ADHORTATIO APOSTOLICA POSTSYNODUM EPISCOPORUMRECONCILIATIO ET

PÆNITENTIA

IOANNIS PAULI PP. IIEDITA AD SACRORUM ANTISTITES,

SACERDOTES ET CHRISTIFIDELES DE

RECONCILIATIONE ET PÆNITENTIA INHODIERNO ECCLESIÆ MUNERE.

Venerabiles fratres ac dilecti filii, salutem etapostolicam benedictionem

1. RECONCILIATIO ET PAENITENTIA,cum de iis sermo instituitur, viros et mulieres, hacviventes aetate, incitant ut ad verba – ea insermones nunc vigentes convertendo – denuoattendant, quibus Salvator et Magister nosterresus Christus praedicationis suae initium fecit :« Paenitemini et credite Evangelio » 1id est laetumnuntium amoris, adoptionis filiorum Dei ideoquefraternitatis accipite.

Cur Ecclesia hoc argumentum et hocinvitamentum iterum proponit ?

Sollicitudo melius cognoscendi et mentecomprehendendi hominem et mundum, qui nuncsunt, implicatam quaestionem, ad eospertinentem, solvendi, arcanum, quo obteguntur,aperiendi, dignoscendi illa veluti fermenta boni etmali, quae ibi aestuant, iam satis diu multosmovet ut hunc hominem et hunc mundumpercontentur. Quae percontandi ratio propria esthistoricorum, sociologorum, philosophorum actheologorum, psychologorum et humanistarum,poetarum hominumque mysticorum : potissimumvero haec percontatio, cum sollicitudineconiuncta, sed simul spe plena, est propriapastorum.

Eiusmodi percontatio egregie e singulispaginis elucet magni momenti Constitutionis1 Mc 1, 15.

2

pastoralis Concilii Oecumenici Vaticani II, averbis Gaudium et spes incipientis, praesertim exintroductione, copiosa sententiisque acuta.Praeterea ex nonnullis documentis apparet, quaevenerandi Decessores nostri pro sapientia sua etcaritate pastorali ediderunt, quorum Pontificatusillustres eventu, historia digno et prophetico, illiusConcilii Oecumenici erant insignes.

Quemadmodum aliorum ita et pastoris oculiconspiciunt, pro dolor, praeter alias notas mundihominumque generis temporis nostri, multas essedivisiones easque graves atque lugendas.

2. Quae divisiones patefiunt in rationibus,quae inter personas et coetus intercedunt, verumetiam in amplissimis consortionibus hominum :siquidem sive Nationes Nationibus sive Civitatessibi invicem adversantur, principatumimperiosum anxie affectantes. Non est autemdifficile radicem huiusmodi discidiorumdeprehendere, scilicet conflictationes, quae,nedum colloquiis habendis dissolvantur,contentione ac discordia exasperantur.

Cum in elementa divisiones gignentiainquirunt, speculatores diligentes quam maximevaria eorum inveniunt : ab augescente eniminaequalitate inter coetus, ordines sociales etregiones, pervenitur ad conflictiones ideologicas,quae null atenus evanuerunt ; ab opposituutilitatum oeconomicarum ad expressam in repolitica pugnacitatem ; a discrepantiis tribulibus

3

ad discrimina, quae ob causas sociales-religiosaseveniunt. Ceterum, quaedam res, quae obomnium oculos versantur, efficiunt quasi faciemmiserandam divisionum, unde res illae manantearumque gravitatem tam definite ostendunt utrefutari non possint. Inter tot acerbitates socialestemporum nostrorum hae possunt memorari :

- oppressio iuriumfundamentalium personaehumanae, potissimum iuris vitaetuendae ac dignae vitae rationis ;quod est etiam maioris infamiae,quod simul cum inani quadamverborum profluentia, usqueadhuc ignota, circa eadem iuraexsistit ;

- insidiae, quae libertatisingulorum et consortionumparantur, et sollicitationes, quasadversus eam fieri contingit, nonexcepta, immo magis offen sa etin maius periculum adducta,libertate propriam fidemprofitendi ;

- variae formae discriminisfaciendi : ad stirpem, cultumhumanum, religionem pertinentes,aliae ;

- violentia ac tromocratia ;

4

- usus cruciatuum et formaeiniustae et illegitimae coercitionis ;

- acervatio armorumusitatorum vel atomicorum, reimilitaris augendae contentio unacum sumptibus bellicis, quibusindigna miseria populorum, resociali et oeconomica debilium,posset sublevari ;

- iniqua distributio opummundi bonorumque cultus civilis,quae ad summum ducitur quadamrerum socialium temperatione,qua differentia inter condicioneshumanas divitum ac pauperummagis in dies augetur2, Praecepsvis harum divisionum mundum, inquo degimus vitam, efficitmundum in ipsis eius fundamentisperfractum3.

Ceterum, cum Ecclesia, licet cum mundo noncoalescat ut sit idem, neque sit de mundo, tam enin mundum inseratur atque cum eo colloquiumsed dialogum habeat 4 non est mirum in ipsa eius2 Cfr. IOANNES PAULUS PP. II, Allocutio, qua Pontifex III CoetumEpiscoporum Americae Latinae aperuit, III, 1-7: AAS 71 (1979), 198-204.3 Prospectus mundi « perfracti» elucet ex operibus complurium scriptorumhuius temporis, tam christianorum quam non christianorum, qui testessunt ipsius condicionis hominum hac nostra in afflicta historiae aetate.4 Cfr. CONC. OEC. VAT. II, Const. past. Gaudium et spes, de Ecclesia inmundo huius temporis, 43-44; Decretum Presbyterorum Ordinis, dePresbyterorum ministerio et vita, 12; PAULUS PP. VI, Litt. Enc. Ecclesiam

5

compage effectus ac signa animadvertidivisionum, quibus humana societas vulneratur.Ecclesia, praeter discidia inter Communioneschristianas, quae eam a saeculis affligunt, hoctempore hic illic in sinu suo inter ipsa suamembra patitur divisiones, e diversisopinationibus ac divers is optionibus in redoctrinali et pastorali exortas5. Quae divisionesinierdum insanabiles possunt videri.

Quamvis hae lacerationes iam prima facietales sint ut vehementer moveant animum, tamensolum si res altius consideratur, earum radixdetegitur : haec autem est vulnus, quod in humanianimi penetralibus haeret. Fide illuminati, idappellamus peccatum : incipientes enim a peccatooriginali, quod unusquisque ab ipso ortu secumfert quasi hereditatem a progenitoribus acceptam,ducimur ad peccatum, quod unusquisque admittitlibertate propria male utendo.

3. Verumtamen, si quis in rem, dummodosatis acute, inquirit, in ipsa divisione percipit,

suam: AAS 56 (1964), 609-659.5 De divisionibus in Ecclesiae corpore scripsit verbis quidem ignitis,ineunte Ecclesiae ipsius primo aevo, Apostolus Paulus in praeclaro exordioPrimae Epistulae ad Corinthios, 10-16. Ad eosdem porro christianos,nonnullis post annis, S. Clemens Romanus sermonem fecit ut scissurasintra eam communitatem reprobaret: cfr. Epistula ad Corinthios, III-VI;LVII: Patres Apostolici, ed. FUNK, I, 103-109; 171-173. Ex antiquis Patribusnovimus tunicam Christi inconsutilem, a militibus non laceratam, factamesse Ecclesiae unitatis imaginem: cfr. S. CYPRIANUS, De Ecclesiae catholicaeunitate, 7: CCL 3/1, 254 s.; S. AUGUSTINUS, In Iohannis Evangeliumtractatus, 118, 4: CCL 36, 656 s.; S. BEDA VENERABILIS, In MarciEvangelium expositio, IV, 15: CCL 120, 630; In Lucae Evangelium expositio, VI,23: CCL 120, 403; In S. Ioannis Evangelium expositio, 19: PL 92, 911 s.

6

apud homines bonae voluntatis verique nominischristianos, desiderium evidens discidiacomponendi, cicatricem vulneribus obducendi,unitatem essentialem in omnibus gradibusinstaurandi. Quod optatum in multisreconciliationis verum et vehemens desideriumexcitat seu « nostalgiam », licet hoc verbum nonadhibeatur.

Nonnulli arbitrantur rem esse paenesomnium, quod praecellenti ratione evaderepossit invitamentum ad societatem reapsemutandam ; ab aliis autem res habetur, quaearduo labore obtineatur, ac proinde veluti meta,quae impenso officio cogitandi operandiquecontingatur. Utcumque appetitio reconciliationis,sincerae ac solidae, sine ulla dubitatione estargumentum fundamentale societatis nostrae,quasi repercussio voluntatis irrefrenabilis adpacem contendentis ; idque est eo vehementius,quo graviora sunt ipsa momenta divisionis,quamvis haec res vulgi opinioni adversetur.

Verumtamen divisionem non licet minus inanimis insidere quam divisionem. Acredesiderium – seu « nostalgia » – reconciliationisipsaque reconciliatio absolutae erunt et efficaces,quatenus ad lacerationem illam primigeniam, eamsanandi causa, revocantur, quae est radixceterarum lacerationum, videlicet, ut iam diximus,peccatum.

7

4. Quapropter unumquodque institutum velsodalium corpus, eo spectantia ut homosecundum fundamentales rationes suas salvetur,reconciliationem debent perspicaciter observare,eo consilio ut eius significatio totumquemomentum altius percipiantur et, quae indenecessario consequuntur, opere efficienda,pervideant.

Ecclesia Iesu Christi neglegere non potuit adhoc attendere.

Matris cum diligentia et Magistrae cumsapientia, animo sollicito et intento nititurdeprehendere in hominum societate, praeter signadivisionis, etiam signa, haud minus manifesta necminorem vim habentia, reconciliationisexquirendae. Novit enim ea potissimum sibipeculiariter facultatem datam esse et creditammissionem annuntiandi significationem veram,penitus religiosam, ac plenas rationesreconciliationis, atque etiam sic solummodo adexplicandos fines terminosque praecipuosquaestionis, in unitate et pace vertentis, seconferre.

Decessores nostri non desieruntreconciliationem praedicare ad eamquepersequendam universum hominum genushortari, necnon quemvis coetum et quamvispartem communitatis humanae, quam laceratam

8

videbant atque divisam6. Nosmet ipsi, impulsionequadam acti interna, qua – de hoc sumus certi –supernae inspirationi et rogationibus humanaefamiliae sumus obsecuti, duobus modis inter sediversis sed utroque sollemni et officii pleno,argumentum reconciliationis in lumine posuimus :primo eo quod VI Coetum Generalem SynodiEpiscoporum convocavimus ; deinde eo quodeam quasi centrum fecimus Anni Iubilaei, indictiad celebrandam MCML anniversariam memoriamperactae Redemptionis7. Cum Synodoargumentum ad pertractandum tribui oporteret,

6 Encyclicae Litterae Pacem in terris, spirituale videlicet testamentumPontificis Maximi Ioannis XXIII (cfr. AAS 55 [1963], 257-304), saepiusaestimantur « documentum sociale » necnon etiam « politicus nuntius »; acrevera ita sese res habent, si voces illae omni suae significationisplenitudine accipiuntur. Pontificis enim oratio — sicut nunc quidemapparet viginti annis postquam foras sunt litterae datae —, potius quammeditata quaedam ratio conciliandi populorum nationumque convictus,videtur vehemens incitatio ad tuenda bona altissima, sine quibus pax interris somnium fit. Eorum autem bonorum unum est ipsa reconciliatiointer homines, de quo argumento toties locutus est Ioannes XXIII. AdPaulum VI quod attinet, satis recordari erit eum, Ecclesiam totamuniversumque orbem invitantem ut Annum Sacrum MCMLXXVcelebrarent, statuisse ut « renovatio et reconciliatio » praecipua notio acnota esset illius Iubilaei, quod oblivione numquam oblitterabitur. Necoblivisci fas est institutionum catecheticarum, quas eodem de argumentopraecipuo peregit, cum Iubilaeum ipsum illustraret.7 « Ceterum constet oportet hoc tempus, singulare habens momentum,quo vol vente unusquisque Christianus impellitur ut vocationem suamimpensius impleat, ex qua Patri reconcilletur in Filio, propositumomnimode assequi solum, si novum inde officium nascatur, quo singuli etuniversi reconciliationi serviant non modo inter cunctos Christi discipulosverum etiam inter homines » — ita scrlpsimus in Litteris Apostolicis subplumbo datis, qui bus Universale Iubilaeum peractae humani generisredemptionis indiximus — : Litt. Apost. sub plumbo datae Aperite portasRedemptori, 3 : AAS 75 (1983), 93.

9

nos plane assensi sumus de argumento, quodmulti Fratres nostri in Episcopatu proponebant,id est de materia, tam uberi, reconciliationis, arcteconexa cum materia paenitentiae8.

Vocabulum et notio paenitentiae sunt quidemvalde implicata. Si eam cum metánoia copulamus,ad quam Synoptici referuntur, paenitentiaintimam significat cordis mutationem, quam fiericontingit verbo Dei movente et Regni habitaratione9. Sed paenitentia etiam idem valet acmutatio vitae, congruens mutationi cordis, quasignificatione accepta, id quod dieitufpaenitentiam agere, hoc completuf : Facite... fructusdignos paenitentiae10 : tota enim vita efficiturpaenitentialis, eo contendens ut continenter ad idquod melius est, proficiat. Sed paenitentiam agere estquiddam germanum et efficax, solum si actibus etgestibus paenitentiae exprimitur. Secundum hunesensum paenitentia in sermone christianotheologico et spirituali ascesin significat, id estnisum concretum et cotidianum hominis, gratia Deisuffulti, eo pertinentem ut is vitam suam propterChristum perdat, qui unicus sit modus ut eaminveniat11 ; ut veterem hominem exuat novumqueinduat12 ; ut vincat in se ipso id quod est carnale, ea8 S Synodi argumentum hoc erat, accuratius nempe expressum :Reconciliatio et paenitentia in Ecclesiae munere.9 Cfr. Mt 4, 17 ; Mc 1, 15.10 Cfr. Lc 3, 8.11 Cfr. Mt 16, 24-26 ; Mc 8, 34-36 ; Lc 9, 23-25.12 Cfr. Eph 4, 23 s.

10

mente ut id quod est spirituale, praeponderet13 ;ut continenter supra terrena ad ea quae sursumsunt, ubi Christus est, assurgat14. Itaquepaenitentia est conversio, quae, e corde erumpens,transfertur in opera ideoque in totam vitamchristianorum.

In unaquaque huiusmodi significationepaenitentia arcte cum reconciliatione coniungitur,quoniam, ut quis reconcilietur Deo, sibimet ipsi etaliis, postulatur ut illud discidium, in animopenitus inhaerens, quod est peccatum, auferatur ;quod quidem ad effectum adducitur solummutatione interiore seu conversione, quaeoperibus paenitentiae in vita fructificat.

Documentum primarium Synodi (quod etiamLineamenta appellatur), propterea tantumparatum ut quaestio proponeretur, cuius quidamaspectus fundamentales explicarentur,Communitatibus ecclesialibus, quotquot sunt perorbem terrarum, dedit ut per duos fere annoscogitarent de his aspectibus quaestionis –conversionis dicimus et reconciliationis – quaeomnium interest, indeque novum caperentardorem ad vitam et apostolatum christianumgerendum. Res deinde sunt altius perpensae, cumopus Synodi proxime praepararetur, quod factumest per Instrumentum laboris, ad Episcoposeorumque adiutores tempestive missum. Denique

13 Cfr. 1 Cor 3, 1-20.14 Cfr. Col 3, 1 s.

11

Fatres Synodi, quibus aderant alii ad Coetum,vere proprieque dictum, vocati, argumentumipsum et quaestiones, multas et varias, cum eoconexas, insigni cum officii conscientiatractaverunt. E disputatione, e studio communi, evestigatione, assidua et accurata, quasi quidamthesaurus, uber et pretiosus, est exortus, quiquoad essentiam extremis Propositionibussummatim exponitur.

Synodus, res vestigans, actus reconciliationisnon ignorat (quorum nonnulli propter usumcotidianum paene praetermittuntur), qui variomodo utiles sunt ad tot contentionesdissolvendas, ad tot superandas conflictationes,ad divisiones parvas et magnas exstinguendas, itaut unitas restituatur. Sed cura praecipua Synodi eopertinebat ut in intimis eiusmodi aetibus dispersisradix abdita reperiretur, scilicet reconciliatio, ut itadicamus, « fontalis », quae in corde et conscientiahominis operatur.

Charisma et singularis indoles Ecclesiae,quod ad reconciliationem attinet in quovis graduefficiendam, in eo sunt posita, ut ea adreconciliationem illam « fontalem » semperrevocetur. Ecclesia enim pro munere suopraecipuo, officio se sentit devinciri ad ipsasradices lacerationis primigeniae peccatipertingendi, ut eo afferat sanationem etreconciliationem, et hanc primigeniam, instauret,quae verae reconciliationis sit principium efficax.

12

Hoc sane Ecclesia prae oculis habuit et perSynodum proposuit.

De hac reconciliatione agitur in SacraScriptura, ubi nos hortatur ut ad eam omnibusviribus nitamur15 ; sed monet ea etiam illamimprimis donum esse misericorditer a Deohomini datum16. Historia salutis – sive ea quaetotum genus humanus sive singulos hominesquovis complectitur tempore – est mirandaprorsus historia reconciliationis, qua Deus, qui estPater, per Sanguinem et Crucem Filii, qui factusest homo, mundum sibi reconciliavit, hoc modoortum novae familiae reconciliatorum efficiens.

Reconciliatio autem est necessaria, quia anteadiscidium fuit, peccato inductum, unde ceteraeformae discidii in intimos animos hominum et inea quae ei circumiacent, manarunt. Reconciliatioergo, ut sit absoluta, necessario postulatliberationem a peccato, quod in altissimis suisradicibus respuatur. Quapropter arcto quodamnexu interiore conversio et reconciliatio inter seconiunguntur, ita ut fieri non possit ut hae interse separentur aut de altera sermo instituatur,reticita altera.

Synodus pariter locuta est de reconciliationetotius humanae familiae ac de conversione cordisuniuscuiusque personae, de eius reditu ad Deum,

15 « Obsecramus pro Christo, reconciliamini Deo » : 2 Cor 5, 20.16 « Et gloriamur in Deo per Dominum nostrum Iesum Christum, perquem nunc reconciliationem accepimus » : Rom 5, 11 ; cfr. Col 1, 20.

13

reputans et pronuntians hominum unitatemcoagmentari non posse, nisi unusquisqueintrinsecus mutetur. Conversio personalis est vianecessaria, quae ad concordiam inter hominesducit17. Ecclesia, cum laetum nuntium profertreconciliationis aut proponit ut ea per Sacramentaefficiatur, verum munus obit propheticum, malaindicans hominum, quippe quae e fontecontaminato oriantur, radicem ostendensdivisionum, spem ingerens fore ut contentiones etconflictationes superentur et sic ad concordiam etpacem perveniatur, qua omnes ordines et coetushumanae societatis fruantur. Ea condicionem,historicam, odio et violentia nota tam, mutat incivilem cultum amoris. Cunctis praebetprincipium evangelicum et sacramentale illiusreconciliationis « fontalis », unde quivis aliusgestus vel actus reconciliationis, etiam in gradusociali, exoritur.

De eiusmodi reconciliatione, quae effectusest conversionis, in hac Adhortatione Apostolica

17 Concilium Vaticanum II, ad hoc quod attinet, notavit : « Reverainaequilibria quibus laborat mundus hodiernus cum inaequilibrio illofundamentaliori connectuntur, quod in hominis corde radicatur. In ipsoenim homine plura elementa sibi invicem oppugnant. Dum enim ex unaparte, utpote creatura, multipliciter sese limitatum experitur, ex altera veroin desideriis suis illimitatum et ad superiorem vitam vocatum se sentit.Multis sollicitationibus attractus, iugiter inter eas seligere et quibusdamrenuntiare cogitur. Immo, infirmus ac peccator, non raro illud quod nonvult facit et illud quod facere vellet non facit (cfr. Rom 7, 14 ss.). Unde inseipso divisionem patitur, ex qua etiam tot ac tantae discordiae in societateoriuntur » : Const. past. Gaudium et spes, de Ecclesia in mundo huiustemporis, 10.

14

agitur. Etenim – quemadmodum in exitu triumsuperiorum Synodi Coetuum accidit – ipsi Patresconclusiones operis sui iterum EpiscopoRomano, universali Pastori Ecclesiae et CapitiCollegii Episcoporum, ut Synodi Praesidi,tradiderunt. Quasi grave gratumque officiumministerii nostri, munus suscepimus ex ingentithesauro Synodi res hauriendi ut ad Populum Dei,veluti fructum Synodi eiusdem, nuntiumdoctrinalem et pastoralem de argumentopaenitentiae et reconciliationis perferremus.Tractabimus ergo in prima parte de Ecclesia,quatenus munus implet reconciliationis et opericonversionis cordium insistit, qua homo ac Deus,homo et frater eius, homo ac tota creatura sedenuo complectantur. In secunda parte causamintimam subiciemus cuiusvis lacerationis veldivisionis inter homines imprimisque quoadDeum, id est peccatum. Denique instrumentaexponemus, quibus Ecclesia plenamreconciliationem inter homines ac Deum et, quaeinde fluit, reconciliationem inter homines ipsosprovehere valeat et excitare.

Documentum, quod filiis Ecclesiae atqueetiam cunctis, qui, sive in Deum credentes sivenon credentes, animis studiosis et sinceris eamintuentur, tradimus veluti responsum debitum adea quae Synodus a nobis petiit. Documentumautem – id profiteri cupimus ut officio cuidamveritatis et iustitiae satisfaciamus – est simul ipsius

15

Synodi opus. Quae enim his paginis continentur,ex eadem Synodo promanant : ex eius dicimuspraeparatione remota et proxima, ex Instrumentolaboris, ex interpellationibus in Aula Synodi et incirculis minoribus habitis, potissimum vera esexaginta tribus Propositionibus. Hue congestus estfructus operis, a Patribus coniuncte patrati, interquos non deer ant, qui Ecclesias Orientalesrepraesentarent, quarum thesaurus theologicus,spiritualis, liturgicus tam uber est et venerabilisetiam quoad eas res, quarum hic nostra interest.Praeterea Consilium Secretariae Synodi in duabusmagni momenti sessionibus de iis aestimavit, quaea Synodi Coetu, vixdum acto, effecta erant, ac departicipum propensione, in lumine collocavit vimpraedictarum Propositionum ac deinde lineamentadescripsit aptiora habita ad hoc Documentumcomponendum. Dum gratias agimus universis,qui hoc opus fecerunt, hie, memores munerisnostri, ea proponere volumus, quae in Synodithesauro doctrinali et pastorali utilia visa suntnobis ad vitam tot hominum hoc tempore,praeclaro atque difficili, historiae.

Id facere expedit – estque ressignificantissima – dum in animis multo rumadhuc viget memoria Anni Sacri, qui totus inpaenitentia, conversione, reconciliationeducebatur. Utinam haec Adhortatio nostra, quamFratribus in Episcopatu eorumque operis sociisPresbyteris, Diaconis, Religiosis utriusque sexus,

16

cunctis Fidelibus, viris et mulieribus rectaeconscientiae adhibemus, valeat ad purificationem,ad augend am altiusque perspiciendam fidempersonalem cuiusque, sitque quasi fermentumaptum ad amplificandam in cordibus hominumpacem et fraternitatem, spem et gaudium ; quaepraestantia bona ex Evangelio manant, quodaccipiatur, perpendatur, in vitae usum traducaturexemplo Beatae Mariae Virginis, Matris Domininostri Iesu Christi, per quem complacuit Deoreconciliare omnia in ipsum18.

PARS PRIMAI

5. In huius Adhortationis Apostolicaeexordio animo nostro singularis illa narratio sanctiLucae obversatur, quam in Documento priusedito illustrare sumus conati19. Sermo quidemnoster ad parabolam de filio prodigo refertur20.

« Homo quidam habebat duos filios. Et dixitadulescentior ex illis patri : “da mihi portionemsubstantiae, quae me contingit”« : haec narrans,Iesus casum adulescentis illius, animoscommoventem, expresse describit : videlicetprofectionem inconsideratam e domo paterna,effusion em omnium bonorum, quae fit vitaluxuriosa atque inani, dies caliginosos, quibus ille

18 Cfr. Col 1, 19 s.19 Cfr. IOANNES PAULUS PP. II, Litt. Enc. Dives in misericordia, 5-6 :AAS 72 (1980), 1193-1199.20 Cfr. Lc 15, 11-32.

17

longinquitatem, famem perpetitur, magis autemamissam dignitatem, humiliation em et pudorem,demum desiderium, quo tenetur, domus suae, fortem animum eo revertendi, patrem, qui excipiteum. Qui certe filii non est oblitus, quin immoamoris affectum erga eum et existimationemretinuit integra. Sic igitur eum, quem semperexspectabat, nunc amplectitur, iubens magnamparari celebritatem ob reditum eius qui « mortuuserat et revixit, perierat et inventus est ».

Homo – quivis homo – est filius illeprodigus, captus tentatione a Patre discedendi utad suum vivat arbitrium ; tentationi cedens ;deceptus rebus inanibus, quibus ut falsa imagineest allectus ; solus, dedecoratus, quaestui habitus,dum vitae rationem, sibi propriam et peculiarem,studet suscipere ; discruciatus, etiam dum insumma versatur miseria, desiderio redeundi adPatris communionem. Deus, ut pater, de quo inparabola, reditum filii prospicit, revertentemcomplectitur, novae huius congressionis causamensam parat ad convivium, quo reconciliatiocelebretur.

E parabola potissimum ille modus, festivusamorisque plenus, eminet, quo pater filiumexcipit redeuntem : qui signum est misericordiaeDei, ad ignoscendum semper propensi. Ut remstatim edicamus : reconciliatio est praecipuedonum Patris caelestis.

18

6. Verumtamen in parabola etiam frater natumaior inducitur, qui locum suum in conviviorespuit. Exprobrat enim fratrem minor em obfacinora, quae admisit, ac patrem quod eum itarecepit, cum sibimet ipsi, temperanti et operoso,numquam sit concessum – sic ait – ut cum amicisfestum haberet. Quod indicio est eum patrisbonitatem non intellegere. Donec hic frater, nimissibi suisque meritis fidens. invidus et arrogans,amaritudine plenus et ira, non convertitur necpatri fratrique reconciliatur, convivium non dumest omni ex parte festum, quod adventus etinventionis causa agatur.

Homo – quilibet homo – est etiam hic fraternatu maior.

Praeposterus amor sui ipsum invidum reddit,animum eius obdurat, obcaecat eum aditumquead alios et ad Deum praecludit. Benignitas etmisericordia patris exasperant eum eiquestomachum movent ; felicitas fratris, qui inventusest, sunt ei quiddam amarum21. Hac etiam rationeoportet convertatur ut reconcilietur.

Parabola de filio prodigo est imprimisineffabilis historia vehementis amoris Patris – idest Dei – qui filio, ad se reverso, donum praebet

21 Liber Ionae in Vetere Testamento singulariter anticipat et deseribit hancparabolae partem. Peccatum Ionae est « aflligi afllictione magna et irasci »,quia Deus est « clemens et miserieors, longanimis, multae miserationis etignoscens super malitia » ; est « dolere super hederam... quae sub una noctenata est et sub una nocte periit », et non intellegere cur Dominus « pare atNinive » : cfr. Ion 4.

19

plenae reconciliationis. Sed eo quod in imaginefilii natu maioris caecum amorem sui, qui fratresdisiungit, commemorat, fit etiam historiahumanae familiae : condicionem, in quaversamur, denotat et viam, quam percurramusoportet, commonstrat. Filius prodigus, converti,patrem iterum complecti et veniam accipere anxieconcupiscens, eos significat, qui in penetralibusconscientiae vehemens desiderium persentiuntreconciliationis in omni gradu, nulla positacondicione, atque intima quadam cum certitudinepercipiunt eam solum fieri posse, si ereconciliatione prima et fundamentali emanet,quae hominem e longinquitate ad amicitiam,filiorum propriam, cum Deo transferat, cuiusinfinita agnoscitur misericordia. Attamenparabola, si ex parte alterius filii consideratur,statum familiae humanae, propriae cuiusquecommoditatis studio divisae, ob oculos ponit,difficultatem acre desiderium eandem familiam inreconciliatione et unitate componendi illustrat,ideoque necessitatem corda hominum penitustransformandi commemorat, dum misericordiaPatris deprehenditur et malevolentia et inimicitiainter fratres superantur.

Ratione ducta huiusce parabolae, inexhaustarerum copia praeditae, de misericordia, quae deletpeccatum, Ecclesia, invitamento, quod in eacontinetur, obsecuta, mission em suam intellegiteo pertinentem ut exemplo Domini ad cordium

20

conversionem et reconciliation em hominum cumDeo incumbat, quae ambae arctissime inter seconectuntur.

II7. Quemadmodum ex parabola de filio

prodigo eruitur, reconciliatio est donum Deieiusque inceptum. Fides autem nostra docet noshoc coeptum ad effectum adduci in mysterioChristi redemptoris, reconciliatoris, liberatoris,qui hominem a peccato, quaecumque eius suntformae, eximit. Sanctus Paulus ipse non dubitathoc officio et munere missionem incomparabilemIesu Nazareni, Verbi ac Dei Filii, qui factus esthomo, summatim comprehendere.

Nos quoque ab hoc mysterio primariodispensationis salutis possumus proficisci, quodest veluti carda christologiae Apostoli. « Si enim,cum inimici essemus, reconciliati sumus Deo permortem Filii eius », – ita scribit ad Romanos –« multo magis reconciliati salvi erimus in vitaipsius, non solum autem, sed et gloriamur in Deoper Dominum nostrum Iesum Christum, perquem nunc reconciliationem accepimus »22.« Quoniam quidem Deus erat in Christo mundumreconcilians sibi », Paulus impelli se sentit utchristianos Corinthios exhortetur :« reconciliamini Deo »23.

22 Rom 5, 10 s. ; cfr. Col 1, 20-22.23 2 Cor 5, 18. 20.

21

De huiusmodi missione reconciliatrice, quaemorte in Cruce est peracta, sanctus loannesevangelista, aliis verbis usus, est locutus, asserensChristum oportere mortem subire « ut filios Dei,qui erant dispersi, congregaret in unum »24.

Sanctus denuo Paulus facit ut amplificatacogitatione opus Christi complectamur,pertingentes ad cosmicas rationes, cum scribitPatrem sibi reconciliasse « sive quae in terra sivequae in caelis sunt »25. lure merito licet affirmariChristum redemptorem « in tempore iracundiaefactum esse reconciliationem » 26atque, si ipse est« pax nostra » 27eum etiam esse reconciliationemnostram.

Passio eius et mors, quae in Eucharistiasacramentaliter renovantur, in sacra Liturgia« Hostia nostrae reconciliationis » 28rectedicuntur : reconciliationis dicimus cum Deo etcum fratribus, siquidem lesus Christus ipse monetfraternam reconciliationem esse peragendam,antequam sacrificium offeratur »29.

Aequum est ergo nos, exordientes ab hisaliisque locis, gravibus et significantibus, NoviTestamenti, consideration em de universo Christi

24 Io 11, 52.25 Cfr. Col 1, 20.26 Cfr. Eccli 44, 17.27 Cfr. Eph 2, 14.28 Prex eucharistica III.29 Cfr. Mt 5, 23 s.

22

mysterio ad eius munus ut reconciliatoris dirigere.Itaque denuo profiteamur oportet fidemEcclesiae in Christi actum redimentem, inpaschale mysterium eius mortis et resurrectionis,ut causam reconciliationis hominis, duplici sensuacceptae ut liberationis a peccato et communioniscum Deo, in gratia innixae.

Tristem sane imaginem divisionum acdifficultatum reconciliationis inter hominesintuentes, hortamur ut ad mysterium Crucisrespiciatur, quasi ad eventum celsissimum, quoChristus percipit et dolendo penitus experiturcasum ipsum gravissimum seiunctionis hominis aDeo, adeo ut verbis Psaltae exclamet : « Deusmeus, Deus meus, ut quid dereliquisti me ? »30,simulque reconciliationem peragit nostram.Obtutus in mysterio, quod perfectum est in locoGolgotha, defixus semper nos moneat oportet deilla ratione « verticali », quam dicunt, divisionis etreconciliationis, quatenus ad relationem interhominem ac Deum spectat, quae in lumine fideisemper praeponderat rationi « horizontali », id estdivisioni, reapse exsistenti, et necessitatireconciliationis inter homines. Novimus enimeiusmodi reconciliationem inter eos solum esse etesse posse fructum redemptricis actionis Christi,qui mortuus est et resurrexit ut regnum peccatidevinceret, foedus cum Deo instauraret et sic

30 Mt 27, 46 ; Mc 15,34 ; Ps 22 [21], 2.

23

« medium parietem maceriae » 31solveret, qui perpeccatum inter homines est constitutus.

8. Sed – quemadmodum ait sanctus Leo, deChristi disserens passione – « omnia... quae DeiFilius ad reconciliationem mundi et fecit etdocuit, non in historia tantum praeteritarumactionum novimus, sed etiam in praesentiumoperum virtute sentimus »32. Sentimus profectoreconciliationem, quae in eius humanitate estperaeta, in efficacitate sacrorum mysteriorum,quae ab eius Ecclesia celebrantur, cui se ipsumtradidit quamque signum simulque instrumentumsalutis effecit.

Hoc sanctus Paulus affirmat scribens Deumcum apostolis Christi communicasse opus suumreconciliationis. Ait enim : « (Deus) dedit nobisministerium reconciliationis... et posuit in nobisverbum reconciliationis »33.

Pater in manibus et ore apostolorum,nuntiorum suorum, pro sua misericordiaministerium reconciliationis posuit, quod illimodo singulari obeunt, utpote potestate praeditiagendi « in persona Christi ». Sed etiam universaecommunitati credentium, toti compagi Ecclesiaeverbum reconciliationis concreditur, id est munus

31 Cfr. Eph 2, 14-16.32 S. LEO MAGNUS, Tractatus 63 (De passione Domini 12), 6 : CCL 138/A,386.33 2 Cor 5, 18 s.

24

faciendi, quantum potest, ut reconciliationemtestetur et in mundo perficiat.

Asserere licet etiam Concilium Vaticanum II,cum Ecclesiam appellet « sacramentum seusignum et instrumentum intimae cum Deo unionis totiusque generis humani unitatis » et cumedicat eius munus eo pertinere ut « homines,...variis hodie vinculis... arctius coniuncti, plenametiam unitatem in Christo consequantur »34,animadvertisse Ecclesiae potissimum essecontendendum ut homines ad plenamreconciliation em reduceret.

Itaque munus Ecclesiae, amplissimumquidem et implicatum, arctissime vero iunctumChristi missioni, breviter comprehendi potestofficio, quod est illi primarium, reconciliandihominem : cum Deo, cum ipso homine, cumfratribus, cum universa creatura, idque modostabili, quia, ut alias diximus, « Ecclesia natura suaest semper reconcilians »35.

Ecclesia est reconciliatrix, quatenus nuntiumreconciliationis profert, ut in rerum suarum cursuiugiter fecit, initio sumpto a Concilio apostolicoHierosolymitano 36 et ordine temporum ducto adnovissimam Synodum recensque Iubilaeum

34 Const. dogm. Lumen gentium, de Ecclesia, 1.35 « Ecclesia suapte natura est semper reconcilians, quia aliis donum tribuit,quod ipsa accepit, donum videlicet, ex quo est veniam adepta unumquequiddam affecta cum Deo » : IOANNES PAULUS II, AllocutioLiverpulae habita (30 Mail 1982), 3 : Insegnamenti V, 2 (1982), 1992.36 Cfr. Act 15, 2-33.

25

Redemptionis. Singularis nota huiuspronuntiationis in eo est posita ut, ad Ecclesiamquod attinet, reconciliatio arcte coniungatur cumcordis conversione : haec est enim via necessaria,qua ad consensionem inter mortales perveniatur.

Ecclesia est reconciliatrix etiam eo quodhomini vias commonstrat et instrumentasuppeditat ad praedictam quadruplicemreconciliationem assequendam. Quae quidem viaesunt viae conversionis cordis ac devictionispeccati, sive hoc est caecus amor sui vel iniustitia,sive protervitas vel pravus usus, quo alii quaestuihabentur, sive cupiditas bonorum materialium veleffrenata affectatio voluptatum. Subsidia autemsunt auditio cons tans amansque verbi Dei, oratiopersonalis et collegialis et potissimumSacramenta, vera signa et instrumentareconciliationis, inter quae, huius rei ipsius habitaratione, eminet illud quod SacramentumReconciliationis seu Paenitentiae merito appellareconsuevimus ac de quo infra sermo instituetur.

9. Paulus VI, Decessor noster rec. mem.,bene meruit quod declaravit Ecclesiam, utevangelizaret, oportere ostendere se ipsamEvangelium suscepisse, id est plenae integraequenuntiationi Evangelii Iesu Christi patere ut hocaudiret et in vitae usum traduceret37. Nos quoque,in quoddam documentum, ordine dispositum,considerationes quarti Coetus Generalis Synodi37 Cfr. Adh. Ap. Evangelii nuntiandi, 13 : AAS 68 (1976), 12 s.

26

Episcoporum colligentes, locuti sumus deEcclesia se ipsam catechizante, quatenusinstitutioni catecheticae aliorum ipsaprospiceret38.

Non dubitantes nunc res inter se iterumcomponere, prout ad argumentum, quodtractamus, pertinet, hoc affirmamus : Ecclesia utsit reconciliatrix, oportet ipsa incipiat esse Ecclesiareconciliata. Huic enuntiationi, simplici et aequae,persuasio subiacet, ex qua Ecclesiae utreconciliationem hominibus efficacius in diesannuntiet atque proponat, sit contendendum utmagis magisque fiat communitas (licet sit « parvusgrex » ut temporibus antiquis) discipulorumChristi, inter se officio consociatorum secontinenter ad Dominum convertendi et vivendi,ut homines novos decet, in spiritu et inexercitatione reconciliationis.

Coram aequalibus nostris, tam studiosistestimonii vitae, quo res probentur, Ecclesiaexemplum oportet reconciliationis imprimis intrafines suos exhibeat ; quapropter omnes operamdare debemus ut animos ad pacem revocemus,contentiones cohibeamus, divisiones evincamus,vulnera sanemus, quae fratres fortasse sibiinvicem intulerunt, cum discrepantiasententiarum in rebus coniecturalibusexasperatur, ut, contra, unitatem servemus in iis

38 Cfr. IOANNES PAULUS II, Adh. Ap. Catechesi tradendae, 24 : AAS 71(1979), 1297.

27

quae circa fidem vitam que christianam suntessentialia, secundum veterum praeceptum : Indubiis libertas, in necessariis unitas, in omnibus caritas.

Secundum hanc ipsam regulam et iudiciumEcclesia etiam rationem suam oecumenicamdebet perficere. Etenim, ut sit plane reconciliata,ea novit sibi prosequendum esse studium unitatisexquirendae inter eos qui nomine christianogloriantur, sed inter se, etiam qua Ecclesiae etCommuniones, necnon ab Ecclesia Romana suntseiuncti. Haec unitatem persequitur, quae, ut sitfructus et ostensio verae reconciliationis, innititurneque in ignoratione eorum, quae dividunt, nequein mediis consiliis tam facilibus quam caducis.Unitas flu ere debet ex vera conversione omnium,ex invicem data venia, ex dialogo theologico etnecessitudine fraterna, ex oratione, e plenaobtemperatione actioni Spiritus Sancti, qui estetiam Spiritus reconciliationis.

Ecclesia demum, ut omnimode se dicerepossit reconciliatam, officio gravius in dies sesentit devinci Evangelium ad omnes gentesperferendi, « salutis colloquium » 39promovendo,et ad peramplas illas partes generis humani inmundo huius temporis, quae fidei illius nonassentiuntur, immo propter augescentem« saecularismum » ab ea prorsus se removent autei summa cum neglectione obsistunt atque etiam

39 Cfr. PAULUS PP. VI, Litt. Enc. Ecclesiam suam : AAS 56 (1964), 609-659.

28

adversantur eamque persecutione divexant. Adhos universos Ecclesia sentit se haec verba sanctiPauli debere dirigere : « Reconciliamini Deo »40.

Ecclesia utcumque reconciliationem provehitin veritate, persuasum sibi habens nequereconciliationem neque unitatem fieri posse extraaut contra veritatem.

III10. Ecclesia, communitas reconciliata

eademque reconciliatrix, oblivisci non potestdonum et munus suum reconciliationis, quasi afonte, man are ab inceptu, pleno compatientisamoris et misericordiae, Dei, qui caritas est 41

quique amore actus homines creavit42 : videlicetcreavit ut secum haberent amicitiam etcommunione inter se sociarentur.

Deus aeterno stat consilio suo, etiam cumhomo, a diabolo impulsus 43 et superbia abreptus,male utitur libertate, sibi data ut amaretbonumque magnanimiter persequeretur,oboedientiam Domino ac Patri suo debitamrenuendo ; etiam cum homo, nedum amorerespondeat Dei amori, ei quasi aemulo repugnat,dum fallitur nimis suis viribus fidens ; undeefficitur ut necessitudo inter ipsum atque illum,qui eum creavit, dirimatur. Quamquam homo hoc

40 2 Cor 5, 20.41 Cfr. 1 Io 4, 8.42 Cfr. Sap 11, 23-26 ; Gn 1, 27 ; Ps 8, 4-8.43 Cfr. Sap 2, 24.

29

modo praevaricatur, Deus tamen persistit inamore. Re quid em vera, narratio de hortoparadisi nos inducit ut de perniciosis effectibusreiectionis Patris meditemur, unde turbatioconsequitur in hominis anima et concordia intervirum et mulierem, fratrem et fratrem dissuitur44.Parabola quoque Evangelii de duobus filiis, quidiverse quidem a patre discedunt, animis graviterabalienatis, vim habet significantem. Repudiatiopaterni amoris Dei eiusque donorum, amorepraebitorum, semper causa est divisionum generishumani.

Novimus tamen Deum, « qui dives est inmisericordia »45, similis patri, de quo in parabolaexponitur, nemini filiorum suorum animumclaudere. Eos exspectat, quaerit, consequitur, ubireiectio communionis eos in solitudine detinet acdivisione, eos vocat ut ad mens am suamcongregentur ut venia et reconciliatio laetanterfestiveque ibi celebrentur.

Hoc coeptum divinum ad effectum adducituret manifestatur redemptrice Christi actione, quaeper ministerium Ecclesiae in mundumdiffunditur. Etenim, fide nostra docente, VerbumDei caro factum est venitque ut in hominum terrahabitaret, et in huius mundi rerum cursum estingressum, eas assumens atque in se

44 Cfr. Gn 3, 12 s. ; 4, 1-16.45 Eph 2, 4.

30

recapitulans46. Revelavit nobis Deum essecaritatem nobisque dedisse « mandatum novum »amoris47, simul certitudinem nobis ingerens,secundum quam via dilectionis omnibusaperiretur hominibus, ita ut conamenfraternitatem universalem instaurandi non sitinane48. Morte, quam obiit in Cruce, vincensmalum vimque peccati, oboedientia sua, amorisplena, salutem cunctis attulit estque factumuniversis « reconciliatio ». In eo Deus hominemsibi reconciliavit.

Ecclesia, nuntium reconciliationis pergensproferre, quem Christus in pagis Galilaeaetotiusque Palaestinae praedicavit49, non desinittotum genus humanum hortari ut convertatur etEvangelio credat. Loquitur nomine Christi, verbamonitoria Pauli Apostoli, quae iammemoravimus, sibi asciscens : « Pro Christo...legatione fungimur tamquam Deo exhortante pernos : obsecramus pro Christo, reconciliaminiDeo »50.

Qui huic monitioni obsequitur, indispensationem reconciliationis inseritur atqueveritatem experitur, quae in alio nuntio sanetiPauli continetur, secundum quem Christus « est46 Cfr. Eph 1, 10.47 Cfr. Io 13, 34.48 Cfr. CONC. OEC. VAT. II, Const. past. Gaudium et spes, de Ecclesia inmundo huius temporis, 38.49 Cfr. Mc 1, 15.50 2 Cor 5, 20.

31

pax nostra, qui fecit utraque unum et mediumparietem maceriae, solvit, inimicitiam,... ut... etreconciliet ambos in uno corpore Deo »51. Quibusverbis, etsi proxime spectant ad religiosamsuperandam division em inter Israel, ut populumelectum Antiqui Testamenti, ceterasque gentes,quae cunctae ad Novum Foedus participandumvocantur, tamen nova universalitas spiritualisaffirmatur, a Deo instituta et effecta sacrificio Filiieius, Verbi, quod factum est homo, nullis terminisconstitutis, nulla exceptione adiecta ; quaeuniversalitas ad omnes pertinet, qui convertunturet credunt in Christum. Cuncti ergo nos vocamurad fructus huiusce reconciliationis percipiendos,quam Deus intendit : quilibet homo, quilibetpopulus.

11. Munus est Ecclesiae hancreconciliationem annuntiare eiusque essesacramentum in mundo. Est autem Ecclesiasacramentum, id est signum et instrumentumreconciliationis, pluribus nominibus, quorum visest quidem divers a, sed quae cuncta eo spectantut id obtineatur, quod Deus consilio suomiserenti vult praebere hominibus.

Est illa imprimis sacramentum eo quod utcommunitas reconciliata exsistit, quae opusChristi in mundo testatur et repraesentat.

Est deinde sacramentum ob ministerium,quod gerit, custodis et interpretis Sacrarum51 Eph 2, 14-16.

32

Scripturarum, quae bonus sunt nuntiusreconciliationis, quatenus illa per hominumaetates consilium divinum, amoris plenum,patefacit et unicuique vias universalisreconciliationis in Christo commonstrat.

Est denique id ipsum ob septem Sacramenta,quorum singula, modo sibi proprio, « Ecclesiamaedificant »52. Cum enim iis paschale mysteriumChristi commemoretur et renovetur, omniaSacramenta sunt fons vitae pro Ecclesia atque ineius veluti manibus instrumentum conversionisad Deum et reconciliationis hominum.

12. Missio reconciliatrix est totius Ecclesiaepropria, etiam, ac quidem potissimum, illiusEcclesiae, quae gloriam divinam iam pleneparticipat una cum Beata Virgine Maria, cumAngelis et Beatis comprehensoribus, qui Deumsanctissimum contemplantur atque adorant.Ecclesia caelestis, Ecclesia terrestris, Ecclesiapurgatorio addicta, ad hanc cooperationem arcanaratione consociantur cum Christo ut mundumDeo reeoncilient.

Prima via salvificae huius actionis est viaorationis. Beata Virgo Maria, Mater Christi etMater Eeelesiae53, ac Sancti Caelites, qui, terrenoitinere iam confecto, Dei gloria sunt potiti, certe

52 Cfr. S. AUGUSTINUS, De Civitate Dei, XXII, 17 : CCL 48, 835 s. ; S.THOMAS AQUINAS, Summa Theologiae, pars III, q. 64, a. 2 ad tertium.53 Cfr. PAULUS PP. VI, Allocutio, qua Pontifex tertiam Sessionem clausit ConciliiOecumenici Vaticani II (21 Novembris 1964) : AAS 56 (1964), 1015-1018.

33

fratres in terra peregrinantes intercessione suasustinent ad studium ponendum in conversione,in fide, in renovanda vita post unumquemquelapsum, in agendo ut communio et pax inEcclesia et mundo augeantur. In mysteriocommunionis Sanctorum reconciliatio universalisad effectum adducitur ra tione altissimamaximeque frugifera ad omnium salutem.

Est et altera via : viam dicimus sacraepraedicationis. Ecclesia ipsa, alumna uniusMagisterii Christi, ut Mater et Magistrareconciliationem hominibus proponere nondesinit nec dubitat pravitatem peccati enuntiare,necessitatem conversionis edicere, homineshortari et obsecrare ut « reconcilientur ». Requidem vera, hoc est eius munus propheticum inmundo huius temporis, quemadmodum fuit anteacta aetate : est ipsum munus eius Magistri etCapitis, Iesu. Ut hic, Ecclesia, amore miserentiducta, id munus semper implebit omnibusquenuntiabit veniam eosque ad spem confirmabit,quae quidem e Cruce promanant.

Est etiam via, saepe tam difficilis et aspera,actionis pastoralis ut singuli homines –quicumque sunt et ubicumque degunt – ad iter,interdum longum, reditionis ad Patrem incunctorum fratrum communi one revocentur.

Est denique via testificationis, omni feretempore silens, quae e gemina ratione oritur, quaEcclesia est conscia se esse per se

34

« indefectibiliter sanctam »54, sed etiam oportereut « de die in diem mundetur et renovetur, donecChristus eam sibi exhibeat gloriosam, nonhabentem maculam aut rugam, quoniam propterpeccata nostra interdum vultus eius minusrefulget » ei qui eam intuetur55. Hoc testimoniumduas facies primarias necessario praefert :quatenus est signum illius caritatis universalis,quam Christus asseclis suis hereditate reliquitquaque probatur eos ad suum regnum pertinere ;et quatenus testimonium in actus transfertursemper novos conversionis et reconciliationisintra Ecclesiam et extra, eo quod contentionesdirimuntur, mutua conceditur venia, spiritusfraternitatis et pacis augetur, qui in mundouniverso est propagandus. Hac via Ecclesiaoperam dare potest efficaciter ut « civilis cultusamoris », quem Paulus VI, Decessor noster,appellavit, oriatur.

PARS SECUNDA13. Quemadmodum ait sanctus Ioannes

Apostolus, « si dixerimus quoniam peccatum nonhabemus, nosmetipsos seducimus, et veritas innobis non est. Si confiteamur peccata nostra,fidelis est et iustus, ut remit tat nobis peccata etemundet nos ab omni iniustitia »56. Haec verba,

54 CONC. OEC. VAT. II, Const. dogm. Lumen gentium, de Ecclesia, 39.55 Cfr. CONC. OEC. VAT. II, Decretum Unitatis redintegratio, deoecumenismo, 4.56 1 Io I, 8 s.

35

divino affiatu prima Ecclesiae aetate conscripta,melius quam aliae quaevis voces humanae faciuntut sermo ille de peccato instituatur, qui arcte cumsermone conectitur, qui de reconciliationehabetur. Verba illa quaestionem peccati in eiusveluti prospectu anthropologico tangunt,quatenus pars est veritatis de homine, quamcomplet ;

sed statim eam in prospectum divinuminserunt, in quo peccatum componitur veritati deamore divino, aequo, magnanimo, constanti, quipraesertim venia et reconciliatione manifestatur.Quam ob rem sanetus Ioannes scribit pauloinfra : « si reprehenderit nos cor, maior est Deuscorde nostro »57.

Principium pernecessarium reditus ad Deumin hoc est situm ut peccatum propriumagnoscatur, quin immo – si personalitas cuiusquepenitius consideratur – ut quis se peccatoremagnoscat, capacem peccati et ad peccatumpronum. Haec est singularis experientia Davidis,qui, postquam « fecit malum in conspectuDomini » et a Nathan propheta est reprehensus58,exclamavit : « Iniquitatem meam ego cognosco, etpeccatum meum contra me est semper. Tibi, tibisoli peccavi et malum coram te feci »59. Ceterum57 1 Io 3,20 ; cfr. Sermo, a nobis habitus in Admissione Generali die 14Martii 1984, in quo de hoc loco paucis exposuimus : 1nsegnamenti VII, 1(1984), 683.58 Cfr. 2 Sam 11-12.59 Ps 51 [50], 5 s.

36

Iesus in ore et corde filii prodigi haec verbasignificantia posuit : « Pater, peccavi in caelum etcoram te »60.

Re vera, ut quis Deo reconcilietur, anteapostulatur et infertur amotio, dilucide ac definitefacienda, a condicione peccati, quod estadmissum. Postulatur ergo et infertur illudpaenitentiam agere, his verbis sensu plenissimoacceptis : oportet scilicet aliquem paeniteat, ispaenitentiam ostendat, verum habitum paenitentisassumat, eius proprium, qui viam reditus adPatrem ingreditur. Haec est lex generalis, quamunusquisque sequi debet in peculiaribus rerumadiunctis, in quibus versatur. Sermonem enim depeccato et conversione non licet institui solisverbis abstractis.

In certa definitaque condicione hominispeccatoris, in qua conversio nequit haberi, nisipeccatum proprium agnoscatur, ministeriumreconciliationis, quod Ecclesia obit, interponitursingulis in casibus cum proposito verepaenitentiali, id est eo consilio ut homo reducaturad cognitionem sui (quam sancta CatharinaSenensis « cognoscimento di se » appellavit)61, addisiunctionem a malo, ad restitution em amicitiaecum Deo, ad renovation em interiorem, adnovam conversionem ecclesialem. Quin immo

60 Lc 15, 18. 21.61 S. CATHARINA SENENSIS, Lettere, Firenze 1970, I, pp. 3 S. ; IlDialogo delia Divina Provvidenza, Roma 1980, passim.

37

nuntius et ministerium paenitentiae ultra ambitumEcclesiae et credentium ad cunctos hominesdiriguntur, quia omnes conversione indigent acreconciliatione62.

Ut eiusmodi ministerium congruenterimpleatur, oportet etiam « illuminatis oculis »63fidei ea aestimentur, quae peccatumconsequuntur, id est ea quae causae suntdivisionis atque discidii, non solum intra cuiusquehominis penetralia, sed etiam in variis, in quibusvivit, consortiis : cuius generis est familia,ambitus, muneris exercitatio, societas,quemadmodum experiundo toties potestcognosci quibusque rebus et narratio biblica decivitate Babel eiusque turri confirmatur64.Homines enim illi, operi intenti, quod essetsignum ac domicilium unitatis, magis quam anteasunt dispersi, confusi quoad linguam, inter sedivisi, non idonei ad consensionem etconvenientiam.

Cur consilium eorum, ambitionis plenum,male cessit ? Quia « in vanum laboraverunt, quiaedificaverunt »65 ; quia homines signum etpraesidium unitatis exoptatae feceruntsolummodo opus manuum suarum, actionisDomini obliti. Nisi sunt in sola ratione

62 Cfr. Rom 3, 23-26.63 Cfr. Eph 1, 18.64 Cfr. Gn 11, 1-9.65 Cfr. Ps 127 [126], 1.

38

« horizontali » operis sui vitaeque socialis,rationem « verticalem » neglegentes, cuius virtutein Deo, Creatore suo ac Domino, fundarentur etad eum ut finem ultimum itineris vitaecontenderent.

Affirmari profecto licet gravem casumhominum, qui nunc sunt, quemadmodumquadamtenus hominum cuiusvis temporis, in ipsaeorum indole babelica contineri.

I14. Si, evangelicae novitatis luce illuminati,

biblicam narrationem de civitate Babel eiusqueturri legimus eamque cum alio loco comparamus,quo progenitorum lapsus describitur, quaedaminde percipere possumus, quae multum valent admysterium peccati cognoscendum. Haec verba, inquibus id resonat, quod sanctus Paulus scripsit demysterio iniquitatis66, eo pertinent ut quaecumqueobscura et incomprehensibilia latent in peccato,perspiciamus. Hoc sine dubitatione opus estlibertatis hominis, verumtamen in toto, quod ineo est humanum, causae agunt, unde illud ultraipsum humanum collocatur, nempe in eo limite,ubi conscientia, voluntas et sensus hominisobscuras eas vires contingunt quae secundumsanctum Paulum adeo mundum movent, ut quasiin eum dominentur67.

66 Cfr. 2 Thess 2, 7.67 Cfr. Rom 7, 7-25 ; Eph 2, 2 ; 6, 12.

39

Ex biblica narratione, ad exstructionem turrisBabel pertinente, primo res manifesta apparet,utilis nobis ad peccatum intellegendum : hominesnimirum voluisse urbem aedificare, se insocietatem congregare, fortes esse et potentessine Deo, ne dicamus contra Deum68. Ex hac parte,narratio primi peccati, in paradiso Eden admissi,et de Babel narratio, quamvis inter se re et formanon mediocriter differant, in hoc tamencongruunt quod utraque Deus excluditur,quoniam contra eius praeceptum, actu aemulaecontentionis in eum, homines acriter repugnantsibique fallaciter arrogant se esse « sicut eum »69.In narratione de civitate Babel exclusio Dei nonapparet uti simultas in eum, sed potius uti eiusoblivio et neglegentia, quasi de Deo nihil sitcurandum, quod attinet ad consilium, quo homoagere et se consociare constituit. Sed in utroquecasu violenter abrumpitur necessitudo cum Deo.In paradisi Eden eventu apparet sane quam gravesit et calamitosum id quod intimam etobscurissimam peccati naturam efficit : hoc est

68 Significantia sunt verba quae in versione Graeca LXX Interpretum et inNovo Testamento, ad peccatum quod attinet, adhibentur. Vox usitatissimaest hamaritia, cui vocabula iunguntur eiusdem originis. Haec significataliquem plus minusve graviter delinquere aut contra normam vel legem autcontra personam quandam, immo verum etiam contra aliquod numen.Appellatur autem peccatum etiam adikia, cuius notio hic complectiturusum iniustitiae. Invenitur quoque parabasis, id est transgressio, et asèbeia,impietas aliaeque notiones. Quae simul imaginem praebent peccati.69 Gn 3, 5 : « ... eritis sicut Deus scientes bonum et malum » ; cfr. etiam v.22.

40

inoboedientia contra Deum, eius legem, norm ammoralem, quam is homini dedit, eam in cor deeius scribens et revelatione confirmans atqueperficiens.

Exclusio Dei, abrupta cum Deo necessitudo,inoboedientia contra Deum : hoc fuit et est per totumhumanarum rerum cursum, varias quideminduens formas, peccatum, quod eo progredipotest ut Deus negetur eiusque exsistentia, quodatheismus appellatur.

Inoboedientia haec est hominis, qui – libertatesua agens – non agnoscit dominationem Dei invitam suam, saltem eo puncto temporis, quoviolat legem.

15. In narrationibus biblicis, quas supramemoravimus, discessus a Deo miserandum inmodum ducit ad divisiones inter fratres.

In descriptione « primi peccati » alienatio aIahve simul amicitiae vinculum infringit, quodhuman am familiam iungebat ; un de insequentespaginae Genesis ostendunt virum et mulieremalterum contra alteram veluti intendentemdigitum accusatorium70 ; deinde frater fratrem, cuiest infensus, ad ultimum occidit71.

In rerum civitatis Babel narratione effectuspeccati est diruptio humanae familiae, quae exprimo iam orta peccato, nunc autem ad extremapervenit in forma sua sociali.

70 Cfr. Gn 3, 12.71 Cfr. Gn 4, 2-16.

41

Qui peccati mysterium vult vestigare, nonconsider are non potest hanc causae et effectuscopulationem. ut separatio a Deo peccatum estactus inoboedientiae hominis, qui, saltemimplicite, eum reicit, a quo ortum ducit et a quoin vita servatur ; est ergo actus mortis voluntariae.Quoniam homo peccando se Deo subicere renuit,etiam interior eius aequabilitas perfringitur et inipso eius animo contradictiones et conflictationesexcitantur. Hoc modo laceratus, homo paenenecessario rationes cum ceteris hominibus etcreatura scindit. Haec est lex et res ab opinionisarbitrio seiuncta, quae in tot momentispsychologiae humanae vitaeque spiritualisinveniuntur necnon in ipsis vitae socialiseventibus, in qua est facile animadvertererepercussus quosdam et signa interiorisdeordinationis.

Peccati mysterium ex his duobus vulneribusconstat, quae peccator sibimet ipsi etconsuetudini cum proximo infligit. Quam ob remloqui licet de peccato personali et sociali : quodvispeccatum est alter a ratione personale, alt8raratione sociale, quia et quatenus etiam insocietatem redundat.

16. Peccatum, vere proprieque acceptum, estsemper actus personae, quoniam actus est liberunius cuiusvis hominis neque proprie alicuiuscoetus vel communitatis. Qui quidem homocondicionibus potest astringi, premi, impelli

42

causis externis, nec levibus nec paucis, vel etiampropensionibus, vitiis, consuetudinibus moveri,cum condicione sua sociali coniunctis. In casibusnon paucis eiusmodi causae, internae et externae,eius libertatem ideoque conscientiae onus etculpam plus vel minus possunt minuere. Sed estveritas fidei, etiam experientia nostra et rationeconfirmata, qua asseritur humanam personamliberam esse. Non igitur licet hanc veritatemignorari ea mente ut peccatum singulorum incausas externas – humanae consortionis« structuras », systemata et alios – transferatur.Ceteroquin, hoc modo dignitas et libertaspersonae auferrentur, quae – etsi male etcalamitose – etiam in hac peccati commissiresponsali ratione manifestantur. Quapropter inunoquoque homine nihil est tam personaleeiusque tam proprium ut alio nequeat transferri,quam meritum virtutis aut responsalis ratio circaculpam.

Ut actus personae, peccatum habet effectusprimos et gravissimos in ipso peccatore : id est inratione, quae huic cum Deo intercedit quaequevitae humanae ipsum est fundamentuum, in eiusspiritu voluntatem infirmando et intellectumobcaecando.

Quaerendum est nunc quaenam respexerintqui, in Synodo praeparanda et per eius operiscursum, frequentius de peccato sociali mentionem

43

fecerunt. Haec vox et notio, quae ei subiacet, sanevarias habent significationes.

Loqui de peccato sociali idem est ante omnia acfateri peccatum cuiusque, ob solidamnecessitudinem hominum inter se, tam arcanamet obscuram quam veram et certam, ad ceterosquodammodo redundare. Haec altera facies illiusnecessitudinis in campo religionis, efficitur in altoet miro mysterio communionis Sanctorum, propterquam affirmatum est « omnem animam, quaeassurgat, mundum extollere »72. Huic legi ascensusopponitur, pro dolor, lex descensus, adeo ut loquifas sit de communione peccati, ob quam anima,quae peccando se submittit, Ecclesiam secum etquodammodo totum mundum demittit. Aliisverbis, nullum est peccatum, ne intimum quidemet occultissimum et unius cuiusvis maximeproprium, quod ad eum solummodo pertineat,qui illud commisit. Quodlibet peccatum maiorevel minore cum vehementia, maiore vel minorecum detrimento, ad totam compagem ecclesialemet ad totam humanam familiam redit. Iuxta hancprimam significationem cuilibet peccato, sinecontroversia, potest attribui nota peccati socialis.

Quaedam tamen peccata propter ipsumobiectum suum directo proximum – vel, quorectius dicatur secundum evangelicum loquendigenus – fratrem veluti adoriuntur. Ea sunt

72 Locutio est ELISABETHAE LESEUR, scriptricis Gallicae : Journal etpensées de chaque jour, Paris 1918, p. 31.

44

offensio Deo illata, quia proximum offendunt.Haec peccata solent vocari socialia, quae estsecunda vocis significatio. Sic acceptum, socialeest quodlibet peccatum contra amorem proximi,eo maius in Lege Christi, quod obest alterimandato, simili primi73. Item sociale est quodvispeccatum patratum contra iustitiam in rationibusintercedentibus tum inter personas, tum interpersonam et societatem, tum inter societatem etpersonam. Sociale est quodlibet peccatum adversusiura humanae personae, imprimis contra ius vitae,non excepta vita nascituri, aut adversusintegritatem corporis cuiusque ; quodlibetpeccatum contra aliorum libertatem, ante omniacontra summam libertatem credendi in Deumeumque adorandi ; quodvis peccatum indignitatem et honorem proximi. Sociale pariterest omne peccatum contra bonum communeeiusque postulata in tota ampla provincia iuriumet officiorum civium. Sociale potest esse peccatumcommissionis aut omissionis, quod moderatorespolitici, oeconomici, opificum collegia faciunt,cum, quamvis possint, non curant prudenter utsocietatem melior em efficiant vel in meliusmutent secundum necessitates et opportunitatestemporum ; illud quoque, quod patrant operarii,qui officiis praesentiae operisque sociandi desunt,quibus officinae possint iis ipsis, eorum familiis et

73 Cfr. Mt 22, 39 ; Mc 12, 31 ; Lc 10, 27 s.

45

universae societati prosperitatem pergerecomparare.

Tertia significatio peccati socialis adnecessitudines attinet inter varias communitateshumanas. Haec commercia non semper cum Deiconsilio congruunt, qui vult in mundo esseiustitiam, libertatem, pacem inter hominessingulos, coetus, populos. Hinc « classiumcontentio », quicumque auctor eius est etquicumque eius, interdum, statuit normas, estmalum sociale.

Similiter obstinata adversitas Nationumconsociatarum et alterius Nationis contra alteram,coetuum contra coetus in eadem Natione item estmalum sociale. In utroque casu quaeri potest numalicui morale conscientiae onus ideoque peccatumsit attribuendum. Sane profitendum est facta etcondiciones, qualia memoravimus, cum latiusmanant, quin immo vehementer ingravescunt utfacta socialia, fere semper sine nomine fieriauctorum, sicut perplexae earum causae sunt necsemper possunt cognosci. Haque, si sermo depeccato sociali instituitur, haec verba significationem hic habent aperte analogicam. Si utcumque depeccatis loquimur socialibus, licet sensu analogicoacceptis, nemo inducatur ut singulorumresponsale officium et onus aestimet minoris, sedomnium conscientiae incitentur ut serio etanimose nefastas illas res rerumque mutentcondiciones, quae tolerari minime possunt.

46

His modo apertissimo minimeque ambiguopositis, ilico addendum est non legitimam essenec probari posse peccati socialis significationem,saepe temporibus nostris in quibusdam ambitibusassertam74, quae opponens non sine ambiguitatepeccatum sociale peccato personali, scienter autinscienter efficiat ut illud personale attenuetur etpaene auferatur, ita ut solae culpae et rationesresponsales sociales agnoscantur. Secundum hancsignificationem, quae facile videtur orta esse exideologiis et systematibus non christianis –fortasse hodie ab iis ipsis, qui publice eapropugnaverant, reiectis – reapse quodlibetpeccatum esset sociale, quatenus tribuendumesset non tam conscientiae morali hominis, quampotius incerto cuidam enti et sine nomineconsortioni, cuius generis condicio, systema,hominum societas, compages, instituta essepossunt.

Atqui Ecclesia, cum de condicionibus peccatiloquitur aut ut peccata socialia quasdamcondiciones indicat aut mores communescoetuum socialium, ampliorum vel minorum, autetiam totas Nationes et Nationes consociatas,novit et edicit eiusmodi peccata socialia esse simuleffectum, acervationem et coniunctionemmultorum peccatorum personalium. Agitur de

74 Cfr. S. CONGREGA'I'IO PRO DOCTRINA FIDEI, InstructioLibertatis nuntius, de quibusdam rationibus « Theologiae Liberationis » (6Augusti 1984), IV, 14-15 : AAS 76 (1984), 885 s.

47

peccatis maxime personalibus tum eius quiiniquitatem gignit et fovet vel ea abutitur ; tumeius qui, cum aliquo modo agere possit ad vitandavel removenda aut saltem finibus circumscribendaquaedam mala socialia, id facere omittit desidia,metu et probroso consciorum silentio, dissimulatafacinoris societate aut indifferentis animineglegentia ; tum eius, qui se excusat causaminterponens mundum mutari non posse ; tumeius etiam, qui laborem et incommoda intenditeffugere, praetexens fucosas rationes superiorismomenti. In personarum ergo capita veraerecidunt culpae.

Nulla condicio – sicut nullum institutum,nulla compages, nulla societas – ipsa per se estactuum moralium subiectum ; quam ob rem eapotest per se nec bona esse nec mala.

In omni ergo condicione peccati semper hominesinsunt peccatores. Hoc quid em tam verum est ut,si talis condicio mutari potest quoad« structurarum » et institutorum form as vi legisaut – uti saepius, pro dolor, evenit – legepotentiae, immutatio reapse imperfecta esseappareat, brevis et ad summam vana atque inanis– ne dicamus eam in contrarium agere – nisihomines convertuntur, qui directo aut obliquecondicionis eiusmodi rationem reddere debent.

17. At, ecce, in peccati mysterio nova ratioexsistit, quam mens humana considerarenumquam desiit : ratio ad eius spectans

48

gravitatem. Haec quaestio est prorsus necessaria,cui christiana conscientia numquam omisitrespondere : cur et quatenus peccatum est gravein offensione Deo illata suisque in effectibus inhomine ? De hac re Ecclesia habet suamdoctrinam, quam quoad praecipuas eius partesconfirm at, quamquam scit haud semper facileesse, in definitis condicionibus, certos eiconstituere fines.

lam in Vetere Testamento de non paucispeccatis, scienter quidem commissis75, de variismodis impudicitiae76, idololatriae77, cultusfalsorum deorum 78 ita decernebatur ut reus« periret de populo suo », quod etiam significarepoterat eum capite damnari79. lis alia peccataopponebantur, ea praesertim, quae perignorantiam erant commissa quaeque sacrificiodimittebantur80.

Ecclesia, ratione quoque habita textuumillorum, a saeculis constanter loquitur de peccatomortali atque de peccato veniali. Haec autemdistinctio et haec verba praesertim NovoTestamento illustrantur, in quo multi reperiunturtextus, qui enumerant vehementerque arguunt

75 Cfr. Num 15, 30.76 Cfr. Lv 18, 26-30.77 Cfr. Lv 19, 4.78 Cfr. Lv 20, 1-7.79 Cfr. Ex 21, 17.80 Cfr. Lv 4, 2 ss. ; 5, 1 ss. ; Nm 15, 22-29.

49

peccata, quae peculiariter poenam merentur81,praeter comprobationem, ab ipso Iesu factam,Decalogi82. Hic exponere volumus potissimumduos locos, significantes animumquecommoventes.

In quodam textu primae Epistulae suae, sanctusIoannes de peccato tractat, quod ducit ad mortem(pros thánaton), opponens peccatum, quod nonducit ad mortem (me pros thánaton)83. Hic, ut patet,notio mortis est spiritualis : agitur de amissioneverae vitae vel « vitae aeternae », quae secundumIoannem est agnitio Patris et Filii, communio etnecessitudo cum iis84. Peccatum, quod ducit admortem, esse videtur illo in loco negatio Filii 85

aut cultus falsorum deorum86. Hoc autem modonotiones distinguens, Ioannes in luce collocarevidetur inaestimabilem gravitatem eius quod estpeccati essentia, reiectio Dei, quae praesertimapostasia fit et idololatria, id est eo quod fidesveritatis revelatae repudiatur ac Deus exaequaturcum quibusdam creaturis, quae idola falsique deiconstituuntur87. Sed Apostolus illo in loco etiamcertitudinem in lumine ponit, quae in christianum

81 Cfr. Mt 5, 28 ; 6, 23 ; 12, 31 s. ; 15, 19 ; Mc 3, 28-30 ; Rom 1, 29-31 ; 13,13 ; Iac 4.82 Cfr. Mt 5, 17 ; 15, 1-10 ; Mc 10, 19 ; Lc 18, 20.83 Cfr. 1 Io 5, 16 s.84 Cfr. Io 17, 3.85 Cfr. 1 Io 2, 22.86 Cfr. 1 Io 5, 21.87 Cfr. 1 Io 5, 16-21.

50

ex eo promanat quod est « genitus ex Deo » peradventum Filii : est enim robur in eo, quoprohibetur ne peccatum admittat ; Deusconservat eum, « Malignus non tangit eum ».Quodsi ex infirmitate peccat aut ex ignorantia,spes remissionis inest in eo, etiam ob adiutorium,quod ei sociata fratrum oratione praebetur.

In altero loco Novi Testamenti, ac quidem inEvangelio secundum Matthaeum88, Iesus ipse de« blasphemia contra Spiritum Sanctum » loquitur,quae « non remittetur », quoniam per eam, quaevariis modis manifestatur, conversio ad amoremPatris misericordiarum mente obstinata respuitur.

Agitur profecto de verbis prorsussingularibus atque gravissimis, quoniam Deusreicitur, eius gratia repudiatur ideoque aliquis ipsiprincipio salutis obsistit89, ita ut homo sibi spontevi am remissionis praecludere videatur.Sperandum est paucos in hoc animo Deorepugnante vel etiam eum provocante perstareusque ad finem ; qui quidem Deus, ceterum, proamore suo, misericordiae pleno, corde nostro estmaior – ut item nos docet sanctus Ioannes –90etomnes renisus nostros psychologicos etspirituales vincere potest, quare – ut scribitsanctus Thomas Aquinas – « de nemine

88 Mt 12, 31 s.89 Cfr. S. THOMAS AQUINAS, Summa Theologiae, IIa-IIae, q. 14, aa. 1-3.90 Cfr. 1 Io 3, 20.

51

desperandum est in hac vita, considerataomnipotentia et misericordia Dei »91.

Posita tamen quaestione de concursuvoluntatis repugnantis cum Deo infinite iusto,haud possumus non alere sensus salutaris « metuset tremoris », ut sanctus Paulus suggerit nobis92 ;monitum autem Iesus de peccato, quod « nonremittetur », comprobat esse culpas, quaepeccatori, ut poenam, « mortem aeternam »possunt afferre.

Horum aliorumque textuum SacraeScripturae habita ratione, doctores, theologi,magistri disciplinae spiritualis et pastores peccatain mortalia et venialia diviserunt. SanctusAugustinus, praeter alios, letalia vel mortiferacrimina memorat, quibus opponit venialia, levia velquotidiana93. Significatio, quam his verbis tribuitdeclarativis, momentum habuit ad subsequensMagisterium Ecclesiae. Post eum sanctus ThomasAquinas verbis clarissimis doctrinam, quae firmaevasit, enuntiavit.

In definiendis describendisque peccatismortalibus et venialibus apud sanctum Thomamet in theologia, quae ad eum refertur, necessitudo

91 S. THOMAS AQUINAS, Summa Theologiae, IIa-IIae, q. 14, a. 3, adprimum.92 Cfr. Philp 2, 12.93 S. AUGUSTINUS, De Spiritu et littera, XXVIII : CSEL 60, 202 s. ;Enarrat. in vs. 39, 22 : CCL 38, 441 ; Enchiridion ad Laurentium de fide et spe etcaritate, XIX, 71 : CCL 46, 88 ; In Iohannis Evangelium tractatus, 12, 3, 14 :CCL 36, 129.

52

cum Sacris Bibliis deesse non potuit, ideoque necnotio mortis spiritualis. Homo, ut spiritualitervivat, secundum Doctorem Angelicum perstaredebet in communione cum supremo vitaeprincipio, quod est Deus ut finis ultimus totiusvitae illius atque actionis. Peccatum autem estdeordinatio ab homine adversus illud principiumperpetrata. « Quando anima deordinatur perpeccatum usque ad aversionem ab ultimo fine,scilicet Deo, cui unitur per charitatem, tunc estpeccatum mortale ; quando vero fit deordinatiocitra aversionem a Deo, tunc est peccatumveniale »94. Hac de causa peccatum veniale nonprivat gratia sanctificante, amicitia cum Deo,caritate neque aeterna beatitudine, siquidemhuiusmodi privatio ex peccato oritur mortali.

Praeterea peccatum considerans, rationehabita poenae, quam infert, sanctus Thomas cumaliis doctoribus mortale appellat peccatum, quod,nisi remissum est, efficit ut poena contrahaturaeterna ; veniale autem peccatum, quod temporalem solum poenam meretur (videlicetpartialem et expiabilem in terra vel in purgatorio).

Si autem materiam peccati respicimus,notiones mortis, absolutae alienationis a Deo,summo bono, declinationis ab itinere, quod ducitad Deum, vel intermissionis itineris ad eum (hiomnes sunt modi, quibus peccatum mortaledetinitur), copulantur cum notione gravitatis eius94 S. THOMAS AQUINAS, Summa Theologiae, IIa-IIae, q. 72, a. 5.

53

quod obiective ibi continetur : peccatum gravepractice idem est in doctrina et actione pastoraliEcclesiae, ac peccatum mortale.

Hic contingimus nucleum doctrinaetranslaticiae Ecclesiae, saepe et acriter in recentiSynodo assertae, quae non solum confirmavit,quod a Concilio Tridentino decretum est deexsistentia et natura peccatorum mortalium etvenialium95, sed etiam memoravit peccatummortale esse peccatum, cuius obiectum estmateria gravis et, insuper, quod plena conscientiaet deliberato con sensu admittitur. Addaturoportet – quemadmodum factum est in Synodo –quaedam peccata, quod ad eorum materiamattinet, esse intrinsecus gravia et mortalia. Suntenim actus, qui per se ipsos et in se ipsis, extraadiuncta., propter obiectum suum semper suntgraviter illiciti. Hi actus, si sufficienti cumconscientia ac libertate ponuntur, semper graveminferunt culpam96.

Haec doctrina, in Decalogo et praedicationeVeteris Testamenti innixa, in Apostolorumkerygmate resumpta, propria antiquissimaeinstitutionis Ecclesiae, quae usque adhuc repetiteam, experientia horninum cuiusvis aetatis planecomprobatu !. Homo enim affatim novit

95 Cfr. CONC. OEC. TRIDENTINUM, Sessio VI, De iustificatione, cap. IIet cann. 23, 25, 27 : Conciliorum Oecumenicorum Decreta, Bologna 1973, pp.671, 680 s. (DS 1573. 1575. 1577).96 Cfr. CONC. OEC. TRIDENTINUM, Sessio VI, De iustificatione, cap.XV : Conciliorum Oecumenicorum Decreta, ed. mem., 677 (DS 1544).

54

experiundo se in via fidei et iustitiae, quae ipsumad cognitionem amoremque Dei perducat in hacvita et. ad perfectam cum eo coniunctionem inaeternitate, ibi consistere posse et inde aberrare,sed simul viam Dei non dimittere : tunc peccatumveniale habetur, quod tamen ita non licet attenuariut sit per se quid dam neglegendum vel« peccatum parvi ponderis ».

Homo tamen etiam scit, tristi experientiaedoctus, se conscio liberoque actu voluntatis suae,mutato itinere, in partem Dei voluntaticontrariam posse abire et sic digredi ab eo(aversio a Deo id appellatur), communionem cumeo, in amore fundatam, respuendo, a principiovitae, quod est ille, se amovendo et sic mortemeligendo.

Cum tota Ecclesiae traditione peccatum mortaleeum dicimus actum, quo homo lib ere scienterquerepudiat Deum, eius legem, foedus caritatis, aDeo sibi propositum, praeoptans se ad se ipsum,ad aliquid divinae voluntati contrarium convertere(id conversio ad creaturam vocatur). Quod quidem fieri potest modo directo atque formali, velutiper peccata idololatriae, apostasiae, atheismi ; autaequali, ut cum mandatis divinis in materia gravinon obtemperatur. Homo sentit eo quod Deonon oboediat, coniunctionem cum principio suovitali disrumpi : est peccatum mortale, actus, quoDeus graviter offenditur quique in ipsum

55

hominem ad extremum convertitur obscura quadam potentique vi destructiva.

In Synodi Coetu tripertita distinctiopeccatorum est proposita ita ut aec in tria generaessent dividenda : in peccata venialia, gravia,mortalia. Quae tripertita divisio ostendere possit inpeccatis gravibus quandam haberi gradationem.Attamen verum exstat distinctionem essentialemcertamque esse inter peccatum, quod deleatcaritatem, et peccatum, quod vitamsupernaturalem non auferat : non est quidquammedii inter vitam et mortem.

Pariter cavendum est ne peccatum mortale ad« actum optionis fundamentalis » – ut nunc aiunt –contra Deum redigatur, qua optione contemptioDei aut proximi, explicita atque formalis,significetur. Homo enim peccatum mortalecommittit, etiam cum sciens ac volens, quavis decausa, aliquid eligit, quod gravis est deordinatio.Re quidem vera, in eiusmodi optione iamcontinetur contemptio praecepti divini, repudiatioamoris Dei erga genus humanum omnemquecreaturam : homo se ipsum a Deo amovet etcaritatem amittit. Primaria ergo hominispropensio aetibus particularibus funditus potestmutari. Sine dubio condiciones esse possuntadmodum implicatae et obscurae, quod ad rempsychologicam attinet, quae ad« imputabilitatem » subiectivam peccantis habentmomentum. Sed non licet a consideranda regione

56

psychologica transire ad constituendamcategoriam theologicam, cuius modi est ipsa« optio fundamentalis », quae ita intellegatur utnotio, traditione accepta, peccati mortalis inprospectu obiectivo mutetur aut in dubitationemvocetur.

Quamquam quivis conatus, sincerus acprudens, explanandi mysterium psychologicum ettheologicum peccati est probandus, tamenEcclesia omnes huius materiae studiosos debetpro officio suo monere sive de necessitate, ex quafideles eos esse oporteat erga verbum Dei, quodetiam de peccato nos erudit, sive de periculo ne,eo rum opera, sensus peccati in mundo huiustemp oris etiam magis minuatur.

18. Ex Evangelio, in communione lectoecclesiali, conscientia christiana per cursumaetatum subtilem sentiendi vim et acutamperceptionem illorum veluti termentorum mortisest adepta, quae insunt in peccato. Quae sentiendivis et percipiendi facultas eo etiam pertinent uthuiusmodi fermenta dignoscantur in plurimisformis, quas induit peccatum, et in plurimis, quasprae se fert, speciebus : hic est, quem appellaresolemus, sensus peccati.

Qui sensus in hominis conscientia moralipenitus haeret estque eius veluti mensura.Conectitur quidem cum sensu Dei, quia enecessitudine manat, quam homo conscie habetcum Deo ut Creatore suo, Domino ac Patre.

57

Quapropter, ut sensus Dei omnino deleri nonpotest neque conscientia exstingui, ita sensuspeccati numquam potest plane auferri.

Verumtamen haud raro in rerum cursu, pertemporis spatia plus minusve longa, et variis decausis, accidit ut conscientia moralis hominummultorum obscuretur. « Habemusne rectecognitam conscientiam ? » – ita a bhinc duosannos interrogavimus, cum fidelibus colloquentes–. « Nonne homo huius temporis vitam degitimpendente periculo ne conscientia deficiat1 neconscientia corrumpatur ? ne torpescat velconscientiae quasi “anaesthesia” afficiantur ? »97.Nimiis signis ostenditur aetate nostra hanc velutieclipsin haberi, quae etiam maior est sollicitudiniscausa, quod conscientia, a Concilio « nucleussecretissimus atque sacrarium hominis » 98definita,« cum libertate hominis arctissime coniungitur (... ).Quam ob rem conscientia potissimum estfundamentum dignitatis interioris, quae propriaest hominis, simulque necessitudinis eius cumDeo »99. Necessario ergo consequitur ut ineiusmodi rerum statu etiam sensus Deiobscuretur, qui cum conscientia morali, cumvestigatione veritatis, cum voluntate utendiresponsali modo libertate arcto coniungitur97 IOANNES PAULUS PP. II, ad orationem Angelus diei 14 Martii 1982 :Insegnamenti, V, 1 (1982), 861.98 Const. past. Gaudium et spes, de Ecclesia in mundo huius temporis, 16.99 IOANNES PAULUS PP. II, ad orationem Angelus diei 14 Martii 1982 :1nsegnamenti, V, 1 (1982), 860.

58

vinculo. Una cum conscientia, etiam sensus Deiobcaecatur, un de fit ut, amissa hac maximimomenti re, ad quam homo interius referatur,sensus peccati amittatur. Haec est causa cur PiusXII, Decessor noster, verbis, quae paene inproverbium venerunt, quondam declaraverit :« Peccatum huius saeculi est amissio sensuspeccati »100.

Cur id temporibus evenit nostris ? Sinonnulla elementa cultus humani aetatis nostraerespicimns, adiuvari possumus ad intellegendamprogredientem sensus peccati deminutionem,quam eo proprie fieri contingat quod conscientiasensusque Dei in discrimine versentur, ut estsupra expositum.

« Saecularismus », qui dicitur et sua ipsiusnatura ac definitione motus est opinionummorumque « humanismum » propugnans, quiDeum omnino praetermittit, cum totus in cultumoperandi bonaque gignendi intendat atque ardoreopum consumendarum et voluptatum rapiatur,neque de periculo cogitet « perdendi animam »,necessario sensum peccati obtundit. Qui sensuscum plurimum ad id redigitur, quod hominemoffendit. Sed hic sane acerba invalescitexperientia, cuius mentionem in primis LitterisEncyclicis nostris fecimus : « Homo potest

100 PIUS PP. XII, Radiophonicus nuntius ad Catecheticum ConventumBostoniae habitum (26 Octobris 1946) ex omnibus Civitatibus FoederatisAmericae Septentrionalis : Discorsi e Radiomessaggi, VIII (1946), 288.

59

aedificare mundum sine Deo, sed hic munduspostremo convertetur adversus hominem »101. Requidem vera, Deus est radix et finis ultimushominis, qui semen divinum habet in semanens102. Quapropter Deus reapse hominismysterium revelat atque illuminat. Vanum estergo sperare fore ut sensus peccati vigescat,respectu habito hominis valorumquehumanorum, si sensus deest offensionis Deoillatae, id est verus sensus peccati.

Qui sensus peccati in societate hominumhuius temporis etiam propter errores evanescit, inquos aliquis inducitur, effectus quos damcognoscens scientiarum humanarum. Obquasdam ergo sententias psychologiae, aliquisstudiose curans ne culpas in alios conferat nequelibertati modum imponat, eo pervenit ut defectusaliquis numquam agnoscatur. Si criteriadisciplinae sociologicae ultra fines suos iniusteextenduntur, omnes culpae – ut iammemoravimus – transferuntur in societatem,singuli autem homines earum culparum insontesesse declarantur. Etiam anthropologia quaedam« culturalis », eo quod con tin enter amplificat eaquae, propter ambitum et historiam hominemcondicionibus astringentia momentumque

101 Cfr. IOANNES PAULUS PP. II, Litt. Enc. Redemptor hominis, 15 : AAS71 (1979), 286-289.102 Cfr. CONC. OEC. VAT. II, Const. past. Gaudium et spes, de Eeclesia inmundo huius temporis, 3 ; cfr. 1 Io 3, 9.

60

habentia, – haec non quidem possunt negari –eum afficiunt, eius responsale officium tam arctisfinibus circumscribit ut capacitas veros actushumanos ponendi ideo que facultas peccandi einon tribuatur.

Sensus peccati facile dilabitur etiam propterethicam quandam, e « relativismo », quem« historicisticum » appellant, manantem. Ea essepotest ethica, quae normam moralem statuit esserelativam quaeque negat huius vim absolutam etcondicionibus vacuam et consequenter actusintrinsecus illicitos posse exsistere, extra adiuncta,in quibus subiectum eos ponat. Hoc modovalores morales reapse « evertuntur » acdilabuntur, et « quaestio minus ad ignorationemethicae christiane pertinet » quam « potius adignorationem sensus, fundamentorumcriteriorumque habitus moralis »103. Talis eversioid etiam semper efficit ut notio peccati sicimminuatur ut paene affirmetur peccatum quidemesse, sed nesciri quis id commiserit.

Evanescit demum sensus peccati, si – utcontingere potest in institutione, quae iuvenibustraditur, in communicationis socialis instrumentis,in ipsa educatione domestica – per errorem idemesse putatur ac insanus quidam sensus culpae autsimpliciter idem ac transgressio legis normarumac praeceptorum !

103 IOANNES PAULUS PP. II, Allocutio habita ad Episcopos RegionisOrientalis Galliae (1 Aprilis 1982), 2 : Insegnamenti, V, 1 (1982), 1081.

61

Amissio ergo sensus peccati est negationisDei quaedam forma aut effectus : non solumnegationis, propriae atheismi, sed etiam« saecularismi ». Quodsi peccatum est intermissionecessitudinis, qua Deo ut filii iungimur, ea mentepatrata ut vita ab oboedientia ei debita seiungatur,ipsum peccare non solum idem valet ac Deumnegare ; peccare est etiam idem ac vivere quasiDeus non sit, est idem ac expungere eum e vitacotidiana. Exemplar societatis utrovis sensumutilum ac perturbatum, quale instrumentiscommunicationis socialis saepe studioseproponitur, non paulum valet ad progredientemsensus peccati amissionem. In eiusmodicondicione obscuratio aut deminutio sensuspeccati efficiuntur sive eo quod quaevis relatiocum iis quae naturam nostram transcendunt,respuitur, cum autonomia personalis, quamdicunt, expetatur ; sive eo quod exemplis ethicisobsecundatur, quae communi assensumoribusque temporum iniunguntur, licetcuiusque conscientia reprobentur ; sive proptergravissimas condiciones sociales-oeconomicas,quibus tot homines premuntur, ita ut eorumanimi inclinentur ad errores culpasque solumintra fines rei socialis statuendos ; sive, ac quidempotissimum, eo quod notio paternitatis Deieiusque dominii vitae hominis obscuratur.

Quin immo quaedam mentium inclinationes,in cogitandi ratione vitaque ecclesiali exsistentes,

62

deminutioni sensus peccati necessario favent.Quidam enim, ut exempla afferamus, prointemperato modo se gerendi, qui praeteritistemporibus obtinebat, substituere student novasenormitates ; qui quidem a iudicio, ex quo ubiquepeccatum animadvertebant, transgrediuntur adsententiam, ex qua id nullibi esse affirmant ; animio momenta, timori poenarum aeternarumtributo, ad talem amorem Dei praedicandum, quoomnis poena negetur, quam quis pro peccatomereatur ; a severitate, in corrigendis conscientiiserroneis posita, ad reverentiam, quam sibiasserunt, erga conscientiam adeo ut officiumtollant veritatis dicendae. Cur non addamusconfusionem, in conscientia plurium fidelium ortame discrepantiis opinionum ac doctrinarum intheologia, praedicatione, catechesi, moderationespirituali circa quaestiones, graves multaeque prudentiae,rei moralis christianae tandem efficere ut verussensus peccati minuatur ita ut paene exstinguatudNeque silentio praeteriri licet quosdam defectusin praxi Paenitentiae sacramentalis : cuius modiest illa mentis inclinatio, ex qua ecclesialissignificatio peccati et conversionis obscuratur, eoquod ad actum solum unius cuiusvis redigitur,aut, ex contrario, personalis vis boni et maliaufertur, ratione tantum communitaria prae oculishabita. Ex hoc genere est etiam periculum,numquam plane propulsum, « ritualismi

63

consuetudinarii », qui Sacramento plenam adimitsignificationem et efficacitatem institutoriam.

Prima ratio, qua gravi discrimini spirituali,homini temporis nostri impendenti, occurratur, ineo est posita ut aequus sensus peccati restituatur.Restituitur tamen sensus peccati solummodo, siidem homo ad principia rationis et fidei, quibus nequitderogari, revocetur, quae tenuit semper doctrinamoralis Ecclesiae.

Licet sperare fore ut praesertim inconsortione christiana et ecclesiali salutaris sensuspeccati iterum vigescat. Ad hoc consequendumvalebunt apta catechesis, quae theologia biblicacirca Foedus collustretur, diligens auditio etacceptio, cum fiducia coniuncta, MagisteriiEcclesiae, quod conscientias illuminare nondesinit, necnon praxis Sacramenti Paenitentiae indies accuratior.

II19. Ut peccatum cognosceremus, opus erat ut

eius naturam, quae revelatione dispensationissalutis est patefacta, inspiceremus : peccatum estmysterium iniquitatis. In ea autem dispensationepeccatum non obtinet principatum, multo minusest victor. Renititur enim, quasi partescompetitoris agens, alteri principio efficienti,quod, verbis egregiis et suavibus sancti Pauli usi,appellare possumus mysterium vel sacramentumpietatis. Peccatum hominis vinceret et adextremum vim haberet delendi, consilium

64

salvificum Dei esset mancum vel prorsuseverteretur, nisi hoc mysterium pietatisinsereretur virtuti dynamicae historiae adsuperandum hominis peccatum.

Haec verba in una ex Epistulis Pastoralibussancti Pauli, id est in prima ad Timotheum,legimus scripta. Ea subito eminent, quasi divinoinstinctumen tern impellente. Apostolus enimantea longas partes nuntii sui discipulodilectissimo destinavit ut significationemexplanaret ordinationis communitatis (liturgicaeet, cum ea coniunctae, hierarchicae), deinde deprincipum communitatis munere disseruit,praesertim de officio diaconorum, denique adgerendi modum Timothei « in ecclesia Dei vivi,columna et firmamento veritatis », est conversus.In postremo loco, quasi ex abrupto, ut aiunt, sedalto ductus consilio, id commemorat, quod rebusClmctis, quas scripsit, tribuit significationem :« omnium confessione magnum est pietatissacramentum »104.

De quorum verborum nihil omninodetrahentes, hanc praeclaram perspicientiamtheologicam Apostoli extendere possumus adpleniorem considerationem muneris, quod veritasab ea annuntiata gerit in dispensatione salutis.Profecto « magnum est » – has cum eo vocesiteramus – mysterium pietatis ».

104 1 Tim 3, 15 s.

65

Sed quid sibi vult secundum sancti Paulisententiam pietas ?

20. Magni momenti est quod Paulus, ut hoc« mysterium pietatis » proponat, nullum nexumgrammaticum cum iis quae praecedunt105,statuens, tres lineas Hymni christologici exscribit, qui– secundum opinionem studiosorum auctoritategravium – in communitatibus Graecis-christianisadhibebatur.

Credentes, qui primo saeculo fuerunt, verbiseius Hymni, quae densa sunt sententiis theologicisac nobili pulchritudine nitent, mysterium Christiprofitebantur, unde is :

- manifestatus est in humanaecarnis veritate et a Spiritu Sanctoconstitutus Iustus, qui pro iniustisse offert ;

- Angelis apparuit, maiorfactus iBis et praedicatus est ingentibus, afferens salutem ;

- creditus est in mundo utmissus a Patres et ab eodem Patreut Dominus in caelumassumptus106.

105 Hic igitur locus quandam secum infert lectionis difficultatem, quoniamrelativum pronomen, quod locum ipsum inducit, non con venit cumnomine neutri generis, quod est « mysterion ». Quidam seriores codiceslocum aptaverunt ut grammatica ratione retractaretur. Paulus autemtantummodo iuxta verba sua textum venerandum posuit, quo eius iudiciores prorsus illustrabantur.106 Pristina communitas christiana fidem in Iesum Christuum crucifixum etglorificatuum profitetur, quem angeli adorant quique est Dominus. At pars

66

Quocirca mysterium pietatis est ipsummysterium Christi.

Est, in breve sententiose coactum, mysteriumIncarnationis et Redemptionis, pleni PaschatisIesu, Filii Dei et Filii Mariae : mysterium eiuspassionis et mortis, eius resurrectionis etglorificationis. Sanctus Paulus, Hymni repetensverba continuata, confirm are intendit hocmysterium esse arcanum principium vitale, quoEcclesia domus Dei efficiatur, columna etfirmamentum veritatis. Doctrinam saneti Paulisecuti, possumus affirmare hoc mysterium infinitaepietatis Dei erga nos valere pertingere ad occultasradices iniquitatis nostrae ut in anima motumexcitet ad conversionem, ut eam redimat ac veladet reconcilia tioni.

Sanctus Ioannes quoque, ad hoc mysteriumsine dubitatione se revocans, – etsi sermone utitursibi proprio et peculiari, ab oratione saneti Paulidistincto – scripsit : « omnis, qui natus est exDeo, non peccat, sed ille, qui genitus est ex Deo,conservat eum, et Malignus non tangit eum »107.Quibus saneti Ioannis verbis spei indiciumcontinetur, quae in divinis nititur promissis :christianus enim praesidium accepit et roburnecessarium ne peccatum admitteret. Non agiturergo de impeccabilitate, per propriam virtutem

huius nuntii, qui animum commovet, est hoc « manifestatum in carne » :quod aeternus Dei Filius homo est factus, hoc « magnum mysterium » est.107 1 Io 5,18 s.

67

comparata vel etiam in homine insita,quemadmodum gnostici opinabantur ; manatenim ex Dei actione. Christiano, ne peccet, Deicognitio suppetit, ut sanctus Ioannes hoc eodemmemorat loco. Sed paulo ante scripsit : « Omnis,qui natus est ex Deo, peccatum non facit,quoniam semen ipsius in eo manet »108. Si hoc« semen Dei » intellegimus – quemadmodumnonnulli interpretes exponunt – Iesum, FiliumDei, dicere possumus christianum, ne peccet,habere praesentem in se Christum ac mysteriumChristi, quod est mysterium pietatis.

21. Sed est et alia facies mysterii pietatis : pietatiDei erga christianum congruat oportet pietaschristiani erga Deum. Hoc altero sensu accepta,pietas (eusebeia) ipsum agendi modum christianisignificat, qui pietati paternae Dei pietate, filiipropria, respondet.

Etiam secundum hunc sensum una cumsancto Paulo asserere possumus : « magnum estpietatis sacramentum ». Secundum hanc quoquesignificationem pietas, efficax ad conversionem etreconciliationem, iniquitati et peccato occurrit.Quo in casu rationes essentiales mysterii Christiargumentum sunt pietatis, prout christianusmysterium accipit, contemplatur, vires inde hauritspirituales, necessarias ad vitam secundumEvangelium ducendam. Hoc etiam locodicendum est : « qui natus est ex Deo, non108 1 Io 3, 9.

68

peccat » ; sed his verbis vis est subiectaimperativa : christianus, mysterio Christi suffultuset quasi fonte interiore roboris spiritualisconfirmatus, admonetur ne peccet, immo iubeturnon peccare, digne se gerere « in domo Dei, quaeest ecclesia Dei vivi » 109quoniam est filius Dei.

22. Itaque verba divinarum Litterarum,mysterium pietatis nobis revelando, faciunt utintellectus humanus patescat conversioni etreconciliationi, quae non accipiuntur ut aliaenotiones admodum abstractae, sed ut concretabona praecellentia christiana, in vitae nostraecotidianae usu consequenda.

Etiam homines huius aetatis, periculo obiectiamittendi sensum peccati, inter dum falsaimagine, paulum christiana, impeccantiae tentati,opus habent ut iterum audiant admonitionemsancti loannis, quasi unicuique singillatimadhibitam : « Si dixerimus quoniam peccatum nonhabemus, nosmet ipsos seducimus, et veritas innobis non est »110, immo « mundus totus inMaligno positus est »111. Unusquisque ergo voceVeritatis divinae monetur ut conscientiam suamex rerum momentis perscrutetur et confiteatur sein iniquitate generatum esse, quemadmodum inpsalmo Miserere dicimus112.

109 1 Tim 3, 15.110 1 Io I, 8.111 1 Io 5, 19.112 Cfr. Ps 51 [50], 7.

69

Verumtamen homines, qui nunc sunt quiquetimore ac desperatione sollicitantur, levaripossunt divino promisso, quod iis spem affertplenae reconciliationis.

Mysterium pietatis, quod ad Deum attinet, illaest misericordia, in qua Dominus ac Pater noster– hoc etiam repetimus – est infinite dives113. Ut inEncyclicis Litteris de divinae misericordiaeargumento 114 diximus, ea est amor potentior peccatoet morte. Cum animadvertimus amorem, quo Deusnos prosequitur, non velut consistere antepeccatum nostrum, non removeri aboffensionibus nostris, sed eius sollicitudinem etmagnanimitatem etiam augeri ; cum perspicimushunc amorem eo esse progressum ut causa essetpassionis et mortis Verbi, quod factum est caroquodque nos redimere annuit, suo Sanguinedebitum solvendo, haec verba effundimusprofitendo : « Ita est ; Deus est dives inmisericordia », quin immo affirmamus :« Dominus est misericordia ».

Mysterium pietatis est via, quam divinamisericordia vitae reconciliatae aperuit.

PARS TERTIA23. Munus connaturale Ecclesiae, prout ea

Conditoris sui divini opus Redemptionisperagendae continuat, in eo est posituum ut in

113 Cfr. Eph 2, 4.114 Cfr. IOANNES PAULUS PP. II, Litt. Enc. Dives in misericordia, 8, 15 :AAS 72 (1980), 1203-1207 ; 1231.

70

corde hominis conversionem et paenitentiamexcitet atque ei donum praebeat reconciliationis.Hoc munus non continetur totum in aliquibusaffirmationibus theoreticis nec quadam expleta, utvidetur, forma ethica, quae proponitur quidem,cui vero vires ad operandum non accedunt, sedcontendit ut definitis perfunctionibusministerialibus exprimatur eo pertinentia utpaenitentia et reconciliatio reapse exerceantur.

Hoc ministerium, in principiis fidei innixum,quae exposuimus, et ad proposita definitadestinatum, quae instrumentis congruentibusfulciantur, appellare possumus disciplinampastoralem paenitentiae et reconciliationis. Haecab eo proficiscitur quod Ecclesiae est persuasumhominem, ad quem quaevis ratio rei pastoralisdirigatur, praecipue vero disciplina pastoralispaeni ten tiae et reconciliationis, esse hominempeccato notatum, cuius imago significantissima inrege David inveniatur. A Nathan prophetareprehensus, non renuit sua recognoscerefacinora, quapropter confitetur : « PeccaviDomino » 115et has edit voces : « Iniquitatemmeam ego cognosco, et peccatum meum contrame est semper »116, verum rogat etiam :« Asperges me hyssopo, et mundabor, lavabis me,et super nivem dealbabor » ; 117ac divinae

115 2 Sam 12, 13.116 Ps 51 [50], 5.117 Ps 51 [50], 9.

71

misericordiae accipit responsum : « Dominus...transtulit peccatum tuum ; non morieris »118.

Itaque in conspectu Ecclesiae constitutus esthomo – immo tota hominum consortio – peccatovulneratus atque per hoc in eo affectus, quod estei intimum, si ipsum eius « esse » respicitur, simultamen propensus ad irrefrenabile desideriumliberationis a peccato et, maxime si estchristianus, conscius mysterium pietatis, ChristumDominum, in se ipso et in mundo virtuteRedemptionis iam operari.

Perfunctio ergo reconciliatrix implenda estEcclesiae secundum arctissimum illum nexum,quo venia et remissio peccati cuiusque hominisplenae ac primariae generis humani reconciliationiiunguntur, quae Redemptione est peracta. Hicnexus nobis ostendit solam conversionem apeccato valere ad reconciliationem, intimam atqueconstantem, efficiendam, quocumque divisiopervasit, siquidem peccatum est principiumefficax divisionis – ac quid em disiunctionis interhominem et Creatorem, in corde et in eo, quodest ipsum hominis « esse », inter singulos quosqueet coetus, inter hominem et naturam, a Deocreatam.

Non opus est ea repetere, quae de momentohuius « ministerii reconciliationis » 119iamexposuimus ac de eo pertinente disciplina

118 2 Sam 12, 13.119 Cfr. 2 Cor 5, 18.

72

pastorali, qua id in conscientiis vitaque Ecclesiaereapse obitur. Haec autem in parte praecipua eiusquod est ipsa, laberetur atque muneri suopernecessario deesset, nisi dilucide et firmiter,opportune, importune « verbum reconciliationis »120pronuntiaret et mundo donum reconciliationisofferret. Expedit autem confirm are eiusmodimomentum ecclesialis ministerii reconciliationisultra Ecclesiae fines ad totum mundum extendi.

Sermo ergo, qui fit de disciplina pastoralipaenitentiae et reconciliationis significat nos referri adsummam munerum, Ecclesiae in omni graduimplendorum, ut eae promoveantur. Quo magisdefinite rem dicamus, de hac disciplina pastoraliloqui idem valet ac navitates omnescommemorare, per quas Ecclesia membris suis,singulis universis – Pastoribus et fidelibus, inquovis ordine et ambitu constitutis – omnibusquidem, quae ei praesto sunt, instrumentisadhibitis – verbo et actione, institutione etprecibus – homines singulos aut in corpuscongregatos ad veram paenitentiam adduciteosque sic plenae reconciliationis viae committit.

Synodi Patres, ut viri repraesentantes suos inEpiscopatu Fratres et ut rectores populorum sibicreditorum, de hac disciplina pastorali egerunt,quod attinet ad eius elementa maxime practica etconcreta. Nos vero libenter eos sequimur iisqueassentimur, sollicitudinem eorum et spem120 Cfr. 2 Cor 5, 19.

73

participantes, fructus inquisitionum etexperimentorum, quae fecerunt, recipienteseorumque animos confirmantes, dum consiliaineunt et opera patrant. Inveniant ii in hac parteAdhortationis Apostolicae ea quae ipsi adSynodum contulerunt quorumque utilitates hocscripto cum universa Ecclesia communicareintendimus.

Quapropter in lumine arbitramur esseponendarn summam rei pastoralis ad paenitentiam etreconciliationem pertinentis, haec duo, una cumSynodi Coetu, illustrando :

1. Instrumenta et vias, quibusEcclesia ad paenitentiam etreconcilia tionem uti turpromovendam.

2. Sacramentum, quod perexcellentiam dicitur, paenitentiaeet reconciliationis.

I24. Ut paenitentiam provehat et

reconciliationem, praesto sunt Ecclesiae duopotissimum instrumenta, quae ab ipso Conditoresunt illi tradita : catechesis ac Sacramenta.Quorum quidem usus, ab Ecclesia semperexistimatus plane congruens necessitatibussalvifici eius muneris respondensque simulpostulatis et necessitatibus spiritualibus hominumcuiusque aetatis, contingere potest formis acrationibus tum antiquis tum novis, inter quas

74

meminisse expedit illam potissimum viam, quam,Decessorem nostrum Paulum VI sectantes,appellare possumus methodum « dialogi ».

25. Ecclesiae ipsi dialogus aliquo modoinstrumentum est ac via, imprimis vera ratioperagendae actionis eius in mundo huiustemporis.

Etenim Concilium Vaticanum II, postquamdocuit : « Ecclesia, vi suae missionis universumorbem nuntio evangelico illuminandi et omnes..,in unum Spiritum coadunandi, signum evaditillius fraternitatis, quae sincerum dialogumpermittit atque roborat », addit continuo eamparatam esse oportere « ad fructuosius sempercolloquium inter omnes instituendum, qui unumPopulum Dei constituunt »121, et pariter ut ipsapossit « cum humana societate... ad colloquiumvenire »122.

Decessor noster Paulus VI huic dialogopartes praecipuas tribuit in primis Litteris suisEncyclicis, a verbis Ecclesiam suam incipientibus,ubi describit significanterque definit « salutiscolloquium »123.

121 Const. past. Gaudium et spes, de Ecclesia in mundo huius temporis, 92.122 Decretum Christum Dominus, de pastorali Episcoporum munere inEcclesia, 13 ; cfr. Declaratio Gravissimum educationis, de educationechristiana, 8 ; Decretum Ad Gentes, de activitate missionali Ecclesiae, 11-12.123 Cfr. PAULUS PP. VI, Litt. Enc. Ecclesiam suam, III : AAS 56 (1964),639-659.

75

Methodo enim dialogi utitur Ecclesia, quoefficacius perducat homines – eos quidem tamqui per baptismum fideique profession em sesemembra agnoscunt christianae communitatisquam qui ab ea sunt alieni – ad conversionem acpaenitentiam, per altam quandam renovationemin propria conscientia ac vita, ratione ductamysterii redemptionis salutisque, quam Christusest operatus quaeque ipsius ministerio Ecclesiaeest commendata. Verus itaque dialogus anteomnia dirigitur in cuiusque hominisregenerationem per interiorem conversion em acpaenitentiam, qua in re semper conscientiaesingulorum religiose observantur ac patienterproceditur sensimque, ut omnino necesse est, prohominum condicionibus temporis nostri.

Pastoralis ille dialogus pro reconciliationeetiam hodie esse pergit praecipuum quoddamEcclesiae officium variis in ambitibus et gradibusdiversis.

Imprimis dialogum oecumenicum fovet illa,id est dialogum inter Ecclesias et Communitatesecclesiales, quae ad fidem in Christum, Filium Deiet unicum Salvatorem, revocantur, ac dialogumcum ceteris hominum communitatibus, quaeDeum conquirunt cupiuntque cum eocommunionis habere commercium.

Huiusmodi autem dialogo aliis cum Ecclesiissubiacere debet, veluti condicio eius credibilitatiset efficacitatis, sincerus conatus dialogi constantis

76

ac renovati intra ipsam Ecclesiam catholicam.Haec Ecclesia conscia sibi est suapte natura seesse sacramentum universalis communioniscaritatis124 ; cognoscit tamen etiam contentionesintra se vigentes, quae periculum est ne causaefiant divisionis.

Invitatio anxia et firma, quam Decessornoster, iamiam appropinquante Anno SacroMCMLXXV125, protulit, hoc etiam tempore vimobtinet suam. Ut vero superentur dissensionesatque efficiatur ne communes repugnantiaeEcclesiae noceant unitati, necesse est omnes noscum verbo Dei conveniamus abiectisque propriiscuiusque subiectivis opinationibus, ibi veritatemrequiramus, ubi reperitur, in ipso videlicet verbodivino inque vera eius interpretatione, quamEcclesiae Magisterium praebet. Hoc quidempacto mutua audientia, observantia et repudiatiocuiusvis iudicii raptim facti, patientia, facultasimpediendi quominus fides, quae coniungit,subiciatur opinionibus, moribus recens inductis,placitis ideologicis, quae disiungunt, sunt omnesproprietates dialogi, qui intra Ecclesiam assiduussit oportet, alacer, sincerus. Patet neque talemillum esse futurum neque evasurum

124 Cfr. CONC. OEC. VAT. II, Const. dogm. Lumen gentium, de Eeclesia,1. 9. 13.125 PAULUS PP. VI, Adhort. Apost. Paterna cum benevolentia : AAS 67(1975), 5-23.

77

reconciliationis instrumentum, nisi adMagisterium attendatur idque accipiatur.

Efficaciter ita elaborans in interiore suaquaerenda communione, Ecclesia catholicainvitamentum reconciliationis adhibere potest –quemadmodum iam pridem fecit – reliquisEcclesiis christianis, quibuscum haud plena estcommunio, necnon et aliis religionibus nonchristianis, immo vero iis quoque, qui Deumanimo sincero conquirunt.

Luce Concilii nostrorumque DecessorumMagisterii affulgente, cuius hereditatem magnipretii accepimus studemusque asservare atqueimplere, affirmare possumus catholicamEcclesiam omnibus in suis partibus operam cumfidelitate tribuere colloquio oecumenico sinenimis facili rerum optimarum exspectatione,verum etiam sine diffidentia, sine dubitatione autmora. Leges aut em praecipuae, quas inhuiusmodi dialogo ea nititur custodire, sunt, exaltera parte, persuasio ipsa solum spiritualemoecumenismum – innixum nempe communiprecationi communique obtemperationi uniDomino – facere ut sincero ac serio animorespondeatur ceteris oecumenicae actionispostulationibus126 ; ex altera quidem parte,persuasio certum quendam facilem irenismum inrebus doctrinalibus et ante omnia dogmaticis

126 Cfr. CONC. OEC. VAT. II, Decretum Unitatis redintegratio, deoecumenismo, 7-8.

78

importare forsitan posse formam consortionisomnino levis nec diu mansurae, at non altampermanentemque illam communionem, quamomnes exoptamus. Ad hanc communionem tumdenique pervenietur, cum Providentia volueritdivina ; sed ut id consequatur, Ecclesia catholica,quantum quidem ad ipsam attinet, novit se animoaperto et studioso deb ere secundare cuncta« bona vere christiana, a communi patrimoniopromanantia, quae apud fratres a nobis sei unctosinveniuntur »127, verum pariterut principiumdialogi sinceri et efficacis ponere claritatemlineamentorum, fidelitatem et congruentiam cumfide tradita ac definita secundum perennemtraditionem Magisterii sui. Quamvissollicitudinem afferat instigatoria quaedamdiffidentia atque adsint inevitabiles tarditates,quas temeritas non poterit corrigere umquam,pergit tamen catholica Ecclesia, una cum ceterisFratribus christianis, vias exquirere unitatis etcum aliarum religionum sectatoribus colloquiumsincerum. Utinam hic dialogus inter religiones eoperducat ut quaevis affectio simultatis,diffidentiae, mutuae improbationis atque etiamobiurgationis evincatur, qua solum positacondicione conveniet saltern de fide in unicumDeum ac de certitudine vitae aeternae animaeimmortalis. Det Deus praesertim ut dialogusoecumenicus perducat ad reconciliation em circa127 Ibidem, 4.

79

ea omnia, quae cum aliis Ecclesiis christianiscommuni a habemus : fidem in lesum Christum,Dei Filium, qui factus est homo, Salvatorem acDominum, auditionem verbi Dei, studiumRevelationis, Sacramentum Baptismi.

Ecclesia, quatenus actuosam valet gignereconcordiam – unitatem in varietate – intra seipsam ac sese praebere testem humilemqueeffectricem reconciliationis pro aliis Ecclesiis etCommunionibus ecclesialibus, necnon aliisreligionibus, eatenus fit ipsa, secundum sanctiAugustini significantem quidem definitionem,« mundus reconciliatus »128. Tunc enim in mundoac pro mundo signum esse poteritreconciliationis.

Conscia sibi summae gravitatis illius statusrerum, quem vires divisionis ac belli pepereruntquique periculum magnum intendit his diebusnon modo ne turbetur aequabilitas et consensioNationum, verum etiam ne ipsum hominumgenus diutius vivere queat, Ecclesia se deberesentit propriam adiutricem operam praestare addimicationes supervadendas conglutinandamqueconcordiam.

Est hoc implicatum magnaeque prudentiaecolloquium de reconciliatione, quo Ecclesia seseobstringit praesertim per A postolicae Sedisindustriam eiusque variorum Ministeriorum.Apostolica Sedes nititur sive suam interponere128 S. AUGUSTINUS, Sermo 96, VII, 8 : PL 38,588.

80

auctoritatem apud rectores Nationum atquecuratores variorum institutorum internationaliumsive consociare se cum illis, colloquens cum iis velad colloquendum eos exstimulans inter se, incommodum ipsius reconciliationis, dumcomplures exercentur conflictationes. Hocquidem facit Ecclesia non consiliis ducta, quaepraeterea sequitur, vel ob absconditascommoditates – quippe quae non habeat ullas –sed « ob sollicitudinem, qua humanitatis causaafficitur »129, dum suorum institutorumcompagem necnon moralem auctoritatem,omnino singulares, concordiae ac pacis ministeriodestinat. Hoc ideo facit quia persuasum sibihabet, sicut « in bello duae partes altera alteriadversentur », ita « in ipsa pacis quaestionesemper necessarioque binas esse partes, quaevicissim se debeant obligare, et in hoc verumdialogi pro pace sensum contineri »130.

In dialogo pro reconciliatione Ecclesia etiamper Episcopos secundum auctoritatem etofficium eorum proprium operatur, tum propotestate et officii onere iis propriis in Ecclesiisparticularibus regendis, tum coniunctim inConferentiis Episcopalibus, cum adiumento

129 Cfr. IOANNES PAULUS PP. II, Allocutio habita ad Exc.mos Virosnationum Legatos apud Apostolicam Sedem (15 Ianuarii 1983), 4. 6. 11 :AAS 75 (1983), 376. 378 s. 381.130 IOANNES PAULUS PP. II, Homilia habita inter Missarum sollemniaob XVI diem ad pacem fovendam in toto orbe terrarum (1 Ianuarii 1983),6 : lnsegnamenti, VI, 1 (1983), 7.

81

Presbyterorum omniumque membrorumchristianarum Communitatum. Qui munera suaimplent diligenter, quotiescumque necessariumilIum dialogum promovent atque humana etchristiana reconciliationis et pacis postulataenuntiant. Pastoribus suis iuncti, laici, quorum« campus... evangelizantis navitatis proprius estlatissima eaque implicata provincia rei politicae,socialis atque oeconomicae... mutuarum interNationes necessitudinum »131, monentur ut rectavia se dedant dialogo aut eum provehant proreconciliatione. Etiam per eos suam Ecclesiaoperam implet reconciliatricem.

Itaque regeneratio cordium, per conversionem et paenitentiam effecta, primaria rationerequiritur poniturque ut certum fundamentum utquaevis renovatio socialis et pax inter Nationespossint obtineri.

Restat ut asseveretur, quod ad Ecclesiamspectat eiusque membra, dialogum, quacumqueratione peragatur – sunt enim et esse possuntmodi valde diversi, quoniam idem dialogiconceptus vim prae se fert analogicam – nonposse umquam proficisci ab indifferenti quodamanimo circa veritatem, sed potius illius veritatisesse demonstration em animo sereno effectam,qui rever enter rationem habeat sapientiae etconscientiae aliorum. Colloquium autem

131 PAULUS PP. VI, Adhort. Apost. Evangelii nuntiandi, 70 : AAS 68(1976), 59 s.

82

reconciliationis non poterit umquam proannuntiatione ipsius veritatis evangelicae substituieamve imminuere, cuius proprium ipsumpropositum est conversio peccatoris atquecommunio cum Christo et Ecclesia, sed prositoportet ad illam transmittendam et in vitae usumtraducendam ope subsidiorum, quae ChristusEcclesiae tradidit ad operam pastoralemreconciliationis exsequendam, quae catechesissunt ac paenitentia.

26. Latissimo in campo, ubi oportetEcclesiam pro munere suo operari ope dialogi,disciplina pastoralis paenitentiae etreconciliationis ad corporis Ecclesiae membradirigitur, potissimum per consentaneamcatechesim de duabus rebus distinctis et inter sesecomplentibus, quibus Synodi Patres peculiaretribuerunt momentum quasque in nonnullisPropositionibus postremis extulerunt : haenominatim sunt paenitentia et reconciliatio.Catechesis igitur ut primum est usurpanduminstrumentum.

Subiacet huic tam opportunaecommendationi Synodi principium quoddamfundamentale : pastoralis actio non opponiturindustriae doctrinali, neque pastoralis operapraeterire potest argumenta doctrinae, unde etiamvitam suam essentialem haurit veramque suamvim. Si vero Ecclesia est « columna et

83

firmamentum veritatis » 132exstatque in mundovelut Mater et Magistra, quomodo officiumomittere possit veritatis docendae, quae viamefficit vitae ?

Ab Ecclesiae Pastoribus imprimis catechesisreconciliationis exspectatur. Haec vero fieri nonpotest quin institutioni biblicae innitatur,praesertim Novi Testamenti, de necessitatefoederis renovandi cum Deo in Christo,redemptore ac reconciliatore, atque, nova haccommuni one et amicitia animum illuminantibusac veluti latius manantibus, de necessitate seseconciliandi cum fratre, etiamsi opus forte sitsacrificii intermittere oblationem133. Huicfraternae reconciliationis argumento resusplurimum instat : verbi causa, cum incitat adalteram praebendam maxillam ei qui nospercussit, et ad remittendum ei pallium, qui nobistunicam sustulit134 ; vel cum legem inculcatindulgentiae : quam indulgentiam quisque recipit,quatenus ipse indulget135, cum veniam etiaminimicis iubet concedi136, vel septuagies septiesdandam137, id est, reapse, sine ullo termino. Hisimpletis condicionibus, quae quidem

132 1 Tim 3, 15.133 Cfr. Mt 5, 23 s.134 Cfr. Mt 5, 38-40.135 Cfr. Mt 6, 12.136 Cfr. Mt 5, 43 ss.137 Cfr. Mt 18, 21 s.

84

tantummodo in adiunctis vere evangelicis impleripossunt, perfici valet germana reconciliatio tuminter singulos homines tum inter familias,communitates, Nationes et populos. Quibus exsacrorum Bibliorum elementis adreconciliationem pertinentibus suapte naturacatechesis theologica ducitur, quae in summamsuam praecepta etiam psychologiae suscipit etsociologiae necnon aliarum disciplinarumhumanarum, quae proficere possunt ad resilluminandas, ad reate ponendas quaestiones, adpersuadendum auditoribus lectoribusve ut solidacapiant consilia.

Praeterea ab Ecclesiae Pastoribus exspectaturcatechesis paenitentiae. Hic pariter nuntii bibliciubertas eius fons sit oportet. Effert hic nuntius inpaenitentia potissimum virtu tern eius uticonversionis ; qua voce reddere conantur textusGraeci vocabulum metdnoia138, quod sua visignificat facere ut animus evertatur, ut ad Deumconvertatur. Ceterum hae binae rationesprincipales ex parabola eminent de filio amisso etinvento : illud « in se reverti » 139atque consiliumad patrem redeundi. Nulla est reconciliatio sinehis primariis conversionis affectibus, quoscatechesis explicare debet notionibus concretisaptisque verbis ad diversas aetates variasquecondiciones « culturales », morales, sociales.

138 Cfr. Mc 1, 4. 14 ; Mt 3, 2 ; 4, 17 ; Lc 3, 8.139 Cfr. Lc 15, 17.

85

Hoc primum bonum paenitentiae est, quodin secundum profertur : paenitentia 6nim etiamidem valet atque aliquem paenitere. Duplex hicsensus verbi metdnoia e significanti illo mandatoIesu elucet : « Si... frater tuus... paenitentiam egerit(= ad te redierit), dimitte illi ; et si septies in diepeccaverit in te et septies conversus fuerit ad te,dicens : paenitet me, dimittes illi »140. Bona autemcatechesis demonstrabit paenitentiam, perinde acconversionem ipsam, nedum levis quidam sitanimi afiectus, veram esse animi eversionem141.

Tertium quoddam bonum in paenitentiacontinetur, quod est motus, quo memoratiaffectus conversionis et paenitendi ad exteriorempartem produntur : hoc est paenitentiam agere.Significatio illa affatim percipi potest in nomineipso metdnoia, quemadmodum id a Praecursoresecundum textum Synopticorum adhibetur.Paenitentiam. agere significat, praeter omnia,restituere aequilibrium et concordiam, peccatoturbata, iter invertere etiam cum sese abnegandistudio.

Catechesis igitur paenitentiae, quamplenissima et aptissima, minime praetermittendaest aetate, qualis est nostra, cum affectionespraecipuae in psychologia et ratione vitae socialisadeo triplici illi bono iam explanato refragantur :homo enim nostri temporis videtur aegrius ac

140 Lc 17, 3 s.141 Cfr. Mt 3, 2 ; Mc 1, 2-6 ; Lc 3,1-6.

86

difficilius quam alias agnoscere posse suos erroresstatuereque retrogradi ut viam repetat, superioreitinere correcto ; videtur admodum nolle ipsedicere : « paenitet me » vel « doleo » ; suaptenatura ac saepius inexpugnabili quadam virepudiare videtur id omne quod est paenitentia,quatenus damnum est aliquod acceptum ettoleratum ad peccati emendationem. Quam obrem asseverare volumus paenitentialem Ecclesiaedisciplinam, licet ab aliquo tempore sit mitigata,deseri non posse sine gravi detrimento tum vitaeinterioris christianorum ecclesialisquecommunitatis, tum eorum facultatis remmissionalem propagandi. Haud enim raro fit uthomines non christiani obstupescant tenui veraepaenitentiae testificatione apud Christi discipulos.Patet aliunde germanam esse paenitentiamchristianam, si ex amore promanet, non e solotimore, si in serio conatu consistat « veterishominis » crucifigendi ut « novus » Christi virtuterenascatur ; si Christum ut exemplar sequatur,qui, cum innocens esset, viam sibi paupertatiselegit et patientiae, austeritatis et – dici quid empotest – vitae paenitentis.

Ab Ecclesiae Pastoribus exspectatur – proutSynodus monuit – catechesis de conscientiaeiusque tormatione. Hoc quoque argumentumest, ad praesentia maxime pertinens,quandoquidem in perturbationibus illis quibusnostrae aetatis cultus humanus est obnoxius,

87

nimium saepe impugnatur et tentatur,conturbatur et obscuratur interius hoc sacellum,videlicet quae intima sunt hominis : conscientiamdicimus. Ad catechesim sapientem de conscientiareperiri possunt magni pretii praecepta simulapud Ecclesiae Doctores, simul in ConciliiVaticani II theologia, praesertim in duobusDocumentis : de Ecclesia in mundo huiustemporis 142 ac de libertate religiosa143. Eademvero de re Paulus PP. VI crebro est locutus utnaturam et officium conscientiae in vita nostraillustrare 144 Atque nos ipsi, eius ingredientesvestigiis, nullam omittimus opportunitatemquominus hoc praestantissimum elementumexcelsitatis ac dignitatis hominis illustremus145,hoc « genus moralis sensus, qui nos adducit ut,quod bonum est, discernamus ab eo quod estmalum,... veluti oculus quidam internus, potentiavisiva animi, unde gressus nostri in via boni dirigipossint », necessitatem inculcantes propriaeconscientiae christiano more formandae ne fiat

142 Cfr. Const. past. Gaudium et spes, de Ecclesia in mundo huius temporis,8. 16. 19. 26. 41. 48.143 Cfr. Declaratio Dignitatis humanae, de libertate religiosa, 2. 3. 4.144 Cfr. praeter multos alios, sermones habitos in AdmissionibusGeneralibus die 28 Martii 1973 : Insegnamenti, XI (1973), 294 ss. ; 8 Augusti1973 : Ibidem, 772 ss. ; 7 Novembris 1973 : Ibidem, 1054 ss. ; 13 Martii1974 : Insegnamenti, XII (1974), 230 ss, ; 8 Maii 1974 : Ibidem, 402 ss. ; 12Februarii 1975 : Insegnamenti, XIII (1975), 154 ss. ; 9 Aprilis 1975 : Ibidem,290 ss. ; 13 Iulii 1977 : Insegnamenti, XV, 710 ss.145 Cfr. IOANNES PAULUS PP. II, ad orationem Angelus diei 14 Martii1982 : Insegnamenti, V, 1 (1982), 860 s.

88

« destructiva quaedam vis verae humanitatis(personae), cum eam locum sacrum esse oporteat,ubi Deus ei patefacit verum bonum ipsius »146.

Ab Ecclesiae Pastoribus exspectaturcatechesis etiam de aliis quaestionibus minorisquidem momenti ad reconciliationem.

– De sensu peccati, qui – utidiximus – non paulum apudhomines nostros est imminutus.

– De tentatione et tentationibus :Dominus ipse leslls, Filius Dei,« tentatus per omnia secundumsimilitudinem absque peccato »147,a Maligno tentari se voluit 148 utsignificaret, perinde ac se,sectatores suos quoque obnoxiosfore tentationi utque doceretquomodo in tentatione ipsa essetagendum. Ei autem, qui Patremprecatur ne supra id quod possit,tentetur149, ne in tentationeminducatur 150 quique occasionibussese non obicit, illud ipsum subicitentationi non continuo significatse iam peccavisse, sed potius

146 Cfr. IOANNES PAULUS PP. II, Sermo habitus in AdmissioneGenerali diei 17 Augusti 1983, 1-3 : Insegnamenti, VI, 2 (1983), 256 s.147 Heb 4, 13.148 Cfr. Mt 4,1-11 ; Mc 1, 12s. ; Lc 4,1-13.149 Cfr. 1 Cor 10, 13.150 Cfr. Mt 6, 13 ; Lc 11, 4.

89

opportunitas est crescendi infidelitate et consonantia secumper humilitatem ac vigilantiam.

– De ieiunio : quod fieri potestrationibus antiquis et novistamquam signum conversionis,paenitentiae ac mortificationispersonalis simulque coniunctioniscum Christo Crucifixo necnonsolidae necessitudinis cumfamelicis atque dolentibus.

– De eleemosyna, quaeinstrumentum est ad carita ternconcretam reddendam, dum eaquae aliquis habet, cum illiscommunicat, qui effectibuspaupertatis vexantur.

– De arcto vinculo, quo devictiodivisionum in mundo iungiturplenae communioni cum Deointerque homines, quodpropositum est eschatologicumEcclesiae.

– De concretis condicionibus, inquibus reconciliatio est efficienda(in familia, in communitate civili,in « structuris » socialibus) acpotissimum de quattuorreconciliationibus, quae quattuorpraecipuis discidiis medentur : id

90

est reconciliatio hominis cumDeo, secum ipso, cum fratribus,cum omni creatura.

Neque licet Ecclesiae, sine magnadeformatione proprii nuntii essentialis, omitterecontinuam catechesim de illis rebus, quaschristianus sermo translaticius nominat quattuornovissima hominis, scilicet de morte, iudicio(particulari et universali), inferno, paradiso. Incultu humano, qui eo inclinatur ut hominem interrestri eius condicione plus minus feliciterimpleta concludat, ab Ecclesiae Pastoribusflagitatur catechesis, quae certitudine fidei vitampost hanc futuram mentibus aperiat atqueillustret : trans arcanas mortis veluti portasdispicitur aevum sempiternum gaudii inconiunctione cum Deo, aut poenae longe ab eo.Hoc dumtaxat in rerum prospectu eschatologicomodus verus peccati potest aestimari et aliquis sevehementer impelli sentit ad paenitentiam atquereconciliationem.

Pastoribus animarum salutis studiosis et adres excogitanìdas idoneis non desunt umquamoccasiones amplae huius variaeque impertiendaecatechesis, habita ratione discriminis formarumhum ani cultus necnon religiosae institutioniseorum ad quos se convertunt. Has opportunitatessaepius praebent Sacrae Scripturae lectiones, ritusSacrificii eucharistici ceterorumqueSacramentorum, sicut etiam ipsa adiuncta, in

91

quibus celebrantur. Ad eundem vero finemassequendum suscipi possunt plura incepta, cuiusgeneris sunt sacrae praedicationes, lectiones,disceptationes, congressiones, curricula de animicultura religiosa, alia, quemadmodum iam multisaccidit locis. Hic nominatim denotare cupimusmomentum et efficacitatem, quam ad talemcatechesim veteres habent missiones populares. Sipeculiaribus nostri temporis necessitatibusaccommodantur, valent hodie esse, haud secusatque antehac, validum subsidium institutionis infide, quod attinet etiam ad paenitentiaereconciliationisque provinciam.

Propter eximium illud pondus, quodreconciliatio, conversioni innixa, habet in remultae prudentiae, id est in regionenecessitudinum humanarum nenon convictussocialis in omnibus gradibus, non excepto graduinternationali, deesse non potest catechesipretiosum emolumentum doctrinae socialisEcclesiae. Tempestiva quidem accurataqueinstitutio a Decessoribus nostris tradita, iam in dea Leone PP. XIII, ad quam opera, sententiarumcopia abundans, collata accessit perConstitutionem pastoralem, a verbis Gaudium etspes incipientem, Concilii Vaticani II, necnon avariis Conferentiis Episcopalibus, quaepeculiaribus adiunctis in cuiusque regionibuspermovebantur, magnum solidumque doctrinaecorpus confecit, quod multiplices respicit

92

necessitates pertinentes ad vitam ipsamcommunitatis hominum, rationes inter hominessingulos, familias, coetus intercedentes, atqueconstitution em ipsam societa tis, quae cum legemorali, humanitatis cultus fundamento, possitconcinere.

Subiacet huic sociali doctrinae Ecclesiae, utpatet, aestimatio rerum, quam ipsa trahit ex verboDei quoad iura atque officia singulorumhominum, familiae, communitatis, circa bonumlibertatis et rationes iustitiae, circa caritatis velutiprimatum, circa dignitatem personae humanaepostulataque boni communis, ad quod ars politicaipsaque rerum oeconomicarum administratiodebent spectare. In hisce principiisfundamentalibus Magisterii socialis, quaeuniversalia rationis conscientiaeque populorumpraecepta confirmant et repetunt, nititurmaximam partem spes alicuius pacificaesolutionis tot socialium contentionum ac deniqueipsius reconciliationis universalis.

27. Alterum institutionis divinaeinstrumentum, quod ab Ecclesia praebeturpastorali actioni paenitentiae et reconciliationis,continetur in Sacramentis.

In arcana illa dynamica virtuteSacramentorum, quae tum signis tum doctrinistantopere abundat, conspici potest aliqua ratio,quae non semper ponitur in luce : unumquodqueSacramentum, praeter propriam suam gratiam,

93

signum quoque paenitentiae est atquereconciliationis ideoque in unoquoque eorum fieripotest ut quis hos motus spiritus vivendo iterumexperiatur.

Baptismus est quidem salutare lavacrum,quod – ut docet sanctus Petrus – non idem valetac « carnis depositio sordium, sed conscientiaebonae rogatio in Deum »151. Mors est et sepulturaac resurrectio cum Christo, mortuo, sepulto acresuscitato152. Spiritus Saneti est donum perChristum153. At constitutivum hoc et primariumBaptismi christi ani elementum, nedum amoveat,locupletat elementum paenitentiae, quod inbaptismo iam adest, quem ipse Iesus a Ioannerecepit ut « impleret omnem iustitiam »154 : actusnempe conversionis restitutionisque iustum inordinem necessitudinum cum Deo,reconciliationis cum Deo, cum exstinctioneoriginariae labis atque consequenti insertione inmagnam familiam reconciliatorum.

Confirmatio pariter, quatenus etiam Baptismiest confirmatio et cum eo Sacramentuminitiationis, dum Spiritus Saneti plenitudinemtribuit ad aetatemque aduitam perducit vitamchristianam, significat et hoc ipso facto efficitmaiorem cordis conversion em atque interiorem

151 1 Pe 3, 21.152 Cfr. Rm 6, 3 s. ; Col 2, 12.153 Cfr. Mt 3, 11 ; Lc 3, 16 ; 10 1, 33 ; Act 1, 5 ; 11, 16.154 Cfr. Mt 3, 15.

94

efficacioremque ration em ad coetumreconciliatorum, qui Christi est Ecciesia,pertinendi.

Quam tradit sanctus Augustinus, Eucharistiaedefinitio : sacramentum pietatis, signum unitatis,vinculum caritatis155, ipsa claro quidem in lumineponit effectus sanctificationis cuiusque hominis(pietas dicitur) et reconciliationis communitariae(unitas et caritas vocantur), quae ex ipsa mysteriieucharistici profluunt essentia, prout est incruentarenovatio sacrificii Crucis, fons salutis etreconciliationis omnibus hominibus. Tamenmemorare oportet Ecclesiam, fide in hocaugustum Sacramentum ductam, docere neminichristiano, peccati gravis conscio, licereEucharistiam sumere, antequam veniam Deiacceperit. Ut in Instructione, a verbisEucharisticum mysterium incipiente et per PaulumVI rite approbatam, scriptum videmus, quadoctrina Concilii Tridentini prorsus confirmatur,« Eucharistia fidelibus proponatur etiam“tamquam antidotum, quo liberemur a culpiscotidianis et a peccatis gravibus praeservemur”,eisque apta ratio ostendatur qua partibusessentialibus liturgiae Missae uti valeant.“Communicare volenti revocandum est inmemoriam... praeceptum : 'Probet autem seipsumhomo' (1 Cor 11, 28). Ecclesiastica autem

155 S. AUGUSTINUS, In Iohannis Evangelium tractatus, 26, 13 : CCL 36, 266.

95

consuetudo declarat, eam probationemnecessariam esse, ut nullus sibi conscius peccatimortalis, quantumvis sibi contritus videatur,absque praemissa sacramentali confessione adsacram Eucharistiam accedere debeat”. Quod siurgeat necessitas ac copia confessarii illi desit,actum perfectae contritionis prius eliciat »156.

Ordinis deinde Sacramentum eo spectat utPastores Ecclesiae tribuat, qui non modo magistrisint ac ductores, sed etiam vocentur ut testeseffectoresque unitatis, aedificatores familiae Dei,defensores et servatores communionis huiusfamiliae adversus divisionis ac dispersionisfermenta exsistant.

Sacramentum vero Matrimonii, elatio amorishominum sub impulsu gratiae, signum quidemamoris Christi est erga Ecclesiam, sed victoriaeetiam, quam eius dona coniuges reportent deviribus, quae amorem deformant ac delent, ita utex hoc Sacramento orta familia signum evadatetiam Ecclesiae reconciliatae et reconciliatricis promundo in omnibus « structuris » et institutionibusreconciliato.

Unctio denique Infirmorum, in ipsa patientiaaegrotationis ac senectutis et praesertim inextrema hora christiani, documentum estterminalis ad Dominum conversionis necnonplenae acceptionis doloris ac mortis tamquam

156 S. CONGREGATIO RITUUM, Instructio Eucharisticum mysterium,de cultu mysterii Eucharistici (25 Maii 1967), 35 : AAS 59 (1967), 560 s.

96

paenitentiae pro peccatis. Qua re postrema cumPatre reconciliatio perficitur.

Attamen invenitur inter Sacramenta unum,quod, licet saepe confessionis nominetur propterpeccatorum accusationem, quae in eo fit,congruentius tamen haberi potest SacramentumPaenitentiae, per excellentiam dictum, sicut reveranuncupatur, ac proinde est Sacramentum conversioniset reconciliationis.

De quo Sacramento praecipue tractavitrecens Synodi Coetus ob momentum, quod habetad reconciliationem.

II28. Omnibus in temp oris spatiis gradibusque

progressionis suae Synodus ponderavitintentissimo animo hoc sacramentale signum,quod ostendit simulque efficit paenitentiam acreconciliationem. Quo in Sacramento minimequidem omnes notiones conversionis etreconciliationis continentur. Etenim a primordiissuis Ecclesia cognoscit et adhibet plures variasquepaenitentiae rationes : alias liturgicas vel« paraliturgicas », quae ab actu paenitentialiMissae ad ritus propitiationis et adperegrinationes extenduntur ; alias autem indolisasceticae, cuius generis est ieiunium. Verum exomnibus actibus illis nullus significantior est,nullus divina ratione efficientior, nullus sublimiorsimulque in ipso ritu suo magis pervius quamSacramentum Paenitentiae.

97

Iam inde a praeparatione ac deinde inpluribus pronuntiationibus factis, progredienteipsa congressione, tam in operibus circulorumquam in novissimis Propositionibus, Synodusrationem habuit illius affirmationis, quae saepiusest prolata divers a quidem vi ac sententiaquaeque sonat : Sacramentum Paenitentiae indiscrimine versatur, quod quidem discrimenrecognovito Suasit perdiligentem catechesim, sednon minor em etiam investigationem indolistheologicae, historicae, psychologicae,sociologicae, iuridicae de paenitentia in universumac nominatim de Sacramento Paenitentiae.Quibus cunctis rebus illustrare voluit causas ipsiusdiscriminis viasque recludere ad solutionem,certam ac definitam, in generis humaniemolumentum. A Synodo ergo Ecclesialuculentam fidei suae confirmationem deSacramento accepit, per quod cuique christianoomnique credentium communitati certitudoveniae datur, virtute redimentis sanguinis Christioperante.

Prodest renovare denuoque asseverare hanc fidemtum omnino, cum languescere possit et aliquidamittere integritatis suae vel etiam in regionemquandam umbrae et silentii abduci, quoniam eidiscrimen illud iam memoratum impendet in eaparte, quae quiddam secum fert negativi.Insidiantur enim Sacramento Confessionis hincobscurata conscientia moralis ac religiosa et

98

attenuatus sensus peccati, deformatio conceptuspaenitentiae et parvus impulsus ad vitam verechristianam, illinc vero mentis habitus, quiinterdum invaluit, ex quo aestimatur veniam aDeo posse proxime accipi, etiam ordinariaratione, sine usu Sacramenti reconciliationis, etinveterata consuetudo praxis sacramentalis, quaequandoque ardore caret et vera alacritate, exortafortasse ex falso ac perverso iudicio deSacramenti effectibus.

Decet igitur praecipuas rationes huius magniSacramenti meminisse.

29. Primum et principale elementum, quodad Domini misericordiam eiusque veniam attinet,in Libris Sacris Veteris et Novi Testamenti nobispraebetur. In Psalmis enim et Prophetarumsermone nomen misericordis, saepissime fortasse,adiungitur Domino, contra ac dicit tritissima illasententia, ex qua Deus Veteris Testamenti anteomnia severus et puniens perhibetur. Ita interPsalmos longus sermo sapientialis, profectus atraditione Exodi, benevolam Dei operam interipsius populum in memoriam revocat. Haec actio,quamvis modo anthropomorphico describatur,una fortassis est ex eloquentissimisenuntiationibus misericordiae divinae in VetereTestamento. Sufficiat versiculum hue adducere :« Ipse autem est misericors et propitiaturiniquitati et non disperdit. Saepe avertit iramsuam et non accendit omnem furorem suum. Et

99

recordatus est quia caro sunt, spiritus vadens etnon rediens »157.

In plenitudine temporum Filius Dei, veniensuti Agnus, qui tollit et in se recipit peccatummundi158, apparet tamquam ille qui potestatemhabet tum iudicandi159, tum condonandi peccata160 quique non venit ad condemnandum sed adignoscendum et salvandum161.

Hanc vero potestatem peccata remittendiIesus per Spiritum Sanctum simplicibushominibus tribuit, qui et ipsi obnoxii erant peccatiinsidiis, apostolis videlicet suis : « AccipiteSpiritum Sanctum. Quorum remiseritis peccata,remissa sunt eis ; quorum retinueritis, retentasunt »162. Una autem haec est maxime mirabiliumEvangelii novitatum ! Confert ille Apostolispotestatem, quae – uti Ecclesia iam a suisprimordiis semper intellexit – potuit etiam eorumsuccessoribus transmitti, qui ab ipsis iisdemapostolis acceperunt munus et officium

157 Ps 78 (77) 38 s.158 Cfr. Io 1, 29 ; Is 53, 7. 12.159 Cfr. Io 5, 27.160 Cfr. Mt 9, 2-7 ; Lc 5, 18-25 ; 7, 47-49 ; Mc 2, 3-12.161 Cfr. Io 3, 17.162 Io 20, 22 ; Mt 18, 18 ; cfr. etiam quod attinet ad Petrum, Mt 16, 19. B.Isaac de Stella illustrat in quodam suo sermone plenam communionemOhristi cum Ecclesia in peccatorum remissione : « Nihil ergo potestEcclesia sine Christo dimittere : nihil vult Christus sine Ecclesia dimittere.Nihil potest Ecclesia, nisi poenitenti, id est quem Christus tetigit,dimittere ; nihil vult Ohristus Ecclesiam contemnenti dimissum servare » :Sermo XI (In dominica III post Epiphaniam, 1) : PL 194, 1729.

100

propagandi eorum operis tamquam nuntiatorumEvangelii ministrorumque actionis redemptricisChristi.

Hic omni in sua granditate commonstraturpersona ministri Sacramenti Paenitentiae, quisaepius antiquissima ex consuetudine confessariusappellatur.

Sacerdos, Paenitentiae minister, haud secusatque ad altare, ubi Eucharistiam celebrat, etceteris in Sacramentis omnibus, agit « in personaChristi ». Christus, quem ipse reddit praesentemqui que eius opera mysterium peragit remissionispeccatorum, is est qui comparet veluti fraterhominis163, pontifex misericors et fidelis etcompatiens164, pastor in ten tus ad errant emovem quaerendam 165 medicus, qui sanat etconsolatur166, unus magister, qui veritatem docetviasque Dei commonstrat167, iudex vivorum etmortuorum168, qui secundum rerum veritatemiudicat, non autem speciem solam169.

Hoc est sine dubitatione unum e ministeriissacerdotis, difficillimis maximaeque prudentiae,laboriosissimis et gravissimis, at unum simul e

163 Cfr. Mt 12, 49 s. ; Mc 3, 33s. ; Lc 8, 20s. ; Rom 8,29 ; « ... primogenitus inmultis fratribus ».164 Cfr. Heb 2, 17 ; 4, 15.165 Cfr. Mt 18, 12 s. ; Lc 15, 4-6.166 Cfr. Lc 5, 31 s.167 Cfr. Mt 22, 16.168 Cfr. Act 10, 42.169 Cfr. Io 8, 16.

101

pulcherrimis plenissimisque solacii ; qua omninode causa nos, respicientes etiam vehementemSynodi commendationem, numquam Fratresnostros Episcopos ac Presbyteros ad ipsiusfidelem diligent em que procurationem incitaredesinemus170. Coram cuiusque Christifidelisconscientia, quae ei se aperit cum trepidationefiduciae admixta, confessarius ad sublimeofficium destinatur, quod ministerium est propaenitentia ac reconciliatione humana : hoc in eoest positum ut infirmitates fidelis ac lapsuscognoscat, voluntatem eius resurgendi atqueconatum id faciendi aestimet, Spiritussanctificantis in corde illius actionem dispiciat,cum eo veniam communicet, quam Deus potestconcedere unus, reconciliationem ipsius cumPatre « celebret », in parabola filii prodigidescriptam, peccatorem liberatum in ecclesialemfratrum communionem reducat, paterno animoadmoneat paenitentem illum verbis firmis,animum confirmantibus, amicis : « lam nolipeccare »171.

Ad efficacem vero exsecutionem eiusmodiministerii necessariae prorsus confessario suntqualitates humanae prudentiae, discretionis, iudiciiet firmitudinis, lenitate bonitateque temperatae.

170 Cfr. Allocutio habita ad paenitentiarios Basilicarum Patriarchalium et adSacerdotes confessarios exeunte Anno Iubilaeo Redemptionis (9 Iulii1984) : diarium L'Osservatore Romano, 9-10 Iulii 1984.171 Io 8, 11.

102

Habeat pariter oportet seriam et accuratampraeparationem, non mancam sed integramrecteque compositam, variis in disciplinistheologiae, in paedagogia et psychologia, inmethodologia dialogi et ante omnia in viva etcommunicatoria verbi Dei cognitione. Sed magisetiam necesse est ducat ipse spiritualem vitamimpensam atque sinceram. Ut enim alios inperfectionis christianae via de ducat, Paenitentiaeminister debet ipse primus hanc percurrere viammagisque factis suis quam pluribus verbistestimonium reddere solidi experimenti orationisvivendo comprobatae, exercitationis virtutumevangelicarum, tum theologalium tum moralium,fidelis obtemperationis Dei voluntati, amoris inEcclesiam ac docilitatis erga Magisterium eius.

Omnis autem haec supellex dotiumhumanarum, christianarum virtutum necnonfacultatum pastoralium non ex temporecomparatur nec sine magno nisu obtinetur. AdPaenitentiae sacramentalis ministeriumpraeparandus est quisque sacerdos iam aSeminarii annis, ubi simul ad studium incumbittheologiae dogmaticae, moralis, spiritualis acpastoralis (quae omnes unam solam semperefficiunt theologiam), et ad studium disciplinarumad hominem pertinentium, methodologiae dialogiac potissimum colloquii pastoralis. Deindeinformari oportet ad primas experientias in iisqueadiuvari. Iugiter ad perfectionem suam et

103

accommodationem ad tempora per constansstudium debet cura adhibita attendere. Quithesauri gratiae vitaeque verae ac spiritualisirradiationis non obtingerent Ecclesiae, siunusquisque sacerdos sollicitum sese praeberet neumquam ob neglegentiam aliasque ob causaspraetextas deesset congressioni cum fidelibus insede confessionibus excipiendis, magisquestuderet numquam illuc accedere imparatus autpernecessariis qualrtatibus humanis etcondicionibus spiritualibus ac pastoralibuscarens !

Hac de re facere non possumus quinadmiranti quadam orantique cum pietate exemplacommemoremus praeclarissimorum apostolorum,sacro paenitentiae tribunali deditorum, uti fueruntsanctus Ioannes Nepomucenus, sanctus IoannesBaptista Maria Vianney, sanctus IosephusCafasso, sanctus Leopoldus de Castro Novo, utde celebrioribus loquamur, quos Ecclesia inSanctorum suorum rettulit album. At simulcupimus honorem tribuere innumerabilibusturmis confessariorum sanctorum, quorum paenenumquam nomina constant quibusque totanimarum salus debetur, quae ab illis adiutae suntin conversione, in dimicatione contra peccatumac tentationes, in progressione spiritualidemumque in sanctificatione. Neque asseveraredubitamus magnos etiam Sanctos, in fastosCaelitum publice inscriptos, plerumque esse

104

profectos ex illis Paenitentiae Sacramentitribunalibus atque una cum Sanctis illis spiritualepatrimonium Ecclesiae ipsumque florem cultuscivilis, spiritu chritiano perfusi, inde manasse !Honor igitur esto silenti huic Fratrum nostrorumagmini, qui per sacramentalis Paenitentiaeministerium reconciliationis causae egregieservierunt ac cotidie serviunt !

30. Ex demonstratione utilitatis huiusministerii potestatisque peccata remittendi, aChristo apostolis concessae eorumquesuccessoribus, exorta est in Ecclesia conscientiasigni veniae, quod per Sacramentum Paenitentiaetraditur. De certitudine enim agitur, qua novimusChristum ipsum Dominum instituisse atqueEcclesiae credidisse – veluti suae benignitatissuaeque humanitatis, seu « philanthropiae »172,donum cum omnibus communicandum –peculiare Sacramentum ad peccatorumremissionem necnon reconciliationem.

Huius vero Sacramenti usus – quod adcelebration em eius quidem spectat et formam –longum progressionis cursum confecit,quemadmodum antiquisisma testantursacramentaria, Conciliorum et Synodorumepiscopalium acta, praedicatio Patrum acDoctorum Ecclesiae doctrina. Attamen deSacramenti substantia perstitit semper inconscientia Ecclesiae certitudo solida neque172 Cfr. Tit 3, 4.

105

umquam mutata : ex Christi voluntate veniamoflerri cuique per sacramentalem absolutionem, aministro Paenitentiae impertitam ; quae quidemcertitudo corroboratur insigni vitam a ConcilioTridentino 173 quam a Concilio Vaticano II : « Quivera ad sacramentum paenitentiae accedunt,veniam oflensionis Deo illatae ab Eiusmisericordia obtinent et simul reconciliantur cumEcclesia, quam peccando vulneraverunt, et quaeeorum conversioni caritate, exemplo, precibusadlaborat »174. Ut essentiale elementum fidei circavirtutem finemque Paenitentiae iterum hocaffirmari oportet : Salvator noster Jesus ChristusSacramentum Paenitentiae in Ecclesia sua instituitut fideles post Baptismum lapsi gratiam reci perent ac Deo reconciliarentur175.

Ecclesiae fides de hoc Sacramento aliassecum quasdam veritates infert principales, quaepraeteriri non possunt. Sacramentalis ritusPaenitentiae in progressione sua ac mutationeformarum practicarum hasce veritates semperservavit et in lumine posuit. ConciliumVaticanum II, cum huius ritus praeciperetreformationem, efficere intendit ut etiam clarius

173 Cfr. CONC. OEC. TRIDENTINUM, Sessio XIV De sacramentoPoenitentiae, cap. I et can. I : Conciliorum Oecumenicontm Decreta, ed.mem., 703 S., 711 (DS 1668-1670. 1701).174 Const. dogm. Lumen gentium de Ecclesia, 11.175 CONC. OEC. TRIDENTINUM, Sessio XIV De saoramentoPoenitentiae, cap. I et can. I : Conciliorum Oeoumenicorum Decreta, ed.mem., 703 s., 711 (DS 1668-1670. 1701).

106

easdem veritates ipse exprimeret176 ; id quodnovo Ordine Paenitentiae evenit177. Eo enimintegra doctrina ex traditione, quam ConciliumTridentinum collegerat, est congesta, cum eam expeculiaribus ipsius adiunctis historicis (in quibusvidelicet acriter est actum ut doctrina adversusgraves errores circa germanum magisteriumEcclesiae explanaretur) transferret fideliter inenuntiationes magis congruentes cumcondicionibus temporis nostri.

31. Commemoratae supra veritates,vehementer luculenterque a Synodo rursusinculcatae atque in Propositionibus prolatae,perstringi possunt his in sequentibus fideipersuasionibus, circa quas ceterae omnesaffirmationes doctrinae catholicae de PaenitentiaeSacramento conglobantur.

I. Prima persuasio est : SacramentumPaenitentiae Christifideli via est communis, quaveniam consequatur ac remissionem gravium,quae post Baptismum commisit, peccatorum.Salvator ipse eiusque actio salvifica nullo quidemsacramentali signo obstringuntur, quasi in quovistempore et parte dispensationis salutis operarinon valeant extra et supra Sacramenta.

176 Cfr. Const. Sacrosanotum Concilium, de Sacra Liturgia, 72.177 Cfr. Rituale Romanum ex Decreto Saorosancti Concilii Oeoumenici Vaticani IIinstauratum, auotoritate Pauli VI promulgatum. Ordo Paenitentiae, 'l'ypisPolyglottis Vaticanis, 1974.

107

At in schola fidei discimus eundemSalvatorem voluisse statuisseque ut humilia acpretiosa fidei Sacramenta ordinaria ratione essentefficacia instrumenta, per quae virtus eiusredemptrix transiret et operaretur. Insipienterigitur, immo insolenter aliquis ageret, si suoarbitratu instrumenta gratiae ac salutis omitteret,quae Dominus proposuerit, et hoc in casusingulari putaret veniam obtineri, neglecto ipsoSacramento, a Christo ad veniam ipsampraebendam instituto. Rituum renovatio, postConcilium effecta, nullatenus permittit ut quis hacin re decipiatur eoque mutationem in ducat. AdEcclesiae mentem debuit ea ac debet adiuvare utin unoquoque nostrum exsuscitetur studium,novum et vehemens, renovandi interioris nostriaffectus, ad altiorem scilicet contendendiintellegentiam naturae Sacramenti Paenitentiae ;ad eius receptionem, quae fide magis sustentetur,non vero ea anxia sed fidente ; ad crebrioremusum Sacramenti, quod totum agnoscitur amoremiserenti Domini permeari.

II. Secunda persuasio respicit functionemSacramenti Paenitentiae pro eo qui utitur illo. Estenim secundum antiquissimam translaticiamnotionem genus quoddam actionis iuridicialis. Athanc apud tribunal fieri contingit misericordiae,magis quam strictae severaeque iustitiae, quodcum iudiciis humanis nisi analogice conferri non

108

potest178, quatenus illic peccata sua peccatorsuamque ipsam condicionem creaturae peccatosubiectae patefacit ; sese officio obligat ut abiciatevincatque peccatum ; suscipit poenam(sacramentalem paenitentiam), quam imponit eiconfessarius, eiusque recipit absolutionem.

Verum de munere huius Sacramentimeditans, Ecclesiae conscientia reperit, praeterindolem iudicii, sicut modo est explicatum,rationem etiam therapeuticam seu medicinalem.Hoc quid em cum eo coniungitur, quod saepiusin Evangelio Christus ostenditur uti medicus179,eiusque salutaris opera crebro vocatur iam inde aprima christiana aetate « medicina salutis ».« Curare volo, non accusare », dixit sanctusAugustinus de exercendo officio pastorali loquenspaenitentiali180 ; et propter confessionismedicinam vulnus peccati non vertitur indesperationem181. Ritus Paenitentiae proinde hanc

178 Concilium Tridentinum adhibet locutionem mitigantem : « ad instaractus iudicialis » (Sessio XIV De sacramento Poenitentiae, cap. VI : ConciliorumOecumenicorum Decreta, ed. mem., 707 [DB 1685] ut distinctionem efferat atribunalibus reliquis hominum. Novus Paenitentiae Ritus leviter significatetiam hoc officium, n. 6 b et 10 a.179 Cfr. Lc 5, 31 S. : « Non egent, qui sani sunt, medico sed, qui malehabent » cum conclusione : « ... veni vocare [... ] peccatores inpaenitentiamll ; Lc 9,2 : « et misit illos praedicare regnum Dei et san areinfirmos ». Christi medici figura novas induit insignesque significationes, siconfertur cum illo « Servo Jahve », de quo vaticinabatur Liber Isaiae :« Vere languores nostros ipse tulit / et dolores nostros ipse portavit II et« livore eius sanati sumus II (Is 53, 4 s.).180 Cfr. S. AUGUSTINUS, Sermo 82, 8 : PL 38, 511.181 Cfr. S. AUGUSTINUS, Sermo 352, 3, 8-9 : PL 39, 1558 s.

109

Sacramenti medicinalem rationem significat182,quam homo temporis nostri magis fortassepercipit, cum in peccato videat quidem id quodhabet erroris, at etiam magis id quod de humanadebilitate indicat et infirmitate.

Utraque ratione, tribunalis misericordiae etloci sanationis spiritualis, poscit Sacramentumcognitionem intimorum penetralium hominis utquis eum iudicare valeat et absolvere, curare atquesanare. Hane omnino ob eausam postulat inpaenitente ipso accusationem sinceramplenamque peccatorum, quae idcirco habetcausam, propter quam fiat, non modo adasceticos fines pertinentem (cuius modi esthumilitatis et mortificationis exercitatio), sedetiam insitam in ipsa natura Sacramenti.

III. Tertia persuasio, quam extollere interestnostra, spectat ad res vel partes, quae signumsacramentale veniae reconciliationisquecomponunt. Quaedam res sunt actus paenitentisvarii ponderis, at unaquaeque pernecessaria estaut ad signi validitatem aut integritatem aututilitatem.

Condicio aliqua prorsus necessaria estimprimis rectitudo et candor conscientiae paenitentis.Homo non progredi tur ad veram germanamquepaenitentiam, donec intellegat peccatum dissidereab ethica norma, quae in intimis eius quod est

182 Cfr. Ordo Paenitentiae, 6 c.

110

ipse, insidet183 ; donec agnoscat se modopersonali et responsali talem repugnantiam esseexpertum ; donec dicat non tan tum : « estpeccatum », sed « ego peccavi » ; donec concedatpeccatum in conscientiam suam induxissediscidium, quod deinde totam vitam suampervadat eumque segreget a Deo et fratribus.Signum sacramentale huius claritatis conscientiaeest actus ille qui translaticio more nuncupaturexam en conscientiae, actus, qui esse non debetsollicita quaedam inspectio psychologica, verumsincera serenaque comparatio cum interna legemorali, cum normis evangelicis ab Ecclesiapropositis, cum Iesu Christo ipso, qui nobismagister est et vitae exemplar, necnon cum Patrecaelesti, qui nos ad bonum vocat atqueperfectionem184.

Essentialis tamen Paenitentiae actus inpaenitente est contritio, manifesta id est ac firmarepudiatio peccati admissi una cum propositoiterum illud non committendi 185 ob amorem, qui

183 Iam ethnici ipsi — velut Sophocles (Antigone, vv. 450-460) etAristoteles (Rhetor., Lib. I, c. 15, 1375 a-b) — confitentur adesse moralesnorm as « divinas », exsistentes videlicet « ab omni tempore », penitusinscriptas in hominis animo.184 Quod attinet ad hoc munus conscientiae, cfr. quae diximus inAdmissione Generali die 14 Martii 1984 : Insegnamenti, VII, 1 (1984), 683.185 Cfr. CONC. OEC. TRIDENTINUM, Sessio XIV De sacramentoPoenitentiae, cap. IV De contritione : Conciliorum Oecumenicorum Decreta, ed.mem., 705 (DS 1676-1677). Uti constat, satis est attritio, id est imperfectapaenitendi affectio, magis timori tribuenda quam amori, ut quis adSacramentum Paenitentiae accedat : verumtamen intra Sacramentumipsum, impellente scilicet gratia, quam accipit, paenitens « ex attrito fit

111

in Deum dirigitur quique renascitur cumpaenitentia. Sic sane intellecta, contritio estprincipium et veluti anima conversionis, illiusvidelicet mutationis, quae in Evangelio metdnoiadicitur, quae ad Deum hominem reducit, perindeac filium prodigum, redeuntem ad patrem,quaeque in Sacramento Paenitentiae habetadspectabile suum signum, ipsam attritionemperficiens. « Ex hac ergo cordis contritionependet paenitentiae veritas »186.

Ad ea omnia revocantes, quae Ecclesia, verboDei mota, de contritione docet, maxime hic unumdumtaxat aspeetum eius doetrinae efferrestudemus, qui melius est cognoscendus et anteoculos eonstituendus. Haud enim raro conversioet contritio eonsiderantur, ratione habitapostulatorum, quae, controversiam nullamquidem reeipientia, illis inferuntur, necnonmortificationis, quam illae ad absolutam vitaemutationem iniungunt. Expedit tamen reminisciet animadvertere contritionem et conversionemmulto magis esse aeeessum ad Dei sanctitatem,deteetionem novam interioris veritatis, euiusquepeccato conturbatae et eversae, liberation em inparte intima cuiusque ae proinde reeuperationemgaudii amissi, gaudii de salvatione187, quo

contritus », ita ut Paenitentia reapse in eo operetur, qui ad conversionem inamore est bene paratus : cfr. CONC. OEC. TRIDENTINUM, ibidem, ed.mem., 705 (DS 1678).186 Ordo Paenitentiae, 6 a.187 Cfr. Ps 51 [50], 14.

112

maximam partem homines nostri temporis iamnesciunt perfrui.

Hinc intellegitur cur a primis inde temporibusrerum christianarum Ecclesia, cum apostolis etChristo eoniuncta, in sacramentale signumPaenitentiae incluserit accusationem peccatorum. Haectanti videtur esse momenti ut iam a pluribussaeculis nomen usitatum Sacramenti fuerit etetiamnum sit confessionis. Ut propria peecataaccusentur postulatur imprimis ipsa necessitate,qua peccator cognoscendus est ei qui inSacramento partes iudicis implet, qui ponderaredebet tum peccatorum gravitatem tumpaenitentem affectum in paenitente, ac simulpartes medici, qui cognoscat oportet condicionemaegroti ut eum curare valeat et sanare. Atsingularis confessio vim quoque habet signi : signidicimus congressionis ipsius peccatoris cumintercessione ecclesiali in ministri persona, signi,quo aliquis se ostendit coram Deo et Ecclesiaveluti peccatorem, signi, quo aliquis se ipsumilluminat ante Dei conspectum. Peccatorum ideoaccusatio non redigi potest ad quemvis conatumliberationis psychologicae sui ipsius, quantumvislegitimae ac naturali respondeat necessitatiaperiendi proprii animi alicui, quae cordi inesthumano : est actus liturgicus, sollemnis sane suain vi permovente, humilis ac modicus inmagnitudine suae signiticationis. Gestus est filiiprodigi, qui ad Patrem revertitur suscipiturque ab

113

eo osculo pacis ; gestus fidelitatis et fortitudinis ;gestus, quo aliquis se ipsum, ultra peccatum,ignoscenti dedit misericordiae. Comprehenditurergo 188 quare peccatorum accusatio ordinariaratione singularis sit, non collegialis, sicutpeccatum ipsum factum est penitus personale.Simul vero accusatio haec eripit quodammodopeccatum ex secreto cordis recessu proindeque exambitu tantum unius cuiusvis personae, dumindolem eius etiam socialem extollit, quoniam perPaenitentiae ministrum Communitas ecclesialis,peccato laesa, recipit iterum peccatorem,paenitentem ac veniam habentem.

Alterum necessarium Sacramenti Paenitentiaeelementum pertinet nunc ad confessariumiudicem ac medicum, Dei Patris imaginem, quiillum qui revertitur, excipit eique ignoscit : haecest absolutio. Verba autem, quae eam declarant,necnon gestus, qui eam comitantur in vetere acnovo Ordine Paenitentiae, simplicitatemquandam significantem sua in granditate prae seferunt. Sacramentalis formula : « Ego te absolvo...) et manus impositio et signum crucis superpaenitentem ductum, testantur eo ipso temporismomento peccatorem, contritum et conversum,

188 Hisce de rationibus, omnibus quidem principalibus, Paenitentiae locutisumus in Admissionibus Generalibus die 19 Maii 1982 : Insegnamenti, V,2 (1982), 1758 ss. ; 28 Februarii 1979 : Insegnamenti, II (1979), 475-478 ; 21Martii 1984 : Insegnamenti, VII, 1 (1984), 720-722. Normae praeterearevocantur Codicis Iuris Canonici, ad locum spectantes, ubi Sacramentumadministratur, et ad sedes confessionales (can. 964, 2-3).

114

obviam procedere potentiae et misericordiae Dei.Tempus est illud quo Trinitas, paenitentirespondens, adest ut peccatum eius exstinguateique innocentiam reddat et quo salutiferaPassionis et Mortis et Resurrectionis Iesu virtusimpertitur eidem paenitenti, tamquam« misericordia potentior culpa et offensione »,quemadmodum eam definivimus in LitterisEncyclicis, quae a verbis Dives in Misericordiaincipiunt. Deus est semper is qui praecipuepeccato offenditur – « tibi soli peccavi » –,solusque potest Deus illud condonare. Quocircaabsolutio, quam minister veniae sacerdos, licet sitet ipse peccator, paenitenti concedit, signum estefficax actionis Dei in unaquaque absolutionenecnon « resurrectionis » ex « morte spirituali »,quae toties repetitur, quoties Sacramentumperagitur Paenitentiae. Fides dumtaxat confirmarepotest eo ipso momento omne peccatum remittiet deleri arcana opera Salvatoris.

Actus postremus est satisfactio, quae signumsacramentale Paenitentiae cumulat. Aliquibus inregionibus id quod paenitens, cui iam est veniatributa et absolutio impertita, consentit efficerepost absolutionem receptam, paenitentia ipsavocatur.

Quae autem significatio est huiussatisfactionis, quae praestatur, vel huiuspaenitentiae, quae impletur ? Certe non estpretium, quod penditur pro peccato absoluto pro

115

veniaque impetrata : nullum enim humanumpretium aequari valet rei illi quae obtinetur,fructui scilicet pretiosissimi Sanguinis Christi.Satisfactionis opera – quae, etiamsi indolemretinent simplicitatis et humilitatis, reddenda suntsignificantiora iis rebus omnibus, quas quidemexprimunt – indicant quae dam quae magni suntpretii : sunt signum officii personalis, quochristianus se coram Deo in Sacramento devincitut novam vitam incipiat (quam ob rem nonconcludi debent aliquibus solis formulisrecitandis, sed contineri potius operibus cultus,caritatis, misericordiae, reparationis) ; significantetiam peccatorem, cui est venia data, coniungereposse propriam mortificationem corporis etanimi, quaesitam vel saltem acceptam, ipsiPassioni Iesu, quae illi veniam impetravit ; docentquoque post absolutionem superesse in christianoquiddam tenebrarum, quod ascribendum sitvulneribus peccati, imperfectioni amoris inpaenitentia, debilitationi facultatum spiritualium,in quibus adhuc quasi quoddam seminariumcontagiosum viget peccatorum, adversus quod estsemper mortificatione agendum. Haec significatioest humilis at sincerae satisfactionis189.

IV. Reliquum est ut aliae quaedampersuasiones magni momenti de PaenitentiaeSacramento breviter attingantur.

189 Hoc argumentum breviter tractavimus in Admissione Generali habitadie 7 MartH 1984 : Insegnamenti, VII, 1 (1984), 631-633.

116

Oportet imprimis affirmare nihil hocSacramento magis esse personale et intimum, inquo peccator coram Deo consistat tantum suacum culpa suaque cum paenitentia, suacontritione atque fiducia. Neminem eius locopaenitere potest, nemo veniam petere nomineeius. Quaedam est peccatoris solitudo in propriaculpa, quae videri potest insigniter depicta inCain, dum peccatum « in foribus insidiatur »,quemadmodum significanter in Libro Genesisdicitur ; cui quidem Cain signum positum est infronte190 ; vel in David vituperato a prophetaNathan191 ; vel in filio prodigo, cum conscius fitsui status, in quem per recessum a patre estredactus, in animumque inducit ad eum redire192 : hoc totum in ter hominem solum accidit acDeum. At simul ratio socialis huiusce Sacramentinequit negari, ubi omnis Ecclesia – militans,purgatorio addicta et triumphans in caelo –auxilio venit paenitenti ac rursus illum recipit insinum, eo vel magis quod tota Ecclesia peccatoeius offensa est ac vulnerata. Sacerdos, ministerPaenitentiae, est igitur pro munere sacra suoveluti testis legatusque eiusmodi consortionisecclesialis. Duo hi sunt Sacramenti aspectus, quiinter se complent : natura singularis eius etindoles ecclesialis ; quos aspectus progrediens

190 Cfr. Gn 4, 7. 15.191 Cfr. 2 Sam 12.192 Cfr. Lc 15. 17-21.

117

renovatio ritus Paenitentiae, potissimum OrdinisPaenitentiae a Paulo VI promulgati, extulitsignificatioresque in eius reddidit celebratione.

V. Deinde asseverari oportet fructumpretiosissimum veniae, in SacramentoPaenitentiae acceptae, constare in ipsareconciliatione cum Deo, quae in cordispenetralibus filii prodigi ac reperti eveniat, quiunusquisque est paenitens. Necesse tamen estaddere eiusmodi reconciliationem cum Deo quasialias reconciliationes progignere, quae totidemaliis medeantur discidiis peccato effectis :paenitens, cui venia datur, reconciliat se sibi inintima parte eius quod est ipse, ubi veritatemsuam interiorem recuperat ; reconciliatur fratribusab eo aliqua ratione offensis et laesis ;reconciliatur Ecclesiae ; reconciliatur universaecreaturae.

Ex hac conscientia in paenitente, celebrationeperacta, animus effulget gratus Deo pro donamisericordiae accepto, ad quem gerendumEcclesia eum hortatur.

Quodlibet Paenitentiae Sacramenti tribunallocus est praestantissimus ac benedictus, unde,ablatis divisionibus, novus et intaminatus nasciturhomo reconciliatus – mundus reconciliatus !

VI. Denique curae maximae est nobis utpostremam sententiam proferamus, quaeuniversos nos tangit Sacerdotes, qui ministrisumus Sacramenti Paenitentiae, sed ex quo pariter

118

beneficia possumus – et debemus – percipere.Spiritualis ac pastoralis vita Sacerdotis, perinde acfratrum eius laicorum ac religiosorum, pendet exassiduo diligentique usu personali SacramentiPaenitentiae193. Eucharistiae celebratio acSacramentorum reliquorum ministerium, ardorpastoralis, necessitudo cum fidelibus, communiocum fratribus, socia cum Episcopo opera, vitaorationis : ut paucis dicamus, tota sacerdotalis vitacontrahit sibi necessario detrimentum, si obneglegentiam aliamve quamvis ob causam ususperiodicus, in vera fide ac pietate innixus,Sacramenti Paenitentiae ei defuerit. In Sacerdote,qui non amplius peccata sua confiteretur aut maleconfiteretur, ipsum eius « sacerdotem esse » eteius « sacerdotem agere » inde afficerentur, atqueetiam Communitas id animadverteret, cuius illeest pastor.

Addimus tam en etiam, ut ipse bonus essepossit et efficax Paenitentiae minister,Sacerdotem oportere ad fontem gratiae acsanctitatis accedere, qui in hoc inveniaturSacramento. Nos Sacerdotes, de ipsorum nostraexperientia, possumus affirmare, quatenusdiligenter nos conferamus ad PaenitentiaeSacramentum ad illudque accedamus crebrorecteque dispositi, melius nos procurareministerium confessariorum et inde paenitentibus

193 Cfr. CONC. OEC. VAT. II, Decretum Presbyterorum Ordinis, dePresbyterorum ministerio et vita, 18. 32.

119

beneficia praestare. Plurimum, contra, efficaciaesuae hoc ministerium amitteret, si aliquo modoboni esse paenitentes neglegeremus. Haec logicaratio interna huius magni est Sacramenti. Quodnos omnes Christi Sacerdotes invitat adrenovatam curam personalis nostrae confessionis.

Experientia autem illa uniuscuiusque fitvicissim ac fieri debet hodie incitamentum addiligentem, constantem, patientem, fervidamexercitationem sacri ministerii Paenitentiae, cui vipresbyteratus nostri atque vocationis nostraeobligamur, ex qua pastores sumus et ministrifratrum nostrorum. Hac quoque Adhortationevehementer igitur cunctos in mundo Sacerdotesadmonemus, nominatim Fratres nostros inEpiscopatu atque Parochos, ut omnibus viribussuis faveant frequenti usui huius Sacramenti interfideles omnibusque subsidiis utantur, quaeadhiberi possint sintque consentanea, experianturuniversas vias ut quam maximo fratrum numeroafferatur « gratia, quae data est nobis » perPaenitentiam ad reconciliationem cuiusqueanimae totiusque mundi cum Deo in Christo.

32. Secundum directorias Concilii Vaticani IInormas Ordo Paenitentiae tres praestituit ritus, qui,salvis semper essentialibus elementis, sinunt utSacramenti Paenitentiae celebratio certisquibusdam pastoralibus adiunctis accommodetur.

Prima forma – reconciliatio singulorumpaenitentium – unicum modum communem et

120

ordinarium constituit sacramentalis celebrationisneque licet eam in desuetudinem abire autneglegi. Altera forma – reconciliatio pluriumpaenitentium cum contessione et absolutionesingulari –, tametsi in praeparatoriis actibus aptaest ad magis illuminandos communitariosaspectus Sacramenti, tamen primam formam insupremo sacramentali actu consequitur, quiconfessio est atque absolutio singular ispeccatorum, quocirca aequari potest formaeprimae, quantum spectat ad communem ritusrationem. Tertia, contra, – reconciliatio pluriumpaenitentium cum confessione et absolutionegenerali – naturam prae se fert exceptionis nequeproinde permittitur liberae electioni, sed disciplinaregitur ad hoc instituta.

Forma prima efficit ut rite aestimentur et inusu habeantur partes magis personales – etessentiales – quae in paenitentiali velut itinereinveniuntur. Colloquium inter paenitentem etconfessarium, summa ipsa elementorumadhibitorum (quae sunt loci biblici, selectioformarum « satisfactionis » et alia huiusmodi)sunt elementa, quae sacramentalem celebrationemmagis congruentem cum vera paenitentiscondicione efficiunt. Praestantia horumelementorum detegitur, cum variae rationesperpenduntur, quae christianum adsacramentalem paenitentiam adducunt : necessitasreconciliationis personalis et reductionis ad

121

amicitiam Dei, dum gratia ob peccatum amissarecuperatur ; necessitas comprobationis ipsiusitineris spiritualis atque inter dum accuratiorisiudicii de vocatione ; toties etiam necessitas etdesiderium egrediendi e statu spiritualis languorisac religiosi discriminis. Propter indolem deindesuam singularem prima celebrationis forma efficitut Paenitentiae Sacramentum adiungatur cum realterius generis, sed quae facile componatur cumipso : loquimur de moderatione spirituali. Constatideo iudicium et officium cuiusque hominisluculenter prima Sacramenti forma declarariadiuvarique.

Altera celebrationis forma, omnino obnaturam communitariam suam necnon rationemcelebrandi, qua notatur, effert quosdam magnimomenti aspectus : verbum Dei communiterauscultatum vim habet egregiam respectulectionis singularis meliusque extollit ecclesialemindolem conversionis et reconciliationis.Significantior illa evadit variis anni liturgicitemporibus et cum iungitur eventibus peculiarismomenti pastoralis. Satis hic monere sit ad illiusformae celebrationem praesentiam sufficientisnumeri astantium conferre.

Suapte ergo natura fit ut normae decernendiutra binarum formarum celebrationis situsurpanda, non inferantur ex causis occasionealiqua allatis et subiectivis, sed ex voluntate

122

procurandi spirituale bonum, disciplinapaenitentiali Ecclesiae observata.

Reminisci etiam oportet, ad aequabilemdirectionem spiritualem ac pastoralem hac in re,necesse esse ut protinus magnum momentumusui Sacramenti Paenitentiae etiam pro peccatissolum venialibus tribuatur ac fideles ad euminstituantur, sicut doctrinalis traditio etconsuetudo iam plurium saeculorum testantur.

Licet noverit ac doceat Ecclesia peccatavenialia condonari aliis quoque modis –considerentur actus doloris, opera caritatis,orationes, ritus paenitentiales –, tamen ea noncess at omnes commonefacere thesauri spiritualis,qui momento continetur sacramentali, etiam quodad talia attinet peccata. Frequentatio Sacramenti –cui nonnullae classes fidelium obligantur –confirmat conscientiam etiam minora peccataoffendere Deum Ecclesiamque ferire, CorpusChristi, eiusque celebratio illis fit occasio etincitatio « ut penitius Christo conformentur etSpiritus voci attentius obsequantur194. Idpraesertim asseverandum est gratiam,sacramentalis celebrationis propriam, magnamvim medendi continere et ad radices ipsasexstirpandas peccati conferre.

Cura aspectus celebrativi195, praesertim quodattinet ad momentum verbi Dei, quod legitur,

194 Ordo Paenitentiae, 7 b.195 Ordo Paenitentiae, 17.

123

memoratur, explanatur, cum fieri potest etopportunum est, fidelibus et cum fidelibus,prodest ad usum Sacramenti vivificandum et adimpediendum ne ad nimiam formularumobservantiam remque ex consuetudine tantumfactam redigatur. Paenitens potius adiuvetur utintellegat se eventum salutis experiri, qui animonovum vitae fervorem veramque pacem ingererevaleat. Haec celebrationis curatio inter alia etiamefficiet ut in singulis Ecclesiis tempora destinata adipsam paenitentialem liturgiam statuantur, et utfideles, praesertim pueri et iuvenes, doceantur eaordinaria ratione observare, nisi necessitatis casusinciderint, in quibus pastor animarum sempersese debebit paratum praebere ad lib entersuscipiendum quicumque ad eum accesserit.

33. In novo ordine liturgico ac recentius innovo Codice Iuris Canonici 196 condicionesdefiniuntur, quae usum sanciunt « ritusreconciliationis plurium paenitentium cumconfessione et absolutione generali ». Normaeautem ac praecepta de his edita rebus, fructusmaturae et aequabilis ponderationis, recipiendasunt et in actum deducenda, omni vitato generearbitrariae interpretationis.

Expedit rationes accuratius meditari, quaePaenitentiae celebration em in alterutra formarumpriorum praescribant et quae usum tertiae formaepermittant. Est imprimis ratio fidelitatis erga196 Cann. 961-963.

124

voluntatem Domini Iesu Christi, doctrinaEcclesiae traditam, et obtemperationis etiamEcclesiae legibus. Synodus in quadam Propositioneconfirmavit immutatam doctrinam, quamEcclesia hausit ex antiquissima Traditione,necnon legem illam, qua vetusta consuetudopaenitentialis in codicem est ab ea relata :singularis et integra peccatorum confessio cumabsolutione pariter singulari unieum ordinariummodum constituit, quo fidelis, peccati gravisconscius, reconciliatur Deo atque Ecclesiae. Exhac confirmatione Ecclesiae doctrinaeconsequitur manifesto ut omne peeeatum gravesemper sit declarandum, cum adiunctis, quibusdeterminetur, in eonfessione singulari.

Est insuper ratio pastoralis ordinis. Si verum estob occurrentes condiciones, disciplina canonicapostulatas, tertiam celebrationis formam posseadhiberi, tamen non inde oblivisci licet hanc nonfieri posse formam ordinariam neque posse nec debereadhiberi – id Synodus repetivit – nisi « in gravisnecessitatis casibus », obligatione perstanteconfitendi singillatim peccata gravia, priusquamiterum accedatur ad aliam absolutionemgeneralem. Episcopus ergo, cuius solius est, intrafines suae dioecesis, aestimare utrum condicionesreapse habeantur, quae lege canonica circa tertiaeformae usum statuuntur, hoc iudicium facietgraviter onerata conscientia pleneque observata lege etpraxi Ecclesiae necnon ratione habita criteriorum

125

et mentium directionis, de quibus – innixisquidem in considerationibus doctrinalibus etpastoralibus, quae supra sunt expositae – cumceteris membris Conferentiae Episcopalisconvenerit. Similiter semper vera sollicitudinepastorali condiciones proponantur ac serventur,quae tertiae formae usum idoneum reddant adspirituales fructus pariendos, quorum causa estilla instituta. Neque extraordinarius tertiae formaecelebrationis usus umquam inferat licet minoremaestimationem, nedum relictionem, solitarumformarum, neque licet censere optionem dariutrum tertia forma pro utralibet priorumadhibeatur. Non enim libertati Pastorum etfidelium permittitur e memoratis celebrationisformis eam eligere, quae magis opportunahabeatur. Pastores officio astringuntur usumconfessionis integrae et singularis peccatorumfaciliorem reddendi fidelibus, quae iis non estsolum obligatio, verum etiam ius, quod violari etauferri non potest, praeterquam quod est animaenecessitas. Fidelibus autem tertiae formaecelebrationis usus officium imponit universasnorm as observandi, quae eius exercitationemmoderantur, non excepta lege, qua vetantur ne adnovam absolutionem generalem recurrant anteconfessionem integram et singularempeccatorum, quae quam primum peragi debet. Dehac norma deque obligatione eius servandae

126

admonendi sunt fideles et instituendi a Sacerdoteante ipsam absolutionem.

Cum hac monitione de doctrina legequeEcclesiae inculcare omnibus volumus sensumvivum propriorum officiorum, qui nos dirigeredebet in sacris rebus tractandis, quas, sicutSacramenta, non ut aliquid proprium possidemus,aut quas iure suo non relinqui licet in ambiguitateet confusione, sicut conscientias. Res sacrae –iterum dicimus – sunt et illa et hae : Sacramentaatque conscientiae, quae a nobis poscunt ut inveri tate iis serviamus.

34. Hoc loco necesse esse arbitramurmentionem etiam brevissimam facere casuscuiusdam pastoralis, de quo Synodus egit –quantum quidem id facere potuit –, etiam inaliqua Propositione sua illum exponendo. De certisloquimur quibusdam condicionibus, hodiequidem non infrequentibus, in quibus christianiversantur, in praxi religiosa sacramentalipersevarare cupientes, qui tam en condicione suapersonali praepediuntur, quae officiis, quibus secoram Deo et Ecclesia libere obstrinxerunt,adversatur. Hae sunt profecto condiciones, quaepeculiarem in modum difficiles sunt ac paeneinexplicabiles.

Non paucae pronuntiationes, tempore Synodisententiam generalem Patrum declarantes,docuerunt duo principia simul exsistere mutuaquevi inter se afficere, gravis aequabiliter momenti,

127

ad hos casus quod attinet. Primum principium estcommiserationis et misericordiae, ex quoEcclesia, Christi opus pergens, nolens mortempeccatoris sed ut convertatur et vivat197,studensque calamum quassatum non conterere etlinum fumigans non exstinguere198, conatursemper, quantum facere potest, viam reditusexhibere ad Deum necnon reconciliationis cumeo. Alterum principium est veritatis etconsonantiae, ex quo Ecclesia non consentitbonum appellare malum nec malum bonum.Secundum duo haec principia, inter secomplentia, non potest facere Ecclesia quin filiossuos hortetur ut, qui in acerbis illis condicionibusinveniantur, ad divinam misericordiamappropinquent per alias vias, non autem per viamSacramentorum, praesertim Paenitentiae etEucharistiae, donec praescriptas animaedispositiones consequantur.

De hoc argumento, quod etiam corda nostraut pastorum discruciat, visum est nobis dilucidaverba proferre debere in AdhortationeApostolica, Familiaris Consortio quae nominatur,quod attinet ad divortio digressos novisquenuptiis iunctos199, vel ad christianos, qui, quoquomodo, more legi contrario vivunt.

197 Cfr. Ez 18, 23.198 Cfr. Is 42, 3 ; Mt 12, 20.199 Cfr. Adhort. Ap. Familiaris Consortio, 84 : AAS 74 (1982), 184-186.

128

Simul vero hortari nos omnino oporteresentimus, una cum Synodo ipsa, ut ecclesialescommuni tates, imprimisque Episcopi, omne,quod possunt, auxilium praebeant Sacerdotibusillis qui, a gravibus in Ordinatione sua susceptisofficiis recedentes, in condicionibus haudlegitimis versantur. Nemo quidem fratrumillorum se ab Ecclesia derelinqui senti at licet.

Signa maternae bonitatis ab Ecclesia exhibita,auxilium pietatis actuum ab aetibussacramentalibus diversorum, nisus sincerusnecessitudinem habendi cum Domino,participatio Sacrificii eucharistici, crebra repetitioactuum fidei, spei, caritatis, doloris quamperfectissimorum, viam poterunt parare adplenam reconciliationem, eo quidem temporeperagendam, quod sola Providentia novit, iisomnibus, qui in praesenti non illas obiectivascondiciones implent, quas SacramentumPaenitentiae postulat.

35. Sub finem iam huius Documentisentimus in nobis quasi imagine vocis referri etnos ipsi repetere vobis universis cupimusapostolicam cohortationem, quam primusEpiscopus Romanus tempore magni discriminis,in exordio Ecclesiae, adhibuit « electis ad venisdispersionis... secundum praescientiam DeiPatris »200 : (estote) « omnes unanimes,compatientes, fraternitatis amatores, misericordes,200 Cfr. 1 Pe I, 1 s. ; 3, S.

129

humiles ». Apostolus admonuit : « (estote) omnesunanimes... » ; at continuo perrexit peccatarecensere adversus concordiam ac pacem, quaesunt fugienda : « non reddentes malum pro malovel maledictum pro maledicto, sed e contrariobenediccentes, quia in hoc vocati estis, utbenedictionem hereditate accipiatis ». Sermonemvero finivit verbis confirmationis : « quis est quivobis noceat, si boni aemulatores fueritis ? »201.

Hanc quidem Adhortationem, temporehistoriae non minoris discriminis, coniungereaudemus cum admonitione PrincipisApostolorum, qui primus hanc RomanamCathedram tenuit, uti Christi testis ac pastorEcclesiae, qui que « praesedit caritati » corammundo universo. Nos quoque iuncti Episcopis,apostolorum successoribus, atque sustenticollegiali tractatione, quam ex iis multi in Synodocongregati habebant de argumentis etquaestionibus ips ius reconciliationis, vobis cumpartiri voluimus eodem animi affectu ac piscatorGalilaeae id quod fidei fratribus nostris, temporelonginquis corde vero consociatis, edixit :« (estote) omnes unanimes..., non reddentesmalum pro malo..., boni aemulatores »202. Etaddidit : « Melius est enim benefacientes, si velitvoluntas Dei, pati quam malefacientes »203.

201 1 Pe 3, 9. 13.202 1 Pe 3, 8. 9. 13.203 1 Pe 3, 17.

130

Hoc omne mandatum verbis contexitur, quaeab ipso Iesu audiverat Petrus, necnon notionibus,quae eius « laeto nuntio » continebantur : haesunt : novum am oris mutui praeceptum, flagransdesiderium et officium unitatis servandae,beatitudines misericordiae et patientiae inpersecutione propter iustitiam, compensatio maliper bonum, venia offensionum, amorinimicorum. Talibus quidem dictis ac cogitatissumma primigenia transcendensque naturamipsius ethicae doctri nae christianae, vel quomelius et altius dicamus, spiritualis doctrinae :Foederis Novi in Iesu Christo comprehenditur.Patri, qui dives est in misericordia, Dei Filio, qui factus est homo ut redemptor noster et reconciliator, et Spiritui Sancto, unitatis pacisque fonti, hanc nostram hortationem, ut patris ac pastoris, ad paenitentiam et reconciliationem committimus. Sanctissima adorandaque Trinitas faciat ut in Ecclesia ac mundo semen parvum efflorescat, quod nunc feraci terrae tot cordium humanorum mandamus.Ut inde non post diuturnum tempus uberes fructus oriantur, vos omnes rogamus ut animos nobiscum

131

intendatis ad Cor Iesu Christi, quod est signum evidens divinae misericordiae, « propitiatio pro peccatis nostris » et « pax et reconciliatio nostra » 204

interiorem impulsionem accepturi ad peccatum detestandum et conversionem ad Deum peragendam divinamque ibi benignitatem inventuri, quae paenitudini humanae amanter respondet.Vos etiam oramus ut nobiscum mentes dirigatis ad Immaculatum Cor Mariae, Iesu Matris, in qua « effecta est reconciliatio Dei cum hominum genere..., impletum opus reconciliationis, cum a Deo recepisset gratiae plenitudinem ob redimens Christi sacrificium205. Re quidem vera, Maria Dei facta est socia ob maternitatem suam divinam in opere ipso reconciliationis206.

204 Litaniae de Sacratissimo Corde Iesu ; cfr. 1 Io 2,2 ; Eph. 2, 14 ; Rom3,25 ; 5, 11.205 IOANNES PAULUS PP. II, Sermo habitus in Admissione Generalidie 7 Decembris 1983, n. 2 : 1nsegnamenti, VI, 2 (1983), 1264.206 Cfr. IOANNES PAULUS PP. II, Sermo habitus in AdmissioneGenerali die 4 Ianuarii 1984 : Insegnamenti, VII, 1 (1984), 16-18.

132

In manus huius Matris, cuius vox « Fiat » exordium fuit illius « plenitudinis temporum », in qua a Christo perfecta est hominis reconciliatiocum Deo, in eius Cor Immaculatum, cui iterato totum commendavimus hominum genus peccato conturbatum disruptumque tot contentionibus ac dimicationibus, tradimus nunc peculiari ratione hanc intentionem : ut, ipsa deprecante, ipsum hominum genus conversionis viam, quae una perducere eos poterit ad plenam reconciliationem, detegat atque percurrat.

Universis demum vobis, qui spiritu ecclesialiscommunionis, in oboedientia ac fide 207 monita,consilia, normas directorias, quae in hocDocumento continentur, accipietis, studentes eain vitalem pastoralem operam deducere,adiutricem libentissime impertimus ApostolicamBenedictionem.

Datum Romae, apud Sanctum Petrum, die IImensis Decembris, Dominica I Adventus, annoMCMLXXXIV, Pontificatus nostri septimo.

IOANNES PAULUS PP. II

207 Cfr. Rom 1, 3 ; 16, 26.

133