Embed Size (px)
Citation preview
UNIVERSITETI I GJAKOVËS “FEHMI AGANI”
FAKULTETI I MJEKËSISË
DREJTIMI: INFERMIERI
PUNIM DIPLOME
ROLI I INFERMIERES NË PARANDALIMIN E TUBERKULOZIT
NË KOMUNITET
Kandidatët: Mentor:
Arberin Bezeraj Prof. asoc. dr. Ramush Bejiqi
Irena Krasniqi
Gjakovë, 2019
2
DEKLARATA E KANDIDATËVE
Unë, Arberin Bezeraj dhe Irena Krasniqi, deklarojmë se tema e diplomës e titulluar:
“Roli i infermieres në parandalimin e tuberkulozit në komunitet”, e llojit të studimit,
rishikim i literaturës, është punimi ynë origjinal dhe është përgatitur nga ne.
E gjithë literatura dhe burimet tjera që janë shfrytëzuar gjatë këtij punimit janë të marra
nga referencat e cituara.
I gjithë punimi është përgatitur duke respektuar rregulloren dhe duke u mbështetur në
këshillat për përgatitjen e temës së diplomës të përcaktuara nga ana e Universitetit “Fehmi
Agani” në Gjakovë.
3
FALËNDERIM
Punimi i diplomës është finalizimi i punës te studimeve tona tre vjeçare; andaj, shprehim
mirënjohje dhe shumë falënderime për të gjithë ata që ishin pranë nesh për kritika dhe
përkrahje.
Një falënderim i veçantë shkon për udhëheqësin tonë shkencor, që me këshilla dhe ndihmë
të pa lodhshme dhe kontribuoi në përfundimin e temës;- faleminderit shumë Prof. Ramush
Bejiqi.
Nuk mund ta lëmë anash asnjëherë familjen për frymëzimin dhe shtytjet që na ofruan; falë
jush ne jemi sot këtu, mundin tuaj sot po ua shpërblejmë.
Por, duke mos harruar asnjëherë shoqërinë që pa ju studimet e tona nuk do të kishin kuptim
dhe bukurinë e studimeve.
Përgjithmonë falënderues autorët!
4
PËRMBAJTJA
DEKLARATA E KANDIDATËVE---------------------------------------------------------------2
FALËNDERIM---------------------------------------------------------------------------------------3
VËRTETIM LEKTURIMI--------------------------------------------------------------------------5
Abstrakt------------------------------------------------------------------------------------------------6
Lista e shkurtesave të përdorura--------------------------------------------------------------------7
1. HYRJE----------------------------------------------------------------------------------------8
2. ANATOMIA E MUSHKËRIVE----------------------------------------------------------9
3. TUBERKULOZI - NGA HISTORIA E DERI MË SOT-----------------------------15
4. TUBERKULOZI---------------------------------------------------------------------------19
4.1. Faktorët e rrezikut nga tuberkulozi------------------------------------------------------21
4.2. Klasifikimi i tuberkulozit-----------------------------------------------------------------22
4.3. Simptomat dhe shenjat--------------------------------------------------------------------24
4.4. Trajtimi mjekësor--------------------------------------------------------------------------25
4.5. Diagnoza------------------------------------------------------------------------------------29
4.5.1. Mostrat--------------------------------------------------------------------------------------29
4.5.2. Dërgimi i mostrave------------------------------------------------------------------------33
4.5.3. Testi i tuberkulinës------------------------------------------------------------------------33
4.5.4. Bronkoskopia------------------------------------------------------------------------------35
5. KUJDESI INFERMIEROR--------------------------------------------------------------38
5.1. Sëmundja, trajtimi dhe masa parandaluese shëndetësore----------------------------39
5.2. Ankthi dhe rezultati i trajtimit-----------------------------------------------------------40
5.3. Përpjekje e zvogëluar me kollë dhe lodhje të vazhdueshme-------------------------41
5.4. Rrezik i lartë për përhapjen e infeksionit në kushte jo adekuate të higjienës------42
Përfundim--------------------------------------------------------------------------------------------44
Literatura---------------------------------------------------------------------------------------------45
5
VËRTETIM LEKTURIMI
Unë, Leomir Smajli dëshmoj që e kam lekturuar punimin shkencor si punim
diplome, të studentëve Arberin Bezeraj dhe Irena Krasniqi, me temë: “Roli i
infermieres në parandalimin e tuberkulozit në komunitet” nën
mentorimin e Prof. Asoc. Dr. Ramush Bejiqi
Tema vjen nga Fakulteti i Mjekësisë, te Universitetit të Gjakovës “Fehmi
Agani”. Programi: Infermieri.
Tema është shikuar në përpikëri nga aspekti gjuhësor dhe drejtshkrimor.
Gjithsesi, punimi nga ana e lekturuesit ka marrë vëmendje edhe në të shikuarit
në aspektin teknik dhe gabimet strukturore.
Lekturues:
Leomir Smajli
+383 (0) 45 678108
6
ABSTRAKT
Emri i tuberkulozit që njihet si "vdekja e bardhë" është shumë i lashtë. Tuberkulozi
përkufizohet si sëmundje infektive, më së shpeshti e shkaktuar nga bakteria
“Mycobacterium tuberculosis”. Sëmundja transmetohet nga njeriu te një person tjetër,
përmes kollës, teshtitjes, të folurit ose para tij, flet para tij, pështymës nga një person që
ka formë aktive të sëmundjes së tuberkulozit te një i shëndoshë.
Mundësia për t’u prekur nga sëmundja ekziston te çdo person që është në kontakt të
drejtpërdrejtë me transmetuesin, por të moshuarit, fëmijët, njerëzit me imunitet të dëmtuar,
pacientët kronikë, njerëzit që jetojnë në kushte të këqija sociale, njerëzit që jetojnë dhe
punojnë në një rrezik të rritur kanë mundësinë e ambientimit që të preken më lehtë me
persona me tuberkuloz. Kolla, dispnea, humbja e oreksit, humbja e peshës, dhimbje në
gjoks, ethet, hemoptiza ose hemoptoja janë shenjat klinike të zakonshme të tuberkulozit të
shtrirë në mushkëri, por mund të lajmërohen edhe shenja të tjera, në varësi se i cilit organ
është prekur nga sëmundja
Diagnoza e tuberkulozit bazohet në histori mjekësore e personit, ekzaminimet
mikrobiologjike, radiologjike, biokimike dhe hematologjie, testi i tuberkulinës,
ekzaminimi fizik dhe bronkoskopia. Trajtimi i tuberkulozit duhet të filloj me kohë, dhe
bazohet në disa medikamente kundër tuberkulozit. Me trajtim të sëmundjes, theksi vihet
në marrjen e terapisë së rregullt, respektimin e udhëzimeve të dhëna nga mjeku dhe
kontrolle të rregullta.
Infermieri/tekniku ka një rëndësi thelbësore në kujdesin ndaj pacientëve me tuberkuloz.
Ata duhet t’i referohen dhe të konsultohen për gjendjen e shëndetit, të të sëmurit nga
tuberkulozi të marrin informacione në lidhje me sëmundjen dhe në bazë të këtyre të
dhënave të sillen me gjendjen e tyre.
7
Ky punim diplome përshkruan anatominë e mushkërive, incidencën e tuberkulozit në botë
dhe në Kosovë nga historia deri në ditët e sotme, dhe faktorët e rrezikut, klasifikimi,
simptomat, trajtimin dhe diagnostikimin e sëmundjes.
Për më tepër, pjesë e punimit është një prezentim rasti me tuberkuloz të mushkërive dhe
diagnoza shoqëruese nga infermieri.
Qëllimi i këtij punimi është të jap një pasqyrë të problemeve me të cilat përballen pacientët,
të tregojë rëndësinë e edukimit të sëmurëve por edhe popullatës, si dhe rëndësinë e
shfrytëzimit efektiv të ekspertizës dhe aftësive të infermierëve/teknikëve, roli i të cilit është
thelbësor në procesin e kujdesit ndaj pacientit.
Fjalë kyçe: tuberkulozi, Mycobacterium tuberculosis, sëmundje infektive, kujdes
shëndetësor, parandalim, edukim.
8
Lista e shkurtesave të përdorura
AIDS- Sindromi i mungesës së fituar të imunitetit
BAL- Lavazhi bronkoalveolar
BAL- Bacille Calmette-Guerin
BK anglisht Bacille Koch
BSK – Bronhoskopija
CDC - Qendra për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve, ANG. Qendrat për
Kontrollin e Sëmundjeve
DOTS - trajtim të standardizuar dhe të mbikëqyrur të vërejtur drejtpërdrejt
ECDC - Qendra Evropiane për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve, Eng. Qendra
Evropiane për Parandalimin dhe Kontrollin e Dezinfektuesve
EKG - Elektrokardiografia
HIV- Virusi i imunitetit të njeriut
IGRA - Vlerësimi i lëshimit të interferonit- valët gama
M. Mycobacterium
PPD- derivat i proteinës së pastruar
SE - Sedimentimi i Eritrociteve
SPS - Natriumi poliethanol sulfat
WHO - Organizata Shëndetësore Botërore
TBC – tuberkulozi.
9
1. HYRJE
Pavarësisht zhvillimit dhe përparimeve në të kuptuarit e patogjenezës dhe trajtimit të
sëmundjeve bakteriale, ato mbeten një problem i madh i shëndetit publik, si në vendet e
pazhvilluara ashtu edhe ato të zhvilluara të botës. Zhvillimi i teknologjive të reja për
zbulimin e patogjenëve, dhe aplikimi i metodave gjenetike në biologjinë molekulare e po
ashtu edhe nga epidemiologjia, ato kontribuojnë shumë në njohuri të reja, por tregojnë edhe
kompleksitetin e tyre.1
Tuberkulozi është një sëmundje ngjitëse kronike, e shkaktuar nga Mycobacterium
tuberculosis (M. tuberkulozi), që më së shpeshti prek mushkëritë, por mund të shfaqet edhe
në organe tjera kurse simptomat shfaqen me specifika te organeve të prekura.
Figura 1. Simptomat e tuberkulozit. (Burimi: Tuberkulozi TB-ja – sëmundja, mjekimi dhe
parandalimi i saj. Departamenti i Botimeve Shëndetësore, Tiranë, 2005)
Sëmundja është e njohur, që nga e kaluara e largët dhe është një nga sëmundjet më të
zakonshme infektive. Por, përkundër faktit se prania e tuberkulozit është e lashtë, ajo nuk
mund të përcaktohet në asnjë mënyrë si një sëmundje e së kaluarës, por si një problem
global.2 Sipas statistikave nga Instituti i Shëndetit Publik, numri i pacientëve me probleme
në frymëmarrje po rritet vazhdimisht. Kjo është për shkak të shumë faktorëve të tillë si
1 J. Begovac, D. Božinović, M. Lisić, B. Baršić, S. Schönwald: Infektologjia, Botimi 1, Profili, Zagreb,
2006. 2 TBC – sëmundja më e zakonshme infektive në botë. http://www.zzjzvsz.hr/pdf/Tbc.pdf
10
ndikimet e jashtme, një mekanizëm i dobësuar mbrojtës i shëndetit të personit dhe me një
popullsi të moshuar.3 Tuberkulozi është sëmundje e pranishme në të gjithë botën, me
shkallë të lartë të sëmundjes në shtetet e Afrikës, Azisë Juglindore dhe pjesëve të Amerikës
së Jugut. 4 Numri i pacientëve me tuberkuloz është gjithashtu në rritje, me probleme
shoqëruese siç janë infeksionet e virusit HIV dhe format rezistente të sëmundjes.5
Rrethanat socio-ekonomike të popullatës luajnë një rol të rëndësishëm në parandalimin e
shfaqjes dhe përhapjes së tuberkulozit. Në të kaluarën jo shumë të largët, tuberkulozi ishte
shkaku i vdekshmërisë së lartë dhe u quajt gjithashtu një sëmundje sociale për shkak të
migrimit të madh të njerëzve në qytete të mëdha, dhe përveç saj edhe kushteve të këqija
sociale dhe shëndetësore.6 Edhe sot, në botë mund të dëshmohen valë të reja migracioni, si
dhe vendbanime më të mëdha urbane, duke i vënë në pikëpyetje kushtet e higjienës. Kjo
është e favorshme për zhvillimin dhe përhapjen e sëmundjes, prandaj nevojiten investime
të mëtejshme në parandalimin dhe kontrollin e kësaj sëmundje. Zbulimi i hershëm dhe
trajtimi me kohë dhe i duhur për tuberkulozin janë ndërhyrje mjekësore që mund të
karakterizohen si ndërhyrjet mjekësore më efektive.7
3 S. Franković me bashkëpunëtorë: Kujdesi shëndetësor për të rriturit, qarkullimi mjekësor, Zagreb, 2010. 4 S. Popović – Grle: Tuberkulozi, Qarkullimi dhe Mjekësia Sfiduese në Fillimin e Mijëvjeçarit të Tretë, ,
Zagreb, 2004. 5 A. Jurčev-Savičević, S. Popović-Grle , R. Mulić, M. Smoljanović i K. Miše, Kohë e humbur në zbulimin
dhe fillimin e trajtimit të tuberkulozit: çfarë të bëni?, Jurčev-Savičević A, Et Al. Delays in diagnosing and
treating tuberculosis in Croatia , Arh Hig Rada Toksikol ;63:385-394, 2012 6 I. Friščić: Tuberkulozi si një sëmundje kryesore infektive në Kroaci dhe në botë, Čakovec, 2017.
https://repozitorij.mev.hr/islandora/object/mev%3A605/datastream/PDF/view 7 A. Jurčev Savičević: Karakteristikat epidemiologjike të tuberkulozit të fëmijëve.
http://hpps.kbsplit.hr/hpps-2014/PDF/Dok10.pdf
11
2. ANATOMIA E MUSHKËRIVE
Mushkëritë janë organi kryesor i sistemit të frymëmarrjes. Mushkëritë janë të vendosura
në mesin e kraharorit dhe janë të përbëra nga dy lobe, e majtë dhe e djathtë.
Mushkëritë janë të mbështjella me cipë të dyfishtë, pleura e murit të kraharorit dhe pleura
mushkërore. Funksioni kryesor i mushkërive është që të sigurojë një presion normal të
oksigjenit në gjakun arterial.
Për të realizuar këtë duhet të funksionojnë këta mekanizma kryesorë:
Ventilimi i mushkërive, i cili kryhet me këmbimin e njëpasnjëshëm, që përbëhet prej dy
fazave:
➢ faza e frymëmarrjes (inspiration)8,
➢ faza e frymënxjerrjes (experiration),
➢ Difuzioni ose këmbimi i gazrave në mushkëri,
➢ Përfuzioni ose transporti i oksigjenit në gjak,
➢ Mekanizmi i adaptimit të ventilimit mushkëror realizohet nëpërmjet
mekanizmit nervor dhe humoral.
Figura 2. Anatomia e mushkërive. (burimi: Selenica P. Karaj H dhe Preza K
Rentgendiagnostika e sëmundjeve të organeve të frymëmarrjes, Tiranë, 1985).
8 E. Saraçini- H. Saraçini “Anatomia dhe fiziologjia e njeriut”
12
Funksioni kryesor i mushkërive është të sekretojë dioksidin e karbonit nga gjaku dhe ta
furnizojë atë me oksigjen. Sistemi respirator zhvillohet nga muri i përparmë i zorrës
embrionale. Nga trakeja zhvillohen dy dalje laterale në trajtë xhepash që janë sythat e
mushkërive. Sythi i mushkërisë së djathtë përfundimisht ndahet në tri bronke kryesore dhe
i majti në dy bronke kryesore, duke i dhënë fillesë kështu tri lobe në të djathtë dhe dy lobe
në të majtë. Bronket kryesore të djathta dhe ato të majta degëzohen më tej duke i dhënë
fillesë rrugëve më të vogla të ajrit të quajtura bronkiole, të cilat dallohen nga bronket nga
mungesa e kartilazheve dhe gjëndrave submukozale në muret e tyre (Fig. 3).
Fig.3. Mushkëritë
13
Strukturat mikroskopike të mureve alveolare përbëhen nga elementet:
➢ Endoteli kapilar,
➢ Makrofagët alveolar (qeliza mononuklear fagocitare zakonisht qëndron e lirë në
hapësirën alveolare). Shpesh këto makrofagë përmbajnë pjesëza karboni të
fagocituara.
Mundësitë për sëmundje të këtij sistemi të rëndësishëm organesh janë të shumta. Për një
studim më të mirë sëmundjet e mushkërisë ndahen në ato që prekin:
1. Rrugët e ajrit
2. Intersticiumin dhe
3. Sistemin vaskular pulmonar.
Sigurisht që kjo ndarje është shumë e thjeshtëzuar. Në të vërtetë sëmundja nga ndarjet në
përgjithësi shoqërohet nga ndryshimet në morfologjinë dhe funksionin e njëra-tjetrës. Ajri
duke kaluar nëpër rrugët e frymëmarrjes ngrohet, lagështohet dhe pastrohet (Greg S. M.
2000). Ngrohja e ajrit bëhet në sajë të rrjetit të dendur të kapilarëve të gjakut, të cilët
gjenden në mukozën e hundës. Ajri kur futet në hundë ngrohet deri në 32 ºC, ngrohja
vazhdon edhe në pjesët e poshtme, por me një shkallë më të vogël. Kështu në mushkëri ajri
arrin me temperaturë 36ºC, pa marrë parasysh temperaturën e ambientit të jashtëm. Për
këtë supozohet se në mukozë të hundës ekziston termorregullatori mjaft preciz.
Ajri që futet në mushkëri duhet të jetë me lagështi. Ajri lagështohet nga gjëndrat që
ndodhen në submukozën e hundës. Sekreti përbëhet nga 95% ujë, kurse pjesën tjetër e
përbëjnë mucina, yndyrat dhe kripërat.
Në kushte normale sekreti ka pH acid, pH i mukozës së hundës është 5.5-6.5. Gjatë
infeksioneve ka tendencë të kthehet në drejtim reaksioni bazik.
14
Ndërtimi i posaçëm dhe përmbajtja e caktuar kanë bërë që në mushkëri të bëhet këmbimi i
gazrave O2 dhe CO2. Fiziologjia respiratore konsiston në arritjen e O2 nga atmosfera në
mushkëri dhe në eliminimin e CO2 nga mushkëritë. Me eliminimin e CO2 mushkëritë
kryejnë edhe një funksion tejet të rëndësishëm: marrin pjesë në rregullimin e ekuilibrit
acido-bazik, që realizohet përmes këtyre funksioneve:
1. Ventilimi (siguron transportin e gazeve nga ambienti i jashtëm në alveola dhe nga
alveolat në ambientin e jashtëm).
2. Difuzioni (transportimi i gazeve nga alveolat në kapilar dhe nga kapilarët në alveola).
3. Perfuzionit (transportimi i gazeve me gjak deri në inde dhe e kundërta nga indet në
kapilar pulmonar).
15
3. TUBERKULOZI - NGA HISTORIA E DERI MË SOT
Nga të gjithë faktorët ngjitës që kanë pllakosur qeniet njerëzore që nga paraqitja e tij në
këtë planet, sëmundja e tuberkulozit e shkaktuar nga gjeni i mykobakteriumit, është
ndoshta përgjegjësi për vuajtjet më të mëdha. Tuberkulozi, gjatë disa shekujve të fundit, u
janë dhënë emra të ndryshëm si "Kapiteni i vdekjeve në të gjithë njerëzimin" ose "Vdekjet
e bardha" për shkak të karakterit të tij. Tuberkulozi besohet të jetë një sëmundje e lashtë,
ku mendohet si murtaja. Dëshmia më e vjetër e tuberkulozit është ajo që gjendet në skeletet
në Izrael, e vlerësuar të jetë e vjetër 9000 vjet.9 Kockat e një njeriu parahistorik të gjetur
në Gjermani datojnë që nga 8000 para Krishtit, mbi të cilat shkencëtarët kanë gjetur
ndryshime tipike në tuberkulozin. Kërcitjet e skeleteve të gërmuar në Egjipt (të cilat
besohet se datojnë nga 2500 deri në 1000 p.s.) gjithashtu janë zbuluar se tregojnë
tuberkulozin.10 Për më tepër, dëshmia më e vjetër e tuberkulozit është papirusi Ebers dhe
Sanskritishtja Vedas, të cilat përfshijnë simptoma të tilla si kollë, ethe, dhe humbje peshe
(Aula nga Cornelius Celsius dhe Celius Aurelian). Tuberkulozi pra mund të konsiderohet
një nga sëmundjet më të vjetra të njerëzimit, duke pasur parasysh provat.11 Përhapja e
epidemisë filloi në shekullin e XVII në qytetet me popullsi të dendur të Evropës
Perëndimore, dhe gjatë shekujve XVIII dhe XIX, tuberkulozi ishte përgjegjës për më
shumë se një të katërtën e të gjitha vdekjeve në Evropë. Duke u zgjeruar nga perëndimi në
lindje, një epidemi e madhe e tuberkulozit filloi edhe në Gadishullin Ballkanik në fillim të
shekullit të XIX-të. Epidemia kulmoi në fillim të shekullit të XX-të dhe në 1911
vdekshmëria e tuberkulozit në popullsi ishte 431 për 100,000 banorë, kur ishte shkaku
kryesor i vdekjes.12
9 I. Štimac: Tuberkulozi si problem i shëndetit publik në Kroacinë veriperëndimore: luftë, parandalim dhe
rezultate (1902. - 1960.), Zagreb, 2018.
https://zir.nsk.hr/islandora/object/hrstud%3A1622/datastream/PDF/view 10 M.P.S.Menon: Tuberkulozi pulmonar, botimi i dytë i rishikuar, Seria e shkencave popullore të besimit
kombëtar të librit, India, New Delhi, 1999 11 Instituti i Shëndetit Publik i Qarkut Međimurje. 24 Mars - Dita Botërore e Tuberkulozit. http://www.zzjz-
ck.hr/?task=group&gid=2&aid=548 12 I. Mihanović: Tuberkulozi në Qarkun Split-Dalmatia nga një pikëpamje Epidemiologjike, 2003 deri
2016., Split 2017. https://zir.nsk.hr/islandora/object/mefst%3A435/datastream/PDF/view
16
Figura 3. Tuberkulozi.
Një moment revolucionar në historinë e tuberkulozit ndodhi në 24 Mars 1882, kur Robert
Koch, në Berlin, në Kongresin e Shoqërisë Fiziologjike, paraqiti gjetjen e tij, agjentin
shkaktar të tuberkulozit, me një raport mbi etiologjinë e tuberkulozit.13
Në Gadishullin Ballkanik, në shek. XX është shënuar nga një numër arritjesh në luftën
mjaft të suksesshme kundër tuberkulozit, por vdekja ende nuk është zhdukur plotësisht.
Sigurisht, ky zhvillim përfaqësonte një vazhdim të procesit të filluar në shekullin e kaluar.14
Kalendari për vitin 1912, e lëshuar nga Shoqata Kulturore "Napredak" në Sarajevë,
përshkruan masat shëndetësore kundër tuberkulozit: Infeksioni merret pothuajse gjithmonë
nga pakujdesia e njerëzve që pështyjnë kudo. Në pështymë, gjenden vetëm shkaqet e
infeksionit, e që lidhet me tuberkulozin.
13 Instituti i Shëndetit Publik i Qarkut Međimurje. 24 Mars - Dita Botërore e Tuberkulozit. http://www.zzjz-
ck.hr/?task=group&gid=2&aid=548 14 Luftimi kundër TB. https://www.crvenikrizosijek.hr/index.php/zdravstvene-aktivnosti/borba-protiv-tbc-a
17
1. Asnjëherë mos pështyni në dysheme ose tokë.
2. Kushdo që ka shumë pështymë nuk duhet të pështyjë në tokë, por vetëm në
shami/pallomë të xhepit.
3. Kur kolliteni ose teshtini, mbajeni dorën ose mbajeni shaminë përpara gojës tuaj.
4. Mbani trupin dhe mjedisin tuaj të pastër.
5. Çdo papastërti është jo e shëndetshme dhe ndihmon në përhapjen e tuberkulozit.
6. Lani shpesh trupin dhe duart. Mbani të pastra rrobat dhe mbathjet tuaja.
7. Pastroni dhëmbët me brushë dhe pastë!
8. Pastroni mjekrën dhe mustaqet pas kollitjes! Shpërlani gojën më shpesh. Lani duart me
kujdes.
9. Dielli dhe pastërtia janë armiqtë më të mëdhenj të tuberkulozit. Prandaj, banesat/shtëpitë
e juaja duhet të jenë përballë diellit, me ajër të pastruar dhe të ventiluar mirë. Ajri i freskët
nuk i bën dëm askujt. Dyshemeja duhet të lahet, apo duhet të pastrohet kur ngrihet pluhuri.
10. Çdo kush që kollitet, duhet të fle vetëm.
11. Thatësira është fillimisht e kurueshme, kështu që kushdo që kollitet dhe duket i zbehtë,
humb peshë ose djersitje natën duhet të shkojë te mjeku dhe nëse ndjehen të sëmurë dhe të
bëjnë një ekzaminim të mirë. Kjo është veçanërisht e vërtetë për fëmijët e zbehtë, të dobët
dhe të jo të shkathët.15
Tuberkulozi sot është një problem global i shëndetit global, megjithëse ka mijëra vjet që
kur u vunë re shenjat e tuberkulozit. Kjo veçori epidemike dhe klinike, në veçanti, ende i
reziston shkencëtarëve, mjekëve dhe stafit të kujdesit shëndetësor.
15 S. Popović – Grle: Tuberkulozi, Qarkullimi dhe Mjekësia Sfiduese në Fillimin e Mijëvjeçarit të Tretë, ,
Zagreb, 2004
18
Tuberkulozi është një nga 10 shkaqet kryesore të vdekjes në të gjithë botën, sipas
Organizatës Botërore të Shëndetit. Në vitin 2017, 10 milion njerëz u sëmurën nga kjo
sëmundje, dhe 1.6 milion vdiqën (duke përfshirë 0.3 milion njerëz me HIV). Përveç kësaj,
një milion fëmijë vlerësohet të kenë kontraktuar TB në 2017 dhe 230,000 kanë vdekur në
botë në 2017. Në mënyrë të ngjashme, të dhënat e Organizatës Botërore të Shëndetit
tregojnë një rënie të incidencës së TB me rreth 2%, dhe kanë tendencë të rriten në 4-5%,
që është në përputhje me Strategjinë e fundit të TB (WHO).16
Shumica e pacientëve me tuberkuloz jetojnë në vendet më të populluara në Azi17, por është
gjithashtu një infeksion i zakonshëm dhe një shkak i rëndësishëm i sëmundshmërisë dhe
vdekshmërisë në vendet evropiane. Në vitin 2015 në 30 vende të Bashkimit Evropian dhe
Komunitetit Ekonomik Evropian raportoi 60,195 raste të TB. Edhe pse në rënie në
shumicën e vendeve, rëniet vjetore vazhdojnë të bien shumë e vogël që TB të eliminohet
në vendet me incidencë të ulët deri në vitin 2050. Sipas të dhënave paraprake, ka pasur 450
raste të TB në Gadishullin Ballkanik në vitin 2016.18
Nga shifrat alarmuese të mësipërme, ajo që fshihet pas këtyre shifrave është më
shqetësuese. Këta janë njerëz, me identitetin dhe rolet e tyre, të cilët pësojnë humbje për
shkak të sëmundjes, e cila përfundimisht paraqet humbje për tërë shoqërinë. Duke parë
tuberkulozin, me faktin se është një sëmundje e shërueshme që është kryesisht e
parandalueshme, atëherë ky problem mund t'i atribuohet në një shkallë edhe më të madhe.
16 Organizata Botërore e Shëndetit: Tuberkulozi. http://www.who.int/en/newsroom/fact-
sheets/detail/tuberculosis Organizata Botërore e Shëndetit: Strategjia përfundimtare e TB.
https://www.who.int/tb/End_TB_brochure.pdf 17 C. Dye: "Epidemiologjia globale e tuberkulozit" https://doi.org/10.1016/S0140-6736(06)68384-0 18 Instituti Kroat për Shëndetin Publik: Të dhëna për tuberkulozin në Evropë dhe Kroaci.
https://www.hzjz.hr/sluzba-epidemiologija-zarazne-bolesti/podaci-otuberkulozi-u-europi-i-hrvatskoj/ Mbikëqyrja dhe monitorimi i tuberkulozit në Evropë 2017.
https://ecdc.europa.eu/sites/portal/files/media/en/healthtopics/Tuberculosis/epidemiological_d
ata/Documents/2017/ecdc-tb-surveillance-monitoring-eur-2017-profile-croatia.pdf
19
4. TUBERKULOZI
Robert Koch zbuloi bakterin me emër M tuberkulozin në vitin 1882. Është një bacil
acidofilik qelizor, me rritje të ngadaltë aerobike, fakultative, me një kohë gjenerimi 14-22
orë, i cili është natyrshëm patogjen vetëm për njerëzit.19 Burimi i infeksionit është edhe një
pacient i cili ka tuberkuloz të mushkërive ose në laring. Përjashtimisht, konsiderohen edhe
rezervuarë të tjerë si: bagëtitë e sëmura, derrat dhe disa gjitarë të tjerë. Një pacient me
tuberkuloz pulmonar është i infektuar në një kohë kur kollitet me sekrecion, ndërsa 10,000
bacile në 1 ml. Në këtë fazë të sëmundjes do të gjeni mikroskopinë e kollës të jetë
pozitive.20 Virusi hidhet në trup më shpesh kur janë në kontakt me një person të sëmurë që
teshtinë, kollitet ose këndon.21 Profesionistët e shëndetit mjekësor, mund të ekspozohen
më tej ndaj infeksionit gjatë procedurave mjekësore, të tilla si bronkoskopia, autopsia ose
intubacioni. Gjithashtu, personeli që punon në departamente ku trajtohen pacientët me
tuberkuloz ose në laboratorët e mikrobiologjisë kanë një rrezik më të lartë të infeksionit
sesa profesionistët e tjerë të kujdesit shëndetësor.22
Tuberkulozi M është shkaku më i zakonshëm i tuberkulozit në mushkëri. Mykobakteret e
tjera, të tilla si M. bovis dhe M. africanum, shfaqen jashtëzakonisht në Evropë si agjentë
shkaktarë të tuberkulozit. Agjenti shkaktar jeton në organizmin e personit të infektuar ose
në kushte laboratorike.23 Hipersensitiviteti ndaj Mycobacterium tuberculosis zhvillohet 3-
6 javë pasi bakteret të jenë vendosur në alveolat pulmonare. Ndërmjetësohet nga qelizat
dhe arrin maksimumin e saj pas 72 orësh. Imuniteti i tuberkulozit ekziston si rezistencë e
fituar kongjenitale ose si primoinfektive e fituar.24
19 M. Pavlović, T. Peroš-Golubičić: Tuberkulozi. U: Vrhovac B, Jakšić B, Labar B, Vucelić B, ur. Ilaç i
brendshëm. Zagreb: Naklada Ljevak d.o.o.; 2003. 20 S. Popović – Grle: Tuberkulozi, Qarkullimi dhe Mjekësia Sfiduese në Fillimin e Mijëvjeçarit të Tretë, ,
Zagreb, 2004. 21 J. Crofton, N. Horne, F. Miller: Tuberkulozi klinik, IBIS grafika, Zagreb, 2001. 22 S. Popović – Grle: Tuberkulozi, Qarkullimi dhe Mjekësia Sfiduese në Fillimin e Mijëvjeçarit të Tretë, ,
Zagreb, 2004. 23 I. Pavić. Vlera diagnostike e gama interferonit nga limfocitet e fëmijëve nën pesë vjeç me infeksion latent
të tuberkulozit, Medicinski fakultet, Zagreb, 2013.
http://medlib.mef.hr/1887/1/Pavic_I_disertacija_rep_1887.pdf 24 M. Fajta: Pulmonologjia - Infermieria pulmonare, Manuali për infermierët, Shoqata Kroate e
infermierëve, Rijeka, 2004.
20
Për më tepër, tri rezultatet e tjera janë të mundshme:
➢ M. tuberkulozi mund të vazhdojë të shtohet dhe të rritet menjëherë pas infeksionit,
kështu që karakterizohet nga një fokus kryesor në parenkimën pulmonare dhe
adenitin specifik në hilus, duke shkaktuar kështu tuberkulozin parësor. Tuberkulozi
primar i patrajtuar ka një kurs të pafavorshëm të shkaktuar nga dezinfektime të
gjera në mushkëri dhe nyje limfatike dhe përhapje të hershme hematogjene.
Komplikime të tilla si inflamacioni i poreve, tuberkulozi ose meningjiti tuberkuloz
janë më të zakonshme te fëmijët e vegjël për shkak të sistemit imunitar të dobët dhe
te pacientët me imunitet të dëmtuar/dobët.25
➢ Atëherë ekziston një infeksion i mundshëm latent me M. tuberkuloz, i cili tregon
një gjendje të vazhdueshme të reagimit imunitar pa shenja klinike të sëmundjes,
dhe mund të vazhdojë me vite në një person të shëndetshëm.26
➢ Personat me HIV pozitiv janë në rrezik të rritur të tuberkulozit parësor,
riaktivizimin e një infeksioni latent, ose një episod të ri të sëmundjes sesa personat
që janë HIV negativ.27
➢ Është e mundur që në disa kohë gjatë infeksionit latent të ketë një shumëzim dhe
rritje të bacileve të M tuberkulozit, e cila shkakton një sëmundje klinike të
manifestuar e ku i referohet si tuberkulozi pulmonar post-parësor.28
➢ Infeksioni nuk sjell domosdoshmërisht sëmundje, varet nga sasia e dozës infektive
dhe mekanizmat mbrojtës të personit. Mesatarisht, 5-10% e të rriturve të infektuar
do të zhvillojnë sëmundjen në të ardhmen. Fëmijët e moshës 1-5 vjeç kanë një
rrezik të sëmundjes prej 24% dhe fëmijët e moshës 11-15 vjeç kanë një rrezik prej
25 E. Panić: Tuberkulozi HIV, Qendra Shëndetësore "Dr. Radivoj Simonović", për hipertension pulmonar
dhe pulmonarologji; Pneumon, Sombor, 2000. http://www.respiron.rs/pdf/pneumon38b.pdf 26 P. Glaziou, C. Sismanidis, K. Floyd, M. Raviglione: Epidemiologjia globale e tuberkulozit.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4315920/ 27 V. Škodrić-Trifunović, B. S. Gvozdenović, D. Jovanović, V. Vučinić, D. Đurić, M. Žunić; Shoqata midis
pirjes së duhanit dhe tuberkulozit pulmonar, artikuj origjinal, rishikimit mjekësor ushtarak, Institutit për
sëmundje pulmonare dhe tuberkulozit, Beograd, Srbija, 2009. 28 I. Pavić. Vlera diagnostike e gama interferonit nga limfocitet e fëmijëve nën pesë vjeç me infeksion latent
të tuberkulozit, Medicinski fakultet, Zagreb, 2013.
http://medlib.mef.hr/1887/1/Pavic_I_disertacija_rep_1887.pdf
21
15%. Foshnjat nën moshën një vjeç janë më të rrezikuarit, me 43% në rrezik të
shfaqjes së sëmundjes së manifestuar pas infeksionit të tuberkulozit.29
Faktorë të tillë si infeksioni HIV, terapia imunosupresive, diabeti, alkoolizmi, varësia nga
droga, kequshqyerja dhe infeksione të ndryshme virale mund të ndikojnë në uljen e
rezistencës natyrore dhe manifestimin e sëmundjes.30
4.1. Rrezikut nga tuberkulozi
Siç u përmend më parë, infeksioni M. tuberkulozi jo gjithmonë mund të rezultojë me
sëmundje. Ekziston një grup njerëzish në të cilët zhvillimi i sëmundjes është shumë i
shpejtë, brenda disa javësh pas infeksionit, domethënë përpara se sistemi imunitar të ketë
aftësinë për të luftuar infeksionin. Nga ana tjetër, ekziston një grup tjetër i njerëzve që
zhvillojnë sëmundjen me muaj ose me vite pas infeksionit, kur sistemi imunitar është i
dobësuar për ndonjë arsye.
Ata kanë një rrezik të rritur të sëmundjes:
➢ Mosha-rreziku i lartë ekziston te fëmijët nën dy vjeç, mesatarisht 30-40% e
fëmijëve të infektuar sëmuren menjëherë pas infeksionit 31
➢ Persona të infektuar së fundmi me bacile të tuberkulozit
➢ Persona që kanë qenë në kontakt të ngushtë me persona infektues që vuajnë nga
tuberkulozi
➢ Persona që punojnë ose banojnë me njerëz në rrezik të lartë të tuberkulozit (spitalet,
akomodimi në grup për persona të pastrehë, institucionet ndëshkuese, institucionet
për vendosjen e fëmijëve pa prindër, institucionet për rehabilitimin e të varurve,
etj.)
➢ Personat që kanë emigruar nga zonat gjeografike me nivele të larta të tuberkulozit
29 TBC – sëmundja më e zakonshme infektive në botë. http://www.zzjzvsz.hr/pdf/Tbc.pdf 30 D. Ropac, D. Puntarić me bashkëpunëtor: Epidemiologjia e Sëmundjeve Infektive, Qarkullimi Mjekësor,
Zagreb, 2010. 31 A. Jurčev-Savičević, R. Mulić, Z. Klišmanić, V. Katalinić-Janković: Aspekte Epidemiologjike të
Tuberkulozit - Sot Sëmundja më e Vjetër në Fëmijët e Shekullit 21.
file:///C:/Users/korisnik/Downloads/2011_Vol_65_Broj_1_split_1%20(2).pdf
22
➢ Fëmijët nën moshën 5 vjeç të cilët kanë një lëkurë pozitive të tuberkulinës ose testin
IGRA32
➢ Imuno-kompromentuar (HIV, kancer, transplantim i organeve, terapi
kortikosteroide me dozë të gjatë),
➢ Varësia nga alkooli,
➢ Kujdes i pamjaftueshëm shëndetësor (të pastrehë, refugjatë, popullsi minoritare),
➢ Probleme të tjera mjekësore ose procedura të veçanta (diabeti, insuficienca renale
kronike, kequshqyerja, hemodializa, organet e transplantuara, gastrektomia),
➢ Konsumi afatgjatë i cigareve33
➢ Grupmoshë të vjetër,
➢ Të burgosurit34
➢ Njerëzit me një dietë të mangët,
➢ Qumësht jo i pasterizuar (lopët mund të infektohen me tuberkuloz të gjedhit).35
4.2. Klasifikimi i tuberkulozit
Sipas klasifikimit mjekësor të sëmundjeve, tuberkulozi mund të klasifikohet sipas:
a) lokalizimit
➢ Tuberkulozi pulmonar
➢ Jashtë tuberkulozit pulmonar
b) përkufizimit
➢ Rasti i konfirmuar i tuberkulozit- izolim i kulturuar mikrobiologjikisht i kompleksit
të tuberkulozit M. tuberkulozi.
32 Plani kornizë për parandalimin dhe kontrollin e tuberkulozit në institucionet shëndetësore në Bosnje dhe
Hercegovinë. http://www.zzjzfbih.ba/wpcontent/uploads/2017/11/Okvirni-plan-za-PiK-tuberkuloze.pdf 33 Departamenti i Shëndetit në Minesota - Fletëpalosje e Informacionit: Test i TB Skin (Mantoux).
http://www.health.state.mn.us/divs/idepc/diseases/tb/factsheets/tstbcs.pdf 34 D. Sanković: Kujdesi infermieror për pacientët me tuberkuloz, Universiteti i Veriut, Varaždin, 2017.
https://zir.nsk.hr/islandora/object/unin:1733/preview 35 R. Golub – Hudoletnjak: Kujdesi shëndetësor i pacientëve me tuberkuloz pulmonar, Varaždin, 2016.
https://repozitorij.unin.hr/islandora/object/unin:447/preview
23
➢ Rast i pakonfirmuar - prania e shenjave klinike ose radiologjike dhe fillimi i terapisë
antituberkulozi pa izolim të kompleksit M. tuberkulozi
c) gjetjet bakteriologjike
➢ Tuberkulozi pulmonar mikroskopikisht pozitiv
➢ Tuberkulozi pulmonar mikroskopikisht negativ
d) informacione për trajtimin
➢ I sëmurë rishtas
➢ Të trajtuar më parë (nëngrupet: trajtimi i dështuar, trajtimi pas trajtimit, trajtimi i
vazhdueshëm)36
Organizatat kryesore udhëheqëse të shëndetit ose agjencitë si OBSH, Qendrat Amerikane
për Kontrollin e Sëmundjeve (CDC), Qendra Evropiane për Parandalimin dhe Kontrollin
e Sëmundjeve (ECDC) në faqen e saj të internetit dhe publikimet, shmangin klasifikimin e
tuberkulozit për sa i përket sëmundjes akute ose kronike.37
Sëmundja akute më së shpeshti përcaktohet si një sëmundje e fillimit të papritur dhe të
trazuar, kohëzgjatjes më të shkurtër dhe përfundimit në aspektin e shërimit, keqësimit,
relapsit, heqjes, konvulsionit ose vdekjes. Sëmundja kronike karakterizohet nga fillimi
gradual, kohëzgjatja e gjatë (rrallë me vite), kurimi më i rëndë dhe një ngarkesë më e madhe
për pacientin. Duke parë tuberkulozin përmes kornizës së përkufizimeve të mësipërme,
është e vështirë ta përkufizosh atë si një sëmundje akute, pasi fillimi është tinëzar dhe
gradual dhe kohëzgjatja, si dhe trajtimi, është i gjatë.
Por gjithashtu nuk përshtatet plotësisht në kornizën e sëmundjes kronike. Për më tepër,
vetë perceptimi i tuberkulozit si një sëmundje kronike mund të zvogëlojë pajtueshmërinë
e pacientit që kërkohet për trajtim afatgjatë dhe shërim të suksesshëm të tuberkulozit. Është
36 Ministria e Shëndetësisë: Një udhëzues për shtypjen dhe parandalimin e tuberkulozit. https://narodne-
novine.nn.hr/clanci/sluzbeni/2012_07_83_1931.html 37 N. Pavlov, S. Čulić, K. Miše me bashkëpunëtor. Sëmundja kronike dhe sistemi i frymëmarrjes, KBC
Split, Split, 2014.
24
e rëndësishme të paraqitet tuberkulozi si një sëmundje që ka një kurs më të gjatë të trajtimit
sesa infeksionet e tjera, por në të cilën, me respektimin e plotë të një regjimi të caktuar siç
duhet, kurimi është mjaft i mundshëm.38
4.3. Simptomat dhe shenjat
Fotografia klinike e një pacienti me tuberkuloz ka një gamë të gjerë simptomash. Një
mungesë e plotë e simptomave me një infiltratë të vogël dhe një test pozitiv të tuberkulinës,
si dhe simptoma të theksuara të përgjithshme dhe të frymëmarrjes, gjetje të gjërave
radiologjike dhe një pështymë pozitive për M. tuberkulozi janë të mundshme. 39 Janë
renditur dy raste ekstreme, ndër të cilat ekziston një gamë e gjerë e manifestimeve. Pika
më e zakonshme e hyrjes së M. tuberkulozi është sistemi i frymëmarrjes, dhe për këtë arsye
është manifestimi më i zakonshëm në mushkëri, por sëmundja mund të prek çdo organ,
dhe duke pasur parasysh përfshirjen, shfaqen simptoma specifike. Simptomat e
përgjithshme shpesh janë më të theksuara sesa simptomat e frymëmarrjes40 dhe përfshijnë
ethe (pacienti është subfebrile ose febril), djersitje e shtuar, veçanërisht gjatë natës, humbje
e oreksit dhe peshë, dobësi dhe lodhje.41 Mund të ketë gjithashtu dhimbje koke, dhimbje
muskulore, e cila kujton simptoma të gripit, kështu që duhet pasur kujdes në pacientët me
këto simptoma, veçanërisht nëse ato zgjasin më shumë se një javë. Simptomat specifike të
tuberkulozit pulmonar janë kolla, rritja e ekspektorimit, hemoptiza, dhimbja në gjoks dhe
dispne. Një simptomë e hershme e sëmundjes është një kollë, e cila shpesh shoqërohet nga
një ekspektorim i kollës. Hemoptiza dhe hemoptoza janë simptoma shumë serioze, të
rrezikshme për jetën që kërkojnë trajtim spitalor. Si shenjë e përfshirjes së pleurit, dhimbja
është e mprehtë në gjoks, e cila rritet me frymëzim. Dyspnea është një shenjë e sëmundjes
së përhapur ose pasojë e ndërlikimit të zhvillimit të pneumotoraksit ose efuzionit madhor
të pleurit.42 Kursi i sëmundjes ndryshon te secili pacient, në varësi të virulencës së sojës
38 Po aty. 39 S. Popović – Grle: Tuberkulozi, Qarkullimi dhe Mjekësia Sfiduese në Fillimin e Mijëvjeçarit të Tretë, ,
Zagreb, 2004. 40 J. Morović-Vergles me bashkëpunëtor: Mjekësi e brendshme, kapituj të zgjedhur në mjekësinë e
brendshme, Politekniku i Shëndetësisë, Naklada Slap, Zagreb, 2008. 41 Po aty. 42 S. Popović – Grle: Tuberkulozi, Qarkullimi dhe Mjekësia Sfiduese në Fillimin e Mijëvjeçarit të Tretë, ,
Zagreb, 2004.
25
mikrobakteriale, gjendjes së përgjithshme të pacientit dhe pranisë së sëmundjeve
shoqëruese siç janë diabeti ose SIDA.43
Shenjat fizike të tuberkulozit në mushkëri nuk janë specifike dhe shpesh mungojnë në fazën
e butë deri të moderuar të sëmundjes. Në shumicën e pacientëve me tuberkuloz pulmonar,
gjetjet laboratorike janë brenda kufijve normal. Në një fazë të mëvonshme, mund të
ndodhin anemi normocitike, leukocitozë, hipoalbuminemi dhe hipergamaglobulinemi.
Gjetja e bacileve rezistente ndaj acidit në kollë është një tregues i tuberkulozit, por
kultivimi i bacileve kërkohet për të bërë një diagnozë përfundimtare. Në pacientët të cilët
nuk janë në gjendje të kolliten, kryhet fibronkoskopia me anë të së cilës mund të shihen
zona hiperemike të mukozës, si dhe ulçera mukozale dhe stenoza bronkiale.44
4.4. Trajtimi mjekësor
Është shumë e rëndësishme të filloni trajtimin e të sëmurëve në javët e para, në mënyrë që
të arrihet një vetë-gjymtim pas së cilës pacienti nuk është më një burim infeksioni. Është
gjithashtu një masë anti-epidemike.
Për trajtimin dhe kontrollin më efektiv të tuberkulozit rezistent, po prezantohet terapi e
katërfishtë, me një trajtim të standardizuar dhe të mbikëqyrur drejtpërdrejt (DOTS).45 Ky
trajtim është jashtëzakonisht i rëndësishëm në parandalimin e bacileve të tuberkulozit
rezistent, si dhe formave të reja dhe më rezistente, rezistent jo vetëm për antituberkulotikët
kryesorë (izoniazid dhe rifampicinë), por edhe ndaj të paktën një nga përgatitjet parenterale
dhe një nga ilaçet fluoroquinolone.46 Në fazën fillestare të sëmundjes në pacientët me gjetje
pozitive të bacilit të Koch (BK-engl. Bacille Koch) trajtohet me të paktën katër ilaçe (për
dy muaj), dhe terapia në raste të pakomplikuara zgjat gjashtë muaj. Në rast të tuberkulozit
të dyshuar (kur fillon trajtimi antituberkuloz), shërbimi epidemiologjik duhet të informohet
43 Po aty. 44 S. Popović – Grle: Tuberkulozi, Qarkullimi dhe Mjekësia Sfiduese në Fillimin e Mijëvjeçarit të Tretë, ,
Zagreb, 2004. 45 Po aty. 46 S. Popović-Grle, Đ. Babić-Naglić: Diagnoza e tuberkulozit latent (TB) në pacientët e vaksinuar të rritur
(BCG) në Kroaci para Terapisë Antagoniste të Faktorit të Nekrozës Tumor.
file:///C:/Users/korisnik/Downloads/Reumatizam_2008_55_1_31_35.pdf
26
dhe pacienti duhet të izolohet deri në gjetjet e ekzaminimit bakteriologjik të kollës. Izolimi
kryhet në një strukturë të kujdesit shëndetësor, për sa kohë që kollitet pacienti është
tuberkulozi mikroskopik pozitiv. Profesionistët e kujdesit shëndetësor u kërkohet të
zbatojnë masat që zvogëlojnë mundësinë e infeksionit të frymëmarrjes, duke përfshirë
përdorimin e veshjeve mbrojtëse, larjen dhe dezinfektimin e duarve, përputhjen me
instrumentet e përcaktuara të pastrimit, dezinfektimit dhe sterilizimit, si dhe heqjen dhe
dezinfektimin e sigurt të të brendshmeve dhe aksesorëve të përdorura nga pacienti.47
Pacientët do të mjekohen, ndërsa kontaktet të cilët janë të infektuar (hiper-reaktorët deri në
14 vjet, fëmijët e pa vaksinuar deri në 3 vjet me një test pozitiv PPD dhe personat imuno-
kompromis) do t’i nënshtrohen kimioprofilaksisë me izoniazid, gjë që do të parandalojë
përparimin e infeksionit në tuberkulozë aktive.48
Procedurat e rekomanduara terapeutike për pacientët me tuberkuloz janë:
➢ Të shtrirë në fazën fillestare afebrile
➢ Administrimi i tuberkulostateve kryesore (Isoniazid, Rifampicin, Strepptomycin,
Etambutol dhe Pyrazinamide) dhe ndihmësve - në rast të rezistencës ndaj
tuberkulostatëve kryesorë (Cikloserina, Kanamycin, Acidi Paraaminosalicylic,
Ethionamide)49
➢ Izoniazidi dhe Rifampicina janë më efektivët (duke përdorur Rifampicin, urina
bëhet kafe e errët dhe pështymë e lehtë)50
➢ Terapia zgjat 6-12 muaj – dy muajt e parë janë një fazë intensive, pas 6-8 muajsh
faza e stabilizimit të vazhdimit të trajtimit51
➢ Kortikosteroidet- ndikohet në situata kritike në forma shumë febrile, asfiksuese dhe
toksike (tuberkulozi ushtarak dhe pneumonium i rastësishëm - që jepet me
47 S. Popović – Grle: Tuberkulozi, Qarkullimi dhe Mjekësia Sfiduese në Fillimin e Mijëvjeçarit të Tretë, ,
Zagreb, 2004. 48 S. Popović – Grle: Tuberkulozi, Qarkullimi dhe Mjekësia Sfiduese në Fillimin e Mijëvjeçarit të Tretë, ,
Zagreb, 2004. 49 M. Fajta: Pulmonologjia - Infermieria pulmonare, Manuali për infermierët, Shoqata Kroate e
infermierëve, Rijeka, 2004. 50 M. Fajta: Pulmonologjia - Infermieria pulmonare, Manuali për infermierët, Shoqata Kroate e
infermierëve, Rijeka, 2004. 51 S. Popović – Grle: Tuberkulozi, Qarkullimi dhe Mjekësia Sfiduese në Fillimin e Mijëvjeçarit të Tretë, ,
Zagreb, 2004.
27
kimioterapi themelore ose me mbindjeshmëri ndaj antituberkulozës, meningjitit
tuberkular dhe peritonitit52
➢ Trajtimi kirurgjik për komplikime të rralla: hemoptoisi është kërcënues për jetën,
përforcimi i shpellës, pyoraksi me fistula, stenoza dhëmbëzuese e bronkeve të
mëdha me pneumoni kronike purulente dhe bronkektaza, tuberkuloma për shkak të
neoplazmave të dyshuara.
➢ Për shkak të kimioterapisë efektive dhe dështimit të mundshëm pas operacionit të
frymëmarrjes, ndërhyrjet kirurgjikale janë të rralla53
➢ Pleuriti eksudativ i pa-trajtuar regresohet në 2-3 muaj, duke rezultuar në sinusin
frenikokostal ose, më rrallë, fibrotoraksin ose lëkurën, e cila është pasojë e rregullt
e empyemës54
➢ Evakuohet efuzioni pleural, me efuzion purulent është e nevojshme të skuqni
zgavrën e pleurit dhe të instaloni anti-tuberkuloz, nganjëherë kullimi i zgavrës së
empiemës me thithje të përhershme është i nevojshëm, d.m.th., dekortikimi 55
Ndërhyrjet e infermierisë!
Izolimi i një pacienti të shtruar në spital konsiderohet i infektuar me:
➢ Edukimin e anëtarëve të familjes në rrugët e transmetimit dhe masat e parandalimit
të sëmundjes,
➢ Paralajmëroni pacientin të mbulojë gojën me shami kur kollitet, kur teshtijnë dhe
qeshin,
➢ Edukoni pacientin për larjen e duhur dhe të rregullt të duarve,
➢ Siguroni një dietë të larmishme dhe cilësore,
➢ Theksoni rëndësinë e marrjes së ilaçeve rregullisht,
52 S. Popović – Grle: Tuberkulozi, Qarkullimi dhe Mjekësia Sfiduese në Fillimin e Mijëvjeçarit të Tretë, ,
Zagreb, 2004. 53 S. Popović – Grle: Tuberkulozi, Qarkullimi dhe Mjekësia Sfiduese në Fillimin e Mijëvjeçarit të Tretë, ,
Zagreb, 2004. 54 S. Popović – Grle: Tuberkulozi, Qarkullimi dhe Mjekësia Sfiduese në Fillimin e Mijëvjeçarit të Tretë, ,
Zagreb, 2004. 55 S. Popović – Grle: Tuberkulozi, Qarkullimi dhe Mjekësia Sfiduese në Fillimin e Mijëvjeçarit të Tretë, ,
Zagreb, 2004.
28
➢ Të kontrollojë administrimin e ilaçeve dhe toksicitetin e tyre,
➢ Theksoni rëndësinë e ndryshimeve në zakonet - shmangia e alkoolit dhe pirja e
duhanit56.
4.5. Diagnoza
Diagnoza e tuberkulozit të mushkërive bëhet në bazë të:
➢ Anamnezës,
➢ Testimi mikrobiologjik,
➢ Testi i tuberkulinës,
➢ Konstatim fizik (tejmbushje përkutane, ngjirje e fortë, frymëmarrje audultative e
padëgjueshme ose e dëmtuar),
➢ Ekzaminimi radiologjik dhe biokimik (kontrolli i funksionit të mëlçisë për shkak
të ndjeshmërisë së tij ndaj tuberkulostatikëve),
➢ Ekzaminimet hematologjie (SE i eritrociteve është i përshpejtuar dhe leukocitoza
e moderuar),
➢ Bronkoskopitë (nëse dyshohet sëmundja bronkiale inflamatore ose neoplastike).57
4.5.1. Mostrat
Baza e diagnozës laboratorike të suksesshme të tuberkulozit është cilësia e mostrës. Mostra
duhet të përmbajë një numër të caktuar bacilesh në mënyrë që të zbulohen me metoda
laboratorike.58 Madhësia e mostrës duhet të jetë sa më e lartë e mundur dhe cilësia e
mostrës (e marrë) sa më e lartë, dhe është më shumë e mundshme për konfirmimin
bakteriologjik të tuberkulozit, domethënë një konstatim më i besueshëm negativ që nuk
është tuberkulozi. Gjatë marrjes së pështymës, urinës dhe lavave, stomaku të jetë i thatë
(duhet të udhëzohet) nga fakti se ekzemplarët e mëngjesit përmbajnë më shumë bacile dhe
56 M. Fajta: Pulmonologjia - Infermieria pulmonare, Manuali për infermierët, Shoqata Kroate e
infermierëve, Rijeka, 2004. 57 M. Fajta: Pulmonologjia - Infermieria pulmonare, Manuali për infermierët, Shoqata Kroate e
infermierëve, Rijeka, 2004. 58 M. Bogdan, D. Majić Milotić, S. Popović-Grle: Rishikimi pulmonologjik i diagnozës së kontakteve me
tuberkulozin. http://hcjz.hr/index.php/hcjz/article/view/495/473
29
janë gjithashtu të cilësisë më të mirë. Gjithashtu, është e nevojshme të paraqisni mostrën
në laborator sa më shpejt të jetë e mundur.
Përveç parimeve të përgjithshme për marrjen e mostrave dhe dërgimin, zbatohen
rekomandime specifike:
Kollitja
1. Pacientët duhet të këshillohen për administrimin e saktë të ekzemplarit përpara se të
japin mostrën. Është e nevojshme që të shpërlani gojën me ujë për të zvogëluar numrin e
baktereve shoqëruese, pjesë ushqimore ose pjesën tjetër të ilaçeve. Këshillohet të
monitorohet ekspektorimi i kollitjes.
2. Është e rëndësishme të paralajmëroni pacientët që sekretimi nazofaringeal ose pështyma
nuk është kollë.
3. Rekomandohet një seri prej të paktën tre mostrave gjatë tri ditëve radhazi (zakonisht jo
më shumë se gjashtë).
4. Dorëzoni 5-10 ml kollë në një enë sterile për dërgimin e mostrave bakteriologjike me
mbyllje të filetuar.
5. Ena duhet të tregojë qartë emrin dhe mbiemrin e pacientit dhe datën e marrjes së mostrës.
Në enë duhet të vendoset një qese plastike dhe të transportohet në laborator.
6. Për rezultate optimale, mostra duhet të dorëzohet në laborator brenda së njëjtës ditë.
7. Mos mblidhni shumë mostra në një enë.
Infermierja/tekniku medicinal, duhet të edukojë pacientin përpara se të marrë mostrën në
administrimin e duhur dhe të shpjegojë qëllimin e administratës. Aksesorët e nevojshëm
duhet të përgatiten paraprakisht, vendosni pacientin në një pozicion ulur (gjoksi pak i
venduar përpara, duar të vendosura në gjunjë) dhe t'i jepni udhëzime të qarta pacientit:
➢ merrni frymë thellë përmes hundës
➢ mbajeni ajrin për 10 sekonda
30
➢ nxjerr pak ajër
➢ kollitet shkurtimisht disa herë
➢ kur ndjeni një sekret në traktin e sipërm të frymëmarrjes, shtrydhni gjunjët dhe
vithet së bashku dhe me një kollë të fortë dhe të fortë presioni
➢ frymëmarrje e qetë, dhe një procedurë përsëritje sipas nevojës59
Gjatë marrjes së kampionimit, infermierja është e detyruar të ndihmojë pacientin në kollitje
(mbajtje, lëvizje, pije të ngrohtë, përkulje në anën e pasme, presion mbi gjoksin gjatë
skadimeve), përdorimin e masave të vetë-mbrojtjes, dhe pas marrjes së mostrës ruan në
mënyrë adekuate kampionin dhe/ose lejojë transport të sigurt në laborator. Është e
rëndësishme të regjistrohen ato që janë bërë në të dhënat e infermierisë, dhe të mbani
gjurmët e gjetjeve.60
Kollitja e induktuar
Ka disa mënyra për të marrë një kollë të induktuar. Procedura më e zakonshme e
inhalacionit është zgjidhja hipertonike e klorurit të natriumit (3-15%). Shembulli duhet të
etiketohet si pështymë e induktuar. Edhe këtu, rekomandimi i marrjes së tri mostrave është
i vlefshëm.61
Tundja e laringut
Është marrë në mëngjes, (me stomak bosh), në një pacient që nuk mund të kollitet. Tampoja
duhet të ngjyhet në ujë të distiluar steril ose të kripur para përdorimit, pjesa metalike pak e
përkulur për të ndjekur lakimin e gjuhës. Pacienti duhet të kollitet menjëherë para marrjes
së mostrës.62
59 S. Popović – Grle: Tuberkulozi, Qarkullimi dhe Mjekësia Sfiduese në Fillimin e Mijëvjeçarit të Tretë, ,
Zagreb, 2004. 60 Po aty. 61 S. Popović – Grle: Tuberkulozi, Qarkullimi dhe Mjekësia Sfiduese në Fillimin e Mijëvjeçarit të Tretë, ,
Zagreb, 2004. 62 S. Popović – Grle: Tuberkulozi, Qarkullimi dhe Mjekësia Sfiduese në Fillimin e Mijëvjeçarit të Tretë, ,
Zagreb, 2004.
31
Aspiratë/larvat e stomakut
Shpesh merret te fëmijët që nuk mund të kolliten edhe pas thithjes së aerosolit. Aspironi
50 ml të merret me përmbajtje të stomakut herët në mëngjes ndërsa pacienti është akoma
në shtrat pasi pushohet për të paktën 8-10 orë. Mostra duhet të neutralizohet me Na2HPO4
menjëherë pas gëlltitjes (shtoni 1.5 ml 40% Na2HPO4 në 35-50 ml lavat).63 Para marrjes
së mostrës, infermierja/tekniku duhet të përgatisë aksesorët e nevojshëm (tub nasogastrik,
maskë, kapak, syze dhe dorëza sigurie PVC), të sigurojë ndihmë për prindërit dhe/ose
infermierët, dhe t'i afrohet secilit pacient individualisht.64
Urina
Rekomandohet të merrni urinën e mëngjesit (avion mesatar) me radhë në tri deri në pesë
ditë të ndryshme (30 - 50 ml). Ndotjet mikroskopike në bacilet rezistence ndaj acidit nga
ekzemplarët e urinës nuk janë të besueshme për shkak të ndjeshmërisë së ulët të
ekzaminimit, si dhe pranisë së shpeshtë të mikobakterieve saprofitike.65 Pacientët duhet të
shmangen dhe të administrojnë antibiotikë me spektër të gjerë, pasi ato mund të ndikojnë
në rritjen e mykobakterieve të urinës. Urina duhet të dërgohet në laborator sa më shpejt të
jetë e mundur (mundësisht në të njëjtën ditë) pasi ato përmbajnë florë të shumta normale
bakteriale që shumohen shpejt.66
Gjaku, palca e eshtrave
Dezinfektoni vendin e injektimit me alkool. Merrni 5-10 ml gjak në një kaçavidë sterile
dhe shtoni heparinë (0.2 mg / ml) ose 1.5 ml zgjidhje 0.35% të natriumit poliethanol
natriumi (SPS) në 8.5 ml gjak për të parandaluar koagulimin e mostrës.
63 S. Popović – Grle: Tuberkulozi, Qarkullimi dhe Mjekësia Sfiduese në Fillimin e Mijëvjeçarit të Tretë, ,
Zagreb, 2004. 64 Po aty. 65 Z. Mojsović me bashkëpunëtor: Infermierinë në komunitet, Politekniku i Shëndetësisë, Zagreb, 2007. 66 S. Popović – Grle: Tuberkulozi, Qarkullimi dhe Mjekësia Sfiduese në Fillimin e Mijëvjeçarit të Tretë, ,
Zagreb, 2004.
32
Është gjithashtu e mundur për të marrë gjak direkt në tuba të disponueshëm me saponin
"tub izolatori" (Oxoid).67
Astma bronkiale
Të gjitha mostrat dërgohen për ekzaminim me sa më pak përmbajtje anestetike që të jetë e
mundur që mund të parandalojë rritjen e bacileve të tuberkulozit.68
4.5.2. Dërgimi i mostrave
Mostrat merren në enë të përshkruara për transportin e mostrave mikrobike (pako dyshe).
Emri dhe mbiemri i pacientit duhet të jenë të shkruara qartë në enë. Duhet të ketë një
kampion referencë shoqëruese të shtypur qartë. Të gjitha mostrat duhet të ruhen në një
vend të freskët, mundësisht në frigorifer në +4°C, derisa të dërgohen në laborator. Mënyra
e saktë për të marrë mostra dhe për t'i marrë ato në laborator sa më shpejt që të jetë e
mundur është po aq e rëndësishme sa procedurat e përpunimit të mostrës në vetë
laboratorin.69
4.5.3. Testi i tuberkulinës
Testi i tuberkulinës verifikon kontaktin e një personi me M. tuberkuloz ose vaksinimin e
suksesshëm.70 Sot, "i ashtuquajturi" përdoret për qëllime klinike Testi Mantoux, i cili
injekton derivatin e proteinës së pastruar (PPD) në lëkurë. Nëse nuk ka gungë në vendin e
injektimit, ose në vendin e injektimit, testi është negativ, dhe nëse shfaqet një gungë e një
madhësie të caktuar, testi është pozitiv.71 Shkalla e reagimit në vendin e aplikimit është në
përpjesëtim me forcën e përgjigjes imune. Një gjetje pozitive e PPD mund të pritet nëse
67 Po aty. 68 Po aty. 69 Po aty. 70 M. Fajta: Pulmonologjia - Infermieria pulmonare, Manuali për infermierët, Shoqata Kroate e
infermierëve, Rijeka, 2004. 71 Informacion për njerëzit që kanë qenë në kontakt me dikë me tuberkuloz (TB).
https://www.health.nsw.gov.au/Infectious/tuberculosis/Documents/Language/TB-ContactsInformation-
Cro.pdf
33
është dy deri në tetë javë pas infeksionit të M. tuberkulozit 72 , dhe tregon praninë e
infeksionit të tuberkulozit. Nëse testi është negativ, tregon mungesën e infeksionit.
Ndërhyrjet e infermierisë:
➢ Ta përgatisë pacientin (ta njohë me procedurën dhe të krijojë bashkëpunim)
➢ Zgjidhni metodën (zakonisht Mantoux), dorën dhe vendndodhjen e aplikacionit
➢ Vendoseni pacientin në pozicionin e duhur
➢ Përgatitni materiale: shiringë, gjilpërë, dhe administrim intrakut (insulinë),
dezinfektues, leshi pambuku dhe PPD-RT 23 (zgjidhje e pastër, e verdhë e zbehtë,
e standardizuar që përmban proteina të pastruara të Mycrobacterium tuberculosis
2.5 ose 10 njësi tuberkuline 0.1 ml. Ruhet në një vend të errët dhe temperaturë prej
2-8 ° C.73
➢ Administroni dozën e duhur intrakutivisht
➢ Hidhni pajisje shtesë sipas rregullave të përcaktuara
➢ Kryeni higjienën e duarve
➢ Sigurohuni që pacienti të kuptojë udhëzimet e dhëna pas testit (mos e irritoni vendin
e injektimit me fërkim ose gërvishtje, lani butësisht me ujë të thjeshtë dhe fshijeni
me "përgjim", mos u mbuloni me arna).74
Thurja kryhet në kryqëzimin midis të tretës së mesme dhe të sipërme të anës së volarit të
parakrahut. Para goditjes me thikë, lëkura duhet të dezinfektohet dhe të lihet të thahet. Për
të parandaluar rrjedhjen, maja e gjilpërës është kthyer poshtë, rrotullohet 180 gradë nën
lëkurë, atëherë rreptësisht administrohet 0.1 ml tuberkulinë-intrakutane. Një papule 6-8
mm shfaqet në vendin e injektimit, e cila konfirmon që tuberkulina është administruar në
72 I. Pavić: Infeksion latent i tuberkulozit.
http://www.hpps.com.hr/sites/default/files/Dokumenti/2014/PDF/Dok11.pdf 73 M. Fajta: Pulmonologjia - Infermieria pulmonare, Manuali për infermierët, Shoqata Kroate e infermierëve,
Rijeka, 2004. 74 M. Payerl-Pal, V. Vršić-Krištofić, M. Zadravec: Udhëzime për marrjen, ruajtjen dhe transportimin e
mostrave të pacientëve për analiza mikrobiologjike, Instituti i Shëndetit Publik i Qarkut Međimurje,
Laboratori i Mikrobiologjisë, Čakovec, 2015. http://zzjzck.hr/articlefiles/273_641_upute-za-uzimanje-
uvanje-i-transportiranje-bolesnikih-uzoraka-ru542.pdf
34
mënyrë korrekte. Tuberkulina e mbetur hidhet në biohazard dhe pacienti duhet të
paralajmërohet të mos irritojë vendin e injektimit.75
Leximi!
Pas 72 orësh leximi kryhet. Nëse reagimi është pozitiv, zhvillohet eritema dhe indurimi.
Madhësia e indurimit matet nga një sundimtar. Një reagim pozitiv është ai që është më i
madh se 5 mm, i fortë-nëse është më i madh se 14 mm, dhe shumë i fortë - nëse ndodh më
i madh se 20 mm ose nekroza qendrore.76 Përgjigja e tuberkulinës mund të shtypet në një
pacient me tuberkuloz për shkak të kequshqyerjes, infeksioneve virale, kancerit,
sëmundjeve të rënda bakteriale (përfshirë tuberkulozin e rëndë). Një reagim i dobët ndodh
disa vjet pas vaksinimit të mëparshëm, dy muaj pas infeksionit, dhe pas vaksinimit të
suksesshëm.77 Testimi nuk do të përsëritet në të njëjtin krah për një periudhë prej dy
muajsh. Data dhe ora e testit dhe leximi i testit, si dhe të dhënat mbi të cilat është kryer
testi, regjistrohen në regjistrat e infermierisë dhe listën e temperaturave.
4.5.4. Bronkoskopia
Bronkoskopia kryhet nga pacientë ambulantë dhe të shtruar në spital. I përket provimeve
invazive, kështu që roli i infermierit ka një rëndësi të madhe, veçanërisht në përgatitjen
psikike dhe njohjen me procedurën.
Standardizimi i infermierisë për bronkoskopi (BSK) dallon me përshkrimin e punës për
infermierët që punojnë në repartet e spitalit, zyrën bronkoskopike, të cilët shoqërohen nga
pacientë gjatë BSK ose nën anestezi (kur BSK kryhet me anestezi).
75 S. Popović – Grle: Tuberkulozi, Qarkullimi dhe Mjekësia Sfiduese në Fillimin e Mijëvjeçarit të Tretë, ,
Zagreb, 2004. 76 M. Fajta: Pulmonologjia - Infermieria pulmonare, Manuali për infermierët, Shoqata Kroate e infermierëve,
Rijeka, 2004. 77 S. Popović – Grle: Tuberkulozi, Qarkullimi dhe Mjekësia Sfiduese në Fillimin e Mijëvjeçarit të Tretë, ,
Zagreb, 2004.
35
➢ Infermierja/tekniku në repart duhet të përgatis pacientin për ekzaminim, të përgatis
një referim, të japë premedikimin, të vendosë kanella, dhe monitoron funksionet
jetësore për 24 orë.78
➢ Infermierja/tekniku gjithashtu i bën rekomandime pacientit para bronkoskopisë.
Është jashtëzakonisht e rëndësishme të shmangni pirjen e duhanit 24-48 orë para
kërkimit tuaj dhe të mos konsumoni ushqim për 8-10 orë para kërkimit tuaj. Nëse
pacienti ka një protezë, ai duhet të hiqet dhe të ruhet në repart, si dhe ndihmës të
tjera para ekzaminimit.
➢ Pacienti duhet të këshillohet që para ekzaminimit të kryejë të gjitha nevojat
fiziologjike.79
➢ Nëse pacienti nuk është shtruar në spital dhe bronkoskopia kryhet mbi baza
ambulantore, duhet t'i theksohet pacientit që premedikimi zvogëlon aftësinë për të
drejtuar automjetin dhe këshillohet që pas ekzaminimit të sigurohet transporti i
sigurt.80
➢ Para ekzaminimit, pacienti është referuar për një rreze të mushkërive dhe imazh të
profilit për të lokalizuar dëmtimet, kryerjen e spirometrisë, analizën e gazit të gjakut
arterial, EKG, hemogramin, testet e koagulimit dhe, nëse është e nevojshme,
analizën biokimike të gjakut (koha e gjakderdhjes, koha e trombinës, koha e
pjesshme e trombinës, trombocitet). Merret gjithashtu pështyme në bakteret
citologjike, (Sputum) specifike patogjene dhe M. tuberkulozin. Nga paramjekësia,
apaurina jepet në mbrëmje dhe në mëngjes. Gjysmë ore para ekzaminimit, jepet
atropina, duke bllokuar kështu nervin vagus, duke zvogëluar pështymën dhe
sekretimin bronkial dhe duke neutralizuar efektet bronkospastike të anestezisë
lokale dhe bronkoskopisë.
➢ Është e rëndësishme të theksohet se atropina është e indikuar në pacientët me
glaukoma, dhe se pacientët me astmë duhet të përgatiten (përdorimi i
bronkodilatorëve dhe kortikosteroideve) dhe oksigjeni administrohet në mënyrë
78 Po aty. 79 M. Fajta: Pulmonologjia - Infermieria pulmonare, Manuali për infermierët, Shoqata Kroate e infermierëve,
Rijeka, 2004. 80 Po aty.
36
parandaluese. Për më tepër, në pacientët me terapi antikoagulante, përpara
bronkoskopisë, kjo terapi ndërpritet, me kontrollë të faktorëve të koagulimit, dhe
administrohet heparina me peshë molekulare të ulët.
➢ Në pacientët me rrezik kardiak, një EKG duhet të përgatitet dhe monitorohet
oksigjeni.81
Pas kryerjes së ekzaminimit, pacienti kthehet në repart ekskluzivisht me infermierin, dhe i
jepen udhëzime për pushim dhe tërheqje të ushqimit për minimum dy orë pas kryerjes së
ekzaminimit për shkak të një ndjenje të dobësuar të gëlltitjes dhe rrezikut nga aspirimi.
Gjatë ditës, duhet të përcillen monitorimet më të shpeshta të presionit, pulsit, frymëmarrjes
dhe të gjitha vëzhgimet duhet të bëhen në të dhënat e infermierisë.
81 Po aty.
37
5. KUJDESI INFERMIEROR
Diagnostifikimi i infermierisë mund të përkufizohet si gjykim klinik i asaj që një individ,
familje, ose komunitet ka dhënë në përgjigje të problemeve/proceseve të jetës aktuale ose
të mundshme shëndetësore.82 Ato janë baza për zgjedhjen e ndërhyrjeve, zbatimi i të cilave
do të çojë në arritjen e qëllimit të caktuar dhe plotësimin e të gjitha nevojave të pacientëve.
Ndjeshmëria, empatia, kompetenca, njohja e teorisë dhe zbatimi i tyre praktik janë
karakteristika që infermierja/tekniku duhet të zotërojë në mënyrë që t’i sigurojë pacientit
kujdesin më të mirë të mundshëm shëndetësor, duke supozuar një qasje individuale.
Është me rëndësi të madhe që një histori infermierie të merret me ndërgjegje dhe tërësi, e
cila do të kontribuojë në mbledhjen më të besueshme të të dhënave që mund të tregojnë
nëse një pacient bie në një nga grupet e rrezikut për tuberkulozin. Është e rëndësishme të
vlerësohet perceptimi i pacientit, dhe ndikimi i tij në rrjedhën e trajtimit dhe arritjen e
pajtueshmërisë.83
Figura 4. Radiografia e toraksit.
82 Dhoma e infermierisë kroate: Diagnostifikimi i infermierisë 1, Zagreb, 2011. 83 S. Franković me bashkëpunëtorë: Kujdesi shëndetësor për të rriturit, qarkullimi mjekësor, Zagreb, 2010.
38
Shembuj të diagnozave infermierore që shpesh ndodhin te një pacient me tuberkuloz janë:
1. Sëmundja, trajtimi dhe masa parandaluese shëndetësore
2. Ankthi dhe rezultati i trajtimit 84
3. Përpjekje e zvogëluar në/me kollë dhe lodhje të vazhdueshme,
4. Rrezik i lartë për përhapjen e infeksionit në/me kushte higjienike jo adekuate.85
5.1. Sëmundja, trajtimi dhe masa parandaluese shëndetësore
Përkufizimi- mungesa e njohurive dhe aftësive për një problem specifik.
Qëllimet e mundshme:
➢ Pacienti do të verbalizojë njohuri specifike
➢ Familja do të marrë pjesë aktive në përkujdesje dhe do të mbështesë pacientin
Ndërhyrjet:
➢ Inkurajoni dhe motivoni pacientin të marrë njohuri dhe aftësi të reja
➢ Përshtateni mësimin me aftësitë njohëse të pacientit
➢ Mësoni njohuri specifike të pacientit-rrugët e transmetimit dhe masat për të
parandaluar përhapjen e sëmundjes, theksoni rëndësinë e marrjes së
medikamenteve rregullisht dhe ndryshimin e zakoneve (shmangia e alkoolit dhe
pirjes së duhanit), si dhe rëndësinë e higjienës së duhur të duarve dhe të trupit të
tërë, përdorimin e fshirave kur kollitni, teshtini ose qeshni, duke ndryshuar shpesh
veshje, përdorim i dezinfektuesve.
➢ Inkurajoni pacientin dhe familjen të bëjnë pyetje
➢ Inkurajoni pacientin të verbalizojë ndjenjat e tyre
84 Š. Ozimec: Kujdesi infermieror te pacientët me sëmundje të zemrës. Zagreb, Medicinska naklada, 2004. 85 Abdushi, Sejran, Mjekësia urgjente dhe kujdesi infermieror, Ligjërata të autorizuara për studentë, 2017
39
➢ Siguroni kohë për verbalizmin e të mësuarve
➢ Të lavdërojmë pacientin për njohuritë e marra.86
Rezultatet/vlerësimi i mundshëm:
➢ Pacienti verbalizon njohuri specifike
➢ Familja është e përfshirë në mënyrë aktive në kujdes dhe mbështetje
➢ Pacienti nuk ka fituar njohuri specifike
5.2. Ankthi dhe rezultati i trajtimit
Përkufizimi - një ndjenjë e paqartë e shqetësimi dhe/ose frikë e shoqëruar nga tensioni
psikomotor, paniku, ankthi, më së shpeshti të shkaktuara nga rreziku kërcënues, humbja e
kontrollit dhe siguria me të cilën një individ nuk mund të përballojë.87
Qëllimet e mundshme:
➢ Pacienti do të përballet me ankth pozitivisht
➢ Pacienti do të jetë në gjendje të përshkruajë një nivel të zvogëluar të ankthit.
Ndërhyrjet:
➢ Krijoni një ndjenjë besimi duke përdorur aftësi komunikuese, demonstroni
ekspertizë
➢ Ofroni mbështetje për pacientin, jini me të ose kur është e nevojshme, respektoni
dallimet dhe nevojat individuale
86 Bekteshi Tefik e të tjerë, Mjekësia interne me kujdes, Libri Shkollor, Prishtinë, 2007 87 Dhoma e infermierisë kroate: Diagnostifikimi i infermierisë 2, Zagreb, 2013.
40
➢ Vëzhgoni, raportoni dhe dokumentoni simptomat e ankthit jo verbal (komunikimi
i zvogëluar, nervozizmi ndaj agresionit)
➢ Për t'i mundësuar pacientit të marrë pjesë aktive në procesin e trajtimit dhe
vendimmarrjes, të informojë pacientin për trajtimin dhe procedurat e planifikuara
➢ Inkurajoni pacientin të kërkojë ndihmë nga infermieret kur ai ose ajo ka ankth, të
njohë faktorët që shkaktojnë ankth dhe të shprehin ndjenjat e tyre.88
Rezultatet e mundshme/vlerësimi:
➢ Pacienti është përballur pozitivisht me ankth
➢ Pacienti përshkruan një nivel të zvogëluar të ankthit.
5.3. Përpjekje e zvogëluar me kollë dhe lodhje të vazhdueshme
Përkufizimi- një gjendje në të cilën ka siklet, lodhje ose pafuqi gjatë kryerjes së aktiviteteve
të përditshme
Qëllimet e mundshme:
➢ Pacienti do ta tolerojë përpjekjen më mirë
➢ Pacienti do të kuptojë gjendjen e tyre dhe do të pranojë ndihmën e të tjerëve
Ndërhyrjet:
➢ Njihni shkaqet e lodhjes te pacienti
➢ Mësojani pacientit si të kollitet lehtë
➢ Drejtpërdrejt marrja e ushqimit adekuat/apo i përshtatshëm
➢ Monitoroni funksionet jetësore
➢ Siguroni aktivitet/kohë ushtrimi dhe kohë pushimi
88 Gashi, Alush; Vela, Agim, Anatomia e njeriut, ETMKSA, Prishtinë,2000
41
➢ Ndërpritni aktivitetin fizik në rast të dhimbjes në gjoks, anginë, dispne, rënie ose
rritje të presionit të gjakut ose ankthit
➢ Inkurajoni aktivitetin e pacientit sipas aftësive të tij/saj
➢ Kërkoni të eliminoni faktorët që kanë një ndikim negativ në paraqitjen e
përpjekjeve
➢ Siguroni mbështetje emocionale
➢ Siguroni kohë të mjaftueshme për të realizuar aktivitetet e planifikuara
Rezultatet e mundshme/vlerësimi
➢ Pacienti kryen aktivitete të përditshme sipas aftësive të tij, pa lodhje, gulçim,
marramendje dhe dhimbje
➢ Pacienti pranon ndihmë pa siklet.89
5.4. Rrezik i lartë për përhapjen e infeksionit në kushte jo adekuate të
higjienës
Përkufizimi- një gjendje në të cilën një pacient rrezikon të zhvillojë një infeksion të
shkaktuar nga mikroorganizmat patogjenë, me origjinë nga një burim endogjen dhe/ose
ekzogjen.
Qëllimet e mundshme:
➢ Pacienti do të marrë njohuri për metodat e transmetimit dhe metodat e parandalimit
të infeksionit, do të demonstrojë teknikën e duhur të larjes së duarve
➢ Pacienti dhe familja do të jenë në gjendje të rendisin masat për përmirësimin e
higjienës në shtëpi.
89 Mayo Clinic Staff, Pneumothorax, http://www.mayoclinic.org/diseases-
conditions/pneumothorax/diagnosis-treatment/treatment/txc20179911
42
Ndërhyrjet:
➢ Ruani higjienën e duarve si standarde në një institucion të kujdesit shëndetësor
➢ Aplikoni masat e izolimit të pacientit në standard
➢ Përmbajuni higjienës së duhur nga pacienti
➢ Mësojini familjarëve/vizitorëve se si t’i lajnë në mënyrë higjienike duart para se të
kontaktojnë një pacient dhe në lidhje me sjelljen e tyre në izolim.
➢ Të mësojë pacientin dhe familjen me rëndësinë e ruajtjes së higjienës së duarve,
trupit dhe mjedisit dhe kushteve optimale të mikroklimës
➢ Inkurajoni familjen të përmirësojë kushtet e higjienës (larja më e shpeshtë e duarve,
përdorimi i sapunit dhe pastruesve, peshqirët dhe lavanderi të tjera të zakonshme,
pastrim/ventilimi i ambienteve, larja adekuate dhe përdorimi i takëmeve dhe
higjienës personale)
➢ Edukoni pacientin dhe familjen për faktorët e rrezikut për infeksion, transmetim,
parandalimin e infeksionit dhe menaxhimin e mbeturinave infektive
Rezultatet/vlerësimi i mundshëm
➢ Pacienti demonstron teknikën e duhur të larjes së duarve
➢ Pacienti dhe familja dinë të rendisin masat për përmirësimin e higjienës në shtëpi.90
90 Abdushi, Sejran, Mjekësia urgjente dhe kujdesi infermieror, Ligjërata të autorizuara për studentë, 2017
43
Përfundim
Roli i infermierit në kujdesin e pacientëve me tuberkuloz fillon qysh nga diagnostikimi i
pacientit, duke dhënë rekomandime dhe këshilla për natyrën e sëmundjes, trajtimin,
rezultatet dhe cilësinë e jetës. Bazuar në të dhënat e mbledhura, d.m.th., historinë dhe
statusin e infermierit, infermierja/tekniku afrohet për të përcaktuar nevojën për kujdes
infermieror. Përveç të dhënave të mbledhura dhe monitorimit të vazhdueshëm të gjendjes
së pacientit, përcaktohen diagnoza e infermierisë, qëllimet dhe ndërhyrjet e duhura.
Parimi themelor udhëzues në kujdesin infermieror është një qasje gjithëpërfshirëse për
secilin person, dhe theksi është në arritjen e një niveli në rritje të cilësisë së jetës së
pacientit. Për të ruajtur ose përmirësuar cilësinë e jetës, infermierja/tekniku duhet të
zotërojë dhe të përdorë në mënyrë efektive dhe të aplikojë njohuri dhe aftësi profesionale.
Njohuritë dhe aftësitë janë të nevojshme në çdo segment të punës infermierore, dhe
aplikimi i tyre çon në identifikimin në kohë dhe menaxhimin adekuat të të gjitha
problemeve fizike, psikologjike dhe emocionale të hasura nga pacienti, si dhe të afërmit e
tij/saj.
Për më tepër, infermierja luan një rol thelbësor në edukimin e popullatës së përgjithshme.
Është e rëndësishme të edukoni publikun për tuberkulozin, t'i njiheni me faktet në lidhje
me sëmundjen dhe problemet me të cilat ndeshen pacientët, dhe kështu të shpërndahen
mitet dhe të pavërtetat që janë të pranishme në popullatë.
Duke kërkuar dhe hulumtuar literaturën mbi këtë temë, mund të konkludohet se ekziston
nevoja për hulumtime të mëtutjeshme në këtë fushë, veçanërisht nga infermierët/teknikët,
të cilët, me edukimin e vazhdueshëm dhe trajnimin e mëtutjeshëm, do të ndihmojnë
infermierët/teknikët në punën e tyre dhe të kuptojnë çështjet në këtë fushë. Pacientët me
tuberkuloz, dhe t'u ofrojnë pacientëve kujdesin më të mirë shëndetësor të mundshëm.
44
Literatura
1. Jurčev Savičević: Karakteristikat epidemiologjike të tuberkulozit të fëmijëve.
http://hpps.kbsplit.hr/hpps-2014/PDF/Dok10.pdf
2. Jurčev-Savičević, R. Mulić, Z. Klišmanić, V. Katalinić-Janković: Aspekte
Epidemiologjike të Tuberkulozit - Sot Sëmundja më e Vjetër në Fëmijët e Shekullit
21. file:///C:/Users/korisnik/Downloads/2011_Vol_65_Broj_1_split_1%20(2).pdf
3. Jurčev-Savičević, S. Popović-Grle , R. Mulić, M. Smoljanović i K. Miše, Kohë e
humbur në zbulimin dhe fillimin e trajtimit të tuberkulozit: çfarë të bëni?, Jurčev-
Savičević A, Et Al. Delays in diagnosing and treating tuberculosis in Croatia , Arh
Hig Rada Toksikol ;63:385-394, 2012
4. Abdushi, Sejran, Mjekësia urgjente dhe kujdesi infermieror, Ligjërata të
autorizuara për studentë, 2017
5. Bekteshi Tefik e të tjerë, Mjekësia interne me kujdes, Libri Shkollor, Prishtinë,
2007
6. Dye: "Epidemiologjia globale e tuberkulozit" https://doi.org/10.1016/S0140-
6736(06)68384-0
7. Ropac, D. Puntarić me bashkëpunëtor: Epidemiologjia e Sëmundjeve Infektive,
Qarkullimi Mjekësor, Zagreb, 2010.
8. Sanković: Kujdesi infermieror për pacientët me tuberkuloz, Universiteti i Veriut,
Varaždin, 2017. https://zir.nsk.hr/islandora/object/unin:1733/preview
9. Departamenti i Shëndetit në Minesota - Fletëpalosje e Informacionit: Test i TB Skin
(Mantoux).
http://www.health.state.mn.us/divs/idepc/diseases/tb/factsheets/tstbcs.pdf
10. Dhoma e infermierisë kroate: Diagnostifikimi i infermierisë 1, Zagreb, 2011.
11. Dhoma e infermierisë kroate: Diagnostifikimi i infermierisë 2, Zagreb, 2013.
12. Panić: Tuberkulozi HIV, Qendra Shëndetësore "Dr. Radivoj Simonović", për
hipertension pulmonar dhe pulmonarologji; Pneumon, Sombor, 2000.
http://www.respiron.rs/pdf/pneumon38b.pdf
13. Saraçini- H. Saraçini “Anatomia dhe fiziologjia e njeriut”
45
14. Gashi, Alush; Vela, Agim, Anatomia e njeriut, ETMKSA, Prishtinë,2000
I. Friščić: Tuberkulozi si një sëmundje kryesore infektive në Kroaci dhe në
botë, Čakovec, 2017.
https://repozitorij.mev.hr/islandora/object/mev%3A605/datastream/PD
F/view
15. Mihanović: Tuberkulozi në Qarkun Split-Dalmatia nga një pikëpamje
Epidemiologjike, 2003 deri 2016., Split 2017.
https://zir.nsk.hr/islandora/object/mefst%3A435/datastream/PDF/view
16. Pavić. Vlera diagnostike e gama interferonit nga limfocitet e fëmijëve nën pesë vjeç
me infeksion latent të tuberkulozit, Medicinski fakultet, Zagreb, 2013.
http://medlib.mef.hr/1887/1/Pavic_I_disertacija_rep_1887.pdf
17. Pavić: Infeksion latent i tuberkulozit.
http://www.hpps.com.hr/sites/default/files/Dokumenti/2014/PDF/Dok11.pdf
18. Štimac: Tuberkulozi si problem i shëndetit publik në Kroacinë veriperëndimore:
luftë, parandalim dhe rezultate (1902. - 1960.), Zagreb, 2018.
https://zir.nsk.hr/islandora/object/hrstud%3A1622/datastream/PDF/view
19. Informacion për njerëzit që kanë qenë në kontakt me dikë me tuberkuloz (TB).
https://www.health.nsw.gov.au/Infectious/tuberculosis/Documents/Language/TB-
ContactsInformation-Cro.pdf
20. Instituti i Shëndetit Publik i Qarkut Međimurje. 24 Mars - Dita Botërore e
Tuberkulozit. http://www.zzjz-ck.hr/?task=group&gid=2&aid=548
21. Instituti Kroat për Shëndetin Publik: Të dhëna për tuberkulozin në Evropë dhe
Kroaci. https://www.hzjz.hr/sluzba-epidemiologija-zarazne-bolesti/podaci-
otuberkulozi-u-europi-i-hrvatskoj/
22. J. Begovac, D. Božinović, M. Lisić, B. Baršić, S. Schönwald: Infektologjia, Botimi
1, Profili, Zagreb, 2006.
23. J. Crofton, N. Horne, F. Miller: Tuberkulozi klinik, IBIS grafika, Zagreb, 2001.
24. J. Morović-Vergles me bashkëpunëtor: Mjekësi e brendshme, kapituj të zgjedhur
në mjekësinë e brendshme, Politekniku i Shëndetësisë, Naklada Slap, Zagreb, 2008.
46
25. Luftimi kundër TB. https://www.crvenikrizosijek.hr/index.php/zdravstvene-
aktivnosti/borba-protiv-tbc-a
26. M. Bogdan, D. Majić Milotić, S. Popović-Grle: Rishikimi pulmonologjik i
diagnozës së kontakteve me tuberkulozin.
http://hcjz.hr/index.php/hcjz/article/view/495/473
27. M. Fajta: Pulmonologjia - Infermieria pulmonare, Manuali për infermierët,
Shoqata Kroate e infermierëve, Rijeka, 2004.
28. M. Pavlović, T. Peroš-Golubičić: Tuberkulozi. U: Vrhovac B, Jakšić B, Labar B,
Vucelić B, ur. Ilaç i brendshëm. Zagreb: Naklada Ljevak d.o.o.; 2003.
29. M. Payerl-Pal, V. Vršić-Krištofić, M. Zadravec: Udhëzime për marrjen, ruajtjen
dhe transportimin e mostrave të pacientëve për analiza mikrobiologjike, Instituti i
Shëndetit Publik i Qarkut Međimurje, Laboratori i Mikrobiologjisë, Čakovec,
2015. http://zzjzck.hr/articlefiles/273_641_upute-za-uzimanje-uvanje-i-
transportiranje-bolesnikih-uzoraka-ru542.pdf
30. M.P.S.Menon: Tuberkulozi pulmonar, botimi i dytë i rishikuar, Seria e shkencave
popullore të besimit kombëtar të librit, India, New Delhi, 1999
31. Mayo Clinic Staff, Pneumothorax, http://www.mayoclinic.org/diseases-
conditions/pneumothorax/diagnosis-treatment/treatment/txc20179911
32. Mbikëqyrja dhe monitorimi i tuberkulozit në Evropë 2017.
https://ecdc.europa.eu/sites/portal/files/media/en/healthtopics/Tuberculosis/epide
miological_d ata/Documents/2017/ecdc-tb-surveillance-monitoring-eur-2017-
profile-croatia.pdf
33. Ministria e Shëndetësisë: Një udhëzues për shtypjen dhe parandalimin e
tuberkulozit. https://narodne-novine.nn.hr/clanci/sluzbeni/2012_07_83_1931.html
34. N. Pavlov, S. Čulić, K. Miše me bashkëpunëtor. Sëmundja kronike dhe sistemi i
frymëmarrjes, KBC Split, Split, 2014.
35. Organizata Botërore e Shëndetit: Strategjia përfundimtare e TB.
https://www.who.int/tb/End_TB_brochure.pdf
36. Organizata Botërore e Shëndetit: Tuberkulozi.
http://www.who.int/en/newsroom/fact-sheets/detail/tuberculosis
47
37. P. Glaziou, C. Sismanidis, K. Floyd, M. Raviglione: Epidemiologjia globale e
tuberkulozit. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4315920/
38. Plani kornizë për parandalimin dhe kontrollin e tuberkulozit në institucionet
shëndetësore në Bosnje dhe Hercegovinë.
http://www.zzjzfbih.ba/wpcontent/uploads/2017/11/Okvirni-plan-za-PiK-
tuberkuloze.pdf
39. R. Golub – Hudoletnjak: Kujdesi shëndetësor i pacientëve me tuberkuloz pulmonar,
Varaždin, 2016. https://repozitorij.unin.hr/islandora/object/unin:447/preview
40. S. Franković me bashkëpunëtorë: Kujdesi shëndetësor për të rriturit, qarkullimi
mjekësor, Zagreb, 2010.
41. Š. Ozimec: Kujdesi infermieror te pacientët me sëmundje të zemrës. Zagreb,
Medicinska naklada, 2004.
42. S. Popović – Grle: Tuberkulozi, Qarkullimi dhe Mjekësia Sfiduese në Fillimin e
Mijëvjeçarit të Tretë, , Zagreb, 2004.
43. S. Popović-Grle, Đ. Babić-Naglić: Diagnoza e tuberkulozit latent (TB) në pacientët
e vaksinuar të rritur (BCG) në Kroaci para Terapisë Antagoniste të Faktorit të
Nekrozës Tumor.
file:///C:/Users/korisnik/Downloads/Reumatizam_2008_55_1_31_35.pdf
44. TBC – sëmundja më e zakonshme infektive në botë.
http://www.zzjzvsz.hr/pdf/Tbc.pdf
45. TBC – sëmundja më e zakonshme infektive në botë.
http://www.zzjzvsz.hr/pdf/Tbc.pdf
46. V. Škodrić-Trifunović, B. S. Gvozdenović, D. Jovanović, V. Vučinić, D. Đurić, M.
Žunić; Shoqata midis pirjes së duhanit dhe tuberkulozit pulmonar, artikuj origjinal,
rishikimit mjekësor ushtarak, Institutit për sëmundje pulmonare dhe tuberkulozit,
Beograd, Srbija, 2009.
47. Z. Mojsović me bashkëpunëtor: Infermierinë në komunitet, Politekniku i
Shëndetësisë, Zagreb, 2007.
