C ~ E T / V

Q A ^ 1 1

■ ■ ___________■ S U jh —

ü r e t im w YÖNETİMİ

CİLT 1

Prof. Dr. Mahmut TEKİN

8. Baskı

2012

Babam Mustafa TEKİN'in aziz hatırasına

Her hakkı saklıdır.

Üretim Yönetimi Cilt ı

Prof. Dr. Mahmut Tekin

Mart 2c>i2-Konya

Yenilenmiş 8. Baskı

Dizgi: Günay Ofset Matbaacılık San. Ve Tic. Ltd. Şti.

Baskı ve Cilt: Günay Ofset, Yeni Matbaacılar Sitesi Dergi Cd.

No:34 Konya

Tel:0332 3420196

Kapak: Nusret Günay

ISBN: 975-95i35-ı-X

975-95135-3-6

Sertifika No: 12275

İrtibat Tel:

0535 3631355

0506 2803742

e-posta:

mahtekin@selcuk.edu.tr

Banka Hesap No:

İş Bankası

4500-1861821

Vakıflar Bankası Kampüs Şb.

00158007289136464

ÖNSÖZYirmibirinci yüzyılda üretim sistemlerinde çok, onemû gelişmeler olmuştur.

ÖzelEÇte teknolojide meydana geden HızH gelişineler üretim sistemlerinde önemli değişime neden olmuştur. (Bilişim teknolojilerinin etkisiyle tam otomasyona dayalı olarak, yapılan üretim ÇüreseC 6ir Soyut kazanmıştır. (Bir ülkede tasarlanan 6ir ürün, uluslararası ortamda geliştirilerek ve 6ir başka ülkede üretilerek dünya genelinde pazarüınabiBnektedir. jlrtık,Sir mal ve hizmetin üretiminin ve pazarlamasının küresel bir duruma geldiği görülmektedir.

'Üretim teknolojilerinin itme gücü sonucu tüketici talepleri bu durumdan etkilenmiş ve rekabetin artması sonucu piyasaya Her gün yeni ürün ve Hizmet çıkmaya başlamıştır. (Dünya genelinde bilişim teknolojilerinin yaygınlaşmasıyla birlikte üretimin de arttığı görülmektedir. (Bunun sonucunda rekabetin de artmasıyla birlikte üretimin pazardaki tüketici isteklerine uygun ofdrakesnekjriryapvya kavuştuğu görülmektedir.

Çünümüz üretim sistemlerinin odak noktasını müşteri mutluluğu oluşturmaktadır. “Müşteri mutluluğunun sağlanabilmesi için de ileri tek&oloji kullanarak kaliteli ve müşteri beklentilerine uygun mal ve Hizmet üretilmelidir. JLrtan rekabetle birlikte işletmelerin üretim sistemleri ancak ıleri teknoloji kıdlanarakjToplam Kçılite ‘Yönetimi anlayışıyla kalite güvence sistemlerini uygulayarak, ve standartlara uygun kaBted mallar üreterek^müşterizevkjve tercihlerim karşılayabilirler. (Bu duruma göre üretim sistemlerini tasarlayan işletmelerin pazarda dala başarıl olduktan görülmektedir.

Çünümüzde gelişmiş fabrika sistemlerinde üretim, esnek, bir yapıya sahip olarakjve bilgisayarlar kîiüandarak robotlar tarafından yapılmaktadır. Tabrika üretim sisteminde işgücünden çok, bilgisayarların, robotların ve bilişim sistemlerinin egemen olduğu görülmektedir.

(Bu kitabın amacı, üretim yönetimiyle ilgili bilgi edinmek_ isteyenlere temeI bilgileri sunmaktır. 'Kjtapta konular okuyucular tarafından kolayca anlaşılabilecekL şekilde; anlatımda sürek$H!kye akvcılfiözellikleri dikkate alnarak,açık,ve net olarak, açıklanmıştır.

(Bu kitabın Hazırlanmasında ve çalışmalarımın Her döneminde bam emeği geçen Hocam, (Prof. (Dr. ‘Hüseyin ÖZGfEZhCe teşekkür ederim (Bu kitabın Hazırlanmasında değerü katkılarından dolayı; (Prof. (Dr. Haşan % ÇDü EŞ, (D oç (Dr. Muammer Z(E(R^KL(BRX <Yrd (Doç (Dr. Mehmet ‘YIUDIZ, ‘Yrd (Doç (Dr. jlrzu

f f î } > T®Of.0r. T m fıtö Ç O T , ®oç<Dr. 'VtoaC Ç A Ç C irm ve Arş. gör. ‘Esen ŞJKHİN’e teşekkür ederim.

Kitabın öğrencilere ve meslektaşlarıma faydalı olması dileğiyle...(prof. (Dr. Mahmut <TtErKİ!N

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ.............................................................................. iiiİÇİNDEKİLER..................................................................... iv

BİRİNCİ BÖLÜM ÜRETİM V E ÜRETİM YÖNETİM İ

1.1 .Üretim Kavramı ve Önemi.................................................31.2.Üretim Yönetimi Kavramı................................................. 51.3.Üretim Yönetiminin Tarihsel Gelişimi...................................71.4.Üretim Yönetiminin Fonksiyonları ve Amaçları.....................101.5.Üretim Yönetimi Konuları................................................ 141.6.Üretim Yönetiminin İşletme Organizasyonu İçindeki Yeri 15ÖZET............................................................................... 20ALIŞTIRMALAR................................................................. 22TEST SORULARI...............................................................24

İKİNCİ BÖLÜM ÜRETİM S İSTEM LER İ VE SİSTEM YA K LAŞ IM I

2.1 .Sistem ve Sistem Yaklaşımı Kavramı.................................292.2.Sistem Çeşitleri............................................................. 302.3.Sistem Yaklaşımının Özellikleri........................................ 312.4.Üretim Sistemi...............................................................332.5.Üretim Sistemi Türleri..................................................... 39ÖZET............................................................................... 43ALIŞTIRMALAR................................................................. 45TEST SORULARI...............................................................47

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM FA B R İK A YER İ SEÇİMİ

3.1.Fabrika Yeri Seçimi ve Önemi................................ 533.2.Fabrika Yeri Seçiminin Üretim Yönetimi Faaliyetleriyle İlişkisi .543.3.Fabrika Yeri Planlaması..................................................563.4.Fabrika Yeri Seçimini Etkileyen Faktörler........................... 57

3.5.En Uygun Fabrika Yeri Seçimi..........................................613.6.Fabrika Yeri Seçiminde Kullanılan Değerleme Yöntemleri 623.7.Uluslararası Düzeyde Fabrika Yeri Seçimi..........................73ÖZET....................................... 75ALIŞTIRMALAR................................................................. 76TEST SORULARI...............................................................80WİNQSB ÖRNEK ÇÖZÜMLER............................................. 83

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM FABRİKA DÜZENLEMESİ

4.1.Fabrika Düzenlemesinin Önemi........................................934.2.Fabrika Düzenlemesinin Amaçları..................................... 944.3.Fabrika Düzenlemesini Etkileyen Faktörler.......................... 954.4.Fabrika Binası ve İş Akışı Çeşitleri.................................... 984.5.Üretim Sistemleri ve Fabrika Düzenlemesi.........................1024.6.Fabrika Düzenleme Çeşitleri...........................................1034.7.Fabrika Düzenleme Çeşitlerini Karşılaştırma...................... 1094.8.Montaj (Üretim) Hattı Modelleri........................................ 1104.9.Montaj Hattının Dengelenmesi ...............................117ÖZET.............................................................................. 129ALIŞTIRMALAR........................................................... 131TEST SORULARI..............................................................135

BEŞİNCİ BÖLÜM ÜRÜN TASARIMI

5.1.Ürün Tasarımı Kavramı ve Önemi........................................1415.2.Ürün Tasarımını Etkileyen Faktörler.....................................1425.3.Araştırma Geliştirme ve Ürün Tasarımı Sistemi.................... 1455.4.Ürün Tasarımı ve Ürün Hayat Seyri......................................1515.5.Ürün Tasarımında Başabaş Noktası Analizi......................... 1565.6.Bilgisayar Destekli Tasarım (BDT-CAD)............................... 1585.7.Bilgisayar Destekli Üretim (BDÜ-CAM).................................1675.8.Ürün Tasarımıyla İlgili Kalite Politikası..................................167Ö Z E T ...................................................................................... 170ALIŞTIRMALAR....................................................................... 172TEST SO R U LA R I.................................................................... 174

ALTINCI BÖLÜM İŞ ANALİZİ

6.1 .İş Analizi Kavramı ve Önemi.......................................... 1796.2.İş Analizinin Aşamaları.................................................. 1826.3.Metot Analizi............................... 1846.4.İş Ölçümü....................................................................1986.5.İş Örneklemesi............................................................ 2006.6.Zaman Analizi............................................................. 201ÖZET..............................................................................212ALIŞTIRMALAR................................................................214TEST SORULARI............................................................. 217

YEDİNCİ BÖLÜM KAPASİTE PLANLAMASI

7.1 .Kapasite ve Kapasite Planlaması Kavramı ve Önemi.......... 2237.2.Kapasite Çeşitleri......................................................... 2317.3.Makina ve İnsangücü Kapasitesi..................................... 2347.4.Kapasite Seçimine Etki Eden Faktörler.............................2387.5.Kapasite Seçimi...........................................................249ÖZET..............................................................................251ALIŞTIRMALAR................................................................253TEST SORULARI............................................................. 255

SEKİZİNCİ BÖLÜM TALEP TAHMİNLERİ

8.1 .Talep Tahminleri ve Önemi............................................ 2618.2.Talep Tahminleriyle İlgili Dönemler...................................2628.3.Talep Tahmin Araştırması..............................................2638.4.Talep Tahmin Modelleri ve Talep Tahmin Maliyetleri............ 2658.5.Talep Tahminleriyle İlgili Araştırma Metotları......................268ÖZET..............................................................................293ALIŞTIRMALAR................................................................295TEST SORULARI................................................... 298VVİNOSB ÖRNEK ÇÖZÜMLER............................................ 301

DOKUZUNCU BÖLÜM ÜRETİM PLANLAMASI VE KONTROLÜ

9.1.Üretim Planlaması Kavramı ve Önemi.............................. 3159.2.Üretim Planlamasının Amaçları.......................................3189.3.Üretim Planlaması........................................................ 3199.4.Üretim Kontrolü..................... 3209.5.Üretim Kontrolün Amaçları..................................................3229.6.Üretim Planlama ve Kontrol Süreci...................................3239.7.Üretim Planlama ve Kontrolünün Fonksiyonları.................. 3249.8.Üretim Planlama ve Kontrol Bölümünün Diğer Bölümlerle

İlişkileri...............................................................................3269.9.Üretim Planlama ve Kontrolünü Etkileyen Faktörler............. 3289.10.Üretim Planlaması ve Planlama Aralıkları................... 3329.11.Üretim Planlamasına İlişkin Karar Değişkenleri ve Maliyet

Kalemleri...................................................................3339.12.Üretim Planının Hazırlanması........................................3359.13.Üretim Programlaması................................................ 340ÖZET..............................................................................354ALIŞTIRMALAR.......................................................................356TEST SORULARI............................................................. 363VVİNOSB ÖRNEK ÇÖZÜMLER............................................ 366

CEVAP ANAHTARLARI................................................. 375S Ö Z LÜ K ........................................................................377K AYN AKLAR ................................................................. 387DİZİN..............................................................................392

1ÜRETİM VE

ÜRETİM YÖNETİMİ

1.1. ÜRETİM KAVRAMI VE ÖNEMİ1.2. ÜRETİM YÖNETİMİ KAVRAMI1.3. ÜRETİM YÖNETİMİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ1.4. ÜRETİM YÖNETİMİNİN FONKSİYONLARI VE

AMAÇLARI1.5. ÜRETİM YÖNETİMİ KONULARI1.6. ÜRETİM YÖNETİMİNİN İŞLETME

ORGANİZASYONU İÇİNDEKİ YERİÖZETALIŞTIRMALAR TEST SORULARI

1.1. ÜRETİM KAVRAMI VE ÖNEMİÜretimin temelinde insan ihtiyaçlarının karşılanmasına

yönelik ekonomik faaliyetler yer almaktadır. Ekonomik faaliyetler

üretimle başlar, üretimle devam eder ve üretimle sona erer. Bir

ülkenin ekonomik kalkınması ile üretim arasında yakın bir ilişki

vardır. Ekonomik faaliyetler sonucu bir ülkenin ekonomik

kalkınması, ancak mal ve hizmet üretimi sonucu sağlanacak gelirin

artırılması ile mümkün olabilecektir.

Üretim yeterli olması ve doğru alanlara yönelik olarak

yapılması, özellikle az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde gelir

azlığı, kaynak kıtlığı ve kaynakların verimli kullanılmasından dolayı

büyük önem taşımaktadır. Bu ülkelerde toplam yatırım alternatifleri

arasında en fazla üretim artışını sağlayacak olanların seçilerek

kaynakların optimal kullanımının sağlanması önemlidir. Bu nedenle,

yeni ürünlerin geliştirilmesi ve üretilmesi özellikle bu ürünlerin

hangi sanayi dallarında geliştirileceği ve üretileceği konusu, ülkenin

ekonomik gelişmesinin hızını ve yönünü belirleyici olacaktır. Bugün

ekonomik gelişmenin yönünü doğru olarak belirleyerek üretimde

başarılı olan ülkeler, gelişmiş ülkeler durumuna gelmiştir.

Üretim kavramı işletmecilikte kullanılan en önemli

kavramlardan birisidir. Çünkü; işletme faaliyetlerinin temelinde

üretim vardır. İşletme müşteri ihtiyaçlarını karşılamak üzere mal ve

hizmet üretmek amacıyla kurulur. ^Üretim, insan ihtiyaçlarınıkarşılamak amacıyla mal veya hizmetlerin meydanagetirilm esi işlem ine ^leriTn Üretim işlemi, fiz ik i bir malın üretim iyle ilgili olduğu kadar, aynı zamanda hizmet üretim iyle de yakından ilgili bulunmaktadır. Örneğin; pamuktan, iplik ve

iplikten kumaş üretimi fiz ik i bir mal üretimidir. Benzer şekilde

ayakkabı, televizyon, çikolata ve otomobil üretimi fiziki bir üretim

şeklidir. Ancak fiziki mal bir üretim durumu sözkonusu olmamakla

birlikte, hizmet üretiminin geçerli olduğu; bankacılık, sigortacılık,

turizm, pazarlamacılık, taşımacılık alanlarında da üretim sözkonusu

olmaktadır. Bu kitapta üretim yönetimiyle ilgili açıklamalarda

öncelikle fiz ik i b ir mal üretim inin geçerli olduğu durumlarla ilgili

konular ele alınacaktır.

Üretim Yönetimi Cilt I____________________________________________________2

4 Üretim ve Üretim Yönetimi

Üretim, müşteri ihtiyaçlarını karşılamak için belirli girdilerin bir takım işlem lerden geçirilerek bir mal ya da hizmet halinde çıktıya dönüştürülmesine denir. Örneğin; buğday girdisi belirli işlemlerden geçirilerek ekmek üretilir. Üretim tanımına göre üretim sisteminin dört önemli unsuru bulunmaktadır. Bunlar;müşteri, girdi, işlem ve çıktıdır. Üretim sistemini meydana getiren elemanların durumu ve aralarındaki ilişkiler aşağıda Şekil 1.1.'de görülmektedir.

Şekil 1.1. Üretim İşlem inin Yapısı ve Elemanları

MÜŞTERİ GİRDİ İŞLEM ÇIKTI

T

A

L

E

P

Üretim sisteminin yukarıdaki şekilde işleyişinin başlangıç noktasında müşteri talebi vardır. İşletmenin üretim sistemi bu talebi karşılamak üzere belirli girdileri çeşitli işlemlerden geçirerek çıktı haline dönüştürür. Üretim işleminin yukarıdaki şekildeki işleyişine uygun olarak çeşitli örnekler verilebilir; Demir cevherinin fabrikalarda işlenerek demir-çelik üretimi, buğdayın fabrikalarda işlem görerek ekmek veya bisküvi üretimi, zeytinin çeşitli işlemlerden geçirilerek zeytinyağı üretimi gibi.

Üretimi çeşitli bilim dalları kendi açılarından farklı şekillerde tanımlamışlardır. Ekonomi bilim i üretimi, fayda meydana

Üretim Yönetimi Cilt I

getiren işlem ler olarak tanımlamaktadır. Örneğin; taşkömürünün yer altından çıkarılması, kömürün toprak altında bulunmasına kıyasla değer artırıcı bir işlem olduğu için, ekonomi bilimine göre üretim olarak düşünülür.

Mühendisler üretimi, belirli bir fiziksel varlık üzerinde onun değerini artıracak bir değişiklik yapmayı ya da hammadde ve yarı ürün niteliğindeki maddeleri, b ir ürün haline dönüştürme olarak tanımlamaktadır. Bu nedenle işletme bilimi, ekonomistler tarafından yapılan üretim tanımına yakın bir tanımı benimsemektedir. Bu tanıma göre üretim; müşteri ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla belirli girdilerin, dönüştürme sürecinde çeşitli işlem lerden geçirilerek mal veya hizmet olarak çıktıların elde edilmesidir.

işletmenin temel fonksiyonu üretim ve pazarlamadır. Bir işletmede üretimin başlaması ve sonraki aşamalarda devam etmesi belirli süreçlerdeki işlemlerle olmaktadır. Yeni bir mal ve hizmet üretim işleminin ortaya çıkmasa ve piyasaya sunulabilmesi için aşağıda Şekil 1.2.'de görülen aşamalardan geçilmesi gerekmektedir.

Şekil 1.2. Üretim Öncesi ve Sonrası Aşamalar

ZAMAN

Yeni bir ürünün üretilebilmesi için önce müşteri istek ve ihtiyaçlarına uygun bir mal ve hizmet tasarımı amacıyla araştırma ve geliştirme çalışmaları yapılır. Araştırma geliştirme sonuçlarına göre üretimde kullanılabilecek alternatif üretim teknolojileri içerisinden en uygun olanı seçilir. Seçilen bu teknoloji ile piyasa talebine uygun miktar, kalite, zaman ve yerde mal ve hizmet üretim işlemi yapılır. Üretilen mal ve hizmetler piyasa talebini karşılamak amacıyla pazara sunulur. Pazar araştırmasıyla elde edilen bilgiler ışığında üretimde gerekli düzenlemeler yapılarak, üretime devam edilir. Örneğin; yeni bir cep telefonu üretmek için

Üretim vş Üretim Yönetimi.

piyasa araştırması yaparak müşteri beklentilerine uygun özellikte cep telefonu tasarlanarak üretilmesi.

1.2. ÜRETİM YÖNETİMİ KAVRAMIÜretimi etkilen faktörler ve üretimle ilgili işlemler, üretim

yönetiminin konusunu oluşturmaktadır. İşletmelerde üretim faaliyetlerini etkileyen; talep, fiyat, kalite, zaman, ürün ve ürünlerin özellikleriyle ilgili faktörler üretim yönetiminin konusunu meydana getirir. Ayrıca işletmeler; sermaye, işgücü, makine ve teknoloji,hammadde ve yardımcı madde gibi sınırlayıcı şartların etkisi altında faaliyetlerini sürdürürler. İşletme yöneticileri bu sınırlayıcı şartlara göre rasyonel bir şpkilde etkin ve verimli bir biçimde çalışmak durumundadırlar. Üretim yönetim i, işletmedeki mevcut kaynakların etkin ve verim li b ir şekilde kullanım ıyla istenilen kalite ve miktarda ürünlerin üretilmesiyle ilg ili karar verme işlem idir. Üretim yönetimiyle, kaynakların en etkin bir biçimde kullanılması, kayıpların en aza indirilerek verimli çalışılması ve kalite yönünden istenilen seviyeye çıkarılması hedef alınır.

Üretim yönetimi faaliyetleri doğrudan mal ve hizmetlerin üretimiyle ilgili olmaktadır. Üretim yönetimi müşteri taleplerini karşılamak için eldeki mevcut üretim faktörlerini jiikkate alarak

kalite, fiyat, miktar ve zamanda üretim yaparak, müşteri taleplerini en uygun şekilde karşılamalıdır. işletmelerde üretimle ilgili çalışmaları organize ederek yönetmek üzere, üretim yönetimi bölümü kurulmuştur. Üretim yönetimi bölümü, üretimle ilgili kararları verirken işletmenin diğer fonksiyonlarını da dikkate almak durumundadır. İşletmenin temel iki fonksiyonundan birincisi üretim, İkincisi de pazarlamadır. Üretimle ilgili kararlarda sürekli olarak müşteri taleplerinde meydana gelen değişmeler gözönünde bulundurulmalıdır. Ayrıca yeni teknolojiler kullanarak yüksek kaliteli üretim yapabilmek içinde belirli bir sermayeye ihtiyaç vardır. Bu nedenle gerekli sermayenin temini için üretim

bölümünün finansman bölümü ile de sıkı bir işbirliği içerisinde olması gereklidir. Üretim kararları alınırken işletmenin diğer fonksiyonlarından olan; muhasebe, personel, araştırma- geliştirm e ve bilgi işlem bölümleriyle de işbirliği yapılmalıdır.

Üretim yönetimi kapsamı bakımından oldukça geniş ve faaliyet hacmi çok yönlü temel bir işletme fonksiyonudur. Bu duruma göre üretim yönetimi için aşağıdaki tanımı yapabilmek mümkündür:

Üretim yönetim i, işletmenin elinde bulunan malzeme, mailine ve insangCicti kaynakların» belirli m iktardaki ürünün istenilen kalitede, istenilen zamanda ve en düşük maliyetleüretim ini sağlayacak biçimde bir araya getlnTerekToplanılmasıyla ilg ili işlem lere denir.

Üretim yönetimi için yukarıda yapılan tanımlama, fabrika yönetimiyle de ilgili bulunmaktadır. Üretim yönetimi büyük ölçüde fabrika sistemiyle birlikte gelişmiştir. Fabrika sistemi içerisinde üretimle ilgili organizasyon, stok kontrolü, kalite kontrolü, üretim planlama ve kontrolü, işyeri düzeni gibi çeşitli problemler ortaya çıkmıştır. Üretim yönetimiyle ilgili araştırmalar önceleri direkt işçilik maliyetleriyle ilgili olmasına karşılık, teknolojideki hızlı değişim sonucunda işçilik maliyetlerinin, üretim maliyetleri içerisindeki payı azalmıştır. Bunun sonucunda üretimle ilgili araştırmalar direkt işçilik maliyetleri yerine, genel üretim giderleri üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu gelişmeye bağlı olarak üretim yönetimi fabrika sistemi içerisinde; kalite kontrolü, stok kontrolü, üretim planlama ve kontrolü, maliyet kontrolü gibi üretim faaliyetlerinde bilgisayar destekli üretim ve bilgisayar destekli tasarımı geliştirmiştir. Günümüz üretim sistemlerinin teknoloji odaklı otomasyona dayalı bir şekilde geliştiği görülmektedir. Üretim yönetimi konuları günümüzde bir fabrika sistemi içerisinde ele alınıp, değerlendirilmekte ve bu duruma göre öneriler geliştirilmektedir. Üretim yöneticilerinin temel görevi sistem yaklaşımıyla hareket ederek üretim sistemini başarılı bir şekilde yönetmektir. Üretim yönetimiyle ilgili problemlerin çoğu üretim sisteminin yapısından kaynaklanmaktadır. Üretim yöneticilerinin asıl görevi, üretim sisteminden kaynaklanan bu yapısal problemleri

Üretim Yönetimi Cilt I Z

Üretim ve Üretim Yönetimi

çözebilmektir. Üretim yöneticileri bu problemleri çözebilmek için gelişmiş ileri teknolojini kullanıldığı bilgisayarlı üretim sistemlerinden yararlanmaktadır.

1.3. ÜRETİM YÖNETİMİNİN TARİHSEL GELİŞİMİModern üretim yönetiminin gelişimi iki yüz yıllık bir geçmişe

sahiptir. Üretim yönetimiyle ilgili çalışmaların temeli fabrika sistemiyle ilgili çalışmalara dayanmaktadır. Fabrika sistemi ve yönetimiyle ilgili çalışmalar 18. Yüzyılda Adam Smith'in işgücüyle ilgili düzenlemelerin sonuçlarını ekonomik kârlılık ölçüleriyle açıklamasıyla başlamıştır. Adam Smith kalifiye işgücü yetiştirilmesiyle birlikte işgücünün oldukça başarılı bir şekilde üretim gerçekleştirebileceğini öne sürmüştür. 20. Yüzyılınbaşlarında Frederick VV.Taylor, Adam Smith'in teorisini geliştirerek, karışık üretim sistemleri için bilimsel yönetim yaklaşım ını geliştirmiştir. Üretim Yönetimi içinde bilimsel yönetim yaklaşımı 1930 yılından 1950'ye kadar yaygın bir kullanım alanı bulmuştur.

Frederick W. Taylor'un bilimsel yönetim yaklaşımı üretim yönetiminde, fabrika organizasyonu ve düzenlemesi ile üretim sistemleriyle ilgili çalışmalarda kullanılmıştır.

Modern üretim yönetiminin başlangıcından itibarenmeydana gelen gelişmeler aşağıdaki tarih sırasına göre gerçekleşmiştir;

-1776 Yılında Adam Smith işin bölümlere ayrılması ve üretim arasındaki ilişki üzerine çalışmalar yapmıştır.

-1799'da Eli VVhitney ve diğer araştırmacılar, işin parçalara ayrılması ve maliyet muhasebesiyle ilgili çalışmalar gerçekleştirmişlerdir.

-1832 Yılında Charles Babbage, işbölümünün sağlayacağı faydalar ile uzmanlaşma ve iş basitleştirmenin faydalan ve zaman analizinin esasları üzerine araştırmalar yapmıştır.

-1900 Yılında Frederick VV.Taylor Bilimsel YönetimYaklaşımını öne sürmüştür. Taylor, işlerin elemanlara ayrılmasını sağlayarak hareket ve zaman analizlerini geliştirmiştir.

-Yine 1900 yılında Frank B. Gilberth iş ve hareket analizleri konusunda çalışmıştır.

-1901'de Henry L.Gantt fabrikadaki makina, iş ve işçiler için

şemalar geliştirmiştir.

-1915 Yılmda F.W. Harris ekonomik stok miktarı üzerine

araştırmalar yapmıştır.

-1927'de Elton Mayo tarafından insan ilişkilerinin

araştırılmasına yönelik, Havvthorne çalışmaları yapılmıştır.

-1931 Yılında VValter A.Shewhart ürün kalitesinin

istatistiksel dağılımı ve kalite kontrol grafikleri konusunu

araştırmıştır.

-1935'de H.F. Dodge ve H.G. Romig kalite kontrolünde

istatistiksel örnekleme, muayene örnekleme planı ile ilgili

uygulamalar yapmıştır.

-1940 Yılında P.M.S. Blacket ve diğerleri yöneylem

araştırmasını İkinci Dünya Savaşında uygulamışlardır.

-1947'de George B.Dantzig, William Orchard Hays ve

diğerleri doğrusal programlama tekniğini bulmuştur.

-1950 Yılında A. Charnes, W.W. Cooper, H.Raiffa ve diğerleri,

matematiksel programlama, doğrusal olmayan programlama ve

stokastik modeller üzerinde çalışmalar yapmıştır.

-1951'de Sperry Univac tarafından geniş boyutlu

ticari hesaplamalar yapabilen dijital bilgisayarlar geliştirilmiştir.

-1960 Yılında L.Cummings, L.Porter ve diğerleri tarafından

iş ve insan ilişkilerini konu olan organizasyonlarda davranış

biçimleri üzerine çalışmalar yapılmıştır.

-1970'de W. Skinner tarafından iş geliştirme stratejileri ve

politikaları üzerine araştırmalar yapılmıştır.

-1970 yılından sonra üretim yönetiminde iki önemli gelişme

ortaya çıkmıştır. Birinci olarak, üretim teknolojisindeki gelişmelerle

birlikte üretim sistemlerinde bilgisayarların kullanılması sonucu

kitle halinde üretim yapılmasıyla üretim sistemlerinin ekonomideki

önemi artmıştır. İkinci olarak, üretim yönetiminde sadece belirli

analizler yapılması yerine uygulamalı olarak yapılan araştırmalar

önem kazanmaya başlamıştır.

Günümüzde teknolojideki hızlı gelişmeye bağlı olarak

bilgisayarların yaygın bir şekilde kullanılmasıyla birlikte üretimde

en iyi sonucu sağlayan matematiksel modellerin daha fazla

Üretim Yönetimi Cilt I ! 2

Üretim ve Üretim Yönetimi

kullanılabilmesi mümkün olmuştur. Bunun sonucunda; üretim planlama ve kontrolü, kalite kontrolü, stok kontrolü, üretim hattının dengelenmesi, işyeri düzenlemesi gibi konulardageliştirilen bilgisayar programlan aracılığıyla geniş boyutlu uygulama yapabilme durumu ortaya çıkmıştır. Yöneylemaraştırmasında kullanılan modellerin bilgisayarlar aracılığıyla uygulamalı sonuçlar verebilmesine bağlı olarak, başta matematiksel programlama ve simülasyon olmak üzere, öteki karar verme problemlerinde önemli aşamalar kaydedilmiştir. Bütün bu gelişmeler sonucunda, üretim yönetimiyle ilgili konulardakarşılaşılan problemlerin çözümünde büyük kolaylıklar sağlanabilmiştir.

Üretim teknolojisindeki hızlı değişim ve gelişmelere bağlı olarak üretim yönetimi alanında da önemli değişiklikler olmuştur. Bilgisayar destekli tasarım (CAD) ve bilgisayar destekli üretim (CAM) işleminde bilgisayarın hız ve güvenirliliğinden yararlanarak üretim işlemi kaliteli olarak güvenilebilir şekilde kolaylıkla yapılabilmektedir. Günümüzde İnternet ortamında üretim ve tasarım işlemleri yapılabilmektedir. Dünyanın değişik bölgelerinde çalışan uluslararası şirketler başta otomotiv, bilgisayar, beyaz eşya olmak üzere diğer sektörlerde e-üretim de denilen değişik ürünlerin üretimini İnternet ortamnında yapabilmektedir.

Öte yandan sanayide üretimde robot kullanımı da yaygınlaşmaktadır. Robotlar önceleri bir bilgisayar programı ile insan kol ve bileğinin üç hareketini sağa-sola; aşağı, yukarı ve ileri-geri yapabilen makinelerdi. Bunlar, çoğunlukla insanlar için güç, bunaltıcı ve tehlikeli olan ağır işleri yapıyor; tozlu, zehirli ve sıcak iş ortamlarında çalışıyorlardı. Bu durum günümüz robotları içinde geçerli olmakla beraber, modern robotlar çok hafif ince ve kırılabilir parçaları da son derece duyarlı bir biçimde işleyebilmekte ve hatta resim bile yapabilmektedir. Personel maliyetlerinin giderek yükselmesi ve personelin çalıştırılmasında karşılaşılan problemler, sanayide robot kullanımını özendirmektedir. Artan rekabetle birlikte robotların hız, güvenirlik, maliyet ve kalite gibi konulardaki avantajlarından dolayı üretimde yaygın olarak kullanıldıkları görülmektedir.

Üretim Yönetimi Cilt I 11

Bununla birlikte robot kullanımının da çeşitli problemleri

bulunmaktadır. Bu problemler, uygun robot seçimi, robotun üretim

sistemine uyumu ve servis maliyetleriyle ilgili olmaktadır.

Üretim yönetimi alanında meydana gelen başlıca yeni

gelişmeler; Esnek İmalat Sistemleri, Malzeme İhtiyaç Planlaması (MRP) ve Japonlar tarafından geliştirilen Tam Zamanında Üretim (JIT) ve Tam Zamanında Teslim (JIC),

KANBAN, Toyota Üretim Sistemi ve Kalite Kontrol Çemberleridir.

1.4. ÜRETİM YÖNETİMİNİN FONKSİYONLARI VE AMACI

Üretim yönetiminin fonksiyonları balıca üç aşamadan

meydana gelen ilemlerden oluşmaktadır. Bunlar; .planlama, organizasyon ve kontroldür.

Planlama aşamasında, işletmenin üretim yönetimi

amaçları dikkate alınarak; üretim alt sistemlerinin organizasyonu,

üretim politikaları, üretim programları ve üretimle ilgili faaliyetlerle

ilgili gerekli planlama çalışmaları yapılır. Planlama aşamasında

ayrıca, talep tahminlerine uygun olarak; üretim planlaması, işgücü

planlaması, malzeme ihtiyaç planlaması, gelişim planlaması, işlem

planlaması, üretim metotları, personel planlaması, ödeme planı,

finansal planlama, çalışma sermayesi ve nakit akışı ve bilgisayar

destekli üretim, üretim sistemlerinin planlanması gibi işlemler

yapılmaktadır. Planlama işleminin temelini üretim planlaması

oluşturmaktadır. Üretim planlamasının başlıca üç önemli

fonksiyonu bulunmaktadır. Bunlar; üretim araştırması, üretim geliştirmesi ve üretim tasarımıdır. Planlama aşamasında,

organizasyonun amaçları ile üretim yönetiminin amaçlan arasında

uyum sağlanır. Yönetici eldeki mevcut üretim imkanlarını

gözönünde bulundurarak üretim planlaması yapmalıdır.

Organizasyon aşamasında, üretim alt sistemleri

içerisindeki bilgi akışı ve görevlerin dağılımı yapılır. Ayrıca üretim

alt sistemlerinin düzenli ve başarılı bir şekilde çalışabilmesi için

gerekli şartlar belirlenerek, alt sistemlerin amaçları görev ve