PYJET DHE TRANZICIONIdocuments.rec.org/publications/raporti_vleresimi_gjendjes_pyjeve_1990-2014.pdf · pyjet dhe tranzicioni vlerËsimi i gjendjes sË pyjeve nË shqipËri, pËr periudhËn

VLERËSIMI I GJENDJES SË PYJEVENË SHQIPËRI, PËR PERIUDHËN 1990-2014

PYJET DHE TRANZICIONI

PYJET DHE

TRANZICIONI

VLERËSIMI I GJENDJES SË PYJEVENË SHQIPËRI, PËR PERIUDHËN

1990-2014

Tiranë, 2015QENDRA RAJONALE E MJEDISIT

Shqipëri

Ky botim u përgatit nga:Inxh. Mehmet METAJ Qenda ALBAFORESTDr. Genci KACORI Qenda ALBAFORESTInxh. Ferdin LIÇAJ Qenda ALBAFORESTDr. Nevret JAHOLLARI Ekspert Inxh. Kolë MALAJ EkspertDr. Remzi SULO EkspertEk. Agim IDRIZI EkspertInxh. Haki ZOTO EkspertProf. As. Dr. Elvin TOROMANI EkspertDr. Kliti STARJA EkspertInxh. Elson SALIHAJ Ekspert

Nën drejtimin e ekipit të REC Shqipëri:Mihallaq QirjoEduart CaniRezart Kapedani

ISBN: 978-0000000000Faqosja, koprtina dhe shtypi: Graphic Line-01Tirana - Albania, [email protected]

Kopje të këtij botimi mund t`i gjeni pranë:Qendrës Rajonale të Mjedisit (REC), Shqipëri, Rr. Ismail Qemali, Nr. 27, Tiranë, Shqipëri

Publikuar nga:Qendra Rajonale e Mjedisit (REC) - ShqipëriRr. Ismail Qemali, Nr. 27, Tiranë • Tel/faks: 04 2 23 29 28Internet: http://albania.rec.org • E-mail: [email protected]

Në kuadër të Projektit:

Copyright © Qendra Rajonale e Mjedisit (REC), Shqipëri, 2015Të gjitha të drejtat për publikimin, shumëfishimin, kopjimin, përdorimin e informaiconeve të plota apo të pjesëshme janë të rezervuara nga Qendra Rajonale e Mjedisit (REC), Shqipëri.Opinionet dhe pikëpamjet e shprehura në këtë botim jo domosdoshmërisht paraqesin pikëpamjet e Qendrës Rajonale të Mjedisit (REC), Shqipëri apo Qeverisë Suedeze.

Rreth REC

Qendra Rajonale e Mjedisit për Evropën Qendrore e Lindore (REC) është një organizatë ndërkombëtare me mision mbështetjen në adresimin e problemeve mjedisore. REC e përmbush misionin e saj duke nxitur bashkëpunimin ndërmjet qeverive, organizatave joqeveritare, bizneseve dhe aktorëve të tjerë mjedisorë, si dhe duke mbështetur shkëmbimin e lirë të informacionit dhe pjesëmarrjen e publikut në vendimmarrjen mjedisore.REC është krijuar në 1990 nga Shtetet e Bashkuara, Komisioni Evropian dhe Hungaria. Sot REC bazohet ligjërisht në Kartën e nënshkruar nga qeveritë e 30 vendeve dhe Komisioni Evropian.REC ka një rrjet zyrash në 17 shtete: Shqipëria, Bosnja-Hercegovina, Bullgaria, Kroacia, Republika Çeke,Estonia, Hungaria, Letonia, Lituania, RIJ e Maqedonisë, Mali i Zi, Polonia, Rumania, Serbia, Sllovakia, Sllovenia dhe Turqia. Zyra qendrore ndodhet në Szentendre, Hungari.REC merr pjesë aktive në proçeset globale, rajonale dhe lokale dhe ndihmon në zgjidhje të qëndrueshme e mjedisore brenda dhe përtej rrjetit të tij të zyrave, përmes kalimit të njohurive dhe përvojave në vende dhe rajone të ndryshme.

Rreth Qendrës ALBAFOREST Qendra “Për Studime dhe Konsultime Pyjore (AlbaForest) është një organizatë jo-qeveritare e themeluar në 2004, me misionin: sensibilizimi dhe ndërgjegjësimi i publikut për gjendjen e rëndë të pyjeve dhe mjedisit natyror, ndërmarrja e veprimeve të përbashkëta për mbrojtjen dhe rehabilitimin e pyjeve dhe burimeve natyrore, edukimi ekologjik për mbrojtjen dhe mbarështimin e qëndrueshem të burimeve natyrore, ndërmarrja e fushatave mbarëkombëtare në bashkepunim me sherbimin pyjor dhe asistencen e huaj për sensibilizimin e njerëzve, institucioneve shtetërore qendrore dhe lokale, për të rivendosur kontrollin e plotë në mbrojtjen e pyjeve.AlbaForest harton dhe realizon projekte konkrete për rehabilitimin e pyjeve dhe burimeve natyrore, ujëmbledhësave, të biodiversitetit (specieve të kërcënuara), zonave të mbrojtura dhe parqeve kombëtare, rehabilitimin e sipërfaqeve pyjore të djeguara nga zjarret, për mbarështimi gjahut dhe të faunes së egër etj.AlbaForest promovon gjithashtu dhe raportet/e aleancat e reja të qëndrueshme mes njeriut dhe pyllit/natyrës, ringjalljen dhe zhvillimi i tradites dhe projekteve për agropylltarinë, njohjen dhe nxitjen e metodave të përshtatëshme për menaxhimin e integruar të pyjeve, kullotave dhe ujrave malore, rigjenerimin e sipërfaqeve pyjore të dëmtuara nga emetimet/ndotjet industriale, njohjen dhe nxitjen e zbatimt të parimeve pan-evropiane për mbrojtjen dhe mbarështimin e pyjeve dhe të konventave ndërkombëtare për këtë qëllim.

Vlerësimi i gjendjes së pyjeve në Shqipëri, 1990-2014

Qendra “ALBAFOREST” 3

SHKURTIME

AKM Agjencia Kombëtare e Mjedisit AKMPK Agjencia Kombëtare e Menaxhimit të Pyjeve dhe Kullotave AKZM Agjencia Kombëtare e Zonave të Mbrojtura DPEP Drejtoria e Përgjithshme e Ekonomisë Pyjore DPK Drejtoria e Pyjeve dhe Kullotave DPP Drejtoria e Përgjithshme e Pyjeve DPP Drejtoria e Policisë Pyjore DPPK Drejtoria e Përgjithshme e Pyjeve dhe Kullotave DPSHP Drejtoria e Përgjithshme e Shërbimit Pyjor DRPK Drejtoria Rajonale e Pyjeve dhe Kullotave DSHP Drejtoria e Shërbimit Pyjor FSHP Fakulteti i Shkencave Pyjore IKPK Instituti i Kërkimeve Pyjore dhe Kullotave ISHMP Inspektoriati Shtetëror i Mjedisit dhe Pyjeve ISHMPAU Inspektoriati Shtetëror i Mjedisit, Pyjeve dhe Ujrave IUCN Unioni Ndërkombëtar për Ruajtjen e Natyrës KP Koorporata e Pyjeve MASH Ministria e Arsimit dhe Shkencës MBME Ministria e Burimeve Minerare dhe Energjitikës MBU Ministria e Bujqësisë dhe Ushqimit MBZHRAU Ministria e Bujqësisë, Zhvillimit Rural dhe Administrimit të Ujrave MM Minstria e Mjedisit MMPAU Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujrave NJQV Njësia e qeverisjes vendore OBT Organizata Botërore e Tregëtisë PP Projekti i Pyjeve PSHP Policia e Shërbimit Pyjor PZHBN Projekti i Zhvillimit të Burimeve Natyrore SHPJEGIME: Pyje të lartë (trungishte) ‐ pyje me origjinë farore Pyje të ulët (cungishte) ‐ pyje me origjinë llastarore


PERMBAJTJA

Hyrje ........................................................................................................................... 6 1. Organizimi i sektorit të pyjeve, ............................................................................... 7 1.1. Periudha 1990-2006 ................................................................................................. 7 1.2. Periudha 2006-2014 ............................................................................................... 10 Përfundime .............................................................................................................. 14 2. Pronësia dhe të drejtat e përdorimit të pyjeve ................................................... 16 3. Legjislacioni ............................................................................................................. 18 3.1 Pyjet .......................................................................................................................... 18 3.2 Zonat e mbrojtura .................................................................................................. 24

3.3 Fauna e egër dhe gjuetia.......................................................................................25 3.4 Bimët mjekësore, eterovajore e tanifere natyrore .............................................. 25 4. Strategjia e zhvillimit të sektorit të pyjeve .......................................................... 27 5. Burimet e financimit të sektorit të pyjeve ........................................................... 29 6. Projektet dhe asistenca e huaj .............................................................................. 33 7. Reforma institucionale ........................................................................................... 37 7.1 Ndarja e funksioneve ............................................................................................. 37 7.2 Decentralizimi dhe transferimi i kompetencave ................................................. 38 7.3 Menazhimi i burimeve njerëzore .......................................................................... 39 Përfundime .............................................................................................................. 42 8. Gjendja e pyjeve ..................................................................................................... 44 8.1 Mbarështimi ............................................................................................................ 44 Përfundime .............................................................................................................. 45 8.2 Shfrytëzimi i pyjeve ................................................................................................ 46 Përfundime .............................................................................................................. 59 8.3 Punimet në pyje ...................................................................................................... 60 8.3.1 Përmirësimi i pyjeve ............................................................................................... 60 8.3.2 Pyllëzimet dhe fidanishtet pyjore ......................................................................... 61 8.3.3 Sistemimet malore .................................................................................................. 61 8.4 Veprimtaritë e paligjshme ..................................................................................... 62 Përfundime .............................................................................................................. 68 8.5 Zjarret ....................................................................................................................... 70 Përfundime .............................................................................................................. 73 8.6 Sӫmundjet dhe dӫmtuesit ..................................................................................... 76 8.7 Bashkӫpunimi ndӫrinstitucional ........................................................................... 77 Përfundime .............................................................................................................. 79 8.8 Tregu i drurit ........................................................................................................... 80 Përfundime .............................................................................................................. 83 8.9 Import-eksporti i lëndës drusore ........................................................................ 83

Përfundime………………………………………………………………………...92 8.10 Kadastra dhe Inventari Kombëtar i Pyjeve .......................................................... 94 Përfundime .............................................................................................................. 98



8.11 Prodhimet e dyta (drusore dhe jo drusore) ...................................................... 102 Përfundime ............................................................................................................ 103 8.12 Heqja e sipërfaqeve nga fondi pyjor, dhënia në përdorim dhe me koncesion ....................................................................................................................................104 Përfundime ............................................................................................................ 106 9. Transferimi i pyjeve në përdorim/pronësi të njësive të qeverisjes vendore . 107 10. Zonat e mbrojtura ................................................................................................ 112 Përfundime ............................................................................................................ 117 11. Fauna e egër dhe gjuetia ..................................................................................... 119 Përfundime ............................................................................................................ 122 12. Biodiversiteti dhe speciet e rrezikuara ............................................................... 124 13. Kërkimi shkencor .................................................................................................. 127 14. Kontributi i pyjeve ................................................................................................ 129 15. Përfundime ............................................................................................................ 130 16. Rekomandime ....................................................................................................... 137



Hyrje

Pas rreth 25 vitesh të tranzicionit, vërtet kishte ardhur koha, për t’i hedhur një vështrim rrugës që ka përshkuar sektori i pyjeve, gjatë kësaj periudhe.

Me rrjedhën e ndryshimeve të menjëherëshme dhe rrënjësore, u ndeshën edhe pyjet. Askush nuk e imagjinonte dot të ardhmen e tyre në sistemin e ri.

Tani, të gjithë ndodhemi para një fakti, aspak të dëshiruar. Pyjet, këto pasuri kombëtare, me vlera të shumta, të pazëvëndësueshme e shumëplanëshe, ndodhen në një gjendje vërtet dramatike.

Gjithçka që ka ndodhur përgjatë këtyre viteve, është rezultat i një morie problemesh, të natyrave të ndryshme.

Mungesa e vullnetit, nxorri në plan të parë interesat afatshkurtëra politike, të cilat kanë mbizotëruar mbi interesat afatgjata, të të gjithë shoqërisë.

Programet qeverisëse, zgjidhjen e një pjese të vështirësive të shumta ekonomike, sidomos të banorëve të zonave rurale, e mbështetën tek pyjet. Kjo alternativë, momentalisht e “suksesëshme”, është shprehje e “vizioneve zhvillimorë“, të zbatuar në vijimësi gjatë këtij tranzicioni të mundimshëm.

Vështirësi të shumta janë kapërcyer gjatë kësaj periudhe, por vështirësitë më të mëdha i përkasin së ardhmes, sepse ekzistojnë shumë pikëpyjetje. Më kryesoret janë: (i) sa do të mund të rigjenerohet ajo çfarë kemi humbur? (ii) kur do të mund të rigjenerohet dhe (iii) cilat do të jenë kostot që do të paguhen? - sepse në mënyrë të pashmangëshme do të ndëshkohemi sipas parimit “kush dëmton, paguan”.

Në fund të fundit, gjendja aktuale e pyjeve përfaqëson nivelin e emancipimit të shoqërisë sonë.

Studimi mbi gjendjen e pyjeve në vendin tonë, për periudhën 1990-2014, është një përpjekje për të nxjerrë në pah e në mënyrë objektive, shkaqet apo arsyet, që kanë sjellë këtë situatë të padëshiruar.




1. Organizimi i sektorit të pyjeve,

Sektori i pyjeve ka kaluar në dy forma organizimi, që u përkasin periudhës 1990-2006 dhe asaj nga viti 2006 e në vijim.

1.1. Periudha 1990-2006

Në vitin 1989, sektori i pyjeve u shkëput nga Ministria e Bujqësisë dhe kaloi në varësi të Drejtorisë së Përgjithshme e Pyjeve dhe Kullotave, (DPPK)1, institucion i pavarur, me objekt administrimin, zhvillimin dhe mbrojtjen e pyjeve. Institucioni u riorganizua në vitin 1991 dhe u emërtua “Drejtoria e Përgjithshme e Ekonomisë Pyjore”, (DPEP)2, pasi prej tij u shkëput sektori i kullotave, por ju shtua në varësi industria e drurit, e cila përfshinte sektorët e shfrytëzimit të pyjeve dhe të përpunimit të drurit e të letrës, deri atëhere në varësi të Ministrisë së Burimeve Minerare dhe Energjetikës (MBME).

Për shkak të shkëputjes në vitin 1992, të sektorit të përpunimit të drurit dhe të letrës dhe rikalimit të tyre në varësi të MBME, institucioni shkrihet dhe krijohet “Drejtoria e Përgjithshme e Pyjeve”, (DPP)3, ndërsa në vitin 1993 ai emërtohet “Drejtoria e Përgjithshme e Pyjeve dhe Kullotave”, (DPPK)4, sepse u ribashkua sektori i kullotave.

Ligji i pyjeve5, i miratuar në vitin 2005, ndryshoi përsëri emërtimin e institucionit, duke e quajtur atë “Drejtoria e Përgjithshme e Shërbimit Pyjor” (DPSHP).

Administrimi i pyjeve në nivel qendror, në periudhën 1990-2006, ishte i organizuar në një institucion të pavarur, në varësi të ministrit të Bujqësisë, më vonë të Bujqësisë dhe Ushqimit. Pavarësia qëndronte në faktin se buxheti dhe numri i punonjësve të tij, nuk ishin pjesë të buxhetit dhe të numrit të punonjësve të Ministrisë së Bujqësisë dhe Ushqimit, (MBU) por të miratuar direkt për të, sikurse për të gjithë institucionet e tjerë të pavarur.

Në funksion të ndryshimeve të ndodhura kohë pas kohe, ka ndryshuar edhe struktura organizative e institucionit. Ai ka qënë i organizuar mbi bazën e drejtorive dhe sektorëve në përbërje të tyre si dhe vetëm me sektorë.

Me mbështetjen e Projektit të Pyjeve (PP)6, nëpërmjet komponentit të Reformës Institucionale, në vitin 2000 institucioni riorganizohet dhe struktura e tij përbëhej nga 5 drejtori dhe 7 sektorë, 4 nga të cilët në përbërje të Drejtorisë së Pyjeve dhe Kullotave (DPK) dhe 3 të tjerë, së bashku me Zyrën Juridike, në varësi

1 VKM nr. 163, datë 21.4.1989 “Për krijimin e Drejtorisë së Përgjithshme të Pyjeve dhe Kullotave”. 2 VKM nr. 203, datë 26.6.1991 “Për krijimin e Drejtorisë së Përgjithshme të Ekonomisë Pyjore”. 3 VKM nr. 247, datë 5.6.1992 “Për krijimin e Drejtorisë së Përgjithshme të Pyjeve”. 4 VKM nr. 572, datë 6.12.1993 “Për disa ndryshime në VKM nr. 247, datë 5.6.1992 “Për krijimin e

Drejtorisë së Përgjithshme të Pyjeve”. 5 Ligj nr. 9385, datë 4.5.2005 “Për pyjet dhe shërbimin pyjor”, neni 7. 6 Projekti GCP/ALB/004/ITA, 1996-2004.



DREJTORI I PËRGJITHSHËM

DREJTORIA E PYJEVE DHE KULLOTAVE

DREJTORIA E MENAXHIMIT TË ZONAVE TË MBROJTURA

DREJTORIA E PYJEVE, KULLOTAVE KOMUNALE DHE EKSTENSIONIT

DREJTORIA E POLICISË PYJORE

DREJTORIA E

FINANCES

DREJTORIA E

AUDITIMIT

DREJTORIA E BURIMEVE

NJERËZORE DHE MARRËDHËNIE‐VE ME JASHTË

Sektori i Silvikulturës dhe

Trajtimit të Burimeve Pyjore

Sektori i Mbarështimit të Pyjeve, Florës dhe Faunes së Egër

Sektori i kullotave

Sektori Operativ

Sektori i Mbrojtjes nga Zjarri

Sektori Juridik

Sektori i Marketingut

Sektori i Shërbimeve

STRUKTURA E DREJTORISË SË PËRGJITHSHME TË SHËRBIMIT PYJOR, VITI 2005

Organigrama 2

direkte të Drejtorit të Pergjithshëm7 (organigrama 1).

Në vitin 2005, ajo u konfigurua me 7 drejtori dhe 8 sektorë, 3 nga të cilët në përbërje të DPK, 2 në vartësi të Drejtorisë së Policisë Pyjore (DPP) dhe 3 të tjerë në vartësi direkte të Drejtorit të Përgjithshëm8 (organigrama 2).

7 Rregullore nr. 5, datë 8.11.2000 “Për funksionet e shërbimit pyjor në Republikën e Shqipërisë“ 8 Rregullore nr. 2, datë 12.08.2005 “Për funksionet, detyrat dhe përgjegjësitë e Drejtorisë së

Përgjithshme të Shërbimit Pyjor, në Republikën e Shqipërisë.


DREJTORIA E POLICISË

SHËRBIMIT PYJOR

DREJTORIA E PYJEVE

KULLOTAVE KOMUNALE DHE EKSTENSIONIT

DREJTORIA E MENAXHIMIT TË ZONAVE TË MBROJTURA

DREJTORIA E

FINANCËS

Sektori i Silvikulturës dhe Trajtimit të Burimeve Pyjore

Sektori i Mbarështimit dhe Kadastrës

Sektori i Trajtimit të Kullotave

Sektori i Marketingut

Sektori i Personelit, Kualifikimit dhe

Marrëdhënieve me Jashtë

Sektori i Kontroll‐Revizionit

Sektori i Shërbimeve

Zyra Juridike

STRUKTURA E DREJTORISË SË PËRGJITHSHME TË PYJEVE DHE KULLOTAVE, VITI 2000

DREJTORI I PERGJITHSHËM

Organigrama 1



Në varësi të institucionit qendror kanë qënë ndërmarrjet e pyjeve, ndërmarrjet e shfrytëzimit të pyjeve, ndërmarrjet e kullotave si dhe ato të prodhimeve të dyta, të cilat mbulonin shpenzimet nga të ardhurat që siguronin nëpërmjet aktiviteteve të ndyshme.

Pas krijimit të bazës ligjore për privatizimin e pronës shtetërore9, ndërmarrjet e shfrytëzimit të pyjeve, të kullotave dhe ato të prodhimeve të dyta u përfshinë në procesin e privatizimit, ndërsa ndërmarrjet e pyjeve, bazuar në ligjin e ri10 të vitit 1992, u transformuan në institucione buxhetore, duke ndryshuar edhe emërtimin dhe u quajtën Drejtori të Shërbimit Pyjor (DSHP).

Mënyra e re e organizimit, solli ndryshime edhe të strukturave vartëse në nivelin vendor.

Rritja e numrit të rretheve, pas ndarjes së re administrative-tokësore, imponoi krijimin e DSHP-ve edhe në rrethet e rinj që u krijuan, duke e çuar numrin e tyre në 36. Madhësia e fondit pyjor e kullosor e çdo rrethi ka qënë kriteri, mbi të cilin u bë ndarja e DSHP-ve në 3 kategori dhe konkretisht: 19 prej tyre ishin të kategorisë së parë, 9 ishin të kategorisë së dytë dhe 8 ishin të kategorisë së tretë. Pavarësisht nga kategoria, struktura e secilës prej tyre përbëhej nga 3 seksione: (i) Administrimit dhe Menaxhimit të Pyjeve e Kullotave, (ii) Policisë Pyjore dhe (iii) Financë-Marketingut.

Shërbimi pyjor, nga viti 1993 deri në fillim të vitit 2006, ka qënë i organizuar, nga qendra në bazë, me katër nivele (organigrama 3).

Administrimi i fondit pyjor nga çdo Drejtori, realizohej nëpërmjet sektorëve pyjorë, numri i të cilëve ishte në varësi të sipërfaqes pyjore e kullosore të secilit rreth, si dhe nga zonat pyjore, si pjesë të sektorëve, numri i të cilave ishte në varësi të sipërfaqes pyjore e kullosore të çdo sektori. Në tërësi kanë qënë 111 sektorë pyjorë dhe 652 zona pyjore. Çdo sektor pyjor drejtohej nga përgjegjësi i tij, ndërsa zona pyjore, administrohej nga një inspektor. Madhësia mesatare e

sipërfaqes së një zone pyjore ishte rreth 2.000 ha, pyje e kullota.

Në vijim të punës për realizimin e Reformës Institucionale, në muajin shtator 2001 u krijua Drejtoria Rajonale e Pyjeve dhe Kullotave (DRPK), pilot, me qëndër në Elbasan11, në varësi të së cilës ishin 7 DSHP dhe konkretisht ato të rretheve Elbasan, Librazhd, Gramsh dhe Peqin, të Qarkut Elbasan dhe të rretheve Berat, Skrapar e Kuçovë, të Qarkut Berat (organigrama 4). Organizimi i kësaj strukture ishte një hallkë

9 Ligj nr. 7512, datë 10.8.1991 “Për sanksionimin dhe mbrojtjen e pronës private, të nismës së lirë, të

veprimtarive private të pavarura dhe privatizimit”. 10 Ligj nr. 7623, datë 13.10.1992 “Për pyjet dhe policinë e shërbimit pyjor” 11 Urdhër i Ministrit të Bujqësisë dhe Ushqimit nr. 54, datë 3.09.2001 “Për krijimin dhe funksionimin e

Drejtorisë Rajonale Pilot të Pyjeve dhe Kullotave me qendër në Elbasan”.

DREJTORIA E PERGJITHSHME E PYJEVE DHE KULLOTAVE

SEKTORËT PYJORË

ZONAT PYJORE

DREJTORITË E SHËRBIMIT PYJOR

ORGANIZIMI I SHËRBIMIT PYJOR, VITI 2000

Organigrama 3



e ndërmjetme, që kishte për qëllim transferimin e një pjese të kompetencave nga niveli qendror, në nivelin rajonal, për administrimin e pyjeve dhe kullotave.

Eksperienca e DRPK do të shërbente për të nxjerrë konkluzionet e nevojshëm, lidhur me hapat e mëtejshëm për organizimin dhe funksionimin e strukturave të ndërmjetme, në nivel rajonal.

1.2. Periudha 2006-2014

Në janar të vitit 2006, DPSHP shkrihet si institucion i pavarur dhe administrimi i pyjeve bëhet përsëri pjesë e strukturave të një dikasteri, konkretisht të Ministrisë së Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave (MMPAU), aktualisht Ministrisë së Mjedisit (MM). Sektori i pyjeve përfaqësohej nga Drejtoria e Politikave të Pyjeve dhe Kullotave, Drejtoria e Politikave të Mbrojtjes së Natyrës, si dhe nga Sektori i Policisë Pyjore. Shkrirja e DPSHP, diktoi ndryshime në ligjin e pyjeve12.

Drejtoritë e Shërbimit Pyjor në rrethe nuk pësuan ndryshime.

Gjatë viteve në vijim, sektori i pyjeve është riorganizuar disa herë, në kuadrin e “ristrukturimeve” vetëm në nivelin qendror, pa prekur strukturat në nivel vendor. “Ristrukturimet” kanë konsistuar në krijimin e një apo dy drejtorive, ndryshimin e emërtimeve dhe numrit të sektorëve në varësi të tyre. Për sa u përket sektorëve, është bërë kalimi i funksioneve të caktuar nga njëri tek tjetri, përfshirja ose ndarja e disa funksioneve në një apo disa sektorë si dhe kalimi i tyre nga një drejtori në tjetrën.

Në vitin 2006, organizimi i ri u bë pas shkrirjes së DPSHP dhe kalimit të 12 Ligj nr. 9533, datë 15.5.2006 “Për disa ndryshime në ligjin nr. 9385, datë 4.5.2005 “Për pyjet dhe

shërbimin pyjor””.

DREJTORI

Specialist për pyjet dhe kullotat shtetërore

Specialist për pyjet dhe kullotat komunale dhe ekstensionin

Specialist i policisë pyjore

Specialist i financës dhe marketingut

Specialist i zonave të mbrojtura

Jurist

DSHP ELBASAN

DSHPLIBRAZHD

DSHPPEQIN

DSHPBERAT

DSHPSKRAPAR

DSHPKUÇOVË

Protokolliste/arkiviste/sekret.

Shofer

DSHPGRAMSH

ORGANIZIMI I DREJTORISË RAJONALE TË PYJEVE DHE KULLOTAVE, VITI 2001

Organigrama 4


sektorit të pyjeve në strukturat e MMPAU (organigrama 5), ndërsa në vitet 2009 (organigrama 6) dhe 2013 (organigrama 7), organizimet përkojnë me ndërrimet e titullarëve të dikasterit.

MINISTRI

DREJTORIA E POLITIKAVE TE PYJEVE

DHE KULLOTAVE

DREJTORIA E POLITIKAVE TE

MBROJTJES SE NATYRES

SEKTORI I PYJEVE NË STRUKTURËN E MMPAU, VITI 2006

Sektori i Silivikulturës dhe Trajtimit të Pyjeve

Sektori i Mbarështimit të

Pyjeve dhe Kullotave

Sektori i Shërbimit Këshillimor dhe Pyjeve Komunalë

Sektori i Zonave të Mbrojtura

Sektori i Faunës

DREJTORIA E PËRGJITHSHME E

POLITIKAVE MJEDISORE

DREJTORIA E KOORDINIMIT TË KONTROLLIT

SEKRETARI I PËRGJITHSHËM

ZËVËNDËSMINISTRAT KABINETI

Inspektoriati i Mjedisit

Sektori i Policisë Pyjore

Organigrama 5

MINISTRI

DREJTORIA E BIODIVERSITETIT


ZËVËNDËSMINISTRAT

SEKTORI I PYJEVE NË STRUKTURËN E MMPAU, VITI 2009

Sektori i Florës, Faunës dhe Tokës

Sektori për Zonat e Mbrojtura dhe Parqet Kombëtarë

Sektori i Ekstensionit dhe Pyjeve Komunalë

Sektori i Mbarështimit dhe

Trajtimit

DREJTORIA E PËRGJITHSHME E POLITIKAVE

DREJTORIA E KONTROLLIT PËR MJEDISIN


Sektori për Policinë Pyjore

Sektori për Kontrollin e Peshkimit

KABINETI

SEKRETARI I PËRGJITHSHËM

Organigrama 6



Me riorganizimin e ri, në vitin 2014, sektori i pyjeve, përsëri pëson ndryshime (organigrama 8).

Përgjithësisht “ristrukturimet” nuk kanë patur ndikime në përmirësimin e funksioneve të strukturave, pasi kanë shërbyer vetëm për heqjen, zëvëndësimin apo dhe lëvizjen e drejtuesve e të specialistëve.

DREJTORIA E PYJEVE DHE BIODIVERSITETIT

Sektori i Mbarështimit dhe Trajtimit të Pyjeve

dhe Kullotave

Sektori i Kadastrës Pyjore dhe Pyjeve Komunalë

DREJTORIA E PËRGJITHSHME E POLITIKAVE TË MJEDISIT DHE JETËSIMIT TË PRIORITETEVE

MINISTRI

ZËVËNDËS MINISTRI

SEKRETAR I PËRGJITHSHËM

KABINETI

SEKTORI I PYJEVE NË STRUKTURËN E MINISTRISË SË MJEDISIT, VITI 2013

DREJTORIA E KONTROLLIT TË MJEDISIT, UJRAVE DHE

PYJEVE

Organigrama 7

Inspektoriati I Ujrave dhe Peshkimit

Sektori për Policinë Pyjore


Sektori i Biodiversiteit dhe Zonave të Mbrojtura

DREJTORIA E BIODIVERSITETIT DHE

ZONAVE TË MBROJTURA

DREJTORIA E MBROJTJES DHEETRAJTIMITTËPYJEVE

Sektori i Biodiversitetit

Sektori i Zonave të Mbrojtura

Sektori i Mbarështimit dhe Trajtimit të Pyjeve dhe Kullotave

Sektori i Kadastrës Pyjore dhe Pyjeve

Komunalë

DREJTORIA E PËRGJITHSHMEE POLITIKAVE MJEDISORE DHE JETËSIMIT TË PRIORITETEVE

MINISTËR

ZËVËNDËSMINISTËR

SEKRETAR I PËRGJITHSHËM

KABINET

SEKTORI I PYJEVE NË STRUKTURËN E MINISTRISË SË MJEDISIT, VITI 2014

Organigrama 8




SEKSIONI I ADMINISTRIMIT TË PYJEVE & SHËRBIMIT

KËSHILLIMOR

SEKSIONI I ZONAVE TË MBROJTURA

SEKSIONI I SHËRBIMEVE MBËSHTETËSE

SEKSIONI …………………

SEKSIONI ………………...

DREJTORI

STRUKTURA E DREJTORISË SË SHËRBIMIT PYJOR………………………, VITI 2014

Organigrama 11

Në muajin janar 2014, struktura e kontrollit, Policia Pyjore, u bë pjesë e Inspektoriatit Shtetëror të Mjedisit, Pyjeve dhe Ujërave (ISHMPU)13 (organigrama 9), institucion qendror publik, në varësi të MM, i organizuar me 12 Degë Rajonale, në qendrat e qarqeve (organigrama 10).

Për herë të parë funksionet kontrolluese u ndanë nga të gjithë nivelet e strukturave menaxhuese të shërbimit pyjor.

Në total, numri i punonjësve të Drejtorisë së Inspektoriatit të Policisë Pyjore, së bashku me ata të sektorëve në Degët Rajonale, ishte 133 vetë14.

Miratimi i strukturave dhe organikave në muajin shkurt 2014, u shoqëruan me krijimin e 12 Drejtorive të Shërbimit Pyjor15 në qendrat e qarqeve (organigrama 11), ndërsa DSHP-të e rretheve u shkrinë. Në vend të tyre u krijuan 36 seksione, në varësi të Drejtorive të qarqeve.

13 Vendim nr. 46, datë 29.1.2014 “Për krijimin dhe mënyrën e organizimit e të funksionimit të

Inspektoriatit Shtetëror të Mjedisit, Pyjeve dhe Ujrave”. 14 Urdhër nr. 56, date 13.2.2014 “Për miratimin e strukturës dhe të organikës së Inspektoriatit Shtetëror

të Mjedisit, Pyjeve dhe Ujrave”. 15 Urdhër nr. 53, datë 13.2.2014 “Për miratimin e strukturës dhe të organikës së Drejtorive të Shërbimit

Pyjor dhe të Qendrës Ndërinstitucionale Operacionale Detare, Durrës”.

KRYEINSPEKTOR

DREJTORIA E INSPEKTORIATIT TË POLICISË PYJORE

DREJTORIA E INSPEKTIMIT MJEDISOR

DREJTORIA E INSPEKTORIATIT TË

UJRAVE

DREJTORITE RAJONALE

DREJTORIA E FINANCËS & SHËRBIMEVE MBËSHTETËSE

STRUKTURA E INSPEKTORIATIT SHTETËROR TË MJEDISIT, PYJEVE DHE UJRAVE, NË NIVEL QENDROR,

VITI 2014

Organigrama 9

KRYEINSPEKTOR

SEKTORI IPOLICISË PYJORE

SEKTORI IINSPEKTIMIT MJEDISOR

SEKTORI I INSPEKTIMIT TË UJRAVE

SEKTORI I SHËRBIMEVE MBËSHTETËSE

STRUKTURA E DEGËVE RAJONALE TË ISHMPU, VITI 2014

Organigrama 10


Drejtoria e Pyjeve dhe e Biodiversitetit në dikaster, u nda dhe u krijuan dy drejtori, Drejtoria e Mbrojtjes dhe e Trajtimit të Pyjeve dhe Drejtoria e Biodiversitetit dhe e Zonave të Mbrojtura (organigrama 8).

Numri i punonjësve të DSHP-ve ishte 466 vetë gjithsej.

Pavarësisht riorganizimeve të bëra, të dyja strukturat kanë mbetur përsëri në të njëjtën varësi, atë të MM.

Organizimi i ri u shoqërua me shkurtimin e numrit të punonjësve të sektorit të pyjeve, si në strukturat e menaxhimit ashtu dhe në ato të kontrollit, duke arritur në 599 vetë gjithsej. Si rezultat i shkurtimeve, janë larguar të gjithë specialistët e sektorëve dhe të zonave pyjore dhe prej më shumë se një viti, veprimtaritë që zhvillojnë subjektet privatë në pyje, janë jashtë kontrollit. Por edhe strukturat e Policisë Pyjore, të reduktuara shumë në numër, e kanë të pamundur të kontrollojnë veprimtaritë në pyje.

Aktualisht territori nuk menaxhohet dhe është tërësisht jashtë kontrollit, e për pasojë gjendja e pyjeve vazhdon të përkeqësohet me ritme shumë të shpejtë.

Përfundime

Ekzistenca e një institucioni të pavarur për administrimin e fondit pyjor ka patur disa përparësi:

− strukturë organizative të reduktuar në qendër, me 2 deri 3 nivele (Drejtor i Përgjithshëm-Drejtori-Sektor dhe Drejtor i Përgjithshëm-Sektor),

− komunikim, shkëmbim informacioni dhe vendimmarrje të shpejtë, duke ndikuar pozitivisht në punën e strukturave në nivel vendor,

− pavarësi në menaxhimin e burimeve financiare (për të ardhurat, shpenzimet dhe investimet),

Megjithatë, institucioni ka patur edhe mangësi, si:

- konflikt interesi, pasi punonjësit e shërbimit pyjor kishin njëherësh funksione menaxhuese e kontrolluese dhe të dy funksionet ishin në të njëjtën varësi administrative,

- përqëndrim të kompetencave në nivel qendror, sepse mungonin strukturat rajonale, të pa parashikuara nga ligji i vitit 1992.

Përfshirja e sektorit në strukturën e dikasterit është shoqëruar me një seri problemesh, të cilat përbëjnë mangësi serioze dhe konkretisht:

− strukturë organizative burokratike në qendër, me 5 nivele (Ministër-Sekretar i Përgjithshëm-Drejtori e Përgjithshme-Drejtori-Sektor),

− përqëndrim i kompetencave menaxhuese në nivelin qendror (në dikaster), për shkak të mos krijimit të strukturave rajonale, megjithë detyrimin e ligjit të vitit 2005,



− konkflikt interesi, sepse funksionet menaxhuese dhe kontrolluese ishin në të njëjtën varësi administrative,

− komunikim, shkëmbim informacioni dhe vendimmarrje jo e shpejtë, duke ndikuar negativisht në punën e strukturave në nivel vendor,

− mungesë pavarësie në menaxhimin e burimeve financiare (për të ardhurat, shpenzimet dhe investimet),

− presion politik mbi administratën në qendër dhe në nivel vendor,

Organizimi në një institucion të pavarur, ka qënë një arritje për sektorin, sepse gjatë një periudhe gati 17 vjeçare u krijua një përvojë e mirë në menaxhimin e pyjeve.




2. Pronësia dhe të drejtat e përdorimit të pyjeve

Deri në vitin 1990 të gjithë pyjet dhe kullotat ishin pronë shtetërore. Me krijimin e kuadrit ligjor, për sanksionimin e pronës private, filloi procesi i kthimit të pyjeve ish pronarëve. Megjithëse ka kohë që ka filluar, procesi ende vazhdon.

Krahas kthimit të pyjeve ish pronarëve, pas vitit 1996, filloi edhe procesi i dhënies në përdorim të pyjeve, njësive të qeverisjes vendore (NJQV). Qëllimi ishte përdorimi i tyre, nga banorët e zonave rurale, për plotësimin e nevojave jetike, e sanksionuar kjo në ligjin e ri të pyjeve, të vitit 1992.

Procesi u zhvillua me pjesëmarrjen direkte të komuniteteve, duke ndikuar në rritjen e interesimit dhe njëkohësisht në ndërgjegjësimin e tyre, për menaxhimin afatgjatë të burimeve pyjore dhe me mbështetjen e PP. Synimi ishte kalimi i 40 % të fondit pyjor shtetëror, në përdorim të NJQV.

Nga viti 2006 e në vijim, pyjet u transferuan në pronësi të NJQV, që përbënte një hap më të avancuar, për faktin se ato merrnin përgjegjësinë direkte për menaxhimin e tyre. Ky proces u mbështet nga Projekti i Zhvillimit të Burimeve Natyrore (PZHBN), i financuar nga Banka Botërore (BB) e donatorë të tjerë.

Sipas të dhënave statistikore gjëndja e fondit pyjor, sipas pronësisë, jepet në tabelën 1:

Tabela nr. 1

FONDI PYJOR SIPAS PRONESISE

Viti

Pyje shtetërore

Pyje komunale

Pyje private Gjithsej

Pyje shtetërore

Pyje komunale

Pyje private Gjithsej

Sipërfaqja Sipërfaqja Sipërfaqja Vëllimi Vëllimi Vëllimi

ha % ha % ha % ha 000/m3 % 000/m4 % 000/m5 % 000/m3

1999 994,670 96.8 28,350 2.8 4,690 0.5 1,027,710 82,310 98.8 856 1.0 129 0.2 83,295

2000 916,130 88.2 115,400 11.1 6,890 0.7 1,038,420 76,840 91.9 6,250 7.5 514 0.6 83,604

2001 803,440 77.4 223,370 21.5 11,610 1.1 1,038,420 76,448 89.7 8,033 9.4 723 0.8 85,204

2003 726,560 68.4 320,510 30.2 14,700 1.4 1,061,770 72,715 84.9 12,083 14.1 806 0.9 85,604

2004 702,790 66.1 343,970 32.3 16,990 1.6 1,063,750 69,152 83.2 13,086 15.7 926 1.1 83,164

2006 688,910 66.0 335,850 32.2 18,550 1.8 1,043,310 66,718 82.3 13,282 16.4 1,049 1.3 81,049

2007 679,955 65.1 339,242 32.5 24,520 2.3 1,043,717 66,361 81.3 13,663 16.7 1,639 2.0 81,663

2008 529,200 50.9 482,600 46.4 28,400 2.7 1,040,200 53,453 70.4 20,158 26.6 2,300 3.0 75,911

2009 528,740 50.7 487,230 46.7 26,820 2.6 1,042,790 51,682 68.2 20,756 27.4 3,289 4.3 75,726

2010 525,810 50.4 489,530 46.9 27,420 2.6 1,042,760 52,000 68.0 21,101 27.6 3,401 4.4 76,502

2011 523,440 50.2 490,490 47.0 28,620 2.7 1,042,550 52,316 67.7 21,542 27.9 3,426 4.4 77,285

2012 527,930 50.7 486,630 46.7 26,830 2.6 1,041,390 49,714 65.0 22,945 30.0 3,824 5.0 76,483

2013 520,636 50.0 487,944 46.9 32,302 3.1 1,040,881 51,971 68.2 20,957 27.5 3,316 4.3 76,244

Për periudhën 1999-2004, burimi i informacionit, DPPK Për periudhën 2006-2013, burimi i infromacionit, INSTAT

Sipërfaqja e pyjeve në pronësi të NJQV, në vitin 2013 ishte 487.944 ha ose 46,9 % ndaj sipërfaqes totale.


E ndërsa kthimi i pyjeve në pronësi private gjatë kësaj periudhe eci me hapa të ngadaltë, përkundrazi kalimi i pyjeve në pronësi të komunave u përshpejtua artificialisht dhe nuk u shoqërua me mbështetjen e duhur financiare dhe njerëzore, duke krijuar probleme serioze në menaxhimin dhe gjendjen e tyre.




3. Legjislacioni

3.1 Pyjet

Deri në muajin prill të vitit 1993, sektori i pyjeve e mbështeti aktivitetin e tij në ligjin ekzistues16, për shkak të kohës së nevojëshme si për krijimin e ligjit të ri17, të miratuar në muajin tetor 1992, ashtu dhe për marrjen e masave organizativo-administrative për transformimin e ndërmarrjeve të pyjeve në DSHP.

Ligji i ri sanksiononte administrimin, mbrojtjen, trajtimin dhe zhvillimin e pyjeve në kushtet e reja, duke marrë në konsideratë format e pronësisë, që përbënte risinë më të rëndësishme. Institucioni përgjegjës për administrimin e fondit pyjor shtetëror e komunal ishte DPP, nëpërmjet drejtorive të shërbimit pyjor. Gjithashtu ky institucion, së bashku me organet vartëse, ishte përgjegjës për sigurimin e mbrojtjes e të mirëadministrimit të fondit pyjor shtetëror e komunal18.

Për mbrojtjen dhe mbarështimin e pyjeve, u organizua Policia e Shërbimit Pyjor (PSHP), që ishte organi ekzekutiv i armatosur, i specializuar për kontrollin e zbatimit të legjislacionit pyjor. Ajo organizohej dhe drejtohej nga DPP dhe kishte funksione parandaluese, ekzekutive, administrative, teknike për mbrojtjen e pyjeve e të mjedisit pyjor19.

Punonjësit e PSHP përfitonin statusin e ushtarakut dhe barazoheshin me punonjësit e rendit publik. Për kryerjen e detyrave të saj, ajo kishte të drejtë të pajisej me armë dhe uniformë, të bashkëpunonte me organet e rendit dhe policinë financiare, si dhe të ndërhynte edhe forcërisht në rastet e kapjes në flagrancë dhe të kundërshtimit20.

Krahas përcaktimit të rregullave kryesorë të administrimit, trajtimit, zhvillimit dhe të mbrojtjes së fondit pyjor kombëtar, ligji përmbante edhe masat ndëshkuese për shkeljet e dispozitave të tij, konkretisht nivelet e vlerave tarifore të dëmeve për kundërvajtjet administrative dhe ato penale, vlerat e gjobave si dhe masa të tjera ndëshkuese.

Në vijim u bë plotësimi me akte nënligjorë, të nevojshëm për zbatimin e tij.

Në tërësi shërbimi pyjor nuk ishte konceptuar si një strukturë për administrimin dhe zhvillimin e fondit pyjor, por si një forcë e armatosur, ku pranimi bëhej bazuar në disa kushte21, të përcaktuara me rregullore të veçantë22, të ministrit të Bujqësisë dhe Ushqimit, e cila përmbante edhe formulën e betimit. Kompetencat,

16 Ligjë nr. 4407, 25.6.1968 “Mbi pyjet”. 17 Ligj nr. 7623, datë 13.10.1992 “Për pyjet dhe policinë e shërbimit pyjor”. 18 Idem, nenet 6 dhe 39. 19 Idem, nenet 54 dhe 55. 20 Idem, nenet 57, 59 dhe 60. 21 Ligj nr. 7623, datë 13.10.1992 “Për pyjet dhe policinë e shërbimit pyjor”, neni 58. 22 Rregullore nr. 581, datë 8.2.1993 “Mbi kushtet e pranimit në Policinë e Shërbimit Pyjor dhe formula

e betimit”



detyrat dhe të drejtat23, ishin të ngjashme me ato të organeve të rendit publik dhe u jepej e drejta për t’u pajisur me armë zjarri (pistoleta) dhe në raste të veçanta edhe me pushkë, automatikë dhe municionin përkatës.

Në përgjithësi ligji përmbante formulime të pa qarta, lidhur me strukturat e shërbimit pyjor dhe funksionet menaxhuese e kontrolluese. Punonjësve të policisë të shërbimit pyjor, u njihej e drejta e statusit të ushtarakut dhe barazia me punonjësit e rendit publik, të drejta që faktikisht nuk u realizuan.

Vetë ligji krijoi vështirësi për zbatimin korrekt të tij nga shërbimi pyjor, për faktin se sanksionoi konfliktin e interesit, pasi i kishte deleguar të njëjtës strukturë funksione menaxhuese dhe kontrolluese.

Këto kanë qënë ndër mangësitë kryesore të tij.

Zbatimi i ligjit hasi në vështirësi, sepse strukturat e shërbimit pyjor, sikurse strukturat e sektorëve të tjerë, nuk ishin të përgatitura për ndryshime të tilla të menjëherëshme dhe rrënjësore. Megjithatë ato u përfshinë në rrjedhën e tyre duke u ndeshur vazhdimisht me probleme të shumtë dhe të natyrave të ndryshme.

Përballë vështirësive për vjeljen e gjobave administrative, në vitin 1994, ligjit i u bënë ndryshime, lidhur me kundërvajtjet24, duke rritur disa herë nivelet e vlerave të dëmeve për kundërvajtjet administrative dhe ato penale, për pasojë edhe nivelin e gjobave administrative. Rritjet e tyre u gjykuan si një masë, që do të ndikonte në parandalimin e prerjeve të paligjshme dhe dëmeve të tjerë në fondin pyjor.

Pas një periudhe gati 13 vjeçare të operimit me ligjin e vitit 1992, në vitin 2005, u miratua ligji i ri25, si nevojë për eliminimin e mangësive të konstatuara, por mbi të gjitha për t’i u përgjigjur dhe paraprirë zhvillimeve të reja.

Ligji i ri ka një strukturë të ndryshme nga ai i mëparëshmi, ku përfshihen dhe trajtohen një gamë më e madhe problemesh dhe në mënyrë më të detajuar. Ai sanksionon krijimin e strukturave për hartimin e politikave dhe strategjive të sektorit, organizimin e shërbimit pyjor në nivel qendror (DPSHP) dhe në bazë qarku (DSHP). E veçantë është ngritja e Bordit Këshillimor të Pyjeve, si një strukturë pranë ministrit, me detyrë shqyrtimin e projekt-programeve të zhvillimit dhe buxhetit vjetor të sektorit.

Për sa i përket shërbimit pyjor, ligji i ngarkon atij dy funksione, menaxhuese dhe kontrolluese, duke përcaktuar edhe detyrat respektive. Në nivelin qendror, struktura e menaxhimit të pyjeve përfiton statusin e nëpunësit civil, ndërsa struktura e kontrollit, Policia Pyjore, përfiton status të njëjtë me atë të Policisë së Shtetit dhe inspektorët e saj, gjatë kryerjes së detyrës, gëzojnë atributet e Policisë Gjyqësore.

23 Rregullore nr. 576, datë 8.2.1993 “Për kompetencat, detyrat dhe të drejtat e punonjësve të Policisë

së Shërbimit Pyjor”. 24 Ligj nr. 7838, datë 30.6.1994 “Për disa ndryshime në ligjin nr. 7623, datë 13.10.1992 “Për pyjet dhe

policinë e shërbimit pyjor””. 25 Ligj nr. 9385, datë 4.5.2005 “Për pyjet dhe shërbimin pyjor”.



Përveç rregullave të përgjithshëm për administrimin, trajtimin, zhvillimin dhe mbrojtjen e fondit pyjor kombëtar, ligji përcakton edhe detyra të veçanta për administrimin dhe zhvillimin e pyjeve në pronësi të NJQV dhe të pyjeve privatë.

Kontrolli më i mirë i aktivitetit të shfrytëzimit të pyjeve, u gjykua si një ndër masat për parandalimin e prerjeve të paligjshme. Për këtë, ligji ndaloi shitjen e lëndës drusore të pa prerë (në këmbë), çka nënkupton shitjen e saj vetëm në formën e asortimenteve të gatshëm, në anë të rrugës. Për sa u përket masave ndëshkimore për dëmet në pyje, ai përmban në mënyrë shumë të detajuar shkeljet dhe vlerat e gjobave për kundërvajtjet administrative, të cilat janë shumë më të larta se ato të ligjit të mëparshëm.

Policia Pyjore, ndërmjet të tjerave, ka detyrë të kontrollojë zbatimin nga subjektet privatë e publikë, juridikë e fizikë, të dispozitave ligjore dhe të akteve nënligjorë gjatë zhvillimit të veprimtarive në fondin pyjor dhe të marrë masat përkatëse në rastet e mos zbatimit të tyre. Gjithashtu ka për detyrë vetëm të mbrojë dhe të mbështesë veprimtarinë e administratës menaxhuese të shërbimit pyjor, por jo të kontrollojë veprimtarinë e saj.

Në nene të veçantë të ligjit konstatohen mangësi, formulime jo të qarta dhe kontradiktore.

Në tërësi organizimi i shërbimit pyjor nuk është formuluar në mënyrë të plotë, të qartë dhe nuk përmban të gjitha strukturat. Megjithëse ka përcaktuar funksionin dhe detyrat konkrete të Policisë Pyjore, ajo nuk figuronte si emërtim në nenin përkatës, të organizimit të shërbimit pyjor, që përbën një mangësi të tij. Kjo strukturë, “gjatë kryerjes së shërbimit, përfiton status të njëjtë me atë të Policisë së Shtetit”26, e drejtë që nuk u realizua asnjëherë. Policia Pyjore nuk mund të trajtohej me ligjin e Policisë së Shtetit, sepse nuk ishte pjesë e strukturave të saj. Por edhe ligji i pyjeve dhe ndryshimet e bëra, nuk kanë përcaktuar konkretisht përfitimet që duhej të kishte.

Edhe për sa i përket trajtimit dhe shfrytëzimit të fondit pyjor kombëtar, në nenin përkatës ka formulime kontradiktore dhe jo të qarta.

Sikurse ligji i vitit 1992, edhe ky ligj nuk e shmangte konfliktin e interesit, sepse funksionet menaxhuese e ato kontrolluese nuk kanë qënë të ndara në të gjithë piramidën e shërbimit pyjor, por vetëm në nivelin qendror dhe në nivelin e drejtorisë së shërbimit pyjor të rrethit, ndërsa në nivelin e sektorit dhe të zonës pyjore personeli i ushtronte të dy funksionet. Gjithashtu të dyja strukturat kanë qënë në të njëjtën varësi administrative.

Pas miratimit të këtij ligji, disa prej detyrimeve të tij nuk u zbatuan.

Që nga muaji maj i vitit 2005 e deri në muajin shkurt të vitit 2014, shërbimi pyjor ka funksionuar në shkelje të tij, sepse nuk u krijuan strukturat rajonale, pra kanë vazhduar të funksionojnë DSHP-të e rretheve, të pa njohura nga ligji. Po ashtu nuk u krijua asnjëherë Bordi Këshillimor i Pyjeve. 26 Ligj nr. 9385, datë 4.5.2005 “Për pyjet dhe shërbimin pyjor”, nenet 7 dhe 12.



Disa muaj pas shpërbërjes të DPSHP, ligjit të miratuar një vit më pare, i u bënë ndryshime27, të cilat konsistonin në zëvëndësimin e emërtimeve të ish institucionit të pavarur, të titullarit të saj, të MBU, ministrit të këtij dikasteri dhe ndonjë institucioni tjetër, me emërtimet respektive të dikasterit dhe titullarit të tij, në varësi të të cilit kaloi sektori i pyjeve, duke u deleguar edhe kompetencat përkatëse.

Në vitin 2007, në ligjin bazë të ndryshuar, u bënë shtesa dhe ndryshime 28, që preknin shumë çështje.

Shtesat konsistonin në përfshirjen e detyrimit për zbatimin e Protokollit të Kiotos, pas aderimit të Republikës së Shqipërisë në këtë Protokoll, në vitin 2004, në dhënien subjekteve të licencuar, të së drejtës për hartimin e planeve të mbarështimit të pyjeve komunalë e privatë, të drejtën këshillit të komunës/bashkisë për miratimin e tyre në bashkëpunim me drejtorinë përkatëse të shërbimit pyjor, përfshirjen e strukturës së Policisë Pyjore me degët e saj rajonale, në organizimin e shërbimit pyjor, e cila mungonte në ligjin bazë të viti 2005, dhënien edhe Ministrit të së drejtës për heqjen e sipërfaqeve nga fondi pyjor, deri në 1 ha, etj.

Ndryshimet kanë të bëjnë me disa aspekte, ku më të rëndësishmit janë:

− shfuqizimi i nenit për krijimin e Bordit Këshillimor të Pyjeve,

− rritja e madhësisë së sipërfaqeve që hiqen nga fondi pyjor me miratim të Këshillit të Ministrave, nga deri 30 ha, në 1 deri 100 ha dhe të Parlamentit, nga mbi 30.1 ha, në mbi 100 ha,

− dhënia në përdorim të sipërfaqeve pyjore dhe jo pyjore, për veprimtari të ndryshme biznesi, pajisja me leje mjedisore dhe miratimi i ndërtimit nga KRRT-të, para se subjektet të licencohen,

− përcaktimi i së drejtës për plotësimin e nevojave të banorëve të komunave, nga pyjet komunale e shtetërorë,

− detyrimi për lidhjen e kontratave ndërmjet subjekteve dhe shërbimit pyjor, për sipërfaqet e dhëna në përdorim, pas marrjes më parë të miratimeve nga Ministri,

− përcaktimi i mënyrës së planifikimit të vëllimit të materialit drusor që do të pritet çdo vit nga fondi pyjor kombëtar, etj,

− e drejta për uljen e tarifës pyjore, subjekteve privatë që ndërtojnë rrugë pyjore me mjetet e tyre financiare dhe e shfrytëzimit të pyllit deri në prerjet përfundimtare,

27 Ligj nr. 9533, datë 15.5.2006 “Për disa ndryshime në ligjin nr. 9385, datë 4.5.2005 “Për pyjet dhe

shërbimin pyjor”. 28 Ligj nr. 9791, datë 23.7.2007, “Për disa shtesa e ndryshime në ligjin nr.9385, datë 4.5.2005 “Për pyjet

dhe shërbimin pyjor”, të ndryshuar”.



− lejimi i dy formave të shitjes së lëndës drusore, (i) me asortimente në anë të rrugës dhe (ii) lëndë e pa prerë në këmbë, si dhe rastet kur zbatohet secila formë,

− detyrimi për monitorimin e pyjeve, hartimin e programi dhe sistemit të të dhënave, informimin dhe botimin e të dhënave, për tërheqjen në vendimmarrje të aktorëve të ndryshëm, shoqatat e përdoruesve të pyjeve dhe lidhjet me biznesin,

− riformulimi tërësor i nenit të kundërvajtjeve administrative, ku numri i rasteve të shkeljeve ulet nga 37 në 24, ndarja e dëmeve me pasoja materiale të lehta dhe të rënda, etj.

Në tërësi ndryshimet kanë qënë të domosdoshëm. Mos krijimi i Bordit Këshillimor të Pyjeve përbënte një shkelje të ligjit, por shfuqizimi i nenit përkatës, ishte një veprim që përjashtonte aktorët e interesuar, nga procesi i hartimit të programeve dhe të buxhetit për zhvillimin e sektorit të pyjeve e kullotave, duke e bërë këtë proces jo transparent. Edhe rritja e madhësisë së sipërfaqeve që hiqen nga fondi pyjor, për shtimin e sipërfaqeve me drurë frutorë, ka ndikuar sadopak në zvogëlimin e këtij fondi.

Ndryshimet e ligjit rikonfirmuan përsëri detyrimin ligjor për organizimin e shërbimit pyjor me drejtori rajonale29, por në fakt ato nuk u krijuan dhe administrimi i fondit pyjor mbeti përsëri përgjegjësi e DSHP-ve të rretheve.

Ndërhyrje në ligjin e pyjeve u bënë edhe në vitin 200830, të cilat në thelb prezantojnë dy aspekte:

− i pari, centralizon një kompetencë të shërbimit pyjor, duke i hequr atij të drejtën e miratimit dhe të shpalljes së vendeve ose shesheve për ushtrimin e veprimtarive të ndryshme dhe kalimin e kësaj të drejte Ministrit,

− i dyti, decentralizon të drejtën e mësipërme, duke ja u dhënë atë NJQV, për pyjet dhe kullotat në administrim/pronësi të tyre, si dhe të drejtën për dhënien e vërtetimit të transportit të prodhimeve pyjore e jopyjore;

− pjesë e decentralizimit të kompetencave është edhe marrja e të drejtave nga Ministri, për përcaktimin e procedurave të konkurrimit të subjekteve privatë, për zhvillimin e veprimtarive në fondin pyjor e kullosor kombëtar si dhe për përcaktimin e kritereve dhe rregullave të shfrytëzimit të pyjeve dhe shitjes së materialit drusor, të cilat i kishte Këshilli i Ministrave.

Në nenin 17, të ligjit bazë31, me ndryshimet e bëra në vitin 2007, krahas kërkesave për heqjen nga fondi pyjor të pyjeve dhe tokave me bimësi pyjore, për 29 Ligj nr. 9791, datë 23.7.2007, “Për disa shtesa e ndryshime në ligjin nr.9385, datë 4.5.2005 “Për pyjet

dhe shërbimin pyjor”, të ndryshuar”, neni 3, pika 1. 30 Ligji nr. 9989, datë 15.9.2008, “Për disa ndryshime në ligjin nr.9385, datë 4.5.2005 “Për pyjet dhe

shërbimin pyjor”, të ndryshuar”. 31 Ligj nr. 9385, datë 4.5.2005 “Për pyjet dhe shërbimin pyjor”.



qëllime të ndryshme, u shtua edhe heqja për qëllime bujqësore. Në vitin 201232, u shfuqizua heqja e sipërfaqeve nga fondi pyjor për qëllime bujqësore, por u sanksionua kthimi i pjesëve të fondit pyjor, pavarësisht madhësisë së sipërfaqes, në kategorinë e resursit të tokës bujqësore, sipas përcaktimeve të ligjit përkatës33. Këto sipërfaqe do të destinoheshin vetëm për mbjelljen me kultura të drurëve, pjesë të programeve dhe politikave prioritare shtetërore, afatgjata. Nga ana tjetër pronarëve privatë dhe NJQV, u jepej e drejta për kalimin e resursit të tokës së pafrytëshme, në fond pyjor (pyll) dhe regjistrimin në Kadastrën Kombëtare të Pyjeve.

Ligji krijoi mundësi për ndryshimin e përdorimit të fondit pyjor në funksion të programeve dhe politikave prioritare shtetërore, afatgjata, por me ndikime në pakësimin e tij, ndërsa kthimi i resursit të tokës së pafrytëshme në pyll, ishte një mundësi për përdorimin më të mirë të tokës dhe shtimin e fondit pyjor.

Në muajin shkurt 2013 u miratuan ndryshime të tjera34 në ligjin bazë të vitit 2005, të ndryshuar, që kishin të bënin me Policinë Pyjore, e cila pas hyrjes në fuqi të ligjit nr. 10433, datë 16.6.2011 “Për inspektimin në Republikën e Shqipërisë“, duhej të ushtronte funksionet e saj kontrolluese në përputhje me këtë ligj, por sipas organizimit ekzistues, deri në krijimin e organit të ri. Tashmë Policia Pyjore ishte pjesë organike e inspektoratit shtetëror të ministrisë, që mbulon fushën e mbrojtjes së mjedisit, pyjeve dhe ujërave. Gjithashtu në këtë ligj përcaktohen detyrat dhe kompetencat e inspektorëve të Policisë Pyjore gjatë kryerjes së shërbimit.

Degët rajonale, të parashikuara në ndryshimet e bëra ligjit bazë në vitin 2007, megjithëse nuk u krijuan asnjëherë, u hoqën me ndryshimet e miratuara në vitin 2013.

Ligji i pyjeve, i vitit 2005, brenda një periudhe 9 vjeçare, u është nënshtruar 5 herë ndryshimeve, të diktuara nga zhvillimet e ndodhura në përgjithësi gjatë kësaj periudhe, pjesë e të cilave ka qënë edhe sektori i pyjeve.

Legjislacioni i ri i krijuar nga viti 1992 e në vijim, vuri bazat për administrimin, trajtimin dhe zhvillimin e pyjeve, në kushtet e ekonomisë së tregut. Zbatimi i tij hasi në një sërë vështirësish, objektive dhe subjektive, pjesë e pandarë e zhvillimeve tërësore të kësaj periudhe. Por, vetë legjislacioni mbart një problem, sepse ka krijuar konflikt interesi, për shkak të dy funksioneve që u ka ngarkuar strukturave të shërbimit pyjor, menaxhuese dhe kontrolluese.

32 Ligji 15/2012 “Për një ndryshim dhe shtesa në ligjin nr. 9385, datë 4.5.2005 “Për pyjet dhe shërbimin

pyjor”, të ndryshuar”. 33 Ligj nr. 8752, datë 26.3.2001 “Për krijimin dhe funksionet e strukturave për administrimin dhe

mbrojtjen e tokës”. 34 Ligji nr. 36-2013 “Për një ndryshim dhe shtesa në ligjin nr. 9385, datë 4.5.2005 “për pyjet dhe

shërbimin pyjor”, të ndryshuar”



3.2 Zonat e mbrojtura

Trajtimi sipas koncepteve bashkëkohore i zonave të mbrojtura, diktoi nevojën e krijimit të legjislacionit të veçantë për to dhe hapi i parë ishte miratimi i ligjit të ri, në vitin 200235. Qëllimi i tij është shpallja, ruajtja, administrimi, menaxhimi dhe përdorimi i qëndrueshëm i zonave të mbrojtura dhe burimeve natyrore biologjike të tyre. Ligji rregullon mbrojtjen e 6 kategorive të zonave të mbrojtura, sipas klasifikimit, statusit dhe nivelit të mbrojtjes, bazuar në kriteret e Qendrës Botërore të Ruajtjes së Natyrës (IUCN). Pyjet brenda zonave të mbrojtura, përjashtohen nga klasifikimi si pyje për shfrytëzim.

Për menaxhimin më të mirë të parqeve kombëtarë dhe rezervateve natyrorë të menaxhuar, në vitin 2003, u miratrua vendimi36 për krijimin e administratave të veçanta të zonave të mbrojtura, në varësi të DPPK.

Në vitin 2008, ligjit të mësipër iu bënë disa ndryshime dhe shtesa37, në kuadër të përafrimit të legjislacionit shqiptar me Direktivën e Habitateve të BE “Për ruajtjen e habitateve natyrore dhe faunës e florës së egër”. Përafrimi i legjislacionit shqiptar me acquis communautaire38, në fushën e mjedisit, lidhet direkt me standardet mjedisore dhe detyrën jetësore për të luftuar degradimin e mjedisit.

Për vetë rëndësinë që kanë zonat e mbrojtura, administrimi i tyre bëhet nga administrata të veçanta, brenda strukturave të shërbimit pyjor39.

Administrimi dhe zhvillimi i zonave të mbrojtura bazohet edhe në legjislacionin për biodiversitetin40, i cili ka për qëllim të sigurojë mbrojtjen dhe ruajtjen e diversitetit biologjik, si dhe të rregullojë përdorimin e qëndrueshem të përbërësve të diversitetit biologjik.

Legjislacioni aktual, për mbrojtjen dhe menaxhimin e zonave të mbrojtura, përbëhet nga shumë akte nënligjorë.

Në janar të këtij viti, u krijua Agjencia Kombëtare e Zonave të Mbrojtura41, institucion jashtë dikasterit, por në varësi të ministrit të Mjedisit.

Megjithëse legjislacioni i zonave të mbrojtura garanton menaxhimin, zhvillimin dhe mbrojtjen e tyre, ai nuk është zbatuar plotësisht. Një pjesë e zonave të mbrojtura janë dëmtuar në një masë të konsiderueshme, deri në humbjen e vlerave dhe rëndësisë që kanë patur, kur janë shpallur të tilla. Ky është një problem tepër serioz,

35 Ligj nr. 8906, datë 6.6.2002 “Për zonat e mbrojtura”. 36 VKM nr. 266, datë 24.4.2003 “Për administratat e zonave të mbrojtura”. 37 Ligji nr. 9868, datë 04.02.2008 “Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 8906, datë 6.6.2002 “Për

zonat e mbrojtura”ʺ. 38 Baza ligjore e Bashkimit Europian. 39 VKM nr. 266, datë 24.4.2003 “Për administrimin e zonave të mbrojtura”. 40 Ligji nr. 9868, date 04.02.2008 “Per disa ndryshime dhe shtesa ne ligjin nr. 8906, date 6.6.2002 “Për

zonat e mbrojtura”ʺ. 41 VKM nr. 102, datë 4.2.2015 “Për krijimin dhe mënyrën e organizimit e të funksionimit të Agjencisë

Kombëtare të Zonave të Mbrojtura dhe të administratave rajonale të zonave të mbrojtura”.



që kërkon një vëmëndje të madhe.

3.3 Fauna e egër dhe gjuetia

Deri në vitin 1994, kur u miratua ligji i ri42, fauna trajtohej me legjislacionin e vjetër43. Në vijim u hartuan dhe miratuan aktet nënligjorë të nevojshëm.

Pas një analizë mbi gjendjen e faunës së egër dhe të gjuetisë, si dhe problemeve të dala gjatë kohës, lindi nevoja e përmirësimit të legjislacionit duke e përafruar atë me legjislacionin europian. Në këtë kuadër u përgatitën dhe u miratuan akte të rinj ligjorë.

Në vitin 2008 u miratua ligji44 mbi rregullat e tregtimit ndërkombëtar të llojeve të rrezikuara të faunës dhe të florës së egër, për zbatimin e dispozitave të Konventës përkatëse 45.

Duke vlerësuar rëndësinë e madhe të faunës së egër, po në vitin 2008, u miratua ligj i veçantë46 për mbrojtjen, menaxhimin dhe kontrollin e saj, me synim ruajtjen e llojeve, popullatave, habitateve ku ato jetojnë, e rrugëve të shtegtimit, si dhe për sigurimin e kërkesave të tyre për ushqim, strehim dhe shumim. Gjuetia nuk ishte pjesë e këtij ligji. Ligji është përafruar pjesërisht me dispozitat e Direktivës së Shpendëve 2009/147/EC (së bashku me amendimet), të BE-së dhe është hartuar edhe si detyrim ndaj konventave të mbrojtjes së natyrës.

Po ashtu, nevoja e menaxhimit dhe zhvillimit bashkëkohor të gjuetisë, si pjesë e zhvillimit të faunës së egër, diktoi hartimin dhe miratimin e një ligji të ri47 për gjuetinë. Ligji ka për qëllim vendosjen e aktivitetit të gjuetisë mbi baza dhe parime bashkëkohore, që reflektojnë zhvillimet e viteve të fundit në arenën ndërkombëtare në këtë fushë, si Karta Evropiane për Gjuetinë dhe Biodiversitetin, e vitit 2007, e Këshillit të Evropës dhe eksperiencën e disa vendeve ballkanike dhe europiane.

Aktet ligjorë për faunën e egër dhe gjuetinë pësuan ndryshime të ndjeshme, por të gjithë ata nuk janë zbatuar. Për ligjin mbi rregullat e tregëtimit ndërkombëtar të llojeve të rrezikuara, nuk u janë hartuar një sërë aktesh nënligjorë, nuk është miratuar lista e shpendëve të egër, veçanërisht vulnerable, etj.

Situata e faunës së egër, e lidhur ngushtë me atë të pyjeve në tërësi, është shumë e përkeqësuar.

3.4 Bimët mjekësore, eterovajore e tanifere natyrore

Për fondin e bimëve mjekësore, eterovajore dhe tanifere, të florës së egër, në

42 Ligj nr. 7875, datë 23.11.1994, “Për mbrojtjen e faunës së egër dhe gjuetinë“. 43 Dekret nr. 5607, datë 30.6.1977 "Për ekonominë e gjuetisë". 44 Ligj nr. 9867, datë 31.1.2008 “Për përcaktimin e rregullave dhe të procedurave për tregtimin

ndërkombëtar të llojeve të rrezikuara të faunës dhe të florës së egër”. 45 Ligj nr. 9021, date 6.3.2003 “Për aderimin e R.SH. në “Konventën për tregëtinë ndërkombëtare të

llojeve të rrezikuara të florës dhe faunës së egër (CITES)”. 46 Ligj nr. 10 006, datë 23.10.2008 “Për mbrojtjen e faunës së egër” 47 Ligj nr. 10 253, datë 11.3.2010 “Për gjuetinë”.



vitin 1993 u miratua ligji48 përkatës, për të garantuar mbrojtjen dhe shtimin e tyre. Pas 14 vitesh ligji u zëvëndësua me një ligj tjetër49, objekt i të cilit është tërësia e fondit të bimëve mjekësore, eterovajore dhe tanifere natyrore, si dhe secili lloj. Ligji i ri përcakton më mirë kërkesat për mbrojtjen dhe administrimin e tyre, përfshirë edhe llojet e kultivuar. Aktet nënligjorë trajtojnë kërkesat teknike të vjeljes dhe mbledhjes së tyre.

Edhe legjislacioni i fondit të bimëve mjekësore, eterovajore e tanifere natyrore, sikurse i gjithë legjislacioni i pyjeve në përgjithësi, nuk është zbatuar në nivelin e duhur.

48 Ligj nr. 7722, datë 25.6.1993 “Për mbrojtjen e fondit të bimëve mjekësore, eterovajore e tanifere

natyrore”. 49 Ligj nr. 10 120, datë 23.4.2009 “Për mbrojtjen e fondit të bimëve mjekësore, eterovajore e tanifere

natyrore”.



4. Strategjia e zhvillimit të sektorit të pyjeve

Zhvillimi i qëndrueshëm i fondit pyjor, si pjesë e politikave ekonomike, sociale e mjedisore, në interes të të gjithë shoqërisë, diktoi nevojën e përcaktimit të synimeve strategjike dhe objektivave përkatës, për një periudhë afatgjatë. Në këtë kuadër janë ndërmarrë veprimet e nevojshme, për hartimin e strategjive të zhvillimit të sektorit të pyjeve.

Strategjia e parë u hartua në vitin 1996, e cila përmbante gjashtë qëllime politike, që kishin të bënin me (i) ruajtjen e tërësisë së fondit pyjor, (ii) nxitjen e mbarështimit të qëndrueshëm të pyjeve, (iii) nxitjen e kalimit të sektorit në ekonominë e tregut, (iv) kalimin e pyjeve në përdorim të komunave, (v) përmirësimin e mbarështimit të pyjeve dhe (vi) zhvillimin e gjallërimin e turizmit në pyje dhe zonat e mbrojtura. Për arritjen e këtyre qëllimeve, në strategji ishin formuluar 85 rekomandime.

Mbas vlerësimit afatmesëm të PP, në vitin 2000 u bë vlerësimi i ecurisë së strategjisë dhe u përcaktuan tre objektiva kryesorë që kishin të bënin me (i) rishikimin e strategjisë, për të reflketuar ndryshimet e ndodhura, (ii) përditësimin dhe thjeshtimin e veprimeve strategjike dhe (iii) caktimin e përgjegjësive dhe afateve për institucionet dhe aktorët e tjerë, për realizimin e veprimeve të përcaktuar.

Zhvillimet e mëtejshme në tërësi dhe ato në sektorin e pyjeve në veçanti, imponuan nevojën e rishikimit të strategjisë. U ndërmorën hapat e nevojshëm dhe u hartua strategjia e re, e miratuar në vitin 200450, e cila përcaktonte linjat kryesore të zhvillimit të sektorit në 25 vitet e ardhshëm.

Ky dokument përmban prioritetet kryesore si (i) qeverisja e qëndrueshme e pyjeve, (ii) ruajtja, mbrojtja dhe përmirësimi i diversitetit biologjik, (iii) ruajtja e funksioneve dhe shërbimeve social-ekonomike dhe sigurimi i përfitimeve të shumfishta për shoqërinë, (iv) nxitja e nismave individuale e kolektive për ripyllëzimin e tokave të zhveshura e të abandonuarar, etj.

Parimet strategjike fokusohen në (i) qeverisjen e qëndrueshme të burimeve pyjore, (ii) ndarjen e drejtë të përfitimeve dhe dobive që vijnë nga burimet pyjore dhe (iii) rimëkëmbjen e integritetit ekologjik të pyjeve.

Në vijim, strategjia përmban pesë synimet strategjike, me objektivat dhe veprimet konkretë:

- synimi I. Sigurimi i integritetit territorial, ekologjik dhe biodiversitetit të pyjeve dhe kullotave;

- synimi II. Nxitja dhe mbështetja e menaxhimit të qëndrueshëm të burimeve pyjore dhe kullosore;

- synimi III. Përsosja dhe forcimi i lidhjeve me ekonominë e tregut;

50VKM nr. 247, datë 23.4.2004 “Për miratimin e strategjisë kombëtare të zhvillimit dhe të reformës

institucionale, në sektorin e pyjeve dhe të kullotave, në Republikën e Shqipërisë”.


- synimi IV. Përfshirja e aktorëve dhe përdoruesve lokalë në ruajtjen dhe zhvillimin e pylltarisë;

- synimi V. Reforma institucionale dhe ligjore e shërbimit pyjor në nivel kombëtar dhe lokal.

Në thelbin e saj, Strategjia e zhvillimit të sektorit të pyjeve dhe kullotave synonte menaxhimin e qëndrueshëm të burimeve natyrore, për realizimin e të cilit, kërkohej:

− ndërprerja e biznesit të shfrytëzimeve tregtare, për një periudhë të paktën 10 vjeçare, nëpërmjet riorganizimit dhe rritjes së kontrollit;

− vazhdimi i procesit të transferimit të pyjeve dhe kullotave tek organet e qeverisjes vendore, drejt kalimit tek komunitetet të të drejtave të plota mbi pronësinë,

− ruajtja dhe rehabilitimi i pyjeve dhe kullotave nëpërmjet rritjes së investimeve dhe nxitjes së inisiativave private e kolektive,

− qeverisja e qëndrueshme e pyjeve dhe kullotave, nëpërmjet një strategjie për një mbështetje të organizuar të produkteve pyjore, në të gjithë nivelet;

− vendosja e një sistemi monitorimi për ndjekjen në kohë të proceseve dinamike në pyje dhe kullota dhe për ndërhyrjen në kohë për rehabilitimin e tyre;

− nxitja e nismave individuale ose kolektive për ripyllëzimin e tokave të zhveshura dhe të abandonuara;

− ruajtja, mbrojtja dhe përmirësimi i diversitetit biologjik në ekosistemet pyjore dhe kullosore;

− ruajtja dhe përmiresimi i përshtatshëm i funksioneve mbrojtëse në mbarështimin e pyjeve dhe kullotave (në mënyrë të veçantë mbrojtjen e tokës, të sasisë dhe cilësisë së ujrave);

− ruajtja e funksioneve dhe shërbimeve të tjera social-ekonomike, si dhe sigurimi i përfitimeve të shumëfishta për shoqërinë, për brezat e sotëm dhe të ardhshëm.

Zhvillimet e ndodhura pas miratimit të Strategjisë së zhvillimit të sektorit të pyjeve dhe kullota, nga viti 2006 e në vijim, nuk e morrën asnjëherë në konsideratë atë. Gjithçka që ka ndodhur, nuk është bazuar në prioritetet, parimet apo synimet e përcaktuara. Gjithashtu konstatohet se nuk është ndërmarrë asnjë veprim, për rishikimin e saj, për të reflektuar ndryshimet e nevojëshme dhe për të përcaktuar drejtimet për të ardhmen.

Për shkak të gjendjes së fondit pyjor dhe zhvillimeve në ndarjen e re territoriale të vendit, sektori i pyjeve ka nevojë për një strategji të re, si një referencë kyçe në zhvillimin e politikave pyjore, të harmonizuar me strategjitë e sektorëve të tjerë.



5. Burimet e financimit të sektorit të pyjeve

Sektori i pyjeve para vitit 1993 ishte i organizuar me ndërmarrje shtetërore, të cilat nga pikpamja e burimeve të financimit funksiononin si ndërmarrje më vehte. Me të ardhurat e siguruara përballonin shpenzimet operative dhe për investime dhe diferencën e derdhnin në buxhetin e shtetit.

Ndërmarrjet e shfrytëzimit, të përpunimit të drurit, kombinatet e drurit, fabrikat e letrës, ndërmarrjet e kullotave dhe ndërmarrjet e prodhimeve të dyta, funksiononin konform kuadrit ligjor të asaj periudhe, ligjit për ndërmarrjet shtetërore, pra me të ardhurat përballonin shpenzimet, përfshirë dhe shpenzimet për investime dhe derdhnin ne buxhetin e shtetit, tatim fitimin mbi të ardhurat e realizuara në fakt. Pas vitit 1992, këto ndërmarrje u përfshinë në procesin e privatizimit.

Deri në vitin 1990, buxheti total vjetor i DPPK arriti në shumën rreth 30 milionë USD, nga të cilat rreth 10 milionë USD u akorduan për menaxhimin e pyjeve. Në vitin 1992, pas shkëputjes të sektorit të përpunimit të drurit nga kjo Drejtori, buxheti vjetor u ul në nivlin rreth 3 milionë USD dhe mbeti e tillë deri në vitin 1995. Krahasuar me Buxhetin e Shtetit, me një vlerë totale prej rreth 680 milionë USD në vitin 1994, buxheti i DPPK, në të njëjtin vit, përbën një pjesë shumë të vogël, të shpenzimve publike të vendit, duke thithur më pak se 0.4 përqind. Nga ky zë, 2.5 milionë USD ishin akorduar për shpenzime rrjedhëse, nga të cilat dy të tretat për shpenzime personeli dhe vetëm rreth 0.1 milion USD, një shumë e papërfillshme, per investime.

Në mars të vitit 1993, nga ndërmarrje me vetfinancim, ndërmarrjet pyjore u transformuan në struktura tërësisht buxhetore dhe u emërtuan DSHP. Pra buxheti i shtetit financonte të gjitha shpenzimet, duke fillar nga pagat e personelit, nevojat për shpenzime operative dhe ato për investime. Nga ana tjetër, të gjitha të ardhurat që krijoheshin në sektorin e pyjeve dhe kullotave, nga shitja e lëndës drusore, gjuetia, nga tarifat e vjeljes së prodhimeve të dyta, bimëve mjeksore e tanifere, tarifat e kullotjes së bagëtive dhe të ardhurat e tjera, derdheshin në buxhetin e shtetit. Kjo formë organizimi e sektorit të pyjeve dhe kullotave dhe kjo mënyrë financimi, mundësoi funksionimin e sektorit të pyjeve, por pa ndikuar në zhvillimin e tij, pasi investimet e akorduara kanë qënë tepër minimale.

Vështirësitë e sektorit të pyjeve filluan të rriteshin, për shak të mungesës së investimeve, por fillimi i PP, ndihmoi në ristrukturimin e DPPK, në aspektin institucional dhe financiar. Krijimi i llogarisë së të ardhurave, në mbështetje të objektivit për transformimin e këtij institucioni në Korporatë të Pyjeve (KP), ishte një hap i rëndësishëm, sepse me të ardhurat e siguruara nga aktivitetet në pyje e kullota, përballoheshin një pjesë e nevojave për investime, duke krijuar një pavarësi relative, nga buxheti i shtetit.

Realizimi i buxhetit për periudhën 1999-2003, për shpenzimet korente dhe investimet, janë sipas tabelës 2.




Tabela 2

SHPENZIMET BUXHETORE TE DPPK (000/lekë)

Zerat e buxhetit 1999 2000 2001 2002 2003

1. Shpenzimet korrente 449,100 450,781 508,272 530,953 530,000

- Paga 241,348 236,098 284,572 318,232 340,000

- Sigurime shoqerore 76,284 74,245 88,149 97,597 100,000

- Tjera 131,468 140,438 135,551 115,124 90,000

2. Investime (a+b+c) 337,158 465,805 587,241 670,804 612,701

a) buxheti i shtetit 100,000 100,000 72,392 78,876 107,883

- Investime direkte - - - - -

- Kosto lokale, TVSH 100,000 100,000 72,392 78,876 107,883

b) donatoret 191,658 265,804 441,775 527,335 416,701

- Punime civile 52,506 36,380 42,325 35,343 25,728

- Punime pyjore 34,133 78,263 165,922 268,950 108,371

- Mallra 27,180 52,784 92,547 68,972 81,734

- Asistence teknike 58,097 50,132 64,300 85,278 163,360

- Plane menaxhimi 8,189 34,876 36,580

- Kosto operative 19,742 40,056 41,805 32,212 37,508

c) llogaria e te ardhurave 45,500 100,000 73,074 64,593 88,117

- Pyllezime 21,298 34,000 23,237 21,605 36,015

- Ngritje fidanishte 6,250 9,100 5,705 5,986 5,302

- Ricungime 3,720 13,900 11,325 8,712 7,800

- Zonat e mbrojtura 500 7,800 8,980 7,557 10,000

- Mirembajtje rrugesh - 4,200 4,738 2,631 -

- Ndertim lera 12,000 12,000 12,894 10,921 16,000

- Zevendesime 824 419 3,000

- Sherbime kulture 2,460 2,000

- Sistemime malore 5,371 3,314 8,000

- Permiresim kullotash 988 -

- Te tjera investime 1,732 19,000

3.Totali buxhetit (1+2) 786,258 916,586 1,095,513 1,201,757 1,142,701

4. Numri I punonjesve 1,350 1,250 1,250 1,250 1,250

Kursi I këmbimit 1 USD 140 140 140 140 140

Numri i punonjësve në organike, për vitet 1999-2003, ka qënë sipas pasqyrës së mësipërme. Për këto vite, përveç punonjësve në organikë, Këshilli i Ministrave miratonte edhe 350 punonjës të tjerë, për vrojtimin dhe sinjalizimin e zjarreve dhe sëmundjeve, për periudhën maj-tetor.

Llogaria e të ardhurave lindi si kërkesë e PP. Kjo llogari qëndroi jashtë rrjedhës së financimeve nga Projekti. Gjatë zbatimit të tij, të ardhurat financiare që krijoheshin, grumbulloheshin në një llogari të veçantë (jashtë buxhetit), për llogari të DPPK. Këto të ardhura nuk ishin objekt i tatimit.



Mekanizmi i llogarise së të ardhurave do të mbetej për një periudhë të ndërmjetme, deri në krijimin e KP. Ajo do të vepronte paralelisht me Projektin dhe do të plotësonte burimet e investimeve të projektit. Ky mekanizëm do të zvëndësonte buxhetin e zakonshëm të DPPK, nga viti 1997 e në vijim, kur burimet e akumulimit të llogarise së të ardhurave do të ishin në dispozicion për investime. Ky mekanizëm ishte gjithashtu një pararendës i mekanizmit vetfinancues, të parashikuar për KP dhe do të ndihmonte në forcimin e proceseve të buxhetimit dhe mbajtjes së llogarive të DPPK, si dhe në monitorimin e nxitjen e stafit të saj.

Të ardhurat e sektorit të pyjeve dhe kullotave në vitet 1999 deri 2003 kanë pasur një tendencë rritje të vogël. Pjesa më e madhe e të ardhurave, rreth 53 % siguroheshin nga lënda drusore. Pjesa tjetër janë dhe të ardhurat e siguruara nga gjuetia, vjelja e prodhimeve të dyta pyjore, bimëve tanifere e mjekësore, nga zonat e mbrojtura, etj.

Objekt i financimit nga llogaria e të ardhurave kanë qënë punimet në pyje si, pyllëzime, zëvëndësime, ngritje fidanishtesh, ricungime, punime në zonat e mbrojtura, mirëmbajtje rrugësh autopyjore, shërbime kulturore, sistemime malore, etj. Llogaria e të ardhurave financonte pikërisht ato lloj punimesh e kategori që nuk ishin objekt financimi i PP. Ky Projekt mbështeti punimet në pyjet e marrë në përdorim nga NJQV.

Projekti i Pyjeve përfundoi në vitin 2004. Në vitin pasardhës u kryen pjesërisht pagesa për punët e kryera e të përfunduara gjatë viteve të zbatimit të tij. DPPK vazhdonte të financohej nga buxheti i shtetit për shpenzimet korente, nga llogaria e të ardhurave për investime dhe nga donatorë të ndryshëm, për projekte që ishin në zbatim të koventave, ku vendi ynë aderonte.

Në mbështetje të sektorit të pyjeve, ka qënë edhe PZHBN, i cili u fokusua në 240 komuna.

Realizimit i buxhetit për vitet 2006 deri 2014, për shpenzime korente dhe investime, jepet në tabelën 3:

Tabela 3REALIZIMET E BUXHETIT

Nr. Zërat e buxhetit V I T E T

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

1 Shpenzime Korrente

a Paga 370,681 394,166 520,000 565,000 589,000 503,000 473,291 490,700 375,000

b Sig shoqërore 109,319 82,778 103,000 98,900 98,400 80,000 80,400 82,500 58,500

c Shpenzime operative 144,000 70,000 140,000 209,000 147,000 130,000 110,000 78,000 110,000

Shpenzime operative Të ardhurat

72,000 30,000 60,000

2 Investime

a a)Buxheti shtetit

Investime direkte 56,130 248,400 99,977 105,000 83,000 150,000 50,000 96,000 140,000

Kosto lokale 42,777 33,000 14,000 45,000 45,000 27,000 0 17,000 34,000


TVSH 24,250 30,600 6,000 25,000 25,000 17,000 0 0 20,000

b Financim i huaj 148,000 175,000 194,000 190,000 123,000 100,000 0 0 60,000

c c) Investiemt Të ardhurat

134,500 217,600 50,000 50,000 50,000 0 0 0 440,000

3 Numri punonjësve 1,000 1,150 1,150 1,150 1,360 967 951 910 912

Financimi i sektorit të pyjeve mbas përfundimit të PP, ka qënë në shifra minimale dhe me ndryshime të vogla nga një vit në tjetrin. Kështu shpenzimet operative, të dhëna nga buxheti i shtetit, kanë qënë në nivelin e 130-140 milionë lekë në vit, me përjashtim të viteve 2007 dhe 2013, ku ato janë përgjysmuar. E njëjta gjë dhe për investimet e dhëna nga buxheti i shtetit. Financimi nga të ardhurat e realizuara nga vetë sektori i pyjeve, në vitet 2008-2010 ka qënë tepër minimal, kurse në vitet 2011-2013 ai ka munguar për mosmbledhje të ardhurash.

Numri i punonjësve në organikë në sektorin e pyjeve në vitin 2006, vit kur DPPK u shkri, ka qënë 1.000 vetë. Në vitin 2007 ai u rrit me 150 vetë, duke arritur në 1.150, organikë e cila mbeti e pandryshuar deri në vitin 2009. Në vitin 2010, numri i punonjësve u rrit përsëri, duke arritur në 1.360 vetë. Në vitet në vijim, si rezultat i kalimit të pyjeve në administrim/pronësi të NJQV, numri i punonjësve në organikë u shkurtua, kështu që në vitin 2011, numri i tyre në organikë u ul në 967 vetë nga 1.360, që ishte një vit më parë. Aktualisht numri i punonjësve në organikë në sektorin e pyjeve arriti në 912 vetë. Vlen të theksohet se nga shkurtimi i organikës të sektorit të pyjeve, numri i punonjësve të shkurtuar, nuk i kaloi pushtetit vendor, të cilit i u transferua dhe një pjesë e sipërfaqeve pyjore.

Sektori i pyjeve deri tani është përballur me pamjaftueshmëri financimesh, sepse është mbështetur kryesisht nga projektet e donatorëve të huaj dhe më pak nga buxheti i shtetit, krahasuar me nevojat e mëdha që ai ka. Pra sektori ka nevojë për një qëndrushmëri financiare.

Garantimi i qëndrueshmërisë financiare, kërkon një strategji financimi dhe rritjen e kapaciteteve menaxhuese të strukturave përkatëse.

Financimet në sektorin e pyjeve dhe kullotave duhet të jenë në raport me nevojat e identifikuara.




6. Projektet dhe asistenca e huaj

6.1. Projekti i Pyjeve (PP)

Në vitin 1991-1992, me hapjen e Shqipërisë, rinisi bashkëpunimi me FAO dhe BB-re. Në këtë periudhë filloi formulimi i Projektit të Pyjeve, i financuar nga BB dhe Qeveria Italiane, me një vlerë prej 21,7 milionë dollarë.

Objektivat kryesorë të Projektit kanë qënë: (i) përmirësimi i pyjeve dhe kullotave shtetërore të degraduara dhe nxitja e përdorimit të tyre të qendrueshëm, (ii) nxitja e konservimit të ekosistemeve natyrore pyjore dhe (iii) ndërmarrja e hapave të parë të kalimit të sektorit të pyjeve e kullotave në ekonominë e tregut, duke ndarë funksionet tregtare nga ato rregullatore dhe krijimi i mekanizmave për vetfinancimin e aktiviteteve tregtare.

Projekti kishte pesë komponentë kryesorë: (i) reforma institucionale, (ii) mbarështimi i pyjeve shtetërorë, (iii) mbarështimi i pyjeve komunalë, (iv) rehabilitimi i rrugëve autopyjore dhe (v) menaxhimi i zonave të mbrojtura.

Për zbatimin e Projektit u krijuan strukturat e nevojshme, Njësia e Menaxhimit të Projektit dhe Njësia e Vlerësimit Mjedisor.

Projekti filloi të zbatohet në vitin 1996. Ai ishte një mbështetje për reformat e nevojëshme në shërbimin pyjor, që çoi në riorganizimin institucional të sektorit të pyjeve.

Në tabelat 4, 5, dhe 6, jepen të dhëna mbi alokimin e buxhetit, disbursimet dhe investimet kryesore.

Tabela 4

ALOKIMI I BUXHETIT TE PROJEKTIT (USD) 51

Nr. Komponentët e projektit Vitet

Gjithsej 1995-1999

2000 2001 2002 2003

1 Zhvillimi imstitucional 2,100,000 483,979 704,319 1,155,259 410,469 4,854,026

2 Menaxhimi i përmirësuar i pyjeve 2,600,000 847,440 1,538,688 1,063,917 362,745 6,412,790

3 Rehabilitimi i rrugëve pyjore - - 19,192 78,626 89,872 187,690

4 Pyjet dhe kullotata komunale 567,620 606,903 1,202,829 1,874,889 809,072 5,061,313

5 Menaxhimi i zonave të mbrojtura 180,434 231,777 164,229 215,946 47,340 839,726

Bilanci i llogarisë në Shqipëri - - - - - 200,051

GJITHSEJ 5,448,054 2,170,099 3,629,257 4,388,637 1,719,498 17,555,596

51 H. Kola, J. Male “Në gjurmë të Projektit shqiptar të pyjeve, 1995-2004”.



Tabela 5

DISBURSIMET PER KOMPONENTIN NE PARE 52

Nr Komponentët e projektit Vitet

Gjithsej 1995-1999 2000 2001 2002 2003

1 Punime civile 190,000 21,000 73,989 16,000 - 300,989

2 Mallra (makina, pajisje zyrash, kompjutera, etj)

864,000 121,000 50,317 315,874 140,000 1,491,191

3 Trajnime, monitorime, konsulenca

751,000 57,979 519,451 507,077 1,071,394 2,906,901

GJITHSEJ 1,805,000 199,979 643,757 838,951 1,211,394 4,699,081

Tabela 6INVESTIMET KRYESORE PER KOMPONENTIN E DYTE 53

Nr. Komponentët e projektit Vitet

Gjithsej 1995-1999 2000 2001 2002 2003

1 Plane menaxhimi 480,000 59,912 328,137 267,200 300,307 1,435,556

2 Rehabilitimi i rrugëve pyjore - - 19,192 78,626 135,221 233,039

3 Konsulenca, trajnime 60,500 116,000 71,400 615,000 - 862,900

4 Rrallime parakomerciale 760,000 35,479 254,654 375,624 79,977 1,505,734

GJITHSEJ 1,300,500 211,391 673,383 1,336,450 515,505 4,037,229

Me mbështetjen e tij, filloi kompletimi i kuadrit ligjor, nëpërmjet hartimit të një sërë ligjeve të rinj, si ai i zonave të mbrojtura, për llogarinë e të ardhurave, etj. U hartua dhe u miratua për herë të parë “Strategjia e Zhvillimit të Sektorit të Pyjeve dhe Kullotave në Shqipëri” (me mbështetje të Programit të Zhvillimit të Pylltarisë Private (APFDP) dhe USAID.

Projekti, me asistencën teknike të FAO-s, mbështeti Inventarin Kombëtar të Pyjeve si dhe disa studimeve, si ai i prerjeve të paligjshme dhe masave për parandalimin e tyre, për tregun dhe marketingun e produkteve pyjore, etj. Nëpërmjet tij u realizuan ndryshime rrënjësore për sa i përket infrastrukturës, që konsistuan në rehabilitimin e 35 Drejtorive të Shërbimit Pyjor, ndërtimin e Qendrës së Vizitorëve në Parkun Kombëtar të Dajtit, të një numri sektorësh në zonat e mbrojtura e ato pyjore, kompletimin me mjete lëvizëse (makina e motorra), radiondërlidhje, mjete pune (kompjutera, fotokopje, fax-e e instrumenta të ndryshëm), orendi, etj. Aspekte të rëndësishëm përbëjnë trajnimi në vend i shumë specialistëve, punimet për hartimin e planeve të rinj të mbarështimit të disa zonave të mbrojtura, të pyjeve shtetërorë e komunalë, kalimi në përdorim të pushtetit vendor i një pjese të fondit pyjor e kullosor, kryerja e punimeve të ndryshme në pyjet shtetërorë e komunale, etj.

52 H. Kola, J. Male “Në gjurmë të Projektit shqiptar të pyjeve, 1995-2004”. 53 Idem.


Nisën reformat në shërbimin pyjor dhe me mbështetje të konsulentëve të njohur ndërkombëtarë, me asistencën teknike të FAO-s, u skicua mbështetja e një projekti të dytë, PZHBN.

Gjatë kësaj periudhe u rrit nga viti në vit dhe dimensioni i përfaqësimit dhe bashkëpunimit të sektorit shqiptar të pyjeve me ata të vendeve të tjera dhe institucionet, forumet dhe konventat ndërkombëtare.

Projekti i asistencës teknike të FAO-s mbështeti zhvillimin institucional të sektorit të pyjeve dhe kullotave, duke hartuar tre dokumentat bazë të zhvillimit të tij, siç ishin:

(i) strategjinë e zhvillimit të sektorit të pyjeve dhe kullotave, me theks konservimin e burimeve pyjore dhe maksimizimin e funksioneve publike të tyre;

(ii) ligjin e ri për pyjet dhe shërbimin pyjor;

(iii) platformën e reformës institucionale dhe analizën ekonomike të sektorit të pyjeve, me theks ndarjen e funksioneve rregullatore nga ato menaxhuese dhe krijimin e strukturës së re menaxhuese.

6.2. Projekti i Zhvillimit të Burimeve Natyrore (PZHBN)

Projektimi Zhvillimit të Burimeve Natyrore (PZHBN) me një vlerë prej 19.4 milion USD (Qeveria Shqiptare 2.2 milionë USD, IDA 7.0 milionë USD, GEF 5.0 milionë USD, dhe Sida 5.2 milionë USD), ka patur si objektiv të përgjithshëm forcimin e qeverisjes së burimeve natyrore me bazë komuniteti, mbështetjen e menaxhimit të burimeve natyrore (pyjeve dhe kullotave) për rreth 240 komuna.

Objektivi global mjedisor i projektit ka qënë të ruajë nga degradimi i rëndë, tokat e pjerrëta dhe tokat malore me natyrë erozive, nëpërmjet rehabilitimit dhe menaxhimit të qëndrueshëm të burimeve natyrore, përfshirë biodiversitetin.

Projekti është realizuar përmes 3 komponenteve kryesore:

Komponenti A: Mbarështimi dhe qeverisja e pyjeve-kullotave komunale

1. Hartimi dhe zbatimi i planeve të menaxhimit të pyjeve dhe kullotave komunale.

Sipërfaqja totale e pyjeve dhe kullotave të transferuara në përdorim dhe pronësi të 250 komunave është 750,000 ha, rreth 50 % e fondit pyjor. Reduktimi i erozionit të tokës në sipërfaqet e mbuluara me plane menaxhimi. Nga përllogaritjet e kryera, me punimet e kryera, rezulton se erozioni është ulur në masë të konsiderueshme, duke u reduktuar nën 20 ton/ha/vit.

Sekuestrimit i karbonit.

Në 24 komuna janë bërë punime për sekuestrimin e karbonit, projekt ky i regjistruar në programin CDM dhe nga ku këto komuna përfituan fondet përkatëse nga Fondi i Biokarbonit.

Komponenti B: Menaxhimi dhe qeverisja e mikro-baseneve.



Ky komponent ka eksperimentuar menaxhimin e integruar të burimeve natyrore si pyjet, kullotat, ujërat dhe tokën bujqësore. Gjatë viteve, puna me përgatitjen dhe zbatimin e planeve të mikrobaseneve është përqëndruar në realizimin e 30 planeve, duke kryer punime komplekse.

Komponenti C: Menaxhimi dhe monitorimi

Monitorimi dhe sekuestrimi karbonit

Gjatë këtij projekti u krye me sukses një nga proceset më të rëndësishëm të këtij projekti, vlefshmëria e projektit CDM. Në qershor 2009, kompania TUV vlerësoi projektin të vlefshëm dhe pas këtij vlerësimi ky projekt u regjistrua në CDM dhe në bazë të objektivave të vënë, nga fillimi i vitit 2011, 24 komunat e përzgjedhura me 6,000 ha pyje, përfituan të ardhura nga Fondi i Biokarbonit, fonde që u shpërndanë sipas skemës së propozuar dhe miratuar nga Ministria e Financave.

Projekti ka mbështetur realizimin e punimeve rehabilituese dhe përmirësuese në pyje dhe mbjelljen e drurëve pyjorë e frutorë dhe gjatë kësaj periudhe janë realizuar punime të ndryshme, si ndërtimi i pritave malore, përmirësimi i pyjeve, mbjellje ullinjsh, etj., si dhe një sërë punimesh të tjera silvikulturore dhe bujqësore-blegtorale si, gardhe teke, gardhe çifte, ndërtim hauzesh dhe lerash për ujë të pijshëm për bagëtinë, përmirësim kullotash, rikonstruksion stacionesh pompimi, punime të vogla ujitje, mbarështim bletësh, prodhim materiali biologjik për inseminimin e gjedhëve, etj. Me mbështetjen e këtij projekti, është bërë e mundur rritja e të ardhurave dhe prodhimit pyjor, që buronin nga:

(i) mbarështimi i përmirësuar i burimeve natyrore,

(ii) ulja e degradimit të tokës,

(iii) përmirësimi i menaxhimit të ujrave,

(iv) konservimi i biodiversitetit, dhe

(v) forcimi i sektorit publik të menaxhimit të këtyre burimeve.




7. Reforma institucionale

Pas ndryshimeve të ndodhura, sektori i pyjeve u përfshi në procesin e transformimeve, me synim integrimin e tij në ekonominë e tregut. Fillimisht në mbështetje të këtij procesi, ka qënë PP, i financuar nga BB.

Ndër objektivat kryesorë të Projektit ishte edhe ndërmarrja e hapave të parë për kalimin e sektorit në një ekonomi tregu, duke ndarë funksionet tregtare nga funksionet rregullatore dhe duke formuar mekanizmat për vetëfinancimin e veprimtarive tregtare54.

Komponenti i zhvillimit institucional, synonte riorganizimin dhe forcimin e DPPK, nëpërmjet decentralizimit të strukturës së saj, përmirësimit të kuadrit ligjor, zhvillimit të kapaciteteve menaxhuese, futjes së aftësive të nevojshme për të operuar në një ekonomi tregu, kualifikimit të personelit si dhe përmirësimit të infrastrukturës.

Qëllimi i Projektit ishte transformimi i DPPK në një KP, autonome në menaxhim dhe financiarisht, që do të operonte me principe tregtare dhe do të ishte përgjegjëse për menaxhimin e përmirësuar dhe shfrytëzimin efikas të pyjeve prodhues dhe kullotave shtetore. Me të ardhurat do të përballonte shpenzimet operative dhe investimet, me përjashtim të projekteve të zhvillimit specifik dhe do t’i nënshtrohej sistemit të taksimit. Për pasojë, struktura e kontrollit, Policia Pyjore, do të ndahej dhe do të funksiononte jashtë institucionit.

Krahas krijimit të KP, funksionet administrative për zhvillimin e politikave të sektorit, për kuadrin rregullator, planifikimin, monitorimin, vlerësimin e veprimtarisë së sektorit, dhënia e shërbimeve publike, menaxhimi dhe ndihma për pyjet e kullotat komunale si dhe menaxhimi i zonave të mbrojtura, do të vazhdonin si shërbime qeveritare dhe do të kryheshin nga Departamenti i Pyjeve dhe Kullotave në MBU, i financuar nga buxheti i shtetit.

Reforma Institucionale, pavarësisht formës së organizimit të institucionit, ishte domosdoshmëri dhe mbeti një sfidë, realizimi i së cilës u mbështet nga Strategjia kombëtare e zhvillimit të sektorit55.

Reforma Institucionale e filluar, parashikonte ndryshime të rëndësishme, me synim përmirësimin e organizimit dhe funksionimit të strukturave të shërbimit pyjor, por ajo nuk u zhvillua më tej, sepse institucioni u shpërbë dhe sektori kaloi në strukturat e MMPAU.

7.1 Ndarja e funksioneve

Ligji i vitit 1992, administrimin e fondit pyjor shtetëror e komunal ja ngarkonte DPP56, e cila, me organet e saj vartëse përgjigjej “për sigurimin e mbrojtjes dhe 54 Banka Botërore (Raport Nr. 15104-ALB), Raporti i stafit vlerësues, Shqipëria, Projekti i Pyjeve, 15

mars 1996. 55 VKM nr. 247, datë 23.4.2004 “Për miratimin e strategjisë kombëtare të zhvillimit dhe të reformës

institucionale, në sektorin e pyjeve dhe të kullotave, në Republikën e Shqipërisë”. 56 Ligj nr. 7623, datë 13.10.1992 “Për pyjet dhe policinë e shërbimit pyjor”, neni 6.



mirëadministrimit”57 të këtij fondi. Nga ana tjetër, “për mbrojtjen dhe mbarështimin e pyjeve organizohet Policia e Shërbimit Pyjor”, si “organ ekzekutiv i armatosur, i specializuar për kontrollin e zbatimit të legjislacionit pyjor”58, strukturë që “organizohet dhe drejtohet nga Drejtoria e Përgjithshme e Pyjeve”59.

Gjithashtu, “organet e shërbimit pyjor drejtojnë, organizojnë dhe kontrollojnë veprimtarinë për parandalimin dhe marrjen e masave për mbrojtjen e fondit pyjor nga sëmundjet, insektet dëmtuese, zjarret, ndotjet, prerjet dhe kullotjet e paligjshme”60 si dhe kanë “funksione parandaluese, ekzekutive, administrative teknike për mbrojtjen e pyjeve dhe të mjedisit pyjor”61.

Konceptimi dhe formulimi jo i qartë i funksioneve, ka qënë baza e një organizimi jo efikas të shërbimit pyjor, sepse ishte i ngarkuar njëherësh me funksione menaxhuese dhe kontrolluese. Në nivelin qendror këto funksione ushtroheshin nga struktura të ndara, por pjesë përbërëse të institucionit, në varësi të Drejtorit të Përgjithshëm. Po ashtu në nivel vendor, ato ushtroheshin nga struktura të ndara, por pjesë përbërëse të DShP-së, në varësi të drejtorit të saj, ndërsa në nivel sektori dhe zone pyjore, personeli, përkatësisht përgjegjësi dhe inspektori, i ushtronin të dy funksionet njëherësh.

I gjithë personeli pyjor gëzonte të njëjtat të drejta.

Hapat e ndërmarrë gjatë zbatimit të PP dhe pas përfundimit të tij, kanë qënë të pamjaftueshëm dhe nuk arritën të realizojnë ndarjen reale të funksioneve.

Pas përmirësimeve të bëra me ligjin e vitit 2005 e pas shpërbërjes së DPSHP dhe kalimit të sektorit të pyjeve në strukturat e dikasterit, nga viti 2006 e deri në janar të vitit 2014, gjithashtu nuk pati zhvillime në këtë drejtim. Në të gjithë piramidën e shërbimit pyjor, mbeti e njëjta mënyrë organizimi, e cila, jo vetëm nuk ka lejuar funksionimin normal të strukturave, për shkak të ekzistencës së konfliktit të interesit, por ka mundësuar veprimet abusive e korruptive dhe moszbatimin rigoroz të legjislacionit, me pasoja dëmtimin e pyjeve.

Me krijimin e ISHMPU, në janar 2014, u bë ndarja e strukturave kontrolluese nga ato menaxhuese, por të dyja kanë mbetur nën të njëtjën varësi administrative, që përsëri përbën konflikt interesi.

7.2 Decentralizimi dhe transferimi i kompetencave

Krahas ndarjes së funksioneve, krijimi i strukturave rajonale dhe transferimi i disa kompetencave nga niveli qendror, ishte domosdoshmëri për një menaxhim më të mirë të fondit pyjor. Një veprim i tillë do të lironte strukturën e nivelit qendror nga disa detyra, që nuk i përkisnin dhe që krijonin vështirësi në funksionimin e saj,

57 Idem, neni 39. 58 Idem, neni 54. 59 Idem, nenet 54 dhe 55. 60 Idem, neni 54. 61 Idem, neni 56.



pavarësisht lehtësisë së komunikimit direkt me nivelin vendor.

Mungesa e përvojës, diktoi krijimin e DRPK, pilot, me qendër në Elbasan62, me një strukture të thjeshtë dhe të kompletuar. Misioni ishte planifikimi, koordinimi, monitorimi dhe vlerësimi i aktiviteteve pyjore brenda territorit të saj dhe sigurimi i informacioneve për DPPK.

Përvoja e nxjerrë do të shërbente për formulimin e përfundimeve dhe ndërmarrjen e hapave të mëtejshëm.

Megjithë detyrimin ligjor, drejtoritë rajonale të shërbimit pyjor63, deri në muajin shkurt 2014, nuk u krijuan e për pasojë struktura e nivelit qendror vazhdoi të kryente edhe ato detyra që nuk i përkisnin, duke mbajtur të centralizuar kompetencat.

Konstatohet se nga niveli qëndror, jo vetëm nuk janë transferuar kompetenca, por në disa raste, ato i janë marrë nivelit vendor. Ndërmjet tyre mund të citohen heqja64 e së drejtës DSHP-ve, për miratimin dhe shpalljen e vendeve ose shesheve për ushtrimin e veprimtarive të ndryshme në fondin pyjor, duke ja u kaluar ato në kompetencë Ministrit65.

Përqëndrimi i shumë kompetencave në nivelin qendror të shërbimit pyjor, është shoqëruar me burokraci e vështirësi në punën e DSHP-ve dhe veprimtaritë e subjekteve privatë.

Nga strukturat e nivelit qendror, transferimi i kompetencave vazhdimisht është konsideruar humbje pushteti, ndërkohë që ato kanë për detyrë drejtimin, monitorimin dhe kontrollin e veprimtarive të strukturave vartëse.

7.3 Menazhimi i burimeve njerëzore

Një ndër faktorët kryesorë, me rol të rëndësishëm në zhvillimet e sektorit pyjor, gjatë gjithë periudhës 25 vjeçare, kanë qënë burimet njerëzore.

Pas vitit 1992 e deri në fillim të vitit 2006, institucioni përgjegjës për pyjet ka qënë pjesërisht i pavarur. Në se për menaxhimin e burimeve financiare kishte pavarësinë e nevojëshme, për menaxhimin e burimeve njerëzore, nuk kishte kompetenca të mjaftueshme, pra ka qënë i kufizuar. Ishin përcaktimet e akteve ligjorë e nënligjorë, që kufizonin kompetencat e tij.

Referuar kushteve të pranimit në Policinë e Shërbimit Pyjor, të drejtën për të punuar në strukturat e saj, e kishin të gjithë shtetasit shqiptarë që plotësonin disa kushte dhe së pari, të kishin përfunduar arsimin e lartë ose të mesëm, në profilin e

62 Urdhër nr. 54, datë 3.09.2001 “Për krijimin e Drejtorisë Rajonale Pilot të Pyjeve dhe Kullotave, me

qendër në Elbasan. 63 Ligj nr. 9385, datë 4.5.2005 “Për pyjet dhe shërbimin pyjor”, neni 7. 64 Urdhër nr. 444, datë 30.8.2012 “Për procedurat e eksportit të druve të zjarrit dhe qymyrit të drurit” 65 Ligji nr. 9989, datë 15.9.2008, “Për disa ndryshime në ligjin nr.9385, datë 4.5.2005 “Për pyjet dhe

shërbimin pyjor”, të ndryshuar”



pyjeve66, të cilët përbënin efektivët oficerë dhe nënoficerë. Vendimin për emërimin dhe lirimin e tyre nga detyra, e kishte drejtoria e shërbimit pyjor e rrethit, ndërsa për drejtuesit e DSHP-ve, megjithëse të pa përcaktuar në ndonjë akt, e merrte ministri i Bujqësisë dhe Ushqimit. Drejtori i Përgjithshëm nuk kishte asnjë kompetencë për personelin e DSHP-ve të rretheve, por kishte të drejtë të emëronte dhe lironte nga detyra vetëm drejtuesit dhe specialistët e DPPK67.

Me riorganizimin e institucionit në vitin 200068, Ministri morri të drejtën për emërimin dhe lirimin e drejtorëve të institucionit qendror dhe të drejtorive rajonale, mbi bazën e propozimeve të Drejtorit të Përgjithshëm, ndërsa këtij të fundit, ju dha e drejta e për të gjithë punonjësit në nivel vendor.

Megjithë përmirësimet e bëra me ligjin e vitit 2005, përsëri titullari i dikasterit, mori të drejtën për emërimin e drejtorëve të drejtorive të DPSHP69, e drejtë kjo në kundërshtim me pikën 4, të nenit 7, të këtij ligji, sipas së cilës “…kriteret dhe përgjegjësia për emërimin, lirimin dhe shkarkimin e punonjësve caktohen me vendim të Këshillit të Ministrave”. Ai gjithashtu kishte të drejtën e emërimit edhe të Drejtorit të Drejtorisë së Policisë Pyjore, ndërsa Drejtori i Përgjithshëm merrte vendime për emërimin e personelit me statusin e Policisë Pyjore dhe merrte pjesë në marrjen e vendimeve për rekrutimin, lirimin dhe lëvizjen e personelit që përfitonte Statusin e Nëpunsit Civil70.

E drejta e propozimit për emërimin dhe largimin nga detyra të drejtuesve të strukturave në nivelin vendor, por në varësi të institucioneve qendrore, ju njoh edhe prefektit71. Konkretisht Drejtori i Përgjithshëm, bazuar në propozimin e Prefektit, emëronte drejtorët e DSHP-ve, e më vonë të Drejtorive Rajonale (nëse do të krijoheshin) dhe me propozimet e tyre, emëronte dhe lironte nga detyra të gjithë personelin e shërbimit pyjor, të strukturave rajonale.

Për të përligjur marrjen e kompetencave dhe krijimin e hapësirave për rekrutimin dhe lirimin nga detyra të personelit, titullarët e dikasterit kanë ndryshuar aktet nënligjorë72, ose në raste të caktuar nuk kanë zbatuar aktet ligjorë.

Ky fragmentim kompetencash, në vijimësi u shoqërua me veprime në kundërshtim me rregullat e përcaktuar, veçanërisht në strukturat e DSHP-ve të rretheve. Në postin drejtues të tyre, emërimet dhe lirimet nga detyra, bëheshin pa marrë në konsideratë karrierën dhe eksperiencën profesionale. Por rastet më

66 Rregullore nr. 581, datë 8.2.1993 “Mbi kushtet e pranimit në Policinë e Shërbimit Pyjor dhe formula

e betimit”, neni 1. 67 Rregullore e brendshme e Drejtorisë së Përgjithshme të Pyjeve dhe Kullotave, 1994 68 Rregullore nr. 5, datë 8.11.2000 “Për funksionet e Shërbimit Pyjor në Republikën e Shqipërisë“. 69 Ligj nr. 9385, datë 4.5.2005 “Për pyjet dhe shërbimin pyjor”, neni 9. 70 Rregullore nr. 2, datë 12.08.2005 “Për funksionet, detyrat dhe përgjegjësitë e Drejtorisë së

Përgjithshme të Shërbimit Pyjor në Republikën e Shqipërisë“. 71 Ligj Nr. 8927, date 25.7.2002 “Për prefektin”, neni 9. 72 Urdhër nr. 352, datë 7.08.2002 “Për një ndryshim në Rregulloren nr. 581, fatë 08.02.1993 dhe

Rregulloren nr. 5, datë 8.11.2000”.


flagrantë ishin zëvëndësimet e drejtuesve specialistë, me persona pa arsimin pyjor, ndërkohë që në strukturat e shërbimit pyjor, mungonte pozicioni i kryespecialistit. Veprime të tilla zbritën edhe në nivelin e specialistëve, një pjesë e të cilëve me eksperiencë të gjatë apo të trajnuar, e deri në nivelin më të ulët, atë të inspektorëve të zonave pyjore.

Fenomeni pësoi rritje të ndjeshme në vitin 2006, pas kalimit të sektorit të pyjeve në strukturat e dikasterit dhe përmasat më të mëdha i mori në muajin shkurt 2014, me miratimin e strukturave dhe organikave të DSHP dhe ISHMPU, krahas shkurtimit drastik të numrit të punonjësve.

Në strukturat e DSHP-ve, me 244 pozicione pune për specialistë pyjesh, në 96 prej tyre u vendosën persona pa arsimin pyjor, ose 39 % e numrit total, ndërsa së bashku me rojet mjedisore, numri i pozicioneve arrinte në 346 dhe numri i personave të emëruar pa arsimin përkatës, ishte 156, ose 45 % e numrit total. Më e rëndë situata ishte në Degët Rajonale të ISHMPU, (sektorët e Policisë Pyjore), me 126 pozicione pune, ku u emëruan 93 punonjës pa arsimin pyjor, ose 74 % e numrit total.

Largimet dhe lëvizjet e shpeshta të drejtuesve dhe të specialistëve, përgjithësisht kanë qënë të pamotivuara. Ato nuk kanë ndodhur për shkak të pa aftësisë ose të mos kryerjes së detyrës, por vetëm për shkak të konjukturave dhe rotacioneve politikë, në emër të “reformave” edhe kur sektori i pyjeve nuk ishte pjesë e dikasterit. Motivi i vetëm ka qënë përkatësia partiake.

Praktika të tilla militantizuan administratën dhe u shoqëruan me ndikime e pasoja shumë serioze, sepse:

− instaluan mungesën e profesionalizmit, − rritën nivelin e paaftësisë së strukturave, − stimuluan papërgjegjshmërinë ndaj detyrës, − favorizuan veprime abuzive, të kundërligjëshme e korruptive, − instaluan pandëshkueshmërinë për mos kryerjen e detyrës dhe ndaj veprimeve

abuzive, të kundërligjëshme e korruptive.

Drejtuesit vazhdimisht janë ndjerë të përkohshëm, sidomos ata pa arsimin profesional. Personeli pyjor ka qënë nën presionin politik, duke u ndjerë i kërcënuar dhe i pasigurtë për vendin e punës.

Lëvizjet e shpeshta dhe politizimi e kanë bërë administratën të paqëndrueshme. Nga këto praktika, ka përfituar pjesa militante e saj, e përbërë nga specialistë dhe jo specialist, ndërkohë që puna korrekte dhe profesionale e specialistëve të tjerë, është zbehur vazhdimisht.

Gjatë periudhës 1990-2014 ka munguar menaxhimi i burimeve njerëzore, pasi edhe ato rregulla të pjesshme për rekrutimin e personelit pyjor nuk janë zbatuar, ndërkohë që kanë munguar rregullat dhe kriteret për monitorimin dhe vlerësimin e punës, për karrierën profesionale, motivimin dhe masat disiplinore. Veçanërisht pas vitit 2005, rekrutimi i personelit, që nga niveli i zonës pyjore e deri në strukturat




qëndrore (dikaster) është bërë pa asnjë kriter.

Menaxhimi i burimeve njerëzore ka qënë dhe vazhdon të jetë mangësia kryesore, ose pika më e dobët, e shërbimit pyjor dhe një nga faktorët, krahas shumë të tjerëve, me ndikime të rëndësishëm në menaxhimin jo të mirë të fondit pyjor.

Përfundime

Në kuadrin e komponentit të Zhvillimit Institucional të PP, u realizuan disa hapa të rëndësishëm, të cilët përbënin bazën e nevojshme për vazhdimin e reformave të sektorit, sikurse ishin plotësimi dhe përmirësimi i kuadrit ligjor, riorganizimi i DPPK dhe DShP-ve, krijimi i strukturave rajonale, decentralizimi dhe transferimi i kompetencave, etj.

Pas një periudhe “pushimi” disa vjeçare, të mungesës së fondeve nga buxheti i shtetit, u krijua llogaria të ardhurave73, duke i njohur të drejtën institucionit të administronte vetë të ardhurat, që do të krijoheshin nga veprimtaritë në fondin pyjor e kullosor, të cilat do të ishin burimi i financimeve për punimet në pyje e kullota.

Zhvillimet në tërësi dhe ato të sektorit të pyjeve në veçanti, nuk garantuan krijimin e Korporatës sipas parashikimit, deri në përfundim të Projektit. Megjithatë, studimi mbi Reformën Institucionale74, parashikoi shtrirjen e procesit të krijimit të saj, gjatë një periudhe 13 vjeçare. Por nga shqyrtimi i hollësishëm, u konstatua se studimi në fjalë nuk kishte marrë në konsideratë disa faktorë të rëndësishëm e kompleksë, me efekte negativë dhe afatgjatë. Konkretisht:

− prania e aktiviteteve të paligjshme, reflektonte ndikime të mëdha në të ardhurat,

− konsumi i druve të zjarrit nga banorët e zonave rurale, në nivelet 1,6 milionë m3/vit75 deri 1,7 milionë m3/vit76 dhe mos pagimi i tyre, që përbënte humbje të konsiderueshme për të ardhurat,

− gjendja e përkeqësuar e burimeve pyjore nuk mund të garantonte sigurimin e të ardhurave, në atë masë që të mbuloheshin të gjitha shpenzimet.

Pengesat u vlerësuan me efekte afatgjata, sepse:

− prerjet e paligjshme, pavarësisht përpjekjeve për minimizimin e tyre, kishin dëmtuar rëndë gjendjen e burimeve pyjore, duke ulur ndjeshëm potencialet prodhues,

− zbutja e varfërisë e banorëve të zonave rurale nuk mund të ishte një proces afatshkurtër,

− rehabilitimi i pyjeve, përveç investimeve të konsiderueshme, kërkon një 73 Ligj nr. 8302, datë, 21.03.1998, “Për administrimin e të ardhurave që krijohen në pyje dhe kullota -

pasuri shtetërore” 74 DPPK, “Reforma institucionale e sektorit të pyjeve dhe kullotave”, dhjetor 2003. 75 QShKE, “Studimi i pavarur i prerjeve ilegale”, 2001, faqe 43. 76 DRN & ECO, “Analiza e tregjeve dhe marketingu i produkteve me bazë pyjore”, 2003, faqe 60.


periudhë kohore shumë të gjatë.

Me gjithë përpjekjet e bëra, tashmë është fakt i njohur, se objektivat dhe synimet e PP, nuk u realizuan tërësisht dhe brenda afateve kohore të parashikuar.

Përfundimisht opsioni i krijimit të KP u gjykua i pamundur dhe u pranua opsioni i institucionit të pavarur, për administrimin e përmirësuar të burimeve natyrore, duke thelluar Reformën Institucionale.

Por zhvillimet pas vitit 2005, nuk çuan në drejtimin e përcaktuar, pasi veprimet e ndërmarra nuk ishin në përputhje me prioritetet dhe synimet e Strategjisë Kombëtare të Zhvillimit të Sektorit të Pyjeve dhe të Kullotave.

Përgjithësisht “riorganizimet” e kryera në vijimësi, sidomos ato të 10 vjeçarit të fundit, nuk kanë qënë në interes të sektorit të pyjeve, sepse nuk kanë përfaqësuar asnjëherë Reformë Institucionale të qëndrueshme, por kanë përfaqësuar vetëm interesa të tjera, të paqëndrueshme dhe afatshkurtra.




8. Gjendja e pyjeve

8.1 Mbarështimi

Mbarështimi në tërësi është një proces që ka për qëllim administrimin, trajtimin, zhvillimin dhe mbrojtjen e fondit pyjor, për arritjen e objektivave të caktuar, bazuar në rekomandimet apo masat e propozuara, të formuluara këto në funksion të të situatave konkrete. Instrumentat kryesorë për realizimin e tij, janë planet e mbarështimit, të hartuar kryesisht për pyjet e lartë dhe planet e inventarizimit, të hartuar për pyjet e ulët dhe shkurret.

Deri në vitin 1990, për çdo vit janë hartuar plane mbarështimi për rreth 10 % të sipërfaqes së pyjeve të lartë, duke krijuar vijimësinë e nevojëshme. Për sa u përket pyjeve të ulët dhe shkurreve, ky parim nuk është respektuar.

Mbas vitit 1990, për mungesë të fondeve të nevojshëm, ky proces u ndërpre, deri në vitin 1997. Me mbështetjen e PP, rifilloi mbarështimi i pyjeve të lartë, mbi bazën e një metologjie të re, si dhe i pyjeve që kaluan në përdorim NJQV.

Në periudhën 1996-2003 u hartuan plane mbarështimi për 127,800 ha pyje të lartë (tabela 7) dhe për 327,000 ha pyje komunalë (tabela 8), gjithsej 454,800 ha.

Tabela 8

PLANE MBARESHTRIMI TE PYJEVE KOMUNALE78

Nr. Emertimi Njës.

matjes

Vitet Gjithsej 1996-

1998 1999 2000 2001 2002 2003

1 Plane mbarështrimi nr. 7 20 21 15 24 22 1092 Sipërfaqja pyjore ha 13,930 24610 78,720 115,920 50,930 42,890 327,000

Me përfundimin e PP, procesi u ndërpre përsëri dhe rifilloi në vitin 2006, me mbështetjen e projektit të ri, atij të Zhvillimit të Burimeve Natyrore, por vetëm për pyjet që kaluan në pronësi të NJQV. Në kuadër të këtij Projekti, u hartuan 240 plane mbarështimi, nga të cilët 115 ishin rishikim i atyre të hartuar në kuadrin e PP, për një sipërfaqe të përgjithshme prej 548,998 ha pyje (tabela 9).

77 H. Kola, J. Male “Në gjurmë të Projektit shqiptar të pyjeve, 1995-2004” 78 Idem

Tabela 7

PLANE MBARESHTRIMI TE PYJEVE TE LARTE77

Nr. Emertimi Njës.

matjes Vitet

Gjithsej 1996-1998 2000 2001 2002 2003

1 Plane mbarështimi nr. 1 13 11 11 7 432 Sipërfaqja pyjore ha 1,800 40,100 33,600 33,100 19,200 127,800



Duke parë distancën kohore, që nga viti 2003 kur janë miratuar planet e fundit të mbarështimit të pyjeve të lartë, e deri më sot, rezulton se atyre u kanë kaluar afatet e vlefshmërisë, ndërsa për të gjithë pjesën tjetër, afatet kanë përfunduar prej shumë vitesh më parë.

E njëjta situatë paraqitet edhe me atë pjesë të pyjeve të ulët dhe shkurreve, të cilët nuk kanë patur mundësinë të përfshihen në procesin e kalimit në përdorim apo në pronësi të NJQV, planet e të cilëve janë mbi 30 vjeçarë.

Kjo situatë e vështirëson së tepërmi zotërimin dhe vlerësimin e resurseve pyjore, të faunës së egër, të bimëve mjekësore e eterovajore, të prodhimeve të dyta pyjore, etj. Gjithashtu besueshmëria e informacionit kadastral konsiderohet e ulët.

Ecuria jo normale e procesit të mbarështimit, krahas faktorëve të tjerë, ka patur efekte jo të mira në menaxhimin e fondit pyjor. Duke vështruar gjendjen aktuale, konfirmohet se në fondin pyjor ndërhyrjet janë kryer bazuar në rekomandimet apo masat, të cilave u kanë kaluar afatet e vlefshmërisë, sikurse konfirmohet se ndërhyrjet janë bërë duke mos respektuar rekomandimet dhe masat e planifikuara nga planet e mbarështimit, që janë brenda afateve të vlefshmërisë.

Veprime të tilla janë shoqëruar me pasoja shumë serioze dhe afatgjata.

Përfundime

Për gjatë gjithë periudhës 25 vjeçare, buxheti i shtetit nuk ka vënë në dispozicion fonde për mbarështimin e pyjeve. Të vetmit burime financimi kanë qënë projektet e BB, por jo për të gjitha nevojat e fondit pyjor.

Aktualisht e gjithë sipërfaqja e pyjeve të lartë është e pa mbuluar me plane mbarështimi, një fakt ky që nuk përligj slloganin e pretenduar vazhdimisht, gjatë gjithë kësaj periudhe, për “mbarështimin e qëndrueshëm” të tyre.

Mbarështimi i qëndrueshëm nuk mund të realizohet pa patur instrumentët e duhur, apo pa i zbatuar ata, kur i disponon.

Mbarështimi i qëndrueshëm, për shkak të zhvillimeve në përgjithësi, e sidomos atyre të 10 viteve të fundit në veçanti, do të jetë një objektiv tepër i vështirë për t’u arritur, që i përket një periudhe të largët kohore.

Mbarështimi i pyjeve është një proces i përvitshëm dhe kërkon mbështetje në vijimësi, në se dëshirojmë të realizojmë administrim e mirë të tyre. Saktësimi i

79 Njësia e Menaxhimit e Projektit të Zhvilliimit të Burimeve Natyrore.

Tabela 9

PLANET E MBARESHTRIMIT79

Nr. Emërtimi Njësia Sasia

1 Plane mbarështimi (pyje dhe mikrobasene) nr. 240

2 Sipërfaqja ha 548,998



informacionit mbi gjendjen dhe rishikimi i politikave afatshkurtra dhe afatmesme për zhvillimin e fondit pyjor, shtron nevojën për hartimin e planeve të mbarështimit dhe invetarizimit, konform kritereve të përcaktuar.

Normalizimi i gjendjes së pyjeve është hapi i parë e kryesor, për të mundësuar mandej menaxhimin e qëndrueshëm të tyre.

8.2 Shfrytëzimi i pyjeve

Shfrytëzimi është veprimtari që konsiston në prerjen dhe nxjerrjen e materialit drusor nga pyjet me funksion prodhues, që kanë arritur moshën e shfrytëzimit, duke krijuar njëkohësisht kushtet e favorëshme për instalimin e gjeneratës së re në rrugë natyrore. Për këtë arsye, shfrytëzimi i pyjeve kryhet mbi bazën e rregullave të mirëpërcaktuar. Materiali drusor i përfituar shërben si lëndë e parë për industrinë e përpunimit të drurit, sektorët e ndërtimit e minierave dhe si burim energjie.

Për kushtet e relievit, nivelin teknik dhe mundësitë financiare, në vendit tonë është aplikuar forma e trajtimit të pyjeve të lartë me prerje suksesive, dmth prerjen e lëndës drusore me disa faza, për të mundësuar ripërtëritjen natyrore nëpërmjet farave. Pyjet e ulët dhe shkurret janë trajtuar me prerje rrah, pra prerjen e të gjithë materialit drusor njëherësh, duke siguruar ripërtëritjen nëpërmjet llastarizimit.

Në sistemin e ekonomisë së centralizuar, shfrytëzimi i pyjeve bazohej në planin e shtetit, i cili caktonte kuotat vjetore të prerjeve, fondet për ndërtimin e rrugëve autopyjore, për furnizimin materialo-teknik, treguesit teknikë dhe ekonomiko-financiarë, etj. Nevojat e zhvillimit të vendit dhe mungesa e burimeve ngrohëse alternativë, kanë imponuar prerjet e lëndës së punimit dhe sidomos të druve të zjarrit, në një nivel më të madh se mundësia vjetore e shfrytëzimit të pyjeve.

Objektivi kryesor i ligjit të ri, të vitit 1992, ishte “kontrolli i prerjes së lëndës drusore, në mënyrë që ajo të jetë e barabartë me mundësitë e rritjes normale të pyjeve…”80, ç’ka nënkuptonte se primare nuk ishte më plotësimi i nevojave të industrisë apo konsumatorëve të tjerë, por mirëadministrimi i fondit pyjor.

Në situatat e krijuara ishte e pamundur që ndërmarrjet shtetërore të funksiononin si më parë, prandaj, nëpërmjet legjislacionit të ri81, u krijuan mundësitë për të vetëvepruar në kushtet e ekonomisë së tregut të lirë. Ato përfituan të drejtën (i) për të hyrë në marrëdhënie të lira ekonomike e financiare, me persona juridikë e fizikë, vendas e të huaj dhe me kapital të përbashkët dhe (ii) me të ardhurat të përballonin shpenzimet, detyrimet ndaj shtetit dhe të siguronin fitim.

Deri në shtator të vitit 1993, ndërmarrjet shtetërore ishin të vetmit subjekte që operonin në këtë sektor. Megjithë pavarësinë e fituar, ato hasën në vështirësi të shumta.

80 Ligj nr. 7623, datë 13.10.1992 “Për pyjet dhe policinë e shërbimit pyjor”, neni 1, germa “b”. 81 Ligj nr. 7523, datë 6.11.1991 “Për ndërmarrjet shtetërore”.



Që në vitin 1991, pas krijimit të kuadrit ligjor, për sanksionimin e nismës së lirë e të veprimtarive private të pavarura dhe hapësirave të ligjit ekzistues të pyjeve82, u krijuan subjektet e parë privatë, me objekt veprimtarie në fushën e pyjeve, por pa mundur të fillonin veprimtarinë.

Në harkun kohor 1993-1996, në shfrytëzimin e pyjeve operuan njëkohësisht ndërmarrjet shtetërore dhe subjektet privatë. Në kuadrin e privatizimit të pronës shtetërore, numri i ndërmarrjeve shtetërore erdhi në ulje, deri në privatizimin e plotë të tyre, ndërsa ai i subjekteve privatë, vazhdimisht në rritje.

Ekzistenca njëherësh e ndërmarrjeve shtetërore dhe e subjekteve privatë, diktoi nevojën e krijimit të kushteve të barabarta për konkurim, nëpërmjet vendosjes së rregullave të njëjtë, pavarësisht formës së pronësisë. U përgatit kuadri i ri, me akte nënligjorë, për rregullat e konkurimit dhe mënyrave të përzgjedhjes së subjekteve83, për tarifat e shitjes të lëndës drusore në këmbë dhe për aktivitetet e tjerë84 në fondin pyjor.

Përballë mungesës së fondeve buxhetore për ndërtimin e rrugëve të reja pyjore, u pranua alternativa e ndërtimit të tyre nga vetë subjektet, me mjetet e tyre financiare, duke u njohur dy të drejta: (i) uljen e vlerës të tarifës të lëndës në këmbë, në raport me investimet që do të kryenin, në ngastrat e fituara me ankand85 dhe (ii) përjashtimin e këtyre ngastrave nga ankandet e mëvonshëm, për fazat e tjera të prerjeve86.

Kjo zgjidhje përfaqësonte një partneritet ndërmjet biznesit privat dhe shtetit (si bashkëfinancues) por njëherësh dhe një koncension, në mungesë të legjislacionit për koncensionet. Pas miratimit të ligjit për koncensionet87, ndërtimi i rrugëve nga subjektet privatë nuk u lejua, për faktin se shfrytëzimi i pyjeve nuk ishte i përfshirë në atë ligj.

Problem tjetër ishte zgjedhja e mënyrës të shitjes së materialit, ndërmjet dy formave më të njohura, (i) me asortimente në anë të rrugës dhe (ii) lëndës drusore në këmbë.

Shitja me asortimente në anë të rrugës ishte mënyrë krejtësisht e pa njohur dhe kishte vështirësi, sepse:

− kërkonte një staf të kualifikuar, me përvojë, me njohuri të mira mbi tregun e drurit dhe mbi standardet e produkteve të gatshëm, të cilat u mungonin personelit pyjor,

82 Ligjë nr. 4407, 25.6.1968 “Mbi pyjet”, neni 8, germa “d”. 83 Udhëzim i KM nr. 7, datë 26.7.1993 “Për shitjen me ankand të lëndës drusore në këmbë“. 84 VKM nr. 83, date 28.2.1993 “Për përcaktimin e tarifave në sektorin e pyjeve”. 85 Idem, pika 3. 86 Udhëzim i KM nr. 7, datë 26.7.1993 “Për shitjen me ankand të lëndës drusore”, pika 14. 87 Ligj nr. 7973, datë 26.7.1995 “Për koncensionet dhe pjesëmarrjen e sektorit privat në shërbimet

publike dhe infrastrukturë“.



− para organizimit të ankandeve për shitjet në anë të rrugës, duhej të organizoheshin ankandet për shfrytëzimin e ngastrave dhe prodhimin e asortimenteve të gatshëm, për të cilët nevojiteshin fonde paraprakë,

− për administrimin dhe ruajtjen e asortimenteve në anë të rrugës, kërkohej personel shtesë dhe roje, shoqëruar me buxhetin përkatës.

DSHP-të ishin struktura buxhetore dhe të gjitha shpenzimet përballoheshin nga buxheti i shtetit. Për shkak të vështirësive ekonomike të periudhës në fjalë, nuk mund të siguroheshin personel shtesë dhe fonde për këtë veprimtari.

Shitja e lëndës drusore në këmbë ishte mënyra që u pranua të zbatohet, sepse ishte më e thjeshtë, nuk kërkonte fonde shtesë të veçantë dhe personeli i shërbimit pyjor trashëgonte eksperiencën e nevojshme, që lidheshin me damkimin e drurëve dhe nënshkrimin e kontratave me ndërmarrjet e shfrytëzimit. Elementi i ri që u shtua, ishin procedurat e konkurimit, për pjesëmarrësit në ankandet e shitjes të lëndës drusore.

Për disiplinimin dhe kontrollin e punimeve, subjektet privatë që zhvillonin veprimtari në fondin pyjor88 ishin të detyruar të pajiseshin me leje profesionale dhe të përfshinin në përbërjen e tyre drejtuesin teknik, që duhej të ishte specialist i lartë ose i mesëm pyjesh.

Tashmë shfrytëzimi i pyjeve përfaqësonte një veprimtari të vërtetë tregtare, ndërkohë që shërbimi pyjor dispononte statusin e një strukturë për administrimin, trajtimin, zhvillimin dhe mbrojtjen e fondit pyjor, njëkohësisht dhe të një force të armatosur.

Ligji i vitit 2005 lejonte një formë shitje, atë të lëndës drusore me asortimente në anë të rrugës dhe u aplikua në vitet 2006 dhe 2007, vetëm për drutë e zjarrit. Në ndryshimet e bëra në vitin 200789, në ligj u shtua edhe shitja e lëndës drusore në këmbë, e pa prerë. Gjithashtu u rikthye forma e koncensionit, megjithëse nuk u përfshi në ligjin përkatës, pra e drejta e ndërtimit të rrugëve pyjore nga subjektet privatë me shpenzimet e tyre, duke përfituar uljen e tarifës pyjore në rapot me investimet që do të kryenin dhe të drejtën e shfrytëzimit deri në prerjet përfundimtare90.

Element tepër i rëndësishëm dhe pjesë përbërëse e fondit pyjor, është edhe rrjeti rrugor. Ndërtimi i tij ndahet në dy periudha: e para shtrihet deri në vitin 1991, viti i fundit i sistemit të ekonomisë së centralizuar, ndërsa e dyta fillon mbas vitit 1991.

Pjesa më e madhe e rrugëve, brenda fondit pyjor, është ndërtuar deri në vitin 1991, nga vetë ndërmarrjet e shfrytëzimit të pyjeve. Ato përfshiheshin në zërin

88 VKM nr.36, datë 31.1.1994 “Për dhënien e lejeve profesionale në sektorin e pyjeve dhe të kullotave”. 89 Ligj nr. 9791, datë 23.7.2007, “Për disa shtesa e ndryshime në ligjin nr.9385, datë 4.5.2005 “Për pyjet

dhe shërbimin pyjor”, të ndryshuar”, neni 11, pika 1. 90 Idem, neni 10, pika 4.



“ndërtime në ekonomi”. Në vitin 1990, gjatësia e përgjithshme e rrugëve brenda fondit pyjor, llogaritej në 3.518 km91, nga të cilat 2.235 km rrugë të shtruara dhe 1.283 km rrugë të pashtruara. Rrugët që shërbenin për lidhjen e ekonomive pyjore me rrjetin rrugor kombëtar apo lokal, ndërtoheshin nga një ndërmarrje e specializuar e ish Ministrsë së Ndërtimit, ndërsa investitorë ishin ndërmarrjet e shfrytëzimit të pyjeve.

Për gjatë një periudhe prej gati 5 dekadash, pa përfshirë atë të tranzicionit, roli i infrastrukturës rrugore ka qënë shumë i rëndësishëm, për realizimin e ndërhyrjeve të ndryshme në fondin pyjor, si shfrytëzime, përmirësime, pyllëzime, sistemime malore, mbrojtjen nga zjarret dhe luftimin e sëmundjeve e dëmtuesve.

Mundësitë financiare e teknike për ndërtimin dhe mirëmbajtjen e rrugëve, jo gjithmonë të mjaftueshme, të favorizuara edhe nga mangësitë e situatave dhe rrethanave të kohës, kanë imponuar dhe inkurajuar projektimin e ndërtimin e tyre me mangësi.

Gjatë viteve 1993-1995, rrugët pyjore janë projektuar dhe ndërtuar nga subjektet privatë, gjatësia e të cilave arriti në rreth 120 km92, e cila nuk përfshin rrugët e ndërtuara në fondin pyjor, për qëllime kërkimi, zbulimi apo shfrytëzimi mineralesh dhe për veprimtari të tjera. Megjithëse pas vitit 1995 subjekteve privatë i u hoq e drejta e ndërtimit të rrugëve me mjetet e tyre financiare, ata vazhduan ndërtimin e tyre edhe pas këtij viti, por pa përfituar të drejtën e uljes së tarifave të lëndës drusore në këmbë.

Subjektet private kanë manifestuar kapacitete të pamjaftueshëm materialë, teknikë dhe njerëzorë, në projektimin e ndërtimin e rrugëve pyjore. Njëherësh, edhe pjesa më e madhe e specialistëve të shërbimit pyjor, punonjës të ish ndërmarrjeve pyjore, nuk kishin përvojë në fushën e projektimit dhe ndërtimit të rrugëve pyjore, mangësi kjo që u reflektua në vlerësimin dhe kontrollin jo të mirë të projekteve e punimeve të kryera. Shumatorja e tyre pati për rezultante ndërtimin me mangësi dhe pa cilësi të rrugëve pyjore.

Mungesa pas vitit 1991, e fondeve shtetërorë të mirëmbajtjes dhe riparimit, ka përkeqësuar së tepërmi gjendjen e rrjetit rrugor. Subjektet privatë kanë kryer riparimin dhe mirëmbajtjen e rrugëve me shpenzimet e tyre, por të panjohura nga shteti. Ky veprim u ka dhënë “të drejtën” për prerjen e paligjshme të lëndës drusore, për kompensimin e shpenzimeve të kryera.

Rrjeti rrugor pyjor vazhdimisht ka krijuar vështirësi në transport, por gjendja aktuale e tij është shumë e rënduar.

Nëse deri në fillim të viteve ‘90, rrjeti rrugor ka luajtur një rol të rëndësishëm në trajtimin dhe zhvillimin e pyjeve, pas këtij viti, me gjithë gjendjen e keqe, ka qënë një faktor që ka ndikuar direkt në përkeqësimin e situatës së tyre.

91 Kacori G. “Rrjeti rrugor pyjor”, 2008, faqe 64. 92 Idem, faqe 65.


Para vitit 1990 vëllimet e lëndës drusore të prerë, kanë qënë në një nivel më të madh se mundësia vjetore e shfrytëzimit të pyjeve, si për lëndën e punimit ashtu dhe për drutë e zjarrit. Për lëndën e punimit, në vitet e fundit të dhjetëvjeçarit 1981-1990, u arrit të ulej niveli i prerjeve nën mundësinë vjetore të shfrytëzimit.

Nëpërmjet një shfrytëzimi ekstensiv të pyjeve të lartë, duke rritur sipërfaqet që përshkoheshin brenda një viti, mbi ato të planifikuara nga planet e mbarështimit, por duke respektuar intensitetin e ndërhyrjeve për çdo ngastër e n/ngastër, të rekomanduar po nga planet e mbarështimit, si dhe afatet kohore të nevojshëm të ndërhyrjeve, nga njëra fazë në tjetrën, u arrit të realizoheshin prerjet mbi mundësinë vjetore të shfrytëzimit si dhe të sigurohej instalimi i gjeneratës së re.

Gjatë më shumë se 4 dekadave, pjesa më e madhe e pyjeve të lartë u përshkua me disa ose të gjitha fazat e prerjeve dhe ripërtëritja natyrore arriti të mbulonte mbi 80-85 % të sipërfaqes, një tregues ky shumë i mirë. Situata e krijuar ishte rezultat i respektimit të kritereve teknikë të trajtimit të pyjeve dhe përfaqësonte një arritje dhe një eksperiencë të madhe të silvikulturës sonë.

Kjo mënyrë operimi përshpejtoi kohën e heqjes të gjeneratës së vjetër dhe ndikoi në uljen e mundësisë vjetore të shfrytëzimit për dekadat e ardhëshme, pra nuk garantoi parimin e “vijueshmërisë së prodhimit” në nivelet e mëparshëm. Periudha, prej disa dekadash, deri në arritjen e moshës së shfrytëzimit të gjeneratës së re dhe të nivelit të mëparshëm të mundësisë së shfryëzimit, u konsiderua dhe u quajt “periudha e pritshmërisë“.

Pyjet e ulët dhe shkurret po ashtu kanë përballuar nevojat për lëndë drusore, sidomos për drutë e zjarrit, mbi mundësinë vjetore të shfrytëzimit. Pavarësisht kësaj, përgjithësisht janë respektuar rregullat teknike të trajtimit, por janë shkurtuar ciklet e ndërhyrjeve.

Ripërtëritje natyrore



Sipërfaqe me bimësi pyjore (pas shfrytëzimit dhe prerjeve të paligjshme)

Periudha e tranzicionit, ndryshe nga ajo para viteve ’90, karakterizohet nga një shfrytëzim intensiv i pyjeve. Pothuajse kudo konstatohet se në pyjet e lartë janë tejkaluar intensitetet e prerjeve të rekomanduar nga planet e mbarështimit, si dhe nuk janë respektuar afatet e nevojshëm kohorë të ndërhyrjeve nga njëra njëra fazë e prerjes në tjetrën. Për pasojë, në shumë sipërfaqe nuk është instaluar gjenerata e re dhe ato janë kthyer në sipërfaqe djerrë ose me bimësi pyjore.

Edhe për pyjet e ulët, po ashtu nuk janë marrë në konsideratë rekomandimet e planeve të mbarështimit dhe inventarizimit dhe mbi të gjitha ata nuk janë mbrojtur pas shfrytëzimit, duke shkaktuar degradimin e tyre.

Vëllimet e lëndës drusore, të prerë gjatë periudhës 1990-2013, paraqiten si vijon (tabela 10):




Deri në vitin 1992, në evidencat e shfrytëzimit pasqyroheshin vetëm vëllimet e lëndës drusore të prerë nga ndërmarrjet shtetërore, ndërsa drutë e zjarrit, që konsumoheshin nga banorët e zonave rurale, nuk janë pasqyruar. Nga viti 1993 e në vijim, filluan të pasqyroheshin edhe vëllimet e druve të zjarrit të konsumuara nga banorët e zonave rurale, por në nivele më të ulët se vëllimet realë të konsumit.

93 Për periudhën 1990-2002 të dhënat u referohen informacioneve të ish DPPK, meqënëse në faqen

zyrtare të INSTAT, nuk gjenden të dhëna mbi shfrytëzimin e pyjeve, ndërsa ato të periudhës 2003-2013, i referohen të dhënave të INSTAT. Vëllimet e lëndës drusore në këmbë janë llogaritur me koeficientët respektivë të periudhave 1990-2002 dhe 2003 e në vijim.

Tabela 10

VËLLIMI I LËNDËS DRUSORE TË PRERË, 1990-2013 93

Vitet

Asortimentet Lëndë

punimi në këmbë gjithsej

(m3)

Dru zjarri Lëndë

drusore në këmbë gjithsej

(m3)

Trupa (m3)

Lëndë ndërtimi

(m3)

Shtylla miniere

(m3)

Degë voze (m3)

Gjithsej (m3)

(mst) (m3)

1990 249,882 5,933 103,493 48,454 407,762 502,260 1,156,288 693,634 1,195,894

1991 127,374 4,405 53,256 31,361 216,396 247,440 835,752 501,351 748,791

1992 49,222 1,998 16,574 7,365 75,159 87,261 427,333 256,349 343,609

1993 57,011 5,564 6,676 1,866 71,117 84,790 600,900 536,941 621,731

1994 54,729 6,420 21,348 2,041 84,538 98,875 439,024 263,362 362,249

1995 64,816 4,479 3,029 894 73,218 89,488 324,588 194,714 292,285

1996 57,591 4,840 2,373 71 64,875 78,462 300,045 179,991 258,857

1997 19,280 2,677 2,600 581 25,138 30,303 178,188 106,891 137,335

1998 31,036 3,066 2,698 6,084 42,884 51,363 238,905 143,314 194,785

1999 53,780 5,515 2,129 71 61,495 73,212 307,107 184,227 259,451

2000 62,585 5,000 1,018 96 68,699 82,536 279,888 167,899 253,282

2001 52,332 5,576 632 24 58,564 70,457 242,381 145,400 220,001

2002 53,464 5,068 808 38 59,378 71,673 302,279 181,331 262,806

2003 62,086 9,355 3,466 239 75,146 82,272 318,501 191,062 280,325

2004 49,967 6,927 1,621 130 58,645 64,243 452,724 271,580 347,169

2005 33,970 6,467 886 322 41,645 45,584 344,238 206,501 259,924

2006 15,542 2,667 640 59 18,908 20,699 200,193 120,092 141,765

2007 10,544 1,604 420 48 12,616 13,815 135,472 81,267 95,430

2008 35,318 3,881 318 34 39,551 43,365 258,417 155,019 202,340

2009 29,606 3,309 527 32 33,474 36,695 201,840 121,080 157,922

2010 23,510 3,459 670 34 27,673 30,313 158,971 95,364 126,609

2011 18,425 4,011 524 32 22,992 25,159 104,197 62,506 90,208

2012 17,867 3,615 868 47 22,397 24,506 1,356,467 813,717 838,223

2013 24,436 5,167 613 0 30,216 33,069 1,380,369 828,056 866,268



Në vitin 1990, vëllimi i lëndës drusore të prerë është realizuar nga ish ndërmarrjet shtetërore të shfrytëzimit të pyjeve, i cili është më i madhi i të gjithë periudhës, ndërsa në vitet pasues, vëllimet janë më të vegjël. Për vitin 1993 niveli i vëllimit total të shfrytëzuar u rrit, kundrejt vitet 1992, si rezultat i prodhimit të druve të zjarrit nga ndërmarrjet shtetërore, për ngrohjen e popullatës të zonave urbane dhe e fillimit të aktivitetit të subjekteve privatë94. Gjatë viteve 1994-2011, vëllimet e shfrytëzuar kanë qënë në nivele të ulëta, ndërsa për vitet 2012 dhe 2013 janë në nivele të lartë, për shkak të reflektimit në Kadastrën e Fondit Pyjor, të druve të zjarrit të konsumuar nga banorët e zonave rurale, në vëllime më të mëdhenj se në vitet e mëparshëm.

Vëllimet e lëndës së punimit të shfrytëzuar kanë qënë me oshilacione dhe me tendencë të përgjithëshme në rënie. Në vitin 1997, vëllimi i lëndës së punimit të shfrytëzuar është më i ulët, për shkak të situatës së rëndë të krijuar në atë vit, ndërsa në vitet 2006 dhe 2007, u zhvilluan ankande për prodhimin kryesisht të druve të zjarrit dhe për shitjen e tyre në formë asortimentesh, në anë të rrugës.

Rënia e nivelit të vëllimeve të shfrytëzuar pas vitit 1990, është një problem kompleks, që lidhet me një seri arsyesh.

Fillimisht rënia ishte pasojë e ndryshimeve të sistemit dhe ka qënë e kushtëzuar nga vështirësitë e të gjithë ekonomisë së vendit. Ndërmarrjet shtetërore dhe subjektet privatë të sapo krijuar, nuk ishin të përgatitur dhe u mungonte eksperienca për të operuar në kushtet e reja të ekonomisë së tregut.

Mungesa e fondeve shtetërore dhe kapacitetet e pamjaftueshme financiare e

94 Në muajin shtator 1993 u zhvilluan ankandet e parë të shitjes së lëndës drusore, ku morrën pjesë

ndërmarrjet shtetërore dhe subjektet privatë.



teknike të subjekteve privatë për ndërtimin e rrugëve të reja autopyjore kufizuan ndërhyrjet në sipërfaqet e pa shfrytëzuara, duke u përqëndruar kryesisht në ato me prerje të dyta dhe përfundimtare, pra duke zvogëluar sipërfaqen vjetore që përshkohej me prerje, së bashku me vëllimin vjetor.

Krahas ekzistencës së ndërmarrjeve shtetërore, shumë subjekte privatë filluan ndërtimin e linjave për përpunimin e lëndës drusore, duke ndikuar në rritjen e ndjeshme të kapaciteteve përpunues. Në këto kushte u rritën edhe kërkesat për lëndë të parë, kryesisht për trupa.

Në vitin 2003, kërkesat e industrisë së prodhimit të lëndës së sharruar ishin 424.611 m3 trupa95, ndërkohë që prodhimi i raportuar ishte 62.086 m3, ose 14,6 % ndaj kërkesave, ndërsa në vitin 2006, kërkesat e 28 subjekteve privatë, në 13 rrethe të vendit, ishin për 106,700 m3 trupa96, kundrejt 15.542 m3 trupa të prodhuar, ose 14,6 %.

Kërkesat për lëndë të parë, të cilat korespondonin me kapacitetet prodhues, edhe për vitet në vijim kanë qënë pothuajse në të njëjtin nivel, por praktikisht e pa mundur për t’u plotësuar, për faktin se mundësia vjetore e shfrytëzimit, ishte ulur.

Krahas trupave, lënda e ndërtimit ka qënë një asortiment shumë i kërkuar, i imponuar nga bumi i ndërtimeve pas vitit 1992. Kërkesat për këtë asortiment, në vitin 2003, arrinin në 165.928 m3 97, përballë prodhimit të raportuar prej 9,355 m3, ose 5,6 %.

Drutë e zjarrit për dekada të tëra kanë qënë dhe vazhdojnë të jenë burimi kryesor i energjisë, jo vetëm për popullatën e zonave rurale e urbane, por edhe për institucione të ndryshme shtetërore, e gjatë këtyre 25 viteve edhe për bizneset e prodhimit të gëlqeres, për baxhot, etj. Po ashtu ato janë lënda e parë për prodhimin e qymyrit të drurit.

Referuar vitit 2003, vëllimin më të madh e përfaqson konsumi familjar, në zonat urbane dhe rurale, me 2.038.636 m3, ose 80 % të konsumit total, 130.191 m3, ose 5 %, u përkasin institucionve publike dhe konsumatorëve privatë, 185.140 m3, ose 7 %, prodhuesve të gëlqeres dhe 200.101 m3, ose 8 %, prodhuesve të qymyrit të drurit dhe në total arrin në 2.554.068 m3 në vit98. Konsumi i druve të zjarrit nga popullsia e zonave rurale, është vlerësuar ndërmjet 1 milion e 600 mijë m3 99 dhe 1 milion e 700 mijë m3 në vit100.

95 DRN & ECO-Consult “Analiza e tregjeve dhe marketingu i produkteve me baze pyjore”, Raporti

përfundimtar, 2003 (Studim), faqe 61. 96 ISPP shpk, “Studim mbi prodhimin dhe tregun e trupave, lëndës sharruar dhe elementeve dhe

mundësitë e hyrjes në këtë treg”, 2006, faqe 8, 9. 97 DRN & ECO-Consult “Analiza e tregjeve dhe marketingu i produkteve me baze pyjore”, Raporti

përfundimtar, 2003 (Studim), faqe 62. 98 Idem, faqe 58. 99 QShKE, “Studimi i pavarur i prerjeve ilegale”, Raporti përfundimtar, 2001, faqe 43. 100 DRN & ECO, “Analiza e tregjeve dhe marketingu i produkteve me bazë pyjore”, 2003, faqe 60.


Krahasimi i informacioneve statistikore të FAO-s, për vendin tonë, me ato të DPPK dhe INSTAT, konfirmon se këto të fundit tregojnë nivele më të ulët prerjesh, përveç vitet 1993, 1998, 1999 dhe 2004 (tabela 11).

Tabela 11

Vitet

FAO

Vitet

DPPK-INSTAT Diferencat Vëllimi (000/m3) Vëllimi (000/m3) Vëllimi (000/m3)

Lëndë druri

gjithsej

Lëndë punimi

Dru zjarri

Lëndë druri

gjithsej

Lëndë punimi

Dru zjarri

Lëndë druri

gjithsej

Lëndë punimi

Dru zjarri

1990 1 2,076 520 1,556 1990 1,104 408 697 -972 -112 -8591991 1 2,556 1,000 1,556 1991 720 216 503 -1,836 -784 -1,0531992 2 2,556 1,000 1,556 1992 333 75 257 -2,223 -925 -1,2991993 2 595 57 538 1993 608 71 537 13 14 -11994 2 409 64 346 1994 349 85 264 -60 21 -821995 2 409 64 346 1995 277 73 204 -132 9 -142

Shitje dru zjarri

Prodhim qymyr druri




Vëllimet e lëndës drusore në këmbë, të prerë në mënyrë të ligjëshme, për të gjithë periudhën 1990-2013, rezultojnë më të vegjël se mundësia vjetore e shfrytëzimit të pyjeve (tabela 12). Konkretisht ata variojnë nga 7,8 %, viti 2011 deri në 78,2 %, viti 1990, të mundësisë vjetore të shfrytëzimit.

Tabela 12

Vitet

Mundësia vjetore e

shfrytëzimit (m3/vit)

Vëllimi i lëndës në këmbë të

prerë Diferencat

(m3/vit) (%) m3 % 1990 1,520,000 1,195,894 78.7% -324,106 -21.3% 1991 1,520,000 748,791 49.3% -771,209 -50.7% 1992 1,520,000 343,609 22.6% -1,176,391 -77.4% 1993 1,520,000 621,731 40.9% -898,269 -59.1% 1994 1,520,000 362,249 23.8% -1,157,751 -76.2% 1995 1,520,000 292,285 19.2% -1,227,715 -80.8% 1996 1,520,000 258,857 17.0% -1,261,143 -83.0% 1997 1,520,000 137,335 9.0% -1,382,665 -91.0%

1996 2 409 64 346 1996 246 65 181 -163 1 -1651997 3 410 64 346 1997 133 25 107 -277 -39 -2391998 3 28 15 13 1998 187 43 144 159 28 1311999 3 228 54 174 1999 249 61 187 21 7 132000 3 443 119 324 2000 240 69 171 -203 -50 -1532001 4 265 78 187 2001 209 59 150 -56 -19 -372002 4 305 83 222 2002 251 59 192 -54 -24 -302003 5 296 75 221 2003 273 75 198 -23 0 -232004 5 296 75 221 2004 342 59 283 45 -16 622005 5 296 75 221 2005 256 42 214 -40 -33 -72006 6 296 75 221 2006 140 19 121 -156 -56 -1002007 6 430 80 350 2007 94 13 82 -336 -67 -2682008 7 430 80 350 2008 196 40 156 -234 -40 -1942009 7 430 80 350 2009 154 33 121 -276 -47 -2292010 7 430 80 350 2010 125 28 97 -305 -52 -2532011 7 1,180 80 1,100 2011 88 23 65 -1,092 -57 -1,0352012 8 1,180 80 1,100 2012 836 22 814 -344 -58 -286

Burimi:

Burimi:

1 FAO "Forest products 1990-1991", 1991 1 Drejtoria e Përgjithshme e Pyjeve dhe Kullotave (1990-2002)2 FAO "Forest products 1992-1996", 1996 2 INSTAT (2003-2013) 3 FAO "Forest products 1996-2000", 2000 4 FAO "Forest products 1998-2002", 2002 5 FAO "Forest products 2001-2005", 2005 6 FAO "Forest products 2003-2007", 2007 7 FAO "Forest products 2007-2011", 2011 8 FAO "Forest products 2008-2012", 2012


1998 1,520,000 194,785 12.8% -1,325,215 -87.2% 1999 1,520,000 259,451 17.1% -1,260,549 -82.9% 2000 1,520,000 253,282 16.7% -1,266,718 -83.3% 2001 1,520,000 220,001 14.5% -1,299,999 -85.5% 2002 1,520,000 262,806 17.3% -1,257,194 -82.7% 2003 1,152,000 280,325 24.3% -871,675 -75.7% 2004 1,152,000 347,169 30.1% -804,831 -69.9% 2005 1,152,000 259,924 22.6% -892,076 -77.4% 2006 1,152,000 141,765 12.3% -1,010,235 -87.7% 2007 1,152,000 95,430 8.3% -1,056,570 -91.7% 2008 1,152,000 202,340 17.6% -949,660 -82.4% 2009 1,152,000 157,922 13.7% -994,078 -86.3% 2010 1,152,000 126,609 11.0% -1,025,391 -89.0% 2011 1,152,000 90,208 7.8% -1,061,792 -92.2% 2012 1,152,000 838,223 72.8% -313,777 -27.2% 2013 1,152,000 866,268 75.2% -285,732 -24.8%

Megjithëse për shfrytëzimin e pyjeve, në vijimësi kanë ekzistuar rregulla, por kanë ndodhur edhe shkelje të tyre, të cilat kanë konsistuar në (i) tejkalimin e intensitetit të prerjeve të rekomanduar nga planet e mbarështimit, (ii) mos respektimin e kohës së nevojëshme të ndërhyrjeve nga një fazë prerje në tjetrën, (iii) mos damkimin paraprak të ngastrave të shitura në ankande, (iv) në shtyrjen e afateve të shfrytëzimit në mënyrë të pa argumentuar, (v) transportin e materialeve drusore me dokumentacion jo të plotë dhe jo të rregullt, etj.




Për të disiplinuar këtë aktivitet, por edhe për të parandaluar prerjet e paligjshme, shpesh herë janë bërë përmirësime në aktet nënligjore, apo edhe zëvëndësimi i tyre. Po ashtu janë propozuar dhe miratuar masa të tilla, sikurse ndalimi i përkohshëm i prerjes së lëndëve drusore101 dhe shitja e lëndës drusore vetëm në formë asortimentesh, në anë të rrugës102.

Pavarësisht përmirësimeve të bëra, ato jo gjithmonë kanë dhënë efektet e pritshëm, për shkak të neglizhimeve të herëpashershme. Ndalimi i përkohshëm i prerjes së lëndës drusore, nuk arriti të realizonte qëllimin e tij, sepse nuk u shoqërua me masa konkrete për kontrollin e prerjeve të paligjshme, por përkundrazi i stimuloi ato e për pasojë solli dëmtimin e pyjeve dhe humbjen e të ardhurave për shërbimin pyjor. Edhe shitja e lëndës drusore në formë asortimentesh, në anë të rrugës, e aplikuar vetëm për drutë e zjarrit në vitet 2006 dhe 2007, rezultoi tepër e vështirë dhe me probleme për administrimin dhe ruajtjen e saj. Kjo formë shitje është aplikuar vetëm për lëndën drusore të sekuestruar nga prerjet e paligjshme.

Transporti i materialit drusor, vazhdimisht ka qënë një shqetësim i madh. Shpesh lejet apo vërtetimet e transportit, që jepeshin nga inspektorët e zonave pyjore në vendet e ngarkimit të mallit, nuk kanë qënë të rregullt, (i) për shkak të diferencave ndërmjet sasive të shënuara dhe sasive faktike të ngarkuara, (ii) korrigjimeve të ndryshme dhe (iii) mos shoqërimit me dokumentacionin tjetër të nevojshëm. Në raste të tjerë, të njëjtat leje apo vërtetime, të përdorura fillimisht në një rreth, janë ripërdorur në rrethe të tjerë, duke bërë korrigjimin e tyre. Po ashtu, subjekte të ndryshëm, lejet e tyre ju a kanë dhënë për përdorim subjekteve ose personave të tjerë. Të gjitha këto veprime kanë favorizuar prerjen e paligjshme të pyjeve.

Por situata e transportit është përkeqësuar akoma më shumë, pas heqjes së personelit të sektorëve dhe zonave pyjore, në shkurt 2014 dhe pas hyrjes në fuqi të urdhërit të ministrit, për administrimin dhe shpërndarjen e vërtetimeve të transportit të materialit drusor103. Kjo për faktin se vërtetimet e transportit firmosen e vulosen të paplotësuara nga Drejtori i DSHP-së104 e mandej u jepen subjekteve, të cilët i plotësojnë vetë105.

Pavarësisht detyrimeve që përmban urdhëri, praktikisht ai është i vështirë për t’u zbatuar dhe ka krijuar hapësira të mëdha për abuzime nga ana e subjekteve. Personeli pyjor tepër i reduktuar në numër dhe që në sektorët e zonat pyjore mungon, e ka të pamundur të kontrollojë në të njëjtën kohë shumë subjekte, që

101 VKM nr. 648, datë 13.12.2002 “Për ndalimin e përkohshëm të prerjes së lëndës drusore, me

përjashtim të asaj që përdoret për dru zjarri”. 102 Ligj nr. 9385, datë 4.5.2005 “Për pyjet dhe shërbimin pyjor”, neni 27, pika 1 103 Urdhër nr. 1792, datë 8.5.2014, “Për mënyrën e administrimit dhe shpërndarjes së vërtetimeve të

transportit të materialit drusor dhe produktet e tjera pyjore”. 104 Idem, pika 6. 105 Idem, pika 10.



transportojnë materiale drusore nga vende të ndryshëm ngarkimi dhe me destinacione të ndryshëm.

Aktualisht veprimtaria e subjekteve privatë në shfrytëzimin e pyjeve, është tërësisht jashtë kontrollit të shërbimit pyjor.

Një tjetër problem ka qënë dhe mbetet marrja e druve të zjarrit nga banorët e zonave rurale, e cila për të gjithë periudhën 1990-2014 është bërë në mënyrë të pakontrolluar, duke mos mundësuar pasqyrimin si duhet të tyre në informacionet statistikore dhe në Kadastrën e Pyjeve. Përpjekjet kanë synuar përfshirjen dhe bashkëpunimin e strukturave të pushtetit vendor me organet e shërbimit pyjor, për disiplinimin e marrjes dhe evidentimit të tyre106, por nuk janë kanë arritur qëllimit.

Përfundime

Shfrytëzimi i pyjeve nuk është qëllim në vetvete, për të siguruar përfitime ekonomike, nëpërmjet lëndës drusore. Përkundrazi, ai është zanafilla e krijimit në rrugë natyrore, të një gjenerate të re, që do të sigurojë vijimësinë e që do të shoqërohet me përfitime të shumëfishta, afatgjata, me karakter mjedisor, ekonomik, social, etj., për të gjithë shoqërinë. Për këtë arsye, ai kryhet bazuar në kritere dhe rregulla të përcaktuar, zbatimi i të cilëve është detyrim për këdo. Në këtë kuadër shfrytëzimi i pyjeve është veprimtari e ligjëshme dhe e kontrollueshme.

Mos respektimi i kritereve dhe rregullave ka çuar në mos menaxhimin si duhet të fondit pyjor nga ana e personelit pyjor e në veprimtari të paligjshme nga subjektet private. Për këtë arsye, gjatë periudhës së tranzicionit, shfrytëzimi i pyjeve është identifikuar me prerjet e paligjshme. Por në fakt, të gjithë rastet e shkeljes së rregullave dhe kritereve, nuk kanë të bëjnë me shfrytëzimin e pyjeve, por me veprime të paligjshme.

Në këto situata, shpesh herë ka lindur ideja për ndalimin e shfrytëzimit të pyjeve, duke e gjykuar si një masë me efekte të menjëhershëm, për parandalimin e dëmtimit të tyre. Për shkak të mungesës së masave për menaxhimin dhe kontrollin e veprimtarisë së subjekteve direkt në terren, por dhe për shumë arsye, që nuk u përkasin vetëm strukturave të shërbimit pyjor, tentativa të tilla kanë dështuar.

Konsumi i druve të zjarrit, që zë peshën kryesore në konsumin e përgjithshëm, megjithë migrimin e brendshëm të popullsisë, nuk ka pësuar ulje. Përkundrazi, mungesa e burimeve të tjerë alternativë, të konkurueshëm dhe masat e marra kohët e fundit për energjinë elektrike, kanë krijuar premisa për rritjen e konsumit të tyre.

Investitorët e industrisë së përpunimit të drurit, do të ngulmojnë të plotësojnë nevojat e kësaj industrie, duke synuar lëndën e parë nga pyjet e vendit, si lehtësisht më e arritëshme. Përballë këtij synimi qëndron mundësia reale e pyjeve, e cila nuk duhet lejuar të kalohet.

106 Udhëzim i KM dhe Ministrisë së Bujqësisë e Ushqimit nr. 5, datë 10.10.1994 “Për procedurat e

furnizimit të fshatarësisë me dru zjarri, gjeth dhe lëndë ndërtimit”.



Zbatimi i rregullave dhe kritereve të shfrytëzimit të pyjeve, janë kushte të rëndësishëm për menaxhimin e mirë të fondit pyjor, por duhet të shoqërohen me masa të tjera, për parandalimin e prerjeve të paligjshme.

Statistikat zyrtare të periudhës 1990-2013, nuk pasqyrojnë vëllimet reale të lëndës drusore të prerë. Në pamje të parë, ato krijojnë përshtypjen e një shfrytëzimi korrekt dhe nën mundësinë vjetore të pyjeve. Në fakt, kemi të bëjmë me të kundërtën.

8.3 Punimet në pyje

Ndërhyrja me punime të ndryshme, është domosdoshmëri për trajtimin dhe zhvillimin e fondit pyjor, për mbrojtjen e tokës nga gërryerja, etj.

Pas vitit 1991, investimet në sektorin e pyjeve munguan, deri në vitin 1998. Fillimi i PP krijoi mundësitë për kryerjen e punimeve të ndryshme. Përveç mbështetjes së Projektit, miratimi në vitin 1998, i ligjit për administrimin e të ardhurave që krijoheshin nga pyjet shtetërorë, i dha një mundësi tjetër sektorit të pyjeve, për të kryer investime, nga burimet e veta.

Pas viti 2006, investimet janë kryer me financime nga buxheti i shtetit dhe të PZHBN. Tabela 13, në vijim, jep investimet e kryera në periudhën 1998-2013.

Tabela 13 INVESTIMET E REALIZUARA NE PYJE (000/LEKE)

Viti Investimet e

realizuara Pyllëzime

Përmirësime pyjore

Fidanishte Sistemime

malore 1998 27,643 3,690 23,953 - - 1999 32,154 9,790 20,876 1,488 - 2000 54,296 22,463 27,212 4,621 - 2001 58,382 23,237 29,440 5,705 - 2002 39,182 22,024 11,172 5,986 - 2003 48,417 35,932 7,451 5,034 - 2004 89,511 44,882 34,023 2,000 8,606 2005 86,262 21,547 31,458 3,000 30,257 2006 133,330 55,748 30,014 6,000 41,568 2007 157,000 67,000 29,000 5,000 56,000 2008 108,201 69,000 18,000 1,200 20,001 2009 82,347 48,570 7,339 12,076 14,362 2010 22,233 22,233 - - - 2011 151,041 39,044 111,997 - - 2012 - - - - - 2013 83,823 83,823 - - -

8.3.1 Përmirësimi i pyjeve

Këto punime kanë konsistuar në rrallimin e pyjeve të rinj dhe ricungimin e pyjeve të degraduar, kryesisht në pyjet e kaluar në përdorim/pronësi të NJQV. PP mundësoi rrallimet në 10,378 ha dhe ricungimet në 1,578 ha. Punime të tilla janë


kryer edhe në kuadrin e PZHBN.

8.3.2 Pyllëzimet dhe fidanishtet pyjore

Pyllëzimet janë kryer kryesisht në sipërfaqet e zhveshura dhe në ato me praninë e erozionit. Llojet kryesorë të mbjellë gjatë kësaj periudhe, kanë qënë pisha, akacja, mështekna, etj.

Sipërfaqja vjetore e pyllëzuar me financime shtetërore, ka qënë në nivelet 400-500 ha.

Ecuria e pyllëzimeve me halorë, nuk ka qënë e mirë. Objektet e pyllëzuar me fidanë të importuar, kanë dështuar pothuajse tërësisht. Në këtë fenomen ka ndikuar edhe mungesa e shërbimeve, për vitet e parë mbas mbjelljeve.

Për sa u përket objekteve të pyllëzuar me akacje, ecuria e tyre ka qënë më e mirë. Fidanët e këtij lloji janë siguruar nga fidanishtet e vendit.

Në pyjet komunalë, me financimet e PP, janë pyllëzuar 1,248 ha sipërfaqe.

Përgjithësisht sipërfaqet e pyllëzuara, kanë qënë relativisht të vogla.

Në vitin 1998, u riaktivizuan disa prej fidanishteve të ish ndërmarrjeve të pyjeve, në të cilat, punimet u kryen nga subjekte privatë, të përzgjdhur me procedura tenderimi. Më vonë subjekte të ndryshëm privatë ngritën fidanishte, me një gamë të madhe llojesh, por jo vetëm për pyjet.

Pyllëzimet, megjithëse të domosdoshme, nuk mund të kompensojnë asnjëherë sipërfaqet pyjore, të humbura nga prerjet e paligjshme. Krahas këtyre punimeve, është e rëndësishme mbrojtja e pyjeve natyrorë, sidomos e pyjeve të rinj, nga prerjet e paligjshme, por mbi të gjitha nga zjarret.

8.3.3 Sistemimet malore

Qëllimi kryesor i tyre ka qënë frenimi i fenomenit të gërryerjes së tokës. Shpesh ato janë kombinuar edhe me pyllëzime. Në varësi të kushteve konkrete dhe të fazës së zhvillimit të fenomenit të gërryerjes, janë përdorur tipe të ndryshëm pritash, që nga gardhet tekë, gardhet çiftë, prita me mur guri të thatë, etj.

Gjatë viteve 1998-2003, në pyjet komunalë u ndërtuan 15,883 m3 prita malore, të financuara nga PP.

Por edhe këto punime, me gjithëse të domosdoshme, nuk kanë qënë të mjaftueshme.

Prita me mure guri

Mungesa e financimeve, ka kufizuar shumë punimet në pyje.




8.4 Veprimtaritë e paligjshme

Së bashku me ndryshimet e ndodhura pas vitit 1991, filluan të shfaqen edhe fenomene me efekte negative, sikurse ishin prerjet e paligjshme dhe zëniet e fondit pyjor, me dhe pa leje.

Nevojat familjare për dru zjarri, burimi i vetëm i energjisë për banorët e zonave rurale dhe lëndë drusore për ndërtime, në kushtet e pamundësisë për t’u paguar, janë siguruar nëpërmjet prerjeve të paligjshme. Mungesa e të ardhurave gjithashtu, ka nxitur prerjet e paligjshme, për të siguruar mjetet e jetesës.

Kapacitetet e industrisë së përpunimit të drurit, nuk mund të plotësoheshin vetëm nëpërmjet prerjeve të ligjëshme. Po ashtu pyjet e rinj halorë u bënë pre, për prodhimin e lëndës së ndërtimit, për skeleri. Drutë e zjarrit përdoren edhe nga banorët e zonave urbane, institucione shtetërore dhe biznese të ndryshëm.

Prerjet e paligjshme, kanë prekur të gjithë pyjet. Por më të dëmtuar, për sa i përket sipërfaqes dhe vëllimit, janë pyjet e lartë. Pyjet e ulët, përveç prerjeve të paligjshme, janë dëmtuar edhe nga kullotja e bagëtive e prerja e gjethit, për shkak të mos respektimit të kritereve dhe rregullave përkatëse.

Ecuria e procedimeve administrative dhe penale, ka qënë me luhatje, por në rënie. Pas vitit 2006, numri i rasteve të procedimeve administrative ka qënë nën 2.000 deri në atë më minimalin, me 485, në vitin 2014.

I njëjti fenomen vërehet edhe me procedimet penale, rastet e të cilëve pas viti 2004, kanë ardhur vazhdimisht në rënie.

Kundërvajtjet administrative dhe penale, jepen në tabelën 14 dhe grafikët 3, 4.

Tabela 14KUNDERVAJTJET ADMINISTRATIVE DHE PENALE

Viti Kundërvajtje administra-tive (raste)

Kundër-vajtje

penale (raste)

Vlera e dëmit

(000/lekë)

Gjoba 0(00/lekë)

Vlera gjithsej

(000/lekë)

Vlera e vjele

000/lekë % 1995 9,096 376 164,022 - 164,022 - - 1996 10,130 504 205,741 - 205,741 - - 1997 4,593 770 222,492 - 222,492 - - 1998 6,522 447 418,402 - 418,402 - - 1999 6,590 417 345,785 - 345,785 - - 2000 4,598 370 205,332 - 205,332 - - 2001 3,106 338 279,330 18,239 297,569 557 0.192002 4,124 523 310,761 27,083 337,844 1,183 0.352003 3,293 413 292,490 22,744 315,234 2,191 0.702004 2,793 505 347,216 18,417 365,633 1,698 0.462005 2,458 245 4,497,883 145,156 4,643,039 779 0.022006 2,820 335 498,663 376,956 875,619 3,647 0.422007 1,930 309 412,887 321,640 734,527 1,238 0.17


2008 1,495 212 1,041,420 79,505 1,120,925 1,160 0.102009 1,127 258 535,734 62,543 598,277 201 0.032010 1,408 169 1,379,633 75,942 1,455,575 1,442 0.102011 1,244 198 1,922,623 87,237 2,009,860 1,107 0.062012 1,276 148 498,887 87,102 585,989 1,716 0.292013 971 160 837,638 63,460 901,098 1,570 0.172014 485 29 603,846 34,956 638,802 2,978 0.47

Gjithsej 70,059 6,726 15,020,786 1,420,980 16,441,766 21,467 0.13Për periudhën 1995-2000, burimi i të dhënave, DPPK Për periudhën 2001-2014, burimi i të dhënave, Ministria e Mjedisit




Vlerat e gjobave dhe të dëmeve të vjelë janë shumë të ulta. Por edhe gjykimi i çështjeve penale rezulton në nivele të ulët. Këto fakte janë njëherësh shqetësim serioz por edhe stimulim për prerjet e paligjshme.

Vëllimet e prerjeve të paligjshme dhe të sekuestrimit të materialit drusor, paraqiten me oshilacione ndër vite (tabela 15). Niveli i tyre varion nga 8.129 m3, në vitin 2010, deri në 54,728 m3 në vitin 2000, përjashtuar vitet 1997 dhe 1998, ku nivelet e tyre janë shumë më të mëdhenj, respektivisht 555,725 m3 dhe 120,035 m3.

Tabela 15

PRERJET E PALIGJESHME

Viti Materliali

i prerë m³

Sekuestrime

m³ %

1995 30,983 - 0.01996 40,340 1,030 2.61997 555,725 1,477 0.31998 120,053 3,861 3.21999 72,606 5,102 7.02000 54,728 3,737 6.82001 25,237 4,066 16.12002 28,373 8,421 29.72003 17,786 5,676 31.92004 15,531 6,325 40.72005 11,817 3,017 25.52006 10,908 8,362 76.72007 10,064 3,215 31.92008 8,618 1,365 15.82009 8,733 1,143 13.12010 8,129 1,488 18.32011 9,716 1,709 17.62012 11,286 1,971 17.52013 14,076 1,676 11.92014 8,496 2,370 27.9

Totali 1,063,205 66,011 6.2Për periudhën 1995-2000, burimi i të dhënave, DPPK Për periudhën 2001-2014, burimi i të dhënave, Ministria e Mjedisit

Policia Pyjore, megjithë statusin e saj, nuk ka arritur të sekuestrojë më shumë se 66 mijë m3 material drusor të prerë në mënyrë të paligjshme, për të gjithë periudhën 1995-2014.

Ndaj vëllimit të përgjithshëm të prerjeve, ato të paligjshmet, zënë një peshë minimale, nga 1,3 %, në vitin 2012 deri në 22,8 % në vitin 1999, me përjashtim të



viteve 1997, me 80,8 % dhe 1998, me 39,2 % (tabela 16). Faktikisht gjatë ecurisë së viteve, prerjet e paligjshme kanë ardhur në rritje. Kanë qënë këto prerje, arsyeja e heqjes nga PP, i komponentit të rehabilitimit të rrugëve pyjore, në vitin 1999, pas vlerësimit afatmesëm të tij.

Tabela 16

PRERJET E LËNDËS DRUSORE, 1990-2013

Vitet

Prerje të ligjëshme Prerje të paligjë-shme (m3)

Prerje gjithsej

(m3)

Prerje të paligjë-shme (%)

Trupa (m3)

Lëndë ndërtimi

(m3)

Shtylla miniere

(m3)

Degë voze (m3)

Dru zjarri (m3)

Gjithsej

1990 249,882 5,933 103,493 48,454 693,634 1,101,396 - 1,101,396 -

1991 127,374 4,405 53,256 31,361 501,351 717,747 - 717,747 -

1992 49,222 1,998 16,574 7,365 256,349 331,508 - 331,508 -

1993 57,011 5,564 6,676 1,866 536,941 608,058 - 608,058 -

1994 54,729 6,420 21,348 2,041 263,362 347,900 - 347,900 -

1995 64,816 4,479 3,029 894 194,714 267,932 30,983 298,915 10.4

1996 57,591 4,840 2,373 71 179,991 244,866 40,340 285,206 14.1

1997 19,280 2,677 2,600 581 106,891 132,029 555,725 687,754 80.8

1998 31,036 3,066 2,698 6,084 143,314 186,198 120,053 306,251 39.2

1999 53,780 5,515 2,129 71 184,227 245,722 72,606 318,328 22.8

2000 62,585 5,000 1,018 96 167,899 236,598 54,728 291,326 18.8

2001 52,332 5,576 632 24 145,400 203,964 25,237 229,201 11.0

2002 53,464 5,068 808 38 181,331 240,709 28,373 269,082 10.5

2003 62,086 9,355 3,466 239 191,062 266,208 17,786 283,994 6.3

2004 49,967 6,927 1,621 130 271,580 330,225 15,531 345,756 4.5

2005 33,970 6,467 886 322 206,501 248,146 11,817 259,963 4.5

2006 15,542 2,667 640 59 120,092 139,000 10,908 149,908 7.3

2007 10,544 1,604 420 48 81,267 93,883 10,064 103,947 9.7

2008 35,318 3,881 318 34 155,019 194,570 8,618 203,188 4.2

2009 29,606 3,309 527 32 121,080 154,554 8,733 163,287 5.3

2010 23,510 3,459 670 34 95,364 123,037 8,129 131,166 6.2

2011 18,425 4,011 524 32 62,506 85,498 9,716 95,214 10.2

2012 17,867 3,615 868 47 813,717 836,114 11,286 847,400 1.3

2013 24,436 5,167 613 0 828,056 858,272 14,076 872,348 1.6

Pas riorganizimit të sektorit të pyjeve107 dhe inspektoriatit të mjedisit, pyjeve e ujrave108, personeli i të dyja strukturave, ka pësuar reduktime drastike. Në strukturat e menaxhimit, mungojnë inspektorët e zonave pyjore, duke lënë territoret e pyjeve tërësisht jashtë kontrollit. Subjektet privatë, plotësojnë vetë lejet e transportit, sepse i posedojnë ato të paplotësuara, të firmosura e vulosura paraprakisht. 107 Urdhër nr. 56, date 13.2.2014 “Për miratimin e strukturës dhe të organikës së Inspektoriatit

Shtetëror të Mjedisit, Pyjeve dhe Ujrave”. 108 Urdhër nr. 53, datë 13.2.2014 “Për miratimin e strukturës dhe të organikës së Drejtorive të

Shërbimit Pyjor dhe të Qendrës Ndërinstitucionale Operacionale Detare, Durrës”.



Inspektoriati i pyjeve, me një personel prej rreth 130 punonjësish për të gjithë territorin e vendit, është i përqëndruar në degët rajonale, duke lënë zbuluar sipërfaqet pyjore të rretheve në varësi. Në këto kushte, inspektoriati funksionon mbi bazën e postblloqeve të lëvizshëm, praktikë kjo që nuk i parandalon prerjet e paligjshme, përkundrazi stimulon veprime abuzive dhe të kundërligjëshme.

Për këto arsye, prerjet e paligjshme janë bërë shqetësuese. Situata po përkeqësohet edhe në pyjet e rinj, sidomos ata të llojeve fletorë, të cilët priten për dru zjarri.

Veprime të tilla janë me pasoja tepër serioze, sepse po shkatërojnë gjeneratën e re, duke kompromentuar rëndë të ardhmen e pyjeve.

Një aspekt tjetër i veprimeve të paligjshme, janë edhe zëniet e fondit pyjor, me leje dhe pa leje. Raste të tillë janë hasur me zgjerimet e qendrave të banuara, ndërtimit të infrastrukturës rrugore, fshatrave turistikë, për punimet e zbulim-kërkimit të mineraleve, prodhimin e materialeve inerte, antenat e telefonisë celulare, etj.

Institucionet përkatës kanë vendosur pa respektuar detyrimet e legjislacionit të pyjeve, për marrjen e miratimeve paraprake nga strukturat e shërbimit pyjor, ose në kundërshtim me mendimet e dhëna nga këto struktura. Arsyet lidhen me mungesën e harmonizimit të legjislacionit të sektorëve të tjerë me legjislacionin e pyjeve, pa përjashtuar edhe rastet e shkeljes së këtij të fundit.

Për parandalimin e prerjeve të paligjshme dhe mbrojtjen e pyjeve janë bërë një sërë përpjekjesh institucionale, nëpërmjet protokolleve apo marrëveshjeve të bashkëpunimit dy dhe shumëpalëshe109. Ndërkohë, një pjesë e personelit të Policisë Pyjore përfitoi atributet e Policisë Gjyqësore dhe u trajnua.

Megjithatë, prerjet e paligjshme janë stimuluar, nga veprimet apo mos veprimet e personelit pyjor, dhe të strukturave të tjera, si të Policisë së Shtetit, Prokurorive, Gjykatave, organeve tatimore, doganave, pushtetit vendor, etj. 109 Më hollësisht kjo çështje është trajtuar në pikën 9.7 “Bashkӫpunimi ndӫrinstitucional”

Prerje të paligjshme



Postblloqet e vendosur në rrethe të ndryshëm, nuk e kanë kryer funksionin, sepse nuk kanë ndikuar në uljen e prerjeve të paligjshme, përkundrazi me veprimet e tyre i kanë stimuluar ato. “Disa nga punonjësit e personelit të postblloqeve, që shoqëruan monitorimin tonë, kishin prirje për të regjistruar më pak nga ç’ishte ngarkesa ilegale”; “Punonjësit e postbllokut, ndalonin dhe proçedonin në bazë të ligjit mbi përvetësimin e materialit drusor, por ushtrimi i detyrës së tyre nuk shkonte deri në sekuestrim të materialit, i konstatuar si i paligjshëm 110”.

Për prerjet e paligjshme në pyll, personeli pyjor nuk ka bërë evidentimin real dhe korrekt të dëmeve të shkaktuar si dhe kryerjen e veprimeve të nevojëshme. “Fakti që në këto raste flagrante asnjëherë nuk qëlloi që të ndërhyjë shefi i sektorit, inspektori apo tekniku i zonës që na shoqëronte, përbën një indikator për mbase implikimin dhe abuzimin në kryerjen e funksionit publik, nga ana e disa inspektorëve të shërbimit pyjor111. Plotësimi i lejeve të transportit, nën vëllimet faktikë të ngarkuar në automjete apo keq përdorimi i tyre, kanë qënë dhe mbeten një aspekt tjetër i stimulimit të prerjeve të paligjshme.

Strukturat e Policisë së Shtetit nuk kanë vepruar për raste të denoncuara nga strukturat e shërbimit pyjor, për transportues të lëndës drusore pa dokumentacionin e duhur, apo me targa fallco. Lënda drusore e prerë në mënyrë të paligjshme gjatë ditës, transportohet gjatë orëve të vona të natës ose herët në mëngjes.

Legjislacioni i pyjeve ka përcaktuar masat ndëshkuese administrative112, ndërsa legjislacioni penal, dënimet përkatëse, në funksion të shkallës së dëmit të shkaktuar nga veprimet e paligjshme. Vjelja e gjobave administrative, fillimisht ka qënë kompetencë e NJQV 113, por ligji pothuajse nuk ka ekzistuar, sepse ai nuk është zbatuar. Ligji i ri114, ngarkon shërbimin përmbarimor për vjeljen e tyre, për organet administrative që nuk kanë në përbërje, struktura të ekzekutimit me forcë të detyrimeve.

Marrja e atributeve të Policisë Gjyqësore, nga një pjesë e personelit të Policisë Pyjore, ishte një hap i rëndësishëm për parandalimin e prerjeve të paligjshme. Por koha nxorri në pah disa problem. Shumë çështje penale janë pushuar nga Prokuroritë, sepse provat e paraqitura nuk kanë qënë të plota, pra nuk janë siguruar elementë të veprës penale. Çështje të tjera janë pezulluar, për shkak të mos gjetjes së autorit ose autorëve, megjithëse janë paraqitur provat e veprës penale.

Por edhe çështjet e dërguara në gjykatë, nuk janë gjykuar të gjitha, sepse një pjesë e tyre janë pushuar dhe prokuria nuk ka ndjekur procedurat e duhura per vazhdimin e gjykimit. 110 QShKE,“Studim i pavarur i prerjeve ilegale, 2001”, faqe 15, 52. 111 Idem, faqe 63. 112 Ligj nr. 7623, datë 13.10.1992 “Për pyjet dhe policinë e shërbimit pyjor”, Kreu VI, “Kundërvajtjet”

dhe Ligj nr. 9385, datë 4.5.2005 “Për pyjet dhe shërbimin pyjor”, Kreu IX, “Parashikimet ndëshkimore”.

113 Ligj nr. 7697, datë 7.4.1993 “Për kundërvajtjet administrative”, i ndryshuar. 114 Ligj nr. 10 279, datë 20.5.2010 “Për kundërvajtjet administrative”.



Të gjitha këto arsye kanë bërë, që çështjet penale të mos gjejnë zgjidhjen e duhur.

Puna e Policisë Pyjore ka qënë e pamjaftushme për zbulimin e dokumentimin e veprave penale dhe kundërvajtjeve administrative, duke reduktuar shumë dhe në mënyrë artificiale numrin e tyre. Një pjesë e saj ka lejuar prerjet e paligjshme, ose ka bashkëpunuar me kundërvajtësit.

Por puna e pamjaftueshme e shërbimit pyjor, është rezultat edhe i menaxhimit jo të mirë të burimeve njerëzore, si rezultat i mungesës së profesionalizmit. Presioni politik, gjithashtu ka patur ndikimin e tij në këtë fenomen, me pasoja shumë të rënda.

Strukturat e shërbimit pyjor kanë patur konflikt interesi, sepse ushtronin njëherësh dy funksioneve, menaxhuese dhe kontrolluese.

Përfundime Nga prerjet e paligjshme janë prekur të gjithë pyjet, por më shumë janë

prekur pyjet e lartë, nga të cilët është marrë lënda e punimit.

Varfëria në nivele relativisht të larta, për shkak të pamundësive për punësim dhe si rrjedhim i mos sigurimit të të ardhurave të nevojëshme, ka stimuluar prerjet e paligjshme për plotësimin e nevojave jetike dhe për mbijetesën e banorëve në zonat rurale.

Bizneset privatë kanë stimuluar prerjet e paligjshme, për plotësimin e nevojave të veprimtarive të tyre.

Bashkëpunimi ndërinstitucional nuk ka funksionuar. Strukturat e shërbimit pyjor dhe të institucioneve të tjerë, kanë lejuar dhe stimuluar prerjet e paligjshme, nëpërmjet mos veprimeve dhe veprimeve jo të rregullta e korruptive.

Konflikti i interesit, menaxhimi jo i mirë i burimeve njerëzore dhe presioni politik mbi shërbimin pyjor, për të nxjerrë në pah “sukseset qeverisëse”, kanë ndikuar në deformimin e informacionit. Për këtë arsye, statistikat zyrtare janë të pabesueshme, sepse nuk pasqyrojnë vëllimet reale të lëndës drusore, të prerë në mënyrë të paligjshme.

Ndonëse prerjet e paligjshme realisht kanë ardhur në rritje, vërehet se vjelja e vlerës së dëmit të kundravajtjeve administrative dhe penale, është në shifra shumë të ulta, fenomen i nxitur nga mungesa e vullnetit për zbatimin e ligjit.

Frenimi i prerjeve të paligjshme, kërkon marrjen e masave tepër urgjente, për të shpëtuar atë pjesë të mbetur të fondit pyjor dhe mbi të gjitha, për të shpëtuar gjeneratën e re të instaluar në rrugë natyrore, nëpërmjet një strategjie për mbrojtjen dhe zhvillimin e pyjeve, të harmonizuar me strategjinë e zhvillimit rural dhe bujqësor.


Prerje masive pyjesh




8.5 Zjarret

Zjarret në pyje kanë shkaktuar dëme të konsiderueshëm, me pasoja të mëdha negative për ekosistemet, si humbjen e biodiversitetit, shkretëtirëzimet, gërryerjen e tokës, prishjen e rregjimit ujor, por mbi të gjitha humbjen e funksioneve biologjike, të cilat pasohen me humbje të mëdha social-ekonomike.

Megjithëse zjarret kanë qënë një fenomen i zakonshëm, pas vitit 1990, ata u bënë një nga problemet më shqetësuese. Ndër masat e para të marra, ishte sistemi i vrojtim-sinjalizimit për zjarret, sëmundjet e dëmtuesit, i organizuar në vitin 1999. Për këtë qëllim, çdo vit viheshin në dispozicion 350 punonjës shtesë.

Duke marrë në konsideratë nevojën e mbështetjes afatgjatë të shërbimit pyjor, për parandalimin dhe mbrojtjen e pyjeve nga zjarret, me mbështetjen e PP, në vitet 2001-2002 u hartua Strategjia e Menaxhimit të Zjarreve. Për zbatimin e saj u lëvruan afro 500 mijë USD, për blerjen e disa automjeteve dhe pajisjeve të tjera.

Sipërfaqet e djegura, gjatë periudhës 1990-2014, janë të madhësive të ndryshme, me nivelin më të lartë në vitin 2007, me 30,856 ha (tabela 17).

Kjo dukuri negative ka qënë e shtrirë në të gjithë territorin e vendit. Përveç pyjeve prodhues, zjarret kanë djegur edhe zona të mbrojtura, në sipërfaqe të konsiderueshme, duke u humbur vlerat dhe rëndësinë që kanë patur. Për sa u përket shkaqeve, në shumicën e rasteve ata nuk kanë qënë natyrorë (p.sh. rrufetë, etj). Temperaturat e larta vetëm kanë favorizuar përhapjen e tyre.

Zjarret, në mënyrë të veçantë ata të 10 vjeçarit të fundit, në shumicën e rasteve, kanë qënë faza përmbyllëse e prerjeve të paligjshme, për “zhdukjen e këtyre gjurmëve”, në sipërfaqet e shfrytëzuara me dhe pa kontrata, sepse pikërisht këto sipërfaqe janë djegur prej tyre. Kjo mbetet arsyeja kryesore për pjesën më të madhe të rasteve, duke konfirmuar shkakun kryesor të tyre, faktorin njeri.

Pasojat janë katastrofike, jo vetëm se është eliminuar tërësisht mundësia e ripërtëritjes, për shkak të djegies së drurëve farorë, por sepse është djegur edhe gjenerata e re, e instaluar, duke pakësuar sipërfaqen pyjore (aneksi 2). Aktualisht këto sipërfaqe nuk janë pyje, por djerrë ose me

bimësi pyjore dhe praktikisht të pamundura për t’u ripyllëzuar.

Tabela 17 ZJARRET NË PYJE

Viti Nr. zja-rreve

Sip. e djegur

(ha) 1990 273 417 1991 184 250 1992 659 1,011 1993 676 522 1994 585 705 1995 110 153 1996 490 410 1997 735 1,847 1998 601 680 1999 628 689 2000 915 3,675 2001 327 941 2002 140 690 2003 771 4,419 2004 143 491 2005 174 1041 2006 176 767 2007 1,190 30,856 2008 348 1,476 2009 189 1,229 2010 246 1,133 2011 559 3,492 2012 600 4,707 2013 97 184 2014 47 17

Burimi: Qendra Rajonale-Ballkanike e Monitorimit te Zjarreve ne Pyje, periudha 1990-2004


Prerje dhe djegie masive pyjesh




Megjithë bashkëpunimin me strukturat përkatëse, shërbimi pyjor edhe zjarret me përmasat më të vogla, nuk ka qënë në gjendje t’i shuajë. Kjo për faktin se (i) nuk ka struktura të organizuara për këto raste, (ii) mungojnë brezat zjarrmbrojtës, (iii) mungon rrjeti rrugor ose gjendja e keqe pengon kalimin e mjeteve dhe (iv) mungon infrastruktura e nevojëshme, si mjetet zjarrfikse dhe basenet apo rezervuarët e rifurnizimit me ujë. Mos funksionimi i sistemit të vrojtim-sinjalizimit, ka favorizuar qëllimet e zjarrvënësve dhe bashkëpuntorëve të tyre.

Shërbimi pyjor gjithashtu është përgjegjës edhe për zjarret, për shkak të mos zbulimit të autorëve dhe mos denoncimit në rastet e zbulimit. Por përgjegjësi më të madhe ka ajo pjesë, sidomos e sektorëve dhe zonave pyjore, që kanë qënë bashkëpuntorë me personat zjarrvënës apo edhe autorë të zjarreve. Në fakt kjo është përgjegjësi e dyfishtë, së bashku me atë të lejimit të prerjeve të paligjshme.

Përgjegjësi tjetër, është mos raportimi real i sipërfaqeve të djegura. Edhe për këto probleme, jo rrallë herë, personeli pyjor ka qënë nën presionin politik.

Sipërfaqet e djegura gjatë periudhës 2007-2014, sipas statistikave zyrtare, rezultojnë shumë më të vogla se ato të monitoruara dhe evidentuara nga Sistemi Europian i Informacionit për Zjarret në Pyje (tabela 18). Sipas SEIZP, sipërfaqet më të mëdha u përkasin vitit 2007, me 122.311 ha, vitit 2011, me 28.203 ha dhe viti 2012, me 43.795 ha, kundrejt raportimeve zyrtare për vitet respektivë, prej 30.856 ha, 3.492 ha dhe 4.707 ha.

Megjithëse pyjet nuk i administron Policia Pyjore, mbrojtja nga zjarret, vlerësimi i sipërfaqeve të djegura dhe i dëmeve të shkaktuar, i janë ngarkuar kësaj strukture, detyra tërësisht të strukturave menaxhuese të fondit pyjor.

Tabela 18

ZJARRET NË PYJE

Viti Sipër. e djegur (ha) Diferenca

EFFIS MM (ha) (%)

2007 122.311 30.856 -91.455 -74.8

2008 11.389 1.476 -9.913 -87.0

2009 4.790 1.229 -3.561 -74.3

2010 4.835 1.133 -3.702 -76.6

2011 28.203 3.492 -24.11 -87.6

2012 43.795 4.707 -39.088 -89.3

2013 584 184 -400 -68.5

2014 165 17 -148 -89.7

EFFIS-European Forest Fire Information System

MM- Ministria e Mjedisit



Përfundime Gjatë gjithë periudhës 25 vjeçare, zjarret kanë qënë fenomeni më shkatërrues i

pyjeve. Dëmet e shkaktuar më shumë se materialë, janë mjedisorë, me efekte negativë afatgjatë.

Fakti që pjesa më e madhe e zjarreve kanë ndodhur në sipërfaqet e prera, është tregues, që pjesa më e madhe e tyre janë për shkaqe njerëzore, pas prerjeve të paligjshme, për të eliminuar gjurmët e tyre.

Arsyet kryesore, që kanë stimuluar këtë fenomen, lidhen me mos kryerjen e detyrave funksionale nga strukturat e shërbimit pyjor dhe përfshirjen direkte në këtë vepër, të një pjese të personelit.

Situata e krijuar shtron nevojën e marrjes së masave urgjente, në kuadrin e masave për mbrojtjen e pyjeve nga prerjet e paligjshme. Rëndësi parësore duhet t’i jepet parandalimi të zjarreve, nëpërmjet ngritjes së një sistemi vrojtim-sinjalizimit me parametra bashkëkohorë, si një investim shumë herë më i vogël, se kostot e mëvonëshme, të pakrahasueshme, pas djegies së pyjeve. Krahas kësaj, të nevojëshme janë pajisja me mjetet përkatëse, krijimi i infrastrukturës së nevojëshme dhe trajnimi i personelit.

Krijimi i mundësive për punësimin e komuniteteve, do të ndikojë në eliminimin e prerjeve të paligjshme dhe të fenomenit të zjarreve, krahas masave për ndërgjegjësimin e tyre, për nevojën e mbrojtjes së burimeve natyrore.


Zjarret në pyje, në Shqipëri1 Zjarret në pyje, në Shqipëri1

1 Forest fires in Europe, 2012 1 Forest fires in Europe, 2007



Sipërfaqet e djegura në vitet 2000 dhe 2012, në rrethin e Tepelenës.




8.6 Sӫmundjet dhe dӫmtuesit

Edhe pyjet shqiptarӫ, si gjithë pyjet mesdhetare, janӫ prekur dhe afektuar nga njӫ mori dӫmtuesish dhe sëmundjesh. Vëzhgimi i gjendjes fito-sanitare të pyjeve, është bërë nga institucione të specializuar, si Instituti i Kërkimeve Pyjore dhe Kullotave dhe së fundi, nga AKM.

Shkalla e përhapjes së dëmtuesve ka qënë periodike dhe e variueshme, në vite të ndryshëm, e kushtëzuar kjo nga ciklet biologjikë të tyre dhe kushtet klimatikë respektivë, të favorshëm ose jo të favorshëm. Ndër dëmtuesit më të njohur dhe më problematikë, është procesionarja e pishës, që përhapet edhe në sipërfaqe të mëdha dhe për të cilën herëpashere janë marrë masa luftimi, me metoda tӫ ndryshme, si ajo mekanike si dhe janӫ bӫrӫ eksperimente me metoda tӫ tjera luftimi, sikurse metoda biologjike.

Nga monitorimet e kryera vitet e fundit, të dhënat tregojnë se ka një rënie të shkallës së prekjes, në shifrat 1.5-3 % në krahasim me vitet e mëparshëm.

Shkalla e përhapjes së dëmtuesve dhe sëmundjeve kryesore, sipas klasave të vlerësimit, janë si më poshtë:

− për llojet halorë, vlerat për dëmtuesit, variojnë nga 25% në 35%,

− për llojet fletorë, vlerat për dëmtuesit, variojnë nga 21% në 37%.

Është domosdoshme që të ndërhyet për të mbajtur parametrat në kufijtë e lejuar kritik, sidomos për procesionaren e pishës. Në të njëjtën kohë, duhet të ndërhyet për minimizimin dhe parandalimin e kancerit të gështenjës dhe të selvisë, sepse janë kthyer në problematike. Po ashtu, duhet të merren masa urgjente edhe për llojet rrap dhe plep, tek të cilët ka filluar fenomeni i tharjes.

Shkalla e prekjes nga faktorët kompleksë, gjithashtu ka qënë e ndryshme në vite të ndryshëm. Duke ju referuar të dhënave të viteve të fundit, përqindja e drurëve të dëmtuar, rezulton:

− për llojet halorë, dëmtimet që kanë ardhur nga të gjithë faktorët, janë afërsisht në vlerën 15.90 %.

− për llojet fletorë, dëmtimet që kanë ardhur nga të gjithë faktorët janë afërsisht në vlerën 14.45 %.

Shkaqet kryesore që ndikojnë në gjendjen shëndetësore të fondit pyjor janë:

− rënia e shkallës së prekjes nga dëmtuesit sidomos nga procesionarja e pishës dhe vemja e dushkut.

− ndikimi i ulët i faktorëve klimatikë dhe pedologjikë; kushtet klimatike si lagështira dhe temperaturat, kanë qenë të favorshme për zhvillimin normal të drurëve.

− sipërfaqet e përshkuara nga fenomeni i zjarreve.

Mbrojtja e pyjeve kërkon marrjen e masave të nevojshme, sikurse janë:



− mbajtja nën kontroll dhe minimizimi i shkallës së prekjes nga dëmtuesit dhe sëmundjet më problematike, me përdorimin e metodave silvikulturore, fiziko-mekanike, biologjike dhe karantinës pyjore,

− studimi i shkaqeve për fenomenet e tharjes së gjetheve për lloje të ndryshëm drurësh pyjorë,

− mbështetja e specialistëve dhe personelit të vrojtim-sinjalizimit, marrja e përgjegjësive nga specialistët e pyjeve dhe organet e pushtetit vendor si dhe ndërgjegjësimi i komuniteteve.

8.7 Bashkӫpunimi ndӫrinstitucional

Mirëadministrimi dhe mbrojtja e pyjeve nga faktorë dhe situata të ndryshme, ka diktuar nevojën e bashkëpunimit me institucione dhe struktura të tjera shtetërore, në kuadrin e detyrimeve ligjore, nëpërmjet marrëveshjeve apo akteve të ndryshëm, dy dhe shumëpalëshe, si instrumentë të bashkërendimit të punës dhe veprimeve ndërmjet tyre. Kjo për faktin se shumë probleme i tejkalonin kompetencat e strukturave të shërbimit pyjor, prandaj nevojitej mbështetja e sektorit të pyjeve, për monitorimin dhe kontrollin e veprimtarive të ndryshme, për parandalimin e prerjeve të paligjshme, për mbrojtjen nga zjarret, ndotjet, sëmundjet dhe dëmtuesit.

Në këtë kuadër, një ndër bashkëpunimet e para, në vitin 1993, ka qënë ai i MBU, me Ministrinë e Financave dhe të Ekonomisë115, të cilat miratuan një urdhëresë të përbashkët, me detyra dhe masa për mbrojtjen e pyjeve nga zjarret, sëmundjet e dëmtuesit, si dhe mënyrën e financimit dhe kriteret e shpenzimeve për këto raste.

Për mbrojtjen e mjedisit nga dëmtimet, Ministria e Shëndetësisë dhe Mjedisit (MSHM), me Ministrinë e Brendshme (MB) dhe MBU, në vitin 1997, institucionalizuan bashkëpunimin me një udhëzim të përbashkët116, ku organet e rendit dhe ato të shërbimit pyjor duhej të mbështesnin inspektoratet e mjedisit, gjatë kryerjes së detyrave të tyre.

Liberalizimi i tregut krijoi mundësi për eksportin e lëndës drusore, shpendëve, kafshëve të egra dhe bimëve mjekësore, eterovajore e tanifere, por ai u shoqërua edhe me probleme, sepse një pjesë e produkteve të mësipërm priteshin, gjuheshin dhe grumbulloheshin në mënyrë të paligjshme. Parandalimi i tyre imponoi nënshkrimin e një protokoll-marrëveshje117, në korrik të viti 1999, ndërmjet MBU dhe Ministrisë së Financave (MF), e cila u jepte organeve të shërbimit pyjor të drejtën e bashkëpunimit me organet doganore dhe të pjesëmarrjes në veprimet e zhdoganimit të mallrave që eksportoheshin, si lëndë drusore, bimë mjekësore, kafshë e shpendë të faunës së egër. 115 Urdhëresë nr. 25, datë 8.2.1993 “Për mbrojtjen e pyjeve nga sëmundjet, dëmtuesit dhe zjarret dhe

kriteret për caktimin e shpenzimeve për to”. 116 Udhëzim nr. 68, datë 27.3.1997 “Për bashkëpunimin e inspektorëve për mbrojtjen e mjedisit me

organet e Policisë së Rendit dhe të Policisë të Shërbimit Pyjor”. 117 Protokoll marrëveshje nr. 600/1 dhe nr. 2654/2, datë 20.07.1999 “Për mbrojtjen dhe zhvillimin e

sektorit të pyjeve dhe kullotave”.



Veç sa më sipër, atyre ju dha e drejta për të bashkëpunuar me organet tatimore, për kontrollin e veprimtarive të subjekteve që përpunonin dhe tregtonin lëndë drusore e prodhime të tjera me origjinë nga fondi pyjor, etj. Krahas kësaj protokoll-marrëveshje, MBU dhe Ministria e Rendit Publik (MRP), nënshkruan një udhëzim118, po në vitin 1999, me objekt bashkëpunimin e organeve të shërbimit pyjor me komisariatet e policisë, për parandalimin dhe bllokimin e veprimtarive të paligjshme, kontrollin e personave që dispononin armë gjahu para dhe gjatë sezonit të gjuetisë, trajnimin e punonjësve të shërbimit pyjor për problemet e armatimit dhe të mbrojtjes nga zjarri, etj.

Në verën e vitit 2000, gjendja në pyje e kullota paraqitej e rënduar nga zjarret e shumtë, e në këtë kuadër, pesë dikastere, ai i Bujqësisë dhe Ushqimit, i Pushtetit Lokal, i Rendit Publik, i Mbrojtjes dhe i Ekonomisë Publike e Privatizimit, nënshkruan një urdhër të përbashkët119, me detyra konkete për strukturat në varësi të tyre.

Prerjet e paligjshme, të cilat arritën kulmin në vitin 1997, megjithë përpjekjet e bëra dhe rezultatet e arritura, përsëri mbetën një shqetësim serioz, jo vetëm për faktin se ulnin të ardhurat e sektorit të pyjeve, por mbi të gjitha, për pasojat tepër të rënda, serioze dhe afatgjata mbi ekuilibrat e mjedisit natyror, biodiversitetin, burimet gjenetike, potencialet prodhues, klimën, erozionin dhe regjimin ujor. Krahas tyre, shqetësim ishin bërë zëniet pa leje të fondit pyjor, për ndërtime, prodhime inertesh, veprimtari të ndryshme, etj. Në planin afatshkurtër, veprimtaritë e paligjshme rrezikonin realizimin e objektivave të PP, të financuar nga BB e donatorë të tjerë.

Situata kërkonte rritjen e nivelit të angazhimit dhe përfshirjen e më shumë institucioneve, në procesin e mbrojtjes të fondit pyjor. Në nëntor të vitit 2000, Kryeministri i kohës, miratoi urdhërin120 për krijimin e Komisionit “Task force”, për mbrojtjen e pasurisë pyjore, i kryesuar nga Ministri i MBU, në përbërje të të cilit ishin 10 anëtarë, në rang zv/ministrash, kryetarë agjencish, drejtorë të përgjithshëm, zv/drejtorë të përgjithshëm dhe juristë, që përfaqësonin 10 institucione shtetërorë. Në zbatim të këtij urdhëri, Komisioni hartoi Platformën e Punës, për strategjinë e mbrojtjes së pasurisë pyjore e kullosore.

Për zbatimin e Platformës së Punës, Komisioni kishte për detyrë propozimin e masave për (i) bashkërendimin dhe angazhimin më të mirë të institucioneve shtetërore, për mbrojtjen e pasurisë pyjore, (ii) rishikimin e akteve ligjorë në fuqi të sektorëve të tjerë, për harmonizimin e tyre me legjislacionin e pyjeve, (iii) përmirësimin e sistemit të monitorimit të ngjarjeve në pyje, dhe (iv) përmirësimin e infrastrukturës pyjore, rritjen e forcës parandaluese dhe goditëse të Policisë Pyjore.

118 Udhëzim nr. 1702 dhe nr. 1129, datë 22.11.1999 “Për bashkëpunimin ndërdikasterial për mbrojtjen

dhe zhvillimin e sektorit të pyjeve dhe kullotave”. 119 Urdhër nr. 399, datë 12.7.2000 “Për bashkëpunimin dikasterial mbi masat e parandalimit e të

shuarjes së zjarreve, në pyje dhe kullota”. 120 Urdhër i Kryeministrit nr. 253, datë 23.11.2000 “Për krijimin e komisionit “Task forcë“, për mbrojtjen

e pasurisë pyjore”.



Platforma e punës parashikonte analizimin e gjendjes së aktiviteteve paligjshëm në pyje, në periudha të ndryshme dhe detyra për institucionet përkatëse, për eliminimin e problemeve të konstatuar, si dhe nxitjen e dikastereve e institucioneve të tjerë, për përgatitjen dhe zbatimin e projekteve të ndryshëm, me pikësynim angazhimin sa më shumë të banorëve të zonave rurale në këto projekte, për largimin e tyre nga aktivitetet e paligjshëm.

Në vitet në vijim, u nënshkruan disa akte të përbashkët, në nivel ministrash dhe drejtorësh të përgjithshëm, në zbatim të detyrave të Komisionit “Task force“, si udhëzimi121 ndërmjet Ministrisë së Bujqësisë dhe Ushqimit me Ministrinë e Ekonomisë Publike e Privatizimit, udhëzimi122 me Ministrinë e Pushtetit Vendor dhe Decentralizimit, udhëzimi123 me Ministrinë e Industrisë dhe Energjetikës, udhëzimi124 me Ministrinë e Mjedisit dhe programi i punës125 ndërmjet Drejtorive të Përgjithshme të Policisë së Shtetit, të Tatimeve, Doganave dhe Pyjeve e Kullotave.

Pas një pauze 10 vjeçare, që nga programi i punës, i vitit 2003, në tetor 2013 u nënshkrua një marrëveshje, ndërmjet Ministrisë së Punëve të Brendshme dhe Ministrisë së Mjedisit, për mbrojtjen dhe zhvillimin e qëndrueshëm të pyjeve. Objekti i saj ishte rritja e nivelit të bashkëpunimit për goditjen e veprimtarive të paligjshme në fondin pyjor, duke ja u deleguar kompetencat për organizimin e veprimeve të përbashkëta, Komisariateve të Policisë dhe DSHP-ve të rretheve.

Përfundime

Megjithë përpjekjet e bëra, bashkëpunimet ndërinstitucionale, nuk arritën të jepnin rezultatet e pritshëm, sepse (i) jo gjithmonë u arrit të bëheshin si duhej bashkërendimet e veprimeve ndërmjet institucioneve dhe një pjesë e tyre nuk realizuan detyrimet e vendosura, (ii) nuk u bë harmonizimi i legjislacionit të pyjeve me legjislacionin e sektorëve të tjerë, (iii) nuk u vunë nën kontrollin e organeve kompetente, konkretisht të tatim-taksave dhe doganave, subjektet që zhvillonin veprimtari në fondin pyjor si dhe subjektet që merreshin me përpunimin dhe eksportin e lëndës drusore apo prodhimeve të dyta, (iv) nuk u rrit niveli i vjeljes së gjobave administrative dhe i gjykimit të çështjeve penale, (v) mungoi informimi i personelit të sektorit dhe zonës pyjore, mbi detyrat konkrete, për zbatimin e marrëveshjeve, (vi) mungoi motivimi ekonomik i punonjësve të shërbimit pyjor, etj.

121 Udhëzim nr. 248 prot. dhe nr. 997/1 prot, datë 1.2.2001 “Për bashkëpunimin ndërdikasterial, për

mbrojtjen dhe zhvillimin e sektorit të pyjeve”. 122 Udhëzim nr. 721 prot. dhe nr. 530 prot, datë 2.04.2002 “Për bashkëpunimin ndërdikasterial, për

mbrojtjen dhe zhvillimin e sektorit të pyjeve dhe kullotave”. 123 Udhëzim nr. 766 prot. dhe nr. 2765/1 prot, datë 9.04.2002 “Për bashkëpunimin ndërdikasterial, për

mbrojtjen dhe zhvillimin e sektorit të pyjeve dhe kullotave”. 124 Udhëzim nr. 106/1 prot, datë 25.9.2002 “Për bashkëpunimin ndërdikasterial, për mbrojtjen dhe

zhvillimin e sektorit të pyjeve dhe kullotave e të mjedisit natyror”. 125 Program Pune nr. 772 prot, datë 10.03.2003, nr. 612/2 prot, datë 10.03.2003, nr. 1686 prot, datë

78.3.2003 dhe nr. 468 prot, datë 10.03.2003 Për bashkëpunimin ndërinstitucional, për mbrojtjen e pasurisë pyjore dhe faunistike.



Për pasojë, nuk u bë e mundur mbrojtja e fondit pyjor. Prerjet dhe grumbullimi i paligjshëm i lëndës drusore dhe i prodhimeve të dyta, zënia e fondit pyjor për ndërtime, prodhim inertesh etj., nuk u ndërprenë, por pas shpërbërjes së institucionit të pavarur të administrimit të pyjeve, në vitin 2006, ato u shtuan më tepër.

Në përgjithësi, bashkëpunimi ndërinstitucional nuk ka patur ecuri të qëndrueshme.

8.8 Tregu i drurit

Sanksionimi i pronës private, i nismës së lirë dhe liberalizimi i tregut, krijuan bazën fillestare dhe të domosdoshme për instalimin dhe zhvillimin e ekonomisë së tregut, ku subjektet privatë, numri i të cilëve erdhi në rritje të shpejtë, u bënë një faktor i rëndësishëm, sepse ndërmarrjet shtetërore e patën të vështirë të operonin, për shkak të mungesës së vizionit të nevojshëm dhe mënyrës së vjetër të organizimit.

Kërkesat e tregut të huaj për lëndë drusore gjysmë të përpunuar dhe avantazhi i kostove të ulëta të prodhimit në vend, nxitën investimet private në sektorin e përpunimit të drurit, duke rritur ndjeshëm kapacitetet e tij, por pjesa më e madhe e investitorëve, nuk e patën të qartë situatën dhe mundësitë e fondit pyjor, për plotësimin e kërkesave të tyre. Kapacitetet përpunues të instaluar, kryesisht të trupave, i tejkaluan mundësitë e fondit pyjor, pra kërkesa ishte më e madhe se oferta.

Ndërtimet e vrullshme pas vitit 1992, rritën ndjeshëm kërkesat për lëndë ndërtimi, e cila mund të sigurohej kryesisht nga lënda e punimit e hollë, pra nga pyjet e rinj, të cilët nuk mund t’i plotësonin ato. Kërkesa për material drusor, edhe në këtë rast ishte më e madhe se oferta.

Për dekada të tëra, drutë e zjarrit kanë qënë burimi kryesor i energjisë për ngrohje dhe gatim. Konsumi i tyre, ka qënë mbi mundësinë vjetore të shfrytëzimit të pyjeve, sikurse është e qartë se kërkesat për to edhe për një periudhë të ardhshme, do të mbeten përsëri në nivele të lartë. Kjo nënkupton, se kërkesa edhe për drutë e zjarrit, ishte dhe do të jetë më e madhe se oferta.

Në tërësi kërkesat për lëndë druri, kanë qënë mbi mundësitë e fondit pyjor. Importet e lëndës së drurit, të përqendruara kryesisht në asortimentet apo artikujt që nuk prodhoheshin në vend dhe shumë pak në lëndën e parë për industrinë e përpunimit, nuk patën ndikime në uljen e kërkesës për lëndë të parë nga pyjet e vendit.

Krijimi i tregut të drurit përbënte një sfidë, me të cilën do të përballeshin bizneset dhe shërbimi pyjor, sepse kërkonte plotësimin e disa kushteve, për një funksionim normal.

Elementi kryesor, tarifat apo çmimet e shitjes së lëndës drusore në këmbë, nuk mund të liberalizoheshin menjëherë, prandaj fillimisht ato u përcaktuan nga shteti126,

126 VKM nr. 83, date 28.2.1993 “Për përcaktimin e tarifave në sektorin e pyjeve”.



së bashku me rregullat e konkurimit127. Shërbimi pyjor dispononte aftësi të kufizuara në fushën e marketingut, pra i mungonte eksperienca e nevojshme.

Ndërkohë kishte filluar të shfaqej fenomeni i prerjeve të paligjshme, i cili morri përmasa të mëdha në vitet pasues.

Në këto kushte, në shtator të vitit 1993, u zhvilluan ankandet e parë të shitjes së lëndës drusore në këmbë. Një element i veçantë, ishte përparësia që kishin subjektet, të cilët konkuronin për të gjitha ngastrat e ekonomisë pyjore ose pjesës ekonomike, ndaj atyre që konkuronin për një ngastër të vetme ose disa prej tyre.

Për problemet e lindura, herë pas here janë bërë rregullimet e nevojshme të procedurave të konkurimit, për të dy format e ankandeve, apo edhe aktet nënligjorë kanë zëvëndësuar njëri tjetrin. Për banorët e zonave rurale, sigurimi i druve të zjarrit për nevojat e tyre, është bërë dhe vazhdon të bëhet pa procedura konkurimi.

Vëllimet e ofruar, përgjithësisht kanë qënë më të vegjël se kërkesat, por megjithatë, në vijimësi është konstatuar se vëllimet e lëndës drusore të shitur, kanë qënë nën nivelet e vëllimeve të ofruar (tabela 19, grafikët 5, 6). Ky fenomen përbën një kontradiktë dhe ka ndikuar në nxitjen e prerjeve të paligjshme.

127 Udhëzim i KM nr. 7, datë 26.7.1993 “Për shitjen me ankand të lëndës drusore në këmbë“. 128 Të dhënat u referohen informacioneve të ish DPPK.

Tabela 19SHITJET E LËNDËS DRUSORE128

Viti Lëndë punimi Dru zjarri Gjithsej

ofruar (000/m3)

shitur ofruar (000/m3)

shitur ofruar (000/m3)

shitur (000/m3) % (000/m3) % (000/m3) %

1996 198.6 55.5 27.9 204.9 114.1 55.7 403.5 169.6 42.0

1997 191.0 6.1 3.2 146.2 22.4 15.3 337.2 28.5 8.5

1998 155.7 59.0 37.9 202.7 107.8 53.2 358.4 166.8 46.5

1999 175.9 45.9 26.1 266.3 101.6 38.2 442.2 147.5 33.4

2000 112.0 38.9 34.7 196.9 84.2 42.8 308.9 123.1 39.9

2001 158.2 34.6 21.9 213.4 77.8 36.5 371.6 112.4 30.2

2002 87.0 24.1 27.7 92.7 41.6 44.9 179.7 65.7 36.6

2003 80.0 68.8 86.0 240.4 206.1 85.7 320.4 274.9 85.8

2004 53.0 37.6 70.9 191.3 146.7 76.7 244.3 184.0 75.3



Në përgjithësi, vlerat e shitjeve të lëndës drusore, të realizuara në ankande, nuk kanë qënë rezultate të konkurimeve të hapura dhe të drejta, por rezultate të akordeve paraprakë, ndërmjet subjekteve pjesëmarrës.

Dhënia përparësi subjekteve që kërkonin të gjitha ngastrat e ekonomisë pyjore ose pjesës ekonomike, eliminoi konkurencën dhe krijoi probleme. Pamundësia për t’i shfrytëzuar vetë të gjitha ngastrat e fituara, brenda afateve të përcaktuar, i detyronte që t’i shisnin ato në subjekte të tjerë. Ky veprim ishte i kundërligjshëm, pasi këtë të drejtë e kishte vetëm shërbimi pyjor. Nga ana tjetër lënda në këmbë u shitej me vlerë më të madhe se ajo e rezultuar nga ankandet, fakt që ndikonte në rritjen e kostove të asortimenteve të gatshëm, deri në kufijtë e çmimeve të shitjes. Ulja e kostove realizohej nëpërmjet prerjeve të paligjshme, brenda ngastrave të fituara me ankand ose jashtë tyre.



Përfundime Rrethanat e mësipërme, çuan në krijimin e një tregu të deformuar ose të një

tregu informal, ku nuk ekzistojnë mekanizmat rregullatorë, duke penguar edhe liberalizimin e tarifave të shitjes së lëndës drusore në këmbë, të cilat vazhdojnë të jenë akoma të centralizuara e të kontrolluara nga shteti. Çmimet e shitjes së asortimenteve, trupa, dru zjarri, etj., nuk përfaqësojnë çmimet realë të tregut.

Shërbimi pyjor nuk ka arritur të krijojë aftësi të mjaftueshme, për të operuar në tregun e lirë, sepse kjo nuk është thjesht dhe vetëm një çështje trajnimi, por një çështje eksperience, që fitohet ndër vite, nëpërmjet veprimtarisë konkrete, në kushtet reale të tregut.

Krijimi dhe funksionimi i tregut real të lëndës së drurit, me origjinë nga pyjet e vendit, mund të realizohet vetëm pas vënies nën kontroll të prerjeve të ligjshme dhe eliminimit të prerjeve të paligjshme.

8.9 Import-eksporti i lëndës drusore 129

Import-eksporti i lëndës drusore dhe prodhimeve të tjera nga pyjet, deri në vitin 1991, ka qënë atribut i ndërmarrjeve shtetërore të tregëtisë së jashtme dhe që nga ky vit, i ndërmarrjes “Druimpeks”, e krijuar së bashku me DPEP dhe në varësi të saj. Pas hapjes së tregut, import-eksporti kryhet nga subjektet privatë.

Në sistemin e ekonomisë së planifikuar, nevojat për lëndë drusore plotësoheshin nga pyjet e vendit, pra ajo nuk importohej. Pas decentralizimit të ekonomisë, filloi importi i prodhimeve drusore gjysmë të gatshëm, si dërrasë, trarë, binarë, etj, kryesisht të llojit halor, që përdoren në sektorin ndërtimit, por dhe artikuj të tjerë me bazë druri, si pllaka zdrukthi, fibre, etj, për prodhimin e mobiljeve dhe orendive, si dhe i lëndës së punimit, përfshirë edhe atë të drurëve tropikalë.

Gjatë gjithë periudhës 1992-2014, importi i lëndës së punimit ka qënë në nivele shumë të ulët, megjithëse nevojat e industrisë së drurit filluan të rriteshin nga viti në vit, duke arritur kuota të mëdha dhe të pamundura për t’u plotësuar nga tregu i brendshëm.

Deri në vitin 2000, ndër arsyet që kanë ndikuar në nivelin e ulët të importeve të lëndës së punimit, mund të renditen (i) çmimet e lartë të tregut të huaj, kundrejt atyre të tregut të brendshëm dhe (ii) tarifat doganore të importit, që së bashku ndikonin në rritjen e kostove të produktit të gatshëm. Por edhe pas heqjes së tarifave doganore të importit, përsëri vëllimet e lëndës së punimit të importuara, mbeten në nivele të ulët.

Importet e lëndës drusore jepen në tabelën 20).

129 Në mungesë të informacioneve zyrtarë të INSTAT, për import-eksportin e lëndës drusore, për

periudhën 1990-2011, janë marrë në konsideratë të dhënat statistikore të FAO-s, “Forestry Production and Trade”, Albania.



Industria e përpunimit të drurit, në përpjekjet e vazhdueshme për të plotësuar nevojat e saj nga pyjet e vendit, ka përdorur lëndë të parë të prerë në mënyrë të ligjshme por edhe të paligjshme. Lënda e prerë në mënyrë të paligjshme, ka qënë në interes të subjekteve privatë, sepse çmimet e deformuar të tregut, kanë ndikuar në uljen e kostove të prodhimit dhe në rritjen e fitimeve. Pra prerjet e paligjshme kanë qënë një faktor tjetër që ka ndikuar në nivelin e ulët të importit të lëndës së punimit.

Përveç lëndës së punimit, duke filluar nga viti 1997, rezulton se janë importuar, jo në vijimësi, edhe artikuj të tillë si dru zjarri, qymyr druri dhe vitet e fundit edhe pellet (tabela 21).

Tabela 20 IMPORTI I LËNDËS SË PUNIMIT (FAO)

Vitet Lëndë punimi

halorë Lëndë punimi

fletorë Lëndë punimi drurë tropikalë

Lëndë punimi gjithsej

m3 simboli m3 simboli m3 simboli m3 1990 - - - - 1991 - - - - 1992 95 Q - - 95 1993 - - - - 1994 - Ft 94 Q - 94 1995 - Ft 94 Ft - 94 1996 - Q - Q - - 1997 1,254 Q 5,716 Q 30 Q 7,000 1998 - F - Q - F - 1999 - F - Q - F - 2000 - F - Ft - F - 2001 10,000 Q - Ft - F 10,000 2002 400 W - W - W 400 2003 370 W 60 W 160 W 590 2004 370 F 60 W 160 F 590 2005 370 F 60 W 160 F 590 2006 370 F 60 W 160 F 590 2007 370 F 60 W 160 F 590 2008 370 F 60 W 160 F 590 2009 370 F 60 W 160 F 590 2010 370 F 60 W 160 F 590 2011 2,000 Q 4,840 W 160 F 7,000 2012 1,000 Q 3,840 W 160 F 5,000 2013 1,000 F 3,840 W 160 F 5,000 2014 1,000 F 3,840 W 160 F 5,000 F Vlerësim i FAO-s Ft Prirja (tendenca) e të dhënave Q Të dhëna zyrtare të raportuara nga vendet, në Pyetsorët e FAO-s W Të dhëna të raportuara në publikimet zyrtare të vendit ose në faqet e

internetit (zyrtare) ose dokumentat e tregtisë të vendit X Burime të besueshme ndërkombëtare (USDA, WTO, World Bank, IMF,

IEA, UNSD)



Tabela 21 IMPORTI I LËNDËS DRUSORE (FAO)

Vitet Dru zjarri Qymyr druri Peleta

m3 simboli tonë simboli tonë simboli 1997 5,837 Q - 1998 - F 3 F 1999 - F 3 F 2000 - F 3 F 2011 6 X 20 Q 2012 1,380 X - Q 101 Q 2013 1,380 F - F 46 Q 2014 1,380 F - F 46 F F Vlerësim i FAO-s Q Të dhëna zyrtare të raportuara nga vendet, në Pyetsorët e

FAO-s X Burime të besueshme ndërkombëtare (USDA, WTO, World

Bank, IMF, IEA, UNSD)

Sikurse importi, eksporti i lëndës drusore dhe i prodhimeve të tjera, deri para liberalizimit të tregut, është bërë nga ndërmarrjet shtetërore të specializuara. Për sa i përket lëndës drusore, kryesisht janë eksportuar produkte të gatshëm, karrige, etazherë, parket, etj., dhe më pak produkte gjysmë të gatshëm, kompensato, rimeso, dërrasë, etj.

Gjatë pjesës tjetër të periudhës, ekportet e lëndës drusore apo të prodhimeve të tjera me origjinë nga fondi pyjor, janë bërë nga subjektet privatë.

Duke pasur në konsideratë situatat e krijuara pas vitit 1991, deri në 6 mujorin e parë të vitit 1995, për të shmangur prerjet e paligjshme, eksporti i lëndës drusore të papërpunuar dhe gjysmë të përpunuar ishte i kontrolluar dhe bëhej me kontigjente, pra mbi bazën e një planifikimi paraprak.

Në 6 mujorin e dytë të vitit 1995, eksporti i druve të zjarrit, trupave të papërpunuar, lëndës së sharruar dhe binarëve, u ndalua130 dhe një muaj më vonë, u lejua vetëm eksporti i elementëve131 (detajeve) të drurit132. Pavarësisht kësaj mase, eksporti i lëndës së punimit të papërpunuar, druve të zjarrit dhe lëndës së sharruar, është lejuar edhe pas viti 1995. Përveç këtyre, është eksportuar edhe qymyr druri.

Eksportet e lëndës drusore, jepen në tabelën 22.

130 VKM nr. 360, datë 10.7.1995 “Për regjimin e eksport-importit nga dhe në Republikën e Shqipërisë“,

pika 2. 131 Elementët e drurit, janë pjesë e lëndës së sharruar (dru i sharruar ….), të përfshirë në kodin 4407, të

Nomenklaturës së Kombinuar të mallrave. 132 VKM nr. 415, datë 7.8.1996 “Për një ndryshim në VKM nr. 360, datë 10.7.1995 “Për regjimin e

eksport-importit nga dhe në Republikën e Shqipërisë“”, pika 1.



Tabela 22

EKSPORTI I LËNDËS DRUSORE (FAO)

Vitet Lëndë punimi (trupa) Lëndë e sharruar

Dru zjarri Qymyr druri Peleta halorë fletorë gjithsej halorë fletorë gjithsej

m3 simboli m3 simboli m3 3 m simboli m3 simboli m3 m3 simboli ton simboli ton simboli 1990 - - - - 4,098 X 4,098 - - - 1991 157 Q - Q 157 - 4,098 X 4,098 - - - 1992 26 Q 578 Q 604 120 Q 294 Q 414 508 Q - Q - 1993 2,402 Q - 2,402 51 Q 8,600 Q 8,651 - - - 1994 900 Q 100 Q 1,000 6,200 Q 2,700 Q 8,900 - Ft - Ft - 1995 900 Ft 100 Ft 1,000 6,200 Ft 2,700 Ft 8,900 - Ft - Ft - 1996 900 Ft 100 Ft 1,000 104 Q 503 Q 607 - Ft - Q - 1997 616 Q 1,344 Q 1,960 2,013 Q 11,486 Q 13,499 4,868 Q 3,572 Q - 1998 17 F - Q 17 6,000 F 3,000 F 9,000 - F 4,250 F - 1999 379 F - Q 379 5,900 F 3,150 F 9,050 - F 6,036 F - 2000 379 F - Q 379 5,900 F 3,150 F 9,050 - F 6,036 F - 2001 500 Q 24,500 Q 25,000 79,500 Q 163,200 Q 242,700 700 Q 44,900 Q - 2002 - W 29,300 W 29,300 7,671 W - W 7,671 67,300 W 11,000 W - 2003 34 W 433 W 467 12,252 W 9,157 W 21,409 56,300 W 55,100 W - 2004 34 F 433 W 467 12,252 F 9,157 F 21,409 56,300 F 55,100 F - 2005 34 F 433 W 467 12,252 F 9,157 F 21,409 56,300 F 55,100 F - 2006 34 F 433 W 467 12,252 F 9,157 F 21,409 56,300 F 55,100 F - 2007 34 F 433 W 467 12,252 F 9,157 F 21,409 56,300 F 4,000 X - 2008 34 F 433 W 467 12,252 F 9,157 F 21,409 56,300 F 4,000 F - 2009 34 F 433 W 467 12,252 F 12,252 F 24,504 56,300 F 2,800 W - 2010 34 F 433 W 467 12,252 F 12,252 F 24,504 56,300 F 2,700 Q - 2011 8,466 X - W 8,466 1,000 Q 4,862 Q 5,862 7,452 X 2,000 Q - 2012 1,000 Q 2,000 W 3,000 546 X 6,000 X 6,546 75,900 X 1,000 Q 78 Q 2013 1,000 F 2,000 W 3,000 550 F 6,000 F 6,550 75,900 F 1,000 F 709 Q 2014 1,000 F 2,000 W 3,000 550 F 6,000 F 6,550 75,900 F 1,000 F 709 F F Vlerësim i FAO-s Ft Prirja (tendenca) e të dhënave Q Të dhëna zyrtare të raportuara nga vendet, në Pyetsorët e FAO-s W Të dhëna të raportuara në publikimet zyrtare të vendit ose në faqet e internetit (zyrtare) ose dokumentat e tregtisë të vendit X Burime të besueshme ndërkombëtare (USDA, WTO, World Bank, IMF, IEA, UNSD)



Pas antarësimit të vendit tonë në OBT133, viti 2001 shënoi nivelet më të lartë të eksportit të këtyre artikujve, kundrejt periudhës paraardhëse. Në mënyrë të veçantë, vëllimin më të madh të eksporteve e zë lënda e sharruar e llojit fletor ose elementët e drurit. Por edhe në vitet në vijim, niveli i eksporteve ka qënë i lartë, sidomos për drutë e zjarrit dhe qymyrin e drurit.

Vëllimet e eksportit të asortimenteve, trupa dhe lëndë e sharruar, ndaj prodhimit të lëndës së punimit, trupa dhe degë voze, janë shumë të variueshëm, në vite të ndryshëm (tabela 23). Në vitet 1997, 2001, 2006, 2007, 2009 dhe 2010, eksportet janë mbi nivelet e prodhimit të trupave dhe degëve të vozave.

Tabela 23

VITET

Prodhim Gjithsej

(m3)

Eksport

trupa (m3) degë voze (m3)

trupa (m3)

lëndë e sharruar1

(m3)

gjithsej gjithsej

(m3) (%)

1990 249,882 48,454 298,336 - 6,147 6,147 2.1 1991 127,374 31,361 158,735 157 6,147 6,304 4.0 1992 49,222 7,365 56,587 604 621 1,225 2.2 1993 57,011 1,866 58,877 2,402 12,977 15,379 26.1 1994 54,729 2,041 56,770 1,000 13,350 14,350 25.3 1995 64,816 894 65,710 1,000 13,350 14,350 21.8 1996 57,591 71 57,662 1,000 911 1,911 3.3 1997 19,280 581 19,861 1,960 20,249 22,209 111.8 1998 31,036 6,084 37,120 17 13,500 13,517 36.4 1999 53,780 71 53,851 379 13,575 13,954 25.9 2000 62,585 96 62,681 379 13,575 13,954 22.3 2001 52,332 24 52,356 25,000 364,050 389,050 743.1 2002 53,464 38 53,502 29,300 11,507 40,807 76.3 2003 62,086 239 62,325 467 32,114 32,581 52.3 2004 49,967 130 50,097 467 32,114 32,581 65.0 2005 33,970 322 34,292 467 32,114 32,581 95.0 2006 15,542 59 15,601 467 32,114 32,581 208.8 2007 10,544 48 10,592 467 32,114 32,581 307.6 2008 35,318 34 35,352 467 32,114 32,581 92.2 2009 29,606 32 29,638 467 36,756 37,223 125.6 2010 23,510 34 23,544 467 36,756 37,223 158.1 2011 18,425 32 18,457 8,466 8,793 17,259 93.5 2012 17,867 47 17,914 3,000 9,819 12,819 71.6 2013 24,436 - 24,436 3,000 9,825 12,825 52.5

1 Vëllimi i lëndës së sharruar të eksportuar, është konvertuar në trupa

133 Ligj nr. 8648, datë 28.7.2000 “Për ratifikimin e "Protokollit të anëtarësimit të Republikës së

Shqipërisë në "Marrëveshjen e Marrakeshit, që themeloi Organizatën Botërore të Tregtisë"".



Nëse do të merren në konsideratë edhe prerjet e paligjshme, situata mbetet e pandryshuar për vitet 2001, 2006, 2007, 2009 dhe 2010, pra nivelet e eksporteve janë më të mëdhenj se vëllimet e materialit drusor të prodhuar dhe atij të prerë në mënyrë të paligjshme (tabela 24).

Tabela 24

VITET

Prodhim Prerje të paligjë-

shme (m3)

Gjithsej (m3)

Eksport

trupa (m3)

degë voze (m3)

trupa (m3)

lëndë e sharruar1

(m3)

gjithsej gjithsej

(m3) (%)

1990 249,882 8,454 - 298,336 - 6,147 6,147 2.1 1991 127,374 1,361 - 158,735 157 6,147 6,304 4.0 1992 49,222 ,365 - 56,587 604 621 1,225 2.2 1993 57,011 1,866 - 58,877 2,402 12,977 15,379 26.1 1994 54,729 2,041 - 56,770 1,000 13,350 14,350 25.3 1995 64,816 894 21,688 87,398 1,000 13,350 14,350 16.4 1996 57,591 71 28,238 85,900 1,000 911 1,911 2.2 1997 19,280 581 389,008 408,869 1,960 20,249 22,209 5.4 1998 31,036 6,084 84,037 121,157 17 13,500 13,517 11.2 1999 53,780 71 50,824 104,675 379 13,575 13,954 13.3 2000 62,585 96 38,310 100,991 379 13,575 13,954 13.8 2001 52,332 24 17,666 70,022 25,000 364,050 389,050 555.6 2002 53,464 38 19,861 73,363 29,300 11,507 40,807 55.6 2003 62,086 239 12,450 74,775 467 32,114 32,581 43.6 2004 49,967 130 10,872 60,969 467 32,114 32,581 53.4 2005 33,970 322 8,272 42,564 467 32,114 32,581 76.5 2006 15,542 59 7,636 23,237 467 32,114 32,581 140.2 2007 10,544 48 7,045 17,637 467 32,114 32,581 184.7 2008 35,318 34 6,033 41,385 467 32,114 32,581 78.7 2009 29,606 32 6,113 35,751 467 36,756 37,223 104.1 2010 23,510 34 5,690 29,234 467 36,756 37,223 127.3 2011 18,425 32 6,801 25,258 8,466 8,793 17,259 68.3 2012 17,867 47 7,900 25,814 3,000 9,819 12,819 49.7 2013 24,436 - 9,853 34,289 3,000 9,825 12,825 37.4

1 Vëllimi i lëndës së sharruar të eksportuar, është konvertuar në trupa

Pas eksportit të një pjese të trupave, në dispozicion të nevojave të industrisë së drurit, kanë qënë pjesa tjetër e tyre, degët e vozave, lënda e punimit e prerë në mënyrë të paligjshme dhe trupat e importuar (tabela 25).

Duke marrë në konsideratë kapacitetet ose nevojat e industrisë së përpunimit të drurit, të llogaritura në 400 mijë m3 në vit, konstatohet se kontigjentet e lëndëve të para në dispozicion, janë shumë të vegjël dhe të pamjaftueshëm për plotësimin e nevojave. Për vitet 2001, 2006, 2007, 2009 dhe 2010, vëllimet e lëndës së sharruar të eksportuar, janë më të mëdhenj se vëllimet e lëndëve të para që janë përdorur për prodhimin e saj.



Tabela 25BILANCI I LËNDËVE TË PARA PËR INDUSTRINË E DRURIT

VITET Trupa1 (m3) Degë voze (m3)

Prerje të paligjë-shme (m3)

Importi i trupave

(m3)

Gjithsej (m3)

Eksporti i lëndës

sharruar2 (m3)

Diferenca (m3)

1990 249,882 48,454 - - 298,336 6,147 292,1891991 127,217 31,361 - - 158,578 6,147 152,4311992 48,618 7,365 - 95 56,078 621 55,4571993 54,609 1,866 - - 56,475 12,977 43,4991994 53,729 2,041 - 94 55,864 13,350 42,5141995 63,816 894 21,688 94 86,492 13,350 73,1421996 56,591 71 28,238 - 84,900 911 83,9901997 17,320 581 389,008 7,000 413,909 20,249 393,6601998 31,019 6,084 84,037 - 121,140 13,500 107,6401999 53,401 71 50,824 - 104,296 13,575 90,7212000 62,206 96 38,310 - 100,612 13,575 87,0372001 27,332 24 17,666 10,000 55,022 364,050 -309,0282002 24,164 38 19,861 400 44,463 11,507 32,9572003 61,619 239 12,450 590 74,898 32,114 42,7852004 49,500 130 10,872 590 61,092 32,114 28,9782005 33,503 322 8,272 590 42,687 32,114 10,5732006 15,075 59 7,636 590 23,360 32,114 -8,7542007 10,077 48 7,045 590 17,760 32,114 -14,3542008 34,851 34 6,033 590 41,508 32,114 9,3942009 29,139 32 6,113 590 35,874 36,756 -8822010 23,043 34 5,690 590 29,357 36,756 -7,3992011 9,959 32 6,801 7,000 23,792 8,793 14,9992012 14,867 47 7,900 5,000 27,814 9,819 17,9952013 21,436 - 9,853 5,000 36,289 9,825 26,464

1 Vëllimet e mbetur për konsum të brendshëm, pas eksportit të një pjese të tyre. 2 Vëllimet e lëndës së sharruar të eksportuar, janë konvertuar në vëllime trupash

Eksporte të rëndësishëm kanë qënë edhe drutë e zjarrit dhe qymyri i drurit.

Pas eksportit të druve të zjarrit dhe qymyrit të drurit, vëllimet e druve të zjarrit të prodhuara në mënyrë të ligjshme dhe të paligjshme, të mbetura për konsumin e brendshëm, janë shumë të vegjël dhe në vite të veçantë të papërfillshëm, krahasuar me nevojat, të vlerësuara në 2,5 milionë m3 në vit (tabela 26). Për më tepër, në vitet 2003, 2005 dhe 2006, bilanci rezulton negativ, sepse janë eksportuar më tepër se sasitë e prodhuara në mënyrë të ligjshme dhe ato të prera në mënyrë të paligjshme!?



Tabela 26

PRODHIMI, EKSPORTI DHE KONSUMI NË VEND I DRUVE TË ZJARRIT

VITET Prodhim Prerje të paligjshme Gjithsej

Eksport Konsumi në vend

dru zjarri qymyr druri gjithsej (m3) (mst) (%)

(m3) (mst) (m3) (mst) (m3) (mst) (m3) (mst) (ton) (m3) (mst) (m3) (mst) (%)

1990 693,634 1,156,288 - - 693,634 1,156,288 - - - - - - - - 693,634 1,156,288 100.0

1991 501,351 835,752 - - 501,351 835,752 - - - - - - - - 501,351 835,752 100.0

1992 256,349 427,333 - - 256,349 427,333 508 847 - - - 508 847 0.2 255,841 426,486 99.8

1993 536,941 895,081 - - 536,941 895,081 - - - - - - - - 536,941 895,081 100.0

1994 263,362 439,024 - - 263,362 439,024 - - - - - - - - 263,362 439,024 100.0

1995 194,714 324,588 9,295 15,495 204,009 340,083 - - - - - - - - 204,009 340,083 100.0

1996 179,991 300,045 12,102 20,174 192,093 320,219 - - - - - - - - 192,093 320,219 100.0

1997 106,891 178,188 166,718 277,918 273,609 456,106 4,868 8,115 3,572 10,716 17,864 15,584 25,979 5.7 258,025 430,128 94.3

1998 143,314 238,905 36,016 60,039 179,330 298,944 - - 4,250 12,750 21,254 12,750 21,254 7.1 166,580 277,689 92.9

1999 184,227 307,107 21,782 36,310 206,009 343,417 - - 6,036 18,108 30,186 18,108 30,186 8.8 187,901 313,231 91.2

2000 167,899 279,888 16,418 27,369 184,318 307,257 - - 6,036 18,108 30,186 18,108 30,186 9.8 166,210 277,071 90.2

2001 145,400 242,381 7,571 12,621 152,971 255,002 700 1,167 44,900 134,700 224,545 135,400 225,712 88.5 17,571 29,290 11.5

2002 181,331 302,279 8,512 14,189 189,843 316,468 67,300 112,189 11,000 33,000 55,011 100,300 167,200 52.8 89,543 149,268 47.2

2003 191,062 318,501 5,336 8,895 196,398 327,396 56,300 93,852 55,100 165,300 275,555 221,600 369,407 112.8 -25,202 -42,011 -12.8

2004 271,580 452,724 4,659 7,767 276,239 460,491 56,300 93,852 55,100 165,300 275,555 221,600 369,407 80.2 54,639 91,084 19.8

2005 206,501 344,238 3,545 5,910 210,047 350,148 56,300 93,852 55,100 165,300 275,555 221,600 369,407 105.5 -11,553 -19,260 -5.5

2006 120,092 200,193 3,272 5,455 123,364 205,648 56,300 93,852 55,100 165,300 275,555 221,600 369,407 179.6 -98,236 -163,759 -79.6

2007 81,267 135,472 3,019 5,033 84,286 140,505 56,300 93,852 4,000 12,000 20,004 68,300 113,856 81.0 15,986 26,649 19.0

2008 155,019 258,417 2,585 4,310 157,605 262,727 56,300 93,852 4,000 12,000 20,004 68,300 113,856 43.3 89,305 148,871 56.7

2009 121,080 201,840 2,620 4,367 123,700 206,207 56,300 93,852 2,800 8,400 14,003 64,700 107,855 52.3 59,000 98,352 47.7

2010 95,364 158,971 2,439 4,065 97,802 163,036 56,300 93,852 2,700 8,100 13,503 64,400 107,355 65.8 33,402 55,682 34.2

2011 62,506 104,197 2,915 4,859 65,420 109,056 7,452 12,422 2,000 6,000 10,002 13,452 22,424 20.6 51,968 86,631 79.4

2012 813,717 1,356,467 3,386 5,644 817,103 1,362,111 75,900 126,525 1,000 3,000 5,001 78,900 131,526 9.7 738,203 1,230,585 90.3

2013 828,056 1,380,369 4,223 7,039 832,279 1,387,408 75,900 126,525 1,000 3,000 5,001 78,900 131,526 9.5 753,379 1,255,882 90.5



Krahas lëndës drusore, gjatë periudhës 1990-2014, janë eksportuar edhe prodhime të tjera, të fondit të bimëve mjekësore, eterovajore e tanifere natyrore si dhe specie të faunës së egër, në kuadrin e kontratave të gjuetisë sportive dhe turistike.

Vendosja e regjimit të eksportit me kontigjente, deri në mesin e vitit 1995, si dhe ndalimi i tyre në periudhën 1995-2000, nuk sollën efektet e pritura. Përkundrazi, u shoqëruan me veprime abuzive dhe të kundërligjshme, në dhënien e lejeve dhe lejimin e eksportit, nga institucionet e ngarkuar për zbatimin e tyre.

Liberalizimi i eksporteve në vitin 2001, pas anëtarësimit të vendit në OBT, u shoqërua me rritjen e vëllimeve të produkteve drusore, me destinacion tregjet e huaj, kundrejt periudhës së mëparshme. Rritja e eksporteve u bë problem shqetësues, sepse nxiti prerjet e paligjshme të lëndës drusore, por edhe vjeljen dhe gjuetinë, po të paligjshme, të florës e faunës së egër.

Ndër masat e para për kontrollin e tyre, ishte vendosja e certifikatës së origjinës134, për shoqërimin e prodhimeve të fondit pyjor në hallkat e zinxhirit të tregut, nga prodhuesi, tek përpunuesi dhe tregtari i tyre. Të drejtën e lëshimit e kishte DSHP e rrethit, ku subjekti privat (prodhuesi) zhvillonte veprimtarinë, mbi bazën e kontratës me atë drejtori. Ky instrument nuk arriti të realizonte qëllimin e parashikuar.

Në vitin 2006, vendoset një dokument tjetër, që specifikonte qëllimin e tij, “certifikata e origjinës për eksport135” të materialit drusor, prodhimeve të tjera pyjore e jo pyjore, të përpunuara ose jo dhe të florës e faunës së egër. Përsëri të drejtën e lëshimit të tyre, e kishte DSHP e rrethit, ku merreshin prodhimet që eksportoheshin.

Edhe ky instrument nuk funksionoi si duhet, për shkak të mos bashkëpunimit ndërmjet strukturave të shërbimit pyjor, Policisë së Shtetit, tatimeve dhe doganave, megjithëse që në vitin 2003, ishte hartuar dhe miratuar një program pune136 i përbashkët, për mbrojtjen e pasurisë pyjore dhe faunistike.

“… për të frenuar eksportin e materialit drusor, kryesisht të druve të zjarrit dhe të qymyrit të drurit, aq të domosdoshme për ngrohje, për nevojat e vendit tonë, për vetë kushtet e emergjencës natyrore që po kalon vendi”, u vendos për “…ndalimin e eksportit të asortimenteve drusore, si trupa të ndryshëm, druve të zjarrit dhe qymyrit të

134 Udhëzim i DPPK nr. 2, datë 11.06.2003 “Për pajisjen me çertifikatë origjine të prodhimeve nga fondi

pyjor e kullosor” 135 Udhëzim i MMPAU, nr. 4, datë 8.5 2006 “Për pajisjen me “Çertifikatë origjine për eksport” për

materialet drusore ose të prodhimeve të tjera pyjore e jo pyjore, të përpunuara ose të papërpunuara, bimëve mjekësore, eterovajore e tanifere natyrore, specieve të faunës së egër, me origjinë nga fondi pyjor, kullosor dhe i gjuetisë”

136 Program Pune nr. 772 prot, datë 10.03.2003, nr. 612/2 prot, datë 10.03.2003, nr. 1686 prot, datë 78.3.2003 dhe nr. 468 prot, datë 10.03.2003 “Për bashkëpunimin ndërinstitucional, për mbrojtjen e pasurisë pyjore dhe faunistike”.



drurit” 137. Nga ky rregull, përjashtoheshin subjektet, të cilët kishin kontrata të papërfunduara për vitin 2011-2012, të cilët mund të eksportonin materiale drusore, vetëm pas miratimit nga MMPAU.

Por vetëm pas 6 muajsh, përsëri me argumentin “…për të frenuar eksportin e materialit drusore, kryesisht të druve të zjarrit (sipas kodit 4401) dhe të qymyrit të drurit (sipas kodit 4402), aq të domosdoshme për ngrohje, për nevojat e vendit tonë”138, u hoq ndalimi dhe u vendos lejimi i eksportit, vetëm mbi bazën e dokumentacionit që dispononin subjektet, që kishin kontrata me shërbimin pyjor dhe pronarët privatë. Vërtetimi jepej pas miratimit nga MMPAU, të kërkesës së DSHP-së të rrethit përkatës.

Përfshirja e MMPAU në këtë proces, krijoi një hallkë tjetër në procedurat e dhënies së vërtetimit të transportit për qëllime eksporti.

Hapi i rradhës, për frenimin e eksportit të druve të zjarrit dhe qymyrit të drurit, u ndërmorr në dhjetor 2013, nëpërmjet një urdhëri tjetër139, që kishte për qëllim ndalimin e përkohshëm të eksportit të qymyrit të drurit dhe kufizimin e eksportit të druve të zjarrit. Praktika përsëri ishte e njëjtë me atë të urdhërit të vitit 2012, pra DSHP e rrethit, jepte vërtetimin e transportit për eksport, pas miratimit të lejes nga MM.

Sipas publikimeve të FAO-s, për vitin 2014, niveli i eksportit të druve të zjarrit dhe qymyrit të drurit, janë të njëjtë me ato të viteve 2012 dhe 2013, duke konfirmuar edhe një herë se edhe ky akt nuk pati efektet e pritshëm.

Problemi më shqetësues, gjatë gjithë periudhës, ka qënë eksporti i druve të zjarrit, produkt shumë i rëndësishëm për tregun e brendshëm, i cili ka njohur vetëm rritje.

Përfundime

Import-eksporti i lëndës së punimit të papërpunuar, i druve të zjarrit dhe qymyrit të drurit, ka qënë një veprimtari që ka patur ndikime direkte dhe të rëndësishme në fondin pyjor.

Nëpërmjet importit të lëndës së punimit të papërpunuar, nuk është arritur të plotësohen nevojat e industrisë së përpunimit të drurit, për sasitë që nuk mund të garantoheshin nga pyjet e vendit. Fillimisht çmimet jo të leverdisshëm të tregut të huaj dhe barierat doganore, kanë frenuar importin.

Por edhe pas heqjes së tarifave doganore, niveli i importeve ka qënë shumë i ulët. Shkaku kryesor kanë qënë prerjet e paligjshme, të cilat ndikonin në uljen e

137 Urdhëri i MMPAU nr.56, datë 15.02.2012 "Për ndalimin e eksportit të materialit drusor, dru zjarri

dhe qymyrit të drurit". 138 Urdhër i MMPAU nr. 444, datë 30.8.2012 "Për proçedurat e eksportit të druve të zjarrit dhe qymyrit

të drurit". 139 Urdhër i MM nr. 1368, datë 3.12.2013 “Për procedurat e eksportit të produkteve drusore të

përpunuara dhe ndalimin e përkohshëm të eksportit të qymyrit të drurit dhe kufizimin për eksport të drurëve të zjarrit”.



çmimeve të lëndës së parë në vend dhe për pasojë në uljen e kostove të prodhimeve dhe rritjen e fitimit të subjekteve.

Produktet e tjerë dhe konkretisht drutë e zjarrit, qymyri i drurit dhe vitet e fundit edhe peletat, janë importuar jo në vijimësi dhe në sasira të vogla, megjithëse nevojat kanë qënë shumë të mëdha për këto produkte.

Gjatë këtyre 25 viteve, eksporti ka qënë veprimtari e rëndësishme për shumë subjekte privatë, ku peshën kryesore e kanë zënë elementët, produkti më i kërkuar nga tregu i huaj.

Eksporti i lëndës drusore me kontigjente (1992-1994), nëpërmjet lejeve nuk funksionoi në mënyrë korrekte, ndërsa ndalimi i tij (1995-2000), nuk u respektua.

Duke filluar nga viti 2006 e në vijim, janë miratuar një sërë aktesh nënligjorë, për të kontrolluar eksportin e produkteve drusore dhe jo drusore. Ata kanë zëvëndësuar njëri tjetrin.

Shpesh herë eksporti i lëndës drusore është konsideruar si një ndër shkaqet kryesorë, që stimulon prerjet e paligjshme dhe për pasojë, pothuajse vazhdimisht, ka gjeneruar ideja për ndalimin e tij.

Mungesa e vullnetit dhe paaftësia për të parandaluar prerjet e paligjshme në vendorigjinën e tyre, vazhdimisht është zëvëndësuar me përpjekje për frenimin e tyre në mënyrë indirekte dhe në hallkën fundore të zinxhirit, veçanërisht në vitet 2012 dhe 2013, nëpërmjet mekanizmave burokratikë për kufizimin ose ndalimin e eksportit të lëndës drusore, megjithëse ai është i lirë. Një mekanizëm tjetër ka qënë ai i bashkëpunimit ndërmjet institucioneve të ndryshëm.

Këto mekanizma, për fat të keq nuk kanë funksionuar, sepse janë shoqëruar me (i) veprime selektive, preferenciale, abuzive e korruptive, nga strukturat që kanë patur dhe kanë të drejtën e dhënies së lejeve të eksportit, (ii) mos respektimin e akteve ligjorë e nënligjorë në fuqi dhe të marrëveshjeve të bashkëpunimit. Për pasojë prerjet e paligjshme nuk janë frenuar, përkundrazi, janë stimuluar.

Konkretisht, detyra e MM është kontrolli i strukturave vartëse, në forma e mënyra të tjera dhe jo nëpërmjet përfshirjes direkte në procesin e dhënies së lejeve të eksportit, veprim që e kompromenton misionin e saj. Organet doganore dhe ato tatimore, me veprimet dhe mos veprimet e tyre, kanë lejuar eksportin e lëndës drusore edhe në mënyrë të paligjshme.

Eksporti i lëndës drusore do të jetë i kontrollueshëm, vetëm nëse parandalohen prerjet e paligjshme, që në zanafillën e tyre. Në të kundërt edhe nëse eksporti nuk do të lejohet, atëhere shkaku i këtyre prerjeve do të jetë tregu i brendshëm, me kërkesat e tij të shumta për lëndë drusore, sidomos për dru zjarri.



8.10 Kadastra dhe Inventari Kombëtar i Pyjeve

Kadastra Kombëtare përfaqëson tërësinë e sistemit të informacionit mbi të dhënat sasiore dhe treguesit e ndryshëm të fondit pyjor, si dhe ndryshimet periodike që ata pësojnë, të nevojshëm për administrimin dhe qeverisjen e tij.

Baza e të dhënave të kadastrës janë planet e mbarështimit/inventarizimit, ndërsa kriteret teknikë për evidentimin dhe regjistrimin e të dhënave dhe të ndryshimeve që pëson fondi pyjor, janë të përcaktuar në një udhëzim140 të veçantë. Ajo është e organizuar në dy nivele: niveli qëndror dhe niveli lokal, që mbahen dhe administrohen respektivisht nga MM dhe DSHP-të rajonale, pas riorganizimit të strukturave, në vitin 2014. Pjesë e strukturave lokale janë edhe NJQV, që kanë marrë në përdorim dhe pronësi pyje.

Kadastra aktuale, bazën e saj fillestare e ka në të dhënat e inventarizimit kombëtar të pyjeve, të vitit 1985, duke bërë në vijimësi përditësimet.

Fondi pyjor, sipas formës së qeverisjes, për periudhën 2006-2012, paraqitet sipas të dhënave të tabelës 27.

Tabela 27

FONDI PYJOR SIPAS FORMËS SË QEVERISJES

Viti Trungishte Cungishte Shkurre

Gjithsej (ha) Trungishte Cungishte Shkurre Gjithsej

(000/ m3) (ha) (%) (ha) (%) (ha) (%) (000/m3) (%) (000/m3) (%) (000/m3) (%)

2006 456,820 43.8 326,100 31.3 260,390 25.0 1,043,310 62,187 76.7 11,244 13.9 7,619 9.4 81,050

2007 456,710 43.8 326,627 31.3 260,380 24.9 1,043,717 62,180 76.1 11,863 14.5 7,620 9.3 81,663

2008 438,600 42.2 344,800 33.1 256,800 24.7 1,040,200 53,598 70.6 15,820 20.8 6,494 8.6 75,912

2009 453,330 43.5 337,000 32.3 252,460 24.2 1,042,790 56,992 75.3 11,359 15.0 7,339 9.7 75,690

2010 454,090 43.5 330,740 31.7 257,930 24.7 1,042,760 57,573 75.3 11,839 15.5 7,092 9.3 76,504

2011 454,020 43.5 330,650 31.7 257,880 24.7 1,042,550 57,891 74.9 12,069 15.6 7,324 9.5 77,285

2012 454,000 43.6 330,260 31.7 257,130 24.7 1,041,390 57,558 75.3 11,835 15.5 7,090 9.3 76,483

Burimi: INSTAT

Për periudhën 1990-2013, fondi pyjor dhe ndryshimi i tij periodik, jepen në tabelën 28.

Tabela 28TË DHËNAT KADASTRALE

Vitet Sipërfaqja

(ha) Vëllimi

(000/m3)

Ndryshimi periodik i fondit pyjor (000/m3)

1990 1 1,046.0 82,697 - 2000 1 1,031.6 82,820 123 2005 1 1,043.6 79,883 -2,937 2010 2 1,043.0 76,504 -3,379 2013 2 1,040.9 76,244 -260

1 Burimi: AKM "Gjendja e pyjeve në Shqipëri, 2013" 2 Burimi: INSTAT

140 Udhëzim nr. 4, datë 12.9.2008 “Për mbajtjen e kadastrës së fondit pyjor e kullosor”.



Nga viti 1990 deri në vitin 2000, fondi pyjor rezulton me rritje në vëllim me 123 mijë m3 lëndë në këmbë, ndërsa për periudhat e tjera me pakësim të vëllimit.

Referuar mundësisë vjetore të shfrytëzimit, vëllimi mesatar vjetor i prerë, për të gjithë periudhën 1990-2013, ka qënë më i vogël se kjo mundësi. Ndërkohë që raportohen më pak prerje se mundësia vjetore, të dhënat kadastrale nuk konfirmojnë shtesën e vëllimit të fondit pyjor, por të kundërtën, pakësimin e tij (tabela 29).

Një dukuri e tillë vë në dyshim si informacionet mbi prerjen në tërësi të lëndës drusore ashtu dhe të dhënat kadastrale të fondit pyjor dhe tregojnë mos pasqyrimin real të gjendjes së tij.

Një element tjetër i rëndësishëm, është sipërfaqja e fondit pyjor. Të dhënat kadastrale (tabela 30), tregojnë ndryshime tepër të vogla, për periudhat e marra në konsideratë.

Nga viti 1990 e deri në vitin 2013 (tabela 30), zvogëlimi i sipërfaqes për kategorinë “pyje”, është rreth 5.100 ha, ose 4.9 % ndaj sipërfaqes totale, ndërsa nga viti 2006 deri në vitin 2013 (tabela 30), zvogëlimi i sipërfaqes për kategorinë “pyje”, është 2.429 ha, ose 2,3 % ndaj sipërfaqes totale.

Sipas Inventarit kombëtar të pyjeve141, sipërfaqja e pyjeve rezulton 941.697 ha (tabela 31), ndërsa në kadastrën e vitit 2005 (tabela 30), e njëjta kategori përdorimi të territorit, ka një sipërfaqe prej 1.043.600 ha, pra më tepër rreth 102 mijë ha.

141 AGROTEC spa- Inventarizimi kombëtar i pyjeve në Shqipëri, 2004

Tabela 30

Viti Sipërfaqja e pyjeve (000/ha)

1990 1 1,046.0

2000 1 1,031.6

2005 1 1,043.6

2006 2 1,043.3

2007 2 1,043.7

2008 2 1,040.2

2009 2 1,042.8

2010 2 1,042.8

2011 2 1,042.6

2012 2 1,041.4

2013 2 1,040.9 1 Burimi: AKM "Gjendja e pyjeve në Shqipëri, 2013" 2 Burimi: INSTAT

Tabela 31

Emërtimi Sipërfaqja

(ha) (%)

Pyje të lartë 294,957 19.7

- halorë 84,461

- fletorë 210,496

Pyje të ulët 405,016 27.0

Shkurre 241,724 16.1

Toka pyjore 557,260 37.2

GJITHSEJ 1,498,957 100.0 IKPSH- Inventarizimi kombëtar i pyjeve në Shqipëri, 2004

Tabela 29

Periudha

Mundë-sia vjetore e shfrytë-

zimit (000/m3)

Vëllimi mesatar vjetor, i prerë

Ndryshimi periodik mesatar vjetor

(000/m3) (%) (000/m3) (%)

1990-2000 1,520 554 36.5 12 0.81

2001-2005 1,520 294 19.3 -587 -38.6

2006-2010 1,152 154 13.4 -676 -58.7

2011-2013 1,152 610 52.9 -87 -7.52



Duke përfshirë edhe kategoritë e tjera, Inventari kombëtar i pyjeve jep një sipërfaqe të përgjithshme të fondit pyjor prej 1.498.,957 ha, ndërsa kadastra e vitit 2006 (tabela 32), jep një sipërfaqe prej 1.254.734 ha, më pak 244.223 ha, ose 1,9 %. Në total nga viti 2006 deri në vitin 2013, sipërfaqja e fondit pyjor është zvogëluar vetëm me 16.829 ha, ose 1.3 %.

Veç sa u parashtrua më sipër, Kadastra Kombëtare e Fondit Pyjor përmban informacione të pa përditësuara, për shkak të mbivendosjeve të sipërfaqeve të pyjeve me ato të kullotave, të mos reflektimit të ndryshimeve të vëllimeve të lëndës drusore, apo edhe sipërfaqe pyjore të pa kadastruara.

Element shumë i rëndësishëm i kadastrës është mundësia vjetore e shfrytëzimit. Sipas inventarizimit të vitit 1985 ajo ishte llogaritur 1.520.000 m3 lëndë në këmbë, e ndarë në 747.000 lëndë punimi dhe 773.000 m3 dru zjarri. Për shkak të niveleve të shfrytëzimit para viteve ’90, mbi këtë mundësi, pritej ulja e mundësisë, për dekadat e ardhëshme. Inventari kombëtar i pyjeve, i vitit 2004, përllogariti mundësinë e shfrytëzimit në 1.152.000 m3 lëndë në këmbë, nga e cila 675.000 m3 u përkasin pyjeve të lartë, 462.000 m3, pyjeve të ulët dhe 15.000 m3, shkurreve. Në total mundësia vjetore e shfrytëzimit është ulur me 368.000 m3 lëndë në këmbë.

Strukturat e grumbujve pyjore, kanë pësuar ndryshime nga viti 1990 deri në vitin 2010. Në vitin 1990, klasat e ulta të moshës, për pyjet e lartë, përfaqësonin 45,7 % dhe në vitin 2010 arritën në 77,0 %, me një rritje prej 31,3 %, ndërsa klasat e larta, që përfaqësojnë grumbujt në moshën e shfrytëzimit dhe mbi këtë moshë (pyjet e vjetër), nga 54,3 % në 1990, u ulën në 23.0 %, në vitin 2010, me një zvogëlim prej 31,3 %.

Tabela 32

SIPËRFAQET E FONDIT PYJOR

Viti Pyje

Sipëfaqe me bimësi pyjore

Djerrë/Sipërfaqe improduktive

Gjithsej

ha % ha % ha % ha % 2006 1,043,310 83.1 17,859 1.4 193,565 15.4 1,254,734 100.0 2007 1,043,717 83.2 17,859 1.4 193,565 15.4 1,255,141 100.0 2008 1,040,200 84.6 32,500 2.6 156,200 12.7 1,228,900 100.0 2009 1,042,790 84.3 29,090 2.4 165,340 13.4 1,237,220 100.0 2010 1,042,760 84.3 29,120 2.4 165,340 13.4 1,237,220 100.0 2011 1,042,550 84.3 29,330 2.4 165,340 13.4 1,237,220 100.0 2012 1,041,390 84.2 30,140 2.4 165,690 13.4 1,237,220 100.0 2013 1,040,881 84.1 29,400 2.4 167,613 13.5 1,237,895 100.0 Burimi: INSTAT



Për pyjet e ulët, në vitin 1990 klasat e ulëta përfaqësonin 65,6 %, kurse në vitin 2010 arritën në 90,9 %, me një rritje prej 25,3 %, ndërsa klasat e larta nga 34,4 %, në vitin 1990, arritën në 9,1 %, në vitin 2010, me një zvogëlim prej 25,1 %142.

Ndryshimet e strukturës së grumbujve, në këto përmasa, përfaqësojnë një nivel të lartë prerjesh, brenda një periudhe 20 vjeçare.

Periudha e tranzicionit, veçanërisht 10 vjeçari i fundit është karakterizuar nga prerje të paligjshme dhe djegie të pyjeve, në përmasa të mëdha. Mos reflektimi real i tyre, ka bërë që kadastra të përmbajë informacione që nuk pasqyrojnë gjendjen e vërtetë të fondit pyjor, si për sa i përket sipërfaqes ashtu edhe vëllimit.

142 AKM “Gjendja e pyjeve në Shqipëri, 2013”.



Nga një vështrim i kujdeshëm i hartave të rretheve Pukë dhe Kolonjë, që pasqyrojnë mbulesën pyjore për vitet 2000 dhe 2012, konstatohen zvogëlimet e sipërfaqes pyjore. I njëjti fakt konstatohet edhe në hartat e mbulesës pyjore të Republikës, për vitet 2005 dhe 2015. Vetëm nga vlerësimi vizual, arrihet në përfundimin se ndryshimet janë të konsiderueshme.

Përfundime

Aktualisht, për fondin pyjor kemi dy situata, të përfaqësuara nga (i) statistikat zyrtare, pak të besueshme dhe (ii) realiteti vizual, i pranishëm kudo, të cilat jo vetëm nuk konvergojnë, por janë shumë të ndryshme nga njëra tjetra.

Kadastra aktualisht nuk përmban informacionin real mbi gjendjen e fondit pyjor, duke e humbur funksionin e saj.

Në këtë situatë, për evidentimin e situatës së re, është i nevojshëm inventarizimi kombëtar i pyjeve, me metodën e rilevimeve në terren, për çdo ekonomi pyjore.

Eliminimi i mangësive të deritanishme, kërkon hartimin e një programi të ri kadastral, për fondin pyjor.


Ndryshimet e mbulesës pyjore në rrethin e Pukës, (2000-2012)



Ndryshimet e mbulesës pyjore në rrethin e Kolonjës, (2000-2012)




Ndryshimet e mbulesës pyjore të Republikës, (2005-2015)



8.11 Prodhimet e dyta (drusore dhe jo drusore)

Prodhimet e dyta me origjinë nga fondi pyjor, janë të shumta dhe të larmishme, si bimët e florës së egër natyrore, thuprat, rrënjët e ndryshme, lëvorja e drurëve, kërpudhat, myshqet, etj. Ndërmjet tyre, më kryesoret janë bimët mjekësore, eterovajore e tanifere të florës së egër, që përbëjnë një pasuri kombëtare. Megjithëse janë pjesë e fondit pyjor, por për rëndësinë e madhe që kanë, ato trajtohen me ligj të veçantë143 dhe me aktet e nevojshëm nënligjorë, në zbatim të tij.

Vjelja dhe grumbullimi i prodhimeve të dyta pyjore, para viteve 90, kanë qënë veprimtari të ndërmarrjeve shtetërore të grumbullimit.

Pas viteve ’90, prodhimet e dyta janë objekt i vjeljes dhe grumbullimit nga banorët e zonave rurale, duke qënë një aktivitet i rëndësishëm për ekonomitë e tyre familjare.

Procesi i vjeljes dhe grumbullimit të bimëve të florës natyrore, përgjithësisht ka qënë i paorganizuar, pra individual ose me grupe të vegjël, kryesisht mbi baza familjare, duke krijuar vështirësi të shumta, lidhur me kontrollin e kësaj veprimtarie dhe pagesën për prodhimet e vjela. Përpjekjet e herëpashershme, për vjeljen dhe grumbullimin e tyre në mënyrë të organizuar, nga subjektet e interesuar (pra individët të ishin të punësuar tek këta subjekte) mbi bazën e kontratave me DSHP-të, nuk arritën të jepnin rezultate. Edhe forma tjetër e organizimit, në shoqata, nuk ka qënë në nivelin e duhur. Me pak se 10 % e grumbulluesve janë të organizuar në shoqata.

Mungesa e një organizimi në grupe interesi e shoqata ka ndikuar në mos realizimin e përfitimeve realë, të grumbulluesve individuale dhe në një masë të konsiderueshme edhe në keqpërdorimin e sipërfaqeve me bimësi të florës natyrore.

Shpesh herë grumbulluesit, për shkak të njohurive të pamjaftueshme mbi afatet dhe teknikat e vjeljes, apo për shkak të interesit për sasira të mëdha, kanë shkaktuar dëme për lloje të ndryshëm bimësh.

Veprime të tilla kanë ulur në mënyrë drastike numrin e bimëve në sipërfaqe të caktuara dhe kanë vënë në rrezik zhdukje, specie të ndryshme.

Deri në fillim të viteve 90, janë grumbulluar mesatarisht 50-60 mijë ton lëndë e parë, me një vlerë rreth 23-30 milionë USD në vit.

Gjatë viteve 1991 – 1997, pati një rënie të madhe të grumbullimit e sidomos të eksportit të bimëve mjekësore. Pas vitit 1997 filloi një rimëkëmbje graduale, nëpërmjet organizimit dhe institucionalizimit të grumbullimit, përpunimit dhe tregtimit, kryesisht të bimëve mjekësore dhe eterovajore, në grupe interesi, kompani e ndërmarrje private.

143 Ligj nr. 10 120, datë 23.4.2009 “Për mbrojtjen e fondit të bimëve mjekësore, eterovajore e tanifere natyrore”.



Me gjithë larminë e madhe të bimëve të florës natyrore, baza e tyre është sherebela, që përbën rreth 70 % sasisë së grumbulluar dhe të eksportuar. Pothuajse 100 % e grumbullimit dhe prodhimit është e destinuar për eksport.

Ecuria e grumbullimit dhe tregtimit të bimëve mjekësore eterovajore dhe në përgjithsi e prodhimeve të dyta ka ardhur në rritje, vit pas viti me përjashtim të viteve 2009, 2010 dhe 2011.

Krahas bimëve të florës natyrore, prodhime të tjera, që merren nga fondi pyjor, janë materialet inerte, si dhèu, gurët, zhavorri dhe rëra, të cilat nuk zënë ndonjë peshë të ndjeshme.

Vjeljes dhe grumbullimit të bimëve të florës natyrore, shërbimi pyjor nuk i ka kushtuar sa duhet vëmëndjen e nevojshme. Megjithë rritjen e nivelit të grumbullimit të bimëve të florës natyrore, prej vitesh nuk është kryer asnjë ndërhyrje, për përmirësimin e kapaciteteve natyrore të territoreve të populluara prej tyre, që në shume raste, si rezultat i grumbullimit pa kriter e jashtë kushteve teknike, po vërehet (i) fenomeni i degradimit të shumë specieve, (ii) ulja e prodhimtarisë dhe (iii) prishja e ekuilibrave natyrorë.

Përfundime

Të dhënat mbi gjendjen e bimëve të florës natyrore në terren datojnë që para viteve ‘90. Aktualisht nuk ka të dhëna të sakta, të ndërtuara nga vrojtime e ekspedita, me disa përjashtime të vogla, si për rajone të ndryshme ashtu dhe për Republikën.

Eshtë i nevojshëm krijimi i një baze të dhënash, për situatën e bimëve mjekësore, eterovajore e tanifere dhe për prodhimet e dyta në përgjithësi, lidhur me kapacitetet, shtrirjen e tyre, gjendjen biologjike dhe nevojat për investime. Kjo mund të realizohet nga projektet e zhvillimit nga donatorë të ndryshëm dhe nga fondet e rajoneve.

Të mbështeten, me anë të subvencioneve apo kredive të buta, në kuadrin e fondeve të qeverise shqiptare apo të financimeve të tjera, aktivitetet e grumbullimit, përpunimit, tregëtimit, çertifikimit dhe rritjes se kapaciteteve natyrore, të bimëve mjeksore, eterovajore e tanifere.

Të mbështeten grupet e interesit të grumbulluesve, përpunuesve dhe tregtuesve të prodhimeve të dyta, nëpërmjet asistencës teknike dhe organizative të tyre.

Të formalizohen aktivitetet e grumbullimit, përpunimit dhe tregëtimit, të prodhimeve të dyta pyjore, nëpërmjet kontraktimit me institucionet vendore dhe shërbimin pyjor, me individë dhe grupe të interesuara, për aktivitetet e grumbullimit e prodhimit. Të realizohen kontrata të rregullta ndërmjet grumbulluesve dhe kompanive të specializuara të grumbullim – përpunim – tregëtimit të prodhimeve të dyta.

Bashkitë e reja, të sapokrijuara duhet të kenë specialistë të këtij sektori, për



ndjekjen e veprimtarive ekonomike dhe tekniko–organizative, që kanë të bëjnë me grumbullimin, përpunimin dhe tregtimin e prodhimeve të dyta pyjore dhe ato të bimëve mjekësore, eterovajore e tanifere në veçanti.

8.12 Heqja e sipërfaqeve nga fondi pyjor, dhënia në përdorim dhe me koncesion

Pjesë të caktuara të fondit pyjor, pyje ose toka pyjore, të kërkuara për zgjerimin e qendrave të banuara, ndërtimin e strukturave turistike, shëndetësore e të pushimit, të infrastrukturës rrugore, hekurudhore, të hidrocentraleve, për veprimtari minerare, mbjelljen e drurëve frutorë, punë kërkimore e studimore, për shfrytëzimin e pyjeve pa rrugë dhe për qëllime të tjera, hiqen nga fondi pyjor ose jepen në përdorim për periudha të ndryshme kohore, në përputhje me kushtet e përcaktuara në legjislacion144.

Heqja nga fondi pyjor e sipërfaqeve të ndryshme apo dhënia e tyre në përdorim, ka krijuar probleme nga disa veprimatri, sikurse janë shpyllëzimet për zgjerimin e qendrave të banuara, punimet për zbulim-shfrytëzimin e mineraleve, prodhimin e materialeve inerte (guroreve), ndërtimin e hidrocentraleve, etj., sepse janë shoqëruar me ndikime të rëndësishme në mjedis, si rezultat i efekteve direkte dhe indirekte.

Përveç ndryshimeve dhe prishjes së peizazhit nga prerja e drurëve në sipërfaqe të konsiderueshme dhe gërmimeve masive, kanë shkaktuar lindjen dhe zhvillimin e erozionit, tharrjen e përrenjve dhe prishjen e ekuilibrave të regjimit ujor, si dhe fragmentimin e habitateve, dukuri këto me pasoja serioze në biodiversitet. Një pjesë e këtyre veprimtarive zhvillohen në zonat e mbrojtura.

144 Ligj nr. 7623, datë 13.10.1992 “Për pyjet dhe policinë e shërbimit pyjor”, nenet 37, 49, 51 dhe ligj nr.

9385, datë 4.5.2005 “Për pyjet dhe shërbimin pyjor”, i ndryshuar, nenet 17, 19 dhe 26.

Gurore



Për të gjitha veprimtaritë apo qëllimet për të cilat është bërë heqja nga fondi pyjor ose dhënia në përdorim e sipërfaqeve të kërkuara, subjektet kanë qënë të detyruar të bëjnë zëvendësimin ose rehabilitimin e tyre, nëpërmjet pyllëzimeve dhe ripyllëzimeve, në madhësitë e përcaktuara në funksion të kategorive që ato sipërfaqe kanë patur fillimisht. Në shumë raste, këto detyrime nuk janë plotësuar, ose objektet e pyllëzuar kanë dështuar tërësisht.

Një formë tjetër e dhënies në përdorim të fondit pyjor, është ajo nëpërmjet ndërtimit të rrugëve pyjore nga vetë subjektet privatë, me mjetet e tyre financiare, për shfrytëzimin e ngastrave ku ato mungojnë. Kjo formë përfaqëson një koncension, por i papërfshirë në ligjin përkatës, i cili parashikon vetëm rehabilitimin e pyjeve.

Më të interesuar për marrjen e pyjeve me koncension, janë subjektet që, krahas veprimtarisë në pyje, zhvillojnë veprimtari edhe në përpunimin e drurit.

Dhënia e pyjeve me koncension, përmban disa përparësi sepse (i) i siguron vijueshmëri subjektit në aktivitetin e tij, (ii) i jep garanci për të investuar në përmirësimin e teknologjisë dhe rinovimin e parkut të mjeteve dhe (iii) i rrit interesin për mbrojtjen e pyjeve nga prerjet e paligjshme dhe zjarret. Shërbimit pyjor i krijon mundësinë për një monitorim dhe kontroll më të mirë të veprimtarisë së subjektit dhe të territorit. Por, nga ana tjetër, koncensioni shmang konkurencën dhe krijon monopol.

Kriteret, mbi të cilat bazohet vlerësimi për dhënien e koncensionit, janë përcaktuar në udhëzimin e MMPAU, të vitit 2013145. Përgjithësisht kriteret teknikë dhe ekonomikë janë shumë të tejkaluar në kohë, aspak të përshtatshëm për

145 Udhëzim i MMPAU nr. 2, datë 06.03.2013 “Për kërkesat teknike të caktimit të ngastrave,

grupngastrave dhe ekonomive pyjore për trajtime, mirëmbajtje e prerje ripërtëritëse, rregullat për vjeljen e materialit drusor dhe shitjen me ankand të lëndës drusore e të prodhimeve të tjera drusore e jo drusore”.

Hidrocentral



vlerësimin e studimeve dhe të pamundur për t’u monitoruar dhe vlerësuar nga shërbimi pyjor. Mbi të gjitha mungojnë kriteret dhe normat teknike, për zbutjen e ndikimeve negative në mjedis.

Mangësi të tjera janë mos ndarja e qartë e ankandeve për shitjen e asortimenteve në anë të rrugës, shitjes të lëndës në këmbë (mundësisë vjetore të shfrytëzimit) dhe tenderave për pjesët e ekonomike dhe ekonomitë pyjore pa rrugë auto. Për rastin e tenderave, mangësia kryesore lidhet me paqartësinë mbi bazën dhe mënyrën e llogaritjes së koeficientëve të reduktimit të tarifave (çmimeve) të lëndës në këmbë, për investimet që do të kryejë subjekti, për ndërtimin e rrugëve pyjore.

Përgjithësisht procedurat nuk janë të qarta e të plota dhe krijojnë mundësi për veprime abuzive e korruptive.

Përfundime Heqja nga fondi pyjor e sipërfaqeve pyjore dhe jo pyjore është një proces i

domosdoshëm, sepse krijon mundësi për plotësimin e qëllimeve dhe zhvillimin e veprimtarive të ndryshme. Gjatë kësaj periudhe 25 vjeçare, rastet e heqjes së sipërfaqeve të caktuara nga fondi pyjor janë të shumta dhe për një pjesë jo të vogël, nuk është vepruar në mënyrë të rregullt ose të ligjshme. Kjo u përket strukturave vendimmarrëse, në nivelin qëndror apo vendor, të cilat në mënyrë të njëanëshme kanë anashkaluar legjislacionin e pyjeve në fuqi.

Dhënia në përdorim e pjesëve të fondit pyjor, gjithashtu është një mënyrë që ndihmon në zhvillimin e shumë veprimtarive me karakter ekonomik, shkencor, sportive, kulturor, etj.

Për të dy rastet, konstatohet se jo gjithmonë, subjektet kanë plotësuar detyrimet për rehabilitimin ose zëvendësimin e sipërfaqeve të dëmtuara nga veprimtaritë që kanë zhvilluar, duke lënë pas dëmtime me pasoja në mjedis, sidomos në zonat e mbrojtura. Veçanërisht, dëmtime serioze ka shkaktuar ndërtimi i hidrocentraleve, në përrenjtë malorë.

Me gjithë përpjekjet dhe përmirësimet e arritura, përsëri mbetet akoma për të bërë, për harmonizimin e legjislacionit të pyjeve me atë të sektorëve të tjerë, për të evituar mbivendosjet ose përplasjet midis tyre.

Shërbimi pyjor duhet të insistojë për rehabilitimin ose zëvëndësimin e sipërfaqeve të hequra nga fondi pyjor ose të dhëna në përdorim, konform detyrimeve që subjektet kanë.

Shfrytëzimi i pjesëve ekonomike ose ekonomive pyjore, ku mungon rrjeti rrugor, duhet të përfshihet në ligjin e koncensioneve. Për kontrollin e punimeve, duhet të ndërtohen kritere dhe indikatorë teknikë, mbi koncepte dhe standarde bashkëkohorë dhe të mundshëm për t’u monitoruar dhe vlerësuar. Kriteret ekonomikë duhet të mbajnë parasysh veprimtarinë konkrete në pyje, pa përfshirë veprimtari të tjera, jashtë kësaj sfere.



9. Transferimi i pyjeve në përdorim/pronësi të njësive të qeverisjes vendore

Përveç sanksionimit të pyjeve, pronë private, risi tjetër e ligjit të pyjeve, ishte edhe ai i pyjeve komunalë146, nëpërmjet dhënies në përdorim të përbashkët të fshatit, disa fshatrave ose komunës147, të pyjeve shtetërorë. Ligji përcaktonte dy kritere bazë: (i) të drejtën e marrjes në përdorim vetëm nga personat me banim të përhershëm në fshat, (ii) madhësinë e sipërfaqes nga 0,4 ha deri në 1,0 ha për familje dhe i jepte të drejtën ministrit të Bujqësisë dhe Ushqimit, të përcaktonte kriteret148 e këtij procesi.

Procesi i dhënies në përdorim të pyjeve filloi në vitin 1996, me mbështetjen e PP, nëpërmjet komponentit të menaxhimit të pyjeve dhe kullotave komunale, objektivat kryesorë të të cilit ishin (i) rehabilitimi dhe rritja e prodhimtarisë të zonave silvo-pastorale në afërsi të fshatrave, për plotësimin e nevojave të komuniteteve me dru zjarri dhe bazë ushqimore për blegtorinë, (ii) menaxhimi i qëndrueshëm i pyjeve e kullotave më të degraduara, përmes pjesëmarrjes aktive të përdoruesve, si dhe forcimi i kapaciteteve të pushtetit vendor, për menaxhimin e tyre.

Ndër kushtet kryesorë, për realizimin e këtij komponenti kanë qënë (i) hartimi i planeve të rinj të menaxhimit, me pjesëmarrjen e komuniteteve dhe (ii) bashkëpunimi i shërbimit pyjor me NJQV dhe me shoqatat e përdoruesve. Zbatimet e punimeve, të planifikuara nga planet e mbarështimit, për 3 vitet e parë, u mbështetën nga Projekti, me 30.000 USD në vit, për secilën komunë.

Në projekt u përfshinë 126 komuna, në rrethe të ndryshëm të vendit, në të cilat u realizuan punimet për hartimin e planeve të mbarështimit, për punime të ndryshme pyjore si pyllëzime, rrallime, ricungime, përmirësime kullotash, ndërtim e rehabilitim lerash, ndërtime pritash e gardhime (tabela 33). Në total u mbarështruan 327.000 ha pyje dhe 77.000 ha kullota, ndërsa vlera e investimeve të këtij komponenti arriti në mbi 4,9 milionë USD (tabela 34).

146 Ligj nr. 7623, datë 13.10.1992 “Për pyjet dhe policinë e shërbimit pyjor”, neni 2. 147 Idem, neni 4. 148 Rregullore nr. 308, datë 26.1.1996 “Për dhënien në përdorim dhe administrimin e pyjeve/kullotave

komunale”. 149 Idem.

Tabela 33PUNIMET E REALIZUARA149

Aktivitetet Njës.

matjes Periudha e Projektit

Gjithsej 1996-1998 1999 2000 2001 2202 2003

Pyllëzime ha 81 89 117 530 151 280 1,248 Rrallime ha 635 1,027 1,182 3,870 2,304 1,360 10,378 Ricungime ha 201 112 386 568 180 131 1,578 Përmirësim kullote ha 22 - 73 257 187 - 539 Ndërtim lere copë - 6 17 61 39 22 145 Rehabilitim lere copë - 1 14 21 43 16 95 Ndërtim pritash malore m3 - - 550 5,812 4,115 5,406 15,883 Gardhime km - - - 19 11 6 36



Tabela 34

INVESTIMET NË PYJET KOMUNALË (USD)150

Aktivitetet Periudha e projektit

Gjithsej 1995-1999 2000 2001 2002 2003

Plane mbarështimi të pyjeve komunalë

160,620 63,203 272,055 305,426 133,506 934,810

Punime në pyjet komunalë

302,000 470,000 638,670 1,436,860 610,061 3,457,591

Konsulencë, trajnime

26,000 45,700 271,104 117,757 47,671 508,232

GJITHSEJ 488,620 578,903 1,181,829 1,860,043 791,238 4,900,633

Plotësimi i kuadrit ligjor për pronat e shtetit151 dhe transferimin e pronave të

shtetit152, krijoi kushtet për transferimin e pyjeve në pronësi të NJQV. Ligji i ri i pyjeve153, në përbërje të fondit pyjor, përfshin edhe pyjet e tokat pyjore, në përdorim apo në pronësi të NJQV.

Procesi i transferimit filloi në vitin 2007, me mbështetjen e PZHBN.

Objektivi i përgjithshëm i PZHBN ishte nxitja e menaxhimit të qëndrueshëm të burimeve natyrore, me bazë komuniteti, në 218 komuna, në zonat malore, në lartësitë e ekspozuara nga erozioni, me synim rritjen e prodhimtarisë dhe të ardhurave nga menaxhimi i qëndrueshëm i burimeve natyrore, zvogëlimin e degradimit të tokës, përmirësimin e menaxhimit të ujit dhe ruajtjen e biodiversitetit.

Projekti në fakt, nga 218 komuna të planifikuara fillimisht, u shtri në 240 komuna. Në 115 komuna u bë rishikimi i planeve të mbarështimit, të hartuar me mbështetjen e PP, ndërsa në 95 komuna u hartuan planet e rinj të mbarështimit të pyjeve dhe në 30 të tjera, planet e menaxhimit të mikrobaseneve. Qëllimi i planeve të mikrobaseneve ishte përmirësimi i gjendjes së burimeve natyrore, pyjeve e kullotave dhe përdorimi i integruar i tyre me tokën bujqësore.

Me fondet e këtij Projekti u arrit të hartoheshin 240 plane mbarështimi, përfshirë edhe ata të mikrobaseneve, me një sipërfaqe prej 548.998 ha.

Projekti mbështeti zbatimin e punimeve të planeve të menaxhimit të pyjeve dhe të mikrobaseneve, për 3 vitet e parë. Veçanti tjetër e Projektit ishte aktiviteti për pakësimin e lëshimit të gazit karbonik, në kuadrin e Fondit të Biokarbonit, ku u përfshinë 24 komuna, me synim sekuestrimin e karbonit, nëpërmjet rigjenerimit natyror, në rreth 6.000 ha.

150 Idem. 151 Ligj nr. 8743, datë 22.2.2001 “Për pronat e paluajtshme të shtetit” 152 Ligj nr. 8744, datë 22.2.2001 “Për transferimin e pronave të paluajtshme publike të shtetit në njësitë

e qeverisjes vendore”. 153 Ligj nr. 9385, datë 4.5.2005 “Për pyjet dhe shërbimin pyjor”, neni 15, pika 3, germa “b”.



Struktura e aktiviteteve të PZHBN ka qënë shumë e larmishme, sepse përveç punimeve për përmirësimin e pyjeve, pyllëzimeve, ndërtimin e pritave malore, përmirësimin e kullotave, ndërtimin/riparimin e veprave të ujit të pijshëm për blegtorinë, ka patur edhe mbështetje për fermerët, nëpërmjet krijimit të pemëtoreve, vreshtave, ullishteve, mbjelljes së foragjereve, ndërtimit/riparimit të veprave të marrjes së ujit dhe kanaleve vaditëse, inseminimit artificial, etj. (tabela 35).

Tabela 35

INVESTIMET DHE PUNIMET E REALIZUARA154

Emërtimi Njësia Sasia

Punime në pyjet komunalë lekë 1.046.159.340Përmirësime pyjore ha 12.793Pyllëzime ha 2.956Ndërtim lere copë 151Riparim lere copë 34Ndertim prita malore m³ 16.247Krijim pemëtoreje fidanë 126.300Krijim vreshti fidanë 72.949Farë foragjere kg 19.730Krijim ullishteje fidanë 12.270

154 Idem.

Pyllëzime

Lerë



Në funksion të vendimmarrjeve të përbashkëta, midis NJQV dhe përdoruesve, pyjet u janë dhënë për përdorim banorëve të këtyre njësive. Përdorimi i tyre bazohet në aktet nënligjorë të miratuar për këtë qëllim.

Mbarëvajtja e procesit të transferimit të pyjeve në përdorim dhe pronësi të qeverisjes vendore, por mbi të gjitha e menaxhimit të qëndrueshëm të tyre, ka qënë në fokusin e të dy Projekteve. Për këtë arsye rëndësi u është dhënë ndërtimit të kapaciteteve të shoqatave të përdoruesve të pyjeve e kullotave dhe trajnimit të strukturave të shëbimit pyjor, në shërbimin këshillimor me pjesëmarrje.

Komponentët e pyjeve dhe kullotave komunalë, të Projekteve respektivë, kanë ndikuar direkt në zbutjen e varfërisë, por për një periudhë të shkurtër kohe dhe me efekte tepër minimalë, në komunat ku ato janë zbatuar.

Transferimi i pyjeve dhe kullotave në përdorim/pronësi të NJQV, ka qënë një proces jo i lehtë, për disa arsye, që nga faza përgatitore e në vijim.

Kriteret e përdorur fragmentuan sipërfaqen e planifikuar për transferim, me atë që i mbetej shërbimit pyjor, brenda një ekonomie pyjore, duke i “përzjerë“ ngastrat e administruara nga shteti me ato komunale. Sipërfaqet e transferuara (bazuar në inventarin e pyjeve të vitit 1985) para hartimit të planeve të rinj të mbarështimit, shpesh herë kanë rezultuan me diferenca, krahasuar me sipërfaqet e këtyre planeve. Shërbimi këshillimor, jo gjithmonë e ka kryer rolin e tij, si aktori kryesor në këtë proces.

NJQV kanë demostruar mungesë kapacitetesh dhe paaftësi, në aspektet menaxhuese e teknike, për pyjet e kullotat e marra në përdorim/pronësi. Mungesa e specialistit të pyjeve në shumë njësi të qeverisjes vendore, ka qënë një faktor negativ. Për pasojë planet e menaxhimit kanë rezultuar të pavlefshëm, sepse rekomandimet apo masat e përcaktuara prej tyre nuk janë zbatuar edhe për ato punime që nuk kanë nevojë për financime.

Shoqatat, natyrisht kanë patur një rol të rëndësishëm në procesin e transferimit të pyjeve dhe kullotave. Por, megjithë mbështetjen për forcimin e kapaciteteve, në përgjithësi nuk i kanë kryer funksionet, në përputhje me objektivat, për të cilët u krijuan. Shpesh krijimi i tyre ka qënë një formalitet, vetëm për të plotësuar një kusht të nevojshëm.

Të krijuara nga përdoruesit e pyjeve dhe kullotave, shoqatat u angazhuan në përgatitjen dhe zbatimin e planeve të menaxhimit, nëpërmjet projekteve të vegjël investimesh (miniprojekte). Por statusi si OJF, vështirësoi aktivitetin e tyre, sepse sipas legjislacionit në fuqi, ato duhet t’u nënshtrohen të gjithë detyrimeve për të punësuarit, pavarësisht nëse kishin apo jo kontrata për të gjithë vitin me NJQV. Legjislacioni i prokurimeve, gjithashtu përbënte një pengesë tjetër, meqënëse ato duhet të konkuronin me subjektet privatë, ndërkohë që nuk ishin në gjendje të plotësonin një sërë kushtesh.



Funksionimi i tyre ka qënë në varësi të financimeve nga projektet dhe donatorët e huaj. Aktualisht, që nuk ka financime për pyjet e NJQV, ato janë jo ekzistente. Shoqatat nuk janë në gjendje të aplikojnë me projekte, për të përfituar mbështetje financiare, nga donatorë të ndryshëm.

Megjithëse gjatë kësaj periudhe nuk ka patur asnjë përpjekje politike për privatizimin e pyjeve, shoqatat vazhdimisht kanë insistuar, që pyjet e dhënë në përdorim, të kalojnë në pronësi private, shoqëruar me dokument hipotekor. Ky fakt si dhe informimi i pamjaftueshëm i komuniteteve në drejtim të të drejtave dhe të përgjegjësive në përdorimin e pyjeve, së bashku me përfitimet e tyre, ka vështirësuar procesin e transferimit dhe të zbatimit të punimeve.

Kuadri ligjor, për sa i përket përdorimit të pyjeve në përdorim/pronësi të NJQV, shoqërohet me mbivendosje kompetencash, rolesh dhe të drejtash si dhe me paqartësi në mekanizmat e përfitimeve.

Vështirësitë në procesin e transferimit të pyjeve, janë krijuar edhe për shkak të mos realizimit të Reformës Institucionale në sektorin e pyjeve, ndërsa për rastin konkret, për shkak të menaxhimit të keq të burimeve njerëzore, të stafeve të strukturave përgjegjëse.

Angazhimi i komuniteteve për mbrojtjen dhe përdorimin e qëndrueshëm të pyjeve, nuk është i njëjtë në të gjitha NJQV. Pavarësisht shëmbujve të mirë, përgjithësisht menaxhimi i tyre nuk mund të konsiderohet i qëndrueshëm. Pyjet e transferuar janë mjaft të degraduar. Mbështetjet e projekteve kanë qënë të pamjaftueshëm, si në vlerë ashtu edhe në kohë, prandaj mungesa e mbështetjes financiare, nuk do të mundësojë përmirësimin e tyre brenda një periudhe afatshkurtër. Për rrjedhojë, përfitimet e pritshme do të jenë të largëta. Kjo ul interesimin e komuniteteve, për kujdesjen ndaj tyre.

Zhvillimet e vitit të fundit, lidhur me ndarjen e re territoriale të vendit, kanë përfshirë edhe pyjet, të cilët do të kalojnë të gjithë në pronësi të bashkive të krijuara. Në këtë kuadër, problemi i menaxhimit dhe i trajtimit të tyre do të jetë në funksion të hapave që do të ndërmerren, duke filluar nga miratimi i projekt-ligjit të përgatitur.

Pavarësisht këtij fakti, është e nevojshme krijimi i njësive përkatëse, ndërmarrjeve publike, jashtë strukturave të bashkive, për administrimin dhe trajtimin e pyjeve.



10. Zonat e mbrojtura

Termi "zonë e mbrojtur" si një koncept i përgjithshëm, nënkupton atë zonë, të cilës në funksion të vlerave e të rëndësisë që ka dhe synimeve që kërkohen të arrihen, i jepet një status dhe një mbrojtje e veçantë ligjore.

Koncepti i zonave të mbrojtura, sipas kategorive menaxhuese të IUCN-s, deri në vitin 1990, nuk njihej gjerësisht nga pjesa më e madhe e specialistëve. Rrjeti i zonave të mbrojtura orientohej kryesisht mbi funksionet mbrojtëse e shoqërore të ekosistemeve pyjore e lagunore.

Ligji i pyjeve i vitit 1992155, sipas klasifikimit të zonave të mbrojtura, përcaktonte institucionet që kishin kompetencë miratimin e tyre. Në periudhën 1994-2005, u ndërmorrën studime, të mbështetur nga qeveria shqiptare dhe donatorët e huaj, për riklasifikimin e zonave të mbrojtura ekzistuese dhe shtimin e sipërfaqeve të tyre, mbi bazën e kritereve të IUCN, duke krijuar një tabllo të re. Ndër më të rëndësishmit kanë qënë ʺAdministrimi i integruar i zonës bregdetare“, „Ruajtja e Liqenit të Ohrit“, „Menaxhimi i lagunave bregdetare“, „Plani i menaxhimit të Parkut Kombëtar „Mali i Dajtit““, “Menaxhimi i integurar i ekosistemit të Liqenit të Shkodrës”, "Parku Kombëtar i Butrintit“, etj. Po ashtu u hartua “Strategjia dhe plani i veprimit për mbrojtjen e biodiversitetit”, etj .

Studimi „Vëzhgimi ekologjik i pyjeve të lartë”, i kryer në vitin 1995, krijoi një tabllo të re dhe me perspektivë për mbrojtjen e natyrës dhe të biodiversitetit në vendin tonë. Në vitin 1996 e në vijim, u miratuan disa kategori zonash të mbrojtura, disa prej të cilave janë :

(i) „Rezervat Strikt Natyror/Rezervat Shkencorʺ, - Lumi i Gashit (Tropojë) dhe Kardhiq (Gjirokastër);

(ii) „Park Kombëtar" - Mali i Tomorrit (Berat) dhe Bredhi i Hotovës (Përmet);

(iii) „Rezervat natyror i menaxhuarʺ - Rrëzomë (Sarandë), Gërmenj-Shelegur (Kolonjë), Polis, Stravaj dhe Qarishtë (Librazhd), etj., kategori kjo që u rrit ndjeshëm;

(iv) „Peizazhi i mbrojturʺ - Bizë (Tiranë), Nikolicë (Korçë);

(v) „Rezervat i resurseve të menaxhuaraʺ - Luzni-Bulaç (Dibër), Piskal-Shqeri (Kolonjë), Bjeshka e Oroshit (Mirditë) dhe Guri i Nikës (Pogradec).

Prespa e Madhe dhe e Vogël, përfshirë basenet ujëmbledhës të tyre, shpallen „Park kombëtar“, ndërsa baseni ujëmbledhës dhe rrethinat e liqenit të Pogradecit shpallen "Peisazh i mbrojtur tokësor/ujor"156, etj.

155 Ligj nr. 7623, date 13.10.1992 "Për pyjet dhe policinë e shërbimit pyjor", neni 12. 156 VKM nr. 80, datë 18.2.1999 “Për shpalljen “Park kombëtar” të Prespës dhe “Peisazh i mbrojtur tokësor/ujor” të Pogradecit”.



Në periudhën 2001-2008 u zhvillua projekti i Rrjetit EMERALD “Zonat me interes të veçantë për mbrojtje të Europës (ASCI)” në zbatim të Konventës mbi “Mbrojtjen e habitateve europianë natyrore dhe të botës së egër”, e njohur si Konventa e Bernës (1979). Në përfundim të projektit u evidentua lista kombëtare e ASCI, për Shqipërinë, me 20 objekte të propozuar.

Pas viteve 2004-2005 u bë një rritje e ndjeshme e zonave të mbrojtura dhe ristrukturimi i rrjetit të tyre, duke futur edhe konceptin e zonimit të territorit. U miratuan në kategorinë „Peisazh i mbrojturʺ, zonat Vjosë-Nartë (Vlorë), Lumi i Bunës-Velipojë (Shkodër) dhe Mali me Gropa-Bizë-Martanesh (Tiranë); në kategorinë „Rezervat natyror i menaxhuarʺ, Liqeni i Shkodrës dhe u zgjeruan sipërfaqet e parqeve kombëtarë ʺButrintiʺ dhe „Mali i Dajtitʺ.

Në periudhën 2005-2009, objektivi kryesor ka qënë dyfishimi i sipërfaqeve të zonave të mbrojtura, i cili u realizua 100 %. Sipërfaqja e tyre, nga 183 mijë ha ose 6.3 % (qershor 2005) arriti në 362 mijë ha ose 12.6 % (qershor 2009).

Tashmë rrjeti përfaqësues i zonave të mbrojtura të Republikës mbulon 16 % të territorit ose 460.061 ha, përjashtuar sipërfaqen detare (tabela 36, aneksi 6). Nga sipërfaqja e përgjithshme e rrjetit të zonave të mbrojtura 13.261 ha është sipërfaqje detare.

Gjithashtu, sipërfaqja e zonave veçanërisht të mbrojtura, me përfshirjen në listën e ligatinave me rëndësi ndërkombetare, të habitateve të shpendëve ujore (Konventa Ramsar), arriti në 98,180.6 ha ose 3.42 % të sipërfaqes së përgjithshme të vendit.

Parku kombëtar “Bredhi i Hotovës”



Tabela 36

ZONAT E MBROJTURA

Viti Njës mat.

Kategoria

Gjithsej

% ndaj sipër-faqes

së Repu-blikës

Rezervat strikt

natyror/ Rezervat shkencor

Park kombëtar

Monu-ment natyre

Rezervat natyror i mena-xhuar

Peizazh i mbrojtur

Zonë e mbrojtur e resur-seve të mena-xhuara

1990 ha 495 10,850 460 40,390 - - 52,195 1,83 1995 ha 5,000 10,850 460 40,390 - - 56,700 1,94 2000 ha 14,500 56,440 4,700 42,898 29,873 18,200 166,611 5,85 2004 ha 14,500 62,531 3,490 66,963 72,638 18,200 238,322 8,29 2005 ha 14,500 62,531 3,470 66,963 72,638 18,245 238,347 8.29 2006 ha 14,500 88,615 3,470 63,663 72,638 18,245 261,131 9.08 2007 ha 9,500 109,596 3,470 62,848 95,864 18,245 299,523 10.42 2008 ha 4,800 176,684 3,470 62,530 95,864 18,245 361,594 12.58 2009 ha 4,800 176,517 3,470 62,530 95,864 18,245 361,426 12.57 2010 ha 4,800 188,945 3,470 67,424 95,864 18,245 378,748 13.17 2011 ha 4,800 188,945 3,470 122,974 95,864 18,245 434,299 15.11 2012 ha 4,800 209,668 3,470 122,974 95,864 18,245 455,022 15.83 2013 ha 4,800 210,501 3,470 127,180 95,864 18,245 460,061 16.00 2014 ha 4,800 210,501 3,470 127,180 95,864 18,245 460,061 16.00



RRJETI I ZONAVE TE MBROJTURA

Burimi: Ministria e Mjedisit



Për mbrojtjen e natyrës, synohet rritja e sipërfaqes së zonave të mbrojtura në nivelin 17 %, të territorit tokësor të vendit, shpallja e zonave të mbrojtura të reja, detare dhe bregdetare, ruajtja e peizazhit dhe përmirësimi i statusit të ruajtjes për 5 % të llojeve dhe habitateve të kërcënuar e të mbrojtur, deri në fund të kësaj dekade, si dekada e Kombeve të Bashkuara për Biodiversitetin (2011-2020).

Por gjatë kësaj periudhe, zonat e mbrojtura, pjesë e pandarë e fondit pyjor, janë ndeshur dhe vazhdojnë të ndeshen me probleme shumë seriozë. Prerjet abuzive të lëndës drusore, kullotja e pakontrolluar dhe mbi të gjitha zjarret masivë, kanë përkeqësuar jashtëzakonisht gjendjen e tyre, sikurse në Lurë, Qafë Shtamë, Bjeshkën e Oroshit, Luzni-Bulaç, Bredhin e Drenovës, Shebenik-Jabllanicë, Malin me Gropa, Bizë, Martanesh, Gërmenj-Shelegur, Prespë, Gurin e Nikës, Piskal-Shqeri, Brozh-Bardhet, etj. Pasojat janë humbja dhe degradimi i habitateve, erozioni bregdetar, kodrinor dhe malor.

Problemi më madhor mbeten ndërhyrjet në pyjet që përfshihen në zonat e mbrojtura, të planifikuara me vetëdije, në mënyrë jo efikase dhe në kundërshtim me dispozitat ligjore në fuqi nga shërbimi pyjor, nën preteksin e masave rehabilituese dhe të prerjeve sanitare. Mangësitë kryesore, të planeve të menaxhimit të zonave të mbrojtura, lidhen me mosplanifikimin e fondeve të nevojshëm për ngritjen e skuadrave të përhershme të vrojtim-sinjalizimit dhe për krijimin e brezave zjarrmbrojtës, si masa paraprake dhe shumë të rëndësishme për parandalimin e sëmundjeve, dëmtuesve dhe zjarreve. Pavarësisht nga kjo, detyra e strukturave në nivel qendror është marrja e masave dhe planifikimi i fondeve të domosdoshëm.

Dukuri të tjera negative lidhen me ndërtimin e infrastrukturës në territoret e zonave të mbrojtura, pa marrë në konsideratë statuset e tyre, sikurse është rasti i rrugës së Arbërit, në territorin e Parkut Kombëtar “Mali i Dajtit”. Një nga pikat më të nxehta, që vështirëson administrimin si duhet të zonave të mbrojtura, mbetet parandalimi i veprimtarive të paligjshme, kryesisht i ndërtimeve pa leje. Ky problem evidentohet pothuajse në të gjithë territoret e zonave të mbrojtura, por sidomos në parqet kombëtarë të Malit të Dajtit, Divjakës, Llogarasë, Butrintit, Valbonës dhe në zonat e mbrojtura bregdetare Velipojë, Kune-Vain, Patok-Fushëkuqe, Rrushkull, Pishë-Poro, Vjosë-Nartë, etj.

Pjesë e ndërtimeve janë edhe HEC-t, sikurse në parqet kombëtare të Shebenik-Jabllanicës, të Alpeve, në Lurë, në Bredhin e Hotovës, Malin e Tomorrit, Valbonë si dhe në zonat e mbrojtura Korab-Koritnik, Mali me Gropa, Bizë, Martanesh, Liqeni i Zi, etj. Në këtë kuadër, ka HEC-e që prekin edhe kanionet, të cilët kanë shkallën e parë të mbrojtjes, si në rastet e atyre të Vanasit, të Langaricës, etj.

Guroret dhe minierat, përbëjnë një dukuri tjetër, tepër negative në shkatërrimin e natyrës, të peizazhit dhe të habitateve, duke krijuar shqetësime për banorët dhe vizitorët. Më evidente ato janë në Malin e Dajtit, Malin e Tomorrit, Butrint, Shebenik-Jabllanicë, Bredhin e Hotovës-Dangëlli, Malin me Gropa, Bizë, Martanesh, Liqenin e Pogradecit, Lumin e Bunës-Velipojë, etj. I papranueshëm është



edhe fakti, i mos rehabilitimit të territorit, megjithëse është një detyrim ligjor i subjekteve që kanë zhvilluar veprimtarinë.

Problemet e pronësisë, të shoqëruara me mos respektimin e duhur të ligjit, ndihen më tepër në zonat e ndjeshme bregdetare e turistike, Velipojë, Kune-Vain, Patok, Rrushkull, Pishë-Poro, Levan, Nartë, etj.

Mbeturinat e ngurta dhe ato urbane, të pranishme në pjesët më të preferuara nga vizitorët, kanë dëmtuar peisazhin dhe vlerat mjedisore të të gjitha zonave të mbrojtura dhe veçanërisht të parqeve kombëtarë.

Rritja e sipërfaqeve të zonave të mbrojtura është një aspekt, i cili mund të konsiderohet i arritur, por jo i mjaftueshëm. Menaxhimi jo i mirë i tyre, për shkak të punës së pamjaftueshme për kontrollin dhe parandalimin e dëmtimeve e të degradimeve, të mangësive në njohjen dhe zbatimin e koncepteve të reja administruese e menaxhuese dhe të përcjelljes së tyre, si duhet tek komunitetet, përbëjnë anën tjetër. Problemi më madhor është mos zbatimi i legjislacionit në fuqi.

Aktualisht një pjesë e zonave të mbrojtura, qëndrojnë në mënyrë fiktive në listën e tyre, sepse i kanë humbur vlerat dhe rëndësinë, për të cilat u është dhënë statusi dhe mbrojtja ligjore, për shkak të dëmeve që kanë pësuar. Raste të tillë janë Lura, Bredhi i Drenovës, Gërmenj-Shelegur, etj.

Zgjerimi i sipërfaqeve të disa parqeve kombëtarë, përsëri përfaqëson një veprim fiktiv, sepse është e pamundur menaxhimi i tyre konform statusit, si për paaftësitë e administratave përkatëse ashtu dhe për pamundësitë e tyre. Shëmbulli më tipik është Mali i Dajtit, ku aktivitetet e guroreve dhe zënia e sipërfaqeve nga ndërtimet pa leje dhe me leje, e ka bërë të pamundur respektimin e statusit të tij.

Përfundime Situata e zonave të mbrojtura, sikurse për të gjithë fondin pyjor, nuk është

aspak e mirë. Krijimi i AKZM157, mund të konsiderohet një hap i rëndësishëm, por jo i mjaftueshëm.

Për të shmangur formalitetin e panevojshëm, është më se i domosdoshëm rivlerësimi i zonave të mbrojtura, për të evidentuar gjendjen reale dhe vlerat që ato mbartin, në përputhje me kriteret e pranuar dhe mandej të ribëhet kategorizimi i tyre. Nga rrjeti i zonave të mbrojtura duhet të hiqen ato që nuk i plotësojnë më kriteret e pranuar. Po ashtu të hiqen edhe sipërfaqet brenda tyre, të cilat nuk i plotësojnë kriteret apo janë të vështira të menaxhohen në përputhje me statusin e dhënë.

Rekrutimi i stafit mbi bazën e kritereve profesionalë, trajnimi dhe motivimi i tij, është një aspekt jo më pak i rëndësishëm, për të shmangur gjithçka që ka ndodhur deri më tani.

157 Vendim nr. 102, datë 4.2.2015 “Për krijimin dhe mënyrën e organizimit e të funksionimit të Agjencisë Kombëtare të Zonave të Mbrojtura dhe të administratave rajonale të zonave të mbrojtura”.



Mbi të gjitha, më shumë e rëndësishme se rritja formale e sipërfaqes së zonave të mbrojtura, është menaxhimi i mirë tyre, nëpërmjet harmonizimit të synimeve të përcaktuar me interesat e komuniteteve, publikut, biznesit, etj.



11. Fauna e egër dhe gjuetia

Megjithëse nuk është e njohur në nivelin e florës, por të dhënat për gjendjen egzistuese të faunës së egër edhe pse e dëmtuar rëndë gjatë viteve të fundit, flasin për një pasuri llojore, që përfaqësohet nga elementë mesdhetarë dhe euroaziatikë, që përbën një pjesë të rëndësishme të saj.

Për menaxhimin e qëndrueshëm të faunës së egër dhe mbrojtjen globale të specieve shtegtuese, lindi nevoja e zbatimit të rregullave dhe kritereve ndërkombëtarë, si pjesë e detyrimeve që shteti shqiptar filloi të merrte në kuadrin e aderimit në konventat dhe të nënshkrimit të protokolleve e marrëveshjeve ndërkombëtare. Pas viti 1994 vendi ynë u bë pjesë në disa konventa ndërkombëtare si:

(i) “Konventa e Bernës”158 që ka për objekt ruajtjen e florës dhe faunës së egër dhe të vendbanimeve të tyre natyrore dhe veçanërisht ruajtjen e habitateve dhe specieve në rrezik zhdukje dhe atyre të dëmtuara;

(ii) “Konventa e Ramsarit”159, që quhet edhe konventa e ligatinave me rëndësi ndërkombëtare, kryesisht për mjediset e shpendëve të ujit;

(iii) “Konventa e Bonit”160 që njihet edhe si konventa e llojeve shtegtarë të botës së egër, e që synon të ruajë të gjithë llojet shtegtarë, detarë, tokësorë e fluturues, në të gjitha zonat e shtegtimit.

Praktikat e përditshme po nxirrnin në pah mos zbatimin e akteve ligjorë e nënligjorë, sidomos për përcaktimin drejt të fondit të gjuetisë dhe popullatave të tij, por ç’ka ishte më e rëndësishme, mos zbatimin e tyre për mbrojtjen e këtyre popullatave. Policia pyjore dhe institucionet e tjerë përgjegjës, humbnin vazhdimisht kontrollin e situatës dhe gjuetia e paligjshme, në kundërshtim me të gjithë aktet në fuqi dhe angazhimet ndërkombëtare të shtetit, bënte kërdinë, pothuajse në të gjitha ligatinat ku strehoheshin shpendët shtegtarë.

Por nevoja për ruajtjen, administrimin dhe rritjen e fondit të gjuetisë, diktoi përmirësimin e legjislacionit. Ndryshimet e ligjit bazë të vitit 1994161, sanksionuan nxitjen nga shteti të investimeve private, nëpërmjet dhënies në përdorim të pjesëve të fondit publik të gjuetisë, për mbarështimin e faunës së egër, për argëtim, çlodhje, gjueti dhe për veprimtari biznesi, pa cënuar vlerat dhe funksionet e tyre. Në këtë kuadër u dhanë 7 objekte, numër që nuk u shtua por e reduktua në 4 objekte, për shkak të tarifave shumë të larta, karahasuar me vende të tjerë europianë. Kjo e frenoi

158 Ligj nr. 8294, datë 2.3.1998 “Për ratifikimin e "Konventës për ruajtjen e florës dhe faunës së egër dhe mjedisit natyror të Europës (Konventa e Bernës)" 159 Konventa mbi ligatinat me rëndësi ndërkombëtare, veçanërisht si habitate të shpendëve ujorë“, datë 2.2.1971, ndryshuar nga Protokolli i datës 3.12.1982 dhe Amandamentet e datës 28.5.1987. 160 Ligj nr. 8692, datë 16.11.2000 “Për aderimin e Republikës së Shqipërisë në Konventën e Bonit "Për mbrojtjen e llojeve shtegtuese të kafshëve të egra" dhe mirëkuptimet e kësaj konvente” 161 Ligj nr. 9219, datë 8.4.2004 “Për disa shtesa e ndryshime në ligjin nr. 7875, datë 3.11.1994 "Për mbrojtjen e faunës së egër dhe gjuetinë".



këtë nismë të rëndësishme, duke reduktuar sipërfaqjen dhe numrin e tyre në minimumet më kritike.

Gjatë zbatimit të ligjit për tregtimin ndërkombëtar të llojeve të rrezikuara të faunës, ka patur vështirësi sepse nuk janë përgatitur brenda afateve kohore, aktet nënligjorë, rregullues dhe administrativë, nuk është hartuar dhe miratuar rregullorja për aplikimin, shqyrtimin dhe miratimin e kërkesës dhe nuk është krijuar një sistem i detyrueshëm monitorimi, për autoritetin menaxhues, i cili duhet të veprojë dhe bashkëpunojë me autoritetin shkencor, me doganat dhe agjencitë e mjedisit dhe të pyjeve, etj. Po ashtu edhe për ligjin e vitit 2008, për mbrojtjen e faunës së egër, ka patur vështirësi, sepse nuk janë hartuar një sërë aktesh nënligjorë.

Megjithëse disa aspekte nuk varen nga aktet nënligjorë, ligji në raste të caktuar nuk zbatohet nga strukturat e ngarkuara. Akoma lejohen personat që mbajnë në robëri, individë të llojeve të ndryshëm të faunës së egër, në mbi 42 qendra dhe nuk ka asnjë veprim konkret për prishjen e tyre, edhe pas 8 vitesh të hyrjes së tij në fuqi.

Ligji nuk lejon kopshtet zoologjikë, që nuk plotësojnë kriteret dhe standardet për mbarështimin e kafshëve në këto ambjente, por akoma funksionon Kopshti Zoologjik i Tiranës. Në vendin tonë nuk ekziston asnjë zoopark dhe nuk janë bërë përpjekje për krijimin e tyre, sikurse nuk ka procedime për personat që kapin, vrasin dhe ballasamosin lloje të mbrojtur, në rrezik zhdukje, si rrëqebulli, gjeli i egër, kaprolli, pelikani, ariu i murmë, etj.

Gjuetia, si pjesë përbërëse e zhvillimit dhe trajtimit të faunës së egër, është një veprimtari tradicionale, sportive, shlodhëse dhe turistike. Por gjatë kësaj periudhe 25 vjeçare, ajo është kthyer në një mjet fitimi dhe jetese, që ka marrë përmasa të mëdha dhe nuk kontrollohet nga strukturat dhe organet përgjegjëse.

Ligji i ri për gjuetinë, i vitit 2010, sjell një risi, vendosjen e menaxhuesit të zonës së gjuetisë, një element që nuk ka ekzistuar në asnjë nga ligjet e mëparshëm. Ai është personi fizik ose juridik, që duhet të menaxhojë zonën e gjuetisë sipas dispozitave të këtij ligji dhe që zgjidhet sipas nje procedure të veçantë konkurimi.

Por, edhe për këtë ligj, akoma nuk është plotësuar kuadri i plotë me aktet e nevojshëm, për zbatimin e tij. Më konkretisht:

(i) mungon udhëzimi për kërkesat dhe rregullat e përzgjedhjes së menaxhuesit, prandaj ata nuk janë vendosur në asnjë prej 340 zonave të gjuetisë, të shpallura dhe miratuara në shkallë vendi, me pretendimin se shteti nuk ka fonde për këtë qëllim;

(ii) nuk janë hartuar ende detyrat e menaxhuesit, që kanë të bëjnë me zbatimin e planeve të menaxhimit, inventarin e llojeve dhe rregulloren e administrimit të zonës;

(iii) nuk është hartuar dhe miratuar udhëzimi për metodikën e planeve të menaxhimit të zonave të gjuetisë dhe e planeve vjetorë të përdorimit;



(iv) mungon metodika e regjistrimit dhe inventarizimit të llojeve dhe popullatave të tyre, si dhe dokumentet e formatuara, ku pasqyrohen të dhënat dhe rezultatet e inventarizimit të llojeve, objekt gjuetie.

Me gjithë progresin e bërë, që nga viti 1994 e deri në vitin 2010, në drejtim të hartimit të një legjislacioni bashkëkohor, situata e faunës së egër nuk ka njohur përmirësime, përkundrazi, është përkeqësuar në mënyrë dramatike. Mangësitë lidhen me një seri problemesh, të lindura dhe të pazgjidhura gjatë kësaj periudhe 25 vjeçare:

− licensimi i një numri të madh subjektesh për shitjen e armëve të gjahut, municionit, stampave, imituesve etj., (deri më sot janë licensuar 56 subjekte);

− ekzistenca e rreth 200.000 armëmbajtësve, prej të cilëve rreth 100.000 janë të parregjistruar dhe mungesa e rregullave për kontrollin e tyre, duke u bërë kontigjenti më i rrezikshëm për dëmtimin e faunës, ndërkohë që pajisen me leje gjuetie rreth 3.500 gjuetarë.

− gjuetia edhe në periudhën e ndaluar të vitit, përdorimi i metodave shfarosëse për vrasjen e gjahut si dhe gjuetia e llojeve të tjerë, që nuk janë objekt gjuetie;

− moszbatimi i rregullave dhe kritereve të gjuetisë dhe numri i pakët i proces-verbaleve të mbajtur, tregues i përfshirjes direkte dhe indirekte, të një pjese të personelit pyjor, në veprime të paligjshme;

− tolerimi nga personeli pyjor, i shkeljeve të gjuetarëve të huaj, të ardhur nëpërmjet subjekteve të licensuar;

− mosvjelja e gjobave për kundërvajtjet administrative, nga ana e pushtetit vendor (as 10 % e proces-verbaleve të mbajtur);

− futja e gjuetarëve të huaj jo nëpërmjet subjekteve të licensuar, por nga shtetas shqiptarë dhe të pajisur me armë prej tyre, të cilët kanë bërë gjueti shfarosëse të faunës së egër, sidomos të thëllëzës së malit;

− tregtimi brenda vendit i gjahut të vrarë apo të kapur, si dhe nxjerrja e tij jashtë kufijve; shitja në rrugë e trofeve të llojeve objekt gjuetie, por edhe të llojeve të ndaluar dhe të rrezikuar për zhdukje.

Një numër i madh llojeve të zogjve të egër, që fluturojnë natyrshëm në territoret e vendeve fqinjë, kanë pësuar rënie në numër në vendin tonë, në disa raste me shpejtësi të madhe. Kjo rënie përfaqëson një kërcënim serioz për konservimin e mjedisit natyror, veçanërisht për shkak të ekuilibrave biologjikë të kërcënuar.

Popullatat e evidentuara nga inventarizimet e ndryshme kanë pësuar rënie të vazhdueshme, të reflektuara në tabelën 37, në vijim:



Tabela 37 TË DHËNA MBI EFEKTIVAT E GJAHUT

Llojet Njësia matjes

V I T I

1995 2000 2005 2010 2012

Ari krerë 840 720 568 686 626

Zardaf “ 4,900 4,820 4,300 2,010 1,908

Mace e egër “ 690 675 450 458 458

Rrëqebull “ 29 28 25 23 23

Lundërzë “ 710 680 532 584 584

Dhi e egër “ 1,800 1,313 749 897 902

Kaproll “ 770 538 436 506 483

Baldosë “ 2,600 2,570 2,334 2,220 2,233

Ujk “ 3,180 3,013 2,567 1,760 1,499

Çakall “ 350 330 449 580 569

Dhelpër * “ 36,800 33,400 27,690 27,330 27,214

Kunadhe “ 5,220 4,800 5,200 5,820 5,632

Derr i egër “ 970 1,022 1,245 1,690 1,820

Lepur i egër * “ 82,000 55,100 39,450 32,700 25,900

Fazan “ 950 35 20 - -

Gjel i egër “ 380 250 300 305 362

Thëllëzë mali * “ 74,000 57,000 39,790 30,280 29,205

Thëllëzë fushe “ 13,200 7,300 6,458 2,720 2,632

Pelikan “ 280 237 100 170 220

* Lloje të faunës së egër, objekt gjuetie

Përfundime Për shkak të mosfunksionimit të të gjithë këtij kuadri ligjor dhe i strukturave

për zbatimin e tij, ndalimi i gjuetisë, pra shpallja e moratoriumit162, për një periudhë dy vjeçare, u gjykua si zgjidhja e duhur. Ndërmarrja e një hapi të tillë, më shumë se një efekt mediatik, nuk ka patur asnjë efekt konkret.

Përveç shumë arsyeve të tjera, ligji në fjalë është praktikisht i pazbatueshëm, pra është një ligj fiktiv, sepse:

− nuk përmban asnjë instrument apo mekanizëm për kontrollin e armëve të gjahut,

− mungojnë menaxhuesit e zonave të gjuetisë,

− mungon tërësisht personeli i menaxhimit të zonave dhe sektorëve pyjorë, për shkak të shkurtimeve drastike të numrit të punonjësve,

− praktikisht është e pamundur që inspektorati i mjedisit dhe i pyjeve, të kontrollojë personat që gjuajnë në të gjithë territorin e vendit edhe në se numri i punonjësve të këtyre strukturave nuk do të ishte reduktuar. 162 Ligj nr. 7/2014 “Për shpalljen e moratoriumit të gjuetisë në Republikën e Shqipërisë”.



Konkretisht, territoret e zonave të gjuetisë janë tërësisht jashtë kontrollit. Mungesa e menaxhuesve dhe reduktimi i strukturave të menaxhimit të pyjeve e të kontrollit, kanë favorizuar gjuetinë e paligjshme, por kanë penalizuar dhe u kanë privuar një të drejtë, pjesës tjetër të gjuetarëve, që respektojnë rregullat në fuqi.

Mbetet detyrë urgjente e institucioneve përgjegjës, për marrjen e masave të menjëherëshme, për frenimin e gjuetisë së paligjshme.



12. Biodiversiteti dhe llojet e rrezikuara

Vendi ynë shquhet për një diversitet të lartë të burimeve gjenetike, llojeve dhe ekosistemeve, ku ndodhet edhe rreth 32 % e florës europiane. Në një vështrim të përgjithshëm, speciet bimore u përkasin 168 familjeve dhe rreth 900 gjinive, nga të cilat rreth 400 lloje bimore janë ballkanike.

Pyjet e lartë janë habitate të rëndësishëm për gjitarët si ariu i murrmë, derri i egër, dhia e egër, etj., si dhe për shumë lloje të shpendëve. Raportohen rreth 70 lloje gjitarësh, 323 lloje shpendësh, 36 lloje reptilësh dhe 15 lloje amfibësh. Pozita gjeografike e vendit, favorizon zhvendosjen e natyrshme, ndërkufitare të kafshëve të egra.

Lagunat bregdetare dhe estuaret janë qendra të rëndësishme për dimërimin e shpendëve migratorë të ujit, ku janë regjistruar rreth 70 lloje të shpendëve të ujit, ndër të cilët, një rëndësi të veçantë ka pelikani. Në vendin tonë strehohen mesatarisht 180.000 dimërues, shifër kjo e lartë për sipërfaqet ujore relativisht të vogla që kemi. Ligatinat e Karavastasë, Nartës, Shkodrës, Ohrit dhe Prespës së Madhe, përmbushin kriteret e zonave më rëndësi ndërkombëtare.

Deri në vitin 2006, biodiversiteti ka qënë objekt i ligjeve të ndryshëm, ndërsa me miratimin e ligjit të veçantë163, u krijua baza ligjore për mbrojtjen dhe ruajtjen e tij. Plotësimi dhe përmirësimi në vijimësi i legjislacionit në fushën e mbrojtjes së mjedisit, zonave të mbrojtura, etj. si dhe harmonizimi i tij me direktivat përkatëse të BE-së, kanë kompletuar kuadrin e nevojshëm. Konventat, protokollet dhe marrëveshjet, ku shteti shqiptar ka aderuar apo që ka nënshkruar, përbëjnë detyrime që duhen zbatuar, për të gjitha çështjet që ato trajtojnë, përfshirë edhe biodivesitetin, si pjesë përbërëse e tyre.

Zhvillimet e periudhës 1990-2014 në vendin tonë, në mënyrë të pashmangshme kanë prekur edhe biodiversitetin. Megjithë përpjekjet e bëra, mbrojtja e llojeve të florës dhe faunës së egër, një detyrë e përhershme, nuk është arritur të realizohet. Kjo për faktin e thjeshtë, sepse prerjet e paligjshme, zjarret dhe veprimtari të tjera, kanë ndikuar në mënyrë direkte dhe indirekte mbi biodiversitetin. Shumë lloje janë të rrezikuara apo dhe të zhdukura.

Sipas statistikave zyrtare, numri i llojeve të mbrojtura, të florës, nga 361 në vitin 2007164, është rritur në 402 specie, në vitin 2013165, ç’ka tregon përkeqësimin e gjendjes së tyre. Për sa i përket numrit të llojeve të mbrojtura, të faunës së egër, në vitin 2013, ai ka mbetur në të njëjtin nivel prej 575 lloje, me atë të vitit 2007.

Sipërfaqet e shpyllëzuara tërësisht kanë sjellë ndryshime të menjëherëshme dhe të befasishme të kushteve mjedisore, të tilla si zmadhimi i diapazonit të

163 Ligj nr. 9587, datë 29.7.2006 “Për mbrojtjen e biodiversitetit”. 164 Urdhër nr. 146, datë 8.5.2007 “Për miratimin e listës së kuqe të florës dhe faunës”. 165 Urdhër nr. 1280, datë 20.11.2013 “Për miratimin e listës së kuqe të florës dhe faunës së egër”.



ekstremeve klimatike, humbjen e habitateve fillestarë, largimin e llojeve të faunës, ndryshimin e raporteve të specieve të florës së egër, përkeqësimin e bilancit ujor, etj. Ky fakt ka shkaktuar zvogëlimin e sipërfaqeve fillestare, pra shkatërrimin ose reduktimin e habitateve, e për pasojë largimin e faunës së egër, shoqëruar me rrezikun e zvogëlimit të madhësisë së popullatave apo dhe të zhdukjes së tyre. Ky fenomen vihet re tek derri i egër, kaprolli etj, ku gjatë dhjetëvjeçarit të fundit u shkatërruan dhe rezervat faunistike, të ngritura për mbarështimin e këtyre llojeve.

Prerja masive e drurëve pyjorë, ka shkaktuar ekspozimin e sipërfaqeve ndaj ndriçimit, duke shtuar intensitetin e rritjes të disa llojeve të bimësisë barishtore, shtimin apo zhdukjen e disa llojeve të tjerë.

Mungesa e drurëve farorë, ka eliminuar mundësinë e ripërtëritjes natyrore, në sipërfaqet e shpyllëzuara. Llojet pyjorë si rrobulli, arneni, bredhi, pisha e zezë, etj., pas prerjeve dhe djegieve masive, mund të konsiderohen lloje të rrezikuar, në sipërfaqet ku kanë qënë të instaluara.

Metodat dhe format e palejuara të gjuetisë, të përdorura në të gjithë territorin e vendit, kanë ulur ndjeshëm kontigjentet e lepurit të egër, thëllëzës së malit, të fushës dhe të disa llojeve të tjerë, që ishin objekt gjuetie. Lepuri i egër është lloj me shtesa të mëdha dhe problematik në vende të ndryshme për shkatërrimin e kulturave bujqësore. Ndërkohë, në vendin tonë, kontigjentet e tij janë ulur pothuajse 50 %, në krahasim me 10 vjet më parë.

Veprimet shkatërruese të habitateve dhe të llojeve, kanë rrezikuar seriozisht ekzistencën edhe të llojeve të tjerë, që nuk kanë qënë objekt gjuetie, si rrëqebulli, macja e egër, etj., sepse u janë pakësuar në mënyrë të ndjeshme pyjet e mirëfilltë si dhe ushqimi, deri në atë shkallë, sa të humbasin mbi 50 % të popullatave dhe sot të konsiderohen lloje të rrezikuar në mënyrë kritike.

Përndjekja e shpendëve dhe e kafshëve të egra, gjuetia pa kriter, mbipeshkimi dhe peshkimi ilegal, kanë bërë që gjendja e faunës së egër të jetë katastrofike. Në lagunat kryesore të vendit, numri i shpendëve të ujit ka arritur në nivele tepër minimalë.

Hidrocentralet e ndërtuar ose që janë në procesin e ndërtimit, kanë shkaktuar pasoja të rënda dhe të pakthyeshme për biodiversitetin, habitatet dhe llojet floristike e faunistike.

Devijimi i rrjedhjeve natyrale të ujërave të përrenjve dhe futja e tyre nëpër tubacione, ka shkaktuar për kilometra të tërë, pakësimin në mënyrë të ndjeshme të sasive të ujërave në shtretërit e tyre.

Efektet kanë qënë të menjëherëshëm, sepse kanë shkatëruar habitatet e kanë zhdukur bimësinë dhe gjallesat ekzistuese. Mbi të gjitha kanë prishur regjimin ujor të baseneve, duke pakësuar prurjet e burimeve në pjesët e poshtme ose tharjen e disa prej tyre.



Gjatë kësaj periudhe, përmasat e shkatërrimit kanë ardhur në rritje dhe rezultati është pakësimi i potencialeve biologjike, humbja e një numri të rëndësishëm ekosistemesh, ulja e numrit të popullatave dhe si pasojë, dëmtime të ndjeshme të llojeve të florës dhe të faunës së egër.

Situata e monitorimit të statusit të biodiversitetit në Shqipëri mund të konsiderohet e pakompletuar dhe e pjesshme. Shkalla dhe cilësia e të dhënave nga monitorimet nuk janë të plota. Gjithshtu nuk është i plotë niveli i parameterave të monitorimit si dhe cilësia e të dhënave që dalin nga ky monitorim.



13. Kërkimi shkencor

Gjatë periudhës 1990-2014, institucionet arsimore dhe kërkimore, Fakulteti Shkencave Pyjore (FSHP) dhe Stacioni i Pyjeve, Kullotave dhe Bimëve Eterovajore, (i krijuar në vitin 1979, ndërsa në vitin 1992 i shndruar në Institutin e Kërkimeve Pyjore dhe Kullotave (IKPK)), pjesë të sektorit të pyjeve, u përfshinë në proceset e reformimeve të tyre. Vështirësitë e periudhës u reflektuan edhe në ecurinë e punës së këtyre institucioneve.

FSHP, krahas reformimit të kurrikulave mësimore, në përshtatje me modelet më të mirë europianë, është angazhuar edhe në mbështetjen e sektorit të pyjeve. Në kuadrin e PP, ky institucion u përfshi në komponentin e Reformës Institucionale dhe konkretisht në përmirësimin e kurrikulave të Shkollës së Mesme Pyjore, në Shkodër, duke përgatitur tekstet e rinj mësimorë. Pjesë e këtij komponenti ishte dhe trajnimi i specialistëve të DSHP-ve, për aspekte të ndryshëm të sektorit të pyjeve, si dhe përgatitja e manualeve dhe udhëzuesve. Gjithashtu është kryer trajnimi i specialistëve të pyjeve, në kuadër të PZHBN, për komponentin e sekuestrimit të karbonit.

IKPK ka trajtuar një gamë të madhe problemesh, nëpërmjet projekteve të ndryshëm, si ata për futjen e metodave të reja në mbarështimin e pyjeve, rritjen e prodhimtarisë të disa llojeve pyjorë, nëpërmjet ndryshimit të mënyrës së qeverisjes, përcaktimin e kritereve për punimet e përmirësimit, masat për luftimin e disa sëmundjeve, përmirësimin gjenetik të drurëve pyjorë, prodhimin e farave dhe fidanëve cilësore për kulturat eterovajore, monitorimin e disa llojeve drusore të kërcënuara e në rrezik zhdukje, etj. Në tërësi gjatë viteve 1992-2007, numri i projekteve të zhvilluar nga ky institucion arriti në rreth 30.

Krahas projekteve të financuar nga MBU, MASH dhe MM, Instituti u përfshi edhe në disa projekte të financuar nga Banka Botërore, në kuadër të Projektit të Pyjeve (1996-2004). Synimi i këtyre projekteve ishte mbështetja e sektorit të pyjeve, gjatë periudhës së zhvillimit të Projektit e më tej. Për shkak të ecurisë jo të mirë të punës, numri i projekteve u reduktua dhe 6 projektet e mbetur përfunduan brenda afatit të përcaktuar.

Tematika e tyre lidhej me (i) rehabilitimin e pyjeve të degraduar, (ii) planifikimin e përdorimit optimal të tokës, (iii) shtrirjen optimale të infrastrukturës rrugore, (iv) grumbullimin dhe konservimin e farave të disa llojeve kryesorë të gjinisë së dushqeve, (v) vlerësimin e numrit të gjallesave të egra që kërcënoheshin nga gjuetia në disa parqe kombëtarë dhe rezerva natyrore, dhe (vi) në monitorimin e gjendjes shëndetësore të pyjeve dhe dëmtuesit e sëmundjet kryesore të tyre.

Kontributi kryesor i këtij institucioni, në bashkëpunim me DPPK dhe Njësinë e Menaxhimit të PP, ka qënë futja e metodave të reja bashkëkohore, në mbarështimin e pyjeve. Metodika e përgatitur është baza, mbi të cilën hartohen planet e mbarështimit të pyjeve të lartë.

Kërkimi shkencor që ka zhvilluar FSHP në mjaft raste nuk ka qënë në sinkronizim me kërkesat e sektorit të pyjeve. Një pjesë e projekteve të zhvilluar nga



IKPK, mbetën në planin teorik, për shkak të pamundësisë së aplikimit të tyre.

Vështirësitë dhe problemet me të cilat është ndeshur sektori i pyjeve, gjatë kësaj periudhe 25 vjeçare, e kanë larguar vëmëndjen nga kërkimi shkencor. Por situata aktuale, nxjerr në pah nevojën e madhe për mbështetje, duke ofruar konsulencë jo vetëm profesionale, por edhe shkencore, për t’i paraprirë zhvillimeve të sektorit të pyjeve, në zgjidhjen e problematikave të ndryshme.



14. Kontributi i pyjeve

Është një çështje e diskutuar shpesh herë, veçanërisht gjatë 10 vjeçarit të fundit. Përgjithësisht ka mbizotëruar opinioni se pyjet nuk kanë kontribut të madh në ekonominë e vendit dhe ky argument ka shërbyer shpesh për shkurtimin e numrit të punonjësve, sikurse ishte rasti më flagrant, ai i muajit shkurt 2014.

Nisur nga statistikat zyrtare, shifrat mbështesin idenë e mësipërme. Për më tepër, ky opinion është pasqyruar edhe në dokumentet zyrtarë të shtetit. Mosnjohja sa dhe si duhet e problemeve të pyjeve, ka çuar në vlerësime jo të sakta, duke pohuar se:

- kontributi i pyjeve në ekonominë e vendit ka mbetur i vogël;

- pyjet kanë regjistruar një rënie me rreth 10 pikë përqindje në 50 vitet e fundit;

- në vitin 2007, përqindja e drurit të zjarrit të përdorur ishte rreth 12 % (e barabartë me 215 ktoe166) e kërkesës totale për energji;

- kërkesa për dru zjarri vjen kryesisht nga familjet në zonat e thella malore;

- nuk ka treg të zhvilluar për materialet e drurit, siç janë peletat167.

Ky është një këndvështrim i cunguar.

Kontributi i pyjeve në ekonominë e vendit ka filluar që 70 vite më parë. Pas vitit 1990, ai nuk është vlerësuar realisht, për shkak të mos evidentimeve dhe raportimeve, të gjithçkaje ka ndodhur gjatë kësaj periudhe 25 vjeçare.

Por kontributi i vërtetë i pyjeve do të dalë në pah, vetëm kur të vlerësohet realisht gjendja aktuale e tyre dhe sidomos kur të ndihen më shumë efektet negative, që kanë filluar të bëhen të pranishëm.

166 kilo ton of oil equivalent 167 VKM nr. 709, datë 29.10.2014 “Për miratimin e strategjisë ndërsektoriale për zhvillimin rural dhe

bujqësor 2014-2020”



15. Përfundime

1. Gjatë periudhës 25 vjeçare, sektori i pyjeve ka qënë i organizuar në dy forma: (i) institucion i pavarur, (1990-2016) dhe (ii) pjesë e strukturave të MMPAU, aktualisht MM, (2006-2014).

Institucioni i pavarur paraqiste disa përparësi, për arsye të strukturës organizative të reduktuar, komunikimit dhe vendimmarrjes së shpejtë dhe pavarësisë në menaxhimin e burimeve financiare, sikurse kishte edhe disa mangësi si konflikt interesi dhe përqëndrim kompetencash në nivel qendror.

Përfshirja e sektorit në strukturën e dikasterit, vështirësoi funksionimin e shërbimit pyjor, për shkak të strukturës organizative burokratike në qendër, përqëndrimit të kompetencave në nivelin qendror, komunikimit dhe vendimmarrjes jo të shpejtë, mungesës së pavarësisë në menaxhimin e burimeve financiare, konfliktit të interesit dhe presionit politik mbi të gjithë nivelet e administrates.

Institucioni i pavarur, ishte një arritje, sepse gjatë një periudhe gati 17 vjeçare, u krijua një përvojë e mirë në menaxhimin e pyjeve, që do të shërbente për vazhdimin e Reformës Institucionale.

2. Kuadri i ri ligjor, i krijuar nga viti 1992 e në vijim, vuri bazat për administrimin, trajtimin dhe zhvillimin e pyjeve dhe pasurive të tjera natyrore, me koncepte të reja bashkëkohore, në kushtet e ekonomisë së tregut. Por zbatimi i tij hasi në një sërë vështirësish, objektive dhe subjektive, të krijuara nga zhvillimet tërësore të kësaj periudhe, pjesë e pandarë e të cilave ka qënë edhe sektori i pyjeve.

Ligjet e pyjeve, të viteve 1992 dhe 2005, mbartin të njëjtin problem, konfliktin e interesit. Sanksionimi i ushtrimit të dy funksioneve njëherësh, menaxhuese dhe kontrolluese, nga të njëjtat struktura, i ka penguar ato të kryejnë në mënyrë korrekte detyrat e tyre. Po ashtu edhe varësia nga i njëjti institucion, përbënte konflikt interesi.

Krahas legjislacionit, Strategjia e zhvillimit të sektorit të pyjeve dhe kullotave, ishte një mbështetje tjetër e nevojshme, sepse jepte linjat kryesore të zhvillimit për 25 vitet e ardhshëm.

Nga viti 2006 e në vijim, pas shpërbërjes së institucionit të pavarur, zhvillimet që kanë ndodhur, nuk janë bazuar në prioritetet, parimet, objektivat dhe synimet e përcaktuara në Strategjinë e zhvillimit të sektorit të pyjeve dhe kullotave. Ndërkohë nuk është ndërmarrë asnjë veprim për rishikimin e saj, për të reflektuar ndryshimet e nevojshme. Përkundrazi, Strategjia e zhvillimit të sektorit të pyjeve dhe kullotave është abandonuar.

3. Komponenti i Zhvillimit Institucional, i PP, mbështeti hapat e nevojshëm për realizimin e Reformës Institucionale.

Në kuadrin e riorganizimit të DPPK, përmirësimit dhe plotësimit të kuadrit ligjor, aspekte të rëndësishëm të Reformës Institucionale, kanë qënë edhe ndarja e funksioneve, transferimi i kompetencave dhe menaxhimi i burimeve njerëzore.



Pas ndryshimeve ligjore të vitit 2005 dhe pas shpërbërjes së DPSHP, gjatë periudhës 2006-2014 nuk u realizua ndarja e funksioneve menaxhuese nga ato kontrolluese dhe kalimi i tyre në varësi të ndryshme. Megjithëse ndarja ndodhi në shkurt 2014, përsëri të dyja strukturat mbetën në të njëjtën varësi, të MM e përsëri konflikti i interesit mbeti i pazgjidhur.

Gjithashtu ligji i pyjeve, i vitit 2005, sanksiononte krijimin e DPK rajonale, por ato nuk u krijuan deri në vitin 2014 dhe shërbimi pyjor, për më shumë se 8 vjet, ka funksionuar në shkelje të ligjit. Moskrijimi i strukturave rajonale pengoi transferimin e kompetencave.

Aspekti më delikat i Reformës Institucionale, vazhdimisht ka qënë menaxhimi i burimeve njerëzore.

Fragmentimi i kompetencave për emërimet dhe lirimet nga detyra, mungesa e kritereve dhe rregullave të menaxhimit të burimeve njerëzore dhe mbi të gjitha politizimi i shërbimit pyjor, kanë krijuar një administratë jo profesionale dhe të paqëndrueshme. Prej rreth 10 vitesh, e sidomos pas vitit 2014, shërbimi pyjor dhe inspektorati i Policisë Pyjore, karakterizohen nga niveli më i lartë i paaftësisë profesioanle, gjatë gjithë periudhës 1990-2014.

Praktikat e periudhës 1992 e deri më sot, kanë treguar një keqmenaxhim të burimeve njerëzore.

Sektori i pyjeve, pas përfshirjes në strukturat e MMPAU, i është nënshtruar “riorganizimeve” në nivelin qendror, të cilët nuk kanë patur ndikime në përmirësimin e funksioneve, sepse kanë qënë ndryshime që kanë shërbyer vetëm për heqjen, zëvëndësimin ose lëvizjen e drejtuesve e të specialistëve, në funksion të konjukturave të ndryshme ose pas rotacioneve politike.

E gjithë kjo, e ashtuquajtura “reformë“, asnjëherë nuk ka përfaqësuar interesat afatgjata të sektorit të pyjeve, pasi ka përfaqësuar vetëm interesa të tjera, të paqëndrueshme dhe afatshkurtëra.

4. Nevojat e sektorit të pyjeve për investime, janë mbështetur me financime, nëpërmjet projekteve të donatorëve të huaj dhe më pak nga buxheti i shtetit.

Financimet e huaja kanë mundësuar kryerjen e punimeve të ndryshme pyjore. Ato kanë qënë për periudha të shkurtëra, 3 vjeçare, me synim nxitjen e menaxhimit të përmirësuar të burimeve natyrore. Banorët e zonave rurale, të përfshira në projektet përkatës, kanë përfituar të ardhura vetëm gjatë këtyre periudhave.

Megjithëse këto financime kanë ndihmuar në zbutjen e varfërisë, ato kanë qenë të pakta, krahasuar me nevojat e sektorit dhe të komuniteteve të zonave rurale.

5. Në aspektin administrativ, gjatë periudhës 1990-2014, nuk është arritur të organizohet mbarështimi i pyjeve në vijimësi, për të respektuar dhe mos tejkaluar afatin 10 vjeçar të vlefshmërisë, të planeve të mbarështimit. Aktualisht për të gjithë pyjet e lartë, planet e mbarështimit janë jashtë afateve të vlefshmërisë, përjashtuar



një pjesë të atyre në përdorim/pronësi të NJQV.

Normalizimi i kësaj situate është hapi i parë dhe kryesor, para se të pretendohet për “menaxhimin e qëndrueshëm” të pyjeve.

6. Konsumi i druve të zjarrit, zë peshën kryesore në konsumin e përgjithshëm të burimeve energjetike, e për pasojë edhe në vëllimin e lëndës drusore të shfrytëzuar. Megjithë migrimin e popullsisë, niveli i konsumit të tyre nuk ka pësuar ulje të ndjeshme. Por drutë e zjarrit përdoren edhe nga institucione shtetërore e biznese të ndryshëm.

Industria e prodhimit të lëndës së sharruar, ka instaluar kapacitete të pamundura për t’u përballuar me lëndë të parë, nga fondi pyjor dhe që në vijimësi ka insistuar t’i plotësojë ato nga ky fond.

Janë këto arsyet që kërkesat për lëndë drusore kanë mbetur në nivele të lartë, kundrejt mundësisë normale të shfrytëzimit të pyjeve.

Deri në fillim të viteve ’90, nga fondi pyjor është hequr më shumë lëndë drusore se mundësia e shfrytëzimit, por është arritur të instalohej gjenerata e re në rrugë natyrore, si rezultat i respektimit të kritereve dhe rregullave të shfrytëzimit të pyjeve. Periudha pas vitit 1993, megjithëse shifrat zyrtare tregojnë prerje nën mundësinë e shfrytëzimit, përgjithësisht është karakterizuar nga mos respektimi i kritereve dhe rregullave, duke mos mundësuar ripërtëritjen natyrore e për pasojë shumë sipërfaqe tanimë nuk klasifikohen pyje, por me bimësi pyjore ose djerrë.

Për këtë arsye, shfrytëzimi i pyjeve është identifikuar me prerjet e paligjshme. Por në fakt, të gjithë rastet e shkeljes së kritereve dhe rregullave, kanë të bëjnë me veprime të paligjshme.

Parandalimi i prerjeve të paligjshme, nëpërmjet ndalimit të shfrytëzimit të pyjeve, nuk ka rezultuar i suksesshëm, sepse nuk është arritur të futen menjëherë në treg burime të tjerë alternativë, të leverdisshëm, për zëvëndësimin e druve të zjarrit. Komunitetet e zonave rurale, afër burimeve pyjore, që konsumojnë dru zjarri gjatë gjithë vitit e që i marrin në mënyrë të pakontrolluar dhe pa i paguar ato, nuk kanë mundësi financiare të përdorin burime të tjera ngrohëse edhe nëse ata do të ekzistojnë.

Për shkak të mungesës së masave për menaxhimin veprimtarisë së subjekteve direkt në terren dhe për shumë arsye, që nuk u përkasin vetëm strukturave të shërbimit pyjor, tentativat për ndalimin e shfrytëzimit të pyjeve kanë dështuar.

7. Prerjet e paligjshme janë një problem kompleks, sepse janë rezultat i një numri të madh faktorësh.

Prerjet e paligjshme, për plotësimin e nevojave jetike dhe për mbijetesën e banorëve të zonave rurale, janë stimuluar nga varfëria e tyre, në nivele relativisht të lartë. Bizneset privatë kanë stimuluar gjithashtu prerjet e paligjshme, për plotësimin e nevojave të veprimtarive të tyre.



Strukturat e shërbimit pyjor nuk kanë kryer si duhet detyrat funksionale. Konflikti i interesit është bërë pengesë dhe puna e tyre ka qënë e pamjaftueshme për zbulimin e dokumentimin e veprave penale dhe të kundërvajtjeve administrative, duke reduktuar maksimalisht dhe artificialisht numrin e tyre. Një pjesë e personelit ka lejuar prerjet e paligjshme ose ka bashkëpunuar me kundërvajtësit.

Presioni politik dhe menaxhimi jo i mirë i burimeve njerëzore, po ashtu kanë patur ndikimet e tyre në punën e pamjaftueshme të shërbimit pyjor.

Mungesa e vullnetit për zbatimin e ligjit pasqyrohet në nivelin ekstremisht të ulët, të vjeljes së gjobave administrative dhe vlerave të dëmeve. Por edhe gjykimi i çështjeve penale rezulton në nivele të ulët. Këto fakte janë njëherësh shqetësim serioz por edhe stimulim për prerjet e paligjshme.

Me gjithë dokumentet e shumtë të nënshkruar, bashkëpunimi ndërinstitucional nuk ka funksionuar. Mos veprimet dhe veprimet jo të rregullta e korruptive, të shërbimit pyjor dhe strukturave të institucioneve të tjerë, kanë lejuar dhe stimuluar prerjet e paligjshme.

8. Në se për prerjet e paligjshme ka një numër të madh faktorësh, për zjarret, faktori kryesor, në pjesën më të madhe të rasteve, kanë qënë pikërisht këto prerje, të shkaktuara nga faktori njerëzor.

Mungesa e sistemit të vrojtim-sinjalizimit ka krijuar kushte për djegien masive të pyjeve. Infrastruktura rrugore e papërshtatshme, mungesa mjeteve dhe e baseneve ose rezervuarve për furnizimin me ujë, shpesh herë ka vështirësuar shuarrjen e zjarreve.

Edhe për zjarret, moszbulimi i autorëve ose mos denoncimi i rasteve të zbuluar, janë përgjegjësi e shërbimit pyjor. Më flagrantë, janë rastet kur një pjesë e personelit pyjor, ka bashkëpunuar me zjarrvënësit, ose i ka shkaktuar vetë ata.

Arsyet e tjera për rënien e zjarreve, janë të njëjta me ato të prerjeve të paligjshme.

9. Krijimi i tregut të drurit u bashkëshoqërua nga prerjet e paligjshme. Ky fenomen dhe rrethana të tjera, që lidheshin me mos shitjen e të gjithë vëllimeve të ofruar, me gjithë kërkesat e mëdha, paravendosjen e çmimeve nga konkuruesit, etj., çuan në krijimin e një tregu të deformuar ose të një tregu informal, ku nuk ekzistojnë mekanizmat rregullatorë.

Një fakt i tillë ka penguar liberalizimin e tarifave të shitjes së lëndës drusore në këmbë, që cilat vazhdojnë të jenë akoma të centralizuara e të kontrolluara nga shteti. Çmimet e shitjes së asortimenteve, trupa, dru zjarri, etj., nuk përfaqësojnë çmimet realë të tregut.

10. Importi i lëndës drusore, konkretisht i trupave, të nevojshëm për industrinë e prodhimit të lëndës së sharruar, ka qënë i parëndësishëm dhe nuk ka arritur të kompensojë mungesën e tyre nga pyjet e vendit. Kanë qënë kryesisht prerjet e



paligjshme, që e kanë frenuar importin e tyre.

Eksporti i lëndës drusore, kryesisht i elementëve, produkti më i kërkuar nga tregu i huaj, ka qënë veprimtari e rëndësishme për shumë subjekte privatë, e në veçanti për ata që kanë investuar në industrinë e prodhimit të lëndës së sharruar. Po ashtu, ekportet e druve të zjarrit dhe qymyrit të drurit, kanë qënë veprimtari të rëndësishme për shumë subjekte.

Statistikat tregojnë se në vite të caktuar, sasitë e asortimentete të eksportuar kanë qënë mbi nivelin e sasive të lëndëve të para, që kanë shërbyer për prodhimin e tyre.

Nëse prerjet e paligjshme kanë frenuar importin e lëndës drusore, ato vetë janë stimuluar nga eksporti i lëndës drusore.

Para këtij fakti, vazhdimisht janë bërë përpjekje për ndalimin ose kontrollin e tij. Mekanizmat kanë qënë aktet nënligjorë, si vendime të Këshillt të Ministrave, udhëzime apo urdhëra të titullarëve të dikasterit. Mekanizëm tjetër ka qënë bashkëpunimi ndërmjet institucioneve të ndryshëm.

Faktikisht këto mekanizma nuk kanë funksionuar. Praktikat për kontrollin apo ndalimin e eksportit kanë prodhuar veprime abuzive e korruptive, për shkak të mos respektimit të akteve ligjorë e nënligjorë në fuqi dhe të marrëveshjeve të bashkëpunimit, nga strukturat që kanë patur detyrimin për t’i zbatuar ato.

MM, që nga viti 2006, funksionon në konflikt të hapur interesi, Ajo shet lëndë drusore, jep lejet për eksportin e saj, “raporton” për prerjet e paligjshme, për sipërfaqet e djegura, për të dhënat kadastrale të fondit pyjor, etj., dhe nga ana tjetër “kontrollon” vetveten për zbatimin e legjislacionit për menaxhimin e pyjeve.

Për të gjitha këto arsye, prerjet e paligjshme nuk janë frenuar, përkundrazi, janë stimuluar, sepse asnjëherë nuk janë bërë përpjekje për parandalimin e tyre atje ku ato ndodhin, në pyll.

11. Gjatë gjithë periudhës 25 vjeçare, prerjet e ligjshme dhe të paligjshme, janë raportuar më pak se mundësia vjetore e shfrytëzimit të pyjeve. Për këtë arsye, ndryshimi për të gjithë periudhën, duhej të ishte në sensin pozitiv, pra vëllimi i përgjithshëm i fondit pyjor në vitin 2013 duhej të rezultonte më i madh, se ai në vitin 1990. Faktikisht rezulton e kundërta, vëllimi i përgjithshëm i tij, është pakësuar.

Ky fakt vë në dyshim të gjithë informacionin statistikor, zyrtar, për pyjet.

Periudha e tranzicionit në tërësi dhe 10 vjeçari i fundit në veçanti, është karakterizuar nga prerje të paligjshme dhe djegie të pyjeve, në përmasa të mëdha, por të pareflektuara tërësisht.

Konflikti i interesit, menaxhimi jo i mirë i burimeve njerëzore dhe sidomos presioni politik mbi shërbimin pyjor, për të nxjerrë në pah “sukseset qeverisëse”, kanë ndikuar në deformimin e informacionit. Por kudo gjendet një realitet, që gjithkush i beson më shumë, se sa statistikave zyrtare.



Kadastra Kombëtare, dokumenti kryesor i fondit pyjor, nuk pasqyron situatën konkrete të tij, pra e ka humbur plotësisht funksionin e saj.

12. Aktualisht, nga pikëpamja statistikore kemi arritur objektivin e caktuar dhe zonat e mbrojtura përbëjnë 16 % të territorit të vendit. Synimi është të tejkalohet kjo shifër.

Nga zhvillimet e periudhës së tranzicionit, edhe ato janë prekur nga prerjet e paligjshme dhe zjarret, disa në masë të konsiderueshme. Megjithë pamundësinë e menaxhimit konform statusit të dhënë, janë rritur sipërfaqet e disave prej tyre.

Edhe pse një pjesë e tyre, nga dëmtimet që kanë pësuar, kanë humbur vlerat dhe rëndësinë, për të cilat u është dhënë statusi e mbrojtja ligjore, vazhdojnë të qëndrojnë në mënyrë fiktive në listën e zonave të mbrojtura.

Dëmtimi i pyjeve është shoqëruar me humbjen e habitateve për shumë specie të faunës dhe florës së egër, duke pakësuar ndjeshëm llojet dhe numrin e tyre. Faktori tjetër vendimtar, për këtë fenomen, ka qënë gjuetia e paligjshme.

Legjislacioni për mbrojtjen e faunës ka pësuar përmirësime, por praktikisht nuk është zbatuar. Po ashtu moratoriumi 2 vjeçar i gjuetisë, nuk është zbatuar. Arsyeja kryesore për moszbatimin e tyre janë mungesa e menaxherëve të zonave të gjuetisë, të pa caktuar akoma dhe mungesa e personelit të sektorëve e zonave pyjore, të shkurtuar tërësisht në shkurt 2014. Në këto rrethana është e paqartë se kush e ka për detyrë zbatimin e këtyre akteve ligjorë. Arsye tjetër e rëndësishme, është mungesa e masave ligjore, për kontrollin e armëve të gjahut.

Në këto kushte, gjuetia është tërësisht jashtë kontrollit dhe ushtrohet kudo e në çdo periudhë të vitit.

Situata e monitorimit të statusit të biodiversitetit mund të konsiderohet e pakompletuar dhe e pjesshme. Shkalla dhe cilësia e të dhënave nga monitorimet nuk janë të plota. Gjithshtu nuk është i plotë niveli i parameterave të monitorimit si dhe cilësia e të dhënave, që dalin nga ky monitorim.

13. Transferimi i pyjeve në përdorim, por sidomos në pronësi të NJQV, nuk arriti të realizohej në përputhje me objektivat e caktuar.

Procesi i transferimit nuk u krye i plotë, për faktin se NJQV nuk u mbështetën me stafe dhe fondet e nevojshëm. Ky proces, më tepër se një transferim, ishte një braktisje e pyjeve.

Përdorimi i tyre, në jo pak njësi të qeverisjes vendore, nuk është bërë në funksion të qëllimit për të cilin ata u transferuan. Për më tepër planet e mbarështimit, që përmbajnë rekomandimet apo masat për trajtimin e pyjeve, kanë mbetur dokumenta fiktivë, sepse nuk merren në konsideratë.

Shoqatat e përdoruesve të pyjeve, nuk i kanë kryer si duhet funksionet e tyre.

14. Punimet e kryera në fondin pyjor, kanë qënë të ndryshme dhe kanë synuar të kontribuojnë sadopak në zbutjen e problemeve, megjithëse jo të mjaftueshme, në



raport me nevojat. Nga ana tjetër, një pjesë e tyre, nuk i kanë justifikuar investimet, sikurse janë pyllëzimet me llojet halorë, të dështuara pothuajse tërësisht.

Për gjatë 7 dekadave, prerjet e lëndës drusore në fondin pyjor, kanë qënë mbi

mundësinë normale të shfrytëzimit, duke shkelur parimin themelor të mbarështimit të pyjeve, atë të vijueshmërisë së prodhimit. Vazhdimisht është pretenduar për respektimin e këtij parimi, ose mbarështimin e qëndrueshëm të pyjeve, slogan që ka zënë vend gjërësisht në legjislacionin e pyjeve dhe në të gjithë dokumentat zyrtarë, të këtyre 20 viteve të fundit, por faktikisht ndodhemi para një fakti dramatik.

Fondi pyjor është pakësuar në mënyrë drastike. Gjendja aktuale e tij, është pasqyrë dhe rezultat i politikave dhe programeve qeverisëse të periudhës së tranzicionit, veçanërisht, të atyre të 10 vjeçarit të fundit.

Përballë mungesës së politikave, moszbatimit të strategjive dhe projekteve konkretë, pyjet janë pranuar si “alternativa” me kostot më të ulta momentale, për mbijetesën, zbutjen e varfërisë dhe migrimin e banorëve të zonave rurale si dhe për krijimin e vendeve të punës në industrinë e përpunimit të drurit. Por në fakt, gjatë kësaj periudhe 25 vjeçare, kostot që kanë paguar pyjet janë më të mëdhatë, në të gjithë historinë 100 vjeçare të shtetit shqiptar. Në dekadat që do të vijnë, kostot që do të paguhen, do të jenë shumë herë më të mëdha dhe me pasoja të rënda, afatgjata e shumëplanëshe.

Faktikisht kemi humbur një pjesë të rëndësishme, të një pasurie të paçmueshme, që na e ka falur natyra. Por edhe ata pyje që kanë mbetur, “…janë në gjendje kritike për kushtet e tyre jetësore”168 dhe ky është “SOS-i QË S’E DËGJON ASKUSH!”169.

“Mbarështimi i qëndrueshëm” i pyjeve, do të jetë një objektiv që i përket një të ardhmeje shumë të largët?!

168 AKM-“Gjendja e pyjeve në Shqipëri, 2013”, faqe 39. 169 Prof. Dr. Anesti Postoli, “SOS-i që se dëgjon askush!”-Kurora e Gjelbër, nr. 147, 2015.



16. Rekomandime

Pyjet ndodhen para një situate shumë emergjente dhe para se të pretendohet për zhvillimin e tyre në përputhje me direktivat dhe strategjinë e BE-së, është e nevojshme të merren masa të menjëherëshme, për ndalimin e shkatërrimit të mëtejshëm, për aq sa kanë mbetur.

Bazuar në përfundimet e kësaj analize, rekomandohet të merren masat, për një periudhë afatshkurtër 3 vjeçare, si më poshtë:

1. Të krijohet “Agjencia Kombëtare e Menaxhimit të Pyjeve, Kullotave dhe Ujrave Malore, përfshi dhe Zonat e Mbrojtura (AKPKUM)”, dhe Drejtoria e Politikave për Pyjet dhe Zhvillimin Rural në MBZHRAU, për menaxhimin në mënyrë të integruar të këtyre burimeve natyrore, ndërsa ISHMP të mbetet në varësi të MM, për të eliminuar konfliktin e interesit;

2. Të përgatitet dhe të miratohet ligji i ri i pyjeve, duke marrë në konsideratë ndarjen e re territoriale;

3. Në funksion të ndarjes së re territoriale dhe transferimit të pyjeve në pronësi të bashkive, të krijohen menjëherë ndërmarrjet publike, për administrimin dhe trajtimin e pyjeve dhe kullotave, me varësi të dyfishtë, nga bashkitë dhe nga AKPKUM;

4. Ndërmarrjet publike të kompletohen me personelin e nevojshëm, për menaxhimin e zonave pyjore;

5. Të bëhet inventarizimi kombëtar i pyjeve, nëpërmjet punimeve në terren, mbi bazën e ekonomive pyjore, krahas studimit të mbulesës bimore me metoda bashkëkohore;

6. Inventari kombëtar të shërbejë për ndërtimin e kadastrës së re të fondit pyjor, me një program të përmirësuar, ku të reflektohet situata reale e tij;

7. Të hartohet strategjia e re për zhvillimin e sektorit të pyjeve me objektiv kryesor ndërmarrjen e veprimeve të nevojshme, për fillimin e normalizimit të fondit pyjor, e harmonizuar kjo me strategjitë e sektorëve të tjerë dhe sidomos me atë të zhvillimit rural; pjesë e strategjisë të jenë mbrojtja e pyjeve nga prerjet e paligjshme dhe zjarret;

8. Të kompletohet legjislacioni përkatës, me kritere dhe rregulla për kontrollin e armëve të gjahut dhe të vendosen menaxherët e zonave të gjuetisë;

9. Të rivlerësohen zonat e mbrojtura, në funksion të gjendjeve konkrete që ato kanë dhe t’u hiqet statusi i dhënë, të gjitha atyre që kanë humbur vlerat dhe rëndësinë fillestare, për të cilat janë shpallur të tilla;

10. Të rishikohen funksionet dhe detyrat e ISHMP, për ta liruar atë nga ato aktualet, që nuk i përkasin, duke formuluar të tjera, me objekt (i) kontrollin e zbatimit të legjislacionit; (ii) kontrollin teknik të projekteve dhe të zbatimit të punimeve; dhe (iii) kontrollin për respektimin e kritereve dhe detyrimeve për



mbrojtjen e mjedisit, etj., nga strukturat menaxhuese, pronarët privatë dhe subjektet privatë, që operojnë në pyje.

11. Rekrutimi i personelit të AKMPK dhe të ISHMP të bëhet mbi bazën e përvojës dhe kritereve profesionalë, të hartuar parapakisht për çdo pozicion pune;

12. Të vendosen inspektorët e ISHMP në terren si dhe të pajisjen me infrastrukturën e nevojshme, për kontrollin më të mirë të territorit dhe parandalimin e veprimtarive të paligjshme, në vendorigjinën e tyre;

13. Sektori i pyjeve, të financohet nga buxheti i shtetit në mënyrë të qëndrueshme, për të realizuar prioritetet, synimet dhe objektivat e strategjisë për zhvillimin e tij;

Mbrojtja e pyjeve dhe përmirësimi i gjendjes së tyre, do të jetë një sfidë shumë e vështirë dhe shumë e gjatë.

Programet qeverisëse, gjithmonë duhet të kenë në fokus, mbështetjen maksimale të sektorit të pyjeve.

Documents

PYJET DHE TRANZICIONIdocuments.rec.org/publications/raporti_vleresimi_gjendjes_pyjeve_1990-2014.pdf · pyjet dhe tranzicioni vlerËsimi i gjendjes sË pyjeve nË shqipËri, pËr periudhËn