ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

-----------------------

NGUYỄN VĂN KHÁNH

QUAN NIỆM VỀ THƠ CỦA XUÂN DIỆU

Chuyên ngành : Lý luân văn học

Mã số : 5.04.01

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NGỮ VĂN

HÀ NỘI - 2003

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

-----------------------

NGUYỄN VĂN KHÁNH

QUAN NIỆM VỀ THƠ CỦA XUÂN DIỆU

Chuyên ngành : Lý luân văn học

Mã số : 5.04.01

TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NGỮ VĂN

Người hướng dẫn khoa học : PGS.TS. LÝ HOÀI THU

HÀ NỘI - 2003

LỜI CẢM ƠN

Bản khoá luận này được hoàn thành dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS. Lý Hoài Thu. Nhân dịp này, cho phép em được bày tỏ lòng biết ơn

chân thành sâu sắc nhất đối với sự quan tâm giúp đỡ, sự chỉ bảo tận tình mà cô đã dành cho em trong suốt thời gian qua.

Em cũng xin chân thành cảm ơn những ý kiến quí báu của thầy giáo phản biện GS.TS. Trần Đăng Xuyền, TS. Nguyễn Đăng Điệp và các Giáo sư,

Tiến sĩ trong tổ bộ môn Lý luận văn học và Khoa Văn học trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn.

Một lần nữa, bằng tình cảm chân thành sâu sắc nhất của mình, cho phép

em bày tỏ lòng biết ơn tới các thầy cô giáo đã hết lòng dạy dỗ em trong suốt hai năm qua. Cảm ơn các bạn đồng nghiệp đã tạo mọi điều kiện thuận lợi và giúp

đỡ cho tôi hoàn thành tốt khoá học và bản luận văn này.

Nguyễn Văn Khánh

A. MỞ ĐẦU

1.Tính cấp thiết của đề tài.

1.1. Thơ là một thể loại văn học ra đời từ rất sớm và có vô số quan niệm

về thơ. Có người nói : “thơ là muối của cuộc đời”, và cao hơn, thơ chính là

“máu của cuộc đời”. Lê Quí Đôn quan niệm : “Thơ khởi phát tự trong lòng

người ta”. I.W.Goethe xem thơ là hành động tự giải toả của mỗi người. Với Tố

Hữu, thơ là “tiếng nói hồn nhiên nhất của tâm hồn”. Nhà thơ Sóng Hồng coi thơ

là “tình cảm và lý trí kết hợp một cách nhuần nhuyễn và có nghệ thuật” để có

khả năng “thể hiện con người và thời đại một cách cao đẹp”. Platon xem “thơ là

tặng phẩm của thần linh”v.v...và v.v... Dù thơ là gì đi nữa thì vẫn phải là kết

tinh và thăng hoa của mồ hôi và nước mắt cuộc đời. Có thể nói có bao nhiêu

nhà thơ, người đọc thơ thì có bấy nhiêu cách hình dung “định nghĩa” và quan

niệm về thơ khác nhau. Lãnh địa tinh thần này, mang trong mình những quan

niệm riêng tiềm ẩn đầy sức ám gợi không dễ gì thấu hiểu nắm bắt. Chính điều

đó khiến thơ ca trở thành một loại hình nghệ thuật được sự quan tâm hàng đầu

của các nhà nghiên cứu. Nói đến thơ là nói đến một hệ thống mở, một dòng

chảy dào dạt luôn vận động biến đổi không ngừng mà sự luận bàn là một hành

trình không có hồi kết.

1.2. Xuân D Đình Thi có ngôn ngữ tự nhiêà một nhà thơ lớn, một “hiện

tượng nghệ thuật điển hình” là “nhà thơ mới nhất trong các nhà thơ mới”, người

góp phần làm nên “một thời đại trong thi ca”, đồng thời cũng là “người tái tạo

nguồn sinh lực cho Thơ mới những năm 36 - 39 và đẩy trào lưu thơ ca này vào

thời cực thịnh”. Sau cách mạng, hồn thơ Xuân Diệu rộng mở như muốn ôm

trùm cả cuộc đời mới. Hai trường ca “Ngọn quốc kì” và “Hội nghị non sông”

chứng tỏ ông đã bước đúng giữa đại lộ thơ ca cách mạng. Bên cạnh thơ chính

trị, thơ chiến đấu và xây dựng cuộc sống mới, con người mới, mảng thơ tình

yêu đã làm cho tên tuổi Xuân Diệu thành bất tử. Đến nay, ông vẫn là nhà thơ

tình số một, nhà thơ tình “kiệt xuất” chưa ai vượt qua được.

Mảng thơ dịch và giới thiệu tinh hoa thơ ca thế giới cũng chứa đựng

không ít tài thơ và quan niệm về thơ của ông.

Không chỉ dừng lại ở đó, Xuân Diệu còn là “nhà nghiên cứu phê bình lỗi

lạc”(Mai Quốc Liên), “một đại gia”(Hà Xuân Trường), “một viện nghiên cứu

”(Chế Lan Viên) trong việc nghiên cứu phê bình thơ. Bởi vậy, có thể nói, hơn

ai hết, Xuân Diệu là một trong những người có tư cách được xem là một

nhà thơ có cả một hệ thống quan niệm về thơ và nghề thơ đầy đủ nhất. Nó

không chỉ được phát biểu, trình bày bằng một hệ thống lý luận rất phong

phú mà còn được bày tỏ sinh động qua thực tiễn sáng tác thơ và nghiên

cứu phê bình thơ.

1.3. Theo dòng lịch sử, mỗi tác giả và tác phẩm văn chương luôn chịu sự

thử thách, chọn lọc khắc nghiệt của thời gian và phần nhiều đã rơi vào quên

lãng. Nhưng “dường như ngược lại với quy luật ấy, những tác giả và tác phẩm

tiêu biểu lại không ngừng được luận bàn qua các thời kỳ lịch sử”. Đó là kết

luận mang tầm khái quát cao của giáo sư Hà Minh Đức đối với các thi hào, thi

bá trong văn học Việt Nam. Bên cạnh những : Nguyễn Trãi, Nguyễn Du, Hồ

Xuân Hương, Hồ Chí Minh, Tố Hữu... Xuân Diệu cũng là một trường hợp tiêu

biểu cho việc “không ngừng được luận bàn qua các thời kỳ lịch sử”. Trong

những năm gần đây, nhiều luận án tiến sĩ về Xuân Diệu được bảo vệ thành

công, nhưng những gì trong di sản nghệ thuật Xuân Diệu để lại vẫn là những

chân trời mới đầy hấp dẫn và có sức lôi cuốn đặc biệt.

1.4. Với tư cách là một tác gia văn học lớn, nhiều nhà nghiên cứu, phê

bình đã đi sâu tìm hiểu các phương diện khác nhau của các giá trị trong thơ và

phê bình thơ của Xuân Diệu. Nhưng vấn đề “Quan niệm của Xuân Diệu về thơ”

thì chưa thực sự trở thành đối tượng nghiên cứu trọng tâm của bất kỳ một công

trình khoa học nào. Bởi vậy, luận văn chọn đề tài : “Quan niệm về thơ của

Xuân Diệu” nhằm cố gắng hệ thống, phân tích và trình bầy những đóng góp

trong quan niệm về thơ của Xuân Diệu trên các phương diện chính: quan niệm

về đặc trưng, bản chất của thơ, nhà thơ, qui trình sáng tạo thơ, chất lượng thơ...

từ đó đưa ra những lý giải quan niệm về thơ đó là gì? Nó ảnh hưởng, chi phối

đến thực tiễn sáng tác : cả thơ và phê bình thơ của bản thân nhà thơ nói riêng

cũng như vai trò, tác động và ý nghĩa của quan niệm ấy trong sự vận động và

phát triển của thơ ca dân tộc nói chung ra sao? Qua đó, phần nào giúp người

đọc có một nhận thức toàn diện hơn về một tác gia văn học lớn của dân tộc

trong một giai đoạn lịch sử cụ thể, gần trọn thế kỷ XX “một thế kỷ bùng nổ, một

thế kỷ nhảy vọt trong tiến trình phát triển tuần tự của toàn nhân loại” đặng giúp

chúng ta có thể bước vào một thời kỳ văn học mới với bản lĩnh và những thành

tựu xứng đáng hơn. Bởi vì, nói như Jiri Wolker : “Qua nhà thơ, người ta thấy

tầm cỡ thời đại mà ông ta sống.”

2. Lịch sử vấn đề.

Xuân Diệu là một tác gia văn học lớn. Ông luôn được sự quan tâm của

đông đảo giới nghiên cứu, phê bình. Ở những vấn đề và dưới những góc độ,

những phương pháp nghiên cứu khác nhau, các nhà khoa học đã đi sâu và làm

sáng tỏ nhiều điều lý thú. Nhưng vấn đề, quan niệm về thơ của Xuân Diệu lại

chưa được quan tâm đúng mức. Vấn đề thường chỉ dừng lại ở một phạm vi hẹp

hay một mức độ vừa phải nếu không muốn nói là lướt qua. Hoặc cũng có khi

các tác giả trình bày quan niệm về thơ cho cả một trào lưu, một giai đoạn

nhưng lại chưa đi sâu vào từng tác giả cụ thể và coi đó là một đối tượng nghiên

cứu có tính hệ thống; cũng cần phải thấy rằng quan niệm về thơ của mỗi tác giả

luôn bị chi phối bởi quan điểm nghệ thuật của các khuynh hướng, trào lưu văn

học mà tác giả đó chịu ảnh hưởng cũng như của từng giai đoạn lịch sử cụ thể.

Hơn nữa phần lớn các nhà nghiên cứu mới chỉ đề cập tới quan niệm về thơ của

Xuân Diệu trên các “văn bản lộ thiên” tức là các phát ngôn trực tiếp của tác giả

mà chưa chú trọng đúng mức đến “văn bản chìm”, ẩn chứa trong chính thực tiễn

sáng tác của nhà thơ. Dầu vậy, luận văn luôn tiếp thu, kế thừa những kết qủa

của những người đi trước, coi đó là những gợi ý, những điểm tựa quan trọng

làm nên tính hệ thống của vấn đề quan niệm về thơ của Xuân Diệu.

2.1. Tình hình nghiên cứu quan niệm về thơ của Xuân Diệu trước cách

mạng tháng Tám.

Mặc dầu ngay từ khi mới xuất hiện trên thi đàn, Xuân Diệu đã lọt vào

“mắt xanh” của những người tên tuổi và có uy tín trong giới văn nghệ sĩ, nhưng

nhìn chung các bài viết mới chỉ đánh giá cao vị trí hàng đầu của Xuân Diệu đối

với phong trào Thơ mới ở góc độ những cách tân, sáng tạo đặc sắc về cả “hồn”

và “xác” trong thơ, chưa đề cập tới quan niệm về thơ của Xuân Diệu.

Thế Lữ, người đi tiên phong của phong trào Thơ mới, trong bài viết đầu

tiên giới thiệu Xuân Diệu năm 1937, tuy có những nhận xét xác đáng biểu hiện

sự trân trọng đối với một tài năng nhưng cũng chỉ ở góc độ ngợi ca cái đặc

điểm riêng trong thơ Xuân Diệu khác với Chế Lan Viên, Lưu Trọng Lư, Huy

Cận... Thế Lữ viết : “Thơ của ông không phải là “văn chương” nữa, đó là lời

nói, là tiếng reo vui hay năn nỉ, là sự chân thành cảm xúc, hoặc là những tình ý

rạo rực biến lẫn trong những thanh âm. Xuân Diệu, nhà thi sĩ của tuổi xuân,

của lòng yêu và ánh sáng”. Năm 1938, trong lời tựa tập Thơ thơ, Thế Lữ vẫn

tiếp tục dành những lời nồng nhiệt ngợi ca Xuân Diệu nhưng cũng chỉ về

những đặc điểm của hồn thơ Xuân Diệu : “Thơ thơ là cụm đầu mùa chàng tặng

cho nhân gian. Và từ đây, chúng ta có Xuân Diệu. Loài người hãy hiểu con

người ấy”(47.T12).

Hoài Thanh, tác giả Thi nhân Việt Nam (1942), người tổng kết “Một thời

đại trong thi ca”, người định vị các chuẩn mực giá trị cũng như tầm quan trọng

của nó trong tiến trình vận động và phát triển của thơ ca dân tộc, tuy đã nói nên

được cái “thần” của hồn thơ Xuân Diệu nhưng cũng chưa đề cập đến quan niệm

về thơ của ông khi cho rằng: thơ Xuân Diệu là nguồn sống dạt dào chưa từng

có. Khi vui cũng như khi buồn ông đều nồng nàn tha thiết. Sau đó Hoài Thanh

đi đến một nhận định khái quát, đề cao đúng vị trí xứng đáng của nhà thơ:

“Xuân Diệu mới nhất trong các nhà Thơ mới, nên những người lòng trẻ mới

thích đọc Xuân Diệu mà đã thích thì phải mê... Với một nhà thơ còn gì quí hơn

cho bằng sự hoan nghênh của tuổi trẻ”(29.T33, 37). Mặc dù vậy, qua Thi nhân

Việt Nam, Hoài Thanh đã khai mở nhiều vấn đề quan trọng cho việc tìm hiểu

quan niệm về thơ nói chung và của Xuân Diệu nói riêng.

Vũ Ngọc Phan trong Nhà văn Việt Nam hiện đại (1941) có nêu cảm

giác chung của người trí thức lúc bấy giờ về thơ Xuân Diệu. Họ đã từng “phải

chặc lưỡi mà kêu: Thơ đâu lại có thứ thơ quái gở như thế !”. Nó ngây ngô quá,

“Tây” quá nhất là về âm điệu. Theo Vũ Ngọc Phan: dù là thơ mới hay cũ, đã là

thơ hay phải đảm bảo hai điều: ý nghĩa và âm điệu. ý nghĩa phải khoái hoạt,

hùng hồn, thú vị phát ra bởi những tư tưởng thâm trầm, còn âm điệu du dương

là nhờ ở cú pháp phân minh, chữ dùng tề chỉnh và quán xuyến. Đồng thời ông

cũng bênh vực Xuân Diệu và cho rằng không thể dùng hai chữ “ngô nghê”

được. Bởi vì “nếu ngũ quan bị kích thích, thi nhân chứa chan tình cảm mà phát

ra lời thơ, thì trong trí tưởng tượng, những cái vô hình cũng có thể hoá ra hữu

hìmh : Thơ cũng có thể ví như những thỏi nước đá mát lạnh và cảm đến não

con người ta, nhạc có thể ví như một thứ rượu mùi, tuy ngọt, tuy đậm đà, thơm

tho, mà có thể làm cho người ta say tuý luý”(48.T49). Và cuối cùng Vũ Ngọc

Phan kết luận : “Xuân Diệu thật là một người có tâm hồn thi sĩ”. Rằng Xuân

Diệu quan niệm về quá trình sáng tạo thơ phải luôn “với sự nồng nàn, tha thiết”

bằng nhịp đập của trái tim chứ không phải là một tay “thợ thơ” chỉ chăm chăm

chú ý vào kĩ thuật, chú ý đến “xác” mà không chú ý đến “hồn”.

2.2. Tình hình nghiên cứu quan niệm về thơ của Xuân Diệu

sau cách mạng tháng Tám.

Nguyễn Văn Long trong Từ điển Văn học, T.II, Nhà xuất bản Khoa học

xã hội, mục Xuân Diệu có đề cập ảnh hưởng của thơ ca lãng mạn và tượng

trưng Pháp đến phong cách thơ Xuân Diệu. Nguyễn Văn Long cho rằng: Do chi

phối bởi quan niệm về bản chất, chức năng và quy luật tự biểu hiện, đặc biệt

quan niệm về “cái tôi” bản thể trong mỗi nhà thơ và mỗi tác phẩm thơ mà trong

thơ, Xuân Diệu đã “kêu gọi tuổi trẻ tận hưởng hạnh phúc trần thế, nhằm tìm

một lối thoát khỏi thực tại đen tối. Sự đòi hỏi hưởng thụ ấy trước hết và lớn

nhất ở tình yêu, được nhà thơ nói lên một cách khát khao, rạo rực đến vô tận

bằng mọi giác quan cảm xúc nhạy bén, nhưng luôn luôn cảm thấy mong manh,

không thoả mãn, và do đó lúc nào cũng hốt hoảng, vội vàng lo sợ mọi cảm giác

sẽ tan biến, tuổi trẻ và tình yêu sẽ phai tàn”(98.TII,T605).

Giáo sư Hà Minh Đức trong “Những chặng đường thơ Xuân Diệu” in

trong Xuân Diệu về tác giả, tác phẩm phần thơ trước cách mạng sau khi phân

tích, thẩm bình đặc điểm kỳ diệu, tinh vi trong sáng tạo hình tượng, cảm xúc

thơ đã đi đến kết luận : “Xuân Diệu là nhà thơ của cuộc đời mới. Từ cách cảm

nghĩ cho đến những rung động trong thơ đều mang màu sắc hiện đại”

(47.T169) và chính Xuân Diệu đã đưa “Thơ mới lên ngôi trên thi đàn với khuôn

mặt trẻ trung, tươi thắm và hẫp dẫn chưa từng có”. Sang phần thơ sau cách

mạng ngoài việc phân tích những đóng góp lớn lao của Xuân Diệu trong việc

hoà mình quần chúng, vào hiện thực vĩ đại của dân tộc, phản ánh không khí sôi

nổi cuộc sống mới, con người mới, giáo sư đi đến kết luận : “trong nhiều thập

kỷ phát triển của những chặng đường thơ cách mạng, Xuân Diệu đã chín lại

với thực tế mới và nguồn thơ đã lại tỏ ra dào dạt, sung sức”(47.T191).

Theo tác giả Lý Hoài Thu, trong “Thơ Xuân Diệu trước cách mạng

tháng Tám - 1945”, Xuân Diệu có một quan niệm rất rõ nét và đặc biệt nhạy

cảm với phạm trù “Không gian, thời gian”, điều mà ông gọi chung là “kích

thước của toàn vũ trụ”. Điều thú vị hơn, là từ quan niệm đó ông đòi hỏi người

cầm bút phải có “rất nhiều không gian ở trong hồn” và “rất nhiều thời gian ở

trong tâm trí”. Cũng trong chuyên luận này, tác giả Lý Hoài Thu đã chỉ rõ :

“Xuân Diệu là người có hệ thống quan niệm tương đối hoàn chỉnh về mục

đích vai trò của sáng tạo nghệ thuật, mặc dầu có lúc ông đã tự mâu thuẫn

giữa những lời tuyên ngôn với quá trình sáng tác” (51.T20). Tác giả còn đưa ra

một luận điểm có sức thuyết phục là : việc khẳng định quan niệm về sự tồn tại

của cá nhân, của “cái tôi” nghệ sĩ đã quyết định và chi phối đến hệ thống quan

niệm nghệ thuật của chính nhà thơ. Tác giả đã phân tích, lý giải và chứng minh

cụ thể không chỉ ở lý luận mà còn trong cả thực tiễn sáng tác. Chẳng hạn khi

tác giả cho rằng : ngoài “Lời đưa duyên” cho tập “Thơ Thơ” Xuân Diệu còn có

hai bài thơ, mà theo tác giả, trực tiếp bộc lộ quan điểm sáng tác của Xuân Diệu.

Đó là hai bài : “ Cảm xúc” và “ Lời thơ vào tập gửi hương”.

Trên nền tảng của chủ nghĩa lãng mạn, cùng với “ Cây đàn muôn điệu”

của Thế Lữ, có thể coi hai bài thơ trên là những lời tuyên ngôn của Xuân Diệu

nói riêng và phong trào Thơ mới nói chung. Ở đây Xuân Diệu cũng mộng mơ,

cũng tôn thờ cái đẹp nhưng đằm thắm say sưa hơn với cuộc đời trong bổn phận

thi sĩ của mình: Là thi sĩ nghĩa là ru với gió

Mơ theo trăng và vơ vẩn cùng mây

Để tâm hồn ràng buộc bởi muôn dây

Hay chia sẻ bởi trăm tình yêu mến.

Xuân Diệu luôn muốn đem lòng mình “ ràng rịt với muôn xuân”, muốn

thắt chặt với cuộc đời bởi “ trăm tình yêu mến”. Cũng có lúc ông tự ví mình như

con chim mang tiếng hót đắm say, khác biệt dâng hiến cho đời :

Tôi là con chim đến từ núi lạ

Ngứa cổ hót chơi

Trong chuyên luận, tác giả khẳng định những câu thơ trên có thể coi là

sự phát ngôn đầy đủ cho quan điểm “ nghệ thuật vị nghệ thuật”. Đồng thời nó

nằm trong hệ thống quan niệm về thơ và nghệ thuật nói chung của Xuân Diệu .

Sau đó tác giả đi đến kết luận : “cùng với một số tác phẩm văn xuôi như : Phấn

thông vàng, Người lệ ngọc, Chú lái khờ... Xuân Diệu là một trong số rất ít ỏi

các nhà thơ lãng mạn 32 - 45 đã bộc lộ rõ rệt những quan niệm sáng tác của

mình bằng thơ” . Những luận điểm trên đã gợi mở cho chúng tôi rất nhiều trong

quá trình nghiên cứu và thực hiện luận văn.

Gần đây nhất trong luận án tiến sĩ của tác giả Nguyễn Thị Thanh Hà, Hà

Nội 2002 với đề tài Xuân Diệu - nhà nghiên cứu phê bình thơ trong đó có một

tiểu mục bàn tới quan niệm về thơ của Xuân Diệu còn hầu hết luận án đề cập

tới thành tựu cũng như một số nét phong cách nghiên cứu phê bình thơ. Công

trình thứ hai của tác giả Trần Thị Sâm, Hà Nội - 2002 có đề cập khá sâu sắc, hệ

thống và có sức thuyết phục về những chuyển biến trong quan niệm về thơ đầu

thế kỷ XX - 1945. Nhưng đây lại là quan niệm về thơ trong một giai đoạn lịch

sử cụ thể tuy có đề cập tới một số nhà thơ như Tản Đà, Hồ Chí Minh, Tố Hữu,

một số nhóm: “Xuân thu nhã tập”, phong trào Thơ mới... nhưng lại không bàn

tới quan niệm về thơ của Xuân Diệu hoặc có nói tới cũng chỉ là lướt qua hay lại

dưới những bình diện khác.

Ngoài ra còn vô số các bài viết về Xuân Diệu dưới các góc độ khác nhau

như :“Con đường sáng tạo của một nhà thơ” của Hoàng trung Thông; “Nhà thơ

lãng mạn tiêu biểu nhất” Lê Đình Kỵ; “Xuân Diệu nói về hai tập thơ “Thơ thơ”

và “Gửi hương cho gió” của Hà Minh Đức, “Xuân Diệu: chưa ai cảm thông hết

nỗi cô độc của tôi” của Vương trí Nhàn; “Cái tôi” độc đáo, tích cực của Xuân

Diệu trong phong trào Thơ mới” của Lê Quang Hưng; “Xuân Diệu nỗi ám ảnh

của thời gian” của Đỗ Lai Thuý, “Nỗi buồn và sự cô đơn trong thơ Xuân Diệu”

của Lý Hoài Thu, “Quan niệm nghệ thuật về con người trong thơ Xuân Diệu”

của Nguyễn Thị Hồng Nam... Trong mỗi bài viết, các tác giả đều đề cập tới các

vấn đề khác nhau về tác giả, tác phẩm, hay một số vấn đề về nghệ thuật... rất

công phu, sâu sắc, nhiều giá trị nhưng tựu chung vẫn xoay quanh sự ghi nhận

ngợi ca những đóng góp lớn lao của Xuân Diệu trong cuộc sống, trong sáng tác

để làm nên những giá trị tinh thần trường cửu. Tất nhiên tuy chưa đi sâu vào

vấn đề lý luận: quan niệm về thơ của Xuân Diệu nhưng nếu đặt trong mối quan

hệ biện chứng giữa Con người - Cuộc đời - Tác phẩm thì chính bản thân những

bài viết đã ẩn chứa vấn đề : quan niệm về thơ. Bởi vì chính thực tiễn cuộc sống

đã làm nẩy sinh và gieo mầm cho những quan niệm của mỗi nhà thơ. Và đến

lượt mình, quan niệm về cuộc sống ắt hẳn sẽ ảnh hưởng và chi phối đến quan

niệm về thơ của chính tác giả đó. Cho nên dù không đề cập tới một cách trực

tiếp nhưng các bài viết đã cung cấp cho chúng tôi những tiền đề cần thiết.

Nếu như Huy Cận, người bạn lớn trong đời và trong thơ, ước mong như

người nông dân “được gieo hết hạt khi kết thúc cuộc đời” thì điều ấy Xuân Diệu

đã làm được. Ông đã hiến dâng cho cuộc đời tất cả những gì có thể, vẫn là ông

hoàng của thơ tình, nhà thơ tiên phong của cách mạng với tinh thần: “Phần tinh

hoa của người nghệ sĩ mà cũng là phần sống của cuộc đời là ở tác phẩm ”.

Với thực tế trên, chúng tôi nhận thấy : cho đến nay chưa có công trình

nào đi sâu nghiên cứu quan niệm về thơ của Xuân Diệu với tư cách là một đề

tài độc lập. Vì vậy, thông qua luận văn chúng tôi mong muốn có một cái nhìn

hệ thống cùng một số ý kiến riêng, đóng góp vào sự nghiên cứu chung trên cơ

sở học hỏi, kế thừa kết quả bấy lâu của giới nghiên cứu.

3. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn.

Về lý luận : Muốn sáng tạo thơ, hiểu thơ cần phải có một hệ thống quan

niệm đúng đắn về thơ : quan niệm về đặc trưng, bản chất thơ, về nhà thơ, qui

trình sáng tạo thơ, chất lượng thơ... Hệ thống quan niệm đó sẽ ảnh hưởng và chi

phối đến quá trình sáng tác thơ, phê bình thơ của bản thân Xuân Diệu nói riêng

và nền thơ ca Việt Nam hiện đại nói chung.

Qua việc hệ thống và phân tích những quan niệm về thơ của Xuân Diệu,

chúng tôi cố gắng chỉ ra những đóng góp từ đó tự nó trả lời và đóng vai trò cơ

sở, nền tảng dẫn đến thành công trên nhiều lĩnh vực trong đó đặc biệt là phê

bình thơ cổ điển. Nếu xem xét quan niệm về thơ của Xuân Diệu như một chỉnh

thể nghệ thuật khi đặt trong mối quan hệ đa chiều của một tác gia văn học lớn ở

cấp độ loại hình học tác giả, sẽ giúp cho tác giả đó được nghiên cứu sâu sắc,

toàn diện hơn. Đó là những đóng góp về mặt lý luận.

Về thực tiễn : Luận văn góp một phần nhỏ bé vào việc nghiên cứu tác

giả Xuân Diệu và có thể làm tài liệu tham khảo cho học sinh, sinh viên các

trường Đại học, Cao đẳng cùng những người đang quan tâm đến về đề tài này.

4. Nhiệm vụ, đối tượng và phạm vi nghiên cứu.

4.1. Nhiệm vụ :

Luận văn đề cập tới một số vấn đề cơ bản thuộc quan niệm về thơ của

Xuân Diệu trên cơ sở thực tiễn sáng tác thơ, phê bình thơ và những đóng góp

của ông cùng ảnh hưởng của nó đối với nền thơ Việt Nam thế kỷ XX .

Theo chúng tôi, một tác gia văn học lớn là tinh hoa của dân tộc, của một

thời và của muôn đời. Với suy nghĩ như thế, luận văn còn đặt nhiệm vụ làm

sáng tỏ thêm những quan điểm về bản chất, chức năng của thơ nhằm đi đến

mục đích : Kế thừa và phát huy những hạt nhân hợp lý của các quan niệm về

thơ tiến tới xây dựng một nền thơ ca “tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc”, vừa

truyền thống, vừa hiện đại và mang đậm tính nhân văn.

4.2. Đối tượng nghiên cứu.

Là tất cả các ý kiến tiêu biểu thể hiện quan niệm về thơ của Xuân Diệu,

cả phương diện lý luận lẫn thực tiễn sáng tác. Tất nhiên, đối tượng chính vẫn là

ý kiến bộc lộ trực tiếp quan niệm về thơ của Xuân Diệu. Cụ thể hơn, luận văn

sẽ khảo sát ba mảng chính :

+ Để có cơ sở lý luận cho việc nghiên cứu quan niệm về thơ của Xuân

Diệu, chúng tôi trình bày sơ bộ thơ và những quan niệm cơ bản về thơ từ trước

đến nay.

+ Trong hệ thống quan niệm về thơ của Xuân Diệu, chúng tôi sẽ đề cập

tới những quan niệm của Xuân Diệu về đặc trưng, bản chất thơ, về nhà thơ, về

quá trình sáng tạo thơ, về chất lượng thơ... Vì quan niệm về thơ lại được bộc lộ

khá rõ nét trong nghiên cứu phê bình thơ, trong khi đó Xuân Diệu lại có một

mảng nghiên cứu phê bình vô cùng phong phú cho nên chúng tôi khảo sát cả

những quan niệm về phê bình thơ của Xuân Diệu coi đó như một hệ thống quan

niệm mang tính chỉnh thể không thể tách rời với thơ.

+ Sau hai phần mang tính lý luận, luận văn trình bày quan niệm và

những đánh giá của Xuân Diệu về thơ thông qua công tác nghiên cứu phê bình

thơ cổ điển của Xuân Diệu. Đây được coi là thực tiễn sáng tác sinh động, đặc

sắc, hệ quả tất yếu của những quan niệm đúng đắn về thơ.

4.3. Phạm vi nghiên cứu.

Để thực hiện nhiệm vụ trên, chúng tôi nghiên cứu hầu hết các tác phẩm

của Xuân Diệu, trong đó tập trung hơn vào Xuân Diệu toàn tập - tập III, “Công

việc làm thơ” và bộ sách hai tập : “Các nhà thơ cổ điển Việt Nam”. Quan niệm

về thơ nói chung và quan niệm về thơ của Xuân Diệu nói riêng là một vấn đề

mới, khó. Đây là lĩnh vực rộng lớn và phức tạp mà luận văn không thể khảo sát

hết các yếu tố thuộc nội hàm của quan niệm về thơ. Giải trình điều đó, cũng có

nghĩa là chúng tôi tự ý thức rằng: trong luận văn không tránh khỏi những điều

còn phiến diện, cần được tiếp tục nghiên cứu tìm hiểu từ nhiều phía, nhiều công

trình.

5. Phương pháp nghiên cứu.

Sự kết hợp của nhiều phương pháp nghiên cứu là tính tất yếu của một

công trình khoa học. ở đây chúng tôi sử dụng phương pháp hệ thống, phương

pháp so sánh lịch sử (đồng đại và lịch đại), phương pháp phân tích chứng

minh... Để thực hiện nhiệm vụ và tăng thêm độ tin cậy của đề tài nghiên cứu,

luận văn còn vận dụng các phương pháp liên ngành như : Văn học sử, phê bình

văn học, lý thuyết tiếp nhận văn học, thi pháp học...

Đồng thời trong quá trình tiến hành nghiên cứu, chúng tôi cố gắng kết

hợp một cách nhuần nhuyễn giữa lý thuyết và thực tiễn sáng tác để làm sáng tỏ

các quan niệm về thơ của Xuân Diệu, một nhà thơ, trong số rất ít có cả một hệ

thống quan niệm về thơ và hệ thống quan niệm đó ảnh hưởng chi phối không ít

tới đời sống thơ ca hiện đại.

6. Cái mới của luận văn.

Đây là luận văn đầu tiên tìm hiểu một cách có hệ thống và quy mô vấn

đề quan niệm về thơ của Xuân Diệu (không xem đây là kết luận ổn định vì

chưa bao quát hết tư liệu). Ngoài ra luận văn cũng giúp người đọc hình dung

được khá trọn vẹn chân dung của một tác gia văn học lớn thông qua quan niệm

về thơ của chính nhà thơ ở cả góc độ lý luận và thực tiễn sáng tác.

Qua việc hệ thống, phân tích, đánh giá những đóng góp trong quan niệm

nghệ thuật về thơ của Xuân Diệu, luận văn có thể giúp người đọc có một cái

nhìn đúng đắn, khoa học hơn về loại hình tác giả văn học trong tổng thể các

mối quan hệ về văn hoá, xã hội, quan điểm nghệ thuật... từ đó rút ra những kinh

nghiệm quý báu cho học tập, sáng tác và nghiên cứu phê bình tránh những “tổn

thất” và những “đường vòng” ấu trĩ không cần thiết, đặng vươn tới một nền văn

học tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc.

7. Cấu trúc luận văn.

Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, luận văn gồm 1... trang chia ra 3

chương như sau.

Chương thứ nhất : Thơ và những quan niệm cơ bản về thơ. (27tr)

Chương thứ hai : Quan niệm của Xuân Diệu về đặc trưng thơ.(48tr)

Chương thứ ba : Quan niệm và những đánh giá của Xuân Diệu về thơ .

(64tr)

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

STT Tên tác giả Tên tác phẩm NXB Năm

1 - Bùi Công Hùng Tiếp cận nghệ thuật thơ ca Văn hoá - TTin 2000

2 - Bùi Duy Tân Khảo và luận một số TG,TPVHTĐVN,T1,2 GD,ĐHQG 99, 01

3 - Bùi Văn Cường Nguyễn Khuyến và giai thoại HVHHNNinh 1987

4 - Bùi Văn Nguyên Thơ quốc âm Nguyễn Trãi Giáo dục 1994

5 - Bùi Việt Thắng Sống với văn học cùng thời Báo VN Tết 6,7,7/99

6 - Bùi Việt Thắng Đôi điều về hiện trạng PB văn chương VNQĐ 3/1999

7 - Bùi Viết Thắng Đọc luận chiến văn chương VNQĐ 5/96

8 - Chàng Văn Nói chuyện văn thơ Văn học 1960

9 - Chế Lan Viên Ngoại vi thơ Thuận hóa 1987

10 - Chế Lan Viên Tuyển tập Chế Lan Viên - T1 Văn học 1985

11 - Chế Lan Viên Thơ Hàn Mặc Tử Văn học 1991

12 - Dương Tú Anh Phong cách thơ Nguyễn Duy LVThsĩ

ĐHTH

2002

13 - Đỗ Đức Hiểu Thi pháp hiện đại Hội nhà văn 2000

14 - Đỗ Văn Bằng Quan niệm “VDTĐạo” trong VH TĐVN LVĐHTHợp 1985

15 - Đinh Gia Khánh Ca dao Việt Nam Đồng Tháp 1995

16 - G.N Pospelor Dẫn luận nghiên cứu văn học Giáo dục 1985

17 - Hữu Nhuận Xuân Diệu con người và tác phẩm TPMới 1987

18 - Hà Minh Đức Thời gian và trang sách Văn học 1987

19 - Hà Minh Đức Nhà văn nói về tác phẩm Văn học 1994

20 - Hà Minh Đức Đi hết một mùa thu Văn học 1999

21 - Hà Minh Đức Thơ ca Việt Nam - Hình thức và thể loại KHXH 1968

22 - Hà Minh Đức Nguyễn Bính thi sĩ đồng quê Văn học 2002

23 - Hà Minh Đức Thơ và mấy vấn đề trong thơ Việt Nam HĐ Giáo dục 1974

24 - Hà Minh Đức (C.biên) Lí luận văn học Giáo dục 1997 ̀

25 - Hồ Chí Minh Văn hóa Nghệ thuật cũng là một MT Văn học 1981

26 - Hồ Xuân Hương Thơ Hồ Xuân Hương (LHNguyên TC) Văn học 1989

27 - Hg H Yên - Ng Lộc Văn học Việt Nam Giáo dục 1962

28 - Hoài Thanh Hoài Thanh toàn tập - T1+2+3+4 Văn học 1999

29 - Hoài Thanh Thi nhân Việt Nam Văn học 1998

30 - Hoàng Ngọc Hiến Văn học và học văn CĐSP

TPHCM

1990

31 - Hoàng Tiến Tựu Bình giảng ca dao Giáo dục 1992

32 - Hoàng Trinh Tuyển tập văn học Hội nhà văn 1998

33 - Hoàng Trinh Đối thoại văn học Hà Nội 1986

34 - Huy Cận Tuyển tập Huy Cận - T1,2 Văn học 1986

35 - Huy Cận, T .K. Thành Huy Cận đời và thơ Văn học 1999

36 - Ilia Êrenbua Công việc của nhà văn TPM,HNV 1985

37 - J.P.Sartre Văn học là gì HNV 1999

38 - Khánh Chi Thơ Khánh Chi (Xuân Diệu giới thiệu) Văn học 1980

39 - Lại Nguyên Ân Văn học và phê bình TPM 1984

40 - Lại Nguyên Ân Sống với văn học cùng thời Văn học 1998

41 - Lê Đình Kỵ Thơ với Xuân Diệu -Hoài Thanh -CLV Cửu long 1988

42 - Lê Đình Kỵ Hiểu đúng đắn Truyện Kiều HVNĐTháp 1986

43 - Lê Đức Niệm Diện mạo thơ Đường VHTT 1998

44 - Lê Chí Quế Văn học dân gian Việt Nam ĐHQG 2001

45 - Lê Q Trọng, TB.Hưng Thai nghén Tác phẩm Hội NV 1995

46 - Lê Trí Viễn Đặc diểm văn học Việt Nam ĐH&THCN 1987

47 - Lưu Khánh Thơ Xuân Diệu về tác gia và tác phẩm Giáo dục 1999

48 - Lưu Khánh Thơ Xuân Diệu TP văn chương và LĐNT Giáo dục 1999

49 - Lưu Quang Vũ Thơ và đời Văn học 1997

50 - Lưu Trọng Lư Tuyển tập Lưu Trọng Lư Văn học 1987

51 - Lý Hoài Thu Thơ Xuân Diệu trước CM Tám - 1945 Giáo dục 1998

52 - Mã Giang Lân Thơ văn Nguyễn Khuyến Giáo dục 1993

53 - Mã Giang Lân Tiến trình thơ hiện đại Việt Nam Giáo dục 2001

54 - Mã Giang Lân Xuân Diệu - NHà thơ Việt Nam hiện đại KHXH 1984

55 - Mã Giang Lân Tìm hiểu thơ VHTT 2000

56 - M.B.Khrapchenkô Cá tính sáng tạo của nhà văn&sự PTVH TPM 1978

57 - Ng Thị Minh Nguyệt Đề tài thiên nhiên trong Thơ Mới LVThsĩ

ĐHTH

1999

58 - Ng Thị Thuý Hằng Tiêu chí thể loại trong so sánh T.Kiều... LV

ThsĩĐHTH

2003

59 - Ng Đình Chú (CB) Văn lớp XI NXBGD 1999

60 - Nguyễn Đức Quyền Bình giảng thơ trong trường PTTH Giáo dục 1997

61 - Nguyễn Bá Thành Thơ Chế Lan Viên với PC suy tưởng Giáo dục 1999

62 - Nguyễn Bá Thành Tư duy thơ và tư duy thơ HĐ Việt Nam Văn học 1996

63 - Nguyễn Đăng Mạnh Nhà văn - Tư tưởng - Phong cách Văn học 1983

64 - Nguyễn Du Truyện Kiều (LGT của Hoài Thanh) Văn học 1984

65 - Nguyễn Hữu Sơn Về một hiện tượng phê bình H.phòng 1998

66 - Nguyễn Lai Ngôn ngữ với sáng tạo và tiệp nhậnVH Giáo dục 1998

67 - Nguyễn Lộc Thơ Hồ Xuân Hương tuyển và bình ĐHTH Hà Nội 1996

68 - Nguyễn Nghiệp Mấy suy nghĩ - một tấm lòng(PB - TL ) Văn học 1978

69 - Nguyễn Phan Cảnh Ngôn ngữ thơ VHTT 2001

70 - Nguyễn Quang Bích Thơ văn Nguyễn Quang Bích Văn học 1973

71 - Nguyễn Sĩ Cẩn Mấy vấn đề phương pháp dạy VHCổ Giáo dục 1984

72 - Nguyễn Thanh Hà Xuân Diệu - nhà nghiên cứu phê bình LATS

ĐHSPHN

2002

73 - Nguyễn Thanh Hà Thơ hay Theo QN của Xuân Diệu TCNCGDục 4/2000

74 - Nguyễn Thanh Hà Thế nào là câu thơ hay NGGDục III/99

75 - Nguyễn Thanh Hà QN của Xuân Diệu về tiêu chuẩn PB TCKHĐHQG 1998

76 - Nguyễn Thanh Tú Tính HĐ của Lí luận PB văn học -T.97 VN QĐ 4/97

77 - Nguyễn Văn Hạnh Thơ Tố Hữu tiếng nói đồng ý,ĐT,Đchí Thuận Hoá 1985

78 - Nguyễn Văn Khánh Những đóng góp của Xuân Diệu ... KLTNCử nhân 2000

79 - Nhiều tác giả Lịch sử văn học Việt Nam Tập V Giáo dục 1987

80 - Nhiều tác giả Phong cách học Giáo dục 1984

81 - Nhiều tác giả Tác phẩm chọn lọc Văn học 1995

82 - Nhiều tác giả Văn học cuộc sống nhà văn KHXH 1987

83 - Nhiều tác giả Chuyện làng văn Việt Nam và thế giới Giáo dục 1989

84 - Nhiều tác giả Văn học Việt Nam ĐH&THCN 1979

85 - Nhiều tác giả Thơ kháng chiến TPM 1986

86 - Nhiều tác giả Việt Nam học - Kỷ yếu HThảo QTế Lần I Thế giới 2000

87 - Nhiều tác giả Thơ Việt Nam hiện đại KHXH 1984

88 - Nhiều tác giả Thơ văn cách mạng 30-45 Văn học 1980

89 - Nhiều tác giả Tác phẩm văn học Tạp chí HNV 9,10/87

90 - Nhiều tác giả Ôn thi văn học TrườngĐHTH 1989

91 - Nhiều tác giả Các nhà văn nói về văn - T.1 TPM 1985

92 - Nhiều tác giả Các nhà văn nói về văn -T.2 TPM 1986

93 - Nhiều tác giả Công việc viết văn Tr v.văn Ng

Du

1985

94 - Nhiều tác giả Nhà thơ Việt Nam hiện đại KHXH 1984

95 - Nhiều tác giả Văn học cuộc sống nhà văn KHXH 1978

96 - Nhiều tác giả Thơ văn Cách mạng 1930 - 1945 Văn học 1980

97 - Nhiều tác giả 40 năm Văn học TPM 1986

98 - Nhiều tác giả Từ điển Văn học - T1 + 2 KHXH 1983

99 - Nhiều tác giả Tác phẩm chọn lọc 3 Văn học 1995

100 - Nhiều tác giả Văn học nước ngoài HNV 3/1996

101 - Phương Lựu Về quan niệm văn chương cổ Việt Nam Giáo dục 1985

102 - Phạm đan Quế Truyện Kiều đối chiếu Hải phòng 1999

103 - Ph. C.Đệ - Hà M Đức Nhà văn Việt Nam 1945 - 1975 ĐH&THCN 1979

104 - Phan Cự Đệ Phong trào Thơ Mới KHXH 1982

105 - Phan Cự Đệ Tác phẩm và chân dung Văn học 1984

106 - Phan Cự Dệ Văn học Lãng mạn Việt Nam 1930 - 1945 Văn học 2002

107 - Phan Quỳnh Nga Thơ, nhà thơ, nghề thơ trong QNTMH VNQĐ 3/99

108 - Phạn Thị Miến Những đg về mặt LLPBcủa HThanh... LVThsĩĐHTH 2001

109 - Phượng Lựu Loại hình hóa Phê bình văn học T.105 VNQĐ 5/98

110 - Phong Lê Hồ Chí Minh và VHVNHĐ KHXH 1986

111 - Raxun Gamatốp Đagatxtan của tôi Cầu vồng 1984

112 - Tô Hoài Những gương mặt, Chân dung VH TPM,HNV 1988

113 - Tố Hữu Trăm bài thơ Tố Hữu Văn học 1987

114 - Thiếu Mai Hái giữa đôi bờ NXB lao động 1994

115 - Tế Hanh Tuyển tập Tế Hanh Hà Nội 1987

116 - Tế Hanh Bài ca sự sống TPM 1985

117 - Trương Chính Tuyển tập Trương Chính - T1 + 2 Văn học 1997

118 - Trần Đăng Khoa Chân dung và đối thoại Thanh niên 1999

119 - Trần Đình Sử Thi pháp học hiện đại BộGD, Vụ GV 1983

120 - Trần Đình Sử Thi pháp thơ Tố Hữu TPM, Hnhà

văn

1987

121 - Trần Cư Đôi điều ảnh hưởng thơ Pháp trong thơ XD VNQĐ 3/99

122 - Trần Mạnh Hảo Thơ phản thơ Văn học 1998

123 - Trần Ngọc Vương Loại hình học tác giả văn học ... ĐHQG 1999

124 - Trần Ngọc Vương Văn học VN dòng riêng giữa nguồn chung Giáo dục 1998

125 - Trần Thị Sâm Những ch. biến tr QNvề thơ đầu TKXX. LATS

ViệnVH

2002

126 - Trần Tuấn Khải Thơ văn á Nam...(Xuân Diệu giới thiệu) Văn học 1984

127 - Trịnh Bá Dĩnh,NHSơn Tạp chí Trí tân Hội nhà văn 1997

128 - Văn Phác Mấy vấn đề cấp bách về VHNT Văn hoá 1985

129 - Vương Trí Nhàn Một số nhà văn hôm nay với Hà Nội Hà Nội 1986

130 - Vương Trí Nhàn Bước đầu đến với Văn học TPM 1986

131 - Vũ Ngọc Khánh Bí quyết giỏi văn Giáo dục 1999

132 - Vũ Ngọc Phan Những năm tháng ấy Văn học 1987

133 - Vũ Thị Thu Hương Xuân Diệu với thơ Việt Nam Hiện đại LVThS ĐHTH 2001

134 - Vũ Tiến Quỳnh Nguyễn Du (PB - BLVH) TH K.Hòa 1992

135 - Xuân Diệu Xuân Diệu toàn tập Tập 2, 3, 4 Văn học 2001

136 - Xuân Diệu Những bước đường tư tưởng của tôi Văn hoá 1958

137 - Xuân Diệu Những nhà thơ Bungiri Văn học ,Sviat 1985

138 - Xuân Diệu Phê bình giới thiệu thơ Văn học 1961

139 - Xuân Diệu Các nhà thơ Cổ điển Việt Nam - T1 Văn học 1981

140 - Xuân Diệu Các nhà thơ Cổ điển Việt Nam - T2 Văn học 1982

141 - Xuân Diệu Công việc làm thơ Văn học 1984

142 - Xuân Diệu Tuyển tập Xuân Diệu - T1 Văn học 1983

143 - Xuân Diệu Tuyển tập Xuân Diệu - T2 Văn học 1987