QEVERISJA LOKALE NË KOSOVË DHE PARIMET E KARTËS … · Dokumenti synon të vejë në pah se ekzistojnë politika efektive, përmes së cilave mund të ndikohet në avancimin e

2

Q E V E R I S J A LO K A L E N Ë K O S O V Ë D H E PA R I M E T E K A R T Ë S E V R O P I A N E P Ë R V E T Ë Q E V E R I S J E LO K A L E A S P E K T E K R A H A S I M O R E

3


QEVERISJA LOKALE NË KOSOVËDHE PARIMET E KARTËS

EVROPIANE PËR VETËQEVERISJE LOKALE

4


5


Përmbajtja

Hyrje 7

Qëllimi 7

I. KËSHILLI I EVROPËS 8Roli i Këshillit të Evropës 8

Struktura e Këshillit të Evropës 8

Simbolet 10

Arritjet e Këshillit të Evropës 11

II. KARTA EVROPIANE PËR VETËQEVERISJE LOKALE 13Qëllimi i KEVL-së 13

Fushëveprimi i KEVL-së 14

Parimet e KEVL 14

Parimi i vetëqeverisjes Lokale 15

Parimi i subsidiaritetit 15

Parimi i transparencës 16

Pjesëmarrja publike në nivel lokal 17

Parimet e përgjithshme në organizimin e burimeve njerëzore 17

Parimi i proporcionalitetit nën mbikëqyrjen e autoriteteve lokale 18

Parimi i autonomisë financiare 18

Parimi i bashkëpunimit për të formuar shoqata 19

Parimet e vetëqeverisjes lokale sipas Kushtetutës së Kosovës 19

Parimet sipas ligjit për vetëqeverisje lokale 19

III. VETËQEVERISJA LOKALE NË KOSOVË 21Rregullimi juridik i sistemit të Vetëqeverisjes Lokale në Kosovë 21

Organizimi 20

Statusi i komunave 23

Kompetencat komunale 23

Organet komunale dhe përgjegjësitë e tyre 23

Procesi i vendimmarrjes 25

Aktet komunale 26

Qëllimi i nxjerrjes së akteve nënligjore komunale 26

Mekanizmat e demokracisë së drejtpërdrejt 27

Mbikëqyrja komunale 27

IV. PROMOVIMI I PARIMEVE TË KARTËS EVROPIANE PËR VETËQEVERISJE LOKALE 29Ofrimi i shërbimeve publike komunale 29

Efikasiteti dhe efektiviteti në ofrimin e shërbimeve publike 29

Qasja ndaj shërbimeve publike 30

Krijimi i strukturave të qëndrueshme për të siguruar efikasitetin e administratës lokale 31

Angazhimi i qytetarëve në ofrimin e shërbimeve 31

Burimet njerëzore profesionale për ofrimin e shërbimeve cilësore 32

Krijimi i një qasje gjithëpërfshirëse dhe të koordinuar për zhvillimin e kapaciteteve profesionale 33

Fascilitimi i ndryshimit të sjelljes së punonjësve të administratës 34

Përdorimi i teknologjisë informative për të ofruar shërbimet on-line 34

Transparenca e organeve komunale 35

Qasja në dokumente publike 36

Pjesëmarrja e qytetarëve në vendimmarrje 36

Takimet publike me qytetarët 37

Promovimi i vullnetarizmit si formë e pjesëmarrjes së qytetarëve 37

Llogaridhënia komunale 40

Llogaridhënia dhe transparenca 40

6


7


Meqenëse qëllimi i dokumenteve politike dhe juridike tëorganizatave relevante ndërkombëtare është që tëkrijojnë para së gjithash të drejta, rregulla dhe parime,atëherë ato duhet të lidhen me mekanizmat zbatues tëkrijuar brenda sistemit juridik të një vendi. Detyrimetkushtetuese të thirrura në parime të së drejtësndërkombëtare mund të arrihen vetëm atëherë kur ikushtojmë vëmendje të veçantë identifikimit, përkufizimitdhe theksimit të rëndësisë së tyre. Mund të konstatohetse kjo vëmendje është mjaft e theksuar në parimin evetëqeverisjes lokale të cilën e proklamon KartaEvropiane për Vetëqeverisje Lokale (në tekstin emëtejmë KEVL), e adoptuar mjaft mirë në Kushtetutën eRepublikës së Kosovës. Ky parim kërkon interpretimin eangazhimeve të marra në kuptimin e të drejtave dheaftësive të autoriteteve lokale për të rregulluar dhemenaxhuar një pjesë substanciale të çështjeve publikenë interes të popullatës lokale.Për të përcaktuar shtrirjen dhe rëndësinë e detyrimeve tështetit të Kosovës në rrugën e implementimit të parimevetë KEVL-së, është parë e nevojshme zbërthimi iparimeve të kësaj karte në funksion të zbatimit të tyremë të lehtë nga institucionet lokale të qeverisjes. Nëkëtë drejtim duhet përmendur se një parim i përcaktuarmund të përmbaj dy ose më tepër veprime të cilatnevojiten të ndërmerren për të reflektuar adoptimin dhezbatimin. Nga këto mund ta dalim detyrime të ndryshme,për respektimin, mbrojtjen dhe zbatimin e tyre përmesmiratimit të masave pozitive të përshtatshme përkonkretizimin dhe për një efektshmëri të plotë të tyre.

Përmes këtij Manuali synohet që të krijohet një repertoari parimeve të KEVL-së, ndërlidhjes së tyre me parimetKushtetuese për vetëqeverisje lokale, si dhe legjislacionitvendor që rregullon këtë fushë. Manuali ndjek një logjikë tëzhvillimit të konceptit të parimeve të vetëqeverisjes lokale,detyrimeve që obligojnë dhe formave të përgjithshme tëndërmarrjes së veprimeve për jetësimin e tyre. Qëllimiështë që nëpërmjet sqarimit të këtyre parimeve, tëndikojmë në njohjen e tyre të përgjithshme, të informojmënë mënyrë sistematike për rolin e funksionimit të tyre, sidhe mënyrën e zbatimit të detyrimeve, përmes masave tëpërshtatshme të aplikuara.Ky Manual është pjesë e dokumenteve të Ministrisë së

Administrimit të Pushtetit Lokal (MAPL), , përkatësishtDepartamentit për Integrime Evropiane dhe Koordinimtë Politikave. Ky Udhezues do t’iu shërbej komunave, përtë zhvilluar politikat lokale në përputhje me parimetkryesore të vetëqeverisje lokale, por gjithashtu edhe tëgjitha palëve tjera të interesuara dhe të cilat në një formëose tjetër janë të ndërlidhura me qeverisjen lokale.Udhezuesi mund të përdoret në kuptimin e njëudhërrëfyesi për zhvillimin e kapaciteteve në komuna nëidentifikimin dhe adresimin e problemeve të ndryshmekomunale.

Qëllimi

Ky manual ka për qëllim të sqaroj parimet themelore tëvetëqeverisjes lokale të përcaktuara në Kartën Evropianepër Vetëqeverisje Lokale, parimet e pranuara nëKushtetutën e Republikës së Kosovës dhe Ligjin përVetëqeverisje Lokale. Gjithashtu, manuali ofron shembujpraktik të ndërlidhjes së funksioneve të qeverisjes lokaleme parimet e KEVL-së, metodat, mjetet dhe masat përzbatimin e tyre. Dokumenti synon të vejë në pah se ekzistojnë politikaefektive, përmes së cilave mund të ndikohet në avancimine vetëqeverisjes lokale, rritjen e rolit të komunave nëofrimin e shërbimeve më cilësore dhe në veçanti normatligjore që mundësojnë sigurimin e pjesëmarrjes aktive tëqytetarëve në procesin e krijimit të politikave dhevendimmarrjes lokale. Përmes këtij botimi, lexuesi do të jetë në gjendje tëkuptoj:

- Parimet e vetëqeverisjes lokale sipas KEVL-së- Shtrirjen dhe rëndësinë e këtyre parimeve - Udhëzimet për promovimin tyre- Ndikimin e tyre në ofrimin efikas dhe efektiv të

shërbimeve publike- Mekanizmat e pjesëmarrjes së qytetarëve në

vendimmarrje- Mbikëqyrjen administrative

Manuali do t’iu shërbej edhe të gjitha palëve tëinteresuara të cilat merren me çështjet e qeverisjes lokale

Hyrje

8


I. KËSHILLI I EVROPËSKëshilli i Evropës (KE) është organizata kryesore për tëdrejtat e njeriut e kontinentit të Evropës. Kjo organizatëështë themeluar për të promovuar demokracinë, mbrojturtë drejtat e njeriut dhe për të siguruar sundimin e ligjit nëEvropë. KE përfshin 47 shtete anëtare, 28 prej të cilavejanë anëtare të Bashkimit Evropian. Të gjitha shtetetanëtare të Këshillit të Evropës kanë nënshkruarKonventën Evropiane për të Drejtat e Njeriut, një traktati projektuar për të mbrojtur të drejtat e njeriut,demokracinë dhe sundimin e ligjit.KE është themeluar më 5 Maj 1949 nga 10 shtetetthemeluese: Belgjika, Danimarka, Franca, Irlanda, Italia,Luksemburgu, Holanda, Norvegjia, Suedia dhe Mbretëriae Bashkuar. Tani, KE mbulon pothuajse tërë kontinentinEvropian, me gjithsej 47 shtete anëtare dhe 6 shtete tëtjera me statusin e anëtarit vëzhgues, duke u bërë kështunjë forum i veçantë për diskutim të çështjeve tërëndësishme për rreth 800 milion evropianëve.1

Selia e Këshillit të Evropës është në Strasburg tëFrancës. Ajo ka t rreth 2200 të puësuar dhe ndër të tjeratka edhe zyrat e jashtme të ndërlidhjes me organizatat etjera ndërkombëtare. Në kuadër të saj funksionojnëQendrat Rinore Evropiane në Strasburg dhe Budapest,të cilat ofrojnë trajnime për të rinjtë në çështjet edemokracisë dhe të drejtave të njeriut.2

KE në Kosovë zbaton një varg projektesh të

rëndësishmedhe ka zyrën e saj në Prishtinë.

Roli i Këshillit të Evropës

Roli i Këshillit të Evropës është mjaft domethënës nëpromovimin dhe mbrojtjen e lirive dhe të drejtave tënjeriut. Në kuadër të kësaj Këshilli i Evropës mbronlirinë e shprehjes dhe të medieve, lirinë e tubimit,barazisë dhe mbrojtjen e minoriteteve. KE ka iniciuarfushata për çështje të tilla si: mbrojtja e fëmijëve,ndalimin e përdorimit të gjuhës së urrejtjes në internet,mbrojtjen e të drejtave të romëve etj. Këshilli i Evropëspo ashtu i ndihmon shtetet anëtare për të luftuarkorrupsionin dhe terrorizmin, si dhe për të ndërmarrëreformat e nevojshme gjyqësore. Në kuadër të KE-së,vepron grupi i ekspertëve kushtetues, i njohur siKomisioni i Venecias, i cili ofron këshilla ligjore për tëgjitha vendet e botës. Komisioni i Venecias punon në

katër fusha kryesore: 1. Asistenca kushtetuese, 2. Zgjedhjet dhe referendumet, 3. Bashkëpunimi me gjykatat dhe 4. Studimet ndërkombëtare, raportet dhe

seminaret.

Komisioni i Venecias përbëhet nga vendet anëtare tëKëshillit të Evropës, si dhe vendet e tjera jo anëtare (ngaviti 2004). Duhet përmendur se Në vitin 2014 nëKomision është anëtarësuar edhe Kosova.

Këshilli i Evropës promovon të drejtat e njeriut, nëpërmjetkonventave ndërkombëtare, të tilla si: Konventa përParandalimin dhe Luftën kundër Dhunës ndaj Grave dheDhunës në Familje dhe Konventës për Krimin Kibernetikë.Monitoron progresin e shteteve anëtare në këto fusha dhebën rekomandime përmes organeve të pavarura tëeksperteve të monitorimit. Të gjitha shtetet anëtare tëKëshillit të Evropës e kanë hequr dënimin me vdekje

Struktura e Këshillit të Evropës

Organet e Këshillit të Evropës janë:

Sekretari i Përgjithshëm - zgjidhet nga AsamblejaParlamentare e Këshillit të Evropës për një mandat 5vjeçare. Është përgjegjës për planifikimin strategjik dhedrejtimin e programit të punës dhe buxhetin e Këshillit sidhe mbikëqyrë zhvillimin e përditshëm të Organizatësdhe Sekretariatit4.

1 https://edoc.coe.int/en/an-overvieë/5450-kshilli-i-evrops-kush-jemi-far-bjm.html2 Këshilli i Evropës: “Rojtari i të Drejtave të Njeriut”, Council of Europe3 Këshilli i Evropës , e shkruan ceo anglisht libri4 Këshilli i Evropës: “Kush jemi, çfarë bëjmë”, Fq.2,

9


5 Këshilli i Evropës: “Rojtari i të Drejtave të Njeriut”, Council of Europe6 http://ëëë.coe.int/sq/ëeb/tirana/committee-of-ministers7 Këshilli i Evropës: “Rojtari i të Drejtave të Njeriut”, Council of Europe8 Po aty

Zëvendës Sekretari i Përgjithshëm - zgjidhet për njëmandat pesë vjeçarë nga Asambleja Parlamentare.Komiteti i Ministrave - është organ vendimmarrës i KE-së dhe është i përbërë nga ministrat e punëve të jashtmetë të gjithë shteteve anëtare ose perfaqsuesit e tyre tëpërhershëm diplomatik në Strasburg. Komiteti iMinistrave funksionon si një organ qeveritar, ku mund tëdiskutohen në baza të barabarta qasjet kombëtare ndajproblemeve me të cilat përballet shoqëria evropiane dheshërben si një forum kolektiv ku formulohen përgjigjetmbarë evropiane ndaj sfidave të tilla. Në bashkëpunimme Asamblenë Parlamentare, Komiteti i Ministrave ështëmbrojtësi i vlerave themelore të KE-së dhe monitoronmënyrën e përmbushjes së detyrimeve nga shtetetanëtare. Komiteti i Ministrave vendos për veprimtaritë eKëshillit. Ai gjithashtu përcakton veprimet që duhenndërmarrë në lidhje me rekomandimet e AsamblesëParlamentare dhe Kongresit të Autoriteteve Lokale dheRajonale të Këshillit të Evropës, si dhe në lidhje mepropozimet nga komitete të ndryshme ndërqeveritaree konferenca të ministrave të specializuar. Ai miratonprogramin e veprimtarive dhe buxhetin e Këshillit.6

Asambleja Parlamentare – është organ diskutues dheforca lëvizëse e Këshillit të Evropës. Anëtarët

emërohen nga parlamentet kombëtare të secilit shtetanëtar. Parlamentarët nga shtetet anëtare debatojnëpolitikat për miratim të cilat paraqiten pranë qeverivepër veprim. Përbëhet nga 318 anëtarë të parlamentitnga 47 shtete anëtare. Vendet të cilat e gëzojne statusine vëzhguesit në Asamblenë Parlamentare janë:Kanadaja, Izraeli, Meksika, dhe Shtetet e Bashkuara.8

Asambleja zgjedh Sekretarin e Përgjithshëm,Komisionarin për të Drejtat e Njeriut dhe gjyqtarët përGjykatën Evropiane të të Drejtave të Njeriut. Po ashtubën edhe monitorimin e zgjedhjeve7. Asambleja ofron udhëzime të rëndësishëme përaktivitetet e Komitetit të Ministrave dhe sektorëtndërqeveritar të Këshillit të Evropës. Presidenti ipërzgjedhur ka mandat prej tre viteve. Kryetarët epesë grupeve politike dhe Kryetarët e dhjetëkomiteteve formojnë Byronë e Asamblesë. Asamblejaka marrëdhënie me parlamentet kombëtare si tështeteve anëtare, ashtu edhe të atyre që nuk janëanëtare. Marëdhëniet shtrihen edhe me asambletëparlamentare ndërkombëtare dhe organizatatndërqeveritare. Kongresi i Autoriteteve Lokale dhe Rajonale - Ështëzëri i 200 000 rajoneve dhe bashkive dhe ofron një forumku përfaqësuesit e zgjedhur mund të diskutojnë

Fig.1. Organet e Këshillit të Evropës

318 anëtarë nga 47 shtetetë cilët emërohen nga parlamentet kombëtare tështeteve anëtare

problemet e përbashkëta, përvojat e tyre dhe zhvillojnëpolitika. Ky kongres punon për të forcuar demokracinëdhe të përmirësojë shërbimet në nivel lokal dhe rajonal.Kongresi i Autoriteteve Lokale dhe Rajonale të Këshillittë Evropës është një asamble politike mbarë evropiane,të 636 anëtarëve, të cilët janë të Zgjedhur (ata mund tëjenë këshilltarë rajonal ose komunal, kryetarë tëbashkive dhe kryetarë të autoriteteve rajonale) dhepërfaqësojnë mbi 200.000 autoritete lokale dhe rajonalenë 47 shtetet evropiane9. Kongresi promovon strukturaefektive lokale dhe rajonale dhe shqyrton gjendjen edemokracisë lokale dhe rajonale. Po ashtu, bënzhvillimin e iniciativave për t’u dhënë mundësiqytetarëve që të përfshihen në demokracinë lokale dherajonale dhe bën përfaqësimin e interesave të qeverisë.Kongresi gjithashtu vëzhgon zgjedhjet lokale dherajonale dhe nxitë krijimin e Euro-rajoneve. Organizonedhe trajnime per autoritetet lokale dhe rajonale në tëcilat ofrohet ndihmë për çështjet menaxheriale dheteknike.10

Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut - Eshtëorgan i përhershëm gjyqësor i cili garanton të gjitha tëdrejtat të cilat njihen me Konventën Evropiane për tëDrejtat e Njeriut. 47 shtetet anëtare të Këshillit tëEvropës janë palë të Konventës11. Konventa e posedonnjë mekanizëm që i udhëzon Shtetet Kontraktuese përzbatim të detyrimeve të ndërmarra. Që prej kohës kurka hyrë ne fuqi Konventa, gjithsej janë adoptuartrembëdhjetë Protokolle. Gjykata është e organizuar nëDhomën e Ulët, e përbërë nga 7 gjyqtarë dhe Dhomëne Lartë, e përbërë nga 17 anëtarë.12

Konferenca e OJQ-ve - përfshin 400 organizatajoqeveritare (OJQ) dhe siguron lidhje të rëndësishmemidis politikanëve, publikut dhe sjell zërin e shoqërisëcivile në Këshill. OJQ-të kanë status të pjesëmarrësit nëKëshillin e Evropës me qëllim të organizimit tëkonferencave. OJQ-të e gëzojnë statusin konsultativ sirrjedhojë e rëndësisë që kanë në pjesëmarjen nëprocesin e politikbërjes në Këshilli të Evropës.13

Komisioneri për të Drejtat e Njeriut - është një organ ipavarur përgjegjës për nxitjen, ndërgjegjësimin e arsimitdhe respektimin e të drejtave të njeriut në shtetet anëtaredhe sigurimin e pajtueshmërisë me konventat dherekomandimet e Këshillit të Evropës. Vëmendje eveçantë në Komision i kushtohet fëmijëve, të moshuarve,dhe personave me aftësi të kufizuara.

10


9 Po aty10 Po aty11 Po aty12 http://ëëë.euro-centre.eu13 Këshilli i Evropës: “Rojtari i të Drejtave të Njeriut”, Council of Europe

Të dhëna të përgjithshme

47Shtetet anëtare

AndorraArmeniaAustriaAzerbejgjanBelgjikaBosnia dhe Hercegovina,BullgariaKroatiaQiproRepublika e Çekisë,DanimarkaEstoniaFinlandaFrancaGjeorgiaGjermaniaGreqiaHungariaIslandaIrelandaItalia LatviaLitenshtajniLituania

LuksemburguMaltaRepublika e Moldavisë,MonakoMali i ZiHolandaNorvegjiaPoloniaPortugaliaRomaniaFederata RuseSan MarinoSerbiaRepublika e Sllovakisë,SloveniaSpanjaSuediaShqipëriaZvicëraMaqedoniaTurqiaUkrainaBritania e Madhe.

Simbolet

Flamuri Evropian – ështëpërzgjedhur nga Këshilli iEvropës në vitin 1955. Sfondinë qiellin blu dhe yjet qëformojnë një rreth, simbolizojnëbashkimin. Numri i yjeve është

dymbëdhjetë. Yjet zimbolizojnë përsosmërisë, plotësinëpër të kujtuar të dërguarit, bijtë e Jakobit, punët eHerkulit, muajt e vit, etj.Në vitin 1983 Parlamenti Evropian nga ana tjetëradoptoi flamurin e skicuar nga Këshilli i Evropës dherekomandoi që ai të bëhet emblema e KomuniteteveEvropiane. Këshilli Evropian i dha miratimin e tij nëqershor të vitit 1985. Institucionet e Bashkimit Evropianfilluan përdorimin e flamurit në vitin 1986.

Himni Evropian – u miratua nga KE në vitin 1972,është një angazhim muzikor nga Herbert Van Karajan,ekstrakt nga preludi i Odës së Gëzimit nga simfonia e nëntëe Bethovenit.

Bashkëpunimi Global - Këshilli i Evropës punon nëpartneritet të ngushtë me Bashkimin Evropian, Kombet eBashkuara, Organizatën për Siguri dhe Bashkëpunim nëEvropë, me vendet partnere dhe mbarë botën.

Arritjet e Këshillit të Evropës

1Heqja e dënimit me vdekje

2Forcimi i të drejtave të njeriut

3Mosdiskriminimi

4Lufta kundër racizmit

5Mbështetja e lirisë së shprehjes

6Barazia gjinore

7Mbrojtja e të drejtave të fëmijëve

8Mbrojtja e diversitetit kulturor

9Vëzhgimi i zgjedhjeve

10Arsimi në të drejtat e njeriut dhe demokracinë,

11Cilësia e ilaçeve dhe kujdesi shëndetësor.

Qeverisja financiare e Këshillit të Evropës - Që nga viti2012 Këshilli i Evropës ka miratuar Programin dyvjeçar përbuxhetin.

Të ardhurat e Këshillit të Evropës - Buxheti financohetkryesisht nga kontributet e shteteve anëtare. Kontributetkombëtare janë bazuar në një formulë e cila llogaritpopullsinë dhe prodhimin e brendshëm bruto. Kontribuesitkryesor (Franca, Gjermania, Italia, Federata Ruse dheMbretëria e Bashkuar), të gjithë paguajnë të njëjtën normë

për buxhetin e zakonshëm, duke siguruar rreth 57% tëtotalit. Shtetet mund të japin kontribute vullnetare për tëmbështetur programin e punës në Këshillin e Evropës.

Përdorimi i parasë – Këshilli i Evropës përdor paratë e sajpër të zbatuar programin, i cili është i strukturuar rreth treshtyllave tematike: Të drejtat e njeriut (duke përfshirëGjykatën Evropiane të të Drejtave të Njeriut), sundimin eligjit dhe demokracinë.

Programi dhe Buxheti për 2014 - 2015 - Përfshin 31 programeoperative, duke mbuluar sektorin ndërqeveritar, institucionet,marrëveshjet e pjesëshme dhe mekanizmat e pavarura.

Miratimi i buxhetit - Programi dhe buxheti i propozuarnga Sekretari i Përgjithshëm miratohet nga Komiteti iMinistrave. Programi miratohet për 2 vjet.

11


Këshilli i Evropës dhe BashkimiEvropian

Edhe pse Këshilli i Evropës dhe BashkimiEvropian tani ndajnë një flamur dhe njëhimn të përbashkët, rolet, funksionet dheqëllimet e tyre janë mjaftë të ndryshme.Këshilli i Evropës është një organizatëndër qeveritare e cila sot ka 47 shteteanëtare. Ajo ka të bëjë kryesisht membrojtjen e të drejtave të njeriut,demokracinë dhe sundimin e ligjit.Këshilli i Evropës gjithashtu dallon ngaKëshilli Evropian. Këshilli Evropian(European Council) është institucion iBashkimit Evropian dhe përbëhet ngashefat e shteteve anëtare të UE, kurseKëshilli i Evropës (Council of Europe)është organizatë ndërkombëtare më egjerë se sa Këshilli Evropian.

12


13


II. KARTA EVROPIANE PËR VETËQEVERISJE LOKALE

Karta Evropiane e Vetëqeverisjes lokale ështëakumulim i shumë iniciativave dhe i shumë vitevepunë brenda Këshillit të Evropës. Në vitin 1957,

Këshilli i Evropës ka shprehur vlerësimin e rëndësishëmtë institucioneve lokale, duke krijuar një organpërfaqësues në nivelin evropian, i cili që prej asaj koheështë transformuar në Konferencën e Përhershme tëAutoriteteve Lokale dhe Rajonale të Evropës (CLRAE). Ishte pikërisht kjo Konferencë e cila në Rezolutën e sajnr.64 (1968) propozoi një Deklaratë Parimesh përAutonominë Vendore dhe bëri thirrje për miratim të sajnga Komiteti i Ministrave të Këshillit të Evropës. Kjoiniciativë u mbështet nga Asambleja Konsultative, e cilanë Rekomandimin 615 (1970) i paraqiti Komitetit tëMinistrave një tekst të bazuar në tekstin e Konferencëssë Përhershme të Autoriteteve Lokale dhe Rajonale tëEvropës.

Deklarata e propozuar kishte karakter të përgjithshëmdhe gjithëpërfshirës. Rezultati logjik i kësaj qasje ishteparaqitja për Komitetin e Ministrave, në Rezolutën 126(1981), nga CLRAE i një projekt-karte evropiane tëvetëqeverisjes vendore (lokale), me kërkesën që ajo tëmiratohej me statusin e një konvente evropiane.Komiteti i Ministrave vendosi t’ia transmetontepropozimet e CLRAE-s, Komitetit Drejtues për ÇështjeRajonale dhe Bashkiake (CDRM), me synimin ediskutimit të tyre në Konferencën e 5-të të ministraveevropian përgjegjës për qeveritë vendore (Lugano, 5-7tetor 1982). Në përfundimet e tyre, ministrat epranishëm në Lugano u shprehën se “... se kjo draft-kartë përbën një hap të rëndësishëm drejt përcaktimittë parimeve të autonomisë vendore. Duke parë rezervate disa ministrave rreth nevojës për një kartë në formëne një konvente të detyrueshme dhe rreth disaaspekteve të përmbajtjes së saj, i kërkuan Komitetit tëMinistrave të Këshillit të Evropës të udhëzonte KomitetinDrejtues për Çështjet Rajonale dhe Bashkiake (CDRM),që në bashkëpunim me Konferencën e AutoriteteveLokale dhe Rajonale të Evropës, të bënin ndryshimet enevojshme në projekt-kartën evropiane të vetëqeverisjesvendore.

Komiteti i Ministrave, siç u udhëzua nga CDRM-ja, bëri njërishikim të plotë të projekt-kartës. Gjatë diskutimeve përzbatimin e përfundimeve të Konferencës së Luganosmorën pjesë edhe përfaqësues nga CLRAE. Teksti iprojekt-kartës u rishikua nga CDRM-ja dhe i’u dërgua

Konferencës së 6 të ministrave evropianë përgjegjës përqeverisjet vendore, të cilët u mblodhën në Romë më 6-8 nëntor 1984. Pas shqyrtimit të këtij teksti, ministratshprehën miratimin e tyre unanim për parimet epërfshira në të. Në lidhje me formën ligjore që duhej tëmerrte karta, brenda kuadrit të opinioneve tëAsamblesë Konsultative dhe Konferencës sëMinistrave të Romës, Komiteti i Ministrave në qershortë vitit 1985, miratoi Kartën Evropiane tëVetëqeverisjes lokale në formën e një konvente. Nënjohje të faktit që iniciativa për kartën kishte ardhur ngaKonferenca e Përhershme e Autoriteteve Lokale dheRajonale të Evropës, u vendos që konventa të hapejpër nënshkrim më 15 tetor 1985, me rastin e sesionit të20-të plenar të CLRAE-s.14

Qëllimi i KEVL-së

Qëllimi i Kartës Evropiane për Vetëqeverisje Lokale ështëtë plotësojë mungesën e standardeve të përbashkëtaevropiane për matjen dhe garantimin e të drejtave tëorganeve lokale, të cilat janë më pranë qytetarëve dhe t’ijapin qytetarëve mundësinë e pjesëmarrjes efektive nëmarrjen e vendimeve me ndikim për interesin epërgjithshëm.Karta i angazhon palët të zbatojnë rregullat bazë qëgarantojnë pavarësinë politike, administrative dhefinanciare të organeve vendore. Ajo demonstron nënivelin evropian vullnetin politik, për t’i dhënë jetë në tëgjitha nivelet e administrimit territorial, parimeve tëmbrojtura që prej miratimit të saj nga Këshilli i Evropës.Në të vërtetë, Këshilli është i bindur se niveli ivetëqeverisjes që gëzohet nga të gjitha organet

14 https://ëcd.coe.int/VieëDoc.jsp?id=1962187&Site=Congress

14


vendore mund të konsiderohet si prove i demokracisësë vërtetë. 15

Fushëveprimi i KEVL-së

Karta jep një kontribut thelbësor për mbrojtjen dhezgjerimin e vlerave të përbashkëta të Evropës përmes:

• Arritjes së një uniteti më të madh ndërmjetanëtarëve të saj me qëllim të ruajtjes dherealizimit të idealeve dhe parimeve të cilat janëtrashëgimia e tyre e përbashkët, e që arrihetpërmes marrëveshjeve në fushënadministrative;

• Të drejtën e qytetarëve për të marrë pjesë nëkryerjen e punëve publike si një nga parimetdemokratike të përbashkëta nga të gjitha shtetetanëtare të Këshillit të Evropës e cila mund tëushtrohet drejtpërdrejtë në nivelin lokal;

• Sigurimin e një administrate efektive dhe mëafër qytetarit;

• Kontributin në decentralizimin e kompetencave;

• Rëndësinë e organeve vendore lokale përndërtimin e Evropës;

• Nevojën që organet lokale të zgjidhen nëmënyrë demokratike dhe të gëzojnë autonomitë gjerë.

Karta përbëhet nga 18 Nene me 45 Paragrafë, e ndarënë tri pjesë.

Pjesa e I përfshinë 11 Nene me 30 paragrafë. Kjo pjesëpërmban dispozitat kryesore që parashikojnë parimetkryesore të vetëqeverisjes lokale. Ajo thekson nevojënpër vendosjen e themelit kushtetues dhe ligjor tëvetëqeverisje lokale, përkufizon konceptin evetëqeverisjes lokale dhe jep parimet që udhëheqinnatyrën dhe objektin e kompetencave të organevelokale. Më tej, nenet lidhen me mbrojtjen e kufijve tëinstitucioneve lokale, duke pasur parasysh se ata kanëautonomi për strukturën administrative, marrjen nëpunë të personelit dhe duke përcaktuar kushtet përmbajtjen e një posti të zgjedhur vendor. Dy nenetkryesore lidhen me kufizimin e mbikëqyrjesadministrative të aktiviteteve të organeve lokale dhesigurinë që të kenë burime të mjaftueshme financiare

në dispozicion, aq sa nuk cenohet autonomia bazë.Pjesa tjetër e mbetur e dispozitave në këtë pjesëmbulon të drejtën e organeve vendore për tëbashkëpunuar dhe për të formuar shoqata, si dhembrojtjen e vetëqeverisjes lokale nëpërmjet të drejtëssë ankeses për zgjidhje ligjore.16

Pjesa II përmban 3 Nene (12 – 14) e 5 Paragraf. Kjopjesë përmban dispozita të ndryshme lidhur meobjektin e angazhimeve të ndërmarra nga palët. Nëpërputhje me synimin për të siguruar një ekuilibërreal ndërmjet garantimit të parimeve themelore dhefleksibilitetit të nevojshëm për të marrë parasyshveçantitë ligjore dhe institucionale të shteteveanëtare, Karta i lejon palët të përjashtojnë dispozitaspecifike të Kartës nga ato dispozita të cilat ata ikonsiderojnë të detyrueshme17

Pjesa e III e tekstit përmban 4 Nene (15 – 18) e 9Paragrafë. Përmban dispozita përfundimtare, të cilatjanë në përputhje me dispozitat e zakonshme tëpërdorura në konventat e hartuara nën mbikëqyrjen eKëshillit të Evropës18.

Parimet e KEVL

Karta është dokumenti që përfshin parimet e pranuaranga të gjitha shtetet demokratike të Evropës. Ajopërbënë një hap të rëndësishëm drejt përcaktimit tëparimeve të autonomisë. Karta është instrumenti iparë ligjor shumëpalësh që përcakton dhe garantonparimet e autonomisë vendore, si një ndër shtyllat edemokracisë - mbrojtja dhe zhvillimi i së cilës ështëdetyrë e Këshillit të Evropës. Konsiderohet se në këtëmënyrë, KEVL do të japë një kontribut thelbësor përmbrojtjen dhe zgjerimin e vlerave të përbashkëta tëEvropës.19

15 https://ëcd.coe.int/VieëDoc.jsp?id=1962187&Site=Congress16 Po aty17 Po aty18 Po aty19 Po aty

Karta Evropiane për Vetëqeverisje Lokale, (Paragrafi 3 iNenit 4) artikulon parimin e përgjithshëm për ushtrimin epërgjegjësive publike në formë të decentralizuar. Kyparim është përmendur në disa raste përbrendaKëshillit të Evropës, në veçanti në përfundimet eKonferencës së Lisbonës për ministrat evropian

përgjegjës për qeveritë vendore në vitin 1977. Sipas këtijparimi, në përjashtim të rasteve kur përmasa ose natyrae një detyre është e tillë që kërkon trajtim brenda njëzone më të madhe territoriale, ose kur ka çështjeepërsie efikasiteti ose ekonomie, përgjegjësitë publikeduhet t’i besohen përgjithësisht nivelit të qeverisjes qëështë më pranë qytetarëve.22 Po ashtu edhe paragrafi 4i këtij neni, trajton çështjen e përgjegjësive tëmbivendosura, ashtu që për të qenë të qartë dhe meqëllim të shmangies së çdo tendence për pakësim tëvazhdueshëm të përgjegjësive, kompetencat duhet tëjenë të plota dhe ekskluzive. Pavarësisht nga kjo, nëfusha të caktuara kërkohen veprime plotësuese nganivelet e ndryshme të qeverisjes dhe në këto raste ështëe rëndësishme që ndërhyrja nga organet qendrore dherajonale të kryhet në përputhje me dispozita të qartalegjislative.23

15


20 https://wcd.coe.int/VieëDoc.jsp?id=1962187&Site=Congress21 Karta Evropiane për Vetëqeverisje Lokale22 https://wcd.coe.int/VieëDoc.jsp?id=1962187&Site=Congress23 Po aty

• Parimi i vetëqeverisjes lokaleNë Kartën Evropiane për Vetëqeverisje Lokale (Nenin 2)përcaktohet qartë se: “Parimi i vetëqeverisjes lokale do tënjihet në legjislacionin e brendshëm dhe ku është praktikëedhe në Kushtetutë”. E drejta e vetëqeverisjes duhet tëushtrohet nga organe të themeluara në mënyrëdemokratike. Ky parim është në përputhje me rëndësinë qëKëshilli i Evropës i jep formave demokratike të qeverisjes. 20

Kuptimi i VQL sipas KEVL

• Vetëqeverisja lokale do të thotë e drejta dheaftësia e autoriteteve lokale, që të rregullojëdhe të menaxhojë një pjesë substanciale tëçështjeve publike nën përgjegjësinë e tyre dhenë interes të popullatës lokale. Kjo e drejtëushtrohet nga këshillat apo asambletë epërbëra nga anëtarë të zgjedhur me votim tëlirë, të fshehtë, të barabartë, të drejtpërdrejtëe universal dhe që mund të kenë organeekzekutive përgjegjëse para tyre. Kjo dispozitënuk i pengon qytetarët të mblidhen nëkuvende, referendume apo çdo formë tjetër tëpjesëmarrjes së drejtpërdrejtë të tyre aty kulejohet nga ligji.21

• Parimi i subsidiaritetit Parimi i subsidiaritetit përbën arsyen themelorenë procesin e decentralizimit. Sipas këtij parimi- çështjet publike realizohen sa më shumë qëtë jetë e mundur, në interes të qytetarëve nganiveli më i ulët i qeverisë që është në gjendje

të ofrojë shërbime efikase

16


• Parimi i transparencës

Qeverisja ka një dimension të dyfishtë politik dhe teknik. Nëdimensionin e saj politik ajo kërkon pjesëmarrjen,vendimmarrjen dhe udhëheqjen. Në dimensionin e saj teknikajo kërkon vlerësim të nevojave, planifikim, negocimin ekontratave, mekanizmave të kontabilitetit, monitorimin dhevlerësimin e ndikimit. Të dy dimensionet kërkojnëtransparencë. Politikat kombëtare dhe ndërkombëtare duhetpromovuar qeverisje të duhur për përmirësimin e qasjes nëshërbimet themelore për të gjithë.Në mënyrë që transparenca të paraqitet në mënyrë efektivenë qeverisjen lokale duhet të plotësohen disa premisa. Njënga premisat e para lidhur me ketë çështje është pasja esistemit demokratik të suksesshëm. Për të pasur një sistemtë tillë, duhet të funksionojë qeverisja e mirë në të gjithanivelet. Prandaj është i nevojshëm një sqarim i thjeshtë çfarënë të vërtetë janë qeverisja dhe qeverisja e mirë? Qeverisjaështë procesi i ushtrimit të autoritetit (polik, ekonomik,administrativ, etj.) në kryerjen e punëve publike, ndërsaqeverisja e mirë është vullneti dhe aftësia e qeverisë që t’ipërfshijë qytetarët dhe të ofrojë shërbime efektive. Pra,qeverisja dhe në veçanti qeverisja e mirë, ka të bëjë edhe memënyrat efektive të angazhimit të vazhdueshëm të sektorëvetë ndryshëm të shoqërisë. Prandaj, qeverisja është e lidhurngushtë me demokracinë dhe rolin qendror që qytetarëtduhet të luajnë në secilin sistem të qeverisjes efektive.Mekanizmi krijohet kur ka transparencë, pjesëmarrje publikedhe mekanizma të tjerë shtesë.24

Transparenca është mekanizëm i rëndësishëm qëinstitucionet lokale të bëjnë publike aktivitetet e saj,dokumentet dhe qëndrimet për çështje të ndryshme.Transparenca është element përbërës i demokracisë lokaledhe u ndihmon qytetarëve që t’i njohin, kuptojnë dhemiratojnë ose plotësojnë politikat, procedurat dhe veprimet e

komunës së tyre. Elementet më të rëndësishme tëtransparencës përfshijnë takime të hapura dhe pjesëmarrjenpublike, paraqitjen e pasqyrave financiare, lirinë e informimit,llogaridhënien, shqyrtimin buxhetor, procedurat e auditivit etj.Veç kësaj elemente të tjera që shpesh citohen si plotësuesepër transparencën janë të tilla si: integriteti dhe etika publike,masat kundër korrupsionit, luftimi i konfliktit të interesit,zbatimi i legjislacionit, etj. Decentralizimi forcon parimin etransparencës dhe të përgjegjshmërisë. Parimi illogaridhënies apo i përgjegjshmërisë zbatohet më mirë nënivelin e pushtetit lokal ku ofrohet shërbimi dhe ku ndodhenqytetarët (përfituesit direkt të një shërbimi). Transferimi ikompetencave e bën më të përgjegjshme qeverisjen përrealizimin e detyrave të saj. Cikli i shndërrimit të kërkesavenë shërbime është më pranë qytetarëve. Nëpërmjetmbikëqyrjes së këtij cikli shndërrimesh, qytetarët mund tëkontrollojnë më mirë punën e qeverisjes vendore. Ky parimndikon drejtpërdrejtë edhe në uljen e korrupsionit nga ana eadministratës lokale. Transparenca në nivelin lokal paraqitet simekanizëm që të ju ndihmojë autoriteteve lokale t’i publikojnëpunët e tyre, t’i kryejnë si duhet veprimet e tyre dhe të jenë tëpërgjegjshëm për aktivitetet e tyre të përditshme. Është forcështytëse për ndërtimin e qeverisjes së mirë, kështu qëndihmon në promovimin e zhvillimit lokal, në ngritjen e rritjesekonomike dhe zgjerimin e kohezionit social.

Disa nga praktikat që duhet zbatuar:

• Takime të hapura; • Qasja në informacione/ dokumente/ të dhëna;• Lejimi i qytetarëve që t’i shohin deklaratat buxhetore dhe

financiare;• Prokurimi i drejtë;• Pjesëmarrje publike;• Publikimi i të ardhurave të kryetarit, zëvendës kryetarit/

ve drejtorëve, kryesuesit dhe zëvendës -kryesuesit tëkuvendit, anëtareve të kuvendit;

• Punësim, promovim dhe largim i personelit në mënyrëligjore dhe të hapur;

• Promovim të legjislacionit komunal;

Mungesa e transparencës• Rritë përjashtimin social dhe kufizon qasjen e njerëzve

në burime dhe mundësi. • Komuna ka më pak mundësi të ofroj shërbime për të

gjithë qytetarët, e veçanërisht në zonat periferike. • Sektori privat heziton të paguaj taksat komunale.• Njerëzit lëvizin më tepër drejtë zonave urbane, e cila për

pasojë ka shtimin e papunësisë, shtimin e nevojave përndërtim (shpesh njerëzit nuk dëshirojnë të kërkojnë asleje ndërtimi), prodhon kaos urban (rritjen e nevojave përfurnizim me ujë, kanalizime, shkolla, shërbime mjekësore etj).

• Krijohet hendek mes organeve komunale dhe qytetareve.

• Ndikon që qytetarët të mos dalin në zgjedhje, qoftë atotë përgjithshme ose lokale dhe zvogëlon besimin në institucione.

24 MAPL: “Transparenca lokale dhe pjesëmarrja publike”, Doracak, Prishtinë, 2009

17


• Pjesëmarrja publike në nivelinlokal

E drejta e qytetarëve për të marrë pjesënë drejtimin e punëve publike është njënga parimet demokratike të përbashkëtanga të gjitha shtetet anëtare të Këshillit tëEvropës dhe kjo e drejtë mund tëushtrohet drejtpërdrejtë në nivelin lokal.25

Decentralizimi ndikon në rritjen e nivelit të pjesëmarrjes

së qytetarëve në procesin e vendimmarrjes lokale.

Publiku ka të drejtë të jetë

i informuar për

mënyrën e

ushtrimit të

kompetencave dhe përgjegjësive nga komuna.

Kufizimet ligjore për informimin e publikut

rregullohen me ligje të veçanta për qasjen në

dokumentet publike. Rëndësisë së pjesëmarrjes së

qytetarëve në jetën publike dhe qeverisjen lokale, i

përgjigjet thënia e famshme e ish-presidentit

amerikan Abraham Lincoln, sipas të cilit “qeveriakrijohet nga njerëzit dhe për njerëzit”. Prandaj, kjo e

drejtë buron nga fakti se qeveria përbehet nga

publiku dhe për publikun. Zgjedhja e përfaqësuesve

në organet e qeverisë lokale nuk kupton se publiku

ka hequr dorë plotësisht nga të drejtat pjesëmarrëse

dhe i ka caktuar të gjithë pushtetin përfaqësuesve të

tyre. Demokracia përfaqësuese është

një lloj i partneritetit midis qytetarëve

dhe shtetit, të cilët përmes

kushtetutës i bartin sovranitetin

shtetit duke i krijuar atij

legjitimitetin demokratik për

ndërtimin e institucioneve dhe

ushtrimin e pushtetit.

Megjithatë, publiku ende

gëzon të drejtën të vendos

për interesat e tij, ndonëse i

ka zgjedhur përfaqësuesit që

çështjet lokale t’i zhvillojnë

më lehtë, më shpejtë, në

mënyrë më profesionale dhe

më efikase.

25 KEVL, Preambula

26 Karta Evropianee Vetëqeverisjes Vendore dhe raporti shpjegues

27 https://ëcd.coe.int/VieëDoc.jsp?id=1962187&Site=Congress

28 Karta Evropianee Vetëqeverisjes Lokale

KEVL përcakton se përveç strukturave të përshtatshmetë menaxhimit, është shumë e rëndësishme përefikasitetin dhe efektivitetin e një organi vendor që tëjetë në gjendje të punësoj dhe të mbajë një personel,aftësitë e të cilëve përkojnë me përgjegjësitë engarkuara. Qartazi, kjo varet në një shkallë të madhenga aftësia e organeve vendore për të ofruar kushte tëfavorshme shërbimi27.

KEVL përcakton që:

• Autoritetet lokale duhet të lejohen për të përcaktuar samë shumë që të jetë e mundur strukturat e tyre tëbrendshme administrative, për t’i përshtatur ato menevojat lokale dhe për të siguruar menaxhimin efektiv;

• Autoritetet lokale duhet të kenë përgjegjësi të plotë përpersonelin e tyre;

• Kushtet e shërbimeve të punonjësve të qeverisjeslokale, siç përcaktohet nga KEVL, duhet të jenë të tillaqë të lejojnë rekrutimin dhe mbajtjen e stafit të kualitetittë lartë me bazë më të mirë të performancës, bazuarnë kompetenca profesionale, përvojë, barazi gjinoredhe duhet të përjashtojë çdo lloj të diskriminimit tëbazuar në përaktësinë fetare, gjuhësore apo etnike;

• Mundësitë e përshtatshme të trajnimit, shpërblimit dheperspektivat e karrierës dhe të sigurohen kushte përpunonjës të qeverisë në mënyrë që t’u mundësohetautoriteteve lokale për të arritur një performancë tëlartë të cilësisë në ofrimin e shërbimeve për qytetarët;

• Mundësitë për trajnim duhet të ofrohen dhembështeten nga qeveritë, në bashkëpunim meautoritetet lokale dhe shoqatat e tyre .

• Parimet e përgjithshme në organizimin e burimeve njerëzore

18


• Parimi i “proporcionalitetit” nëmbikëqyrjen e autoriteteve lokale

Karta Evropiane për Vetëqeverisje Lokale në nenin 8trajton mbikëqyrjen e aktiviteteve të organeve vendorenga organet e niveleve të tjera qeverisëse. Kjo nuk lidhetme krijimin e mundësive për individët që të ngrenë padikundër organeve lokale dhe as me caktimin e një avokatitë popullit, ose të aktiviteteve të tij, ose të një organi tjetërzyrtar që ka rol hetues. Mbi të gjitha, dispozitat janë nëpërputhje me filozofinë e mbikëqyrjes, e cila normalishtshoqërohet me contrôles de tutelle29, që janë traditë nëshumë vende që para shumë kohësh30.

Mbikëqyrja e organeve të qeverisjes lokale duhet tëbazohet në:

• Nevojën e ekzistimit të një baze të përshtatshmeligjore duke përjashtuar procedurat ad hoc tëmbikëqyrjes;

• Mbikëqyrja administrative duhet të kufizohet nëçështjen e ligjshmërisë së veprimit të organit vendordhe jo në dobinë e tij. Një përjashtim i veçantë, porjo i vetmi, bëhet në rastin e detyrave të deleguara,kur organi që i delegon kompetencat mund tëushtrojë mbikëqyrje mbi mënyrën sesi realizohenato. Gjithsesi, kjo nuk duhet ta ndalojë organinvendor nga ushtrimi i të drejtave të caktuara;

• Sipas parimit të “proporcionalitetit” organikontrollues, gjatë ushtrimit të detyrave të tij, është idetyruar të përdorë metodat që ndikojnë më pak nëautonominë vendore, ndërkohë të siguroj rezultatete dëshirueshme;

Synimi i vetëm i mbikëqyrjes administrative ështësigurimi i respektimit të ligjit dhe të parimevekushtetuese. Kontrolli administrativ, mund tëushtrohet nga autoritetet e nivelit më të lartë meqëllim sigurimin e efektivitetit për sa u përketdetyrave, zbatimi i të cilave i është deleguarautoriteteve lokale. Megjithatë, kontrolli administrativi autoriteteve lokale ushtrohet duke siguruar qëndërhyrja e autoritetit kontrollues të jetë nëproporcion me rëndësinë e interesave të cilat ka përqëllim t'i mbrojë;

• Parimi i autonomisë financiare

Decentralizimi efektiv kërkon autonominë e duhurfinanciare. E drejta ligjore për të kryer funksione tëcaktuara, nuk mund të ketë kuptim nëse organevevendore iu mohohen burimet e nevojshme financiare përrealizimin e tyre. Neni 9, paragrafi 2 i KEVL-së, përcaktonse autoritetet lokale duhet të kenë burimet e tyre tënevojshme financiare të cilat mund t'i disponojnë lirisht,brenda pushtetit të tyre dhe të cilat duhet të jenëproporcionale me përgjegjësitë e parapara nga kushtetutadhe ligji31. Karta parasheh që duhet të sigurohet liri fiskalee caktuar pushteteve lokale në kuadër të limiteve tëpërcaktuara ligjore të tatimeve dhe kompensimeve përdhënien e shërbimeve publike.

Ndër të tjera KEVL përcakton që:

• Sistemet financiare mbi të cilat bazohen burimet emjeteve në dispozicion të autoriteteve lokale duhet tëjenë të një natyre të shumëllojshme dhe fleksibile në njëmënyrë të mjaftueshme që t'iu mundësojë të ndjekin, përaq sa është e mundur në praktikë, ndryshimet reale tëshpenzimeve të bëra gjatë kryerjes së detyrave të tyre;

• Mbrojtjen e autoriteteve lokale që janë më të dobëtafinanciarisht dhe vendosjen e procedurave financiarebarazuese apo të masave ekuivalente që synojnëkorrigjimin e efekteve të shpërndarjes jo të barabartë tëburimeve potenciale të financimit, si dhe të ngarkesësfinanciare që ato duhet ta mbajnë. Të tilla procedura apo

29 Mbikëqyrja administrative si formë e pushtetit e ushtruar nga një person juridik i së drejtës publike mbi tjetrin.30 https://ëcd.coe.int/VieëDoc.jsp?id=1962187&Site=Congress31 Karta Evropiane për Vetëqeverisje Lokale, Neni 9

19


• Parimi i bashkëpunimit për të formuar shoqata

Karta i përkushtohet dhe trajton të drejtën e autoritetevelokale për të formuar shoqata. Trajton bashkëpuniminndërmjet organeve lokale mbi një bazë funksionale,veçanërisht me kuadrin e kërkimit të një efiçence më tëmadhe nëpërmjet projekteve të ndërsjella, ose nëpërmjetkryerjes së detyrave që shkojnë përtej kapacitetit të njëorgani të vetëm.

• Autoritetet lokale kanë të drejtë që gjatë ushtrimit tëpushtetit të tyre, të bashkëpunojnë mes vete dhe,brenda kufijve ligjor, të formojnë shoqata me

autoritetet e tjera lokale me qëllim realizimin edetyrave me interes të përbashkët;

• E drejta e autoriteteve lokale për të bërë pjesë nëshoqata për mbrojtjen dhe promovimin e interesave tëtyre të përbashkëta, si dhe e drejta për të bërë pjesënë shoqata ndërkombëtare të autoriteteve lokale duhettë njihen në çdo shtet;

Autoritetet lokale kanë të drejtë të bashkëpunojnë meautoritetet lokale në vendet e tjera, sipas kushteve qëmund të parashikohen nga ligji.33 Neni 10.2 përcaktonmundësinë e shteteve të përzgjedhin mjetet, qofshin atolegjislative ose jo, të cilat bëjnë të mundur vënien në jetëtë këtij parimi.34

masa nuk duhet ta ngushtojnë lirinë e veprimit tëautoriteteve lokale në fushën e tyre të përgjegjësisë;

• Autoriteteve lokale duhet t'iu kërkohet mendimi, në

formën e përshtatshme, lidhur me mënyrën e ndarjes sëburimeve të caktuara për rishpërndarje;

• Për aq sa është e mundur, grandet e dhëna autoritetevelokale nuk duhet të caktohen për financimin e projektevetë veçanta. Dhënia e grandeve nuk duhet t'iu heqautoriteteve lokale lirinë themelore për të ushtruar tëdrejtën e zgjedhjes për politikat brenda juridiksionit tëtyre;

• Me qëllim marrjen e huave për investimet kapitale,autoritetet lokale, brenda kufijve ligjor, duhet të kenëqasje në tregun vendor të kapitalit .

32 Karta Evropiane për Vetëqeverisje Lokale, Neni 933 Karta Evropiane për Vetëqeverisje Lokale, Neni 1034 https://ëcd.coe.int/VieëDoc.jsp?id=1962187&Site=Congress35 Ligji për vetëqeverise Lokale, neni 3

• Parimet e vetëqeverisjes lokalesipas Kushtetutës

Sipas Kushtetutës e Re-publikës së Kosovës ve-tëqeverisja lokalebazohet në parimet e qe-verisjes se mire, transpa-rencës, efikasitetit dheefektivitetit në ofrimin eshërbimeve publike.

Në nenin 123 të Kushtetutës, janë caktuar parimet bazëtë vetëqeverisjes lokale në Kosovë si:

• Parimi i qeverisjes se mire;• Parimi i transparencës;• Parimi i efikasitetit dhe i efektivitetit në ofrimin e

shërbimeve publike

• Parimet sipas Ligjit për vetëqeverisje Lokale

Me LVL janë përkufizuar parimet themelore mbi bazën esë cilave është ndërtuar dhe funksionon sistemi i vetë-qeverises lokale në Kosovë. LVL përkufizon parimin esubsidiaritetit, sipas të cilit “çështjet publike realizohen,sa më shumë që të jetë e mundur, në interes të qyteta-rëve nga niveli më i ulët i qeverisë që është në gjendjetë ofrojë shërbime efikase” . Parime të tjera të cilat nji-hen me këtë ligj mbi bazën e së cilave rregullohen ma-rëdhënie të shumta të funksionimit të pushtetit lokal,janë: parimi i transparencës, efikasitetit dhe efektivitetitnë ofrimin e shërbimeve publike, parimi i pjesëmarrjespublike, parimet themelore të financave lokale, parimete përcaktuara në KEVL për bashkëpunim ndërkomunal,parimet e shqyrtimit administrative etj.

20


21


III. VETËQEVERISJA LOKALE NË KOSOVË Vtëqeverisja lokale përfaqëson të drejtën dhe aftësinë eautoriteteve lokale, brenda kufijve ligjor, për të rregulluardhe menaxhuar një pjesë të konsiderueshme të çështjevepublike brenda përgjegjësisë së tyre dhe në interesat epopullsisë lokale. Rregullimi ligjor i organizimit dhefunksionimit të qeverisjes lokale në Kosovë, me komunatsi njësi themelore e vetëqeverisjes lokale, fillesat e saj ika që nga përfundimi i luftës në Kosovë dhe instalimit tëAdministratës së UNMIK-ut në vitin 1999. Përgjatëperiudhës së shtetformimit, vetëqeverisjes lokale nëKosovë i është kushtuar kujdes i veçantë me një autonomitë konsiderueshme të vetëqeverisjes, e cila garantohet mekushtetutë dhe ligjet në fuqi. Rregullimi apo procesi ligjori vetëqeverisjes lokale ka kaluar nëpër disa faza, si:

1Faza e administrimit të komunave sipasRregullativave të administratës së UNMIK-ut, mecaktimin e administratorit komunal;

2Faza e tranzicionit lokal apo administrimit tëkomunave sipas Rregullativave të UNMIK-ut dheakteve tjera ligjore të IPVQ-ve (komunat pa

administrator komunal dhe transferimit të gjithakompetencave ligjore), dhe

3Faza e fundit e vetëqeverisjes lokale sipasKushtetutës dhe Ligjeve të miratuara nga Kuvendi iRepublikës së Kosovës.

Kosova ka kaluar në një proces jo të lehtë të reformës sëpushtetit lokal, si në aspektin politik, financiar dhe atëadministrativ. Nga 30 komuna sa ishin fillimisht, sot nëvendin tonë janë 38 komuna. Së pari është bërë themelimii tri komunave të reja (2005-2007), dy me banorë shumicëshqipëtare dhe njëra me banorë shumicë turke. Ndërsa,

themelimi i pesë komunave tjera të reja dhe zgjerimi injërës me shumicë serbe, ishte përcaktuar me Ligjin përKufijtë Administrative të Komunave (2008), si dhe ishinthemeluar me zgjedhjet e vitit 2009 (Partesh 2010),respektivisht funksionimi dhe integrimi i komunave tëveriut është arritur tek në vitin 2013 me daljen e banorëveserb të Kosovës në zgjedhje.

Faktori kryesor apo baza e reformave të pushtetit lokalnë Kosovë është Plani Gjithpërfshirës për Zgjidhjen eStatusit të Kosovës (2007) apo siç është e njohur “Pakojae Ahtisarit”. Duke u bazuar në këtë, qeverisja lokale nëKosovës është kategori kushteteuese, organizimi dhefunksionimi i sëcilës rregulloet me Ligjin përVetëqeverisje Lokale. Financat e komunave, numri dhethemelimi i komunave të reja rregullohet me ligje tëveçanta. Kryeqytet i Kosovës është Prishtina, rregullimi iveçantë ligjor i së cilës do të bëhen me ligj të veçantëpër kryeqytetin.

Rregullimi juridik i sistemit të Vetëqeverisjes Lokale në KosovëSistemi i vetëqeverisjes lokale në Kosovë ështërregulluar me Kushtetutën e Republikës së Kosovës e

Numri i komunave - 38 Vendbanime - 1,467 vendbanime Numri i popullsisë - 1,780,021 Madhësia gjeografike- 10,896 km2. Komuna me popullsinë më të madhe - Prishtiname gjithsej 198,897 banorëKomuna me popullsinë më të vogël - Parteshi me1,787 banorë. Komuna me sipërfaqen më të madhe - Podujeva,me 633 Km2Komuna me sipërfaqen më të vogël - MitrovicaVeriore me 5 km2.

cila merr për bazë parimet dhe praktikat më të mirandërkombëtare. Legjislacioni bazë i vetëqeverisjesLokale është: Ligji për Vetëqeverisje Lokale Nr. 03/L-040,Ligji për Kufijtë Administrativ Nr. 03/L-041, Ligji përFinancat e Pushtetit Lokal Nr. 03/L-49, Ligji përBashkëpunim Ndërkomunal Nr. 03/L-010 dhe Ligji përZgjedhjet Lokale Nr. 03/L-072. Këto ligje, por edhe ligje tjera,si dhe legjislacioni sekondar ndër të tjera rregullojnë edhestatusin e komunave, kompetencat, organet komunale dhepërgjegjësitë e tyre, procesin e vendimmarrjes, aktetkomunale dhe hierarkinë e tyre, mekanizmat edemokracisë së drejtpërdrejtë dhe raportet me autoritetetinmbikëqyrëse dhe shqyrtimin administrativ. Po ashtu,legjislacioni i VQL-së rregullon edhe shumë çështje të tjeratë rëndësishme, megjithatë fokusi ynë do të jetë vetëm nëkëto elemente që specifikuam më lartë.

Organizimi

Njësi bazë e qeverisjes lokale në Kosovë është komuna. Autoritetet lokale kanë burimet e tyre adekuatefinanciare, të cilat i disponojnë lirisht, brenda pushtetittë tyre dhe kjo çështje është e rregulluar melegjislacion. Megjithatë komunat, janë perballuar memunesen e planifkmit adekuat buxhetor qe karezultuar me vështirësi sa i përket planifikimit dherealizimit të projekteve si pasojë e mungesës sëmjeteve te mjaftueshme financiare.

Korniza ligjore ka vendosur standardet epërgjith¬shme të funksionimit të sistemit, por shumëçështje specifike nuk janë rregulluar deri në fund dhekanë mbetur të hapura apo janë shumë fleksibile. Kjoduhet të bëjë edhe më shumë për të siguruar nëplotësi vazhdimësinë e punës së sistemit edhe pseshkëputjet e tilla e bëjnë sistemin jo funksional nësituata të caktuara.

Më kornizën ligjore vetëqeverisja lokale në Kosovëështë përcaktuar si e drejtë e autoriteteve lokale përtë menaxhuar një pjesë të shërbimeve publike që janënë interes të popullatës lokale. Në përputhje meparimet e Kushtetutës së Republikës së Kosovës,Kartës Evrop¬iane për Vetëqeverisje Lokale dhe“Pakos së Ahtisarit”, Kuvendi i Republikës së Kosovëska miratuar ligjet bazike për organizimin dhefunksionimin e VQL në Kosovë. LVL i cakton normatdhe standardet për një VQL e cila bazohet në 4 shtyllakryesore37:

- Demokracia lokale (zgjedhja e organevekomunale);

- Pushteti i autoriteteve lokale (autonomia lokale);- Organizimi dhe funksionimi i SVQ;- Mbikëqyrja e autoriteteve lokale.

Mënyrën e organizimit dhe të funksionimit të sistemit tëVQL e përcaktojnë nevojat e qytetarëve dhe grupeve tëndryshme të interesit, për të cilët edhe ekziston sistemi.SVQLK është i ndërtuar prej një niveli të pushtetit, i ciliruan lidhjen e funksionimit me nivelin qendror dhe me

strukturat e dekoncentruara të tij në mëshumë se një komunë”38.

Duke krahasuar anët e forta dhe tëdobëta të vetëqeverisjes lokale në

Kosovë, atëherë “anë e fortë ekëtij sistemi në Kosovë mundtë konsiderohet fakti indërtimit dhe funksionimit tësistemit të pushtetit lokal në

mënyrë demokratike dhe nëshërbim të të gjithë qytetarëve

pa marrë parasysh përkatësinë etyre etnike, gjinore, racore, fetare. Nëanën tjetër, “aspekt i dobët shihetstruktura e përzier organizative eadministratës (të emëruarit politik

(drejtorët) udhëheqin me administratëne komunës).

22


37 Analiza e funksionimi te Vetqeverisjes Lokale, MAPl, faqe 2038 MAPL: “Organizimi dhe Funksionimi i Qeverisjes Lokale në Kosovë”, MAPL, Prishtinë, 2013, fq. 22.

Fig.2. Organizimi i marrëdhënieve të komunës me grupet e ndryshme të interesit

23


Statusi i komunave

Komuna është person juridik e cila ka te drejte në mestjerash, që: të padisë dhe të paditet në gjykata; tëposedojë dhe të menaxhojë pasurinë; mund të jetëpronare apo bashkëpronare e ndonjë kompanie që ështënë interes të komunës në raport me qytetarët; të lidhëkontrata; të punësojë stafin; dhe të angazhohet nëaktivitete të tjera që janë të domosdoshme për realizimine përgjegjësive të saj”.39

Nga kjo rrjedhë se “e drejta e Qeverisjes Vendorerealizohet nëpërmjet përfaqësuesve të qytetarëve nëorganet e Komunës dhe me pjesëmarrje të drejtpërdrejtënë vendimmarrje. Ato mund të nxjerrin Rregullore që ipërkasin çështjeve përbrenda kompetencave të Komunës.Të miratojnë ose të nxjerrin Statutin e Komunës, tëmiratojnë buxhetin Komunal si dhe të nxjerrin akte të tjeratë përgjithshme që bien në kompetencë të tyre. Atyre uështë dhënë e drejta të rregullojnë dhe të udhëheqinçështjet publike në territorin e tyre brenda kufijve tëpërcaktuar”.40

Kompetencat komunale

Kompetencat e komunave në Republikën e Kosovës janëtë specifikuara në bazë të ligjit për vetëqeverisje lokale,përkatësisht nenet 17, 18 dhe 19. Sipas LVL-së llojet ekompetencave të komunave janë:

1Kompetencat vetanake – a) Zhvillimi ekonomiklokal, b) Planifikimi urban dhe rural, c) Shfrytëzimin etokës dhe zhvillimin, d) Zbatimin e rregulloreve të

ndërtimit dhe zbatimin e standardeve për kontrollimin endërtimit, e) Mbrojtjen e mjedisit lokal, f) Ofrimin dhemirëmbajtjen e shërbimeve publike dhe shërbimevekomunale, përfshirë furnizimin me ujë, kanalizimin dhedrenazhin, trajtimin e ujërave të zeza, menaxhimin embeturinave, rrugëve lokale, transportit lokal dhe skemavetë nxehjes lokale, g) Përgjigje ndaj rasteve emergjentelokal, f) Ofrimin e arsimit publik parashkollor, fillor dhe tëmesëm, duke përfshirë regjistrimin dhe licencimin epunësimin, pagesën e rrogave dhe trajnimin einstruktorëve dhe administratorëve të arsimit, i)Promovimin dhe mbrojtjen e të drejtave të njeriut, j)Ofrimin e kujdesit publik primar shëndetësor, k) Ofrimin eshërbimeve familjare dhe shërbimeve tjera të mirëqeniessociale, siç është përkujdesi për të cenueshmit, strehiminfamiljar përkujdesin fëmijëror, përkujdesin për tëmoshuarit, duke përfshirë regjistrimin dhe licencimin e

këtyre qendrave përkujdesëse, punësimin, pagesë errogave dhe trajnimin e profesionisteve të mirëqeniessociale, l) Banimin publik, m) Shëndetësinë publike, n)Licencimin e shërbimeve publike dhe objekteve, dukepërfshirë ato që kanë të bëjnë me argëtimin, aktivitetekulturore dhe të lira, ushqimin, strehimin, tregjet, shitësitnë rrugë, transportimin lokal publik dhe taksitë, o)Emërimin e rrugëve, rrugicave dhe vendeve të tjerapublike, p) Ofrimin dhe mirëmbajtjen e parqeve dhehapësirës publike, q) Turizmit, r) Aktivitetet kulturore dhetë lira, s) Çdo çështje që nuk është përjashtuarshprehimisht nga kompetenca e tyre, apo që nuk i ështëpërcaktuar shprehimisht nga kompetenca e tyre, apo qënuk i është përcaktuar një autoritet tjetër”.41

2Kompetencat e deleguara – a Shënimetkadastrale, b) Regjistrimin civil, c) Regjistrimin evotueseve, d) Regjistrimin e biznesit dhe licencimin,

e) Distribuimin e pagesave të ndihmës sociale (mepërjashtim të pensioneve), f) Mbrojtja e pyjeve qëndodhën në territorin e komunës në kuadër tëautorizimeve të deleguara nga autoriteti qendror, dukëpërfshirë edhe dhënien e licencave për prerjen e drunjvenë bazë të rregullave të miratuara nga Qeveria”.42

3Kompetencat e zgjeruara – a) Kompetencat ezgjeruara për përkujdesin dytësor shëndetësor, b)Kompetenca të zgjeruara në shkollimin universitar,

c) Kompetenca të zgjeruara në fushën e kulturës, d) Tëdrejta të zgjeruara për pjesëmarrje në zgjedhjen ekomandantëve të stacioneve policore lokale”. 43

Organet komunale dhe përgjegjësitë e tyre

Bazuar në ligjin për vetëqeverisje lokale organet komunalejanë: kuvendi i komunës dhe kryetari i komunës.

Kuvendi i Komunës është organi më i lartë në komunë qëpërbëhet nga anëtarët e tij, të zgjedhur drejtpërdrejt ngaqytetarët e komunës përkatëse me mandat 4 vjeçarSa ipërket përgjegjësive të kuvendit të komunës, ato janë:miraton statuin, rregulloren e punës, rregulloret komunale,bënë ndryshimin dhe shfuqizimin e tyre, pastaj miratonbuxhetin dhe planet investuese, bënë miratimin eçështjeve të tjera financiare, të cilat janë të rezervuara përkuvendin sipas statutit apo rregullores së punës, miratonplanin vjetor të punës dhe raportin vjetor, themelon

39 Ligji Nr. 03/ L- 40: “Ligji për vetëqeverisje lokale në Republikën e Kosovës”, Neni 5.40 Selimi, Ferid: “Qeverisja Vendore – Shqyrtime Krahasimore”, Vatra, Prishtinë, 2008, fq. 21.41 Ligji Nr. 03/ L- 40: “Ligji për vetëqeverisje lokale në Republikën e Kosovës”, Neni 17.42 Po aty, Neni 18.43 Po aty, Nenet: 17.20, 21, 22, 23.

24


komisionet e kërkuara sipas këtij Ligji, cakton nivelin etarifave dhe ngarkesave, bënë krijimin dhe përdorimin esimboleve, dekoratave dhe titujve të nderit të komunës, nëpajtim me ligjin në fuqi, bënë emërimin dhe riemërimin errugëve, rrugicave dhe vendeve të tjera publike, arrinmarrëveshje ndërkomunale dhe brenda komunale, bënëmarrjen e vendimeve për t’u bashkuar me asociacionepërfaqësuese të komunave të Republikës së Kosovës, sidhe përgjegjësi të tjera që që kërkohen me ligj”.44

Kryetari i komunës “është autoriteti kryesor ekzekutiv nëkomunë. Kryetari merr të gjitha kompetencat ekzekutivenë komunë, emëron nënkryetarët e tij dhe drejtorët edrejtorive të administratës komunale. Kryetari krijonpolitika, organizon dhe udhëheq punën e komunës,menaxhon buxhetin dhe mbikëqyrë punën e komunës, Nëaspektin organizativ, kryetari i komunës si organ kastrukturë të përzier organizative, të emëruarve politik dhetë shërbyesve civil. Për ushtrimin e të gjitha këtyrekompetencave, kryetari themelon zyra të ndryshme përpunë administrative. Rrjedhimisht kryetari merr edhe roline mbikëqyrjes së zbatimit të vendimeve të kuvendit tëkomunës duke qenë përgjegjësi kryesor për punën ekomunës dhe zbatimin e akteve të kuvendit. Sa i përketpërgjegjësive të tij, kryetari i komunës sipas LVL-së ka

këto përgjegjësi si vijon: a) përfaqëson komunën dhevepron në emër të saj; b) udhëheq ekzekutivin e komunësdhe administratën e saj dhe mbikëqyr administriminfinanciar të komunës; c) ushtron të gjitha kompetencat,të cilat nuk i jepen në mënyrë eksplicite kuvendit tëkomunës apo komiteteve të tij; d) ekzekuton aktet ekuvendit të komunës; e) emëron apo shkarkon zëvendësite tij/saj; f) emëron dhe shkarkon anëtarët e tij të cilët indihmojnë atij në kryerjen e detyrave; g) organizon punëndhe drejton politikën e komunës; h) propozon rregulloreapo akte të tjera për miratim në kuvendin e komunës; i)propozon zhvillimin komunal, planet rregullative dheinvestuese, propozon buxhetin vjetor për miratim nëkuvendin e komunës dhe e ekzekuton buxhetin emiratuar; j) raporton para kuvendit të komunës përsituatën ekonomiko-financiare të komunës dhe përzbatimin e planeve investuese të komunës, së pakunjëherë në gjashtë muaj apo kurdoherë që kërkohet ngakuvendi i komunës; dhe k)mund të kërkojë që kuvendi ikomunës ta shqyrtojë një akt komunal para hyrjes në fuqi,kur konsideron se akti cenon legjislacionin në zbatimdhe/apo interesin e komuniteteve. L) do të konsultojënënkryetarin për komunitete për çështjet që kanë të bëjnëme komunitetin jo shumicë; dhe m) Aktivitetet tjera që icaktohen me statut”.45

44 Ligji Nr. 03/ L- 40: “Ligji për vetëqeverisje lokale në Republikën e Kosovës”, Neni 17.46 Po aty, neni 58.

Fig.3. Skema e organeve komunale

25


Procesi i vendimmarrjes në nivel lokal është irregulluar me Ligjin për vetëqeverisje lokale dheRregulloren për hartimin dhe publikimin e aktevetë komunës. Sipas kësaj rregulloreje, me rastin enxjerrjes së akteve në nivel lokal, duhet tërespektohen parimet e përgjithshme të hartimit tëakteve nenligjore komunale, si vijon

- Parimi i Kushtetutshmërisë- Ligjshmërisë- Ekonomicitetit - Proporcionalitetit - Balancimit të interesave publike dhe private- Barazisë përpara ligjit- Mosdiskriminimit- Objektivitetit dhe paanshmërisë

Standardet që duhet tërespektohen më rastin ehartimit të akteve nënligjorekomunale:

- Teksti të jetë i qartë, konciz dhe të mosnënkuptoj dy kuptime.

- Të shmanget përdorimi i zhargonit tëbashkësisë

- Fjalitë të jenë të shkurtra- Të definohen të drejtat dhe obligimet e atyre

ndaj të cilëve zbatohet Akti të jetë istrukturuar sipas standardeve në (kapituj,nene dhe paragrafë).

- Preambula duhet të arsyetoj dispozitat emiratuara me terme të thjeshta

- Të shmangen dispozitat të cilat nuk kanëkarakter normues (dëshirat,deklaratatpolitike)

- Të respektohet përputhshmëria melegjislacionin

- Të shmanget përsëritja e dispozitaveekzistuese.

Propozuesit për hartimin e akteve nënligjore të komunës:

Nismën për hartimin e akteve nënligjore tëkomunës, sipas dispozitave të Ligjit për

Vetëqeverisje Lokale e ka:

- Kryetari i Komunës- Kryesuesi i kuvendit të komunës- Komitetet e kuvendit të komunës- Anëtari/ët e kuvendit të komunës

Rregull:

• Të gjitha aktet nënligjore të propozuara duhett’i dërgohen Kuvendit të Komunës

• Kuvendi i Komunës nxjerr vendim për miratiminnë parim të akteve të propozuara (të cilatshpallen për diskutim publik), ose nxjerr vendimpër refuzimin e tyre.

Iniciativën për hartimin e akteve në kompetencëtë kryetarit (urdhërsave dhe vendimeve sipasnenit 15 të Ligjit për vetëqeverisje lokale) e kaekskluzivisht: Kryetari i Komunës.

Bartës i përgatitjes së tekstit të rregullores së reapo ndryshimit dhe plotësimit të aktit ekzistues tëkomunës, është Drejtoria përkatëse e komunës,përkatësisht zyrtari i specializuar me kompetencë

Procesi i vendimmarrjes

Gjatë hartimit të projekt-akteve komunaleduhet të përcillen këta hapa:

- Hartimi i projekt aktit fillestar - Konsultimi i brendshëm i autoriteteve

lokale- Zhvillimi i koncept-dokumentit dhe

konsultimi me publikun- Konsultimi i jashtëm i grupeve të interesit

dhe qytetarëve- Vlerësimi i ndikimit financiar të aktit të

propozuar- Ripunimi i aktit pas konsultimeve- Shqyrtimi dhe miratimi i aktit nga kuvendi

i komunës- Dërgimi i aktit për konfirmim të

ligjshmërisë në ministrinë përgjegjësebrenda 7 ditëve pas miratimit në Kuvendine Komunës dhe nënshkrimit të kryesuesittë kuvendit.

26


Aktet komunale

Aktet komunale të cilat miratohen nga organet ekomunë janë përcaktuar me Ligjin për VetëqeverisjeLokale. Më detajish, llojet e akteve dhe procedura enxjerrjes së tyre është përcaktuar me Rregulloren Nr.01/2013 për procedurën e hartimit dhe publikimin eakteve të komunave. Sipas kësaj Rregulloreje, aktetnënligjore të komunës të cilat miratohen nga Kuvendi iKomunës janë:

− Statuti i Komunës− Rregullorja e Punës së Kuvendit të Komunës− Rregulloret komunale të cilat parashihen të nxjerren

sipas ligjeve − Rregulloret komunale për zbatimin e përgjegjësive

lokale nëse ndryshe nuk është përcaktuar me ligj− Vendime të karakterit të përgjithshëm− Marrëveshje për Bashkëpunimin ndërkomunal dhe

bashkëpunimin komunal ndërkombëtar

Sa u përket akteve të cilat miratohen nga kryetari ikomunës, ai ka të drejtë të nxjerrë: Urdhëresa dheVendime brenda fushës së kompetencës së tij, meqëllim të ekzekutimit të ligjeve dhe akteve tëpërgjithshme të Kuvendit të Komunës.

Qëllimi inxjerrjes sëakteve nënligjorekomunale:

Të siguroj rregullimin e plotë, të qartë dhe tëkuptueshëm të marrëdhënieve shoqëroreduke normuar saktë të drejtat dhe detyrimet.

për çështjen e caktuar së bashku me grupin eekspertëve të nivelit të komunës, varësisht nga

materia që rregullon akti nënligjor i propozuar.

Zyra ligjore e komunës (zyrtari ligjor) ështëpërgjegjës për zbatim unik të teknikës juridiketë hartimit të akteve komunale dhe sigurimin eligjshmërisë së këtyre akteve nënligjore.

Njësia për integrime evropiane e komunës(zyrtari për integrime evropiane) ështëpërgjegjës për përafrimin e akteve komunaleme legjislacionin e BE-së që ndërlidhet mevetëqeverisjen lokale.

Njësia përkatëse buxhetore e komunës kujdesetpër përcaktimin e kostos financiare të aktit tëpropozuar me rastin e zbatimit së paku për tre vitete ardhshme.

Aktet nënligjore komunale parashtrohen përpublikim në ueb faqen zyrtare të komunës nëformën elektronike, në gjuhët zyrtare në komunëdhe në formatin e përcaktuar nga njësia/zyrtaripërgjegjës për publikim të aktit nënligjor komunal.

Akti nënligjor i publikuar duhet të jetë identik meorigjinalin e nënshkruar dhe të vulosur (kopje eorigjinalit).

Propozimi

Konsul�mi ibrendshëm

Zhvillimi i koncept-

dokumen�t

Konsul�mi meqytetarë dhe

grupe të interesit

Vleresimi i ndikimit financiar

Ripunimi i ak�t pas

konsul�meve

Shqyr�mi dhemira�mi nga

KK

Vlerësimi iligjshmërisë

Publikimi në Ueb-faqen zyrtare

27


Mekanizmi i kontrollit të organeve të administratësshtetërore është pjesë e kompetencave e cila realizohetnë bazë të autorizimeve ligjore. Kuptimi i mbikëqyrjesdhe kontrollit të komunave në Kosovë është i përcaktuarnë dy nivele:

a) Mbikëqyrja e brendshme e organeve komunale dhe b) Mbikëqyrja nga organi mbikëqyrës.

Në kuadër të mbikëqyrjes, duhet përmendur edhembikëqyrjen shoqërore, e cila realizohet përmes formavetë ndryshme të demokracisë së drejtpërdrejtë. Ngaaspekti i mbikëqyrjes dhe kontrollit të brendshëm ngakomunat, legjislacioni ka përcaktuar mundësitë e kontrollitqë kryen Kuvendi i Komunës ndaj ekzekutivit dhe Kontrollinë administratës komunale nga kryetari i komunës.

Me LVL janë përcaktuar normat e mbikëqyrjes mbipunën e organeve të komunës në kryerjen eautorizimeve ligjore. Me këtë ligj po ashtu, “janëpërcaktuar objektivat dhe parimet e shqyrtimitadministrativ, të përqendruara në forcimin e aftësisë sëorganeve të vetëqeverisjes lokale në përmbushjen epërgjegjësive të tyre. Varësisht nga veprimtaria qëzhvillohet në nivelin lokal, kompetencat e mbikëqyrjes iushtron ministria përgjegjëse për atë fushë dhe MAPL eka rolin bashkërendues në gjithë këtë proces. Ajo ështëhallkë themelore e cila mundëson procesin e vlerësimittë ligjshmërisë së akteve komunale” Për të mundësuarprocesin e shqyrtimit administrativ dhe për të evituar jo-ligjshmërinë, sipas Ligjit për vetëqeverisje Lokale ështëpërcaktuar që “aktet e përgjithshme të Kuvendit tëKomunës si dhe vendimet i nënshtrohen shqyrtimit tëdetyrueshëm të ligjshmërisë. Komunat janë të obliguarat’i dërgojnë aktet tek autoriteti mbikëqyrës brenda 7ditësh nga dita e nxjerrjes së tyre. Ndërsa, autoritetimbikëqyrës obligohet që të japë mendimin e tij përligjshmërinë e çdo akti të regjistruar, brenda 15 ditëshnga pranimi i tij, në pajtim me procedurat e përmenduramë lartë.

Mbikëqyrja komunale

Shtetet demokratike të cilat sot proklamojnë njëdemokraci të drejtpërdrejtë sidomos në sistemin eqeverisjes lokale, janë duke shkuar gjithnjë e shumëka orientimet e demokracisë liberale, koncept ky qëka për qëllim dhe synim ofrimin e mundësive tëshumta që qytetarët të jenë pjesëmarrës nëvendimmarrje përmes mekanizmave ligjor. LVLpërcakton një sërë mekanizmash qytetarëve të cilëtmund të jenë vendimmarrës në shumë procese të

mëdha. Me këtë ligj janë përcaktuar mekanizmat edemokracisë lokale, si: zgjedhjet lokale, referendumi,peticioni, iniciativa e qytetarëve, komitetetkonsultative, këshillat e vendbanimeve dhe fshatrave,takimet me qytetarë, transparenca dhe diskriminimipozitiv për komunitetet jo - shumicë” . Edhe pse ligjipër referendume lokale ende nuk është i miratuar,qytetarët përmes formave të demokracisë sëdrejtpërdrejt të cilat i potencuam më lartë mund tëjenë një faktor kyç në qeverisjen lokale.

Mekanizmat e demokracisë së drejtpërdrejt

Mekanizmat e demokracisë lokale• Zgjedhjet lokale• Referendumi• Peticioni• Iniciativa e qytetarëve• Komitetet konsultative• Këshillat e vendbanimeve dhe fshatrave • Takimet me qytetarë• Transparenca

47 MAPL: “Organizimi dhe Funksionimi i Vetëqeverisjes Lokale në Kosovë”, DKP (DIEKP), Prishtinë, 2013, fq. 32

28


29


Përpjekjet për promovimin e zbatimit të parimevetë KEVL-së kanë qëllim të aktualizojnë rëndësinëe parimeve të kësaj Karte dhe modaliteteve për

efektivitetin më të mirë të bashkëpunimit përmbështetjen e qeverisjes lokale dhe decentralizimit. Rritja e vetëdijes së institucioneve lokale për rëndësinëe këtyre parimeve shton mundësinë e gjetjes sëformave të përshtatshme për zbatimin e politikaveefektive lokale në funksion të zhvillimeve demokratikepërbrenda kornizës ligjore. Cilado qoftë e ardhmja esistemit tonë juridik, politik dhe ekonomik, pushteti lokalka të ngjarë të mbetet instrumenti më i qëndrueshëmdhe më efektiv i zhvillimit shoqëror.

Për zhvillimin e shoqërisë demokratike, demokracialokale është shumë rëndësishme. Bashkëpunimi dhepartneriteti në mes të autoriteteve lokale, qendrore dhepublikut është mënyra kryesore e demokracisë sëvërtetë, andaj mund të thuhet se demokracia është njëbazë për zhvillimin e shoqërisë së hapur, është njëshoqëri në të cilën qytetarët kanë fuqi reale për tëndikuar në proceset e administrimit dhe tëvendimmarrjes në vend.

Ofrimi i shërbimeve publike komunale

Ofrimi i shërbimeve efikase publike dhe më afërqytetarit është një nga parimet kryesore të promovuaranga Karta Evropiane për Vetëqeverisje Lokale. Kyparim është inkorporuar në sistemin kushtetues dheligjor të Republikës së Kosovës. Vetëqeverisja lokaleështë sistem i ndërtuar i cili mundëson jetësimin e këtijparimi përmes kompetencave dhe përgjegjësive tëdhëna komunave në funksion të ofrimit të shërbimevemë afër qytetarëve. Andaj, në përputhje me legjislacionin aktual, komunatjanë përgjegjëse për një numër të konsiderueshëm tëshërbimeve në kuadër të kompetencave vetanake, tëdeleguara dhe vetanake të zgjeruara, duke përmendur:zhvillimin ekonomik lokal, planifikimin urban,menaxhimin e tokës komunale, ofrimin e shërbimeveadministrative, mbrojtjen e mjedisit, furnizimin me ujë,menaxhimin e mbeturinave, rrugëve lokale, investimetkapitale, banimin publik, arsimin parafillor, fillor, tëmesëm të ulët dhe të mesëm të lartë, ofrimin e

shërbimeve familjare etj.Për ofrimin e mirë të këtyre shërbimeve, është erëndësishme që komunat të kenë burime tëmjaftueshme financiare, me të cilat duhet të disponojnëlirshëm dhe të cilat duhet të jenë ekuivalente mekompetencat komunale. Kjo është përcaktuar edhe meKartën Evropiane për Vetëqeverisje Lokale, e cilapërcakton që pushteti lokal mund t’i rregullojë dhemenaxhojë lirshëm çështjet publike në kuadër tëjuridiksionit të saj. Shërbimet publike komunale mundtë ofrohen në mënyra të ndryshme:

- Nga burimet e brendshme të komunave, - Përmes ndërmarrjeve komunale, - Partneriteteve publiko-private, - Ndërmarrjeve të kontraktuara private, - Bashkëpunimit me qytetarë- Bashkëpunimit me nivelin qendror.

Për funksiononim efektiv të komunave kërkohenresurse adekuate financiare. Prandaj, është merëndësi që qeveritë institucionet lokale të sigurohen qëtë kenë buxhet të mjaftueshëm dhe atë ta menaxhojnënë mënyrë efektive dhe me efikasitet.

Efikasiteti dhe efektiviteti në ofrimin e shërbimeve publike

Ofrimi i shërbimeve publike efektive, eksploron

përcakton rolin e institucioneve të qeverisjes lokale,në efektivitetin (apo mungesën) e ofrimit të

PROMOVIMI I PARIMEVE TË KARTËS EVROPIANEPËR VETËQEVERISJE LOKALE

30


shërbimeve publike, sepse shërbimet krijojnë lidhjenndërmjet pushtetit lokal dhe qytetarëve dhe në tënjëjtën kohë, pushteti lokal e ruan lidhjen edhe mepushtetin qendror. Për ofrimin e shërbimeveadministrata lokale në Kosovë ka angazhuar 6224 tëpunësuar, të cilët kanë kapacitete të nivelit të mesëmpër përmbushjen e kërkesave të palëve tëinteresuara . Efikasiteti dhe efektiviteti në ofrimin e shërbimevevaret nga faktorë të shumtë përfshirë: Mënyrën emenaxhimit të resurseve njerëzore, menaxhiminfinanciar, përgjegjësinë, llogaridhënien, kapacitetetnjerëzore profesionale, administratën profesionale,gatishmërinë e bashkëpunimit me qytetarë, kulturënqeverisëse, respektimin e të drejtave të njeriut, etj.

Megjithatë, problemi i efikasitetit të shërbimeve nëKosovë më tepër nënvizohet në dy aspekte kryesore:Pamjaftueshmërinë financiare dhe kapacitetetnjerëzore për të përballuar nevojat dhe kërkesat eqytetarëve.

Efikasiteti dhe efektiviteti në ofrimin e shërbimepublike varet shumë nga mënyra e menaxhimit tëkëtyre shërbimeve.

Menaxhimi më efikas dhe efektiv mund të ndikoj nëcilësinë e shërbimeve, e cila varet nga qasja epërdorur nga udhëheqësit komunal. Përkundërvështirësive financiare dhe mungesës sëkapaciteteve profesionale, komunat duhet të bëjnëpërpjekje për një qeverisje të mirë, përmes njëadministrate efikase dhe profesionale në nivelin lokal,e cila do të reflektonte në përfaqësimin e mirëfilltë tëinteresave të qytetarëve duke siguruar shërbimecilësore dhe të përgjegjshme komunale.

Me qëllim të forcimit të kapaciteteve të tyre dhe nëmënyrë që t’i përmbushin kërkesat e qytetarëve dhetë kenë një përmirësim të qëndrueshëm nëshërbimet komunale, komunat duhet të ndërmerrenmasat dhe veprimet si vijon:

• Krijimi i strukturave të qëndrueshme për tësiguruar efikasitetin e administratës lokale

• Angazhimi i qytetarëve në ofrimin e shërbimeve• Burimet njerëzore profesionale për ofrimin e

shërbimeve cilësore• Fascilitimi i ndryshimit të sjelljes së punonjësve të

administratës

• Përdorimi i teknologjisë informative për të ofruarshërbimet on-line

• Transparenca e organeve komunale • Qasja në dokumente publike • Pjesëmarrja e qytetarëve në vendimmarrje• Takimet publike me qytetarët • Promovimi i vullnetarizmit si formë e pjesëmarrjes

së qytetarëve• Llogaridhënia komunale

Qasja ndaj shërbimevepublike

Mënyrat e veprimit të menaxhimit efikas,variojnë sipas shërbimeve që ofrohen ngaorganet komunale. Nëse marrimshembullin e ofrimit të shërbimeve publikerreth mirëmbajtjes së hapësirave publike,nuk është e mjaftueshme vetëm mënyra emenaxhimit nga organet komunale,ndërmarrjeve publike, apo ndërmarrjetprivate të kontraktuara.

Mënyra e trajtimit të pasurisë publike duhettë orientohet në përkujdesjen ndaj sajsikurse ndaj pasurisë private. Komunatduhet të aplikojnë programet evetëdijesimit të qytetarëve përmirëmbajtjen e pasurisë publike dheruajtjes së saj. Kësisoj, angazhimi qytetarështë i domosdoshëm në krijimin e njëambienti të sigurt për të gjithë.

Politikat ndëshkimore duhet të jenëalternativa e fundit për arritjen e qëllimevetë ruajtjes dhe mirëmbajtjes së hapësiravepublike.

Në anën tjetër, administrimi efikas ishërbimeve publike, arsyeton kontributet(taksat, tatimet, të hyrat komunale) të cilat ipaguajnë qytetarët, të cilat duhet tëmenaxhohen dhe shpërndahen në mënyrëtë drejtë nga organet komunale.

48 Strategjia për vetëqeverisje lokale 2016-2026, fq.43.

31


Krijimi i strukturave të qëndrueshmepër të siguruar efikasitetin eadministratës lokale

Krijimi i një administrate lokale profesionale dhe tëqëndrueshme është një garanci për cilësinë eshërbimeve ndaj qytetarëve. Ndryshimet e shpeshta nëlegjislacion dhe sidomos politizimi i administratës kanësfiduar punën e organeve të administratës komunale.Në anën tjetër, një formulë jo shumë e standardizuarndërmjet numrit të popullsisë dhe numrit të punonjësvetë administratës ka reflektuar në ngarkesën eadministratës lokale dhe për pasojë edhe në kualitetine shërbimeve komunale. Gjithashtu shpërndarja eburimeve njerëzore brenda njësive komunale nuk ështëe drejtë dhe në përputhje me nevojat. Mund të ndodhëkur një sektor (drejtori) e caktuar ka nevojë për stafshtesë, ndërkohë një sektor apo drejtori tjetër komunaleka tepricë të burimeve njerëzore. Në këtë drejtimkomunat duhet të planifikojnë dhe menaxhojnëshpërndarjen e burimeve njerëzore sipas nevojave përofrimin e shërbimeve më efikase për qytetarë.

Në këtë mënyrë, profesionalizmi dhe depolitizimi iadministratës lokale do të ndikojë automatikisht nërritjen e cilësisë së shërbimeve komunale dhenjëkohësisht rritja e ndërgjegjes dhe përgjegjshmërisësë punonjësve të administratës së komunës dhevetëdijes institucionale për reagim të shpejtë ndajkërkesave të qytetarëve. Ndërsa, krijimi i mekanizmaveligjor të kontrollit të punës së ndërsjellët do tëreflektojnë dhe do të jenë si mënyra për të ndërtuar njëqeverisje të qëndrueshme që i del përballë aspiratavetë publikut dhe qytetarëve49.

Angazhimi i qytetarëve në ofrimin eshërbimeve

KEVL, në Protokollin shtesë të saj, në mënyrë specifikepërcakton normat parimore lidhur me pjesëmarrjen eqytetarëve, i njohur si “Zbatim i masave për të drejtën përpjesëmarrje”. Në përputhje me parimet e KEVL-së,legjislacioni vendor ka rregulluar në mënyrë të qartëmekanizmat e pjesëmarrjes së qytetarëve nëvendimmarrje, përkundër faktit se sistemi ynë juridikbazohet në sistemin e demokracisë përfaqësuese.

Angazhimi i qytetarëve i ndihmon pushteteve lokale përtë ofruar shërbime publike të cilësisë më të lartë dhe sëdyti i bën qytetarët që t’i mbajnë institucionet e tyre lokalellogaridhënëse, transparente dhe të përgjegjëshme.Sipas nenit 2 të Protokollit shtesë të KEVL-së, masat përushtrimin e të drejtës për pjesëmarrje të drejtpërdrejtë tëqytetarëve përfshijnë sigurimin e “mekanizmave dheprocedurave për të trajtuar dhe për t’ju përgjigjurankesave dhe sugjerimeve lidhur me funksionimin eorganeve vendore dhe shërbimet publike vendore.Mekanizma të tillë mund të përdoren dhe promovohennga organet komunale në fusha të ndryshme, përfshirë:arsimin, shëndetësinë, mjedisin, planifikimin hapësinor,sigurinë, konsultimin paraprak gjatë hartimit të propozim-vendimeve, etj.

*Angazhimi i qytetarëve në ofrimin e shërbimevefokusohet në atë që vlerësojnë qytetarët: komuna kërkonnga qytetarët informata në mënyrë sistematike për tëpërcaktuar cilat fusha të shërbimeve janë të kënaqshmedhe cilat nuk janë, që përfshinë, pikëpamjet e qytetarëvepër rrugët, pastërtinë, furnizimin me ujë, cilësinë eedukimit, etj.

Angazhimi i qytetarëve në ofrimin e shërbimeve e vendostheksin në cilësi, fokusohet në vendimmarrjen einstitucioneve lokale për ofrimin e shërbimeve cilësoredhe iu ndihmon atyre që ata të dinë se ku duhet t’ialokojnë resurset edhe ashtu të kufizuara.

Për të përmirësuar shërbimin e caktuar publik, nevojitet tëpërdoren të gjithë mekanizmat e mundshëm brendahapësirës juridike që rregullon marrëdhëniet e caktuarashoqërore. Nëse merret për bazë, rritja e cilësisë nëarsim, atëherë komunat kanë një numër tëkonsiderueshëm të kompetencave, ushtrimi efikas i sëcilave do të ndikonte në ngritjen e cilësisë se arsimit.

49 Strategjia për vetëqeverisje lokale 2016-2026, fq.41.

Ndryshimet në legjislacionmund të reflektojnë nëkrijimin eqëndrueshmërisë sëadministratës duke ufokusuar në dy drejtime:

1. Forcimin e Memories institucionale dhe

2. Avancimin e rolit përfaqësues të organeveKomunale.

32


• Qasja ndaj arsimit parauniversitar

Legjislacioni i tanishëm ka përcaktuar kompetencat ekomunave për respektimin e standardeve të përcaktuarame legjislacionin në fuqi në lidhje me dispozitat e arsimitpublik parashkollor, fillor dhe të mesëm. Një ngaaspektet e arsimit parauniversitar që ndikon dukshëmnë procesin mësimor dhe cilësinë e arsimit, është“promovimi i pjesëmarrjes së prindërve dhe komunitetitnë aktivitetet arsimore dhe format e duhura tëpartneriteteve shkollë-komunitet në nivelin lokal” .

Komunat duhet të promovojnë politika të cilat ndikojnë në përmirësimin e shërbimeve arsimore, tëfokusuara në: rritjen e pjesëmarrjes së prindërve në zhvillimin e arsimit parauniversitar, sipas proceduravetë përcaktuara me akte nënligjore, bashkëpunimit me mësimdhënës dhe drejtorë të shkollave, planifikiminefektiv të mjeteve buxhetore dhe riorientimin adekuat të tyre, sigurimin e hapësirave të mjaftueshmefizike për mësim, mjeteve të konkretizimit për mësimdhënës, kabineteve të mjaftueshme, organizim tëtransportit për nxënës, vlerësim e rregullt të nevojave për trajnime të mësimdhënësve dhe trajnimin etyre, vlerësimin objektiv të punës së mësimdhënësve, sigurinë në shkolla, raportimin tek prindërit, si dhesegmente të tjera të rëndësishme që ndikojnë në cilësinë e arsimit.

Një qasje e drejtë ndaj problemeve në kuadër tëkompetencave komunale, do reflektonte zgjidhjen mëtë lehtë të tyre. Qasja duhet të merr për bazë,problemet, nevojat, mundësitë buxhetore dhestrategjitë e veprimit.

Burimet njerëzore profesionale përofrimin e shërbimeve cilësore

Karta Evropiane për Vetëqeverisje lokale me Nenin6 Pika 2, përcakton qartë se kushtet e shërbimit tëpunonjësve të qeverisjes vendore duhet të jenë tëtilla që të lejojnë rekrutimin e personelit me cilësi tëlartë në bazë të meritës dhe aftësisë, për këtë qëllimduhet të ofrohen mundësi adekuate për trajnim,pagesa dhe perspektivë në karrierë.

Ndërtimi dhe funksionimi i administratës lokale tëjetë i rregulluar në përputhje me frymën e KEVL- së,në veçanti të përfillet dispozita e cila kërkon qërekrutimi i personelit të mundësojë nëpunës tëadministratës me cilësi të lartë të bazuar në meritëdhe aftësi, ku ofrohen mundësi adekuate përtrajnim, pagesa dhe perspektivë në karrierë. Nëshpërputhje me këtë parim bëhen emërime politiketë drejtorëve duke krijuar një administratë të përzierqë nuk është tipike për strukturat admi-nistrative.

Mungon një udhëheqje profesionale e administratës,rekrutimi i BNj me shkallë të ulët profesionale, mekapacitete të ulëta si dhe mungesa e mekanizmaveprofesional në procesin e vlerësimit të performancësdhe llogaridhënies së tyre e ka bërë funksionimin eadministratës me probleme të theksuara që janëreflektuar edhe në ofrimin e shërbimeve. Po ashtumungesa e standardeve për shërbimet e ofruara eka vështirësuar sigurimin e cilësisë së shërbimeve.

Kjo është një sfidë për sistemin e autonomisë lokaledhe koncepti i VQL e humbë kuptimin e saj me njëshkallë të ulët të kompetencës profesionale tëburimeve njerëzore dhe me një shkallë të lartë tëvartësisë financiare nga niveli qendror. Organizimi ipushtetit lokal është në përputhje të plotë me parimet

33


e ndarjes së pushteteve dhe të përgjegjësive dhe tënjë sistemi të hapur dhe demokratik, por nuk ështënë përputhje me shkallën aktuale të kapaciteteveprofesionale të BNj dhe të zhvillimeve socio-ekonomike në komunë.

Duhet të provohet të ndërtohet një administratëprofesionale dhe e përgjegjshme, ku ngritja ekapaciteteve të shërbyesve civil në komuna duhet tëketë një qasje gjithëpërfshirëse dhe duhet të ketënjë evidencë të saktë të numrit të trajnimeve tëdetyrueshme për stafin e komunave (bazuar nësistemin e kredive).

Planifikimi dhe shpërndarja e burimeve njerëzoreduhet e jetë e drejtë dhe në përputhje me nevojat

administrative të organeve lokale të qeverisjes.

Të gjitha këto ndihmojnë në ngritjen e kapacitetevetë stafit, avancimin e sistemit të menaxhimit tëperformances, rritjen e aftësive planifikuese tëKomunave, përcaktimin e indikatorëve tëperformancës dhe monitorimin e arritjes së atyrestandardeve etj.

Krijimi i një qasje gjithëpërfshirësedhe të koordinuar për zhvillimin ekapaciteteve profesionale

Një sistem gjithëpërfshirës për zhvillimin ekapaciteteve profesionale të komunave është idomosdoshëm. Komunat të fokusohen t’i rrisinaftësitë e zyrtarëve lokal në fushën e planifikimit,programimin e investimeve, mikrofinancave,monitorimin, vlerësimin, si dhe fusha tjera kukapaciteti profesional është i nevojshëm në drejtimtë zhvillimit të një qeverisje lokale efektive.

Kapaciteti për raportim, rritja e aftësisë përpërdorimin e burimeve lokale, kredive të huaja dhendihmën e jashtme e sidomos aftësia për tëtërhequr investitorët janë drejtimet nga do tëorientohet zhvillimi ekonomik lokal.

Fig.4. Procesi i ristrukturimit të burimeve njerëzore

Disa nga kriteret bazë, mbi të cilat duhet tëndërtohet administrata komunale janë:

- Zbatimi i ligjshmërisë- Aftësia planifikuese e organeve lokale- Transparenca dhe mekanizmat për

qytetari aktive të komunës, - Ushtrimi i kompetencave me efikasitet, - Stabiliteti politik,etika dhe përgjegjësia

e punonjësve lokal.

34


Fascilitimi i ndryshimit të sjelljessë punonjësve të administratës

Në vitet në vazhdim komunat do të fokusohen tëkenë edhe rolin e fascilitatorit sa i përket ndryshimittë sjelljes së punonjësve të administratës. Me qëllimqë të institucionalizohet qeverisja e mirë, ndryshimii sjelljes së njerëzve sidomos shërbyesve civil tëadministratës komunale, është një domosdoshmëri.Ndryshimi i sjelljes mund të bëhet përmes aplikimittë metodave bashkëkohore, me rastin e ofrimit tëshërbimeve. Eliminimi i barrierave dhe proceduraveburokratike dhe aplikimi i metodave bashkëkohoresidomos duke marrë në konsideratë shërbimet dhekomunikimin “on-line” në raport me qytetarët janëdisa nga parakushtet e një administrate efikase. 50

Sigurimi i burimeve njerëzore profesionale siguronefektivitet dhe efikasitet në punën e autoritetevelokale. Tërheqja e punonjësve më të kualifikuar dhekrahasimi i tyre në vendet e punës për të cilat atajanë më të mirë (dhe pastaj mbajtja e tyre) është erëndësishme për suksesin e çdo komune. Në anëntjetër, duke reduktuar tepricën ose largimin e

punëtorëve të cilët nuk janë duke punuar në drejtimtë qëllimeve të komunës është gjithashtu njëfunksion i rëndësishëm në menaxhimin e burimevenjerëzore.

Në përpjekje për të përmirësuar moralin dheproduktivitetin e punës, menaxheret e burimevenjerëzore ndihmojnë komunat e tyre në mënyrëefektive për të përdorur aftësitë e punonjësve,mundësojnë trajnim për të rritur ato aftësi dhe përtë rritur kënaqësinë e punonjësve me punët e tyredhe kushtet e punës.

Përdorimi i teknologjisë informative për të ofruar shërbimet on-line

Në ditët e sotme, qeverisja elektronike, është ndërkriteret bazë që reflekton direkt në rritjen e efikasitetitnë aspektin e ofrimit të shërbimeve administrativenë raport me qytetarët. Qeverisja elektronike ndikondirekt në: Rritjen e efektivitetit dhe potencialeve nëmenaxhimin financiar, rritjen e efektivitetit nëmenaxhimin e burimeve njerëzore duke krijuar njëambient transparent, rritjen e efektivitetit dhepotencialeve në raportet dhe analizat statistikore,rritjen e transparencës ndaj publikut dheorganizmave të ndryshme, krijimin e një ambientipër shkëmbim efikas dhe të shpejtë të informacionitme individë, organizma dhe institucione të tjerarelevante, përmirësimin e administrimit tëshërbimeve publike, prokurimin elektronik, pagesënelektronike të tatimeve, regjistrimin elektronik për

50 Strategjia për vetëqeverisje lokale 2016-2026, fq.41.51 Po aty

35


bizneset etj. Në vitet në vazhdim mbete sfidë dhe përkushtim iQeverisë që të kujdeset të sponsorizojëlegjislacionin në mënyrë që të krijohet baza emjaftueshme ligjore për përdorimin e teknologjisëinformative e cila do të ju krijonte komunavelehtësim ne kryerjen e shërbimeve të tyre.Aktualisht, infrastrukturës ligjore në Kosovë imungojnë ligjet bazike që garantojnë përdorimin eshërbimeve on-line, prandaj kompletimi i kësaj bazeligjore gjithashtu është një ndër objektivat që ka përqëllim të arrihet, në mënyrë që qytetarëve të jumundësohet qasja on-line në shërbime duke rriturkështu efikasitetin e organeve lokale dhe duke rriturmundësitë për qytetarët që të marrin shërbime tëshpejta dhe në çdo kohë.51

Transparenca e organeve komunale

Transparenca është themeli i përgjegjësisë lokaledhe çelësi që i jep qyteterëve mjetet dheinformacionin që ata kanë nevojë për të jumundësuar atyre të luajnë një rol më të madh nëshoqëri.Transparenca e punës në komunë përparaqytetarëve të tyre është parësore sepse ofrimi samë shumë i informacioneve nga ana e komunaveaq më shumë i bënë ato të përgjegjëshme dhellogaridhënse ndaj vet qytetarëve dhe ështëobligim nga ana e vet komunave të cilin duhet tazbatojnë dhe është bazë për të rriturpërgjegjshmërinë e këtyre institucioneve ndajqytetarëve dhe meqënëse janë qytetarët, ata qëkontribuojnë me paratë e tyre në funksionimin ekëtyre organizmave, atëherë vetë interesi publik përt’u informuar rreth mënyrës së shpenzimit të tyreështë mjaft i madh.Disponueshmëria e të dhënave gjithashtu mund tëhapë tregje të reja për bizneset vendore, sektorëtvullnetar dhe të komunitetit dhe të ndërmarrjeveshoqërore për të drejtuar shërbimet apo për tëmenaxhuarë asetet publike.

Komunat duhet të promovojnë qeverisje sa më tëpërgjegjshme dhe transparente që udhëhiqet ngaparimet e mëposhtme:

- Vendimmarrja duhet të jetë e hapur dhetransparente

- Operacionet komunale të kryhen në njëmënyrë etike dhe të përgjegjshme

- Informacioni i komunës të jetë në dispozicionnë mënyrë që të jetë në përputhje me kërkesatligjore

- Kërkesat, shqetësimet dhe ankesat të jenëpërgjigjur në kohën e duhur

- Mbikëqyrja financiare, llogaridhënia financiare,raportimi, qeverisja e hapur, standardet eshërbimit dhe të raportimit të përformancësdhe të gjitha dokumentet e tjera tëpërgjegjshmërisë të jenë në dispozicion dhetë arritshme, në gjuhën që publiku mund tëkuptojë, për të rritur mundësinë për shqyrtimpublik dhe angazhim komunal

- Çdo delegacion i ri i pushtetit apo autoritetittë ketë një mekanizëm përkatës tëllogaridhënies56

Komunat janë të obliguara dhe përgjegjëse që nëmes të tjerash të respektojnë parimin etransparences, të krijojnë lehtësira për qasje tëpublikut në informacionet dhe ngjarjet e komunavesi dhe të krijojnë mundësinë për qasje me të lehtënë dokumentet zyrtare të komunës.

Për nevoja të informimit publik dhe vendimmarrjesnga qytetarët, nuk mjafton që Kuvendi i komunësvetëm të miratoj rregulloren komunale qëpromovon transparencë të organevevendimmarrëse, ekzekutive dhe administrative tëKomunës. Këto rregullore përveç se duhet tëmiratohen, ato duhet të jenë të zbatueshme.Organet komunale duhet të krijojnë kapacitete tëmjaftueshme njerëzore dhe financiare për të bërë tëmundur rritjen e pjesëmarrjes së opinionit në

52 http://ottawa.ca/en/city-hall/your-city-government/policies-and-administrative structure/accountability-and-transparency

Masat për aktivizimin e mekanizmave tëtransparencës

• Informatat përmes faqeve zyrtare elektronike• Qasja në dokumentet publike zyrtare• Pjesëmarrja qytetare• Tubimet publike gjithëpërfshirëse• Tubimet në zona të caktuara me qytetarë

36


marrjen e vendimeve në nivel lokal dhe dukelehtësuar qasjen publike në dokumentet zyrtare tëkomunës .

Qasja në dokumente publike

Qasja në dukumentet publike të institucioneveshtetërore (qeveritare e lokale) tregon për njëshoqëri shumë demokratike e transparente e cilamund të jetë shembull edhe për të gjitha ato shtetetë cilat synojnë të jenë brenda kornizës evropiane,sepse për një qeverisje demokratike duhet të jemishumë transparent dhe llogaridhënës për punën tëcilën e bëjmë.

E drejta e qasjes në dokumentet publike nëRepublikën e Kosovës hyn në kuadër të të drejtavedhe lirive themelore të njeriut të parapara meKushtetutën e Republikës së Kosovës. Prandaj,secili individ e gëzon këtë të drejtë dhe në parim tëkësaj, dokumentet publike janë të hapura për qasjenë dokumente publike. Qasja në dokumentetpublike është mekanizimi kryesor për njëtransparencë të mirefilltë dhe parim bazë përdemokraci dhe komunat duhet të bëjmë edhe mëshumë në këtë drejtim.

Pjesëmarrja e qytetarëve në vendimmarrje

Në Protokollin shtesë të KEVL-së është përcaktuarobligimi i palëve për të ndërmarrë masat enevojshme për të vënë në jetë pjesëmarrjen në punëte organit vendor. Këto masa përfshijnë ndër të tjera

sigurimin e procedurave për përfshirjen e njerëzvenë “proceset konsultative, referendumet dhepeticionet vendore dhe masa për përfshirjen enjerëzve në një nivel që është më pranë tyre në rastse organi lokal ka shumë banorë dhe/ose mbulon njëzonë të madhe gjeografike.

Legjislacioni për vetëqeverisje lokale i Republikës sëKosovës ka rregulluar pjesëmarrjen e qytetarëve nëvendimmarrjes përmes mekanizmave ligjor tëdemokracisë së drejtpërdrejtë. Një ndër këtamekanizma është obligimi i komunave përthemelimin e “komiteteve konsultativekëshillëdhënëse sektoriale me qëllim të pjesëmarrjessë qytetarëve në procesin e vendimmarrjes” 58. Këtokomitete duhet të përbëhen prej qytetarëve dhepërfaqësuesve të organizatave joqeveritare.Përgjegjësi e këtyre komiteteve është dorëzimi ipropozimeve, bërja e hulumtimeve dhe ofrimi imendimeve për iniciativa nga kuvendi i komunës, nëpajtim me Statutin e Komunës. Shtjellimi i mëtejmë iprocedurave të themelimit të këtyre komiteteve ështërregulluar me Udhëzimin Administrativ Nr.2008/10për Organizimin dhe Funksionimin e KomiteteveKonsultative në Komuna. Është e rëndësishme qëkomunat të përcaktojnë obligimin e tyre përthemelimin e këtyre komiteteve në Statutin eKomunës. Themelimi i këtyre komiteteve duhet tëbëhet përmes shpalljes publike (konkursit publik) përanëtarësim në komitet. Me qëllim që këto komitete tëjenë profesionale, përzgjedhja e kandidatëve përanëtarësim duhet të bëhet nga një komisionpërzgjedhës me përbërje të anëtarëve të kuvendit tëkomunës dhe shoqërisë civile.54 Megjithatë kjopërbërje duhet të reflektoj kompetencat profesionaletë kandidatëve si dhe të pamundësohet përzgjedhjambi baza të përkatësisë politike apo ndonjëpreference tjetër. Gjithashtu, kuvendi i komunësduhet të kërkoj raporte periodike për punën e këtyrekomiteteve në mënyrë që ushtrimi i funksioneve tëjetë në përputhje me qëllimin e themelimit të tyre.

Me qëllim të marrjes së pikëpamjeve, propozimeve,rekomandimeve dhe konsultimit me qytetarë,Komunat janë të obliguara të mbajnë tubime publikeme qytetarë, “së paku dy herë në vit, në të cilatmund të marrë pjesë çdo qytetarë apo organizatë

53 Ligji Nr. 03/ L- 40: “Ligji për vetëqeverisje lokale në Republikën e Kosovës”, Neni 7354 Udhëzimi Administrativ Nr.2008/10 për organizimin dhe funksionimin e komiteteve konsultative në komuna

37


me interes në komunë”. Krahas takimeve tëobligueshme, komunat duhet të praktikojnë më tepërorganizimin e takimeve shtesë, lidhur me propozim-vendimet, propozim-rregulloret, planet e ndryshmedhe çështje të tjera me interes të përgjithshëm. Përtë rritur pjesëmarrjen e qytetarëve në takime publike,është e rëndësishme mënyra e informimit publik. Përkëtë qëllim, komunat duhet të shtjerrin të gjithamundësitë e informimit publik, përfshirë medietlokale, mediet qendrore, portalet elektronike, mediete shkruara, tabelën e shpalljeve të komunës, faqenzyrtare elektronike të komunës, si dhe rrjetet sociale.Element i rëndësishëm është marrja për bazë erekomandimeve të dala nga tubimet publike.Komunat duhet të caktojnë zyrtarin përgjegjës përmbajtjen e evidencës dhe procesverbalit ngatakimet publike me qytetarë. Propozimet e dala ngakëto takimet, duhet të përzgjidhen dhe tëklasifikohen me objektivizëm nga organi iniciues iaktit të propozuar. Gjithashtu, anëtarët e kuvendit tëkomunës duhet që sa më pak të jetë e mundur tëndikojnë në ndryshimin e propozimeve të qytetarëvedhe vetëm atëherë kur propozimet mund tëtejkalojnë autorizimet ligjore. Komunat duhet tëhartojnë politika efektive në mënyrë që qytetarët tëushtrojnë të drejtën e tyre për të shprehur mendimine tyre në procesin e marrjes së vendimeve në lidhjeme interesin publik, qoftë në mënyrë direkte oseindirekte. Përmes procesit të pjesëmarrjes qytetarekrijohen parakushtet për të rritur transparencën epunës së organeve komunale që është parim iqeverisjes së mirë në mënyrë që të ndërtohet besimireciprok midis qeverive lokale dhe publikut,nëpërmjet qasjes së garantuar në informacion dheqasjes së lehtë në informata të sakta dhe tëmjaftueshme.

Takimet publike me qytetarët

Komunat janë të obliguara të zbatojnë rregullat tëcilat sjellin mekanizmin e pjesëmarrjes së qytetrëvenë vendimmarrje. Ky mekanizem sigurohet në mestjerash edhe përmes takimeve me qytetarë. LVL, nëmënyrë të veçantë ka specifikuar konsultimetgjithëpërfshirëse, ku kërkohet mbajtja e së paku dytakimeve publike brenda një viti (Neni 68.1 Ligji përVetëqeverisje Lokale).

Është e domosdoshme që komunat të zhvillojnëhartojnë dhe zbatojnë politika sa më efektive për tërritur pjesëmarrjen qytetare sepse janë parakushtikryesor për zhvillimin e demokracisë lokale tëbazuar në një vizion dhe strategji të qartë, mepjesëmarrje të qytetarëve në të gjitha proceset ezhvillimit në mënyrë që ata të fitojnë ndjenjën epronësisë dhe përgjegjësisë për përparimin ekomunave të tyre.

Me qëllim të arritjes së këtij objektivi komunat duhettë hartojnë politikat si vijon:

- Nxitjen e aktivimit qytetar- Nxitjen e punës vullnetare të studentëve dhe

nxënësve- Funksionalizimin e qendrave rinore nëpër fshatra- Politikat për funksionalizimin e këshillave të

fshatrave- Përfshirjen dhe angazhimin e pensionistëve në

jetën publike- Angazhimin e personave me aftësi të kufizuara

55 Protokoli shtesë i KEVL-së (neni 2 paragrafi iii) thekson nevojën e përdorimit të teknologjive të informacionit dhe komunikimit për nxitjen dheushtrimin e të drejtës për pjesëmarrje, të parashikuar në këtë Protokoll.

38


- Nxitjen e pjesëmarrjes së grave si dhe kategorivesociale të pa-mbrojtura

- Politikat lokale për trajtimin e fëmijëve të rrugës- Politikat lokale për krijimin e rrjeteve sociale,

ekonomike, rinore, të sportit dhe kulturore etj.

Ndër faktorët me rëndësi që duhet të merretparasysh gjatë procesit të përgatitjes së strategjisëpër rritjen e pjesëmarrjes së publikut në procesin evendimmarrjes, është perceptimi dhe niveli i besimittë qytetarëve në qeverinë lokale. Akter me rëndësi në promovimin e përfshirjes sëpublikut në procesin e vendimmarrjes janë edheOrganizatat e Shoqërisë Civile. Ato kanë mundësinëtë tejkalojnë rolin e tyre të monitorimit dhe tëmobilizojnë publikun në përkrahje apo kundërshtimtë politikave, programeve dhe projekteve. Ato nëshumicën e rasteve udhëheqin grupet monitoruesedhe këshillëdhënëse dhe koordinojnë aktivitetet egrupeve të tilla, prandaj ato kanë rol themelor nëkrijimin e kulturave pjesëmarrëse të qytetarëve.Sektori privat është një akter tjetër, që është dukefituar rëndësi në çështjet civile, si përmespjesëmarrjes në programet zhvillimore, po ashtuedhe në partneritetet publiko-private. Sektori privatmund të rritë ndikimin e vet duke përkrahur fushatatinformuese përmes mediave dhe duke luajtur rolaktiv në komitetet këshillëdhënëse.56

Përveç politikave lokale, komunat të angazhohen qëtë krijojnë një platformë për formimin e rrjeteve nënivelin lokal. Këto rrjete, qoftë nga sektori jo-qeveritar, qoftë nga fushat e artit, kulturës, rinisë,sportit apo kategorive të veçanta sociale janë njëelement tjetër shumë i rëndësishëm që nxitëpjesëmarrjen qytetare në nivelin lokal. Kjo platformëduhet të jetë gjithëpërfshirëse duke përfshirë shumëaktorë që kanë për qëllim rritjen e ndërveprimit nëmes individëve dhe organizatave nga sfera tëndryshme të qeverisjes, kulturës, sigurisë, artit,sektorit jo-qeveritar, bizneseve dhe shërben si rrugëpër krijimin e lidhjeve me rrjetet ndër-komunale apoedhe më gjerë me rrjetet ndërkombëtare. Këto rrjetenjëkohësisht do të kenë mundësinë e influencimitedhe të krijimit të politikave të reja lokale dukepërfshirë këtu edhe procesin e vendimmarrjes nënivelin lokal.57

Pjesëmarrja qytetare ndihmon qeverisjen lokale qëajo të jetë:

• Sa më e informuar për nevojat e qytetarëve dhepër të plotësuar nevojat e qytetarëve,

• Për të siguruar ndikimin e qytetarëve për tëardhmen e qytetit,

• Për të zhvilluar besim të ndërsjellët midisqytetarëve dhe pushtetit lokal,

• Për të tërhequr mbështetjen për aktivitetet lokaledhe të investimeve dhe

• Pjesëmarrja qytetare mundëson krijimin eshoqërisë civile.

Promovimi i vullnetarizmit si formëe pjesëmarrjes së qytetarëve

KEVL në mënyrë të veçantë nuk ka specifikuarobligimin e palëve për të krijuar politika të cilatangazhojnë qytetarët për punë vullnetare,megjithatë konceptin e vullnetarizmit mund të

56 http://www.advocacy-center.org57 Strategjia për vetëqeverisje lokale 2016-2026, fq.43

Shoqëria civile - nënkupton një konceptshumë të gjerë, i cili në thelb shprehpjesëmarrjen aktive të individit për tëzgjeruar dhe konsoliduar liritë dhe tëdrejtat e njerëzve, kontributin e tij për njëshoqëri të hapur dhe të drejtë, qëfrymëzon solidaritet, humanizëm,tolerancë dhe mirëkuptim, të cilat janëaq të domosdoshme për vendin tonë nëkëtë fazë tranzicioni të vështirë dhe tëzgjatur.

As qeveria qendrore as lokale nuk mundtë plotësojë të gjitha pritjet e njerëzve qëjetojnë në juridiksionin e tyre. Kagjithmonë probleme të pazgjidhura,çështje për të trajtuar, dhe një mungesëtë burimeve.

39


nxjerrim nga përmbajtja e përgjithshme e normavetë kësaj Karte. KVLE nuk fokusohet në një mjet tëcaktuar për angazhimin qytetar, por i lë hapësirëpalëve nënshkruese që të përdorin mjete dhe masatë ndryshme të përshtatshme për këtë qëllim. Andaj,nga ky këndvështrim, vullnetarizmi shihet si një mjetshumë i përshtatshëm i përfshirjes së qytetarëve nëofrimin e shërbimeve komunale mund të rezultojëpërmes projekteve të përbashkëta vullnetare meqytetarë. Vullnetarizmi jep kontribut të çmuar nëzhvillimin e ekonomisë, shoqërisë dhe individit.“Vlerësimet sugjerojnë se vullnetarizmi kontribuonnga 0.5% deri në 5% të Prodhimit Bruto Nacional tëvendeve të BE-së. Vullnetarizmi ka ndikim tërëndësishëm mbi shoqërinë, pasi që vullnetarizmiështë shprehje reale e shtetësisë aktive, e cilapërforcon disa nga vlerat elementare evropiane:solidaritetin dhe kohezionin social. Vullnetarizmiështë gjithashtu mundësi për individët që ofrojnëndihmë, të zhvillojnë potencialin e tyre dhe tëpërmirësojnë vetëbesimin, ndërkohë që zvogëlojnërrezikun e izolimit social”.58

Aktivitetet vullnetare realizohen në disa sektorë tëndryshëm. Në më shumë se gjysmën e vendeve tëBE-së, shumica e vullnetarëve janë aktiv në fushate sportit, ushtrimeve dhe aktiviteteve në ajër tëpastër. Fusha të tjera të përhapura janë mirëqeniasociale dhe shëndeti, bamirësia dhe organizatatfetare, organizatat kulturore, rekreacioni dhe koha elirë, organizatat arsimore, trajnimi dhe hulumtimi.

Përfitimet nga vullnetarizmi janë si për organetpublike, qytetarët për të cilët kryhen punë vullnetare,ashtu edhe për vullnetarët e paraqitur. Ndjenja epërgjegjësisë për mirëqenien e qytetarëve është njëvlerë e cila duhet të promovohet në vazhdimësi.Popuj të ndryshëm kanë një traditë të gjatë për tëndihmuar individët dhe komunitetet. Organetshtetërore duhet të bëjnë përpjekje për përforcuarfrymën vullnetare përmes inkurajimit dhe edukimittë brezave të rinj për punë vullnetare.

Është esenciale që koncepti i vullnetarizmit dheshërbimi ndaj komunitetit të shihet si një mënyrë ejetesës për të gjithë qytetarët, sidomos për fëmijëttanë, të rinjtë të cilët do të formojnë një korpus të

vullnetarëve për të ardhmen.

“Hapi i parë për të arritur këto qëllime është për tënjohur publikisht punën e kryer nga vullnetarët, dhekjo të bëhet jo vetëm gjatë javëve apo muajve tëcaktuar të vullnetarizmit, por gjatë gjithë vitit”. 59

Njohja e tillë e vullnetarizmit do të bëjë qytetarëtmë shumë të vetëdijshëm për rolin e rëndësishëmqë luan vullnetarizmi në shoqërinë tonë dhe përnevojën kritike për të siguruar disponueshmërinë evazhdueshme të vullnetarëve të kualifikuar dhepërkushtuar.Duke marrë parasysh këtë, komunat duhet tëpromovojnë më tepër ndjenjën e vullnetarizmit,përmes kampanjave vetëdijësuese, ditëve, javëveapo muajve të veçanta për punë vullnetare,përgatitjen e vullnetarëve, hartimit të programevetë veçanta për vullnetarizëm, të tilla si: kujdesin përtë moshuarit, art, kulturë, trashëgimi kulturore,mbështetjen e rolit të fëmijëve dhe të rinjve nëprograme të ndryshme të aktiviteteve sportive dhekulturore. Po ashtu, janë të rëndësishme programetvullnetare në arsim parafillor, fillor dhe të mesëm,

58 http://eeas.europa.eu/delegations/the_former_yugoslav_republic_of_macedonia/documents/more_info/volunteering_sq.pdf59 Janet Lautenschlager :“Hoë you can publicize volunteerism and national volunteer ëeek in your community”, Published bythe Voluntary Action Directorate of the Department of Multiculturalism and Citizenship, fq. 10

40


ku shumë vullnetarë ofrojnë mbështetjen përmesaktiviteteve në institucione parashkollore, përfshirë:ndihmën që ofrohet në lexim, programe tënumërimit, ekskursione, aktivitete sportive,muzikore etj. Në shkolla të mesme, vullnetarët ndihmojnë nëshitore/bufe, veprojnë si mentorë, ndihmojnë nëditët e sportit dhe në garat në mes shkollave, poredhe në aktivitete tjera si p.sh. performancat në artetj. Një tjetër mënyrë e punës vullnetare ështëpërkujdesi për të moshuarit. Ndihma ndaj këtyrekategorive mund të ofrohet duke vizituar të

moshuarit në shtëpitë e tyre apo në objektet epërkujdesit ndaj të moshuarve, duke i ndihmuar meshopping, kopshtari, rekreacion etj. Po ashtu,vullnetarët mund të përfshihen në veprimtari të tillasi gatim, ngjarje, punët e shtëpisë, mirëmbajtjen eshtëpisë, kopshtarisë, ose thjesht duke siguruarshoqëri në shtëpi ose duke vizituar njerëzit emoshuar në spital, të angazhohen për të shijuarndërveprim shoqëror dhe të mësojnë më shumë përpërvojat interesante të një brezi të vjetër dheshpesh, për të dëgjuar historitë e zonës së caktuarlokale.

Kontrolli administrative i veprimtarisë sëorganeve komunale, ka për objektiv përobjektiv “forcimin e organeve lokale ne

përmbushjen e përgjegjësive të tyre përmeskëshillimit, mbështetjes dhe ndihmës, të siguroiligjshmëri të aktiviteteve të organeve tëvetëqeverisjes lokale si dhe të sigurojë që tëdrejtat dhe interesat e qytetarëve tërespektohen” . Ky lloj shqyrtimi nuksynon kufizimin e të drejtës sëorganeve komunale nëkryerjen e detyrave të tyre,por synon që ndërhyrjanga autoriteti mbikëqyrëstë jetë proporcionale merëndësinë e interesaveqë synohet të mbrohendhe që në asnjë mënyrëtë mos cenohet oserrezikohet autonomia eorganeve komunale nëkryerjen e detyrave dheushtrimin kompetencave.

Kontrolli administrativ është një ndër formatkryesore të realizimit të kontrollit, që realizohetnë dy mënyra: përmes kontrollit të brendshëmdhe atij të jashtëm. Kontrolli Administrativ ibrendshëm nënkupton ndikimin që ushtronorgani administrativ epror mbi organet vartëse

kurse kontrolli administrative I jashtëmnënkupton ndikimin e organit të specializuaradministrativ mbi organet e tjera administrativedhe mbi zbatuesit e tjerë.

Llogaridhënia dhe transparenca

Llogaridhënia dhe transparenca janë dyparimet kryesore të qeverisjes së mirë

në sektorin publik. Llogaridhënianënkupton demonstrimin e

rregullt të shfrytëzimit tëresurseve në mënyrëracionale, transparente dhenë interes të përgjithshëm.Llogaridhënia duhet tëpërqendrohet në zbatimin eobligimeve që derivojnë nga

legjislacioni për vetëqeverisjelokale dhe legjislacioni sektorial.

Ligjet të cilat referojnë përgjegjësillogaridhënëse janë: Ligji për

Vetëqeverisje Lokale, Ligji për qasjen nëdokumentet publike, Ligji për Menaxhimin eFinancave publike dhe Përgjegjësive, Ligji përfinancat e pushtetit lokal, Ligji për auditimin ebrendshëm, Ligji për shërbimin civil, Ligji përAdministratën Shtetërore, ligjet sektoriale dheakte e tjera nënligjore.

Llogaridhënia komunale

60 MAPL: “Udhërrëfyes për Sistemin e Monitorimit të Komunave”, Prill, 2012, fq.7

Me qëllim të përmirësimit të llogaridhënies dhetransparencës në komunë, ngritja e komunikimittë brendshëm duhet të jetë e bazuar sipasmodelit lart-poshtë dhe poshtë – lart. Zyrtarëtkomunal duhet të respektojnë hierarkinë einstitucionit me rastin e komunikimit zyrtar.Skema e komunikimit është paraqitur në mënyrëgrafike si më poshtë:

Format e llogaridhënies janë të shumta, ndërsamë kryesoret janë:

- Llogaridhënien e kryetarit të komunës ndajkuvendit të komunës

- Organeve të komunës ndaj institucionet e nivelitqendror.

- Shërbyesve civil ndaj udhëheqësve të tyre- Udhëheqësve të sektorëve ndaj drejtorëve të

drejtorive komunale- Drejtorëve të drejtorive ndaj kryetarin e

komunës

- Kryetarit të komunës dhe kuvendit tëkomunës ndaj qytetarëve, medieve dhe

shoqërisë civile;

Pra, llogaridhënia shtrihet sipasnjë rendit hierarkik të rregulluar

sipas ligjit. Në këtë drejtim, nëbazë të ligjit përvetëqeverisje lokale,Kuvendi I Komunës ështëorgani më I lartëvendimmarrës në komunë.Kryetari I komunës (sipërfaqësues I komunës)duhet të jap raportoj nëkuvendin e komunës së

paku dy herë në vit, apokurdo që kërkohet për

çështjet e lidhura me situatënekonomike-financiare në

komunë, mënyrën e ekzekutimittë akteve të miratuara nga

Kuvendi, zbatimin e planeveinvestuese në komunë, mënyrën e

funksionimit të sektorëve të ndryshëm nëkuadër të kompetencave komunale dhe çfarëdoçështje të cilën kuvendi I komunës e cilëson tërëndësishme. Në anën tjetër, kryetari I komunësështë përgjegjës për funksionimin eadministratës së komunës, ndaj të cilit njësitë eadministratës japin llogari dhe raportojnë përmënyrën e ushtrimit të funksioneveadministrative. Të gjitha format e llogaridhënies, duke përfshirë:mundësimin e qasjes në dokumentet zyrtare,takimeve publike me qytetarë, takimeve tëdrejtpërdrejta me qytetarë, informatave që jepennë medie, konsultimeve me shoqëritë civile,raporteve të rregullta me autoritetin mbikëqyrës,dërgimi i akteve në autoritetin mbikëqyrës, marrjapër bazë e rekomandimeve të auditorit,funksionimi i rregullt i ueb-faqeve zyrtare,publikimi i buxhetit, realizimit të të hyrave si dheformave të tjera që përmirësojnë funksionimin nëkomunë, janë mjet i mirë për ofrimin eshërbimeve më cilësore, më efikase,transparente dhe llogaridhënëse në raport meqytetarët.

41


M I N I S T R I A E A D M I N I S T R I M I T T Ë P U S H T E T I T L O K A LD E P A R T A M E N T I P Ë R I N T E G R I M E E V R O P I A N E D H E K O O R D I N I M T Ë P O L I T I K A V E

D I V I Z I O N I P Ë R K O O R D I N I M T Ë P O L I T I K A V E

Documents

QEVERISJA LOKALE NË KOSOVË DHE PARIMET E KARTËS … · Dokumenti synon të vejë në pah se ekzistojnë politika efektive, përmes së cilave mund të ndikohet në avancimin e