................... 41

Okulöncesi eğitimde rehberlik ........................................................................ 41 İlköğretimde Rehberlik Hizmetleri .................................................................. 42 Ortaöğretimde Rehberlik Hizmetleri .............................................................. 42 Yükseköğretimde Rehberlik Hizmetleri .......................................................... 43

Problem Alanlarına Göre Rehberlik .............................................................................. 43 Eğitsel Rehberlik ............................................................................................. 44 Mesleki rehberliğin amacı ............................................................................... 44 Kişisel rehberliğin amacı ................................................................................. 44

X

Özet .............................................................................................................................. 45 Ünite Değerlendirme Soruları ...................................................................................... 46 Ünite İle İlgili Örnek KPSS Soru ve Açıklamaları .......................................................... 49 KAYNAKÇA ................................................................................................................. 53

BÖLÜM-III

Prof. Dr. Mehmet GÜVEN

OKULLARDA REHBERLİK SERVİSLERİ-HİZMETLER ........................................................ 55 Giriş ............................................................................................................................... 56 Okullarda Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetleri ................................................. 56 Okullardaki Rehberlik Hizmet Alanlarının Sınıflandırılması ........................................... 57 Psikolojik Danışma ve Rehberlikte Doğrudan Öğrenciye Dönük Hizmet Alanları.............................................................................................................. 59 Psikolojik Danışma Hizmetleri ......................................................................... 59 Oryantasyon (Yeni Duruma-Ortama Alıştırma) Hizmetleri ............................. 62 Öğrenciyi Tanıma Hizmetleri ........................................................................... 64 Bilgi Toplama ve Bilgilendirme Hizmetleri ...................................................... 65

Yöneltme ve Yerleştirme Hizmetleri ............................................................... 66 İzleme Hizmetleri ............................................................................................ 66 Psikolojik Danışma ve Rehberlikte Dolaylı Hizmet Alanları ........................................... 67 Okul PDR Programı Hazırlama ........................................................................ 67 Konsültasyon (Müşavirlik-Danışma) Hizmetleri .............................................. 69 Anne-Babalara Rehberlik Hizmetleri ............................................................... 70 Çevre İle İlişkiler .............................................................................................. 72

Araştırma ve Değerlendirme Hizmetleri ......................................................... 72 Özet .............................................................................................................................. 74 Ünite Değerlendirme Soruları ...................................................................................... 75 Ünite İle İlgili Örnek KPSS Soru ve Açıklamaları .......................................................... 78 KAYNAKÇA ................................................................................................................. 81

XI

BÖLÜM-IV Prof. Dr. Seher BALCI

EĞİTSEL REHBERLİK ...................................................................................................... 83 Giriş ................................................................................................................. 84 Eğitsel Rehberliğin Tanımı ............................................................................................. 85 Eğitsel Rehberliğin Amaçları ......................................................................................... 85 Eğitsel Rehberliğin Kapsamı .......................................................................................... 86 Eğitsel Rehberliğin Yoğunlaştığı Alanlar ........................................................................ 86 Bireyselleştirilmiş Öğretimin İlkeleri ............................................................................. 91 Tip Teorisi ve Öğrenme Tipleri ...................................................................................... 92 Dışa Dönük Tipler ............................................................................................ 93 İçe Dönük Tipler .............................................................................................. 93 Duyusal Tipler ................................................................................................. 93 Sezgisel Tipler ................................................................................................. 93 Düşünen Tipler ................................................................................................ 93 Duygusal Tipler ............................................................................................... 93 Yargısal Tipler .................................................................................................. 94 Algısal Tipler .................................................................................................... 94 Öğrencilerin Eğitsel Kararlar Vermeleri İçin Neler Gereklidir? ...................................... 94 Öğrencilerin Güdülenmesi ............................................................................................ 95 Etkili ve Verimli Ders Çalışma Yöntemleri ..................................................................... 97 Öğrenmeyi Öğrenme .................................................................................................. 101 Öğrenme Stilleri .......................................................................................................... 102 Zeka Türleri ............................................................................................................... 103 Özet ............................................................................................................... 107 Ekler ............................................................................................................... 108 Ünite Değerlendirme Soruları .................................................................................... 116 Ünite İle İlgili Örnek KPSS Soru ve Açıklamaları ........................................................ 119 KAYNAKÇA ............................................................................................................... 123

XII

BÖLÜM-V Yrd. Doç. Dr. M. Ali ÇAKIR

MESLEKİ REHBERLİK ................................................................................................... 125 Giriş ............................................................................................................... 126 Mesleki Rehberlik ve Önemi ....................................................................................... 126 Mesleki Rehberlik Nedir? ............................................................................................ 127 Meslek Seçimi ve Gelişimi İle İlgili Kuramsal Görüşler ................................................ 128

Ginzberg’e Göre Mesleki Gelişim .................................................................. 131 Super’a Göre Mesleki Gelişim ....................................................................... 131 Holland’a Göre Mesleki Gelişim .................................................................... 134 Bandura’ya Göre Mesleki Gelişim (Sosyal Bilişsel Kuram) ............................ 135

Karar Verme Süreci Ve Meslek Seçimi ........................................................................ 137 Karar Verme Sürecine İlişkin Kuramsal Açıklamalar ................................................... 137 Karar Verme Sürecinin Aşamaları ............................................................................... 138 Bilgi İşleme Yaklaşımına Göre Mesleki Karar Verme ................................................... 140 Mesleki Rehberlik Hizmetlerinde Göz Önünde Tutulması Gereken Noktalar ........................ 143 Mesleki Rehberlik ve Yöneltme .................................................................................. 145 Özet ............................................................................................................... 147 Ünite Değerlendirme Soruları .................................................................................... 148 Ünite İle İlgili Örnek KPSS Soru ve Açıklamaları ........................................................ 151 KAYNAKÇA ............................................................................................................... 154

BÖLÜM-VI

Doç. Dr. Hülya ŞAHİN

KİŞİSEL REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMA............................................................ 157 Giriş ............................................................................................................... 158 Kişisel Rehberliğin Tanımı ........................................................................................... 159 Kişisel Rehberlik Hizmetlerinin Kapsamı ..................................................................... 159 Psikolojik Danışma’nın Dayandığı Bazı Temel Kuramlar ............................................. 160 Psikanalitik Kuram ........................................................................................ 160 Davranışçı Yaklaşım ....................................................................................... 163

Danışandan Hız Alan Yaklaşım ..................................................................... 164

XIII

Akılcı-Duygusal Yaklaşım ............................................................................... 165 Bilişsel Terapi Yaklaşım ................................................................................ 165

Başlıca Kişisel Rehberlik Hizmetleri ............................................................................. 166 Sosyal Beceri Eğitimi ................................................................................................... 167 Sosyal Becerilerin Ölçülmesi ....................................................................................... 168 Sosyal Becerilerin Kazandırılması ................................................................................ 169 Sosyal Özellikler Listesi (Okulöncesi ve İlköğretim Sınıfları İçin) ................................. 171 Sosyal Beceri Listesi(Lise öğrencileri ve yetişkinler için) ............................................. 172 Kişisel Rehberlik Açısından Öğretmenlerin Sorumlulukları ......................................... 174 Özet ............................................................................................................... 182 Ünite Değerlendirme Soruları .................................................................................... 183 Ünite İle İlgili Örnek KPSS Soru ve Açıklamaları ........................................................ 188 KAYNAKÇA ............................................................................................................... 195

BÖLÜM-VII Prof. Dr. Mustafa KUTLU

Prof. Dr. Alim KAYA

BİREYİ TANIMA VE BİREYİ TANIMA TEKNİKLERİ ........................................................ 197 Giriş ............................................................................................................... 199 Bireyi Tanımanın İşlevi ve Önemi ................................................................................ 199 Bireyi Tanımada Bilgi Toplamanın İşlevleri ................................................................. 200 Bireyi Tanımanın Amacı .............................................................................................. 201 Bireyi Tanımak Neden Gereklidir? .............................................................................. 202 Bireyi Tanımada Temel İlke ve Anlayışlar .................................................................... 203 Öğrencilerin Tanımamız Gereken Yönleri ................................................................... 205 Bireyi Tanıma Tekniklerinin Sınıflandırılması .............................................................. 209 A. Psikolojik Testler ....................................................................................... 210 Psikolojik Ölçme Araçlarında Bulunması Gereken Teknik Özellikler ........................ 211 Testlerin Kullanılmasında Dikkat Edilecek Bazı Etik Kurallar ........................ 213 Psikolojik Testlerin Yorumlanmasında Dikkat Edilecek Etik Kurallar .................... 214 Maksimum Performans Testleri.................................................................... 215 Yetenek Testleri ..................................................................................... 215 Başarı Testleri ........................................................................................ 216 Davranış Testleri ........................................................................................... 217 Kişilik Envanterleri ................................................................................. 218

XIV

İlgi Envanterleri ..................................................................................... 219 Tutum Envanterleri ................................................................................ 220 B. Test Dışı Teknikler ..................................................................................... 221 Kendini Anlatma (Self-Report) Teknikleri ..................................................... 221 Görüşme ................................................................................................ 222 Anket ..................................................................................................... 228 Problem Tarama Listeleri ...................................................................... 234 Otobiyografi .......................................................................................... 241 Arzu-İstek Listesi .................................................................................... 244 Anı Defteri (Günlük)............................................................................... 248 Öğrenci Tanıma Formu .......................................................................... 249 Gözlemsel Teknikler ...................................................................................... 251 Gözlem .................................................................................................. 252 Anekdot ................................................................................................. 258 Gözlem Listeleri ..................................................................................... 261 Derecelendirme Ölçekleri ...................................................................... 264 Sosyometrik Teknikler .................................................................................. 270 Sosyometri ............................................................................................. 270 Kimdir Bu (Bil-Kim) Tekniği .................................................................... 274 Diğer Teknikler .............................................................................................. 278 Toplu Dosya ........................................................................................... 278 Zaman Çizelgesi ..................................................................................... 283 Ev Ziyaretleri .......................................................................................... 285 Vak’a İncelemesi .................................................................................... 286 Veli Konferansı (Veli Toplantıları) .......................................................... 289 Ünite Değerlendirme Soruları .................................................................................... 291 Ünite İle İlgili Örnek KPSS Soru ve Açıklamaları ........................................................ 295 KAYNAKÇA ............................................................................................................... 297

BÖLÜM-VIII Doç. Dr. Canani KAYGUSUZ

ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK ....................................................................................... 303 Giriş ............................................................................................................... 304 Gelişim Nitelikleri Bakımından Farklı Olan Bireylere Yönelik Tanımlamalar ................. 305 Tarih İçinde Özel Eğitim .............................................................................................. 306 Özel Eğitim Konusunda Türkiye’nin Durumu .............................................................. 308

XV

Özel Eğitimin İlkeleri ................................................................................................... 310 Özürlülüğün Nedenleri ................................................................................................ 313 Özürlerin Gruplandırılması .......................................................................................... 314 Özürlülerin Karşılaştığı Güçlükler ................................................................................ 321 Engelli Kişilerin Yaşamlarının Kolaylaştırılmasında Neler Yapılabilir? ......................... 323 Özürlülükle İlgili Okullarda Neler Yapılabilir? .............................................................. 325 Psikolojik Danışmanlar Neler Yapabilir? ..................................................................... 326 Öğretmenler Neler Yapabilir? ..................................................................................... 328 Özet ............................................................................................................................ 331 Ünite Değerlendirme Soruları .................................................................................... 332 KAYNAKÇA ............................................................................................................... 334

BÖLÜM-IX Doç. Dr. Şerife (IŞIK) TERZİ

OKUL PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK PROGRAMLARININ GELİŞTİRİLMESİ.... 335 Giriş ............................................................................................................................. 336 Kapsamlı Psikolojik Danışma Ve Rehberlik Programları Modeli ................................. 336 Kapsamlı Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programın Kavramsal Temeli ................... 338 Kapsamlı Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programının Öncülleri .............................. 338 Kapsamlı Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programlarının Hazırlanması ................... 340 Programın Temel Yapısını Tanımlama .......................................................... 341 Rehberlik İhtiyaçlarının Belirlenmesi ............................................................ 344 Alanlara Göre Öğrenci Yeterlikleri ve Göstergelerinin Oluşturulması .......... 346 Öğrenci Yeterliklerinin Kazanılmasında Kullanılacak Etkinlikler .................... 348 Görevleri Belirleme ....................................................................................... 352 Zaman Dağılımı ............................................................................................. 354 Programı Yazılı Hale Getirme ........................................................................ 354 Kapsamlı Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programının Uygulanması ........................ 355 Kapsamlı Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programının Değerlendirilmesi ................ 355 Öğrendiklerimizin Eğitimde Uygulanması ................................................................... 357 Özet ............................................................................................................... 358 Ünite Değerlendirme Soruları .................................................................................... 360 Ünite İle İlgili Örnek KPSS Soru ve Açıklamaları ........................................................ 364 KAYNAKÇA ............................................................................................................... 366 Örnek Program............................................................................................................ 367

XVI

BÖLÜM-X Prof. Dr. Enver SARI

PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİKTE ÖRGÜT VE PERSONEL ................................ 369 Giriş ............................................................................................................... 370 Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetlerinin Okul Düzeyinde Örgütlenmesi ................ 371

Psikolojik Danışmanların Görevleri ............................................................... 372 Okul Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yürütme Komisyonunun Kuruluşu ve Görevleri .......................................................... 374 Komisyon Kimlerden Oluşur? ....................................................................... 374 Okul Müdürünün Görevleri ........................................................................... 375 Sınıf Rehber Öğretmenlerinin Görevleri ....................................................... 376

Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetlerinin İl/İlçe Düzeyinde Örgütlenmesi ................. 378 RAM’ larda Görevli Psikolojik Danışmanların Görevleri ................................ 379 RAM’ larda Görevli Psikologların Görevleri ................................................... 380 Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri İl Danışma Komisyonunun Oluşumu ve Görevleri .......................................................... 381 Kuruluşu-Oluşumu ........................................................................................ 381 Görevleri ....................................................................................................... 382

Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetlerinin Milli Eğitim Bakanlığı Düzeyinde Örgütlenmesi ............................................................................................ 383 Özet ............................................................................................................... 385 Ünite Değerlendirme Soruları .................................................................................... 386 Ünite İle İlgili Örnek KPSS Soru ve Açıklamaları ........................................................ 389 KAYNAKÇA................................................................................................................... 392

ÇAĞDAŞ EĞİTİM SİSTEMLERİNDE ÖĞRENCİ KİŞİLİK HİZMETLERİ

VE REHBERLİK Doç. Dr. Günseli GİRGİN Dr. GİRGİN 1959 yılında Hatay’da doğdu. İlk ve ortaöğre-nimini Hatay’da tamamladıktan sonra 1981 yılında Hacet-tepe Üniversitesi Psikoloji bölümünden mezun oldu.

1995 yılında Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri bölümünde doktora eğitimini tamamladı. Halen aynı üniversitede öğretim üyesi olarak görev yap-maktadır.

Çağdaş eğitim sisteminde öğrenci kişilik hizmetleri kavramının ne olduğunu, Psikolojik Danışma ve Rehberliğin ne olduğunu, Psikolojik Danışma ve Rehberliğin tanımını, Psikolojik Danışma ve Rehberliğin amaçlarını, Psikolojik Danışma ve Rehberliğin ilkelerini, Eğitim ve Rehberlik arasındaki ilişkiyi ve farklılıkları, Psikolojik Danışma ve Rehberliğin ortaya çıkmasını gerektiren nedenleri, Psikolojik Danışma ve Rehberliğin ilişkili olduğu kişi ve kurumları, Psikolojik Danışma ve Rehberliğin diğer disiplinlerle ilişkisini, Psikolojik Danışma ve Rehberliğin tarihsel gelişimini öğreneceğiz.

BU BÖLÜMDE NELER ÖĞRENECEĞİZ?

2 / Psikolojik Danşma ve Rehberlik

Bir Öykü Bir sahil kasabasında genç bir adam her sabah yürüyüşe çıkarmış ve aynı görüntü

ile karşılaşırmış. Yaşlı bir adam, gece azgın dalgaların karaya çıkardığı deniz yıldızlarını tek tek toplayarak tekrar denize atarmış. Bu olay günlerce devam etmiş, genç adam bu işe hiç bir anlam veremiyormuş. Bir gün dayanamayarak yaşlı adama “Ne uğraşıyorsun her gün aynı şey oluyor, denizyıldızlarını sen topluyorsun gece deniz tekrar karaya çıkartı-yor.”. Yaşlı adam denizyıldızlarını denize atmaya devam ederek “Onlardan birini bile tek-rar yaşama döndürmek ve kurtarmak bana yetiyor.” demiş ve elindeki yıldızı denize fırla-tarak “Bak biri kurtuldu bile” diyerek işine devam etmiş.

Giriş Herhangi bir kavramın herkesçe kabul edilebilir bir tanımını yapmak güçtür. Bu

güçlük bireylerin o kavrama “nereden” baktıklarından kaynaklanır. Dolayısıyla her ba-kış açısına göre bir tanım yapılabilir. Bu bağlamda eğitimin de herkesçe kabul edilebilir, tüm boyutlarıyla bir tanımını yapmak güçtür. Genel olarak eğitim; bireylere kendi ya-şantıları yoluyla istendik davranışlar kazandırma süreci olarak tanımlanmaktadır1. Eği-timin temel amacı, bireylerin sahip oldukları tüm potansiyelleri en üst düzeyde geliş-tirmek, onların kendileri ve içinde yaşadıkları toplumun uyumlu ve üretken bireyleri olmalarına yardımcı olmak, kısaca onları yaşamla baş edebilecek tüm becerilerle do-natmaktır. Gelişen teknoloji ve değişen toplumsal yapı ve bu yapı içerisindeki değişen roller bireylerin sadece var olan durumlara uyum sağlamalarını değil değişen koşullara uyum sağlamaları için gerekli olan bilgi ve becerilerle donanık olmalarını zorunlu kıl-maktadır. Bu donanımı sağlamak eğitimden beklenen bir işlev olarak karşımıza çıkmak-tadır.

“Öğretim” ve “Yönetim” gibi iki boyuttan oluşan “Klasik” eğitim anlayışı giderek değişmiş, bu iki boyuta üçüncü bir boyut olarak “öğrenci kişilik hizmetleri” kavramı ek-lenmiştir.

Bu bölümde çağdaş eğitim anlayışının eğitime getirdiği öğrenci kişilik hizmetleri kavramı üzerinde durulmuş, öğrenci kişilik hizmetleri içinde yer alan ve bu kitabın ko-nusunu oluşturan Psikolojik Danışma ve Rehberlik kavramı tanıtılmış, rehberliğin tanı-mı, amaçları, ilkeleri açıklanmıştır.

Çağdaş Eğitimde Öğrenci Kişilik Hizmetlerinin Yeri Gelişen teknoloji ve toplumsal yapıda meydana gelen değişmeler eğitim sistem-

lerine de yansımış ve çeşitli değişimlere neden olmuştur. Geleneksel eğitim anlayışı “öğretmen ve program merkezli” iken çağdaş eğitim anlayışı öğrenciyi merkeze almış ve “öğrenci merkezli eğitim” daha yaygın olarak kabul görmüştür. “Öğrenci merkezli eğitim” öğrenciyi bireysel farklılıkları olan değerli varlıklar olarak görür, öğrenciye zen-gin eğitim ortamları hazırlama ve onunla birebir ilgilenmeyi gerekli kılar. Çağdaş eğiti-min amacı, bedensel, ruhsal ve sosyal açıdan uyumlu bireyler yetiştirmektir. Ancak böyle bireyler, toplumu geliştirebilir. Çünkü toplumda gelişmeyi yaratacak kişiler, sor-