Ptasie ogrody - Szkoła Podstawowa nr 12 w Częstochowie ogrody-1-3-N.pdf · i Fundacji Nasza Ziemia i jest prowadzona w Klubach Naszej Ziemi na terenie całego kraju. Działalność

Partnerzy PrOGraMU:

Ptasie ogrody – chronimy bioróżnorodność

PODRĘCZNIK DLA NAUCZYCIELAszkoła podstawowa, klasy 1–3

Partnerzy PrOGraMU:

PAtRON hONOROwY PROgRAmU: mINIstER EDUKACjI NARODOwEj

PAtRONAt hONOROwY PODsEKREtARZA stANU w mINIstERstwIE ŚRODOwIsKA, główNEgO KONsERwAtORA PRZYRODY jANUsZA ZALEsKIEgO

SpiS treści:

Wstęp …………………………………………………………………………………………………………Konspekty lekcji ………………………………………………………………………………3………

Lekcja 1: Dlaczego mówimy o ptasich ogrodach?……………………………………………3………Lekcja 2: Zakładanie ptasich ogrodów ………………………………………………………3………Lekcja 3: Pisklęta w ogrodzie………………………………………………………………………………3………Lekcja 4: Mieszkańcy ogrodów ………………………………………………………………………………3………Lekcja 5: Kompost i bioodpady………………………………………………3………

Pomoc dzieciom w potrzebie i edukacja lokalnej społeczności ………………………………Wolontariat – wstęp …………………………………………………………………………………………………Wolontariat – szkoła podstawowa, klasy 1–3 ……………………………………………………………………………………Karty pracy ……………………………………………………………………………………

Pomagajmy

Zespół redakcyjny:Katarzyna Dulińska, Anna Jarocińska, Justyna Niewolewska, Marta Szczypek, Natalia Mileszyk

Redakcja merytoryczna:Dorota Luberda

Opracowanie graficzne i skład:Barbara Sadowska

Okładka i ilustracje:Barbara Sadowska

Korekta:Magdalena Lis-Micek

Fundacja Nasza Ziemia, ul. Hoża 3 m. 5, 00-528 Warszawa, www.naszaziemia.plWarszawa 2010

ISBN 978-83-906300-8-3

Materiały stworzone w ramach programu „P&G. Żyj, poznawaj, rozwijaj się.”, pozytywnie zaopiniowane przez doradców metodycznych nauczania przedszkolnego, wczesnoszkolnego i szkoły podstawowej.

1345781012141517

Spis treści

Wstęp

Partnerzy

1ptasie ogrody – chronim

y bioróżnorodność

O Programie

Ogólnopolski program edukacyjny „P&G. Żyj, poznawaj, rozwijaj się.” łączy edukację ekologiczną i oby-watelską dzieci z działaniami na rzecz środowiska naturalnego. Jego celem jest stworzenie możliwości do lepszego i wielostronnego rozwoju młodych ludzi, zwłaszcza tych znajdujących się w najtrudniejszej sytu-acji materialnej i społecznej, oraz rozwijanie ich talentów i wiedzy, co jednocześnie przyczyni się do osią-gnięcia realnych korzyści dla środowiska.

Program jest częścią międzynarodowej kampanii firmy Procter & Gamble o nazwie „P&G Live, Learn and Thrive”. Jest ona poświęcona pomocy dzieciom w potrzebie, wspieraniu ich edukacji, a także umożliwianiu zdrowego życia i zrównoważonego rozwoju.

Polska edycja programu 2009–2010 jest realizowana w ramach partnerstwa firmy Procter & Gamble i Fundacji Nasza Ziemia i jest prowadzona w Klubach Naszej Ziemi na terenie całego kraju. Działalność klu-bów biorących udział w programie opiera się na realizacji jednego z czterech tematów zaproponowanych przez organizatorów:

• Ptasie ogrody – chrońmy bioróżnorodność. Celem zajęć jest zaprojektowanie i założenie w okoli-cach klubu siedliska, w którym będą mogły schronić się ptaki.

• Woda – podstawa życia. Zajęcia obejmują informacje z zakresu ochrony zasobów wodnych Ziemi.• Człowiek jako część ekosystemu. Zajęcia przedstawiają, w jaki sposób człowiek oddziałuje na śro-

dowisko.• Jestem „eko” – jestem trendy. Zajęcia pokazują możliwość łączenia zdrowego rozwoju człowieka

z dbaniem o środowisko.

Dodatkowo wszystkie kluby, które zdecydowały się wziąć udział w Konkursie Grantowym realizowanym w ramach programu, mają możliwość przeprowadzenia autorskich projektów edukacji ekologicznej.

Więcej szczegółów na temat programu znaleźć można na stronie www.pgrozwija.pl.

Partnerzy

Fundacja Nasza Ziemia jest organizacją pozarządową założoną w 1994 roku przez Mirę Stanisław-ską-Meysztowicz. Realizuje cele mające status pożytku publicznego, specjalizując się w edukacji ekolo-gicznej i obywatelskiej. Od początku swego istnienia koordynuje w Polsce kampanię „Sprzątanie świata”, będącą częścią międzynarodowego ruchu na rzecz ochrony środowiska Clean Up the World. W ruchu tym uczestniczy blisko 40 milionów wolontariuszy na całym świecie.

Fundacja prowadzi również – wspólnie z samorządami, szkołami, organizacjami, przedstawicielami świa-ta biznesu i mediami – liczne całoroczne programy na rzecz ochrony środowiska. Propagują one zintegro-waną gospodarkę odpadami, społeczne akcje zalesień, idee zrównoważonego rozwoju, wiedzę na temat zmian klimatu i wiele innych. Kluczową częścią prowadzonych działań jest edukacja ekologiczna. Więcej na www.naszaziemia.pl.

Procter & Gamble to jedna z największych, międzynarodowych firm FMCG. Cztery miliardy razy dziennie marki P&G pojawiają się w życiu ludzi na całym świecie. Firma posiada jeden z najsilniejszych portfeli asortymentowych, w skład którego wchodzą godne zaufania, wiodące marki wysokiej jakości, takie jak: Pampers®, Ariel®, Vizir®, Bonux®, Always®, Tampax®, Pantene®, Lenor®, Olay®, Head & Shoulders®, Wella®, Herbal Essences®, Blend-a-med®, Naturella®, Oral-B®, Duracell®, Mach3®, Gillette® oraz Braun®.

Misją Procter & Gamble jest poprawianie jakości życia konsumentów na całym świecie przez dostarczanie produktów i usług o najwyższej jakości oraz poprzez działalność społeczną, która stanowi integralny ele-ment strategii P&G. Wszystkie podejmowane przez P&G działania odwołują się do wartości i zasad, które zostały rozwinięte i zakorzenione w kulturze organizacyjnej w ciągu ponad 170 lat istnienia firmy. Są one oparte na szacunku, uczciwości i pasji.

Ptasie ogrody

ptas

ie o

grod

y –

chro

nim

y bi

oróż

noro

dnoś

ć

www.pgrozwija.pl

2 3

ptasie ogrody – chronimy bioróżnorodność

Niniejszy konspekt ma za zadanie przygotować dzieci do utworzenia przy szkole, przedszkolu lub innej placówce ogrodu, który stałby się siedliskiem dla dzikich zwierząt, przede wszystkim dla ptaków. Zajęcia mają także na celu uwrażliwić dzieci na potrzebę dbania o środowisko naturalne w ich najbliższym otocze-niu i wykształcić w nich postawę opiekuna zurbanizowanej przyrody.

Podczas zajęć „Dlaczego mówimy o ptasich ogrodach?” dzieci będą miały okazję zapoznać się z ideą two-rzenia ptasich ogrodów. Dowiedzą się, jak ważne z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju i ochro-ny przyrody jest zakładanie w miastach tego typu siedlisk dla dzikich zwierząt, a także jakie korzyści to przedsięwzięcie przyniesie im samym i lokalnej społeczności.

Lekcje przeprowadzą klubowiczów przez poszczególne etapy tworzenia ptasiego ogrodu, aby dzieci przy wsparciu opiekuna mogły samodzielnie stworzyć ostoję dla dzikich zwierząt. W tym celu na zajęciach „Pi-sklęta w ogrodzie” dzieci dowiedzą się, jakie gatunki zwierząt mogą zostać gośćmi siedliska i jakimi czynni-kami kierować się przy wyborze przyjaznej i atrakcyjnej dla nich lokalizacji ostoi. W ramach zajęć „Miesz-kańcy ogrodów”, dzieci będą miały szansę zostać młodymi ekspertami w doborze gatunków roślin sprzy-jających osiedlaniu się zwierząt w ogrodzie, doborze właściwej diety i zapewniających zwierzętom właści-we warunki do rozrodu.

Mamy nadzieję, że niniejsze materiały przyczynią się do powstania niezwykłego ogrodu, który oprócz funkcji dydaktycznej, będzie również pełnił bardzo ważną rolę dla prawidłowego funkcjonowania lokalne-go ekosystemu, co podkreślą zajęcia „Kompost i bioodpady”.

Ostatnie zajęcia – „Jak pomóc dzieciom w potrzebie?” – zapoznają dzieci z ideą wolontariatu i, poprzez za-chęcenie ich do zorganizowania kilku zajęć ekologicznych dla dzieci spoza klubu, uświadomią klubowi-czom konieczność niesienia pomocy potrzebującym, zwłaszcza dzieciom mieszkającym w ich najbliższej okolicy.

Więcej informacji znajdą Państwo na stronie internetowej programu www.pgrozwija.pl oraz stronie Fundacji Nasza Ziemia: www.ogrodostojazwierzat.pl.

„P&G. Żyj, poznawaj, rozwijaj się.” – program jest częścią międzynarodowej kampanii firmy Procter & Gamble o nazwie „P&G Live, Learn & Thrive”. Jest ona poświęcona dzieciom: wspieraniu ich edukacji, a także umożliwianiu zdrowego życia i rozwoju. Od 2006 roku kampania realizowana jest na warszawskim Targówku, od 2009 roku została rozszerzona na całą Polskę. Ideą nowej formy programu prowadzonego w Polsce jest połączenie działania na rzecz środowiska z działaniami na rzecz dzieci, zwłaszcza tych najbardziej potrzebujących, i ma on formę edukacji ekologicznej realizowanej w Klubach Naszej Ziemi na terenie całego kraju.

Ptasie ogrody

2 3ptasie ogrody – chronim


Konspekty lekcji do tematu:

Ptasie ogrody– chronimy bioróżnorodność

szkoła podstawowa, klasy 1–3

1pt

asie

ogr

ody

– ch

roni

my

bior

óżno

rodn

ość

www.pgrozwija.pl

4 5

Lekcja 1: Dlaczego mówimy o ptasich ogrodach?

Czas spotkania: 60 minut

cele:• Uczeń – spośród podanych przykładów – wskazuje pożywienie od-

powiednie dla ptaków.• Uczeń rozpoznaje rośliny sprzyjające bytowaniu ptaków w mieście.• Uczeń wskazuje, od czego zależne jest występowanie konkretnych

grup zwierząt w danym środowisku.• Uczeń podaje przykłady zachowania bazy pokarmowej dla ptaków.• Uczeń sam decyduje, ilu materiałów pochodzących z żywych okazów roślin potrzebuje do wykonania

zadania.

Metody pracy:• Gra dydaktyczna – zabawa ruchowa; „majsterka” (manualna praca własna uczniów), pokaz, dyskusja.

Formy pracy: Praca indywidualna, grupowa.

środki dydaktyczne:• prezentacja multimedialna do pobrania za strony www.pgrozwija.pl,• eksponaty: gałązki dzikich i miejskich drzew i krzewów owocowych wraz z owocami (gałązki głogu,

dzikiej róży, jarzębiny, bzu czarnego, berberysu, irgi, śnieguliczki, ligustru, etc., orzechy, żołędzie, na-siona grabu),

• zeszyt ćwiczeń.

przebieg lekcji

Wprowadzenie:Wstęp na temat Programu „P&G. Żyj, poznawaj, rozwijaj się”: • Informacje o uczestnictwie w programie • Zaproszenie na stronę internetową programu: www.pgrozwija.pl.

Uwaga: Nauczyciel może zorganizować przed lekcją wyjście na dwór, aby uczniowie sami zebrali owoce drzew i krzewów owocowych lub może rozdać uczniom materiał z wykorzystywanych podczas zajęć eks-ponatów.Pogadanka: Zadajemy uczniom pytania: Jakie dzikie zwierzęta zaobserwowaliście ostatnio w naszej oko-licy (w drodze z domu do szkoły)? Czy były wśród nich ptaki? Jakie gatunki? Podsumowując – przestrzeń, w której żyjemy, dzielimy razem z dzikimi zwierzętami. Na zajęciach dowiemy się, od czego zależne jest ich występowanie w bliskości człowieka.

realizacja tematu:• Pokaz w oparciu o prezentację zdjęć z wykorzystaniem dźwięków.• Poruszenie tematów: typy ogrodów, ogrody współczesne, rola ogrodów dla człowieka, rola ogrodów

dla dzikich zwierząt (z wyszczególnieniem ptaków, owadów i drobnych ssaków), co to są „ptasie ogro-dy”.

• Prezentacja wzbogacona o eksponaty (gałązki dzikich krzewów i drzew owocowych z owocami). W trakcie prezentacji trzy przerwy na pląsy przyrodnicze: zabawa w siedliska. Układamy koło z krze-seł (imituje gęste zakrzaczenia), koła ze skakanki na podłodze (woda), drzewo, kwiaty. Dzieci są różnymi zwierzętami i ich zadaniem jest wybrać najlepszą kryjówkę, na dany sygnał – zamieniają się.Z zebranych owoców robimy bransoletki na rękę (jeśli zbieramy owoce razem z dziećmi zwróćmy uwagę, żeby zebrały tylko tyle owoców, ile potrzebują do wykonania bransoletki. Nie powinny zbierać pokarmu pta-kom).

2



podsumowanie i ewaluacja:• Pytanie do uczniów: Czym są ptasie ogrody?• Nauczyciel prosi dzieci, żeby oceniły, czy lekcja była ciekawa (np. w skali od 1 do 10).

Zróbmy coś dla innych – proponowane działania:• „Dzieci uczą dzieci”: Uczniowie prowadzą lekcję pt. „Przydomowe ogrody dla zwierząt” dla młodszych

od siebie dzieci w potrzebie.• Duża plansza z namalowanym ogrodem (uczniowie przygotowują ją najpierw razem z młodszymi

dziećmi, tłumacząc, jakie elementy powinny znaleźć się w ogrodzie). • Planszę kładziemy na ziemi lub przyczepiamy do tablicy (widoczne są na niej m.in.: wyższe drzewa

z dziuplami, zakrzaczenia, oczko wodne, łąka kwietna). • Zadaniem dzieci jest przyczepienie/położenie zwierzątka (np. sikory, wiewiórki, żaby, ropuchy, jeża,

motyla, trzmiela itp.) w miejscu, w którym lubi ono przebywać.

Możliwości pogłębiania wiedzy: • Na spacerze zawsze zwracamy uwagę na drzewa i krzewy z owockami oraz na ptaki, pokazujemy

uczniom, jak ważna jest codzienna obserwacja świata przyrodniczego wokół nas, dajemy im przykład. Staramy się wykształcić w nich nawyk podglądania świata przyrody.

• Korzystając z przewodników przyrodniczych i ogrodniczych, zakładamy zielniki drzew i krzewów owocowych. Wklejamy liście roślin oraz ich owoce. Możemy również sporządzić wierne rysunki list-ków i owocków lub część z nich wykonać tą techniką. Która technika będzie lepsza z punktu widzenia ochrony przyrody?

Lekcja 2: Zakładanie ptasich ogrodów


cele:• Uczeń wskazuje roślinność i elementy krajobrazu chętnie wykorzystywane przez dzikie zwierzęta.• Uczeń wskazuje środowisko życia konkretnych gatunków zwierząt miejskich.• Uczeń samodzielnie sadzi rośliny i podaje znaczenie takiego działania dla ekosystemu miejskiego.• Uczeń samodzielnie wyszukuje w książkach informacje na zadany temat.

Metody pracy:Gra dydaktyczna; aktywna ochrona przyrody (zwiększanie bazy pokarmowej dla ptaków poprzez sadzenie odpowiednich roślin).

Formy pracy:Praca grupowa, zespołowa.

środki dydaktyczne:• plansza, flamastry,• sadzonki drzew i/lub krzewów owocowych (zalecane gatunki do znalezienia na stronie programu),• zeszyt ćwiczeń.

ptas

ie o

grod

y –

chro

nim

y bi

oróż

noro

dnoś

ć

www.pgrozwija.pl

6 7

przebieg lekcji

Wprowadzenie:Pytamy dzieci o ich ostatnie obserwacje ptaków i innych dzikich zwierząt. Podpytujemy, w jaki sposób zachowywały się zaobserwowane zwierzęta i w jakich miejscach były widziane. Wspólnie dochodzimy do wniosku, że pewne miejsca sprzyjają bytowaniu dzikich zwierząt bardziej, a inne mniej. Na tej lekcji nauczymy się tworzyć siedliska sprzyjające ptakom.

realizacja tematu: • Dzielimy dzieci na cztery grupy: ptaki, ssaki, owady i płazy. Mówimy im, jakimi są zwierzętami i wymie-

niamy przedstawicieli każdej grupy. Zadanie uczniów: zastanowić się w grupach jakie ogrody są najle-piej przystosowane dla danej grupy (np. owady – dużo kwiatów itp.) i narysować je.

• Wszyscy razem omawiamy prace, potem po kolei każdy przedstawiciel grupy podchodzi i na jednym wspólnym kartonie rysuje element charakterystyczny dla jego grupy. W ten sposób tworzymy jeden wspólny ogród wymarzony dla wszystkich gromad.

• Wychodzimy na dwór i sadzimy krzaczki, drzewa, siejemy kwiatki (w zależności od możliwości pla-cówki). Zwracamy uwagę na to, aby rośliny rosły docelowo w odpowiednich miejscach (np. gęste za-krzaczenia stanowiące „schronienie” w zacisznym zaułku). Podkreślamy, że zwiększamy w ten sposób bazę pokarmową dla ptaków.

Jeśli tylko część dzieci będzie sadziła rośliny, pozostałe osoby zwiedzają podwórko swojej szkoły/ogród, pod kątem miejsc, gdzie jakieś zwierzęta mogą już mieszkać. Mogą też zbierać pomysły, jak niedużym na-kładem sił można by coś zmienić tak, żeby zwierzęta czuły się tam lepiej.

podsumowanie i ewaluacja:• Dzieci mają powiedzieć, w jaki sposób zaplanować ptasi ogród. • Nauczyciel prosi dzieci, żeby oceniły, czy lekcja była ciekawa (np. w skali od 1 do 10).

Zróbmy coś dla innych - proponowane działania:• Aktywizujemy dzieci w potrzebie. Przychodzimy do domu dziecka/ośrodka wychowawczego, wręcza-

my dzieciom sadzonki i nasiona kwiatów. Uczymy je tego, co już same umiemy – na ich podwórku do-sadzamy drzewa, krzewy owocowe i rodzime gatunki kwiatów, by zwiększyć bazę pokarmową dla dzi-kich zwierząt. Opowiadamy o tym naszym kolegom.

Możliwości pogłębiania wiedzy: • Gdzie jeszcze znajdują się drzewa i krzewy owocowe? Udajemy się na wycieczkę do sadu (jeżeli w naj-

bliższej okolicy nie ma sadu, możemy udać się do ogrodu botanicznego lub arboretum, gdzie znajdują się drzewa owocowe). Dzieci rozmawiają z opiekunami o różnicach między owocami uprawianymi w rolnictwie a gatunkami dzikimi.

• Sadzimy rośliny sami, na balkonie, na działce lub w ogrodzie. Pamiętamy o tym, że sadząc odpowiednie rośliny, przyniesiemy radość również zwierzętom. Dbając o rośliny, uczymy się odpowiedzialności i systematyczności.

• Poszukujemy informacji w przewodnikach przyrodniczych i ogrodniczych oraz atlasach na temat zasa-dzonych na warsztatach roślin.



Lekcja 3: pisklęta w ogrodzie


cele:• Uczeń wskazuje materiał przydatny do budowania ptasich gniazd.• Uczeń nazywa zwierzęta (inne niż ptaki), które również korzystają

z budek lęgowych.• Uczeń doskonali umiejętności manualne.• Uczeń samodzielnie wyszukuje w książkach i Internecie informacje na zadany temat.• Uczeń tłumaczy potrzebę umieszczania budek lęgowych dla ptaków w mieście.

Metody pracy:„Majsterka”; praca w terenie w ramach aktywnej ochrony przyrody, pogadanka, pokaz.

Formy pracy: Praca grupowa, indywidualna.

środki dydaktyczne:• eksponaty: różne typy budek lęgowych lub jedna budka (do powieszenia) oraz zdjęcia typów budek

lęgowych dla innych gatunków. W mieście możemy powiesić budkę dla sikory modraszki, bogatki, ma-zurka lub szpaka;

• różnego typu materiał gniazdowy dla ptaków (patyczki, gałązki, trawa, mech, pióra, sierść, kłaczki weł-ny, liście, inne części roślin; ewentualnie drut).

Uwaga: Sugerujemy, żeby nawiązać współpracę z przyrodnikiem (np. działaczem jakiejś organizacji poza-rządowej) lub z najbliższym nadleśnictwem/leśnictwem, którego pracownicy będą tutaj bardzo pomocni. Wcześniej wybierzmy odpowiednie miejsce na budkę oraz sposób przymocowania jej do drzewa (aby nie narażać drzewa na uszkodzenia, budkę możemy przywiązać do niego liną). Podczas akcji wieszania budki lęgowej bardzo przydatna może być również pomoc rodziców lub opiekunów.

przebieg lekcji

Wprowadzenie:Przedstawiamy klasie gościa (leśnika, przyrodnika). Opowiedzmy skrótowo, w jaki sposób jego praca wią-że się z czynną ochroną ptaków.

realizacja tematu:Opowieść leśnika/przyrodnika o typach gniazd, pokaz eksponatów. Opowiadamy, z jakich materiałów korzy-stają ptaki budując gniazda. Można wspomnieć o wyjątkowym sprycie krukowatych (drut itd.).

Wykładamy na stół sierść, pióra, patyki, trawy, liście itp. Dzieci robią gniazda z dostępnych materiałów – można użyć kręgów jako stelaża (np. wykonanych z drutu starych bransoletek). Możemy zapytać dzieci, czy chcemy, żeby ptaki korzystały ze śmieci i robiły z nich gniazda.

Opowieść leśnika o budkach: Niektóre ptaki są dziuplakami, czyli mieszkają w dziuplach. Są to przede wszystkim dzięcioły, które umieją sobie same wykuć dziuplę. Ale nie wszystkie ptaki, które mieszka-ją w dziuplach, umieją je sobie wykuć. Są to na przykład sikory, mazurki, kowaliki. Ponieważ w mieście jest mało dostępnych dla nich dziupli (przez brak starych drzew), często wieszamy budki lęgowe. Pokaz róż-nych typów budek lęgowych.

Wychodzimy na podwórko, aby powiesić budkę.

4

ptas

ie o

grod

y –

chro

nim

y bi

oróż

noro

dnoś

ć

www.pgrozwija.pl

8 9

podsumowanie i ewaluacja:• Pytanie do uczniów: Czym są budki lęgowe?• Nauczyciel prosi dzieci, żeby oceniły, czy lekcja była ciekawa (np. w skali od 1 do 10).

Zróbmy coś dla innych – proponowane działania:• Wspólnie z naszymi kolegami przeprowadzamy akcję wieszania budki na podwórku, w okolicy miejsca

ich zamieszkania/nauki. Akcja wspólnego zwiększania bazy lęgowej dla ptaków jest doskonałą okazją, by podzielić się z naszymi kolegami wiedzą, którą zdobyliśmy podczas warsztatów.

Możliwości pogłębiania wiedzy: • Zaprośmy na zajęcia ornitologa (np. studenta wydziału leśnego lub ochrony środowiska na uczelni

wyższej, lub pracownika organizacji pozarządowej, zajmującej się ochroną przyrody). Poprośmy, by opowiedział dzieciom o swojej pracy.

• Spróbujmy na zajęciach sami zrobić budkę lęgową (z uprzednio przygotowanych desek). Jeśli nie uda się zrealizować tego zadania w szkole, podsuńmy pomysł wykonania budki uczniom oraz ich rodzicom (ich pomoc będzie niezbędna). Przygotowaną budkę należy powiesić w dogodnym miejscu, by mogła służyć ptakom.

Lekcja 4: Mieszkańcy ogrodów


cele:• Uczeń wymienia gatunki zwierząt, jakie mogłyby potencjalnie zamieszkać w ogrodzie.• Uczeń stosuje pojęcie „cecha gatunkowa” we własnej wypowiedzi.• Uczeń samodzielnie obserwuje zwierzęta.• Uczeń rozpoznaje odgłosy wybranych gatunków zwierząt.

Metody pracy:Gra dydaktyczna – zabawa ruchowa; obserwacja w terenie, pokaz, dyskusja.

Formy pracy:Praca grupowa, zespołowa.

środki dydaktyczne:• lornetki,• prezentacja multimedialna, • nagranie z odgłosami zwierząt,• zeszyt ćwiczeń.

przebieg lekcji

Wprowadzenie:Pytamy uczniów o ich ostatnie obserwacje dzikich zwierząt w ogrodach. Czy było ich tam więcej niż na boisku szkolnym lub przy ulicy? Jakie korzyści może dać zwierzętom ogród? Przykładowe odpowiedzi uczniów: schronienie, spokój, ciszę, pożywienie.



realizacja tematu:• Jakie inne zwierzęta mogą mieszkać w ogrodzie? Prezentacja – zdjęcia zwierząt, odgłosy (cechy gatun-

kowe) ze strony www.pgrozwija.pl.• Spacer po osiedlu i ogrodzie szkolnym: podglądamy zwierzęta. Najlepiej użyć lornetkę, przy okazji

warto wytłumaczyć dzieciom, jak ona działa. Nauczyciel opowiada o zasadach prowadzenia obserwa-cji terenowych.

• Rozmowa o zaobserwowanych zwierzętach.• Przeprowadzenie gry terenowej. Nauczyciel jest w środku, dookoła niego są karteczki z zadaniami. Na-

uczyciel dzieli uczniów na zespoły, instruuje dzieci, w którym kierunku mają iść, żeby znaleźć kartecz-kę.

• Dzieci rozwiązują zadania i przychodzą z rozwiązaniem do nauczyciela. Po każdym rozwiązanym zada-niu dzieci dostają słowo, które następnie muszą ułożyć w hasło:

• Zadanie: powiedz, co je motyl. Hasło – „Ogród”.• Zadanie: odezwijcie się odgłosem zwierzęcia, które może mieszkać w ogrodzie (nie musi być

żaba). Hasło – „to”.• Zadanie: zakreśl to, co je jeż (do wyboru: prawidłowe – dżdżownice, owady (np. stonka), nie-

prawidłowe: jabłko, trawa). Hasło – „miejsce”.• Zadanie: gdzie może mieszkać wiewiórka? Wymień kilka miejsc. Hasło – „przyjazne”.• Zadanie: ułóż wierszyk o ptaku, którego ostatnio widziałeś. Hasło – „zwierzętom”.

• Rozwiązanie gry: „Ogród to miejsce przyjazne zwierzętom”.

podsumowanie i ewaluacja:• Pytanie do dzieci: Jakie zwierzęta mogą mieszkać w ptasim ogrodzie, który założyliśmy?• Nauczyciel prosi dzieci, żeby oceniły, czy lekcja była ciekawa (np. w skali od 1 do 10).

Zróbmy coś dla innych – proponowane działania:• Organizujemy wspólną wyprawę terenową z lornetkami (najlepiej w ciekawe przyrodniczo miejsce,

np. najbliższy rezerwat przyrody, park krajobrazowy, ewentualnie park miejski. Postarajmy się, by to nie było to samo miejsce, w którym uczniowie obserwowali zwierzęta na właściwych warsztatach). Uczymy naszych przyjaciół korzystania z lornetek i sposobów obserwacji zwierząt. Na koniec spotkania bawimy się w odgłosy.

Możliwości pogłębiania wiedzy: • Uczymy się rozpoznawać miejskie gatunki ptaków (lub te, które żyją w naszej okolicy) z przewodni-

kiem lub kluczem do oznaczania gatunków.• Wychodzimy w teren na regularne obserwacje ptaków i prowadzimy własne dzienniki obserwacji

przyrodniczych. Notujemy w nich napotkany gatunek zwierzęcia, sporządzamy jego rysunek ołów-kiem lub wklejamy zdjęcie, dołączamy zebrane eksponaty (pióro, nadgryziony przez wiewiórkę orzech itd.), notujemy datę obserwacji, warunki pogodowe, opisujemy, jak zachowywało się zwierzę, co robiło. Jesteśmy wnikliwymi obserwatorami. Wiemy, jakie zwierzęta możemy spotkać w naszej okolicy często, a jakie niezwykle rzadko.

5pt

asie

ogr

ody

– ch

roni

my

bior

óżno

rodn

ość

www.pgrozwija.pl

10 11

Lekcja 5: Kompost i bioodpady


cele:• Uczeń tłumaczy, do czego służy kompost, jak wygląda i z czego jest

zrobiony.• Uczeń rozpoznaje mieszkańców kompostu spośród różnych gatun-

ków zwierząt.• Uczeń wymienia różnice między nawozami sztucznymi a kompostownikiem.• Uczeń odnajduje informacje na zadany temat w książkach.• Uczeń uzasadnia potrzebę rezygnacji z nawozów sztucznych na rzecz nawozów naturalnych.

Metody pracy:• Gra dydaktyczna – zabawa ruchowa; obserwacja w terenie, pokaz, pogadanka.

Formy pracy:Praca zespołowa, indywidualna.

środki dydaktyczne:• eksponaty: nawóz naturalny (kompost) oraz nawozy sztuczne,• zeszyt ćwiczeń.

Uwaga: Przed zajęciami trzeba przygotować odpady organiczne: okruchy, suchy chleb, obierki od jabłek, skórkę od banana, kwiaty, które zwiędły, stare liście, skorupki od jajek, trawy, gałęzie, ścinki zieleniny od włoszczyzny, a także nieorganiczne: plastik, puszki, szkło, papier, inne.

przebieg lekcji

Wprowadzenie:Pytamy uczniów, czy wiedzą, co to jest kompost i kompostownik. Z czym kojarzy im się to słowo? Przykła-dowe odpowiedzi uczniów: nawóz, pryzma, odpady organiczne, bioodpady.

realizacja tematu:1. Opowieści kompostowe. Nauczyciel wciela się w role mieszkańca kompostu – dżdżownicę – i opowiada, na czym polega rozkład materii organicznej. Mówi, że mieszka w kompostowniku, co to za miejsce, jakich ma sąsiadów, pokazuje ich zdjęcia (ślimak, wij, stonoga, chrząszcz), tłumaczy, co to jest kompost, jak po-wstaje i do czego służy, mówi, co lubi jeść, a czego nie.2. Konkurs „Co wrzucić na kompost?” – dzielimy się na grupy i segregujemy odpady na organiczne (to, co wyrosło z ziemi lub było jadalne dla człowieka) i nieorganiczne – konkurs na czas.3. Pokazanie dzieciom kupionego w sklepie ogrodniczym nawozu z kompostu, dzieci mają dotknąć go i powąchać. Opowiadamy, że jest to najlepszy rodzaj nawozu dla roślin. Pomaga rosnąć roślinom. Można jeszcze raz pokazać wcześniej segregowane odpady organiczne i podkreślić, że z tego powstał kompost dzięki dżdżownicy i innym organizmom. Można porównać je z innymi, chemicznymi nawozami i powie-dzieć, że nie można ich dotykać, że w dużych ilościach mogą być niebezpieczne i zatruwać środowisko (gle-bę, wodę).4. Karta pracy (w ćwiczeniach) – podpisz mieszkańców kompostownika.

podsumowanie i ewaluacja:• Nauczyciel pyta dzieci, z czego można robić kompost. • Nauczyciel prosi dzieci, żeby oceniły, czy lekcja była ciekawa (np. w skali od 1 do 10).



Zróbmy coś dla innych - proponowane działania:• Przygotowujemy w szkole wystawę na temat kompostowania. Następnie udajemy się do domu dziec-

ka/ośrodka wychowawczego itd. i pomagamy wychowankom przygotować gazetkę ścienną na temat kompostu i jego funkcji.

Możliwości pogłębiania wiedzy: • Zapraszamy do szkoły ogrodnika, który opowie nam, w jaki sposób korzysta z kompostu w swoim

ogrodzie. Dzięki niemu dowiemy się wielu ciekawych, praktycznych informacji, w jaki sposób pielę-gnować rośliny.

• Nauczyciel przynosi do szkoły kompost i rozdaje po trochu dzieciom do domów. Zadaniem dzieci jest nawożenie nim swoich roślin doniczkowych w domu.

ptas

ie o

grod

y –

chro

nim

y bi

oróż

noro

dnoś

ć

www.pgrozwija.pl

12 13Edukacjapomoc dzieciom w potrzebiei edukacja lokalnej społeczności

Głównym celem programu „P&G. Żyj, poznawaj, rozwijaj się.” jest osią-gnięcie korzyści dla środowiska naturalnego oraz edukacja ekologicz-na i obywatelska dzieci. U podstaw programu leży pomoc dzieciom w potrzebie, dlatego zależy nam, aby informacje o działalności klubu dotarły do jak najszerszego ich grona. Proponujemy skontaktować się z najbliższym ośrodkiem zrzeszającym takie dzieci i nawiązać współ-pracę. Sugerujemy, aby klub zorganizował w czasie realizacji niniejszego tematu co najmniej dwie akcje skierowane do dzieci. W konspektach na poprzednich stronach, przy każdej lekcji w punkcie „Zróbmy coś dla innych” znajdują się propozycje takich działań. Proponujemy także przeprowadzić zajęcia na temat wo-lontariatu, aby dzieci zrozumiały jego ideę.

W jaki sposób organizować wydarzenia dla dzieci spoza klubu?Doskonałym sposobem propagowania idei ekologicznej w społeczeństwie jest organizowanie wyda-rzeń, które docierają do szerszej grupy osób. Najlepszym odbiorcą działań klubu z pewnością będą dzieci w wieku zbliżonym do wieku klubowiczów. Wydarzenia te powinny odbywać się w odpowiednim czasie, np. w dniach związanych z datami ekologicznymi, aby propagować wiedzę ekologiczną w świadomości dzieci.

Ważne elementy:• udokumentowanie wydarzenia, np. w postaci zdjęć,• przygotowanie miejsca,• zaplanowanie wydarzenia,• zdefiniowanie zaproszonej grupy,• odpowiednio wcześniejsze wysłanie zaproszeń, • uporządkowanie miejsca po zakończeniu wydarzenia, • ewentualne zorganizowanie sponsorów.

1. Organizowanie festynuProponujemy zorganizować festyn, który umożliwi bardzo różne aktywności dla dzieci w każdym wieku i pozwoli im podzielić się zdobytymi doświadczeniami z kolegami z innych placówek. Najlepszym miej-scem na przeprowadzenie akcji dla dzieci jest najbliższe otoczenie placówki. Pozwala to dzieciom, szcze-gólnie młodszym, swobodnie włączyć się w organizację festynu oraz zapewni im wymianę doświadczeń z rówieśnikami.

Możliwe elementy festynu:• przedstawienie, • konkursy dla dzieci,• sesja plakatowa,• prezentacje proekologicznych zachowań,• wystawa prac plastycznych, • sprzątanie najbliższej okolicy,• zakładanie ogrodów, • gry i zabawy edukacyjne,• zapoczątkowanie regularnej zbiórki surowców wtórnych, • zielony pochód z okazji święta, np. Dnia Ziemi.

W organizowaniu samego festynu ważne jest:• Odpowiednie zaplanowanie programu. Należy przeznaczyć na każdą aktywność wystarczającą ilość

czasu, uwzględniając wiek dzieci.• Zachęcenie dzieci do pomocy w organizacji festynu, w zależności od wieku ich poziom zaangażowania

może być różny.• Znalezienie i zarezerwowanie miejsca. Jeśli jest to placówka edukacyjna, należy zawiadomić dyrekcję

szkoły. W przypadku wyboru miejsca poza placówką, trzeba zarezerwować to miejsce. Może to być np.



Edukacja miejscowy dom kultury lub park czy skwer, odpowiednie na organizację imprezy na świeżym powie-trzu.

• Zawiadomienie dyrekcji i rodziców w przypadku organizowania festynu poza placówką edukacyjną. • Zaproszenie przedstawicieli lokalnych mediów.• Umieszczenie plakatów informacyjnych w widocznych miejscach. Jeśli planowany jest duży festyn,

wtedy lepsze będzie umieszczenie ich poza placówką edukacyjną. • Wcześniejsze określenie programu, miejsca i czasu, a następnie podanie ich do wiadomości dzieci i ich

rodziców. • Konieczne jest wyznaczenie osób, które posprzątają teren.

2. Organizowanie happeninguNajważniejsze aspekty organizacji, podobnie jak w przypadku festynu, to:• Zaplanowanie i przygotowanie tematu akcji. Należy ustalić, co akcja ma przekazać, a potem przygoto-

wać plakaty lub inne widoczne środki przekazu.• Wcześniejsze określenie programu, miejsca i czasu, a następnie podanie ich do wiadomości dzieci i ich

rodziców. • Odpowiednie zaplanowanie akcji. Należy przeznaczyć odpowiednią ilość czasu, uwzględniając wiek

dzieci. • Przygotowanie programu lub przedstawienia.• Zachęcenie dzieci do pomocy w organizacji happeningu: w zależności od wieku ich poziom zaangażo-

wania może być różny.• Znalezienie miejsca na organizację happeningu na świeżym powietrzu i, jeśli to konieczne, uzyskanie

pozwolenia. Może to być np. miejscowy dom kultury lub park czy skwer.• Zawiadomienie władz, prawdopodobnie konieczne będzie uzyskanie zezwolenia.• Zaplanowanie sprzątania po happeningu. • Zaproszenie przedstawicieli lokalnych mediów.• Umieszczenie plakatów informacyjnych.

Zachęcamy zwłaszcza do organizacji happeningów dla pozostałych dzieci z własnej placówki, dlatego naj-lepszym miejscem będzie sama placówka. Jeśli myślimy też o innych uczestnikach – odpowiednie jest ru-chliwe miejsce. Dobrze, gdyby miejsce to było w niewielkiej odległości od placówki edukacyjnej. Pozwala to dzieciom, szczególnie młodszym, swobodnie włączyć się w organizację festynu.

ptas

ie o

grod

y –

chro

nim

y bi

oróż

noro

dnoś

ć

www.pgrozwija.pl

14 15WstępWolontariat – wstęp

Jednym z celów programu „P&G. Żyj, poznawaj, rozwijaj się.” jest pomoc dzieciom w potrzebie. Dlatego istotnym założeniem projektu jest rozbu-dzenie w klubowiczach chęci do niesienia bezinteresownej pomocy in-nym i uświadomienie dzieciom, jak ważne jest, oparte na zasadach wo-lontariatu, angażowanie się w sprawy społeczności lokalnej w dzisiej-szych czasach.

Zajęcia dotyczące wolontariatu mają przede wszystkim uzmysłowić dzieciom, czym jest wolontariat i dla-czego warto być wolontariuszem. Mają także zachęcić je do włączania się w akcję niesienia pomocy innym ludziom. Propozycje działań, jakie można zorganizować w ramach pomocy, dołączone są do konspektów lekcji w punkcie „Zróbmy coś dla innych”. Serdecznie zapraszamy do zapoznania się z nimi. Sugerujemy zorganizowanie dwóch lub trzech tego rodzaju działań w trakcie trwania programu.

czym jest wolontariat?Wolontariat to świadoma, dobrowolna i bezpłatna praca, świadczona na rzecz innych bądź całego społe-czeństwa, wykraczająca poza związki rodzinne czy przyjacielskie. Wolontariat jest podstawą społeczeń-stwa obywatelskiego, gdzie ludzie sami przejmują odpowiedzialność za ważne społecznie kwestie. Ludzie działający jako wolontariusze są otwarci na potrzeby innych, lepiej pracują w grupie i lepiej umieją przed sobą stawiać długofalowe cele. Często też wolontariat wspomaga rozwój takich cech, jak kreatywność, odpowiedzialność czy empatia, niejednokrotnie pomaga również sprecyzować swoje zainteresowania i rozwijać pasje. Okres nauki bardzo sprzyja kreowaniu postaw altruistycznych, gdyż dzieci cechuje duża otwartość i łatwość podejmowania nowych wyzwań, co sprzyja zaangażowaniu się w wolontariat i konty-nuowaniu tej działalności przez długie lata.

Słowa „wolontariat” zaczęto używać w latach 60. XX wieku i pochodzi ono od łacińskiego słowa volonta-rius – ochotniczy, dobrowolny.

Ministerstwo Edukacji Narodowej w „Strategii Państwa dla Młodzieży na lata 2002–2012” uznało upo-wszechnianie wolontariatu wśród dzieci i młodzieży za jedno z priorytetowych zadań w obszarze polity-ki ds. młodzieży.

Więcej informacji można znaleźć na stronie centrum Wolontariatu:

www.wolontariat.org.pl



Wstęp WolontariatWolontariat – szkoła podstawowa, klasy 1–3

cele:• Uczestnicy warsztatów poznają definicję słowa „wolontariat”.• Zapoznanie z podstawowymi zasadami wolontariatu w kontekście

innych działań społecznych.

Metody pracy:Pokaz, mapa myśli, gra dydaktyczna, pogadanka.

Formy pracy:Praca indywidualna, zespołowa, grupowa.

środki dydaktyczne:• zdjęcia lub ilustracje wolontariuszy przy pracy,• duży brystol,• flamastry, kredki,• markery,• koperty,• kolorowe kartki,• kolorowe literki składające się na słowo „wolontariat”,• tablica korkowa,• kartki A4, • pinezki.

przebieg zajęć

Wprowadzenie:Rozdajemy uczestnikom warsztatów zdjęcia osób zajmujących się wolontariatem i prosimy ich o dokładne przyjrzenie się im. Na razie nie mówimy, o czym będą zajęcia, wspominamy jednak, że osoby, widoczne na zdjęciach, to wolontariusze.

realizacja tematu

Mapa myśli:Prezentujemy uczestnikom dużą kartkę z narysowanym na środku słońcem i wpisanym w środku wyra-zem WOLONTARIUSZ. Prosimy uczestników, aby wymieniali swoje skojarzenia z tym słowem, prosimy o podejście i narysowanie jakiegoś symbolu danej cechy (sami możemy spisywać je sobie na kartce); na ko-niec trzeba przeczytać wszystkie określenia.

Gra dydaktyczna:Dzielimy grupę na cztery podgrupy i rozdajemy uczestnikom karteczki z rysunkami zwierząt w taki sposób, aby taka sama liczba uczestników dostała jedną z czterech nazw. Uczestnicy muszą stworzyć grupę, wydając jedynie odgłosy charakterystyczne dla danego zwierzęcia. Każda grupa w sali, w której odbywają się zajęcia, musi znaleźć jedną kopertę. W kopertach dzieci znajdą dwie kartki z pewnymi cechami i muszą wybrać tę, która pasuje do wolontariatu (ważne, żeby karteczki były kolorowe, a napisy bardzo czytelne):• koperta 1 – płatna/bezpłatna,• koperta 2 – świadomie podjęta praca/praca przy okazji,• koperta 3 – dobrowolna/z przymusu,• koperta 4 – wobec osób najbliższych/wobec osób, które nie są naszą rodziną ani przyjaciółmi.

Po dokonaniu wyboru cechy każda grupa musi przedstawić ją na kartce A4 za pomocą rysunku.

ptas

ie o

grod

y –

chro

nim

y bi

oróż

noro

dnoś

ć

www.pgrozwija.pl

16 17

Każda grupa prezentuje swój rysunek i mówi, jaką cechę wybrała. Razem tworzymy definicję wolontariatu – pomoc innym ludziom, świadoma, dobrowolna i bezpłatna praca, świadczona na rzecz innych ludzi znajdujących się w potrzebie bądź całego społeczeństwa, wykraczająca poza związki rodzinno-przyjacielskie.

pogadanka:Nauczyciel wspólnie z dziećmi zastanawia się, gdzie w ich okolicy mieszkają dzieci, które zdaniem uczniów potrzebują pomocy. Następnie prosi uczniów o zaproponowanie sposobów pomocy takim dzieciom.

podsumowanie:Na koniec zajęć grupa wspólnie z nauczycielem tworzy gazetkę ścienną o wolontariacie, prezentując na niej zdjęcia wykorzystane podczas warsztatów: słoneczko, rysunki grup i definicję słowa „wolontariusz”.

Karty pracy16 17ptasie ogrody – chronim


KArtA prAcY do zajęć „Kompost i bioodpady”

ptas

ie o

grod

y –

chro

nim

y bi

oróż

noro

dnoś

ć

www.pgrozwija.pl

18 19



ptas

ie o

grod

y –

chro

nim

y bi

oróż

noro

dnoś

ć

www.pgrozwija.pl

20 21



ptas

ie o

grod

y –

chro

nim

y bi

oróż

noro

dnoś

ć

www.pgrozwija.pl

22 23



ptas

ie o

grod

y –

chro

nim

y bi

oróż

noro

dnoś

ć

www.pgrozwija.pl

24

PomagajmypOMAGAJMY ZieMi cODZieNNie

Oszczędzajmy wodę• włączaj pełną pralkę i zmywarkę• myjąc twarz lub zęby, zakręcaj wodę• korzystaj z prysznica zamiast z wanny• napraw kapiące krany i dobrze je zakręcaj• zmywając dużo naczyń, korzystaj z miski z płynem do mycia i płucz je pod niewielkim strumieniem

wody• nie wyrzucaj śmieci do rzeki ani na jej brzeg

Nie marnujmy energii• wymień żarówki na energooszczędne• gaś światło w pomieszczeniach, w których nie przebywasz• zmień sprzęt AGD na ekonomiczny• wyłączaj nieużywane urządzenia z trybu uśpienia• zadbaj o szczelność okien w swoim domu• wyłączaj ładowarki z prądu, jeśli ich nie używasz• gotuj tyle wody w czajniku, ile potrzebujesz• ociepl swój dom• nie zasłaniaj grzejników• wietrz pomieszczenie szybko i intensywnie• obniż temperaturę w domu

Wybierajmy transport publiczny• krócej stoisz w korkach lub nie stoisz w nich wcale• nie musisz szukać miejsca do parkowania i zastanawiać się, na jak długo masz opłacony czas za parko-

wanie• robiąc krótkie spacery – dbasz o zdrowie• korzystanie z transportu publicznego jest tańsze niż użytkowanie samochodu

Na zakupy z własną torbą• jest trwalsza• możesz z niej skorzystać wiele razy

Segregujmy odpady• papier zadrukowany jednostronnie można użyć ponownie• z przetworzonego metalu, plastiku, szkła, papieru można wyprodukować nowe przedmioty• papier z makulatury to oszczędzone drzewa oraz mniej zużytej wody, a do tego mniej zanieczyszczone

środowisko• jeśli wyrzucasz śmieci – zmniejszaj ich objętość, na przykład zgniatając butelkę lub karton• baterie wrzucaj do odpowiednich pojemników – jest to odpad niebezpieczny; ponadto z baterii można

odzyskać metale szlachetne• dbając o to, by śmieci były posegregowane i przetworzone, zmniejszasz ich ilość w środowisku

Spis treści

jestem „eko” – jestem trendy

woda – podstawa życia

Ptasie ogrody – chronimy bioróżnorodność

Człowiek jako część ekosystemu – czyli jak na co dzień pomagać środowisku

ISBN 978-83-906300-8-3

Produkcja materiałów sfinansowana ze środków programu „P&g. Żyj, poznawaj, rozwijaj się.”

Documents

Ptasie ogrody - Szkoła Podstawowa nr 12 w Częstochowie ogrody-1-3-N.pdf · i Fundacji Nasza Ziemia i jest prowadzona w Klubach Naszej Ziemi na terenie całego kraju. Działalność