Katarzyna Peroń

RODZINA to mała naturalna grupa społeczna,

składająca się z małżonków i ich dzieci; stanowi

ona całość względnie trwałą, podlegającą

dynamicznym przekształceniom związanym

głównie z biegiem życia jednostek wchodzących

w jej skład; rodzina opiera się na zastanych

tradycjach społecznych i rozwija własne

tradycje.

Rodzinę stanowi para dorosłych osób płci różnej lub tej samej, która jest małżeństwem, związkiem partnerskim, konkubinatem wraz z dziećmi i krewnymi w prostej linii wstępnej

(Dyrektywa 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do

swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich)

DINKS, czyli „Double Income-No Kids” – para bez dzieci

Living-Apart-Together – razem, ale oddzielnie opóźnianie wieku zawierania małżeństw opóźnienie czasu rodzenia pierwszego dziecka

Rodzina jest:

interpersonalnym systemem stosunków

wewnątrzgrupowych

systemem społecznym

rodzajem instytucji społecznej

(J. Rembowski)

Członkowie rodziny tworzą sieć wzajemnych

powiązań.

W systemie tym każda osoba z własną

indywidualnością nosi w sobie ślady całego systemu

Zmiana w funkcjonowaniu jednego elementu

pociąga za sobą zmianę całego systemu – zaczyna

on inaczej funkcjonować

(J. Bradshaw)

Rodzina poprzez właściwe stosunki

wewnątrzrodzinne tworzy więzi społeczne i

emocjonalne i najskuteczniej uczy jednostkę

budowania relacji poza rodziną.(Ackerman)

Więzi rodzinne powstają w wyniku

zespalania się oddziaływań wielu czynników:

biologicznych

psychologicznych

społecznych

ekonomicznych

innych...

Poszczególne osoby w rodzinie oddziałują na

siebie wzajemnie (sprzężenie zwrotne), gdzie

nie można określić które z zachowań było

przyczyną, a które skutkiem – oddziaływania

te można nazwać przyczynowością cyrkularną

(M. Braun-Gałkowska)

Na podstawie:„Osobowości rodzinne” David Field

1. Rodzina związków

2. Chaotyczna

3. Władzy

4. Opiekuńcza

5. Uwikłana

Definicja:

członkowie rodziny są powiązani, ale zachowują

odrębność;

rodzice współpracują ze sobą, to oni mają władzę;

na rodzicach można polegać;

szanuje się prawa i uczucia innych;

członkowie rodziny są zachęcani do rozwoju, odkrywania

swoich talentów i uzdolnień;

wszystkim zależy na rozwoju każdego członka rodziny.

Związek małżeński:

rodzice okazują sobie szacunek i zrozumienie;

każdy ze współmałżonków jest wystarczająco

silny jako jednostka; małżonkowie dobrze

sobie radzą w sytuacjach kryzysowych;

silny małżeński związek, dobre umiejętności

porozumiewania się i głęboka troska o siebie

tworzą harmonijną całość

Styl rodzicielski:

rodzice dbają o utrzymanie stałej struktury rodziny;

rodzice ustalają zasady i oczekiwania;

znają dobre strony dzieci i wspierają je;

autorytet rodziców jest utrzymywany i wspierany przez

obydwoje małżonków;

rodzice zapewniają poczucie bezpieczeństwa,

zaspokajają potrzeby miłości, akceptacji, kontaktu, więzi;

dzieci mają wystarczająco dużo swobody, aby być sobą, i

dużo ciepła, aby czuć się kochanym;

dziecko, które buntuje się jest szybko dyscyplinowane,

rodzice stosując określone środki dyscyplinujące nie obawiają się utraty miłości

dzieci;

rodzice wysłuchują swoich dzieci i pomagają im analizować ich myśli i uczucia

dzieci czują się słuchane i szanowane, rodzice zachęcają je do wyrażania swojego

zdania w sprawach dotyczących całej rodziny, a szczególnie spraw dziecka,

rezerwują sobie prawo veta, gdy decyzja dziecka jest niewłaściwa; rodzice

zachęcają dzieci do kontaktów z innymi;

dzieci są wdrażane do samodzielności, odpowiedzialności.

Dzieci:

mają poczucie bezpieczeństwa, rodzice zapewniają im spójne i stabilne

środowisko;

nie muszą zajmować się problemami ludzi dorosłych;

W trudnych sytuacjach dzieci mają wsparcie w rodzicach, także w okresie buntu

Dynamika życia rodzinnego:

rodzice narzucają właściwy model komunikacji, wzajemnego odnoszenia

się;

Pojawiające się problemy są ujawniane celem rozwiązania;

prośby dzieci są dokładnie analizowane;

Relacje w rodzinie są statyczne i dynamiczne (stałość i zmienność)

Rodzina chroni swojego wewnętrznego systemu wartości

Odejście dzieci z domu:

opuszczenie domu nie jest dramatycznym wydarzeniem;

opuszczeniu domu towarzyszy radość i smutek;

dzieci opuszczając dom przejawiają pewność siebie, są odpowiedzialne i

czują się przygotowane do życia. Rodzice pozostają nadal aktywnymi, lecz

odsuwają się na pewien dystans

dzieci z przyjemnością wracają do rodzinnego domu

rodzice starają się unikać nadmiaru rad.

Definicja:

rodzina jest pozbawiona więzi;

rodzina jest źle zorganizowana, rozdarta;

występują w niej ciągłe konflikty, dręczenie

innych swoimi problemami; dzieci są

ignorowane lub wykorzystywane;

nie istnieją bliższe związki pomiędzy rodzicami i

dziećmi.

Związek małżeński:

małżeństwo nie jest autentycznym związkiem, mało miłości lub

jej brak; małżonkowie często grożą sobie rozwodem

Brak energii na pielęgnowanie związku

Styl rodzicielski:

w postępowaniu rodziców wobec dzieci brak jest konsekwencji;

rodzice kierują się nastrojami;

dzieci pracują jak niewolnicy, są wykorzystywane, zdane tylko

na własną zaradność;

rodzice są nieodpowiedzialni;

postawę rodziców cechuje znieważanie

dzieci i wytykanie im błędów; rodzice grożą

dzieciom i używają wobec nich siły;

dyscyplinarne środki są surowe,

niesprawiedliwe;

kara ma na celu poniżenie dziecka.

Dzieci:

czują się niekochane, czują, że są ciężarem;

mogą stracić kontakt ze światem własnych

uczuć;

czasem mają poczucie, że są bardzo złe,

skoro rodzice ich nie kochają; czasem

przeżywają chęć zemsty, gniew, gorycz.

Dynamika życia rodzinnego: osoby żyją obok siebie, a nie wspólnie, razem – nie

zapraszają do domu znajomych, nie spędzają ze sobą czasu wolnego

Nie utrzymują dobrych relacji z innymiOdejście dzieci z domu: Dzieci odchodzą przedwcześnie, nie rozwiązawszy

konfliktów do domu rodzinnego wracają jedynie z poczucia

obowiązku Nie utrzymują kontaktu z rodzeństwem po

usamodzielnieniu się

Definicja:

rodzina ma wyraźną strukturę;

silne, wyraźnie określone oczekiwania wobec każdego z jej członków.

rodzicom brak umiejętności lub zainteresowania budowaniem relacji; trwałe

skoncentrowanie się na wynikach psuje relacje w rodzinie;

skłonność do krytycyzmu, wynajdywania wad powoduje brak bliskości i niechętne

nastawienie do siebie nawzajem;

rodzina przedkłada zasady ponad stosunki międzyludzkie; najważniejsze są

obowiązki domowe i zadania (łatwiej się mówi o nich, niż o uczuciach);

dzieci znajdują się pod silną władzą rodziców;

Panują w niej stosunki jednostronne autokratyczne: jeden rodzic jest szefem, drugi

asystentem szefa

Związek małżeński:

mąż i żona mają ściśle określone role, jeśli okazują sobie

miłość, to poprzez wykonywanie obowiązków (dzieci nie

widzą okazywania przez nich wzajemnych uczuć);

w rodzinie tej panuje interpersonalna próżnia

styl życia małżonków cechuje surowość;

rodzice nie spędzają wolnego czasu z sobą.

Styl rodzicielski:

dzieci mają poczucie, że życie składa się z listy obowiązków i

zasad;

żądanie wypełnienia obowiązków nie jest wyjaśniane;

rodzina władzy stosuje wojskowy dryl- rodzice nie dają

wskazówek, oczekują, że dziecko samo będzie wiedziało, jak

postąpić, a w razie złego wykonania zadania jest ono przez

rodziców strofowane;

rodzice nie zauważają postępów, przyjmując je za oczywiste;

nigdy zachowanie dobre nie jest dostatecznie zadowalające.

Dzieci:

wiedzą, co to znaczy praca;

traktują rodziców bardziej jak przełożonych stojących

wyżej w hierarchii, niż jak troszczących się opiekunów;

trudno im przyjść do rodziców ze swoimi problemami;

czują, że rodzice nie są z nimi, lecz przeciwko nim -

stąd wycofują się emocjonalnie.

Dynamika życia rodzinnego:

Trudności ze słuchaniem siebie nawzajem – każdy zajęty jest swoimi sprawami;

pójście rodziców na kompromis jest oznaką słabości, trudności są rozwiązywane

"silną ręką";

wspólnie spędzany czas jest wykorzystywany na pouczanie dzieci, jest więc dla

nich frustrujący.

Odejście dzieci z domu:

dzieci jak najszybciej starają się opuścić dom, by udowodnić, że potrafią sobie

poradzić;

odwiedziny w domu są wyrazem poczucia obowiązku;

dorosłe dzieci buntują się przeciw radom udzielanym przez rodziców, odwiedzają

ich z poczucia obowiązku

Definicja:

członkowie rodziny unikają niezgody, wolą spokojne środowisko;

rodzice unikają rozmowy o trudnych problemach;

Nie potrafią ujawniać swoich prawdziwych uczuć i opinii;

Rezygnują z indywidualności – lękają się napięcia lub braku

akceptacji

Czują się niepewnie w sytuacjach, w których ujawnia się brak

zgody

rodzina wspaniale sobie radzi w kultywowaniu rodzinnych

tradycji, we wzajemnej lojalności;

Ustrój demokratyczny, zorientowany na dzieci

Związek małżeński:

Relacja małżeńska stabilna, pozbawiona większych konfliktów

Życie rodzinne zorientowane na dzieci

Styl rodzicielski:

Dzieci otrzymują troskę i wsparcie;

rodzice pytają dzieci, czego pragną, aby te pragnienia spełniać

Rodzice często prezentują postawę nadopiekuńczą

Rodzice dbają o ciepłą atmosferę i nie stawiają zbyt

wygórowanych wymagań;

rodzice częściej grożą, niż egzekwują kary.

Dzieci :

mają władzę nad rodzicami;

Dzieci z rodzin opiekuńczych są zwykle dobrze przygotowane pod

względem społecznym. Okazują szacunek i dostosowują się do różnych

sytuacji w grupie.

Są zdolne do otwartości i nawiązują silne związki z innymi

Łatwo ulegają presji rówieśników

Dynamika życia rodzinnego:

Cechy charakterystyczne komunikacji to wrażliwość, szacunek i

kompromis w celu unikania konfliktów

w sytuacjach trudnych okazują sobie wsparcie i opiekę.

Odejście dzieci z domu:

rodziny opiekuńcze opóźniają moment odejścia dzieci z domu;

Dorosłe dziecko jest tylko pozornie niezależne – nadal oczekuje pomocy

dorosłe dzieci mogą wcale nie pragnąć opuszczenia domu;

opuszczając dom dorosłe dziecko może odczuwać wyrzuty sumienia,

ponieważ porzuca troskliwych i kochających rodziców;

dziecko boi się, czy poradzi sobie bez ich pomocy;

do domu dzieci wracają chętnie i często

Rodzina pochodzenia ma absolutny priorytet

uczucia dziecka oscylują pomiędzy żalem do rodziców (za brak

przygotowania do życia) i wdzięcznością za troskę, miłość i opiekę.

Definicja:

silne zorientowanie rodziców na siebie;

przesadna uwaga jest przywiązywana do wzajemnych relacji;

obsesyjne związanie z dziećmi;

rodzice zrezygnowali z małżeństwa jako podstawy rodziny;

rodzice, dążąc do przesadnej bliskości, naruszają granice prywatności

dziecka;

uniemożliwiają dziecku rozwój;

pielęgnują uzależnienie;

rodzice myślą i działają za dziecko;

rodzice są bardzo oddani swoim dzieciom i bardzo zaborczy.

Związek małżeński:

małżeństwo najczęściej jest nieszczęśliwe -

brak więzi owocuje nieprawidłowym

związaniem się z dziećmi;

związanie z dziećmi tak naprawdę służy

tylko zaspokojeniu potrzeb rodziców.

Styl rodzicielski:

poczucie zagrożenia, bądź obcości w relacjach małżeńskich

wywołuje koncentrację na dzieciach;

występuje manipulacja dziećmi (stawianie ich w sytuacji bez

wyjścia); w dzieciach wywoływane jest stałe poczucie winy

(,,gdybyś mnie kochał, to byś dla mnie zrobił to, czego

oczekuję").

Dzieci:

starają się dostosować do oczekiwań rodziców, odgadywać ich

pragnienia; nie są autentyczne;

mają trudności w sferze emocjonalnej.

Dynamika życia rodzinnego

dom i rodzina dominują w planach życiowych dzieci

w rodzinie panuje niepokój, napięcia;

najczęściej nie ma otwartych konfliktów, ważniejszy jest konformizm niż

szczerość;

nie wyraża się prawdziwych uczuć.

Odejście dzieci z domu:

z takiego domu dzieci nie odchodzą, nawet jeśli fizycznie się wyprowadzają;

dzieci nie mają prawa prowadzić samodzielnego życia;

rodzice manipulują także dorosłymi już dziećmi;

odejście z domu jest traktowane jako nielojalność wobec rodziny.

1) faza narzeczeństwa (do ślubu)

2) faz małżeństwa bez dzieci – tworzenie się

więzi małżeńskiej od ślubu do urodzenia dziecka

3) małżeństwo z dziećmi

4) rodzina z odchodzącymi dziećmi

5) faza pustego gniazda - od chwili opuszczenia

domu przez ostatnie dziecko do momentu

śmierci jednego ze współmałżonków

(wg. Laskowskiego)

Więź małżeńska bazuje na akceptacji męża/żony

jako:

typu psychofizycznego męskiego lub kobiecego

(sposobu ubierania się, sposobu bycia itd.)

towarzysza życia dzielącego troski i radości,

darzącego uznaniem, podtrzymującego, służącego

radą i pomocą

osoby wykonującej zawód i biorącej udział w

utrzymaniu domu

partnera seksualnego

ojca lub matki wspólnie posiadanych dzieci

gospodarza lub gospodyni domu

partnera w spędzaniu wolnego czasu i w życiu

towarzyskim

osoby kształcącej się i rozwijającej(wg. M. Ziemskiej)

Etap przygotowujący do życia małżeńsko-

rodzinnego,

Pełnienie ról kobiecych – męskich

Umowa zakładająca zawarcie w przyszłości

związku małżeńskiego

Związki partnerskie (chodzenie ze sobą) –

nieformalność relacji

Spotkanie dwóch odrębnych światów

Odrębne nawyki

Stworzenie wspólnego systemu

Podejmowanie nowych ról w trzech

aspektach: seksualnym, psychicznym i

społeczno-kulturowym

Wchodzenie w nowe role – ojca/matki

Odpowiedzialność za proces socjalizacji dziecka

Utworzenie się układu relacji: mąż – żona, rodzic –

dziecko, dziecko – dziecko

Tworzenie więzi na różnych płaszczyznach:• ekonomicznej

• społecznej

• subiektywno-psychicznej

• prawno-formalnej

• Seksualnej (małżonkowie)

Słabnięcie silnych więzi

wewnątrzrodzinnych między rodzicami a

dziećmi

Słabnięcie lub umacnianie się więzi między

małżonkami

Realizacja indywidualnych celów,

planów,zamierzeń

Stan zadowolenia w końcowej fazie życia

zależy od wydarzeń we wcześniejszych

etapach życia

Pojawia się tęsknota za dziećmi

Postawa to struktura poznawczo –

uczuciowo – wolicjonalna, ukierunkowująca

zachowanie człowieka wobec jakiejś osoby,

sytuacji czy problemu. Element

emocjonalny jest najważniejszym

elementem tej struktury.(Mądrzycki, Mika)

Postawa jest względnie trwałą dyspozycją

do oceniania przedmiotu i emocjonalnego

nań reagowania, a także względnie trwałym

przekonaniem o naturze i własnościach tego

przedmiotu oraz dyspozycją do zachowania

się wobec przedmiotu postawy.(S. Nowak)

1. Myślowy – wyrażony słowami (np. stwierdzenie o

dziecku: „on jest taki nieznośny” lub „jaki on

mądry”)

2. Uczuciowy – ekspresja emocji; ładunek

emocjonalny determinuje działanie w stosunku do

dziecka

3. Związany z działaniem – czyny (przytulenie

dziecka, skarcenie go)

Jest to nabyta, ale i utrwalona struktura

poznawczo – uczuciowo – wolicjonalna

ukierunkowująca zachowanie rodziców do

dziecka.

akcepta

cj

a

unikanie

przypadko

w

a

koch

ając

a

Nadmiernie opiekuńcza

Nadmiernie

wymagając

a Koncentracja uczuciowa na

dziecku

odtrą

cają

ce

zaniedbujące

1. Akceptacji przypadkowej

2. Akceptacji kochającej

3. Koncentracji nadmiernie

opiekuńczej

4. Koncentracji nadmiernie

wymagającej

5. Unikania odtrącającego

6. Unikania zaniedbującego

postawa unikająca: zaniedbywanie dziecka

w zakresie opieki nad nim a także w zakresie

zaspokojenia potrzeb emocjonalnych dziecka

postawa odtrącająca: nadmierny rygoryzm,

jawna wrogość, zaniedbywanie, stosowanie

nadmiernych kar, oschłość, agresywność;

postawa nadmiernie wymagająca: stawianie

dziecku zbyt wysokich wymagań, nieprzyznawanie

prawa do samodzielności, ograniczenie swobody,

stosowanie sztywnych reguł;

postawa nadmiernie ochraniająca: bezkrytyczne

podejście do dziecka, pobłażliwość, nadmierna

opiekuńczość, izolowanie społeczne dziecka;

(M. Ziemska)

Nadmiernie wymagająca

Nadmiernie chroniąca

Unikająca

Odtrącająca

Uznanie praw

Rozumna swoboda

Akceptacja

Współdziałanie

Wychowanie to świadomie organizowana działalność społeczna,

oparta na stosunku wychowawczym miedzy wychowankiem a

wychowawcą, której celem jest wywołanie zamierzonych

zmian w osobowości wychowanka. Zmiany te obejmują

zarówno stronę poznawczo – instrumentalną, związaną z

poznaniem rzeczywistości i umiejętnością oddziaływania na

nią, jak i stronę emocjonalno – motywacyjną, która polega na

kształtowaniu stosunku człowieka do świata i ludzi, jego

przekonań i postaw, układu wartości i celu życia.

(wg. Okonia)

według H. Radlińskiej polega na pielęgnowaniu rozwoju, na

uczeniu sztuki odszukiwania i wyboru wartości istniejących

oraz czynienia z nich narzędzi własnego trudu, na

wzbogaceniu wiedzy, na wyrabianiu sprawności w

kierowaniu sobą i wykonywaniu pracy. Cechą wychowania

jest samorzutny rozwój wychowanków i związane z tym ich

wrastanie w środowisko. Wychowanie postrzegane tu jest

jako towarzyszenie rozwojowi ucznia.

Celowe sterowanie procesem uczenia się jednostki

Oddziaływanie na wszechstronny rozwój osobowości

Działanie, wywierające na człowieka określony wpływ

Zjawisko przenikające całe życie społeczne Dorastanie do zadań Kierowanie rozwojem

(Muszyński, Miller, Olbrycht)

Wychowanie rozumiane jest jako proces

bezpośredniego dokonywania zmian w

rozwoju dzieci i młodzieży poprzez osoby

dorosłe

Proces ten odwołuje się do konkretnych

strategii oddziaływania

Rozumiane jest jako wspomaganie rozwoju

Angażowanie młodego człowieka w proces

samowychowania, samorealizacji, pracy nad sobą

Wychowawca:

• Wchodzi w relacje oparte na współpracy i partnerstwie

• Zachęca do kierowania swoim rozwojem

• Nieustannie towarzyszy wychowankowi w jego sukcesach i porażkach

• Wspomaga w realizacji możliwości podopiecznego

złożoność,

intencjonalność

interakcyjność,

relatywność

długotrwałość

Metody wpływu osobistego (sugestia, perswazja, przykład

osobisty, wyrażanie aprobaty i dezaprobaty – gdy

wychowawca jest autorytetem);

Metody wpływu sytuacyjnego (nagradzanie wychowawcze,

karanie wychowawcze, instruowanie, organizowanie

doświadczeń wychowanka, wywoływanie antycypacji

następstw zachowań społeczno – moralnych, przydzielanie

funkcji i ról społecznych, ćwiczenie)

Metody organizowania środowiska społecznego

wychowanków

Metody indywidualne (modelowanie,

perswazja, technika zadaniowa, nagradzanie

i karanie);

Metody grupowe (kształtowanie odniesienia

porównawczego, nacisku grupowego,

kształtowanie systemu ról i norm grupowych,

kształtowanie grupowych wzorów życia).