Radyasyonun Etkileri ve Radyasyondan Korunma

Dr. Fatih GÜLŞENİstanbul Üniversitesi

Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Girişimsel Radyoloji Bilim Dalı

Radyasyonun Etkileri ve Radyasyondan Korunma

• İyonizan Radyasyon• Radyasyonun Moleküler Etkisi• Direkt Etki Mekanizması• İndirekt Etki Mekanizması

• Radyobiyolojinin Temel Prensipleri• İnsan Yaşamında Radyasyona Hassasiyet• Yaş• Doku

• Radyasyon Doz Birimi• Birim çeşitleri• Alınan radyasyon dozlarının uzaysal dağılımı • İnceleme doz örnekleri • Hasta ve çalışanlar için doz limiti

• Radyasyon Doz-Cevap İlişkisi• Hormesis etkisi• Deterministik Etkiler• Stokastik Etkiler

• Radyasyondan Koruma Dizaynı

Anlatım Amaçları

• Radyasyon: Enerji transferi• İyon: (+) veya (-) yüklü moleküler parçacıklar• İnsan dokusu tarafından absorbe edilen radyasyon, dokudaki elektronları

uzaklastırmak için yeterli enerjiye sahipse iyonizasyon meydana gelir. Bu enerjiye iyonizan radyasyon denir. Radyasyonun insana verdigi hasar mekanizmaları dokudaki atomların iyonizasyonu ile olur.

• X ısını, dokudaki atomun dıs yorüngesinden elektronu fırlattıgı zaman atom (+) yüklü iyon haline gelir.

• Fırlayan elektron ise madde içinde ilerlerken baska elektronlarla çarpısarak enerjisini kaybeder veya birçok elektron ortaya çıkar. Zincirleme etki sonucu çok sayıda atom iyon haline donüsür.

• İyonizan radyasyon • α partikülleri• β partikülleri• γ ısınları• X ısınları

İyonizan Radyasyon - Tanım

• İnsan - X ısını etkilesimi atomik düzeyde gerçeklesir.

• X ısınının enerji düzeyine baglı olarak; • İyonizasyon (e- ayrılmasına baglı)• Eksitasyon

• X ısını + Doku atomu: Atomun iyonizasyonu + enerji birikimi moleküler degisiklik

• moleküler degisiklik enzimatik tamirnormal fonksiyon • moleküler degisiklikyetersiz enzimatik tamirX ısınının

gozlenebilen etkileri

İnsanda Radyasyonun Etkisi

• Olusan moleküler hasar:• Direkt etki: X ısınının direkt olarak

DNA’yı hasarlaması

• İndirekt etki: Su moleküllerinin hasarlanması (birincil etki)

• X ısını doku etkilesiminde olusacak hasarlarda nihai hedef molekül DNA’dır

Direkt ve İndirekt Moleküler Etki

• Direkt etki: X ısınının direkt olarak DNA’yı hasarlaması

• DNA, hücre içerisinde çok az yer kapladıgı için, X ısınının DNA hasarı olusturması X ısınının sekonder etkisidir.

• X ısını doku etkilesiminde olusacak hasarlarda nihai hedef molekül DNA’dır.

• Kromozomlarda;• Nokta mutasyon• Terminal kopma• Disentrik sekil• Yüzük formasyonu

Direkt Etki

• İndirekt etki: Su moleküllerinin hasarlanması (temel etki)• İnsan vücudunun yaklasık %80’i su moleküllerinden olustugu için,

suyun irradyasyonu, vücuttaki temel radyasyon-doku etkilesimidir.• Su, radyasyon etkisi sonucu diger moleküllere ayrılır (radyolizis)

H20 + X ısını HOH++e-

H20 + e- HOH-

HOH+ H++ OH*HOH-H*+ OH-

H*+O2HO2*

HO2* + HO2* H202

İndirekt Etki

• Olusan Etkilesim• Hücresel hasar/olüm• Çok sayıda hücrenin olmesiyle

doku/organ hasarı/atrofi• Germ hücrelerinin olmesiyle

(sperm/yumurta) kısırlık

• Kromozomal anormallikler• Anormal metabolik aktiviteye

baglı kontrolsüz hücre çogalması (malignite)

• Geri donüssüz germ hücre kromozom hasarı ile kalıtılan kromozomal defektler (genetik hasar)

Hücre/Doku Etkileşimi

• Kok hücreler radyosensitif (radyasyona daha hassas), matür hücreler radyorezistan (radyasyona daha dirençli)

• Genç doku/organlar daha radyosensitif• Yüksek metabolik aktiviteli dokular radyosensitif• Yüksek proliferasyon gosteren ve hızlı büyüme gosteren dokular

daha radyosensitif

“Bir dokunun radyasyon duyarlıgı (radyosensitivitesi) çogalma kabiliyeti ile dogru, farklılasma derecesi ile ters orantılıdır” “Çogalma bakımından en aktif hücreler ile tam olarak olgunlasmamıs hücreler radyasyon etkilerinden en fazla zarar goreceklerdir“

Radyobiyolojinin Temel Prensipleri

İnsan Yaşamında Radyasyona Hassasiyet

Dokuların radyasyona hassasiyeti

Radyasyona hassasiyet (Radyosensitivite)

Yüksek hassasiyet Orta dereceli hassasiyet Düsük hassasiyet

Kemik iligi Tiroid Kas

Gonadlar (testis, over) Cilt Beyin

Lenfoid dokular Kornea Spinal kord

GİS

Bobrek

Kemik

KC

Radyasyon Kantite ve BirimlerKantite Geleneksel

ÜniteSI ünite

Ekspojur (ısınlama) birimi Rontgen (R) Gya (Gray air)

Absorbe edilen doz (madde-doku) rad Gyt (Gray tissue)

Esdeger Doz (Mesleki maruziyet birimi) rem Sv (Sievert)

• Rontgen (R): X ısını tüpünde olusan X ısını kantite birimidir. Havadaki radyasyon yogunlugunu ifade eder.

• Rad: (Radyasyon absorbsiyon dozu) Bir madde veya dokunun 1 gr’ının X ısınından absorbe ettigi enerji miktarıdır.

• Rem (Sievert): (Rontgen equivalent man) Canlı dokunun maruz kaldıgı radyasyonun etkisini gosteren “doz esdegeri” birimi; Esdeger doz. Mesleki ve popülasyonun maruz kaldıgı radyasyon dozunu ifade etmek için kullanılır.

Radyasyon Maruziyeti (toplumsal)

İnceleme doz örnekleri (hasta)

İnceleme Alınan Doz (mSv) Akc. Grafisi karşılığı

PA AC grafisi 0,02 1

Mamografi 0,4 20

Batın grafisi 1 50

Baryumlu kolon gr 7 350

BT (toraks) 8 400

BT (batın) 18 900

BT (pelvis) 15 750

DSA anjiografi 8 400

DSA tedavi 15-80 750-4000

• Efektif doz; radyoloji çalısanlarının ortamdaki radyasyon enerjisinin absorbe etmesinin biyolojik etkinligi için kullanılır (Sievert: SV)• Doz limiti: Yıllık olüm riskinin 1/10000 oldugu radyasyon limiti• DL ifadesi sadece Radyoloji çalısanları için kullanılır.• Radyoloji çalısanlarının tavsiye edilen maksimum doz limiti• 1 mSv/hafta• 50 mSv/yıl• Radyasyon gorevlileri için etkin doz herhangi bir yılda 50 mSv’i, ardısık

bes yılın ortalaması ise 20 mSv’i geçemez.

• Radyoloji personelinin • %55’i minimal olçülebilir dozun altında• %88’i < 1mSv/yıl• %0.5’i > 50 mSv/yıl• Ortalama doz 0.7 mSv/yıl

• Floroskopik incelemeler ve portabl rontgen en yüksek doza maruz kalınan alanlardır. (Tüm mesleki dozun %95’i)

Radyoloji personel doz limitleri

• Degisik radyasyon dozlarında gozlenen cevabın büyüklügü degiskendir.

• Hormesis: Çok az miktarda alınan radyasyon hormonal ve immün cevabı stimüle eder???

• Radyasyon maruziyetine insan vücudunda cevap 2 çesittir;• Yüksek doz maruziyeti – Erken donem – Esikli Deterministik

Etki• Düsük doz maruziyeti – Geç donem – Esiksiz Stokastik

Etki

Radyasyon Doz-Cevap İlişkisi

• Az miktarda radyasyon verilen canlılar, verilmeyenlere gore daha uzun süre yasamıslar!!!

• Radyobiyoloji mantıgına aykırı bir paradoks

• Açıklama: Az miktarda alınan radyasyon hormonal ve immün cevabı stimüle eder.

• İnsan vücudu 10 mrad (0.1 mSv)’dan daha düsük dozlara reaksiyon gostermez.

Hormesis

• Yüksek doz radyasyon maruziyetine baglı insan vücudunda gelisen erken donem (günler-haftalar) etkileridir.

• Etkilerin gozlenebilmesi için belli bir esik degeri asması gereklidir.

• Radyasyon dozu arttıkça deterministik etki siddeti artar. (kümülatif etki)

• Diagnostik/terapotik amaçlı kullanılan X ısınları ile olusmaz.

• Nükleer silah, nükleer reaktor kazaları, γ sızıntıları ve radyoterapi ile olusur.

• Olusan klinik tablo• Akut radyasyon sendromu (2 Gy ve üzeri)

• Hematolojik sendrom• GİS sendromu• SSS sendromu

• Cilt degisiklikleri (2 Gy ve üzeri)• Eritem• Epilasyon• Desquamasyon• Nekroz

• Kısırlık (5 Gy ve üzeri)• Ölüm (2 Gy ve üzeri – tüm vücut maruziyeti)

Deterministik etki

• Düsük doz radyasyon maruziyetine (radyoloji) baglı insan vücudunda gelisen geç donem etkileridir.• Etkilerin gozlenebilmesi için belli bir esik degeri asması gerekli

degildir!!!• Etkinin siddeti maruz kalınan radyasyon dozu ile korelasyon

gostermez!!!• Etkisinin gelisimi için ya hep/ya hiç kanunu geçerlidir.

(kümülatif etki -) • Hangi insanda hangi dozda gelisecegi bilinmez!!!• Kisisel insidans kesinlik gostermez, popülasyonda çıkıs

insidansında dozun fonksiyonu vardır.• Etkin doz birimi basına olüm ihtimali katsayısı belirlenmistir.

Birimi: X olgu/106 kisi/mSv/yıl• Örnek: Meme kanseri 6 olgu/106 kisi/mSv/yıl

Stokastik etki

Çok düsük dozlarda da insan vücudunda X ısınına baglı zararlar olusabilir.

Hayatı oneme sahip bir hastalık düsük dozlara maruziyet sonucunda da olusabilir.

Daha fazla doz almak yakalanılacak bir hastalıgın daha kotü seyredecegi anlamına

gelmez, aksi ifadede dogrudur.Çomez teknisyenin “kıdemli teknisyen yıllardır korunmadan çalısıyor, birsey olmamıs” cümlesini

anlamsız kılar.

• Radyoloji Çalısanları Alınan Doz (mSv/yıl)• Ayse 15• Elif 25• Nursel 35• Mustafa 60• Fatih 65• Toplam (5 kisi) 200 mSv/yıl

• Soru 1: Yukarıdaki kisilerden hangisinde X ısınına baglı bir zararlı etki gelismez? • Cevap: Boyle bir soru olamaz! Hepsinde gelisebilir.• Kural 1: Etkilerin gozlenebilmesi için belli bir esik degeri asılması gerekli degildir!!!• Soru 2: Bu gruptan bir kiside Tiroid karsinomu ve bir kiside radyasyon dermatiti gelistigi haberini alsak en muhtemel kisiler

kimlerdir? • Cevap 2: Boyle bir soru olamaz! Aysede tiroid karsinomu olabilecegi gibi, Fatihte radyasyon dermatiti gelisebilir.• Kural 2: Etkinin siddeti maruz kalınan radyasyon dozu ile korelasyon gostermez!! • Soru 3: Diyelim ki Fatihte agır seyirli radyasyon dermatiti gelisti, Fatih’in aldıgı doz 35 mSv/yıl olsaydı radyasyon dermatitinin durumu

klinik olarak nasıl olurdu?• Cevap 3: Boyle bir soru olabilir Fatihte ya yine agır seyirli radyasyon dermatiti olurdu, ya da radyasyon dermatiti olmazdı. • Kural 3: Etkinin gelisimi için ya hep/ya hiç kanunu geçerlidir, kümülatif etki yoktur. (Yani daha fazla doz alınca yakalanacagın bir

hastalıgın daha agır seyretmesi gerekmiyor!!) • Soru 4: Ayse-Dermatit, Nursel-Katarakt, Fatih-Tiroid kanserine yakalandıgını biliyoruz. Ardından bir kisi daha tiroid kanseri oldu.

Sizce en muhtemel kimdir?• Cevap 4: Boyle bir soru olamaz! Mustafa ve Elif ile ilgili bu konu hakkında bir tahminde bulunulamaz. • Kural 4: Hangi insanda hangi dozda gelisecegi etkinin gelisecegi bilinmez.• Soru 5: Radyasyon dermatiti için “Etkin doz basına birim katsayısı”: 1 olgu/100 kisi/mSv/yıl oldugunu kabul edelim, bu durumda bu 5

kisilik popülasyon için hangi ongorüde bulunulabilir? • Cevap 5: Çok güzel bir soru! 1 mSv/yıl dozda 1/100 ihtimal varsa

• 200 mSv/yıl toplam dozda 200x1/100 = 2 kisi radyasyon dermatiti olacaktır. • Kural 5: Kisisel insidans yoktur, popülasyonda çıkıs insidansında dozun fonksiyonu vardır

Örnekleme

• Piyango bileti; ne kadar fazla bilet alırsanız o kadar ikramiye tutma ihtimali artar.• Stokastik etki; ne kadar doz alırsanız o kadar bir hastalıga yakalanma ihtimaliniz o

kadar artar!!!

• Piyango bileti; en büyük ikramiyeyi en küçük biletle yakalayabilirsiniz.• Stokastik etki; en kotü hastalıga çok az dozla bile yakalanabilirsiniz!!!

• ALARA prensibi: “As low as reasonably achievable” “Azami fayda saglayan minimum doz”

• Diagnostik radyolojide (Rontgen/Bilgisayarlı Tomografi) çekim teknigi onemli• Anjiografik cihazlarda tanımlanmıs/cihaza yüklenmis protokoller mevcut

oldugundan mAs ve kVp degerleri otomatik olarak cihaz tarafından belirleniyor. • Çekim esnasında bolge seçimi istendiginde bu asama atlanmamalı (Alt ekstremite

anjiografi abdomen protokolünde çekilirse hasta ve çalısandaki risk artar)

Stokastik etki

• Düsük doz radyasyonun uzun bir peryot sonrası etkileridir.

• Diagnostik/girisimsel radyolojide radyasyon dozu düsüktür ve bu yüzden etkiler geç donemde gozlenir ve stokastik etki olarak sınıflandırılır.

• Stokastik etkide radyasyon dozunun artısı yanıt gorülme (hastalık) ihtimalini artttırır; ancak yanıtın (hastalık cinsi ve siddeti) siddetini etkilemez.

• Kisisel insidans ile degil popülasyon insidansı ile ifade edilir; genis bir popülasyonda epidemiyolojik çalısmalar gerektirir. (İstanbul’da gorev yapan radyoloji teknikerlerinin 10 yıl boyunca kansere yakalanma insidansının genel toplum insidansından farklılıgı)

• Doz-yanıt egrisi lineer-esiksiz grafikle ifade edilir.

Stokastik etki

Yanıt (hastalık) ihtimali

Yanıt siddeti

•Radyasyon bağımlı maligniteler•Genetik etkiler•Lokal doku hasarı•Hayat beklentisinde kısalma ???

Stokastik etki

• Çok küçük radyasyon maruziyetinde bile olusabilir.

• Losemi: Radyasyona baglı gelisen losemide ortalama 4-7 yıl süren latent evre (hastalıgın olusması için gerekli süre), 20 yıllık risk periyodu vardır. (Akut losemiler ve KML)

• Diger Kanserler• Tiroid kanseri • Cilt kanseri (Esikli doz-yanıt grafigi) Yani düsük doz maruziyetinde

gelismez.• Meme kanseri 6 olgu/106/rad/yıl • Kemik kanseri

• Akciger kanseri: Radon gazına baglı

Stokastik etki - Radyasyon bağımlı maligniteler

• Fertilite Problemleri• In utero (fetal) radyasyon maruziyeti• Genetik mutasyonlar

Stokastik etki – Genetik Etkiler

• Fertilite Problemleri (Gonadlara etkisi)

• Erkekte en sensitif hücre spermatogonia, kadında en sensitif hücre matür folikül içindeki oosit

• Kadınlarda fetal donemde ve erken çocuklukta germ radyosensitivitesi oldukça yüksektir. (ovaryan atrofi)

• Kadınlarda radyosensitivite 20-30 yas arasında minimuma düser

• Kadınlarda radyosensitivite 30 yastan sonra tekrar artmaya baslar

• Erkeklerde radyosensitivite fetal ve erken çocukluk donemince daha fazla olmakla birlikte hayatın her doneminde yüksektir.

• Minimal saptanabilir cevap

• Kadınlarda: adet gecikmesi

• Erkeklerde: sperm sayısında azalma

• Geçici infertilite

• Kalıcı infertilite



• In utero (fetal) radyasyon maruziyeti

• Zaman ve doz bagımlı etki gosterir.

• Prenatal olüm (abortus) Neonatal olüm

• Konjenital anomaliler Malignite (pediatrik donem)

• Mental Retardasyon Genetik Etki

• Büyüme bozuklugu

• Gebelik ilk 2 haftada radyasyonun etkisi spontan abortus (100 mSv 1/1000 abortus) abortus gelismezse hastalıksız seyir…

• 2-10 hafta organogenezis konjenital anomaliler, mental retardasyon, (100 mSv maruziyet anomali

riskini %5 %6, MR riskini %6 %6.5), siddetli maruziyet durumunda neonatal olüm

• 2 haftadan sonra Intrauterin herhangi bir donemde radyasyon maruziyeti

• çocukluk donem malignite riskinde artıs (100 mSv maruziyet anomali riskini %0,08 %0,12)

• büyüme-gelisme geriligi (100 mSv maruziyet %1)

• genetik mutasyon (100 mSv maruziyet %10)


• Radyasyonun olusturdugu genetik etkiler hakkında net bilgi sahibi degiliz.

• Mutasyon; sahip oldugumuz DNA zincirindeki yapısal bozulma

• Radyasyona baglı olusan mutasyonlar sıklıkla zararlıdır.

• Küçük bile olsa herhangi bir radyasyon dozunda, germ hücre DNA’sında mutasyon olusabilir ve kalıtsallık tasıyabilir.

• Sıklıkla nokta mutasyonlar gelisir, ancak mutasyon gelisme frekansı oldukça düsük olmakla birlikte doz ile korelasyon gosterir.

• Kadınlar erkeklere nazaran daha az duyarlıdır.

• Radyasyona baglı olusan mutasyonlar sıklıkla dominant degil resesiftir, bir sonraki nesilde ortaya çıkabilmesi için hem kadın hem de erkekte var olmalıdır.

Genetik Mutasyonlar

• X ısını doz optimizasyonu yapılmadan onceki donemde daha sıklıkla

gorülürken günümüzde neredeyse hiç saptanmaz.

• Cilt degisiklikleri: Radyodermatit

• Hematolojik depresyon: Anemi, lokopeni

• Katarakt: Yas arttıkça ihtimal artar (latent süre 15 yıl)

Stokastik etki - Lokal doku hasarı

• Tartısmalı – spekülatif bir baslıktır. • Net olarak tanımlanamamıstır. • Bu ifade radyasyona maruziyeti sonucu gelisen malignitelere

baglı olümleri içermez.• Bir insan aldıgı 1 rad basına (10 mSv basına) yasam beklentisi 10

gün kısalır.

Stokastik etki – Hayat beklentisinde kısalma

• Time Zaman

• Distance Mesafe

• Shielding Korunma• Cihaz ozelligi• Anjiografi oda ozelligi• Kisisel korunma

Radyasyondan Korunma - Prensipler

• Maruz kalınan radyasyon miktarı ekspojur zamanı ile

direkt olarak orantılı

• Ekspojur: Ekspojur oranı x Ekspojur zamanı

• Gereksiz “skopi” ve “run”lardan kaçınılmalı

• Kümülatif Skopi Timer: Floroskopi süresi açısından

her 5 dk. da bir sesli uyarı sistemi mevcuttur.

• Ekspojur kontrol: Ekspojur switch’inden elinizi

kaldırdıgınızda ekspojur sonlanmalı

Radyasyondan Korunma - Zaman

• Ne kadar fazla skopi yaparsak orantısal olarak o kadar fazla

radyasyona maruz kalırız. (stokastik etkilere yakalanma

ihtimali maruz kalınan radyasyon ile dogru orantılı)

• “Run” alırken kullanılacak frame rate (imaj/sn) hastanın ve

bizim dozumuzu dogru orantılı olarak etkiler!

• Mümkün oldugunca düsük frame rate

• Yüksek frame rate

• Arteriovenoz malformasyon

• Arteriovenoz fistül

Radyasyondan Korunma - Zaman

• Time Zaman

• Distance Mesafe

• Shielding Korunma• Cihaz ozelligi• Anjio oda ozelligi• Kisisel korunma


• X ısını tüpünden çıkan primer radyasyona degil, mahfazadan sızan (ihmal edilecek kadar az) ve hastadan saçılan (sekonder) radyasyona maruziyet sozkonusudur.

• Ters kare kanunu: X ısını kaynagı ile aranızdaki mesafeniz arttıkça (uzaklastıkça) mesafenin karesi oranında (saçılan) radyasyona maruziyetiniz azalacaktır.

• X ısını kaynagından 1 metre mesafe uzaklıktan 2 metre mesafeye uzaklastıgınızda alacagınız doz ¼’üne, 3 metre mesafeye uzaklastıgınızda 1/9’una düsecektir.

• Hastaya çok yakın mesafede ters kare kanunu geçerli degildir (saçılan radyasyon maksimum)

• Hastanın 1 metre uzagına ulasan radyasyon intansitesi, hastaya ulasan primer radyasyonun 1/1000’idir. (ters kare kanununca da azalır)

Radyasyondan Korunma – MesafeÇalışanlar

• X ısını tüpten noktasal olarak çıkar ve her yone dogru çizgisel yayılır.

• Ters kare kanunu: X ısını kaynagı ile hasta arasındaki mesafe arttıkça (uzaklastıkça) mesafenin karesi oranında primer radyasyona maruziyeti azalacaktır. Hasta X ısını tüpüne ne kadar yakınsa o kadar fazla radyasyona maruz kalacaktır. (gorüntü kalitesine katkısı olmadan)

• O yüzden floroskopide hasta masası (X ısını tüpüne) belli bir seviyenin altına pozisyonlandırılamaz.

• Peki hasta X- ısını tüpünden çok uzaklastırılmalı mı?

• Hayır, X ısını tüpünden hastayı uzaklastırırsanız geriye saçılmadan dolayı çalısanlar ve de ozellikle hekim (ozellikle de genital bolge) ciddi sekonder radyasyona maruz kalırlar.

• Hasta mümkün oldugunca C-kolun orta noktasında (isocenter) konumlandırılmalıdır.

Radyasyondan Korunma – MesafeHastalar-1

• İmaj dedektoründe gorüntü olusabilmesi için dedektore belli sayıda/miktarda (Image intensifier veya Flat panel) X ısını ulasması gereklidir.

• Hangi pozisyonda iken hastanın ve bizim alacagımız doz fazla olur?

Radyasyondan Korunma – MesafeHastalar-2

• Dedektor hastadan (tüpten) ne kadar uzaksa dedektore ulasacak X ısını sayısı o kadar az olacaktır ve “run” alıyorsak ve skopi yapıyorsak daha yüksek X ısını dozu ile gorüntü üretilecektir.

• Doz azaltılması için dedektör hastaya mümkün olduğunca yakın olmalıdır.

• Time Zaman

• Distance Mesafe



• Metal mahfaza: X ısını tüpünden saçılan radyasyonu engeller.• Kontrol paneli: Eski sistem cihazlarda (ozellikle rontgen) onemli• Otomatik ekspojur sistemleri (bolgeye ve kiloya spesifik program)

• Kolimator: X ısını demetini sınırlayarak sadece inceleme yapılacak bolgeye yonlendiren (gereksiz ısınlamayı engelleyen) cihaz• Filtreler: X ısını tüpünden çıkan X ısını demetindeki X ısınları

homojen degildir. (düsük-yüksek x ısını enerjisi) düsük enerjili X-ısınları gorüntü olusturmada faydalı degildir, sadece alınan dozu arttırırlar. Filtreler bu düsük enerjili X-ısınlarının absorbe eder.• Radyasyon dedektorü: X ısını sistemlerinde imaj reseptorüne

gorüntü elde etmeye yetecek miktarda X ısını gelince otomatik olarak ekspojuru sonlandırır.

Radyasyondan Korunma – Cihaz özellikleriX ışını tüpü

• X ısını tüpü konumu: • Direkt grafi cihazlarında X ısını tüpü yukarıda iken anjiografi

cihazlarında asagıdadır. • (Saçılan radyasyon sıklıkla geri yone dogru olur, X ısını tüpü altta

oldugunda çalısanlar saçılan radyasyondan daha az etkilenir.)

Radyasyondan Korunma – Cihaz özellikleriFloroskopi/DSA

• Konvansiyonel anjiografide skopi esnasında sürekli akım verilirken, dijital floroskopide skopi esnasında sürekli akım verilmez.

• Skopi pedalına basıldıgında belli frekansta puls’lar seklinde X ısını demeti verilir puls-progresif floroskopi hasta ve çalısan dozunu %70-75 oranında azaltır.

• Monitorler 30 frame/sn ile çalısır, 30 frame/1000msn• 1 frame (kare) 33 msn süre alır.• Bu durumda monitorde gorüntü alabilmek için 33 msn de bir gorüntü

alınması yeterlidir.


• SSD (Source-to-skin distance) (Tüp-hasta mesafesi): Artmıs tüp-hasta mesafesi hastanın aldıgı dozu azaltır. • Duragan floroskopide tüp-hasta mesafesi 38 cm’den• Mobil floroskopide tüp-hasta mesafesi 30 cm’den az olmaz.


• DAP (Dose Area Production) (Doz-alan çarpımı): Hastanın aldıgı doz kadar, ne kadar doku alanının o dozu aldıgı da onemlidir.

• Sadece hasta dozunu degil, radyasyona maruz kalan doku hacmini de gosterdigi için riski gostermede daha iyi belirteçtir.

• Radyasyonun tüm etkileri (stokastik etkiler) efektif radyasyon dozu ile alakalıdır.

• Efektif radyasyon dozu: Doku hacmi x dokunun aldıgı doz : cm2x mGy: mGycm2

Radyasyondan Korunma – Floroskopi/DSA Cihaz özellikleri

• Time Zaman

• Distance Mesafe



• Half Value Layer (HVL) (Yarılama Kalınlıgı): X ısını dozunu yarı yarıya azaltan madde kalınlıgıdır. • 0.25 mm kursun – 1 HVL• Koruyucu Duvar Dizaynı• Primer radyasyon: Tüpten çıkan, hastadan geçerek dedektore ulasan ve

gorüntü olusturan X ısını demeti• Sekonder radyasyon: Sızan (tüp mahfazası) ve saçılan radyasyon (hasta ile

etkilesim sonucu)

• Primer radyasyon en yogun radyasyon tipidir; en zararlı ve korunması zor tip • Primer bariyer (tavan)

• Flat panel ve II ozelligi 2 mm kursuna esdegerdir – 8 HVL – 28 1/256 sı tavana ulasır.

• Ayrıca tavanda 2.5 mm kalınlıgında kursunlama yapılır. – 10 HVL - 210

• Sekonder bariyer (yan duvarlar)• Primer bariyerlere gore daha incedir – 0.4 mm’den ince kursunlama yeterlidir.

Radyasyondan Korunma – Anjiografi oda özelliği

• Time Zaman

• Distance Mesafe



Radyasyondan Korunma – Kişisel Korunma

• X ısını tüpünden uzak dur!• Hastadan uzak dur!• Tanımlanmıs bir isiniz yoksa odanın dısında kal!• Gereksiz skopi yapma!• Ekspojuru zamanında kes, uzatma!• Frame rate’i düsük tut! (mümkün oldugunca)• Flat panel hastaya yakın olsun!• Kümülatif skopi zamanını ve DAP degerlerini kontrol et!• Kursun koruyucu kullan!!!• Kursun panel• Kursun giysi• Tiroid koruyucu• Gonad koruyucu (hasta için)

• Dozimetre kullan!• Kursun koruyucu üstü• Kursun koruyucu altı• Gebelik abdomen dozimetresi

Radyasyondan Korunma – Kişisel KorunmaKurşun koruyucular

• Kursun koruyucu giysiler 0,25mm, 0,5mm ve 1mm kursun veya esdegeri içerir.

• HVL: (yarılama kalınlıgı) kursun için 0,25 mm’dir.• 0,25 mm kursun içeren koruyucu giysi: %50 (%66) (3,5 kg)• 0,50 mm kursun içeren koruyucu giysi: %75 (%90-95) (6 kg)• 1 mm kursun içeren koruyucu giysi: %87.5 (%99) (10 kg)

• Kursun veya esdeger panel 0,5 mm kursun veya esdegerini içerir. (alınan radyasyon dozunu %90-95 azaltır)

• Tiroid koruyucu tiroid aldıgı dozun 1/20’ye düsürür.• Gonad koruyucular, incelenecek bolgeyi etkilemiyorsa ozellikle de

çocuk ve genç hastalarda mutlaka kullanılmalıdır. • Kursun koruyucuları yıllık floroskopi veya rontgen ile kontrol et!

Radyasyondan Korunma – Kişisel KorunmaDozimetre

• Dozimetre, sadece koruyucu onlük altına takıldıgında, vücudun korunmayan alanlarının ne kadar doza maruz kaldıgını anlayamayız.

• Dozimetre, sadece koruyucu onlük üzerine takıldıgında vücudun aldıgı dozun 15-20 katını gosterir, vücudun ne kadar doza maruz kaldıgını anlayamayız.

• Floroskopik incelemelerde çalısanlar hem koruyucu onlük üstü, hem de koruyucu onlük altı dozimetre kullanmalıdır.

• Floroskopide fazla çalısan hekimler yüzük dozimetre kullanmalıdır.

• Gebe personel mutlaka koruyucu altı abdomen dozimetresi kullanmalıdır.

Teşekkürler

Documents

Radyasyonun Etkileri ve Radyasyondan Korunma